1

Vate

Serredaktor:Malmîsanij

Redaksîyon:Haydar Diljen, J. Îhsan Espar,

Malmîsanij, Mehmet Uzun

Însîyatîfê destpêkerdiflî:Osman Aytar, Yildiray Beyazgul,

Çeko, Mûnzûr Çem, Memo Darrêz,Nîhat Elî, Cemîl Gundogan,

Lerzan Jandîl, Huseyîn Kulu,Seyîdxan Kurij, Robîn Rewflen,

Kazim Temurlenk, fiukrî Urgun

Temsîlkarê Almanya:Mûnzûr Çem

Faks: +49 - 30 - 611 33 19Seveta aboneyîye û têkîlîye (Almanya de):

VatePostfach: 30 21 07

10 752 Berlin/Almanya

Temsîlkarê Berlînî:Aydin Bîngol

Temsîlkarê Norveçî:M. DarrêzBox: 2545

7001 Trondheim/NORVEÇ

Temsîlkarê HollandaFerhad AmedîDelfzyl Str. 816835 CM Arnhem/HOLLANDATel: +26-323 26 95

fiertê aboneyîye:Welat serrêk 6 aflmîTirkiya: ......................... 40 DM. ......... 20 DM.Almanya: ...................... 40 DM. ......... 20 DM.Swed: ........................ 250 SEK. ...... 125 SEK.Welatê bînî: ................. 70 DM. ......... 35 DM.

Vayî: 10 DM./50 SEK.Îlan:Riperrêk: 200 DM./1000 SEK.Nêm riperr: 100 DM./500 SEK.Çarêgriperr: 50 DM./250 SEK.

Çap: Apec Tryck & Förlag, StockholmISSN:1401-2995Postgiro:Kurdiska Kultur och Språkföreningen475 16 98-4 SWEDEN

Adresa têkilîye:Ihsan TürkanEksätravägen, 186S-127 61 Skärholmen/SWEDENTel: +46-(0)8-97 76 56E-mail: ihsan.turkan@chello.se

VateKovara Kulturî

Hûmare: 16Zimistan, 2002

Berpirsiyarîya her nuflteyî ya nufltoxî/nufltoxe bi xo ya.

2

Vate

TEDEYÎ

Wendoxan rê ......................................................................................................................... 3Malmîsanij fiêx Selaheddîn û Beyatname ........................................................................................... 4fiêx Selaheddîn Firat Beyatname ...................................................................................................................... 10Mûnzûr Çem Di fiêrê Kurdîstanî: Alîflêr û Zerîfa ................................................................................. 16W. K. Merdimîn “Mi rê Vûnî Yadîn! Xelasê fiima Mi Dest ra Çinê ya!” ................................................... 22Firat Çelker Ma Gimgim de Nêbîme, Gimgim Zerreyê Ma de Bî ..................................................... 31Yekta Lezgîn & Roflan Lezgîn Vanê “fiaîrî Sey Ecacê Pêlê Behran a...” ......................................................................... 33Orhan Zoxpayij Dewî Vînbîyayê ............................................................................................................... 54Heydo Keçanicî ra Di fiîîrî ............................................................................................... 58Roflan Lezgîn Rem ................................................................................................................................. 60Xezala fiarikî Kekû ................................................................................................................................ 68Cemîl Oguz Malmîsanijî Va ................................................................................................................. 70Hamdî Ozyûrt Vatiflê Bêvateyî ................................................................................................................ 79Firat Çelker Vateyê Verênan ............................................................................................................... 81Jêhatî Zengelan Vengbûrek ....................................................................................................................... 82Abdulmuttalîp Koç Vilik .................................................................................................................................. 96Mihanî Licokic Birawo Aqil û Birawo Gêc .............................................................................................. 97Seyîdxan Kurij Ripelê Fiqrayan ............................................................................................................... 99Gawanê Welatî ra fiîîrî ................................................................................................... 103Celadet Alî Bedirxan Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Frensî-XVI ...................................................................... 106 Kitabê Kirmanckî (Zazakî)-VIII .................................................................................... 111 Alfabe ............................................................................................................................. 112

3

Vate

Wendoxan rê

Wendoxê delalî,

Hûmara maya ke destê flima de hûmaranê mayê dewlemendan(pêtan) ra yew a. Na hûmare de ma di nufltoxanê kirmanckî (zazakî)danî naskerdene: fiêx Selaheddînê fiêx Seîdî (1910-1978) û fiaîr Memyani Mela Mehemedê Mela Ebdulxefûrê Hezanî (dayîkerabîyayîfl 1939).Nê nufltoxan, Mela Ehmedê Xasî û Usman Efendîyê Babijî dima kitabêhîrêyin û çarinê kirmanckî yê ke neflr bîyê nufltê. Ma na hûmare de nêkitabekan ra Beyatnameyî newe ra neflr kenî ke wendoxî bivînê. Kitabêbînî yanî Eqîdetu’l-Îmanî zî ma hûmara Vateyî ya 17. de neflr kenî.

Reyna na hûmare de ma flêranê welatî ra Alîflêr (Elîflêr), Zerîfa ûYadoyî hîna nêzdî ra nas kenî.

Na hûmare de ardimê nufltoxanê -sey W. K. Merdimîn, Roflan Lezgîn,Jêhatî Zengelan û Xezala fiarikî- ke welat ra bi nuflteyanê xo pifltî danêma, dewam keno.

Keda zaf nufltoxanê ma na hûmara ma de esta. Hêvîya ma a ya keflima nuflteyanê înan ra tam bigîrê.

Embazê ke vilakerdiflê Vateyî de fedakarîye kenî, moral danê ma.Ma anê wendoxan vîrî ke Vate ewro kitabrotoxanê (kitabçîyanê) Dêrsim,Erzingan, Çewlîg, Dîyarbekir, Xarpêt, Îstanbul û Anqara de zî yenorotifl. Eke nas û dostê flima nê flaristanan (flehîran) de estê xebere bidîînan.

Wa para flima zî neflrbîyayîfl û vilabîyayîflê Vateyî de bibo ke Vateserra 2002 de hîna xurt bibo.

Weflîye û flayîye de bimanê.

Vate

4

Vate

fiÊX SELAHEDDÎNÊ fiÊX SEÎDÎ Û BEYATNAME

1. U¤ur Mumcu nuseno ke fiêx Selaheddîn êlula 1970 de merdo la no tarîx flaflo (biewnî: Mumcu, U¤ur, Kürt-‹slam Ayaklanması 1919-1925, TekinYayınevi, ‹stanbul, 1991, s. 202).

Kurdan bi serekîya fiêx Seîdî, 1925 de veradewleta tirkan sere hewa na. Peynî de sernêkewtî û gelekî kurdî kiflîyayî, dar de bîy yanzî surgun bîy. Berpirsîyaranê dewlete fiêx Seîdbi xo zî dar de kerd. Lajanê ey ra fiêx Elîriza ûfiêx Selaheddîn vejîyay teber. Her di birayî ûembazê inan verî flî Kurdîstanê Rojhelatî (Îran),dima flî Îraq û çend serrî uca mendî. Tirkîya deke ef vejîyayo, fiêx Elîriza 1928 de, fiêxSelaheddîn zî 1929 de agêrayo welat. Her di zîo wext mintiqa Erziromî de mendî.

fiêx Selaheddîn Firat (1910-1978) (1) birayê xo Elîrizayî ra qijêr(flenikêr) o. Wexto ke Îraq de bîyo, Bexdad de akademîyê eskerî (mektebêherbîya) de wendo.

Îraq ra agêrayîflî dima fiêx Selaheddîn û çend tenî Cemîyeta fiîmalêKurdistanî virazenî labelê verî ku xebate bikî emnîyetê dewlete înantepîfleno (tayê cayan de herunda Cemîyeta fiîmalê Kurdistanî de Partîyafiîmalê Kurdistanî nusîyêno).

Goreyê vatiflê lajê fiêx Elîrizayî Qasim Firatî, eslê xo de oyo keCemîyeta fiîmalê Kurdistanî viraflta fiêx Elîriza bîyo. Îxbaran dima,emnîyetê dewlete semedê na cemîyete (dernege) ra fiêx Elîriza tepîflto,cezaya îdamî daya ey labelê semedo ke emrê (umrê) fiêx Selaheddînîqij bîyo, ey vato “Ney, na cemîyete mi viraflta”. Naye ser ra îdamê fiêxElîrizayî ra fek vera dayo, diwês (des û di) serrî ceza daya fiêx

MALMÎSANIJ

5

Vate

Selaheddînî. Mensûbanê na cemîyete ra yewendes (des û yew) tenî zîtewqîf bîyê (2). Nê vateyê Qasim Firatî rast î yan rast nîyê, lazim o keser o bêro vindertifl. Gelo rast a ke qerarê îdamê fiêx Elîrizayî dayo?Eke dayo, senî no qerar hewa nayo (betal kerdo)? Hetê huqûqî ra nosenî bîyo? Ma zanî ke fiêx Selaheddîn 1930 de mehkemeya Anqara demuhakeme bîyo. O wext vîstserre yo. Gelo (eceba) vîstserrebîyayîflcezawerdiflî rê tay o? Mi ke vateyê Firatî wendî, nê persî ameyî hiflê mi.Heto bîn ra Qasim Firat semedê fiêx Elîrizayî û fiêx Selaheddînî vano”1932 de ef ke vejîyêno agêrenî” (3) labelê ma zanî ke ê 1932 ra zaf verÎraq ra agêraybî.

Tayê rojnameyê Tirkîya yê ê wextî behsê nê meseleyî kenê. Goreyêîddîayanê mehkemeya Anqara, fiêx Selaheddîn 29.09.1929 de Erziromde flîyo keyeyê Memduhî û uca esasê na cemîyete tesbît kerdê. Înançend morê (muhurê) na cemîyete day virafltifl. Morî Mistefayî virafltî.Mebusanê (miletwekîlîyanê) kananê (kehenanê) Bayezîdî û Bidlîsî rafievket Beyazitî serekîya flubeyê Bayezîdî qebul kerda.Muhakemebîyayoxanê na dewa ra yew zî Ehmed Beg o (4).

Îfadeyê fiêx Selaheddînî yê mehkemeya Anqara ra fam beno ke o1326 (1910) de maya xo ra bîyo. Nameyê maya ey Emîna ya. Zewicnayeyo, domanê (qicê, gedeyê) ey çinê yê. Reyna goreyê nê îfadeyî, vejîyayîflêefî dima fiêx Selaheddîn Bexdad de flîyo mezlehetguzarê Tirkîya TalatZîya Begî het û “hukmatê cumhûrîyet ê ma rê sedaqetê xo erz kerdo”.fiêxî 29ê aflma kanûnîsanî (çele) 1929 de mufettîflê mintiqaya KurdîstanîÎbrahîm Talî ra yew mektub girewto. Îbrahîm Talî nê mektubî de vato“Ti key bêrî Tirkîya ti serbest î”. Agêrayîfl de fiêx verî ameyo Mêrdîn,uca ra ameyo Dîyarbekir, dima zî ameyo Erzirom. Wina fam beno keçîyê ke fiêx Selaheddînî Cemîyeta fiîmalê Kurdistanî ser o mehkemede û qereqol de vatî yewbînî nêgênî (cîya yî). Goreyê vatiflê fiêxî, îfadeyêeyo verên zorkanî (bi zor) bi ey dayo îmzakerdifl. Ey mehkeme deCemîyeta fiîmalê Kurdistanî înkar kerda û vato ma yew “cemîyeta îlmîû îctîmaî” viraflta, “ma waflt yew ocaxe virazî”. Naye ser ra serekê

2. Dava, ‹stanbul, sayı: 8, Haziran-Temmuz 1992, s. 143. Dava, sayı: 8, s. 14

Sewbîna tayê kitaban de zî nusîyayo ke fiêx Selaheddîn 1930 de yan zî 1930ra pey Îraq ra agêrayo labelê flafl o.

4. Berhem (kovara lêkolînên civakî û çandî), hejmar: 3, Stokholm, s. 30-32

6

Vate

mehkeme perseno:-Ocaxê Tirkan (Türk Ocakları) estê; eke meqsedê flima no yo, çira

flima teflebbus nêkerd ke flêrînê uca?Cewabê fiêxî:-E, Ocaxê Tirkan estê; labelê tena tabela înan esta. Ez di aflmî

[Erzirom de] menda; ocaxe ne konferansêk da ne zî kombîyayîflêk(îctîma) viraflt…

Dima fiêx vano“No teflebbusê masîyasî nîyo, îftîrakenê”. Persanê doz-gerî (savci) ser ra fiêxvano “Ez nêzanaKurdîstanê fiîmalîkam (çi) cayî rê vanê.Îfadeyê mi flafl nusî-yayo”. Labelê emnî-yetê dewlete morê kefiêx Selaheddînîdaybî virafltifl, tepîfl-tîbî. Hem zî yew nê,hewt morî. Semedoke morî meydan debî, fiêxî nê morî înkarnêkerdî. Morî ser oherfê flîn-kaf-cîmyanî fiKC bîy. Nê bi

tirkî kilmnuflteyê (kısaltma) “fiimali Kürdistan Cemiyeti” bî, labelê fiêxSelaheddînî mehkeme de na înkar kerdibî, vatbi herfa flînî (fi) “fiark”,kaf (K, G) “Genç”, cîm (C) zî “Cumhuriyeti”/”Cemiyeti” îfade kena; yanîfiKC “fiark Gençlik Cumhuriyeti-Cemiyeti” yo.

fiêxî înkar kerdînî labelê karê ey zehmet bi. Çunke wina fam benoke moran ser o îbareyê kurdkî nuflte bîy. Hakim fiêxî ra sebebêkurdkînufltiflê serê moran persabi. fiêxî cewabê xo de vatbi ke memleketde kesê kurdkîqiseykerdoxî (kurdkîqalîkerdoxî) zaf î, seba wendiflê înankurdkî nuflto. Dozger derheqê nê çekuyan (kelîmeyan) de persabi, fiêxî

fiêx Selaheddîn

7

Vate

zî cewab dabi. Mavajî çekuya “azadegan” (azadan)î ser o ey vatbi:-Manaya “azade” hurr o, “azadegan” zî manaya hurran (tirkî de

“hürler”) dana. Kurdî pêro (heme) hurr î.-To verî vatbi ke yena manaya “Kurdistanê xoser”î (Kurdistanê

musteqîlî).-Hafla, ma Kurdî xora xoser î, sewbî xoserîye (îstîqlal) luzum nêkena.

Moran ser o rismê xencerî, rojî û destî bîy. Hakim derheqê nînan dezî persabi, fiêxî wina cewab dabi:

-Xencer sembolê teessubî yo. Memleketê ma de teessub esto. Xencerdelalet keno ke ma nê teessubî vila kenî (5).

Rojnameyê tirkan nameyanê çend kesanê ke dewaya Cemîyetafiîmalê Kurdistanî ra muhakeme bîyê zî nusenê. Mavajî rojnameyêCumhuriyetî 06.07.1930 de wina nuflto:

“Çabukçor [Cebaxçur]‘un Azizan köyünden Talha o¤lu Sadi vearkadaflları Çaran, fievki, Ömer, Ahmet o¤lu Halit”. (Dewa CebaxçurîAzîzan ra Sadî lajê Telhayî û embazê ey Çaran, fiewqî, Emer, Xalit lajêEhmedî”.)

Xebera Cumhurîyetî ra fam beno ke mehkema eflkera nêbîya, nimitikî(gizli celse) bîya. Tîya de vajîyêno ke fiêx Selaheddînî û Memduhî îfadeyêxoyê verênî de tayê çî xo nayî (îtîraf kerdî). Seke mi verî zî nuflt, goreyêvatiflê fiêx Selaheddînî, nê çîy zorkanî bi ey daybî vatifl. Tîya de reynabehsê moran zî beno. Moran ser o çend îbareyê kurmanckî (kirdaskî)bîy. Mavajî: hogir, komî yekum, komî duvem, komî seyum, komî çarum,komî pencum (yanî embaz, koma yewine, koma dîyine, koma hîrine,koma çarine, koma pancine).

Pisporanê (bilirkifli) mehkeme, çekuya “kom”e se “flube” tercumekerda (6).

Goreyê tayê çimeyan, fiêx Selaheddînî na dewaya Cemîyeta fiîmalêKurdistanî ser o hewt serrî hepisxane de mendo. Ey serranê 1950î depeynameyê (soyadîyê) xo Firat ra bedilnayo (vurînayo), kerdo Saito¤lulabelê darbeya eskerî ya 1960 ra pey, bi muraceetê dozgerî (savcî),

5. Berhem, hejmar: 3, s. 30-316. Karaca, Emin, A¤rı Eteklerindeki Atefl: Bir Kürt Ayaklanmasının Anatomisi,

Alan Yayıncılık, ‹stanbul, 1991, s. 25, 39-41, 47-49, 54

8

Vate

mehkeme no peyname betal (îptal) kerdo (7).

BEYATNAMEBeyatname (bîatname) mewludanê Ehmedê Xasî û Usman Efendîyê

Babijî dima kitabê hîrin ê kirmanckî (zazakî) yo ke neflr bîyo. Weflananê(neflrîyatê) kirmanckî mîyan de belgeyêko tarîxî yo. Cuwe ra ma tîyade newe ra vejenî.

Beyatname kitabeko werdî yo, se (ze) broflur vejîyayo. Pêro pêserohewt rîpelî yo. Girdeya (ebada) rîpelan werdî ya. Yew kaxidê A-4 seyçar rîpelanê ey o. Qapaxê ey ser o “Beyatname Sureti” nusîyayo.

fiêx Selaheddîn bi xo flêxê terîqetê neqflîbendî yo û ey no broflursemedê mirîdanê nê terîqetî nuflto. Vernîya broflurî de fiêx behsê flertanêmuslumanîye û bawerîye keno. Cayê de wina vano:

“Ez bi xayrî partîyî Haq te’ala ra wet, yanî hîzbû’llah ra wet, temamîpartîyan ra we terîqî delalet ra dur we berî ya; yardim we me’awînetyîn nîkena welew kî pî min bû we laj min bû we biray min bû we aflîretîmin bû.”

Peynî de ûsulê wirdî (tirkî de “virt”) mirîdan rê nuflto. Înan rê yewlîste viraflta. Ganî mîrîd çend rey “îstîxfar”ê xo û “selawat” bîyaro, çendrey Sûreya Îxlasî, Feleqî, Nasî, Fatîha biwano, çend rey vajo “Ellah”,“La îlahe îlla’llah” na lîste de nuflte yo. Tewr (en) peynî de zî “Ettehîyat”eesta. Kes biwazo flîno (besekeno) sewbîna duayan zî biwano.

fiêx wiflka-wiflk mirîdî/mirîde tenbîh keno ke çi biko, çi nêko. fiîretanêey ra merdim fam keno ke terîqet çi tewir yew merdimî wazeno û senîflekl dano ruhîyetê ey.

Çîyo balkêfl (enteresan) o yo ke fiêx Selaheddînî no broflur bikirmanckî (zazakî) nuflto. Goreyê zanayîflê mi, reya verên a ke flêxêk bikirmanckî kitabêk nuseno. Derheqê nê kitabî de nufltiflê mi zî naye rayo.

Beyatname nimitikî neflr bîyo, yanî îllegal vejîyayo. Aye ra nameyênufltoxî, weflanxaneyî û çapxaneyî, ca û tarîxê çapbîyayîflî kitab de çîno. Mi bo xo no broflur verî zî dîbi. Eke flafl mi vîr de nêmendo 1977 de.Ez pê hesîyabîya ke mirîdanê fiêxî de “yew kitabo kirdkî” esto, ez nas û

7. Mumcu, U¤ur, Kürt-‹slam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınevi,‹stanbul, 1991, s. 202.

9

Vate

dostan ra persaynî la mirîdan sirrê xo nêdaynî teber, vatnî “Xebera makitabê inasarênî ra çin a”. Tayêne nêwafltinê sirrê xo bidî teber, tayênezî rast vatinî, no broflur her mirîdî de zî çinê bi. Xora her mirîdî wendiflnêzanaynî. Wendifl zanayîfl zî bes nêbi, ganî (gerek) mirîdo zaf emînbibînî ke no broflur bidîyaynî ey. Peynî de mi Beyatname peyda kerd ûmi ey ser o yew nuflte zî nuflt. Mi no nuflte flawit (rusna) yew kovare rêlabelê nuflte nêflr nêbi. Zanayîflê mi gore, semedo ke kitab terîqetî ser obi, nuflte nêvejîyabi. Kovara ke ez behs kena kovarêka floreflgêranê(devrîmcîyanê) kurdan bî.

fiêx Elîriza

Çend serrî ser de flî, no broflurêmi wextê cuntaya eskerî de vîndî bi.Wexto ke ez keye de nêbîya,merdimanê mi nimitbi û vîndî bibi.Xeylî serrî ser de flî, nîhayet demeyêra ver Hiflyar Sîwanijî ma rê nobroflur peyda kerd. Sayeyê ey de matîya de newe ra neflr kenî.

Eslê nê broflurî bi alfabeya tirkînusîyayo. Semedo ke na alfabe deherfê Ê, Q, W, X çinê yê, wendifl ûfamkerdiflê ey zehmet o. Ma bê kubibedilnî (bivurînê) newe ra bialfabeya kurdkî nuflt û hetê rastnufltiflî (îmla) ra goreyê zanayîflê xorast kerd. Mavajî tayê îflaretê rastnufltiflî yê ke eslê metnî de çînê bî,ma ronayî (sey vîrgulî û nuqta). Tayê çekuyî (kelîmeyî) flafl nusîyaybî,ganî rast bibîynî; ma nînan ra tayêne het parantezanê gofledaran (köfleliparantez) mîyan de formê hîna rastî nufltî. Tayê cayan de zî semedo kecumle hîna wefl bêra famkerdifl, ma parantezanê gofledaran mîyan detayê çekuyî yan zî herfî îlawe kerdî, yanî herf û çekuyê ke parantezanêgofledaran mîyan de yê ma îlawe kerdî. Semedê îzehkerdiflê çend çîyanzî ma notî nufltî.

Tayê çekuyî eslê kitabî de bi di forman nusîyaybî. Ma vajî cayê de“nimac” cayê de zî “nimaj” nusîyabi. Yan zî “roce” û “roci”, “‹brahime” û“Ibrahime”, “La îlahe îllallah” û “La îlahe îlellah”. Newe ra nufltifl dema yew formê nê tewir çeku û îbareyan tercîh kerd. Semedo kefamkerdifl hîna asan bibo ma ferhengekêk zî îlawe kerd.

10

Vate

BEYATNAME

fiêx Selaheddîn FIRAT

Bîsmî’llahî’r-rahmanî’r-rehîm, elhamdû (1) lî’llahî rebbî’l-’alemînewe selat we selamû ‘ala seyyîdîna Mûhammedîn we ‘ala alîhî we

sehbîhî ecme’în.Ez bi zanayîflî vatîflî xu flehadetî dana, eflhedû en la îlahe îlla’llah

we eflhedû enne Mûhammeden resûlullah (2).Yanî ez xayrî Allahû te’ala çeyî r’ ‘îbadet we îta’at nîkena. Ez xayrî

vatîflî Allahû te’ala bi vatîflî çoy îhtîqat we ‘amel pê (3) nîkena.Ancî [ez] bi zanayîfl û vatîflî xu flehadetî dana, Mûhammed selle’llahû

we sellem peygamberî axîrî zaman û resûlî Homayo te’alay û [o]; xayrîvatîflî yî bi vatîflî çoy îhtîqat we ‘amel nîkena, ancaq bi hûkmî flerî’atîîslam ‘amel kena.

Emîr we nehyî flerî’atî îslam, [ez] di nefsî xu d’ we di nefsî ehl û‘ayalî xu d’ we di mal xu d’ ana ca we pê ‘amel kena. [Ez] bawerî bicaardîfl ferzîyetî nimajî panc waqt ana. Caardîflî edayî panc waqt nimajîman û, nîcaardîfl [canêardiflê] nimaj we terkî nimaj kûfr û; bînimajî[bênimajî] ser bimirû, flinû cehennem, zana.

Eger camî we cema’at nîbû, daîmî di key xu d’, [ez] ezanî waqt, sunnetîratîbanî waqt we tesbîhanî waqt bi ehlî xu, bi cema’at ana ca.

[Ez] bawerî bi dayîflî zekat ana, her serr hezî vatîflî flerî’at zekatî xudana. [Ez] dayîflî zekat îman zana we nîdayîflî zekat mûrtedîye zana.Kom zekat bidû benû zengîn we bereket konû malî yî, zana.

[Ez] bawerî bi caardîflî farzîyetî sewmî ramazan ana; her serr, diaflmî ramazan di roce gena, roceguretîfl yî sedaqetî îman û, nîguretîfl yî

1. Eslê metnî de wina (no tewir) nusîyayo: BismillahirrahmanirrehimiElmahdu.

2. Eslê metnî de na “kelimeya flehadetî” de çend herfî flafl nusîyaybî labelêrîpelê hewtine de rast nusîyaybî, ma tîya de zî fleklo rast nuflt.

3. Eslê metnî de yew ca de ”pi”, çendna cayan de “pı” nusîyabi; ma herundanînan de “pê” nuflt.

11

Vate

Beyatname ra di rîpelî

12

Vate

minafiqî ya, zana. [Ez] terawîhan kena, ha bi cema’at ha tena, we zekatîfitir dana we pîya muslumanan roce we roflan kena.

[Ez] bawerî bi ferzîyetî hac ana, eger mi rî flîyayîflî hac muyesserbibû, [ez] caardîflî hac xu d’ ana ca, bi temamî menasîkî hac ‘amel kena.

Ez bawerî bi temamî awamîr [ewamîr] û newahîyî Homayi te’ala cc.ana we kam bi temamî xu d’ bîyarû ca, resenû rehetî yû selametî dunyawe axîret we pê ’azîz-serfîraz benû, konû zumreyî ‘îbadu’s-salîhîn.

Ez bawerî bi emr û nehyî vatîflî resûlu ekrem yeqînen ana, pê ‘amelkena. Bi xîlafî vatîflî resûlî ekrem bawerî pê nîana we pê ‘amel nîkena,bi duflminanî yîn ra haz we dostayî nîkena we yîn dima nîflina, kam yînra haz bikrû we dostayî bikrû yeqînen mumîn we musluman we îslamnîyû, cenabi Haq te’ala îman we ta’atî yîn qabûl nîkenû.

Ez bi xayrî partîyî Haq te’ala ra wet, yanî hîzbû’llah ra wet, temamîpartîyan ra we terîqî delalet ra dur we berî ya; yardim we me’awînetyîn nîkena welew kî pî min bû we laj min bû we biray min bû we aflîretîmin bû. La îlahe îlla’llah Mûhammedû’r-resûlu’llah. [Ez] dostî Homayîte’ala we resûlî ekremî ya. Bi ena [nê] vatîfl ra wet ra çoy rî vatîfl minçînî yû [yo], hatta merg [ez] enû [nê] îhtîqatî xu ser dewam we pê ‘amelkena, în-fla-allahû’r-rahman we mînhû’l-awnû we’l-îhsan.

Kam bi sitqû [sidqo] rastî we bî [bê] menfîatî dunya enû [nê] pancruknan ‘amel bikrû, bi xîlafî vatîflî Homayi we resûlî ekrem îta ve pê‘amel nîkrû, benû ehlî se’adet, flinû cennet.

Gerek yeqînen bizanû, kam xayrî Homayî te’ala cc. ‘îbadet we îta’atbikrû we duflmînani yîn ra haz bikrû, yeqînen flinû cehennem.

Kam îta’atî (4) flerî’at nîkrû we pê ‘amel nîkrû, vatîflanî duflminanîHomayî te’ala dima fleyrû [fliro], musluman we mumîn we îslam nîyû,Homayî te’ala çîk yîn ra qabûl nîkenû. Yanî nimaj yî, zekat yî, rocey yîwe hac yî betal kenû; sebeb, hazkerdîflî duflmîn we vatîflî duflmînanîyîn dimaflîyayîfl û.

Kam yeqînen bi ena flekîl, xasseten lî’llahî te’ala ra sadiqane ‘îbadetwe îta’at bikrû we xayrî Homayî te’ala ra nîtersû we xayrî yî çoy dimanîflîrû, benû mumîn-î kamîl we dunya we axîret [de] resenû se’adet weselamet; bi nûrî kemalî îman munewwer benû, konû zumre[y]î meflaleyî

4. Eslê metnî de wina nusîyayo: itaayi.

13

Vate

5. No qism de beno ke meqsed wina bo zî: ”lewra [ez] mubellîx a, [mi] flima rîrayî se’a[de]t beyan we tarîf kerd kî [flima] daxîlî zumreyî hîzbû’llah bibîn”.

6. Eslê metnî de herunda “wa flek”î de wina nusîyayo: we flekhu.7. we’llahû ‘ala ma neqûlû wekîl (erebkî): wa Homa vateyê ma (çîyê ke ma

vatî) ser o wekîl bo.8. Yanî, 25 yan zî 100 rey vaje.9. Naye ra meqsedê ey sûreya Quranî ya 112. yanî Sûreya Îxlasî ya.10. Naye ra meqsedê ey sûreya Quranî ya 113. yanî Sûreya Feleqî ya.

Des [û] hîrîn we flinû hawzî Kewser ser, pîya resûlî ekrem Pirdî Sîratser [ra] vîrenû, flinû cennetû’l-fîrdews, benû layîqî dîdarî Homayî te’alawe benû cînarî resûlî ekrem.

Kam bi ena [nê] flerî’atan beyat bikrû, hatta merg ser [o] vindirû, ezbena kefîlî yî enî nî’metan, lewra mubellîxa(n) flima rî rayî se’a[de]tbeyan we tarîf kerd kî [flima] daxîlî zumreyî hîzbû’llah bibîn (5);mûhaqqaq flima benî xalîbî dunya we axîret, ela înne hîzbe’llahî humu’l-xalîbûn. Yanî agah we hîflyar bibîn, xalîbîyet [û] se’adet partîyî Homayîta’alahû, dewam bikrû benû xalîbî dunya we axîret.

Ey mumîn! En [nê] vatîflan we qalan rin[d] bid[e] hifl-aqil xu, manayî bizan, sarî xu fîn, ser [o] vindir, zaf-zaf tekrar bikir wa flek (6) wefluphe qalb tu ra fleyrû we ‘ayne’l-yeqîn tu rî hasîl bibû; hînî vatîflîmûxalîfan we munkîran tu di tesîr nîkrû, fleytan we tabî’î fleytan tûnîxapînû; lewra [ti] vînenî, munkur roj û flew karî yîn fîtne we fesadîyîsalîhan û. Daîma zem yîn kenû. Çi yîn dest ra bîrû taqsîr nîkenû, pîyatabî’an xu flima dima konî, hatta flima bikîr hezî xu. Zînhar gofl mekûvatîflan yîn, [ê] flî delalet we felaket, wazenî flima bikîrî anbazî xu; tihînî zana mekr û hîllî yîn, muslumanîyî xu ser dewam bikir, bizaninwe’l-aqîbetû lî’l-mutteqîn ray se’adet we selamet we xalîbîyet ma rîîhsan bikrû. En [nê] beyat xu dima flîrin, flima resenî xanîmetî dunyawe axîret, we’llahû ‘ala ma n[e]qûlû wekîl (7) we’l-hamdû lî’llahî rebbî’l-’alemîn.

25-100 (8) Îstîxfar25 weya 100 Selawatî flerîf11 Qûl hûwe’llah (9)3 Qûl eûzû bî rebbî’l-feleqî (10)

14

Vate

3 Qûl eûzû bî rebbî’n-nasî (11)7 Fatîha (12)300 Allah100 La îlahe îlla’llah

ETTEHÎYATÎ EWWEL MEZHEBÎ fiAFÎYAN Û

Ettehîyatu ‘l-berekatû [el-mubarekatû], es-selewatû, et-teyyîbatûlî’llahî, es-selamû ‘aleyke eyyuhe’n-nebîyyu we rahmetû’llahî weberekatûhû, es-selamû ‘aleyna we ‘ala ‘îbadî’llahî’s-salîhîne. Eflhedûen la îlahe îlla’llah we eflhedû enne Mûhammede[n] resûlu’llah.Allahumme sellî ‘ala seyyîdîna Mûhammedîn ‘abdîke we resûlîke’n-nebîyyî’l-umîyyî.

Enû Ettehîyatû ewul û, çîkî îlawe nîbenû.

ETTEHÎYATÎ PEYÎN DI EN ÎLAWE BENÛWe ‘ala alîhî we ezwacîhî we eshabîhî, kema selleyte ‘ala seyyîdîna

Îbrahîme we ‘ala alî seyyîdîna Îbrahîme fî’l-’alemîne înneke hamîdunmecîd; rebbî’xfîr lî we lî walîdeyye we lî’l-mumînîne yewme yeqûmû’l-hîsab.

Zobîna çi dûa îlawe bikirû benû we sewab û.

11. Naye ra meqsedê ey sûreya Quranî ya 114. yanî Sûreya Nasî ya.12. Naye ra meqsedê ey sûreya Quranî ya 1. yanî Sûreya Fatîha ya.

15

Vate

FERHENGEKÊ BEYATNAMEYÎ

(er.) erebkî

‘ala (” ‘ela”yê erebkî ra): ser, ser oanbaz: embaz, hevalawamîr (”ewamîr”ê erebkî ra): Na çekuye zafhûmara ”emr”î ya. Emrî.berî (er.): kesa/keso ke xelisîyaya/xelisîyayo, filitîyaya/filitîyaye, pak/pakebeyat (“be’yat”ê erebkî ra): e kerdifl (qebul) û tesdîqcc.: Kilmnuflteyê “celle celaluhu”yê erebkî yo û semedê Homayî vajîyêno. Manaya “wa girdeya ey

berz û ezîz bo” dano.cînar (“cîran”ê erebkî ra): imbiryan, embrîyan, cîrançeyî: yewî, kesîçoy: yewî, kesîd’: de, didîdar: rîen: noen: nêena: naenî: nêenû: nohaz kerdifl: hes kerdiflhezî: sey, zêhîzb (er.): 1)qism, zumre 2)terefdar 3)partî‘îbadu’s-salîhîn (er.): evdê salihî, evdê baflî, îbadetkerdoxê salihîîhtîqat (“î’tiqad”ê erebkî ra): bawer kerdifl, înan kerdiflîstîxfar (er.): Vatiflê “estexfîrullah” yanî “ez Homay ra ef wazena”.îta: tîyalewra: çunkelî (er.): seba, semedê … ra, qandêlî’llahî (er.): seba Homayî, semedê Homayî ra, qandê Homayîme’awînet (er.): ardim, muawenetmekr (er.): deke, dubare, xape, hîlemenasîkî hac (er.): ruknê hacî, çîye ke merdim wextê hacîbîyayîflî de ano camubellîx (er.): teblîxkerdox, keso ke dano zanayîflmunkîr (er.): keso ke înkar keno, înkarkerdoxmunkur (er.): b. munkîrmutteqî (er.): 1) keso ke terseno 2) keso ke Homayî ra tersenomuyesser bîyayîfl: bi asanîye bîyayîfl, mumkun bîyayîfl

16

Vate

mûrtedd (er.): keso ke dînê îslamî ca verdano, îslamîye ra vejîyênonehy (er.): qedexe, yasaxnewahî (er.): Na çekuye zafhûmara ”nehyî”î ya. Qedexeyî, yasaxî.ratîb (er., zafhûmar “rewatib”): 1)nimaj yan zî duayê ke ferz nîyê, sunnetê muekkede 2)zikrr’: rêrî: rêselawat (“selewat”ê erebkî ra): Duayê ke pêxemberê muslumanan Muhemmedî rê benê, sey

(zê) ”eleyhîselatî we’s-selam”, ”selewatullahî ‘eleyh” û ”selle’llahû ‘eleyhî we sellem”.sewm (er.): roje, roceta’ala (“te’ala”yê erebkî ra): wa berz boterîq (er.): rayîrtesbîh (er.): vatiflê îbareya “subhane’llah”welew (er.): wazeno, wazena wa, hettawet: o hetxalîb (er.): serkewtexayrî (er.): ... ra teber, bêxîlaf (er.): vera, zid, eksxu: xoyî: eyyîn: înanzînhar: nêbo ke, nêbo nêbo, saqinzobîna: sewbîna

17

Vate

Di flêrê Kurdîstanî

ALÎfiÊR Û ZERÎFA

Sey (zê) roja ewroyêne êno ra mi vîrî, domanîya(gedeyîya) mi de, apê mi Sawsivî (SawsivêPulikê Usênê Mîrzalî) rojê ma rê qalê tayêmeselanê verênan kerd, o mîyan de nameyêAlîflêrî vat û flîîrêda ey ra parçeyê wend. Mi kî(zî) o sire de dest kerdîbî ci endî (hinî) flîyênemekteb. Seke “Hotay Serra Usivê Qurzkizî“ dekî hîra êno qalkerdene, Sawsiv hewt serrîhepisxaneyê Erzinganî de mendîbî, uca tirkîmusabî.

Parçeyê flîîra Alîflêr Efendî yo ke Ap Sawsivî wend wina (nîya) bî:

Koçkiri baflladı harbaSesi gitti flarka garbaKaç ordu asker geldiDayanamadı bu darba

Dilo yaman yamanÇîyan girto berf û dumanMe ra biflîn fiahê MerdanEw dermanê hemû derdan

Kirmanckîyê nê di qitayan wina (nîya) yo:Qoçkîrî (1) dest bi herb kerdVengê xo flî rojhelat û rojawanÇend ordî esker ameBinê na darbe de mend

1. Mîyanê flarê Dêrsimî de “Qoçkîrîye” kî vajîno.

Mûnzûr ÇEM

18

Vate

Dilo yaman yamanKoyan girewto berf û duman (2)Ma rê biruflnê fiahê MerdanO dermanê heme (pêro) derdanWendiflê na flîîre ra dime, mi caran (dêyme) nameyê Alîflêr Efendî xo

vîr ra nêkerd. Labelê mi derheqê ey de çîyêkî nêzanêne. Kam bî, sekerdîbî, heyatê xo senî vêrdîbî ra, hayîya mi ci ra çîne bîye. Serrê mi keameyî dormeyê 25î, mi kitabê Nûrî Dêrsimî “Kürdistan Tarihinde Der-sim” (Tarîxê Kurdîstanî de Dêrsim) de derheqê Alîflêr Efendî de tayêçîyî wendî. Mi ke dest bi hazirîya nufltiflê “Gülümse Ey Dersim” (BihuyeEy Dersim)î kerde kî endî Alîflêr her tim verê çimanê mi de bî. A roj ana roj a, o rojeva mi ra nêvejîno.

Çîyêde balkêflo ke mi mîyanê flarê Dêrsimî de nê meseleyî ser o hataewro dîyo no yo: fiarê ma Alîflêr û Zerîfa sey di kesanê fîrazan(bimbarekan) vîneno. Hîris serre ra zêde yo ez ziwan, kultur û tarîxêDêrsimî rê alaqadar a, hona mi nêdîyo ke dêrsimijê derheqê Alîflêr ûZerîfa de çekuyêda negatîfe vata. Tabî ayê ke înan ra hayîdar ê, meqsedêmi ê yê. Çi waxt û kotî beno bibo, tawo ke qale ameya ra, dêrsimijan zafbi hurmet qalê înan kerdo û kenê.

Ma no hurmet û heskerdifl kotî ra êno, sebebê ney çik o eceba? Sebacewabê nê persî kî bêguman merdim ganî cuyê (heyatê) Alîflêr Efendî ûZerîfa Xanime bizano, înan nas bikero. Merdimî ke nîya kerd, cewab bixo êno dayene. Wastena mi kî a ya ke çarçewa nê nuflteyî de ez Alîflêr ûZerîfa Xanime bidîne naskerdene.

Alîflêr dewanê Qoçkîrî ra Azgêr de amo dinya. Tayê çimeyan de tarîxêbîyayîflê ey 1862 êno dayene. Goreyê Nûrî Dêrsimî, Alîflêr ke 1937 deame kîfltene 75 serre bîyo. Eke merdim nê reqemî esas bigîro, tarîxêbîyayîflî rastî kî 1862 vejîno. Labelê mi rê no tarîx realîst nêaseno. Alîflêrke o tarîx de maya xo ra bîyo, maneyê xo o yo ke Xoverdayîflê Qoçkîrî(1921) de 59 serre bîyo. Fotografê Alîflêr û Zerîfa yo ke sirê nê xoverdayîflîde amo antene û zaf cayan de kî neflr bîyo, ey de Alîflêr 50 serre raflenikêr (qijêr) aseno. Goreyê albayê tirkan Nazmî Sevgenî Alîflêr keamo kîfltene 55 serre bîyo. Nazmî Sevgen na reqeme kotî ra dano, o kîbelu nîyo.

Alîflêr ke kîflîyo, nuflte, kitab û dokumentê ey kewtê ra Nazmî Sevgenî

2. “Berf“ kirdaskî yo. Kirmanckîyê Dêrsimî de manaya na çekuye de “vare/vore“ esta. Labelê sey îdyomî “berf û duman“ kirmanckîyê Dêrsimî de kîesto.

19

Vate

dest. Beno ke o mîyanê nê dokumentan de, derheqê bîyayîflê Alîflêrî derastê wesîqeyê amo. Labelê eke nîya bo kî, no nîno a mana ke noînformasyon rast o. Çike o dem de kurdan ya domanê xo qeyd nêkerdêne,ya kî erey (herêy), yanî qij nufltêne. Çîyêde bîno ke no xusus de merdimganî bigîro verê çiman no yo: Rojê ke Alîflêr û Zêrîfa kîflîyê, ê rojan deSêy Rizayî ke qalê Alîflêrî kerdo, ge-gane vato “o kokim”. Goreyê qanaatêmi, seba kesêde 55 serreyî nêvajîno “o kokim”. Heto bîn ra, tarîfanêkesanê ê roje kî ke merdim gêno verê çiman, vîneno ke Alîflêr sirêkîflîyayene de 55 ra cor bîyo. Texmînê mi, o dormeyê 65î de bîyo.

Goreyê haydarîyane Nûrî Dêrsimî, Alîflêrî Sêwaz de mekteb wendo.Tawo ke wendiflê xo qedêno kî gêro (cêro) ra amo Qoçkîrî, katibîyaMistefa Begî kerda. Mistefa Beg ke 1902 de bi planêde dewlete Sêwazde amo kîfltene, lajê ey Alîflan Begî hurendîya ey girewta û Alîflêr Efendîna rey kî katibîya ey kerda.

Nê karî, yanî katibîye, îmkanêde wefl do ra Alîflêr Efendî dest keflarî de tekilîyanê xo pêt biko. Xora ey kî hen kerdo. Alîflêr Efendî hembi zanayîfl û efendîyîya xo, xo bi miletî dayo heskerdene hem kî bi kar ûgureyê xoyo pratîk. Heyato rojane de o hertim mîyanê miletî de bîyo,înan de niflto ro û vaflto ra (weriflto-roniflto), înan de huyo, berbo(bermayo), înan de ardim kerdo. Alîflêr pîlî de pîl, qijî de qij bîyo. Kesanêke o dîyo, nas kerdo pêro naye vanê.

Welatheskerdoxîya Alîflêrî, bêsînor a. O safî kurd o. Seba ey azadîyakurd û Kurdîstanî ra muhîmêr çîyê çin o. Aye ra gore kî ey menfaatê xoyê flexsî hertim dê ra hetê, seba xelisîyayena miletê xo û welatê xo çi kedest ra amo, texsîr nêkerdo.

Kurdî bê, tirkî bê; kesê ke sirê Herbê Cîhanî yê Verênî de qalêkurdanê Dêrsimî û dor û verê Dêrsimî kenê, bê Alîflêr Efendî nêflkînê(nêflînê) çîyê binusêne. Bê ey nufltiflê tarîxê kurdanê a mintiqa mumkunnîyo.

Nûrî Dersimî, kitabê xo “Tarîxê Kurdîstanî de Dêrsim“ de wina (nîya)nuseno:

“Alîflêr, 1914 de Herbê Cîhanî yê Verênî de, seba temînkerdiflêxelasîya Kurdîstanî, ordîyê rûsî de kewt tekilîye, binê îdareyê rûsî deseba sazkerdiflê îdareyê Kurdîstanî yo otonom, bi sifetê temsîlkarêQoçkîrî, Sêwaz, Malatya û Dêrsimî kar kerd. Demo ke rûsan Erzinganiflxal kerd, Alîflêr bi mufrezeyêde leflkerî ame merkezê Pulurî (bi tirkîOvacık-M. Ç.), uca idareyê tirkan betal (laxv) kerd û îdareyê kurdan

20

Vate

na ro.“ (3)Nufltoxêdê bîn ê tirkan Albay Nazmî Sevgen kî vano: “... Alîflêr Begê

katibê Mistefa Begî ra a mintiqa de zaf amêne heskerdene û ey rêhurmet amêne kerdene. Bi flaîrîye û bi kar û gureyê xoyê seba heqanêkurdan namdar bîbî. Siro ke rûsî ameyî Erzingan, qumandaro armenîyo ke mîyanê ordîyê rûsî de dêne pêro, ey de qesey kerdîbî. Alîflêrî, êserrê xo mîyanê eflîranê Pulurî de vîyarnayî ra, herbî ra dime gêra(cêra) ra flî Qoçgîrî.“ (4)

Alîflêr Efendî ke Pulur ra peyser flono Qoçkîrî, karê xo yê polîtîkî qetsist nêkeno, bi heraret dewam keno.

Hem demê Herbê Cîhanî yê Yewinî de, hem kî o ra dime hata 1921seranserê Dêrsimî de hewayo polîtîk zaf germ bî (5). Na mintiqa bîbî

3. Dersimi, Vet. Dr. M. Nuri, Kürdistan Tarihinde Dersim, Kom-Kar Yayınları,Köln, 1990, r. 280

4. Sevgen, Nazmî, Koçgirili Alifler, Resimli Tarih Dergisi, r. 377 ra neqilkerdoxe:Aydar Çiçek, Evîn, Koçgiri Ulusal Kurtulufl Hareketi, r. 42

5. O dem mîyanê flarî de Qoçgîrî kî parçeyêde Dersimî hesabîyêne û mi kî namana de nuflto.

Alîflêr û Zerîfa

21

Vate

merkezêde welatheskerdoxîya kurdan. fiarê ucayî, seba heqanê xo yêmilîyan aktîf kar kerdêne. Roflnvîranê kurdan kî o dem tayêorganîzasyonê milîyê polîtîk û kulturî saz kerdîbî. Nînan raorganîzasyono ke zêde namdar bî, Kürdistan Teali Cemiyeti (CemîyetêBerzîya Kurdîstanî) bî. Kurdê Dêrsimî na cemîyete de xêlê aktîfgureyêne. Înan Dêrsim û Qoçkîrî de flubeyê na cemîyete saz kerdîbî.Rojnameyê cemîyete “Jîn“ mintiqa de vila kerdêne. Kurdanê mintiqabawerîya xo bi Mistefa Kemal û hevalanê ey nêardêne û înan ra durîvinetêne. Roflnvîr û serekanê eflîranê kurdan hetê ra milet heflar (hiflyar)kerdêne hetê ra kî hazîrîya polîtîk û leflkerîye dîyêne. Bêguman no karde Alîflêr wayîrê rolêde bingeyîne bî û tirkan kî na rastîye rindek zanêne.

“Toximê fesadîyeyê ke Alîflêrî Dêrsim de ramitîbî, dest pêkerd zîlda, tesîrê xo ard mêydan. Mudurê verên ê nahîyeya pêroyîya VacixeÇerpazine, Mistefa Axa, hata dewanê Kemaxî ame û vat ‘Sebakomkerdiflê leflkerî emrê padiflayî çîn o, dêrsimijî esker nêdanê, vakemaxijî medêne‘, flar tembîh (temey) kerd û wast ke komkerdiflê leflkerîbidone vindarnayene.“ (6)

Albay Nazmî Sevgen rolê ey ser o nîya vano:“. . . Ma noca de endî Alîflêrî sey serekêde hereketê dustê dewlete û

memleketî vînenîme . . .“Xêlê flîîrê ey ê sîyasî û hîcîvkî yê ke Dêrsim de kewtê ra ma dest,

estê. Ey daîma xo sey xelisnayoxê nê dîyaran dîyo, winî (hen) nîflandayo. Ey de fikr û armancê kurdîye kî esto. Seba nê fikir û armancanPeymana Herbê Girdî ra dime Alîflêr bi emelanê xo yê qilêrin û fesadankewto meydanan. Peynîye de ma adara 1920î de Dêrsim de, ey Vacixeû Xozat de bi nasnameyê eyo sîyasî yo rastikên vînenîme –ke uca biqeseykerdiflê xo flarî tehrîk keno-. … Alîflêrî no cesaret reîsê KürdistanTeali Cemiyeti Ebdulqadirî ra girewto …” (7)

Walîyê Erzinganî Alî Kemalî zî nê meseleyî ser o, yanî bi Pulurameyîflê Alîflêrî û hevalanê ey ser o vindeno. Walî, eflkera nuseno keAlîflêr uca seba xelasîya Kurdîstanî gureyo. O, qeseykerdiflê ey ra qismêkî neql keno û vano ”Nê meseleyî ser o bi kurdkî konferansî dayî”. (8)

6. Kemali, Ali, Erzincan, Resimli Ay Matbaası T. L. fiirketi, 1932, r. 152-1547. Dersimi, Nuri, Hatıratım, Öz-Ge Yayınları, qismo ke Mehmet Bayrakî ilawe

kerdo, r. 229-2308. Kemali, Ali, ec. r. 152-153

22

Vate

“MI RÊ VÛNÎ YADÎN!

XELASÊ fiIMA MI DEST RA ÇINÊ YA!”

W. K. MERDIMÎN

Mehmedî: -Hejî Xenî vatînî, cuwa pê waxto g’ hînî gêrênî qaçaxûn,tesbît kerdînî; kûm, kûm, kûm, dênî arîye. Subayî g’ yesîr

guretîbî, îtîya (tîya) Tafkuerûn (1) de, kêyê Nowfûn de bî. Vatînî zafheqaret pê kerdînî. Sil kerdînî sel, daritînî ci, berdînî yegûn. Yini(yesîrûn) vatînî:

-Lîya bo (biewnî) ma zî îslûm î, ma zî umetê Mehemedî ya; ma subayî, ma eskerayî ra çî zûnî. Ma zî hê flima pafltî ya. Îstîfadeyê ma rasenûflima.

Vatînî heqareto ma pê kerdo, Alla zûnû... Zew g’ (seke) hama eskerîtîya nîûmêbî, cuwa ver.

Merdimîn:-Yesîr guretîbî, tayînî pê sil efltînî, tayînî zî pê zewbîna gurê kerdînî.Mehmedî: -Eee la. Hejî Xenî vatînî, cuwa pê zew g’ hînî merdîm dê

arîye berdî, ez zî berda. Ez berda Xarpîyet. In Lewendûyî surgun kerdîbîû îdûm qerarî dabi mi. Ez berda Xarpîyet, aw cawo ke tede mehkemanawa rû. In flarê Ziktêyî (2), flarê dewûn Çewlîgî benî zerri, ca d’ îdûm,îdûm; îdûm dûnî ci. Salûna ke tede ûmê pêser, ez ûnîyawa ayini ra,yow awi g’ Tafkuerûn de ma heqaret pê kerdû, aw o... Xerrîya (xêra)nûmûn wûneno û keno zerri. Mi dî ûme destî mi guret, va:

-Hoo! Xenî Axa, Xenî Axa! Hofl geldîn! Safa geldîn! Nasilsin?Vatînî girê gina mi zûnî re, ez nêeflkîyawa vajî wit. De merg o, ez se

kirî? Vatînî va:-Xenî!.. Tû dî flima se kerd ma? fiima çi felekî ardî ma ser o. Bo êro

1. Tafkuerûn: Yew dewa Çewlîgî ya. Pabesteyé merkezî ya.2. Ziktê: Dara Hênî de nameyê yew mintiqa û eflîr o.

23

Vate

(ewro) kûm ruej o? Dêmeg êro îstîqbalê tû ho mi dest d’ o?Vatînî ez berda zerri, uca de pay vinarnawa. Bo ihna (wina) wiriflt

we, ê hakimûnê ke hê mehkema de rûniflt’ ê, ez mueta ayini û va:-Bu zati goruyor musunuz? Bu zat olmasaydi bîzîm kemîklerîmîz

flîmdî yerîn dîbîndeydî.Vatînî ma rê yow wade kîra kerdibi. Cîl dêbî ma. Yemeg (werd), ruej

de hîrecem dênî ma; miqatê ma bînî.Mi va qê ho pê mi kay kenû, ez gureta qafa. Lîya Alla wekîl inê ser

ra ard ca d’ nuflt va “beraat!..”Yow qaxit nufltibi dabi ci. Heta inî serrû zî o qaxit vîn (vîndî)

nêkerdibi, tede bi.Merdimîn:-Tersê xo ver?Mehmedî:-Tersê xwi ver la. Vatînî mi çi rê (rey) merdimo vîjdûnlîyo zê ay nêdî;

ez bizûnî sulalêyê yi ha ça, ez flinî qê yini.Merdimîn:-Inî ke îta ra berdî kûmî bî? Yew Silemûnê Hejî bi?Mehmedî:-Nê! Yow Alî Hejî bi Az ra, yow Silemûnê Hejî bi yow zî Silemûnê

‘Emerî bi. Hîre tênî ez zûn Az ra, inî wir (her) dî (Sîlemûnê fierîf ûEhmedê fierîf) zî Wisifûn (3) ra bî. Ay bînî hînî flexûn (flêxan) ra bî,mîrûn ra bî. Lajê Xûnimê Sinî çahar hewî pîyorêyî berdî xeneqinê (4),Mîrûn ra zî xêlêkî berdî, flexûn ra zî xêlêkî berdî.

Merdimîn:-In babîyê Îbrahîmê Mîrzûnî Mehê Sêfî, wi zî berd Çewlîgî de kîflt?Mehmedî:-Nê! Aw îta de mehkum bi. Tepîflt, pê sungîyûn kîflt. Aw, ca d’ îtîya

mînê (mîyanê) Darê Hesûnî de tepîflt. Wo û yownê mehkumî adir kerdibiwe, verî adirî de flîbî hûn (hewn) a. Cendirmê ûnîyênî, yow dûno barimînê darê Hesûnî ra vejîyenû. De darê Hesûnî, zê gem, yow daro dergû qalin bi. fiinî, ûnîyênî hê hûn de. Hûn de tepîfltîbî. Kerdîbî zit (rut,bane), bestîbî astuerûn a. Pê telî, yow telow sîya esto pê ay kîfltîbî;

3. Wisifûn: Yew dewa Çewlîgî ya.4. Bi rafltî hîrê hebî lajî yê û yew bira yan zî birarzayê yê bîyo.

24

Vate

ardîbî heta verê çirrê serê Mehlê Musîyûnî. Pê yini mezêlî yini kêndî ûzerrê mezelûn de sungî kerdî, kîfltî. Înkê mezelî yini ho uca d’ o.

Babîyê Îbrahîmî o qêdi (qayde) bi.Merdimîn:-Mehê Sefî û yew zî Welûn ra bi, ça ra bi?Mehmedî:-Willay ez nêzûn awo bî kûm bi. La di tênî bî.

KÎfiÎYAYÎfiÊ YADÎ Û CINÎYA EY TÊLÎ

Merdimîn:-Binê biaris û ma rê meseleyê Yadî vaje. Yad yew merdimo yaqifllî

(beremende) bîyo yan nê?Mehmedî:-E, zaf yaqifllî bîyû. Ti qayîl bî bûnî tera. Inî tay dergî estî, zê înûn

nêbîyo. Yow dergo yaqifllî bîyo. In Îbrahîm Begî Yuzbaflî Cendirmûn,wi zî yow dergo qeyapi bi. Ardînî zê Yadî kincê Helebî dênî xwi ra, fla’rêHama bestînî xwi sare ra, sîlê fîflekûn bestînî; inî mehkumî g’ teslîmbîbî (Hesê Begûn yin), pîya gêrênî Yadî bitepflî. Yuzbaflî vatînî:

-De vajîn! Ez yaqifllî ya nîyû Yad?Yini vatînî:-Ti yaqifll’ î.Yi hûnê (reyna) vatînî:-Eflekoxlî, willay flima hê zurî kenî; Yad hînê yaqifllî yo zê mi.Inî zî, inî mehkumî g’ teslîm bîbî, pîyor pîya flî in hetî Ziktêyî ya. Yî

û Yad uca de rafltê yowbînûn ûmê. Tifîngî nêbî (naybî) yowbînûn a.Mehkumûn înûn ra çend tênî zî kîfltîbî. Inî tepîya remê. YuzbaflîÎbrahîm, Hesê Begûn ra vûno:

-Hesen Axa! Bo Yad ho vûn se? Vûn “Wa mi rê sarê xwi berz kirî”. Tiven (veng) dî ci, pê tû yênû.

Hesê Begûn va:-Telaq, yowa tek nûno min a, mezgê mi hawa ra kay kenû!Yî kowtibî dima, gêrênî Yadî bitepflî. Zêrr ra zî gêrênî.Merdimîn:-Halla halla?!Mehmedî:

25

Vate

-La-lîya kurdî ma!.. fiima derdî mi têra kerdî. La fiex Seîd xelisîyabi.fiînî, tim û tim flînî, xelisîyênî. Pa çowras hebî asparî ya. Îta ra nuxtêxwi bellu kerdîbî. Mesela flarê îtayî berdînî rasnênî Qarlîowa, Qarlîowaberdînî rasnênî Erziruem, uca ra zî hetûnî Îrûn. Yanî ihna xwi rê cakerdibi hazir ke bixelisîyo. Îtîya Qasim (5) -wi zî kird, kird ma wo- flixeber da eskerayî, ûmê flî serê pirdî ya tepîflt, berd xeneqina.

* * *Mehmedî:-Bo! In fotrafê Yadî yo. Sûrîya de veto. De o waxt fotraf makînê holî

çînê bî.Merdimîn:-Têkuweyî nêyo. Yew derg û barî yo.Mehmedî:-E, bar´ o.Merdimîn:-Yadîn esas xora badî Meselêyê fiexî bîyo namedar?Mehmedî:-Wi kû wa (ko ra) mend, badî Meselê fiex Seîdî. Çawo g’ (çawo ke)

vêrdîyê wêrîye (kewtî têmîyan), yi guret. Ermi (emin, neha) kerdî, baflarîyi guret. Eskerî ver de remênî. Felekî ardînî ser. Kûm berengo ke wi têbînî, esker nêeftênî flîyorû ser. Alayî, mufreze, tumen nêeftênî(nêhewtanaynî) flîyorû ser. Ca ra ven dênî ci, vatînî:

-Ez ha îtîya! Mi rê vûnî Yadîn! Xelasê flima mi dest ra çînê ya.Ihna nûmi guret, guret.Merdimîn:-Xêlêkî yew dem îtîya kûnê (koyanê) Cewaxçurî ya mendî û dima flî

Binê Xetî, Sûrîya.Mehmedî:-fiî binê Xetî. Xelisîyêbî. Geyra a, ûmebi cînîyê xwi berû. Cînîyê yi

Têlî ya. Umêbî îtîya. Hînê taynê mehkumî kowtîbî kiflti. Umêbî rasêbîîtîya.

Kincê subayûn dêbî Têlî ra. Yow Mehê ‘Evdî, baxirê (barixa) Têlî rabi, vistowrê Yadî bi. Yow yaqifllî bi. Ûmêbî kêyê yi. Lajê yi estî, hûnîHergsuerrî (6) de. Bîy zengînî, înkê makînê yini estî. Wi zî tede bîyo.

5. Meqsedê ey Qasim Begê Cibrî yo.6. Hergsuerr: Yew dewa Çewlîgî ya. Resmîyet de dewa Gueriz ser o ya, Gueriz

zî pabesteyê merkezê Çewlîgî ya

26

Vate

Mehî ca ra news (nefs) mi rê qalî kerd. Eynî kêyê yi de mi rê qalî kerd.Meh bajînê xelisîya, berat kerd. Hetûnî inî serrûnî pêyînûn zî -waxto g’flima mekteb de bî, flima lîse çî wendînî- Meh wefl bi. Lewê fiargî demakîna da pirê, merd. Mehî vatînî Yadî va “Ez nûmisê xwi îtîyaniverdena”. fiînî Sûrîya. Vatînî îtara ma hînî kowtî kifltê, ma flî. Maflî hînî Darê Yênî zî vîyarna, makowtî inî dewûnê Ziktêyî.

Merdimîn:-Cînî zî ha tede?Mehmedî:-E. Va cînî zî ha ma de. Ma flî

di ceyûn a (cayan ra), naverî awka (Ruê Muradî ya), nizdî dewûnêZiktêyî, ma wû mufrezê cendir-mûn rafltî yowbînûn ûmê. Macendirmê nê tifingûn fek a, remê-nî. Waxto g’ vatînî “Yad”, ca d’qerpalî eskerûn pa kay kerdîn,erzîyênî flînî. Yadî zî vatînî “Meflî-yerîn, meremîn!” In hetî pê DarêYênî de vûnî “Mistûn”, “Buetî-yûn”, uca di–hîre tênî ma ra kîflî-yê. Têlî bî bîrîndar. Ma flefl tênî bî, bê yi. Îta, inî zerrê yê ra lueqilê yêûmêbî tever (teber). Ven da, ma pîyor flî ser. Yow fla’rê Hama sare rapîfltibî. Aya sare ra vet, lueqilê yê pîyorêyî kerdî zerri, pîflt. Ma hê duflmîflbenî, butunî mufrezûn vernîyê ma, pênîyê ma, duar-malê (dor û verê)ma guretû. Ma hê mînê yow darî de. Vatînî va:

-Yado!..Yadî va:-Hê!..Va:-Yado, nûmê tû esto. Nûmê tû dîna ra bîyo vîla. Wa ço pê qalî nêkerû,

nêvajû “Yadî nûmisê xwi mînê eskerî de verdo”. Ez senî ina darb aciwîyen?

Ma vindertî bimirû, de nîmirena, ha qalî kena. Ma zî vindertî, ma

Yado (heto çep de) û Ado

27

Vate

vûnî de înkê mirena, ma heq kirî (defn bikî). Ma ihna hê rûniflt’ ê; ya hauca kowtî, Yadîn zî ho uca duflmîfl benû. Tifingê yi zî ihna ho serî çaqûnêyi ya. Ma va:

-Yado, ma senî tifing nûnî pa? Hetûnî rueh tira nêflîyorû, ma senîtifing nûnî pa?

Ma zûnî, ma zê gew çahar hetî ya hê çemberî de. Ma hen dî tifingêYadî va “teq!” Ihna. Ma nê dî yi tifing kerdi berz, ma nê dî yi tifing flaxwi quel. Ma dî Yadî va:

-Hi, ihhi! Willay tifingê mi kerd ra!..Ca d’ gina ci û ca d’ fek a pêsa. Hînî pê qesaturûn ma erd kend, kend,

guerê yow çaqî mezêlî yê kend, ma Têlî pa kincûn a vîst de. Ma herr daser. Yadî va:

-De flakil bîyarîn.Ma flakil ard kerd ser ra. Yadî va:-De biûnîn! Ço durî ra biûnîyo, zûn meyît ho îtîya?Ma va:-Ço nêzûn.Senî g’ uca ra ma wirîflt we, çi qêdi g’ (senî ke) tuwerg varena, o qêdi

gulê ûmê. Ti nîvûnî mînê darûn de tertîbat gureto. Yadî va:-Meremîn!Yow berengi ma kerdi xwi fek a. Ma qerefna. Uca de di tênî ma ra flî.

Ma çaharî mendî. Ma xêlêkî ca flî, mi dî hewê ihna lingê mi tadîya,tadîya û ihna dîya mi bin a.

Merdimîn:-Ling ra bi bîrîndar?Mehmedî:-E, flikîyabî. Vatînî mi va:-Yadîn, ez bîya bîrîndar!Yadî va:-Meho, xwi binimni! Teslîmê inî xinzîrûn mebi!Vatînî Yad û ay hîre heminê bînî g’ mi dî ay bî. Yî flî… Mi ard lingê

xwi pîflt, pîflt, wa pê gûnî nêflîyorû. Tay yegay (hêgayî) hê min a cêr î. Bitarî, mi xwi kafl kerd, ez flîya ver ay yegûn. Yow gûme ho uca. Mi tifingêxwi eflt mînê yow birrê flakilîn. fiakil da ser. Fîflekî xwi û aw yelegîHelebî mi efltî zerrê quç. Ez flîya zerrê gûmî. Hetûn destê siway ez hûna nêflîya. Ruej vecîya, ez ûnîyawa tay rencberî çî ûmê flî, ez nêeftawa

28

Vate

gûme ra bîyerî tever. Ez zaf bîya têflûn. Mi dî yow merdim ûme verîgûmî. Cuwa ver cit kerda, nîrê yi ho ucay ver a nayi. Di gay xwi ardîbestî de û ho cit keno. Ez ha zerrê ay gûmî d’ a, nîmruej dîya; mêrîkîgay verra dê. Ez ûnîyawa desmaj guret ho nimaj keno. Mi dî yow ga hoyêno zerrê gûmî. Lingê mi masawa, ez nêeflken bileqî. Çî erzen ci,nêeflken gayî bifetelnî. Ez vûna “Mêrik yêno gûme, mi vîneno”. Pênî demêrik ûme zerri û ez dîya. Va:

-Lîya ti çi kes î?Merdimîn:-Kûm dew bîya?Mehmedî:-In hêtî Buetîyûn bîyo. Vatînî va:-Lîya duexrî vaj, ti çi kes î?Mi va:-Ez xwi rê reyûn (raywan) bîya. Mufrezê û mehkumî vêrdîyê wêrîye,

ez beyntê (beynatê, beyntarê) gulûn de menda, lingê mi flikîyawa.Va:-Ti mehkum î! Duexrî vaj.Mi va:-Nê, ez mehkum nîya.Mi dî binê kelgirê (kelegirî) bi, va:-Ti nêzûnî Yad esto, çînê yo? Ti eflkenî mi rê inê ca kerî?Mi va:-Lîya willay ez duexrî vûna; ti mi nûnî hukmatî dest a, se kenî ti

zûnî: Ez ca ra wistowrê Yadî ya û Yad û hîre tênî xelisîyê flî.Vatînî va:-Kêyeemîlyayi (keyemirîyaye)! Senî ti ina qal mi ra nêvûnî?Vatînî berma, aya cit nêkerd, ca verda. Ard lingê mi pîflt. fiûn dîya,

ez niflnawa (wenaya) yow herî, berda kêyê xwi. Çoras pûnc ruejî ezkêyê ay merdimî de bîya. Zew g’ ez berda kêyê xwi, ven da yow cerrehî,yow hekîm ard. Lingê mi kerd a, pansumûn kerd, astê mi flê têver a.Vatînî va:

-Înflallah eg ti gûnî ra tê nêgêrî, toyê tû nibenû.Vatînî ruejê dîyin va:-Willay Yad kîflîyo. Meqehirî, kîflîyo.Mi va:

29

Vate

-Ça kîflîyo?Va:-In hêtî dewûnê Mistûnî-Buetûnî ya.Di biray flîbî vernî, bêbextî pê kerdibî, kîfltibi.Merdimîn:-Eskerûn nêkîfltibi?Mehmedî:-Bo çi qêdi kîfltibi: Çahar-pûnc hebî mufrezê bî, va “Kûmi g’ bîyorû

vajû ‘Mi meyîtî Yadî ardû’, ma mukafat dûnî ci, îkrûmîya dûnî ci”.Kûm flarê ucayî flînî ser, ço nêzûn. Meyît yi zêd ra gulûn xerepnabi.

Çêw nêflinasnênî. Vatînî waharê kêyî va:-Willay ez flin.Mi va:-De caw g’ ti flinî, zê mi ina lingê yi ya raflt, darbê yi zî pa êsena.Waxto g’ hukmatî cînî flexûn guretîbî berdîbî Fexrûn de kerdîbî zerrê

bûnûn û vatbi “Ma veflnenî”, flex pîyorêyî remêbî flîbî. Yadî eflnawit,ûme fli vera eskerayî vinert û ay cînî xelesnê. Hama Sûrîya nêflibi, owaxt; Yad uca de lingê xwi ra bîyo birîndar û darbê yi zî pa êsena. Inêzimê Fexrûnî ya yow ca kendibi û çend aflmî Yad uca mendibi. Yowmerdimo kuesi (kose) Fexrûn de bi, tim ûmênî ûnîyênî ci û aya darbê yikerdîbî wefl. Vatînî mi va:

-Yow nîflûnê yi zî, yow gîfltûni ho gîflti d’ o. Nûmê Allayî hûnî yomurê gîfltûnî ser a. Gîfltûni zî sîmîn o. Nîflûnê yi inî wir dî yê.

Yad zew g’ flinû, ay hîre hemi zî kîflîyenî, têna mûnenû. fiinû inîdewûnê Mistûn-Buetîyûn, vûnû “Lîya ca ra pûnc hebî fîflekî mi mendî”.Pê perûn –perê tê zaf bî- fîflekûn êrnenû (herîneno), kenû yelegî xwi ûvûnû “Mira (mela, boka) ez pê inû bixelisî”. Xwira xelisîyabi zî.

In Hejî Avdulayê Duernûnî qalî kerdîn vatînî:-Ay îlergelûnûn ucayî vatînî. Hem bermênî û hem zî vatînî: “Willay

ma ci rê fîflekî ardî pêser, ma perê zî tera nêguretî. De hukmatî îlûnkerdibi vatibi kûm Yadî ya tepîflû ya zî bikiflû, nêzûna ma çendêk perûn,altunûn dûnî ci. Inî di biray ma ra mîyûnî (nimitikî) flinî serî cehdî yapusî gênî. Unîyênî Yad têna ho yênû. Yini qarfluy yi de xwi efltib pê yowkerrî. Wir dînî pîya naw pa. Wir dî lingê yi zî flikîyênî.”

Ca d’ uca de vatînî va:-Weh! Weh! Mi rê vûnî Yad! fiima mi de bêbextî kerda!

30

Vate

Hînî zê makînalî herindê xwira atefl kerdîn duar-malê xwi. Hûnêyini (her di birayan) ma rê qalî kerdinî. Vatînî mira çeq ay kerrûn raperrênî. Ma hînî nêeflkenî çîmûnê xwi akeri. Pê yi dekowti bîyo, yininêzûnabi lingê yi flikîyê. Yini vatû “Xwira înkê wirzenû we û ma kifleno”.Remêbî. Yênî xeber dûnî eskerayî, vûnî “Ma Yad kîflt”.

Vatînî aw yo qumandarê eskerayî astuer ra bîyû peyi, vîstî pa, vîstîpa, vatû:

-fiima in halê xwi ya senî Yad kîflto? fiima ûmê zurî kenî.Vatînî va:-Willay ma kîflto! Hûnî yo ho uca d’ o!Fînî xwi, benî caw g’ kowtû. Durî ra muejnên ci (bide nawnenî), pê

durbîn ûnîyênî, vînenî. Di yuzbaflî û yow baflçawîflê suwarî, kêf kênî,flinî benî nizdî, îta ra heta verî bexçê mi. Tifingê yini zî tetîg de nêyî, yîvûnî “Xwira merdû”. Wi ca de wirzenû xwi ser, vûno:

-Mi rê vûnî Yad! fiima ihna rehet-rehet yênî meyîtê mi ser?!Yini û astuerûn pîya, flefl hemin zî qeldenû (qelibneno) pêser.Inahew (nara) yini se kerdibi? Yini çahar cey a axir makînalî saz

kerdîbî. Ayini g’ seyr kerdibi vatînî “Senî g’ gêrmî ti nûnî ser gîryena,cawo g’ wi tede bi herrê yi ihna gîryênî”.

Kîfltiflê Yadî ihna bîyo.In Mehî qalî kerdîn, vatînî:-Ay merdim qêrrênî, qêrrênî, mînê bermî ra vatînî “Lîya willay wi û

herr tê alawîyêbî, yalnuz o gîfltûno g’ ti vûnî, aw gîflti de bi”.Mehî vatînî ay merdimî va:-Ti çitayî Yadî sinaflnênî?Mi va:-Ez Yadî vînî, ez sinaflnena.Vatînî:-Gîfltûni muet mi, mi ca de zûna aw gîfltûnê Yadî yo la mi va “Aw

gîfltûnê Yadî nêyo”. Mehî zûnabi, nêvatibi. Ez hama çînê bîya Yad kîflîyo la heta ez bîya

pîl zî flarî vatînî “Yad wefl o”. Ayini g’ zûnênî ayini zî nêvatînî, vatînî“Wa pê biqehirî”.

14. 08. 2001Çewlîg (nêzdîyê Tuyerê Harîs)

31

Vate

MA GIMGIM DE NÊBÎME, GIMGIM ZERRÊ MA DE BÎ

Firat ÇELKER

Q ijîya mi û xortîya mi Gimgim de derbaz bîye. Gimgim cayêde weflbî. Merdim (mordem) Mufl ra ke ameyê, wertê kewetîye de kiffl

nêbîyêne Gimgim. Bine ra çemê Goflkarî derbaz bîyêne. Kamcî qewaxawa (axwa) çemê Goflkarî gina piro, zêde bîyêne derg.

Ma bîme pîl, keyeyî (çeyî) ma rê teng amay. Vejîyayîme çarflîyêGimgimî. Çarflî pêmit, santîm santîm, metro metro. . . Cayo ke lingama nêgina piro çine bî. Zafêrî ma flîyêne qehwexaneyan. Kulî tal (veng)bî. Kesî kesî ra lom nêkerdêne. Grub û partîyê çepî kewtîbî bi (ebe)Gimgim. Dîndaran cennet pare kerdîbî, partîyan û grubanê çepan taxî.Ge-gane serekan, sempatîzanê xo guretêne û grubane bînan demunaqefle kerdêne. Verê TÖB-DERî ra dest kerdêne ci hetano taxaBatî Vartoyî. Da-vîst hebe na het ra, da-vîst hebe heto bîn ra. Ge-ganeca nêmendêne ke erebeyî û însanî derbaz bibêne. fioreflgerîye(dewrîmcîyîye) ra, sosyalîzmî ra, felsefe ra behs kerdêne. Welatê xoxelesnêne ra labelê zeman zêde mendêne. Nafa (narey) kî duwelanê(dugelane) bînan ser ra vindetê. Her cayî ser ra ma fikirdar bîme.Bawerîya kulîne (pêrune) bîye. Bîyêne yaxeyê rojî ra, ardêne bi erd(ard). Kulî (pêro) sert bî. Kulî bi bawerîye bî. Labele Batî Varto durînêbî. Meydan rew qedîyêne. Serekî xaftela (niflka ve ra) cêrêne ya(agêraynî) , vîst-hîrês sere kî tey cêrêne ya. Çîyê têsere re nêkerdêne,bîyêne mexreb (muxurbe). Meydanê palawrayî xo wezîfeyane bînan rêkerdê hazir. Wezîfeyî nêwedîyêne. fiandane herkesî boyaxê xo kerdênehazir, vejîyêne nufltena sloganan. Labelê sloganî dergî bî, duwarî (dêsî)kilmî bî. Sloganî vîfl mendêne. fiefeqê zehmetkêflî ancîyêne keyeyanê(çêyanê) xo. Seba arasîyayene. Bi roj demê vilawekan (bîldîrîyan) bî.Kamî zêde vila bikerdene, o zêde xebatkar bî. Çiqas zerreyê ma bawermekerdêne kî, cinî (cenî) kulî ma rê wayî bî. Ge-gane mektubê heskerdiflîkewtêne mîyanê vilawekan û dênê ”wayan”. Ma heskerdifl, floreflî ra

32

Vate

dimayî rê verdabî. Ge-gane perodayîfl vejîyêne orteyê ma de. Ma kulîneflorefl wafltêne. Goreyê ma, ma rast bîme, ê bînî çîyê rê nebîyêne. Herkesrastîya xo ra flîyêne. Kesî flaflîtîya xo qebul nêkerdêne. Çira, keyeyê(çê) xo de heqlî bî herkes.

Roje amey wayîre zulmî, dest na bi her cayî ser. Ma kerdîme vila,ma bîme vila. Ma ra tayê flî Ewropa, tayê flî metropolanê Tirkîya. Tayêamayî girewtene (guretene). Para tayêne re merdene kewte. Ters kewtzerreyê însanan. Wayîrane tarî, ters kerd zêde. Miflone fiflt (vist) remiletî ser. Adir varna. Tern û huflk têmîyan de veflayî. Remayîfl bîyerêçe însanan rê.

Ma vejîyayeme teber (tever). fiîme kotî, hetêde ma Gimgim de mend.Gimgim ma vîr ra neflî. Hesreta Gimgimî zerreyê ma de nêqedîye. MaGimgim de nêbîme, Gimgim zerreyê ma de bî, hewnanê ma de bî.

33

Vate

Mem (Mela Mehemed):

VANÊ “fiAÎRÎ SEY ECACÊ PÊLÊ BEHRAN A…”

Ê MIN, EZ ANÎ NÎYA

Yekta: Seyda, merheba. Ti senîn î, bafl î?Mem: fiima çiman ser amê. Ez zehf bafl a. Keyna mina delale, flima

seyîn (senîn) ê?Yekta: Ma weflîya flima pîlanê mayê erjayeyanê zanayan wazenê.

Seyda, ma nameyê kovara (dergîya) ma Vateyî ser o wazenê to dirroportajêk bikerin. Ti eflkenî xeyrê xo bineyke xo bi ma û wendoxanêkovara ma bidê flinasnayîfl?

Mem: Wey çimanê min ser. Çi ra ez nêeflkena? Ez bi flîîrêke xo bidîflinasnayîfl:

Nasnameya Min

Nasnama min: Ji Amed, ez kurd im, pel-darê MedDi piflt hezarî, neh sed û sîh bijmêre piflt neh sedJi dayik bûm li Hezan, Mehemed li me nav danHuner nîne bav û kalan bijmêrim; flêx û melan. . .Hezan gundekî pirr xwefl bû, bavê m’ melayê gund bûPêfl xwendina m’ li ber hebûn feqeh, ew dem gelek bûnDi sala çil û nehan de li gund çêbû dibistanMin xwend ew dem dibistan, lê hindik bûn xwendevanLê xwendina min pirrî li ba Seydayê LicîEbdullah bû navê wî, Bêçare bû paflnavê wîFeqehtî kir me çend sal, temam kir me l’ îlmê qalBûm mamoste hatim mal, li mejî welat, xîyalDi sala pêncî û flefl de doza welat li dil geflRojin me pêfl buhurîn refl, hêvîdar im rojin xwefl

Roportajkerdoxî:Yekta LEZGÎNRoflan LEZGÎN

34

Vate

Bi mal û can bûm hember, bi dijmin re me kir flerBoy welat didim ser, ez natirsim ji hemberAmedî me b’ dil û can, navçe Licê û gund HezanPesin nadim bi bavan; çi mela û çi flêxanMemê jar im; helbestvan, evîna min KurdîstanBijî welatê me kurdan, bijî kurd û Kurdîstan

Yekta: Seyda, herçiqas to bi wendiflê na flîîra xoya kurmanckîbineyke xo bi ma da flinasnayîfl zî ez bi xo kurmanckî nêzana û ez bawera ke zafê wendoxanê kovara Vateyî zî bi kurmanckî fam nêkenê. Tieflkenê xeyrê xo xo wendoxanê kovara Vateyî rê bi kirmanckî, yanî bizazakî bidê flinasnayîfl?

Mem: Çiman ser. Namê min Mehemed o, min ra vanê Seydayê MeleMeheme. Ez emeklî îmam a, yanî ez melatî (melayîye) ra teqawit bîya.Ez vacî “Ma nifltê ro”. Enka ez flefltî û di serrî ya. Ez bi eslê xo Hezan rawa; Hezan dewêkey Licê (Licey) ya. Verî ra, wextê ma de, bîya nahîye;yanî bi Tirkî enka vanê “belde”.

Ez serra hezar û new sey û hîris û newine de Hezan de amîya dinya.Bayê (babîyê) min melay dew bi. Badê ge (ke) ez flefl-hewtserrî bîya,min wendiflê xo yê het wend; wendiflê erebî û Quranî.

Badê ge serra hezar û new sey û çewres û new de dewê ma de mektebvirazîya, ez flîya mekteb. Min panc serrî mekteb wend. Badê ge minenê panc serrî mekteb wend, ez kewta teber; flîya feqîtî. Ez flîne minfeqîtî teber a wendêne, dewan de wendêne.

Yekta: La çi rê to dewa xo de nêwend? Dewa to de zî medreseyafeqîyan çinê bî?

Mem: Ê keyna min, kiçî (kes) dewê xo de nêwaneno. Yanî mîyanêdewê xo de merdim nêeflkeno heflê xo bido wendiflî ser. Gere merdimanî (winî) cêk biwano ge (ke) xeyalê merdimî çîyêna ser o nêbo. Ay gorera ez flîya wendifl. Wendiflê xo zî min çend cayan de wend. Ewilî ezamîya Dîyarbekir; Dîyarbekir de camîyê Hezretê Umerî de, hebêkeseydayê ma bi te ra vatêne Mela Evdisemed. Min yê het wend. Badê yêez flîya Licê, min Mela Evdilay het wend. Hezar û new sey û pancas ûhewt de ez ageyraya flîya dewêk ma het bî, te ra vatêne Balicne. Serrêkemin wica (uca) wend. Badê yê ez flîya Metranî. Metranî ra zî ez flîyaKengelî, dewêyke Bismilî bî. Wica ra ez flîya dewêyke Mêrdînî, qederêke

35

Vate

zî, hinkî zî, ez wica menda. Badê yê ma amey Baroxlî. Baroxlî de minwend û wendiflê xo temam kerd.

Mabeynê enê wendiflî de, tabî eskerî min zî amî; min eskerî xo zîmîyanê enê wendiflî de derbas kerdebî. Ez amîya bîya îmam, min destkerd bi îmamtî. Hezar û new sey û flefltî û new de ez bîya qadrolî îmam.Yanî ez bîya mela. Serra hezar û new sey û neway û dîyine de zî ezemeklî bîya.

Ê tabî eno mîyan de ma zehf çî dîy. fiima çi pers kerê, ma ancînaeflkenê vacin.

Yekta: Seyda, to key dest bi nufltiflê flîîran kerd?Mem: Min hezar û new sey û pancas û heflt de dest bi flîîrnufltiflî

kerd. Ez a gavî (game) flîyes-hewtîyesserrî bîya.Yekta: fiîîra toya ewilîne çi bî, çî ser o bî? To vîr de ya?Mem: fiîîra mina ewilîne, serê Berzanî de min nufltibi. A gavî wica

fler bi. Min yê ser o hinkî virafltîbî.Yekta: To vîr de ya? Qe misrayê aye yenê vîrê to?Mem: Welle keyna min, enka nîno min vîr. Nêzana, de hendî hiflê

min de nêmendê. Badê yê epey ramit, wext tede fli, hezar û new sey û

fiaîr Mem û Yekta Lezgîn

36

Vate

hefltay de min kitab viraflt. Leyla û Mecnûn kitabêkê min o. Enka minhet esto.

Yekta: Ça (kotî, kure) çap bîyo?Mem: Metbea de nêvejîyayo. Min kerdo fotoqopî. A gavî min heba

yîne deyne hezar kaxid. Ena rey Nûbiharê ewkî de, enê mayê Zehra(Zehra Vakfı) de vecîyabi. Ê min û yewê Sweydî vano, di sey serr verêmin virafltibî, ê min yê kerdbî têmîyan û yê heba yîne dayne di milyonî.Vanê “Wayirê enê ge (ke) nuflta, bîn doqiz yuz seksan bîr de, yanî hezarû new sey û hefltay û yew de nuflta, ma vanê qey Rojhelat ra yo. Manamê yê zî nêzanê”. Yanî namê min zî nênuflto. Halbikî namê min zîhoy tede. Yanî mîyanê misrayan de namê min nuflte wo.

Yekta: Çiqas heyf! Nêzanê ê kamî yo zî. . .Mem: Zanawo la mexsûs nêkerdo ci. Çimkî namê min zerrê a ewkê

min de esto.Yekta: Kurmanckî yo?Mem: Kurmancî yo.Roflan: Seyda, to vernî de bi kurmanckî dest bi nufltifl kerd, yan?Mem: E. Ewilî min bi kurmancî dest bi nufltifl kerd.Yekta: Çi ra kurmancî?Mem: Ma het zêdetir kurmancî çî ameyne nufltifl. Ziwanê edebî

kurmancî bi. Eno badê cû, pê ge vinî nêbo min bi zazakî nuflto. Hezar ûnew sey û hefltay ü yew de min “Eqîdeyê Îmanî” bi zazakî nuflt.

Yekta: O kamca yo, to het esto? Kirmanckî yo?Mem: Erê (e), erê. Mesnewî yo û min bi zazakîyêka wefle nuflto.Roflan: Gelo bi kirmanckî nufltifl tesîrê Mela Ehmedê Xasî ra nêbi?Mem: Ez jondesserrî (yewendesserre) bîya Seydayê Xasî rehmet kerd.

Ay gore ra tesîrê yê gelêk bî.Yekta: To raste-rast ey het wendo?Mem: Belê. Min Quran yê het wend. Yê anakî (wina) dersa ma deyne:

Bay min melay dew bi la ana îdareten ameyne. Ez a çaxî mabeynçîyêyê û bay xo bîya. Ma vacin wekî çi? Bay min ez flirawitê (rusnayê) yêhet, yê ez flirawitê bay min het.

Yekta: Qey (semedê) çî?Mem: Qey çî? Bay min, sebebo ge binê dew de erdê ma bîy, wesare

ramitêne. Te ra vatêne “wesare”. Genimêyke (xeleyêk) wesare ramitêne,te ra vatêne “wesare”. A esna ge bayê min flîne awdayîfl, Xocê Xasî tenî

37

Vate

camî de mendêne. Hewflê camîya ma zî gelêk pîl bî, hîra bî. Darêketûwe bî, flîne ver de nifltêne ro. Qutîyê xoyê cixara bî, a qutîyê yê zî sîmra bî, gilovere bî. Zê qutîya boyaxî, feqet qapaxê aye zî sîmkerde, ser debî. Çaqmaqê yê zî fitîllî bi. Kafl kerdêne û cixara antêne. Titûnê yê zîfereknaye bi. Yanî titûno mengene nêantê…

Roflan: O kamafl?Mem: E. O kamafl bi. Enarey bay min semedo ge Xoce (Xasî) yê nêdo

vindarnayîflî, yan ga (ka) zerrê camî ra flêro yan kifltê camî ra flêro geXoce yê nêvîno. Rayîrê ê erdê ma zî binê camî ra, kiflta camî ra derbasbîne. Baflqe ca çinê bi. Bay min nêflêro awdayîfl tene nîno. Xoce zî mi ravano “Ti bê min het rûfle, boy min vecêna”. Enarey bay min, ez eflrawitê,vatê: “fio bianî Xoce hamew hewflê camî yan nê? Eg Xoce wica bo, ez xobinimnî flî. Wica nêbo ez zerrê camî ro derbas bena.”

Enarey, Xoce zehf zekî însanêk bi. Ez kewtê mîyanê berê camî, vatê:“Bay xo ra vace, wa hendî verê dîwarê hewflê camî ra xo nêno rû ûnêvêro, te ra vace, ez hendî yê nêvînena!” Yanî hayî yê te ra bîne ge baymin ana xo te ra nimneno û flino awdayîflê erdî.

Yekta: Seyda, ti ma rê yewna flîîre wanenê?Mem: (Beflerîyeno.) Ê ti gul a. Ez to rê hebêk flîîro gulin biwanî:

Ez Gul a

Ez gul a, gula sûr aRengan de bêqisûr aAmed a, birînkûr aEz gul a, qefesdurr aEz gul a, gulzerdek aBoywefl a, qorçîçek aNe kilm a ne dergek aGul dest a, xort keynek aEz gul a, rengsipî yaNazdar a, gulbade yaReqqas a, saz nîna waAwirê xort-keyna waEz gul a keskereng aEz flox a hem ez fleng a

38

Vate

Bilbilan rê awaz-veng aSerê min de ala reng aEz Mem a, helbestvan aWar-weflê Mem-Zînan aEgît û Mezlûman aZîlan û Bêrîvan aEz gul a, gul menevfl aZarwefl a, çar û flefl aÇîçek a, bi boy wefl aZerrî ra ez nêwefl a.

Yekta: Seyda, zaf sipas. Ê ti binê tesîrê kam flaîr an zî flaîran demendî ke to dest bi flîîran kerd? Yan zî ma vajin ti binê çi tesîr antesîran de mendî ke to flîîrî nufltî? Ti eflkenî ma rê qal bikerî?

Mem: Ez qalê sebebê flîîranê xo bikerî. Ena dewa (doze) wextêdestpêkerdiflê xo de, tîya Dîyarbekir de yew merdimê ma bibi.Merdimêkew vengdaye bi. Ez enka namê yê nêvacî bafltir beno. Herkesîo flinasnayne, naskerde bi. Ez flîne yê het ameyne. Temamê enêmemleketî hameyne yê het, çî virazîyayne. Enarey ez serra hezar ûnew sey û pancas û flefl de yê het menda. Min ser o tesîrê yê virazîya.fiaîrîya min zî, ma feqî bî, mîyanê feqîyan de yê flaîrî, yîne ge flîîr fleklîbizanayne zaf qîmetê xo bibî mîyanê milete de. O wext flîîrê SeydayêCigerxwînî hema newe mîyanê milete de vila bîne. Yanî hebêkqaçaxçîyêke biflîyêne binê xete (Sûrîye), wet ra ardê. Yîne eflrawitê,seba ge mîyanê flarî de vila bê, vatê “Berê, bidê flarî, wa xo rê biwanê”.Çinê bî. Yanî ê zî zehf nadir bî. Hebêke bikewtê destê ma...

Roflan: Kovara Haware?Mem: Nê, nê. Ana bidestnuflte flirawitê. Qaçaxçîyê Licê flîyêne, yîne

wica dey (dayne) qaçaxçîyan û vatê “Berê bidê melanê xo, wa wicabiwanê”. Enarey heba ge bikewtê destê ma, ma anîyey te ra, ma rê zehfbalkêfl ameyne. Balkêflîyêk bî ge yîne dozêka çiqas ewke arda ziwan...Û ma de zî tesîr kerdêne. Di ay demî de, ma zî dest kerdê bi ci. SerêBerzanî de, wekî din serê Kurdîstanî de. Ana xebatê min virazîya, yanîdestpêkê min hezar û new sey û pancas û flefl bi.

Zaf çî ma sere ra derbas bî; hetê flarî ra, hetê dewlet ra... Mîyanêflarî de hinkî serê ma de hamey... Feqet ma heta eyro zî bi enê qeydey

39

Vate

hamey.Weko bîn wafltiflêkê flima?Yekta: To heta ewro flîîrê xo resnayî wendoxanê xo?Mem: Min di-hîrê rey eflrawitî cor (Navenda Çanda Mezopotamya

qest keno) bê armanc mendî; yanî nêrisay hedefê xo. Ma flirawitîÎstenbol, ay zî awnakî mendî. Yanî belkî tay xo rê, bê namê min xo rêewk kerdî zî, nêzana. Pêro flîîranê min de zî namê min esto. La ê gebiwazê eflkenê namê min xo rê bibedelnê. Labelê gava kitabê min vecîyo,ê go (ko, do) flerm bikerê. Go bizanê wayirê enîyan esto.

Roflan: Seyda, to qalê binê tesîrîdemendiflî kerd, min rê binêk kêmîame. Yanî ez wina texmîn kena ke ti ne bitenê binê tesîrê SeydayêCegerxwînî û o zato ke to nameyê ey nêda de mendê. Çunke ez zanadîwanê Melayê Cizîrî, Mem û Zîna Ehmedê Xanî, Feqîyê Teyran û zafêbînan zî medresan de tim wanîyayê. Gerçî ma rê qismet nêbîyo ke mamedresan de biwanî la ez wefl zana ke tu feqî û melayê kurdan înan rabêhayî nîyo û mîyanê flarî de zî tim nê zanîyêne. Ez vana belkî tesîrêînan zî bîyo. Ne bitenê nê bîyê. Mesela edebîyatê farisan ra zî zaf edîbêflinasnayeyê sey Sedîyê fiîrazî, Hafizê fiîrazî û mesela eserê înanê seyGulîstan û...

Mem: Belê, belê. Raflt a Roflanê m’. Yanî min enê ge to vatî zîflinasneyne. La flaîrî min het tam ay warî de nîna ziwan. Vanê “fiaîrîsey ecacê pêlê behran a. Yena, yena, yena, o wext kiçî (kes) eflkenobinusno, vaco. Û wexto pêlî vinderê, kiçî zî vindeno”. Ê min, ez anînîya. fiaîrî min anî nîya. Tim, wexto ge ez biwazî binusnî, ez nusnena.Wexto ge nêwazî, nêwazena.

Yekta: Ê to îlham nîyo?Mem: Nê. Ê min îlham nîyo. Yanî min het anî nîyo. Gelêk melay

vanê “Heta merdim Melay Cizîrî ra yan zî Feqîyê Teyran ra nêwano,eflq bi kiçî nêgêro, nêeflkeno vaco”. La yê min ana nîya. Yanî ez rastîvacî, en tay hîris serrî esto ez flîîr nusnena. Zêde wo, kemî nîyo. Enêhîris serran mîyan de min xo het anakî nêdîyo. Yanî zeke pêl bêro,hema ez vacî û binusnî û pêl nêro ez vinderî, ana nîya. Feqet ez çiqasbiwazî ez eflkena binusnî.

Yekta: Seyda, to rê zehmet nêbo ma rê yewna biwane.Mem: Ez flîîr biwanî keynê xo rê?

40

Vate

Yekta: E.Mem: Namê ena flîîre “Kurdîstan Zehf Wefl o” yo.

Kurdîstan warey kurdanZehf wefl o, bexçey gulan Warey ma bi deflt û koyan Bi Serhed û bi zozanDîcle w Ferat bi çemanZap û Sarim û Ceyhan Koy Agirî, Ararat Cûd û Xelatê b’ SîpanSûk û bajarê to wefl êAmed û Licê w Hezan Biwane binusne Xelas ke pê KurdîstanTi kurd ê, nas bike xoBaw û kalikan, warê yînan Kurdîstan wefl ware wo Bexçe w bostan o b’ rezanHa bêrê, pêro bêrêMa xelas kê Kurdîstan

Emserr di hezar serrîBî tamamî pey zayan

Bes memanê di hewn defiar flî aflmî, ezmanan Mem vano çend helbestan Pê ti nas kê KurdîstanEn ziwanê may-bayanXo vîr nêkê zey biran Qey serekan sipasdar fiima rê zehf silaman

Yekta: Sihetê to wefl bo. Seyda, to heta nika kamcû kitabê kirmanckîwendê?

Mem: Min kitabê Xasî wendo. Ma hema qic bî, yanî flenik bî miwendo. La min badê yey “Eqîdeyê Îmanî” nuflt. Yanî nimac, roce, temamê

41

Vate

ay çîyanê îslamî min bi zazakî nufltî. fiîîr fleklî de yanî. Te ra vanê“menzûm”.

“Nûbihar”, îlmê serf û nehwî de “Tesrîf”, “Terkîb û Zurûf” û “Mewlûd”zî bi kurmancî bî.

Roflan: Seyda, to qe taqîb kerdo ke edebîyatê kirmanckî de çi esto çiçinê yo?

Mem: Yanî sadece ez enê vacî, wafltiflê min eno bîyo ge min vato “Ezçi binusnî çi nênusnî?”

Roflan: Seyda, to va “Çinê yê” ya. Bi kirmanckî estê nika. Meselaqaso ke ez zana çend kitabî estê; roman, hîkaye û flîîrî. Înan ra “KilamaPepûgî”, “Dêrsim ra ve Dareestene Seyîd Riza”. Kovara Vateyî safîkirmanckî (zazakî) ya û bî pancês hûmarî (sayî) vejîyaya. Hêna (reyna)tay çîyê folklorîkî ke mîyanê flarî ra arêdîyay…

Mem: Min va ya. Ez zehf ser o nêvinderta, min zehf taqîb nêkerdê.Sadece min waflto ez binusî. Min nêdîyê heta enka.

Roflan: Ez texmîn kena ke ewro da-vîst hebî kitabê kirmanckî estê.Enê da-vîst serranê peyênan de nusîyê.

Mem: Beno ge. La min nêdîyê, hayê min te ra çinê ya. Min va qeflima vanê “Ê eserê ge verû cû ra vecîyey”. Enka beno.

Roflan: Miftîyêkê. . .Mem: Miftîyê Sêwregi, zazakî Mewlûd nuflto. Aw zî vinîbîyaye wo.Roflan: Ez vana qey nîmêk te ra esto. Ameyo dîyayîfl.Mem: Welle ez nêzana. Min wextêk vatibi ge ez ay taqîb bikerî la

min nêeflka. Yalniz ez enê vacî, wexto merdim biwazo tefrîqatê yîne -ha Zazakî ha Kurmancî wesayîre- bizano, hela kamî nuflto, bi çi hawayîhamey nufltifl, merdim nêeflkeno anî bi zelalî çîke veco. Mesela gelêkflîîrî û eno “Leyla û Mecnûn” ge ez vana “Min viraflto”. Min eserêkemîyanê ereban ra, eserêkê yîne derdest kerd (vist xo dest) -xora Leylaû Mecnun bi xo zî ereban ra bîyê- û min ard tîya. Sade bi erebî bi û zêdeflîîr nêbi la min gorê a mesela kerd flîîr. Ez wazena çîyoke ez bizanibî,ez virazî.

Yekta: O çarnayîfl (tadayîfl) bi?Mem: Nê. Yanî açarnayîfl tenê nêbi. Min newe ra gorê mesela kerd

flîîr. Min kerd bi wezn. Yanî, kitab fleklî.Roflan: Seyda, ez wazena tîya çîyêk vajî. Rastî zî gama merdim

binuso, lazim o ke o ware de çi esto çi çinê yo merdim taqîb bikero. Yan

42

Vate

ney?Mem: Belê rast a. Yanî ez vana her însan qaydeyêkê yê esto. Ez çi

rey nêwazena tu eserêke ewk bikerî. Yanî binê tesîrê yê de bimanî. Ezvana gava ez zaf çî biwanî beno ge merdim teqlîd bikero.

Roflan: Seyda, eno çîyo ke ti vanê, bi tenê seba to derbas beno. Tabîhurmetê min fikrê to rê esto labelê ez bi xo wina nêfikirîyena. Yanî mingore, gama merdim wareyêk de bixebitîyo, çi edebîyat û çi wareyêko

bîn de, gere miheqeq merdim wina hera-hera ê wareyî biflinaso; taqîbbikero. Eno nêno maneya teqlîdkerdiflî. Xora her kes rengêkê xo, vengêkêxo, dirûvêkê xo esto. Mihîmtir o yo ke merdim sadiqê ê veng û reng ûdirûvê xoyê resen, yanî sadiqê êyê aîdê xo bimano. Labelê gere merdimedebîyatê flarê xo zî û ey flaranê bînan zî biflinaso. Seba ke merdim xotekraranê ê bînan ra bipawo.

Merdimêk rojêk, ez ne flafl bî flino verê Sedîyê fiîrazî û vano “Seyda,ez wazena bibî flaîr, ti çi tewsîyê min kenê?” fiîrazî vano “fio hezar hebflîîre ezber bike û bêre. . .” Camêrdê ma flino hezar heb flîîre ezber kenoû yeno. fiîrazî vano “Temam. De narey flo pêrune xo vîr a ke û bêre..”Lajek flino pêrune keno xo vîr a û yeno. O wext ustad te ra vano “Debinuse!”

Mem: Rast a. Sedîyê fiîrazî Gulîstan (r. 251) de vano “Der în kêtabê

fiaîr Mem, Yekta û Roflan Lezgîn

43

Vate

ma telfîqî nereft”. Yanî kitabê ge ma wendî, ma te ra nêçînay we; mazerrê xo ra ardê meydan. Ma cayke flîîrê yewî ra nêard û nêkerd mîyan.Her însan ewkê yê zey pê nîyo. Ena rey yê min, ez ana vana: Wexto geez banî eseranê ê bînan ra û binusnî, min rê zeke ez hinkî mîyan raweçînî. Loma zî ez nêwazena.

Yekta: Seyda, to çi rê heta nika flîîrê xo çap nêkerdî, nêresnayîwendoxanê xo?

Mem: Min va. Min çend rey eflrawitî cor, eflrawitî Îstenbol, ca mendî.Roflan: Seyda, to eflrawitê kamî rê? Edresê înan çi yo?Mem: Tîya merdimêke esto, namê yê Remzî Yildirim o. Wextêk

sorimlîyê MKM (Mezopotamya Kültür Merkezi)yê Dîyarbekirî bi. Mindey yê. Yanî yê zî eflrawitê Îstenbol. Va “Ma eflrawenê Îstenbol devecenê.” La nêzana se bî pê. Serr û nîm zêde qedîya zî tu netîceyêke tera nîyame girotiflî.

Min eflrawitî cayna zî, wa o zî cay xo de bimano. Cû dima min fek tera vera da. Min anîya nêbeno, min va “Ez xo rê bi destê xo tîya fotoqopîbikerî, belkî ez enya pêrine bîyarî arê dî û ewk bikerî (bi îflaretê destanêxo musweddeyanê flîîranê xoyê serê masa de nîflan dano).

Roflan: Seyda, to reyke min ra vatibi ke “Ey serran min da-vîst flîîrêxo dayê yewêkê ecnebî”.

Mem: E. Ay merdimo ge min day ci, min ra va “Ez go berî to rêbikerî kitab”. La tu xeberêke yê ra zî nêvecîya. Yewêkew xerîb bi. Enêkitabê min zî a çaxî Zeynelabidînî (Zeynelabidîn Amedî) bi dest nufltî.Ma fotoqopî kerdî. Min ay wext hebê yîne deyne hezar kaxid. O zî taykînexo rê berdo Îstenbol de kerdo çap û xo rê rotê. Der-dorê Nûbiharî û . . .

Yekta: Ti Medya-tv temafle kenê?Mem: Elbette ez kena.Yekta: Kam programan? Înanê kirmanckî?Mem: Ez programanê zazakî ser o zehf ewk nêkena. Ez zêdetir

xeberan û programanê sîyasîyan temafle kena.Min het zî awo ge zêdetir kan o zazakî yo. Eno war de gelêk emarey

estê. Feqet ez mîyanê flarî de zêde rewan nêvînena. Programê Medya-tv yê ge zazakî vecênê, zefh ê flarê Dêrsimî yê. Merdim yîne ra zehf famnêkeno. Hinkî ê Çewlîgî (Bîngolî) zî vecênê la tay ê. Ê zî rey-rey meymanê. Yanî ê zî tam nêzanê, ziwanê yîne zehf flino tirkî ser. Ez vana qeyziwan xerepnenê.

44

Vate

Roflan: Seyda, to va “Gelêk emarey estê”. Ti eflkenî binêk ma rêzelal kerî. Çî yê enê emarey?

Mem: Mesela enka “may”, yanî “mak”. “Make”, “may” a. Kurmancîde make çinê ya.

Roflan: “Mê” esta.Mem: E, e, “mê” esta. “Mak” çinê ya. Mak, zazakî ya. Hezretê Hewa

wexta kî flîya Mekke, namê Mekkî “Mak” bîyo. Enîya anêto “mak” erebînîyo, ardo kerdo “Cedde” yanî “pîrike”. Cedde nuflto. Yanî vato “Mavacin Cedde”; bajaro ge pîrike tede bîya, kerdo Cedd. Erebîstanê Seûdîde, verê Mekkî de wo. Mîsalî gelêk ê.

Yekta: Seyda, ez zemanê verî zaf meraq kena. Ez nêzana zemanêverî wefl bi, ya nika. To rê kamcû wefl o?

Mem: Zeman, ti vacê tîya ra çewres-pancas serre verê cû û enka,verî zêde nezan bî. Zemanê ma zî, ma zehf wafltêne ge Kurdîstanêkewserbixo virazîyo û di ay zemanî de zî tay însananê ma vatêne “Ê gedoza (dewa) Kurdîstanî kenê bêdîn ê”. Ana kewtibi serey yîne. Vatêne“Deway Kurdîstanî, deway dînî ra dûrî ya”. Zehf nezan bî ay wext. Feqeteyro roc, deha zêde zanayîfl û hiflyarî esta. Ma vacin babê to, emrê yêzehf esto wa…

Roflan: Ez hîris û hewtin de ya Seyda.Mem: Hîris û hewtin de wo la hay ro xo bîyo. Vîst serre verê cû

keynayê zey to, qe kesî ê însan nêhesebney. Qe yîne nêzaney çi çi yo.Hema ti, ti çares-pancîyesserrî ya, ti ha amîya min dir roportaj kena.Çiqas raverflîyayîfl esto! Yanî ti eyro û verî bidê tê ver, gelêk averflîyayîflesto. Hema beno ge di warê zor û zilmî de zî zêdeyî bibo. Ay zemanêmin de çîk nêbîne, loma zêde zilm zî çinê bi. La enka hem Kurdîstanîser o xebate esta hem zî zilm zêde bîyo.

To min ra zefh persî kerdî. Ka ez zî to ra pers kerî. Ti zî xo bideflinasnayîflî. (Bi hewayîfl vano.)

Yekta: Ez bîn dokuz yuz seksen yedî de, yanî senî vanî? Hezar ûnew sey û hefltay û hewt de, Dîyarbekir de amîya dinya. Nika ez lîse dewanena.

Mem: Eferim. Eferim keynê min rê!Roflan: Seyda, to persê zemanê verî ser o tay çî vatî. Zemanê verî de

pêrodayîfl, kifltifl, kênaremnayîfl û sewbîn meseleyê ke mîyanê flarê made bîyê, zafê înan melayan, flêxan, aliman û rîsipîyanê dewan reyde hel

45

Vate

bîyêne. Qe wina vîrameyîflêkê to çinê yo gelo?Mem: fiêxan û axan, esas yîne flar tehrîq û teflwîqê fler û pêrodayîflî

kerdê. Wafltê însanî pêginê. Melay zî binê maîyetî yîne de bî. fierrêkema het, cîwarê ma de vîrazîya, flerro pîl, dewa Benê (dewêka Licê ya)de. Se û des (110) hebî însanî hamay kifltifl. fiêxanê ma hinkî (tayêne)xo dabi a kiflte hinkî xo dabi na kiflte. fierrê Benê menflûr o. Ez vanaqey serrra hezar û new sey û vîst û hewtine de bi. Ay wexto ge mehkûmîflîne Sûrîye. Evdirehmanê Benê zî mehkûmê yê flerrî bîyo. Ez nêwazenatay çîyan enka vacî. Beno ge tay çî newe bibê. Lazim nîyo!

Dewicî verdayêne pê. Merdimê ma zî flêx bî. Enarey pê bihesîyê, govacê “Bianî! Kerra erzeno ma”. Mîrekan, flêxan û melanê memleketî,flar tehrîq kerdê. Hayî flarî te ra çinê bî. Badê cê zî, yanî (‘enê, goya)kewtêne mîyanê yîne û werê ardê. La tam werê nîyardê, nîmcet verdayê;seba ge hewêna pê verdîyê û mihtacê yîne bê. Anî. Yanî wir dî terefandey pêro û badê yê flîne xo efltê yîne, vatê “Ma pê bîyarê”. Xo rê kerdênedestik. Yîne zaneyne ge anî nêbo, ena rey ga qarflî yîne vecîyê.

Eyro dinya de zî eynî çî yo. Hukmatî flarê xo verdenê pê. Dewletê pîlîdewletanê qican verdenê pê. Ez gorê zanayîflê xo anî vana.

fiarê ma ser o zî ez zehf çî zana la ez nêwazena çî vacî, wa cay xo debimano. Eno verpêdayîflê flêxan û axan, awayko min to ra va, bi kurtîanî bî. Verdayne pê. Mesela gelêk dewanê dorê ma de, flîne gerre kerdê.Dewicî, tu çarey yîne nêmendê, flîne xo efltê flêxan. Xora aray (mabeynê)yîne û hukmatî zî wefl bî. Axan, flêxan û melan hetê maddî ra zî yîne rawerdê, hema ya çîke kerdê ya nêkerdê.

Roflan: Seyda, hetê ma de ê melayî û alimê flinasnayeyê ke to nizdîra înan de embazîtî kerda, kam î?

Mem: Ê namdarî, xora sere de Seyday Xasî bi; min va. Û MeleEbdirehman (Evdirehman Uçaman) bi. Melayanê welatparêzan ra enêbî. Seydayê Mele Evdqudus bi. Lacê Seyday Licî bi. Seyday Licî menflûrbi.

Roflan: Seyda, hema zî pêgirewteyê flêxanê flima, yanî flêxanê Hezanîestê? fiar hema ra zî flino hete yeno?

Mem: E, e. Hema ra zî estê. Binêk qelebalixê yîne virazîyeno. Enkafiêx Celal yîne temsîl keno. Tîya Dîyarbekir de wo. Mirîdê yîne estê;flarê Çewlîgî, tîya tay flarê Qerejdaxî. Estê yanî.

Yekta: Seyda, ti qe gîrîyayê? Yanî vanî ya, “gözaltı” bîyê?

46

Vate

Mem: Ez gîrîyawa. Serra hezarû new sey û hefltay û panc de.Taykîne namê mi zî dabi. Duyesrocî min mîyanê eskerî de tehdadî. Wexta Licê de ma destêeskerîya de bî. Tîya Dîyarbekir detek hucra bî la qasê wicay xirabnêbî. Licê de zehf giran bî.

Yekta: Seyda, ti eflkenê xeyrêxo ma rê binêna qalê Seydayê Xasîbikerê?

Roflan: Seyda roje yo, veyflanbîyo; ma o aciz kerd!

Mem: Nê, nê. Wa canê keynêmin wefl bo. Seydawo Xasî însanê-kew zehf zanaye bi. Kalikê baymin fiêx Eshedîn bîyo. Seydayê

Xasî ey het wendo. Loma zî yê zehf qîmet deyne malbatê ma. Bay minmelay dew bî. Xasî endê ge alimêkew pîl bî, hameyne camî de vindertêne,heta ge bianîyê ezan hamew wendiflî camî ra kewtêne teber. XocewXasî flîne qederêke teber a vindertê ge bay min yê nêdo vernîya xo, pêîmamtî nêkero. fiîne, zaneyne ge yîne nîyetê xo ardo, hema hameynetabiê îmamî bîyne. Însanêkew nefsqicek bi.

Ez enaye zî vacî, Seydayê Xasî vatê “Ez xo rê flina dorê dewarî”.Dorê xoyê dewaran de zî flarî kerdê nêkerdê vatê “Ez xo rê flina dorêxo”. Wexta ge flîne ko zî derzê kolîyanê (îzimanê) xo xo dir ardê. Çi reyzî kolîyo tern nêbirneyne. Ê qoc-mocê wiflkî vetê, xo rê ardê. Qetû’et êternî nêvetê. Tim ê wiflkî.

Wexto ge flarî zekat deyne yê zî zêdeyê qûtê xoyê serrêke, çengêkzêde qebul nêkerdê. Tim bi ziwanê xo memleket îdare kerdêne. Çi reyçîk nêgirotê. Bay min behs kerdêne, vatê: “Rocêke ma flîyî Safya.” Safyadewêkê Bismîlî ya, ha verê Kerxê de; nêzana flima zanê ya nê? HecîElîke bîyo. Hecî Elî meflhûr bîyo. Bay min vatê: “Yê Xocî di herê yê bî,yê min zî yew her. Herêke yê barê xo bar kerdê û yew zî o xo rê bînesipar (espar, aspar). Extîyar bi, nêeflkeyne peyatî bigeyro. Ma flî, risaydew. Hecî Elî hame vernîyey ma; anî zey ge cenazey yewî erd o bo,

fiaîr Mem

47

Vate

hame û berma. Xocê Xasî va ‘Ti qey bermenê Hecî Elî? Çi bîyo? Xêr o?’Hecî Elî va ‘Xocewke zê to Hezan ra zehmet biko bêro bireso tîya! Egermethî bîyê dayîflî, qarflî to de ez aflmê amnanî de bi selekêk simernêkena. Ez nêbermî, go kam bibermo?’ Badî va ‘Ma to rê flîyes welçekîgenimo weçînayewo pak abirnawo. Ma go bidin to, ti bere, hendî ti qemeye. Hîrê-çar serrî to rê bes o, nêqedîyeno’. Xocê Xasî va ‘Nê Hecî Elî’.Ay merdimî dir Kurmancî xeberî deyne, va:

‘Kerê min yek sipî yek reflÎhtîyacîya min ya pênc ya flefl.’ ”Yanî zêde nêbeno ha! Zêde nêbeno.Bayî min va: “Yê zî flefl welçekî ra zêde nêgirot. Ma herî bar kerdî. Di

welçekî na herêk ser û çar zî herê bînî ser. Xoce bi siparê ay ge di welçekîser nayo û ma hamey.”

Ez mesela herê yê zî flima rê vacî:Xocê Xasî namê herê xo Kemal nabi pa. Qestê ewkî ra yanî! Yew

muxtarê ma bi, merdimê yîne zî hameyne. Aray yîne wefl nêbî. Enoflino Licê de gerrê Xocê Xasî keno. Vano “Xocî namê herê xo Kemalnawo pa”. Sawcî cendirman fliraweno, Xocî benê. Xoce zano çîke esto lanêzano çi yo, flino Licê. Qeymeqam zî sawcî het beno. Sawcî ûqeymeqamê pêro hurmetkarî bîy, yanî zanaw memleket de însanêkewsenîn o. Sawcî ca dano ci, vano:

-Xoce Efendî rûfle. Ti senî hamey?Vano:-Welle ez siparê herê xo bîya, hamîya.Vano:-Belkî enka namê herê to zî esto?Xoce vano:-Namê herî Kemal o.Sawcî anêno qeymeqamî ra, vano “Welle rast o, merdimê ge gerrê yê

kerdo rast vato”. Xocê Xasî ra vano:-Xoce, to qey eno namê herê xo wa naw?Vano:-Ziwanê ereban de ‘kemal’ o çî yo ge tam hamew risaw qiwetê xo.

Herê mi zî tam risaw qiwetê xo, min eno semed ra eno name naw herîwa.

Sawcî vano:-Welle to enka rast nêvatê tam ma rê bîne xîlafêk. To va, hendî ma

48

Vate

zanê ge ti rast merdim ê. To înkar bikerdê, ma ga vacin “Belkî rast a geto nameyê Kemalî mexsus naw pa”. Yaxo nê, ma ti aciz kerdî. Ti qisûrêma meanîyê. Yalniz o muxtarê flima, gere ma goflê yê biancin. O hamema ra ana va.

Yekta: Seyda, nika merdimê Xasî, tutê (domanê, gedeyê) ey yantorinê ey estê?

Mem: Lacê yê qe çinê bî. Keynê yê hebêke bî. A ewilî da dedezay(datîzayê) xo. Ê zî marî ca pede, rehmet kerd. Dima ra da lacê biray xo.A gavî lacê biray hema flenik bi, qic bi. Wexto ge ena keyna xo da dedezayxo, ew zî hema flenik (qij) bi. Mela Arif bi, zemanêk melay Ûlî Camî(Ulu Cami) bi, badî da yê. Ez texmîn kena ê ra panc lacî, di keyna yê.Tîya Dîyarbekir de yê. Keynay yê rehmet kerda la torinê yê estê.

Yekta: Fotografê ey çinê yê?Mem: Ez vana qey hebke esto. Min kêlikêke serê mezelê yê de viraflta

û min flîîrêke wefle ser o nuflta. Enka haw serê mezelê yê de. A yazîzehfine fotrafê ay anto. Zehfin de esta la fotrafê yê ez vana qey bi tenêyew bî. Merdimêkew heybetin bi. Zehf xifln nêbi la merdimî nêeflkeybanîyo te ra. Anî çimê yê tûjî bî, yanî çimê aliman bî. Wexta ge merdimbanîyey çimanê yê ra, heybet kiçî rê virazîyey. Ez nêeflkey zehf hetrûflî, çîyan pers kerî.

Ez meseleyêke xo û yê vacî: Rocêke hame hucra camîyê ma de rûniflt.A gavî soba çinê bî. Ma kuçike de adir vistê ta (wekerdênê). fiima nêzanêkuçike çi ya. Anî erd o, tede adir kerdêne. Locine bî, dû flîne. Kunco(kujo) ge tarî bi, Xasî wica rûnifltê, cixarey xo antê. Bay min zî hetorofln de bi, dersê tutan deyne. Feqî-meqî bî ay wextî. Hame ke bay minwica nîyo, niflt rû, va “Hela flima her yew biwanê”. Esta vîst tut. Va“Her yew rêzêke biwanê”. Ma wend. Mi ra va “Welle bay to nêwend,çîke te ra nêvecîya la ti biwanê, go çîke to ra vecîyo”. Va “Ti biwanê, goto ra çîke vecîyo”.

Enarey min zî, badê ay, çîko zehf nêwefl kerd. Badê ge anî yê medhêmin kerd.Verê cû semedê berîya (berî, keyberî) niftey bî, mehtey bî.Nifte dayne piro û hebke zirbe dayne ver ro, hendî berîya nêbîne a. Darra virafltey bî, çangellî bi. Çangel kewtê mîyanê ay niftan û hendî nêbînea. Aw esna de ez kewta teber, min xo vîr a kerd ge Seyda haw zerre de.Min va “Ez bi yarî (henekî) serê tutanê dewican de, serê feqîyan deberîya biqefelnî”. Min nifte te ra ant û ê zerre de mendî. Enarey desmacê

49

Vate

yêwo flenik (destawa ey) leze hameyne. Wexta wifltê we (werifltênê) hemabi serê ewkê xo girotê (dest erzeno navranê flelwaranê xo, sey SeydayêXasî keno) û bi vazdayîfl xo resneyne cay destawe. A rocî senî ge vazdano,anêno berîya girote wa. Va “To dî ay herî ma ser o berîya girota!” RehmêHomay ro ci bo, vengê yê hame mi la tersan ra ez nêeflkawa flî berakerî. Ez flîya dîyar (cor), pê camî ro ageyrawa, min nifta locine ro efltwar; yîne ber kerd a, Seyda fli desmacê xo teze kerd.

Ez misêwa mabeynê ey û babê xo de flîne-hameyne. Yê nêwafltê minxo ra dûr bido. Tim hetê min wa hameyne, ez te ra remayne. Eger pêcamî de rûnifltebayne, ez nêflîne. Rocêke vîneno ez ha kîye ra vecêna,ez go flêrî. We dûrî ra min vîneno, xo dano hetê rîy zerrî. Ez seyîn (senî)derbas bîya, va “hêw!” Xo da vernî min, va “Vindere!” Ez vinderta. Ezqefelnawa, va “Çira to a rocî ana kerd?” Min cewab nêda. Va “fieytanîto ra va?” Min va “e”. Va “Ti hendî xebera fleytanî nêkerê!” Dima ra va“De bê ma werê bêrin”. Destê min girot û fla tê (têflana), fla tê; va “Mawerê hamey?” Min va “e”. Va “Hendî xo min ra mede kiflta, ana flo ûbê”.

Yekta: Seyda, to hema kurt da piro; to xo bi ma bafl nêda flinasnayîfl.Ê to çi tutê to estê?

Mem: Ê mi? Ê min jondes (yewendes) hebî estê. fiefl keyna yê, panclac ê. Ma pêro têhet ê. Ma keyê xo de zî zazakî û kurmancî qisey kenê.Nesrîne (22 serrî) zî flîîran nusena. Par yew flîîra xo eflrawite programêHekîm Sefkanî (Medya-tv) rê. Wica bî birîncî. Xelatê da aye, nêflî xelatêxo zî nîyarde. Hekîmî televîzyon de wende. Ma keyê xo de pêro zî biedebîyat eleqedar ê.

Roflan: Seyda, tay merdimî nika vejîyayê vanê kirmancî (zazayî)kurd nîyê, ti se vanî?

Mem: Ez nêzana merdim bihewo, bibermo! Ti zanê, enê çî emareybindestîyê milete yê. Yanê karêko boyin o, boya xirabî dano.

Tarîxnufltoxanê meflhûranê sey Îbnul Esîr (1160-1234) û Yaqûtî nêzdîheflt sey serre ra ver nuflto ke dimilî (zazayî) eflîranê kurdan ra yê.Yaqût seserra hîrêsine de, Mu’cemu’l-Buldan de behs keno. Mu’cemu’l-Buldan -çapê Misrî- haw tîya. A ez verê to de akerî. Cîldê çarine rîpelê415ine de vano: “. . . Qeleyê yîne zaf mehkem ê û qeleyê Beflnewî û Bohtîû Zewwazan resenê pê. Herçî kurdê ke eflîranê dimilîyan ra yê, zêdetirkoyanê berzan de yê.”

50

Vate

Eqîdetu’l-Îmanî ra rîpelêk

51

Vate

Wa enê merdimî hinkî balê xo bidê tarîxî ser. Ez heyret menda. Eybo! Gofl mekunê çîyanê awnayinan wa la heqê joy çinê yo ge wirzo rastîbedelno.

Yekta: Seyda, ma namê kovara Vateyî ser o to rê zaf-zaf sipas kenê.To bi feko roje ma rê ende sohbet kerd. Zaf sipas.

Mem: Ez zî zehf sipas kena. Heme tutê ciwanî, însanê ma sey tozanaye bibê û ziwanê ma rê xizmet bikerê, ziwanê ma vinî nêbeno.

Kovara Vateyî vecîya, yew min rê biflirawê.Ez keyna xo rê yewna flîîr zî biwanî.

Ez Binusnî, Ti Biwane

Nas ke xo, kurdî bizaneBaw û kalik, da w bi pîran.Ez çi vacî, gofl ci flaneEz binusnî, ti biwane.Ma nêwefl î, derd hezar oDermanê ma pelkê dar o.Wiflkê dare bi kermê dareEz binusnî, ti biwane.Nas ke ti flêx, beg, melayanHewn de mendê, wirze payanÇar parçe ê, ca bi cayanEz binusnî, ti biwane.Kole yê ti, pê zerrwefl ê?Ti nêwefl ê, yan bêhefl ê?Ya serxwefl ê, name kefl ê?Ez binusnî, ti biwane.Bes ke kînê en neyarîMezgê to toleyê darî?Ti bi kamî ken hawarî?Ez binusnî, ti biwane.Vengê xo nêberdo xo toDerdê to dest daw b’ destê to.

52

Vate

Vateyê to, fek bi fek toEz binusnî, ti biwane.To ra vanê “kurdo wehflî”Ti b’ vatey yîn zaf pê wefl î?Mergê to bafl zey bi heflîEz binusnî, ti biwane.Mem vano Vatey baw, kalanGofl ci flane, bes ke hewnan!Kurd ê ti, ware KurdîstanEz binusnî, ti biwane.

Çend flîîrê bînî yê Memî:

Newroz Roflanê Kurdan o

Newroz dîrok de zehf kan. Di weqtê baw û kalan.Nemrûd perest bi pûtan. Di ay weqtî no roflan.Îbrahîm peyamberî. Werdî kerdî ay serrî.Pûtê Nemrûdê verî. Serrî bi çar hezaran.Newroz di ay weqtan de. Pê vato Quran de.Bi çar hezaran zêde. Serrî vêrtê Newrozan.Weqtêk serê wesarî. Kaway Asinkarî.Vîst û yewê Adarî. Kiflto neyarê kurdan.En roflanê kurdan o. Rocêkew nam-nîflan o.Pîl û bi hem qican o. Adir wekê ser koyan o.Pêro pîya flî roflan. Pîl û qicî bi kalan.Pîroz key cejney kurdan. Rewflen bo flima roflan.Se hezaran bi zêde. Bigêrê bi dest govende.Xelas kê min bi zinde. Bindestê ay neyaran.Mem vano ay çîyo bafl. Wirzê xo ser, mebê flafl!En warê baw û kalan. Xo vîr mekê Kurdîstan!Kurdîstan warey kurdan. Mendo bindestê neyaran.Rizgar bikê Kurdîstan. Pîroz kê en Newrozan.

53

Vate

Kund û Qijan Naw ro Ser de

Welat gul a, telî dor de, kesk û zergûn sûr bi reng deBilbilê ay haw qefes de, kund û qijan naw ro ser deGul rengsûrî guney zerrî, hêsrê çiman dar û berîKerdî zergûn seyan serrî, kund û qijan naw ro ser deKund û qijan lûy û vergan, kerdo çar parçey KurdîstanMa zî bîy hevalê vergan, kund û qijan naw ro ser deWareyê ma Kurdîstan o, wareyê baw û kalan oZanayê kurdan yo zano, kund û qijan naw ro ser deXayîn û nezanê kurdan, qey peran gul dawa kundanEz çi vacî nîno ziwan, kund û qijan naw ro ser deAx kena, axîney zerrî, hêsrê çiman aw day herrîKerdî zergûn dar bi çerî, kund û qijan naw ro ser deKurdî hewn dey ta bi eyro, en çi esr o en çi dewr oÇa w to namûs mendê eyro? Kund û qijan naw ro ser deVeyn dena ez flew bi rocan, qîrînêy min flî bi ezmanBi aya flarê rîy erdan, kund û qijan naw ro ser deBi hezaran serrî vêrîyay, flarê kurdan nêbî ayayHewn de mendî bi vengê “ay” “ay”, kund û qijan naw ro ser deWarey ma ser de zimistan, tim wesar bî Mezray BotanÇa w warey to, ça w Kurdîstan? Kund û qijan naw ro ser deMem vano qey to en vatan, nêmendo zey to nezanHewn de mendê flew bi rocan, kund û qijan naw ro ser de.

54

Vate

DEWÎ VÎNBÎYAYÊ

Orhan ZOXPAYIJ

Bêntarê (mabênî) Dara Hênî, Bongilan û Pasûrî, nê cayan de yewmintiqa esta. Na mintiqa de çend dewî estî. Heta in demo peyên zî

xeberê kesî na mintiqa û merdimî ke nê dewan de ciwîyinî zaf çinê bî.Nê dewan û merdimanî înan (ên, yin) ser o belkî flima zî heta nika(inkey) çîki nieflnawito. Nê dewî heta nika dewî vînbîyayê bî! Wexto kemin meseleyî nê dewan eflnawit, ez ecêb menda, fekî mi akerde mend.Gelo no deme de senî beno ke merdimî nê dewan ehend qewmî (flarî) xora dûrî mendî? Nê merdiman ra zafin hema bajar û qezay nêdî. Hetanika dewijan werî xo, teftalî xo, lazimîyê (lazimey) keyeyî xo yaban ra,nê dewî ke înan ra nêzdî yê, uca ra peyda kerdên. Heta 1994 zî hayîyênê merdiman (însanan) dinya ra zaf çinê bî. Dinyayê nê merdimannaver-wever, çend hebî mezrayê înan bî.

Mi no mesele çi wext eflnawit? Yew roj çend qicî koyî (gerîllayî) amêbîbîbî mêmanî (misafirî) mi. Înan na mintiqa ser o mabênî xo de galgalkerdîyen, xo rê (rî) terreqnên. Nê embazî zaf serrî ko ya mendibî. Namintiqa de zî xêlek mendibî û merdimanî mintiqa de zaf embazîye,merdimîye kerdibî, pîya ciwîyêbî.

Na mintiqa de dewa ke merdimanî aye bineykek xo rê bajar dîbi,dewa Riz (Sa¤öze) a. Namê na dewe, yanî Riz, ziwanî armenîkî de menaxo cennet o. Terteleyî armenîyan de na dewe bîya veng. O dorme ramerdimî çend eflîran amê tîya (itya) de xo rê ca dayo xo. Na dewe de zafmeywe reseno, zerzewat ramîyeno, flînayîye tede zaf a. Mintiqa demeyweyo nêdîyaye na dewe de reseno. Na dewe, Riz, rafltî zî sey namêxo, yew dewa ke sey cennetî ya.

fiarî na mintiqa kirdkî (zazakî) qalî keno. Tayê merdimî nê dewanpabestê eflîranî Tavz û fiîrnan ê, tayê zî eflîrê Mistan (Mistûn) ra, keyeyîMurtezan (Murtezûn) ra yî. Nê di eflîran, Tavz û fiîrnan (fiîrnûn),meseleyî fiêx Seîdî de hukmatî Tirkan ver o sere daritibi wi. O rî ra(semed ra) merdimî nê dewan heta ewro (îro, êro) zî eskerî tirkan ravanî ”eskerê romê”. Nê merdiman xo dewlet ra dûrî girewto û xo diflmenî

55

Vate

ra pawito. Koyê na mintiqa zaf berz î, cayoke yabanî yo. Nê dewî bajarû qezan ra zaf dûrî yê. Na mintiqa de rayîrî (raharî) erebeyan çinê yo.Xerîteyî îdarî û eskerî yî tirkan de namê nê dewan nivêreno. Heyanî1994 zî eskerî tirkan uca dewî, mezreyî estî-çin î, zaf hol nêzanên.

Mabênî 1992-1993 de qicî koyî (gerîllayî) operasyonanî tirkan ver xopeyser danî, flinî uca. Ê uca de yewna dinya vênenî. Tenganeyî ver nibîn,înan (ayin) uca ca nikerdên. Tarîxê kirdan de zî wina (ûna) yo, kirdîwexto ke kewtî (kotî) tenganeyî, pafltê xo daya koyan, dewanê serî koyande bi ca bî. Merdimanî na mintiqa zî pafltê xo daya koyan.

Na mintiqa ra vanî Gelîyê Kovî. Nameyî aye ra zî yeno fehmkerdiflke yew cayo zaf yabanî yo, bê kesî yo. No ca de panc-flefl awî pîlî resenîpîyeser. Nay ra wet sed heb ra zêd dereyî qijikî zî mîyanî na gelîye deresenî pîye. Nê dereyan ra golî (guelî) û layî virazîyênî. Nameyî nêgolan ra yew Awkê Sarim a, yew gol zî riflyena Awkê Pasûrî ri. Golêhîryen Nederan (Nederûn) ra resena Awkê Muradî ser. Gola pîl AwkêSarimî ser de riflyena.

Na mintiqa de zaf koyî berzî estî. Gomak, Kalbadîn, Koz, Qela Sor,Çotela, Berbihîv, Seresipî, Kerrê fieytûnî, Kele, Dorflîn û sey nînan.Tîya de sewbîna qilî berzî zî estî. Ca-ca de zî kemerî xorî (xuerî) estî.Serî nê koyan pêro (pîyer) ware yê. Waro pîl ê Nederan o. Koyî, qilî,kaflî pêro daristan o. Darî ey zêd ra mazêr, azgulêr, valêr, sinzêr (simzêr)û querçêr î. Na mintiqa de nêzdî 5000 darî gozêrî (guazêrî) estî. NêzdîValêran (Valêrûn) de rêzi (qebaxo bînc) esto. Wexto ke merdim yewkoyo berz ra biewnîyo na mintiqa ra, erazî aye se yew plato, yew cayodumduz eyseno. Erazî mintiqa, sey yew labîrentî zaf tîyemîyankewteyo.

Cayo ke tede ciwîyinî yegayî (hêgayî) pîlî tede çin î. Ê xo rê yegayanîxo virazenî. Her serr laser û hezazî nê yegayanî înan xerepninî, la êhûney newe ra virazenî. Pey kerran a dîyes (kerpe) nanî ru, pey ey herrkenî de, no qeyde ya yegayanî xo virazenî. Nê yegayanî qijikan ra vanî”zêvî”. Cayo dûrî ra pey vayan a aw anî yegayanî xo ser û arazî awdanî. Gilgil û korek (kuirêk) zaf la xele (genim) tay raminî. Sey zerzevatîîsot (îsuat), firingî, bazilcanî (balcanî) sîyayî, xeyar ûsn. raminî. Sereyîkeyeyî 15-20 bizî înan estî. Tayê keyeyan ga û mangayî înan zî estî.Her keye çend kergan, dîkan, yan zî eleloyan keno weye (wîye).

Awê ay cayan de maseyî zaf î, flarî mintiqa qij ra pîl seydvanîyê

56

Vate

masan keno, pey daran û vaflturîyan a masan tepflinî. Mîyanî daristanîmintiqa de pezkovî, hargûflî (argueflî), lûyî, heflî, vergî, xozî (xuezî) ûsn.zaf î.

fiarî na mintiqa zaf feqîr o. Îdareyî nê merdiman ho weyekerdiflîheywanan û rencberîye ser o. Zaf çîyanî xo ê bi xo virazenî. Mavaji kekincanî (cilanê) xo, ê bi destanî xo ya kuras, flal ra virazenî. Eke kincînînan bî kehen (kihan) yan zî diryayî, ê xo rê puel (pol) kenî. Heta 10-15 serrî cuwa ver zî çarêxî (çaroxî) kerdên pay. No pey ra dest pêkerddewê Riz ra lastikî sîyayî êrnenî (herînaynî). Heyanî ke binî lastikanîînan qul nibîn nêîfltên. Çilê û lambê xo, înan bi destanî xo ya virefltên.Fîtil kerdên mîyanî ronî (ruwenî) kelî, wina roflnîye (roflney) virefltên.

Kapîtalîzm hema tam nikewto na mintiqa. Dayîfl-girewtiflî înan pêbedilnayîflî ya beno. Merdimî na mintiqa enflasyon nisinasnenî. Çîyoke înan rê lazim o, pê aqît (helawê tuyan), ron, hakan, toraq (tueraq),terne, hingemên (hengimên), guazan ûsn. a êrnenî. Yanî çîyî xo teqaskenî. Merkezî bedilnayîflî (tîcaretî) dewê Riz a. fiarî nê dewan kedêdestanî xo, malî xo beno Riz, uca de çerçîyan de pê tef-tal (kel-mel) abedilneno. Solê (sualê) xo, ê bi xo hênîyan (yenûn) ra peyda kenî. Cilanû firaqanî xo pê wel a fliwinî.

fiarî tîyayî çay û fleker niêrneno. Heyanî nê serranî peyênan zî çîyowinasî (ûnayen) nisinasnên. Qatixî yin flit, mast, ron, duwe, toraq,helaw, flerbetî helawê tuyan û çîyo winasî yo.

Tay keyeyan de tifingî bî. Tayê çî kerdên mîyanî barutî û o tewir axo rê newe ra barut virefltên. Xizalî daran kuwên, torî barutî ya sewbînaçî bînî zî kerdên mîyan (ke ê ma hinî nîyezanî çina yê), no tewir a xo rênewe ra barut virefltên. Heta goreyê vatiflê tayêne, wiflkî piflkilanî bizanzî kerdên mîyanî nê malzemeyî barutî.

Nê dewijan nameyî Darê Hênî, Bongilan, Pasûr, Licê, Hezroyîeflnawito la çi (çe) rey niflî nê cayan, çike nasnameyî (kîmlîgî) înan çinêyo. Kesî hukmatî tirkan rê eskerîye nikerda. Eskerî tirkan 1994 deqicanî koyî (gerîllayan) ser o yew operasyon virêflt. Esker kewt mîyanînê dewan, tira 25 camêrdî kîfltî. Nufus de qeydî înan çinê bi, eskerantelsizanî xo de vatên ”Ma 25 terorîstî kîfltî”. Gerîllayan telsizanî xo degofl (guefl) nabi qalkerdiflî eskeran ser.

Eskerî tirkan, aflmê temmuzê 1989î de nêzdî Gelîyê Kovî de yewoperasyon virazeno. Gerîllayî Azgilêr (Geyikdere) de vistîbî dame (dom),

57

Vate

11 gerîlla flehîd bîbî. O wext ez bi xo zî semedê cinazê nê gerîllayan aflîya Darê Hênî. Pey erebe ya ma yew saete û nêm de encax flî resê dewêLêygozêr, uca ra wet rayîrî erebeyî qedîya. Ma dewijan ra 15 qatirîkîra kerdî, yew saete û nêm de encax ma tirmî nê gerîllayan ardî resnêLêygozêr. Ma uca ra zî pey erebeyan a nê tirmî berdî Licê de definkerdî. Serekî HEPê Dîyarbekirî Vedat Aydinî, mezelanî nê embazanser o yew xeberdayîfl kerd.

Meseleyî Dewanî Vînbîyayan ne (nîye) yew sanik (sûnik) a ne zî yewhîkaye ya. fiahidî nê merdiman estî. Merdimanî dewanî vînbîyayangerîllayan ra vatên ”mehkumî”, ”eskerî fiêx Seîdî”. Zerreyî nê merdimande meseleyî kirdîye (kirdey) kule besta. Ridî (semedê) meseleyî fiêxSeîdî ya zerreyî nê merdiman de hema ra zî dejî tirkan esto, dejî înandejoke nimite yo, la dejoke zaf giran o.

Cengawerî kirdan sey Yadoyî (Yadî Mehmudî Ebasî), Emerê Faroyîûsn. meseleyî fiêx Seîdî ra pey na mintiqa de zaf mendî. Nê qehremananra tayî na mintiqa de flehîd kewtî. Semedê meseleyî fiêx Seîdî ya ewrozî miletî na mintiqa qican û tornanî (tuernanî) Hafiz Efendî Mistûn,Sadiq Begî Valêri, Feqî Hesen û Husênî Muedûn ra zaf hes keno. HafizEfendî bawkî avûkat Huseyîn Turhalli yo. Feqî Hesen, Dîyarbekir detorî fiêx Seîdî ya dar de kerd (aleqna); pîrikî (kalikê) mebusê verênîÇewlîgî Kazim Ataoglu yo. Feqî Hesen, meseleyî fiêx Seîdî de, walîyîDara Hênî bi.

Hukmatî tirkan na mintiqa 1994 de kerde veng. Nê merdiman dewîxo zorê (zuarê) hukmatî tirkan ver ca verdê, amê Çewlîg û Dîyarbekirde bi ca bî. Halî înan bajar de zaf xirab o, pêro belengaz î. Qeydî nufusîînan, wendifl-nufltiflî înan çinê yo. Halî înan se beno?

Merdimanî Dewanî Vînbîyayan pê zorî tirkan a bajar sinasna lawerikna (werrekîna) înan bajar nisinasnên!

58

Vate

HEYDO KEÇANICÎ RA DI fiÎÎRÎ

PÎ Û LAC

Ez pî ya, ti lac a;Zîben, berben, hard hecîya.Hêfl û aqil mi ra vecîya,Meke lawo, layê mi!

To nêvînen roc û aflman,Ez ancena derdê flima.Ewlad rofltîya ma û pî ya,Meke lawo, layê mi!

Berlîn ra ez ama Maînz,Çira ti mi de kena qerez?Pî ra qey bîya aciz?Meke lawo, layê mi!

59

Vate

HELÎMA

Saete bîya dideHelîma çîn a çê deHelîma herê kewteQey xebere ma nêdê?

Çimê Helîma kesk êBurî-bijangî virafltêHelîma ma de raflt beVirane to ra fîfltê

Helîma ti rindek aHelîma ti çênek aHelîma ti veyvik aHelîma ax Helîma

Mîyanê xo fliknenaÇimanê xo qirpnenaXortanê flarî xapnenaXo dime fetelnena

60

Vate

“Wexto ke kerexîyena hêvî,Heta bi peynîya xo zî asêna hendî.Û lewê toyê vilehinarênî tim min ra dûrî,Çimê min zî kevza çimanê to de mendî bî.“

O rismo ke ma pîya “Parqê Trafîkî“ de antibi,mîyanê çarçiwî de serê masa de yo. Nika kîfltasaete de sey xîyalêko ke mîyanê mijî ra biewnîyo

REM

asêno. Ez nêzana, belkî zî çimê min bîyê xumamin. Hewayîflêko nîmcetlewanê fiemale wa neqeflîyo. Ez, hêna sey her game xemgîn a. O çaxma hema lîse de wendêne. Serê masa de defter û kitabê ma asênê û diqedehê çay ke heta nîme te ra amo flimitene. Pê ma de zî dêsê bedenî;lema lafoke heta dîyar pencê xo efltê ra dês.

Ez zaf rincan a. Destê min her çî ra, heme çî ra; dinya ra bîyê serdin.Xora ez heta nika tu çîyêk rê zî nêbîya. Ez tu dolabêk rê nêbîya destikêk.Ger ez bîya destik, o zî destikê destarre yo. A destarra ke hertim canêmin tehnena, kena ardî; wel û werdî. Ez se ra erzena, kam het a flinatewfl o. Ez kena nêkena nêbeno. Pêmawena, sencena, vêjena... Hewa!Nêbeno. Her çî, heme çî vayî flano xo ver û beno. Destê min zî sey zerrîyamin veng û varit. Qey ez verê cû ra, wexto ke dayîka xo ra bîya ez winîbîya? Ez nêzana. Gelo flima vanî bextê merdimî sîya yo, ya ê welatêmerdimî?

No flefl rojî yo ke ez zerreyê na oda ra nêvejîyaya teber. Serdî verzerregilora min recefîyena. Pîzeyê min vik û veng. Cixara mina peyêne

Roflan LEZGÎN

61

Vate

ez nêzana çend rojî yo qedîyaya. Hiflyarîya min û rakewtiflê min sey pêyê. Ez nêzana ke ez haya ya yan rakewte. Ge-ge çimê min benê tarî.Tîrêke mîyanê linganê min de dej dana. Hema zî gonî min ra flina. Ezvana qey reyayê binê çenganê min visîyey. Lefla min heme bîya kewe.Vanî “Fîlîstîn asqisi“. Çi asqî!

Ez ne zana mêrdetî çî ya û ne zî cinîtî. Kam çi bi kamî danoîspatkerdifl? Kam neheq o û kam heqdar? Welat çi yo? Ziwan!... Eznêzana çi wazenê ma ra. Çi zirarê ziwanê ma înan rê esto? Ax, çi rê ezno wext de amîya dinya? Seba çî ez se serre, di sey serre verê cû nêamîyadinya? Yan zî wa ez qet nêameyêne dinya.

Fekê min zik û ziwa. Ez vana qey yewî qirrika min tepîflta. Boyamin çikîyena. Heme dêsî gala min kenê. Ez xo ra nefret kena. Ez vana“Hema ez warzî pay û biremî, hey biremî. Kam het a beno wa bibo“. Ezende ke eware-eware kuçe û kolananê nê flaristanê xopanî de gêraya;min heme pêmawito. Însanî sey xeyaletan verê min ra vêrenê. Serêgofleyê her kuça de ê camêrdê zimbêltûjê çimbiloqî vinderte yê. Ezawiranê înan ra zaf tersena. Vengê “têlsiz“ê înan ra heme têlê zerrîyamin qerefênê. Gama ke ez verê înan ra vêrena, ez serê xo nana xo ver.Hendî ez zafê înan flinasnena û ê zî min.

Ez tik û tenê ya. Ke ez raste vajî, gama ke ez mîyanê însanan de bibîzêdetir o wext ez tenê ya. Wexto ke birra ez tenê bibî zî ez vana qey ezheme însanan reyde ya. Min hewayîfl xo vîr ra kerdo. Însan senî heweno?Ecêb! Hewayîflê mino tewr peyên key bi? Nêno vîrê min. Hewayiflê minoke yeno vîrê min o yo, wexto ke ez û fiemale pîya ma mekteb ra remayneû ma flîyne ê kuncê peyênê “fiêxmûs Pastexanesî“ de, kîflta a stûnaqaline de ronifltê û ma qalê xapênayîflê dayîkan û bawkanê xo, bêzarîyamamostayan û qalê zingurîya xo kerdê û heta ke hesirî çimanê ma raameyêne war ma hirr-hirr hewayne. Ê wextan ma rê dinya xêr-xeberebî. Dereyî, koyî, gelî, kafl û kendalî, fetl û fatûlî heme verê çimanê made sey sînîye bî. Gonîya ma girêyê, kel dayêne. Hema wa heqê diflûfleyanê cocacola taneka ma de bibîyne, bes bi. Babê min vatibi “Ezpars zî biheselîyî, gere ez lajê xo bidî wendiflî“. Rasta zî babê min parsheselîya la wendiflê min!. Min heta ke çend quruflî pere dayîka xo ragirewtê, min a dinya bi çimî dîyêne. Zaf reyî zî min û fiemale ma pereyêxo kerdêne pêser, hema heqê fîflê ê garsonê kejê pastexaneyî bîyêne

62

Vate

temam. Xora roja ke pereyî ma de çinê bêne zî, ma flîyne dîyarê ê zinarêkîflta mizgefta Hezretî Silêmanî de ronifltêne, lingê xo pira veradênewar û ma cor de matê Çemê Dîjle bîyne. Binê tîja vereflanî de awa çemîçirusîyê; eynî flimflêrêko qews o sêmên. Zincê ma boya zebeflan ra bîyênepirr. Gama ke roj flîyêne awan û heme refanê boranan leweyê çemî raxatir wafltêne û agêrayne koxanê xoyê texteyênanê serê banan û gamake vengê azanî hetê kendalê weverê çemî de zimêne, ma zî o wext hêdîkacayê xo ra warifltêne û bi gamanê hurdîyan agêrayne keye. Ma bi xotersanê pêxwas û berdoflanê Xançepekî ra nêaftarêne flêrin verê çemîlabelê versîya ma wina cêwî versîya bedenî de hemberîye kerdê û flîyênebostananê hindîyan ê verê çemî ra zî vîyartê. Gama ke ma ameyne serêkuçeya mehlaya ma, hendî ez û fiemale ma yewbînî ra abirîyayne. Ayegamê xo flidênêne û min zî sist kerdêne. Se beno se nêbeno, wa pîlê mabi ma nêhesîyê!

Rojêk ez tenê flîbîya mîyanê ê bexçeyan. Wextê tûyan bi. Ez flîyaserê tûyerêke, min gil têflana. Binê dare bi pirr tûyê sîyayê flîrînî yê kedîyarbekirijî înan ra vanî “qere hubur“. Niflka ra çend pêxwasî min verde vejîyay. Yew te ra estbi ke herûnda kardî aliflka ey kerdebî di leteyî.Merdimî vatêne qey hîrêaliflk o. Înan bîlasebeb uca ez mirdîya xokuwaya. Qayîflê min zî min ra girewt. Min çi rey qalê na mesela yewî ranêkerdo. Ez hema newe flima rê behs kena. Verê cû ez flermayêne vajîke yewî ez kuwaya labelê hendî ez qet nêflermayena. Çîyo ke nika ameyosereyê min, o kuwayîflê ê qirixanê Dîyarbekirî mijdîyanê ey de flino!Min bi xo heta nika qet yew nêkuwayo la min zaf kuwayîfl werdo. Ewilîdayîka xo ra. Dima ra bawkê xo ra, birayanê xo ra, apan ra... Eskerî dezî min zaf kuwayîfl werdo. Û nika zî îflkencexaneyan de!.

No bi çend serrî ke min fiemale ra tu xeberêka xeyrêne yan zî bêxeyrenêgirewta. Ez nêzana ez se bikerî. Ez kena ke xo biwera labelê tu çîyêkzî destê min ra nêno. Roja ke flîya heyanî ewro fiemale zerrê sîneyê minde flemal-flemal veflena... Ez çiqas wazena hêvîya xo aye ra bibirnî, ezaye xo vîr ra kerî labelê ney. Qet nêbeno. Hîna vêflêrî dusyena min wa.Min wena, helnena. Zerrîya min eynî kila adirî. Dewqa min flina.Werrekna gama ke fiemale verê xo flana koyanê berzan ez zî aye reydebiflîyne. Çi fêde, hendî destê min ra flîyo. Xora bi dizdênî flîye. Ez nêzanaganî ya, merdî ya, birîndar a?... Kam zano. Bi çend mektuban ez aye rênusnena. La ka adrese! Min heme nayê pêser. Ger ez bieflkî warzî pay,

63

Vate

ez ko hemîne berî serê Pirdê Desçimeyî ra awe de ray kerî. Vanî “AwaÇemê Dîjle cinnet ra zaya û reyna herikîyêna flina cinnet“. Ger fiemalamin merda bo, helbet a nika cinnet de ya. Beno ke nê mektubê min zîawa Çemê Dîjle de flêrî û biresê cinnet. fiima se vanî? Ez nêzana flimabawer kenê yan ney. Ez bi xo tu çîyêk ra hendî bawer nêkena.

Pencera ra vengê qîj-wîja tutan yeno. Heme kurd ê la bi tirkî qiseykenê. “Nehey flîyê flaristan bîyê leblebî!“ Pêro zî sey min koçkerdeyêdewan ê. Ma heme sey yewbînî yê. Ma dor û verê nê flaristanan dedebirîyênê. Verê cû ma wina nêbî. Ma serê erdê xo de, mîyanê bexçe ûrezanê xo de... Her keye bolêk pes verê berî de... Ez hema tenya ê bexçeyêma nêdana bi hemeyê dinya. Beyê ma estbîy, hah bi qasê sereyê min.Bîyêne zerd, zerd eynî sey flemamokan. Wina awin û miz bîy. Awa çemîra zî boya beyan ameyê. La xewxêrê ma? Encîlêrî, gozêrî, sayêrî... Payîzopeyên de hinarê ma flaxe wa fleqîyayne. Çiqas flîrînî bî.

Astorêkê ma estbi. Astorêko rewan. Min zaf ey ra hez kerdêne. Ezseba ey eynî merdêne. Rojêk min afirre de cew kerd mîyanê simerî û ozî wina bi fiflînîya firnikanê xo hefelîyabi ser. Gama ke min cew û simerflayî têmîyan, ey gaz da engiflta pîla destê minê rastî ro. Carrînî kewtemin ser. Nenûgê min bin ra qelêya. O nenûgê min hema zî wina yewkîflteyo.

Veyveyê kekê min de ma veyve kerde asparê ê astorî. Wexto ke qefleyêberbûyan resa dîyarê Pozê Meçî, ez bi vazdayîfl resaya vernîya qefleyêveyveyî. Apê Hesî hema ca de hefsarê astorî na mîyanê destanê minêqijekan. Veyve, bi flalêka sûre ya malê Hîcazî flalekerdebî. Temezîyêkakeske serê rîyê aye de veradayî bî û çîtêka zerde zî mîyanê çareyê ayera sereyê aye ro pifltî bî. Gama ke ma resayî verê berê ma, veyve, yewkuz mîyanê flala xo ra vet û da erd ro. Kuz bi parçe-parçe. Dima raflekero sûro quliker, pereyê asinênê hurdîyî vila bîy... Tutan sey verganêvêflanan hewa ra dayî arê. Wexto ke teqe-teqe kewtebî tifingan ser,min zî hefsarê astorî mîyanê destanê xo de pêt flidênabi.

Ê çaxan zaf vewre varêne. Eynî bi qasê qamêke. Heme ca çîlsipî. Oastorê ma zî wina çîlsipî bi. Eynî sey vewre. Ma mûyanê dimê ey radamî mûndê. Kendalê Bêwanan de ma qasê palasêk ca vewre dayênekîflte, erd kerdêne sîya û ma damê xo nayêne ro. Binêk zî qûtê kerganma riflnayne ser ra û ma ameyêne flibakanê oda ra cayê damanê xotemafle kerdêne. Qijîneyê belûkewerê vêflanî ameyêne ser. Hema ê

64

Vate

qijînanê rebenan çend nekulî nêdaybî hebanê korêkî ro, mîyanê damanêma de perpetîyêne. O hing de zerreyê oda de flîqînî kewtê ma ser. Kêfanra fekê ma flîyne pê goflanê ma. Werrekna ma wina nêkerdê! Nika çiqaszerrîya min ê heywananê bêçare û bêziwanan rê veflena.

Huçê Tûlî zaf wefl damî mûndêne. Zaf zingur bi!... Çi mizûrrîyêkdewe de bibayne, meheqeq ka engiflta Huçî tede bo. Serrnewe de kamcûkeyî o destveng raykerdê, wey halê ey keyî rê! O wext ma warbay, bêflelwar serê vewre de gêrayne zî labelê qet xemê ma nêbi. La nika?Nika bi min çiqas serd o! Temamê canê min tevezîyayo. Reqe-reqadidananê min a. Ez wazena hema flêrî hewn a û qet nêwarzî. Heta biheta... Ez nêzana fiemala mina narîne vera ê serdê koyan senî xo ver rodayo. Bi ê destanê xoyê qijekanê nazikan senî tifing girewto û bi êengifltanê barîçekan senî teqnayo. Çi rey nêkeweno min sere ke ayetifing merdiman ra nayo. Ez nêzana eke ez biflîyêne, mi zî tifing nayneyewî wa?

Ê wextanê ke ma hema dewa xo de bî, wexto ke ma qij bî, min ûfiemale ma pîya kay kerdêne. Ma fliwaneyê bizêkan û verekan bî. Rojêkma yew leyreka birîndara borana yabanî mîyanê lemêk de dîye. Baskêayo çep flikîya bi. Bêmecale nêeflkayne biperro. Ma xo reyde arde keyelabelê eynî a flewe ê xoneyê bêînsafî keysa xo ro aye ardebî û a leyrekabirîndara rebene werdebî. Çimê aye çiqas rindî bî. Melûl-melûl ewnîyênema ra, seke lavey bikero. Ê wextan keyeyê ma de yew qefesê zerencanestbi. Çutêk zerencê bawkê min tede bî; dîkêk û marîyêk. fiefeqan çiwefl wendêne. Ez nêzana çi sebeb ra bi, a zerenca marîye nêwefl kewte;babê min a serebirnaye. O wext o dîk ekesîyabi. Kerbanê embaza xo ranekulê xo nêdayne qûtî ro. Çend rojî ra dima babê min o zî serebirna.Yeno min vîrî, dadîya min rûçiknayî û sûr kerdî. Min fekê xo nênagofltê înan ra. Bê min hemîne gofltê ê zerencan werd. Zaf guneyê min biînan amebî. Ez flîbî Derê Keflîflî de min pifltîya xo flanayebî ê qocê vamêre-a vamêra ke ez nêzana key virûsk ginabi piro- û seba ê zerencan ezbermabîya. Ax, ez nêzana seba çî însanî nê teyr û tilûranê bêguneyanêmasûman dekenê qefesan, la seba çî mesela maran, marulayan ûdimpifltikan nêdekenê qefesan?

Yeno vîrê min fiemale pê hesîyabî, a zî bîbî zerrtenge. Xora min çi rahes bikerdê aye zî hes kerdê, min çi ra nefret bikerdê aye zî. Ê wextan

65

Vate

min û fiemale verê bizêkan de ma xo rê banikî virafltê. Min pîvokan ragilarze virafltê û nayê serê sereyê aye. Labelê roj ame ma heme hêvîyêxo mîyanê xirbanê veflayeyan de verdayî û reme-rem remayî. Û hendîheyatî heme hetê xoyê bexûdî musnayî ma. Gelo flima vanî no ciwîyayîflçi yo? Perr û baskê ey estê verarê mergî de? Yan zî hîsêko xerîb o mîyanêzerrîya mîlçikêka macire de!...

Boya min hende ke bîya tenge nika, ez xo ra nêvînena warzî camêpencerê xo zî akerî. Wa qet girewta bo. Ez nêwazena hêwirzê kuçabigofltarî. Hendî rîyê min nêgêno ke ez yew merdimî zî bivînî. Ez vanaqey o çîyo ke înan ê hucreyanê tarîyan de ardo min sere, her kes pêzano. Min hema newe fam kerd ke fiemale çi rê wina min ra remayne ûniflka ra bîye vindî.

Verê ke fiemale bigîrîyo, xora ma zî hendî zaf gofl nêdayne mektebîû dersanê xo. Goya ma wend labelê ney, zafê wextê ma mîyanê komele-momeleyan de vîyartê. Ma kerdê nêkerdê ma nêmusayne ciwîyayîflêmîyanê flaristanî. Her çî ma rê xerîb asêne. Ma heme hêrsê xo zerrê xode dewesnêne pêser û badê cû ma meydanan de viritê. Ma kulmê xoflidênêne û heta ke ma ra ameyêne ma qîrrayne. Heme hêrsê xo ma ucariflnayne. Zaf reyî ma zor-çiqîyam xo destê înan ra xelisnayne. Labelê areya peyêne min bi çimanê xo dî ke fiemale fekrû gina erd ro. Linga ayeca ra vejîyabîye, nêeflka biremo. Gama ke înan porê ayo derg tepîflt ûerd ra kiriflte, min va qey erd û ezman min ser o ameyê pê. Axx, a gameçîyêkî zî destê min ra nêameyêne.

Tam diwês rojî ma tu xebere aye ra nêgirewte. Wexto ke îflkence ravejîya û amîye keye, rîyê ayo gilover zerd û zimilêq bibi. Yewî destbiefltê serê zinca aye, gan dêne. Aflmêk ra zêde zerre ra nêvejîya teberfiemala min.

Ez rojêk flîya keyê înan. Mîyanê cayî de bî. Bermabî. Awirê xo mi raremnayne. Çimê ayê kevzênî bîbîy sey sotikê adirî. Qet yew çekuye zîfek ra nêvejîyê teber. Ziwanê aye nêgêrayne. Min vatê qey min raheredîyaya labelê wina nêbî. Dayîka aye tede vetibi ke mesele çi ra yo!

Badê ke fiemale orte ra bîye vindî, ez hertim flîyêne serê ê zinarê peymizgeftê Hezretî Silêmanî, cayo ke ez û fiemale her game uca ronifltê.Vayê vakurî xo reyde boya aya flîîrêne ardê û verdêne rîyê min. Labelêemser ez çiqas flîya û min çend reyî destê vayî maç kerd zî, ey qet a

66

Vate

boya mexsusê fiemala min nêresna zincîya min.Na mektuba mina peyên a ke ez fiemala xo rê nusnena:

“fiemala minVereflanêko teng û tehl bi hendî emrê mayo mende ra. Ma awirê xo

yê lalê nefamî yê ke mîyanê sanikanê flewanê derganê bê astereyan raneselîyaybî, mîyanê kila adirê dewe ra remnay. Karwanê rêçanê linganêmayê warbayan flahidîya remayîflê ma kerdêne. Çilkêk hêvîya bênamîyeserê lewanê ma de û mîyanê lîlikanê çimanê ma de zî hêrsêkobêsermîyan. Ma hefsarê xo da destê qederêka kore û ma kewtî serêrayîranê nenasan...

Helbet min zî û to zî bi peynîya a sanika kane nêzanayne. Û ma pîyahertim desta Sîyabend û Xece bî. Seba ke mirad çimanê heskerdoxanêKoyê Sîpanî de nêmano, ma bi çimanê xoyê hesirênan varan varnênemîyanê destanê xoyê hurdîlekan. Labelê mîratê gakovî nefesê xoyopeyên de aqibeta xo ardêne heskerdoxanê ma sere. Û a roje ra nat o kenalayîflê birîndaranê mayê bêmiradan mesîl û mesîlikanê xewleyan dezimeno.

Bêguman ma zî Sîyabend û Xeca sanika xo bî, binê versîya daradarbenave de. Mîyanê qîyalê hele de, gama ke kavirê kurrî flana vernîyabolê pesî û zinge-zinga zingilê milê ey goflanê ma de çinga, seke yewmîlçike aflma hamnanî de serê halînê xo ra biperro û maro sîya leyrekanêaye biwero, wina heme xîyalê ma zî binê banikanê ma de raflîyay.

Yeno vîrê to fiemala min? Ma çendik û çend roflanan de kerra eflteverê zerrîya xo, ma leteyê nanê destê xoyo peyên zî piruflna û eflt verê êmîlçikanê yabanîyan, seba ke xezebê zimistananê ke vewra xo sey simerîvarnenê ra xo biresnê wisaran. Û ma lete bi lete zerrîya xo eflte binêziwanê Teyrê Sîmirxî ke belkî Mîrza Mehemedê ma bieflko binê hewttebeqanê erdî de çimeyê awa hênîyê flaristanê a Pîra Pite de dêwêhewtsereyî bikiflo, kênaya Padîflayê Maran ro xo mare bikero û xo bi-resno hawara hewnanê ma.

Ax fiemala min! Heta ma hayî ro xo bîy, ma dîy ke hendî zerrî ma wanêmenda û ma bîyê neheyê serê tehtan. Nika ma qûtê qijikanê çemanênenasan ê.

Ti zana flemala min? Ma her yew mîyanê gelîyanê xoyê xorîyan de

67

Vate

qehremanê sanika xo bî ke heta ma mîyanê flaristananê xerîban de bîymêrkujê qehremanîya xoya kovîye.

Ax delala min! Roja ke to verê xo flana koyan û peyê xo flana xîyalanêmayê wisarênan ra nat, nê mîratê flaristanî min rê xir û xalî yo. Û ezwefl zana, a beyêra ke boya xo dabî ê porê toyê lacîwerdênî, hendîbêawîye ra bîya wiflke. Ti bizane ke min ê xîyalê ma zî heme binê versîyaBedenê Dîyarbekirî de wina bêgorr û bêkêl, bênîflan nimitê.

fiemala min,Ez zaf rind zana ke hertim ê çimê toyê kevzênî rayîrê min de yê. Ez

ha yena vilika min, ez yena...“

rlezgin@hotmail.com

saradistribution.com seba taqîbkerdena medyaya kurdkî, seba

peydakerdena kitab, kovar, rojname, kaset, CD û vîdeoyanê kurdkî, çi yê

neweyî çi yê kehenî (bi sorankî, kirmanckî/zazakî, kurmanckî), bêrênê

Înternet de kitabxaneyê kurdkî yê Ewropa yê tewr kehenî ra biewnîyênê

(nîyadê).

Erje û eseranê xo yê kulturî bafl biseveknê!

www.saradistribution.com

Tel/fax: +46 8 331229

saradistribution.com ji bo lêçûna (taqîba) li medya kurdî, ji bo peydakirina

pirtûk, kovar, rojname, kasêt, CD û vîdeoyên kurdî, çi yên nuh û çi jî kevin

(bi soranî, kirmancî/zazakî, kurmancî), fermo werin li Înternetê serdanekê

li kevintirîn pirtûkxaneya kurdî ya li Ewrûpa’yê bikin.

Nirx û berhemên xwe yên çandî bafl biparêzin!

www.saradistribution.com

Tel/fax: +46 8 331229

68

Vate

KEKÛ

Arêkerdoxe: Xezala fiARIKÎ

Zuvêr yew dewê Palî ya, ina dew di yew ca estû, cî r’ vûnî “KerreyKemer” (Kerrey Way-biray). Nizdîye in dormaley di, yew ca di

zemûnîyek yew way û bira benî. Daykê yîn mirena. Bawkî yîn honêzewicîyenû. Ina cinîyê bawk yîn (dûmrîye yîn) in qicûn niwazena. Tirahes nikena.

Ew (o) wext feqîrê bîya. Dûmrî (damêrrî) yew ruec wir d’ (her di)qicûn kena rey kînger. Tore dûna ci, vûna:

-fiîryen kînger are dîyen, bîyaryen, ma pocîn.Keyna bineyna pîl bena, lac keyna ra qic benû. Way û bira kuwîn

pye, dûnî ra flîn. Keyna kînger vecena, hê verî yew xwe rî wena yew zîdûna kek xwe, vûna:

-Hû kekê, inî bû (biwer), inkê ra tepya hîn mo (mewir). Ez kîngervecen, ti mi dima arye di, torey ma kir. Ma flûn d’ benî kîye, nîyûgi(nêke) dûmrîyê ma qeyrena ma ser.

Keyna kînger vecena, lac dima dûnû arye. Xeylêk wext vîyerenû,keynek ûnîyena hîn bîyû erey, kek xwe ra vûna:

-Kekê, dê ew torey ma bîya, kînger ma hîn bes nîyû? Ma hîn flîyerikîye.

Kek tore ûn, dûn wayê xwe. Ya kena a, ûnîyena zerrey yî, çîk tê çinû, vûna:

-Pîyor tu werdû?Kek vûn:-Wilay mi niwerdû, ewi go tu da mi, mi ewi teyna werdû. Ti înûn

69

Vate

nikena se zerrey mi aqalaflni, bûnî ci (biewnî tira).Keyna kardê xwe gena, sîney kek xwe qalaflnena a, ûnîyena

(ewnîyêna) zerrey yî, ew zîlî kînger go yê do ci (dayo ey), ewi teyna hotê. Unîyena binî torey xwe, eg ho qulkerde, kînger bin ra riflyo. Ti mevacdûmrî binî torey yîn qul kerdû, wazena yew felaket bîyarî yewbînû sarîser. Keyna kek xwe ra vûna:

-Kekê, hîn warz; mi înûn kerd, tu niwerdû.Unîyena kek ra veng nivecyenû, hama zûna merdû. Hîn qehrîyena,

zot dûna xwe ri, Homay ra vûna “Homa! Ti mi yew teyr kirî, ez tim-timbigeyrî, vacî:

Kekû! Kekû! Kekû!Mi nikiflt, xincîr kiflt.Mi nipiflt, dismal piflt.fii verî Kerrey Kemer a niflt.”

70

Vate

MALMÎSANIJÎ VA*

Roportajkerdox: Cemîl OGUZ

Malmîsanij serra 1976 ra nat bi kirmanckî (zazakî) nuseno ûkirmanckî ser o xebitêno. Yê heta nika çend hebî kitabî vetî. Ma

bi Malmîsanijî dir kirmanckî û xebata yê ser o xeberî da.

-Ma Vate ra dest pê bikerî. Xebatê flima ya Vateyî ser o çi taw dest pêkerd?

-1996 de ma tayê embazê kirmancê ke Ewropa de manenî, xo kurdzanî û bi kirmanckî (zazakî) zanî, ma amey pêser. Ma 15-20 tenî ameytêhet. Ma wareyê kirmanckî de flînî (eflkenî) se bikerî, ma naye ser ovindertî. Ma meseleyanê nufltiflê kirmanckî ser o munaqefle kerd.

Semedo ke mîyanê kurdan de mekteb çinê bîyo, her kes goreyê flîweyadewa xo nuseno. Ma va ma nê karî bikerî bisîstem. Semedê naye ra zîma qerar da ke ma serre de di rey kom bibî, kombîyayîflan (toplantı)virazî. Ma naye ser o pê kerd. Bi nê kombîyayîflan ma waflt biresê tayênetîceyan.

Kombîyayîflê ma hewt rojî, panc rojî yan zî hîrê rojî ramenî.Xusûsîyetanê muhîmanê na xebata ma ra yew no yo ke kesê ke

ameybî pêser, hetê sîyasî ra wayîrê fikranê cîya-cîyayan bî. Grûb ûpartîyanê cîya-cîyayan ra bî yan zî xoser bî. Xusûsîyetê muflterekê mano bî: Ma kurd î û kirmanckî (zazakî) qisey kenî. Herçiqas fikrê sîyasîcîya-cîya bibê zî, ziwanî ser o pîyakarkerdiflê kurdan çîyêko musbet o.Çunke meseleyê alfabe, ziwanî û rastnufltiflî (îmla) muflterek î. Mavajîyew kurd PKK ra zî bibo, Partîya Îslamîya Kurdîstanî ra zî bibo ey rêalfabe û rastnufltiflo muflterek lazim o.

Kombîyayîflan de ma çîyanê muhîman ra dest pêkerd. Mavajî ma nêçîyan ser o vindertî û tesbît kerdî:

1) Nameyê lehçeya ma2) Alfabe (herfi)

* No roportaj rojnameyê Azadiya Welatî (nr. 305) de vejîyabi.

71

Vate

3) Nameyê rojan, mewsiman, qitayan, ziwanan, lehçeyan, dînan,mezheban, aflman (mengan), flaristananê (bajaranê) Kurdîstanî,dewletan û paytextanê dinya, heywanan, hacetan (aletler)

4) Zemîrî5) Edatî6) Sifetî7) Karî (fîîlî)8) Bestoxî (ba¤laçlar)9) Îzafe (tamlama)10) Hûmarî (sayılar)11) Kilmnuflteyî (kısaltmalar)Meseleyê alfabe de ma alfabeya kurdan nêvurînaya (nêbedilnaya).

Nê meseleyî de ma nêwaflt ke ma kurdan ra cîya herfan qebûl bikerî.Dima ma meseleyê rastnufltiflî ser o vindertî. Mavajî çi bi herfa werdîdest pê keno, çi bi herfa girde dest pê keno û çîyê bînî.

Merdim ke wazeno çîyêk binuso termînolojî lazim o. Ti zanî, flarêma hîna zaf dewij o; zîret de meflxûl bîya, no ware de termî (terim) estî.Labelê mavajî termê felsefe, sosyolojî, psîkolojî, îqtîsadî çinê yî. Mawaflt naye rê çare bivînî. Ma kombîyayîflan de hetanî ewro termê îdarî,sîyasî, edebîyatî, gramerî, perwerdeyî (e¤itim), huqûqî, leflkerî (eskerî),anatomî, merdimîye (akrabalık), weflîye (sa¤lık) û cografya tesbît kerdî.

-fiima alfabeya kurdî qebûl kerde. Henî derdorî estê alfabeyeke bîneqebûl kenê. Ti eflkenê na ser o çi vacî?

-Ma kirmancî (zazayî) zî parçeyeyêk miletê kurd î. Labelê nê serranêpeyênan de Ewropa de tayê merdimê ke kirmanckî qisey kenî vejîyayvanî ”Ma kurd nîyê”. Nê merdiman alfabeya ma vurînaya (bedilnaya).Heqê kesî çinê yo alfabeya ma bivurîno. Na alfabe alfabeya miletêk a.Mavajî ez bi xo 1976 ra nat kirmanckî nusena, ewro gama ke xortêkalfabeya ma bivurîno (bibedilno), çi sebeb ra ez alfabeya ma ca de verdaû sey ey binusa? Hetê îlmî yan zî tarîxî ra sebebo maqul çinê yo ke ezalfabeya xo ca verda û flêra bi yewna alfabe binusa.

Tayê merdimê ke xo se kurd qebûl nêkenî, semedo ke kirmancan(zazayan) û kurmancan yewbînî ra dûrî fînî, wazenî tayê çîyan peydabikerî. Mavajî herfanê alfabeya kurdan vurînenî, herfanê cîyayan peydakenî. Sey herfanê ¤, ü, ph, th.

72

Vate

Heqê kesî çinê yo ke meseleyê alfabe de yewbîyayîflê kurdanbiheremno. Bêguman heqê kesî (flexsî) esto ke no xusûs de fikrê xo vajolabelê herkes ganî (gerek) xo ser alfabe nêvurîno. Eke herkes xo seralfabe bivurîno, wendoxî rê zehmetî vejîyêna û ziwanê ma naye ra zerarvîneno.

Mavajî C. M. Jacobsonî alfabeya kirmanckî (zazakî) ser o kitabênuflto. Bingeyê alfabeya Jacobsonî tena fek û telafûzê Dêrsimî yo.Telafûzê Dêrsimî de tayê vengî estî, kirmanckîya mintiqayanê bînande çinê yî. Labelê alfabe de lazim o vengê mehellî nê, vengê umûmî yêmuflterekî yê esasî bibî. Semedo ke nê vengî mintiqayanê bînan de çinêyî, alfabe de cadayîflê nê vengan îcab nekeno. Eke wina nêbo her mintiqade tayêna vengî estî, merdim nînan zî dekero alfabe, herfê alfabe benîzaf û alfabe bena zehmete. Hetê pedagojî ra zî no metod flafl o. Ma semedêfikrê flexsî yê Jacobsonî ra çirê alfabeya xo bivurînî? Meflte Andersonyan zî Svenson alfabeya bîne vejî, ma newe ra alfabeya xo vurînenî?

Nê merdimê ke mi behs kerd, alfabeya xo û pêroyê kirmancan ûkurmancan ca verdanî, flonî sey Jacobsonî nusenî. Fikrê mi gore nokarêko flafl o.

Tayêna zî estî ke bi zanayîfl wazenî diflmenîya kurdan bikerî. Mavajîkurmancan û kirmancan (zazayan) verdê pê. No ware de tayê xebatî zîestî. Mavajî ”Türk Kültürünü Arafltırma Estitüsü”. Kitabê înankirmancan ser o estî, vanî kirmancî kurdî nîyî. Ey ra pey bi nameyê”Zaza Kültürü Yayınları” Ankara de tayê kitabî vejîyayî. Merdim gamake bala xo dano nê kitaban, fam keno ke nê rindîya kirmancan zî kur-mancan zî nêwazenî. Serranê 1990 de tayê vilawekî (bîldîrî) bi namey”Zaza Gençligi” filan vila bîy. Mîyanê nê vilawekan de eleyhê kurdanêBaflûrê Kurdîstanî de û eleyhê PKK de pasajî zî bî. Nîyetê nînan sewbînaçî yo. Ê meseleyê kirmancan (zazayan) xo rê kenî behane.

-Mamoste, henî vanê zazakî henî vanê kirmanckî, henî vanê kirdkîhenî jî vanê dimilkî. fiima çi qerar girot, ma yê yewbîyayinî çawa virazê?

-Embazê ke yenî kombîyayîflanê ma, mintiqayanê cîya-cîyayan rayî. Sey Bongilan (Solhan), Çewlîg (Bîngol), Dêrsim, Erzingan, Gimgim(Varto), Hêni, Lîce, Pali, Pîran, Sêwregi. No bêguman çîyêko rind o. Naxebata ke bena, xebata yew mintiqa, yew qeza, yew dewe nîya. Nazengîneya ma ya. Wexto ke ma dest bi na xebate kerd, ma çîyanê

73

Vate

muhîman ra dest pêkerd. Ma meseleyê nameyê kirmancan (zazayan)ser o zî vindertî. Seke to zî va, çend nameyê kirmancan estî. Realîteyama na ya. Mintiqa ra mintiqa nameyê kirmancan cîya yo. Tayê cayande kirmancî (zazayî) bi xo, xo ra vanî ”kird”. Dêrsim de xo ra vanî”kirmanc”, Sêwregi de xo ra vanî ”dimilî”. Tayê cayan de zî beno ke xora vanî ”zaza”. Nê pêro vajîyenî. Ma nînan ra yewî zî yasax nêkenî!Pêrune flarê ma vano. Ê bînî ma ra se vanê? Mavajî tirkî ekserîyetenvanî zaza. Mintiqaya ma de kurmancî (kirdasî) zazayan ra vanî dimilî,labelê Sêwregi de zazayî bi xo zî xo ra vanî dimlî/dimilî.

Tayê merdimî semedo ke nê meseleyî wefl nêzanî, yan flafl fam kenîyan flafl îzeh kenî. Verî ganî (gerek) ma bizanî ke nê heme çar nameyîkirmancan mîyan de estî, yenî vatifl û milet xo ra vana. Labelê yewmintiqa de yew name yo, yewna mintiqa de nameyo bîn o. Ziwanêqisekerdiflî (qalîkerdiflî) de, vatifl de beno ke ti nînan ra kamî vajî zafproblem nêbeno labelê nufltifl cîya yo. Ferqê nufltiflîyo muhîm o yo ke tiganî tercîh bikerî. Mavajî yew mefhûm, yan zî yew çekuye hîrê-çarvaryantê xo estî, ti nînan zanî. Wexto ke ti nusenî, ti nînan ra yewîtercîh kenî. To rê kam raflt bibo ti ey tercîh kenî. Ti nêflînî hemînatercîh bikerî. Mavajî ke ti wazenî muqabilê ”Zazaca Sözlük”î binusî. Tinêflînî vajê ”Ferhengê Zazakî, Kirdkî, Kirmanckî, Dimilkî…” Wina weflnêbeno, ti ganî yew çekuye (kelîme) weçînî. O wext ti do kam çekuyeweçînî? Problem uca yo. Kombîyayîflê ma naye ser o derg û dilamunaqefle kerd û netîce de ma nînan ra ”kirmanc” tercîh kerd. Tayêmerdimî vanî ”fiima çirê kirmanc tercîh kerdo?” Çunke dewa ey denêvanî kirmanc, vanî kird yan zî dimlî, wazeno ke ma sey dewa ey vajî.Labelê eke ma sey dewa ey vajî zî na rey tayêna merdimî flîkayet kenîvanî ”fiima qey nêvato kirmanc? Dewa ma de vanî kirmanc”. Nika ganîma fam bikerê ke nê çar nameyî estî, ma mecbûr î nînan ra yewî tercîhbikerî û ma zî kirmanc tercîh kerdo. Çekuya (kelîmeya) ”kirmanc”î tenyazazayanê Dêrsimî mîyan de nê cayanê bînanê Kurdîstanî de zî esta.Mavajî Cizîre, fiirnex, Kurdîstanê Baflûr û Rojhelatî de zî çekuya”kirmanc”î esta.

74

Vate

-To Tîrêj ra dest bi nifltinê kirmanckî kerd. Yê demî û nika tu bidêverê zobînî rewfl senîn o?

-Kovara Tîrêje 1979 de dest bi vejîyayîfl kerd. Mi Tîrêje ra ver destbi nufltiflê kirmanckî kerdo. Nuflteyê min ê verênî 1976 de neflr bîyî.Labelê Tîrêje muhîm a. Semedo ke na kovare heme kurdkî (kirmanckîû kurmanckî) bî, muhîm a. Ewro ferq esto. Verê heme çî, o wext min ûbeno ke tenya çendna merdiman kirmanckî nufltînî. Ma nufltînî û benoke ma bi xo wendînî. Çunke flarî kirmanckî nuflte nêdîbî, nêzanaynîbiwanî û zaf kemî ameynî nufltifl. fiarî het nufltox eke teleb (wafltifl)bibo nuseno. Ê mi teleb çinê bî zî mi nufltînî. Mi bi xo bawer kerdînî keganî na lehçe bêro nufltifl, cuwera (coka) mi nufltînî. Ma tam nêzanî,labelê hîrê-çar milyonî merdim kirmanckî qisey keno. Cuwera ganî ê zîxo îfade bikerî. Verê heme çî ez wazena hîssanê xo îfade bikera. Gamake merdim nuseno, merdim wazeno eleqe bibo. Ê ma inasar çî çinê bî.Zor bi, labelê mi bi xo vatînî ez nusena, kam se keno wa bikero. Hetanîserranê 1980î wina bi. 1990 ray pey tek-tuk çî vejîyay.

Ewro tayê kitab û kovarî vejîyênî. Ferqê ewro o yo ke hîna vêflî (zaf)yeno nufltifl û wendifl. Semedo ke vêflî îhtîyac vejêno orte, milet eleqedarbeno, no bafl o labelê çi heyf ke kalîteyê nuflteyan (yazîyan) zaf avernêflîyo. Kalîte nizm o. A roje ra hetanî ewro kalîteyê nuflteyanêkirmanckî zaf aver nêflîyo. Sewîyeyê nuflteyan nizm o. Ez to rê yewnamîsale vaja; na wefle nîya labelê rastîya ma ya. Ez ewnêna (nîyadana)camêrdî kirmanckî ser o gramer nuflto, ferheng nuflto, labelê o bi xoherfan nêflinasneno. fiar gama ke flono mektebo verên herfan museno(bander beno), ê ma mêrikî gramer veto, herfan nêflinasneno. Mêrikkitab vejeno, hema herfan nêflinasneno. Tayê estî tercume ke kenî bikirmanckîya dewa xo tercume kenî. Labelê kesê ke nusenî yan zîtercume kenî ganî wefl kirmanckî bizanî. Ganî bi kirmanckîya dewa xotenya nêvinderî, kirmanckîya mintiqayanê bînan zî bimusî.

-Ez nêzana flima qet lêkolîn kerdo yan nê, zaravayê kurdî kîngajobînan ra cîya bî? Yan jî nê zaravay kînga vecîyay meydan?

-Tesbîtkerdiflê nê meseleyî zaf zehmet o. Çirê, ti zanî? Semedo kemateryalê nuflteyê kurdkî yo kan (kehen) destê ma de çinê yo. Kirmanckîtenya nê, bi kurmanckî, kurmanckîya baflûrî (sorankî) û gorankî zîmateryalo kan çinê yo. Lehçeya kurdkîya ke tewr (en) verî ameya nufltifl

75

Vate

gorankî ya. Edebîyatê na lehçe zî hezar serre ra kantir (kehenêr) nîyo.Yewbînî ra cîyabîyayîflê lehçeyan hîna kan o. Semedo ke ti wextê nêcîyabîyayîflî fam bikerî ganî materyalo hîna kan to dest de bibo. Mavajîgorankî seserra 11. ra pey ameya nufltifl. Seserra 8. de yan zî 3. dekurdkî çi tewir bî, Îsayî ra ver çi tewir bî? Ma nêzanî, çunke destê made materyal çinê yo. No ware de spekulasyonî bibî zî zanayîflo rast çinêyo.

-Temam. Beylû nîyo kamco zarava raver a. Enka dirûm senîn o?Kamco zarava zêde raver a?

-Averflîyayîfl girêdayeyê meseleyê sîyasî yo. Lehçeya kurdkîya tewr(en) girde kurmanckî ya. Tewr zaf kurdî bi na lehçe qisey kenî. Labelêsemedo ke rewfla (durum) sîyasî ya Kurdîstanê Baflûrî yewna tewirbîya, kurmanckîya baflûrî (sorankî) zaf ameya nufltifl. Herçiqaskurmanckîya baflûrî lehçeya tewr girde nîya zi 1920an ra nat îmkanênufltiflî dîyo. Rewfla Baflûrî ya sîyasî hetanî cayê musaît bîya. Kam lehçeîmkanê sîyasî bivîno, a lehçe xurt bena. Rewfla sîyasî faktoreke muhîma, labelê mesele tenya rewfla sîyasî ser o nîyo. Însan bi xo zî ganî xebatebikero. No zî faktorêk o. Yanî yew girêdayeyê rewfla sîyasî yo û yew zîgirêdayeyê ma yo. Eke nê her di çî têdir paralel wefl flêrî, vernîya ziwanîabena. Eke nînan ra yew tenya bibo, zeîf beno. Eke her di zî nêbî xoraflono.

Kurmanckîya baflûrî semedo ke fersend dîyo, nusîyaya, sero kar bîyo,merdim flîno (eflkeno) vajo tenê (biney) aver flîya.

Avantajê kurmanckî zî zafbîyayîflê kurmanckîqiseykerdoxan o. Yêdîyine, kurmancî mîyanê dewletanê cîya-cîyayan de yî. MavajîErmenîstan de estbî. Uca semedo ke rejîmê Sovyetî musade kerd,kurmanckî nusîya. Kurmancê Ermenîstanî beno ke qasê nufûsêDîyarbekir zî çinê bî, tîya kurdkî yesax bi hema uca nusîya. KurmancîKurdîstanê Rojhelatî, Baflûrî û Surîye de zî estî. Bi kilmî, merdim flînovajo semedo ke kurmancî zaf î û mintiqayanê cîya-cîyan de yî, îstîqbalêkurmanckî bafl aseno. Ewro ra pey zehmet o ke kes biflîno vernîyanufltiflê kurmanckî bigîro. Beno ke biflîno (bieflko) zeîf bikero; dewî bîvengî, tayê kurmancî flîyê metropolan; flînî qels bikerê hema nêflînîvernîya ci bigîrî.

Lehçeya gorankî, lehçeyanê kurdkî ra hetê edebîyatê nufltekî (yazılı

76

Vate

edebîyat) ra tewr kan a labelê ewro bi na lehçe hema-hema kenênusîyêno. Goranan cengê Îran û Îraqî de zaf zerar dî. Îstîqbalê gorankîbafl nêaseno.

Yê kirmanckî (zazakî) zî rewfla xo krîtîk a labelê kirmancî zaf tay(tikê) nîyî, çend milyonî estî. Ganî kurdî wayîr ro kirmanckî vejîyî.

-Qeybî kurdan ziwanêkew jobûyîn mimkûn o?-Ziwano yewbîyaye mumkun o hema zaf zor o. Çirê zor o? Ez çend

sebeban vaja. Semedo ke ziwan bibo yew, tayê faktorî lazim î. Ziwan xovero nêbeno yew. Mavajî semedo ke ziwan bibo yew, ziwanêko milîvirazîyo, dewletêka milî lazim a. Eke dewlete nêbo zî ganî federasyon,yan zî otonomîyêka rafltikêne bibo. Eke statuyo sîyasî nînan ra cêr biboêdî zehmet o. Statuyo sîyasî çend kêmî bibo, no ehende zehmet beno.No fikrê min o.

Wexto ke tayê faktorî nêrî ca, lehçeyî nêbenî yew. Yew faktoro muhîmhalê sîyasî yo labelê tenya no bes nîyo. Lehçe û flîweyê ke pêra nêzdî yî,hîna asan benî yew. Mavajî kurmanckî û sorankî yewbînî ra hîna nêzdîyî, kirmanckî hîna dûrî ya. Hetê ziwanî ra tayê çî yewbînî ra dûrî kewtî.Eke dewleta kurdan bibo zî yewbîyayîflê kurmanckî û sorankî hîna asan,hema yewbîyayîflê kurmanckî û kirmanckî hîna zaf zehmet o.

Labelê merdim flîno tayê çîyan bikero. Merdim flîno se bikero? Verêheme çî ganî alfabe û rastnufltifl (îmla) yew bibî. Hetanî ke dest ra yenotermînolojî yew bibo, yanî termê newe yê ke mîyanê miletî de çinê yî,mavajî termê îdarî, huqûqî, sîyasî, felsefî û ê bînan bikero muflterek.Çunke nê termî heme lehçeyan rê lazim î. Termê ke yew lehçe de çinêyî, merdim flîno lehçeyanê bînan ra bigîro. Wexto ke termî û çekuyêneweyî virazîyênî zî polîtîkaya ziwanî ya milî û mufltereke muhîm a.Kurdan ra zaf merdimî qalê yewbîyayîflê ziwanî kenî labelê çi heyf kegofl nê meseleyan ra nêkewenî. Ti do vajî senî? Mavajî kurmancî gamake nusenî yan zî terman peyda kenî, bala xo nêdanî kirmanckî ser, goflpa nêkewenî. Soranan zî gama ke termî peyda kerdî, bala xo zaf nêdayalehçeyanê bînan ser. Lazim o gama ke ma termînolojî tesbît kenî, mabala xo bidî kurmanckî, kirmanckî, sorankî û gorankî ser; hetta ekemumkun bibo ma têde pîya termînolojî tesbît bikerî. Eke wina bibohîna hol beno. Hema wina nêkenî. Soranan ê xo tesbît kerdo, ne kur-mancan ra persay, ne zî kirmancan ra. Xora ê vanî ”Ziwano standard

77

Vate

esto”, yanî lehçeya înan a! Kurmancî vanî ”Ma zaf î” û zaf rey gofllehçeyanê bînan ra nêkewenî.

Ma (yanî Grûba Xebate ya Vateyî) gama ke terman tesbît kenî, maewnênî (nîyadanî) kurmanckî ra zî, sorankî û gorankî ra zî. Yanî mabala xo danî înan ser zî. Ganî tesbîtkerdoxê lehçeyanê bînan zî winabikerî.

Meseleyê alfabe, rastnufltiflî û termînolojî ra teber lazim o hacetanêmassmedya de zî yew polîtîkaya ziwanî ya milî û maqule bibo. Ewrotelevîzyonî estî, televîzyon faktorêko muhîm o. Televîzyon û rojnameyande merdim ganî giranî bido çîyanê muflterekan ser. Mavajî spîkerê/spîkera televîzyonî wexto ke qisey keno/kena yan zî programan virazeno/virazena eke tenya bi fekê dewa xo qisey bikero/bikera, flarê mintiqayanêbînan nêfikirîyo/nefikirîya nêbeno.

Merdim nê çîyan ser o vindero zî garantî çinê ya ke heme lehçeyîbenî yew. Çunke yewbîyayîflê lehçeyan asan nîyo. Labelê eke polîtîkayamaqule tetbîq bibo, lehçeyî yew nêbî zî nêzdîyê yewbînî benî, merdimêma hîna asan yewbînan ra fam kenî. No mesele bi zor yan zî tehda ûmetodanê antî-demokratîkan zî hel nêbeno. Hetta metodê winasî benîsebebê reaksîyonanê xiraban. Beno ke tayê merdimî vajî ”Ma hemakurmanckî safî nêkerda, wa kirmanckî zî ma rê probleman nêvejo,nênusîyo”. No mentiq flafl o û zerar dano kurdan. Fikrê inasarênîkirmancan kurmancan ra serd kenî û dûrî fînenî. Ganî ma no xusûs dezaf dîqet bikerî. Ganî televîzyon, rojname û kovarê kurdan zî hîna zafca bidî kirmanckî. Mavajî yew kurmanc û soran televîzyonê kurdkî deçirê xeberan bi lehçeya xo gofldaro, çirê yew kirmanc bi lehçeya xonêgofldaro? Berpirsîyarê kurdan ganî cewabê nê persan bidî? Eke cewabênê persan pratîk de nêro dayîfl, edebîyatê birayîye pere nêkeno.

-Ez xeberdanê to ra nê vecî; gere zaravay zehf nêzdî jobînî bibê?-Ez vana mumkun o. Eger merdim polîtîkaya ziwanî ya maqule tetbîq

bikero hêdî-hêdî nêzdî yewbînî benî. Eger polîtîkaya to flafl bo, no meseleflîno dûrî kewo û zehmet bibo; hetta qiseykerdoxanê nê lehçeyan mîyande problemê hîna girdî zî flînî vejîyî. Semedo ke ewro dewleta kurdançinê ya, semedo ke tayê lehçeyê ma yewbînî ra dûrî yî, ganî her lehçebêro nufltifl. Ganî kes kesî rê manî nêbo, hetta eke biflîno bibo destek.Heto bîn ra hetanî ke mumkun bo ganî alfabe, rastnufltifl û termînolojîyê

78

Vate

nê lehçeyan muflterek yan zî nêzdîyê yewbînî bo. Ganî qiseykerdox ûnufltoxê heme lehçeyan dîqetê naye bikerî. Gama ke yew nêkero, o bînzî vajo ”Ti diqet nêkenî, ez zî nêkena. Ti kam î?” o wext kurdî yewbînîra dûrî kewenî.

Rewfla sîyasîya ewroyîn a kurdan de tehlîkeyê nê meseleyî hîna zafo. Çirê? Çunke gama ke partîyê kurdan, kurdî çarçeweya Tirkîya demendî û heqê xo tenya na çerçewe de wafltî, no mesele zehmettir beno.Çunke gama ke mesele wina bî, muxatabê her di lehçeyan zî dewletebena. Dewleta merkezî. Xora hesabê dewleta merkezî zî nîno kekurmanckî û kirmackî bibî yew. Wexto ke muxatabê kurmancan zî, yêkirmancan zî dewlete bibo, fersendê merdimanê ke wazenî kurmancanû kirmancan yewbînî ra dûrî bifînî zaf beno. Mavajî berpirsîyarê dewleteû tayê kesê flovenî yê ke nêwazenî heqanê kurdan bidî, vanî ”Tewirtewir kurdkî esto? Dewlete heq bida kam kurdkî? Kurmanckî yankirmankî (zazakî)?” Kurdî zî ganî biaqil bî. Ganî yew nêvajo ”Tenyakurmanckî” yan zî ”kirmanckî”. Ger tayê kurdî vajî ”kurmanckî”, tayênazî vajî ”kirmanckî”, nêbeno. Xora ê wazenî ke ma ra tayê vajî”kurmanckî”, tayêna zî vacî ”kirmanckî” û ma verdî pê. Verî eflîrîverdaybî pê, dima mezhebî; nika zî wazenî lehçeyan verdî pê. Ganîmerdim dîqet bikero. Vera persanê inasarênan ganî ma vajî ”No meselemeseleyê ma kurdan o. Di lehçeyê ma Bakûr de estî: kurmanckî ûkirmanckî. Heqê nê her dîyan zî esto. Gama ke nê her di lehçeyî bêrîwendifl û nufltifl kesî rê zerarê xo çinê yo.”

79

Vate

Hamdî OZYÛRT

vatiflê bêvateyî

80

Vate

81

Vate

VATEYÊ VERÊNAN

Arêkerdox: Firat ÇELKER

Aqil serran de nîyo, sere der o.Astorî danê pêra, werte de herî flonê.Baqil qesê xo zano; bom çi zano, ê vano.Çem derbazbîyayen de astor degifl nêbeno.Çêyo bê cinî, mendo re areyê bê awe (axwe).Çuwala tale tîk nêvindena.Çuwala kane hertim pol wazena.Dare kerm, însanî derd weno.Dîwaro raflt nêrijîno.Ebe (hebe) hera lenge nêvecîyîno ko.Ê (yê) ke zanê nêvanê, ê (yê) ke nêzanê vanê.Fekê kutikî ra aste nêno guretene.Heq koyan vîneno, ci ra vare varneno.Her dare ra koçike nêbena.Here ra vato “Bê govende”, vato “Ya awe (axwe) lazim a ya kolî”.Hevalê qilancike, pirnika xo tim û tim cî (gî) der a.Hîrre-hîrra astorê bozî, pifltîya gayê sûrî ra wa.Însan ke bî her, pîyayê palankerdene zaf ê.Kor muso ketan (zingilan), nêvindeno.Maya însanî ke merde, pî însanî rê beno babalix.Merdene teyna va xo bigoyno.Mêfl a cî (gî) cî ra dûrî nêkuna.Mîya girêdayîye cayê xo de çerena.Mîya merdîye vergî ra nêtersena.Mordemo vêflan, vêre beno mird, çim vêflan o.Pê koyan de bibo, binê hardî de mebo.Qîymetê zernî serraf zano.Sere flî kotî, lingî flonê uca (uja).fiono flaristanan ra êno, flono goristanan ra nêno.Zerîya mordemî kamî de bîye, rindeke a wa.Zêde qiseykerdene (qesîkerdene) de zurî vecînê.Zurê pîlan qijkekî zanê, nêdanê ru (rî) ra.

82

Vate

VENGBÛREK

Arêkerdox: Jêhatî ZENGELAN

Yew dostê cenêrda yew mêrikî beno, cenêrda yey dim a geyreno.Yew lajê inê mêrikî zî beno, namey yey Vengbûrek beno. Yew roj

Vengbûrek ewnîno ki yarê dayki honî yo dayki heti yo. Ewnîno tera(tira), dindono seqêneno; flûno.

Yarê dayki, dayki ra vono:-Ti se kena kena, ti serey inê wena. Nêki ma tehm yemnon ra

nêveynenî. Inê vinî ki.May Vengbûrekî flûna patîron pewjena, xo kîflton ra bestena. Hetonî

lajê yay yeno, patîrey wiflkî benî. Cenêki xo kîflton ser o tadona, patîreywirdi benî û xirt-xirt kenî, veng vejenî. Lajê yay vono:

-Dayê, qey se bîyo to? Ino çi veng o yeno?May yey vona:-Lajê mi, inê caxê mi flikênî. Ez nêwefl o, halê mi çinî yo.Lajê yay vono:-Qeyî, çina ra, çi bîyo to?Vona:-Lajê mi, ez flîya hekîmon, mi ra va “Ti qesbay ay estorî bûra ti wefl

bena, nêki xelasa to çinî ya“.Lajê yay vono:-Dayê, ez estorî qirbonê to keno; ez inkay flûno sere birneno.Dono piro flûno hewfl, ewnîno ki estor “kirr-kirr“ binê xo keneno,

vono:-Ya heywon, to çi zona ki ez yeno to sere birneno?Estor vono:-Vengbûrek, ez zono ti mi sere birnenî. Hima bizoni ki may to rîy xo

sîya kena. Patîrey xo kîflti ra bestî, xo qelebnena, patîron ra vengvejîyêno, vona “Caxê mi flikênî“. Vona “Ma estorî zeh kerî“, tera pey zîto zeh kenî.

Namey estorî zî Vengbûzek o.

83

Vate

Vengbûrek wardeno yeno keye. Kalmey (flimflêrê) xo besteno, toyaltunon xo rî gêno, wenîfleno estorê xo û terkî dîna keno.

fiûno yew ca, mavajî seki bêro Pîrajmon (1). Yeno eyel-meyelî kavirîberdî Bîrekê Qerî ser, çerînenî. Yew gedeyî ra vono:

-Ho to rî yew altun, yew kavirî bidi mi; ez kelley yey vejeno û wa ayobîn pêrû (pêro) to rî bo!

Yew altunî dono bede. Yew kavirî gêno, sere birneno; kelley yey gêno,veng keno, meqlûb keno û xo sere ra ceneno û ayê bînî ca verdono. Dihebî muyon zî estorê xo ra kafl keno, estorê xo veradono, estor flûno.

Dono piro yeno, yew kuça ra flûno, ewnîno ki yew wistawo zêvker haserê kuça di gîfltirîyon û bazinon verazeno. Xo yew hûkda bonî ya nono,ewnîno zêvkerî ra la zêvker yey nêaqilîno. Hima çend seetî ra pey bideaqilîno. Ewnîno ki hetonî yerey ewca di vindeno, flûno yey gêno ono xohet, vono:

-Keçeleko pintî, to flefeqî ra xo ewca têpiringnawo, ti ewca di çivindertî?

Vengbûrek vono:-Wista, ez nêewtawo bêro to het la ez wazeno xo rî yew wistayê sey

to het flagirdey biko.Wista vono:-Bê mi het!fiûno mêrikî het, weyra xebetîno.Yew roj ewnîno keynay yew keflîflî omeyi, di çimon dîya di çimon

nêdîya. Yew gîfltiri ha tedire wo, dona wistay, vona:-Wista, mi rî iney verazi.Vengbûrek vono:-Wista heyro, ti inê gîfltirîy bidî mi, ez verazo.Wista dono bide. Yû ay gîfltirîy gêno verazeno, temom keno. Yew roj

keynay keflîflî yena, vona:-Gîfltirîy mi temom bîyo? Bidi mi.Vengbûrek vono:-Sêmê to qelp bi, yemnon (yewbînan) nêtepîflt.Keyneki dona piro flûna.Abihewa vêreno.

* * *

1. Pîrajmon (Pîrajman): Yew dewa Pîranî ya.

84

Vate

Yew roj dêwî hîrê hebî keynonê padîflay benî. Delal vên (veng) donovono:

-Padîflay vato “Kom bêro flêro keynonê mi dêwon ra bigîro û bîyaro,ez xelay yey zî dono û keynonê xo zî dono bede“.

Kom û kom flûnî? Vonî “Lajê qazîy û lajê miftîy flûnî“.Vengbûrek dono piro flûno padîflay het, vono:-Padîflay mi, ez zî flûno.Vono:-De (der) gêrê wa ino keçelo pîs zî tedir flêro. De rî estoron tepîfleno.Vengbûrek flûno wistay xo het. Wista yew kuz dono bede, vono:-fiû ma rî awk bîyeri.Kuzê xo gêno, flûno eynîy ver. Pûsteyî (posteyî) xo sere ra vejeno,

pêfleno, yey û kuzî weyra dekeno binê yew dirrik û nimneno. Ay di hebîmuyonê estorê xo pêra flûneno, estorê yey yeno. Cilonê cengî pera gêno,kalmey xo besteno, wenîfleno estorî û flûno. Ay wir dî (her di) ver di, yûzî yini dima flûno. Seki flêro Eynîyo Sipî, weyra yini reseno. Silam donoyini, perseno vono:

-fiima se ra flûnî?Vonî:-Willay dêwon keyney padîflay ma berdî, ha Qesra Tucêr de yî, ma

flûnî bede.Vengbûrek vono:-Keyney padîflay ma zî berdî, ez zî flima dir yeno, ma pîya flêrî.Heme hîrê têrey kuwnî û acêr ginenî. Seki bêrî Pîron (Pîran). fiûnî

yew kureçî het. Çelîg ra çewres hebî sîkkeyon verazenî. Dekenî heqbon,estoronê xo wenonî û flûnî. fiûnî bindê qesri, estoronê xo ra yenî war,heqbon ra sîkkeyon vejenî û vonî “De ma bikuwî“.

Yew flûno yew zinarî xo kift a nono ono, dono piro; req û req seki terû(tiro) flêro. Vengbûrek vono:

-Ona mekê kutikzay kutikon!Vonî:-Qeyî?Vono:-Yew wa vajo “tirt“ yew zî vajo “pirt“, rehet tera flûno.Ewnînê ki nêbeno, flûnî heqbe ra morjon gênî onî. Yû gêno hetonî cor

dono dêson ro û tepîflenî flûnî dêsî ser. Ewnînî ki dêw ha tembor (tembur)

85

Vate

ceneno û heme hîrê keyney reqesênî. Keynekî ewnînî cor û Vengbûrekîveynenî, vonî:

-Ti se kenî? Mela ti iney bikiflî!Keynekî dêwî ra vonî:-Ti vonî “Reqsê flima reqs nîyo“. Temborê to tembor nîyo ki reqsê ma

reqs bo! Ona milê xo bidereynî, wefl tembor bikuw!Yû ki milê xo dereyneno, Vengbûrek kalme dono piro, milê yey dera

keno.Dima keynon gêno yeno serê qesri, vono:-Bewnî, ina keyna lajê qazîy rî! Wa erd ro nêgina.Û keyna veradono. Toy erd ro ginena, toy hewa ra tepîflenî. Keynaya

bîni zî veradono, vono:-Ina zî lajê miftîy rî!Keynaya fliniki (fleniki) zî xo rî verdono, vono:-Bewnî, ina wafltay min a! Sew erd ro bigino, ez flima parçe keno! Ez

flima gonî nêverdono!Di muyonê estorê xo dono aya keynaya fliniki, vono:-Ti ki flîya war, inê muyon têra ker; yew estor yeno, wenîfl û flû heyonî

binê dewi. Ay muyon bigîri bierzi û estorî veradi, wa flêro.Yê ki flûnî, yû zî yeno war la se keno nêkeno nêflêno berê qesri akero.Dêwî mêxê nalon û sîyê miflûnon dekerdî tewredê estoron, estoron

ver a kerdî. Vengbûrek ewnîno ki estorî tewron têflonenî, mêxî û sîyvonî “xirt“ û “xirt“. fiûno berê emarî (embarî) akeno, ewnîno ki eskijî ûfindiqî ha dekerde yî. Eskijon û findiqon nono estoron ver, estorî yewhefte wenî û xo yenî.

Zîn erzeno yew estorî ser, wenîfleno û ay bînî zî pa besteno. Qesri ravejîno, vono “Ma lez flêrî, wa dêw ma nêreso“.

Yeno binê dewi, muyon estoron ra kafl keno û yini zî veradono, flûno.Yeno dewi la nêewtono flêro keye, wistay het. Xo het vono “Ez inkay

flêro, wista mi ra vono ‘Ti flîy kura, qewason (eskeran) ti berdî kura peyto kar kerd?’ Mi vîr di nîyo ino çend rojî yo ki ez flîya“. fiûno eynîy ser.Binê dirrik ra pûsteyê xo vejeno, xo sere ra besteno, ay pertalon peragêno, kuzê xo gêno, awk dekeno û flûno.

fiûno xo hûka dêsî ya nono, wista yey veyneno, vono:-Keçelo pintî, eyrû (ewro) des û hîrê rojî yo ki ti flîy. Ti kura mendî?

Qewason ti berdî kura, pey to çi sixre kerd?

86

Vate

Vono:-Wistay mi, ez se kero! Qewason ez tepîflto, ez vera nêdawo. Mi toley

daron xo kift di kafl kerdî, paflta mi pêrû rêfl bîya.Wista vono:-Qey çi heqê yini esto ki inahewa ezêt bikî to? Ez hey flêro tera perso.Vengbûrek vono:-Wista, heyronê to beno, gûfl pa mekuw, fek tera veradi. Ti flêrî ina

hew yenî mi benî kiflenî.Yû ki ona vono, wista fek tera veradono.

* * *

Wexto ki Vengbûrek flibi qesra dêwî, weyra ra yew erbêflo (hargûflo)zerrên, yew tozîyo (tajîyo) zerrên û yew zî zerenco zerrên xo dir erdibi,hergû yini ra yew bi.

Toy zemon ra pey, yew roj padîfla nêwefl kuwno. Hekîmon ser rageyreno, hekîmî tera vonî:

-Ti flitê flêri û Saya Xelatî bûrî, ti wefl benî; nêki weflîya to çinî ya.Delalî hewna vên donî vonî:-Padîflay gerrê devon (deveyan) veto, dermonê yey flitê flêri û Saya

Xelatî ya. Kom flêro ino (nînan) bîyero, çina ki biwazo padîfla dono bede.Vengbûrek eflnaweno, wistay ra vono:-Wista, ay çina wo, çi veng o?Wista vono:-De Keçelek to rî çi lazim o! Ti pey se kenî? De flaristonê Hindîstonî

yo, hinzar heb delal vên donî. Ez çi zono vono se!Vengbûrek vono:-Wista, heyronê to beno, vono se, mi rî vaji.Wista de rî vono: Egîtî flonî flitê flêri û Saya Xelatî onî. Padîfla nêwefl

o, pey ino wefl beno; kom flêro ino bîyero, yew keynay padîflaya flinikiesta, ayay de rî mare keno.

Vengbûrek vono:-Wista, zonî ez zî emazê (embazê) yini wo.Hewna vono:-Ez qestî kena, qestî.Vengbûrek dono piro ki egîtî ha xo hazir kenî, estoron wenîflenî. Yû

zî muyonê estorê xo têra dono, estorê yey yeno, wenîfleno û yini dima

87

Vate

kuwno. fiûno, seki bêro binê Eynîy Sipîyî. Ta reseno. Egîtî weyravindertî. Nêzonî hetê kom kîflt a flêrî. Perseno vono:

-fiima se ra flûnî?Vonî:-Willay padîflay ma gerrê devon veto. Ma flûnî de rî flitê flêri û Saya

Xelatî onî la ma nêzonî ma hetê kuray a flêrî.Vengbûrek vono:-Ax bênomisînî! Wa yew vajo “tirt“ yew vajo “pirt“, rayer flima ver di

abeno.Yû zî binekî yini ra aqitîno, ewnîno ki yew extîyar ha tera ver o.

Extîyarî ra perseno vono:-Bawkal, ma flûnî flitê flêri û Saya Xelatî onî, ma se kerî?Extîyar tera vono:-Ewtîya ra hîrê hebî rayerî flonî: Ino yew rayerê nêageyrayîflî yo, ino

yew mavajî flûno Suki (Dîyarbekir), yew zî flûno Pîron.Yeno ay wir dî bînon ra vono:-Bewnî mi ra. Wa inê yew rayerî ra lajê qazîy flêro, wa inê bînî ra

lajê miftîy flêro û inê rayerî ra zî ez flûno. Ma komî dîy ma hewna yenîewtîya û ay bîno pawenî. De flêrî.

* * *

Ay wir dî flîy, binekî geyrayî, va “Ma kura ra flitê flêri û Saya Xelatîonî!“ û flîy yew aflxone.

Vengbûrek ome extîyarî het, va:-Bawkal de mi rî vaji, ez se kero?Bawkalî tera va:-Ti flûnî, yew laya awk to ra ver esta. Lay bûyin a, rêm û gilêji tera

yenî. Yew wirdêsi bûri û vaji “Oxx, çi awka wefli!“ Ti binekî vêrenî, yewbexçe to ver di vejîno; sayî, alunçî, miflmiflî tede zaf î. Yew sayeri zîsayonê tirflon û kateyînon gêna. fiû aya sayer ra zî yew say bûri û vaji“Oxx, çi saya wefli!“ Tera pey flû Qesra Beleki. Xonima qesri ha weyrahewn di ya, ti flû bîyeri. Yew eyni esto. Linga flêri qesîyaya. Tafltare kibi yena eyni, awk ser. Linga xo têflonena. Comêrd bi, rind nîflon bigîri,hin tîrsing bierzi, wa linga yay bigino. Yew darba linga yay esta, waveradîyo. To ki tîrkemon eflt, xo binimni, wa to nêveyno. Key ki dejêyay niflt, flebatê (flewatê) yay niflt, ay çax flû het, vaji “Mi ina rêfla to

88

Vate

veraday”.Vengbûrek dono piro flûno, ya Ella ya Fettah! fiûno lay ra weno,

vîyereno. Bexçe ra say weno. fiûno qesri. Xonima qesri hewn di bena,yay zî werezneno. Keyna vona “Ti flû, ez ewtîya vindeno; ti ki ageyrayîma pîya flêrî“.

Dono piro flûno eynîy ser. Tafltare beno, flûno xo nimneno. Yew flêriyena, linga yay qesîyaya bena. Çizî û barîya yay bena. fiûna awk wena,yew paflt a xo fînena. Vengbûrek nîflon gêno, tîrkemon erzeno; donoaya rêfla linga yay ro, darbi veradono. fiêri barena, vona:

-Komî ki dawo ina linga mi ro, inkay mi dest kuwo, ez yey parçekeno.

Rêm û rêja ki tera amey û dejê yay ki niflt, vona:-Komî ki mi rî ina hewli kerda, mi ra çina biwazo ez biflîyo, mi dest

ra bêro, ez ono ca.Vengbûrek kûzik (kozik) ra wardeno, vono:-Willay mi to rî ina hewli kerda.fiêri persena vona:-Miradê to çina wo?Vengbûrek vono:-Miradê mi flitê to wo.fiêri vona:-fiitê mi pûstedê mi ra vêflêr çîy di nêedelîyeno. Madem ki to mi rî

ina hewli kerda û mi zî soz dawo to; lajê mi beri pey hewt koyon di serebibirni, pûste ki û pûstey yey bîyeri.

Vengbûrek gedî beno. Seki bero Kaflê Cemalon ra sere bibirno. Barîû nalîya yey ewcayon ser kuwna. Yey pûste keno, pûstey yey gêno ono.

fiêri tera vona:-Mi to ra va “Beri pey hewt koyon, to berd pey hewt lemon“. Ez ka to

bûro la mi soz dawo to. Çijedê xo ra flit dona bede. Ay pûstî pirrê flitkena. Vengbûrek flitê xo gêno, yeno bexçe ra Saya Xelatî zî gêno. Heqbeyxo pirr sayon keno, weneno estorî û rayer kuwno.

Yeno extîyarî het. Ayno weyra pawebî extîyarî verdono, yeno suki.Ewnîno ki ay emazonê yey ra yew ha selexoneyî ver de wo yew zî hakellexoneyî ver de wo. Yew kellon vejeno, temîz keno, ay bîn zî pewjeno.

Vengbûrek vono:-Herênî flima se kerd?

89

Vate

Vonî:-Ma se kerî? Ma kura ra flitê flêri û Saya Xelatî onî?Vengbûrek vono:-Ê la sew ez flitê flêri û Saya Xelatî bido flima, flima vistewredê xo rî

berî, flima mi rî se kenî?Vonî: -Willay ti çina biwazî ma to rî kenî.Naley estorê xo beno kure di sur keno ono, yini ra vono:-Timnonê xo acêr dê!Yê timnonê xo acêr donî, Vengbûrek nalewo sur dono piro. Toy flitê

heri û toy sayonê sey çaxilî dono bede. Yê gênî flûnî. Yû zî flûno kalî het.Estorê xo û wafltay xo gêno, flûno dewi. Yê zî yenî dewi.

Yê flitê heri û sayonê sey çaxilî donî padîflay, padîfla weno ki pey weflbibo. La ewnînî ki ihi weflîya çina ya, yû hînîya xirab beno.

Vengbûrek zî yew tasa flitî û yew say beno dono padîflay. Padîfla kiweno, yeno xo, wefl û war beno.

Padîfla keynaya fliniki dono Vengbûrekî la keynaya xiflni (pîli) vona:-fiirtê ma estî. Gere tozîya zerrîni sênîya zerrîni di bireqesîyo.Vonî:-Ma se kerî?Vengbûrek vono:-Bênomisînî, yew vajî “tirt“ yew zî vajî “pirt“, bes o, tozî û sênî yenî.Yê vonî:-Axay ma, ma heyronê to benî, ti inê belay ma ser ra vîyarni!Vengbûrek flûno aya tozîy û aya sênîya ki keydê dêwi ra erdîbî, ono

dono bede. Keynaya pîli donî yewî.Keynaya bîni zî erbêflo zerrên wazena. Vengbûrek yay rî zî erbêflo

zerrên ono, yay zî donî ay bînî.Vengbûrek û keynaya fliniki monenî. Ya vona:-La zonî yew flertê mi zî esto: Gere zerenco zerrên yew sênîya zerrêni

di kay bikero.Vengbûrek de rî zerencê zerrênî ono. Keynaya fliniki zî donî yey.Yû lajeko keçelek o, xiflney pey kenî. Yû zî bira hetê yay a nêflûno.

Yew piney kergon di moneno.Yew roj vonî “Herb vejîyawo“. Yû zî wardeno yew qatê cilon pera

gêno, muyon têra keno, estorê yey yeno. Estorê xo wenîfleno, flûno

90

Vate

diflmenonê padîflay fetelneno, hergû yewî hetê yew kîflt a velay (vila)keno.

Padîfla vênda bede dono, vono:-Ti kom î, konca ra yî? Yew keynay mi esta, mi daya yew keçeldê

pîsî. Bê, ez tera bigîro û to rî mare kero.Vono:-Kom roj?Padîfla vono:-Rojo yene bê!Rojo yene yeno. Vengbûrek kalmeyî destê xo ra nono, destê xo

birneno. Dismala cenîya xo wazeno, cenîya yey de rî ona, gêno destê xora besteno û flûno pinikdê xo.

Padîfla zî yeno keye, vono:-Cenêki, eyrû yew ome, ay diflmenî pêrû vela kerdî û ma yini dest ra

xelesnay. Mi soz da bede, mi va “Bê, ez keynay xo dono to“.Cenîya padîflay vona:-Namey yey çina wo? Ti namey yey nêpersayî?Padîfla vono:-Va “Namey mi Axayê Qorçon o“.Cenêki vona:-Key yeno?Vono:-Rojo yene yeno.Cenêki vênda keynay xo dona vona:-Keynay mi, no keçel çina wo ti het vindena! Bê xo biflû, rojo yene

Axayê Qorçon yeno, pîy to to dono bede. Fek inê keçelî ra veradi.Keyneki tencireyî ser nona, awk germ kena. Yû zî destê yey dejeno,

destî ver nêwefl o; pinikê kergon di pafltî ser kewto û naleno. Destê xogêno seredê xo ser nono. Keyneki ewnîna, vona:

-Dayê, dayê, cilê ma ha veflenî! Ez vono qey Keçelekî adir panawo!Û vazdona flona fekê berê pinikî, ewnîna ki yû pafltî ser o qelebîyaye

wo. Aya dismali veta, cilê newey pera girewtî û destê xo rîdê xo sernawo, ha naleno. Keyneki vona:

-Qey mêrdek to hetonî inkay xo ona nêkerd?Yû vono:-Jinik, min ji te ra nego “Ser axayê te tu Axayê Qorçon tune ye“?

91

Vate

Keyneki vazdona flûna vona:-Dayê, min ji te ra nego “Ser axayê min tu Axayê Qorçon tune ye?”

Were mêze ke halê axayê min çawa ye!Vistewrîya yey yena, ewnîna tera, vona:-Ino xorto delal, ma xiflney pey kenî!Yewî erflawenî, flûno padîflay ra perseno vono:-Axayê Qorçon nêome?Padîfla vono:-Meflti yeno.Nimajê (flodir) Vengbûrek cilonê xo pera gêno, cenîya yey vernî di yû

zî dim a, flûnî key padîflay.Padîfla ver ra wardeno, vono:-Axayê Qorçon ti yî?Vono:-E.Marey yini hema nêbirnawo. Padîfla vono:-Ti gere tozîya zerrên bîyerî maseyî ser nî, ma hima mare birnenî.Vono:-Kom tozîya zerrên verazeno?Vonî:-Wa wista verazo.Vengbûrek flûno wistay het, vono:-Wista, min îflev xewnek dî. Du heb qewas hatin, wistayê min girtin

û birin mala padîflê.Wista vono:-Bêmira, qey çi karê mi key padîflay di esto?Vono:-De gurey hewnî yo, ez çi zono!Binekî moneno, di hebî qewasî yenî, wistayî benî.Wista padîflay ra vono:-Padîflay mi, ti mi ra se vonî?Padîfla vono:-Ti gere yew tozîya zerrên virazî, sênîya zerrên ser nî, bîyarî; ma

marey keynay mi birnî.Rojo bîn Vengbûrek ewnîno ki wistay destî kalekon a bestî, ona

vinderto, vono:

92

Vate

-Wistayê min, çi ye, çi qewimîye? Ezê rabim serê flaristanî bikimbin, binê wî jî bikim ser!

Wista vono:-Keçelek, rojo ki ti omey mi het, mi zona ki to ra mi rî xêr nîyno. Mi

yew nefhet to ra nêdî. Ne ti bî ne nomey to bo! Padîfla vono “Ti gere yewtozîya zerrên, sênîya zerrên ser o bîyerî ki ma marey keynay mi bibirnî“.

Vengbûrek vono:-Ti çi donî mi ez inê gureyî to ser ra dehf (def) bikero.Wista vono:-Yew keynay mi esta, çavrefl a; çe (çi) ray çimê nomheromî bede

nêginawo. Ti inê belay mi ser ra dehf bikerî, ez dono to.Vengbûrek vono:-Ti yew telîsa findiqon bîyeri û flû. Nimajê bê, tozî û sênîya zerrêni

beri.Ay çîyo ki yey wafltbi, wista de rî ono. Yû zî muyonê xo têra dono,

heme hîrê estorî yenî. Ay findiqon estoron ver di rokeno, estorî wenî.Wista keynay xo ra vono:-Keynay mi, hey flû bewnî Keçelek ha se keno!Keyna yena, tirkdê berî ra ewnîna eki yey dawo balikon, ha vên

dono û yew çîy zî vono “kirt“, “kirt“ çîy weno, tehneno. Keyneki flûnavona:

-Bawo, yû ha balikon vên dono, seki çîy zî yew çî bûro, ona “kirt-kirt“ keno.

Wista vono:-Keynay mi, ez vono zerrîya yey waflt, yey va “Wa findiqon bîyero ki

ez bûro“.Nimaj beno, wista flûno. Vengbûrek vono:-Wistay mi, bê.Û estoron veradono. Tozîya zerrên û sênîya zerrên gêno xo sereyî

ser nono, teber kuwnî. Vono:-Wistay mi, ti nêvajî ha!Wista vono:-Nê, nê, ez nêvono.Donî piro flûnî berê padîflay ver di ronenî. Vengbûrek vênda keyneki

dono, keyneki yena. Yû dest erzeno pey milê keyneki û vono “milç“ yewlewi keyneki ra dono. Wista terseno vazdono, flûno xo yew xirbi di

93

Vate

nimneno.Altunon dekenî yew dismali, donî Keçelekî. Keçelek gêno û nerdûnon

ro acêr gineno. Ewnîno ki wistay xo xirbi di derênawo. Vono:-Wistay mi, ti çi rî perrayî? Bewnî, ina yew dismala altunon daya

mi, sew ti nêperraynî daynî to zî.Wista vono:-Keçelek, Keçelek, bêmcal! To ay egîton het lewi aya keyna ra day,

ez ewtaynî vindo.Vono:-Le-la egît ez o, ez o!

* * *

Keyneka wertîn zî ayhewa erbêflo zerrên wazena. Hewna vêndawistay donî.

Monena keyneka fliniki. Vengbûrek wistay ra vono:-Wistay mi, nimajê delal vên dono vono “Çi esparê ki inê flaristonî di

estî, wa bêrî binê qesri ra vêrî, keynay padîflay say day seredê komî ro,padîfla keynay xo dono adeyî“. Bê ma zî flêrî.

Vono:-Wa bo.Ina hew Vengbûrek ay cilonê xonê rindon pera gêno û aya dismala

keyna padîflay gêno destê xo ra besteno, flûnî. fiûnî binê qesri ra vêrenî.Keyneki destê yeyo ki dismali tera pîflta ya veynena, vona “fleerq“ saydona piro.

Vonî:-Yonifl, xelet! Hewna bêrî!Hîrê dûnimî hin kenî, heme hîrê dûnimon zî dona yey ro.Wista wardeno vono:-Ne yonifl ne xelet! Hîrê dûnimon di zî daya Keçelekê mi ro. fiima

gere ina keyna bidî Keçelekê mi!Welhasilê kelom yay zî onî donî Keçelekî.

* * *

Yew roj vonî “Esparî flûnî estoron veradonî“. Wista vono:-Keçelekê mi, de ti ewtîya dikon di vinderi, ez flûno temafle.fiûno yew dari ser o vindeno. Tera pey Vengbûrek zî flûno. Muyonê

94

Vate

xo têra keno, estor yeno; wenîfleno bede. Kalmey xo kafl keno, lajê qazîyû lajê miftîy fetelneno. Mavajî yewî beno dekeno Gûlda Tuyereki yewîzî beno dekeno Gûlda Nehmeton. Ewnîno ki wista ha dar ra wo, flûnobinê dari. Kalmey xo wefloneno, yew ina kîflti di yew aya kîflti di, wistadari ra kuwno; wir dî lingê yey flikênî.

Vengbûrek ageyreno flûno dikon. Xeberi yena, vonî “Lingê wistayflikîyayî, flar dekewto binê pûlonê yey, ha onî“.

Onî, Vengbûrek vono:-Wista, çi bûye? Ezê rabim flaristanî wistayê xu ra qurban bikim,

sedeqe bikim!Wista vono.-Keçeleko bêmcal! Rojo ki ti omeyî mi het, mi to ra yew xêr nêdîyo!Vono:-Wistay mi, qey se bi?Wista vono:-Willay ez dari ra bîyo, yew egît ome; kalmewo yew ina kîflti ra yew

zî aya kîflti ra da dari ro; mi xo vist, lingê mi flikîyayî.

Aya ser ra wistay wefl keno. Xo bi padîflayî dono flinasnayîfl. Hemehîrê keynon zî gêno; keynay Qesra Beleki, keynay Qesra Tucêri û keynaywistay. Yû û inê hîrê keynekî espar benî û verê xo donî acêr.

Zaf flûnî, toy flûnî, keynay Qesra Beleki vona:-To verê ez mare kerdo. Çimê pîy to roflna ra flîyî. Ez rûyo (roba),

lingonê estorê to ver ra yew wirdêsa herri bigîro, dekero yew dismali,ma berî. Ma xo bede bidî flinasnayîfl. Wa yû destê xo ina herri ra kero ûrîy xo ra do, çimê yey abenî.

Vengbûrek vono:-Wa bo.Keyneki “çing“ û peya bena, yew dismala herri dekena û hewna

wenîflena estorî, rar kuwnî. fiûnî key pêrdê Vengbûrekî. Berî ver divindenî, Vengbûrek vono:

-Ez flûno zerre, mi vênda flima komî da, wa aya bêro!fiûno zerre. Ewnîno ki may yey ha yarê xo reyra kay û kêf kena û pîy

yey zî çimon ra flîyo. Vênda keyneka Qesra Tucêri dono, vono:-Min ji te ra nego “Ez heyanî bavê xu yê kal nebînim, li vê dinyayê

miradê min tune ye“? Hele were mêze ke halê bavê kal çawa ye!

95

Vate

Keyneki peya bena, yena zerre.Ina hewi vênda keyneka Qesra Beleki dono vono:-Qîzê, min ji te ra nego . . .Ya zî yena peydê yey di vindena.Vênda keynay wistay, keyneka çavrefli dono, ya zî yena. Heme hîrê

pey yey di vindenî. Aya dismala herri gêno, pîy xo ver di, erd di roneno.Pîy yey vono:

-Ya rebbî, flikir! Lajê mi ome. Mi vengê yey eflnawit la çimê minêveynenî ki ez yey veyno.

Destonê xo aya herri ra dono û çimonê xo ra dono, çimê yey abenî.Vengbûrek, mara xo û yarê yay pîy xo nawneno, vono:

-Bawo, bewnî ez ino ver ra flîyo! Semedo ki mara mi flit dawo mi, eznêflêna yay bikiflo la ez inê kifleno!

Kalmey xo kafl keno, milê yarê may xo perrneno. Mara xo veradono.Ya flûna, teber ra estorî yay cêra kenî, parçe-parçe kenî.

Yê zî miradê xo fla benî (2).

2. Mi na sanike (estaneke) sey vatiflê Dat Mistê Zeyni yê Pîrajmanijî nuflta.

96

Vate

VILIK

Ey vilê min, ti yo vil aEz ça ra flîr, ti serî dil aSed serr vîyerta ti serwer aTi hîvîya min sêwirî (sêkurî) ya

Ti vil, vilê kirdûn aErd û erfl ra buy dûnaKirdûn tu ser guîn dûnaTi fermûnê kirdûn a

Kuwê tu berz î, derê tu xuerîTede vîyerinî ruey û behrîDefltûn mi ra tûn vîyertîTi sultanê min sêwirî

Ti cenneta serî erdîTu ser ra zaf miletî vîyertîTi diflmenûn r´ bîya derdîKirdî ma tede bîy serhildî

Abdulmuttalîp KOÇ02.04.2001

97

Vate

BIRAWO AQIL Û BIRAWO GÊC

Arêkerdox: Mihanî LICOKIC

T îya bî û çinê bî, di biray bî. Birayke gêc o û birayke aqil o. Birawoaqil rocêke flino verê hareyeykey xirabî. Hende vîneno heflêke cor

de yena, tersan ver flino xo dewlê hareyî de limneno. Hawnêno hefle zîhamî zerey hareyî. Birawo aqil xo dewle de telêneno, xo keno pûç.

Piçê bado coy, hende vîneno vergêke zî yeno zere. Dimay vergî ralorêke zî yena. Yenê niflenê ro, xo rê sohbet kenê. Hergû jo qalê çî xokeno. Hefle vana:

-Ê min helûbêke engemînê min esto, min flikeft de limito (nimito).Ez roc flina henî wena. Eno payîz besê min o.

Verg vano:-Min bizî ardî kerdê qiwarme û kerdê deneykew pîl. Ez roc flina xo

rê henî tera vecena, wena.Lore vana:-Ê min zî kîsêke zêrrê min estê, min mîyanê ena quçe de limitê. Ez

roc de rayke yena vecena, henî pê kay kena, ez bena mirde û ez raynakena kîs, ewca nana ro, flina.

Birawo aqil yeno keye. Serê sibay flino helûbê engemînê hefle anokeye. fiino deney qiwarmey vergî zî ano. fiino mîyanê quçe ra kîsêzêrranê lore zî ano.

Birawo gêc yeno keye, çi bêro! Biray aqilî engemîn, qiwarme, zêrrî,çî kerdo gête. Vano:

-Bira, to enî ça ra ardî?Ew vano:-Ez flîya hareye. Hefle, verg, lore hamey, hergû jan qalê çî xo kerd,

cay çî xo va, yanê çî xo ça limito va. Ez zî flîya min xo rê kom kerdî, ardî.Hal û meselay min ana ya.

Birawo gêc vano:-Emflo dorê min a!

98

Vate

Û flew flino xo dewlê hareyî de limneno. Hende vîneno hefle hamî,çimê cay hîy ê. Hawnêno verg hame, flinûn o. Lore hamî bêkêf a.

Niflenê ro, hefle bermena, vana:-Joy helûbê engemînê min berda, ez qol kerda.Verg bermeno, vano:-Joy deney qiwarmey min berdo, kodikê min daleqnawa.Lore bermena, vana:Joy kîsê zêrranê min berdo, ez kerik û belike ra kerda.Vanê:-Kamo ku esto, flewa bîne etîya gofldarî ma kerda.Û wirzenê geyrenê, biray gêcî dewle de qefelnenê, perçe-perçe kenê,

wenê.Yanê biray aqilî çî da pê ser, biray gêcî xo na ro ser*.

*Na sanike (fistanike) tayê dewanê Licê de yena vatifl.

99

Vate

Rîpelê Fiqrayan:

FILÎT Û DEMÎREL

Arêkerdox: Seyîdxan KURIJ

Çewlîg ra yew merdim beno, ti ra vanî Zaza Filît. Zaza Filît Îstanbuldi Camî Ayasofya paweno, yew merdimo halî xo di yo. Heta ke (ki)

serekkomarî (reîsîcumhûrî) Fransa Jacques Chirac yeno Tirkîya kesFilîtî nisinasneno (nêflinasneno). Rojêk (ruejêk) serekkomarî FransaJacques Chirac yeno Tirkîya û wazeno Camî Ayasofya zî zîyaret bikiro.Chirac Ayasofya di gêreno, mîmarî Ayasofya temafle keno, ûnîyenoheykelan ra. Filît zî ho (ha) heykelan het pay ra vinderte yo. Chiracsenî ke (sinî˝ go) çim gineno Filîtî, her (wir) di polanê (quelanê) xo kenoa û ver bi (ba) Filîtî vazdeno, vano:

-Waay Filît! Ti îta di çi gêrenî?Filît vano:-Ooo Jacques, ti?Chirac û Filît varar flinî yewbînan ra, herkes heyret maneno. Chirac

gêreno a, vano:-Ez û Filît ma embazê (umbazê) verên î. Wexto ke (waxti go) ez hama

serekkomar nibîbîya, Filît ma het xebitîyaynî. O (wi) çîftligê ma dimaraba bi, ey (yi) ma ri zaf ardim kerd.

Xebatkarê wezîrîyeya karanê teberî ca di hal îdare kenî, vanî.-Mosyo (Monsieur) Filît xebatkarî rêxistinê muhafezekerdiflî yo. O

gurê xo zaf hol keno, bawerîyê ma bi ey zaf a. Ma wazenî mukafat bidîFilîtî.

Chirac zaf memnun beno û têpîya gêreno a, flino.Herkes dar û domarê Filîti di yeno pêser (pyeser). Ti ra persenî:-Yaw ti Chiracî ça (kotî, kura) ra sinasnenî?Filît vano:-La yi niva?Ê (yi) vanî:-To qey (qê) cuwa ver ma ra niva?

100

Vate

Filît vano:-Zaf muhîm o?

Bînate ra yew mudet vîyereno ra, herkes Chiracî xo vîr a keno. Narey (ray) serekdewletî Amerîka Bill Clinton yeno Tirkîya. Clinton zîwexto ke Ayasofya di gêreno, eynî sey (sê) Chiracî wexto ke çim ginenoFilîtî, polanê xo keno a û ver bi Filîtî flino, varar flino Filîtî ra, vano:

-Waay Filît! Ti hê (ha) tîya di yî?Filît vano:-Waay Bill, ti?Bill Clinton gêreno a, vano:-Ez hama newe bîbîya avûkat, yew gurê Filîtî kewt (kot) mi, o ame

mi het. Mi deway ey giroti. A dewa verêne bî ke mi qezenc kerdi.Herkes flafl maneno. Wexto ke Clinton flino, ê Filîtî ra persenî vanî:-Yaw ti Clintonî ça ra sinasnenî?Filît vano:-Çi serê flima bidecnî, wexto ke ez xuert (xort) bîya, ez flîya Amerîka.

Amerîka di yew gure ame mi sare. Perê mi çinîye bî, mi xwi ri yewebukato (avûkato) newe dî, byetecrube bi la ma dewa qezenc kerdi.Cuwa pê ez ameya Tirkîya, îta di bîya bekçî, wi (o) zî bi serekdewletêAmerîka.

Ê vanî:-Yaw to qey hetanî ewro (êr) ma ra niva?Filît vano:-Yew dewa muhîmi nîya.

Ancî (hanc) bînate ra gelekî wext vîyereno, yew roje (ruej) BorîsYeltsîn yeno Ayasofya. O zî wexto ke yeno Filîtî ver, vindeno, vano:

-Heval (embaz), nameyê to Filît nîyo?Filît vano:-Ê, ez Filît a.Ancî Filît û Yeltsîn varar flinî yewbînan ra.Yeltsîn flino, flarî ucay Filîtî ra perseno:-Yaw ti Yeltsînî ça ra sinasnenî?Filît vano:-Mi xuertê (xortîya) xwi di binê komunîstê kerdi, Yeltsîn zî mi o

101

Vate

wext sinasna.Ê vanî:-Yaw to qey niva?Filît vano:-Ehend muhîm nîyo, ez zaf însanû sinasnena, ez kûm vacî kûm

nivacî?Mudirî muzî hêrs (yers) beno, vano:-Ti nika (inkê) vanî ”Ez Demîrelî zî sinasnena, Demîrel embazî min

o”.Filît vano:-Ooo, Demîrel zaf hol umbazî min o.Mudir vano:-Zur mekiri!Filît vano:-Ti wazenî ma biceribnî.Mudir vano:-Temam ma biceribnî. Rojê fleme Demîrel flino Çewlîg, uca qisey keno.

Ma zî flimi Çewlîg, ma vînî hela (dê) Demîrel to sinasneno yan nê (nye).Filît vano:-Temam, ma flimi.

Mudir û muawînî xo û Filît rojê yewfleme flan (flûn) di niflenî otobusû flinî Çewlîg.

Wextî qiseykerdiflî Demîrel yeno Meydanî Cumhûrîyetî. Demîrelîhema (huma) dest bi qiseykerdiflî xo nikerdo, Filît mudir û muawînî ramusade wazeno û hetî Demîrelî ra flino. Polîsî verî niverdanî Filît fliro(fluero) Demîrelî het la Filît goflî înan (guêfl yini) di çîyêk vano, naye serra polîsî Filîtî vera danî, Filît flino Demîrelî het.

Mudir muawînî xo ra vano:-Nêbo no (ini) Demîrelî zî bisinasno!Muawîn vano:-Nizana, hela ma binê (biney) bipawî.Bineyna cuwa pey (pê) yew pêli kuwena mîyanî flarî, herkes wazeno

Demîrelî vîno. Demîrel bi (pa) Filîtî ya vecîyeno kursî (kulsî) ser. Mudirûnîyeno muawînî xo ra, muawîn ûnîyeno mudirî ra. Tabî Filît zî çimanêxo çarneno ke mîyanî qelabalixî di mudirî xo vîno.

102

Vate

Demîrel dest bi qiseykerdifl keno, Filît goflî Demîrelî di vano:-Ti qiseykerdiflî xo dewam biki, mudirî ma kewt, ho erdi di yo; ez

biûynî (biewnîya) dê se bîyo.Filît kursî ra yeno war, mîyanî qelebalixî ra bi zor (pê zuar) xo resneno

mudirî xo. Mudir ho erdi di yo, xo ra flîyo.Filît vano:-Yaw se bi Mudir Beg?Muawîn vano:-Mudir beg xo ra fli!Filît vano:-Ez Demîrêl het di dîya, ayay ra xwi ra fli.Muawîn vano:-Nê, aye ra nê. Pey ma di di hebî turîstê almanî bî; wexto ke ti bi

Demîrelî ya vecîyay kursî ser, înan va ”Yaw oyo (owi) yew Filîtî ma yo,la o merdimo flîflman kam o?” O wext mudir kewt erd, xo ra fli!

103

Vate

GAWANÊ WELATÎ RA fiÎÎRÎ

LÊRO LÊRO

Gelê kurdon KurdîstonîNêpersên xu vîr nêonîLazim o g’ vaj ez hê bonîQey bîyeazadî dewlet monî?

Ey kurdo jaro feqîroHer ruej ponc rey bîya xu vîrofiar bîyo dewlet û bîyo mîroQey ez bindest û esîr o?

Lêro lêro de hin warziPîyerdayîfl ma ser bîyo farziBikifl vergon heron gerziWa erd asmên pîya bilerzi

Ey gelê wayon bironoGuefl xu bidên nî kûyonoHalênon lajon pîyonoVeng daw hotê dugelono

Dayê dayê de hê bîyoCîtêr rencber ma pîyer flîyoXu daw ser gilonê kûyoGeyrên rahar xelasîyo.

20.10.2001

104

Vate

SURGULÊR

Bilbil haw mîyon bax gulon d’ oÇim yi haw sed baxon bînon d’ oÇim mi qey ina dunya diHaw yo gulê henaron d’ o?

Surgulêrê surgulon aCey halyenê bilbilon aÇimon burîyon tîyeser d’ donaZerr û ciger mi tadona

Engurê Baxon SursurîEz gile b’ gile tera kirîAflmê ruejî remezon idPey fitarê xu akirî

Key ma flimi pey Golavo?Susarek o warî ma woKar-gurey rindon ona woNazîyon-nuzîyon tim paya wo

Werdegê guelê Hêdirî yaGuemê yê ha perrê serî yaSey hingimîn hebê flekirî yaYa ha niflta mi serî cîger’ ya.

01.04.2001

105

Vate

Tezê mastir ê embazê ma Memo Darrêzî yo ke”Efsanaya Koyê Agrî” ya Yaflar Kemalî ser o norweçkî nuflto

106

Vate

DICTIONNAIRE KURDE (KURMANDJI)-FRANÇAIS* -XVI

Ferhenga Kurdî (Kurmancî)-Frensî-XVI

Celadet Alî BEDIRXAN

*Abréviations

cf. (confér.): comparezetc. : et caetera (et cetera)f. : fémininintr. : intransitifm. : masculinpl. : plurieltr. : transitif

Suffixes

-ce : suffixe féminin (ex. doux, douce)-che : suffixe féminin (ex. frais, fraîche)-e : suffixe féminin (ex. court, courte)

-eille : suffixe féminin (ex. vieux, vieille)

-ère : suffixe féminin (ex. prisonnier, prisonnière)-euse : suffixe féminin (ex. joueur, joueuse)-ève : suffixe féminin (ex. bref, brève)-le : suffixe féminin (ex. corporel, corporelle)-ne : suffixe féminin (ex. bon, bonne)-se : suffixe féminin (ex. délicieux, délicieuse)-sse : suffixe féminin (ex. roux, rousse)-te : suffixe féminin (ex. muet, muette)-trice : suffixe féminin (ex. interrogateur,

interrogatrice)-ve : suffixe féminin (ex. hâtif, hâtive)

107

Vate

xiflt, m. : broche, f.; longue baguette de ferxiflt dan : embrocher, sonder

xifltikandin (bixifltikîne) : gratterxiyal, f. : cf. xeyalxiyanet, f. : trahison, f.

xiyanet lê kirin : trahirxiyar, m. : concombre, m.xizatik, f. (1):xizaq, f. : traîneau, m.xizar, f. : ravage, m.xizêm, f. : fleur d´or que les femmes mariéés

portent à la narinexizim, m. : parent, m.xizmanî, f. : parenté, f.xizmet, f. : service, m.xizmetkar, m. : domestique, m.xizne, f. : cf. xeznexizxizok, f. : grêle, f.xîç, f. : gomme, f.xîçe, f. : fragment, m.xîçik, m. : caillou, m.xîlok, m. : végétalxîp, m. : défense de sanglierxînet, f. : zèle, m.xîvet, f. : tente blanchexîz, f. : 1) sable, m. 2) cf. xêz 3) glissade, f.

xwe xîz kirin : faire une glissadexîzan, m. ou f. : parent, -exîzar, m. : scie, f.xîzarçî, m. : scieur, m.; charpentier, m.xîzik, f. : cf. xêzikxîztêr : sablonneux, -sexîlîskan (bixîlîske) : glisser

xoçik, f. : soeur, f.xodbîn : égoistexodbînî, f. : égoisme, m.xodkam : cf. xodbînxodkamî, f. : cf. xodbînîxong, f. : soeur, f.xoroz, m. : coq, m.xort : jeune; célibatairexortanî, f. : jeunesse, f.xortî, f. : cf. xortanîxoflav, f. : compotte, f.xox, f. : pêche, f.xubêr, m. (2):Xuda, m. : Dieu, m.xudan, m. : maître, m.; possesseur, m.xudanbext : honnêtexudanî, f. : divinité, f.xudanxamûs : cf. xudanbextxudantehsîl : instruit, -exudatî, f. : cf. xudanîXudavend, m. : Dieu, m.xudavendî, f. : divinité, f.xudayî : divin, -eXudê : Dieu, m.xulam, m. : valet, m.xulamî, f. : métier de valetxulamîtî, f. : cf. xulamîxulamkole, m. : esclave, m.xulase, f. : extrait, m.; conclusion, f.; résultat,

m.; résumé, m.xuliqandin (bixuliqîne) (3):xulindor (4), m. : sorte de fromagexulolik, m. : céréale

1. Celadet Bedirxanî menaya na kelîme nênuflta.2. Biewnîre (nîyade) notê 1.3. Biewnîre (nîyade) notê 1.4. Na kelîme wefl nêwanîyêna, beno ke ”xulindot” bo zî.

108

Vate

xulq, m. : témpérament, m.; nature, f.xulqê xwe lê teng kirin : se brouiller avec

xulqfirehî, f. : patience, f.xulqteng : coléreux, -sexulqtengî, f. : colère, f.xunav, f. : bruine, f.

xunava qurisî : verglas, m.xundikar, m. : 1) monarque, m. 2) magicien, m.xundikarî, f.:1) monarchie, f. 2) sorcellerie, f.xundikarîtî, f. : royauté, f.xunivîn (bixunive) : bruinerxur : aigu, -e; perçant, -exur, f. : compétition, f.xur, m. : aliment, m.; nourriture, f.xurcezîn, f. : bissac, m.xurcik, f. : petite sacochexurd, m. : cf. xurxurde : 1) petit, -e; minuscule 2) débauché, -exurdebîn, f. : microscope, m.xurdek, m. : plomb, m.xurdemenî, f. : cf. xurxurdenas : spécialistexurdenasî, f. : spécialité, f.xurifandin (bixurifîne) : abrutirxurifîn (bixurife) : radoterxurimîn (bixurime) : échouerxurî, f. : 1) flamme, f. 2) gale, f.xurî : galeux, -sexurîk, f. : rougeole, f.xurîn (bixure) : fredonnerxurîn : à jeûnxurînî, f. : 1) le fait d´etre à jeûn

xurînî flkênandin : déjeuner2) petit déjeune

xurme, m. : datte, f.xurok, f. : cf. xurîkxurome, f. : amende collectivexurt : fort, -e

xurtî, f. : force, f.xurtî lê kirin : faire violence à

xurxuronek, f. : cascatelle, f.xuflkî, f. : fumier secxutbe, f. : 1) khotba, f. 2) discours, m.xuya : visible; apparent, -e; connu, -e

xuya bûn : apparaîtrexuya kirin : montrer, découvrir, mani-

festerxuyan : qui est installé dans un villagexû, m. : caractère, m.

xû girtin : s´habituerxû : fâché

xû bûn : se fâcherxûl : voûté, -exûnkar, m. : cf. xundikarxûristan, f. : univers, m.xûfl, f. : mets kurdexûflk, f. : soeur, f.xûz : courbexwal, m. : cf. xalxwalojin, f. : femme de l´oncle maternalxwaltik, f. : cf. xaltikxwaltî, f. : cf. xaltikxwanî : clair, -e; évident, -exwar : 1) bas -se; inférieur, -e 2) courbe

xwar û pêç : tortueux, -sexwar bûn : se courber, se pencherxwar ve hatin : se courber, se pencherxwar kirin : courberxwar lê nêrîn : regarder de traversketin xwar : descendre

xwara : glouton, -nexwarbar : commestiblexwarde : débauché, -exwarin (bixwe) : mangerxwarin, f. : manger, m.xwarinmayî, f. : reste, m.

109

Vate

xwarinpêj, m. : cuisinier, m.xwaro : immoral, -exwarûfik, f. : puisette, f.xwarzî, m. ou f. : neveu, nièce (fils ou fille de

la soeur)xwazekar, m. : quémandeur, m.xwazgînî, f. : vieille femme servant d´inter-

médiaire pour la demande en mariagexwazok : cf. xwazekarxwe : pronom réfléchi : se, soi

bi xwe : d´ailleursji xwe : naturellement, d´ailleursxwe bi xwe : tout seulxwe danîn : cf. danînxwe gerandin : cf. gerandin

xwebîn : égoistexwebînî, f. : égoisme, m.xwedan, m. : cf. xudanXwedê, m. : Dieu, m.xwedî, m. : 1) possesseur, m. 2) qui s´occupe de

xwedî kirin : s´occuper de, soigner,éleverxwedî lê bûn : s´occuper de, soigner,

éleverbê xwedî man : rester à l´abandon

xwedîtî, f. : possession, f.xwedîber : fructueux, -se; fertilexwedîrewfl : somptueux, -sexwefirofl : prétentieux, -sexwefiroflî, f. : prétention, f.xweh, f. : soeur, f.xwehir : cf. xwarxwelî, f. : cendre, f.

Xwelî li serê min. : Malheur à moi.xwelîdank, f. : cendrier, m.xwelîmermotik, f. : cendre mêlée de braisexwemal : particulier, -ère; privé, -e

xwemal, m. : bien, m.xwemalî, f. : propriété, f.xwenda : instruit, -exwendin (bixwîne) : lire, étudier

li ber . . . xwendinê : prendre des leçonsavec . . .

xwendî : invité, -exwer, m. : source de revenus; fief, m.xwera : glouton, -nexwerandin : cf. xurandinxweratî, f. : voracité, f.xwerêl, f. : buisson, m.xweristî : vulgairexwerîn (bixwere) : cf. xurînxwernîf, f. : cf. xernûfxwerû : robuste, pur, -exweser : indépendant, -e; particulier, -èrexwestek, f. : envie, f.; désir, m.xwestin (bixwaze) : voulir exiger, réclamer,

désirerxwestî, f. : fiancée, f.xwesû, f. : belle-mère, f.xwefl : bon, -ne; agréable, délicieux, -se; en

bonne santé; vivant, -exwefl bûn : s´améliorerxwefl kirin : améliorer, préparerbi dev lê xwefl kirin : flatter

xweflcivat : de bonne compagniexweflhal : prospère, aisé, -exweflhalî, f. : aisance, f.xweflhatî, f. : récompense, f.xweflik : joli, -e ; agréablexweflî, f. : bien être, m.; santé, f.xweflîl, f. (5):

xweflîla dewan : végétalxweflîn, f. : tintement, m.xweflkêf : content, -e; en bonne santé

5. Biewnîre (nîyade) notê 1.

110

Vate

xweflkêfî, f. : contentement, m.; bonne santé, f.xweflkêfl : robuste (cheval)xweflmefl : qui marche bienxweflmêr : brave, bon, -nexweflmêrî, f. : bonté, f.xweflnivîs, m. : calligraphe, m.xweflnivîsî, f. : calligraphie, f.xweflwar : cf. warxweflxwey, m. : propriétaire, m.xwey, f. : sueur, f.

xwey dan : transpirerxweybext : honnêtexweybihin : parfumé, -exweyhal : aisé, -exweyhesab : prudent, -e; sagexweyhesabî, f. : prudence, f.; sagessexweying (6):xweyî : cf. xwedîxweyîtî, f. : cf. xwedîtîxweymeqam : qui a une bonne situation;

considéré, -e

xweymiruwet : généreux, -sexweynav : renommé, -exweyrêzik : poli, -e; aimablexweysebr : patient, -exweysûç : coupablexweyfleref : honorablexweytêsîr : influent, -exweyvînî : volontairexweyvîn, f. : volonté, f.xweziyandin (bixweziyîne) : envierxwezî : plût à Dieu; sixwezî, f. (7):

Xweziya min naçe xwar. : Je ne neux pasavaler.Min xweziya xwe daqurtand. : J´ai avalé.

xwezok : envieux, -se; quémandeur, -eusexwezûr, m. : cf. xezûrxwê, f. : sel, m.

pê . . . xwê kirin : salerxwêdan, f. : cf. xweh

6. Biewnîre (nîyade) notê 1.7. Biewnîre (nîyade) notê 1.

111

Vate

KITABÊ KIRMANCKÎ (ZAZAKÎ)-VIII

43- Mela Mehemedê Mela Ebdul-xefûrê Hezanî, Eqîdetu’l-Îman,1981, 30 r.

fiêx Selaheddîn Firat, Beyatname,1977, 7 r.

112

Vate

ALFABEKirmanckî (Zazakî) ................ Tirkî

A a ................. adir, asin, Almanya .................. adam, atB b ................. bira, ban, Bidlîs ......................... büyük, birC c ................. ca, cêr, cor .................................. can, caddeÇ ç ................. çim, Çewlîg, Çemiflgezek .......... çocuk, çöpD d ................. dest, Diyarbekir, Dêrsim .......... dal, day›E e ................. ez, Erzingan, Erzirom ............... el, eldivenÊ ê ................. êrxat, êlçî, êqbal ........................ -F f .................. fek, fariskî, Fransa ................... fare, f›st›kG g ................. ga, giran, Gimgim ..................... göl, güvenH h................. her, hefl, Hollanda ..................... hemen, havaI i ................... bin, kirmanc, solin.................... ›s›rmak, ›fl›kÎ î ................... îsot, Îran, Îtalya ........................ ifl, itJ j................... jêhat, jan, Japonya.................... jandarma, jimnastikK k ................. kitab, kar, Kurdîstan ................ kalkan, küçükL l .................. lal, lazut, Licê ............................ limon, lekeM m ............... ma, mase, Mûfl .......................... mavi, mayaN n ................. nan, newe .................................. ne, nedenO o ................. of, oda, ordu ............................... olmak, odunP p ................. payîz, Pîran, Pali ...................... parmak, p›narQ q ................. qeleme, qumafl, Qibris .............. -R r ................. rind, radyo, Riha ....................... resim, rüzgarS s .................. sipî, simer, Sêwregi ................... serin, sar›, süsfi fl .................. flima, flefl, flafl ............................. fliflirmek, fliflmanT t .................. ti, tarîx, Tirkiya ........................ tatl›, tavflanUu .................. utî, uca, ucret ............................ ütü, ücretÛû .................. ûsul, Ûrris, Ûrrim ..................... uzak, unutmakV v ................. verg, velg, vate .......................... var, verW w ............... wisar, wefl, welat ....................... -X x ................. xirab, Xarpêt, xurbet ................ -Y y ................. yaban, yar, yadîgar ................... yayla, yolZ z .................. zaf, zerd, zaza ............................ zeybek, zavall›