VAKBLAD VAN DE NVRD | JAARGANG 108 #05 JUNI 2017 … · kostbaar; voor 54 kritische materialen is...

VAKBLAD VAN DE NVRD | JAARGANG 108 #05 JUNI 2017

SAMEN VOOR SCHONE ENAFVALVRIJE GEMEENTEN

PERIKELEN RONDOM DE AFVAL-STOFFENHEFFING

BIJPLAATSEN VAN AFVAL BIJ ONDERGRONDSE AFVALCONTAINERS

OPLOSSING VOOR LUIERS STEEDS DICHTERBIJ

GROF HUISHOUDELIJK RESTAFVAL, WEL OF NIET NASCHEIDEN?

170029EL_NVRD_GRAMjuni2017_DRUK.indd 1 09-06-17 08:21

SPECIAL MEI 2018

IN GESPREK MET OLAF PRINSEN, DIRECTEUR NVRD

VIER TOEKOMST-SCENARIO’S OP EEN RIJ

ROVA, TWENTE MILIEU EN GEMEENTE UTRECHT WERKEN AAN DE TOEKOMST

RELEVANTE ONTWIKKELINGEN EN TRENDS IN DE SECTOR

BENT U KLAAR VOOR DE TOEKOMST?Speciale uitgave GRAM over de toekomst van de sector

09VIER TOEKOMST-SCENARIO’S OP EEN RIJ Nederland is op weg naar een circulaire economie; volgens het grondstoffenak-koord is Nederland in 2050 volledig circu-lair. Dat is een uitdagende taak, ook voor onze sector. Daarnaast krijgen we in de openbare ruimte steeds meer te maken met stedelijke uitdagingen. Welke weg slaan wij als sector de komende decen-nia in?

INHOUD04TRENDRAPPORTAGE: RELEVANTE ONTWIKKELINGEN EN TRENDS IN DE SECTOR Trends zijn in elke laag van de maatschap-pij terug te vinden. De NVRD onderzocht, in samenwerking met Strategiebureau De Ruijter en de Stuurgroep Toekomstver-kenning, welke trends de komende de-cennia de grootste impact op de sector zullen hebben.

06DE VISIE VAN… Er wordt veel gesproken en geschreven over toekomstige veranderingen in de afvalbranche. Maar hoe moet de branche hier nu mee om gaan?

03 VOORWOORD HAN NOTEN03 BENT U KLAAR OM

TE WENDEN? 08 ROVA WERKT AAN DE

TOEKOMST20 TWENTE MILIEU WERKT

AAN DE TOEKOMST21 IN GESPREK MET OLAF

PRINSEN, DIRECTEUR NVRD23 GEMEENTE UTRECHT

WERKT AAN DE TOEKOMST

COLOFON

UITGEVERNVRD, WTC ArnhemNieuwe Stationsstraat 106811 KS ARNHEM+31 (0)88 - [email protected]

REDACTIECOMMISSIEBas Peeters, NVRDSuzie van de Pas, NVRDPaul de Ruijter, De Ruijter StrategieJolanda van Heijningen, De Ruijter StrategieMats van Dijk, De Ruijter StrategieStuart van den Bos, De Ruijter Strategie

EINDREDACTIEBerit Aagten en Karin Hegeman, NVRD

REALISATIE EN DRUKPrint2Pack, www.print2pack.nl

COVERBEELD Arie van Vliet, www.arievanvliet.nl

Deze editie van GRAM is een eenmalige uitgave ter gelegenheid van de toekomstvisie van de NVRD en is gedrukt op papier met het FSC-keurmerk.

C106833

Made fromrecycled material

RECYCLED

Meer lezen over de toekomst van de sector?

Ga naar www.nvrd.nl > Dossiers >Toekomst van de branche

BENT U KLAAR OM TE WENDEN?De NVRD heeft samen met haar leden

vier toekomstscenario's opgesteld. Geen

glazen bol-voorspellingen, maar onder-

bouwde toekomstbeelden, waar de

sector op strategisch niveau mee aan de

slag kan. Waar dienen deze scenario’s

voor? Hoe zijn ze tot stand gekomen? En

wat kun je ermee?

De afvalsector in Nederland heeft te maken met een voortdu-rend veranderend takenpakket. Werd er honderd jaar geleden nog koers gevaren op hygiëne, inmiddels richt de sector zich op het toewerken naar een circulaire economie en een leef-bare stad. In de toekomst zal de sector voor nog meer veran-deringen en nieuwe verantwoordelijkheden komen te staan. Hoe ziet toekomstig werkgeverschap eruit, wat gebeurt er met de zorgplicht en welke invloed hebben technologische ontwikkelingen als het Internet of Things en zelfrijdende voertuigen? Dat is waar de scenario’s een antwoord op geven. TRENDS Wie voorbereid wil zijn op de toekomst en haar grillen moet oog hebben voor wat er in de omgeving gebeurt en kan gaan gebeuren. Dat geldt ook voor de sector. Welke ontwikkelingen en trendbreuken hebben een grote impact op de branche en het bereiken van de circulaire economie? Hiervoor heeft de NVRD samen met de Stuurgroep Toekomstverkenning eerst de demografische, economische, sociaal-maatschappelijke, technologische, ecologische en politieke trends in kaart gebracht. De gevonden trends zijn door de Stuurgroep be-oordeeld op relevantie voor de sector én de mate van onze-kerheid. De twee meest prikkelende trends zijn vervolgens ge-combineerd, waarmee een viertal toekomstbeelden ontstond: de scenario's.De scenario’s schetsen werelden en daarbij horende omstan-digheden waar de branche in terecht zou kunnen komen. Let wel: kunnen. Het is niet aan de NVRD of haar leden om voor één van de scenario's te kiezen. De vier scenario's bestaan dan ook naast elkaar: de één sluit de ander niet uit. Het is waar-schijnlijker dat zich in het echte leven een mix van de vier scenario's ontvouwt. Ze helpen bij het bepalen van visie en dynamische strategie voor de langere termijn. Zo zal de rol van de sector in ieder scenario anders zijn. Dit zorgt voor een goede denkoefening: hoe moet de sector reageren om toch, ongeacht de omstandigheden, te komen tot een circulair en leefbaar Nederland in 2050? Door hier nu, in 2018, al over na te denken, kan de branche zich voorbereiden op alle omstan-digheden die de toekomst met zich mee kan brengen. Denkt u mee?

GRAM SPECIAL MEI 2018 | 3

VOORWOORD HAN NOTEN

Op wegWe zijn op weg naar een circulaire economie waarin geen afval meer bestaat. Natuurlijk zijn wij al lang niet meer alleen afvalinzamelaars. We dragen in steeds grotere mate bij aan een schone en leefbare stad. Maar afval is nog altijd een belangrijke taak en hoe bereiden wij ons voor op een afvalvrije samenleving? Een antwoord op hoe de toekomst eruit zal zien, kunnen we niet geven. Maar met het project toekomstvisie, waar deze extra GRAM het eindresultaat van is, wil de NVRD haar leden zo goed mogelijk voorbereiden op die onzekere toekomst. In een intensief traject dat we met een heel aantal leden hebben doorlopen, zijn er scenario’s ontwik-keld op basis van een trendanalyse, interviews gehouden en is uiteindelijk een visie op onze rol gemaakt. Met dit traject hebben we onszelf gedwongen te kijken naar de rol die we nu en in de toekomst spelen. We zijn ons bewust van het feit dat we al sinds mensenheugenis veel meer doen dan ‘slechts’ het afval inzamelen. We heb-ben altijd geprobeerd verspilling te voorkomen. We hebben altijd mensen met weinig kans op werk werk gegeven. We hebben altijd de verbinding gezocht met inwoners. In een toekomst zonder afval is het heel goed mogelijk dat we een meer regisserende rol krijgen in de circulaire economie of dat we op één van deze andere terreinen een grotere taak krijgen. En misschien ontstaan er wel nieuwe gebie-den waar wij de hoofdrol kunnen spelen. Deze speciale uitgave van GRAM helpt u om precies deze discussie met elkaar te voeren. De leden van de stuur-groep zijn u al voorgegaan. U leest ook hoe zij dit hebben gedaan en wat hen dat heeft opgeleverd. Wij hopen dat u er ook mee aan de slag gaat en dat het u helpt om een onzekere toekomst vol goede moed tegemoet te gaan.

Han NotenVoorzitter NVRD

TRENDRAPPORTAGE: RELEVANTE ONTWIKKELINGEN

EN TRENDS IN DE SECTOR Trends zijn in elke laag van de maatschappij terug te vinden. De NVRD onderzocht, in

samenwerking met strategiebureau De Ruijter en de Stuurgroep Toekomstverkenning, welke

trends de komende decennia de grootste impact op de sector zullen hebben. Een rapportage van

deze trendverkenning vormde het eerste tussenresultaat van het project toekomstvisie.

Een beknopte samenvatting van deze rapportage.

Leden van de NVRD krijgen te maken met trends en ontwikkelingen die een grote im-pact hebben op afval- en grondstoffenbeheer en beheer van de publieke ruimte. Onzeker-heid over deze ontwikkelingen was een be-langrijke reden om in het najaar van 2017 gezamenlijk het project toekomstvisie te starten. Startpunt van het project was het uit-voeren van een literatuuronderzoek naar de voor de sector relevante ontwikkelingen en trends op het gebied van demografie, econo-mie, sociaal-maatschappelijke context, tech-nologie, ecologie en politiek (DESTEP). Dit leverde veel inhoud op, die is gecategoriseerd naar vijf thema’s uit de missie van de NVRD.

MISSIE NVRDDe NVRD verbindt en versterkt de publieke waarde(n) van haar leden bij de uitvoering van afval- en grondstoffenbeheer en beheer van de openbare ruimte.

BELANGRIJKE TRENDS VOOR DE PUBLIEKE WAARDE(N)De transitie naar een lokale participatiesa-menleving is in volle gang. Er wordt vanuit de politiek meer beroep gedaan op de eigen kracht van burgers om vooral binnen het eigen netwerk (familie, buurt) ondersteu-ning te zoeken. De macht van de overheid neemt af; de kracht ligt bij het individu en de verbindingen die hij weet te leggen voor samenwerking.

Er is in Nederland een toenemende twee-deling in inkomen zichtbaar; de verdeling van vermogen in Nederland is scheef en als gevolg van de crisis flink toegenomen. Zo bezit de rijkste 1 procent van ons land (74.000 huishoudens) bijna een kwart van het totale vermogen van alle huishoudens.

De samenleving staat de komende jaren voor enorme maatschappelijke uitdagin-gen zoals schaarste, klimaatverandering, demografische disbalans, langer en anders leven, mondiale machtsverschuivingen en nieuwe connectiviteit. Concrete, relevante opgaven die daar direct uit volgen zijn het realiseren van een circulaire economie en een volledig duurzame energievoorziening.

TRENDS DIE RELEVANT ZIJN VOOR DE NVRD-LEDENNa decennia van bevolkingsgroei in Neder-land, is de verwachting dat krimp de ko-mende jaren in meer gemeenten een grote rol gaat spelen. De sociaal-economische verschillen tussen stedelijke regio’s zullen naar verwachting stijgen. In 2019 wordt de

nieuwe Omgevingswet ingevoerd. Een be-langrijke implicatie hiervan is dat decen-trale overheden meer ruimte krijgen voor het ontwikkelen van de (lokale) fysieke leefomgeving, afgestemd op de lokale be-hoeften.

Ook op lokaal niveau is versnippering van het politieke landschap zichtbaar. De druk op de lokale overheid om te bezuinigen kan leiden tot een keuze voor verdere privati-sering van de afvalinzameling. Onderzoek laat zien dat gemeenten in toenemende mate taken uitbesteden of kiezen voor sa-menwerking en zich meer en meer ontwik-kelen in de richting van zogenaamde regie-gemeenten.

TRENDS RONDOM UITVOERINGOok in de reinigingssector en het beheer van de openbare ruimte bereiken veel werknemers de komende tien jaar de pen-sioengerechtigde leeftijd, wat tot een ware uittocht van arbeidskrachten zal leiden. De gemiddelde leeftijd in de sector is 47,6 jaar en slechts 6% van de werknemers in de

4 | GRAM SPECIAL MEI 2018

“De maatschappij staat de komende jaren voor enorme maatschappelijke uitdagingen zoals schaarste, klimaat-

verandering, demografische disbalans, langer en anders leven,mondiale machtsverschuivingen en nieuwe connectiviteit.”


sector is onder de 30 jaar. Tegelijkertijd is er een toenemende instroom van arbeidsmi-granten uit Midden- en Oost-Europa, maar ook in toenemende mate uit Afrika.

Ook de aard van werk verandert; sommige banen worden overbodig door technolo-gische ontwikkeling, maar er komen ook nieuwe banen bij waar andere vaardighe-den voor nodig zijn. Op de lange termijn komt er meer inzet van robots in recy-cling- en afvalprocessen, waarmee het aandeel gescheiden afval verder stijgt, van 19% in 2013 naar 65% in 2020. Door nieuwe technologieën, zoals Internet of Things, kan dit proces steeds beter gefaciliteerd worden. Naarmate meer hergebruikt/gerecycled zal gaan worden krijgen Afvalverwerkingin-stallaties (AEC’s) te maken met een terug-lopend aanbod van reststromen. In Neder-land bedroeg de totale capaciteit van de afvalverbrandingsinstallatie op 31 decem-ber 2015 8010 kton, terwijl er in dat jaar voor 7565 kton verbrand is.

TRENDS IN AFVAL-EN GRONDSTOFFEN-BEHEERDe stijging van de wereldbevolking en de toenemende welvaart in opkomende economieën leiden de komende jaren tot meer grondstofgebruik en meer afval. Veel grondstoffen worden daarmee schaars en kostbaar; voor 54 kritische materialen is Europa voor 90% afhankelijk van import van grondstoffen van buiten de EU.

Er bestaat al een producentenverantwoor-delijkheid voor producenten van auto’s, elektr(on)ische apparatuur, batterijen en accu’s, autobanden of verpakkingsmateri-aal (als onderdeel van een verpakt product); zij zijn verantwoordelijk voor het beheer van dat product in de afvalfase. Als gevolg van de cradle to cradle en lifecycle-bena-deringen blijven steeds meer producenten straks eigenaar van de reststromen en zul-len ze dus streven naar meer controle over de verdere behandeling en verwerking er-van.

Nederland is voorloper op het gebied van nieuwe verwerkingswijzen, afvalschei-dingstechnieken en onderwijs- en onder-zoeksprogramma’s op het gebied van de circulaire economie. Er is bovendien een gunstig investeringsklimaat voor innova-

tieve bedrijven die nieuwe circulaire tech-nieken of producten op de markt willen brengen. Hier ligt een kans voor een rol als circulaire hotspot van Europa.

TRENDS RONDOM HET BEHEER VAN DE OPENBARE RUIMTEIn Nederland woont 74% van de bevolking in een stedelijk gebied en het is de ver-wachting dat dit nog verder zal stijgen. Een ruime meerderheid van de Nederlanders is tevreden over de woon- en leefomgeving. Onderhoud ervan wordt door het meren-deel van de burgers gezien als een basis-taak voor de gemeente. Ze willen tot op zekere hoogte taken overnemen van de ge-meente, zoals trottoirs sneeuwvrij houden, zwerfafval opruimen en meldingen doen.Klimaatverandering heeft grote effecten op Nederland; het voorkomen van hit-testress, waterveiligheid en het tegengaan van overstromingen zijn belangrijke opga-ven die zorgen voor nieuwe vraagstukken

bij de inrichting van het stedelijk gebied. Denk aan het afvoeren van water bij ex-treme neerslag in combinatie met het vast-houden in tijden van droogte. Het thema klimaatadaptatie wordt de komende jaren doorontwikkeld om voorbereid te zijn op droogte, hitte en wateroverlast door steeds toenemende neerslagintensiteit. Door de implementatie van technologie kan er in de openbare ruimte steeds meer gemeten en gemonitord worden. Sensoren, informatietechnologie en het Internet of Things worden steeds vaker gebruikt om de ‘smart city’ te beheren en te besturen; men weet zo waar welk soort afval is, wan-neer afvalbakken geleegd moeten worden en wanneer onderhoud aan de openbare ruimte nodig is.

De volledige trendrapportage is te vinden op de website van de NVRD, in het dossier Toekomst van de branche.

DE VISIE VAN...Er wordt veel gesproken en geschreven over toekomstige veranderingen

in de afvalbranche. Maar hoe moet de branche hier nu mee om gaan?

Mensen met een sterke visie zoals Wieger Droogh, Anne-Marie Rakhorst en

Jan Terlouw delen hun ideeën over de toekomst van de afvalbranche.

Wieger Droogh, algemeen directeur

Suez Nederland

Gevraagd naar de belangrijkste thema’s die nu op de agenda moeten staan om de transitie naar een circulaire economie in 2050 te behalen, haalt Wieger Droogh zonder aarzelen een flink aantal onder-werpen aan.

Droogh ziet een toetreding van nieuwe partijen aan de inzamelkant van het af-val. Zij zullen retourstromen anders or-ganiseren, met als resultaat meer homo-gene stromen. Dat leidt weer tot meer herbruikbare grondstoffen. Dit is hard nodig, zo stelt Droogh, want er moet ook met secundair materiaal een hoog-waardig productieproces ontstaan. “Ik denk niet dat we in de praktijk van alle retourstromen opnieuw virgin materi-aal kunnen maken. We moeten dus van kwantiteit naar kwaliteit van secundaire grondstoffen. Om hiervan hoogwaardige up- en recycling te bereiken, moeten alle partijen in de keten kiezen voor een pas-sende niche. Dat betekent dat we ook de kleine partijen die beschikken over nieuwe technologieën in stand moeten houden.”

Over deze nieuwe tech-nologieën is Droogh overwegend positief. Het hergebruiken, de-assembleren en weer in elkaar zetten van producten duidt hij als grote kansen voor de sector. “Daar heb je technologie, robots én mensen voor nodig. Ik denk dan ook niet dat robotisering per defini-tie in de weg staat van arbeid. Neem bijvoor-beeld zelfrijdende au-to’s in de binnenstad: er is toch een menselijke chauffeur nodig om vei-ligheid in te schatten.”

Hij benadrukt het belang van multidisci-plinaire samenwerking om de circulaire doelen te behalen. “We moeten er in ieder geval voor zorgen dat iedereen in de keten met elkaar aan tafel zit. Nu is dit nog heel gescheiden: inzamelaars bij

elkaar, verbranders bij elkaar. Dat is niet circulair. Hier zie ik een rol voor de NVRD en haar leden. Geef andere partijen, zo-als producenten, een kans de dialoog aan te gaan. Die kwetsbare openheid is fun-damenteel om een succes te maken van een circulaire economie.”

Naast Droogh, Rakhorst en Terlouw deelden ook Jacqueline Cramer, Wim de Ridder, Christof Delatter, Eelco Smit, Jaap Meindersma en Han Noten hun visie. De volledige interviews zijn te vinden op de website van de NVRD, in het dossier Toekomst van de branche.


Foto: Basfoto.nl

Foto: Werry Crone


Anne-Marie Rakhorst, voorzitter van de Transitieagenda

Consumptiegoederen

Jan Terlouw, schrijver en voormalig politicus

Iedereen heeft zijn plek in de circulaire economie. Publieke organisaties als de NVRD-leden kunnen, aldus Rakhorst, zeker ook het verschil maken. Bijvoor-beeld door bij het inkopen van producten 100 euro per ton CO2 mee te rekenen in een zogenaamde ‘schaduwprijs’. “Iedere organisatie koopt in, dus het hanteren van een schaduwprijs kan op korte ter-mijn veel effect hebben.” Ook spoort Rakhorst de NVRD-leden aan een rol te spe-len in producentenverantwoordelijkheid. “Producenten zullen samenwerking in de keten zoeken: daar liggen kansen voor de publieke afvalsector.” Kort cyclische en lang cyclische consumptiegoederen vra-gen daarin allemaal hun eigen aanpak.

Ook op het gebied van technologie kan de afvalbranche volgens Rakhorst veel betekenen. Zo kan de publieke sector beginnen met investeren in nieuwe tech-nologie. “We moeten als betrokken or-ganisaties zélf investeren in technologie.

“We moeten naar een circulaire econo-mie. We kunnen wel wat leren van een tropisch regenwoud: alles wordt daar hergebruikt. We dragen in deze wereld allemaal dezelfde verantwoordelijkheid: de toekomst voor onze kinderen. Voor

Als de markt dan op gang komt en de business case wel sluit, dan kunnen we ons weer terugtrekken. La-ten we van bouwen aan de circulaire economie vooral geen geldprobleem ma-ken.” Rakhorst stipt hierbij sorteer- en scheidstechno-logie aan als leidende tech-nologieën om de circulaire economie verder te krij-gen. “Zoek hierbij ook de samenwerking op: samen kunnen we experimenteren en de keten optimaliseren.”

“We moeten ook de samen-werking met consumenten niet vergeten. We moeten hen meenemen, óók de bur-gers die ver van de circulaire economie af staan. Spreek hen niet alleen aan op wat ze fout doen, maar geef hen juist hand-vatten om het goed te doen. Creëer een

hen moeten we toe naar een kringloopeconomie. Biodiversi-teit neemt steeds verder af en de gevolgen daarvan kunnen wij niet voorzien. Er is beleid nodig om de ramp voor te zijn. We moeten proactief handelen en geld vrijmaken voor kwes-ties die nu nog niet zo urgent lijken.”

Terlouw ziet in een circulaire wereld dan ook een eindver-antwoordelijkheid voor de overheid. “De markt moet niet helemaal vrijgelaten worden. Er is een sterke overheid nodig

om het bedrijfsleven aan te sporen het maatschappelijk belang voorop te stellen. We moeten ervoor waken dat de factor geld meer zeggenschap krijgt dan werk-nemers- of milieubelangen. De overheid kan dit bespoedigen door randvoorwaar-

aantrekkelijke plek waar consumenten hun afval naartoe kunnen brengen: maak er een beleving van! We moeten met de hele sector laten zien dat er wel degelijk veel enthousiasme is over duurzaamheid: zowel op lokaal, als internationaal niveau. Daar zit de echte waardesprong.”

den te stellen.” Zo gelooft Terlouw in het invoeren van échte prijzen. Een meer ver-vuilend product, zou ook duurder moeten zijn. “Als het bedrijfsleven hier niet naar handelt, dan moet de overheid verant-woordelijkheid nemen: belast vervuiling en stel goede regels op. Dan wint duur-zaam.”

Scandinavië is volgens Terlouw een goed voorbeeld: “Hier werken overheid en in-dustrie heel harmonieus samen. Gewoon door veelvuldig bij elkaar te komen en uitdagingen samen aan te gaan. Zo dwin-gen opkomende technologieën ons om samen na te denken over nieuwe concep-ten. “Machines nemen nu ook geestelijke arbeid steeds vaker over, door de digita-lisering. Dit stelt ons voor nieuwe uitda-gingen: hoe zorg je voor een eerlijke ver-deling? Het is heel gezond om over deze concepten na te denken. Mét de jeugd, want zij zijn de belanghebbenden."

Foto: Werry Crone


“Wij moeten helder zijn over onze boodschap en dichtbij de bur-gers staan. Daarmee kunnen we ons onderscheiden van het be-drijfsleven dat zich met afval en openbare ruimte bezighoudt”, zegt Victor van Dijk, directeur van ROVA. Van Dijk was nauw be-trokken bij de totstandkoming van de scenarioverkenning die de NVRD recent uitvoerde over de toe-komst van de branche. “Het zijn vier misschien wat abstracte scenario's, die geen van alle de precieze toekomst voorspellen”, zegt Van Dijk. “De werke-lijkheid zal waarschijnlijk bestaan uit een mix van deze vier richtingen en ook ontwikkelingen die we nu nog niet zien. Toch denk ik dat deze scenario's de branche kunnen helpen. Dit rap-port haalt ons los van onze dagelijkse beslommeringen en dwingt ons na te denken over wat ons aan de horizon te wachten staat. Ieder lid van de NVRD kan er mee aan de slag.”

Voor ROVA komen de scenario's op een goed moment, zegt Van Dijk, die nu ruim één jaar leiding geeft vanuit het hoofdkantoor te Zwolle. “Zo ongeveer één keer per vijf jaar proberen wij na te denken over onze toekomst, en die periode breekt nu weer aan.” Eerdere Zwolse sessies waren bijzonder suc-cesvol. ROVA staat te boek als de 'uitvinder' van het omgekeerd inzamelen en de organisatie stond aan de wieg van de succesvolle 100-100-100-campagne. Die zette in meer dan 100 gemeenten 100 inwoners aan om in 100 dagen hun hoeveelheid restafval terug brengen tot 0 kilogram. De campagne die tot verregaande afval-scheiding en afvalpreventie leidde, vond veel navolging.Als Victor van Dijk een voorschotje moet nemen op enkele rode

draden die uit de recente toekomstscenario's naar voren komen, zegt hij na enig nadenken: “We moeten dichtbij onze inwoners blijven. We moeten de samenleving mobiliseren. Op het gebied van kennisontwikkeling kunnen we prima grootschalig samen-werken met organisaties met een vergelijkbare strategie als ROVA.

Als we tegelijk maar op een heel praktisch niveau bewoners ondersteunen en service bieden. Ik denk dat het serviceniveau zich nu ergens tussen het rapportcijfer 7, rich-ting 8 bevindt. In de toekomst zal dit echt over de hele linie een dikke acht moeten worden.”

Als de circulaire economie zich in de toe-komst van fraaie beleidsintenties nu tot echte werkelijkheid ontwikkelt, zal de taak van afvalbedrijven afnemen. “Stel dat alles wordt hergebruikt en de markt zijn werk doet, dan verandert onze rol aanzienlijk, althans op het gebied van af-valtaken”, zegt Van Dijk. “Ik vind dat een mooi doel. We zijn er immers niet voor om

onszelf in stand te houden.”Het is echter hard werken en het zal nog wel even duren voor het zover is. “Hoe goed de markt in de meest optimistische scenario's de circulaire economie ook zal oppakken, toch denk ik dat er altijd rafelrandjes zijn, waar geen geld wordt verdiend en ketens met pu-bliek geld moeten worden gesloten. We zullen, zoals nu bij het Af-valfonds Verpakkingen, als maatschappelijke onderneming moe-ten blijven hameren op de kwaliteitsverhoging van hergebruik, verbeteren van het ontwerp, en preventie. En we zullen intensief met inwoners en gemeenten blijven samenwerken om überhaupt in de buurt te komen van de circulaire doelstellingen.”

ROVA WERKT AAN DE TOEKOMST

TEKST RENÉ DIDDE

“De toekomstscenario’s halen ons los van onze dagelijkse beslommeringen”

De NVRD heeft vier scenario's opgesteld die leden kunnen gebruiken om zich voor te bereiden op

de toekomst van de afvalbranche. Wat kunnen leden met deze wat abstracte scenario's?

Victor van Dijk, directeur ROVA: “De scenario's halen ons los van onze dagelijkse beslommeringen

en dwingen ons na te denken over wat ons aan de horizon te wachten staat.”


Een groeiende wereldbevolking, schaar-ser wordende grondstoffen, afname van biodiversiteit en toename van technolo-gische mogelijkheden: het zijn slechts enkele ontwikkelingen die in de trend-rapportage beschreven worden (zie artikel pag. 4). Je kan ook wel spreken van zekerheden: het zijn ontwikkelingen die op mondiale schaal zijn waar te nemen.

Niet iedere ontwikkeling heeft echter in dezelfde mate invloed op de sector. In samenwerking met haar leden koos de NVRD als basis voor de te ontwikkelen toekomstscenario's twee van deze groot-schalige ontwikkelingen. Deze ontwik-kelingen hebben een groot effect op de sector, en vragen om toekomstgericht beleid: wat wordt de impact van nieuwe

VIER TOEKOMSTSCENARIO'S

Nederland is op weg naar een circulaire economie; volgens het grondstoffenakkoord is Nederland

in 2050 volledig circulair. Dat is een uitdagende taak, ook voor onze sector. Daarnaast krijgen we in

de openbare ruimte steeds meer te maken met stedelijke uitdagingen. Welke weg slaan wij als

sector de komende decennia in? Hoe zou deze eruit kunnen zien? En met welke ontwikkelingen en

(on)zekerheden moet de sector rekening houden? Om een beeld te geven van hoe de wereld er in

2050 mogelijk uitziet voor onze sector, heeft de NVRD in samenwerking met haar leden en

strategiebureau De Ruijter, vier verhalen - scenario’s - geschreven.

VIER TOEKOMSTSCENARIO’S OP EEN RIJ

Branche bezint zich op de toekomst

De twee belangrijkste vragen die gesteld zijn bij het bepalen van de mogelijke ontwikkelingen (scenario’s):• Is de overheid aan zet bij het

oplossen van vragen rondom circulariteit, klimaat, biodiversi-teit en sociale inclusie, of pakt de markt en/of maatschappij dit op?

• Zullen technologische ontwik-kelingen leiden tot stapsgewijze innovaties of radicale innova-ties in bestaande processen?

technologieën en wie neemt het voortouw bij het oplossen van de transitie-vraagstuk-ken? Op basis van twee assen met deze onzekerheden zijn vier toekomstscenario's ontwikkeld.


Op weg naar 2050 blijft de wereldbevol-king groeien: zo'n 9 miljard mensen zul-len de aardbol moeten delen. Dit leidt in dit scenario tot grote schaarste aan de benodigde grondstoffen en ruimte om zo-wel consumptiegoederen als voedsel te produceren. Het is vanzelfsprekend dat producenten eigenaar willen blijven van de producten waarin grondstoffen zijn verwerkt. Wie de grondstoffen heeft, heeft de macht. Bedrijven gaan samenwerken, waardoor er grote internationale partijen ontstaan. Zij herwinnen grondstoffen door urban mining. Verlaten gebouwen, afgedankte computers, koelkasten, elektrische auto’s, smartphones en biomassa uit openbaar groen blijken ware goudmijnen, als je maar kunt investeren in de nieuwste re-cycling-technologie.

Wat als de markt de opgaven

voor circulariteit als kans ziet en

technologie volop wordt ingezet

om de openbare ruimte te behe-

ren en om op een steeds efficiën-

tere manier afval om te zetten in

economisch waardevolle stoffen?

SCENARIO MONEY TALKS

VAN BEZIT NAAR GEBRUIKAls gevolg van de schaarste stijgt het pay-per-use businessmodel in populariteit. De consument betaalt voor het gebruik van een product, zonder daar eigenaar van te worden. Zo schaft hij bijvoorbeeld geen wasmachine meer aan, maar een bundel van duizend wasbeurten. Is de bundel op, dan neemt de producent het product terug. De bruikbare grondstoffen worden geoogst en opnieuw gebruikt. De Europe-se Unie stelt hier strenge eisen aan: eco-design is de norm.

De producent heeft op het internationa-le speelveld geen tijd om ieder product zelf te monitoren. Minuscule, nauwelijks

“Zeker in de stadscentra zie ik meer stukken die worden ontwikkeld in samenwerking met private ontwikkelaars.

Deze kunnen ervoor zorgen dat afvalbeheer naadloos wordt geïntegreerd in de georganiseerde dienstverlening, om te

voorkomen dat er 15 parallelle systemen naast elkaar bestaan.”

Christof Delatter, coördinator Interafval VVSG Brussel

zichtbare sensoren geven aan wanneer er een product onderhoud nodig heeft, of vervangen moet worden. De producent zorgt er vervolgens voor dat het onder-deel of apparaat zo snel mogelijk vervan-gen wordt.

MULTIFUNCTIONEEL RUIMTEGEBRUIK IN SMART CITIESSensortechnologie heeft niet alleen een rol binnen de muren van huishoudens: ook in het stedelijk domein krijgen sen-soren een rol. De groei van de wereldbe-volking betekent ook een verdere ver-stedelijking: mensen willen daar wonen waar werken, wonen en leven samen-komt. Cameratoezicht en sensortechno-logie maken het mogelijk om 90% van de



Implicaties scenario Money Talks

Circulaire economieIn dit scenario zal de circulaire economie in 2050 vergaand gerea-liseerd zijn op alle niveaus.

Rol huishoudens/consumentenHuishoudens gaan er in dit sce-nario aan meewerken dat alle producten en grondstoffen hun weg naar de producent weer te-rugvinden; dit proces wordt steeds beter gefaciliteerd door de produ-centen zelf, via de automatische retourstroom.

Rol gemeentenGemeenten krijgen steeds minder werk aan afvalbeheer en beheer openbare ruimte; marktpartijen nemen het over. De zorgplicht wordt overbodig.

Rol publieke bedrijvenDe huidige publieke bedrijven hebben kennis, ervaring en men-sen om een rol te kunnen blijven spelen in dit scenario. Het ligt echter voor de hand dat ze worden overgenomen door een marktpartij.

Scenario Money Talks in het kort

Groei wereldeconomie

Toename schaarste aan grondstoffen en openbare ruimte

EU zet in op ecodesign en op beprijzen CO2

Afval en ruimte worden geld waard

Internationaal bedrijfsleven investeert in nieuwe recycling-

technologie en in nieuwe businessmodellen

Grondstoffen en openbare ruimte zijn big business

multifunctionele openbare ruimte 24/7 te monitoren op functioneren, veiligheid, hygiëne en klimaat. Indien nodig alar-meert de smart city zelf hulpdiensten, zelfrijdende voertuigen of drones om pro-blemen te verhelpen of de openbare ruim-te te onderhouden. Deze dienstverlening bekostigen commerciële, vaak internati-onale vastgoedpartijen uit servicekosten die huurders betalen. De vastgoedpar-tijen hebben eveneens het beheer van de openbare ruimte in handen, ter verze-kering van de waarde van het vastgoed. Nieuwe technologieën rollen zij zonder problemen op wereldschaal uit, waardoor zij aan de hoge eisen van stadsbewoners blijven voldoen.

RETOURSTROOM INDIVIDUEEL MAAT-WERKMarktpartijen ontzorgen de burger bij het retourneren van afvalstromen, waarbij er een focus ontstaat op individueel maat-werk. De burger raakt steeds meer ge-wend aan on-demand services en is niet bang om dit te eisen. Het ontzorgen van

de burger zorgt ervoor dat vrijwel ieder-een meedoet aan het inleveren van oude producten en verpakkingen, zodat deze hergebruikt kunnen worden. Statiegeld op verpakkingen is hierbij een extra sti-mulans. Rest- en zwerfafval komen vrij-wel niet meer voor en dalen tot een histo-risch minimum.

GROTE VOLUMES MAKEN INNOVATIES IN RECYCLING RENDABELDe recycling van producten komt te lig-gen bij grote, kapitaalkrachtige partijen. Zij kunnen veel kapitaal investeren in nieuwe technologieën. Bovendien zijn zij verzekerd van voldoende volume om de investering eruit te halen. Zo produce-ren de grootste partijen plastic van virgin quality dankzij het chemisch recycling-proces. Vele gemeentelijke afvalbedrij-ven zijn zeer winstgevend verkocht aan marktpartijen, om zo een constant volu-me te waarborgen.


12 | GRAM #3 april 2018

GRAM #3 april 2018 | 13


GROEIENDE GROEP STAAT BUITEN SPEL Om te kunnen overleven in een transparan-te, zeer concurrerende wereldeconomie zijn bedrijven in 2050 uitsluitend bezig met hun core business. Het hoofddoel van ieder be-drijf is geld verdienen; people en planet val-len buiten de boot. Veel werkzaamheden die door mensen werden uitgevoerd, zijn in 2020 overgenomen door technologie en robots. Een flink deel van de beroepsbevolking komt

De massale toepassing van

slimme technologie en

automatisering zorgt er in alle

sectoren voor dat veel werk

richting 2050 niet meer door

mensen wordt gedaan. De over-

heid, die in dit scenario aan zet

is bij de verschillende maat-

schappelijke opgaven, krijgt er

daardoor een belangrijke

opgave bij: sociale inclusie.

SCENARIO NIET VANZELF

“Het gaat er ook om dat je een sector bent die mensen met minder kansen op de arbeidsmarkt betrekt bij wat je doet.

Dat is inclusiviteit in de brede zin van het woord.“Han Noten, burgemeester Gemeente Dalfsen en voorzitter NVRD

in dit scenario buiten spel te staan. Van se-cretaresses tot belastingadviseurs, van ma-kelaars tot brugwachters, allemaal moeten ze plaats maken voor technologie die het goed-koper, beter en sneller kon. Een groeiende groep mensen met een afstand tot de nieuwe arbeidsmarkt begint langzaam buiten de sa-menleving te vallen. Gemeenten hebben hun handen vol aan de gevolgen die de groot-schalige werkloosheid met zich meebrengt.

GEMEENTEN PAKKEN HUN ROLMet een almaar groeiende groep werklozen in een uitkering zit er voor de politiek nog maar één ding op: de handschoen oppak-ken. De lokale politiek maakt van sociale inclusie en zingeving een topprioriteit en

combineert deze met een aantal andere opgaven: de circulaire economie, het her-stellen van de biodiversiteit en de energie-transitie. 'Verplichte vrijwilligers’ gaan aan de slag met de werkzaamheden in deze transities, en ontvangen daarbij een basis-inkomen. Machines zouden dit wellicht al-lemaal goedkoper en sneller kunnen, maar de overheid hecht meer waarde aan werk-gelegenheid.

INCLUSIVITEIT EN RECYCLING KRIJGEN TOPPRIORITEITEr komt al snel een goed geolied publiek ap-paraat op gang. Regio’s stemmen onderling precies af wie zich met welk deel van de transitie-opgaven bezig houdt. Zo komen



Implicaties scenario Niet Vanzelf

Circulaire economieCirculariteit is in dit scenario vooral een politiek vraagstuk.

Dominante spelersOmdat de markt het laat afweten, speelt de overheid hier noodge-dwongen een grote rol bij energie-transitie en transitie naar circulaire economie, ook als middel om inclusie te bevorderen.

Rol gemeentenDe gemeente heeft haar handen vol aan inclusie en participatie; zoveel mogelijk burgers moeten ‘mee blijven doen’ in de maat-schappij. De transitie-opgaven zijn een middel hiervoor.

Rol publieke bedrijvenDe publieke bedrijven spelen een grote rol in de opgaven voor circulariteit én inclusie. Arbeidsin-tensieve activiteiten zijn voor de publieke bedrijven een kans om hun legitimatie te houden.

de juiste afvalstromen op de juiste plekken terecht en doet elke regio iets waar ze goed in is. Er worden in korte tijd flinke stappen gezet in recycling; het volume aan restaf-val uit huishoudens daalt tot een historisch minimum. Ook in de openbare ruimte is het beheer en de uitvoering geheel in publieke handen. Zij stellen de openbare ruimte in het teken van de grote maatschappelijke uitdagingen als biodiversiteit. Werknemers vertellen thuis en in de buurt enthousiast over deze projecten, waardoor het lang-zaamaan ‘hun’ projecten worden.

BEDRIJVEN BLIJVEN PASSIEFBedrijven voelen de noodzaak om aan maatschappelijke vraagstukken te wer-ken niet. Regelgeving vanuit de overheid, bijvoorbeeld op het gebied van extended producer responsibility (EPR), heeft niet

Scenario Niet Vanzelf in het kort

Internationale concurrentie leidt bij het bedrijfsleven op smalle focus op

korte termijn en efficiency

Werk wordt steeds meer overgenomen door computers en robots

Voor maatschappelijk verantwoord ondernemen ziet het bedrijfsleven

geen ruimte

Sociale inclusie (people) en duur-zaamheid (planet) blijven op het

bord van de overheid liggen

Overheden nemen hun verantwoordelijkheid

Grondstoffen en openbare ruimte blijven vooral een taak voor

publieke sector

het beoogde effect. Een nieuw design of een nieuw verdienmodel betekent immers een verandering in het bedrijfsproces en dat kost geld. Ook initiatieven voor financi-ele prikkels via belastingen leveren weinig op; zodra bedrijven dreigen om Nederland dan maar te verlaten zijn, de voorgenomen milieuheffingen snel van de baan. Richting 2050 is er nog altijd een groot aanbod aan afval en zwerfafval. Het ge-hele aandeel kunststoffen in het afval kan door de opgebouwde capaciteit chemisch worden gerecycled tot een kwaliteit waar-mee virgin kunststoffen kunnen worden vervangen; dat levert de schatkist jaarlijks vele miljoenen op en past tegelijkertijd in de ambities voor de energietransitie en de circulaire economie. Al met al wordt de tweedeling tussen privaat en publiek steeds sterker.



SCENARIO DOE HET ZELF

De maatschappij krijgt in dit scenario in 2050 te maken met een nieuwe generatie burgers, die is opgegroeid met digitalise-ring en een 24/7 beschikbaarheid van in-formatie. Zij zijn ervan overtuigd dat de overheid niet de enige, of juiste, partij is om tot een circulaire samenleving te ko-men. Bovendien voelen burgers het ach-terblijven van verduurzaming dagelijks in hun portemonnee, omdat grondstoffen schaarser en producten steeds duurder worden. Zij nemen het heft in eigen han-den en gaan aan de slag met het oplossen van de problematiek. Er ontstaan lokale initiatieven: bewoners onderhouden hun eigen wijk en zamelen zelf kunststoffen in.

Hoe ziet de wereld eruit wan-

neer technologisering zorgt voor

nieuwe systemen en structuren

in de maatschappij en wanneer

lokale netwerken van burgers en

bedrijven door gebruik van deze

technologie een leidende rol

pakken bij de transitie naar

circulariteit?

“Mensen die in hun eigen leefomgeving aan de slag gaan, komen vanzelf makkelijk in contact met de bewoners,

waardoor de groenvoorziening socialer en iets van de eigen

wijk of gemeenschap wordt.”

Wim de Ridder, futuroloog

WERELDWIJDE COMMUNITIES, LOKALE ACTIEOnder het aloude motto ‘een betere wereld begint bij jezelf’ zoeken gelijkgestemden el-kaar op voor het genereren van lokale duur-zame energie, het aanleggen van moestui-nen voor lokale voedselvoorziening en het beheren van gedeelde buurtproducten zo-als auto’s, fietsen, kinderwagens en gereed-schap. Smart contracts op basis van block-chain-technologie zorgen voor zekerheid bij zowel aanbieder als vrager, zonder dat daar een tussenpersoon aan te pas hoeft te komen.

De lessen die burgers lokaal leren, delen ze maar al te graag met gelijkgestemden we-reldwijd. Zij vinden elkaar via digitale plat-

forms. Door energie, ideeën en kennis van over de hele wereld onderling te delen en door contacten met NGO’s, kennisinstitu-ten en bedrijven, beginnen deze netwerken zelf te bouwen aan een circulaire en ener-gieneutrale wereld.

PUBLIEKE RUIMTE ALS VERLENGSTUK VAN DE WONINGDe openbare ruimte is voor de betrokken burger een verlengstuk van de woning, waar zij zelf zeggenschap over houden. Moet er iets gebeuren, dan vinden wijkbe-woners gezamenlijk de beste persoon voor de taak; of dit nu een persoon of bedrijf is. Zo ontstaan er zogenaamde straatcongiër-ges: personen die zowel het groen onder-houden, als honden uitlaten en ouderen on-



“Ik heb wel vertrouwen in de jeugd. Ik ontmoet

veel jonge mensen die het anders willen, dus die

kun je best mee krijgen. Proactief handelen doen

mensen pas als de situatie

nijpender wordt.”

Jan Terlouw

Implicaties scenario Doe het Zelf

Circulaire economieIn dit scenario zijn de consumen-ten zelf actief met het verkorten van de kringloop door minder te gebruiken en door te recyclen, hergebruiken en te repareren.

Dominante spelersPlatforms met slimme technologie verbinden bedrijven en burgers met elkaar die de circulaire economie zelf willen vormgeven. De maat-schappij is hier toonaangevend.

Rol gemeentenVoor gemeenten ligt in dit scenario vooral een rol in het faciliteren van de acties van burgers. De gemeente zal daarnaast nog altijd als een soort ‘achtervang’ moeten fungeren voor plekken waar de burger niet in actie komt en gezondheid/ veiligheid in het geding komen.

Rol publieke bedrijvenBurgers doen veel meer zelf; publieke bedrijven kunnen een rol krijgen in het faciliteren van lokale initiatieven of als uitvoerder (in afgeslankte vorm) van de gemeentelijke achtervang-functie.

Scenario Doe het Zelf in het kort

Nieuwe generatie is zich bewust van waarde openbare ruimte

en grondstoffen

Technologie maakt nieuwe vormen van samenwerking en hergebruik

steeds makkelijker mogelijk

Collectieve creativiteit leidt tot radicale vernieuwing van economie

en samenleving

Politiek volgt samenleving en geeft ruimte aan lokaal maatschappelijk

ondernemerschap

Grondstoffen en openbare ruimte zijn brede maatschappelijke

vraagstukken

dersteunen. De aanwezigheid van de eigen straatconciërge bevalt de buurten zo goed, dat het draagvlak voor een bekostiging via belasting snel afneemt.

DE VERVUILER BETAALTEchter, niet in elke buurt is er initiatief of-draagkracht om er zelf iets van te maken. Burgers uit zelfsturende wijken zijn sterk

van mening dat duurzaam leven beloond dient te worden, waarbij de vervuiler de kosten hoort te dragen. De overheid sluit zich hierbij aan en hangt vanaf de jaren ’30 een steeds hogere prijs aan alles wat duurzaamheid niet bevorderd. Zij doen dit met behulp van technologie: slimme syste-men tracken de mate van duurzaamheid. Van hoeveelheid restafval per huishouden en transportkeuze tot aan CO2-uitstoot per woning en de aankoop van (niet) duurzame producten.

VINTAGE IS HOTHergebruik is voor inwoners het summum van duurzaamheid. Het is voor hen immers geen geheim dat er waardevolle grondstof-fen in oude producten zitten. Zij besteden hun vrije tijd dan ook graag aan onderhoud en reparatie van waardevolle producten. In elke buurt is een repairshop of upcycle cen-ter te vinden, waar mensen gebruik maken van gezamenlijk gereedschap en elkaar tips of onderwijs geven. Lukt het niet op een pro-duct te laten maken, dan verkoopt de slim-me burger zijn grondstoffen aan de hoogste bieder. De vroegere kringloopwinkels zijn hip: zij zijn verworden tot een geliefd onder-deel van digitale marktplaats-platforms.



De nieuwe generatie wereldleiders beseft dat het zo niet langer door kan gaan en kondigt drastische, nietsontziende maat-regelen aan om het tij te keren. Zij schroe-ven de prijs per ton CO2-uitstoot flink om-hoog, stellen dat fossiele energie binnen tien jaar verdwenen moet zijn en gaan strenge afspraken aan met producenten. Daarnaast zetten wereldleiders zwaar in op het gebruik van biomassa als duur-zame en herwinbare grondstof voor ma-terialen en producten. Het streven is om al het kunststof biologisch afbreekbaar te produceren.

OVERHEID NEEMT INITIATIEF, BEDRIJFSLEVEN IS PARTNERDe Nederlandse overheid slaat de handen ineen met het bedrijfsleven. De overheid

schaart zich als launching customer, en soms zelfs als first investor, achter bewe-zen succesvolle technologische innova-ties. Statiegeld op verpakkingen van con-sumentenproducten zorgt ervoor dat ze automatisch de weg terugvinden naar de producent. Dat geldt ook voor producten met een langere levensduur: producenten worden verplicht deze terug te nemen, op straffe van flinke boetes. Een langdurige communicatiecampagne moet burgers bewust maken over het belang van duur-zame aankopen en het afwijzen van pro-ducten die niet duurzaam zijn.

SLIM GEBRUIK VAN DE OPENBARE RUIMTEDe openbare ruimte is hard nodig om klimaateffecten op te vangen en om

SCENARIO 2 VOOR 12Wat als we de komende decennia

hard worden geconfronteerd met

de gevolgen van klimaatverande-

ring en verlies aan biodiversiteit,

waardoor de overheid het roer

radicaal omgooit en met behulp

van technologie drastische

maatregelen doorvoert?

RADICALE VERDUURZAMING BOVEN-AAN DE NL AGENDAOnze planeet dreigt de komende de-cennia langzaam te bezwijken aan de gevolgen van klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit. Systeem-schokken als gevolg van extreem weer, zoals droogte, honger en vluchtelingen-stromen zijn de nieuwe realiteit. Plek-ken met een gematigd zeeklimaat, ooit dichtbevolkt, kampen sinds de jaren ‘20 met het bosbrandseizoen. Alle inwoners zijn weggetrokken en de natuur herstelt er al decennia niet meer. Andere gebie-den staan inmiddels structureel onder water, waardoor miljoenen mensen al-les wat ze bezaten kwijt zijn geraakt.

“Ik zie heel veel niet-recycleerbare dingen opduiken waarbij totaal niet gedacht is aan ecodesign en ik zie de consumptie

van goederen alleen maar stijgen.” Christof Delatter, coördinator Interafval VVSG Brussel



Implicaties scenario 2 voor 12

Circulaire economieDoor de hoge urgentie in dit scenario zal in de volle breedte op circulariteit worden ingezet.

Dominante spelersDe overheid geeft opdracht aan allerlei innovatieve bedrijven met nieuwe technologieën om met cir-culaire economie en verduurzaming in afvalbeheer en beheer openbare ruimte aan de slag te gaan. Het bedrijfsleven krijgt een grote rol in het beheer.

Rol gemeentenNaast stringent overheidsbeleid in VN- en EU-verband en op rijksni-veau krijgen de lokale overheden de handen vol aan het realiseren van een circulaire en duurzame samenleving, op alle mogelijke manieren en in allerlei verbanden met burgers, bedrijven en maat-schappelijke organisaties.

Rol publieke bedrijvenPublieke bedrijven worden in eerst instantie breed ingezet voor het faciliteren van de doelstellingen en het handhaven van beleid. Nieuwe taken op het gebied van natuurbe-heer (ook in de gebouwde omge-ving), waterberging en biodiversi-teit komen boven op de bestaande taken. Doordat er innovaties vanuit het bedrijfsleven worden ingezet, zullen er publiek-private samen-werkingen ontstaan. Zodra er een sluitende business case is, zullen activiteiten uiteindelijk steeds va-ker privaat worden uitgevoerd.

Scenario 2 voor 12 in het kort

Planetaire grenzen op het gebied van klimaat en biodiversiteit zijn

overschreden

Systeemschokken als droogte, overstromingen, honger en migratie

komen bovenaan de publieke agenda

Snelle verduurzaming wordt wereldwijd afgedwongen via

drastische maatregelen

Bedrijfsleven komt met nieuwe radicale technologieën en business-

modellen

Grondstoffen en openbare ruimte zijn de primaire verantwoordelijk-

heid van de publieke sector, met een grote rol van het bedrijfsleven in het

beheer ervan

de lokale biodiversiteit te laten her-stellen. Parkeerplaatsen worden door het gebruik van slimme bestrating te-gelijkertijd gebruikt als waterafvoer. Groene daken vangen water op, terwijl ze tegelijkertijd fijnstof opnemen en CO2 omzetten. Camera- en sensortechnolo-gie meet en monitort alles in de open-bare ruimte, uit veiligheidsoverwegingen, maar ook ter bescherming van de natuur en het meten van de luchtkwaliteit. Ver-vuilers kunnen hierdoor direct worden belast.

DE BURGER MOET VERANTWOORDE-LIJKHEID NEMENOok de burger wordt in dit scenario ‘op-gevoed’ om zijn verantwoordelijkheid te nemen. Er zijn lokale subsidies voor de aanleg van groene tuinen en daken, voor schoon vervoer en voor aankoop van duur-zame consumptiegoederen. Voor het aan-bieden van restafval, rijden in vervuilend vervoer of het meer dan 20% betegelen van de achtertuin worden hoge boetes gege-ven. Het is 2 voor 12 en een nieuwe relatie met de leefomgeving is cruciaal.



Als directeur van de sociale werkvoorziening in de Achterhoek had Lisette Bosch tijdens haar vorige baan al ervaring opgedaan met het toepassen van scenario's om toekomstvisies te ontwikke-len. “Dat was vijf jaar geleden een soortgelijk proces, met hetzelfde bureau dat de NVRD heeft geholpen de scenario’s te ontwikkelen. Dat was in die tijd een heel inspire-rend proces, waarin we de rol van de toen net ingevoerde Wet Werken naar Vermogen en de houding van de in-stituties hebben onderzocht.” Vandaar dat Lisette Bosch in haar huidige func-tie als directeur van Twente Milieu en tevens bestuurslid van NVRD niet lang hoefde na te denken om deel te nemen aan een denktank om via scenario's de toekomst van de afvalbranche te verkennen. “Ik vind het heel belang-rijk dat de NVRD dit initiatief neemt als koepelorganisatie om de leden het belang voor te spiegelen om toekomst-bestendig te zijn”, aldus Bosch. “Veel mensen denken dat elk scenario een precies beeld van de toekomst schetst, maar zo is het niet. Het helpt ons om de gamechangers in de afvalwereld te ontdekken.”

Een van die gamechangers is zonder twijfel de sterke tendens in de richting van een afvalloze samenleving. “Er is ontzettend veel in beweging, iedereen spreekt over circulaire economie. De scena-rio's pakken al die bewegingen samen en laten de verschillende rollen van de overheid en van de markt onder verschillende om-standigheden zien.”Daarbij is ook de grote invloed van de afvaltechnologie van be-lang. Neem de luiers. “Aanvankelijk is een initiatief om luiers in te zamelen, te vergisten en te recyclen mislukt, maar nu zie je dat met de voortschrijdende technologische ontwikkeling een nieuwe poging wordt gedaan om deze zware en volumineu-

ze afvalstroom te hergebruiken. En dat komt ook goed van pas vanwege een bredere maatschappelijke ontwikkeling, namelijk de vergrijzing en het feit dat ouderen steeds langer thuis blijven wonen.” Zelf is Twente Milieu betrokken bij experimenten om nog bruikbare textielvezels terug te winnen uit oud textiel, een activi-

teit die gezien het nijverheidsverleden in Twente op instemming van de inwoners kan rekenen.

Burgers betrekken bij beleid, en omge-keerd, beleid afstemmen op burgers, is vanzelfsprekend een andere belangrijke gamechanger die zich de laatste jaren af-tekent. Daar is vaak de openbare ruimte de ontmoetingsplek, denk aan de tientallen initiatieven van inwoners om zwerfvuil op te ruimen, groen te onderhouden en ge-veltuinen aan te leggen. Bosch: “In Borne zijn wij betrokken bij het project Buur(t)vrouw, die als betaalde kracht spin in het web is in de driehoek gemeente, burgers en Twente Milieu.”

Denken over de toekomst en scholing doet Twente Milieu al lan-ger. Het bedrijf kent een winterschool en zomerschool, waarin lei-dinggevenden en staf (in totaal 35 mensen) zich op woensdagmid-dagen scholen. “Deze winter was bijvoorbeeld circulariteit het onderwerp, waarbij we ons lieten inspireren door voorbeelden binnen en buiten de branche. We brachten ook bedrijfsbezoeken en organiseerden een studiemiddag bij een circulaire koeien-boer in Twente”, aldus Lisette Bosch. “In dat kader gaan we de komende zomer aan de slag met de scenariostudies. Afval en mi-lieu kennen een grote dynamiek, dat maakt het noodzakelijk om voortdurend over de toekomst na te denken. De scenariostudies vormen voor ons de basis om concreet invulling te geven aan onze nieuwe meerjarenstrategie.”

TWENTE MILIEU WERKT AAN DE TOEKOMST

TEKST RENÉ DIDDE

“De toekomstscenario’s helpen ons om de gamechangers in de afvalwereld te ontdekken”

De NVRD heeft vier scenario's opgesteld die leden kunnen gebruiken om zich voor te

bereiden op de toekomst van de afvalbranche. Wat kunnen leden met deze wat abstracte

scenario's? Lisette Bosch, directeur van Twente Milieu: “De scenario's kunnen ons helpen om

de gamechangers in de afvalwereld te ontdekken.”


Uit de gesprekken over de

toekomstscenario’s en de rollen

die daaruit voortvloeien, kan een

aantal strategische richtingen

worden afgeleid, ongeacht welk

scenario. De strategische

richtingen voor de toekomst

volgens Olaf Prinsen, directeur

van de NVRD.

“We zijn bereid het stokje over te geven als anderen het ook kunnen, maar we zullen

het nooit laten vallen”

In gesprek met Olaf Prinsen, directeur NVRD

Als er in 2050 een circulaire economie is, hebben de NVRD-leden daar volgens NVRD-directeur Olaf Prinsen ongetwijfeld een rol in gehad: "Dat lukt niet als we ons-zelf uitsluitend definieren als ' verantwoor-delijk voor de huis-aan-huis-inzameling van huishoudelijk restafval op woensdag'. Hoe dicht we bij die oorspronkelijke taak blijven, valt niet te voorspellen. Dat hangt af van te veel externe krachten, zoals be-schreven in de vier scenario’s.” Waar de NVRD de komende jaren wel op in kan zetten, is het heel duidelijk over de bühne krijgen wat de vereniging doet, voor wie en met wie. Prinsen: "We zijn een club mensen die zich met haar dienstverlening letterlijk tussen de burgers begeeft, die zich elke dag inzet voor de maatschappij. Onze leden doen dit werk vanuit de intrin-sieke motivatie en overtuiging dat dit de beste maatschappelijke keuzes zijn. Daar moeten we meer en beter over communi-ceren; dat gevoel moeten we samen over-brengen.”

STAAN VOOR MENS EN MILIEU In de toekomst gaat het volgens Prinsen vooral om het verdedigen van het publie-ke belang: “Dat zullen wij als sector altijd moeten blijven doen. Twee jaar geleden heeft de NVRD bewust ‘het bewaken van de publieke moraal’ toegevoegd als één

van de pijlers van de strategie van de sec-tor. Door de scenarioverkenning die we de afgelopen periode hebben gedaan, word ik me steeds meer bewust van het belang van die pijler; het gaat niet alleen om het inzamelen van afval en het netjes houden van de straat. Het gaat vooral om publieke waarden als een schoon milieu, een leef-

bare stad en zinvol werk.” Die publieke waarden komen terug op de vele gebieden waar NVRD-leden actief zijn. Nu circulari-teit steeds meer een rendabele ‘business’ begint te worden, is het de taak van de NVRD om te staan voor die publieke waar-den waar de markt faalt. Dit kan door zichtbaar te zijn >>


en dichtbij de samenleving en de in-woners te staan. Het gaat om het ne-men van maatschappelijke verantwoor-delijkheid voor mens en milieu. Wat de markt écht langdurig zelf kan, kan door de publieke sector worden los-gelaten. Wel altijd met behoud van de taak als toezichthouder en achtervang.”

LOKAAL DE REGIE NEMEN RICHTING EEN DUURZAAM CIRCULAIRE TOEKOMSTDat er steeds meer private en maatschap-pelijke partijen bezig zijn met afval- en reinigingstaken vindt Prinsen prima: "Het overdragen van een estafettestokje aan een even kundige (private) partij geeft ons weer de ruimte om nieuwe estafette-stokjes op te pakken en hierbij een hoge kwaliteit van de dienstverlening aan te bieden. Onze sector moet daarbij door-lopend een goede afweging maken tus-sen sociale, economische en ecologische impact." Het gaat volgens Prinsen om de mensen milieuwaarde, waarin de NVRD een rol als wegwijzer kan pakken. "Het gaat om veel meer dan een smalle eco-nomische business case. Er zul-len voortdurend vernieuwende initiatieven zijn van burgers en marktpartijen, maar uiteindelijk zal de zorg voor het fysieke do-mein altijd bij een overkoepe-lende partij blijven liggen. De uitvoering kan vervolgens pu-bliek of privaat zijn. De NVRD en haar leden. De NVRD en haar leden zullen hier altijd voor blijven waken; onze basistaak is dát het gebeurt, en niet zo-zeer wie het doet.”

Het grote verschil tussen de activiteiten op het gebied van afval- en grondstoffen-beheer en beheer van de publieke ruimte is dat afval financiële waarde krijgt. Dit maakt het voor marktpartijen aantrekke-lijk om afval - als grondstof - op te halen bij inwoners. Het beheer van de open-bare ruimte zal daarentegen niet snel geld opleveren en een kostenpost blij-ven, die collectief moet worden gedragen. Prinsen: “Die ‘kostenpost’ is echter niet zonder waarde. Integendeel, de maat-schappelijke waarde van de openbare ruimte zal eerder toe- dan afnemen, van-wege functies als opnemer van fijnstof en CO2, waterberging, ontmoetingsplek en

biodiversiteit.” Gemeenten en publieke bedrijven zullen in de komende jaren keuzes moeten maken: welke taken blijven zij zelf uitvoeren, en wat kan de markt of maatschappij overnemen. Prin-sen: "De NVRD moet daarbij de ambitie definiëren en daarna pas bedenken wie dat niveau op de – voor de maatschappij beste manier – kan bereiken. We moeten alle maatschappelijke kosten én baten meenemen in die overweging. Het gaat om meer dan alleen maximale effici-ency. Het is bijvoorbeeld prachtig als de openbare ruimte door een privaat bedrijf met robots kan worden schoongehou-den, maar als dat betekent dat in elke gemeente honderd werknemers thuis ko-men te zitten, dan zijn de maatschappe-lijke kosten simpelweg te hoog. Of neem textiel; bij hoge prijzen wil iedereen het oude textiel wel hebben, maar bij lage prijzen laten bedrijven het afweten en be-houdt de overheid haar systeemverant-woordelijkheid. Dit vraagt dus om slimme regie richting een duurzame circulaire toekomst.”

SAMEN BURGERGERICHT VERNIEUWENCirculariteit in 2050 lijkt ver weg, maar er staat ons nog veel te doen. De am-bitie om in 2050 écht circulair te zijn kan de sector alleen vervullen als we samenwerken en iedereen zijn ei-gen rol pakt, is de mening van Prinsen. “Creatieve burgerinitiatieven van voor-trekkers in de maatschappij kunnen de weg wijzen. De publieke sector kan dit vervolgens ondersteunen, groot maken en zelfs afdwingen. Het bedrijfsleven krijgt en neemt een steeds grotere rol, en dat is ook nodig om snel en grootscha-lig de omslag naar een circulaire econo-mie te kunnen waarmaken. Zo versterkt iedereen elkaar."

"De sector moet haar unieke positie midden in de samenleving en

dichtbij de inwoners benutten en uitbouwen."

Technologische en sociale vernieuwing gaan hand in hand, stelt de NVRD-direc-teur. “Robotisering zal er ook in onze sec-tor voor zorgen dat mensen meer tijd en ruimte krijgen om hun competenties in te zetten. Zo krijgen we misschien wel con-

giërge-achtige taken in een wijk, maar ook nieuwe taken met een hoog serviceniveau. Niet alleen schoon en veilig houden, maar ook een oogje in het zeil houden bij wat er gebeurt. NVRD-leden moeten hier de komende jaren een koers in kiezen; we moeten ons bewust zijn van wat we al doen voor inwoners, en wat weg-valt als technologie mensen gaat vervangen. Welke behoeften heb-ben we als maatschappij en hoe

kunnen we het beste aan die behoeften tegemoet komen? Het beantwoorden van deze vragen vraagt om samenwer-king met burgers en marktpartijen over grenzen van ketens heen en zelfs over de klassieke indelingen binen overheden heen. De sector moet haar unieke posi-tie midden in de samenleving en dichtbij de inwoners benutten en uitbouwen. We moeten toe naar een zelfvertrouwen dat wij, als publieke organisaties, dé partij zijn om hierop regie te voeren. Zijn we ervan overtuigd dat het verantwoord is een andere partij het estafettestokje op te laten pakken, dan laten we taken los. Zo geven we samen vorm aan een duurzame toekomst, voor onszelf en onze toekom-stige generaties."

IN GESPREK MET OLAF PRINSEN, DIRECTEUR NVRD


“Ik snap dat de vier scenario's waarmee de toekomstrichtingen voor de afvalsector worden geschetst misschien als weinig con-creet overkomen. Het is beslist geen hapklaar werkstuk waarmee je aan de hand van enkele slagzinnen direct aan het werk kunt. Mij helpt het echter om na te denken over de toekomst van het afval- en grondstoffenmanagement en in ge-sprek te gaan met collega's over maat-schappelijke trends en hoe we daar op moeten inspelen.” Senior beleidsadvi-seur Gerhard Schoonvelde van Stads-bedrijven van gemeente Utrecht heeft intensief meegewerkt aan de scenario-studie. “Het assenkruis met verticaal een schaal van een sterke rol van markt naar een sterke rol van de overheid en horizontaal een verandering in kleine stapjes naar radicale veranderingen leidt tot de vier scenario's. Wij hebben die toekomstvelden met begeleiding van strategiebureau De Ruijter zelf op-gesteld. De scenario's moet je opvatten als een poging om lijn te brengen in alle discussies die we met elkaar hebben gevoerd.”

Voor Gerhard Schoonvelde is het belangrijk dat de NVRD-leden zich bewust zijn dat ze de publieke waarden moeten bewaken. “Als de financiële prikkels goed zijn aangebracht, zullen bedrijven meer werk maken van hoogwaardig hergebruik van grondstoffen en ligt de rol van de overheid meer in het controleren en bijvoorbeeld toe-zien of er geen perverse financiële prikkels ontstaan.” Laat de markt het daarentegen afweten of haperen de ontwikkelingen naar de circulaire economie, dan moet de overheid meer beleid maken en stevige wetgeving ontwikkelen”, aldus Schoonvelde.Als overheid moet je in ieder geval drommels goed weten wat er speelt in de afvalketen. “Zeker als we wat vragen van de burgers, zo-als het scheiden van verpakkingsafval, moeten we er alles aan doen

dat het verpakkende bedrijfsleven het materiaal ook zo hoogwaar-dig mogelijk hergebruikt. Aan dat wederzijdse vertrouwen moeten we nog flink werken”, zegt Schoonvelde.

Bij Stadsbedrijven heeft hij parallel aan de scenario-studie zelf een soortgelijk traject doorlopen. “We denken na hoe we om moeten gaan met de steeds meer schaarse openbare ruimte en de ge-volgen voor de gescheiden inzameling van restafval en grondstoffen. Ook de so-ciale cohesie en participatie van burgers in wijken bevorderen, is een onderwerp dat bijvoorbeeld sterk naar voren komt in het doe-het-zelf scenario.” Schoonvelde vindt dat NVRD-leden het rapport niet al-leen moeten lezen, maar er zelf mee aan de slag moeten. “Als ambtenaar van een lokale overheid hebben wij de taak om ontwikke-lingen te signaleren, en bijvoorbeeld te wij-zen op de veranderende afvaltechnologie, de rol van afvalbedrijven als werkgever, of de kansen om iets te betekenen voor men-

sen met een achterstand tot de arbeidsmarkt. Het is echter aan de gemeentelijke politiek om daar conclusies uit te trekken.”

Gerard Schoonvelde denkt dat het nog wel even zal duren voordat de circulaire economie een feit is en zichzelf helemaal bedruipt. “Ondanks het veel beleden geloof dat grondstoffen schaarser en de olie duur worden, vrees ik dat de afvalinzameling en -verwerking toch een sector blijft waar nog gedurende decennia maatschappe-lijk geld bij moet. Preventie van afval en design for recycling zijn zaken die helaas nog onvoldoende van de grond komen. De markt is naar mijn mening nog teveel bezig met cherrypicking van en-kele waardevolle grondstoffen, zoals textiel. Het zal de taak van de overheid blijven om te zorgen dat zoveel mogelijk ketens worden gesloten.”

GEMEENTE UTRECHT WERKT AAN DE TOEKOMST

TEKST RENÉ DIDDE

“Als ambtenaar van een lokale overheid hebben wij de taak om ontwikkelingen te signaleren”

De NVRD heeft vier scenario's opgesteld die leden kunnen gebruiken om zich voor te bereiden

op de toekomst van de afvalbranche. Wat kunnen leden met deze wat abstracte scenario's?

Gerhard Schoonvelde, beleidsadviseur Stadsbedrijven Utrecht: “Inzameling en verwerking

van afval en grondstoffen blijft een activiteit waar maatschappelijk geld bij moet.”

VAKBLAD VAN DE NVRD | JAARGANG 108 #05 JUNI 2017 … · kostbaar; voor 54 kritische materialen is...

Documents

Transcript of VAKBLAD VAN DE NVRD | JAARGANG 108 #05 JUNI 2017 … · kostbaar; voor 54 kritische materialen is...