V S M - mmph-rks.orgmmph-rks.org/repository/docs/VSM_-_PHPK_BN_160415_(shq)_211364… · -...

Republika e KosovsRepublika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria Vlada - Government

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorMinistarstvo Sredine i Prostornog Planiranja

Ministry of Environment and Spatial Planning

Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs

Instituti pr Planifikim Hapsinor

n bashkpunim me

Programin pr Mbshtetjen e Komunave n Planifikim Hapsinor

V S MVLERSIMI STRATEGJIK MJEDISOR

pr

PLANIN HAPSINORPARKUT KOMBTAR BJESHKT E NEMUNA

Prill 2015


2

Tabela e prmbajtjes1. Hyrja dhe historiku .....................................................................................................................................3

1.1 Qllimi dhe fushveprimi i VSM-s ................................................................................................... 3

1.2 Procesi i VSM-s pr Planin Hapsinor t Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna............................. 3

1.3 Struktura e Raportit Mjedisor............................................................................................................ 5

2. Korniza ligjore dhe strategjike dhe informacionet n dispozicion .............................................................6

2.1 Korniza ligjore.................................................................................................................................... 7

2.2 Veprimet strategjike .......................................................................................................................... 7

3. Studimi baz i mjedisit................................................................................................................................9

3.2 Biodiverziteti.................................................................................................................................... 11

3.3 Popullsia dhe shndeti i njeriut ....................................................................................................... 13

3.4 Shfrytzimi i toks ........................................................................................................................... 15

3.5 Uji..................................................................................................................................................... 16

3.6 Ajri dhe klima................................................................................................................................... 18

3.7 Peizazhi dhe trashgimia kulturore ................................................................................................. 18

3.8 Asetet materiale .............................................................................................................................. 19

4. shtjet kye mjedisore dhe objektivat e VSM-s ...................................................................................20

5. Prmbledhje e hartimit t Planit Hapsinor.............................................................................................23

6. Analiza e prputhshmris s objektivave t Planit Hapsinor ...............................................................23

Synimi 1 Administrimi, menaxhimi efikas i parkut dhe bashkpunimi n shrbim t parkut.................. 26

Synimi 2 Mbrojtje, ruajtje dhe shfrytzim racional i vlerave t trashgimis natyrore e kulturore n parkdhe pr rreth tij ........................................................................................................................................... 27

Synimi 3 Zhvillimi i turizmit dhe ngritja ekonomike e parkut................................................................... 27

Synimi 4 Zhvillimi socio-demografik n vendbanimet brenda dhe pr rreth parkut ............................... 28

Synimi 5 Sigurimi i qasjes dhe i shrbimeve publike n park ................................................................... 28

7. Vlersimi i ndikimeve mjedisore t Kornizs s Zhvillimit Hapsinor ......................................................29

7.1 Njsit e Zons I: Vlersimi i propozimit dhe shqyrtimi i alternativave t mundshme ........................ 29

7.2 Njsit e Zons II dhe Zons III: Vlersimi i propozimit dhe shqyrtimi i alternativave t mundshme.. 34

8. Vlersimi i ndikimit t strategjis dhe veprimeve pr zbatim n mjedis .................................................37

9. Plani i monitorimit ....................................................................................................................................40

10. Prmbledhja jo-teknike ............................................................................................................................42


3

1. Hyrja dhe historiku

1.1 Qllimi dhe fushveprimi i VSM-s

Vlersimi Strategjik Mjedisor (VSM) sht nj "proces sistematik pr vlersimin e pasojave mjedisore t njpolitike t propozuara, iniciativave t nj plani apo programi me qllim t sigurimit se ato jan prfshirplotsisht dhe trajtohen n mnyr t prshtatshme n fazn m t hershme t prshtatshme tvendimmarrjes, n t njjtin nivel me konsideratat ekonomike dhe sociale "(Sadler and Verheem, 1996).Qllimi prfundimtar i VSM-s sht sigurimi i nj niveli t lart t mbrojtjes s mjedisit dhe i kontribuonpromovimit t qndrueshmris. VSM-ja synon prmirsimin e planit ose programit, duke sugjeruarobjektivat apo strategjit e reja, si dhe duke rishikuar strategjit e propozuara dhe sugjeruar ato q mundt jen m t mira n drejtim t rritjes s mundsive mjedisore dhe minimizimit t ndikimeve dherreziqeve. Si pasoj, VSM-ja duhet t filloj hert n procesin e prgatitjes s planit dhe duhet tintegrohet plotsisht n t. N Kosov VSM-ja sht e rregulluar me Ligjin nr. 03/230, i cili prcaktonkushtet, formn dhe procedurat pr zbatimin e VSM-s. N thelb, ligji pr VSM-n krkon q procedura eVSM-s t prbhet nga:

- Prgatitja e nj raporti t VSM-s n lidhje me ndikimet e konsiderueshme t draftit t planit oseprogramit (PP);

- Konsultimi i organeve relevante, dhe publikut t gjer, pr draftin e PP-s dhe raportin shoqruest VSM-s;

- Marrja n konsiderat e raportit pr VSM-n dhe rezultateve t konsultimit n vendimmarrje;

- Komunikimi i rezultateve t VSM-s dhe prfshirja e rezultatit t saj n PP.

Sipas Ligjit Nr. 03/230, VSM-ja sht e detyrueshme pr PP-t vijuese:

- PP-t q jan t prgatitura pr planifikim hapsinor, planifikim t qytetit, shfrytzim t toks,bujqsi, pylltari, peshkatari, gjueti, energji, industri, miniera, komunikacion, menaxhim tmbeturinave, menaxhim t ujrave, telekomunikacion, turizm, dhe t prbejn kornizn prprojektet e ardhshme t zhvillimit t cilat i nnshtrohen VNM-s sipas Ligjit pr VNM;

- PP-t t cilat, duke marr n konsiderat lokacionin n t cilin realizohen, mund t ndikojn nzonat e mbrojtura t natyrs, mbi habitatet natyrore dhe n florn dhe faunn e egr.

- Llojet e tjera t PP-ve, vetm nse ato jan prcaktuara prmes "ekzaminimit" q kan gjasa tken ndikime t konsiderueshme n mjedis

- Modifikimet e vogla t PP-s dhe PP-ja pr zon t vogl n nivel lokal, vetm nse ato janprcaktuar prmes "ekzaminimit" q kan gjasa t ken ndikime t konsiderueshme n mjedis.

Kshtu, planet hapsinore pr zonat e mbrojtura krkojn VSM, si sht specifikuar n kushtin e dyt mlart.

1.2 Procesi i VSM-s pr Planin Hapsinor t Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna

Figura 1.1 paraqet fazat kryesore t VSM-s dhe ndrveprimin e tyre me procesin e planifikimit hapsinor.Aktivitetet VSM-s filluan n mars t vitit 2014 pasi q ishin hartuar dokumenti i Profilit dhe Vizionit, dhesynimet dhe objektivat e Planit Hapsinor. S pari ishin analizuar konteksti ligjor dhe strategjik, prmessistemimit t informacionit n lidhje me dokumentet relevante t legjislacionit, si dhe politikat dheveprimet e tjera strategjike me implikime pr Planin Hapsinor, ose m n prgjithsi, pr territorin eParkut Kombtar. Gjithashtu, gjat ksaj faze jan mbledhur dhe rishikuar (shih Seksionin 2.2) t gjithainformacionet e rndsishme q jan n dispozicion (raporte, studime sektoriale, t dhnat e GIS etj). Mpas, jan analizuar dokumentet e Profilit dhe Vizionit dhe jan formuluar komente dhe rekomandime


4

paraprake. Kto jan ndar me ekipin planifikues gjat takimit t par n mars t vitit 2014. N kt takimsht diskutuar dhe sht dakorduar metodologjia e puns pr VSM-n.

Pas vizitave t zhvilluara n terren sht prpiluar nj studim baz i mjedisit. Qllimi i studimit baz ishte tndihmoj n identifikimin e problemeve dhe mundsit kryesore q duhet t sillen n vmendjen e ekipitplanifikues, dhe zgjedhja e nj grupi relevant t objektivave t VSM-s. Gjat nj puntorie t mbajtur met gjith aktert m 27 mars 2014, ishte prezantuar dhe diskutuar nj list paraprake e objektivave t VSM-s. Puntoria ofroi mundsin e diskutimit t shtjeve kryesore mjedisore n rrezik pr zonn e studimit,si dhe t theksimit t nj drejtimi pr objektivat e VSM-s. Mendimet dhe sugjerimet paraprake janmbledhur dhe prdorur pr t rishikuar objektivat e VSM-s, dhe pr t prditsuar hartimin e studimitbaz t mjedisit. Pas puntoris, sht hartuar dhe ndar me ekipin planifikues nj dokument q komentonkapitullin e Profilit dhe Vizionit t Planit Hapsinor. Ky dokument prmban edhe nj vlersim paraprak tpajtueshmris ndrmjet objektivave t Planit Hapsinor dhe draft lists s objektivave t VSM-s, t cilatdo t prdoren pr t informuar fazat e ardhshme t planifikimit.

N maj t vitit 2014 sht mbajtur nj puntori mbi skenart e zhvillimit hapsinor pr Planin Hapsinor,duke u fokusuar n mnyr t veant mbi nj draft pr zonimin e Parkut. N puntori morn pjesprfaqsues nga pes komunat brenda Parkut, si dhe nj sr aktersh t nivelit shtetror. Gjat ksajpuntorie u prezantuan dhe u diskutuan problemet dhe mundsit e rishikuara mjedisore, si dhe objektivate VSM-s. Pr hartimin e nj liste prfundimtare, e cila sht paraqitur n Kapitullin 4 t ktij raporti, uprdorn komente dhe sugjerime. U hartuan dhe u diskutuan gjithashtu edhe skenart e mundshm przonim pr Parkun Kombtar. VSM-ja ofroi kontributin n kt diskutim duke rekomanduar disa rregulla tprgjithshme q duhet t ndiqen gjat zonimit me qllim t prmirsimit t performancs mjedisore tplanit, dhe kontribuimit n mbrojtjen e biodiverzitetit dhe zonave natyrore. Pas puntoris, nj grup irekomandimeve pr rishikimin dhe prmirsimin e draftit pr zonimin e Parkut Kombtar, s bashku melistn prfundimtare t objektivave t VSM-s, iu dhan ekipit planifikues.

Lista prfundimtare e objektivave t VSM-s sht prdorur me qllim t prditsimit t vlersimit tpajtueshmris s objektivave t Planit Hapsinor dhe kryerjes s nj vlersimi paraprak t ndikimevemjedisore t draftit pr zonim. S fundmi, u krye analiza e ndikimeve mjedisore t strategjis dheveprimeve pr zbatim, t cilat jan hartuar nga ekipi planifikues hapsinor n shtator t vitit 2014.

Figura 1.1. Fazat kryesore t procesit t VSM-s dhe ndrveprimi me procesin e planifikimit


5

1.3 Struktura e Raportit Mjedisor

Ky raport sht strukturuar si n vijim: Kapitulli 2 ofron informacione mbi kornizn ligjore dhe strategjike.Kapitulli 3 prshkruan t dhnat q jan n dispozicion dhe paraqet studimin baz t mjedisit dhe evulimine tij t mundshm pa zbatimin e Planit Hapsinor. Kapitulli 4 prshkruan problemet dhe mundsit kyemjedisore, dhe radhit objektivat e VSM-s q jan prcaktuar pr Planin Hapsinor. Kapitulli 5 ofron njprmbledhje t prmbajtjes s draftit t Planit Hapsinor. Kapitulli 6 prmban rezultatin e vlersimit tpajtueshmris t qllimeve t Planit Hapsinor. Kapitulli 7 dhe Kapitulli 8 prmbajn nj vlersimparaprak t ndikimeve mjedisore t draftit t kornizs s zhvillimit hapsinor, dhe prkatsisht draftet estrategjive dhe veprimeve pr zbatim. Kapitulli 9 ofron nj propozim pr planin monitorues. N fund,Kapitulli 10 prmban prmbledhjen jo-teknike t raportit t VSM-s.

Tabela 1.1 ofron nj prmbledhje t krkesave t Ligjit t Kosovs pr VSM-n dhe shnjon seksionetrelevante t Raportit Mjedisor t cilat plotsojn kto krkesa.

Informacionet q duhet t jepen n raportet e VSM-s (Shtojca 2, Ligji Nr.03/L-230 T mbuluara n kt raport?

1. prmbledhje t prmbajtjes, qllimeve kryesore t planit ose programit dheraportet me planet dhe programet tjera relevante

Kapitulli 5 dhe Kapitulli 2

2. aspektet relevante t gjendjes aktuale mjedisore dhe evoluimi i mundshmpa zbatimin e planit

Kapitulli 3

3. karakteristikat mjedisore t zonave q mund t ndikohen seriozisht Kapitulli 3

4. problemet ekzistuese mjedisore q jan relevante pr planin dheprogramin, prfshir n veanti, ato t cilat lidhen me zonat e rndsis sveant mjedisore


5. objektivat e mbrojtjes s mjedisit, t prcaktuara n nivel kombtar,ndrkombtar ose t komunitetit evropian t cilat jan relevante pr planindhe mnyra se si ato objektiva dhe konsideratat tjera mjedisore mund tmerren parasysh gjat prpilimit t tyre.

Kapitulli 2, Kapitulli 6 dheKapitulli 7

6. ndikimet e mundshme n mjedis, n fushat si biodiverziteti, popullsia,shndeti njerzor, fauna, flora, toka, uji, ajri, faktort klimatik, asetetmateriale, trashgimia kulturore duke prfshir trashgimin arkitekturaledhe arkeologjike, peizazhin dhe ndrveprimin n mes t faktorve t cekurm lart


7. masat e parapara pr t parandaluar, zvogluar dhe neutralizuar sa mshum q sht e mundur ndikimet n mjedis si rrjedhoj e zbatimit tplanit


8. prmbledhjen e arsyeve pr zgjedhjen e alternativave t parashtruara, dheprshkrimi se si sht br vlersimi, prfshir vshtirsit - si mungesatteknike dhe t njohurive t hasura gjat mbledhjes s informacioneve tkrkuara


9. prshkrimin e masave t parapara n lidhje me monitorimin Kapitulli 9

10. prmbledhjen jo-teknike t informacioneve t paraqitura kategorit e siprprmendura

Kapitulli 10

Tabela 1.1. Prmbajtja e krkuar e raportit mjedisor n baz t Ligjit Nr. 03/L-230 dhe kapitulli (kapitujt) n t cilinsht mbuluar n kt raport

VSM-ja sht kryer n prputhje me fazat dhe detyrat e propozuara n dokumentin "Udhzimet prVlersimin Strategjik Mjedisor", dhe jan ilustruar n diagramin e paraqitur n figurn 1.2. Rezultatet edetyrave t ndryshme jan pasqyruar n kt raport si n vijim:

- Identifikimi i kornizs strategjike: Kapitulli 2


6

- Hartimi i nj studimi baz: Kapitulli 3

- Studimi i shtjeve mjedisore dhe propozimi i objektivave t VSM-s: Kapitulli 4

- Konsultimi mbi fushveprimin e VSM-s: proceset e konsultimit, t ndrmarra pr t definuarfushveprimin e VSM-s, jan t paraqitura n Seksionin 1.2

- Testimi i objektivave t planit kundrejt objektivave t VSM-s: Kapitulli 6

- Identifikimi dhe krahasimi i alternativave, vlersimi i efekteve t draft-planit dhe propozimi imasave lehtsuese: Kapitulli 7 dhe 8

- Konsultimi mbi raportin e VSM-s dhe vlersimi i ndryshimeve: Seksioni 1.2

- Zhvillimi i planit monitorues: Kapitulli 9

Figura 1.2 Fazat dhe detyrat e VSM-s t propozuara n Udhzimet pr Vlersimin Strategjik Mjedisor (UN-Habitat,planifikuar pr t ardhmen).

Identifyingthe strategicframework

Stage B: Supportingthe design of the

plan and assessingimpacts

Scopingenvironmental

issues andproposing SEA

objectives

Producing abaseline study

Consulting on thescope of SEA

Stage A: Settingthe context and

scoping

Testing the planobjectives againstthe SEA objectives

Identifying andcomparingalternatives

Assessing theeffects of the draft

plan

Proposing mitigationmeasures

Stage C: Preparingthe SEA report Preparing the SEA

report

Stage D:Consultation anddecision-making

Consult on the SEAreport

Assess changes

Decision-makingand providinginformation

Stage E:Monitoring theimplementation

of the plan

Developing andapplying a

monitoring plan


7

2. Korniza ligjore dhe strategjike dhe informacionet n dispozicion

2.1 Korniza ligjore

Tabela 2.1 ofron nj prmbledhje t legjislacionit t Kosovs q prcakton objektivat dhe politikat embrojtjes s mjedisit q jan potencialisht t rndsishme pr Planin Hapsinor dhe VSM-n.

Ligji Qllimi dhe fushveprimi

Ligji Nr. 03/L233MBI MBROJTJEN E NATYRS

Me kt ligj prcaktohet sistemi i mbrojtjes dhe ruajtjes s prgjithshmet natyrs (tr laramanis biologjike dhe peizazhore) dhe vlerave t saj.

Ligji Nr. 04/L-086 PR PARKUNKOMBTAR BJESHKT E NEMUNA

Me kt ligj prcaktohet Parkun Kombtar, duke definuar kufijt e tij,administrimin dhe regjimet e mbrojtjes

Ligji Nr. 03/L-025Pr mbrojtjen e mjedisit

Me kt ligj harmonizohen zhvillimi ekonomik dhe mirqenia sociale meparimet themelore pr mbrojtjen e mjedisit sipas konceptit t zhvillimit tqndrueshm. Qllimi i ktij ligji sht t promovoj krijimin e mjedisit tshndetshm pr popullsin e Kosovs me sjelljen graduale tstandardeve pr mjedis t Bashkimit Evropian.

Ligji Nr.2004/24PR UJRAT E KOSOVS

Me kt ligj rregullohen shtjet q kan t bjn me menaxhimin,planifikimin, mbrojtjen dhe prgjegjsit institucionale n lidhje meujrat dhe burimet ujore.

Ligji Nr. 02/L-26 PR TOKNBUJQSORE

Prcakton shfrytzimin, mbrojtjen, rregullimin dhe qiradhnien e toksbujqsore, me qllim t ruajtjes dhe mbrojtjes s potencialit bujqsor nmnyr t prhershme, duke u bazuar n parimet e zhvillimit tqndrueshm.

LIGJI NR. 04/L-120 PR MBROJTJEN EBIMVE

Ky ligj rregullon t gjitha aktivitet q kan t bjn me: 1. mbrojtjen e bimve, tprodukteve bimore dhe objekteve t tjera t prfshira n prodhimtarin bimore;2. prcaktimin e masave pr parandalimin e hyrjes dhe prhapjes s organizmavet dmshm n bim, produkte bimore dhe objekte t tjera dhe pr zhdukjen etyre; 3. lehtsimin e mbledhjes dhe kmbimit t informatave dhe t dhnave mevende t tjera; 4. financimin dhe kompensimin pr punt e kryera n lmin embrojtjes s bimve; 5. prcaktimin e detyrave dhe prgjegjsive t subjekteve tprfshira n mbrojtjen e bimve dhe zbatimin e ktij ligji n Kosov.

LIGJI NR. 02/L-79PR VEPRIMTARITHIDROMETEOROLOGJIKE

Ky ligj konsideron t gjitha llojet e matjeve e t vrojtimeve t elementevedhe dukurive meteorologjike, hidrologjike, biometeorologjike,hidrobiologjike, prpunimi dhe shpallja e rezultateve t mbledhura tktyre matjeve dhe vrojtimeve, shpallja e informatave t rregullta dhe tkoh pas kohshme pr motin, gjendja e ujrave siprfaqsore dhenntoksore, prcjellja dhe hulumtimi i ndryshimeve dhe dukurive natmosfern e hidrosfers me rndsi pr ekonomin e Kosovs dhestudimi e vlersimi i ndikimeve t tyre n mjedis.

LIGJI NR. 02 / L-102PR MBROJTJEN NGA ZHURMA

Qllimi i ktij ligji sht shmangia, parandalimi ose zvoglimi n bazaprioritare t ndikimeve t dmshme, duke prfshir edhe bezdisjen sirezultat i ekspozimit ndaj zhurms. Ky ligj do t ofroj baz pr krijimin emasave pr zvoglimin e zhurms s emituar nga burimet e mdha,veanrisht ato rrugore, hekurudhore, ajrore, pajisjet e jashtme dheindustriale, makineria mobile dhe burimet tjera t ndotjes dhe bezdisjess mjedisit nga zhurma.

LIGJI NR. 03/L-043PR PARANDALIMIN DHE KONTROLLINE INTEGRUAR T NDOTJES

Qllimi i ktij ligji sht parandalimi dhe kontrolli i integruar i ndotjes i cilivjen si pasoj e veprimtarive industriale, n veanti duke parandaluar dhereduktuar mbeturinat, emisionet n ajr, uj dhe tok.

LIGJI NR. 03/L-160PR MBROJTJEN E AJRIT NGA NDOTJA

Ky ligj ka pr qllim t rregulloj dhe garantoj t drejtn e qytetarve prt jetuar n nj mjedis me ajr t pastr, duke mbrojtur shndetin enjeriut, faunn, florn dhe vlerat natyrore e kulturore t mjedisit

LIGJI NR. 03/L-214PR VLERSIMIN E NDIKIMIT NMJEDIS

Qllimi i ktij ligji sht parandalimi ose zvoglimi i ndikimeve negative tprojekteve t propozuara publike dhe private dhe n kt mnyr tikontribuoj ruajtjes dhe prmirsimit t mjedisit, mbrojtjes s


8

shndetit t njeriut si dhe prmirsimit t cilsis s jets.

LIGJI NR.04 / L-060 PR MBETURINA Ky ligj ka pr qllim: 1. evitimin dhe reduktimin sa m t madh tmundshm t gjenerimit t mbeturinave; 2. riprdorimi i komponentvet prdorshm nga mbeturinat; 3. zhvillimi i qndrueshm prmesmbrojtjes dhe ruajtjes s resurseve njerzore; 4. parandalimi i ndikimevenegative t mbeturinave n mjedis dhe shndetin e njeriut; 5. deponimiprfundimtar i mbeturinave n mnyr t pranueshme mjedisore

LIGJI NR. 02/L-116 PR KIMIKATE Qllimi i ktij ligji sht rregullimi i administrimit t qndrueshm tkimikateve, duke i prfshir masatpr mbrojtjen e mjedisit dhe shndetin e njeriut prej ndikimit tdmshm nga kimikatet.

Tabela 2.1 Ligjet relevante mjedisore, qllimi dhe fushveprimi i tyre

2.2 Veprimet strategjike

Tabela 2.2 ofron nj prmbledhje t veprimeve strategjike (politikave, planeve ose programeve) q janpotencialisht t rndsishme pr t ndikuar n Planin Hapsinor. Konsistenca e Planit Hapsinor me ktoveprime (e ashtuquajtura "Analiza e jashtme e pajtueshmris") sht prshkruar n tabeln 2.3.

Veprimi strategjik Qllimi dhe fushveprimi

Plani Hapsinor i Kosovs 2010-2020+

Promovon interesat e prbashkta t banorve t Kosovs, pr nj zhvillim mt shpejt ekonomik me qllim t prmirsimit t kualitetit t jets, pornjkohsisht edhe t mbroj resurset, trashgimin natyrore dhe kulturore.Prpilimi i Planit Hapsinor t Kosovs ndihmon shtrirjen hapsinore tzhvillimeve, t nivelit kombtar, komunal e urban.

Strategjia dhe Plani i Veprimit prBiodiverzitetin 2011 2020

sht dokument baz pr mbrojtjen e natyrs, i cili i prcakton synimetafatgjata t ruajtjes s biodiverzitetit dhe laramanis peizazhore, vlerave tmbrojtura t natyrs, si dhe mnyrn e zbatimit n harmoni mezhvillimin e gjithmbarshm ekonomik, shoqror dhe kulturor.

Strategjia e Kosovs pr mjedisin E zhvilluar nga MMPH, n prputhje me Ligjin pr Mbrojtjen e Mjedisit. Ajoparaqet bazn pr hartimin e Planit t Kosovs pr Veprim n Mjedis.

Plani i Kosovs pr Veprim nMjedis

Specifikon n detaje t gjitha aktivitetet e nevojshme pr realizimin eStrategjis s Mjedisit. Plani i Veprimit prmban programin operativ prarritjen e objektivave t Strategjis

Strategjia Rajonale e Turizmit nRajonin Perndimor t Kosovs

Strategjia synon krijimin e kushteve pr prdorimin e qndrueshm tburimeve natyrore dhe t trashgimis kulturore, e cila do t mundsojpromovimin e Kosovs perndimore si nj destinacion turistik, dheprmirsimin e imazhit t vendit n prgjithsi, si nj vend i sigurt dhetrheqs. Gjetjet e ksaj strategjie sugjerojn se n zonn e PK mund tpromovohet zhvillimi i mtejshm i turizmit dimror dhe veror, prmes ofrimitt atraksioneve turistike, si sporte t ndryshme dhe aktivitete rekreative,shrbime shndetsore dhe kurative, si dhe prmes promovimit t ekoturizmitdhe agroturizmit.

Dokumenti pr Politika dheStrategjin e zhvillimit t sektoritt pylltaris 2010 2020

Ky dokument prshkruan strategjit pr krijimin e sistemeve efektive prmenaxhimin shumqllimor t resurseve pyjore, si dhe zhvillimin e njindustrie pyjore e cila sht n harmoni me resurset ekzistuese pyjore

STUDIMI I FIZIBILITETIT PRKRIJIMIN E ZONS S MBROJTURNDRKUFITARE - UNEP

Ky dokument prcakton bazn pr krijimin e nj zone t mbrojtur ndrkufitare,prfshir edhe pjes t territorit t Malit t Zi dhe Shqipris. Edhe pse kjo nuksht nj politik apo strategji formale, sht e dobishme marrja nkonsiderat e ktij dokumenti pr t siguruar q PH sht potencialishtkonsistent me krijimin e nj zone t mbrojtur ndrkufitare n t ardhmen.

Tabela 2.2 Veprimet relevante strategjike, qllimi dhe fushveprimi i tyre


9

Veprimi strategjik Komente mbi ndrveprimet dhe konfliktet e mundshme

Plani Hapsinor i Kosovs 2010-2020+ Zona ku ndodhet Parku Kombtar "Bjeshkt e Nemuna" sht prcaktuar si"Kopshti i Kosovs" n Planin Hapsinor t Kosovs, pr shkak t kontekstitdominues natyror dhe vlerave. Ky prkufizim sht themeli prej t cilit kafilluar krijimi i kornizs s zhvillimit hapsinor pr Parkun. Plani hapsinor iParkut Natyror synon prezantimin e rregulloreve pr ruajtjen dheshfrytzimin e qndrueshm t resurseve natyrore t parkut, me qllim tzbatimit t vizionit t dhn me Planin Hapsinor t Kosovs.

Strategjia dhe Plani i Veprimit prBiodiverzitetin 2011 2020

Krijimi i nj sistemi t zonimit, dhe sidomos identifikimi i njsive t Zons I(t cilat prfaqsojn rezervat e natyrs q mund t prdoren vetm prqllime shkencore dhe arsimore), sht q t siguroj nj nivel t lart tmbrojtjes s zonave q jan m t rndsishme pr ruajtjen e biodiversitetit.Zona t tilla jan identifikuar prmes prdorimit t njohurive m t mira ndispozicion, t cilat jan mbledhur n takime dhe puntori me ekologt dhebiologt.

Strategjia e Kosovs pr mjedisin dhePlani i Kosovs pr Veprim n Mjedis

Plani Hapsinor prmban sinergji me shum objektiva dhe veprime tpropozuara n kto dokumente, sidomos n aspektin e: - mbrojtjes szonave m t ndjeshme dhe t vlefshme pr ruajtjen e biodiverzitetit;promovimin e vetdijesimit dhe edukimit n fushn e mjedisit; - nxitjen eprmirsimit t njohurive n dispozicion n lidhje me karakteristikatmjedisore t Parkut (p.sh., prmes promovimit t inventarizimit t llojevedhe ekosistemit.)

Strategjia Rajonale e Turizmit n RajoninPerndimor t Kosovs

Korniza e zhvillimit hapsinor dhe Strategjia si dhe veprimi pr zbatimprmbajn disa dispozita q synojn promovimin e turizmit (bazuar nnatyr) n Park. Identifikimi dhe caktimi i kufijve t njsive t Zons III meqllim t plotsimit t nevojave pr zhvillim t objekteve turistike n tardhmen. Disa nga kto objekte (p.sh., pistat e skijimit apo shtigjeve talpinizmit) gjithashtu mund t zhvillohen n njsit e Zons II, sipas nevojs

Dokumenti pr Politika dhe Strategjine zhvillimit t sektorit t pylltaris 2010 2020

Prerja e paligjshme e pyjeve, dhe menaxhimi i pyjeve dhe mbrojtja nprgjithsi, paraqesin shtje me interes pr territorin e Parkut. Korniza ezhvillimit hapsinor e Planit Hapesinor prmban dispozita pr t adresuarkto proble-me, veanrisht n lidhje me: 1) rregullimin e pyjeve n njsit eZons II (prmes lejimit t prerjeve vetm pr plotsimin e nevojave tpopullsis rezidente ose reduktimin e rrezikut nga zjarri, por ndalon prerjenpr aktivitete industriale); 2) Ripyllzimi n zona q shrbejn si mbrojtsedhe rregullatore t dmtimit t mjedisit, pa ndikim n pyjet ekzistuese;

STUDIMI I FIZIBILITETIT PR KRIJIMIN EZONS S MBROJTUR NDRKUFITARE -UNEP

Gjat procesit t Planifikimit, prfaqsues t zonave ndrkufitare u ftuan ndisa prej puntorive dhe diskutimeve, pr t promovuar bashkpunimin nt ardhmen n drejtim t krijimit t nj zone t mbrojtur ndrkufitare.Prmirsimi i disa prej rrugve dhe shtigjeve q ojn n zonat kufitare tparapara me Planin mund t luajn nj rol t rndsishm n kt drejtim.Strategjia dhe veprimet pr zbatimin n mnyr specifike parashikonbashkpunimin me institucionet dhe autoritetet ndrkombtare, e cila mundt hap rrugn pr krijimin e nj zone t mbrojtur ndrkufitare n tardhmen

Tabela 2.3. Lidhjet ndrmjet Planit Hapsinor dhe veprimeve tjera relevante strategjike


10

3. Studimi baz i mjedisit

Ligji pr VSM-n krkon q Raporti i VSM-s t prfshij nj prshkrim t aspekteve relevante t gjendjesaktuale t mjedisit dhe evulimin e saj t mundshm pa zbatimin e planit ose programit, si dhe njprshkrim t fardo problemi ekzistues mjedisor. Ky kapitull prmbush kt krkes prmes sigurimit tnj prmbledhjeje koncize t aspekteve mjedisore t radhitura n Ligjin pr VSM-n. Ky studim bazik imjedisit sht i bazuar n analizn e burimeve t informacionit q jan n dispozicion (Seksioni 3.1), si dhen kapitullin e Profilit t Planit Hapsinor, i cili duhet t referohet pr m shum informacione prshkrueset karakteristikave mjedisore t Parkut Kombtar.

3.1 Burimet e informacionitTabela 2.4 ofron nj prmbledhje t raporteve dhe burimeve t tjera t informacionit n dispozicion, tcilat jan t rndsishme pr VSM-n dhe q paraqesin bazn pr hartimin e studimit baz t mjedisit, tprshkruar n kapitullin e ardhshm.

Burimi Autori/agjenciaGjendja e Natyrs 2008-2009 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor

Agjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n KosovBjeshkt e Nemuna. Perla natyrore e Kosovs. Analizrreth ecuris s shpalljes Park Kombtar

Zeqir Veselaj (2010)

Gjendja e Ujrave n Kosov, 2010 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorAgjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Vlersimi i Biodiverzitetit n Kosov, 2003 USAID/KosovStudimi i fizibilitetit pr grykn e Rugovs UN-Habitat (2014)Gryka e Rugovs. Drafti pr diskutimin e PLANITSTRATEGJIK PR ZHVILLIMIN E TURIZMIT

Qendra pr studime turistike (2007)

Shtegu i gjelbr i gryks s Rugovs n Kosov SeeNetUdhzues i aktiviteteve n natyr Komuna e PejsInventarizimi Nacional I Pyjeve n Kosov 2012 Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural

Raporti pr gjendjen e mbeturinave n Kosov, 2008 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorAgjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Gjendja e Mjedisit n Kosov, 20011-2012 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorAgjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Raporti pr gjendjen e Ajrit, 2012 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit HapsinorAgjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Kadastri i Ndotsve t Ujrave n Kosov Qendra Rajonale e Mjedisit Zyra n KosovAgjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Raporti mbi Hotspotet mjedisore n Kosov, 2011 Agjencioni pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

Analiza mjedisore e shtetit t Kosovs. Vlersimi i kostos sdegradimit mjedisor, rishikimi institucional dhe rishikimi ishpenzimeve publike pr mjedisin

Banka Botrore

Zbatimi i procesit CAHR (Cenueshmria, Analiza eRrezikut dhe Hartzimi) n Kosov

Organizata Botrore e Shndetsis (2012)

Raporti teknik: identifikimi paraprak i zonave tNatura 2000 n Kosov

Nuk ka.

Emetimi i gazeve serr n Kosov 2008 - 2009 UNDP KosovPlani pr bujqsi dhe zhvillim rural 2009-2013 Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural

Dokumenti pr Politika dhe Strategjin e zhvillimit tsektorit t pylltaris n Kosov 2010 2020Raporti vjetor i progresit 2012

Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural

Tabela 2.4 Burimet kryesore t informacioneve lidhur me shtje me rndsi pr VSM-n


11

T dhnat nga GIS jan vn n dispozicion nga dy burime t ndryshme:

- EULUP 2011- Projekti i BE-s "Mbshtetje e mtutjeshme shfrytzimit t toks". Zyra Ndrlidhse eKomisionit Evropian (www.eulup-ks.org). Kto t dhna prfshijn hartat e mbulueshmeris stoks, prshtatshmris s toks bujqsore, ndjeshmris s ujrave nntoksore dhe rrezikut ngandotja, ndjeshmris dhe rrezikut t erozionit t toks, zonave t rrezikuara nga prmbytjet, vlerate llogaritura t biodiverzitetit.

- Baza e t dhnave GIS e prpiluar nga IPH. Kjo baz e t dhnave prfshin shtresa themelore, ttilla si zonat pyjore, vendbanimet, kufijt e parkut, rrug, lumenj, liqene, kullota, gurthyes.

3.2 Biodiverziteti

Fakte kye

- Prania e karakteristikave t klims kontinentale, mesdhetare dhe alpine krijon kushte komplekseekologjike, t cilat e bjn kt zon nj nga m t rndsishmet n rajonin e Ballkanit sa i prketbiodiverzitetit;

- Llojet kryesore t ekosistemit prfshijn pyjet e dushkut, ahut, pyjet halore dhe kullotat alpine

- Diversiteti floristik sht shum i lart (nj nga m t lartit n Ballkan, veanrisht n aspektin eendemizmit floristik).Flora vaskulare prbhet nga 1,611 takson (lloje dhe nnlloje), dhe ka 255lloje dhe nnlloje endemike. 19 takson bimore jan prfshir n Listn e Kuqe t IUCN t Llojeve tKrcnuara

- Fauna sht gjithashtu shum e pasur, heterogjene, dhe me nj prani t madhe t llojeveendemike. Hulumtimet e fundit kan regjistruar 8 lloje peshqish, 13 lloje amfibsh, 10 llojereptilsh, 148 lloje t shpendve (q besohet t jet mbi 200), dhe 37 lloje gjitarsh. Jan mbi 129lloje t fluturave.

- Fauna prfshin llojet m prfaqsuese dhe emblematike t fauns s Kosovs, si rrqebulli (Lynxlynx), ariu i murrm (Ursus arctos), kaprolli (Capreolus capreolus), dhia e egr (Rupicaprarupicapra), shqiponja e gurve (Aquila chrysaetos), skifteri kthetra-verdh (Falco naummani), pula eegr (Tetrao urogallus), picrraku i zi (salamandra ATRA), lundrza (Lutra lutra), ujku (Canis lupus),macja e egr (Felix sylvestris).

- Pr shkak t pasuris me shpend dhe rrugve tranzite t migracionit q kalojn npr zon, zonamalore sht klasifikuar edhe si nj Zon e Rndsishme pr Shpendt (IBA).

Rndsia e Parkut pr Kosovn n aspektin e llojeve endemike sht paraqitur n Figurn 3.1, ndrsaFigura 3.2 paraqet rezultatet e nj ushtrimi t modelimit pr t hartzuar vlern e llogaritur tbiodiverzitetit brenda Parkut.

Figura 3.1. Harta e lokaliteteve t llojeve t rndsishme endemike (Burimi: AMMK - Raporti mbi Gjendjen e natyrs2006-07 Cituar n: Strategjin dhe planin e veprimit pr biodiverzitetin 2011-2020


12

Figura 3.2. Harta e vlers s llogaritur t biodiverzitetit. Legjenda: Sa m e errt ngjyra, vlera m e lart. (Burimi:Elaborimi vetanak n baz t bazs s t dhnave t EULUP-it).

Shtytsit e ndryshimit, problemeve dhe mundsive

- Aktivitetet e prerjes (legale dhe ilegale) masive t drunjve brenda kufijve t parkut sht dukeshkaktuar degradim t gjer t pyjeve, veanrisht n zonat e ulta malore. Kjo prbn njkrcnim pr ruajtjen e llojeve m t ndjeshme t bimve dhe t kafshve (p.sh. Ariut t murrmdhe rrqebullit), pr shkak t rritjes s reduktimit dhe degradimit t habitatit t tyre;

- Degradimi dhe fragmentimi i habitatit t lumit po ndodh prgjat lumit Erenik dhe lumit Lumbardhii Lloqanit, pr shkak t aktiviteteve t tilla si: zhvillimi i hidro-energjis, zgjerimi i rrugve, ndrtimi ihoteleve, nxjerrja e zhavorrit dhe kultivimit t peshkut;

- Ekosistemet e brishta malore gjithashtu mund t krcnohen nga shprndarja dhe ndrtimi iparregullt i objekteve, t tilla si: hotele dhe restorante n zonat turistike;

- Krcnimet tjera pr ruajtjen e biodiverzitetit prfshijn gjuetin e paligjshme dhe mbledhjen eparregulluar t bimve pr prdorim mjeksor (p.sh. sanza e verdh);

- Pa Plan Hapsinor, konsiderohet q problemet aktuale mjedisore dhe tendencat do t vazhdojnm tej, ose do t prkeqsohen, duke shkaktuar humbje t mtejshme t habitateve dhedegradimin e pyjeve n zonat q aktualisht jan t ruajtura mir.

- Mundsit prfshijn mundsin e rritjes s lidhjes s habitatit, veanrisht pr kafsht pr t cilatkrkohen habitate t mdha, edhe prmes promovimit t krijimit t nj zone t mbrojturndrkufitare, e cila do t prmirsoj efikasitetin e prpjekjeve pr ruajtjen e kafshve t egra.


13

3.3 Popullsia dhe shndeti i njeriut

Fakte kye

- Brenda zons s Parkut ekzistojn 20 vendbanime dhe 27 t tjera jan t vendosura jasht saj, porn afrsi t kufijve t saj (shih Figurn 3.3). Vendbanimet i prkasin pes komunave t ndryshme.

- Sipas regjistrimit t fundit, m pak se 500 njerz jetojn prgjithmon brenda Parkut, q paraqetnj rnie t leht n krahasim me rreth 5,000 banor q kishte n regjistrimin e vitit 1981.

- Shumica e vendbanimeve jan fshatra t vogla me m pak se 100 banor.

- Aktivitetet kryesore ekonomike jan bujqsia (prfshir kultivimin e bimve mjeksore dhearomatike), blegtoria, bletaria dhe turizmi.

- Ekziston nj luhatje e konsiderueshme e popullsis gjat vitit, me m shum njerz q jetojn nvendbanimet e Parkut gjat muajve t vers, ndrsa shum vendbanime boshatisen gjat stins sdimrit.

- Ekzistojn shum iniciativa (p.sh., n komunn e Pejs) q synojn promovimin e jetess sshndetshme prmes aktiviteteve n natyr, t tilla si: alpinizmi dhe iklizmi, duke prfituar ngaafrsia e zons s mbrojtur me disa qendra t mdha urbane.

- Bezdisjet pr shndetin e njeriut, t tilla si: zhurma apo ndotja e ajrit jan t kufizuara n zonn eParkut, por sidoqoft siguria n rrug krcnohet gjithnj e m shum nga paqndrueshmria dherrshqitja e dheut nga shpatet e shkaktuar nga punimet ndrtimore n disa pjes t gryks (Figura3.4).

- Rreziqe tjera gjeomorfologjike prfshijn vrshimet e menjhershme (t astit), edhe nse ktokryesisht ndodhin jasht kufijve t Parkut (shih Figurn 3.5).


- Tendencat demografike tregojn se numri i popullsis do t bie n vitet e ardhshme, pr shkak tmigrimit drejt zonave urbane, kryesisht nkrkim t kushteve m t mira ekonomike prjetes.

- Plani Hapsinor mund t ofroj mundsi pr tndryshuar kahjen e ksaj tendence, prmesofrimit t kushteve m t mira pr jetes(prfshir qasjen rrugore dhe infrastrukturn)dhe promovimit t aktiviteteve tqndrueshme ekonomike (p.sh., turizmin ebazuar n natyr);

- Pa planifikim t kujdesshm duket seproblemet aktuale q lidhen mepaqndrueshmrin e shpatit dhe t sigurisrrugore do t vazhdojn edhe m tej.

- Plani Hapsinor, duke qen nj ushtrim ikoordinuar q prfshin t pes komunat, mundt ofroj mundsi pr koordinim m t mirdhe prmirsim t prpjekjeve ekzistuese qkan pr qllim promovimin e ecjes dheiklizmit.

Figura 3.3. Harta e vendbanimeve brenda parkut


14

Figura 3.4 Paqndrueshmria e shpatit e shkaktuar nga punimet n rrug

Figura 3.5 Harta e nivelit t rrezikut nga vrshimet e menjhershme (t astit)-(Burimi: Zbatimi i procesit CARH nKosov, OBSH)


15

3.4 Shfrytzimi i toks

Faktet kye

- Pylli sht mbizotrues n Park. Pyjet gjethernse mbulojn 30% t zons, pyjet halore mbulojn23% dhe llojet e prziera pyjore 7% t zons. 6% e zons mbulohet nga toka pyjore/shkurretransitore dhe rreth 10% nga kullotat. Pjesa tjetr mbulohet nga shkmbinjt e zhveshur, trupatujor dhe vendbanimet njerzore.

- Ruajtja e toks sht e dobishme pr ruajtjen e sistemeve tradicionale t jetess t bazuar nbujqsi dhe blegtori;

- Rreziku i erozionit t toks sht i prhapur brenda Parkut (shih Figurn 3.5). Mbi 70% e zons sParkut klasifikohet si "me rrezik shum t lart nga erozioni".

- Nuk ka t dhna n dispozicion lidhur me kontaminimin e toks, por ky problem mund t bhetrelevant n zonat me objekte turistike me sisteme joadekuate t trajtimit t mbeturinave/ujravet zeza.


- Erozioni i toks sht kryesisht pasoj e degradimit t pyjeve t shkaktuara nga prerjet ilegale, poredhe i ndrtimit t parregullt dhe aktiviteteve t tjera, t tilla si: zhvillimi i infrastrukturs dhegurthyesve, t cilat ndodhin n disa pjes t lugins.

- Ndrtimi i parregullt sht duke shkaktuar gjithnj e m shum humbjen dhe degradimin e toks.Ky fenomen sht mjaft i prhapur n park, dhe ka pasur shum ndrtime t restoranteve,objekteve hotelierike, shtpive t banimit, fshatrave turistike gjat viteve t fundit, shumica e tcilave pa leje ndrtimi, si pasoj e mungess s planit hapsinor.

- Pa Plan Hapsinor ka t ngjar q kto tendenca do t vazhdojn, ose edhe t prkeqsohen. Planiofron mundsin e racionalizimit dhe promovimit t nj zhvillimi m kompakt, duke kursyer toknm t vlefshme dhe t ndjeshme.

Figura 3.5. Harta e rrezikut nga erozioni i toks. Legjenda:Sa m e errt ngjyra, vlera m e lart. (Burimi: Elaborimivetanak n baz t bazs s t dhnave t EULUP-it).


16

3.5 Uji

Faktet kye

- Zona e parkut i takon pellgut t lumit Drini i Bardh m i madhi nga katr pellgjet e lumenjve tKosovs, me nj siprfaqe prej 4649 km2 dhe nj rrjedh vjetore t ujit prej 2200 milion m3(Burimi: Analiza e mjedisit n Kosov). Nj pjes e vogl e siprfaqes s parkut kombtar, n pjesnverilindore, i prket ujmbledhsit t lumit Ibr.

- Uji sht nj burim kryesor q ofrohet nga Parku. Prve burimit t Drinit t Bardh, pjesa m emadhe e Bjeshkve t Nemuna drenazhohet nga degt e tij n ann e djatht: Shushica,Lumbardhi i Pejs, Lumbardhi i Deanit, dhe Ereniku. N t majt t Drinit t Bardh, ujrat ngapjesa lindore e vargmaleve derdhen n Lumin e Istogut. T gjitha kto flukse prfundojn n Drinine Bardh dhe nprmjet saj n detin Adriatik.

- Rajoni i parkut sht nj pjes me shum t reshura dhe nga treguesit m t lart t rrjedhs s ujitdhe me normn m t lart t burimeve t ujit n Kosov (20-45 l / s / km2) (Burimi: Veselaj, 2010).Kosova sht nj rajon me resurse t kufizuara ujore, dhe ky faktor prbn nj krcnim przhvillimin e saj t ardhshm social dhe ekonomik. Prandaj, prdorimi dhe ruajtja e burimeve ujoresht nj shtje kritike dhe sfid e madhe mjedisore.

- Prve rrjetit t dendur t lumit, ka nj numr t liqeneve, t cilat jan nj burim i vlefshmpeizazhor.

- Cilsia e ujit brenda Parkut sht n prgjithsi shum e mir, si tregohet nga t dhnat ekzistueset monitorimit (Burimi: Gjendja e ujit, 2010). T gjitha stacionet e monitorimit n kuadr t Parkut(p.sh. n Kuqisht, Dean, Jasiq) tregojn cilsi t mir t ujit n kuadr t parametrave fiziko-kimike, ndrsa stacionet m posht prgjat rrjedhs (jasht kufijve t Parkut) pas shkarkimit tujrave t zeza urbane dhe industriale tregojn nj rnie t madhe n cilsin e ujit.

- Brenda parkut, nuk ka rrjet t furnizimit me uj. Megjithat, ka shum burime t ujit q leht mundt prdoren nga banort si t pijshm, familjet dhe bizneset prmes nj sistemi t furnizimit megravitet.

- Sistemet e kanalizimit po ashtu mungojnn park. Disa ndrtesa mbledhin ujrat etyre t zeza ne gropa septike, kurse t tjert(duke prfshir disa biznese) n mnyrdirekte i derdhin ato n sistemet elumenjve pa asnj trajtim.

- Rreziku nga ndotja e ujrave nntoksore nprgjithsi sht i ult n brendi t Parkut(Figura 3.6), edhe pse problemet emsiprme t ndrlidhura me mungesn etrajtimit t ujrave t zeza mund tprbjn nj krcnim, veanrisht n qoftse numri i objekteve dhe turistve do trritet.

Figura 3.6. Harta e rrezikut nga ndotja e ujravenntoksore. Sa m e errt ngjyra, vlera m e lart.(Burimi: Elaborimi vetanak n baz t bazs s tdhnave t EULUP-it).


17


- Ujmbledhsit e parkut luajn nj rol ky pr sigurimin e ujit pr nj pjes t madhe t Kosovs.Ruajtja e aftsive t tyre pr t mbajtur ujin (p.sh., nprmjet menaxhimit t duhur t pyjeve) ofronnj mundsi t rndsishme pr t promovuar zhvillimin socio-ekonomik n Kosov.

- N qoft se normat e tanishme t shpyllzimit vazhdojn, apo prkeqsohen, kjo aftsi mund tndikohet n afat t gjat, pr shkak t rritjes s koeficientit t dmtimit t shkaktuar nga reduktimii mbuless s vegjetacionit.

- Plani Hapsinor ofron mundsin pr t hartuar dhe zbatuar rregulla t rrepta n lidhje mendrtimin e ndrtesave dhe lidhjen e tyre me sisteme t prshtatshme t trajtimit t ujrave tzeza. Pa plan, ka gjasa q trendet aktuale t zhvillimit t ndrtimeve t parregullta dhe mungesss infrastrukturs sanitare do t vazhdojn, duke uar n nj rnie t cilsis s ujit.

3.6 Ajri dhe klima

Faktet kye

- Edhe pse nuk ka stacione t monitorimit, cilsia e ajrit brenda parkut mendohet t jet shum emir, pr shkak t mungess s veprimtarive ndotse dhe ventilimit t mir.

- Disa nga komunat n zonn e Parkut kan qen aktive n promovimin e lvizjes s qndrueshme,sidomos prdorimin e sistemeve t transportit publik, shtigjeve dhe rrugve t iklizmit, me efektepozitive n drejtim t prmirsimit t gjendjes shndetsore dhe emetimit t reduktuar t gazraveserr.


- Plani hapsinor luan nj rol t rndsishm n promovimin e fushatave t ndrgjegjsimit, si dhen koordinimin e prpjekjeve ekzistuese q kan pr qllim promovimin e iklizmit, ecjes dheprdorimit t transportit publik prgjat gjith zons s parkut.

- Morfologjia e parkut, dhe veanarisht ekzistenca e identifikimit t qart t rrugve hyrse dhe pikate atraksionit (p.sh gryka e Rugovs), mund t lehtsojn prmirsimet e ardhshme t transportitpublik pr turist brenda parkut.

- Parku, dhe zonat prreth, mund t bhen nj shembull i praktikave m t mira pr nj transport tqndrueshm n Kosov.

3.7 Peizazhi dhe trashgimia kulturore

Faktet kye

- Parku ka disa karakteristika t dallueshme e t ndryshme t peizazhit, duke ju falnderuargjeomorfologjis s tij komplekse dhe modeleve t prdorimit t toks. Bukuria skenike e pyjevemasive, luginave nga akulli, depozitat morenike, tiparet karstike, shpellat, majat, liqenetakullnajore, kullosat alpine jan mahnitse (Figura 3.7). Tipari m madhshtor i parkut, gryka eRugovs, sht nj atraksion i tipit botror dhe nj prej grykave m t thella Evropiane.

- Parku, dhe veanrisht zona e Rugovs (q prfaqson nj provinc t vogl etno-gjeografike), kapo ashtu nj tradit kulturore shum t pasur, me veshje, zakone dhe dialekte unike. Trashgimiakulturore prfshin po ashtu zanatin (argjendari) dhe arkitektur (shtpi tradicionale, kulla, mullinjme uj).


18

- Ekzistojn 10 vende t trashgimis kulturore brenda kufijve t parkut dhe 57 zonat prreth. Ktoprfshijn dy vende t trashgimis kulturore t njohura nga UNESKO (Patriarkana e Pejs dheManastiri i Deanit).

- Parku ofron nj gam t gjer t aktiviteteve rekreative n natyr duke prfshir ngjitjen nshkmbinj, alpinizm, ski, eksplorim t shpellave, gjueti, peshkim.

- Sipas zyrs s informimit pr turist n Pej, parku vizitohet nga 20,000 vizitor pr do vit.

Figura 3.7. Shembuj t peizazheve madhshtore alpine afr Bukovcit


- Si sht prshkruar n seksionet e mparshme, disa nga peizazhet e lumenjve kan nevoj prndrhyrje restaurimi, pr shkak t aktiviteteve intensive t njeriut. Pa kto intervenime, dherregulla strikte ndaj aktiviteteve kritike si p.sh nxjerrja e zhavorrit dhe ndrtimtaria, kto peizazheedhe m tej do t degradohen duke zvogluar atraktivitetin e parkut pr turist.

- Parku ka potencial t madh q t zhvilloj m tutje ofertn e tij n kuadr t turizmit t bazuar nnatyr, duke prfituar nga bukuria e tij, llojllojshmria dhe t qenit unik pr shkak t peizazheve.

- Humbja e popullsis aktuale po pengon ruajtjen e shfrytzimit tradicional t toks (p.sh. kullotatsezonale), dhe praktikat kulturore t ndrlidhura duke prfshir arkitekturn. Kjo humbje sht sipasoj e mungess s mundsive ekonomike dhe infrastrukturs s prshtatshme q ndikojn nat zon. Pa implementimin e politikave specifike, ka gjasa q trendi i shpopullimit do t vazhdojose do t prkeqsohet.


19

3.8 Asetet materiale

Faktet kye

- Lnda drusore sht nj shrbim i rndsishm i ekosistemit ofruar nga Parku. Shumica e shtpivebrenda Parkut dhe n zonat prreth, kryesisht prdorin lnd drusore pr ngrohje.

- Produktet jo-drusore t pyllit (frutat malore, mjalta, krpudhat, bimt mjeksore) po ashtu vjelnn Park, dhe prfaqsojn nj kontribut t rndsishm t sistemeve t jetess s banorve.


- Prerja e pyllit n park bhet n mnyr jo t rregullt dhe t pa qndrueshme, dhe kjo on ndegradim dhe shpyllzim (Figura 3.8). Ky trend do t vazhdoj prve nse zbatohen praktikat emenaxhimit t qndrueshm t pyjeve.

- Disa nga produktet jo-drusore aktualisht vjeln n mnyr t paqndrueshme (p.sh, sanza everdh, q mblidhet pr prdorim mjeksor).

Figura 3.8. Degradimi pyjor sht i prhapur gjithandej n park


20

4. shtjet kye mjedisore dhe objektivat e VSM-s

N mnyr qe VSM-ja t jet efektive n mbshtetjen e procesit t planifikimit, fokusi i tij duhet ngushtuar,duke identifikuar shtjet specifike mjedisore (n aspektin e problemeve dhe mundsive) t cilat jan trndsishme pr at kontekst dhe ushtrimin e planifikimit. Problemet paraqesin shtjet kritike t cilat nedshirojm ti adresojm dhe prmirsojm prmes planit. Mundsit jan elemente t kontekstit mjedisorq mund t prdoren n plani pr ti arritur objektivat e tij, ose pr ti prmirsuar kushtet e banorve. Njgj e till mundson identifikimin e objektivave specifike t VSM-s pr ti adresuar shtjet e tilla dhe pr tiprdorur kto objektiva si referenc gjat hartimit t planit po ashtu gjat zbatimit t tij.

Duke marr parasysh informacionin e mbledhur dhe t analizuar n kapitujt e mparshm, si dhedokumentin e Profilit t PZHK-s, si dhe rezultatet e dy puntorive t mbajtura nga palt e interesit (shihseksionin 1.2), sht hartuar nj list e mundsive dhe sfidave kye mjedisore sht paraqitur (Tabela 4.1).Elementet e identifikuara n kt list (dhe m n prgjithsi prmbajtja e studimit baz) jan prdorur sibaz pr zhvillimin e objektivave t VSM-s t cilat prshkruhen n vijim. Objektivat e VSM-s janidentifikuar duke marr parasysh edhe objektivat e zhvillimit mjedisor dhe t qndrueshm t prcaktuaran ligjet prkatse dhe veprimet strategjike (shih Kapitullin 2). Objektivat e VSM-s prfaqsojnreferencn kryesore ndaj t cils vlersohen efektet n mjedis t Planit Hapsinor, si prshkruhet nkapitujt 6 dhe 7.

Mundsit kye

Parku paraqet nj hotspot t biodiverzitetit, relevante n shkall rajonale pr shkak t numrit tlart specieve t rralla, t krcnuara dhe endemike;

Brenda parkut, sistemet e jets dhe praktikat tradicionale t shfrytzimit t toks dhe traditat elidhura dhe trashgimia kulturore jan t mbrojtura mir;

Ekosistemet e parkut ofrojn shrbime t rndsishme t ekosistemit, si ujrat e mbla, peshku,produktet pyjore jo-drusore (mjalt, fruta mali, krpudha, barra tradicionale shruese).

Parku po ashtu, pr shkak t afrsis me zonat relativisht t mdha urbane, ofron mundsi tpromovoj jetes t shndetshme (iklizm, alpinizm, etj).

Parku ofron nj gam t gjer t mundsive pr zhvillimin e turizmit n natyr, duke prfshir edhedisa aktivitete t mundshme n natyr.

Problemet kye

Paqndrueshmria e shpatit dhe erozioni i toks ndikojn tek disa nga pjest kryesore t luginave,kryesisht pr shkak t punimeve t fundit n prmirsimin e infrastrukturs;

Ndikimet kumulative t aktiviteteve njerzore (pun rrugore, zhvillime hidro-energjike, ndrtimtari,nxjerrja e zhavorrit, etj) ndikojn n natyralitetin dhe mbrojtjen e korridoreve t lumenjve;

Prerjet dhe transportimi i parregullt i drunjve ndikojn ne zonat e ulta pyjore. Ndrtimet e parregullta ndikojn n korridoret e lumenjve po ashtu n shpate n zonat m

atraktive turistike.

Tabela 4.1. Problemet dhe mundsit kye mjedisore


21

Duke u bazuar n listn e problemeve dhe mundsive, dhe duke pasur parasysh objektivat e vendosura ngapolitikat prkatse mjedisore apo planeve dhe programeve tjera (shih Kapitullin 2), sht prpiluar njdraft-list e objektivave t VSM-s, dhe sht rishikuar pas ndrveprimit me palt e interesit, ekipin eplanifikimit , dhe ekspertt teknik. Objektivat VSM-s jan grupuar n fushat tematike t renditura n ligjinpr VSM, prkatsisht biodiverziteti, popullsia dhe shndeti i njeriut, toka, uji, ajri dhe klima, peizazhi dhetrashgimia kulturore, si dhe asetet materiale. Ato jan paraqitur n Tabeln 4.2, s bashku me disashnime pr t prshkruar arsyet pr zgjedhjen e tyre.

Tema Objektivi Shnime

Biodiverziteti O1: Mbrojtja dhe prmirsimi ispecieve dhe habitatit

Vmendje e veant duhet t'i kushtohet specieveendemike q jan t rralla n nivel kombtar dhe rajonal,me t cilat parku sht i pasur, por t cilat jan tkrcnuara

O2: Rritja/mbajtja e lidhjes natyroreme habitatin

Fushat kryesore t habitateve duhet t identifikohen dhelidhen prmes korridoreve dhe urave kaluese.

Popullsia dheshndeti injeriut

O3: Prmirsimi i shndetit (prmesushtrimeve dhe rekreacionit nnatyr)

Afrsia e parkut me zonat e mdha urbane duhet tshihet si nj mundsi pr promovimin e jetsshndetsore duke u inkurajuar nga aktivitetet rekreativen natyr.

O4: Ulja e ekspozimit ndaj rrezikutnatyror.

Shembja e dheut dhe gurve ndikojn n shtresat e ultat luginave ku sht duke u punuar pr prmirsimin errugve, ndrtesave dhe hidrocentraleve. Kjo prbn njkrcnim pr banort e parkut dhe vizitort.

Toka O5: Parandalimi i erozionit t toks Erozioni i toks ndikon n shpate ku ndodh shpyllzimiintenziv, si dhe zonat e ndrtimeve t fundit dhepunimeve n rrug.

O6: Ruajtja e kapacitetit prodhues ttoks

Kjo sht thelbsore pr garantimin e qndrueshmriss sistemeve tradicionale t jets bazuar n kullota.Kapaciteti prodhues i toks mund t ndikohet ngaerozioni, ndrtimet e parregullta n tokn pjellore poashtu kontaminimi i toks (p.sh. Ndrtimet e objekteveturistike me sisteme jo adekuate pr trajtimin e ujrave tzeza).

Uji O7: Prmirsimi/mbajtja e cilsis sujit

Shqetsimet pr cilsin e ujit ndrlidhen me objekte metrajtim joadekuat t ujrave t zeza, si dhe aktivitetetndotse q ndodhin n afrsi t sistemeve t lumenjve(nxjerrja e gurve, punt ndrtimore pa intervenimerestauruese, etj)

O8: Prmirsimi/ruajtja e aftsispr deponimin e ujit

Ky sht nj shrbim i rndsishm i ekosistemit q Parkuofron n tr Kosovn perndimore dhe duhet tprmirsohet ose t paktn t mirmbahet, dukeparandaluar ndryshimet e prdorimit t toks q ndikonn aftsin e ujndarsit pr t mbajtur dhe deponuarujin.

O9: Minimizimi i prdorimit tpanevojshm t ujit

Duke pasur parasysh rolin (shih pikn m lart) e tij, Parkumund t jet nj kampion pr t promovuar praktikat eruajtjes s ujit n t gjitha fushat, dhe veanrisht nzonat q lidhen me turizmin.

Ajri dhe klima O10: Reduktimi i emetimit t gazraveserr

Plani Hapsinor mund t luaj nj rol ky n promovimine fushatave t ndrgjegjsimit, si dhe n koordinimin eprpjekjeve ekzistuese q synojn promovimin e iklizmit,ecjes dhe prdorimin e transportit publik n tr zonn eParkut.


22

Peizazhi dhetrashgimiakulturore

O11: Ruajtja dhe prmirsimi ikaraktereve t dallueshme tpeizazhit

Peizazhet me "karaktere" t ndryshme (p.sh. sipas botss egr dhe vendit, etj) duhet t identifikohen dhembrohen (n mnyr ideale duke prfshir banort dhepalt e interesit).

O12: Restaurimi i peizazheve tprekura nga aktivitetet njerzore.

Disa pjes t Parkut krkojn ndrhyrje restauruese tpeizazhit n mnyr q t ruhet identiteti i tij, si dhe tiprshtatet pritjeve t vizitorve. N veanti, pjest eluginave t prekura nga punimet n rrug dhe ato tndrlidhura me ujin, si dhe disa shpate ku shpyllzimi iegr dhe erozioni jan evidente.

O13: Mbrojtja e trashgimiskulturore, historike dhe arkitekturaleduke prfshir traditat lokale dhetrashgimin etnografike.

Zonimi dhe rregullimet tjera t menaxhimit t paraqituranga Plani duhet t konsiderojn me kujdes shprndarjen etipareve t trashgimis, duke prfshir ndrtesatprkatse (p.sh. kishat, shtpit tradicionale tfermerve, kasollet e Barinjve), modelet e shfrytzimit ttoks (kullota), por edhe trashgimin e paprekshme(muzik, ushqim, tradita kulturore).

Asetetmateriale

O14: Ruajtja/rritja e furnizimit melnd drusore pr prdorim lokal

Lnda drusore aktualisht po shfrytzohet n mnyr tparregullt dhe t paqndrueshme. Menaxhimi i duhur ipyjeve duhet t zbatohet pr t garantuar mbrojtjen ezonave m t ndjeshme, por edhe sigurimin e lndsdrusore, sidomos pr banort e Parkut.

O15: Ruajtja/rritja e furnizimit tprodukteve pyjore jo-drusore

Frutat e malit, mjalta, krpudha, bimt mjeksoreparaqesin PPJD (produkte pyjore jo-drusore) q iuofrohen (kryesisht) banorve t parkut. Zonat m trndsishme q ofrojn shrbime t tilla duhet tidentifikohen dhe menaxhohen n prputhje merrethanat.

Tabela 4.2. Objektivat e VSM-s t grupuara n temat t identifikuara nga Ligji i VSM-s


23

5. Prmbledhje e hartimit t Planit Hapsinor

Dokumenti i vizionit t Planit Hapsinor pr Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna e identifikon si vend ku:

biodiverziteti i pasur i t gjitha habitateve dhe specieve do t mbrohet; shfrytzimi i toks n park dovendoset me qllim t vazhdimit t zhvillimit socio-ekonomik, me theks t veant zhvillimin eqndrueshm t turizmit e q do t rrit mirqenien e komunitetit brenda dhe jasht tij. Parku do t trheqnj numr t madh t vizitorve t cilt do t mirpriten, inspirohen, knaqen me mundsit q i ofronparku pr rekreacion, pushim dhe trajtim q do ti ngjason parkut shembullor; Banort n dhe prrethparkut do t mbrojn dhe promovojn trashgimin kulturore dhe traditat.

Me qllim t arritjes s ktij vizioni jan propozuar pes synimet kryesore n vijim:

1. Administrimi, menaxhimi efikas i parkut dhe bashkpunimi n shrbim t parkut;

2. Mbrojtja, ruajtja dhe shfrytzimi racional i vlerave t trashgimis natyrore e kulturore n park dhepr rreth tij;

3. Zhvillimi i turizmit dhe ngritja ekonomike e parkut;

4. Zhvillimi socio-demografik n vendbanimet brenda dhe pr rreth parkut;

5. Sigurimi i qasjes dhe i shrbimeve publike n park.

Secili synim prbhet nga nj numr i objektivave m specifike.

Prputhshmria midis ktyre synimeve dhe objektivave t VSM-s sht vlersuar n kapitullin vijues.

Korniza e zhvillimit hapsinor e Planit Hapsinor paraqet parashikimet e dshiruara hapsinore pr ParkunKombtar "Bjeshkt e Nemuna ". Ajo prmban konceptin e zhvillimit t ardhshm hapsinor dhe strukturnhapsinore pr zhvillimin dhe organizimin n t ardhmen. sht propozuar qasja e zonimit q t ndihmojarritjen e ktij vizioni. Hartimi i zonimit sht paraqitur n Figurn 5.1, dhe efektet e tij mjedisore jan tprshkruara n Kapitullin 7.

N fund, plani prmban strategji dhe veprime pr zbatim. Kto jan paket e masave, aktiviteteve oseprojekteve konkrete zbatimi i t cilave ka pr qllim ti arrij synimet dhe objektivat e identifikuara m par.Pr secilin objektiv, jan identifikuar projekte apo veprime konkrete q krkohen pr arritjen e tij. Vlersimimjedisor i strategjis dhe veprimeve sht paraqitur n Kapitullin 8 t ktij raporti.


24

Figura 5.1 Zonimi. Zona 1: Ngjyr e gjelbr, Zona II: e verdh, Zona III: e kuqe, e portokallt dhe e verdh.


25

6. Analiza e prputhshmris s objektivave t Planit Hapsinor

N kt kapitull, synimet e planit Hapsinor t prshkruara n Kapitullin 5 jan testuar karshi objektivave tVSM-s pr t identifikuar ndrveprimet dhe konfliktet potenciale. Qllimet e prgjithshme t analizs jansi n vijim:

- Testimi nse t gjitha objektivat e VSM-s po trajtohen sipas planit, d.m.th. nse pr secilin objektivt VSM-s ka s paku nj objektiv potencialisht n prputhje me objektivin e planit;

- Theksimi i mosprputhjeve dhe konflikteve potenciale, dhe rekomandimi i mnyrave pr t zbatuarplanin n mnyr q t shmangen konfliktet e tilla;

- Theksimi i ndrveprimeve potenciale, dhe sugjerimi i mnyrave pr ti avancuar dhe shfrytzuar aton plan.

Synimet kan nj karakter t prgjithshm, ashtu q ndikimet e tyre do t varen pothuaj trsisht nga ajose si ato n t vrtet zbatohen gjat fazave pasuese t planifikimit. Rrjedhimisht, n kt faz, komentetkryesisht synojn theksimin e ndrveprimeve potenciale dhe konflikteve ndrmjet piksynimeve dheobjektivave t VSM-s, dhe n rekomandimin e mnyrave pr t prkufizuar (dhe m von zbatuar)synimet pr prmirsimin e ndikimeve t tyre t prgjithshme n mjedis.

Testi sht kryer prmes nj matrice (matrica e prputhshmris), e cila vendos synimet e planit n njbosht dhe objektivat e VSM-s n boshtin tjetr. Rubrikat jan plotsuar duke u prgjigjur n pyetjen: Ajan kto synime si prshkruhen n dokumentin e planifikimit potencialisht n prputhje/potencialishtn konflikt me kt objektiv t VSM-s?. Komentet dhe rekomandimet se si duhet prmirsuarprputhshmrin ndrmjet planit dhe objektivave t VSM-s jan paraqitur pas matrics.

Objektivat e VSM-s

Synimet e Planit Hapsinor

Synimi 1Administrimi,

menaxhimiefikas i parkut

dhebashkpunimin shrbim t

parkut

Synimi 2Mbrojtja, ruajtjadhe shfrytzimi

racional i vleravet trashgimis

natyrore ekulturore n park

Synimi 3Zhvillimi i turizmit

dhe ngritjaekonomike e

parkut

Synimi 4Zhvillimi socio-demografik nvendbanimet

brenda dhe prrreth parkut

Synimi 5Sigurimi i qasjesdhe i shrbimevepublike n park

O1: Ruajtja dheprmirsimi i specievedhe habitatit

+ ++ +/- -

O2: Rritja/mbajtja elidhjes natyrore thabitatit

+ -

O3: Prmirsimi ishndetit

++ +

O4: Zvoglimi iekspozimit ndajrreziqeve natyrore

+ ++ -

O5: Parandalimi ierozionit t toks

+ ++ - -

O6: Mirmbajtja ekapacitetit prodhues ttoks

+ ++ ++/-

O7:Prmirsimi/mirmbajtja e cilsis sujit

+ + ++

O8:Prmirsimi/mirmbajtja e mundsis pr tdeponuar ujin

+ +

O9: Minimizimi ishfrytzimit t

-


26

panevojshm t ujitO10: Zvoglimi ilirimit t gazrave serrO11: Ruajtja dheprmirsimi ikaraktereve tdallueshme tpeizazhit

+ ++ +/- -

O12: Restaurimi ipeizazheve t prekuranga aktivitetetnjerzoreO13: Mbrojtja etrashgimis kulturore,historike dhearkitekturale, si dhetraditave

+ ++ +

O14: Ruajtja/rritja efurnizimit me lnddrusore pr prdorimlokal

+ -

O15: Ruajtja/rritja efurnizimit tprodukteve pyjore jo-drusore

+ ++

Legjenda

++ : Ndikim potencial pozitiv (domethns)

+ : Ndikim potencial pozitiv (i vogl, kryesisht indirekt)

0 : Pa ndikim

- : Ndikim potencial negativ (i vogl, kryesisht indirekt)

-- : Ndikim potencial negativ (domethns)

+/- : Bashkveprim i pasigurt/Ndikime pozitive dhe negative

Synimi 1 Administrimi, menaxhimi efikas i parkut dhe bashkpunimi n shrbim t parkut

- Edhe pse ky synim nuk ka ndikime direkte n mjedis, mund t ket ndikime indirekte pozitive,sidomos duke ju falnderuar krijimit t bazs s t dhnave hapsinore (Objektivi 2) e cila do tmundsoj identifikimin dhe shnjimin e zonave m t vlefshme, si dhe zonave m t ekspozuarandaj degradimit mjedisor. Nj gj e till do t kontribuoj n menaxhim m t mir, tejkalim tproblemit t fragmentimit t t dhnave. Sapo t jen n dispozicion t dhnat, rekomandohet qkjo baz t dhnash n mnyr specifike t prfshij shtresat e harts, si:

o zonat e pasura me biodiverzitet: shprndarjen e habitatit t specieve m t rndsishme tbimve dhe kafshve (t rrezikuarave, endemike, etj.);

o zonat e ndjeshme ndaj erozionit;

o zonat q kan nevoj pr intervenime restauruese t peizazhit;

o shprndarja e zonave t trashgimis historike dhe arkeologjike;

o objektet pr turist, prfshir hotelet, kasollet, restorantet

o inventarizimin pyjor.

- Nj efekt tjetr pozitiv, edhe pse indirekt, ndrlidhet me prmirsimin e pritur n qeverisjen ezons s mbrojtur, i cili do t ket m shum bashkrendim dhe pjesmarrje (Objektivi 3). Kjo sht


27

krkesa kryesore pr t promovuar nj vizion t prbashkt pr t ardhmen e Parkut, e cila do tmund t prfshinte caqet e dakorduara, sidomos lidhur me zhvillimin e ardhshm t infrastrukturss turizmit (p.sh., prcaktimi i kapacitetit t prgjithshm turistik t Parkut dhe identifikimi inumrit maksimal t dshiruar t objekteve n dispozicion).

Synimi 2 Mbrojtje, ruajtje dhe shfrytzim racional i vlerave t trashgimis natyrore e kulturore n parkdhe pr rreth tij

N prgjithsi, ky synim n mnyr eksplicite trajton mbrojtjen mjedisore kshtu q sht nprputhje t lart me shumicn e objektivave t VSM-s. Megjithat, sht i formuluar n mnyrt prgjithshme dhe ndikimet e tij aktuale do t varen nga veprimet specifike q propozohen. Disanga objektivat nn kt synim do t mund t prmirsoheshin, duke e detajuar probleminmjedisor ose komponentin q e adresojn. Pr shembull, Mbrojtja nga fatkeqsit natyrore dhe tshkaktuara nga faktori njeri (Objektivi 9) do t mund t prfshinte nj referenc t procesevespecifike, si prerja e jashtligjshme dhe paqndrueshmria e shpatit e shkaktuar nga prmirsimi irrugs dhe projektet zhvillimore pr hidro-energji.

Objektivat 1 dhe 2 t ktij synimi (prkatsisht rreth prmirsimit t ndrgjegjsimit, informimit,inventarizimit t veorive natyrore dhe kulturore) mund t ken ndikime pozitive, edhe pseindirekte, virtualisht n t gjitha objektivat e VSM-s, dhe rekomandohet bashkrendimi i tyre mesynimin 1, dhe prcjellja e tyre nprmjet veprimeve specifike q synojn shtjet m kritikemjedisore (p.sh. mbrojtjen e peizazheve t lumenjve brenda pjesve kryesore t lugins).

Objektivat 4 deri 17 lidhen me mbrojtjen e pasurive t ndryshme mjedisore dhe kulturore, dhezvoglimin e fatkeqsive natyrore dhe degradimit t shkaktuar nga njeriu.

N mesin e aktiviteteve t nevojshme pr arritjen e objektivit 8 nga ky synim, sht edhe ai prrikuperimin n siprfaqet toksore t dmtuara nga ndrtimi i infrastrukturs. Ky aktivitetprputhet, edhepse jo n mnyr t drejtprdrejt, me objektivin e VSM pr restaurimin epeizazheve t prekura nga aktivitetet njerzore dhe sht aktivitet kritik duke pasur parasyshgjendjen e tanishme, sidomos n pjest e lugins t dmtuara nga aktivitetet e ndrtimit trrugve/zgjerimit dhe zhvillimit t hidroenergjis. Kto zona paraqesin pikn hyrse t Parkut dhesi t tilla duhet tua ofrojn natyrn dhe ndjenjn e vendit vizitorve. Prandaj, rekomandohetrestaurimi i peizazheve t prekura t lumenjve t cilit edhe i duhet dhn prparsi gjat zbatimitt ardhshm t Planit Hapsinor.

Aktivitetet q kan t bjn me monitorimin e burimeve ujore, pellgjeve lumore, liqeneve,monitorimin n lokacionet ku shfrytzohet uji pr pije (objektivi 8, synimi 2) dhe aktiviteti q duhetta parasheh plani i menaxhimit t parkut pr aplikimin e regjimit t shfrytzimit t trupave ujore(objektivi 10, synimi 2) jan n harmoni me objektivin e VSM pr parandalimin e shfrytzimit tpanevojshm t ujit. Sa i prket shfrytzimit t ujit, zona e parkut luan rol kryesor lidhur merregullimin dhe sigurimin e ujit pr tr Kosovn perndimore, kshtu q zvoglimi i shfrytzimit tujit mund t theksohet n qllimet e Planit Hapsinor t Parkut Kombtar Bjeshkt e Nemuna.

Synimi 3 Zhvillimi i turizmit dhe ngritja ekonomike e parkut

Objektivat 1 dhe 2 trajtojn ruajtjen e praktikave tradicionale, si bujqsia dhe bletaria, dhembledhja i barishteve mjekuese, si dhe frutave t malit. Kjo sht shum e rndsishme prmbrojtjen e sistemeve t jetess n fshatra t cilat n mas t madhe bazohen n shfrytzimin eshrbimeve t ekosistemit t ofruara nga Parku. Kto objektiva trsisht prputhen meobjektivat e VSM-s 6, 11 dhe 15, dhe gjithashtu do t mund t kontribuonin indirekt n ruajtjen etrashgimis kulturore dhe traditave (VSM, Objektivi 13)

Objektivi 3, n parim, do t mund t kontribuonte n prmirsimin e lidhjes me habitatin natyror,prmes planifikimit t prshtatshm edhe t zonave q rrethojn parkun (p.sh., prmes prcaktimit


28

t tampon zonave me aktivitete t kufizuara njerzore). Edhe objektivi 6 (bashkpunimindrkufitar) parimisht, do t mund ti kontribuonte ksaj. Megjithat, rekomandohet q kjo tprmendet n mnyr eksplicite n qllim, ashtu q prpjekjet pr bashkpunim dhebashkrendim t mos synojn vetm zhvillimin e turizmit, por edhe zvoglimin e fragmentimit thabitatit, si dhe prmirsimin e korridoreve t bots s egr, pr t avancuar ruajtjen ebiodiverzitetit (VSM, Objektivi 1).

Objektivat lidhur me zhvillimin e turizmit (Objektivat 1, 4, 5, 6) duhet t zbatohen me kujdes dheharmonizohen n zonimin e Parkut, pr t shmangur ndikimet potenciale, sidomos lidhur mendryshimin e habitatit natyror (VSM, Objektivi 1), erozionin e toks dhe produktivitetin e toks(VSM, Objektivat 5 dhe 6), ndrhyrjen n peizazhet tradicionale dhe natyrore (VSM, Objektivi 11)dhe shfrytzimin e ujit (VSM, Objektivi 9).

Synimi 4 Zhvillimi socio-demografik n vendbanimet brenda dhe pr rreth parkut

Nuk jan parapar bashkveprime domethnse ndrmjet ktij synimi dhe objektivave t VSM-s,prve prmirsimit t shndetit n fshatra (VSM, Objektivi 3) q pritet nga objektet eprmirsuara t kujdesit shndetsor.

Synimi 5 Sigurimi i qasjes dhe i shrbimeve publike n park

Ky synim lidhet me prmirsimin e transportit, ujit, infrastrukturs s telekomunikimit dheenergjis elektrike, si dhe menaxhimin e mbeturinave. Rezultatet m pozitive q lidhen me arritjene objektivave t VSM-s priten t jen pr cilsin m t mir t ujit dhe zvoglimin pasues tsmundjeve nga uji.

E tr infrastruktura lineare mund t shpij n fragmentimin e habitatit, ashtu q ato duhet tdizajnohen dhe t vendosen me kujdes pr t shmangur habitatet m t ndjeshme;

Infrastrukturat e transportit paraqesin nj breng t madhe pr shkak t ndikimeve t tyre direktedhe indirekte. Ndikimet direkte prfshijn erozionin e toks, shkaktimin e rrshqitjeve t toks dhernien e shkmbinjve, rregullimin e peizazheve t lumenjve dhe humbjen e habitateve. T gjithakto efekte tashm po ndodhin deri n nj mas prgjat pjesve kryesore t lugins, ku rrugt pozgjerohen dhe prmirsohen. Projektet e ardhshme duhet t minimizojn kto ndikime dhe tofrojn aktivitete restaurimi. Ndikimi m i konsiderueshm indirekt me gjas do t ndrlidhet meqasjen e prmirsuar me sektort aktualisht t patrazuar dhe m t egr t Parkut, dukeshkaktuar rregullim n botn e egr dhe ndryshim t ekosistemeve t ndjeshme. Nj efekt tjetr imundshm negativ i qasjes s prmirsuar sht rritja e aktiviteteve t prerjes s paligjshme tdrunjve.


29

7. Vlersimi i ndikimeve mjedisore t Kornizs s Zhvillimit Hapsinor

Zonimi sht element kryesor n Planin Hapsinor sepse prmban strategjin hapsinore e cila do tprdoret pr t arritur objektivat e planit. Gjat puntoris s mbajtur n maj t vitit 2014, jan shqyrtuardhe diskutuar skenar t ndryshm alternativ pr zonim. Kta skenar kan pasqyruar kndvshtrimekrejtsisht t ndryshme, t prfaqsuara prmes nj skenari t orientuar n zhvillim, i cili synon ta rrisZonn III, prmes nj skenari t orientuar n natyr, q synon ta rris Zonn I, dhe prmes nj skenari tbalancuar, q synon t siguroj mbrojtjen e natyrs brenda zonave m relevante, duke mundsuarshfrytzimin e qndrueshm t pasurive natyrore dhe zhvillimin e turizmit n zonat m pak t ndjeshme.Kta tre skenar kan prfaqsuar pakon e par t gjer t alternativave q jan shqyrtuar dhe krahasuargjat planifikimit hapsinor. Ushtrimi ishte i dobishm pr t kuptuar qndrimet pr dhe kundr, tskenarve t ndryshm, dhe ndihmuar rafinimin e propozimit prfundimtar, i cili ishte i ngjashm me at tskicuar n skenarin e balancuar.

N kt kapitull do t vlersohet dhe komentohet draft zonimi. Ky kapitull do t prqendrohet n ofrimin esugjerimeve dhe komenteve rreth prmirsimit t tij.

Seksioni 7.1 prqendrohet n Zonn I, q sht m e rndsishmja nga perspektiva e mbrojtjes mjedisore.Megjithat, mbrojtja e mjedisit, e n veanti e biodiverzitetit, krkon edhe nj projektim t veant tnjsive t Zons II dhe Zons III, t cilat trajtohen n Seksionin 7.2.

7.1 Njsit e Zons I: Vlersimi i propozimit dhe shqyrtimi i alternativave t mundshme

N Zonn I, zbatohet mbrojtja e prpikt e mjedisit dhe ekosistemeve, duke minimizuar pranin dherregullimin nga aktivitetet njerzore. Draft zonimi i prcakton 15 njsi pr Zonn I, kryesisht q ndodhenn sektorin qendror t Parkut, duke ln jasht sektorin m veriperndimor, i cili sht m interesanti przhvillimin e tanishm dhe t ardhshm t turizmit (Figura 7.1). M s miri, vlersimi i performancsmjedisore t njsive t propozuara t Zons I duhet br duke njohur shprndarjen e speciet e bimve dhekafshve m t rndsishme (p.sh., t rralla, endemike, t ndjeshme, etj.), si dhe llojet e ekosistemit, dheveorit tjera relevante natyrore (p.sh., vendet me interes gjeomorfologjik si: ujvara, vendet me vlershkencore, etj.). Megjithat, kjo informat sht e kufizuar, ose sht n dispozicion vetm n aspektin enjohuris s ekspertit, kshtu q sht vshtir t kontrollohet nse t gjitha habitatet e rndsishmedhe veorit natyrore jan prfshir n Zonn I. Duke pasur parasysh q ekspertt kryesor jan prfshirn procesin e zonimit, mund t supozojm q e tr njohuria n dispozicion rreth shprndarjes s specieve,zonave t rrezikuara t habitatit, vendeve me ndjeshmri ekologjike dhe t vlefshme sht vn nshfrytzim pr t caktuar kufijt e njsive t Zons I.

Pas ksaj q u tha, analiza do t prqendrohet n disa karakteristika t prgjithshme hapsinore dhetopologjike t Zons I q mund t prdoren pr t vlersuar qndrueshmrin e tyre t prgjithshme dheformuluar disa rekomandime. Pr kt qllim do t prdoren tri kritere kryesore t vlersimit:

1. Madhsia: Kjo sht masa e shkalls s nj njsie t caktuar. T gjitha gjrat tjera duke qen tbarabarta, njsit m t mdha kan tendenc t mbshtesin m shum specie dhe dendsi m tmadhe sesa njsit e vogla.

2. Natyraliteti: Shkalla n t ciln nj zon sht afr me gjendjen e saj origjinale (t paprishur) dhe elir nga rregullimet e shkaktuara nga aktivitetet njerzore. Sa m natyrore dhe m pak erregulluar, m mir.

3. Diversiteti: Nj mas e numrit t llojeve t ndryshme t habitateve dhe ekosistemit q ekziston nnj zon t caktuar. Peizazhet me diversitet m t lart n prgjithsi ofrojn kamare pr njnumr m t madh t specieve se sa peizazhet homogjene.


30

4. Lidhshmria. sht nj mas e rregullimi t pjesve n hapsirn e peizazhit. N prgjithsi,konfigurimet m t lidhura njra me tjetrn dhe ato kompakte hapsinore paraplqehen ndajpeizazheve m t fragmentuara pr shkak t mundsis m t madhe pr lvizjen e specieve dherrjedhat e lndve ushqyese.

Figura 7.1 Shprndarja hapsinore e njsive t Zons 1 n draft zonim (me numra t prdorur n kt seksion)

Sa i prket madhsis, madhsia mesatare e njsive t Zons I sht rreth 761 ha, q sht gj e mir nkuptimin e sigurimit q kto njsi t jan mjaft t mdha pr t garantuar lvizje dhe mbijetes t specieve.Megjithat, disa pjes t vogla jan t pranishme, me siguri pr t ruajtur vendet q kan zgjerim tkufizuar, por q jan t njohura pr strehimin e specieve t rralla ose endemike, ose gjithsesi trndsishme, dhe/ose llojeve t habitateve. N veanti, Njsia 1 dhe Njsia 2 (shih Figurn 7.1) mbulojnvetm rreth 250 hektar.

Sugjerim: Njsia 1 prfaqson nj ishull brenda Zons II dhe duhet ndrmarr masa pr t avancuar roline saj pr ruajtjen e natyrs, qoft prmes zgjerimit t saj, ose, nse kjo nuk sht e mundur pr shkak tkonfliktit n shfrytzimet e toks n zonat fqinje, prmes identifikimit t nj tampon zone prreth saj (tthemi s paku 200 metra) ku aktivitetet njerzore mbahen n minimum. Zonat fqinje mbulohen me pyjegjethernse, ashtu q kto masa do t mund t ndrlidheshin me menaxhimin e pyjeve (p.sh., prmescaktimit t zonave ku ndalohet prerja pr t mos rregulluar pyjet dhe ofruar nj ekzaminim m t mirpr njsin e Zons I).

Sugjerim: Njsia 2 sht relativisht afr me pjest tjera dhe t mdha t Zons I. Megjithat, lidhja fizikeme ato pjes (ose zgjerimi i Njsis 2) vshtirsohet nga prania e rrjetit t rrugve (shih Figurn 7.2). Kshtuq, rekomandohet monitorimi i aktiviteteve njerzore prgjat atyre rrugve, pr t kufizuar fardozhvillimi t mtejm dhe pr t dekurajuar shfrytzimin e tyre nga turistt sa m shum q t jet emundur. Ve ksaj, do t mund t ndrmerreshin disa masa lehtsuese duke u kujdesur q t mirmbahetbimsia prgjat skajeve t rrugs, dhe nse ka nevoj t restaurohet, pr t kufizuar shkaqet e rregullimitnga shfrytzimi i rrugs n Njsin 2.


31

Figura 7.2 Rrjeti i rrugve dhe shtigjeve q rrethojn Njsin 2 (shih figurn 7.1 pr numrim t njsive)

Sa i prket natyralitetit, njsit e Zons I mbulojn pothuaj t gjitha llojet m natyrore t mbulueshmriss toks n Park, prfshir llojet e ndryshme t pyjeve (gjethernse, halore dhe t prziera), zonattransitore nga pyjet n shkurre, si dhe kullosat natyrore, shkmbinj t zhveshur dhe liqene. Kshtu q, i trdiversiteti i mbulueshmris s toks sht i zn nga Zona I, dhe kjo siguron q, s paku si prafrim i par,q edhe ekosistemi dhe diversiteti i specieve t jet i prfaqsuar mir n Zonn I. Megjithat, nj llojhabitati i rndsishm mungon nga Zona I, prkatsisht habitati i lumit. Kjo sht pr shkak t faktit q tgjitha korridoret e lumit prdoren edhe pr qllime t infrastrukturs (si dhe aktivitetet tjera, siprshkruhen n kapitullin fillestar), kshtu q aktivitetet ekzistuese njerzore nuk prputhen me qllimet eruajtjes s Zons I. Ky sht fakt q vshtir mund t ndryshohet.

Sugjerim: Lumenjt (dhe m prgjithsisht veorit ujore) jan element relevant i Parkut, ekologjikisht dhen aspektin e imazhit dhe trheqjes turistike. Pr t kompensuar faktin q asnjri nga korridoret e lumitnuk i sht caktuar Zons I, rekomandohet pr Planin Hapsinor q t paraqes rregullore t qarta (dhe trrepta) pr aktivitetet ekzistuese dhe t ardhshme prgjat korridoreve t lumenjve (sidomos lidhur melejimin e ndrtimit t hoteleve, restoranteve dhe nxjerrjes s zhavorrit), si dhe pr t promovuarrestaurimin e peizazhit t lumenjve n zona m t degraduara (p.sh., ku punt rrugore dhe ujore kanprekur shum natyralitetin dhe bukurin piktoreske t korridoreve t lumit).

Sa i prket lidhshmris, njsit e Zons I jan kryesisht t grupuara n sektorin qendror t Parkut, egjithashtu edhe njsit q ndodhen n sektorin m verilindor jan afr njra tjetrs. Forma e njsive shtprgjithsisht kompakte, q sht mir sa i prket minimizimit t rregullimeve nga zonat fqinje lidhur met ashtuquajturin efekt skajor. Shikuar shprndarjen hapsinore t njsive t Zons I n disa pjes tParkut, megjithat, duket se mund t arrihet lidhshmri m e lart, me relativisht pak mund, sidomoslidhur me caktimin e zonave t reja pr Zonn 1. N veanti, Njsia 3 dhe Njsia 4 jan afr, por jo fizikishtt lidhura, edhe pse nuk ka rrug, vendbanime apo infrastruktur tjetr njerzore pr ti ndar ato (shihfigurn 7.3). E njjta vlen edhe pr Njsin 9 dhe Njsin 10.

Sugjerim: Nj rekomandim i qart do t ishte zgjerimi i njsive 3 dhe 4 pr ta br shndrruar n nj pjesm t madhe. Megjithat, gjat puntoris pr zhvillim t skenarit, ka dal q zona ndrmjet dy pjesve (qi sht caktuar Zons II) sht nj korridor me rndsi pr kullotje t bagtive, dhe si i till ka shfrytzim ttoks q nuk sht n prputhje me Zonn I. Nse ky shfrytzim tradicional i toks n kt brez nuk mundt ndryshohet, sugjerohet q t sigurohet q rregullimi i tij n njsit fqinje t Zons I t mbahen nminimum, prmes:

Monitorimit t aktiviteteve t kullotjes pr t kontrolluar q ato t ndodhin vetm n vendinaktualisht t prcaktuar pr Zonn II dhe q t mos ket teprim n kullotje;

(nse nevojitet) restaurimi i mbulueshmris pyjore t skajeve t korridorit, pr t zvogluarrregullimet n njsit e Zons I.


32

Sugjerim: Duhet t shqyrtohet mundsia pr t bashkuar Njsin 9 dhe 10, nse nuk ka rrug apovendbanime ndrmjet tyre (shih figurn 7.4). Korridori i lumit mund t prdoret si lidhje ndrmjet dynjsive, me prparsin jo vet t prmirsimit t lidhshmris, por edhe pr t pasur nj habitat lumi tprfaqsuar n Zonn 1 (shih pikn paraprake rreth diversitetit t habitatit n draft zonim). Mund t ketarsye pr t cilat t dy njsit nuk mund t lidhen (si u tha m par, pjesa m e madhe e njohurive tprdorura pr t formuar zonimin sht ofruar si mendim i ekspertit dhe nuk gjendet n harta aporaporte). N kt rast, rekomandohet q t sigurohet q brezi n Zonn II q ndan Njsin 9 nga Njsia 10menaxhohet n at mnyr q t zvoglon rregullimet potenciale.

Figura 7.3 Njsit 3 dhe 4 (me ngjyr portokalli) vendosur mbi hartn embulueshmris s toks (shih figurn 7.1 pr numrim t njsive)

Nj vrejtje tjetr pr lidhshmrin lidhur me Njsin 5 dhe Njsin 6(shih figurn 7.4). Kto dy njsi jan nga m t mdhat n t gjithanjsit e Zons I, kshtu q potencialisht prfaqsojn zonatthelbsore pr ruajtjen e biodiversitetit, d.m.th., vendet mjaft tmdha pr t plotsuar t gjitha krkesat e habitatit pr speciet erndsishme. Edhe pse kjo nuk mund t kontrollohet pr shkak tmungess s hartave t habitatit, supozohet q zgjedhja e themelimitt vendeve t tilla t mdha varet nga roli q ato luajn pr llojet eprzgjedhura t habitatit dhe/ose speciet, dhe mundsisht atyrespecieve me krkes m t madhe t habitatit (p.sh., ariu i murrm,ujku, rrqebulli). Kto dy pjes ndahen nga nj korridor lumi dhe njrrug, dhe kjo sht arsyeja pse ato nuk mund t bashkohen n njpjes.

Sugjerim: Duke pasur parasysh rolin e tyre potencial pr ruajtjen e biodiverzitetit, rekomandohet q tvlersohen ndikimet e fragmentimit (nse ka) t shkaktuara nga rruga ekzistuese, n aspektin e pengimit tlvizjes s kafshve. Kjo krkon identifikimin paraprak t specieve t synuara dhe analizn e mnyrs styre t lvizjes, si dhe krkesat e habitatit. Nse ndikimet e fragmentimit dalin t jen konsiderueshme,mund t merren masa pr t prmirsuar lidhshmrin ndrmjet Njsis 5 dhe 6, p.sh., duke rivendosurhabitatet n marzhn e tyre dhe n mes (p.sh., habitatit t lumit), duke zvogluar aktivitetet e rejanjerzore dhe zhvillimet prgjat korridorit t lumit, dhe restauruar peizazhet e degraduara (p.sh., prshkak t nxjerrjes s zhavorrit dhe aktiviteteve t vogla gurthyese).

Figura 7.4 Rruga dhe korridori i lumit ndrmjet njsive 5 dhe 6 (shih figurn 7.1 pr numrim t njsis)


33

Nj vrejtje shtes lidhet me erozionin e toks. Analiza e harts s rrezikut nga erozioni i toks (gjendet nbaz e t dhnave EULUP-it) tregon q njsit e propozuara t Zons I prfshijn disa nga hotspotet prerozion t toks (shih figurn 7.5). N veanti, pjesa drmuese e zons s mbuluar nga njsit 5, 6 dhe 7konsiderohet me rrezikshmri t lart nga erozioni. Erozioni i toks mund t shkaktoj degradimin ehabitatit, duke penguar kshtu rolin q luajn kto njsi lidhur me ruajtjen e habitatit. N ann tjetr, faktiq ato jan t caktuara pr Zonn I duhet t garantoj q aktivitetet e prerjeve t paligjshme do t ndalen,duke ln mundsi q mbulueshmria e pyjeve t rritet prap, dhe t zvoglohet rreziku nga erozioni itoks n t ardhmen.

Sugjerim: Erozioni i toks, aktivitetet pr menaxhimin e pyjeve dhe rikthimi i shtresave t bimsis n ktonjsi duhet monitoruar me kujdes pr t siguruar q vendosja e Zons 1 n kto vende shpie n zvogliminaktual t erozionit t toks. Gjithashtu duhet prmendur, q megjithat, harta e rrezikut nga erozioni itoks sht pa validim n terren, ashtu q pr t vlersuar rrezikun aktual nga erozioni i toks duhet tndrmerret studim preliminare n terren.

Figura 7.5 Kufijt e njsive 5, 6 dhe 7 t vendosur mbihartn e rrezikut nga erozioni i toks (sa m i lehthijezimi, rreziku m i lart). (shih figurn 7.1 prnumrim t njsis)

Vrejtja prfundimtare i prket ndjeshmris sujrave nntoksore. Analiza e harts sndjeshmris s ujrave nntoksore (gjendet nbazn e t dhnave t EULUP-it) tregon qnjsit e propozuara t Zons I (sidomos njsit2, 4, 5, 6 dhe 8) prfshijn disa nga vendet m tndjeshme brenda Parkut (shih figurn 7.6).Mundsia e vend-grumbullimeve t ujit pr truajtur uj t cilsis s lart sht shrbimikryesor i ekosistemit q ofron Parku, ndoshta mi rndsishmi. Prandaj, sht pozitive q vendetq jan m t ndjeshme t menaxhohen si ZonI, duke u kujdesur q nuk do t ket ndonjaktivitet njerzor (apo t kufizuar shum) dhe qmbulueshmria natyrore e bimsis do t lejohett rritet prsri.

Figura 7.6 Kufijt e njsive 2, 4, 5, 6, dhe8 t vendosur mbi hartn eNdjeshmris s Ujrave Nntoksore(sa m i errt hijezimi, rrezikshmria me lart). (shih figurn 7.1 pr numrim tnjsis)


34

7.2 Njsit e Zons II dhe Zons III: Vlersimi i propozimit dhe shqyrtimi i alternativave tmundshme

Mbrojtja dhe prmirsimi i biodiverzitetit dhe mjedisit krkon edhe nj projektim t kujdesshm t njsivet Zons II dhe Zons III. Njsit e Zons III mund t paraqesin rrezik pr ruajtjen e natyrs n Zonn I,sidomos aty ku ekzistojn ose parashihen aktivitete m intensive njerzore. Kto aktivitete mund tprfshijn edhe ndryshimet n shfrytzim t toks (p.sh., ndrtesat e reja, rrugt dhe infrastruktura), poredhe rritjet n numrin e vizitorve apo ndryshimet n planet e vizitave dhe aktivitetet, me dmtime tshoqruara, si zhurma dhe ndotja e ajrit. Njsit e Zons I duhet t ekzaminohen nga njsit e Zons III,pr shembull duke prdorur Zonn II pr t penguar rregullimet. Kshtu q, sa m shum q sht emundur, njsit e Zons I, dhe sidomos ato m t voglat dhe m t ndjeshmet, duhet t ndajn kufijt menjsit e Zons II. N Parkun Kombtar Bjeshkt e Nemuna burimet e qarta t rregullimit q duhetshqyrtuar gjat zonimit prfshijn vendbanimet, rrugt, aktivitetet prodhuese, gurthyesit, objektet turistikedhe infrastrukturn hidroenergjetike.

Draft zonimi cakton 61 njsi n Zonn III, shumica e t cilave jan shum t vogla. Madhsia mesataresht rreth 70 hektar, por disa njsi mbulojn vetm disa hektar, kryesisht rreth vendbanimeveekzistuese. N t kundrtn, Zona II prbhet nga nj zon e madhe, q prfaqson matricn e zonimit,d.m.th. bazn mbi t ciln jan projektuar njsit e Zons I dhe Zons III (shih figurn 7.7).

Figura 7.7 Shprndarja hapsinore e njsive t Zons II (majtas) dhe Zons III (djathtas)

Identifikimi i kufijve t Zons II n mas t madhe prputhet me parimin e shfrytzimit t Zons II sitampon zon ndrmjet Zons I dhe Zons III. Megjithat, n disa raste, kjo tampon zon sht e kufizuar nnj brez t ngusht prej disa dhjetra metrash, si shihet n Figurn 7.8.


35

Figura 7.8. Afrsit potencialisht kritike ndrmjet njsive tZons I dhe Zons III. Rratht e kuq tregojn vendet kulargsia ndrmjet Zons I dhe Zons III sht m pak se100m, ndrsa rratht e kaltr-cyan ku largsia sht pakmbi 100m.

Sugjerim: Si shihet n Figurn 7.8, n disa rastelargsia ndrmjet njsive t Zons I dhe Zons IIIduket e pamjaftueshme pr ta ndar Zonn I ngarregullimet e mundshme. Megjithat, largsia linearenuk sht faktori i vetm q duhet pasur parasysh,pasi q edhe faktort tjer (p.sh., topografia,mbulueshmria e toks) qartazi kan rolin e tyre,bashk me madhsin dhe llojin e aktiviteteve qndodhin n seciln njsi t Zons III. Si vlersim iprafrt, i prgjithshm, mund t rekomandohetzgjerimi i gjersis s Zons II pr t krijuar nj brezprej s paku 200 metrash, pr ta ndar Zonn I ngaZona III. Kjo qasje duhet prdorur sidomos n rastetkur rrugt me trafik t konsiderueshm ndodhen nZonn III, ose sa her parashihen aktivitete t turizmitintensiv. Megjithat, ky sht vetm nj rekomandimi prgjithshm q mund t formulohet n kt faz,d.m.th., kur nuk ka n dispozicion informata pr llojine zhvillimit t pritur n seciln njsi t Zons III. Gjatfazave t ardhshme t planifikimit, kur do t rishikohet zonimi dhe kur Plani Hapsinor t filloj formulimine veprimeve t zbatimit, rekomandohet q t shqyrtohen variablat kryesore mjedisore (shih figurn 7.9)dhe llojet e aktivitetit t pritur/planifikuar njerzor, pr t prshtatur madhsin e brezit t toks q ndanZonn I nga Zona III.

Grafikt e figurs 7.9 ofrojn nj udhzim t prgjithshm rreth largsis s prhapjes s rregullimeve tshkaktuara nga rrugt n mjedis natyror. Figura n fjal krahason kushtet n ann e djatht (pjerrtsi dhedrejtim t kundrt t ers), dhe kushtet n drejtimin n ann e majt (lartsi dhe drejtim t kundrt ters). Figura n vazhdim krahason shtrirjen e faktorve t przgjedhur t rregullimit (zhurma, ndikimetvizuele, etj.) n pyje dhe mjedise t hapura t kullosave. Prap, ky udhzim i prgjithshm mund t jet idobishm gjat fazave t ardhshme t planifikimit, dhe prdorimi i tyre domethns krkon njohuri mbillojin dhe intensitetin e aktiviteteve t planifikuara pr njsit e ndryshme t Zons III.

Figura 7.9 Shtrirja erregullimeve nga rrugt nkushte t ndryshmemorfologjike dhe t ers (lart,sipas Formanit, 1997), dhe nkushte t ndryshme tmbulueshmris s toks(posht, sipas Reijnen et al.,1995).


36

Sa i prket numrit dhe madhsis s njsive t Zons III, fakti q ato prgjithsisht jan t vogla dhe qkryesisht prfshijn vendet tashm t zhvilluara, sht n parim pozitiv, pasi q zvoglon ndikimetmjedisore t zhvillimit t ri. Megjithat, sht pr tu brengosur pr numrin e tyre, sepse mund t bhetsfiduese nse rregulloret zbatohen n t gjitha ato dhe pr shkak se ato mund t krijojn ndikimekumulative (d.m.th. ndikimet e shkaktuara nga degradimi relativisht i ult q ndodh n shum vende,duke prodhuar kshtu nj ndikim prgjithsisht t konsiderueshm). Rekomandohet q drejtimet dherregulloret e qarta pr zhvillimet e ardhshme t jepen pr seciln njsi t Zons III (ose pr grupe t tyre),pr t identifikuar fushat ku shumica e transformimeve do t ndodhin, dhe fushat ku priten relativisht pakndryshime.

Si rekomandim prfundimtar, vendet brenda Zons III do t mund t klasifikoheshin m tutje sipas disaveorive kryesore mjedisore, pr t vn kufizime shtes pr zhvillimet e ardhshme. N Zonn III lejohenndrtimet pr qllime banimi dhe zhvillim ekonomik, me theks t veant n zhvillimin e turizmit.Megjithat, duhet prezantuar disa kufizime pr vendet ku lejohet lloji i till i zhvillimeve, duke shqyrtuarveorit e rndsishme mjedisore, si: afrsia me lumenj dhe prroska, morfologjia e terrenit (dhe sidomospjerrsia dhe lartsia mbidetare), rrezatimi diellor dhe potenciali shoqrues pr shfrytzimin e energjisdiellore. Pr kt t fundit, sht zhvilluar nj baz e t dhnave pr rrezatimin diellor pr Evropn ngaQendra e Prbashkt e Hulumtimeve t Komisionit Evropian1. Edhe pse rezolucioni i saj sht shum i voglpr t prkrahur planifikimin hapsinor n Park, metodologjia do t mund t shfrytzohej duke prdorur tdhna me rezolucion m t madh pr Kosovn, sapo ato t jen n dispozicion. Harta e krijuar nga kjomund t prdoret si faktor pr t udhhequr procesin e vendimmarrjes brenda vendeve t zons III, dhe nveanti pr t kufizuar zhvillimet e reja n fushat me rrezatim t prshtatshm diellor.

1 http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/solres/solrespvgis.htm


37

8. Vlersimi i ndikimit t strategjis dhe veprimeve pr zbatim nmjedis

Strategjia dhe veprimet pr zbatim jan vlersuar duke analizuar ndikimin e tyre n objektivat e VSM-s.Rezultatet e vlersimit jan paraqitur n tabeln e mposhtme, s bashku me sugjerimet dherekomandimet pr rritjen e ndikimit pozitiv dhe zbutjen e atyre negative.

Tema Objektivi Konsideratat pr ndikimet e Strategjis dhe veprimet pr zbatim

Biodiverziteti O1: Mbrojtja dheprmirsimi i specievedhe habitatit

Inventarizimi dhe publikimet e biodiversitetit, t parapara me veprimetnn 4.2 (Mjedisi, trashgimia natyrore dhe kulturore), mund t shpien nprmirsimin e ruajtjes s habitateve dhe llojeve prkatse, pr shembullfokusimi i aktiviteteve t restaurimit t pyllit n habitatin q ka m sshumti nevoj.Shum veprime nn 4.2 n prgjithsi ofrojn mbrojtjen e biodiverzitetit(llojet e bimve, shpendt, pyll

V S M - mmph-rks.orgmmph-rks.org/repository/docs/VSM_-_PHPK_BN_160415_(shq)_211364… · -...

Documents

Transcript of V S M - mmph-rks.orgmmph-rks.org/repository/docs/VSM_-_PHPK_BN_160415_(shq)_211364… · -...