ile kardeş oldu. Bedir Gazvesi ' ne katıl­dığı söyleniyorsa da çok istemesine rağ­men, fazla topallaması sebebiyle rahat­ça savaşamayacağını söyleyen oğulları

Hz. Peygamber'in de müdahalesiyle Be­dir Savaşı'na katılmasına engel olmuş­lardı. Ancak Uhud Gazvesi sırasında

oğulları yine engel olmaya kalkınca , "Siz beni Bedir Seferi'nde cenneti kazan­maktan alıkoymuştunuz" diyerek onları Hz. Peygamber'e şikayet etti. Sakat ol­duğu için savaşa katılması gerekınediği halde onu çok istekli gören Hz. Peygam­ber Uhud'a iştirak etmesine izin verdi. Amr b. Cemüh cesaretle çarpıştı. Sava­şın sonlarına doğru müslüman safların­da dağılma başladığı zaman bile o se­bat edip düşmanla mücadeleye devam etti ve sonunda hep arkasında savaşa­rak onu korumaya çalışan oğluyla bir­likte şehid oldu. Yeteri kadar kefen bu­lunamadığı için çok sevdiği arkadaşı ve kayınbiraderi Abdullah b. Amr b. Haram ile aynı kefene sarıldı ve aynı kabre kon­du. Hz. Peygamber bir hadisinde onun cennette sapasağlam ayaklarla yürüdü­ğünü haber vermiştir (bk. Müsned, V, 299).

Amr b. Cemüh uzun boylu, cömert, ce­sur ve şair ruhlu bir zat idi.

BİBLİYOGRAFYA:

Müsned, V, 299; Vakıdi. el-Megazi, s. 264-265, 267; ibn Hişam, es-Sfre, ll , 452-453; Be­lazüri, Ensab, ı , 270, 333; ibn Abdülber, el­istr'ab, ll, 503-506 ; ibnü'I -Esfr, Üsdü 'l-gabe, IV, 206-208; Zehebi. A' lamü 'n-nübela', ı, 252-255; Zerkeşf, el-Burhan, IV, 43 ; ibn Hacer. el­işabe, ll , 529-530.

~ A H MET ÖNKAL

L

AMRb. DiNAR (J~J.:_r.~)

Ebu Muhammed Amr b. Dinar el-Mekki el-Cumahi

(ö. 126 / 744 [?])

Tabiin devri Mekke fukahasından, müctehid, muhaddis.

_j

Aslen İranlı olup 45 (665) veya 46 (666) yılında doğdu. Arap kabilelerinden Cu­mah'ın himayesine girmiş olmasından

dolayı vela* yoluyla mevali* dendir. Biri dışında bütün dişleri dökülmüş olduğu için el-Esrem lakabıyla anılır. Abadile* başta olmak üzere Ali b. Ebü Talib, Cabir b. Abdullah, Ebü Hüreyre, Sera b. Azib gibi önde gelen sahabilerden; Said b. Müseyyeb, Said b. Cübeyr. Tavüs, Müca­hid, ikrime. Vehb b. Münebbih, Ata b. Ebü Rebah. Ata b. Yesar ve Salim b. Ab­dullah gibi tabiin nesiinin büyüklerin-

den hadis dinledi. Fıkıh ve hadiste te­mayüz etti.

Ata b. Ebü Rebah'tan sonra Mekke'de fetva mercii olan ve Ali b. Medini'nin. hadis sahasında eser veren ilk altı kişi­den (İbn Şihab, Amr b. Dinar, Katade b. Diame, Yahya b. Ebü Kesir, Ebu İ shak, Sü­leyman b. Mihran el -A'meş) biri olarak zikrettiği Amr b. Dinar ' ın sika* oluşu ve rivayetlerinin sıhhati konusunda hadis otoriteleri ittifak etmişlerdir. Süfyan b. Uyeyne ondan duyduğu bir hadisi baş­kasından duyacağı yirmi hadise tercih ettiğini söylerdi. Amr b. Dinar eksik bı­rakılmaması şartıyla hadislerin mana olarak naklini caiz görmüştür. Diğer ta­raftan, daha sonra değiştirebileceği en­dişesiyle kendi görüşlerinin yazılmasını istemezdi. Ca'fer es-Sadık, imam Malik. Şu ' be, Katade, İbn Cüreyc. İbn Ebü Ne­cm, Eyyüb es-Sahtiyani, Süfyaneyn (Süf­yan es-Sevri ve Süfyan b. Uyeyne). Hamma­deyn (Hammad b. Selerne ve Hammad b. Zeyd) gibi büyük alimler kendisinden ri­vayette bulunmuşlardır.

Kaynaklarda, gerek fıkıh gerekse ha­dis konusunda akranlarının birçoğundan üstün olduğu belirtilen Amr b. Dinar'a Sillik isnadında bulunulmuşsa da bu is­nadın gerçekle bir ilgisi yoktur. 126 (ve­ya 125) yılında seksen yaşlarında iken vefat etti.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Sa'd, et-Tabakat, V, 479-480 ; Ali b. Me­dini, Kitabü 'i- -'hei (nŞr. Abdü lmu 'ti Emin Kal'a­ci). Haleb 1400/1980, s. 19·20, 40 ; Ramhür­müzi. el·Muhaddişü 'l-{aşıl (nşr. M. Accac ei­Hatib). Beyrut 1971 , s. 614-615; el-Cerf:ı ue't· ta 'dil, VI , 231; Nevevi, Teh?fbü 'l·esma', 1/2, s. 27; Zehebi, A'lamü'n·nübela', V, 300 ·307 ; a.mlf .. Tarfl]u 'i-islam, Kah i re 1368, V, 114 · 115; a.mlf .. Tezkiretü'l-hu{{az, ı, 113-114 ; Fasi. el· 'ikdü 'ş·şe~fn (nşr...Fuad Seyyid), Kahire 1378· 88 / 1958·69, VI , 374·376; İbn Hacer. Teh?fbü 't· Teh?fb, Vlll, 28-30; M. Ebü Zehv. el-Hadiş ue 'l· muf:ıaddişün, Kah i re 1378 /1958, s. 176, 184.

L

~ MusTAFA UzuNPOSTALcı

AMRb. EHTEM (~'i'l.;.r.~)

Ebu Rib'i (Ebu Nuayrn) Amr b. el-Ehtem b. Sümeyy

et-Tem!m! el -Minkar! (ö. 57 / 677)

Şair sahabi. _j

Hitabeti ve şairliğİyle meşhur soylu bir . aileden gelen Amr'ın hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi yoktur. Onunla ilgili olarak bilinenler, çeşitli olaylar ve

AMR b. EHTEM

şiirlerinden çıkarılabilen bilgilerden iba­rettir. Babasının adının Sinan olduğu da söylenmektedir. Hicretin 9. yılında (630) henüz çocuk yaşta iken kabilesinden yetmiş- seksen kişilik bir heyetle Medi­ne 'ye geldi. Müslümanlar tarafından esir alınan Temimliler'i kurtarmak ve İsla­miyet hakkında bilgi edinmek maksa­dıyla gelen heyet, devrin adetine uya­rak yanlarında hatip ve şairlerini de ge­tirmişlerdi. Bunların islam şairleriyle kar­şılaşmasını istiyorlardı. Her ne kadar Hz. Peygamber böyle bir karşılaşmayı uy­gun görmemişse de Temimliler'in ısrarı üzerine onların Zibrikan gibi meşhur şa­ir ve hatipleriyle müslümanlardan Has­san b. Sabit gibi şair sahabiler atıştılar. Hz. Peygamber'e karşı kaba davranışla­rı sebebiyle Peygamber'e nasıl hitap edi­leceğini öğreten ayetlerin (bk. el-Hucu­rat 49 / 2-5) nüzülüne sebep olan Temim­liler islam şairlerinin üstünlüğünü kabul ederek müslüman oldular. Hz. Peygam­ber bol hediyeler vererek onları uğur­ladı.

Kabilesi içinde itibarı yüksek bir sa­habi olan Amr b. Ehtem son derece ya­kışıklı olduğu için kendisine "mükahhal" (sürmeli) de denirdi. Hz. Ömer' in huzu­runda aynı kabileden Ahnef'le araların­da çekilen kura sonucu kabilesinin reisii­ği ona verilmiş, aynı gün rakibi ile arala­rında geçen şiirli ve hitabeli atışmada da üstün gelmiştir (bk İbn Abdürabbih, ll, 64; İbn Nübate. ı. 150-154) . Amr b. Eh­tem Fars (iran) topraklarının fethini ger­çekleştiren ve aralarında Temimli as­kerlerin de bulunduğu ordu saflarında yer almış, zafer haberini de manzum ifadeleriyle Hz. Ömer'e o duyurmuştur (bk. Belazüri. s. 379) .

Amr, Cahiz'in de söylediği gibi hem şiir hem de hitabette başarılı olmuş sa­yılı kişilerdendir. Bir gün Hz. Peygam­ber'in huzurunda kendi kabilesinden şair Zibrikan' la birbirlerini tavsif etmeleri sı­rasında kullandığı sözler ResOluilah 'ın ,

" Beyanın sihirli, şiirin de hikmetli olanı vardır" demesine vesile olmuştur.

Amr b. Ehtem şiirlerinde değişik ko­nuları işlemiştir. Kendi soy ve aile şere­fini anlatan, kabilesinin menkıbe ve za­ferlerini dile getiren ve yer yer hamasi özelliği olan şiirleri yanında. misafirper­verliğin esasını ikramdan önce güler yüz ve tatlı dilin teşkil ettiğini belirten. zul­mü yerip zalimi kınayan ve bazı nasihat­larını dile getiren beyitleri de vardır. Bu arada tabiat, gökyüzü, hayvan tasvirleri ve hiciv onun şiirinin değişik görüntüle-

83

AMR b. EHTEM

ridir. Abdülkadir el-Bağdactl Amr b. Eh­tem ·in divanını, faydalandığı ve seçme­ler yaptığı kaynaklar arasında zikredi­yorsa da (bk. ljizanetü'l-edeb, ı. 21) bu divanın günümüze ulaşmadığı anlaşıl ­

maktadır (bk. Sezgin. ll. 199-200) Ancak başta el-Mufaddaliyyô.t olmak üzere muhtelif kaynaklarda yer alan 121 bey­ti Suüd Mahmüd Abdülcabir tarafından neşredilmiştir (bk. Şi'rü'z-Zibrikan b. Bedr

ue 'Amr b. el-Ehtem, s. 79- 1 O 1).

BİBLİYOGRAFYA :

Vakıdf. el-Megazr, III, 973-980; İbn Hişam. es-Sire, IV, 206-213; İbn Sa'd, et-Tabakat, ı, 294-295; II , 160-161; Halife b. Hayyat. et-Taba­lciit (Zekkar). ı , ı 02; Cahiz. el-Beyan ue't-tebyin, ı , 36, 41, 235; İbn Kuteybe. eş-Şi'r ue'ş-şu'a­ra', II, 528-529; Belazürf. Fütah (Rıdvan). s. 379; itin Abdürabbih, el- 'ikdü'l-{erfd, II , 64 -.65; İbnü'n-Nedfm, el-Fihrist, Kahire, ts. (Mat­baatü 'l-istikame). s. 123; İbn Abdülber . . el-İstr'ab (nşr. Ali Muhammed ei-Bicavl). Kahire 1969, lll, 1163-1165; İbnü'I-Esfr. Üsdü 'l-gabe, IV, 196; İbn Nübate, Şerhu'l- 'uyün (Safedf, ei-Gayşü'J­münseccem içinde). Kahire 1305, 1, 150-154; İbn Hacer. el-isabe (Bicavl). N, 604; Abdülka­dir ei-Bağdadf, ljizanetü 'l-edeb, 1, 21; Blachere. Tarif] u '1-edeb, s. 290; Sezgin, GA.S, II, 199-200; SuOd Mahmud Abdülcabir. Şi'rü'z.Zibrikan b. Bedr ue 'Amr b: el-Ehtem, Beyrut 1404 / 1984, s. 59-101; A. J. Wensinck, "Amr", iA, 1, 412; a.mlf. - Ch. Peiiat. "'Amr b. al-Ahtam", E/2

(Fr.). 1, 463-464. liJ NuRi ToPALOGLu

AMR b. HAMIK (~l,y~)

Amr b. el-Hamık b. K~hil (Kahin) el -Huzal

(ö. 51/671)

Hz. Osman ' ı şehid edenlerden biri. L ~

Hudeybiye Antiaşması'ndan sonra Me­dine'ye giderek müslüman oldu; Hz. Pey­gamber'in sohbetlerine katıldı ve ondan hadis rivayet etti. Bu hadislerden dör­dü Müsned'de yer almıştır (V. 223-224) Hz. Peygamber'in vefatından sonra Şam, Küfe ve Mısır'ı dolaştı. Hz. Osman'ın şe­hid edildiği hadisede elebaşı olarak yer aldığı için halifenin evini kuşatanlara

"Amr b. Hamık'ın askerleri" denmiştir. Kuşatmadan sonra eve giren ve halifeyi şehid eden dört kişiden biridir. Kendi ifadesine göre elindeki kesici aletle ha­lifeye dokuz defa vurmuş, bu darbeler­den üçünü Allah rızası için. geri kalanın ı

da ona duyduğu kin ve öfke sebebiyle indirmiştir. Daha sonra Hz. Ali'nin ta­raftarları arasında yer alarak Cemel. Sıf­fin. Nehrevan savaşiarına katıldı. Mu­aviye döneminde Hz. Osman'ın öldürül­mesiyle ilgili olarak takibata uğradığı

84

ıçın Musul'a kaçtı. Ölümüyle ilgili ola­rak. dağda saklandığı mağarada bir yı­lanın sokmasıyla zehirlendiği veya bu mağarada yakalanıp Muaviye'ye getiril­diği ve i-ız. Osman· a k.ısas olarak vuru­lan darbeler sırasında öldüğü yahut ya­kalanıp götürülürken yarı yolda korku­dan can verdiği ve başının kesilerek Mu­aviye'ye gönderildiği şeklinde çeşitli ri­vayetler zikredilmektedir. Diğer bir ri­vayete göre ise onu Muaviye'nin Musul arnili olan yeğeni Abdurrahman b. üm­mü'!- Hakem kati etmiştir. Bazı kaynak­larda SO (670) yılında öldüğü de kayde­dilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA :

Müsned, V, 223-224 ; İbn Sa'd, et·Tabakat, III , 65, 7 4; VI , 25; Halife b. Hayyat. et· Jabalcat (Zekkar). ı, 235, 306 ; Ta beri. Tarif] (Ebü'I-Fazl). IV, 372, 373, 393, 394; V, 265; İbn Abdülber. el-istr'ab, II , 523-524; İbnü'I-Esfr. el-Kamil, lll, 179, 477 ;'a.mlf.. Üsdü'/-gabe, IV, 217-219; İbn Hacer. e/-İşabe, II, 532-533; a.mlf .. Teh?ibü't-Teh?ib, VIII, 23-24. ·w

ııı!ııı AHMET ÖNKAL

L

AMR b. HARİS ( ..:..;b.ll ,y~)

Ebu Ümeyye Amr b. el-Haris b. Ya'küb el-Ensa.rt

(ö. 148/765)

Mısır müftüsü diye tanınan hadis hafızı.

_j

90 (708-709) yılında Medine'de doğ­ması sebebiyle Medeni, meşhur sahabi Sa'd b. Ubacte'nin oğlu Kays'ın mevla* sı olduğu için de Sa'dl nisbeleriyle anılır.

Abdullah b. Abbas'ın torunu ve Halife Mansur'un amcası olan Emir Salih b. Ali, çocuklarına muallimlik etmesi için onu Mısır'a götürdüğü ve orada yerle­şip kaldığı için de Mısrl nisbesini almış­tır. İlk zamanlar fakir iken bu görevi se­bebiyle sonraları servet sahibi olup re­faha kavuştu.

İbn Şihab ez-Zührl. Katade b. Diame. Reblatürre'y, Hişam b. Urve gibi birçok muhaddisten hadis öğrendi ve çok geç­meden meşhur bir muhaddis oldu. Ho­calan Katade ve Bükeyr b. Abdullah on­dan hadis rivayet ettiler. Ayrıca yaşça kendisinden büyük olan Mücahid b. Cebr ve Salih b. Keysan'dan başka Malik b. Enes. Leys b. Sa'd'a da hadis rivayet et­ti. Talebesi meşhur muhaddis Abdullah b. Vehb, 370 hocadan hadis rivayet etti­ğini, fakat bunların arasında Amr b. Ha­ris'ten daha güçlü hafızaya sahip birini görmediğini söylemekte, hocasının bu emsalsiz hafızasını her gün üç hadis ez-

beriernesine bağlamaktadır. Ebu Hatim er- Razı de onu devrinin hafızası en güç­lü muhaddisi diye tanıtmaktadır. Mısırlı muhaddisler arasında Leys b. Sa'd'dan sonra geldiği kabul edilen Amr'ın hadis­leri hakkında Ahmed b. Hanbel müsbet görüşe sahip değil ise de o umumiyetle sika* bir muhaddis olarak bilinmektedir.

Hadisteki otoritesinin yanı sıra güzel konuşmasıyla da tanınan Amr b. Haris geniş bir kültüre sahipti. Bir yere gider­ken saf bağlayıp yolunu bekleyen halk Kur'an. hadis, fıkıh. şiir, Arap dili ve hat­ta hesaba dair problemlerini ona sorar­lardı. Rivayetleri Kütüb-i Sitte'de yer alan Amr b. Haris'in fıkıh kültürünün genişliğine işaret eden hocası Reblatü'r­Re'y, o yaşadıkça Mısır'da fıkhın kaybol­mayacağını söylemiştir. Amr b. Haris Mı­sır'da vefat etmiştir. Mısır tarihine dair eseri günümüze ulaşmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA :

Bu harf. et-Tarih u '1 -kebir, VI , 320-321; e/­Cerh u e Ha' dil, VI, 225-226; İbn Hibban. Me­şah ir, s. 187; Zehebf. Te?kiretü 'l-J:ıuf{iJ.?, 1, 183-185; a.mlf., A'tamü'n-nübela', VI, 349-353; a.mlf.. Mizanü 'l-i'tidal, lll, 252; İbn Hacer, Teh­?ibü't-Teh?fb, VIII , 14-16; Süyütf, Hüsnü '/-mu­haçlara, 1, 300; Si!i:gin, GA.S, 1, 343. ·

li M. yAŞAR KANDEMİR

ı AMRb. HAZM

1

( (.f> ,y .J~ )

Ebü'd-Dahhak Amr b. Hazm b. Zeyd ~1-Ensar! el-Hazred

( ö . 531673 [?])

Hz. Peygamber'in Necran'a muallim ve zekat memuru

L olarak gönderdiği sahabi.

~

On beş yaşında iken katıldığı Hendek Savaşı'ndan önceki hayatı hakkında bilgi yoktur. Bundan sonra yapılan bütün sa­vaşlara iştirak etmiştir. Hatta Tebük Se­feri'nde Hz. Peygamber hakkında. "Pey­gçımber olduğunu, gökten haber ver­diğini iddia ediyor, ama kayıp devesi­nin nerede olduğunu bilmiyor" diye söz eden münafığı, grup kumandan ı olan kardeşi Umare b. Hazm'e haber vermiş­tir. Hicretin onuncu yılında Halid b. Ve­lld'in aracılığıyla müslüman olan Nec­ran'daki Haris b. Ka'b oğullarına Hz. Peygamber Amr b. Hazm'i amil* olarak göndermiş, dini esasları. Kur'an'ı öğret­mek ve zekat toplamakla görevlendir­miştiL Orada yapacağı işleri belirten bir de talimatname yazdırıp kendisine ver­miştir. Bu talimatnarnede dinin emirle­ri ve yasaklarıyla zekat, diyet ve ceza!