Uwolnij Sie Od Stresu-fragment

5/10/2018 Uwolnij Sie Od Stresu-fragment - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/uwolnij-sie-od-stresu-fragment 1/46



Tytu∏ orygina∏u: Stress Less

T∏umaczenie:Bo˝ena Mieszkowska

Redakcja i korekta:Barbara Nowak

Sk∏ad i opracowanie graficzne:Platin Sp. z o.o.

Originally published in English by Siloam House,A Strang Communications Company (now Charisma Media) Lake Mary, Florida, USA

under the title Stress LessCopyright © 2000, 2006 by Janet Maccaro

All rights reserved

Copyright for the Polish edition © 2011 by Oficyna Wydawnicza ,,Vocatio”.All rights to the Polish edition reserved.

Ksià˝ka ani ˝adna jej cz´Êç nie mo˝e byç przedrukowywanaani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana, powielana, kopiowana, zapisywana

elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w Êrodkach publicznego przekazubez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwoleƒ nale˝y zwracaç si´ doOficyna Wydawnicza ,,Vocatio”

02-798 Warszawa, ul. Polnej Ró˝y 1e-mail: [email protected]

Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50,Dzia∏ handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78,

e-mail: [email protected]

Ksi´garnia Wysy∏kowa02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54,

tel. (603) 861 952

Cytaty z Pisma Âwi´tego pochodzà z Biblii Tysiàclecia,

Wyd. Pallottinum, Poznaƒ-Warszawa 1980, chyba ˝e zaznaczono inaczej.Cytaty oznaczone TB pochodzà z Pisma Âwi´tego,

Wyd. Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa 1997.

Od Oficyny Wydawniczej ,,Vocatio”Idee, sugestie i post´powanie przedstawione w tej publikacji nie mogà zastàpiçkonsultacji z lekarzem. Wszelkie sprawy dotyczàce zdrowia wymagajà nadzoru

lekarskiego. Autor oraz Oficyna Wydawnicza ,,Vocatio” nie ponoszà odpowiedzialnoÊciza konsekwencje wykorzystania podanych w tej ksià˝ce informacji. Imiona i szczegó∏yopisanych w ksià˝ce przypadków zaczerpni´tych z praktyki lekarskiej autora zosta∏y

zmienione. Wszelkie podobieƒstwo osób lub zdarzeƒ jest przypadkowe.

ISBN:978-83-7492-187-9



5

Dedykuj´ t´ ksià˝k´ wszystkim lekarzom. Zapytaj któregokolwiekz nich, dlaczego wybra∏ ten zawód, a szczerze odpowie, ˝e jego pragnie-

niem by∏o niesienie pomocy chorym ludziom. Ka˝dego lekarza obowià-zuje przysi´ga Hipokratesa: „Przede wszystkim nie szkodziç”. Jestem pe-wien, ˝e wi´kszoÊç lekarzy pragnie uzdrawiaç chorych.

˚ycie lekarza jest niezwykle stresujàce. Wielu m∏odych adeptów sztu-ki lekarskiej nie jest tego Êwiadomych. Jednak bardzo szybko dopada ichogromny stres. Zaczynajà odczuwaç presj´ ze strony instytucji odpowie-

dzialnych za ochron´ zdrowia. Stajà si´ zdenerwowani, sfrustrowani i wy-czerpani.Rzàdowe plany zwiàzane z ochronà zdrowia wprowadzajà w ˝ycie re-

gulacje, które utrudniajà Êwiadczenie us∏ug medycznych dobrej jakoÊci,co dodatkowo pog∏´bia stres lekarzy. Wprowadzane nowe zasady i proce-dury pokrywania kosztów leczenia nie pozwalajà lekarzom skupiç si´ napacjencie. Dotyczy to nie tylko lekarzy pracujàcych w szpitalach i przy-chodniach paƒstwowych, ale tak˝e pracujàcych w prywatnych oÊrodkachi prowadzàcych samodzielnà praktyk´.

Nadu˝ycia firm ubezpieczeniowych sta∏y si´ dla ludzi wykonujàcychzawód lekarza du˝ym problemem. Dzisiejsze spo∏eczeƒstwo wydaje si´skupiaç uwag´ g∏ównie na procesach pacjentów ze szpitalami, a prawnicyu˝ywajà telewizji jako Êrodka przekazu, aby zach´caç do oskar˝ania leka-rzy i wy∏udzania odszkodowania. IloÊç nadu˝yç roÊnie w zawrotnym tem-pie, zmuszajàc wielu lekarzy do zamykania gabinetów. Inni, chcàc zaro-biç, przyjmujà coraz wi´cej pacjentów i wyd∏u˝ajà godziny pracy, nie ma-jàc czasu dla w∏asnej rodziny. To z kolei prowadzi do rozwodów, proble-

mów wychowawczych z dzieçmi, nadu˝ywania alkoholu i narkotyków,utraty zdrowia.

Dedykacja



UWOLNIJ SI¢ OD STRESU

Lekarze ratujà nasze zdrowie, dlatego nale˝y ich chroniç przed wypa-laniem si i przedwczesnà Êmiercià. Modl´ si´, aby ta ksià˝ka by∏a pomo-cà dla moich kolegów po fachu oraz innych ludzi cierpiàcych z powodu

niebezpiecznych skutków stresu.



7

Wszystkie moje ksià˝ki powsta∏y dzi´ki pracy wielu osób, nie wysu-wajàcych si´ na pierwszy plan. Chcia∏bym im wszystkim wyraziç mojà

wdzi´cznoÊç i powiedzieç, ile ka˝da z nich dla mnie znaczy. Pragn´ rów-nie˝ goràco podzi´kowaç tym, których obecnoÊç by∏a dla mnie b∏ogos∏a-wieƒstwem.

Przede wszystkim niech moje podzi´kowania przyjmà Stephen Strang,Bert Ghezzi, Jeff Gerke, Deborah Moss i ca∏a rodzina Siloam za wiar´ wemnie i mojà prac´ oraz za pomoc w urzeczywistnianiu moich planów.

Pragn´ podzi´kowaç wszystkim wspó∏pracownikom, którzy ka˝degodnia wytrwale stali przy mnie, dzielàc si´ swoim doÊwiadczeniem i niosàcpomoc. Sà to: Amy Russo, Sherry Kaiser, Ana Rivera, Jennifer Weaver,Birgita Kerns, Taylor McClure i Debbie Day. Szczerze doceniam waszàprac´ i jeszcze raz dzi´kuj´.

Szczególne podzi´kowania niech przyjmà Erin Leigh O’Donnell, JanDargatz i Kay Webb za pomoc w wydaniu tej ksià˝ki.

Dzi´kuj´ równie˝ z ca∏ego serca mojej ˝onie Mary za nieustannieudzielane mi wsparcie.

Podzi´kowania



9

Rozdzia∏ 1. Jestem lekarzem, który uleczy∏ sam siebie 13

Rozdzia∏ 2. Spo∏eczeƒstwo pod presjà 17Czym jest stres i skàd si´ bierze? 18Przyczyny stresu 19Cztery rodzaje stresu 20Jak uniknàç nadmiaru czynników stresujàcych 22

Cztery podstawowe prawdy o stresie 25Jaki jest u ciebie poziom stresu? 29

Rozdzia∏ 3. Walcz, uciekaj... albo kiÊ si´ we w∏asnym sosie 30Trzy stadia reakcji organizmu na stres 31Stadium 1: reakcja alarmowa 31Stadium 2: stadium oporu 33Stadium 3: stadium wyczerpania 38˚ycie na odwrót, ni˝ Bóg przykaza∏ 39

Rozdzia∏ 4. Emocjonalne i umys∏owe nawyki, które programujà nas na stres 40

Emocjonalne nawyki w∏àczajàce reakcj´ alarmowà 41Pami´ç emocjonalna 41Reakcje emocjonalne na wydarzenia wokó∏ nas 42Jak postrzegasz, tak masz! 44

Rozdzia∏ 5. MyÊlenie zniekszta∏cajàce obraz rzeczywistoÊci 47Zmiana sposobu myÊlenia dzi´ki terapii poznawczej 4810 rodzajów myÊlenia, które zniekszta∏ca obraz Êwiata 49Inne przekonania zniekszta∏cajàce obraz rzeczywistoÊci 56Kto jest komu coÊ winien? 58ABCD... i E – podejÊcie do analizy myÊli 58

Nadawanie nowych ram myÊlenia 61Nowe podejÊcie do problemu pozwala odkryç prawd´ 63Zawczasu planuj ka˝dy dzieƒ 63Terapia pola myÊlowego 64Przemiana umys∏u 65

Rozdzia∏ 6. Zredukuj czynniki wywo∏ujàce frustracj´ 66Stres uruchamia reakcj´ alarmowà 68Nie dopuÊç, aby frustracja sta∏a si´ nawykiem 69MyÊlenie wzbudzajàce frustracj´ 71Zapanuj nad zewn´trznymi czynnikami wywo∏ujàcymi frustracj´ 75

Nie czekaj, a˝ stanie si´ coÊ z∏ego 77

Spis treÊci




10

Rozdzia∏ 7. Jak radziç sobie z poczuciem urazy 80Ile przemocy wpuszczasz do umys∏u 81Czy ∏atwo ci´ uraziç? 83

Unikaj „odruchu urazy” 85Nieuzasadnione poczucie urazy 87Uzasadnione poczucie urazy 87Nie przyjmuj paczki z grzechotnikami 89Bo˝e przykazanie – przebaczaj 89Przebaczam ci, ale... 92

Rozdzia∏ 8. Pokonaj zmartwienie 94Martwienie si´ i l´k sà niezdrowe 95Sposób myÊlenia, który prowadzi do nieustannego martwienia si´ 95Nawet cz∏owiek wierzàcy mo˝e byç katastrofistà 98

Troska zwyk∏a a troska przesadna 99Wybierz wiar´ i pokój 101

Rozdzia∏ 9. Postawa pot´gujàca lub usuwajàca stres 103Zacznij çwiczyç si´ w zadowoleniu 105Wp∏yw uczucia wdzićznoÊci na zdrowie 111Postawa wdzićznoÊci 113Pomiar wdzićznoÊci 114Przygotuj d∏ugà list´ wdzićznoÊci 115Unikaj ludzi, którzy lekcewa˝à innych 117

Rozdzia∏ 10. Naucz si´ asertywnoÊci 118Czy masz osobowoÊç biernà? 119Czy masz osobowoÊç agresywnà? 120Lepsza droga 121Podstawa asertywnoÊci 125OkreÊl ˝yciowe priorytety 128Postaw przed sobà cel 128Realizuj swój plan 134

Rozdzia∏ 11. S∏owa wp∏ywajà na poziom stresu 136To ty wys∏uchujesz tego, co mówisz 137

Cztery kategorie s∏ów wywo∏ujàcych stres 139S∏owa uwalniajàce od stresu 145

Rozdzia∏ 12. Ustanów w ˝yciu „margines bezpieczeƒstwa” 148Czy masz osobowoÊç typu A? 149Bie˝nia z nap´dem – „Robiç wićej, posiadaç wićej” 151Jezus si´ nie spieszy∏ 154Kontroluj poziom stresu przez kontrol´ nad swoim czasem 155

Rozdzia∏ 13. Sen – dany nam od Boga „pogromca stresu” 159Sen jest niezb´dny 160

Inne przyczyny bezsennoÊci 163Czym jest rytm dobowy 165



Spis treÊci

11

Sen a çwiczenia fizyczne 166Czynniki wspomagajàce sen 166Tabletki nasenne czy metody naturalne? 168Ufanie Bogu i rozmyÊlanie nad Pismem Âwi´tym 168Nie noÊ ∏adunku emocjonalnego sam – przynieÊ go Bogu! 169Bo˝y nakaz odpoczynku 170

Rozdzia∏ 14. Dieta redukujàca stres 172Produkty, które stajà si´ przyn´tà w kortyzolowej pu∏apce 173W∏aÊciwe Êniadanie jest bardzo wa˝ne 176Unikaj drogi prowadzàcej do cukrzycy 177Najlepszy sposób od˝ywiania: dieta zrównowa˝ona 178Dobre bia∏ko 178Dobre w´glowodany 180

Wybieraj zdrowe t∏uszcze 180Unikaj niektórych dodatków spo˝ywczych 181Wybieraj w∏aÊciwe paliwo, by uzyskaç najlepszà wydajnoÊç 183Kilka s∏ów na temat alergii i nadwra˝liwoÊci pokarmowej 183Zmieƒ diet´, by zmniejszyç poziom stresu! 184

Rozdzia∏ 15. Substancje od˝ywcze pomagajàce w radzeniu sobie ze stresem 185Witaminy B: klucz do uwolnienia si´ od stresu 186Witamina C: najwa˝niejszy przeciwutleniacz antystresowy 190Pozytywny wp∏yw magnezu na poziom stresu 191Suplementy pokarmowe, które pomagajà kontrolowaç lub zmieniaç poziom kortyzolu 192

Adaptogeny 194Aminokwasy ∏agodzàce stres 198Monitorowanie poziomu kortyzolu 201Podsumowanie dotyczàce suplementacji pokarmowej 201

Rozdzia∏ 16. åwiczenia fizyczne pomagajàce ∏agodziç stres 203åwiczenia aerobowe obni˝ajà poziom stresu 203Wyznacz docelowy przedzia∏ t´tna 205åwiczenia rozciàgajàce i wytrzyma∏oÊciowe 206Alternatywne rodzaje çwiczeƒ 207Regularne çwiczenia fizyczne a przetrenowanie 209

Dostosuj çwiczenia do swych mo˝liwoÊci 211Rozdzia∏ 17. Szcz´Êcie i radoÊç stylem ˝ycia 212

Jak wyglàda szcz´Êcie? 213Bo˝y model radoÊci 216KorzyÊci, jakie przynosi szcz´Êcie 216Âmiech wyrazem szcz´Êcia 218Zdobyç si´ na uÊmiech 222Uczyƒ poczucie szcz´Êcia nawykiem 223

Rozdzia∏ 18. Naucz si´ odpoczywaç 225

Bàdê Êwiadomy 227Oddychanie 231




12

Rozwa˝anie 235U˝ywaj swojej wyobraêni we w∏aÊciwy sposób 238Z g∏owy do serca 239Technika progresywnej relaksacji mi´Êni 240Trening autogenny pomaga autonomicznemu uk∏adowi nerwowemu 240Biologiczne sprz´˝enie zwrotne 242Metoda holosync 243Masa˝ relaksujàcy cia∏o 243Podsumowanie 244

Rozdzia∏ 19. Wyczerpanie i wypalenie 245Zm´czenie z powodu niewydolnoÊci nadnerczy dotyka miliony ludzi 246Krótki kurs na temat nadnerczy 247Objawy z∏ego funkcjonowania nadnerczy 250

Co prowadzi do obni˝enia funkcji kory nadnerczy? 252Proste testy na funkcje kory nadnerczy 253Trzy stadia obni onej funkcji nadnerczy lub ca∏kowitej niewydolnoÊci nadnerczy 254Jak radziç sobie z niewydolnoÊcià nadnerczy 255Podsumowanie 260

Rozdzia∏ 20. Wszechogarniajàcy pokój 261Ci „ostatni” 262Zmieƒ sposób patrzenia 264Mo˝emy kochaç innych, poniewa˝ Ksià˝´ Pokoju kocha nas 265

Za∏àcznik A: Modlitwa o zbawienie 268

Za∏àcznik B: Pozytywne afirmacje 270

Za∏àcznik C: Duchowe afirmacje 273

Przypisy 276



13

Jestem lekarzem, który uleczy∏ sam siebie

Wiem dobrze, czym jest stres. Mo˝e nawet a˝ za dobrze.B´dàc studentem trzeciego roku medycyny, podczas biegu na dystan-

sie 5 km w 35-stopniowym upale, przy prawie 100-procentowej wilgotno-Êci powietrza, dozna∏em rozleg∏ego udaru s∏onecznego. Temperatura mo-jego cia∏a osiàgn´∏a 42°C.

Pogotowie zabra∏o mnie do szpitala, gdzie podano mi do˝ylnie p∏yny.Mi´Ênie nóg uleg∏y rozerwaniu, co medycznie zwie si´ rozpadem mi´Êniprà˝kowanych. Patrzy∏em, jak moje nogi obumierajà. Ból by∏ nie do wy-trzymania. Zdecydowano podawaç mi do˝ylnie du˝e iloÊci p∏ynów przez

dwa-trzy tygodnie i monitorowaç prac´ nerek. Z powodu rozpadu tkankimi´Êniowej mocz nabra∏ koloru kawy. By∏em tak s∏aby, ˝e w koƒcu mu-sia∏em poruszaç si´ na wózku inwalidzkim. Zamiast ulegaç poprawie,stan mojego zdrowia si´ pogarsza∏, a mi´Ênie nadal zanika∏y mimo stoso-wania odpowiedniej kuracji. Chirurg wykona∏ biopsj´ mi´Êni i badaniewykaza∏o rozleg∏à martwic´ mi´Êni, inaczej mówiàc – obumieranie komó-rek mi´Êniowych. Powiedziano mi, ˝e prawdopodobnie nie b´d´ ju˝ cho-dziç. Moje nogi by∏y cieƒsze od ramion.

By∏ to dla mnie bardzo trudny czas. Straci∏em ponad miesiàc naukii dowiedzia∏em si´, ˝e prawdopodobnie nie b´d´ ju˝ chodziç.

Rozdzia∏ 1

U

w o l n i j s

i ´ o d s t r

e s u




14

Chcia∏em, ˝eby sta∏ si´ cud. Nastàpi∏ po dwóch miesiàcach odpoczyn-ku i ˝arliwych modlitw. Znów mog∏em chodziç. W cudowny sposób od-zyska∏em si∏y, a mi´Ênie nóg zosta∏y odbudowane. Mia∏em jednak ogrom-

ne zaleg∏oÊci w nauce. Medycyna to trudny kierunek studiów, nawet jeÊlinie opuszczasz zaj´ç i uczysz si´ systematycznie. I znowu dzi´ki modli-twie i Bo˝ej màdroÊci uda∏o mi si´ dobrze wykorzystaç czas nauki i do-koƒczyç studia.

Po skoƒczeniu medycyny rozpoczà∏em sta˝ jako lekarz rodzinnyw szpitalu Florida w mieÊcie Orlando na Florydzie. Co 4 dni mia∏em dy-˝ury nocne, w czasie których niewiele spa∏em. Stres zwiàzany z harmono-gramem pracy na sta˝u i z wymaganiami zawodowymi cz´sto wypala

Êwie˝o upieczonych absolwentów medycyny. U mnie dosz∏o do tego jesz-cze powi´kszenie rodziny – na Êwiat przyszed∏ mój syn Kyle. Mimo topar∏em do przodu.

Na drugim roku sta˝u podjà∏em dodatkowo prac´ w pogotowiu na je-den lub dwa weekendy w miesiàcu. Jedna zmiana trwa∏a 48 godzin. By∏ato szczególnie wyczerpujàca praca, bo nie spa∏em przez ca∏y weekend,a ju˝ w poniedzia∏ek rano musia∏em stawiç si w szpitalu.

Po odbyciu sta˝u otworzy∏em w∏asny gabinet lekarski; pracowa∏em 5

dni w tygodniu i ka˝dej nocy na wezwanie. To trwa∏o latami. Przez 10 latnie wyje˝d˝a∏em na wakacje. Wiele nocy nie przespa∏em, budzony telefo-nami od pacjentów, którzy najcz´Êciej dzwonili z b∏ahych powodów, ta-kich jak zaparcia czy bezsennoÊç. Pewne ma∏˝eƒstwo zadzwoni∏o kiedyÊo 4 nad ranem, proszàc mnie o porad´ ma∏˝eƒskà.

Stres wynikajàcy z tempa ˝ycia mia∏ wp∏yw zarówno na moje cia∏o, jaki na umys∏ i psychik´. Pewnego poranka obudzi∏em si´ z intensywnà wy-sypkà na nogach. Zastosowa∏em maÊç z hydrokortyzonem, ale sw´dzeniei wysypka nie ustàpi∏y, a nawet rozszerzy∏y na kolana, ramiona, ∏okcie

id∏onie. PomyÊla∏em, e zarazi∏em si´ od pacjenta, którego ostatnio leczy-∏em. Zastosowa∏em leczniczy lotion poczàwszy od podbródka w dó∏ cia∏a,ale wysypka si´ zwi´kszy∏a. W koƒcu skontaktowa∏em si´ z dermatolo-giem, moim przyjacielem, który zdiagnozowa∏ wysypk´ jako nietypowà∏uszczyc´. Zaleci∏ stosowanie kremów, które plami∏y na ˝ó∏to ubraniai poÊciel, a skóra wydziela∏a zapach naf ty. Mimo to wysypka i sw´dzenienie usta∏y.

Wielu moich pacjentów patrzàc na mnie, pyta∏o, co mi si´ sta∏o. Nie-

wàtpliwie obawiali si´, ˝e to mo˝e byç zakaêne.W koƒcu po detoksykacji organizmu i zastosowaniu suplementów po-



Je stem le ka rzem, któ ry uleczy∏ sam sie bie

15

karmowych ∏uszczyca ustàpi∏a, ale zauwa˝y∏em, ˝e pojawia∏a si´ ponow-nie w sytuacjach ogromnego stresu.

Stres spowodowany wyczerpujàcà pracà, d∏ugie godziny przyjmowania

pacjentów, presja zwiàzana z uprawianiem medycyny, a tak˝e wiele nocysp´dzonych na dy˝urach – spowodowa∏y ogromne zmćzenie i os∏abi∏ymój uk∏ad odpornoÊciowy. Zaczà∏em cierpieç z powodu nawracajàcychinfekcji zatok i braç antybiotyki, aby je wyleczyç. Zaraz potem pojawi∏ysi´ problemy z jelitami – zespó∏ nadwra˝liwego jelita w po∏àczeniu z bó-lami brzucha, wzdćiami i okresowymi biegunkami. Potworne zmćzeniedoprowadzi∏o do krótkotrwa∏ej utraty pamići. Poza tym ˝y∏em pod pre-sjà spowodowanà przez po˝yczk´ w banku, którà musia∏em zaciàgnàç, aby

otworzyç w∏asny gabinet, a dodam tylko, ˝e jednoczeÊnie sp∏aca∏em po-˝yczk´ wzi´tà na op∏acenie studiów. Podobnie jak wielu innych lekarzy,obawia∏em si´ tak˝e potencjalnych problemów zwiàzanych z nadu˝ycia-mi firm ubezpieczeniowych. Krótko mówiàc, ˝y∏em w l´ku.

Wszystkie te czynniki wp∏ywa∏y na siebie nawzajem, wywo∏ujàcu mnie jeszcze wi´ksze zmćzenie, os∏abienie uk∏adu odpornoÊciowego,chroniczne zapalenie zatok, ∏uszczyc´ oraz nadwra˝liwoÊç jelitowà. Imbardziej cierpia∏em na infekcje i zespó∏ nadwra˝liwego jelita, tym bar-

dziej czu∏em si´ zmćzony i tym s∏abszy by∏ mój uk∏ad odpornoÊciowy.Znalaz∏em si´ w potrzasku! By∏em lekarzem i by∏em chory – kisi∏em si´we w∏asnym sosie i nie widzia∏em wyjÊcia z sytuacji.

Pami´tam, co powiedzia∏ kiedyÊ na wyk∏adzie pewien profesor psy-chiatrii, a uprzednio dermatolog. Wielu jego wczeÊniejszych pacjentówcierpia∏o z powodu ∏uszczycy. By∏em ciekaw, dlaczego zmieni∏ specjaliza-cj´ i zosta∏ psychiatrà. Jego odpowiedê zadziwi∏a mnie. Leczàc tak wieluludzi z problemami skórnymi, doszed∏ do wniosku, ˝e pacjenci „p∏aczàprzez skór´”. To sk∏oni∏o go do rozpoczćia studiów z psychiatrii. Wie-

dzia∏, ˝e problemy skórne sà jedynie zewn´trznà oznakà du˝o g∏´bszegoproblemu.

Sàdzi∏em, ˝e si´gnà∏em dna... niestety, by∏o coraz gorzej. Wpad∏emw jeszcze wi´kszy stres, gdy zaczà∏em pisaç ksià˝ki i musia∏em nadà˝yçz dotrzymaniem napi´tych terminów wyznaczonych przez wydawców.W tym czasie mój syn, nastolatek, wszed∏ w okres buntu. Wiele bezsen-nych nocy sp´dzi∏em, modlàc si´ o niego.

Czy wiem coÊ na temat stresu? Z pewnoÊcià tak.

Musia∏em nauczyç si´, jak pokonaç stres – nie w teorii, ale po to, byprze˝yç. Informacje zawarte w tej ksià˝ce zastosowa∏em w moim ˝yciu.




Dzi´ki temu uniknà∏em psychicznej, emocjonalnej i fizycznej chorobyi prawdopodobnie przedwczesnej Êmierci. Zasady post´powania, o któ-rych pisz´ w tej ksià˝ce, nadal stosuj´ we w∏asnym ˝yciu i pragn´, by sto-

sowa∏a je jak najwi´ksza liczba ludzi. Dzielenie si´ tymi prawdami z in-nymi uwa˝am za przywilej.

Skoro ja znalaz∏em drog´ wyjÊcia ze stresu, nie mam wàtpliwoÊci, ˝ei ty znajdziesz. Wierz´, ˝e twoja przysz∏oÊç b´dzie jaÊniejsza i zdrowsza.



17

Spo∏eczeƒstwo pod presjà

Prze˝ywamy epidemi´ stresu.Dane ze Stanów Zjednoczonych dowodzà, ˝e wi´kszoÊç Amerykanów

˝yje w ogromnym stresie, a liczba osób, które odczuwajà jego presj´, coroku si´ zwi´ksza.

Czy wiesz, ˝e 75-90% wizyt u lekarza pierwszego kontaktu ma pod∏o˝ezwiàzane ze stresem? To dane Amerykaƒskiego Instytutu Stresu.

Co sk∏ania nas do ∏ykania coraz wi´kszej iloÊci tabletek? Stres. Ame-rykanie poch∏aniajà rocznie 5 miliardów tabletek Êrodków uspokajajà-cych, 5 miliardów – barbituranu, 3 miliardy – amfetaminy i 16 ton aspi-

ryny1. Wi´kszoÊç tych „medykamentów” brana jest po to, aby ∏agodziçstres lub bóle g∏owy i inne dolegliwoÊci towarzyszàce stresowi.

Coraz liczniejsze sà te˝ rozmaite oÊrodki oferujàce pomoc w walce zestresem. Wiele osób bierze udzia∏ w krótkich kursach lub czyta poradni-ki, aby poznaç metody pozwalajàce uporaç si´ ze stresem, takie jak umie-j´tnoÊç zarzàdzania czasem, sposoby radzenia sobie w stresujàcych sytu-acjach, techniki relaksacyjne oraz wiele innych. Jedne kursy uczà aktyw-nego, konkretnego dzia∏ania – rozpoznania problemu, a nast´pnie zmia-

ny nastawienia lub zmiany w∏asnego otoczenia. Inne kursy rozwijajàumiej´tnoÊci emocjonalne u uczestnika kursu, aby umia∏ on zmieniç spo-

Rozdzia∏ 2

U

w o l n i j s

i ´ o d s t r

e s u




18

sób postrzegania przez siebie sytuacji bez zmiany samej sytuacji. Jeszczeinne uczà, jak zaakceptowaç nieunikniony stres i nie ponieÊç przy tymuszczerbku na zdrowiu. ¸atwiej powiedzieç, trudniej zrobiç. Akceptowa-

nie sytuacji, osób, otoczenia, których nie mo˝na zmieniç, bywa bardzotrudne, zw∏aszcza dla cz∏owieka sfrustrowanego i przyt∏oczonego negaty-wizmem.

Niestety, dzieci równie˝ nie sà odporne na stres. Amerykaƒska Akade-mia Pediatrii ocenia, e w roku 2000 jedno na pićioro dzieci w USA mia-∏o psychosocjalne problemy powiàzane ze stresem, podczas gdy w roku1979 – tylko jedno dziecko na 14.

Obecnie mo˝na ju˝ mówiç wrćz o epidemii depresji, l´ków, zaburzeƒ

zwiàzanych z nieprawid∏owym od˝ywianiem si´, oty∏oÊci, cukrzycy ty-pu 2, chorób serca, nadciÊnienia t´tniczego, dysfunkcji seksualnych, za-burzeƒ snu (zw∏aszcza bezsennoÊci), osteoporozy, alkoholizmu, ró˝nychform brutalnych zachowaƒ, w tym agresji u kierujàcych pojazdami, ze-spo∏u napićia przedmiesiàczkowego i bólów g∏owy – a u podstaw wi´k-szoÊci tych chorób i dysfunkcji le˝y nadmierny stres.

Zamiast zajàç si´ prawdziwà przyczynà owych chorób, wielu lekarzyleczy ich objawy. Powszechnie sà przepisywane leki przeciwdepresyjne

lub przeciwstresowe, takie jak Prozac, Zoloft, Paxil i Lexapro. Jednak owemedykamenty nie zapobiegajà stresowi ani go nie leczà na d∏u˝szà met´.Co wićej, wiele leków przeciwstresowych uzale˝nia, a wić mo˝e przy-czyniç si´ do jeszcze wi´kszego stresu.

Ta ksià˝ka opisuje, jak stres objawia si´ w organizmie cz∏owieka, a tak-˝e omawia przyczyny stresu i sposoby jego redukowania. Jej celem jest po-móc ci poradziç sobie z przyczynami stresu.

CZYM JEST STRES I SKÑD SI¢ BIERZE?

Powszechnie jest u˝ywane stwierdzenie: „Jestem zestresowany!” Ale co totak naprawd´ znaczy? Czy znaczy, ˝e kogoÊ przyt∏acza przez dzieƒ lubdwa ogrom pracy do wykonania w zbyt krótkim czasie? Czy znaczy, ˝ektoÊ wpada w panik´, bo zbli˝a si´ ostateczny termin realizacji zadania?Czy te˝ znaczy, ˝e ktoÊ by∏ w tak du˝ym stresie przez d∏ugi czas, i˝ jegorezerwy fizyczno-emocjonalne uleg∏y wyczerpaniu i zabrak∏o mu ju˝ si∏yi energii?

Moim zdaniem stres to presja ˝ycia i sposób, w jaki si´ jà odbiera, re-

aguje i radzi sobie z nià. Wszystkie rodzaje stresu wywo∏ujà bardzo do-brze rozpoznanà, fizycznà reakcj´ cia∏a. Definicja s∏ownikowa brzmi:



Spo ∏eczeƒ stwo pod pre sjà

19

„Stan organizmu wywo∏any dzia∏aniem fizycznego, chemicznego lubemocjonalnego bodêca szkodliwego, tzw. stresora, powodujàcego cielesnelub psychiczne napi´cie i mogàcego wywo∏ywaç choroby”. Reakcja cia∏a

na stres obejmuje ponad 1400 znanych fizycznych i chemicznych reakcjizwiàzanych z ponad 30 ró˝nymi hormonami i neuroprzekaênikami.Uwalnianie nadmiernej iloÊci tzw. hormonów stresu niszczy komórki,tkanki i narzàdy.

U wi´kszoÊci ludzi k∏opoty dnia codziennego majà najbardziej nisz-czycielski wp∏yw na organizm. Nieroz∏adowany stres powoduje stopnio-we, kropla po kropli, przenikanie hormonów stresu do tkanek, w∏àczniez mózgiem. Niewielkie czynniki stresujàce – stresory – sumujà si´ w d∏u˝-

szym okresie i czynià o wiele wi´ksze spustoszenie ani˝eli jedno okazjo-nalne, negatywne zdarzenie wywo∏ujàce silnà reakcj´ stresowà.

PRZYCZYNY STRESUPotencjalne êród∏a stresu sà wsz´dzie, a ich lista jest d∏uga. Wszystko, copozbawia nas spokoju, radoÊci i – w konsekwencji – zdrowia, mo˝nauznaç za czynniki stresujàce. Jeden z badaczy wyró˝ni∏ dwie grupy êróde∏stresu: g∏ówne i codzienne ˝yciowe czynniki stresujàce. OkreÊli∏ równie˝

najwa˝niejsze przyczyny ka˝dej z tych kategorii. Sà to

2

:G∏ów ne czyn ni ki stre su jàce w ˝y ciu cz∏owie ka (przewle k∏e)

• Rozwód• Âmierç bliskiej osoby• D∏ugotrwa∏a choroba• Ubóstwo• Niezadowolenie z wykonywanej pracy

Codzien ne ˝y ciowe czyn ni ki stre su jàce (ostre)

• Korki uliczne• P∏acenie rachunków• Napi´cia w rodzinie• Ha∏as• T∏ok

• Problemy ze snem• Izolacja




20

• G∏ód• Niebezpieczeƒstwo

CZTERY RODZAJE STRESU Jest jeszcze inny system klasyfikacji, który daje bardziej szczegó∏owyobraz czynników wywo∏ujàcych stres. Wyró˝nia si´ w nim cztery g∏ów-ne kategorie stresu: fizyczny, czyli obejmujàcy ludzkie cia∏o, emocjo-nalny i umys∏owy, chemiczny, termiczny (cieplny). Rozpatrzmy ka˝dyz nich.

Stres fi zycz ny Cz´stymi przyczynami stresu fizycznego sà: brak snu, przepracowanie,

nadmierne çwiczenia fizyczne, zranienie cia∏a lub uraz (trauma) spowo-dowany np. wypadkiem samochodowym, operacja, infekcja, choroba,przewlek∏y ból. Szczególnie stresujàce dla organizmu sà przewlek∏e infek-cje. D∏ugotrwa∏e i cz´sto nawracajàce zapalenia zatok, oskrzeli, wirus Ep-steina-Barra, zapalenie gruczo∏u krokowego i przewlek∏y nie˝yt ˝o∏àdkaspowodowany przez bakterie Heli co bacter pylo ri wywo∏ujà przewlek∏y stres

fizyczny. Im powa˝niejsza i d∏ugotrwa∏a infekcja – szczególnie zapaleniep∏uc lub nerek – tym wi´cej stresu doÊwiadcza cia∏o.Choroby serca, cukrzyca, artretyzm, choroba Alzheimera, rak, astma

i choroby autoimmunologiczne równie˝ stymulujà w ciele reakcj´ w po-staci przewlek∏ego stresu. Niektóre zmiany fizjologiczne w organizmiemogà dodatkowo obcià˝aç stresem. Zalicza si´ do nich m. in. menopauz´,zaburzenia hormonalne, niew∏aÊciwe od˝ywianie, bezsennoÊç i wieleczynników zwiàzanych z procesem starzenia si´.

Ka˝da osoba jest inna, dlatego nie wszyscy reagujemy w taki sam spo-

sób na te same czynniki wywo∏ujàce stres. Du˝y wysi∏ek fizyczny na saligimnastycznej dla jednej osoby mo˝e byç przyjemnoÊcià, a u drugiej spo-woduje stres. Niektórzy ludzie uwielbiajà ci´˝kà, fizycznà prac´, wyczer-pujàce sporty i trudne, wymagajàce fizycznej sprawnoÊci wyzwania, takiejak wspinaczka wysokogórska. Dla innych tego rodzaju aktywnoÊç jestogromnie stresujàca.

Stres emocjo nal ny i umy s∏owy

Ten rodzaj stresu jest równie˝ zwany stresem psychologicznym, dlate-go b´dziemy u˝ywali terminów: stres emocjonalny, stres umys∏owy i stres




21

psychologiczny wymiennie, poniewa˝ we wspó∏czesnych badaniach me-dycznych te terminy cz´sto nak∏adajà si´ na siebie.

Ró˝norodne emocje, takie jak gniew, wrogoÊç, depresja, l´k i strach

mogà powodowaç przewlek∏y stres emocjonalny. Podobnie ma si´ sprawaze stresem umys∏owym – troski i wszechogarniajàcy l´k wskutek przepra-cowania i braku odpoczynku, zbyt du˝ych obcià˝eƒ kredytowych, proble-mów ma∏˝eƒskich, obaw o dzieci nadu˝ywajàce narkotyków i alkoholuoraz innych problemów, zwiàzanych z pracà, finansami, sprawami ro-dzinnymi, szko∏à. Stres umys∏owy powstaje cz´sto z przecià˝enia, brakukontroli nad sytuacjà, poczucia znalezienia si´ w pu∏apce bez wyjÊcia. Per-fekcjoniÊci, którzy ciàgle usi∏ujà robiç wi´cej i lepiej, ale najcz´Êciej nie

satysfakcjonuje ich to, co zrobili, i starajà si´ byç jeszcze doskonalsi, sàszczególnie nara˝eni na ten rodzaj stresu.Mózg cz∏owieka interpretuje, czy dana sytuacja lub interakcja jest stre-

sujàca, czy te˝ nie jest. Innymi s∏owy, ka˝da sytuacja lub okolicznoÊç mo-˝e byç stresujàca, jeÊli ty tak uwa˝asz! W tym samym czasie dwie osobymogà postrzegaç t´ samà sytuacj´ w ca∏kowicie odmienny sposób i dojÊçdo zupe∏nie ró˝nych wniosków. To, co stresuje jednà osob´, mo˝e okazaçsi´ przyjemnoÊcià dla drugiej. Zawsze ba∏em si´ publicznych wystàpieƒ –

by∏y one u mnie przyczynà ogromnego stresu. Schodzi∏em z mównicyzlany potem. Moja ˝ona, Mary, uwielbia publiczne wystàpienia, dlategopomaga mi z ochotà w tego typu dzia∏alnoÊci.

Wielu ludzi cierpiàcych z powodu depresji, l´ków, frustracji, gniewu,strachu i poczucia winy ma utrwalone niew∏aÊciwe wzorce myÊlenia, znie-kszta∏cajàce obraz rzeczywistoÊci, które powodujà, ˝e ich umys∏ staje si´êród∏em stresu. Równie˝ k∏ótnie i spory rodzinne, napi´te terminy, zbytwiele zobowiàzaƒ i za szybkie tempo ˝ycia dajà w rezultacie stres umys∏o-wy i emocjonalny.

Stres che micz ny

Stres chemiczny jest spowodowany g∏ównie nadmiernym spo˝yciemcukru, kofeiny, stymulatorów, alkoholu, nikotyny i dodatków do ˝ywno-Êci. Stres chemiczny jest równie˝ zwiàzany z substancjami wyst´pujàcymiw Êrodowisku, w którym cz∏owiek ˝yje; sà nimi pleÊƒ, kurz, alergenyi toksyczne substancje chemiczne, takie jak spaliny samochodowe, dympapierosowy i pestycydy (np. w zapachach do odÊwie˝ania domu). Ró˝no-

rodne, niepotrzebne chemikalia w ˝ywnoÊci i napojach mogà bardzo ob-cià˝aç organizm. Sà to m. in. rt´ç w mi´sie ryb, kadm w owocach morza,




22

chlor w wodzie wodociàgowej, rt´ç w dentystycznych plombach amalga-matowych. Marihuana jest g∏ównym stresorem atakujàcym nadnercza,byç mo˝e odpowiada za zaburzenie poziomu glukozy we krwi. U osób pa-

làcych marihuan´ choç raz w tygodniu przez kilka miesi´cy cz´Êciej wy-st´pujà objawy zak∏ócenia czynnoÊci nadnerczy.

Niektóre miejsca, takie jak zat∏oczone miasta, zakorkowane ulice, du-˝e skupiska fabryk sà êród∏em wi´kszej iloÊci czynników stresujàcych ni˝inne obszary. Ka˝dy cz∏owiek odmiennie reaguje na nie. U jednego roz-winie si´ alergia, astma, powracajàce infekcje, powa˝ne problemy z oddy-chaniem, zak∏ócenie pracy nadnerczy, u innego mo˝e wcale nie wystàpiç˝adna fizyczna reakcja.

Stres ter micz ny

Ostatnia kategoria stresu jest zwiàzana z przebywaniem w ekstremal-nych temperaturach, zarówno wysokich (upa∏), jak i niskich (mróz) przezd∏u˝szy czas. Osoby, u których wystàpi∏o wyczerpanie z powodu upa∏u,udaru s∏onecznego lub wych∏odzenia organizmu doÊwiadczajà powa˝ne-go stresu termicznego. Obecnie zdarza si´ on raczej rzadko w naszym kr´-gu cywilizacyjnym – dysponujemy systemami ogrzewczymi i klimatyza-

cyjnymi w budynkach i pojazdach. Zdarza si´ jednak, ˝e sportowcy çwi-czàcy w ekstremalnych warunkach doÊwiadczajà tego rodzaju stresu.Równie˝ alpiniÊci i ludzie chodzàcy po górach mogà doznaç wych∏odze-nia cia∏a w trudnych warunkach górskich, zw∏aszcza gdy zgubià drog´,a nie majà ciep∏ych ubraƒ i mo˝liwoÊci schronienia si´.

JAK UNIKNÑå NADMIARU CZYNNIKÓW STRESUJÑCYCHW obecnych czasach niezliczona iloÊç ludzi jest zalewana morzem czynni-ków stresujàcych. Sà wÊród nich takie, na które nie mamy wp∏ywu, a wi´c

nie mo˝emy sprawowaç nad nimi kontroli, ale mnóstwo stresorów tworzy-my sami i na te mo˝emy wp∏ywaç. Ka˝dy z nas dysponuje ogromnymi mo˝-liwoÊciami kontrolowania najistotniejszych czynników wywo∏ujàcych stres:

• Mo˝emy kontrolowaç w∏asne myÊli.• Mo˝emy kontrolowaç w∏asnà sytuacj´ spo∏ecznà i charak-

ter relacji z innymi ludêmi• Mo˝emy w pewnym zakresie kontrolowaç stopieƒ zagro˝e-

nia zwiàzany z przebywaniem w chemicznie ska˝onym Êro-dowisku.




23

Dr Albert Ellis, znany psycholog i twórca terapii racjonalno-emotyw-nej, powiedzia∏: „Najlepsze lata twego ˝ycia to te, w których ju˝ wiesz,˝e twoje problemy to twoje dzie∏o. Nie obwiniasz za nie matki, ekolo-

gii czy prezydenta. Rozumiesz, ˝e sam decydujesz o swoim przeznacze-niu”3.

Zaakceptowanie prawdy o tym, ˝e mamy wp∏yw na znacznà cz´Êç swe-go ˝ycia, jest cz´sto pierwszym krokiem w kierunku zredukowania stresuw ˝yciu.

Kontrolowa nie w∏a snych my Êli

Ka˝dy z nas mo˝e zmieniç w∏asny sposób myÊlenia. Mo˝esz odrzuciç

dotychczasowe wzorce myÊlenia i przyjàç nowe. Mo˝esz zmieniç postrze-ganie przez siebie rzeczywistoÊci i swoje reakcje. Znajdujàc si´ w stresu-jàcej sytuacji, b´dziesz wtedy jak cz∏owiek na desce surfingowej p∏ynàcyna fali, która niesie go w kierunku pla˝y, a nie jak p∏ywak, który zmagasi´ z przyp∏ywem – próbuje dop∏ynàç do pla˝y, ale fale wciàgajà go w g∏àbmorza.

Oto przyk∏ad. Atak terrorystów na Stany Zjednoczone 11 wrzeÊnia2001 roku spowodowa∏ pojawienie si´ nowych czynników stresujàcych.

Ludzie czujà si´ zagro˝eni terroryzmem, zw∏aszcza mieszkaƒcy du˝ychmiast lub okolic po∏o˝onych blisko obiektów nuklearnych. Inni bojà si´zamachów terrorystycznych z u˝yciem broni chemicznej lub biologicz-nej. Zagro˝enie terroryzmem spowodowa∏o dok∏adniejszà kontrol´ nalotniskach, co wyd∏u˝y∏o czas oczekiwania na odlot, oraz wprowadzenienowych przepisów porzàdkowych i rozmaitych restrykcji w budynkachpublicznych i szko∏ach.

Jednak nasza reakcja na terroryzm zale˝y od tego, co na jego temat my-Êlimy. U cz∏owieka mo˝e powstaç poczucie ogólnej utraty bezpieczeƒstwa

lub poczucie szczególnie zwi´kszonego zagro˝enia. Oba mogà wyp∏ywaçz rzeczywistego stanu rzeczy lub nie mieç z nim ˝adnego zwiàzku. Zale˝yto przede wszystkim od tego, co cz∏owiek myÊli i czuje. D∏ugie oczekiwa-nie w kolejce na lotnisku mo˝e stanowiç drobnà niedogodnoÊç dla jedne-go, drugi nie b´dzie chcia∏ przed odlotem traciç czasu na narzuconàwzgl´dami bezpieczeƒstwa surowszà procedur´ odprawy pasa˝erówi uzna to za wywieranie na nim presji, trzeci potraktuje to jako okazj´ dorozmowy z nowo poznanymi ludêmi, czwartego zaÊ ogarnie ogromny

strach. Poziom stresu spowodowanego przez jednà i t´ samà kolejk´ nalotnisku zale˝y od tego, jak cz∏owiek postrzega sytuacj´ i co o niej myÊli.




24

Kontrolowa nie w∏a snej sy tu acji spo∏ecz nej i Êrodowi ska, w któ rym si´ ˝y je

Mamy znaczne mo˝liwoÊci tworzenia w∏asnego Êwiata. Wi´kszoÊçz nas mo˝e wybraç, gdzie i jak b´dzie yç – regu∏y post´powania, plany do

zrealizowania, podj´te zobowiàzania, dom i sàsiedztwo bliskich sobie lu-dzi. Mo˝emy sami zdecydowaç, jak silny jest nasz zwiàzek z innymi ludê-mi i jaka b´dzie nasza reakcja na to, co inni wokó∏ nas mówià i robià. Ge-neralnie nie mamy jednak mo˝liwoÊci wyboru ludzi, z którymi b´dziemypracowaç. Wyniki jednego z badaƒ naukowych pozwoli∏y wyciàgnàçwniosek, ˝e we wspó∏czesnym spo∏eczeƒstwie g∏ównym czynnikiem stre-su u ludzi doros∏ych jest miejsce pracy. Oko∏o 60% nieobecnoÊci w pracyma zwiàzek ze stresem4.

Ile kontroli?

JeÊli zadasz mi pytanie: „Ile stresu mog´ wyeliminowaç z mego ˝yciadzi´ki czynnikom, nad którymi mam kontrol´?”, odpowiedê brzmi –du˝o!

Stres emocjonalny i umys∏owy powoduje takà samà hormonalnà reak-cj´ w organizmie jak stres fizyczny, chemiczny i termiczny. Cz∏owiek,który jest w stanie zmniejszyç stres emocjonalny i umys∏owy, mo˝e obni-

˝yç ryzyko rozwoju choroby, która zabija. Ci, którzy sobie z tym nie ra-dzà, chorujà. Przeczytaj uwa˝nie przedstawione poni˝ej dane:

• D∏ugoletnie badania przeprowadzone przez dra HansaEysencka i jego wspó∏pracowników z Uniwersytetu Lon-dyƒskiego wykaza∏y, ˝e przewlek∏y niekontrolowany stresemocjonalny i umys∏owy wiàza∏ si´ z 6-krotnie wi´kszymprawdopodobieƒstwem wywo∏ania raka i choroby serca ni˝palenie papierosów, wysoki poziom cholesterolu i nadci-

Ênienie t´tnicze krwi. Badacze wyciàgn´li wnioski, które sàoczywiste dla ka˝dej rozsàdnej osoby: pokonywanie stresujest du˝o prostszym zadaniem ni˝ pokonywanie raka lubchoroby serca5!

• Wyniki badaƒ przeprowadzonych w Klinice Mayo na pa-cjentach z chorobà serca wskaza∏y, ˝e stres psychologicznyby∏ najsilniejszym czynnikiem wywo∏ujàcym t´ chorob´6.

• Badania prowadzone przez 10 lat wykaza∏y, ˝e u pacjentów,którzy nie potrafili efektywnie radziç sobie ze stresem,




25

wspó∏czynnik umieralnoÊci by∏ o 40% wi´kszy ni˝ u pa-cjentów nie stresujàcych si´7.

• W badaniach nad grupà pacjentów z chorobami serca, któ-rzy wzi´li udzia∏ w treningu radzenia sobie ze stresem,zaobserwowano zmniejszenie o 74% problemów kardiolo-gicznych – w∏àcznie ze wszczepianiem bypasów, zawa∏emserca i Êmiercià z powodu choroby serca 8.

CZTERY PODSTAWOWE PRAWDY O STRESIEFundamentem tej ksià˝ki niech stanà si´ podstawowe prawdy o stresie.

Sà one uj´te w zasady, o których – mam nadziej´ – b´dziesz pami´ta∏, czy-tajàc o poszczególnych przyczynach stresu i sposobach przeciwdzia∏a-nia mu.

Za sada nr 1: Nie ka˝dy stres jest z∏y.

Nie wszystkie sytuacje stresujàce sà z∏e. W∏aÊciwa dawka stresu poma-ga ubarwiç ˝ycie. Zbyt ma∏o stresu powoduje, ˝e cz∏owiek odczuwa zm´-czenie, apati´, brak bodêców. ˚ycie by∏oby nudne bez odrobiny stresu.

Niektóre wydarzenia w ˝yciu majà niejednolity charakter – sà w nie-wielkim stopniu stresujàce, a zarazem dajà pe∏ni´ doznaƒ i sà ogromnieekscytujàce. Âlub, kupno nowego domu i przeprowadzka, rozpocz´cie no-wej pracy lub udzia∏ w zawodach sportowych – ka˝de z nich zawiera daw-k´ stresu, ale równie˝ daje osobistà satysfakcj´. Inne zdarzenia, takie jakstawienie si´ przed obliczem rozgniewanego szefa po „zawaleniu” wa˝nejsprawy, sà tylko i wy∏àcznie stresem!

Znalezienie w∏aÊciwej dawki stresu mo˝na porównaç do strojeniastrun gitary – struna naciàgni´ta zbyt mocno p´ka, zbyt luêno – wydaje

s∏aby dêwi´k.

Za sada nr 2: Zbyt du ˝y stres jest szkodli wy.

Niezwykle niszczàcy wp∏yw na organizm cz∏owieka ma nadmiernystres. Mo˝e on byç silny, ale krótkotrwa∏y, lub trwaç przez d∏ugi czasi mieç charakter przewlek∏y. U cz∏owieka poddanego nadmiernemu stre-sowi mogà rozwinàç si´ nast´pujàce schorzenia:

• Choroby sercowo-naczyniowe i nadciÊnienie t´tnicze,zwi´kszony poziom cholesterolu, arytmia serca, wypadanie




26

zastawki dwudzielnej (mitralnej), palpitacje, zawa∏ sercai udar mózgu.

• Wykwity skórne, takie jak ∏ojotok, wyprysk (egzema), po-krzywka, ∏uszczyca, a nawet tràdzik.

• Schorzenia jelit, np. zespó∏ nadwra˝liwego jelita, odp∏yw˝o∏àdkowo-prze∏ykowy (potocznie tzw. refluks), nie˝yt ˝o-∏àdka, wrzody, stany zapalne jelit (takie jak wrzodziejàcezapalenie okr´˝nicy i choroba Crohna).

• Choroby autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne za-palenie stawów, toczeƒ, stwardnienie rozsiane.

• Problemy z uk∏adem moczowo-p∏ciowym, w tym impoten-cja, bezp∏odnoÊç, przewlek∏e zapalenie gruczo∏u kroko-wego, nawracajàce infekcje dróg moczowych, nawracajàceinfekcje dro˝d˝akowe, zachwianie równowagi poziomuhormonów p∏ciowych, zmniejszony pop´d p∏ciowy, cz´steoddawanie moczu.

• Os∏abienie uk∏adu odpornoÊciowego, które prowadzi do

przewlek∏ych i nawracajàcych infekcji ucha, gard∏a, zatok,oskrzeli, do przezi´bieƒ, grypy, zapalenia p∏uc i innych ro-dzajów nawracajàcych dolegliwoÊci.

• Ból i stany zapalne, takie jak zapalenie Êci´gna, migrena,nasilone bóle g∏owy, zespó∏ cieÊni (kana∏u) nadgarstka,problemy ze stawem skroniowo-˝uchwowym, fibromialgia(goÊciec mi´Êniowo-w∏óknisty), przewlek∏y ból plecóworaz innego rodzaju przewlek∏e bóle.

• Inne dolegliwoÊci, w tym nadwra˝liwoÊç na czynniki che-miczne, przewlek∏e alergie (zarówno pokarmowe, jak i naczynniki Êrodowiskowe), przewlek∏e zm´czenie.

Badania wykaza∏y, e przewlek∏y stres prowadzi do powolnej erozji ko-Êci, czego konsekwencjà jest osteoporoza. Mo˝e równie˝ wp∏ywaç na stanumys∏owy cz∏owieka i jest odpowiedzialny za utrat´ pami´ci. Powoduje

zwi´kszenie si´ poziomu kortyzonu, a to wywo∏uje kurczenie si´ komórekmózgowych. D∏ugotrwa∏y stres mo˝e powodowaç stopniowe niszczenie




27

komórek mózgowych, co w konsekwencji prowadzi do choroby Alzhei-mera.

Stres towarzyszy wielu problemom emocjonalnym, w tym ró˝nym for-

mom l´ku, takim jak: l´k uogólniony, fobie, stres pourazowy, napady pa-niki, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (natr´ctwa umys∏owe i rucho-we), a tak˝e zwyk∏e troski dnia codziennego. Depresja, uzale˝nieniai przejadanie si´ – jak wi´kszoÊç chorób emocjonalnych i psychicznych –sà powiàzane z d∏ugotrwa∏ym nadmiernym stresem emocjonalnym.

Jego êród∏em jest cz´sto g∏´bokie uczucie nieprzebaczenia, nieroz∏ado-wana z∏oÊç, sta∏y l´k, strach, smutek, poczucie winy, wstydu, depresja lubjakiekolwiek inne negatywne uczucie, np. utraty kontroli nad sytuacjà

lub przygniatajàce uczucie beznadziejnoÊci. Najbardziej nara˝eni na tenrodzaj stresu sà ludzie, którzy w∏aÊnie utracili prac´ bàdê nie majà w niejsatysfakcji, nadziei na awans lub zmian´ miejsca pracy, albo ma∏˝eƒstwaprze˝ywajàce kryzys przejawiajàcy si´ brakiem zgody, k∏ótniami i walkà,bez radoÊci, pokoju i mi∏oÊci. Do tej grupy nale˝à równie˝ osoby uzale˝-nione od narkotyków i alkoholu lub majàce d∏ugotrwa∏e problemy finan-sowe.

Nadmierny stres ma wp∏yw nawet na wyglàd zewn´trzny. Zmienia si´

na niekorzyÊç twarz cz∏owieka: pojawiajà si´ ciemne plamy pod oczami(wj´zyku medycznym nazywa si´ to pigmentacjà powi´zi i okostnej oczo-do∏u, a w j´zyku codziennym „plamami stresu”), zmarszczki na czole, podoczami i w okolicy ust, wytrzeszcz oczu, zaciÊni´ta szcz´ka i rozszerzonenozdrza. Chirurdzy plastyczni zarabiajà miliony na zabiegach operacyj-nych – od zastrzyków z Botoxu do ró˝norodnych metod liftingu twarzyi wype∏niania zmarszczek.

Za sada nr 3: CoÊ jest stre su jàce... je Êli tak my Êlisz.

Sposób, w jaki postrzegasz sytuacj´, decyduje o przypi´ciu jej ety-kietki „stresujàca” lub nie. Nie ma zdarzenia, które samo z siebie jest stre-sujàce, pominàwszy atak rekina lub niedêwiedzia. Stres zale˝y w du˝ejmierze od tego, co myÊlisz o zewn´trznych bodêcach stymulujàcych. In-nymi s∏owy, ka˝dy reaguje inaczej. To, co ciebie stresuje, nie stresuje in-nych.

Czy ogarnia ci´ l´k, gdy masz si´ zwróciç do szefa albo do wa˝negoklienta podczas rozmowy biznesowej?

Czy stresujesz si´ na myÊl o czekajàcej ci´ rozmowie z szefem, któryjawnie okazuje ci swoje niezadowolenie?




28

Czy stresuje ci´ myÊl o nadchodzàcym dniu? Czy odczuwasz stres namyÊl o „pewnej osobie”, którà prawdopodobnie spotkasz na zbli˝ajàcej siímprezie?

To, co stresuje jednego cz∏owieka, mo˝e sprawiç przyjemnoÊç drugie-mu. Kluczowym zagadnieniem jest sposób postrzegania sytuacji. JeÊliktoÊ postrzega, interpretuje lub wierzy, ˝e jest to sytuacja bardzo stresu-jàca, to ona taka w∏aÊnie si´ staje. Druga osoba mo˝e uznaç t´ w∏aÊniesytuacj´ za niestresujàcà w ogóle albo za bardzo przyjemnà lub wrćz eks-cytujàcà.

Za sada nr 4: Mo ˝esz pod jàç decy zj´ kontrolowa nia po zio mu stre su

w swo im ˝y ciu. Jak to zrobiç? Przede wszystkim zdobàdê wiedz´ o stresie. W Ksi´dze

Ozeasza 4,6 czytamy: „Mój lud ginie z braku poznania”. Ten wiersz niemówi o braku mi∏oÊci, wiary czy nadziei, ale o braku wiedzy! Ka˝dy z nasmusi poznaç czynniki wywo∏ujàce stres i wyciàgnàç wnioski.

Musisz równie˝ podjàç decyzj´ o tym, co zrobisz z nabytà wiedzà. Za-wsze masz wybór. Wielki mà˝ Bo˝y, Moj˝esz, tu˝ przed Êmiercià przypo-mnia∏ Izraelitom o dokonywaniu wyborów, gdy ju˝ wejdà do ziemi obie-

canej. Powiedzia∏:Bior´ dziÊ przeciwko wam na Êwiadków niebo i ziemi´, k∏ad´przed wami ˝ycie i Êmierç, b∏ogos∏awieƒstwo i przekleƒstwo.Wybierajcie wić ˝ycie, abyÊcie ˝yli wy i wasze potomstwo...

Ksi´ga Powtórzonego Prawa 30,19

Wybranie ˝ycia oznacza rezygnacj´ z w∏asnej drogi, a wybranie Bo˝ejdrogi. To równie˝ rezygnacja z w∏asnych, skierowanych na siebie pra-

gnieƒ na rzecz relacji z Nim i pos∏uszeƒstwa Jemu.Wi´kszoÊç czynników zwiàzanych ze stresem to sprawa wyboru. Od-

kryj, dlaczego si´ stresujesz, i podejmij decyzj o skoƒczeniu ze stresem.Z podanych sposobów radzenia sobie ze stresem wybierz opcj´ najlepszàdla ciebie. Ju˝ dziÊ dokonaj wyboru: „Nie dam si´, wezm´ si´ z nim za ba-ry. B´d´ go kontrolowaç.” Zacznij ju˝ teraz i odpowiedz na poni˝sze py-tania.




JAKI JEST U CIEBIE POZIOM STRESU?Po czym mo˝esz poznaç stan zestresowania? Obserwuj w∏asne cia∏o! Niepróbujàc si´ zrelaksowaç, sprawdê szybko pi´ç nast´pujàcych cz´Êci cia∏a:

• Czy masz zmarszczone brwi?• Czy masz zaciÊni´tà szcz´k´?• Czy twoje ramiona sà przygarbione?• Czy palce u nóg sà skurczone?• Czy masz sztywne mi´Ênie karku, ramion, nóg, ràk lub

poÊladków?

JeÊli tak, to oznacza, ˝e twoje cia∏o wysy∏a ci sygna∏y stresu!



30

Rozdzia∏ 3

U

w o l n i j s

i ´ o d s t r

e s u

Walcz, uciekaj... albo kiÊ si´ we w∏asnym sosie

Bóg, nasz Stwórca, wyposa˝y∏ organizm cz∏owieka w niezwyk∏y me-chanizm alarmowy, dzi´ki któremu yjemy. Nawet jeÊli Êwiadomie nie ak-

tywujemy tego mechanizmu, nasze cia∏o reaguje na niebezpieczeƒstwointuicyjnie i instynktownie, dajàc nam do wyboru jednà z dwóch mo˝li-woÊci:

1. Uciekaj tak szybko, jak mo˝esz.2. Staƒ twarzà w twarz z niebezpieczeƒstwem i walcz.

Mechanizm walki lub ucieczki, zaprojektowany przez Boga, ma w za-∏o˝eniu dzia∏aç szybko. Gdy tylko mija niebezpieczeƒstwo, mechanizmprzestaje dzia∏aç – ale czeka w gotowoÊci na nast´pne niebezpieczeƒstwo.

Wspó∏czesny cz∏owiek nie staje na co dzieƒ twarzà w twarz z groêny-mi drapie˝nikami, nie musi walczyç na Êmierç i ˝ycie. W zamian za topodlegamy presji w domu, presji w pracy, borykamy si´ z problemami fi-nansowymi, korkami ulicznymi, k∏ócimy si´ z ma∏˝onkiem, dzieçmi,pracownikami lub szefem. Zamiast walczyç lub uciekaç, dzi´ki czemu

stres si´ roz∏adowuje, próbujemy radziç sobie ze stresem, walczyç z nim,w rezultacie kisimy si´ we w∏asnym soku stresowym.



Walcz, ucie kaj... al bo kiÊ si´ we w∏a snym so sie

31

Cz∏owiek tak zosta∏ zaprojektowany, ˝eby stres aktywowa∏ odpowied-ni mechanizm w ciele, niestety, cz´sto ten mechanizm si´ nie wy∏àcza.Mo˝na to porównaç do jazdy samochodem z nogà przez ca∏y czas wciska-

jàcà peda∏ gazu do pod∏ogi. Rezultatem jest biologiczna awaria. Hormonystresu kapià kropla po kropli, nieustannie, ka˝dego dnia, a êród∏em tychkropli jest stres.

TRZY STADIA REAKCJI ORGANIZMU NA STRESEndokrynolog Hans Selye jest uwa˝any za „ojca stresu”, poniewa˝ pierw-szy przeprowadzi∏ udokumentowane badania nad d∏ugotrwa∏ym uwalnia-niem w organizmie hormonów stresu w reakcji „uciekaj albo walcz”.

Poczàtkowo Selye prowadzi∏ badania nad odkryciem kolejnego hormo-nu eƒskiego. Wstrzykiwa∏ szczurom ekstrakt z tkanki jajnika, a nast´pnieobserwowa∏ ich reakcje na hormon. By∏ doÊç oryginalnym eksperymen-tatorem. Po wstrzykni´ciu szczurom hormonu wypuszcza∏ je z klatek,pozwala∏ rozbiegaç si´ po laboratorium, a potem goni∏ za nimi i miot∏àprzep´dza∏ spod szafek. Na koniec wykona∏ autopsj´ doÊwiadczalnychszczurów. Okaza∏o si´, ˝e wi´kszoÊç z nich mia∏a wrzody, skurczonà gra-sic´ i powi´kszone nadnercza. Selye by∏ zaskoczony, ˝e ekstrakt z tkanki

jajnika móg∏ daç takie skutki. Zdecydowa∏ si´ wi´c na przeprowadzeniekolejnego eksperymentu, tym razem pod ÊciÊlejszà kontrolà.

Podzieli∏ szczury na dwie grupy. Jednej grupie wstrzyknà∏ ekstraktz jajnika, drugiej – fizjologiczny roztwór soli. Ponownie traktowa∏ szczu-ry szorstko, wypuszczajàc je z klatek i Êcigajàc po laboratorium. Na ko-niec znów wykona∏ autopsj´ szczurów i otrzyma∏ identyczne wynikiw obu grupach! Reakcj´ szczurów na ciàg∏y, silny stres nazwa∏ ogólnymzespo∏em adaptacyjnym. Wyodr´bni∏ w nim trzy stadia: reakcj´ alarmo-

wà, stadium oporu i stadium wyczerpania. Jego badania powtórzono wie-lokrotnie i nadal ich wyniki sà wiarygodne.

STADIUM 1: REAKCJA ALARMOWAPierwsze stadium stresu to reakcja alarmowa, która wyzwala odpowiedê:walcz albo uciekaj. Gdy ktoÊ doÊwiadcza nag∏ego stresu, np. ma powa˝nywypadek samochodowy lub staje si´ ofiarà brutalnego przest´pstwa, auto-matycznie w jego organizmie w∏àcza si´ hormonalny system gotowoÊci do

dzia∏ania. Reakcja alarmowa pojawia si´ nawet wtedy, gdy komuÊ wydajesi´, ˝e jest atakowany lub jest w niebezpieczeƒstwie.




32

Taka reakcja powoduje krótkookresowe uwalnianie w organizmie ad-renaliny, która dzia∏a jak zastrzyk si∏y i energii. RoÊnie poziom adrenali-ny, a to sprawia, ˝e cz∏owiek zaczyna si´ czuç wspaniale. Ludzie uprawia-

jàcy stresujàce zawody – prawnicy staczajàcy bitw´ w sàdzie, lekarze po-gotowia i biznesmeni – przyznajà, e uzale˝nili si´ od w∏asnej adrenaliny9.Dzi´ki niej sà podekscytowani i mogà dobrze funkcjonowaç nawet bezsnu. Jednak d∏ugotrwa∏e uwalnianie adrenaliny w ciele cz∏owieka mo˝ewyrzàdziç zdrowiu ogromnà szkod´.

W tym stadium biorà udzia∏ uk∏ad nerwowy wspó∏czulny i rdzeƒ nad-nerczy10. Dwa g∏ówne hormony uczestniczàce w tym stadium, adrenalinai noradrenalina, majà spektakularny, od razu si´ ujawniajàcy wp∏yw na

uk∏ad nerwowy wspó∏czulny.Adrenalina jest uwalniana przez nadnercza. Wp∏ywa na nerwy uk∏aduwspó∏czulnego zlokalizowane w narzàdach i tkankach ca∏ego organizmu.Nerwy te zarzàdzajà cz´stoÊcià bicia serca, ciÊnieniem krwi i cz´stoÊciàoddechu. Naczynia krwionoÊne zw´˝ajà si´, gdy krew odp∏ywa ze skóryi uk∏adu trawiennego i jest kierowana do mi´Êni i mózgu. Cukier i kwasyt∏uszczowe sà uwalniane do krwiobiegu, aby zapewniç paliwo mi´Êniomi mózgowi. Krew krzepnie szybciej, a êrenice rozszerzajà si´, aby cz∏owiek

móg∏ lepiej widzieç. SprawnoÊç mózgu nagle wzrasta – uwaga jest skupio-na na niebezpieczeƒstwie.KiedyÊ ta reakcja alarmowa pozwoli∏a mojej ˝onie, synowi i siostrzeƒ-

cowi ustrzec si´ przed groênym atakiem ogromnego psa – pitbulla. P∏y-wali w trójk´ ∏odzià po niewielkim jeziorze. Gdy wysiedli na brzeg, piesich zobaczy∏ i zaczà∏ Êcigaç mego syna, Kyla. Ten uciekajàc, wskoczy∏ dojeziora, a pies za nim; gdy dop∏ynà∏ do Kyla, ten zdjà∏ sanda∏ i zaczà∏ ok∏a-daç nim psa po g∏owie. Pies wtedy zawróci∏ i skierowa∏ si´ ku brzegowijeziora. Zobaczy∏ mojego siostrzeƒca, ros∏ego osiemnastolatka. Z pianà na

pysku i z g∏oÊnym szczekaniem zaczà∏ biec w jego kierunku. Siostrzeniecmia∏ kiedyÊ szczeniaka tej rasy, wi´c i teraz próbowa∏ ∏agodnie potrakto-waç pitbulla, gdy ten jednak zaatakowa∏, próbujàc ugryêç, siostrzeniecuderzy∏ go z ca∏ej si∏y pi´Êcià w g∏ow´. Mimo to pies nie przestawa∏ ata-kowaç i szarpaç.

Moja ˝ona, Mary, oglàda∏a wczeÊniej program telewizyjny na kanaleDiscovery, poÊwi´cony atakom groênych psów. Ostrzegano w nim przedpatrzeniem prosto w oczy atakujàcemu psu. Mary krzykn´∏a do ch∏opca:

„Nie patrz mu w oczy”. Siostrzeniec by∏ jednak tak przera˝ony, ˝e niemóg∏ oderwaç wzroku od szarpiàcego go psa, który zatopi∏ z´by w nodze



33


ch∏opca. Mary krzykn´∏a przeraêliwie i wtedy pies zaczà∏ biec w jej kie-runku, a ona zastosowa∏a w praktyce wczeÊniej nabytà wiedz´. Odwróci∏asi´ plecami do psa i gdy ten biega∏ wokó∏ niej, ona kr´ci∏a si´ w kó∏ko ze

skrzy˝owanymi na piersi r´kami, nie pozwalajàc, by ich wzrok si´ ze-tknà∏. Pies, skonfundowany, wreszcie odwróci∏ si´ i ponownie skierowa∏w stron´ mego siostrzeƒca. W tym momencie przyjecha∏a policja i psaunieszkodliwi∏a.

Jestem przekonany, ˝e reakcja alarmowa uratowa∏a Kyla – zaczà∏ ucie-kaç i wskoczy∏ do wody. To typowe zachowanie – „ucieczka”. Ta sama re-akcja alarmowa przejawi∏a si´ u mojego siostrzeƒca, gdy z ca∏ej si∏y wali∏psa w g∏ow´. To zachowanie by∏o „walkà”. Mary ani nie ucieka∏a, ani nie

walczy∏a, ale ju˝ po wszystkim, gdy mechanizm zarzàdzajàcy hormonamiu obu ch∏opców wy∏àczy∏ si´, u niej tego nie zrobi∏. Serce jej nadal moc-no bi∏o. Tej nocy nie mog∏a spaç, gdy˝ jej umys∏ ponownie odtwarza∏ ca-∏à scen´. Na szcz´Êcie za kilka dni wyjechaliÊmy na wakacje. Mary prze-spa∏a ca∏e pierwsze dwa dni, a gdy jej organizm zrelaksowa∏ si´, wszystkopowróci∏o do normy.

STADIUM 2: STADIUM OPORU

W tym stadium cz∏owiek próbuje dostosowaç si´ do d∏ugotrwa∏ej nega-tywnej sytuacji. Organizm nie reaguje ju˝ zgodnie z zasadà „walcz albouciekaj”, ale raczej próbuje odzyskaç si∏y. Produkowana jest du˝a iloÊçhormonów stresu, a zw∏aszcza kortyzolu.

Ten hormon wydzielany jest równie˝ wtedy, gdy ktoÊ intensywniewspomina lub od nowa analizuje jakieÊ stresujàce wydarzenie; jego uk∏adhormonalny przyÊpiesza czynnoÊç.

Postaram si´ pokrótce przedstawiç przemiany zachodzàce w tym sta-dium w organizmie i mózgu. Gdy mózg odbiera sygna∏ nadmiernego stre-

su, podwzgórze wydziela hormon nazwany hormonem uwalniajàcym kor-tykotropin´ (CRH). Ten z kolei stymuluje przysadk´ do wydzielania in-nego hormonu, zwanego hormonem adrenokortykotropowym (ACTH).Ten zaÊ stymuluje nadnercza do produkcji kortyzolu. Kortyzol jest hor-monem sterydowym, który pobudza w organizmie uwolnienie t∏uszczów,glukozy i aminokwasów w celu uzyskania energii.

Odgrywa on znaczàcà rol´ w kontrolowaniu zwi´kszonego stanu zapal-nego, utrzymania ciÊnienia krwi i utrzymania tkanki ∏àcznej. Wp∏ywa na

to, ˝e cz∏owiek ma dobre samopoczucie.




34

W warunkach normalnych kortyzol jest wydzielany w 24-godzinnymcyklu. Najwy˝szy jego poziom wyst´puje wczesnym rankiem, zwykle mi´-dzy godzinà 6-8 rano, i sukcesywnie spada w ciàgu dnia. Najni˝szy po-

ziom obserwujemy oko∏o pó∏nocy. JeÊli organizm funkcjonuje pod presjà d∏ugotrwa∏ego stresu, poziom

kortyzolu pozostaje podwy˝szony. Czasem mo˝e to trwaç ca∏y dzieƒ, a na-wet i noc. To prowadzi do bezsennoÊci lub problemów ze snem. Mózg tra-ci wra˝liwoÊç na ten hormon i nie jest w stanie regulowaç jego produkcji.W konsekwencji produkowana jest jeszcze wi´ksza iloÊç kortyzolu przyjednoczesnym obni˝eniu produkcji innego hormonu nadnerczy, zwanegodehydroepiandrosteronem (DHEA) – lub hormonem m∏odoÊci. DHEA

ma dzia∏anie anaboliczne (budowa tkanek) w przeciwieƒstwie do korty-zolu, który ma dzia∏anie kataboliczne (niszczenie tkanek).Na poczàtku XX wieku brytyjski lekarz Harvey Cushing opisa∏ stan

chorobowy charakteryzujàcy si´ nast´pujàcymi objawami:

• Oty∏oÊç tu∏owia typu „jab∏ko” (smuk∏e ramiona i nogi,nadmiar tkanki t∏uszczowej w okolicy brzucha)

• NadciÊnienie t´tnicze krwi

• Os∏abienie i zm´czenie• Cukier w moczu (cukrzyca)• Osteoporoza• Amenorrhea (brak miesiàczki)• Hirsutyzm (nadmierne ow∏osienie cia∏a – typu m´skiego

– u kobiety)• Ró˝owe rozst´py skórne na brzuchu

Te objawy znane sà dziÊ jako zespó∏ Cushinga. Badacz ów równie˝ za-uwa˝y∏ u chorych, ˝e towarzyszy∏y im jeszcze inne objawy: gromadzeniesi´ tkanki t∏uszczowej na karku, cienka b∏yszczàca skóra i pajàkowate na-czynia krwionoÊne pod skórà. Chorzy zwykle mieli nadciÊnienie t´tni-cze, cukrzyc´, problemy z rozrodczoÊcià, s∏aby uk∏ad odpornoÊciowy.Wielu równie˝ mia∏o problemy z pami´cià, snem, i cierpia∏o na depresj´,cz´sto po∏àczonà z próbami samobójczymi. Po przeprowadzeniu autop-sji wykryto w przysadce tych chorych guz, produkujàcy du˝e iloÊci

ACTH – hormonu, który zmusza∏ nadnercza do zwi´kszonej produkcjikortyzolu.



35


Choç zdaj´ sobie spraw´, ˝e zespó∏ Cushinga – powa˝ne zaburzeniaprodukcji kortyzolu – nie jest cz´stym zjawiskiem, jednak nie mog´oprzeç si´ wra˝eniu, ˝e du˝a populacja krajów uprzemys∏owionych cierpi

dziÊ z powodu wielu objawów tego zespo∏u. Mog´ wymieniç kilka z nich:oty∏oÊç, nadciÊnienie t´tnicze, cukrzyca, zespó∏ X metaboliczny, hiper-cholesterolemia, depresja, bezsennoÊç, osteoporoza, cienka skóra, zm´-czenie i os∏abienie. Badania wykaza∏y, ˝e osoby cierpiàce na te dolegliwo-Êci majà podwy˝szony poziom kortyzolu w teÊcie hormonalnym.

Przyjrzyjmy si´ teraz konsekwencjom zwi´kszonej iloÊci kortyzolu.

Oty ∏oÊç a kor ty zol

Ludzie ˝yjàcy w ciàg∏ym stresie majà zazwyczaj podniesiony poziomkortyzolu i insuliny. JeÊli wysoki poziom insuliny utrzymuje si´ przezd∏ugi czas, to organizm reaguje gromadzeniem t∏uszczu jako rezerwyenergetycznej. Proces spalania t∏uszczu zostaje zahamowany. Wi´kszoÊçludzi z nadwagà nie jest w stanie rozerwaç tego b∏´dnego ko∏a, poniewa˝podniesiony poziom kortyzolu pobudza apetyt, co z kolei powoduje w cià-gu dnia nieustanne pragnienie cukru i w´glowodanów – pokarmu utrzy-mujàcego wysoki poziom insuliny. W ten sposób ludzie z nadwagà pro-

gramujà organizm na gromadzenie t∏uszczu.Wysoki poziom kortyzolu i wysoki poziom insuliny sà ∏àcznie idealnàreceptà na oty∏oÊç w obr´bie tu∏owia, zw∏aszcza w rejonie brzucha. W te-go rodzaju oty∏oÊci – typu „jab∏ko” – nadmiar tkanki t∏uszczowej wyst´-puje w Êrodku cia∏a, w okolicy brzusznej. Ludzie z tym problemem upra-wiajà çwiczenia fizyczne przez d∏u˝szy czas w nadziei zrzucenia kilkuzb´dnych kilogramów. Niestety, to tylko podnosi poziom kortyzolu. Za-czynajà wtedy stosowaç diet´ radykalnie ograniczajàcà iloÊç kalorii. Na-st´puje rozk∏ad tkanki mi´Êniowej na glukoz´, co prowadzi do os∏abienia

mi´Êni i ich zaniku. Wskutek tego dochodzi do utraty mi´Êni, zmniejsze-nia tempa metabolizmu, a w konsekwencji do przybrania na wadze.W mi´dzyczasie ka˝dy dodatkowy cukier jest zamieniany w t∏uszcz – ten,który gromadzi si´ na brzuchu. To naprawd´ b∏´dne ko∏o!

Oty∏oÊç brzuszna zwi´ksza ryzyko rozwoju choroby serca, nadciÊnie-nia t´tniczego, zespo∏u X, cukrzycy typu 2, podniesionego poziomu cho-lesterolu i trójglicerydów, kamieni ˝ó∏ciowych i niektórych nowotworów(ludzie z oty∏oÊcià typu „gruszka” – tkanka t∏uszczowa zgromadzona na

biodrach i udach – nie nale˝à do grupy o zwi´kszonym ryzyku zachoro-wania na wy˝ej wymienione schorzenia).




36

Ze spó∏ X i cu krzy ca ty pu 2

Gdy poziom kortyzolu jest prawid∏owy, hormon ten przeciwwa˝yskutki dzia∏ania insuliny. Jednak jego zwi´kszona iloÊç zmniejsza trans-

port cukru (glukozy) na poziomie komórkowym. To prowadzi do obni˝e-nia wra˝liwoÊci komórek na insulin´, a w konsekwencji do odpornoÊci nainsulin . U takiej osoby, jeÊli jej dieta jest bogata w cukry i przetworzonew´glowodany, rozwinie si´ zespó∏ X, zwany zespo∏em metabolicznym.Przyjà∏ on obecnie rozmiary epidemii w krajach uprzemys∏owionych. Ba-dania wykazujà, ˝e 1/3 populacji Stanów Zjednoczonych cierpi z jego po-wodu. Zespó∏ X wià˝e si´ z podwy˝szonym ryzykiem chorób serca, cu-krzycy, choroby Alzheimera i niektórych nowotworów11.

Nazwa „zespó∏ metaboliczny” dotyczy grupy zaburzeƒ metabolicz-nych, które obejmujà: podniesiony poziom cukru we krwi, nadciÊnieniet´tnicze, podniesiony poziom cholesterolu, ot∏uszczenie cia∏a, szczególnieokolicy brzucha.

Pro ble my z hor mo na mi p∏ciowy mi

Kortyzol oodpowiada za sprawne funkcjonowanie hormonów p∏cio-wych. Jego zwi´kszona iloÊç zwiàzana jest ze spadkiem DHEA i testoste-

ronu, co prowadzi do zmniejszenia pop´du p∏ciowego i dysfunkcji erek-cji. U kobiet podniesiony poziom kortyzolu towarzyszy mniejszemu po-ziomowi progesteronu i testosteronu. Podczas d∏ugotrwa∏ego stresu pro-gesteron zamienia si´ w organizmie w kortyzol. To prowadzi do niedobo-rów progesteronu, a w konsekwencji do problemów z miesiàczkà i obja-wów menopauzy. Przy wysokim st´˝eniu kortyzolu dochodzi równie˝ dozachwiania równowagi poziomu estrogenu.

Utrata pa mići

Od dziesiàtek lat lekarze wiedzieli, e chorzy z zespo∏em Cushinga ma-jà problemy z pamićià z powodu zanikania lub kurczenia si´ hipokam-pu. Jest to cz´Êç mózgu najbardziej zwiàzana z pamićià. Efekt kurczeniapojawia si´, poniewa˝ neurony (komórki mózgowe) tracà zdolnoÊç przyj-mowania glukozy, od której zale˝y ich w∏aÊciwe funkcjonowanie. Ostat-nie badania wykaza∏y wp∏yw wysokiego poziomu kortyzolu na zanikaniei kurczenie si´ hipokampu12. Utrata pamići mo˝e byç zwiàzana z choro-bà Alzheimera.



37


De pre sja

Przewlek∏y stres na ogó∏ jest powiàzany z depresjà. Podniesiony po-ziom kortyzolu powoduje zak∏ócenie równowagi neuroprzekaêników

w mózgu, zw∏aszcza serotoniny i dopaminy.Deksametazon jest syntetycznà formà kortyzonu wysy∏ajàcà „negatyw-

ny sygna∏ zwrotny”, który wy∏àcza produkcj´ kortyzolu. Niestety, wielucierpiàcych na depresj´ wykazuje odpornoÊç na deksametazon. Ich orga-nizm dalej wydziela kortyzol mimo przyjmowania tego leku. W jednymz badaƒ naukowych 7 na 10 pacjentów z depresjà mia∏o powi´kszone nad-nercza. U niektórych gruczo∏ ten by∏ 1,7 raza wi´kszy od nadnerczy nor-malnej wielkoÊci13.

Utrata ko Êci

Od lat wiadomo, ˝e nadmiar kortyzolu powoduje osteoporoz´. Grupànajbardziej zagro˝onà tà chorobà sà chorzy z zespo∏em Cushinga i pacjen-ci leczeni przez d∏ugi czas prednisonem lub innà syntetycznà formà kor-tyzolu.

Ob ni ˝o na funk cja uk∏adu od por no Êciowe go

Badania dra Hansa Selye’go wykaza∏y kurczenie si´ grasicy u szczurównara˝onych na d∏ugotrwa∏y stres. U ludzi przewlek∏y stres jest równie˝zwiàzany z zanikaniem lub kurczeniem si´ tego gruczo∏u oraz z ograni-czeniem jego funkcji. Poza tym stres odpowiada tak˝e za 50-procentowezmniejszenie liczby komórek zwalczajàcych bakterie, wirusy i komórkirakowe. Zwi´ksza równie˝ podatnoÊç na nawracajàce infekcje. Badaniaprzeprowadzone na studentach podczas sesji egzaminacyjnej (czyli w wa-runkach stresu) wykaza∏y u nich wi´kszà podatnoÊç na przezi´bienia,choroby gard∏a i inne infekcje14.

To ju˝ epi de mia!

Niektóre opisane wy˝ej symptomy pojawiajà si´ u coraz wi´kszej licz-by ludzi w krajach uprzemys∏owionych. W Stanach Zjednoczonych 2/3populacji cierpi na oty∏oÊç15, jeden na czterech doros∏ych ma nadciÊnieniet´tnicze16, jeden na dwóch doros∏ych ma podniesiony poziom cholestero-lu. Rokuje si´, ˝e co druga kobieta po pi´çdziesiàtym roku ˝ycia zapadniena osteoporoz´17, a ponad 19 milionów Amerykanów cierpi na depresj´.




38

Zmćzenie przybiera charakter epidemii, a liczba cukrzyków roÊnie w za-straszajàcym tempie.

STADIUM 3: STADIUM WYCZERPANIAWyczerpanie to ostatnie stadium stresu. Organizm si´ dos∏ownie za∏amu-je. Ryzyko przewlek∏ej choroby gwa∏townie wzrasta. Taki stan jest spowo-dowany kraƒcowym wyczerpaniem nadnerczy, inaczej mówiàc, ich nie-wydolnoÊcià18.

Najgroêniejszà formà niewydolnoÊci nadnerczy jest doÊç rzadka cho-roba Addisona. Pacjent musi przyjmowaç leki w postaci kortykostero-idów do koƒca ˝ycia. Prezydent John F. Kennedy by∏ jednà z takich osób.

Dzisiaj miliony Amerykanów cierpià na nieco ∏agodniejszà odmian´ tejdolegliwoÊci, której przyczynà jest ˝ycie w nieustannym stresie. Mecha-nizm stresu nigdy si´ u nich nie wy∏àcza.

Wyczerpanie spowodowane niewydolnoÊcià nadnerczy prowadzi doumys∏owego, fizycznego i emocjonalnego wypalenia. Gdy nast´puje ogra-niczenie pracy nadnerczy, ka˝dy narzàd i uk∏ad w ciele niedomaga. Tacyludzie cz´sto czujà si´ zmćzeni. Najcz´Êciej cierpià z powodu hipoglike-mii, czyli niskiego poziomu cukru we krwi, dlatego co 2-3 godziny muszà

coÊ przegryêç, aby utrzymaç odpowiedni poziom cukru we krwi. Cz´stomajà s∏abszà pami´ç, trudnoÊci z koncentracjà i myÊleniem i epizodycznestany splàtania myÊli. Jednak objawy te mogà równie˝ wynikaç z depre-sji. D∏ugotrwa∏emu stresowi mogà towarzyszyç tak˝e wszelkiego rodzajunawracajàce infekcje wraz z alergiami (pokarmowà i spowodowanà czyn-nikami Êrodowiska), nadwra˝liwoÊç chemiczna (reakcja organizmu nazwiàzki chemiczne lub leki) i os∏abienie uk∏adu odpornoÊciowego.

Ludzie w stadium wyczerpania sà podatni na choroby autoimmunolo-giczne, takie jak zapalenie tarczycy Hashimoto, toczeƒ, goÊciec post´pu-

jàcy, ∏uszczyca, stwardnienie rozsiane. Zwykle tracà mas´ mi´Êniowà, aleza to przyrasta u nich tkanka t∏uszczowa. Cz´sto cierpià z powodu proble-mów z trawieniem, zwiàzanych ze zbyt ma∏à produkcjà kwasu solnegow ˝o∏àdku i enzymów trzustki, co prowadzi do zgagi, wzd´ç i gazów. Sàpodatni na przewlek∏e zmćzenie, fibromialgi´, kobiety majà nieregular-ne miesiàczki i powa˝ne problemy z zespo∏em napićia przedmiesiàczko-wego, u wszystkich wyst´puje os∏abienie pop´du p∏ciowego, zespó∏ nad-wra˝liwego jelita oraz problemy psychiatryczne. U niektórych pacjentów

mo˝e rozwinàç si´ choroba Alzheimera lub nowotwór.



39


Niestety, wielu wypalonych i wyczerpanych ludzi szuka ratunkuw narkotykach, alkoholu i papierosach, jako sposobach na rozwiàzanieproblemu. Inni zaczynajà nadu˝ywaç leków, co ma powa˝ne konsekwen-

cje dla ich zdrowia. Jeszcze inni tkwià w stagnacji. W dodatku, co gorsza,wi´kszoÊç lekarzy nie kojarzy wyczerpania z niewydolnoÊcià nadnerczyjako rzeczywistym problemem i nie leczy go. Zwykle przepisujà pacjento-wi leki przeciwdepresyjne i przypinajà mu etykietk´ leniwego pacjentalub lekomana.

W koƒcu zestresowany cz∏owiek, u którego stres osiàgnà∏ stadium wy-czerpania, zaczyna stawaç si´ ofiarà wyniszczajàcych i Êmiertelnych cho-rób.

˚YCIE NA ODWRÓT, NI˚ BÓG PRZYKAZA¸Bóg stworzy∏ hormonalny system alarmowy po to, aby ratowa∏ nam ˝ycie.Ale co si´ dzieje, jeÊli ktoÊ zbyt cz´sto uruchamia go bez powodu? Systemten „staje na g∏owie” i zaczyna niszczyç cz∏owieka.

U niektórych ludzi hormony stresu sà uwalniane do cia∏a setki razydziennie. K∏ótnia z dzieckiem lub ze wspó∏ma∏˝onkiem, korek uliczny,k∏opoty finansowe, problem w pracy lub sto innych powodów uruchamia

mechanizm alarmu. A wtedy si´ zaczyna... bezustannie kapià, kropla pokropli, hormony niszczàce nam ˝ycie.Czy mo˝emy zatrzymaç ten proces i przywróciç wszystko do normy?Tak! Pierwsza linia obrony polega na rozprawieniu si´ z umys∏owymi

i emocjonalnymi nawykami.



40

U

w o l n i j s

i ´ o d s t r

e s u

Emocjonalne i umys∏owe nawyki,

które programujà nas na stres

K a˝dy z nas jest inny. Ró˝nimy si´ od siebie i ka˝dy z nas zosta∏ ina-czej zaprogramowany przez w∏asne doÊwiadczenia, czynniki genetyczno-Êrodowiskowe i ˝yciowe wybory.

Ka˝dy z nas ma niepowtarzalny zestaw wspomnieƒ, utrwalonych w pa-mi´ci, oparty na baga˝u doÊwiadczeƒ, relacji z innymi ludêmi. Postrzega-my Êwiat przez pryzmat w∏asnych odczuç. Stanowià one filtr, przez który

patrzymy. Ka˝dy ukszta∏towa∏ w sobie niepowtarzalny zestaw emocjonal-nych nawyków, które sta∏y si´ niemal automatyczne. To one sprawiajà, ˝eka˝dy reaguje inaczej na te same czynniki.

JeÊli twoi rodzice byli ludêmi martwiàcymi si´ o wszystko, mog∏eÊ„odziedziczyç” po nich ten sposób reagowania. JeÊli wychowa∏eÊ si´w nieprzyjaznym, dysfunkcyjnym domu, a rodzice czy opiekunowie ∏a-two wpadali w gniew lub frustracj´, mo˝esz nieÊwiadomie naÊladowaçniektóre z ich emocjonalnych reakcji, bo je przyswoi∏eÊ. Nikt nie uczy

nas, jak reagowaç na coÊ, co wed∏ug nas jest negatywne. NaÊladujemy za-chowania doros∏ych wokó∏ nas. Reagujemy dok∏adnie tak, jak oni. Ponie-

Rozdzia∏ 4



41

Emocjo nal ne i umy s∏owe nawy ki, któ re pro gra mu jà nas na stres

wa˝ zwykle trwa to latami, kszta∏tujemy w sobie emocjonalny nawyk. Za-nim osiàgniemy wiek dojrzewania, wi´kszoÊç emocjonalnych nawykówb´dzie w nas g∏´boko zakorzeniona. Najcz´Êciej reagujemy w sytuacjach

stresujàcych – gdy odczuwamy l´k, gniew, zmartwienie czy depresj´.Dzia∏amy intuicyjnie i nie staramy si´ spokojnie rozwa˝yç racjonalnychmotywów swojej reakcji. Jakie sà tego konsekwencje? Programujemy si´na zareagowanie stresem, tak jak programuje si´ pilota od telewizora czyradio w samochodzie na ulubione kana∏y lub stacje radiowe.

EMOCJONALNE NAWYKI W¸ÑCZAJÑCE REAKCJ¢ ALARMOWÑTwój organizm nie widzi ró˝nicy mi´dzy czynnikami steresogennymi rze-

czywistymi a umys∏owymi i emocjonalnymi. Umys∏ filtruje wszystko, cozwiàzane jest z postrzeganiem Êwiata zewn´trznego, a praca tego filtra po-lega jedynie na uruchamianiu albo nieuruchamianiu mechanizmu stresu.

Byç mo˝e spotka∏eÊ si´ z tzw. reakcjà na pajàka. Wielu ludzi boi si´ pa-jàków. Ju˝ sam widok pajàka wyzwala u nich sygna∏ alarmowy w ciele.Wiemy równie˝, ˝e splot czarnych nitek na pod∏odze mo˝e uruchomiç re-akcj´ alarmowà, jeÊli ktoÊ pomyÊli, ˝e to pajàk. Poniewa˝ umys∏ odbieraów splot czarnych nitek jako pajàka, organizm reaguje tak, jakby to by∏

prawdziwy pajàk.PAMI¢å EMOCJONALNA

Z ka˝dym zdarzeniem w naszym ˝yciu, z ka˝dym doÊwiadczeniem zwià-zana jest emocja zapisujàca si´ g∏´boko w umyÊle. Pami´tamy nie tylkozdarzenie, ale równie˝ towarzyszàce mu odczucia. Pami´tamy, gdzie i kie-dy po raz pierwszy spotkaliÊmy przysz∏ego m´˝a lub ˝on´, i to, co wtedyczuliÊmy. Pami´tamy pierwszà randk´ i towarzyszàce jej emocje.

Pami´ç emocjonalna jest szybsza ni˝ pami´ç Êwiadoma. Gdy przypo-

minamy sobie przesz∏e wydarzenia, wraz z nimi pojawiajà si´ wspomnie-nia uczuç towarzyszàcych sytuacji. Uczucia pojawiajà si´ wczeÊniej, za-nim umys∏ przywo∏a sytuacj´ lub myÊl.

Cia∏o migda∏owate jest cz´Êcià mózgu – magazynem, w którym jestprzechowywana pami´ç emocjonalna. To ono porównuje odczuwanà w da-nej chwili emocj z przechowywanà w pami´ci emocjonalnej. Mo˝e rów-nie˝ podejmowaç natychmiastowe decyzje o poziomie zaanga˝owania,czyli intensywnoÊci reakcji, na podstawie informacji przychodzàcej. Gdy

taka natychmiastowa decyzja zostanie podj´ta, cia∏o migda∏owate akty-wuje autonomiczny uk∏ad nerwowy, wyzwalajàc zarówno odpowiedê




42

fizycznà (czyli odpowiedê cia∏a), jak i reakcj´ emocjonalnà na stres. Towszystko dzieje si´, zanim wy˝sze oÊrodki mózgu otrzymajà informacj´.Innymi s∏owy, zanim zdà˝ymy pomyÊleç, w organizmie i emocjach ju˝ zo-

sta∏a wyzwolona reakcja. Jakie zewn´trzne okolicznoÊci pe∏nià rol´ wyzwalacza reakcji? Ten wy-

zwalacz nazwiemy sygna∏em emocjonalnym. OkolicznoÊci mogà byç ró˝-norodne. Trudno je wyliczyç. Mo˝e to byç stara piosenka us∏yszana w∏a-Ênie w radiu..., zapach perfum lub p∏ynu po goleniu..., dostrze˝enie w t∏u-mie twarzy przypominajàcej nam kogoÊ..., podniesienie przypadkiemdawno zapomnianego przedmiotu... lub ponowny pobyt w starym, znajo-mym miejscu. Wszystkie te okolicznoÊci mogà staç si´ sygna∏em emocjo-

nalnym odwo∏ujàcym si´ do pewnych wydarzeƒ w ˝yciu.Co si´ dzieje, gdy przywo∏ywana jest pami´ç emocjonalna? Za∏ó˝my,˝e nasze wspomnienia sà pozytywne lub nawet nostalgiczne, np. gdy przy-wodzimy na pami´ç rodzica, dziadka, pierwszà randk´ czy pierwszà mi-∏oÊç. Lecz zdarza si´, ˝e wyzwalacz – sygna∏ emocjonalny – stymulujewspomnienia, które wcale nie sà pozytywne, np. uczucie odrzucenia,zdrady, porzucenia, zranienia, depresji, troski, gniewu. Biologicznai emocjonalna reakcja w organizmie mo˝e byç tak silna, jak ta prze˝yta po

raz pierwszy. Wspomnienie wydarzenia wytwarza zwiàzki chemicznew ciele oraz budzi emocje w duszy, które sà równie intensywne jak wtedy,przy pierwszym zranieniu, wykorzystaniu czy odrzuceniu.

Z czasem w uk∏adzie nerwowym tworzy si´ wzorzec reakcji. Gdy razzostanie zapisany, powstaje emocjonalny nawyk.

Dlaczego wa˝ne jest zrozumienie tego mechanizmu dzia∏ania? Ponie-wa˝ emocjonalne nawyki stajà si´ podstawà wielu bardzo wa˝nych decyzjipodejmowanych w ˝yciu, szczególnie tych, które traktujemy jako „intu-icyjne”. Mo˝emy uprzedzaç si´ do ludzi czy otoczenia na podstawie owych

nawyków emocjonalnych, w ogóle nie znajàc ani osoby, ani otoczenia.

REAKCJE EMOCJONALNE NA WYDARZENIA WOKÓ¸ NASNa uwag´ zas∏uguje fakt, ˝e nie musisz osobiÊcie doÊwiadczyç czegoÊ naw∏asnej skórze, aby wyzwoliç sygna∏ emocjonalny. Sygna∏ mo˝e zostaçuruchomiony poÊrednio przez obserwacj´ kogoÊ lub czegoÊ, albo nawetoglàdanie telewizji!

Rozwa˝, jak media przedstawiajàce brutalne sceny wp∏ywajà na stres.

Czy kiedykolwiek by∏eÊ ofiarà uzbrojonego bandyty, brutalnie napad-ni´ty? Czy ukradziono ci samochód? Byç mo˝e osobiÊcie tego nie do-



43


Êwiadczy∏eÊ, ale z pewnoÊcià znasz takie sytuacje z programów telewizyj-nych!

Niewielu z nas wie z w∏asnego doÊwiadczenia, czym jest zagro˝enie y-

cia, mimo to nasze cia∏a reagujà na to, co jest fikcjà, tak jakby by∏o rze-czywistoÊcià.

Dlaczego producenci telewizyjni tak cz´sto pokazujà przera˝ajàce sce-ny? Robià to, gdy˝ chcà, by do krwiobiegu widza dosta∏a si´ niewielkailoÊç adrenaliny, która wprawi go w stan zadowolenia. A my, widzowie,oglàdamy te sceny, bo chcemy podniety w naszym monotonnym, nud-nym ˝yciu. Im cz´Êciej oglàdamy przemoc, tym bardziej si´ do niej przy-zwyczajamy, i tym okrutniejsze obrazy sà potrzebne do uwolnienia dawki

adrenaliny do naszego krwiobiegu.Statystycznie rzecz bioràc, programy telewizyjne zawierajà Êrednio 3-5 aktów przemocy na godzin´. Dzieciće poranne programy niedzielneukazujà Êrednio 20-25 aktów przemocy na godzin´. Wed∏ug raportu Ame-rykaƒskiego Stowarzyszenia Psychiatrów z 1996 roku m∏odzi ludzie, za-nim ukoƒczà 18 lat, obejrzà 16 tysićy telewizyjnych morderstw i 200 ty-sićy aktów przemocy19.

Niestety, wspó∏czesne telewizyjne sceny przemocy sà bardzo reali-

styczne i obrazowe, ukazujà te˝ drobiazgowo szczegó∏y morderstw, okale-czeƒ i zranieƒ. Poza tym wiele filmów zawierajàcych sceny przemocy nie-sie przes∏anie, ˝e z∏o i przest´pcy nie sà karani; tak jest wed∏ug badaƒw 73% przypadków20. „Dobrzy faceci” sà tam sprawcami aktów przemocy,z czego widz mo˝e wyciàgnàç wniosek, ˝e przemoc jest usprawiedliwionài koniecznà metodà rozwiàzywania problemów21.

Czy mo˝na si´ dziwiç wzrastajàcej liczbie gwa∏tów na randkach? Sta-tystyki mówià, ˝e jedna doros∏a kobieta na 4 by∏a molestowana seksual-nie. Czy mo˝na si´ dziwiç wysokiemu poziomowi stresu u kobiet, skoro

tyle z nich by∏o ofiarà gwa∏tu i wykorzystania seksualnego?Nie musisz byç osobà molestowanà, zgwa∏conà, postrzelonà, obrabo-

wanà lub w inny sposób wykorzystanà; wystarczy, ˝e oglàdasz film pe-∏en takich scen, aby w twoim organizmie nastàpi∏o uwolnienie adrena-liny – hormonu stresu. Podwy˝szony poziom tego hormonu jest w sta-nie zakodowaç w mózgu ka˝de wyobra˝enie produkujàce takà reakcjémocjonalnà. To sprawia, ˝e bezwiednie zapami´tujmy przera˝ajàcefilmy i doÊwiadczenia zarówno traumatyczne, jak i bardzo przyjem-

ne. Wysoki poziom adrenaliny zapisuje jak rylec te doÊwiadczenia w mó-zgu.




44

Jaka˝ màdroÊç p∏ynie z kart Pisma Âwi´tego, które wyraênie mówi,aby nie stawiaç z∏a przed swoimi oczami. Psalmista Dawid napisa∏ w Psal-mie 101,3 „Nie b´d´ zwraca∏ oczu ku sprawie niegodziwej”.

JAK POSTRZEGASZ, TAK MASZ !Czy wiesz, ˝e jest wi´ksze prawdopodobieƒstwo, i˝ cz∏owiek umrze na za-wa∏ serca lub z powodu udaru mózgu w poniedzia∏ek, mi´dzy godzinà 9a 11, ani˝eli w jakikolwiek inny dzieƒ tygodnia? Dlaczego? Wi´kszoÊç lu-dzi postrzega poniedzia∏kowy poranek za najbardziej stresujàcy dzieƒ ty-godnia22!

To sposób postrzegania le˝y u podstaw wysokiego poziomu stresu.

W latach 90. XX wieku przeprowadzono na ten temat badania. Dowiod∏yone, ˝e podstawowym êród∏em stresu dla wi´kszoÊci ludzi sà pieniàdze,praca i rodzina. Koƒcowy raport zwraca∏ uwag´, e sposób, w jaki postrze-gamy owe trzy sfery ˝ycia, odpowiada za poziom stresu. Twoje postrzega-nie wp∏ywa na twój obraz Êwiata.

Umys∏ jest podobny do komputera: mózg jest twardym dyskiem, a po-strzeganie – oprogramowaniem. To postrzeganie ludzi, obowiàzków,spraw i okolicznoÊci – a nie ludzie, obowiàzki, sprawy i okolicznoÊci –

dyktuje, jak cz∏owiek zareaguje.Po strze ga nie mo ˝e byç znie kszta∏ co ne

Postrzeganie okreÊla, czy coÊ jest pozytywne, czy negatywne. Problemwielu zestresowanych ludzi polega na zaprogramowaniu si´ wed∏ug znie-kszta∏conego wzorca. Nawet zwyk∏a sytuacja mo˝e uruchomiç u nich po-t´˝nà reakcj´. Ich zdolnoÊç postrzegania zosta∏a zaburzona i nie odbiera-jà poprawnie rzeczywistoÊci.

Ró˝norodne badania nad fizycznym zn´caniem si´ potwierdzi∏y ten

poglàd. Sprawcy potrzeba naprawd´ niewiele, aby wybuchnàç gwa∏tow-nym gniewem. Cz´sto zdarza si´, ˝e osoba skrzywdzona nie mo˝e zrozu-mieç, czym wywo∏a∏a tak silnà reakcj´. Reakcja by∏a wynikiem wewn´trz-nego, zniekszta∏conego postrzegania u sprawcy.

G∏ównà grupà nara˝onà na zaburzone postrzeganie rzeczywistoÊci sàdzieci i nastolatki. Widzà one Êwiat przez pryzmat programów telewizyj-nych, takich jak MTV, ró˝nego rodzaju talk show’y, wywiady oraz filmywideo. Na tej podstawie dochodzà do wniosku, ˝e „to jest prawdziwe ˝y-

cie”. Tak cz´sto widzà tatua˝e, obkolczykowane cia∏a, za˝ywanie narko-tyków, spo˝ywanie alkoholu, palenie papierosów i przypadkowy seks,



45


˝e przyjmujà to za norm´. W konsekwencji post´pujà zgodnie z nià, coprowadzi do utrwalenia takich zachowaƒ i nawyków.

Zachowania powy˝sze prawie zawsze wyra˝ajà duchowy bunt, izolacj´

oraz ró˝ne formy kulturowych i rasowych uprzedzeƒ. Takim stanom to-warzyszà cz´sto intensywne emocje – zwykle gniew, frustracja, depresja,a nawet próby samobójcze.

Randy by∏ 18-latkiem wywodzàcym si´ z dobrej, chrzeÊcijaƒskiej ro-dziny. W buncie skierowanym przeciwko wierze rodziców zaczà∏ ekspe-rymentowaç z narkotykami, alkoholem, a˝ w koƒcu zwiàza∏ si´ z pod-kulturà Gotów. Ufarbowa∏ w∏osy na czarno i nosi∏ czarne ubranie. Mia∏kolczyki w brwiach, nosie, j´zyku i wardze. Gdy zobaczy∏em go po raz

pierwszy, dozna∏em szoku – wyglàda∏ jak postaç z horroru o wampirach.Randy spa∏ w dzieƒ, a w nocy pracowa∏. W wolnych chwilach balowa∏z przyjació∏mi podobnymi do siebie, nadu˝ywajàc przy tym alkoholui narkotyków.

Jego ˝ycie wymkn´∏o si´ spod kontroli i zaczà∏ coraz bardziej pogrà˝açsi´ w depresji. W koƒcu matka przekona∏a go, aby przyszed∏ do mnie poporad´. WyjaÊni∏em matce przyczyn´ depresji syna. Ch∏opiec sam zapro-gramowa∏ si´ na depresj´ przez muzyk´, której s∏ucha∏, przyjació∏, narko-

tyki, alkohol oraz czarny kolor, którym wsz´dzie si´ otacza∏. Nie by∏w stanie znieÊç Êwiat∏a dnia, stàd wybór stylu ˝ycia – praca w nocy, senw dzieƒ.

Zaleci∏em mu odwrócenie tego porzàdku, jeÊli naprawd´ chce wyjÊçz depresji. Zaproponowa∏em zmian´ przyjació∏, prac´ w dzieƒ, s∏uchanieinnego rodzaju muzyki, powstrzymanie si´ od alkoholu i narkotykóworaz szukanie Boga. Ch∏opiec jednak odmówi∏. Nalega∏, abym przepisa∏mu leki przeciwdepresyjne.

Zobaczy∏em go miesiàc póêniej. Jego stan nie poprawi∏ si´. Otrzyma∏

silniejszà dawk´ leku, mimo to dalej zmaga∏ si´ z depresjà. Zmiana lekunie przynios∏a rezultatów. Ch∏opak zaczà∏ mieç myÊli samobójcze, wi´cskierowa∏em go do psychiatry. JakiÊ czas póêniej matka Randy’ego opo-wiedzia∏a mi dalszà cz´Êç historii. Podczas kolejnej imprezy jej synprzedawkowa∏ narkotyki. Koledzy zostawili go bez pomocy w ciemnejuliczce za klubem. Tam Randy zmar∏. Kiedy ch∏opak odmówi∏ przepro-gramowania swego ˝ycia, ustawi∏ autopilota na samozniszczenie. MyÊlidepresyjne, narkotyki i pijaƒstwo doprowadzi∏y go do Êmierci.

Nawyki emocjonalne uruchamiajà hormony stresu, które, uwalnianenieustannie, stajà si´ hormonami-zabójcami.




Wielu ludzi próbuje radziç sobie ze stresem, nie eliminujàc jego przy-czyn. Kupujà p∏yty z relaksujàcà muzykà, wyje˝d˝ajà na urlop lub dosko-nalà umiej´tnoÊci radzenia sobie ze stresem. Inni kierujà si´ w stron´ al-

koholu, substancji odurzajàcych lub leków, pomijajàc to, co istotne – na-wyki umys∏owo-emocjonalne. To one – czy te˝, inaczej mówiàc, nasz spo-sób postrzegania – le˝y u podstaw stresu. Aby si´ z nim rozprawiç, musi-my rozpoznaç, jak postrzegamy Êwiat, i odrzuciç jego zniekszta∏cony ob-raz, wynikajàcy z naszych nieprawid∏owych, zaburzonych procesów my-Êlowych.

Uwolnij Sie Od Stresu-fragment

Documents

Transcript of Uwolnij Sie Od Stresu-fragment