uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif...

12
uttaf Numru 43 Marzu - April2001

Transcript of uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif...

Page 1: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

uttaf

Numru 43 Marzu - April2001

Page 2: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

iF'dil-ha.roia ... Editorjai 2 Ahbarijiet 3 Mid-Dinja 4 Kompetizzjoni 43 4 11-Velleran 5 Gallerija 6 Kun Berdwocer 2 7 Huttafa tas-Sena 8 Kiiem ii-brimb 8 ln-Nakkra 8 Attivitajiet 9 Estinzjoni 10 Mur aqbad ktieb 11 Biex niccajta! 11 Daflnal membru i 1 Kif sar ls-Simar! '12

ls-sena 1-onra fir-rebbiegna mort sai-Grecja. qabadni 1-gufl u waqaft fraflal zgflir biex nixtri nobza minn Kit nrigt mil!-karozza, gfladda dell kbir minn quddiem Harist 'il fuq u nara bicca ta' cikonja bajda (white stork) daqs lizar! Gnaddiet slowmowxin fil-baxx minn fuq il-bjut u sparixxiet wara d-djar.

Ragel xih fuq bank rani niccassa. Tani tbissima bla snien, ghamilli sinjal, u jien mort fldejh. lmbagnad ippontali b'sebghu u jien harist. Kwazi kull bejt, arblu u cumnija fit-triq kellhom fuqhom bejta goffa taz-zkuk, u f'kull bejta kien hemm xi Cikonja jew tnejn!

Bqajt miblugn b'din id-dehra tal··genn. Skantajt ukoll ghax spiss naqra u nisma' li fii-Grecja hemm problema kbira bil-kacca! Kif jista' jkun, gnedt f'qalbi! Kif jista' jkun li hawn problema bil-kacca u dawn in-nies gnandhom ic-cikonji jghixu ma' saqajhom(jew fuq rashom, imsomrna)?! Ara kieku tazzarda u titbaxxa cikonja fuq Malta, ara kif igibuha duhnan!!! Jekk til a hemm problema bil-kacca illegali, mela kernm aktar f'pajjizna, fejn anke il­nuttaf jisparaw xi "kawbojs" Maltin?!

Lix-xwejjan imbagnad ghedtlu Kalirnera! (jigifieri L­gnodwa Hajba! bii-Grieg) u nallejtu jitbissem u jixxemmex, u mort nixtri 1-nobi:a!

Victor Falzon L-Editur

Jason Aloisio, Audrey Chetcuti, Norman Chetcuti, Desiree Falzon, Victor Falzon, Justin Vassallo

lndirizz: BirdLife Malta, 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex MSD 12 Tel: 347646 Fax: 343239 email: [email protected] website: www.birdlifemalta.org

Materjal minn IHiuttafa jisla' jigi kkupjat dment li mhux gflal skopijiet kummercjali, dment li jissemma' isem il-magazin u dment li tintbagflat liii-BirdLife kopja tal-materjal fejn gie kkupjat Pubblikazzjon1: Birdlife Malta Produzzjoni: Victor Falzon Faccata ta' quddiem: Zakak lsfar (ritratt ta' Denis Cachia) Faccata ta' wara: ls-Simar (ritratt ta' Joe Sultana) Films: Gutenberg Press Stampat: Poulton's Print Shop, April 2001

Page 3: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

Il-Huttafa 43

11-mixja li gflamilna fit-18 Marzu kienet successun. L-ewwelnett fiadna pjadr immens bl-attendenza sabif'ia ta' 76 rufl! lt-tieni u xejn inqas ta' pjacir kienet is-somma sabi11a ta' Lm314.40 li gbartulna! Hawn hi Hista sflifla tal­membri li gabru !-flus.

Paul Calleja Lm45.1 0 Emmanuel Falzon Lm23.1 0 Jurgen Pavanello Lm22.00 Damian Micallef Lm20.80 Cliff Sacco Decelis Lm17.00 Danielle Busuttil Lm12.87 Darren Dalli Lmi 1.00 Shaun J Micallef Lm11.00 Karl Damato Lm10.50 Timothy J Falzon Lm10.25 Andy Attard LmiO.OO Juan Ellul Pirotta Lm1 0.00 Lynsey Zammit Lm08.38 Marco Calleja Lm08.15 Mandy Zammit Lm07.35 Oriana J Chircop Lm05.75 Matrix J Chircop Lm05.50 Simon Gauci Lm05.50 Andre Camilleri Lm05.00 Amy Gerardi Lm05.00 Roxanne Testa Lm05.00 David Chircop Lm04.25 Keith Vassallo Lm04. 14 Andrew Agius Lm04.00 Bruce Micallef Eynaud Lm04.00 George Micallef Eynaud Lm04.00 Stephen Micallef Eynaud Lm04.00 Shaun Grech Lm03.50 Martha Chetcuti Lm03.1 0 John Paul Camilleri Luke Grech Eric Pace Andrew Faizon Daniel Mangion Bernice Schembri Rebecca Baldacchino Franco Farrugia Ryan Bonett Jason Ciantar Tony Farrugia Deemer Calleja

Lm03.00 Lm03.00 Lm0255 Lm02.31 Lm02.25 Lm02.25 Lm02.00 Lm02.00 Lm0i.50 Lm0125 Lm01.05 LmOi .00

Total lm314.40

B'dawn ii-flus u b'li faddalna matul is-sena 1-ofua, issa gbama bizzejjed biex nixtru t-teleskopju gflar-riserva naturali ta' 1-Gnadira! 11-Birdlife tgnid grazzi kbira 1111-Kiabb gnaiii tagnha! nixtruh innabbrulkom fi!-l"tuttafa.

I

jgfladdu 1-" . aktar borok (papri selvaggi) minn lldejn

Malta. Dan jafuh sew il-berdwocers tai­Birdlife, u f'dai:-zmien imorru bi ngarhom

- max-xtut ta' Malta biex jaraw x'jgfladdi, u istess biex jekk jaraw kacca tuq (f'Marzu din hija kontra 1-ligi) jirrappurtawha lill-pulizija. Dis-sena ma

~ kinitx nazin. Gflad m'gnandniex il-iista kollha, imma biss biss bejn 3 Marzu u 16 Marzu 200·1, berdwocers raw total

5500 ipassu fil-fliegu bejn Malta u Gnawdex. Fost dawn kien hemm xi3000 sarsella namra (garganey), xi 1800 siifjun

(pintail), mal-200 palettuna (shoveler), 90 fem.1gin (ferruginous duck), 20 silfjun

Ewropew (wigeon) u 8 k.uluverti tas=salib (shelduck).

Page 4: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

4

t rikl

lt-twegibiet ta' Kompetizzjoni 42 kienu: Baghdan Ahmar, Kufuvert Grii, Gallozz lswed, Ajkla Bajda, Tajra Safra, Vjofin Madrani u Daqquqa Kahla. lr-rebbiefl huwa Andrea Caruana minn Santa Venera. Andrea mitlub jigi jigbor il-premju tieghu miC:··

tai-Birdlife f'Ta' Xbiex. lmportanti li jgib il-membership card.

Page 5: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

11-Huttafa 43 • 1Vfarzu

-··-----·---- ···-·-·----~---------,

li:~zmien tal-passa huwa wiened ta' interess specjali gflall-berdwocers Maltin. Gzira zghira f'nofs ta' bahar toffri kenn gnall­ghasafar li jkunu qed jaghmlu dan il-vjagg twil u mimli perikli. Anke 1-berdwocers jinbidlu! Jinsew 1-gnazz u jtim mis-sodda kmieni kmieni, gieli qabel jibda jbexbex, bit-tama li jaraw xi gflasfur mhux tas-soltu. U wiened mill­gnasafar li kull berdwocer jofllom li jara huwa 1-velleran.

11-velleran huwa skars imma idher kull sena. Generalment

harifa,

",..iZomm

tar-rebbiegfla, 1-u April; kultant xi

1 ~ barra meta

fid-daqs: ezatt daqs agrett abjad, fil-fatt. 11-kulur t1uwa llafna

5

lngiiz: Glossy Ibis -, Xjentifiku: Plegadis falcinel~

Page 6: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

6

Mutu Andrew Gauci Attard (12)

Agrett lsfar Victoria (1

Mnaqar Christopher Aquilina (1

Edwin Gusman '-.,.

Keith Schembri (8)

f'luttafa Christine Galea (7)

Pappagal Jean Paul Mifsud

Jekk tixtiequ t-tpingija taghkom ·1 tid~er f'II-Muttafa, aghmlu hekk: I " P 1 ~9.u d~jjem fuq karta bajda '" t~ln.gux 1kbar minn din i!-pagna '" Pl~g.u b'linka sewda, qatt bil-kulur '" tplngux annimali domestici " !ktbu isem 1-annimal jew pjanta. '" 1ktbu isimkom u l-eta ~ull tpingija li ngibu tie flu 3 punti f1I-Huttafa tas-Sena 2001.

Page 7: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

Il-Huttahl 43

Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu fil· kampanja.

Fil-berdwocing, 1-gnasafar jigu 1-ewwel, mrwx anna. Jekk irridu nibqgflu ingawdu 1-gflasafar fis-snin li gejjin, irridu niendu flsieb u ngflozzu dak li gflandna, li wara kollox huwa dak li flallewlna ta' qabilna.

L-gflasafar jiddejqu jekk anna nfixkluhom fil-flajja

u facli nafna jitgerrxu. Biex ma nfixklux 1-ghasafar irridu noqogndu attenti li ma nindafllulhomx iktar jkun hemm bi:onn.

Tnammgux u tarmux barra. ,A.ffarijiet li tafu li mhux se jitmermru rnalajr, bnal plastik, gablo, alurninju, Ianda u hadid tarrnuhomx barra, irnma sibu Ianda taz-zibel (jew jekk le, huduhom lura rnagnkom id-dar).

Ma nirnxux kullimkien. Li kieku kulhadd jimxi fejn jogngbu, nispiccavv kullirnkien passaggi, naxix kollu mgflaffeg u namrija kollha mballta. Mela meta tmorru tirnxu x'irnkien, zomrnu kemm tistgflu mal-moghdijiet. ·

~~: : , : ", WaJirM'!, ~,~-_ ,,~:_::~,", 7. <~;,_~~. <0 " J ' ~ " " ~ "' ~ ~ = ,.

Jekk tkunu bilqiegnda fil­kampanja u jkun hernm xi gnasfur vicin li jagnmel flin twil itektek madwarkorn, dak possibli li jkun qed jipprova jkeccikom

vicin ikun hernm il-bejta

un

tieghu. Sa ma intom titilqu, 1-gnasfur rna jrnurx lura fil-bejta gflax jibza' rninnkorn, u 1-povri f!ieles tieghu jibqgnu bil-gun.

Jekk tinzertaw li ssibu xi bejta, arawha malajr kernm jista' jkun u komplu rnixjin. Bejta tistgliu tagnrnlulha 1-flsara jekk tmissuha gnax iccaqalquha rninn postha, u din ma tibqax daqshekk b'sannitha u bir-rin tista' taqa'. Jekk ma toqogfldux attenti tistgflu wkoll tikxfuha :l­zejjed (jekk twarrbu xi fergna weraq ecc), u b'hekk jaraha xi predatur u jisraq il-flieles. Mela biex tefldulha ritratt jew biex tarawha , ara ma jfettlilkomx taqtgnu weraq jew taqsmu jew tilwu xi zokk! Fludu pacenzja u ftakru dejjem li 1-gflasfur huwa iktar importanti rniHitratt tiegflek! Ftakru wkoll li wara kollox, huwa kontra 1-ligi tfixkel bejtiet ta' ghasafar!

7

Jekk tarmv ksur fil-ligijiet (bnal kacca u nsib f'postijiet jew fi zmien jew fuq tajr li mhux suppost) irrappurtaw minnufih lill-pulizija fuq 191. M'hemrnx gnalfejn taghtu isimkom. lrnportanti li tispjegaw sew il­post, u xi ksur ta' iigi rajtu*, biex b'hekk il-pulizija tkun tista tiehu 1-passi mentiega b'ikbar fleffa u success. Idea tajba wkoll li jekk il-ksur ta' ligi jkollu x'jaqsam rna' 1-gnasafar, iccemplu wkoll iill Birdlife fuq 347646 liaili nkunu nafu x'gara u nkunu nistghu nsegwu fuq ir-rapport

Agnmlu dan kollu, u tkunu fost 1-aldar berdwocers bil~ gliaqal ta' Malta.

JUSTIN VASSALLO

* Jekk ma tafux x'tghid il-ligi dwar kacca u nsib, tistgnu tigbru fuljett b'xejn mid­Dipartiment ghaii-Harsien ta' 1-Ambjent.

Page 8: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

auttafa tas .. sena 2

Dawn huma l-ewwel15 fit-tellieq gnaii-J=iuttafa tas~Sena 2001 kif qegndin bhalissa.

JOrgen Pavanello 127 Paul Calleja 123 Kyra Vassallo 70 Emmanuel Falzon 68 Cliff Sacco Decelis 63 Damian Micallef 63 Marco Calleja 44 Daniells Busuttil 43 James Micallef Shaw 38 Darren Dalli 38 David Chircop 36 Clayton Borg 35 Andy Attard 35 Karl Damato 35 Timothy Falzon 35

11-ffuttafa 43 • Marzu- 2(}()1

tant mhux xi cajta, imma mossi ta' veru li jagnmlu nafna s bri , bna!!-brimb qabbiezi (jumping spiders) biex jikkomunikaw bejniethom! Tgnid x'ikunu qed jgflidu hux?

Hawnhekk ko!lu privat,

. / taf?

Lilek qed nghid,

helu!

/

Jigifieri mexxili 'I barra! I

11-molluski huma annimali aktarx bil-qoxra u b'gisem artab, bnall-bebbux li naraw lssibhom f'diversi ambjenti, anke fuq il-bjut tad-djar tagfma. JASON ALOISIO S'issa f'pajjizna nstabu madwar i 00 ta' 1-art, u xi dawn hemm molluski b'gisimhom magnluq bejn zewg qoxriet. U fast dawn 1-arzell hi.ja n .. nakkrc:L

musse,? kapaCi tikber sa rnetru u gflandha f-gharnla ta' nofsu

Page 9: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

Hawn L-eiamijiet gfladdew,

i/-passa x'irridu aktar?! U dawk li gew i­attivitajiet li ke!fna jafu b'dan Fl-attivita tal·· Qammiegh, borok rajna xi

400 b'kolfox! Gfladdew ftit 'if barra u kellna nuiaw teleskopju biex narawhom sew. Sabih tara dawk 1- · ghasafar kol/ha f'nofs ta'

baf1ar tafux! Ftasra li rajna wko/1 xi dingis bil-ka6caturi fihom. .. ghax dawk i/-jumejn kien hemm 1-e/ezzjonijiet lal­kunsilli !okali u 1-awtoritafiet irragunaw lima setghux 'jafllu" pulizija biexjipprotegu ghasalar! lmn'a//a li 1-Hadd inzerta m'gfladdewx gflasafar, gflax flerba kienu jaghmlu, mhux billi 1-istagun magfl/uq!

11-Hadd xorta fladna pjacir u biex inpattu ta' 1-gflasafar/i ma ra]niex, rajna zewg dniefel ghaddejjin fle!u helu minn max-xatt! Tiskanta, meta jinz!U lanqas mewga ma jflallu f'wic6 1-i/ma!

L-gnasafar rajniehom vicin fil-flarga ta' Gnawdex, sakemm ma kinux mirax, b'dik is­shana li gflam/et! GIJidna lejn il-lvant tal­giira, Gha/1-ewwe/ ghadde;na mit-triq, imma 1-bqija niigurakom ifli mhux mit-triq gf?addejna! Tassew hadna gost gflacldejjin mi/1-kampanja nadifa u idillika Gflawdxija! Ghat xi nofsinhar wasa/na Hondoq ir­Rummien, u bejn is-shana u bejn i/-baflar kalm, ma f!aflniex ma nini/ux ngflumu, gna/1-inqas dawk minna li kellna/-malja!

Wara komp!ejna mixjin, u hawn bdejna naraw 1-gflasafar. L-ewwel rajna daqquqa taHoppu, imbaghad kuda, xi bghadan u spanjuletti, u meta wasa!na fil-fortizza mijiet ta' vrieden u gojjini ... fi/-gageg!!! X'fwsra f'dik is-shana kollha! !mbagnad in-nassab

il-mimmi t'gftajnejh! Mur emmnu! kilna u hadna xi ritratti fif­

fortizza. Wara tfajna telgha iebsa u twila sai­Qala. Xtaqna nimxu sax-Xaghra, imma 1-i!ma kien spi66a/na u kienu saru l-4pm. Cempilna Iii nalJib joqghod Gl1awclex, li ghafina u wassalna bii-karozza sad-dar tiegfw. Hemm xrobna u straflna ftit ieflor, imma ma stajniex indumu (avolja 1-frien lai-qtates li kel/u kienu veru fie/win) gflax i/-hih issa kien qed jagflfas sew. Wasa/na x-xatt, imma 1-vapur tlifnief! eiatt, u ke/lna nistennew ta' warajh. U mn'alla ghax ahna u nistennew rajna ta' xi 25 russett grit!

Biex naghlaq bis-sabi.'7, rajna wkol/ qatgfta Cief jigru wara trawler til-port tac­Cirkewwa! Wasa/na d-dar imfarrkin, imma certi li 1-fiarga li }miss nergghu niltaqghu!

Narakom!

9

Under 13 yrs Aktar dettalji Iii min jibbukkja

(347646 Mon-Fri 9am-1 rnhuxwara

kmieni - iHanca numru !imitat ta' nies. - hallsu dakinhar stess tal-harga.

magnkom ikel, xorb, beritta, nowtbuk, lapes, basket tad-dahar u (jekk gnandkom) tromba u gajd. lggibux radjijiet, bialen ecc!

Gfieiiei geniturL Nixtiequ li gnal dil-narga ma jigix aktar genitur wiefled minn kull familja. Dan nagnrnluh biex inflallu aktar post gha!l-mernbri stess, peress li n·numru limiiat. Membri Ia' taflt ii-8 snin irid jigi xi Grazzi flafna!

Kemmuna. Gllalkemm se tkun dakinhar ta' mill-hargiet taz-zgnar, ser inkunu

gnal rasna u fiHatt lanqas 1-istess !anca m'anna ser naqbdu! Hawn huma dettalji. ..

.-----------------------------------1 Data: 29 April 200i Niltaqgnu: Bleb ii-Belt 6.20am jew

11-Marfa 7.20am Naslu lura: 11-Marfa f'xi 6pm Eta: 13yrs+ Min gej irid icempell-ufficcju 347646 (Mon-Fri 9am-1 pm) u jnalli ismu u Helefon, u jghidilna ser jiltaqa' maghna.

Page 10: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

10

llkoll tafu bid-dinozawri! Forsi tafu wkoll kif spiccaw. Kien xi dizastru kbir, u mad-dinozawri spiccaw ukoll flafna annimali u pjanti oflrajn. Fl-istorja tad-dinja seflflew names estinzjonijiet kbar. Tgnid mum id-dinja gfladdejja mis-sitt wanda? Gl'lax jekk hu hekk, did­darba d-dizastru huwa xogflol i!-bniedem!

Naturali Li annimali u pjanti jispiccaw biz­

zmien hija flaga naturali. L­estinzjonijiet il-kbar tal-qedem graw minflabba xi katastrofi naturali li biddlet it-temperatura jew flawdet !­atmosfera. Meta jigri dan f'daqqa, 1-annimali u 1-pjanti ma jkollhomx iz­zmien li jevolvu u jidraw dan il-bdil, u gflalhekk jibdew imutu bil-miljuni. Hekk gralhom id-dinozawri meta kesnitilhom 1-arja.

lx-xjenzati jansbu li iktar minn 99% ta' 1-ispeCi kollha li qatt gflexu huma llum estinti, u nafna minnhom spiccaw qabel ma kien jezisti 1-bniedem.

lmma 1-problemi li qeghdin jiffaccjaw xi 11 ,000 sped ta' annimali u pjanti llum mhumiex problemi naturali, imma problemi li qegfldin nonolqu anna n-nies.

rtabitati Hafna speci huma mhedda

minhab.ba ii mhux qed ikollhom iktar fejn jgnixu. 11-qtugh tal-foresti tropikali, per ezernpju, qed igib miegflu qerda ta' hafna u hafna speti li jghixu fiha, unud minnhom gfladhom lanqas biss gew studjati, fosthom mijiet ta' pjanti u insetti. 11-panda, per ezempju, ghandu bzonn foresti shah ta' bambu, ghax dan I-anni mal bambu biss jiekol. JispiCCa 1-bambU~ Cavv Ca"v it-panda!

I Dal-flanzir 1-artjgflix f'xi gflerien f'Malta I biss. Jekk neqirduh minn Malta, jigi estint mid-dinja!

ld-dodo kien gflasfur daqs dundjan li kien jgflix fuq il­gzira Mauritius. Ilium m'gfladux jezisti: qerduh il­baflflara lejn tmiem is­Sekiu 17, li kienu jinzlu u jaqbdu minnu bl-addocc.

Tniggis Bit-tniggis tax-xmajjar, gfladajjar u

1-bahar, il-bniedern qieghed jeqred ukoll 1-ambjent ta' nafna annimali u pjanti li jgnixu fl-ilma, fast dawn flafna hut, dniefel u balieni.

Bid-dftaflen fl-arja qeghdin ingieghlu t-temperatura tad-dinja togflla, u jista' jkun li qed nikkawzaw il-qerda ta' mijiet ta' speci ta' zringijiet.

Ezotiku Problema onra hija 1-introduzzjoni

ta' speti ezotiCi, jigifieri sped minn inflawi oflrajn. F'hafna kazijiet gara li dawn l-isped godda nadu post 1-ispeCi ndigeni, gnax ikunu nelsu mill­

predaturi li kienu jikkontrollawhom fl­art naturali tagf1hom. Per ezempju, meta daflf1lu n-Nile perch (tip ta' fluta) fl-ghadajjar ta' !-Afrika tai-Lvant, din qerdet flafna mill-popolazzjonijiet ta' hut kienu jghixu hemm originarjament. Parti mill-problema hi !i difficli flafna tkun taf x'eflett se jkollha certa speCi jekk iddahhalha f'ambjent gdid (ara wkoiiii-Huttafa 41)

Kacca 11-kacca u s-sajd huma kawza oflra

ta' estinzjoni. F'ammonti kkontrollati, il··kacca u s-sajd (u hawn nitkellmu fuq kacca u sajd veru ikel mhux gflal m'hum1ex problema mhux ikkontrollati

ta' flafna speci.

Per ezempju sal-bidu tas-Seklu i 9 fi-Amerka ta' Fuq kienet komuni flafna !-passenger pigeon - in-naturalista JJ Audubon kiteb li darba ra qatgna ta' biljun (1 000,000,000) gnasfur ghaddejjin ma jaqtgflu xejn qishom shaba jghattu d-dawl tax-xemx! X'gara? Bdew joqtlu minnhom ghall­gost u bl-addocc ... U llum? Ma baqax wanda!

Ka66a ssir ukoll gnal xi annimali biex jehdulhom xi partijiet minn gisimhom. Ezempju t-tigra li jefldulha 1-gfladam u 1-gilda, u 1-iljunfant li joqtluh ghan-nejbiet

Pets rtafna annimali, bhal pappagalli,

fkieren, sriep u wizghat spic6aw mid­dinja ghax inqabdu f'ammonti kbar mis-selvagg biex jinbieghu bhala pets! Bl-istess mod fmfna pjanti bliall­kaktus u orkidi jinqalghu mis-selvagg biex jinbiegflu fil-nwienet tal-gonna.

L-estinzjoni hija flasra kbira, u bi ftit nsieb nistgnu nevitaw ii ssir. AfiiH! 1-bnedmin, fl-intelligen:za tagfma, imissna naraw sew x'afma nagflmlu, nibdew inflossuna responsabbli gflad-dinja li qegfldin infaqqru, u nitgflallmu mi!l-izbaiji li saru.

ELISABETH CONRAD

Page 11: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu

Il-Huttafa 43 • 1\!larzu - April 2001 ~~-- ~ ~-~-- ----~------- ---~-~-~---

The Smallest Whale

Miktub minn Elisabeth Beresford, bi tpengijiet kbar u flelwin ta' Susan Field (Orchard 1997)

Grajja vera li senhet qrib il-gzira ta' Aldernay fie­Channel Islands. Darba fost 1-ohrajn familja balieni kienu qed jghumu flimkien fil-banar fond. 11-baliena omm bdiet tagnmel hsejjes bhal kant biex iz-zghir tagnha jibqa' jghum warajha. F'flin minnhom iz-zghir tant baqa' lura li rna baqax jisma' lehen ommu, u bi Zball beda jghurr1 vvara dghajsa tas-sajd li kienet riesqa lejn ix-xatt. B'hekk spicca biex inkalja fil-baxx, u ma setax jeq:')a' jot1rog fil-banar ...

Gerardi

Dahhal Inelllbru gdid Huttat-. u inti tiehu ...

~~ ~ Tliet pitazzi <~ .'2 0 .0

"'" (")

5

~ Stiker bil ... kulur ~ 8 punti fii-Muttafa tas-Sena

~ ~9!.. ~ Hajjar hbieb, anwa u kugini jidhlu fi Klabb Huttaf, aghtihom l:il

~ :;;; ta' dil-formoia biex jimiewha, imia isfel nett id-dettalji tiegf1ek ~ 5 stess, u ibghathomlna, flimkien mai-Lrn2 tal-rnembru 1-gdid. :-:: 'o

~§ ~----------------------------------------------------~ lsern

lndirizz

----~-----~--------------------

Data tat-twelid Telefon

lsern -----~------~-----------------~--~ ~-~-- ---- -~---------~ ----------------~--

lndirizz

ll

Page 12: uttaf · 2018. 3. 12. · Il-Huttahl 43 Tajjeb n qabel rna nkompli nagntikom idw dettalji dwar kif issiru berdwocers ta' klassi, nitkelimu ftit ukoll dwar l~imgiba tagnna meta.nkunu