Ustawa o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem

systemu ubezpieczeo społecznych

Michał Boni, Minister-członek Rady Ministrów

Warszawa, 24 stycznia 2011 r.

Zmieniane akty prawne • ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – kodeks rodzinny i opiekuoczy, • ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób

fizycznych, • ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu

funduszy emerytalnych, • ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeo

społecznych, • ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z

Funduszu Ubezpieczeo Społecznych, • ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i

emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, • ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach

emerytalnych, • ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, • ustawa z dnia 23 stycznia 2008 r. o przenoszeniu praw emerytalnych

urzędników Wspólnot Europejskich.

2

Efekt reformy 1999 – przejście od modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki

(oszczędności w transferach społecznych)

Zmiana wydatków na system emerytalny w latach 2010-2050 (w proc. PKB)

3

-3,3

-6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14

Cypr

Luksemburg

Hiszpania

Irlandia

Belgia

Dania

Finlandia

Słowacja

Wielka Brytania

Szwecja

Łotwa

Malta

Polska

Źródło: The impact of ageing on public expenditure: projections for the EU25 Member States on pensions, health care, long-term care, education and unemployment transfers (2004-2050).

Korzyści reformy emerytalnej 1999

Reforma emerytalna przeprowadzona w 1999 r. uodparnia polski system ubezpieczeo społecznych na zagrożenia związane ze starzeniem się społeczeostwa:

• bodźce do wydłużania aktywności zawodowej,

• dywersyfikacja ryzyka,

• zwiększenie oczekiwanej wysokości świadczeo, dzięki lokowaniu części składek emerytalnych na rynkach kapitałowych.

4

Przesłanki zmiany

• Deficyt sektora finansów publicznych w obszarze ubezpieczeo społecznych – skutek wieloletnich zaniechao i złych decyzji (wyłączenia z powszechnego systemu emerytalnego oraz radykalne obniżenie składki rentowej),

• W 2010 wysokośd refundacji składki przekazywanej do OFE wyniosła 22,5 mld zł (tj. 1,6% PKB), po uwzględnieniu kosztu finansowania całkowity koszt refundacji rośnie do ok. 205-230 mld zł wzrost długu zagrożenie przekroczenia progu 55%,

• Po dekadzie funkcjonowania reformy jej kształt wymaga racjonalnej korekty.

5

Rosnący koszt refundacji składki do OFE

6

Koszt refundacji OFE w danym roku wraz z kosztem obsługi

długu wynikającego z tej refundacji do 2010 r. (w mld zł)

Źródło: Opracowanie DAS na podstawie danych MF i KNF

4,6

14,5 15,6 15,9 15,3 15,4

17,3 19,4 19,8

23,0 23,3 23,6

0

5

10

15

20

25

1 999 2000 2001 2 002 2003 2004 2 005 2006 2007 2 008 2009 2010

Racjonalna korekta

• Zmniejszenie skali emisji długu – podtrzymanie stabilności i wiarygodności sytuacji fiskalnej – kluczowe zadanie w kontekście zwiększania możliwości finansowania wydatków rozwojowych, koniecznych dla podjęcia wyzwao modernizacyjnych kraju,

• Zmniejszenie potrzeb pożyczkowych Skarbu Paostwa przy utrzymaniu wysokości świadczeo,

• Promowanie dodatkowego oszczędzania.

7

Proponowane zmiany

• Podstawowym celem proponowanych zmian jest ograniczenie tempa przyrostu paostwowego długu publicznego przy jednoczesnym zachowaniu neutralności tego rozwiązania dla wysokości emerytur z obowiązkowej części systemu emerytalnego oraz stymulowanie wzrostu poziomu oszczędności emerytalnych, a tym samym i całkowitych stóp zastąpienia,

• Służyd temu będzie: – Przesunięcie części składki emerytalnej na nowo utworzone

specjalne subkonto prowadzone przez ZUS (zachowujące integralnośd II Filaru),

– zmiany limitów inwestycyjnych OFE (a na dalszym etapie także zmiany w polityce inwestycyjnej OFE)

– wprowadzenie zachęt podatkowych do dodatkowego oszczędzania na emeryturę.

8

Harmonogram zmian proporcji przekazywania składki w ramach II Filaru

9

Rok

Częśd składki trafiającej

na subkonto w ZUS

(w % podstawy

wymiaru)

Częśd składki

przekazywanej do

OFE w gotówce

(w % podstawy

wymiaru)

2011 5,0 2,3

2012 5,0 2,3

2013 4,5 2,8

2014 4,2 3,1

2015 4,0 3,3

2016 4,0 3,3

2017 i później 3,8 3,5

Waloryzacja – II Filar „subkonto”

• Środki gromadzone na subkoncie w ZUS w ramach II Filaru będą waloryzowane według średniego nominalnego wzrostu PKB z ubiegłych 5 lat (z zastrzeżeniem nieujemności wskaźnika waloryzacji),

• Zapewni to zwrot na poziomie identycznym lub wyższym od obligacyjnej części OFE.

10

Waloryzacja nominalnym PKB

• Długookresowo zwrot z obligacji i nominalne tempo wzrostu PKB są ze sobą zbieżne,

• W krótkim terminie, w okresie konwergencji, wzrost PKB znacznie przekroczy oprocentowanie obligacji (na dziś waloryzacja obligacjami 4,85%, nominalnym wzrostem PKB 7,5% - 5 letnim),

• Po wejściu Polski do strefy Euro nastąpi spadek rentowności obligacji,

• Nominalny wzrost PKB, jako wskaźnik waloryzacji subkonta w ZUS pozwala na osiągnięcie wyższych stóp zwrotu, niż gdyby środki te inwestowane były przez OFE w dłużne papiery wartościowe,

• Wprowadzenie waloryzacji wskaźnikiem rentowności obligacji – ryzyko zaklasyfikowania subkonta w ramach II Filaru poza systemem finansów publicznych – zwiększenie długu publicznego wg klasyfikacji Komisji Europejskiej.

11

Rentownośd obligacji oraz średnia nominalnego wzrostu PKB

W latach 2000-2009 (w %)

12 Źródło: Obliczenia DAS KPRM za MF i GUS.

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

20

10

20

13

20

16

20

19

20

22

20

25

20

28

20

31

20

34

20

37

20

40

20

43

20

46

20

49

20

52

20

55

20

58

wzrost nominalnego PKB (średnia krocząca 5-letnia)

rentownośd obligacji

W latach 2010-2060 (w %)

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

rentownośd obligacji

nominalny wzrost PKB (średnia krocząca 5-letnia)

Integralnośd II Filaru

• Do wyliczenia emerytury kapitałowej brane będą pod uwagę środki zgromadzone w otwartych funduszach emerytalnych oraz środki zewidencjonowane na subkoncie,

• Emerytura kapitałowa będzie się składad ze środków: – zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych –

byłaby finansowana z tych środków,

– zewidencjonowanych na subkoncie – byłaby finansowana z przychodów Funduszu Ubezpieczeo Społecznych w tym z możliwej dotacji budżetu paostwa.

13

Dziedziczenie • Kapitał zgromadzony na subkoncie w ZUS może byd

dopisywany do subkonta w ZUS współmałżonka lub osób wskazanych,

• W przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeostwa, ustania wspólności majątkowej w trakcie trwania małżeostwa, a także w przypadku śmierci ubezpieczonego, środki na subkoncie w ZUS będą podlegały podziałowi. Środki przypadające spadkobiercom będą ewidencjonowane na ich subkontach w ramach II Filaru w ZUS,

• Wolą rządu jest zachowanie pełnej formy dziedziczenia (łącznie z wypłatą gotówkową), tak jak obecnie w OFE. Ze względu na wątpliwości dot. klasyfikacji wypłat w trakcie konsultacji, model dziedziczenia będzie przedmiotem specjalnych analiz GUS.

14

Limity inwestycyjne OFE

• Stopniowo zwiększany będzie limit udziału akcji w portfelu OFE,

• Do 2020 r. planowany limit zaangażowania OFE w akcje dojdzie do poziomu 62%, co pozwoli na ich udział na poziomie ok. 45% aktywów całego II Filaru, podczas gdy obecny limit wynosi 40%,

• W kolejnych latach należy rozważyd dalsze zwiększanie limitu (do 95%),

• Pilne jest wprowadzenie subfunduszy, które pozwolą na elastyczne kształtowanie polityki inwestycyjnej OFE i dostosowanie jej do etapu aktywności zawodowej ubezpieczonego.

15

Prognoza wielkości składek do całego II Filaru, aktywów OFE i na kontach osobistych II Filaru w ZUS oraz zaangażowania OFE w akcje,

przy założeniu niepełnego (90%) wykorzystania limitu (mld zł)

Rok Proponowany

limit na akcje

Udział akcji

w portfelu

OFE

Składka

w II

filarze

Wskaźnik

składki do

OFE

Wskaźnik

składki do

ZUS II Filar

Aktywa

OFE

Kapitały

ZUS II

Filar

Akcje w

II filarze

Popyt

OFE na

akcje

Popyt OFE

na

obligacje

2010 40,0% 36,5% 23,0 7,3% - 221,3 - 80,7 - -

2011 42,5% 38,7% 24,0 2,3% 5,0% 245,5 12,7 95,1 8,7 3,0

2012 45,0% 41,0% 25,7 2,3% 5,0% 267,8 31,4 109,8 8,0 0,2

2013 47,5% 43,3% 27,7 2,8% 4,5% 294,0 50,6 127,3 9,6 1,1

2014 50,0% 45,6% 29,8 3,1% 4,2% 323,9 70,6 147,6 11,2 1,4

2015 52,0% 47,4% 32,0 3,3% 4,0% 357,4 92,0 169,4 11,2 3,0

2016 54,0% 49,2% 34,4 3,3% 4,0% 394,0 115,5 193,9 12,3 2,8

2017 56,0% 51,0% 36,8 3,5% 3,8% 434,7 140,2 221,9 14,0 2,8

2018 58,0% 52,9% 39,3 3,5% 3,8% 478,7 166,9 253,1 15,2 2,2

2019 60,0% 54,7% 41,9 3,5% 3,8% 526,1 195,5 287,7 16,4 1,5

2020 62,0% 56,5% 44,6 3,5% 3,8% 577,1 225,9 326,1 17,6 0,7

16 Źródło: opracowanie KNF.

Zmiany limitu OFE na akcje pozwolą na takie samo zaangażowanie w instrumenty udziałowe i pozwolą na osiąganie stóp zwrotu z

całego II Filaru wyższych, niż oczekiwane obecnie

17

Udział akcji w aktywach OFE i całego II Filaru (OFE wraz z subfunduszem w ZUS) w przypadku niepełnego (90%) wykorzystania limitu inwestycyjnego przez OFE

Źródło: Opracowanie KNF.

Dodatkowe ubezpieczenie • Dzisiejsze Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) pozostają

w niezmienionej formie (można transferowad na nowe IKZE bez podatków),

• Pojawi się możliwośd założenia dodatkowego Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), także w OFE,

• Wpłaty na IKZE będą odliczane od podstawy opodatkowania (również dla osób prowadzących działalnośd gospodarczą),

• Zgromadzone środki będą wypłacane (od wieku 65 – mężczyźni, 60 – kobiety, min. 5 lat przekazywania składek): – jako dożywotnia emerytura, – w ratach w okresie minimum 10 lat, – jednorazowo (co będzie oznaczad dopisanie całej kwoty do

podstawy wymiaru podatku dochodowego).

18

Dodatkowe ubezpieczenie – OFE IKZE

• OFE będą również mogły stworzyd Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego,

• Ubezpieczony będzie mógł zawrzed umowę o prowadzenie IKZE wyłącznie z tym otwartym funduszem, którego jest obecnie członkiem,

• Polityka inwestycyjna IKZE prowadzonych przez OFE będzie analogiczna do polityki inwestycyjnej otwartych funduszy.

19

Dodatkowe ubezpieczenie – podatki

• Docelowo (od 2017 roku) kwota wpłat na IKZE zostaje ustalona w wysokości 4% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne (z limitem 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia),

• We wcześniejszych latach limit wpłat i odliczenia podatkowego będzie wynosił: – 2% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne – w latach 2012-2014,

– 3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne – w latach 2015-2016.

• Jednocześnie, dla osób, których podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne jest niska, a osoby te chciałyby dokonywad większych wpłat na IKZE zawarto rozwiązanie, iż w przypadku, gdy kwota nie przekracza 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, oszczędzający może dokonad w roku kalendarzowym wpłaty na IKZE do wysokości 4 % 12-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę w poprzednim roku kalendarzowym.

20

21

Źródło: szacunki MF.

Efekt finansowy zmian

1. Poprawa salda FUS

po zmniejszeniu

składki emerytalnej

trafiającej do OFE

2. Koszty ulgi podatkowej w

zależności od odsetka

ubezpieczonych decydujących się

na dodatkowe ubezpieczenie

Spadek netto

potrzeb

pożyczkowych

na dany rok

(wariant min,

tj. „1-2A”)

Spadek potrzeb

pożyczkowych („1-2A”) z

uwzględnieniem kosztu

finansowania

A.100% B.50% C.10% mld zł % PKB

2011 11,0 0,0 0,0 0,0 11,0 11,3 0,8%

2012 18,3 1,9 1,0 0,2 16,4 19,3 1,2%

2013 18,3 2,1 1,0 0,2 16,2 20,2 1,2%

2014 18,5 2,2 1,1 0,2 16,3 21,5 1,2%

2015 18,8 3,3 1,6 0,3 15,5 22,8 1,2%

2016 19,9 3,5 1,7 0,3 16,4 24,9 1,2%

2017 19,8 4,8 2,4 0,5 15,0 25,7 1,2%

2018 20,8 5,1 2,5 0,5 15,7 27,7 1,2%

2019 21,7 5,3 2,7 0,5 16,4 29,5 1,2%

2020 22,6 5,6 2,8 0,6 17,0 31,3 1,2%

Łączny spadek potrzeb pożyczkowych w latach 2011-2020 to 234 mld zł tj. ok. 9,1% PKB 2020 roku

22 Źródło: Obliczenia DAS KPRM na podstawie modelu FUS09.

-4,0%

-3,5%

-3,0%

-2,5%

-2,0%

-1,5%

-1,0%

-0,5%

0,0%

20

10

20

12

20

14

20

16

20

18

20

20

20

22

20

24

20

26

20

28

20

30

20

32

20

34

20

36

20

38

20

40

20

42

20

44

20

46

20

48

20

50

20

52

20

54

20

56

20

58

20

60

Saldo roczneFunduszuEmerytalnegoprzed zmianami

Saldo roczneFunduszuEmerytalnego pozmianach

Saldo funduszu emerytalnego

Przykładowe roczniki

23 Założenia: Kobiety: wiek 25 lat - wejście na rynek pracy, 35 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie; Mężczyźni: wiek 25 lat – wejście na rynek pracy, 40 lat aktywności, przeciętne wynagrodzenie. Szacunki DAS KPRM.

Kobiety

Mężczyźni

Rok

urodzenia

Stopy zastąpienia brutto Wysokośd świadczenia (realna – ceny stałe 2010 r.)

Przed

zmianą Po zmianie

Z dodatkowym

dobrowolnym

ubezpieczeniem

Przed zmianą Po zmianie

Z dodatkowym

dobrowolnym

ubezpieczeniem

1970 45,6% 46,7% 51,7% 3077 3152 3484

1975 39,3% 40,6% 46,6% 3114 3221 3699

1980 35,5% 36,6% 43,6% 3373 3479 4142

1985 32,6% 33,4% 41,3% 3736 3827 4723

1990 30,5% 31,3% 39,3% 4182 4295 5389

Rok

urodzenia

Stopy zastąpienia brutto Wysokośd świadczenia (realna – ceny stałe 2010 r.)

Przed

zmianą Po zmianie

Z dodatkowym

dobrowolnym

ubezpieczeniem

Przed zmianą Po zmianie

Z dodatkowym

dobrowolnym

ubezpieczeniem

1970 35,4% 36,0% 39,2% 2047 2083 2265

1975 30,1% 30,9% 35,0% 2030 2084 2359

1980 27,7% 28,4% 33,4% 2196 2254 2651

1985 25,6% 26,1% 32,0% 2431 2482 3034

1990 23,8% 24,3% 30,3% 2723 2786 3469

Fałszywe założenia IGTE

• Brak zmian w limitach inwestycyjnych (tylko 30% składki do OFE w akcjach),

• Nieproporcjonalnie wysoka rentowności obligacji przy jednoczesnym niskim wzroście nominalnego PKB.

24

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

8,0

20

10

20

13

20

16

20

19

20

22

20

25

20

28

20

31

20

34

20

37

20

40

20

43

20

46

20

49

20

52

20

55

20

58

Oprocentowanie obligacji (stopa procentowa -stopa wolna od ryzyka) wg założeo IGTE

Wzrost PKB (nominalny) - wg założeo IGTE

Pozytywne efekty zmian

• Finanse publiczne bezpieczniejsze – emerytury nieznacznie wyższe z możliwością wzrostu,

• Podwyższenie udziału papierów udziałowych (np. akcji notowanych na GPW) możliwe będzie dzięki podwyższeniu limitów inwestycyjnych,

• Zastąpienie obligacji kontem emerytalnym indeksowanym wzrostem PKB (który w krótkim okresie będzie wyższy, a w długim zbliżony do oprocentowania obligacji),

• Utworzenie mechanizmu zachęt do dodatkowych oszczędności emerytalnych.

25

Otwarcie konsultacji społecznych i debaty

List do partnerów społecznych

26