USKUDAR SEMPOZYUMU IV - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D171671/2007/2007_TURGUTN.pdf72. Mahalle...

.. .. USKUDAR

SEMPOZYUMU IV

3-5 Kasım 2006

BİLDİRİLER

CİLT II

EDİTÖR

DR. COŞKUN YILMAZ

ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU IV

Yayın Kurulu Prof. Dr. Mehmet İpşirli 1 Prof. Dr. Mustafa Uzun

Prof. Dr. Zekeriya Kurşun 1 Prof. Dr. Ş. Tufan Buzpınar Yrd. Doç. Dr. Mustafa Küçükaşçı 1 Yrd. Doç. Dr. Erhan Afyoncu

Yayma Hazırlık Ugur Demir 1 Resul Tamgüç

İmla ve Tashih Prof. Dr. Mustafa Uzun 1 Ahmet Karataş

Görsel Araştırma Dr. Suphi Danealı 1 Yrd. Doç. Dr. Erhan Afyoncu

Ugur Demir 1 Resul Tamgüç

Fotograf A. Bilal Arslan 1 Fatma Durgut

Orhan Durgut 1 Dr. Suphi Danealı

Sempozyum Fotografları Kenan Koca 1 İsa Telli

Kapak Fotografı Üsküdar Kara Davut Paşa Camii

Tasarım ve Uygulama Bülent Avnamak

Baskı ve Cilt Seçil Ofset

ISBN: 978-9944-5807-3-1 (Takım) İstanbul 2007

Kitabın telif hakları Üsküdar Belediyesi'ne aittir, tamamı veya bir kısmı izinsiz basılamaz, çogaltılamaz, kaynak gösterilmeden iktihas yapılamaz.

ÜSKÜDAR BELEDİYESİ Hakimiyet-i Milliye Caddesi

Atlas Çıkınazı No: 69 ÜSKÜDAR 1 İSTANBUL

Tel: 0212 531 30 00 • Faks: 0212 531 30 00 www.uskudar.bel.tr

.

Bir Zamanlar Üsküdar’danTarihe Düflen Notlar:Çiçekci Kahvehanesi

N A C ‹ Y E T U R G U TAraflt›rmac›

Girifl

Bizans’›n çöküfl dönemlerinde küçük bir kasaba görünümünde olan Üsküdar, fe-tihten sonra h›zl› bir geliflim sürecine girmifltir. Zamanla ifl hacmi ve ticari faali-yetlerin yo¤unlaflmas›, semtin konumunu de¤ifltirmifl (Resim 1); baflta hükümdar-lar olmak üzere, dönemin devlet adamlar›n›n ilgisi ve semt halk›n›n deste¤iyle, k›-sa sürede bir abideler diyar› haline gelmifltir. Fetih sonras›nda Anadolu, Suriye,Irak, ‹ran ve M›s›r’a gidecek ordular, kervanlar, Surre Alaylar› buradan kalkar, bu-raya göçerdi.1 K›sacas› Üsküdar, Anadolu’ya giden menzil2 yolunun bafl›yd›. Kara-caahmed içinden ve ‹brahim A¤a’dan geçen yol boyunca, günümüzde say›lar›azalm›fl bulunan namazgâhlar ve bunlar›n say›s›nca da dinlenme, bekleme ve ba-z› ihtiyaçlar› temin etme yerleri mahiyetinde kahvehaneler yer al›yordu (Resim 2).Namazgâhlarda fakirler istirahat ederken, kahvehaneleri varl›kl› kesim tercih edi-yordu.3 Zamanla namazgâhlar›n yan›nda yer alan kahvehanelerden, yaln›zca ker-van ya da Surre Alaylar›ndaki yolcular yararlanmam›fl; özellikle yerleflim bölgesiiçinde kalanlar, mahalle ya da semt halk› taraf›ndan da kullan›lm›flt›r.Kahvenin Osmanl› topraklar›na kesin olarak ne zaman girdi¤i, ‹stanbul, Anadoluve Rumeli’de hangi tarihten itibaren kullan›lmaya baflland›¤› tart›flmal›d›r. AliMustafa Efendi ‹stanbul’da ilk kahvehanelerin aç›l›fl tarihini 960 (1553), Peçuylu‹brahim, 962 (1555);4 Hüseyin Ayvansarayi ise; (959) 1552 olarak verir. Sonuçtakahvenin gelmesiyle, 16. yüzy›lda kahve kültürü ile tan›fl›r ‹stanbul halk›...Ve Pe-çevi Tarihi’nde belirtildi¤ine göre, ilk kahvehane Tahtakale’de aç›l›r.5 Bunu yeni-leri izler.6 Böylece Osmanl› insan›n›n, yüzy›l ortalar›na kadar ev, cami ve çarfl› üç-geni aras›nda geçen günlük yaflam›, farkl› mekânlara tafl›narak dinamizm kazan›r.

72

.

Mahalle kahvehaneleri ise, 16. yüzy›l›n sonuna do¤ru aç›lmaya bafllam›flt›r. Önce-leri namaz saatini bekleyenler için camiye bitiflik bir oda niteli¤inde olan bu kah-vehaneler, zamanla geleneksel biçimini alm›fl;7 Esnaf Kahvehaneleri, YeniçeriKahvehaneleri, Tulumbac› Kahvehaneleri, Semai (Çalg›l›) Kahvehaneleri, ‹maretKahvehaneleri8 gibi farkl› statülere yönelik kahvehaneler de aç›lm›flt›r. Bazen dev-let ve din adamlar› buralar›n din d›fl› mekânlar ve fesat yuvalar› oldu¤unu ileri sü-rerek kapat›lmas›n› sa¤lam›fllard›r. Ancak bu yasaklar›n hiç biri uzun süreli olma-m›flt›r.9 19. yüzy›lda ise bambaflka bir hal al›r. Kimi kahvehaneler gazeteleri, der-gileri, kitaplar› ve “münevver” müdavimleriyle birer sosyal kulüp atmosferine bü-rünürler.10 Kervan yolu11 üzerinde bulunan sosyal kulüp özelli¤indeki yerlerdenbiri de Üsküdar-‹hsaniye’deki Çiçekçi Kahvehanesi’dir.12

I-‹hsaniye Mahallesi’nin Kuruluflu

‹hsaniye Camii’nin kap›s›ndaki kitabede caminin banisiyle; mahallenin kurucusu-nun Sultan III. Osman (1754-1757) oldu¤u belirtilmifltir. Kitabenin bir bölümün-de “‹hsaniye demekle ma’rûf olan bu dâire dahilinde vâki’ hâneler ile beraber

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U I V

Resim 1- Üsküdar ‹skelesi (Üsküdar Hat›ras›, s. 32)

73

.

binâ olunmufltur...”denilirken; kitabe,”...Hakk içün Sultân Osmân yapt› ‹hsâni-ye’yi 1169 (1755)” m›sras›yla bitmektedir.13 Çiçekçi/ Küçük Selimiye Camisi’ninsa¤›na düflen Sultan III. Selim Çeflmesi, 1217 (1802-1803) karfl›s›ndaki Ayfle Ha-tun Namazgâh› ise 1181 (1767-1768) tarihlidir. Çiçekçi Kahvehanesi de namazgâ-h›n yan›nda bulunuyordu. Haskan’›n belirtti¤ine göre, kahvehanenin yer ald›¤› ‹h-saniye Mahallesi’nden Haydarpafla Gar›’n›n bulundu¤u kesime kadar olan bölge,padiflah hass›d›r ve Sultan III. Osman taraf›ndan kuruluncaya dek bu mahalleyleçevresi, iskân sahas› d›fl›nda kal›yordu.14

Sultan III. Mustafa (1757-1774)’n›n ihsan›15 olarak saray personeline da¤›t›lm›fl bu-radaki mülkler padiflah ihsan›yla elde edildi¤i için mahalle ‹hsaniye ad›n› alm›fl.16

Sonradan yeni meskûnlar yerleflmifl ‹hsaniye’ye... Örne¤in Tu¤rakefl ‹smail Hakk›Bey’in babas› Mehmed ‹lmi Efendi (1839-1923) zaman›nda Fatih’te oturuyor; an-cak zatürre geçirince Harem’in havas›n› kendisine tavsiye ediyorlar. Bunun üzeri-ne Harem/ Karl›kbay›r›’nda kiral›k bir ev tutuluyor. Daha sonra ‹hsaniye’ye yerlefl-meye karar veriyorlar ve buraya yak›n bir konak sat›n al›n›yor. Bir selaml›k ve birharemlikten oluflan kona¤› Selimiye K›fllas›’n› infla eden ustalardan biri kendisiiçin yapt›r›yor. Daha sonra da Sultan III. Selim taraf›ndan 1215 (1800)’de17 Selimi-ye K›fllas›n›n inflas› bafllat›l›yor.18

B ‹ R Z A M A N L A R Ü S K Ü D A R ’ D A N T A R ‹ H E D Ü fi E N N O T L A R :Ç ‹ Ç E K Ç ‹ K A H V E H A N E S ‹

Resim 2- Eski Kahvehanelerden Bir Görünüm.(Selim Nüzhet Gerçek, “Eski Kahvehaneler”, Yedigün, Say›: 417, C. 17, ‹stanbul (3 Mart 1941), s. 11)

74

.

II-‹hsaniye Mahallesi’nin Sosyo-Kültürel Yap›s›

Günlük Yaflamdan KesitlerÜsküdar’›n en kibar mahallelerinden19 olan ‹hsaniye, XVIII. yüzy›lda kurulmufl,Selimiye K›fllas› aç›ld›ktan sonra da farkl› bir kimlik kazanm›flt›r. Selimiye’nin ço-¤unlukla k›fllada yaflayan asker ailelerinin yerleflik oldu¤u bir lojman mahallesi ni-teli¤inde olmas› ve Karacaahmet Mezarl›¤›’n›n kuzey s›n›r›nda bulunmas›; ‹hsani-ye’yi di¤er mahallelerden farkl›, tecrid edilmifl bir görünüme sokuyordu. Bu ne-denle mahalle halk›n›n gece ya da tatil günleri s›n›rl› imkanlar içinde geçmektey-di. Çocuklar okul ve ev çevresinde; kad›nlar k›sa komflu ziyaretlerinin d›fl›nda ev-lerinde; aile reisleri de iflle ev aras›nda zaman tüketir, akflamlar› yats›ya kadar ma-halledeki Çiçekçi Kahvehanesi’ne giderlerdi. Al›flverifller ise, Cuma Pazar› ve bü-yük çarfl› d›fl›nda, mahalle bakkallar›ndan ve seyyar sat›c›lardan yap›l›rd›.20

‹hsaniye, XX. yüzy›l bafllar›nda da benzer durumdayd›. Birkaç konak hariç, genel-likle bahçelerinde kuyular› olan küçük ahflap evler bulunuyordu (Resim 3). Ek-mek gibi baz› ihtiyaçlar, belirli zamanlarda gelen sat›c›lar taraf›ndan karfl›lan›rd›.Evlere Terkos suyu gelmeden önce ise; bu gün Harem ‹skele Caddesi’ndeki Ak-bank’›n karfl› taraf›na düflen küçük park alan›nda, bir namazgâh mahalli yer al›-yordu.21 Güzin Pektafl, “Mahallenin su ihtiyac›n›n bir k›sm› buradan karfl›lan›rd›.Bu alan benim çocuklu¤umda ilkokul, ortaokula kadar duruyordu...Vak›f suyu ol-du¤u söylenirdi ve sakalar buradan mahalledeki evlere su da¤›t›rlard›. Bu tatl› su-lar› küplere boflalt›rd› sakalar...Yemekler o suyla piflerdi. Çünkü kuyu sular› ac›y-d›. Bulafl›klar sodal› suyla y›kan›rd› ama içme sular› Çaml›ca’dan damacanalariçinde atl› arabalarla getirilirdi”22 demekteyken; Saadet Girgin bu alan›n içinde ön-ceden erguvan ve çitlembik a¤açlar›n›n bulundu¤unu, mahalledeki çocuklar›n bu-radan çitlembik toplad›klar›n›; ancak evlere Terkos suyu geldikten sonra, çevre-sinden yol geçti¤i için, alan›n hayli ufald›¤›n› ve park olarak düzenlendi¤ini be-lirtmektedir.23

Aileler‹hsaniye Mahallesi’nin nüfus yap›s›n›, üst düzey memurlarla, az say›daki esnaf ai-leleri24 ve saray kökenli aileler25 oluflturmaktayd›. M›s›r Çarfl›l› Sad›k Bey, Alaymüftüsü fiaml› Ahmed Efendi...Mabeyinci Mahir Bey, Mahmut Baler’in babas›Mabeyinci Haf›z Mehmed Bey, Hüseyin Pafla, Tosun Pafla, Mustafa Pafla, ÜsküdarSavc›s› Kenan Bey, Avukat Sadi R›za.26 Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey, fiair Ahmet Ta-lat Bey, fiair Safi Bey, Ziya Bey gibi ailelerin aras›nda; Haf›z Ömer Efendi gibi ko-na¤›n›n kap›lar›n› tüm yetimlerle fukaralara aç›k tutan hay›rseverler de yaflam›fl-t›r...Küçük yaflta babas›n› kaybeden fiair Ahmet Talat’› on iki yafl›na gelinceye deko himaye etmifltir...27 Güzin Pektafl; bu konuda farkl› örnekler de vermektedir: “Sa-ray personelinden, Sultan II. Abdülhamid (1876-1909)’in terzisi Esvapç›bafl›Ahmed Bey’in Kona¤›, Toktafl Soka¤›’n› da içine alan genifl bir arsay› kapsamak-tayd›. Bu kona¤›n padiflah ihsan› oldu¤u; yine saray personelinden Melekistan Ha-


75

.

n›m’›n da vaktiyle bu konakta yaflad›¤› bilinir. Cariye Melek Koncagül de bu ko-na¤›n bitifli¤indeki evde yaflam›flt›r. Çiçekçi Kahvehanesi’nin karfl›s›ndaki binadaoturan Lebibe Han›m teyze ve Efli Muhtar Bey amca da çok seçkin kimselerdi.Muhtar Bey, bir süre Paris’te yaflam›flt›. Frans›zca bilen çok bilgili ve kültürlü bi-riydi. Aile, hanedan mensubu oldu¤u için sarayl›lar olarak da an›l›rlard›. Mahal-lenin maruf kimselerinden Ziya Bey ve ailesi ise Çatmac›lar/ Dr. S›tk› Özferende-ci Soka¤› ile Harem ‹skele Caddesi’nin kesiflti¤i köfledeki konakta yafl›yorlard›. R›-za Bey kona¤›n tek çocu¤uydu. Ziya Bey’in kardeflinin efli ve çocuklar› da ayn› ko-nakta yaflam›fllard›r. R›za Bey’in efli Semiha Abla, Dame De Sion mezunuydu. Ara-da bir konaktan piyano ve keman sesleri yükselir; R›za A¤abey ve kuzeni NezahatAbla çok güzel piyano ve keman çalarlard›. Alman Koleji’ne devam eden R›za A¤a-bey, e¤itiminin yan› s›ra piyano ve keman dersleri de al›yordu. Sonradan Sulta-nahmet Yüksek Ticaret Okulu’nda profesör olmufltur. R›za (Akbora) Bey gerçek bir


Resim 3- ‹hsaniye’de, Eski Üsküdar evlerinden (Foto¤raf, Ekim 2006)

76

.

‹ s t a n b u l Efendisi’ydi. Harem ‹skele Caddesi’nin son k›sm›nda ise padiflah›n müfli-ran›na ait Çaml› Köflk vard›. fierif Kuyu Soka¤›’nda K›rk Anahtarl› Nuri Bey’in Ko-na¤›nda ise fievki Alt›nay Pafla otururdu. Sonradan yokufl üzerinde kald›¤› için ko-na¤› sat›p Kad›köy/Moda’ya yerlefltiler.”28

Yang›nlar

Yaklafl›k yüz yirmi y›l önce büyük bir depremle sars›ld›¤› zaman, ‹stanbul’da birya da iki katl› kârgir evler vard›; ancak onlar y›k›l›nca ahflap evler infla edilmeyebafllan›r. Bu ahflap evler de ç›kan yang›nlar nedeniyle aniden enkaz haline gel-mekteydi.29 O y›llarda ç›kan yang›nlar, mahalle halk›n›n kâbusuydu. ‹yi bir e¤i-timle yetiflip, Adliye (1879) ve Bahriye (1909) nezaretlerinde önemli görevler üst-lenen ‹hsaniye’nin ünlü flairi Talat Bey de böyle bir olay yaflam›flt›r. Emekli olup;annesi Ayfle Han›m vefat ettikten sonra evlenmifl ve 36 y›ll›k çal›flma hayat›ndakibirikimleriyle bir ev sahibi olmufltur;30 ama 1917 y›l›nda mahallede ç›kan yang›n-da dört katl› evi yanar...31 kitap ve fliirleri de... fiair Talat’›n evinin yanmas›, sade-ce kendisini de¤il, ‹hsaniye’de yaflayan herkesi üzüntüye bo¤mufltur.fiu beyit duygular›n› aç›kça ifade etmektedir:

“Rahat yüzü görmedim ve görememBir lahza bu gam sera evindeVarken bu kadar güzide beytimKald›m yine ben kira evinde”32

Talat Bey, evi yand›ktan sonra Kahveci Hac› Ahmet Pektafl’›n evinde kirac› olarakyaflar bir süre...Bu ev Dr. S›tk› Özferendeci Soka¤›’nda Pektafl Apartman›’n›n bu-lundu¤u yerdeymifl. Talat Bey’in ölümünden (1926) sonra, efli Firuzan Han›m’la,o¤lu Ömer Faruk Bey; Köprülü Konak Soka¤›’nda; o zamanki ad›yla 19. Mektep/III. Selim ‹lk ö¤retim Okulu’nun üst kap›s›na yak›n bir evde oturmufllard›r. GüzinPektafl, 5-6 yafllar›ndayken büyükannesiyle misafir olarak gittikleri bu evin, bah-çesinde zeytin a¤ac› bulunan, zeminden yüksekçe, deniz manzaral› güzel bir evoldu¤unu belirtiyor ve ekliyor “fiair Talat Bey’in o¤lu, Faruk A¤abeyi de an›ms›-yorum, o zamanlar üniversiteye devam eden, dalgal› saçl›, yak›fl›kl› bir gençti...Sonradan Profesör olan R›za A¤abey ve kay›nbiraderim Muhittin Bey arkadaflt›-lar... Talat Bey’in efli Firuzan Teyzeyi de yafll›l›k döneminde tan›d›m. Sar›fl›n, gü-zel bir Çerkez han›md›. Oldukça da nefleli ve esprili biriydi... Kendisinden Saray-l› Han›m olarak da bahsedilirdi.”33

Radyo Programlar›

Güzin Pektafl’›n aktard›¤›na göre, Cumhuriyet’in kuruluflunu izleyen y›llarda, ak-


77

.

flam saat alt› olunca evlerden tango sesleri yükselir, danslar edilir ‹hsaniye Mahal-lesi’nde... Her akflam saat 6’da ‹brahim Özgür’ün tango orkestras› olur radyoda.Cumhurbaflkanl›¤› Senfoni orkestras›n› yöneten Necip Aflk›n’›n program› da Cu-martesi günleri saat 1,5 da... Her iki program› da ilgiyle dinler mahalle halk›. Pek-tafl’›n aktard›klar›ndan o dönemlerde, radyo programlar›n›n halk aras›nda önemlibir yere sahip oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

III- Çiçekçi Kahvehanesi

Çiçekçi

Uzun y›llar çiçek yetifltiricili¤i yap›lan Çiçekçi Kahvehanesi’yle, durak civar›; “Çi-çekçi” ad›yla an›lm›flt›r. Haskan, eskiden Üsküdar Saray›’n›n bahçesinde yer alanbu alanda, saray bahçesi için çiçek yetifltirilmifl olabilece¤ini belirtirken34 EmelNaksoy, kahvehanenin yan›ndaki namazgâh k›sm›n›n geçmiflte çiçek tarlas› oldu-¤unu aktarmaktad›r.35 Kahvehaneye bitiflik konakta yaflam›fl olan Sultan II. Abdül-hamid (1876-1909)’in terzisi Esvapç›bafl› Ahmed Bey de; çiçek yetifltirmeye çokmerakl› biri oldu¤undan kona¤›n arka bahçesinde zevk için çiçek yetifltirirmifl.Kona¤›n çevresi yüksek duvarlarla çevriliymifl zaman›nda. Yak›n zamana kadarkona¤›n arka cephesinde duran çift kanatl› servis kap›s›ndan gübre getirilirmiflbahçeye, döküntüler de o kap›dan ç›kar›l›rm›fl. Bu gün iki kabristan›n aras›nda ka-lan aral›¤›n o konaktan kald›¤› bilinmektedir.36 Burhan Felek, “kahvenin hemenensesine düflen bir de çiçek bahçesi olan ve çiçekçilikle para kazanan Esvapç›ba-fl› zade Behçet Bey vard›.”37 diyerek ayn› yerden bahsetmektedir. Esvapç›bafl›Ahmed Bey’in kona¤› zamanla y›k›lm›fl ve yaln›z arsas› kalm›fl. Güzin Pektafl, Hay-darpafla Numune Hastanesi’nde Bahçe Uzmanl›¤› yapan babas› Mahmut Bey’in1935-1936 y›llar›nda Çiçekçi’ye gelerek bu arsay› Ahmed Bey’in varislerinden sa-t›n ald›¤›n› belirmektedir. Uzun y›llar fidanl›k olarak kullan›lan arsada, 1965 y›l-lar›na kadar; bahçe dizayn› için fidan ve çiçek yetifltirilir. Daha sonra bu arsaya bi-na infla ettirilmifltir.38 Bu alan›n hemen yan›ndaki kahvehane iflleticisi Aziz Efen-di de; eskiden kahvehanenin arka k›sm›nda çiçek yetifltirerek, “Çiçekçi Aziz” ad›y-la tan›nm›fl;39 kahvehane de “Çiçekçi Kahvehanesi” ad›yla ünlenmifltir.

Çiçekçi Kahvehanesi’nin Çevresi

Çiçekçi Kahvehanesi, T›bbiye Caddesi ile Harem ‹skelesi Soka¤›’n›n birleflti¤i yer-de ve soka¤›n sa¤ köflesine yak›n bir k›s›mda bulunmaktayd› (Resim 4). Sol taraf›-na yeni bir sokak [Toktafl Soka¤› ] aç›lm›flt›r... Karfl› köflede ise; 1217 (1802) tarih-li Sultan III. Selim Çeflmesi yer al›r... Sultan III. Osman, 1169 (1755) tarihinde, sa-ray›n aras›na iki mabet yapt›rarak, bu çevreyi halka açm›fl; kahvehanenin yeri deAyfle Hatun’un uhdesine geçmifltir. Ayfle Hatun, 1181 (1767) tarihinde burada bir


78

.

namazgâh tesis ettirmifltir. Haskan, kahvehanenin bu s›ralarda ya da bir süre ön-ce namazgâh›n yan›na yapt›r›lm›fl olabilece¤ini belirtir.40 Süheyl Ünver ise,1963’te yazd›¤› makalede kahvehaneden flöyle bahseder: “Bir katl› ve k›rm›z›yaboyal›, bahçe içinde bir binad›r. Halen kapal›d›r. Kiral›k ev gibi kullan›lmaktad›r.Sahibine Hac› [Ahmet] derlerdi. O da Çiçekçi Aziz’den tutmufl. Bundan 45 seneönce aç›kt›. Yaz›n bahçesinde oturmak mutadd› (Resim 5). Vaktiyle yeri bir aç›knamazgâh imifl ve mihrab tafl› ve abdest muslu¤u için tulumbal› kuyu vard› ki benhat›rlar›m.”41 Güzin Pektafl da; bahçe içinde tek katl› bir yap› olan ve önünde de-vasa bir at kestanesi a¤ac› bulunan kahvehaneyi an›msad›¤›n› belirtiyor. “Kap›daniçeriye girildi¤inde zemin Arnavut kald›r›m›yd›. Arkada ise küçük bir oda vard›.2.5 x 2.5 gibi...Bir de kuyu vard› yap›n›n içinde, Kahvehanenin önünde namazgâhtafl›42 da dururdu. Sahibi Sami Efendi taraf›ndan mesken olarak kullan›l›yordu.43

Sabah KahvesiÇevrenin asker, sivil, emekli, gün görmüfl sakinleriyle,44 alim, flair ve sanatkarlar›-n›n sohbet için topland›klar› Çiçekçi Kahvehanesi’nde (Resim 6) “...sabah kahve-si içmek bir gelenekti. Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey’ler olsun, Çatmac›lar Soka¤›’n›nköflesindeki konakta oturan Ziya Bey’ler olsun bu mahallenin eski maruf konak sa-hipleri, her sabah Çiçekçi Kahvehanesi’ne gelip; Hac› Ahmet Pektafl’›n kendi elle-riyle piflirdi¤i bol köpüklü kahvelerini yudumlarken, saat 11.00’e do¤ru gazeteler


Resim 4- Çiçekçi’den genel görünüm (Foto¤raf, Ekim 2006)

79

.


Resim 5- Nargile içenler (‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kartpostal Koleksiyonu, 000191)

Resim 6- Eski ‹stanbul kahvehanelerinden (‹stanbul Büyükflehir Belediyesi Kartpostal Koleksiyonu, 001955)

80

.

gelir ve okunur; Burhan Felek’in yaz›lar› incelenir, daha sonra da ç›kan haberle-rin yorumu yap›l›rd›... K›sacas› Çok güzel bir sosyal hayat vard› burada...”45 Ayr›-ca kahvehaneye sabah saatlerinin d›fl›nda Cuma günleri ve akflamlar› gidenler deolurdu.46

Kahveci Hac› Ahmet PektaflHac› Ahmet Bey’i flöyle tan›t›r Güzin Pektafl: “Hac› Baba derlerdi kay›npederime.Alt› yafl›ndayken anne ve babas› birer gün arayla vefat etti¤i için; Romanya’n›nDobruca flehrinden ‹stanbul’daki akrabalar›n›n yan›na gönderilir. Çevresindeefendi kiflili¤i ve titizli¤iyle tan›nm›fl; daima sevilen ve sayg› duyulan bir kifli ol-mufltur. Kahvehaneyi, 1898-1900’lü y›llarda devrald›¤› zaman bekarm›fl kay›npe-derim...Sonradan hacca gitmifl. 1954’te evlendi¤imiz zaman bir y›l sekiz ay kay›n-pederim ve kay›nvalidemle oturduk. Haf›zas› çok güçlüydü ve geçmiflte yaflad›k-lar›n› anlat›rd›. Örne¤in ‘herkesin fincan› ayr›yd›, ben o zamanlar kimsenin finca-n›yla kimseye kahve vermezdim’ derdi. Evde çok tabiat sahibi bir insand›. Kahve-hane çoktan kapat›ld›¤› için evde oturuyordu...Ama evimizin bahçesinde zevkiçin çiçek yetifltirirdi. Daha sonra eflimin memuriyet görevi nedeniyle Ankara’yatafl›nd›k. O zamana kadar her gün çok kahve içerdi. Kahvehanede al›flm›fl...Oradakendisi yaparm›fl kahveyi. Günde 7-8 tane kahve içerdi...Bir, iki...Derken kendikendime sorard›m, yafll› bir insan nas›l bu kadar kahve içebilir? 1958 y›l›nda ve-fat etti¤i zaman seksen alt› yafl›ndayd›...”47

Kahvehanenin ‹ç DekorasyonuÇiçekçi Kahvehanesi 1938 y›llar›nda kapat›l›ncaya dek, Hac› Ahmet [Pektafl] tara-f›ndan iflletilmifltir. Güzin Pektafl’›n belirtti¤ine göre, ayn› zamanda berberlik deyapm›flt›r burada... Kahvehanenin baz› müdavimleri burada hem trafl olur, hemkahve, çay içer, hem de nargile içerlermifl.48 Kahvehanenin iç dekorasyonu da bu-na göre düzenlenmifl. Burhan Felek’in izlenimiyle; “...Kap›s›ndan içeri girince so-lunda bir ayna ve bir de berber koltu¤u vard›. Tavana yak›n bir yerde pirinç ger-dan le¤enleri as›l› idi (Resim- 7-8). Koltu¤unun yan›nda da kahve oca¤› (Resim 9-10) bulunuyordu.”49 Çiçekçi Kahvehanesi’nde fincan, nargile, cezve vb kahve kül-türüne ait eflyalardan baflka duvarlar› süsleyen levhalar da bulunabilmekteydi.Güzin Pektafl’›n aktard›¤›na göre, Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey (1871-1946) taraf›n-dan Hac› Ahmet Bey’e hat yaz›l› bir levha arma¤an edilmifltir. Hattat MuhammedNuri’nin ince bir iflçilik ve zevkle haz›rlad›¤› bu levha, muhtemelen ‹smail Hakk›Bey’in arac›l›¤›yla Hac› Ahmet Bey’e iletilmifltir (Resim 11-12).“‹hsaniye taraf›ndaki köflede seddin üstünde yer alan ve 3-4 basamakla ç›k›lankahvehanenin flimal taraf› mezarl›¤a bakan set üzerinde idi. Yaz›n seddin üstü se-rin olur; k›fl›n ise bas›k tavan› sebebiyle kahvenin içi iyi ›s›n›rd›...Kahve iki k›s›m-d›, birisi 80-90 santim yüksek iç k›s›m. Buras› çepeçevre peykelerle çevrilmifl veortada da bir iki sandalye bulunan yüksek mahfeldi. Burada mahallenin mutebe-rân› otururdu. Alt k›sma da gene mahallenin esnaf tabakalar› gelirlerdi. Bunlar üst


81

.


Resim 8- Ayn› kahvehane oca¤›n›n cezve ve trafl le¤enlerini de gösteren di¤er bir resmi- 1930. / Resim 9- Haseki’de BostanHamam› karfl›s›nda Rumelili Mustafa Efendi Merhumun kahvehane içindeki tarihi ocak, kahve, nargile ve çay tak›mlar›(A. Süheyl Ünver, “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, Türk Etnografya Dergisi, Say›: 5, 1962’den ayr› bas›m, T.T.K.Bas›mevi, Ankara 1963.)

Resim 7- Süheyl Ünver, Sevdi¤im ‹stanbul, ‹stanbul 1996, s. 13

82

.

k›s›mda konuflulanlar› ibretle dinlerlerdi. Yüksek k›sma oturanlar aras›nda Hattatve Tu¤rakefl Hakk› Bey’in babas› meflhur Hattat Mehmed ‹lmî Efendi (öl. 1923)vard›...Bu zat›n Ali Pafla’ya kütüphanecilik yapt›¤› söylenirdi. ‹lmî Efendi ne za-man kahveye gelirse bafl köfle onundu. Ayfle Baturay’›n bildirdi¤ine göre... “‹lmîEfendi çok efendi, çok çelebi bir beymifl. Yumuflak bir ses tonuyla konuflan, a¤›r-bafll› ve sakin yarat›l›fla sahipmifl. Fatih Medresesi’nde e¤itim alm›fl. Bazen oradahat dersi verirmifl. Uzun y›llar boyu da de¤iflik memuriyetlerde bulunmufl, Bab›a-li’de çal›flm›fl, kay›tlara göre dördüncü nesil aile içindeki bilgilere göre ise alt›nc›nesil hattatt›r.”50

MüdavimlerÇiçekçi Kahvehanesi’nin erken dönemlerine iliflkin ayr›nt›l› bilgi olmamakla bera-ber, bir rivayete göre Sultan III. Osman, tebdil-i k›yafetle ve Topkap›l› Osman A¤aad› ile ara s›ra bu kahvehaneye gelerek halk›n dertlerini dinlermifl. Kahvehaneninhemen bütün müflteri ve müdavimleri edip, flair, bilim ve sanat ehli, marifet erba-b› kimselerdi. Burada dedi kodu yap›lmaz, edîbâne, hekîmâne, rindâne sohbet ilevakit geçirilir,51 bazen karfl› yakadaki yazarlar da sözleflerek burada toplan›rlarm›fl.Muallim Naci ile fieyh Vasfi toplant›lara kat›lanlar aras›ndad›r. fiair Talat ve fiairSafi Beyler, Tophane Müfliriyeti görevlilerinden Salih Saim, Tanburi Ahmed, Res-sam Ali R›za Bey, fiair Hüseyin Haflim, Farsça Ö¤retmeni Hicri Efendi, HersekliArif Hikmet Bey,52 sonralar› fiair Nihad, fiair Ziya, fiair Mehmed Akif, Mahir ‹z,Hattat Necmeddin Okyay gelenler aras›nda...Ünver, özellikle belirtilen flair ve sa-natç›lar geldikleri zaman buran›n gerçek bir kulüp özelli¤i halini ald›¤›n› ve ken-di seviyelerindeki zevat ile hemen bir irfan meclisi kuruldu¤unu anlat›r53 BurhanFelek’in belirtti¤ine göre, kahvehanenin di¤er müdavimleri aras›nda babas› Mah-mut Ziya Bey, Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey ve babas› ‹lmi Efendi, Halil Pafla, Has-talar a¤as›n›n Hac› Raflit Bey, Damad› Selahattin Bey, Esvabc›bafl› Ahmed Bey’ino¤lu Behçet Bey, biraderi Mahmut Bey, Türkmen Beyi, Süleyman Bey, TemyizAzas› ‹zzet Bey, Adliye Evrak Müdürü Memduh Bey, ‹mam Tahsin Efendi, M›s›r


Resim 10- Ressam Hoca Ali R›za, “Kahve Fincan› ile Cezveve Su Maflrapas›” (A.Süheyl Ünver, Ressam Ali R›za Bey’eGöre Yar›m As›r Önce Kahvehanelerimiz ve Eflyas›, Ankara1967, s. 41)

Resim 11- Ressam Hoca Ali R›za, “Kahve ‹çildikten SonraBeklemeden ‹stifade” (A.Süheyl Ünver, Ressam Ali R›zaBey’e Göre Yar›m As›r Önce Kahvehanelerimiz ve Eflyas›,Ankara 1967, s. 40)

83

.

Çarfl›l› Sad›k Bey, Muhtar Ethem Efendi...Bab› Seraskeri Hulefas›’ndan Ziya Bey,biraderi Bahattin Bey, Belediyeden Sami Bey...54 bulunmaktaym›fl. Baha Azer Çi-zen ise kahvehanenin sonraki müdavimlerinden bahseder: Nikâh memuru LütfüBey, Musahipzâde Celâl Bey, ‹hsaniye Camii ‹mam› Ferit Bey, Mutasarr›f BehçetBey, Vecdî Bey, ‹brahim Hakk› Konyal›...55

Ayfle Baturay bu kahvehane için: “Çiçekçi Kahvehanesi, esas›nda eflraf›n toplan-d›¤› bir sohbet mekân›...” diyor ve ekliyor...”Kay›tlara bak›ld›¤›nda gidenlerin pekço¤unu flair, ressam, hattat gibi sanat ehli ve zarif kifliler oluflturuyordu. Örne¤innikah memuru Ferit Bey, çok zarif biriydi...”56 Çiçekçi Kahvehanesi’ndeki sohbet-lere yaln›z büyükler kat›lmaz; arada bir müdavimlerin küçük ya da genç yafltakiçocuklar› da tan›k olurlarm›fl...Hac› Ahmet Bey, küçük o¤lu Do¤an’la;57 Tu¤rakefl‹smail Hakk› Bey de küçük k›z› Mualla Han›m’la gidermifl arada bir... Ayfle Batu-ray: “Annem çocukken, dedem ‹smail Hakk› Bey, annemi de götürürmüfl bazenkahveye... Orada çifte kavrulmufl bir lokum hakk› varm›fl. Kahvehanenin baz› mü-davimlerini tan›m›fl. Arada bir isimlerinden bahsederdi. Kahvehaneye gittiklerizaman herkesin bir yeri oldu¤unu fark edermifl. Oturup uzun uzun sohbet eder-lermifl. Sohbet gayet güzelmifl... Son yaz›lan fliirler, olaylar, kitaplar, yenilikler, ye-ni afl›lanan güller... ‹flte filanca Efendi, yeni bir gül afl›lam›fl... Gülün rengi, k›rm›-z›yla bordo aras›nda... Yani güllerin renk tart›flmas› da yap›l›rm›fl... Çiçekçi Kah-vesinin arka taraf›nda gül bahçesi vard›. Kahvehane sahibi de gül yetifltirmeye58

çok merakl›ym›fl... Benim çocuklu¤umda kahvehane kapat›lm›flt›. Sahibi SamiBey konut olarak kullan›yordu. Ama Çiçekçi konusunu hat›rl›yorum... Çünkü de-dem Hattat ‹smail Hakk› Bey kona¤›n arka bahçesinde gül yetifltirirmifl. Bu çevre-de hemen herkes bahçesinde gül yetifltirirmifl. Dedemin yetifltirdi¤i güllerden birtanesi çok özel bir sar›ym›fl. Dedem zaman›nda annemin ad› olan “Mualla” ismiy-le onu kay›tlatm›fl... O zamanlar yetifltirilen güller çok özel oldu¤u için yetifltirici-leri kay›tlatabiliyorlarm›fl. Benim çocuklu¤umda tek tük gül vard›. Kahvehaneninyan›nda, çok güzel bir bahçe bulunuyordu. Nitekim flimdi apartman olan yerde[Esvapç›bafl› Ahmed Bey’in Konak Arsas›’nda] bir çiçek bahçesi oldu¤unu an›ms›-yorum. Önde hiç bina yoktu. Yeflillik... Kahve ondan sonra, flimdiki Toktafl


Resim 12- “Fetih Suresi” Çiçekçi Kahvehanesi’nin duvarlar›n› süsleyen, Muhammed Nuri imzal› hat yaz›s› vehat yaz›s›ndan ayr›nt› (Sene 1331- Güzin Pektafl Koleksiyonu)

84

.

Soka¤›’na girdi¤iniz zaman yan›nda bir bahçe vard›. Ama o sokak önceden yoktu,daha sonra aç›ld›.”Kahvehane sohbetleri bazen ev ortam›na da tafl›n›rm›fl. Ayfle Baturay, “ÇiçekçiKahvehanesi’nin müdavimleri olan baz› kimseler, bizim kona¤a da gelirlermifl. Ozamanlar kona¤›n giriflinde solda bir selaml›k odas› var. Orada oturur uzun uzunsohbet ederlermifl. “Ressam Hoca Ali R›za Bey, fiair Talat Bey, Ferit Bey, dedeminbaz› talebelerinin yan› s›ra... Bir Mevlevi fleyhi ile bir Bektafli dedesi de gelirmiflbazen...”59 demektedir.

Üsküdarl› Ressam Hoca Ali R›za BeyGerek Çiçekçi Kahvehanesi (Resim 13), gerekse di¤er kahvehanelerin iç ve d›fl me-kânlar›yla, kahve kültürüne ait objeler olsun; Ali R›za Bey (1858-1930)’in etüd def-terlerine aktarmaktan keyif ald›¤› konular aras›ndayd›. Ö¤rencisi Süheyl Ünver’lebirlikte resim yapmak için çevrede dolafl›rlarken arada bir de dinlenmek için Çi-çekçi Kahvehanesi’ne u¤rarlar...Ünver, 1918 y›l›nda böyle bir çal›flma aras›nda Çi-çekçi Kahvehanesi’nin ihtiyar kahvecisiyle de görüfltüklerini belirtir.60 Birsel, Çi-çekçi Kahvehanesi’nin müdavimlerinden olan Ressam Ali R›za Bey’in yüzy›l›n enseçkin müflterisi oldu¤unu kaydeder ve sanatç›n›n bu kahvehanede otururken çiz-


Resim 13- Ressam Hoca Ali R›za’n›n “Selimiye’de ÇiçekçiKahvesi’nden” adl› eseri (Osmanl› Ressamlar CemiyetiMecmuas›, nr. 18, ‹stanbul 1330/ 1914, s. 291.)

85

.

di¤i iki üç resim bulundu¤unu ve genellikle ‹stanbul’da dolafl›rken çizdi¤i taslak-lar üzerinde burada çal›flt›¤›n› belirtir.61

Kahveci Ç›ra¤› CemilHalk fiairi Vas›f Hiç, muhtemelen Çiçekçi Aziz Efendi döneminde, 1885-1895 y›l-lar› aras›nda Çiçekçi Kahvehanesi’nde ç›rak olarak çal›flm›fl, güzel ve genç bir de-likanl›dan bahseder. Vas›f Hiç, Ressam Ali R›za Bey’in de s›k s›k Çiçekçi Kahve-si’ne u¤rad›¤›n› anlat›r: “Bir Cuma günü... Cemil’i ki o zaman 16-17 yafllar›nda,karfl›s›na oturtarak kurflunkalemi ile üç befl çizgide resmini yapd›; takdir etmekhaddimiz de¤il ama resme hayran oldum; üstad hemen o resmin bir kopyas›n› ç›-kar›p bana verdi (Resim 14). Al Vas›f (Hiç) Efendi, hem benden, hem Cemil’denyadigâr...” dedi. Yine s›k s›k o kahveye ç›kar Bahriye erkân›ndan bir miralay var-d›; maalesef ad›n› flimdi hat›rlayam›yorum; hay›rsever bir baba adamd›; kahveciç›rakl›¤›n›n ve kahvecili¤in bir meslek olmad›¤›n› söyleyerek Cemil’i ikna etmifl,bahriyeli formas›n›n da cazibesi inzimam edince çocu¤u o onalt›, onyedi yafllar›n-da iken Tersanede haddehaneye nefer yazd›rm›flt›.62 Cemil böylece ayr›l›r kahve-haneden. Merdivenköylü Tevfik Karkan gibi baz› müdavimler, Cemil’in yoklu¤u-na güç al›fl›rlar. Karkan, Ç›rak Cemil için maniler söylemifltir:


Resim 14- “Çiçekçi Kahvesinde Cemil’e”, A. R›za, (1)297, S. Bozcal› taraf›ndan yap›lanbu çal›flman›n›n orijinali Ressam Hoca Ali R›za Bey taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir.(Reflad Ekrem Koçu, “Çiçekçi Kahvehanesi”, ‹stanbul Ansiklopedisi, VII, 3961)

86

.

“Adam aman...”fe”si var!Alt›nbaflak perçeme yaraflm›fl al fesi var.Adam aman...”fe”si var !Çiçekçi Kahvesinin bir çapk›n dalfesi var....................................................Adam aman...”mil”i var!Kaçm›fl Haddehâneye k›zg›n flifli mili varAdam aman...”mil”i var!Tevfik’in gözlerinde tüter bir Cemil’i var”63

...Ve Çiçekçi Kahvehanesi Kapat›l›yorGüzin Pektafl’›n belirtti¤ine göre Hac› Ahmet Bey, Çiçekçi Kahvehanesini k›rk se-ne iflletmifl ve yaklafl›k 1937-1938 y›llar›nda kapat›lm›fl. Ahmet Bey’in büyük o¤-lu mühendis mektebini bitirdikten sonra, kendisine diyor ki: “Baba art›k yafllan-d›n, kahvehaneyi b›rak, evinde otur, ben yard›mc› olaca¤›m eve”. Bunun üzerinekahvehane kapat›l›p, eflyalar› da¤›t›l›r ve bina da sahiplerine iade edilir.

IV- De¤erlendirme ve Sonuç

Bir mekân› anlaml› k›lan içinde yaflayan bireylerdir. fiehirleri de öyle...‹stanbul’uneski yerleflim bölgelerinden olan Üsküdar da; gerek tarihi dokusu; gerekse sosyo-kültürel yaflam ortam›yla, derin anlamlar içeren bir semt olmufl ve Osmanl› flehir-lerinin içe dönük yaflam tarz›n› yans›tm›flt›r. Kahvehanelerin yayg›nlaflmas›yla,sosyo-kültürel yaflam ortam› bir ölçüde de olsa renklenir. Semtin seçkin mahalle-lerinden ‹hsaniye’de aç›lan Çiçekçi Kahvehanesi; bu ba¤lamda önemli katk›larsa¤lar. Yaklafl›k XVIII. yüzy›l ortalar›ndan, XX. yüzy›l›n çeyre¤ine kadar varl›¤›n›sürdüren Çiçekçi Kahvehanesi, Osmanl›’dan Cumhuriyete kadar Üsküdar’›n ve ‹s-tanbul’un ayd›n kesimine ev sahipli¤i yapm›flt›r.Ressam Ali R›za Bey’den Süheyl Ünver’e kadar pek çok müdavim, Üsküdar’›n uh-revi havas›ndan etkilenip tespitlerde bulundular ve eserler ürettiler. Bilgi ve biri-kimlerini burada paylaflt›lar... Meflrutiyet sonras›nda bafllayan ittihatç›l›k ve itilaf-ç›l›k hareketleri nedeniyle64, bu kahvehanelerin ve bu sohbetlerin tad› kaçsa da et-kilenmemeye çal›flt›lar. Yüzlerce belki binlerce sohbete tan›kl›k eden; fliirlerinokundu¤u; kurflunkalem ve boyalar›n renk katt›¤› bu kültür mekân›n›n anlam›naderinlik katan ise; sadece mahalle eflraf›n›n buray› tercih etmesi de¤ildir. Uzaksemtlerde yaflad›klar› halde seviyeli sohbet ortam›ndan etkilenen ayd›n kesim dekimi zamanlar kat›lm›flt›r bu ortama. Çiçekçi Kahvehanesi üst düzey memurlar›y-la, esnaf›yla, ozan›yla, ressam›yla, edebiyatç›s›yla din adamlar›yla bir kültür mo-zai¤i oluflturmaktayd›. Sanatç› ve ilim adamlar›ndan hariç kimi zaman kabaday›-lar da gelir; ama mekân›n a¤›rbafll› havas›na müdahale etmezlerdi.65 Bu bak›mdan


87

.

halk›n e¤itiminde de yararl› bir yer olarak de¤erlendirilebilir... Nitekim “...Osman-l› tarihçileri kahvehaneleri “mekteb-i irfân” ve mecma-› irfân” diye tavsif etmifller-dir.”66

Çiçekçi Kahvehanesi’nde yap›lan sohbetler 1937-1938 y›llar›nda kahvehane kapa-t›l›ncaya dek sürmüfl; daha sonra konut olan yap›, sonradan y›kt›r›lm›fl ve yerinebir bina yapt›r›lm›flt›r. Böylece geleneksel semt kültüründen pek çok de¤erini yi-tiren Üsküdar’›n bu ünlü kahvehanesi de; an›larda kalan yerini alm›flt›r. Günümüzmahallelerinde sosyo-kültürel yaflam biçimi tükenme noktas›na gelmifltir. Halenvarl›¤›n› sürdüren kahvehaneler ise yo¤un olarak sigara, çay tüketiminin yap›ld›-¤› mekânlar haline dönüflmüfl; do¤al olarak bilim, kültür ve sanat adamlar› bu me-kânlardan uzaklaflm›flt›r... Ve Çiçekçi Kahvehanesi’nin bilgili, kültürlü, zarif mü-davimleri gibi pek çok kahvehanenin müdavimi tarihteki yerlerini alm›fllard›r.Burhan Felek bu de¤iflimi flöyle ifade eder: “Meflrutiyet ve hele I. Harp bu mahal-le halk›n› de¤ifltirdi. Adeta sildi, süpürdü. fiimdi oralarda içindekilerin bile birbi-rini tan›mad›¤› beton apartmanlar var. Ben oralardan geçerken hüzün duyuyorum.Ne kabahati vard› bu mahallelerin?... tek atl› arabalar› ve salepçileri, bozac›lar›,sütçü ve yo¤urtçular›, hatta gün batarken ç›¤l›k ç›¤l›¤a civar›n anaç a¤açlar›na tü-nemeye uçuflan kargalar› ile... Ne oldu bunlar? Ne olacak? ‹flte bu kadarc›k bir ha-t›ra olarak bu sat›rlara tak›l›p kald›lar.”67


Eskiden Çiçekçi Kahvehanesi’nin mezarl›¤a bakan k›sm›ndanbir köfle (Foto¤raf- Mart 2003)

88

.

Sonuç olarak bu gün ‹hsaniye Mahallesi’nde nefes alacak yer kalmad›¤› gibi pekçok de¤er de kaybolmufltur. Dile¤imiz bu çevrede yaflayanlar›n sosyo-kültürel vemoral ihtiyaçlar›n›n karfl›lanabilecekleri uygun mekânlara kavuflmalar›d›r. Kufl-kusuz bu mekânlardan en önemlisi Güzin Pektafl’›n da belirtti¤i gibi, eski “Çiçek-çi Kahvehanesi”nin68 canland›r›laca¤› bir nostalji mekân› olacakt›r. ‹hsaniye’de Çi-çekçi Kahvehanesi’nin özelli¤inde hem yazl›k, hem de k›fll›k bölümleriyle hizmetverebilecek, ailelerin rahatl›kla yararlanabilece¤i bir al›flverifl ve kültür merkezineihtiyaç duyulmaktad›r. Böylesi bir mekân, özellikle genç kuflaklar›m›za kültürelmirasa sahip ç›kma bilincinin verilmesi ad›na yarar sa¤layacakt›r.

D‹PNOTLAR

1 Samiha Ayverdi, Bo¤aziçinde Tarih, ‹stanbul 1982, s. 381, 383- 384.2 Esgüdâr, Acemce’de menzilhane, menzil at›, posta tatar› ve çantalar› manas›na gelir. Sermet Muhtar Alus,

“Üsküdar”, ‹stanbul Yaz›lar› (haz. Erol fiadi Erdinç, Faruk Il›kan), ‹stanbul 1994, s. 81.3 A. Süheyl Ünver, “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, Türk Etnografya Dergisi, V, 1962’den ayr›bas›m,

Ankara 1963, s. 65.4 ‹dris Bostan, “Kahve”, D‹A, XXIV, 203.5 Sami Alç›n, 19. yüzy›l Osmanl› Kahvehanelerinin E¤itim Aç›s›ndan Fonksiyonu (yüksek lisans tezi, Gazi

Üniversitesi., E¤itim Bilimleri Enstitüsü, E¤itimin Sosyal ve Tarihi Temelleri Bilim Dal›, 2002), s. 18.6 a.g.tez, s. 18; Burçak Evren, Eski ‹stanbul’da Kahvehaneler, 1996, s. 20; Jak Deleon, “Gönül Ahbap ‹ster

Kahve Bahane: Eski ‹stanbul Kahveleri”, Antik Dekor, XX, ‹stanbul 1993, s. 106.7 Ekrem Ifl›n, ‹stanbul’da Gündelik Hayat, ‹stanbul 1995, s. 239-241.8 Feza Kürkçüo¤lu, “Kahvehaneler: Gönül Muhabbet ‹ster, Kahve Bahane”, ‹gdafl’la 4 Mevsim, II, ‹stanbul

2004, s. 86-87.9 Sami Alç›n, a.g.t.10 Jak Deleon, a.g.m., s. 108; A. Süheyl Ünver, Ressam Ali R›za Bey’e Göre Yar›m As›r Önce Kahvehanelerimiz

ve Eflyas›, Ankara 1968, s. 8.11 Emel Naksoy, aile büyüklerinden ö¤rendi¤ine göre, eskiden develerle hacca gidilirken, kahvehanenin bi-

tifli¤inde yer alan ve ayn› zamanda çiçek tarlas› olan namazgâh k›sm›nda konakland›¤›n› belirtmektedir.Say›n Emel Naksoy’la, 22.10.2006 tarihinde yap›lan “Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.

12 Süheyl Ünver, a.g.e., s. 8.13 Ayvansarâyî Hüseyîn Efendi, Hadîkatü’l Cevâmi’, (‹stanbul Camileri ve Di¤er Dini - Sivil Mi’mari Yap›lar)

(haz. Ahmed Nezih Galitekin), ‹stanbul 2001, s. 637; Mehmet Nermi Haskan, Yüzy›llar Boyunca Üsküdar,I, ‹stanbul 2001,218.

14 a.g.e., s. 142, 219.15 G. ‹nciciyan, XVIII. As›rda ‹stanbul, Tercüme ve notlar Hrand D. Andreasyan, ‹stanbul 1976, s.136.16 Güzin Pektafl, bu bilgiyi 19. Mektep’de talebeyken edindi¤ini belirtmektedir. Say›n Güzin Pektafl’la

14.10.2006 tarihinde yap›lan “Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.17 Afife Batur, “Selimiye K›fllas›”, Dünden Bugüne ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul 1994, VI, 515.18 Ayfle Baturay, bu bilgiyi aile büyüklerinden dinledi¤ini belirtmektedir. Say›n Ayfle Baturay’la 30.09.2006

tarihinde yap›lan “Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.19 Sermet Muhtar Alus, a.g.e., s. 84.20 Burhan Felek, Yaflad›¤›m›z Günler, ‹stanbul 1974, s. 78- 79, 163, 210.21 Saadet Girgin III. Selim Mektebi’nde okurken, s›n›f ö¤retmeninin aktard›¤›na göre, Fatih Sultan Mehmed

‹stanbul’u fethetmeye gitti¤i s›rada burada son namaz›n› k›lm›fl ve belirtilen yer namazgâh olarak kalm›fl-t›r. Say›n Saadet Girgin’le 29.10.2006 tarihinde yap›lan “Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.

22 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.


89

.

23 Say›n Saadet Girgin’le yap›lan görüflmeden.24 Burhan Felek, a.g.e., s. 77.25 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.26 Burhan Felek, a.g.e., s. 77, 21127 ‹bnülemin Mahmud Kemal, Son As›r Türk fiairleri, ‹stanbul 1970, X, 1846.28 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.29 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.30 ‹bnülemin Mahmud Kemal, a.g.e., s. 1846-1850.31 Burhan Felek, a.g.e., s. 99.32 ‹bnülemin Mahmud Kemal, a.g.e., s. 1850.33 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.34 Mehmet Nermi Haskan, Yüzy›llar Boyunca Üsküdar, ‹stanbul 2001, III, 1463.35 Say›n Emel Naksoy’la yap›lan görüflmeden.36 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.37 Burhan Felek, a.g.e., s. 212.38 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.39 Say›n Baha Azer Çizen’le 11.07.1999 tarihinde yap›lan “Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.40 Mehmet Nermi Haskan, a.g.e., 1463.41 Süheyl Ünver, a.g.m., s. 65.42 Namazgâh tafl› önceden, kahvehanenin tam bitifli¤indeki namazgâh mahallinde yer al›rken, sonradan kah-

vehanenin önüne yerlefltirilmifl, bir süre sonra da kald›r›lm›flt›r. Belirtilen tafl, uzun süre önce Vak›flarateslim edilmifltir. Say›n Emel Naksoy’la, 22.10.2006; Say›n Saadet Girgin’le 29.10.2006 tarihinde yap›lan“Çiçekçi Kahvehanesi” konulu görüflmeden.

43 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.44 Süheyl Ünver, a.g.m., s. 65.45 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.46 Burhan Felek, a.g.e., s. 81.47 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.48 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.49 Burhan Felek, a.g.e., s. 82.50 Say›n Ayfle Baturay’la yap›lan görüflmeden.51 Mehmet Nermi Haskan, a.g.e., 1463.52 Salah Birsel, Kahveler Kitab›, Ankara 1983, s. 70.53 Ünver, “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, s. 65.54 Felek, a.g.e., s. 82-83.55 Say›n Baha Azer Çizen’le yap›lan görüflmeden.56 Say›n Ayfle Baturay’la yap›lan görüflmeden.57 Say›n Güzin Pektafl’la yap›lan görüflmeden.58 “Çiçek ve çiçekçilik, baflta padiflahlar olmak üzere vezirlerin, ilmiye ileri gelenlerinin zevkleri aras›nday-

d›. Örne¤in III. Selim (1789-1807) s›k s›k “bahçe köflklerini teflrif ile” çiçek ve lale tarhlar›n› seyrederekdinleniyordu. Necdet Sakao¤lu, “Çiçekçilik”, Dünden Bugüne ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul 1994, II, 508-512.

59 Say›n Ayfle Baturay’la yap›lan görüflmeden.60 Süheyl Ünver, a.g.m., s. 65.61 Salah Birsel, a.g.e., s. 69.62 Vas›f Hiç, “Cemil (Haddehaneli)”, Reflad Ekrem Koçu, ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul 1965, VII, 3446.63 Reflad Ekrem Koçu, “Çiçekçi Kahvehanesi”, ‹stanbul Ansiklopedisi, ‹stanbul 1965, VII, 3961-3962.64 Burhan Felek, a.g.e., s. 82- 83.


90

.

65 Salah Birsel, a.g.e., s. 6966 ‹dris Bostan, a.g.m., s. 205.67 Burhan Felek, a.g.e., s.85.68 Bu tebli¤ vesilesiyle, Çiçekçi Kahvehanesi’nin geçmifli hakk›ndaki bilgilerini aktaran Hac› Ahmet Pektafl’›n

gelini Say›n Güzin Pektafl’a; Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey’in torunu Say›n Ayfle Baturay’a; ‹hsaniye Mahal-lesi’nin eski sakinlerinden Say›n Saadet Girgin’e, Say›n Baha Azer Çizen’e ve ‹hsaniye Mahallesi’nin Muh-tar› Say›n Emel Naksoy’a teflekkür eder, sayg›lar›m› sunar›m.


USKUDAR SEMPOZYUMU IV - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D171671/2007/2007_TURGUTN.pdf72. Mahalle...

Documents

Transcript of USKUDAR SEMPOZYUMU IV - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D171671/2007/2007_TURGUTN.pdf72. Mahalle...