UR]SRU]G]HQLD 8( QU EUROGRUPY EUROPEJSKIEJ, RADY ... · w ramach strategii „Europa 2020” jest...

PL PL

KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 26.2.2020 r.

SWD(2020) 520 final

DOKUMENT ROBOCZY SŁUŻB KOMISJI

Sprawozdanie krajowe – Polska 2020

Towarzyszący dokumentowi:

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY

EUROPEJSKIEJ, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO i

EUROGRUPY

Europejski semestr 2020: Ocena postępów w zakresie reform strukturalnych,

zapobiegania zakłóceniom równowagi makroekonomicznej i ich korygowania oraz

wyniki szczegółowych ocen sytuacji na mocy rozporządzenia (UE) nr 1176/2011

{COM(2020) 150 final}

2

Streszczenie 4

1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy 9

2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski 19

3. Kluczowe obszary reform 23

3.1. Finanse publiczne i podatki 23

3.2. Sektor finansowy 28

3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna 31

3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje 41

3.5. Zrównoważenie środowiskowe 51

Załącznik A: Tabela przeglądowa 58

Załącznik B: Przeprowadzona przez Komisję analiza zdolności obsługi zadłużenia

i ryzyka fiskalne 65

Załącznik C: Standardowe tabele 66

Załącznik D: Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz

Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 73

Załącznik E: Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju 76

Źródła 81

SPIS TABEL

TABELA 1.1: Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska 17

TABELA 2.1: Ocena realizacji zaleceń krajowych z 2019 r. 21

Tabela 3.2.1: Wskaźniki stabilności finansowej sektora bankowego 28

Tabela C.1: Wskaźniki dotyczące rynku finansowego 66

Tabela C.2: Główne pozycje tablicy wskaźników społecznych 67

Tabela C.3: Wskaźniki dotyczące rynku pracy i edukacji 68

Tabela C.4: Wskaźniki dotyczące włączenia społecznego i zdrowia 69

Tabela C.5: Wyniki rynku towarów i usług oraz wskaźniki dotyczące polityki 70

Tabela C.6: Ekologiczny wzrost gospodarczy 71

Tabela E.1: Wskaźniki mierzące postępy Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju 76

SPIS TREŚCI

3

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1.1: Realne PKB na mieszkańca w latach 2008–2018 9

Wykres 1.2: Zaufanie konsumentów 9

Wykres 1.3: Wydajność pracy w usługach rynkowych 10

Wykres 1.4: Zatrudnienie, wynagrodzenia i stopa bezrobocia 11

Wykres 1.5: Współczynnik Giniego dla ekwiwalentnych dochodów do dyspozycji, 2008–2018 12

Wykres 1.6: Wskaźnik koncentracji towarowej eksportu, 2018 r. 13

Wykres 2.1: Podsumowanie dotychczasowych wyników wieloletniego wdrażania zaleceń

z lat 2011-2019 19

Wykres 3.1.1: Zmiany dochodów i wydatków sektora instytucji rządowych i samorządowych, deficyt

budżetowy, lata 2010-2021 23

Wykres 3.1.2: Dynamika dochodów podatkowych 24

Wykres 3.1.3: Czas poświęcany przez średniej wielkości przedsiębiorstwo na wywiązanie się ze

swoich zobowiązań podatkowych, lata 2010–2019 25

Wykres 3.1.4: Scenariusze długu publicznego w średnim okresie 27

Wykres 3.3.1: Wskaźnik zatrudnienia w Polsce, 2018 r. 31

Wykres 3.3.2: Różnice we wskaźnikach zatrudnienia między Polską a UE, 2019 r. (p.p.) 33

Wykres 3.3.3: Elastyczność czasu pracy z uwagi na opiekę i brak aktywności zawodowej

spowodowany obowiązkami rodzinnymi i opiekuńczymi, 2018 r. 33

Wykres 3.4.1: Wskaźniki inwestycji 41

Wykres 3.4.2: Wyniki transportu towarowego w miliardach tonokilometrów (tkm) 47

Wykres 3.5.1: Emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca w dziesięciu państwach członkowskich

UE o najwyższym poziomie emisji w 2017 r. 51

Wykres 3.5.2: Krajowa produkcja węgla kamiennego 52

Wykres 3.5.3: Udział stałych paliw kopalnych w końcowym zużyciu energii w sektorze

mieszkaniowym (%) 55

SPIS RAMEK

Ramka 2.1: Fundusze i programy UE przyczyniające się do rozwiązywania problemów strukturalnych,

a także do wzrostu gospodarczego i większej konkurencyjności w Polsce 22

Ramka 3.3.1: Monitorowanie wyników w kontekście Europejskiego filaru praw socjalnych 32

Ramka 3.4.1: Wyzwania i reformy dotyczące inwestycji w Polsce 50

Ramka 3.5.1: Regiony górnicze w okresie transformacji 56

4

Spowalniający, ale wciąż bardzo solidny wzrost

gospodarczy stanowi dobry fundament do

przeprowadzenia reform mających na celu

sprostanie wyzwaniom społeczno-

ekonomicznym (1). Polska gospodarka

z powodzeniem zmniejsza dystans rozwojowy.

Warunki ekonomiczne są nadal sprzyjające,

pomimo wolniejszego tempa wzrostu

gospodarczego. Poziom zatrudnienia jest wysoki,

a stopa bezrobocia ustabilizowała się na

rekordowo niskim poziomie. Sytuacja finansów

publicznych w krótkim okresie wydaje się

bezpieczna. Ważnymi wyzwaniami są starzenie się

społeczeństwa, spadek liczby ludności w wieku

produkcyjnym i niska jakość niektórych

kluczowych usług publicznych, takich jak opieka

zdrowotna i opieka długoterminowa. Jednym

z najważniejszych długoterminowych wyzwań jest

zapewnienie stopniowego przechodzenia na

gospodarkę opartą na wiedzy, wytwarzającą

zaawansowane produkty i usługi. Polska

gospodarka jest energochłonna i w dużym stopniu

zależna od paliw kopalnych. Podstawowe

znaczenie ma zatem ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych przez obniżenie emisyjności

wytwarzania energii elektrycznej i zmniejszenie

energochłonności. Przejście na gospodarkę

niskoemisyjną będzie miało znaczny wpływ na

społeczeństwo, głównie w regionach objętych

procesem transformacji.

W 2019 r. utrzymała się silna dynamika

wzrostu gospodarczego. Spożycie gospodarstw

domowych pozostało główną siłą napędową

wzrostu PKB szacowanego na 4,0 % w 2019 r.

Wyższemu spożyciu sprzyjała korzystna sytuacja

na rynku pracy, nieco zwiększone transfery

socjalne i obniżone podatki dochodowe od osób

fizycznych. Pozytywny wkład we wzrost

gospodarczy wniosły również inwestycje prywatne

i publiczne, w tym projekty wspierane z funduszy

UE. Wyniki eksportowe były ogólnie dobre,

(1) Sprawozdanie krajowe zawiera ocenę polskiej gospodarki

w świetle rocznej strategii zrównoważonego wzrostu opublikowanej przez Komisję Europejską w dniu 17

grudnia 2019 r. W niniejszym dokumencie Komisja przedstawia nową strategię, która dotyczy wyzwań

gospodarczych stojących przed Polską nie tylko w krótkim,

lecz również w długim okresie. Celem tego nowego programu gospodarczego jest zrównoważony rozwój

i konkurencyjność. Opiera się on na czterech filarach:

zrównoważenie środowiskowe, wzrost wydajności,

sprawiedliwość i stabilność makroekonomiczna.

zwłaszcza w kontekście osłabienia handlu

światowego i unijnego.

O przyszłym potencjale wzrostu gospodarczego

zadecydują trendy dotyczące akumulacji

kapitału, umiejętności i migracji. Do utrzymania

silnego wzrostu przyczynił się znaczny napływ

imigrantów zarobkowych spoza UE. Biorąc pod

uwagę większy udział obcokrajowców w sile

roboczej ogółem oraz dużą liczbę obywateli

polskich, którzy przenieśli się do innych państw

UE, przyszłe trendy migracyjne będą mieć

prawdopodobnie znaczny wpływ na wzrost

gospodarczy. Duże znaczenie będzie miało

również zwiększenie aktywności zawodowej

pewnych grup ludności. Chociaż wzrost

umiejętności prawdopodobnie odgrywał

w przeszłości ważną rolę jako siła napędowa

rozwoju gospodarczego, to utrzymanie tych

pozytywnych trendów stanowi ważne wyzwanie.

Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym

przyczynić się do wzrostu wydajności i rozwoju

gospodarczego jest akumulacja kapitału, w tym

inwestycje w infrastrukturę i maszyny, ale również

inwestycje niematerialne np. opatentowane

innowacje. Na trendy inwestycyjne będzie

prawdopodobnie w coraz większym stopniu

wpływać postrzeganie stabilności

makroekonomicznej oraz jakości polskich polityk

publicznych, instytucji i otoczenia regulacyjnego

(w tym procesu legislacyjnego, a zwłaszcza

konsultacji publicznych).

W ogólnym ujęciu, Polska jest dobrze

zintegrowana gospodarczo z UE i z resztą

świata, a jej gospodarka jest zrównoważona

wewnętrznie i zewnętrznie. Saldo obrotów

bieżących Polski pozostawało bliskie równowadze,

a zadłużenie zagraniczne netto dalej malało

w 2019 r. Struktura eksportu jest w dalszym ciągu

bardzo zróżnicowana i stopniowo zmienia się na

korzyść zaawansowanych technologicznie

produktów i usług o wysokiej jakości. Zadłużenie

sektora publicznego i prywatnego pozostaje niskie

w porównaniu ze średnią UE.

Perspektywy wzrostu gospodarczego zależą od

inwestycji w kilku obszarach polityki. Obniżenie

emisyjności wytwarzania energii elektrycznej,

poprawa efektywności energetycznej budynków

i inwestycje w bardziej ekologiczny transport są

w stanie skierować gospodarkę na tory rozwoju,

które będą w większym stopniu zrównoważone

STRESZCZENIE

Streszczenie

5

środowiskowo. Inwestycje w innowacje pomogą

Polsce wytwarzać bardziej zaawansowane

produkty i usługi. Rozbudowa sieci

szerokopasmowej umożliwi równy dostęp do

internetu. Inwestycje w zakresie włączenia

społecznego, opieki zdrowotnej, opieki nad

dziećmi i opieki długoterminowej mogą poprawić

spójność społeczną i zwiększyć zatrudnienie.

Polska poczyniła ograniczony postęp (2) w

realizacji zaleceń z 2019 r.

Odnotowano pewien postęp we wzmacnianiu

innowacyjności w Polsce.

Dokonano ograniczonych postępów

w następujących obszarach:

zwiększenie efektywności wydatków

publicznych;

zwiększenie aktywności zawodowej ludności;

ukierunkowanie inwestycyjnej polityki

gospodarczej na innowacje, transport,

infrastrukturę cyfrową i energetyczną, opiekę

zdrowotną oraz czystszą energię.

Nie poczyniono żadnych postępów

w następujących obszarach:

podwyższenie rzeczywistego wieku przejścia

na emeryturę;

reforma preferencyjnych systemów

emerytalno-rentowych;

zwiększenie roli konsultacji z partnerami

społecznymi i konsultacji publicznych

w procesie legislacyjnym.

Polska ma stosunkowo dobre wyniki w kilku

obszarach objętych Europejskim filarem praw

socjalnych. W ostatnich latach Polska poczyniła

znaczny postęp w poprawie wyników na rynku

pracy i zmniejszaniu odsetka osób zagrożonych

ubóstwem. Poprawy wymagają jednak nadal

dostęp do opieki zdrowotnej (na co wskazuje np.

(2) Informacje na temat osiągniętych postępów i działań

podjętych w celu wdrożenia rekomendacji zawartych

w poszczególnych częściach zalecenia dla Polski są przedstawione w tabeli przeglądowej w załączniku.

odsetek osób deklarujących brak możliwości

zaspokojenia potrzeb w zakresie opieki

medycznej), różnica w poziomie aktywności

zawodowej kobiet i mężczyzn oraz bardzo niska

dostępność opieki nad dziećmi.

Ocena postępów w osiąganiu celów krajowych

w ramach strategii „Europa 2020” jest

niejednoznaczna. Polska osiągnęła najlepsze

wyniki w następujących dziedzinach: wskaźnik

zatrudnienia (72,2 % w 2018 r., podczas gdy

krajowy cel wynosił 71 %), odsetek osób

z wykształceniem wyższym (45,7 % w 2018 r., cel

wynosił 45 %) oraz ograniczenie ubóstwa (liczba

ludności zagrożonej ubóstwem zmalała o 4,5 mln,

cel wynosił 1,5 mln). Ograniczonych postępów

dokonano w odniesieniu do inwestycji w badania

i rozwój (1,2 % PKB w 2018 r., docelowy poziom

wynosił 1,7 %) oraz odsetka osób kończących

przedwcześnie naukę (4,8 % w 2018 r., cel

wynosił 4,5 %). Osiągnięcie celów strategii

„Europa 2020” związanych z energią i klimatem

będzie dużym wyzwaniem. Zużycie energii

pierwotnej w 2018 r. wyniosło 101 Mtoe, zaś

końcowe zużycie energii – 72 Mtoe, a więc oba

wskaźniki przekroczyły docelowe poziomy

na 2020 r. W 2018 r. Polska osiągnęła 11,2-

procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych,

podczas gdy orientacyjna ścieżka na lata 2017–

2018 prowadząca do osiągnięcia krajowego celu

wynosiła 12,3 %. Emisje z sektorów nieobjętych

unijnym systemem handlu uprawnieniami do

emisji wzrosły już o 21 % w porównaniu z 2005 r.,

co oznacza przekroczenie zobowiązania Polski do

ograniczenia wzrostu tych emisji do 14 %

do 2020 r.

Polska poczyniła ogółem znaczny postęp

w realizacji celów zrównoważonego rozwoju

wyznaczonych przez Organizację Narodów

Zjednoczonych. Polska plasuje się powyżej

średniej unijnej, jeżeli chodzi o większość

wskaźników dotyczących celu zrównoważonego

rozwoju 1 (eliminacja ubóstwa), celu 4 (jakość

edukacji) i celu 10 (zmniejszenie nierówności).

Pomimo znacznych postępów Polska pozostaje

poniżej średniej unijnej w odniesieniu do celu

zrównoważonego rozwoju 3 (zdrowe życie

i dobrostan), celu 8 (godna praca i wzrost

gospodarczy) i celu 9 (przemysł, innowacje

i infrastruktura). W ramach realizacji celów

zrównoważonego rozwoju największe wyzwanie

Streszczenie

6

dla Polski stanowi cel 13 (neutralność

klimatyczna) (3).

W niniejszym raporcie przeanalizowano

następujące główne kwestie strukturalne, które

mają znaczenie dla polskiej gospodarki:

Perspektywy dla finansów publicznych są

nadal korzystne w krótkim okresie, ale

utrzymują się ryzyka długoterminowe.

Szacuje się, że po kilkuletnim stopniowym

spadku deficyt budżetowy wzrósł w 2019 r.,

odwracając wcześniejszy trend. Wysoki wzrost

nominalnego PKB przyniósł natomiast dalszy

spadek relacji długu publicznego do PKB. W

2019 r. wprowadzono szereg zmian do systemu

podatkowego. Niektóre z nich mogą uprościć

przestrzeganie przepisów podatkowych, ale

inne mają odwrotne skutki. W długim okresie

prawdopodobne jest wystąpienie zagrożeń dla

stabilności finansów publicznych, szczególnie

w kontekście starzenia się społeczeństwa.

Kontynuowane są prace nad reformą

systemu budżetowego. Reguła wydatkowa

stanowi w dalszym ciągu najsilniejszy element

ram budżetowych. Obchodzenie tej reguły, do

którego doszło niedawno przy uchwalaniu

pewnych programów wydatków, osłabiło

jednak jej działanie. Polska pozostaje jedynym

państwem członkowskim UE, w którym nie

istnieje niezależna rada fiskalna.

Kontynuowano prace nad reformą systemu

budżetowego. Biorąc pod uwagę złożony

charakter reformy przewiduje się, że jej

wdrożenie zajmie kilka lat. Reforma ta może

przyczynić się do zwiększenia skuteczności

i efektywności wydatków. W świetle wzrostu

wydatków publicznych, który jest trudny do

odwrócenia, a także spodziewanej presji na

zwiększenie wydatków, m.in. ze względu na

(3) Europejski semestr może pomóc – w zakresie stosowania

jego podstawy prawnej – w nakierowaniu krajowej polityki

gospodarczej i polityki zatrudnienia na osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów

Zjednoczonych poprzez monitorowanie postępów

i zapewnianie ściślejszej koordynacji wysiłków krajowych. Niniejszy raport zawiera pogłębioną analizę

i monitorowanie celów zrównoważonego rozwoju. W nowym załączniku (ZAŁĄCZNIK E) przedstawiono

statystyczną ocenę trendów z ostatnich pięciu lat

w zakresie realizacji celów zrównoważonego rozwoju w Polsce, która opiera się na określonym przez Eurostat

zestawie unijnych wskaźników dotyczących tych celów.

starzenie się społeczeństwa, jest to poważne

wyzwanie.

Kondycja sektora bankowego jest nadal

dobra. W ogólnym ujęciu sektor pozostaje

dobrze wyposażony w kapitał i odporny.

Większość banków utrzymuje wysoki poziom

wypłacalności dzięki wprowadzonym

ostrożnym działaniom regulacyjnym. Wzrost

akcji kredytowej, w tym w segmencie

nieruchomości mieszkalnych, odpowiada

fundamentalnym parametrom gospodarczym.

Udział kredytów zagrożonych w portfelach

banków jest niewielki, co ogranicza ryzyko.

W wyniku działań prawnych wzrosło natomiast

ryzyko związane z portfelem kredytów

hipotecznych denominowanych w walutach

obcych, które w przypadku niektórych banków

może wymagać utworzenia dodatkowych

rezerw kapitałowych. Stopniowe wdrażanie

pracowniczych programów kapitałowych może

wspomóc rozwój rynku kapitałowego.

Z uwagi na duży udział własnościowy

państwa w sektorze finansowym

szczególnego znaczenia nabiera niezależny

nadzór finansowy. Państwo kontroluje blisko

40 % sektora bankowego, a także największą

firmę ubezpieczeniową. W tej sytuacji

szczególnego znaczenia nabiera silny

i niezależny oraz posiadający odpowiednie

uprawnienia organ nadzoru finansowego.

Wskaźniki zatrudnienia osiągnęły

rekordowo wysoki poziom, ale istnieją

bariery, które utrudniają uczestnictwo

niektórych grup w rynku pracy. Stopa

bezrobocia ustabilizowała się na historycznie

niskim poziomie około 3,5 %. Niedobór

pracowników hamował wzrost przedsiębiorstw

w wielu sektorach. Przyszła podaż pracy zależy

w pewnej mierze od trendów w powrotnej

migracji polskich obywateli mieszkających

w innych krajach UE oraz od integracji

migrantów spoza UE, którzy obecnie mieszkają

i pracują w Polsce. Aktywność zawodowa

kobiet, osób starszych, osób

z niepełnosprawnościami oraz osób o niskich

kwalifikacjach jest znacznie niższa niż w wielu

innych państwach UE. Wynika to z wielu

czynników takich jak ograniczony dostęp do

opieki nad dziećmi i opieki długoterminowej,

Streszczenie

7

słabo rozwinięty transport publiczny poza

dużymi miastami oraz niski ustawowy wiek

emerytalny. Elastyczność rynku pracy

ograniczają m.in. niezreformowane specjalne

systemy emerytalne i brak elastycznych

rozwiązań dotyczących czasu pracy. Odsetek

umów o pracę na czas określony pozostaje

wprawdzie wysoki, lecz stale malał w ostatnich

latach.

Rozwój umiejętności ma potencjał

zwiększenia wydajności pracy i uczestnictwa

w rynku pracy. Gimnazja, które niedawno

zlikwidowano w ramach reformy systemu

szkolnictwa, wykazały się dobrymi efektami

nauczania umiejętności podstawowych, o czym

świadczy fakt, że w 2018 r. 15-letni uczniowie

z Polski osiągali jedne z najlepszych wyników

w UE. Odsetek osób przedwcześnie

kończących naukę należał do najniższych w

UE. Powody do niepokoju dają jakość

szkolnictwa wyższego, średni poziom

umiejętności nauczycieli (co jest związane

z ograniczoną atrakcyjnością tego zawodu),

dopasowanie kształcenia zawodowego do

potrzeb rynku pracy, rozwijanie umiejętności

przekrojowych i równość szans po likwidacji

gimnazjów. Poziom uczestnictwa osób

dorosłych w kształceniu i innych formach

nauki jest niski. Wątpliwości budzi nadal

skuteczność polityk w zakresie rynku pracy,

w tym środków ukierunkowanych na

nabywanie i podnoszenie umiejętności.

Wskaźniki dotyczące ubóstwa i nierówności

maleją, ale nadal istnieją pewne wyzwania.

Odsetek osób zagrożonych ubóstwem

i wykluczeniem społecznym zmniejszył się

w ostatnich latach. Nierówności dochodowe

malały w 2018 r., kontynuując trend spadkowy

z poprzednich lat. Ta poprawa wynika

w pewnym stopniu z korzystnych trendów na

rynku pracy, w tym stosunkowo szybkiego

wzrostu płac. Wprowadzone w połowie 2019 r.

zmiany świadczenia wychowawczego

sprawiły, że jego wpływ na ograniczenie

nierówności zmalał. Spodziewane jest, że

relacja emerytur do wynagrodzeń (tzw. stopa

zastąpienia) będzie w przyszłości znacznie

niższa niż w przypadku obecnie wypłacanych

świadczeń. Grozi to wzrostem ubóstwa wśród

osób starszych, które może pogłębiać słabo

rozwinięty system opieki długoterminowej.

Biorąc pod uwagę niski ustawowy wiek

emerytalny, głównym wyzwaniem jest

zachęcanie do uczestnictwa w rynku pracy po

osiągnięciu tego wieku. Usługi socjalne, w tym

dla osób z niepełnosprawnościami, są nadal

słabo rozwinięte.

Niski poziom wydatków publicznych i ich

nieoptymalna alokacja spowodowały

problemy w funkcjonowaniu systemu opieki

zdrowotnej i z dostępem do tego systemu.

Niskie wynagrodzenia mogą ograniczyć

atrakcyjność zawodów medycznych w Polsce.

Liczba praktykujących lekarzy i pielęgniarek

w stosunku do liczby ludności jest w dalszym

ciągu jedną z najniższych w UE. Również

wydatki na publiczną opiekę zdrowotną należą

od wielu lat do najniższych w UE. Jednym

z najważniejszych wyzwań w zakresie alokacji

zasobów pozostaje niedostatecznie rozwinięta

podstawowa opieka zdrowotna i związane

z tym nadmierne obciążenie szpitali.

Niedawno wdrożone rozwiązania mają na

celu wzmocnienie innowacji. Polska podjęła

szereg działań, aby zwiększyć innowacyjność

gospodarki, w tym zmiany w systemie

szkolnictwa wyższego, organizacji instytutów

badawczych oraz zmiany dotyczące rozwiązań

podatkowych i dotacji. Nakłady na

innowacyjność (mierzone na podstawie

wydatków na badania i rozwój) rosły

w dalszym ciągu, ale nadal pozostają znacznie

niższe od średniej UE. Nie wiadomo jeszcze,

w jakim stopniu działania te przełożą się na

lepszą współpracę między środowiskiem

naukowym a przedsiębiorstwami oraz na

większą innowacyjność.

Istnieje szereg czynników, które ograniczają

działalność inwestycyjną. Poważną barierę dla

inwestycji stanowi niedobór pracowników.

Warunki prowadzenia biznesu pozostają

ogólnie korzystne, ale pewne niedociągnięcia

regulacyjne wpływają niekorzystnie na

zaufanie przedsiębiorców i powodują

niepewność. Panuje nadal duża niepewność co

do warunków prowadzenia biznesu. Chodzi tu

w szczególności o pewne akty prawne

o podstawowym znaczeniu, takie jak przepisy

dotyczące systemów podatkowych

Streszczenie

8

i zabezpieczenia społecznego oraz polityki

energetycznej. Projekty niektórych ważnych

ustaw zostały przyjęte lub wniesione przy

wykorzystaniu szybkiej ścieżki legislacyjnej

i bez przeprowadzania odpowiednich

konsultacji z partnerami społecznymi ani

konsultacji publicznych. W Polsce nadal

występuje wyraźne ryzyko poważnego

naruszenia praworządności, co może

negatywnie wpływać na klimat

inwestycyjny. Ponieważ w niektórych

sektorach dużą rolę odgrywają firmy

państwowe i kontrolowane przez państwo,

niezbędne jest zapewnienie równych

warunków działania prywatnym konkurentom.

Postępuje rozbudowa infrastruktury, ale

potrzeby inwestycyjne są wciąż duże.

Krajowa infrastruktura do produkcji energii

starzeje się i nie jest w stanie sprostać

transformacji gospodarczej w kierunku

neutralności klimatycznej. Przewiduje się, że

jej odnowienie będzie wymagało znacznych

inwestycji w nadchodzących latach. Poprawiła

się przepustowość i jakość infrastruktury

transportu drogowego, co przyczyniło się do

wysokiego wzrostu transportu drogowego, ale

w konsekwencji również do większych emisji

gazów cieplarnianych. Maleje natomiast udział

kolei w usługach transportowych, co wynika

z opóźnień projektów modernizujących

infrastrukturę kolejową. Opóźnienia te hamują

również rozwój połączeń lądowych z portami

morskimi. Pomimo inwestycji w mobilność

miejską wiele osób nie ma bezpośredniego

dostępu do transportu publicznego. Postępy

w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego

wyhamowały. Poczyniono znaczny postęp,

jeżeli chodzi o korzystanie z ultraszybkich

i mobilnych sieci szerokopasmowych, jednak

Polska jest wciąż daleka od osiągnięcia swoich

celów w zakresie łączności.

Najważniejsze wyzwania stanowią

ograniczenie emisji gazów cieplarnianych

poprzez obniżenie emisyjności wytwarzania

energii elektrycznej i cieplnej oraz

zmniejszenie energochłonności. Istnieje

ryzyko, że Polska nie osiągnie celów na 2020 r.

w zakresie energii i przeciwdziałania zmianie

klimatu. Biorąc pod uwagę trudną sytuację

wyjściową, szczególnie ważne jest

opracowanie spójnej długoterminowej wizji

tego, w jaki sposób można zwiększyć

zrównoważenie środowiskowe gospodarki

Polski. Wobec braku skoordynowanych działań

emisje gazów cieplarnianych rosną od 2014 r.,

co zwiększy skalę i koszt przyszłego procesu

odchodzenia od paliw kopalnych. Duża rola

węgla w wytwarzaniu energii elektrycznej,

niska efektywność energetyczna budynków

oraz szybki wzrost emisji generowanych przez

środki transportu są obszarami, w których

należy podjąć działania i wdrożyć inwestycje

w pierwszej kolejności, ponieważ wpływają

one nie tylko na klimat, lecz również na

środowisko, obciążając je przez

zanieczyszczenie powietrza i wyczerpywanie

zasobów wody.

Transformacja w kierunku neutralności

klimatycznej stanowi okazję do

zmodernizowania gospodarki, a także do

podjęcia wyzwań rozwojowych

i jednoczesnego zaspokojenia potrzeb

obywateli. Dalsze inwestowanie

w wysokoemisyjną infrastrukturę wiąże się

z ryzykiem odnotowania strat z tytułu aktywów

osieroconych. Zmniejsza również

konkurencyjność Polski ze względu na rosnące

koszty emisji dwutlenku węgla. Przyszły

wzrost przemysłu zależy od możliwości

wykorzystania innowacyjnych i ekologicznych

technologii zgodnie z modelem gospodarki

opartej na obiegu zamkniętym i od obniżenia

emisyjności sektora energetycznego.

Propozycja Komisji w sprawie mechanizmu

sprawiedliwej transformacji, który ma zostać

ustanowiony w kolejnych wieloletnich ramach

finansowych na lata 2021–2027, obejmuje

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

(specjalny system w ramach InvestEU) i nowy

instrument pożyczkowy na rzecz sektora

publicznego w ramach EBI. Mechanizm ten ma

na celu zapewnienie sprawiedliwego

charakteru działań na rzecz neutralności

klimatycznej w UE poprzez pomaganie

najbardziej dotkniętym regionom Polski

w radzeniu sobie z konsekwencjami

społecznymi i gospodarczymi tego procesu.

Główne priorytety wsparcia udzielanego

z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej

Transformacji wskazano w załączniku D, na

podstawie analizy wyzwań transformacyjnych

opisanych w niniejszym raporcie.

9

Wzrost PKB

W 2019 r. utrzymała się silna dynamika

wzrostu gospodarczego. Tempo wzrostu PKB

w 2019 r. jest szacowane na 4,0 %, co oznacza

spowolnienie w stosunku do lat 2017–2018, kiedy

to gospodarka rosła o ok. 5 % rocznie. Mimo to

Polska wciąż należała do grona najszybciej

rozwijających się państw członkowskich UE.

Głównym motorem wzrostu pozostawał popyt

krajowy, a wyniki eksportowe były nadal

stosunkowo dobre w porównaniu z wieloma

innymi gospodarkami UE, chociaż pogorszyły się

na skutek osłabienia handlu światowego.

Wykres 1.1: Realne PKB na mieszkańca w latach 2008–

2018

Źródło: Eurostat

Spożycie prywatne już piąty rok z rzędu

wniosło największy wkład we wzrost

gospodarczy. Po odnotowanym w 2018 r.

wzroście o 4,2 % spożycie prywatne zwiększyło

się w 2019 r. szacunkowo o 4 %. Do wzrostu tego

przyczyniły się różne czynniki. Po pierwsze, na

rynku pracy panowały dalej korzystne warunki,

którym towarzyszył wysoki wzrost płac. Po drugie,

zmiany w podatkach i świadczeniach socjalnych

zwiększyły dochód do dyspozycji, zwłaszcza

w przypadku gospodarstw domowych o średnich

i wysokich dochodach. Po trzecie, w 2019 r.

nastroje konsumenckie były nadal bardzo dobre,

zbliżone do maksymalnych wartości z kilku

ostatnich lat, do czego przyczyniła się zwłaszcza

pozytywna sytuacja na rynku pracy (wykres 1.2).

Po czwarte, większym wydatkom sprzyjał również

łatwy dostęp do kredytów i pożyczek.

Inwestycje dalej rosły w 2019 r. Inwestycje

publiczne, będące siłą napędową inwestycji

w 2018 r., nadal rosły w 2019 r., ale w znacznie

wolniejszym tempie. W 2019 r. ożywiły się

natomiast inwestycje prywatne, których poziom

był od kilku lat niski. Z funduszy UE wspierano

zarówno inwestycje publiczne, jak i prywatne

(zob. sekcja 3.4.1).

Wykres 1.2: Zaufanie konsumentów

Źródło: ECFIN (BCS)

Prognozuje się, że w latach 2020 i 2021 wzrost

gospodarczy będzie słabszy niż wzrost

potencjalny (4). W świetle bardzo dobrych

nastrojów konsumenckich, które są związane

z korzystnymi warunkami na rynku pracy i – na

początku 2020 r. – również ze zmianami

w podatku dochodowym od osób fizycznych,

prognozowany jest dalszy wzrost spożycia

prywatnego, choć jego dynamika będzie stopniowo

spowalniać. Oczekuje się, że wydatki na

inwestycje publiczne wzrosną w 2020 r.

w związku z planowanym wdrożeniem pewnych

projektów finansowanych przez UE, których

realizacja opóźniała się wcześniej. Prognozowane

jest też spowolnienie wzrostu inwestycji

prywatnych z uwagi na niepewne perspektywy

dotyczące popytu, zwłaszcza na rynkach

zagranicznych, które hamują wzrost eksportu.

(4) Wzrost potencjalny szacuje się na około 4 % (Komisja

Europejska, 2019d).

80

90

100

110

120

130

140

08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wskaźnik2008=100

UE CZ DE

PL SK LT

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

sty

.13

lip.1

3

sty

.14

lip.1

4

sty

.15

lip.1

5

sty

.16

lip.1

6

sty

.17

lip.1

7

sty

.18

lip.1

8

sty

.19

lip.1

9

Wskaźnik

Zaufanie konsumentów

Klimat gospodarczy

Chęć dokonywania

zakupów

1. SYTUACJA GOSPODARCZA I PERSPEKTYWY

1. Sytuacja gospodarcza i perspektywy

10

Wzrost potencjalny

Wzrost wydajności i napływ pracowników

zagranicznych pomogły utrzymać wysoki

wzrost potencjalny. Wkład akumulacji kapitału

we wzrost potencjalny zwiększył się

w porównaniu z latami 2016–2017, kiedy był

rekordowo niski, lecz pozostaje ograniczony na tle

danych historycznych. Największą rolę odegrał

wzrost wydajności – w tym zakresie Polska dalej

nadrabiała dystans wobec bardziej rozwiniętych

państw członkowskich UE. To, że wkład łącznej

produktywności czynników produkcji we wzrost

potencjalny wydaje się zwiększać, może jednak

wynikać w pewnym stopniu z nieuwzględnienia

w oficjalnych statystykach pracowników

z zagranicy.

W świetle niekorzystnych perspektyw

demograficznych coraz większego znaczenia

nabiera integracja obcokrajowców pracujących

w Polsce. Przewiduje się, że w nadchodzących

dziesięcioleciach liczba ludności w wieku

produkcyjnym będzie nadal spadać. Przyszły

potencjał wzrostu będzie w coraz większym

stopniu zależeć od udanej integracji zagranicznych

pracowników, którzy już obecnie odgrywają dużą

rolę. Pełne wykorzystanie umiejętności

i kompetencji migrantów jest ważnym krokiem,

który wpłynie na przyszły wzrost gospodarczy

(sekcja 3.3).

Wkład akumulacji kapitału we wzrost

potencjalny mógłby być większy. Utrudniony

dostęp do pracowników z odpowiednimi

umiejętnościami zwiększa zachęty do stopniowej

automatyzacji niektórych zadań, wykonywanych

dotychczas przez pracowników, w celu

zwiększenia wydajności pracy. Aby wprowadzić

bardziej ekologiczny model gospodarki, zwłaszcza

w sektorze energetycznym, konieczne mogą być

też nowe inwestycje. Perspektywy inwestycyjne

zależą w dalszym ciągu od postrzegania stabilności

makroekonomicznej oraz jakości instytucji, w tym

regulacji i innych polityk publicznych (sekcja 3.4).

Wykres 1.3: Wydajność pracy w usługach rynkowych

Źródło: Eurostat

Możliwy jest szybszy wzrost wydajności pracy.

W ciągu ostatnich kilku lat tempo wzrostu

wydajności pracy w Polsce było jednym

z najwyższych w UE, przy czym poziom

wyjściowy był bardzo niski w porównaniu ze

średnią UE. Wzrost ten miał powszechny charakter

i był widoczny zarówno w sektorze przetwórstwa

przemysłowego, jak i w sektorze usług (wykres

1.3). Pomimo tych dobrych wyników nadal istnieje

duże pole do nadrobienia dystansu pod względem

wydajności pracy: w 2018 r. jej poziom

odpowiadał tylko ok. 63 % średniej unijnej, przy

uwzględnieniu różnic w sile nabywczej. Do

szybszego wzrostu wydajności mogą się

przyczynić inwestycje kapitałowe i podnoszenie

umiejętności pracowników.

Rynek pracy

Stopa bezrobocia ustabilizowała się na

historycznie niskim poziomie i jednocześnie

utrzymuje się silny wzrost płac. Całkowity

wzrost zatrudnienia (dane oparte na badaniu

aktywności ekonomicznej ludności) uległ

spowolnieniu z 1,4 % w 2017 r. do 0,4 %

w 2018 r. i szacuje się, że w 2019 r. praktycznie

zatrzymał się (wykres 1.4). Ten spadek dynamiki

wynikał głównie z ograniczonej podaży siły

roboczej, ale niekorzystny wpływ miała również

większa niepewność co do perspektyw popytu,

która zniechęciła przedsiębiorstwa do zatrudniania

nowych pracowników. Płace nadal rosły w tempie

blisko 8 % rocznie, zasadniczo niezmienionym od

końca 2017 r. Stopa bezrobocia ustabilizowała się

95

100

105

110

115

120

125

130

10 11 12 13 14 15 16 17 18W

skaźnik

(2010=

100)

UE28 CZ DE

PL SK LT


11

na poziomie ok. 3,5 %, najniższym od wielu lat

w Polsce i jednym z najniższych w UE.

Wykres 1.4: Zatrudnienie, wynagrodzenia i stopa

bezrobocia

Źródło: Eurostat

Przedsiębiorstwa nadal borykają się

z poważnym niedoborem siły roboczej. W

2019 r. odsetek firm wskazujących w sondażach,

że brak pracowników z odpowiednimi

umiejętnościami utrudnia im prowadzenie

działalności, zmalał w porównaniu z rekordowymi

pod tym względem ostatnimi miesiącami 2018 r.,

ale jest wciąż wysoki na tle danych historycznych.

Nawet gdy zmaterializuje się prognozowane

spowolnienie wzrostu gospodarczego, pracodawcy

będą prawdopodobnie w dalszym ciągu mocno

konkurować o talenty również w nadchodzących

latach. Wskaźniki zatrudnienia są szczególnie

niskie w przypadku osób posiadających niższe

umiejętności zawodowe i kobiet. Funkcjonowanie

rynku pracy utrudniają ponadto niektóre

rozwiązania instytucjonalne, choć ramy

instytucjonalne ogółem są elastyczne (zob. sekcja

3.3).

Pracownicy spoza UE odgrywają ważną rolę na

rynku pracy. Dostępne dane pozwalają jedynie

w ograniczonym stopniu oszacować liczbę

pracowników z zagranicy. W konsekwencji dane

dotyczące dynamiki zatrudnienia oparte na

badaniu aktywności ekonomicznej ludności nie

uwzględniają zmian liczby obcokrajowców

pracujących w Polsce. W ciągu pierwszych trzech

kwartałów 2019 r. liczba obcokrajowców objętych

ubezpieczeniem społecznym nadal rosła, choć

wolniej niż w 2018 r. Według stanu na wrzesień

2019 r. ponad 4 % ubezpieczonych było

obcokrajowcami. Rok 2018 był czwartym rokiem

z rzędu, w którym Polska wydała najwięcej w UE

pierwszych dokumentów pobytowych związanych

z zatrudnieniem. Dokumenty wydane w Polsce

stanowiły ponad połowę wszystkich dokumentów

tego typu wydanych w całej Unii w latach 2015–

2018. Przeważającą większość dokumentów

wydano na pobyt w Polsce krótszy niż jeden rok.

Ubóstwo i nierówności

Ubóstwo w dalszym ciągu malało. Odsetek osób

zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem

społecznym (wskaźnik AROPE) zmniejszył się

z 19,5 % w 2017 r. do 18,9 % w 2018 r., czyli

znacznie poniżej średniej UE (21,9 %), do czego

przyczynił się w szczególności spadek pogłębionej

deprywacji materialnej (z 5,9 % do 4,7 %). W tym

samym czasie wzrósł nieznacznie (z 9,1 %

do 10,5 %) wskaźnik ubóstwa trwałego, mierzący

odsetek osób, które były zagrożone ubóstwem

w ciągu przynajmniej dwóch z trzech poprzednich

lat. Ostatnie reformy skupiały się wprawdzie na

zwiększeniu transferów socjalnych, ale usługi

socjalne są nadal słabo rozwinięte, co utrudnia

skuteczne włączenie społeczne (zob. sekcja 3.3).

Poziom nierówności dochodowych zmniejszał

się dalej w 2017 r., a następnie ustabilizował się

w 2018 r. Stosunek sumy dochodów uzyskanych

przez 20 % osób o najwyższym poziomie

dochodów do sumy dochodów uzyskanych przez

20 % osób o najniższym poziomie dochodów

(wskaźnik zróżnicowania kwintylowego S80/S20)

również spadł w 2018 r. do poziomu 4,25, a więc

poniżej średniej unijnej wynoszącej 5,17. Wynik

ten plasuje Polskę w środku rankingu państw UE

pod względem mierzonych poziomów nierówności

(zob. również wykres 1.5). Zaobserwowaną

poprawę można wytłumaczyć jednoczesnym

wzrostem zatrudnienia i płac, a w szczególności

dużym wzrostem dochodów gospodarstw

domowych w dolnej połowie rozkładu dochodów.

Dochód najuboższych 40 % stanowił

równowartość 22,6 % całkowitych dochodów

w 2018 r., czyli wzrósł (z 22,1 % w 2017 r.)

znacznie powyżej unijnej średniej (21,1 %)

i poziomu odnotowywanego w Polsce przed

kryzysem (20,9 % w 2009 r.).


12

Wykres 1.5: Współczynnik Giniego dla ekwiwalentnych

dochodów do dyspozycji, 2008–2018

*UE27, z wyłączeniem Chorwacji z powodu braku danych.

(1) SILC: badanie dochodów i warunków życia ludności

(skrót od angielskiej nazwy „Survey of Income and Living

Conditions”).

(2) HBS: badanie budżetów gospodarstw domowych (skrót

od angielskiej nazwy „Household Budget Survey”).

(3) Dane dla roku T odnoszą się do sytuacji w zakresie

dochodów w tym roku (według europejskiego badania SILC

przeprowadzonego w roku T+1 lub badania HBS

przeprowadzonego w roku T).

Źródło: Eurostat i Główny Urząd Statystyczny

Rola świadczeń społecznych w zmniejszaniu

nierówności prawdopodobnie zmniejszyła się

w 2019 r., ale postęp w zakresie równości szans

jest dyskusyjny. Podatki i świadczenia społeczne

przyczyniły się do obniżenia nierówności

dochodowych w latach 2016–2017,

w szczególności dzięki wprowadzeniu częściowo

uzależnionego od dochodów świadczenia

wychowawczego, ale zmiany tego świadczenia

wprowadzone w połowie 2019 r. sprawiły, że jego

wpływ na ograniczenie nierówności zmalał (Myck

et al., 2019). Dodatkowe jednorazowe świadczenie

emerytalne w jednolitej wysokości wypłacone

wszystkim emerytom i rencistom w 2019 r.

zwiększyło rolę emerytur w zmniejszaniu

nierówności. Jednocześnie prognozuje się, że

relacja emerytur do wynagrodzeń będzie

w przyszłości znacznie niższa niż w przypadku

obecnie wypłacanych świadczeń (zob. sekcja 3.1).

Wprowadzone w 2017 r. zmiany w organizacji

systemu szkolnictwa, w wyniku których uczniowie

są kierowani na ścieżkę kształcenia zawodowego

albo ścieżkę kształcenia ogólnego po krótszym

okresie nauki, utrudniają zapewnienie równych

szans, zwłaszcza w przypadku dzieci

mieszkających na obszarach wiejskich (Komisja

Europejska, 2019b). Dalej rośnie odsetek uczniów

uczęszczających do płatnych szkół niepublicznych.

Dużym wyzwaniem pozostaje dostęp do opieki

nad dziećmi. Pomimo odnotowanej poprawy

odsetek dzieci objętych opieką w formalnych

placówkach (w przypadku grupy wiekowej poniżej

3 lat) utrzymał się na poziomie 10,9 % (UE:

35,1 %). Ponadto wskaźnik uczestnictwa dzieci we

wczesnej edukacji i objęcia opieką w przypadku

starszych dzieci (od 3. roku życia do wieku

obowiązku szkolnego) był również bardzo niski

i wynosił 59,4 %, czyli poniżej unijnej średniej

wynoszącej 86,8 % (sekcja 3.3). Widoczne są też

nadal znaczne różnice w dostępie do opieki

zdrowotnej.

Handel zagraniczny i inwestycje

Eksport rósł szybciej niż popyt globalny. Polska

dalej zwiększała swój udział w światowych

rynkach towarów i usług. Nadwyżka w handlu

usługami nadal rosła dzięki dobrym wynikom

w sektorach takich jak usługi transportowe,

informatyczne, informacyjne i inne usługi dla

przedsiębiorstw.

Wysoka dywersyfikacja eksportu

i konkurencyjność kosztowa pozwoliły

ograniczyć negatywne skutki osłabienia handlu

światowego. Polska jest w coraz większym

stopniu włączona w globalne łańcuchy wartości,

zwłaszcza w sektorze przetwórstwa

przemysłowego. W 2015 r. Polska miała

najwyższy spośród wszystkich państw

członkowskich UE udział krajowej wartości

dodanej w zagranicznym eksporcie produktów

przemysłowych (5). Jednocześnie obserwowana

jest długoterminowa stopniowa zmiana struktury

eksportu na korzyść zaawansowanych

technologicznie produktów o wysokiej jakości.

Przejawia się to np. w fakcie, że wartość

jednostkowa eksportu dóbr pośrednich i dóbr

kapitałowych rośnie w Polsce szybciej niż

w Niemczech (Komisja Europejska, 2019b).

Jednocześnie Polska utrzymuje konkurencyjność

kosztową, a jej eksport jest bardzo

zdywersyfikowany w porównaniu z niektórymi

państwami członkowskimi UE, w tym sąsiednimi,

jak Słowacja i Czechy (wykres 1.6). Te mocne

(5) Na podstawie bazy danych OECD dotyczącej handlu

w kategoriach wartości dodanej.

27

28

29

30

31

32

33

34

35

08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18

UE* (SILC) PL (SILC) PL (HBS)


13

punkty mogą częściowo wyjaśniać, dlaczego

Polska nie ucierpiała tak mocno wskutek

negatywnych trendów w handlu światowym

i słabszego wzrostu gospodarczego w Niemczech,

które są głównym odbiorcą polskiego eksportu.

W 2019 r. saldo obrotów bieżących pozostawało

zbliżone do równowagi. Od 2015 r. saldo obrotów

bieżących fluktuowało wokół poziomu zbliżonego

do równowagi. W 2019 r. nadwyżka wyniosła

0,6 % PKB, w porównaniu z deficytem

wynoszącym 1 % PKB w 2018 r. (na podstawie

12-miesięcznej sumy z listopada 2019 r.). Saldo

obrotów towarowych wzrosło z -1 % do 0,2 %

PKB wskutek słabnącego popytu wewnętrznego

i względnie silnego eksportu. Sytuacja w innych

głównych pozycjach rachunków bieżących nie

uległa zmianie. Saldo dochodów pierwotnych

pozostało w 2019 r. ujemne, utrzymując się na

poziomie zbliżonym do 3,7 PKB, podczas gdy

nadwyżka w handlu usługami w dalszym ciągu

rosła, osiągając w III kwartale 2019 r. poziom

4,7 % PKB.

Wykres 1.6: Wskaźnik koncentracji towarowej eksportu,

2018 r.

Szacowana zależność państw od ograniczonej albo dużej

liczby towarów w ramach ich łącznego eksportu,

w przedziale od 0 (doskonała dywersyfikacja) do 1 (eksport

jednego towaru). Definicja towarów odpowiada 3-

cyfrowemu poziomowi Międzynarodowej Standardowej

Klasyfikacji Handlu (SITC Rev. 3) (łącznie 261 towarów).

Źródło: Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw

Handlu i Rozwoju (UNCTAD)

Ujemna międzynarodowa pozycja inwestycyjna

netto (MPI netto) Polski poprawiała się w ciągu

2019 r. Na koniec trzeciego kwartału 2019 r. MPI

netto wyniosła -51,3 % PKB, podczas gdy

w 2014 r. wynosiła -69 %. Od 2015 r. ma zatem

miejsce stopniowa, a nawet coraz szybsza poprawa

MPI netto, głównie za sprawą skumulowanych

bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto,

które od 2017 r. ustabilizowały się na poziomie

około 36–37 % PKB. Względna stabilność

inwestycji bezpośrednich ogranicza ryzyko

związane z ujemną wartością tego wskaźnika.

Kolejnym czynnikiem, który przyczynił się do

niedawnej szybszej poprawy MPI netto, była

redukcja ryzyka: wartość komponentu MPI netto

z wyłączeniem instrumentów gwarantowanych

wzrosła z -19 % PKB w połowie 2018 r. do -14 %

PKB w połowie 2019 r.

Inflacja i polityka pieniężna

Presja na wzrost płac przełożyła się na wyższe

ceny usług, a przejściowy wzrost cen żywności

doprowadził do skoku inflacji w drugim

półroczu 2019 r. Inflacja mierzona

zharmonizowanym wskaźnikiem cen

konsumpcyjnych (HICP) stopniowo wzrastała

w 2019 r., przy czym trendy w zakresie jej

poszczególnych komponentów były rozbieżne.

W połowie roku inflacja cen żywności

nieprzetworzonej wzrosła gwałtownie do ponad

10 %. Presja inflacyjna zwiększyła się stopniowo

również w sektorze usług, co było związane

częściowo z transmisją wzrostu płac. Inflacja cen

energii spadła natomiast znacznie w drugim

półroczu 2019 r., osiągając wartość ujemną.

Spadek ten wynikał z efektu bazy, niskich cen

ropy na świecie i faktu, że ceny energii

elektrycznej dla gospodarstw domowych były

kontrolowane administracyjnie. Inflacja HICP

wzrosła w 2019 r. do 2,1 %, a w grudniu osiągnęła

nawet poziom 3,0 %. Prognozy dotyczące

przyszłego okresu wskazują, że inflacja HICP

ogółem przekroczy tymczasowo poziom 3 % na

początku 2020 r., a następnie utrzyma się na

poziomie zbliżonym do 2,5 % do końca 2021 r.

Przewiduje się, że w związku z presją na wzrost

płac inflacja cen usług będzie dalej rosła

w szybkim tempie.

Narodowy Bank Polski utrzymuje stopy

procentowe na niezmienionym poziomie od

marca 2015 r. Rada Polityki Pieniężnej (RPP)

sygnalizowała niezmienność przyszłej polityki

pieniężnej w 2020 r. i w kolejnych latach.

W oświadczeniach RPP dominował pogląd, że

0 0,1 0,2 0,3 0,4

ITATPLHRPTNLLVFRBGDEBEESSEEEDKLUHUUKROLTCZFISI

SKIE

MTELCY

najmniejsza koncentracja

największa koncentracja


14

przyspieszenie inflacji w drugim półroczu 2019 r.

wynikało w dużej mierze z tymczasowych

czynników niezależnych od polityki pieniężnej (w

szczególności gwałtownych wzrostów cen

żywności pod wpływem zaburzeń podażowych),

a spowalniający wzrost gospodarczy powinien jej

zdaniem przyczynić się w nadchodzących

kwartałach do utrzymania stopy inflacji w pobliżu

celu inflacyjnego wynoszącego 2,5 %. Według

projekcji inflacji opublikowanej przez NBP

w listopadzie 2019 r. inflacja osiągnie wartość

szczytową wynoszącą około 3,5 % na początku

2020 r., po czym spadnie do 2,5 % w połowie

2020 r. i utrzyma się na tym poziomie, z pewnymi

odchyleniami, do końca 2021 r. Projekcja ta jest

zasadniczo zbliżona do ścieżki inflacji opisanej

w zimowej prognozie Komisji (zob. powyżej).

Kurs polskiego złotego w stosunku do głównych

walut był stabilny w 2019 r. Po nieznacznym

osłabieniu w sierpniu i wrześniu 2019 r. (w

szczególności wobec franka szwajcarskiego)

polski złoty powrócił do poziomów notowanych

w pierwszym półroczu.

Zadłużenie, sektor finansowy i rynki

Zadłużenie sektora prywatnego pozostaje

niskie. Poziom zadłużenia polskich gospodarstw

domowych i przedsiębiorstw niefinansowych

wciąż jest jednym z najniższych w UE: łączna

wysokość długu tego sektora odpowiada około

trzem czwartym PKB. W czwartym kwartale

2019 r. pożyczki dla sektora prywatnego wzrosły

o 5 % w ujęciu rocznym, zgodnie

z długoterminowym trendem i analogicznie do

wzrostu nominalnego PKB.

Całościowa kondycja sektora bankowego jest

w dalszym ciągu dobra. Dobre wyposażenie

w kapitał, stabilna rentowność i płynność oraz

dobra jakość aktywów polskich banków sprawiają,

że ryzyko dla ich stabilności finansowej jest

ograniczone. Pomimo indywidualnych różnic

między bankami cały sektor utrzymał w 2019 r.

stabilną i wysoką rentowność. Niepewność

dotycząca portfela kredytów hipotecznych

denominowanych w walutach obcych wzrosła

w październiku 2019 r. po wydaniu orzeczenia

Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,

z którego wynikało, że kredyty hipoteczne

denominowane w walutach obcych mogą

wymagać utworzenia dodatkowych rezerw

kapitałowych (zob. sekcja 3.2).

Boom na rynku kredytów mieszkaniowych nie

stanowi obecnie znaczącego ryzyka

systemowego. Relacja portfela pozostających do

spłaty kredytów mieszkaniowych w stosunku do

PKB pozostaje jedną z najniższych w UE. Znaczna

część transakcji na rynku mieszkaniowym jest

finansowana gotówką, a nie z kredytów

hipotecznych. Przy obecnym niskim

oprocentowaniu depozytów takie zakupy

gotówkowe mogą być często traktowane jako

inwestycja. Dynamika wzrostu wartości kredytów

mieszkaniowych przyspieszyła w 2019 r. do około

6,6 %, co było związane przede wszystkim

z osłabieniem kursu polskiego złotego względem

franka szwajcarskiego, czyli waluty, w której

denominowane jest około 23 % kredytów

pozostających do spłaty. Wartość kredytów

hipotecznych w polskich złotych rośnie w stałym

tempie ok. 10–13 % od 2015 r. Prawie wszystkie

kredyty hipoteczne w Polsce udzielane są ze

zmienną stopą procentową. Wzrost stóp

procentowych może w związku z tym

spowodować znaczną presję finansową na

gospodarstwa domowe. Ryzyka pozostają jednak

ograniczone, ponieważ odsetek nowych kredytów

o wysokim wskaźniku wartości kredytu do

wartości zabezpieczenia zmniejszył się, a udział

kredytów zagrożonych w portfelach banków jest

niewielki (zob. sekcja 3.2).

W 2019 r. dynamika wzrostu cen nieruchomości

mieszkaniowych była w dalszym ciągu silna, ale

ryzyko przegrzania rynku jest niewielkie.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego

ceny lokali mieszkalnych w trzecim kwartale

2019 r. wzrosły w porównaniu z trzecim

kwartałem 2018 r. o 9,0 % (na rynku pierwotnym

o 6,7 %, a na rynku wtórnym o 10,9 %). W ujęciu

rocznym ceny nieruchomości mieszkaniowych na

rynku wtórnym w największych miastach wzrosły

o około 6,5 % (dane Narodowego Banku

Polskiego). Po skorygowaniu o zmiany jakości

nieruchomości wzrost ten wynosi około 12 %.

Pomimo dynamicznego wzrostu cen w ostatnich

latach nie widać oznak zawyżonego poziomu cen

nieruchomości mieszkaniowych. W 2019 r. ceny

nieruchomości mieszkaniowych w ujęciu realnym

rosły szybciej niż płace realne. Przez kilka

wcześniejszych lat sytuacja była jednak odwrotna,

dzięki czemu nieruchomości są nadal przystępne

cenowo, zarówno w porównaniu z danymi

historycznymi, jak i na tle reszty UE. W 2018 r.

średnia cena mieszkania o powierzchni 100 m2


15

stanowiła równowartość średnio 9,8 roku

średniego dochodu do dyspozycji na mieszkańca.

Relacja ta jest zbliżona do średniej unijnej.

Rynek akcji pozostawał mało dynamiczny.

W pierwszym półroczu 2019 r. główny indeks

Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

utrzymywał się zasadniczo na stałym poziomie,

a w trzecim kwartale odnotowano jego spadek.

W całym 2019 roku wskaźnik ten spadł o 6,4 %,

w przeciwieństwie do indeksu Stoxx Europe 600,

który zyskał w tym samym roku 23 %. Wyniki

Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

okazały się również słabsze w porównaniu

z innymi rynkami w regionie.

Finanse publiczne

Ekspansja fiskalna w 2019 r. doprowadziła do

wzrostu deficytu nominalnego, odwracając

długi trend spadkowy. Szybki rozwój

gospodarczy, rosnące wynagrodzenia i trwający

proces przechodzenia na formy zatrudnienia

podlegające wyższym składkom na ubezpieczenie

społeczne przyczyniły się w 2019 r. do silnego

wzrostu dochodów z podatków dochodowych od

osób fizycznych i od osób prawnych oraz ze

składek na ubezpieczenie społeczne. Dochody

z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)

obniżyły się pod koniec roku w związku ze

zmniejszeniem obciążenia podatkowego (sekcja

3.1). Dynamika dochodów z podatków pośrednich

uległa wyraźnemu spowolnieniu (sekcja 3.1).

Głównym komponentem budżetowych środków

stymulacyjnych stosowanych w 2019 r. były

wydatki, w szczególności nowe transfery socjalne.

Wszystkie te czynniki łącznie wyjaśniają wzrost

nominalnego deficytu budżetowego do

szacowanego poziomu 1 % PKB, podczas gdy

w 2018 r. wynosił on 0,2 %.

Deficyt strukturalny wzrósł również w 2019 r.,

a w perspektywie średnioterminowej pojawiają

się wyzwania fiskalne. Po skorygowaniu salda

budżetowego o skutki cyklu koniunkturalnego oraz

działania jednorazowe i tymczasowe widać, że

ulegało ono poprawie do 2018 r., jednak znacznie

wolniej niż miało to miejsce w przypadku salda

nominalnego. W 2018 r. Polska była bliska

osiągnięcia średniookresowego celu budżetowego

wynoszącego -1 % PKB (6). Według prognozy

Komisji z jesieni 2019 r. saldo strukturalne

pogorszyło się w 2019 r. i nie osiągnie ono

do 2021 r. poziomu stanowiącego cel

średniookresowy. Rosnący odsetek wydatków

publicznych, które trudno jest zredukować,

stanowi wyzwanie w średnim i długim okresie,

biorąc pod uwagę presję na zwiększenie

wydatków, która pojawi się w niektórych

obszarach, takich jak opieka zdrowotna, kapitał

ludzki i inwestycje infrastrukturalne, oraz

w obszarach, na które będą miały wpływ przyszłe

działania na rzecz dekarbonizacji gospodarki.

Dalej maleje dług sektora instytucji rządowych

i samorządowych. Szybki nominalny wzrost

gospodarczy i niski deficyt nominalny przyczyniły

się do obniżenia relacji długu publicznego do

PKB: na koniec 2018 r. jej poziom wynosił 49 %,

a na koniec 2019 r. prognozowany jest poziom

47 %. Spodziewany jest dalszy spadek długu

publicznego, do poziomu około 44 % PKB na

koniec 2021 r.

Postępy w zakresie zrównoważonego rozwoju

Polska poczyniła ogółem znaczny postęp

w realizacji celów zrównoważonego rozwoju

wyznaczonych przez Organizację Narodów

Zjednoczonych. Jeżeli chodzi o wymiar ochrony

środowiska, polską energochłonną gospodarkę

czeka wiele wyzwań na drodze do neutralności

klimatycznej, o czym świadczy fakt, że Polska jest

daleka – i coraz bardziej się oddala – od realizacji

swoich zadań związanych z celem

zrównoważonego rozwoju 13. Chociaż wyniki

Polski w zakresie zależności od importu energii są

lepsze od średniej unijnej (pomimo wzrostu

zależności w krótkim i długim okresie), to jej

zużycie energii pierwotnej i końcowe zużycie

energii przewyższają średnią UE i oddalają się od

krajowych celów w zakresie zrównoważonego

rozwoju. Polska pozostaje w tyle za średnią UE,

jeżeli chodzi o przystępną cenowo i czystą energię

(cel zrównoważonego rozwoju 7). Priorytetem jest

w dalszym ciągu poprawa jakości powietrza

w polskich miastach (cel zrównoważonego

(6) Średniookresowy cel budżetowy to docelowy deficyt

budżetowy albo docelowa nadwyżka budżetowa określone

w kategoriach strukturalnych. Nominalne saldo budżetowe

koryguje się, uwzględniając wahania cyklu koniunkturalnego oraz wpływ działań jednorazowych

i tymczasowych.


16

rozwoju 11). Jeżeli chodzi o rynek pracy i wymiar

społeczny, Polska odnotowała poprawę w wielu

obszarach i ma stosunkowo dobre wyniki, chociaż

osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju

wymaga podjęcia dodatkowych działań. Polska

plasuje się powyżej średniej unijnej, jeśli chodzi

o wskaźniki dotyczące ubóstwa (cel

zrównoważonego rozwoju 1), jakości edukacji (cel

zrównoważonego rozwoju 4) oraz nierówności (cel

zrównoważonego rozwoju 10). W długim okresie

osiągnięto pewien postęp w zakresie dobrego

zdrowia i dobrostanu. Polska plasuje się natomiast

poniżej średniej unijnej pod względem celu

zrównoważonego rozwoju 5 (równość płci),

zarówno w obszarze edukacji, jak i zatrudnienia,

a luka płacowa i luka w zatrudnieniu między

kobietami a mężczyznami właściwie się nie

poprawiają.


17

TABELA 1.1: Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska

1) MPI netto z wyłączeniem inwestycji bezpośrednich i udziałów kapitałowych stanowiących inwestycje portfelowe.

2) Krajowe grupy bankowe i samodzielne banki, jednostki zależne kontrolowane przez podmioty zagraniczne (z UE lub spoza

UE) oraz oddziały kontrolowane przez podmioty zagraniczne (z UE lub spoza UE).

(3) Wskaźnik obrazujący relację dochodów podatkowych do PKB obejmuje przypisane umownie składki na ubezpieczenia

społeczne i w związku z tym różni się od analogicznego wskaźnika, który jest wykorzystywany w sekcji poświęconej

opodatkowaniu.

(4) Definiuje się jako podatek dochodowy od zarobku brutto powiększony o składki pracownika na ubezpieczenie

społeczne, pomniejszony o uniwersalne świadczenia pieniężne, wyrażony jako odsetek zarobku brutto.

Źródło: Dostępne dane za Eurostatem i EBC, według stanu na dzień 4 lutego 2020 r.; dane prognostyczne za Komisją

Europejską (dane dotyczące realnego PKB i HICP pochodzą z prognozy z zimy 2020 r., pozostałe dane z prognozy z jesieni

2019 r.)

2004–07 2008–12 2013-16 2017 2018 2019 2020 2021

Realny PKB (r-d-r) 5,5 3,5 2,9 4,9 5,1 4,0 3,3 3,3

Wzrost potencjalny (r-d-r) 3,5 3,9 3,1 3,3 3,7 3,9 3,9 4,0

Spożycie prywatne (r-d-r) 4,1 3,4 2,4 4,5 4,2 . . .

Spożycie publiczne (r-d-r) 3,9 1,7 2,8 2,9 3,6 . . .

Nakłady brutto na środki trwałe (r-d-r) 12,3 2,5 1,5 4,0 8,9 . . .

Eksport towarów i usług (r-d-r) 10,0 5,1 7,3 9,5 7,0 . . .

Import towarów i usług (r-d-r) 12,0 3,0 6,4 9,8 7,6 . . .

Udział we wzroście PKB:

Popyt wewnętrzny (r-d-r) 5,7 2,9 2,2 3,8 4,7 . . .

Rzeczowe środki obrotowe (r-d-r) 0,7 -0,3 0,1 0,8 0,4 . . .

Eksport netto (r-d-r) -1,0 0,8 0,5 0,3 0,0 . . .

Udział we wzroście potencjalnego PKB:

Praca ogółem (w godz.) (r-d-r) 0,1 0,3 0,3 -0,1 -0,1 -0,2 -0,1 0,0

Akumulacja kapitału (r-d-r) 1,2 1,8 1,4 1,2 1,3 1,5 1,4 1,4

Łączna produktywność czynników produkcji (r-d-r) 2,2 1,7 1,4 2,2 2,5 2,6 2,6 2,6

Luka produktowa -1,4 1,2 -1,1 1,0 2,4 2,5 1,9 1,2

Stopa bezrobocia 15,1 8,9 8,3 4,9 3,9 3,5 3,6 3,5

Deflator PKB (r-d-r) 3,2 3,0 0,5 1,9 1,1 2,9 3,1 3,1

Zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP, r-d-r) 2,4 3,7 0,0 1,6 1,2 2,1 2,7 2,5

Nominalne wynagrodzenie na osobę zatrudnioną (r-d-r) 3,1 5,9 2,6 5,8 8,2 8,1 8,2 7,6

Wydajność pracy (realna, na osobę zatrudnioną, r-d-r) 2,6 3,0 1,9 3,6 4,6 . . .

Jednostkowe koszty pracy (ULC, gospodarka ogółem, r-d-r) 0,4 2,8 0,7 2,2 3,3 4,0 4,6 4,1

Realne jednostkowe koszty pracy (r-d-r) -2,7 -0,2 0,2 0,3 2,1 1,1 1,4 1,0

Realny efektywny kurs walutowy (ULC, r-d-r) 3,0 -1,6 -1,3 4,4 1,9 -0,1 2,7 2,1

Realny efektywny kurs walutowy (HICP, r-d-r) 3,6 -1,2 -1,2 2,8 1,0 -0,9 0,9 0,6

Stopa oszczędności netto gospodarstw domowych (oszczędności

netto jako odsetek dochodu do dyspozycji netto) 2,2 0,7 0,2 0,3 -1,0 . . .

Przepływy kredytowe sektora prywatnego,

skonsolidowane (% PKB) 6,5 6,8 4,1 2,9 3,4 . . .

Zadłużenie sektora prywatnego, skonsolidowane (% PKB) 46,3 70,3 78,5 76,5 76,1 . . .

z czego zadłużenie gospodarstw domowych,


z czego zadłużenie przedsiębiorstw niefinansowych,


Dług nieobsługiwany brutto (% papierów dłużnych ogółem oraz

kredytów, pożyczek i zaliczek ogółem) (2) 3,9 5,7 5,3 4,7 4,6 . . .

Przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, wierzytelności netto (+)

lub zadłużenie netto (-) (% PKB) 1,0 5,1 7,2 5,0 3,4 3,0 2,5 2,8

Przedsiębiorstwa i instytucje finansowe, nadwyżka operacyjna

brutto (% PKB) 22,4 23,8 25,1 23,8 23,4 22,9 22,2 22,4

Gospodarstwa domowe, wierzytelności netto (+)

lub zadłużenie netto (-) (% PKB) -1,8 -2,7 -2,5 -2,5 -2,3 -0,6 -0,9 -0,4

Ceny nieruchomości mieszkaniowych w ujęciu realnym (r-d-r) . -5,5 1,0 1,8 5,0 . . .

Inwestycje mieszkaniowe (% PKB) 3,4 3,3 2,7 2,2 2,0 . . .

Saldo obrotów bieżących (% PKB), bilans płatniczy -4,6 -5,0 -1,1 0,1 -1,0 -0,9 -0,9 -0,6

Bilans handlowy (% PKB), bilans płatniczy -2,3 -2,1 2,6 4,1 3,4 . . .

Terms of trade towarów i usług (r-d-r) 1,5 -0,5 1,4 0,2 -1,1 0,9 0,8 0,9

Saldo rachunku kapitałowego (% PKB) 0,6 1,7 2,0 1,3 2,1 . . .

Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto – MPI (% PKB) -44,2 -61,2 -65,4 -61,2 -55,8 . . .

NENDI – MPI netto z wyłączeniem instrumentów z gwarantowaną

spłatą (% PKB) (1) -10,4 -24,0 -25,6 -20,7 -16,9 . . .

Pasywa MPI z wyłączeniem instrumentów z gwarantowaną spłatą

(% PKB) (1) 36,8 51,9 58,4 53,0 50,6 . . .

Wyniki eksportowe względem zaawansowanych gospodarek

(zmiana w % w okresie 5 lat) 69,2 37,0 11,1 24,4 23,2 . . .

Udział w rynkach eksportowych, towary i usługi (r-d-r) 8,9 0,3 4,9 5,9 4,0 3,5 1,3 1,1

Przepływy BIZ netto (% PKB) -3,5 -1,9 -1,6 -1,4 -2,5 . . .

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych (% PKB) -3,6 -5,4 -3,2 -1,5 -0,2 -1,0 -0,2 -0,9

Saldo strukturalne (% PKB) . . -2,6 -1,9 -1,4 -2,2 -1,9 -1,5

Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych (% PKB) 45,6 51,3 52,9 50,6 48,9 47,4 45,5 44,3

Wskaźnik dochodów podatkowych w stosunku do PKB (%) (3) 34,2 33,0 33,4 35,0 36,1 36,0 37,2 36,6

Stawka podatkowa dla osoby stanu wolnego uzyskującej średnie

wynagrodzenie (%) (4) 28,2 24,6 24,9 25,1 25,2 . . .

Stawka podatkowa dla osoby stanu wolnego uzyskującej 50%

średniego wynagrodzenia (%) (4) 25,6 22,4 23,1 23,5 23,7 . . .

Główne wskaźniki gospodarcze i finansowe – Polska

prognoza


18

19

Od zainicjowania europejskiego semestru

w 2011 r. Polska osiągnęła co najmniej „pewien

postęp” w realizacji 42 % wszystkich

skierowanych do niej zaleceń (zob. wykres 2.1).

Osiągnięto znaczny postęp w dziedzinie rynków

towarów i usług, za sprawą ambitnych reform

liberalizujących dostęp do zawodów

regulowanych, oraz w dziedzinie finansów

publicznych, dzięki wprowadzeniu reguły

wydatkowej i jej dobremu działaniu. Osiągnięto

pewien postęp w zakresie reform rynku pracy

poprzez wdrożenie rozwiązań mających na celu

zwiększenie aktywności zawodowej i zmniejszenie

segmentacji rynku pracy. Odnotowano również

pewien postęp w dziedzinie badań naukowych

i innowacji dzięki ulgom podatkowym

i rozwiązaniom ułatwiającym finansowanie

działalności badawczo-rozwojowej. W kilku

dziedzinach, m.in. uczenia się przez całe życie,

egzekwowania umów oraz usuwania przeszkód dla

inwestycji infrastrukturalnych, poczyniono

ograniczony postęp. Nie osiągnięto żadnego

postępu, jeżeli chodzi o reformę specjalnych

systemów emerytalnych, powołanie niezależnej

rady fiskalnej, ograniczenie stosowania

obniżonych stawek podatku od wartości dodanej

(VAT) i poprawę otoczenia regulacyjnego przez

zapewnienie skutecznych konsultacji w procesie

legislacyjnym.

W obszarze finansów publicznych Polska

osiągnęła zauważalny postęp, polegający

głównie na obniżeniu deficytu nominalnego

i poprawie przestrzegania przepisów

podatkowych. Polska dokonała uprzednio korekty

deficytu budżetowego, w związku z czym

w 2015 r. zamknięto wobec niej procedurę

nadmiernego deficytu. W ostatnich latach

poprawiło się znacznie przestrzeganie przepisów

podatkowych. Dzięki niedawno wdrożonej nowej

matrycy VAT, czyli przyporządkowaniu

poszczególnych towarów i usług do stawek

podatku, system obniżonych stawek VAT stał się

mniej skomplikowany. Reforma ta nie rozwiązała

jednak problemu znacznej utraty dochodów

podatkowych na skutek nadmiernego stosowania

obniżonych stawek VAT. Polska kontynuowała

reformę systemu budżetowego, ale jednocześnie

pozostaje jedynym państwem członkowskim UE,

który nie posiada samodzielnej rady fiskalnej.

W ostatnim czasie doszło ponadto do obejścia

reguły wydatkowej przy uchwalaniu wydatków.

Wycofanie się z reformy z 2012 r., która

stopniowo podwyższała ustawowy wiek

emerytalny, zmniejszy adekwatność przyszłych

świadczeń emerytalnych i zagraża stabilności

finansów publicznych. W 2019 r. wycofano

niektóre rozwiązania, które wprowadzono

wcześniej w celu zreformowania –

w ograniczonym zakresie – specjalnych systemów

emerytalnych dla służb mundurowych. Nie podjęto

skutecznych działań, jeżeli chodzi o reformę

specjalnych systemów emerytalnych dla rolników

i górników.

Wykres 2.1: Podsumowanie dotychczasowych wyników

wieloletniego wdrażania zaleceń z lat 2011-

2019

* Ogólna ocena zaleceń dla poszczególnych krajów

w zakresie polityki fiskalnej nie obejmuje oceny

przestrzegania paktu stabilności i wzrostu

** Ocena roczna za 2011 r.: używano innych kategorii oceny

zaleceń

** Wieloletnia ocena realizacji zaleceń obejmuje okres od

przyjęcia po raz pierwszy zaleceń dla poszczególnych

krajów do sprawozdania krajowego za 2020 r.

Źródło: Komisja Europejska

Pomimo wzrostu aktywności zawodowej

w ostatnich latach, jest ona nadal niższa od

średniej unijnej, co wskazuje, że działania

podjęte w ramach polityki były

niewystarczające. Wskaźnik aktywności

zawodowej szczególnych grup, takich jak

pracownicy w starszym wieku i kobiety, jest nadal

niski. Dostęp do wczesnej edukacji i opieki nad

dzieckiem poprawił się, ale w przypadku dzieci

20%

32%

42%

3%3%

Brak postępów

Ograniczony postęp

Pewien postęp

Znaczny postęp

Pełne wdrożenie

2. POSTĘPY W REALIZACJI ZALECEŃ SKIEROWANYCH DO

POLSKI

2. Postępy w realizacji zaleceń skierowanych do Polski

20

poniżej 3 lat wciąż stanowi poważny problem.

Bardzo ograniczona pozostaje również dostępność

usług opieki długoterminowej. Kilka rozwiązań

uchwalonych w latach 2015–2017 przyczyniło się

do zmniejszenia segmentacji rynku pracy, ale

odsetek pracowników posiadających umowy na

czas nieokreślony jest w dalszym ciągu niski.

Intencje niedawnych reform mających na celu

dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb

rynku pracy oraz poprawę jakości szkolnictwa

wyższego zasługują na uznanie, jednak ich zakres

jest ograniczony i nie wiadomo jeszcze, jakie będą

ich pełne skutki. Rząd pracuje obecnie nad

Zintegrowaną Strategią Umiejętności, ale

koordynacja polityki w dziedzinie uczenia się

dorosłych jest jak dotąd nieskuteczna.

Polska osiągnęła niejednoznaczne rezultaty,

jeżeli chodzi o zwiększanie innowacyjności

gospodarki i poprawę regulacji. Podjęła ona

działania, aby wspomóc swoje instytucje badawcze

poprzez kompleksową reformę szkolnictwa

wyższego, która rozpoczęła się w 2018 r.

Wdrożono pewne środki, aby zacieśnić powiązania

między środowiskiem naukowym

a przedsiębiorstwami, m.in. utworzono „Sieć

Badawczą Łukasiewicz”, wprowadzono program

doktoratów wdrożeniowych i rozszerzono skład

rad uniwersyteckich o zewnętrznych

interesariuszy. W latach 2016–2019 Polska

zróżnicowała zachęty podatkowe do działalności

badawczo-rozwojowej i zwiększyła ich

skuteczność poprzez podwyższenie kwot

zmniejszających podatek. Dzięki reformie

regulacyjnej wprowadzonej w latach 2013–2015

poczyniono znaczny postęp w liberalizacji dostępu

do zawodów regulowanych. Jeżeli chodzi o środki

w dziedzinie egzekwowania umów, większość

przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym

opóźnieniom w transakcjach handlowych wchodzi

w życie w 2020 r. Sejm przyjął nowy Kodeks

urbanistyczno-budowlany, który upraszcza

wymogi dotyczące uzyskiwania pozwoleń na

budowę. Podjęto pewne działania w celu

usprawnienia procesu legislacyjnego, przez który

przechodzą rządowe projekty ustaw, ale nie

uwzględniono przy tym problemu

niedostatecznych konsultacji publicznych (zob.

sekcja 3.4).

Ogółem, Polska poczyniła ograniczony (7)

postęp w realizacji zaleceń z 2019 r. W realizacji

zalecenia dotyczącego finansów publicznych

osiągnięto ograniczony postęp. W 2019 r.

kontynuowano reformę procesu budżetowego, ale

nie nastąpiło jeszcze jej pełne wdrożenie. Nie

nastąpił żaden postęp, jeżeli chodzi o realizację

zaleceń dotyczących podwyższenia rzeczywistego

wieku przejścia na emeryturę i reformy

preferencyjnych systemów emerytalno-rentowych.

Odnotowano ograniczony postęp w zwiększaniu

aktywności zawodowej wraz z dalszą poprawą

dostępu do opieki nad dziećmi, ale nie podjęto

żadnych znaczących działań, aby usunąć pozostałe

przeszkody dla bardziej trwałych form

zatrudnienia. W toku reformy szkolnictwa

wyższego osiągnięto również ograniczony postęp

w dziedzinie jakości kształcenia i podnoszenia

umiejętności, ale reorganizacja systemu

szkolnictwa podstawowego i średniego

doprowadziła do pogorszenia się warunków dla

nauczycieli i uczniów w wielu szkołach. Dzięki

uruchomieniu „Sieci Badawczej: Łukasiewicz”

i działaniom wspierającym instytucje badawcze

w ramach wdrażania ustawy o szkolnictwie

wyższym odnotowano pewien postęp, jeżeli chodzi

o wzmocnienie innowacyjności gospodarki.

Ogólny postęp we wzmacnianiu polityki

inwestycyjnej był ograniczony. Podjęto szereg

działań w następujących obszarach: innowacje

(specjalne środki w ramach Krajowej Strategii

Rozwoju Regionalnego 2030), transport (w ramach

Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu

do 2030 r. i specjalnych środków w ramach

Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030),

infrastruktura cyfrowa (utworzenie nowego

funduszu szerokopasmowego), infrastruktura

energetyczna (rozwój transgranicznej

infrastruktury gazowej i elektroenergetycznej),

opieka zdrowotna (specjalne środki w ramach

Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030)

oraz czystsza energia (np. plan aukcji na łączną

moc 2,5 GW dla lądowych turbin wiatrowych

i nowy system dotacji na dachowe instalacje

fotowoltaiczne). Nie odnotowano żadnego

postępu, jeżeli chodzi o poprawę regulacji,

ponieważ niektóre ustawy o fundamentalnym

(7) Informacje na temat osiągniętych postępów i działań

podjętych w celu wdrożenia rekomendacji zawartych

w poszczególnych częściach zalecenia dla Polski są

przedstawione w tabeli przeglądowej w załączniku. Ta ogólna ocena nie obejmuje kwestii przestrzegania paktu

stabilności i wzrostu.


21

znaczeniu są nadal uchwalane przy wykorzystaniu

szybkiej ścieżki legislacyjnej, bez

przeprowadzania odpowiednich konsultacji

z partnerami społecznymi i konsultacji

publicznych.

Na wniosek państwa członkowskiego, za

pośrednictwem programu wspierania reform

strukturalnych Komisja może zapewniać

dostosowaną do potrzeb wiedzę fachową,

pomocną w przygotowaniu i wdrożeniu reform

pobudzających wzrost gospodarczy. Od 2017 r.

Polska otrzymała takie wsparcie w ramach 34

projektów. W 2019 r. zrealizowano kilka

projektów. Komisja pomogła polskim władzom na

przykład w opracowaniu planu na rzecz

podnoszenia jakości edukacji włączającej, strategii

ograniczania ubóstwa energetycznego, które

przyczynią się do obniżenia emisji dwutlenku

węgla, oraz projektu Strategii Rozwoju Rynku

Kapitałowego. W 2019 r. rozpoczęto prace nad

opracowaniem metod szacowania luk w akcyzie

i w podatku dochodowym od osób prawnych oraz

metod cyfryzacji procesu budowlanego.

TABELA 2.1: Ocena realizacji zaleceń krajowych z 2019 r.

Polska Ogólna ocena postępów w realizacji zaleceń na

2019 r.: ograniczony postęp Zalecenie 1: Zapewnienie, by nominalna stopa wzrostu

publicznych wydatków pierwotnych netto nie przekroczyła

4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby rocznej korekcie

strukturalnej wynoszącej 0,6 % PKB. Podjęcie dalszych

działań w celu zwiększenia efektywności wydatków

publicznych, w tym przez udoskonalenie systemu

budżetowego.

Ograniczony postęp*

Ograniczony postęp w reformie systemu

budżetowego. Nie nastąpiło jeszcze jej pełne

wdrożenie.

Zalecenie 2: Zapewnienie adekwatnej wysokości

przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności systemu

emerytalnego przez podjęcie środków służących

podwyższaniu rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę i

przez reformę preferencyjnych systemów emerytalno-

rentowych. Podjęcie działań w celu zwiększenia

uczestnictwa w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu

do opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz w

celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla bardziej

trwałych form zatrudnienia. Wspieranie wysokiej jakości

kształcenia i umiejętności odpowiadających potrzebom

rynku pracy, zwłaszcza poprzez kształcenie dorosłych.

Ograniczony postęp

Brak postępu, jeżeli chodzi o realizację zaleceń

dotyczących podwyższania rzeczywistego wieku

przejścia na emeryturę i reformy preferencyjnych

systemów emerytalno-rentowych.

Ograniczony postęp w zwiększaniu uczestnictwa w

rynku pracy wraz z dalszą poprawą dostępu do opieki

nad dziećmi.

Ograniczony postęp w dziedzinie jakości kształcenia i

podnoszenia umiejętności, z powodu reorganizacji

systemu szkolnictwa.

Zalecenie 3: Wzmocnienie zdolności gospodarki do

innowacji, w tym poprzez wspieranie instytucji badawczych

i ich ściślejszej współpracy z przedsiębiorstwami.

Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki gospodarczej na

innowacje, transport, w szczególności jego zrównoważony

charakter, na infrastrukturę cyfrową i energetyczną, opiekę

zdrowotną oraz czystszą energię, z uwzględnieniem różnic

regionalnych. Poprawę otoczenia regulacyjnego, w

szczególności poprzez zwiększenie roli konsultacji z

partnerami społecznymi i konsultacji publicznych w

procesie legislacyjnym.

Ograniczony postęp

Pewien postęp we wzmacnianiu zdolności gospodarki

do innowacji dzięki dalszemu wdrażaniu ustawy o

szkolnictwie wyższym i uruchomieniu „Sieci

Badawczej: Łukasiewicz”.

Ogółem ograniczony postęp w ukierunkowaniu

inwestycyjnej polityki gospodarczej uzyskany poprzez

szereg działań dotyczących innowacji, transportu,

infrastruktury cyfrowej i energetycznej, opieki

zdrowotnej oraz czystszej energii.

Brak postępu w poprawie otoczenia regulacyjnego

poprzez zwiększenie roli konsultacji z partnerami

społecznymi i konsultacji publicznych w procesie

legislacyjnym.

* Ta ogólna ocena dotycząca zalecenia 1 nie obejmuje oceny przestrzegania paktu stabilności i wzrostu.

* Ocena zalecenia 3 nie uwzględnia wkładu funduszy polityki spójności UE w latach 2021–2027. Ramy

regulacyjne stanowiące podstawę programowania funduszy polityki spójności UE na lata 2021–2027 nie

zostały jeszcze przyjęte przez współprawodawców, m.in. ze względu na dotychczasowy brak porozumienia w

sprawie wieloletnich ram finansowych.


22

Ramka 2.1: Fundusze i programy UE przyczyniające się do rozwiązywania problemów strukturalnych,

a także do wzrostu gospodarczego i większej konkurencyjności w Polsce

Polska jest największym beneficjentem wsparcia UE w liczbach bezwzględnych. Wysokość środków z funduszy

polityki spójności UE (1), które przydzielono Polsce w obecnych wieloletnich ramach finansowych, wynosi 90,6 mld

EUR, czyli równowartość około 2,7 % PKB rocznie. Do końca 2019 r. na konkretne projekty (2) przydzielono kwotę

blisko 84 mld EUR (około 93 % wszystkich zaplanowanych środków), natomiast kwota zgłoszona przez beneficjentów

jako wydatki to 37 mld EUR, co wskazuje, że poziom realizacji projektów odpowiada średniej UE.

Finansowanie w ramach unijnej polityki spójności odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu problemów

strukturalnych w Polsce. W ramach programów polityki spójności w Polsce przydzielono środki UE w wysokości 18

mld EUR na inteligentny wzrost (tj. inwestycje w wiedzę i innowacje), 40 mld EUR na zrównoważony wzrost i transport,

co obejmuje inwestycje w bardziej zasobooszczędną, ekologiczną i konkurencyjną gospodarkę, oraz 16 mld EUR na

wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (tzn. inwestycje na rzecz gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia oraz na

rzecz spójności społecznej i terytorialnej). Po przeglądzie wyników (3) Polsce udostępniono w 2019 r. 5,4 mld EUR na

dalszą realizację priorytetów, w ramach których osiągane są zakładane cele.

Finansowanie w ramach unijnej polityki spójności przyczynia się do głębokiej przemiany polskiej gospodarki.

Inwestycje Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Społecznego

wspierają wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Do końca 2 018 r. zbudowano 482 km dróg należących do transeuropejskiej

sieci transportowej (TEN-T). Wsparcie otrzymało ponad 10 000 przedsiębiorstw, w tym 278 przedsiębiorstw typu start-

up. Szacuje się, że inwestycje przyczyniły się do rocznej redukcji emisji gazów cieplarnianych o ponad 100 000 ton CO2,

a ponad 120 000 osób uzyskało dostęp do ulepszonych systemów oczyszczania ścieków. W ramach działań

aktywizujących udzielono wsparcia prawie 800 000 osobom bezrobotnym i nieaktywnym zawodowo, a blisko 70 000

studentów wzięło udział w stażach zawodowych w przedsiębiorstwach. Utworzono ponad 44 000 nowych miejsc

w placówkach opieki nad dziećmi i przedszkolach, a ponad 200 000 osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem

społecznym skorzystało z usług społecznych lub opieki zdrowotnej.

Również fundusze rolne i rybackie oraz inne programy UE przyczyniają się do zaspokojenia potrzeb

inwestycyjnych. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich udostępnił środki w łącznej

wysokości 13,6 mld EUR, a Europejski Fundusz Morski i Rybacki – 710 mln EUR (w przypadku obu kwot uwzględnione

jest współfinansowanie krajowe). Polska jest beneficjentem także innych programów UE, takich jak instrument „Łącząc

Europę”, w ramach którego przydzielono środki UE w wysokości 3,9 mld EUR na konkretne projekty dotyczące

strategicznych sieci transportowych, oraz program „Horyzont 2020”, w ramach którego przydzielono środki UE

w wysokości 478 mln EUR (w tym wsparcie dla 250 MŚP na kwotę około 120 mln EUR).

Finansowanie UE przyczynia się do uruchomienia znacznych inwestycji prywatnych. Aby zachęcić sektor prywatny

do inwestowania, w ramach samych tylko programów wspieranych z europejskich funduszy strukturalnych

i inwestycyjnych (4) wydatkowano do końca 2018 r. kwotę około 3,7 mld EUR w formie pożyczek, gwarancji i kapitału

własnego (5). Kwota ta stanowi 4,6 % wszystkich środków przydzielonych w ramach europejskich funduszy

strukturalnych i inwestycyjnych.

Fundusze UE już teraz inwestują znaczne kwoty w działania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju. W Polsce

europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne wspierają 13 z 17 celów zrównoważonego rozwoju, a do ich realizacji

przyczynia się nawet 95 % wydatków.

(1) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny, Inicjatywa na rzecz

zatrudnienia ludzi młodych, w tym współfinansowanie krajowe. (2) https://cohesiondata.ec.europa.eu/countries/PL

(3) Ocena wyników jest uregulowana w art. 22 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013, który stanowi, że pomiędzy 5 a 7 % całkowitych przydzielonych środków jest przesuwana do tych osi priorytetowych programów operacyjnych, w których

osiągane są zakładane cele; kwota ta obejmuje współfinansowanie krajowe.

(4) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Morski i Rybacki.

(5) Sprawozdawczość państw członkowskich na temat instrumentów finansowych na podst. art. 46 rozporządzenia nr 1303/2013, data graniczna 31 grudnia 2018 r.

23

System podatkowy

Obciążenie podatkowe w Polsce w dalszym

ciągu rosło, ale pozostaje na niższym poziomie

niż w UE. W 2018 r. relacja dochodów do PKB

wyniosła w Polsce 35,2 %, co oznacza wzrost

w stosunku do 2017 r., gdy wynosiła ona 34,1 %.

Wynik ten pozostawał jednak niższy od średniej

UE, tj. 39,2 %. Różnica ta jest związana głównie

z opodatkowaniem pracy.

Do 2019 r. nominalny deficyt budżetowy

stopniowo malał, ale w tym roku trend ten

odwrócił się. Polska była jedynym państwem

członkowskim UE, któremu udało się przejść bez

recesji przez kryzys finansowy w latach 2008–

2010. Dokonało się to kosztem, między innymi,

znacznego wzrostu nominalnego deficytu

budżetowego. Od tego czasu Polska

przeprowadziła w latach 2010–2018 znaczną

konsolidację budżetową, obniżając deficyt o ponad

7 punktów procentowych, tak że w 2018 r. finanse

publiczne zbliżyły się do stanu równowagi.

Szacuje się, że w 2019 r. doszło do odwrócenia się

tego trendu w związku z szeregiem nowych

rozwiązań podatkowych i w zakresie transferów

socjalnych, które zmniejszyły dochody z podatków

bezpośrednich i zwiększyły wydatki socjalne

(wykres 3.1.1).

Wykres 3.1.1: Zmiany dochodów i wydatków sektora

instytucji rządowych i samorządowych, deficyt

budżetowy, lata 2010-2021

Dane za lata 2019–2021 opierają się na prognozie

gospodarczej Komisji Europejskiej z jesieni 2019 r. Informacje

na temat założeń technicznych i niepewności wiążących się

z prognozą można znaleźć w publikacji Komisji Europejskiej

(2019c).


Szacuje się, że wydatki publiczne wzrosną.

W ostatnich latach relacja wydatków do PKB stale

malała: z 44 % w 2011 r. do 41 % w 2017 r. W

2018 r. nieznacznie wzrosła. Wydatki socjalne

stanowiły największą pozycję wydatków. Wzrosły

one z około 14 % PKB w 2011 r. do 15 % PKB

w 2018 r., w związku z wdrożeniem nowych

transferów socjalnych. Szacuje się, że w 2019 r.

wydatki socjalne zwiększyły się jeszcze bardziej

wskutek zniesienia kryterium dochodowego, od

którego zależało wcześniej otrzymanie

uniwersalnego świadczenia na dziecko, i wypłaty

dodatkowego świadczenia emerytom i rencistom.

Wydatki zwiększyły się też z powodu wzrostu

wynagrodzeń części urzędników. Wynagrodzenia

te były najpierw zamrożone przez kilka lat, a

od 2015 r. zaczęły stopniowo rosnąć, przy czym

w latach 2019 i – zwłaszcza – 2020 tempo wzrostu

było duże. Lata 2018–2020 cechuje również

stopniowy wzrost płac nauczycieli, na którą to

grupę zawodową przypada blisko jedna piąta

kosztów wynagrodzeń w sektorze instytucji

rządowych i samorządowych. Zmiany te są trudne

do odwrócenia i sprawią, że relacja wydatków

publicznych do PKB wzrośnie w bliskiej

przyszłości do około 42 %.

Polska kontynuowała wysiłki mające na celu

poprawę przestrzegania przepisów

podatkowych i walkę z oszustwami

podatkowymi. W 2019 r. mechanizm podzielonej

płatności VAT (tzw. split payment) stał się

obowiązkowy w przypadku niektórych rodzajów

transakcji, których przedmiotem są towary i usługi

wrażliwe na wyłudzenia VAT, w tym sektory

elektroniczny, węglowy, stalowy i budowlany.

Wprowadzono ponadto nowe narzędzie, tzw. białą

listę podatników VAT w celu skłonienia

przedsiębiorców do weryfikacji potencjalnych

kontrahentów, aby zabezpieczyć się przed

ryzykiem udziału w nieuczciwych transakcjach.

Zmiany te dopełniło wprowadzenie w 2020 r.

obowiązku posiadania kas fiskalnych online przez

niektórych podatników. Ustanowiono też szereg

grzywien, aby egzekwować dotychczasowe i nowo

wprowadzone obowiązki podatkowe.

Wprowadzono również szereg zmian w podatku

dochodowym od osób prawnych, w tym

automatyczną wymianę informacji

o transgranicznych schematach podatkowych, aby

0

1

2

3

4

5

6

7

8

-2,5

-2,0

-1,5

-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

2010 2012 2014 2016 2018 2020

Zmiany dochodów (wartość dodatnia obniża deficyt)

Zmiany wydatków (wartość ujemna obniża deficyt)

Nominalny deficyt budżetowy (skala po prawej)

prognoza

p.p. PKB % PKB

3. KLUCZOWE OBSZARY REFORM

3.1. FINANSE PUBLICZNE I PODATKI

3.1. Finanse publiczne i podatki

24

poprawić przestrzeganie przepisów.

Dynamika wzrostu dochodów była w ostatnim

czasie bardzo silna i jej utrzymanie będzie

stanowić wyzwanie. Wzrost dochodów

publicznych w ostatnich latach był dwucyfrowy.

Przyczyniły się do niego bardzo dobre warunki

gospodarcze, ale także szereg reform podatkowych

(Komisja Europejska, 2019b). Ściągalność

podatków systematycznie poprawiała się. Efekt ten

pojawił się najpierw w przypadku podatku od

wartości dodanej (VAT), a następnie podatków

bezpośrednich. Na przykład badanie z 2019 r.

dotyczące luki w podatku VAT, tzn. różnicy

między teoretycznie należnym VAT a kwotą VAT

faktycznie otrzymaną, wykazało, że w 2017 r.

Polska zmniejszyła swoją lukę w podatku VAT

o około jedną trzecią, do niespełna 14 % (CASE i

IAS, 2019), który to poziom jest zbliżony do

średniej UE wynoszącej 11 %. Może się zatem

okazać, że ściągalność podatków nie będzie już

rosła w tak dużym tempie. Sugerują to też ostatnie

dane dotyczące dochodów podatkowych (wykres

3.1.1). W związku z oczekiwanym spowolnieniem

gospodarczym (sekcja 1) silna procykliczność

dochodów z VAT w Polsce jest kolejnym

czynnikiem ryzyka, który może zaważyć na

perspektywach wzrostu dochodów z VAT

w średnim okresie (Komisja Europejska, 2019b).

Wykres 3.1.2: Dynamika dochodów podatkowych

Zmiana procentowa 12-miesięcznej średniej ruchomej. Dane

przedstawiają wynik za ostatni miesiąc 12-miesięcznego

okresu. Dane w ujęciu kasowym.

Źródło: Ministerstwo Finansów

Rozwiązania mające na celu obniżenie

podatków bezpośrednich prawdopodobnie

zmniejszą dochody. W 2019 r. Polska obniżyła

stawkę podatku dochodowego od osób prawnych

dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)

i przedsiębiorstw typu start-up. Kolejnym

środkiem było znaczne podwyższenie w 2020 r.

progu rocznego obrotu, który decyduje o statusie

„małego” podatnika. Wprowadzono też zachętę

podatkową do wspierania innowacji (Komisja

Europejska, 2019b). Łączny wpływ tych reform na

budżet jest ograniczony, a mają one na celu

pobudzenie działalności gospodarczej i innowacji.

Natomiast wdrożone niedawno zmiany w podatku

dochodowym od osób fizycznych są kosztowne. W

2019 r. obniżono pierwszą stawkę podatku

dochodowego od osób fizycznych z 18 % do 17 %

i podniesiono wysokość kosztów uzyskania

przychodów. Zmiany te miały służyć zmniejszeniu

klina podatkowego. Oprócz tego wprowadzono

specjalne zwolnienie z podatku od osób fizycznych

dla młodych podatników. Zmiany te będą miały

negatywny wpływ na budżet wynoszący ok. 0,5 %

PKB rocznie. Ten negatywny wpływ zostanie

jedynie w niewielkim stopniu zrekompensowany

przez wprowadzenie tzw. daniny solidarnościowej

dla osób osiągających wysokie dochody.

System opodatkowania pracy stał się bardziej

skomplikowany. Po ostatnich zmianach

podstawowy system podatku dochodowego od

osób fizycznych (PIT) obejmuje dwie stawki

podatku: 17 % i 32 %. W najczęstszych

przypadkach podatnicy będący pracownikami mają

prawo odliczyć od podatku jedną z czterech

ryczałtowych kwot kosztów uzyskania

przychodów. Mogą oni również skorzystać

z kwoty wolnej od podatku, której wysokość

maleje wraz ze wzrostem dochodów. Osoby

o wysokich dochodach nie są uprawnione do

kwoty wolnej od podatku. Od 2019 r. osoby,

których łączne dochody podlegające opodatkowaniu

przekraczają 1 milion złotych, opodatkowane są

natomiast daniną solidarnościową w wysokości

4 %. Również od 2019 r. wprowadzono zwolnienie

z PIT dla osób młodych, które nagle przestaje

obowiązywać z chwilą osiągnięcia przez nich

wieku 26 lat. Oprócz tego około 0,6 mln osób

prowadzących działalność gospodarczą korzysta

z prawa do rozliczania się według stawki PIT

wynoszącej 19 %, podczas gdy rolnicy zasadniczo

nie płacą PIT. W szczególnych przypadkach

stosowane są również inne rozwiązania, takie jak

0%

5%

10%

15%

20%

25%

sty.17 lip.17 sty.18 lip.18 sty.19 lip.19

% r-d-r

VAT Akcyza CIT PIT


25

karta podatkowa, czyli prawo do płacenia

jednolitej kwoty podatku ustalanej przez organy

podatkowe niezależnie od poziomu dochodów.

Wysokość klina podatkowego zależy w dużym

stopniu od rodzaju umowy o pracę. W 2018 r.

klin podatkowy w Polsce był nieco niższy od

średniej OECD (OECD, 2019e), przy czym

różnice między osobami o niskich i wysokich

dochodach były mniejsze niż w OECD. Ze

względu na strukturę PIT, na wysokość klina

podatkowego wpływają głównie składki na

ubezpieczenie społeczne, zwłaszcza w dolnym

przedziale rozkładu dochodów. Odsetek umów

cywilnoprawnych, czyli niestandardowych, jest

w Polsce wysoki. W 2018 r. około 1,1 mln osób

zatrudniło się na podstawie umowy

cywilnoprawnej, nie posiadając jednocześnie

standardowej umowy o pracę z innym pracodawcą

(Główny Urząd Statystyczny, 2019b). Ponad 90 %

z tych osób pracowało na podstawie umowy

zlecenia, która oferuje możliwość niepłacenia

składek na ubezpieczenie społeczne od

przychodów wyższych niż minimalne

wynagrodzenie. Pozostały odsetek osób był

zatrudniony na podstawie umowy o dzieło, która

nie wiąże się z obowiązkiem płacenia składek na

ubezpieczenie społeczne. Jednocześnie osoby

samozatrudnione mają dużą swobodę w zakresie

decydowania o wysokości płaconych składek na

ubezpieczenie społeczne. W świetle tej sytuacji

jest prawdopodobne, że adekwatność emerytur

zmniejszy się w przyszłości.

Wprowadzono szereg rozwiązań w celu

usprawnienia poboru składek na ubezpieczenie

społeczne. W 2018 r. uproszczono płatności

składek i poprawiono ściągalność zaległych

składek. Oprócz tego odpowiednie instytucje

dysponują teraz większą liczbą instrumentów

i mają większe uprawnienia, aby kontrolować

wydatki na ubezpieczenie społeczne, np. na zasiłki

chorobowe. Zmiany te nie objęły jednak kwestii

zróżnicowanego traktowania podatników, jeżeli

chodzi o wysokość płaconych składek.

Polska podjęła działania w celu zmniejszenia

niepewności podatkowej i stopnia złożoności

systemu VAT, ale koszt przestrzegania

przepisów pozostaje wysoki. W 2019 r. dokonano

przeglądu i uproszczenia systemu

przyporządkowywania stawek VAT do

poszczególnych towarów i usług, który był

skomplikowany i często prowadził do błędów.

Zmieniony system zacznie w pełni obowiązywać

w pierwszym półroczu 2020 r. Doprecyzowano

przy tej okazji szereg niejasności w przepisach.

Reforma ta może zatem ograniczyć niepewność

podatników i czas potrzebny im na wywiązanie się

z zobowiązań podatkowych. Według szacunków

Banku Światowego (2019a) obciążenie czasowe

modelowego przedsiębiorstwa działającego

w Polsce związane z jego obowiązkami

podatkowymi znacznie wzrosło w ostatnich latach

i jest znacząco większe niż w innych państwach

regionu (wykres 3.1.3) (8). Reforma matrycy VAT

nie rozwiązała jednak problemu znacznej utraty

dochodów podatkowych na skutek nadmiernego

stosowania obniżonych stawek VAT. Szacowano,

że w 2017 r. Polska była jednym z trzech państw

UE, które traciły najwięcej dochodów z tego tytułu

(CASE i IAS, 2019).

Wykres 3.1.3: Czas poświęcany przez średniej wielkości

przedsiębiorstwo na wywiązanie się ze swoich

zobowiązań podatkowych, lata 2010–2019

Źródło: Bank Światowy

Podatki ekologiczne praktycznie nie są

wykorzystywane jako narzędzie polityki w celu

nakłonienia do zachowań przyjaznych dla

(8) Wykorzystanie tego samego modelowego przedsiębiorstwa

do celów szacowania czasu niezbędnego do wywiązania się

z przepisów w różnych systemach podatkowych wiąże się z ryzykiem, że dane modelowe przedsiębiorstwo nie

posiada szczególnych cech przedsiębiorstw rzeczywiście działających na danym rynku. W takim przypadku wnioski

sformułowane w odniesieniu do pojedynczego roku mogą

być nieuzasadnione. Ryzyko to jest mniejsze, gdy obserwowane są trendy średnio- i długoterminowe, które

wyraźnie pokazują wpływ zmian systemu podatkowego na podatników.

150

200

250

300

350

400

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

godziny

UE PL DECZ SK HU


26

środowiska. Polska pobiera stosunkowo wysokie

podatki ekologiczne w porównaniu z innymi

państwami UE (Komisja Europejska, 2019e).

Wydaje się jednak, że nie zachęcają one do

zachowań proekologicznych. Większość podatków

środowiskowych to podatki związane z energią,

jednak istnieje od nich szereg wyłączeń, na

przykład dla sektorów energochłonnych. W 2019 r.

obniżono też akcyzę na energię elektryczną, a ceny

energii były kontrolowane administracyjnie, przy

czym państwo rekompensowało producentom

energii potencjalne straty. Opłata recyklingowa od

opakowań z tworzywa sztucznego została

natomiast zmodyfikowana, aby skuteczniej

ograniczyć ich stosowanie.

Ustępujący Sejm nie zmodernizował ordynacji

podatkowej. Nad reformą ordynacji podatkowej

pracował przez kilka lat specjalny zespół

ekspertów i była ona przedmiotem szeroko

zakrojonych konsultacji publicznych. Celem

reformy było ustanowienie nowych ram

podatkowych, które byłyby bardziej przyjazne dla

podatników. Obecnie nie jest wiadomo, czy i kiedy

prace te zostaną wznowione.

Ramy budżetowe

Ramy budżetowe zostały osłabione, ponieważ

niektóre wydatki zwiększono, obchodząc

istniejące przepisy. Przez kilka ostatnich lat

struktura polskich ram budżetowych pozostawała

niezmieniona. Jej najmocniejszym elementem

wydają się być liczbowe reguły fiskalne

określające dopuszczalne poziomy deficytu, długu

i wydatków na różnych szczeblach sektora

instytucji rządowych i samorządowych. Ważną

rolę w powstrzymywaniu decydentów przed

nadmiernymi wydatkami odgrywa zwłaszcza

stabilizująca reguła wydatkowa, która obejmuje

niemal cały sektor instytucji rządowych

i samorządowych. Reguła ta określa górny limit

wydatków nominalnych, których mogą dokonywać

jednostki i fundusze określone w przepisach.

Niektóre nowe pozycje wydatków (np.

nadzwyczajna dodatkowa wypłata świadczenia

emerytalnego, rozwój lokalnych połączeń

autobusowych, wsparcie dla dorosłych osób

z niepełnosprawnościami) są jednak realizowane

za pośrednictwem nowo utworzonych funduszy,

które nie są objęte regułą wydatkową. W efekcie

wydatki te nie wiązały się z koniecznością

wygenerowania oszczędności w innych obszarach.

Chociaż podobne praktyki mocno osłabiają rolę

reguły wydatkowej, pozostaje ona podstawowym

narzędziem służącym ograniczeniu nadmiernego

wzrostu wydatków.

Kontynuowane są prace nad reformą systemu

budżetowego. Zgodnie z zaleceniami Rady Polska

przeprowadza reformę mającą na celu

wyeliminowanie pewnych niedociągnięć

w systemie budżetowym. Otrzymuje ona w tym

celu wsparcie z funduszy UE. Niedociągnięcia te

obejmują między innymi: skomplikowane

i przestarzałe klasyfikacje budżetowe;

nieoptymalny sposób rejestrowania informacji;

brak realnego planowania średniookresowego

i fakt, że przeglądy wydatków nie wpływają

bezpośrednio na proces budżetowy; wszystkie te

niedociągnięcia utrudniają efektywne i skuteczne

zarządzanie środkami finansowymi oraz sprawiają,

że zaciera się odpowiedzialność poszczególnych

jednostek za środki budżetowe (Komisja

Europejska, 2019b; Wiczewski, 2020). Ambitnym

celem reformy jest spójny proces sporządzania

budżetu, który wykracza poza planowanie roczne.

Nabiera ona dużej wagi w świetle ograniczonych

możliwości znacznego zwiększenia dochodów,

presji na wydatki w długim okresie

i nieefektywnego zarządzania wydatkami. Biorąc

pod uwagę złożony charakter reformy, jej

wdrożenie zajmie kilka lat. Nie ogłoszono jeszcze

terminu jej zakończenia.

Analiza zdolności obsługi zadłużenia i ryzyka

fiskalne

W perspektywie krótkoterminowej analiza

stabilności finansów publicznych wskazuje na

niskie ryzyko. Od kilku lat polską gospodarkę

cechował silny wzrost nominalnego PKB

i stosunkowo niski deficyt budżetowy. Trend

spadkowy długu sektora instytucji rządowych

i samorządowych utrzymał się w 2019 r., kiedy to

wskaźnik długu wyniósł – zgodnie z szacunkami –

około 47 % PKB. Prognoza Komisji z jesieni

2019 r. wskazuje, że relacja długu do PKB będzie

dalej stopniowo maleć, do poziomu około 44 %

w 2021 r. Analiza zdolności obsługi zadłużenia

za 2019 r. (Komisja Europejska, 2020a) wskazuje,

że zagrożenie dla stabilności finansów publicznych

Polski w krótkim okresie jest niskie. Saldo

strukturalne stopniowo poprawiało się do 2018 r.,

ale nie osiągnięto średniookresowego celu

budżetowego, którym było -1 % PKB. Szacuje się,


27

że w 2019 r. saldo pogorszyło się w związku

z wdrożeniem pakietu socjalno-podatkowego.

Nie odnotowano poważnych zagrożeń dla

stabilności finansów publicznych w średnim

okresie. W średniej perspektywie wskaźnik

stabilności finansów publicznych S1 sygnalizuje

niskie ryzyko; jest to związane z faktem, że

w analizowanych scenariuszach następuje

stopniowy spadek relacji długu do PKB (zob.

załącznik B i wykres 3.1.4). Utrzymanie do 2030 r.

relacji długu do PKB poniżej wartości

referencyjnej wynoszącej 60 % nie wymaga zatem

wprowadzenia korekty budżetowej w stosunku do

scenariusza odniesienia zakładającego

niezmieniony kurs polityki fiskalnej.

Jest prawdopodobne, że system emerytalny

będzie źródłem ryzyka zagrażającego

stabilności finansów publicznych. Polski system

emerytalny to system o zdefiniowanej składce

i jest z założenia zrównoważony. Przyjmuje się, że

skumulowany kapitał będzie wypłacany przez cały

oczekiwany okres pobierania emerytury. Osoby

spełniające określone kryteria będą kwalifikować

się do uzyskania minimalnego świadczenia

emerytalnego wynoszącego obecnie 1100 złotych

brutto. W teorii system ten nie wymaga wsparcia

z budżetu państwa, z wyjątkiem dopłat do

minimalnych emerytur dla osób, które nie

zgromadziły wystarczającego kapitału. Od 2019 r.

wszyscy emeryci otrzymują jednak dodatkowe

świadczenie, tzw. trzynastą emeryturę,

w wysokości jednomiesięcznej emerytury

minimalnej, co stanowi obciążenie dla finansów

publicznych. Biorąc pod uwagę prognozy, które

zapowiadają szybkie starzenie się polskiego

społeczeństwa, oraz stosunkowo niski ustawowy

i rzeczywisty wiek przejścia na emeryturę,

spodziewany jest znaczny spadek adekwatności

emerytur. Scenariusz zbadany przez Komitet

Polityki Gospodarczej i Komisję Europejską

(Komisja Europejska, 2018b) wskazuje, że po roku

2060 około jedna trzecia emerytów będzie

otrzymywać jedynie minimalne świadczenie

emerytalne, którego wysokość zmaleje do około

20 % ówczesnego średniego wynagrodzenia.

Sytuacja ta może okazać się nieakceptowalna

z perspektywy społecznej. Jednocześnie

spodziewany jest silny wzrost odsetka emerytów

i rencistów w populacji wyborców, a wywierana

przez nich presja polityczna na podwyższenie

emerytur może zwiększyć ryzyko dla stabilności

finansów publicznych.

Wykres 3.1.4: Scenariusze długu publicznego w średnim

okresie


Niedawno zaproponowana zmiana systemu

emerytalnego nie rozwiązuje problemu

adekwatności świadczeń. W 2019 r. rząd przyjął

projekt ustawy zmieniającej system emerytalny.

Obecny II filar systemu emerytalnego ma zostać

zlikwidowany. Aktywa, którymi zarządzają

otwarte fundusze emerytalne, zostaną przeniesione

do powszechnego systemu emerytalnego

zarządzanego przez państwo (I filar) albo do III

filaru (Indywidualne Konta Emerytalne), gdzie

będą zarządzane przez podmioty prywatne. Od

osób, które zdecydują się przenieść środki do III

filaru systemu emerytalnego, zostanie pobrana

opłata przekształceniowa w wysokości 15 %

wartości przenoszonych aktywów. Przekazane tam

środki staną się jednak prywatną własnością, która

może być dziedziczona, w przeciwieństwie do

środków, które trafią do I filaru. Zgodnie

z krajowymi przepisami opłata przekształceniowa

zasili dochody budżetowe. Reforma ta jednak nie

zaradzi ryzyku związanemu z adekwatnością

przyszłych emerytur czy też stabilnością systemu

emerytalnego.

35

40

45

50

2019 2021 2023 2025 2027 2029

% PKB

Scenariusz odniesienia, zakładający niezm. kurs polityki

Stopa procentowa niższa o 1 p.p. niż w scenariuszu odn.

Stopa procentowa wyższa o 1 p.p. niż w scenariuszu odn.

28

Dzięki bezpiecznym poziomom zgromadzonych

kapitałów i niskiemu wykorzystaniu dźwigni

finansowej sektor bankowy pozostaje odporny

na wstrząsy. W ostatnich latach postępował

proces konsolidacji w tym sektorze. Zwiększył się

również udział własnościowy państwa. Wskaźniki

wypłacalności utrzymywały się w 2019 r. na

wysokim poziomie, a łączne aktywa dalej rosły –

o 8,7 % rocznie. Dobra była również ogólna

rentowność tego sektora, dzięki umiarkowanemu

wzrostowi akcji kredytowej i malejącym kosztom.

Ryzyko dotyczące portfela kredytów hipotecznych

w walutach obcych, które pojawiło się w związku

z orzeczeniem Europejskiego Trybunału

Sprawiedliwości (9), może wiązać się

z koniecznością utworzenia dodatkowych rezerw

kapitałowych.

Tabela 3.2.1: Wskaźniki stabilności finansowej sektora

bankowego

Źródło: Europejski Bank Centralny

Większość banków utrzymuje wysoki poziom

wypłacalności dzięki wprowadzonym

ostrożnym działaniom regulacyjnym.

W przypadku większości banków posiadane

kapitały były wystarczające, aby spełnić

obowiązujące wymogi ostrożnościowe oraz

wymogi dotyczące buforów kapitałowych. Na

koniec czerwca 2019 r. standardów w zakresie

współczynników kapitałowych nie spełniały cztery

banki, w tym dwa małe banki komercyjne i dwa

banki spółdzielcze (których łączny udział

w aktywach sektora bankowego wynosił 1,5 %).

W porównaniu z innymi państwami w regionie

polski organ regulacyjny (Komisja Nadzoru

Finansowego) narzucił wyższe wagi ryzyka

dotyczące wskaźników adekwatności kapitałowej,

a także bardziej rygorystyczne minimalne wymogi

kapitałowe (10

). Wprowadzono również dodatkowy

(9) Wyrok w sprawie C-260/18, w którym potwierdzono

możliwość unieważnienia umowy kredytu hipotecznego

w szczególnych przypadkach. (10) Komisja Nadzoru Finansowego wymaga utrzymywania

bufora zabezpieczającego wynoszącego 2,5 %, bufora

ryzyka systemowego wynoszącego 3 % w przypadku

wymóg kapitałowy związany z ekspozycją banków

na walutowe kredyty hipoteczne.

Ponieważ finansowanie nieruchomości

mieszkalnych podlega prewencyjnym środkom

politycznym (11

), ryzyko w tym segmencie jest

niskie. Dług gospodarstw domowych z tytułu

kredytów hipotecznych jest w przeważającej

mierze denominowany w złotych polskich.

Praktycznie wszystkie kredyty hipoteczne

udzielane są ze zmienną stopą procentową, co

wiąże się z ryzykiem w przypadku wzrostu stóp

procentowych. Według testów warunków

skrajnych przeprowadzonych przez Narodowy

Bank Polski ryzykami tymi można jednak

zarządzać (NBP, 2019a). Wskaźnik kredytów

zagrożonych w segmencie kredytów

mieszkaniowych jest niski: wynosi średnio 2,4 %,

a w przypadku kredytów hipotecznych

denominowanych w walutach obcych, które nie są

już udzielane, wynosi 3 %. Kredyty te stanowią

około 5,5 % bilansu sektora bankowego, a dzięki

spłatom udział ich maleje o 8 % każdego roku.

Całkowity udział kredytów zagrożonych

w portfelach banków wyniósł w połowie 2019 r.

6,2 %, a zatem ryzyko kredytowe pozostaje

ograniczone.

Kredyty hipoteczne denominowane w walutach

obcych mogą wymagać utworzenia

dodatkowych rezerw kapitałowych. W 2019 r.

władze odstąpiły od planów utworzenia funduszu

wsparcia kredytobiorców, którzy zaciągnęli

kredyty w walutach obcych, lub systemowego

rozwiązania w postaci przewalutowania portfela

kredytowego denominowanego we frankach

szwajcarskich. Rząd skupił się za to na udzielaniu

pomocy kredytobiorcom znajdującym się

w trudnej sytuacji finansowej, w tym osobom,

które zaciągnęły kredyt w walucie krajowej.

Pomoc ta zmniejszyła presję na banki. Po wydaniu

orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii

Europejskiej wzrosło jednak znacząco ryzyko

związane z działaniami prawnymi kredytobiorców.

W opinii organu nadzoru orzeczenie to nie oznacza

automatycznego przewalutowania na złoty

wszystkich kredytów denominowanych

i indeksowanych we frankach szwajcarskich. Nie

wszystkich kredytodawców oraz dodatkowego bufora

kapitałowego w przypadku największych banków.

(11) Wprowadzona w 2018 r. zmiana jednego z zaleceń organu

nadzoru.

2016 2017 2018 2019 I kw. 2019 II kw.

Kredyty zagrożone 6,4 6,6 6,2 6,3 6,2

Sektor przedsiębiorstw niefinansowych 8,9 8,9 8,4 8,1 8,0

Sektor gospodarstw domowych 6,1 6,0 5,8 5,9 5,8

Wskaźnik pokrycia długu 55,8 56,2 54,8 55,6 55,9

Stopa zwrotu z kapitału własnego 7,5 6,9 7,0 5,4 6,7

Stopa zwrotu z aktywów 0,8 0,8 0,8 0,5 0,7

Łączny współczynnik kapitałowy 16,9 18,0 17,9 17,7 17,6

Współczynnik kapitału podstawowego Tier I 15,4 16,3 16,1 15,9 15,8

Współczynnik kapitału Tier I 15,4 16,3 16,1 15,9 15,8

Relacja kredytów do depozytów 93,3 93,7 93,2 91,8 91,7

3.2. SEKTOR FINANSOWY

3.2. Sektor finansowy

29

wiadomo jeszcze, czy konieczne będzie

utworzenie dodatkowych rezerw.

Większość banków osiąga w dalszym ciągu

dużą rentowność. Wzrost gospodarczy i poprawa

jakości portfela kredytowego pomogły bankom

osiągać stabilny zwrot z inwestycji (tabela 3.2.1).

Widoczne są jednak indywidualne różnice,

ponieważ niektóre instytucje kredytowe

odnotowują straty. Sektor bankowy dotykają

problemy związane z utrzymującymi się niskimi

stopami procentowymi, dużą konkurencją,

wysokimi składkami do Bankowego Funduszu

Gwarancyjnego z tytułu gwarantowania

depozytów oraz na cele restrukturyzacji

i uporządkowanej likwidacji, a także specjalnym

podatkiem nałożonym na instytucje finansowe.

Podobnie jak w poprzednich latach, aby utrzymać

rentowność, banki koncentrują się na dochodowym

segmencie kredytów konsumenckich i obniżają

jeszcze bardziej oprocentowanie lokat

terminowych. Podobnie jak w większości państw

członkowskich UE, polskie banki w dalszym ciągu

tną koszty, redukując liczbę pracowników

i oddziałów. Pomimo wspomnianego obciążenia

kosztami, według stanu na czerwiec 2019 r. relacja

kosztów do dochodów w sektorze bankowym

wyniosła 57,5 %, czyli nie zmieniła się w stosunku

do ubiegłego roku. Porównywalne wskaźniki są

odnotowywane w innych państwach w regionie.

Główne ryzyko, które może się pojawić

w przyszłości, wiąże się ze sprawami sądowymi

wnoszonymi przez klientów, którzy mają kredyty

we frankach szwajcarskich (zob. powyżej).

Struktura finansowania banków pozostaje

niezmieniona. Głównym źródłem finansowania

systemu bankowego są stabilne depozyty, głównie

gospodarstw domowych. Depozyty sektora

niefinansowego rosły o 10,2 % rocznie i finansują

ponad 60 % aktywów banków. Polska posiada

wprawdzie jeden z najbardziej rozwiniętych

rynków kapitałowych w regionie, ale stopień

wykorzystania rynku hurtowego przez banki

pozostaje ograniczony. Powoli rośnie skala

finansowania rynkowego za sprawą większych

emisji obligacji zabezpieczonych. W przyszłości

spodziewany jest wzrost udziału emisji dłużnych

mających na celu spełnienie wymogów

dotyczących zobowiązań podlegających

umorzeniu lub konwersji długu (minimalny

wymóg funduszy własnych i zobowiązań

kwalifikowanych, tzw. MREL). Spełnienie tych

wymogów będzie jednak prawdopodobnie trudne

dla polskiego sektora bankowego.

Zachodzą dalsze zmiany w strukturze

własnościowej polskiego sektora bankowego.

W przypadku kilku zagranicznych banków

najważniejszymi czynnikami, które skłoniły je do

rozważenia sprzedaży polskich spółek-córek, były

ich własne problemy z rentownością i poziomem

kapitałów własnych. Negatywny wpływ na klimat

inwestycyjny mogły mieć ponadto malejące

dochody z polskich jednostek zależnych,

niepewność związana z walutowymi kredytami

hipotecznymi, rosnąca rola banków

kontrolowanych przez Skarb Państwa oraz obawy

dotyczące stanu rządów prawa. Proces konsolidacji

w tym sektorze będzie zatem kontynuowany, co

prawdopodobnie doprowadzi do powstania rynku

o niewielkiej liczbie banków uniwersalnych i kilku

kredytodawców specjalistycznych.

Rośnie udział państwa w systemie bankowym,

co unaocznia rolę silnego i niezależnego

nadzoru. Do niedawna państwo posiadało udziały

własnościowe (bezpośrednie i pośrednie) jedynie

w największym polskim banku i kilku mniejszych

podmiotach. Obecnie Skarb Państwa jest

właścicielem około 40 % wszystkich aktywów

tego sektora, w tym dwóch dużych banków

o znaczeniu systemowym, a oprócz tego należy do

niego największa grupa ubezpieczeniowa. Ścisłe

wzajemne powiązania między państwem

a systemem finansowym stawiają szczególne

wyzwania przed organami nadzoru, takie jak

zwracanie bacznej uwagi na strukturę zarządzania

i zapewnienie, aby polityka nie miała wpływu na

decyzje biznesowe. Z uwagi na fakt, że państwo

kontroluje dużą część sektora i że kontrolowane

banki są dużymi graczami na rynku, organ nadzoru

musi się również koncentrować na ochronie

konkurencji i zapewnieniu równych warunków

działania. Bardzo ważna jest także ochrona praw

akcjonariuszy mniejszościowych.

Rozwój segmentów działalności kredytowej

banków odpowiadał fundamentalnym

parametrom gospodarczym, które są dobre, tak

więc wzrost ten powinien utrzymać się. Kredyty

hipoteczne, stanowiące około 70 % zadłużenia

gospodarstw domowych, rosły o 7,5 % rocznie

(stan na czerwiec 2019 r.). Dochodowy segment

kredytów konsumenckich dalej rósł dynamicznie,

w tempie 9,1 % rocznie, czyli szybciej niż PKB.

3.2. Sektor finansowy

30

Małe i średnie przedsiębiorstwa dysponują nadal

dużymi zasobami finansowymi, w związku z czym

niechętnie zaciągają kredyty z systemu

bankowego. Segment kredytów dla MŚP rósł

o 3,9 % rocznie (stan na czerwiec 2019 r.),

natomiast kredyty dla większych przedsiębiorstw

zwiększyły się o 11 %. Niskie zadłużenie sektora

prywatnego i brak poważnych zakłóceń

równowagi na rynku mieszkaniowym (zob. sekcja

1) w połączeniu z odpowiednim poziomem

funduszy własnych banków i dużą płynnością,

która znacznie przekracza minimalne wymogi

regulacyjne, pozostawiają miejsce na przyszły

wzrost akcji kredytowej.

Nowe Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK)

mogą wspierać rozwój rynku kapitałowego. Jak

dotychczas rynek kapitałowy nie rozwija się

dynamicznie ani w segmencie akcji, ani

w segmencie instrumentów o stałym dochodzie.

PPK to prywatne plany długoterminowego

oszczędzania mające na celu podniesienie

obecnego poziomu oszczędności gospodarstw

domowych, zwiększenie dochodów na emeryturze

i wzmocnienie rynków kapitałowych. Planowane

jest, że zainwestowany kapitał będzie rósł o 0,7 %

PKB rocznie. Wdrażanie PPK rozpoczęto

w połowie 2019 r. w największych

przedsiębiorstwach. Stopniowo włączane będą

także mniejsze firmy. Po pełnym wdrożeniu

w 2021 r. władze oczekują, że program będzie

obejmować około 8,6 mln pracowników (przy

założeniu, że stopa uczestnictwa wyniesie 75 %,

na koniec 2019 r. w dużych przedsiębiorstwach

wyniosła ona jednak tylko około 44 %). PPK mają

być finansowane przez pracowników,

pracodawców i budżet państwa w formie dotacji.

Każdy uczestnik może wycofać swoje środki

w dowolnej chwili lub zrezygnować z dalszych

wpłat.

Nowa strategia ma na celu rozwój polskiego

rynku kapitałowego. Głównym celem przyjętej

niedawno strategii jest poprawa dostępu

przedsiębiorstw (zwłaszcza MŚP) do finansowania

poprzez zwiększenie atrakcyjności polskiego

rynku kapitałowego. Strategia ma w związku z tym

na celu usunięcie około 20 barier utrudniających

przedsiębiorstwom dostęp do finansowania oraz

dalszą budowę konkurencyjnej infrastruktury,

która pozwoli na bardziej dynamiczny rozwój

rynku i tworzenie innowacji. Dokument ten

powstał przy wsparciu technicznym ze strony

Komisji Europejskiej i przedstawia 90 propozycji.

Oprócz poprawy dostępu do finansowania strategia

proponuje również rozwiązania mające na celu

podniesienie poziomu edukacji finansowej

społeczeństwa, zwiększenie skłonności

konsumentów do oszczędzania, wzmocnienie

zaufania do rynku oraz poprawę przestrzegania

ładu korporacyjnego w polskich

przedsiębiorstwach, w tym w firmach

państwowych.

31

Rynek pracy

Dzięki silnemu wzrostowi gospodarczemu

sytuacja na rynku pracy przedstawia się

dobrze, utrzymują się jednak pewne wyzwania.

Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20–64 lat

nadal wzrastał i w trzecim kwartale 2019 r.

osiągnął około 73 %, co stanowi najwyższy

poziom w historii. Różnice pomiędzy regionami są

jednak wyraźne. Wskaźnik zatrudnienia

w Warszawie (grupa wiekowa 20–64 lat) wynosi

82,5 % i jest znacznie wyższy niż w województwie

warmińsko-mazurskim (66,7 %). Malejąca liczba

osób, które są w stanie zaspokoić popyt na rynku

pracy, hamuje wzrost zatrudnienia, który – według

szacunków w 2019 r. – właściwie się zatrzymał.

Współczynnik aktywności zawodowej stale rósł,

a stopa bezrobocia ustabilizowała się w 2019 r. na

poziomie poniżej 3,5 %, jednym z najniższych w

UE. Zarówno stopa bezrobocia długotrwałego, jak

i stopa bezrobocia młodzieży zmniejszyły się

w 2019 r. do rekordowo niskich poziomów,

odpowiednio poniżej 1 % i 10,1 %. Jednocześnie

utrzymują się znaczne różnice między regionami.

Wykres 3.3.1: Wskaźnik zatrudnienia w Polsce, 2018 r.

(1) Odsetek populacji w wieku 20–64 lat

(2) Regiony NUTS 2

Źródło: Eurostat

W Polsce nadal utrzymuje się niedobór siły

roboczej. Według sondaży Komisji Europejskiej

wśród przedsiębiorstw i konsumentów (12

) prawie

połowa przedsiębiorstw w sektorze przemysłowym

i sektorze budowlanym stwierdziła, że niedobór

siły roboczej ograniczał produkcję w 2019 r., co

stanowi jeden spośród najwyższych odsetków w

UE. Odnotowane niedobory siły roboczej były

(12) https://ec.europa.eu/info/business-economy-

euro/indicators-statistics/economic-databases/business-and-

consumer-surveys_pl

również stosunkowo wysokie w sektorze usług

(28,5 %), który odpowiada za blisko 60 %

zatrudnienia ogółem. Niedobory te byłyby

znacznie wyższe, gdyby nie miał miejsca znaczny

napływ pracowników z zagranicy, głównie

z Ukrainy (zob. sekcja 1). Istotną tendencją

długoterminową jest zmiana charakteru miejsc

pracy w Polsce pod wpływem postępującego

rozwoju technologicznego. Coraz większy odsetek

miejsc pracy wiąże się z nierutynowymi zadaniami

wymagającymi kreatywnego myślenia i wysokich

umiejętności (Hardy et al., 2018), co może

prowadzić do pewnego niedopasowania na rynku

pracy w przyszłości.

Pracownicy zatrudnieni na czas nieokreślony to

niewielki odsetek wszystkich zatrudnionych,

który jednak rośnie. W 2018 r. umowę na czas

nieokreślony miało 60,6 % osób zatrudnionych,

czyli o 1,5 punktu procentowego więcej niż w roku

poprzednim. Odsetek pracowników posiadających

umowy na czas określony nadal spadał, ale w III

kwartale 2019 r. utrzymał się na poziomie 20,8 %

– jednym z najwyższych w UE. Znaczący jest

również udział osób prowadzących działalność na

własny rachunek: 17,6 % całkowitego zatrudnienia

(III kw. 2019 r., grupa wiekowa 20–64 lat).

Wskaźniki zatrudnienia różnią się w zależności

od grupy ludności. Wskaźniki zatrudnienia

młodych mężczyzn i pracowników wysoko

wykwalifikowanych są znacznie wyższe od

średnich UE. Natomiast znacznie niższe niż

w większości innych państw członkowskich UE są

wskaźniki zatrudnienia dotyczące w szczególności

osób starszych i kobiet (wykres 3.3.2). Odsetek

osób o niskich umiejętnościach zawodowych

w populacji jest wprawdzie niski, lecz ich

wskaźnik zatrudnienia wynoszący 42 % jest

trzecim najniższym w UE. Wskaźnik zatrudnienia

osób z niepełnosprawnościami utrzymuje się

również na niskim poziomie i w ostatnich latach

właściwie się nie poprawia (13

). Środki mające na

celu zwiększenie uczestnictwa grup

niedostatecznie reprezentowanych na rynku pracy

przyczyniłyby się do realizacji celów

zrównoważonego rozwoju 5 i 10.

(13) W oparciu o badanie aktywności ekonomicznej ludności.

Dane EU-SILC wskazują również, że wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami utrzymywał się

w 2017 r. na poziomie znacznie niższym od średniej unijnej i wynosił odpowiednio 42,5 % i 50,6 %.

3.3. RYNEK PRACY, EDUKACJA I POLITYKA SPOŁECZNA

https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/indicators-statistics/economic-databases/business-and-consumer-surveys_pl



3.3. Rynek pracy, edukacja i polityka społeczna

32

Ramka 3.3.1: Monitorowanie wyników w kontekście Europejskiego filaru praw socjalnych

Europejski filar praw socjalnych służy za kompas wyznaczający kierunek odnowionego procesu pozytywnej

konwergencji społeczno-gospodarczej na rzecz lepszych warunków życia i pracy w Unii Europejskiej. Określono

w nim dwadzieścia podstawowych zasad i praw w zakresie równych szans i dostępu do rynku pracy, uczciwych

warunków pracy oraz ochrony socjalnej i włączenia społecznego.

Tablica wskaźników społecznych, która

jest instrumentem wspierającym

Europejski filar praw socjalnych,

wskazuje na pewne wyzwania związane

z zatrudnieniem i sytuacją społeczną

w Polsce, ale przedstawia także

pozytywne wyniki. Dobre wyniki rynku

pracy znajdują odzwierciedlenie w stałym

wzroście wskaźnika zatrudnienia, który

jednak wciąż jest na poziomie nieco poniżej

średniej UE, oraz w spadku stóp bezrobocia

i bezrobocia długotrwałego w ostatnich

latach. Stale zmniejsza się też poziom

ubóstwa, choć odsetek osób

doświadczających trwałego ubóstwa wzrósł.

Różnica w poziomie aktywności zawodowej

kobiet i mężczyzn nadal jest duża, a poziom

korzystania z opieki nad dziećmi (w wieku

do 3 lat) wciąż jest bardzo niski.

Pomimo pewnej poprawy Polska wciąż

uzyskuje wyniki poniżej średniej UE

w dziedzinie umiejętności cyfrowych.

Blisko połowa dorosłych w wieku 16-74 lat

nie posiada podstawowych umiejętności

cyfrowych. Polskie przedsiębiorstwa

niewiele inwestują w podnoszenie

kwalifikacji pracowników: w 2018 r. tylko

13 % firm zapewniło szkolenia dla

personelu w dziedzinie umiejętności ICT (w

porównaniu ze średnio 23 % w UE). Aby

zaradzić tej sytuacji, Ministerstwo

Cyfryzacji przygotowuje Program Rozwoju

Kompetencji Cyfrowych do 2030 r.,

obejmujący szereg działań i celów

dotyczących dalszej poprawy i rozwijania

umiejętności cyfrowych.

Polska podjęła odpowiednie działania

w kierunku poprawy włączenia

społecznego i gospodarczego osób

z niepełnosprawnościami. W 2018 r.

przyjęto rządowy Program Dostępność Plus

i jego dotychczasowe wyniki są bardzo

pozytywne. Dzięki temu programowi realizowane są działania mające na celu trwałe włączenie kwestii

dostępności do wszystkich obszarów polityki publicznej. We wrześniu 2019 r. weszła w życie ustawa

o dostępności. Zobowiązuje ona podmioty publiczne do zagwarantowania standardów dostępności i przewiduje

sankcje za ich nieprzestrzeganie. W ramach programu realizowane są również bezpośrednie inwestycje

w istniejących budynkach użyteczności publicznej i wielorodzinnych domach mieszkalnych, przestrzeni

publicznej i środkach transportu, na stronach internetowych oraz w zakresie usług powszechnych, aby poprawić

ich dostępność.

33

Wykres 3.3.2: Różnice we wskaźnikach zatrudnienia między

Polską a UE, 2019 r. (p.p.)

Różnica między średnimi wskaźnikami zatrudnienia w Polsce i

w UE w pierwszych trzech kwartałach 2019 r.

Źródło: Eurostat

Wskaźnik zatrudnienia kobiet w Polsce jest

nadal niski, ale poprawia się. Chociaż w 2018 r.

bardziej wzrósł wskaźnik zatrudnienia kobiet niż

wskaźnik zatrudnienia mężczyzn, utrzymywała się

wysoka różnica w poziomie aktywności

zawodowej kobiet i mężczyzn – 14,4 punktu

procentowego. Różnica ta jest obserwowana

w ramach tablicy wskaźników społecznych. Jest

ona szczególnie duża w przypadku pracowników

w starszym wieku (55–64 lat) i wynosi 20,7

punktu procentowego (powyżej unijnej średniej na

poziomie 13). Niższy wskaźnik zatrudnienia kobiet

jest związany z ich niższym wiekiem emerytalnym

oraz obowiązkami w zakresie opieki nad dziećmi,

osobami z niepełnosprawnościami i innymi

członkami rodziny w kontekście słabo

rozwiniętych usług społecznych. Od 2015 r. rośnie

wskaźnik bierności zawodowej kobiet w związku

z opieką nad dziećmi lub niesamodzielnymi

osobami dorosłymi. W 2018 r. osiągnął poziom

6,7 % wszystkich kobiet w grupie wiekowej 15–64

lat, czyli o 2 punkty procentowe wyższy od

średniej UE, a wpływ rodzicielstwa na

zatrudnienie kobiet podwoił się od 2015 r.,

osiągając poziom 12,5 punktów procentowych.

Odsetek dzieci objętych opieką w formalnych

placówkach (dla dzieci w wieku poniżej 3 lat)

utrzymywał się na bardzo niskim poziomie –

10,9 % w 2018 r. czyli poniżej średniej UE

wynoszącej 35,1 %. Ponadto wskaźnik

uczestnictwa dzieci we wczesnej edukacji i objęcia

opieką w przypadku starszych dzieci (od 3. roku

życia do wieku obowiązku szkolnego) był również

bardzo niski i wynosił 59,4 %, czyli poniżej

unijnej średniej wynoszącej 86,8 %. Z powodu

istniejących niedoborów potrzeby inwestycyjne

w zakresie opieki nad dziećmi są nadal znaczne.

Pracownicy wykonujący obowiązki opiekuńcze

postrzegają organizację pracy jako bardzo

restrykcyjną, rzadko są też stosowane elastyczne

rozwiązania, co dodatkowo ogranicza

uczestnictwo kobiet w rynku pracy (wykres 3.3.3).

Wykres 3.3.3: Elastyczność czasu pracy z uwagi na opiekę

i brak aktywności zawodowej spowodowany

obowiązkami rodzinnymi i opiekuńczymi,

2018 r.

Każdy punkt oznacza państwo członkowskie UE. Na osi

pionowej przedstawiono liczbę biernych zawodowo kobiet

w wieku 25–49 lat wskazujących na obowiązki

rodzinne/opiekuńcze jako główny powód braku aktywności,

w stosunku do całkowitej liczby ludności. Oś pozioma

pokazuje odsetek wszystkich pracowników w wieku 15–64 lat

wykonujących obowiązki opiekuńcze i wskazujących, że

elastyczność czasu pracy jest „zasadniczo możliwa”.

Źródło: Eurostat

Niektóre czynniki utrudniają funkcjonowanie

rynku pracy. W 2018 r. zatrudnienie w niepełnym

wymiarze czasu pracy było w Polsce

wykorzystywane jedynie przez 6,2 % osób

zatrudnionych, podczas gdy średnia UE wynosiła

18,5 %. Słabo rozwinięte rynek lokali

mieszkalnych na wynajem i transport publiczny,

zwłaszcza na obszarach wiejskich, również mają

negatywny wpływ na funkcjonowanie rynku pracy

(sekcja 3.4.4). Skutki przejścia ze specjalnego

systemu emerytalnego dla rolników do

powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych

mogą zniechęcać do rezygnowania z zatrudnienia

w ramach sektora rolnego.

-20 -15 -10 -5 0 5

65-69

60-64

55-59

50-54

45-49

40-44

35-39

30-34

25-29

20-24Kobiety

Mężczyźni

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

0 10 20 30 40 50 60 70

PL

% pracowników deklarujących elastyczność czasu % k

obie

t bie

rnych z

aw

odow

o ze w

zglę

du n

a o

bow

iązki

opie

kuńcze


34

W 2020 r. odnotowano znaczny wzrost płacy

minimalnej. Wysokość płacy minimalnej

w 2020 r. została podniesiona o 15,6 %. Skala tej

podwyżki znacznie przekroczyła przewidywany

wzrost średnich płac i propozycje partnerów

społecznych. Zmiana ta ma wpływ na znaczny

odsetek pracowników – w 2018 r. około 10 % osób

zatrudnionych za wynagrodzeniem zarabiało od 80

do 105 % płacy minimalnej (14

). Wyższa płaca

minimalna może stanowić barierę dla zatrudniania

niektórych pracowników o niskich

umiejętnościach ze względu na ich niską

wydajność.

Aktywna polityka rynku pracy nie dociera do

grup, będących jej potencjalnymi

beneficjentami. Pomimo znacznego spadku stopy

bezrobocia w ostatnich latach aktywna polityka

rynku pracy niewiele zmieniła i nie obejmuje

bezrobotnych, którzy nie są zarejestrowani

w lokalnych urzędach pracy. Wynika to

zasadniczo z braku zaufania do skuteczności tych

urzędów oraz oferowanej przez nie pomocy,

a także z ograniczeń prawnych, gdyż pewne grupy

nie kwalifikują się do pomocy, w tym studenci

studiów stacjonarnych w pełnym wymiarze czasu,

osoby pobierające rentę inwalidzką lub

świadczenie emerytalne, nawet w przypadku

przejścia na wcześniejszą emeryturę, a także

rolnicy i członkowie ich gospodarstw domowych.

Pojawiają się również wątpliwości dotyczące

skuteczności procesu dopasowania potencjalnych

pracowników do miejsc pracy. Środki Funduszu

Pracy, finansowanego głównie ze składki

odprowadzanej od wynagrodzeń, są w coraz

większym stopniu wykorzystywane na działania,

które nie są ukierunkowane na osoby poszukujące

pracy. W związku z tym finansowanie aktywnej

polityki rynku pracy jest w dużym stopniu

uzależnione od Europejskiego Funduszu

Społecznego (22 % łącznych wydatków

w 2018 r.). Aktywna polityka rynku pracy jest

ponadto słabo zintegrowana z polityką społeczną

prowadzoną na poziomie gminy oraz z polityką

zdrowotną.

Pogorszyła się jakość dialogu społecznego,

zwłaszcza w odniesieniu do procedur

ustawodawczych, w przypadku których nie

przeprowadza się konsultacji lub okresy

(14) Obliczenia Komisji na podstawie danych EU-SILC

z 2017 r.

konsultacji są krótkie. Partnerzy społeczni

zgłaszają, że jakość konsultacji w Radzie Dialogu

Społecznego pogarszała się w ostatnich latach,

w szczególności ze względu na rezygnację rządu

z przeprowadzenia konsultacji w sprawie

niektórych kluczowych ustaw i wyznaczanie zbyt

krótkich terminów na przedstawienie uwag (sekcja

3.4). Partnerom społecznym brakuje niezbędnych

zdolności, by mogli w pełni odgrywać swoją rolę

w procesach dialogu społecznego. Liczba

członków związków zawodowych pozostaje niska.

Ponadto zakres stosowania rokowań zbiorowych

w Polsce jest bardzo niewielki, rokowania

odbywają się głównie na poziomie

przedsiębiorstw, a układy zbiorowe na szczeblu

sektorowym są rzadkością.

Edukacja i umiejętności

Poziom umiejętności podstawowych uczniów

w wieku 15 lat był jednym z najlepszych w UE

w 2018 r. Wyniki polskich uczniów w ramach

Programu międzynarodowej oceny umiejętności

uczniów OECD (PISA) w 2018 r. poprawiły się

we wszystkich trzech obszarach objętych testami

(czytaniu, matematyce i naukach przyrodniczych)

w porównaniu z 2015 r. (OECD, 2019d).

Uczniowie szkół średnich I stopnia w Polsce

plasują się na trzecim miejscu w rankingu UE pod

względem znajomości nauk przyrodniczych

i matematyki oraz znacznie powyżej średniej UE

w czytaniu. Odsetek osób osiągających słabe

wyniki w nauce we wszystkich tych trzech

obszarach ogółem zmniejszył się do zaledwie 7 %

(średnia dla UE wyniosła 13 %). Odsetek osób

osiągających najlepsze wyniki we wszystkich

badanych obszarach wzrósł do poziomu

przekraczającego średnią UE. Wyniki te rozłożyły

się również bardziej równomiernie. Rozwój

umiejętności może przyczynić się do zwiększenia

wydajności i uczestnictwa w rynku pracy,

a w konsekwencji – do osiągnięcia celu

zrównoważonego rozwoju 4.

Utrzymują się luki w zakresie wczesnej

edukacji i opieki nad dzieckiem, w szczególności

na obszarach wiejskich, co pogłębia różnice

regionalne. Uczestnictwo dzieci w wieku czterech

lat i starszych w edukacji przedszkolnej jest bliskie

średniej UE, jednak wskaźnik tego uczestnictwa

jest nadal niski w przypadku młodszych dzieci,

zwłaszcza 3-latków. Pomimo prawa dzieci

w wieku 3–5 lat do edukacji przedszkolnej nie


35

wszystkie z nich mogły zostać przyjęte do

placówek edukacji i opieki (NIK, 2019b). Problem

dotyczy głównie obszarów wiejskich, na których

w 2018 r. oferowano jedynie 67 % potrzebnych

miejsc w tej grupie wiekowej (GUS, 2018b).

Najniższe wskaźniki uczestnictwa na obszarach

wiejskich odnotowano w województwie

zachodniopomorskim (46 %), warmińsko-

mazurskim (49 %), podlaskim (51 %) i lubuskim

(52 %) (GUS, 2018b). W tych samych regionach

odnotowano stosunkowo wysoki odsetek osób

wcześnie kończących naukę (Eurostat). W 2018 r.

średni odsetek dla Polski wynosił 4,8 % i był

jednym z najniższych w UE, a w województwach

zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim

i lubuskim był bliski unijnej średniej wynoszącej

10,6 %.

Zmiany w systemie szkolnictwa pochłaniają

znaczne środki i wpływają niekorzystnie na

warunki pracy i uczenia się. Zamknięcie szkół

średnich I stopnia doprowadziło do tego, że

w 2019 r. w szkołach średnich II stopnia

rozpoczęła naukę podwójna kohorta uczniów

(Komisja Europejska, 2017). Duże miasta

borykały się z niedoborem miejsc w szkołach

średnich. Warunki nauki uległy pogorszeniu

w 34 % skontrolowanych szkół (NIK, 2019c).

Szkoły podstawowe i średnie często działają

w systemie zmianowym. Odsetek nauczycieli

pracujących w więcej niż jednej szkole wyraźnie

się zwiększył w latach 2016–2018 (NIK, 2019c).

Władze lokalne twierdzą, że rzeczywiste koszty

poniesione w okresie wdrażania reformy znacznie

przekraczają przyznane dotacje ministerialne, co

dotknęło zwłaszcza miasta na prawach powiatu

(miasta posiadające status powiatu) i gminy

miejskie (NIK, 2019c). W ogólnym ujęciu,

wydatki na edukację poniesione przez władze

lokalne rosły szybciej niż dotacje ministerialne

otrzymywane z tego tytułu (GUS, 2018b).

Zmiany w systemie szkolnictwa mogą zwiększyć

nierówność szans. Niektóre z kluczowych kwestii

to wcześniejsze ukierunkowanie uczniów na

szkoły o profilu ogólnym albo zawodowym i duże

wahania w liczebności grup szkolnych, co utrudnia

znalezienie miejsca w szkole pierwszego wyboru.

Dalej rośnie odsetek uczniów uczęszczających do

niepublicznych szkół podstawowych.

Zaobserwowano również wzrost wydatków

gospodarstw domowych na nauczanie

indywidualne (CBOS, 2018). Eksperci twierdzą, że

nowy program nauczania jest przestarzały i zbyt

skomplikowany (Marczewski, 2019b). Ocenia się,

że obciążenia nakładane na uczniów w związku

z pracą domową są nadmierne (RPO, 2019).

Wszystko to pogłębia wyzwania związane

z równością szans, wspieraniem rozwoju

umiejętności przekrojowych i wynikami

edukacyjnymi uczniów pochodzących ze

środowisk o niekorzystnej sytuacji społeczno-

ekonomicznej. Ponadto system szkolnictwa nie jest

w pełni dostosowany do potrzeb coraz większej

liczby uczniów urodzonych w innym kraju.

Dodatkowe wsparcie edukacyjne dla takich

uczniów jest ograniczone i brakuje odpowiednich

wytycznych metodologicznych na szczeblu

krajowym, w tym dotyczących zajęć

przygotowawczych organizowanych przez szkoły.

Nadal kładzie się nacisk na poprawę edukacji

integracyjnej, co zostało odzwierciedlone

w krajowym programie reform na 2019 r., ale

wśród interesariuszy utrzymują się obawy

związane z nauczaniem indywidualnym. .

Niedawno pogłębił się problem niedoboru

nauczycieli, a atrakcyjność zawodu nauczyciela

pozostaje niska. Wynagrodzenia nauczycieli są

niskie w porównaniu ze średnimi płacami

absolwentów szkół wyższych, zwłaszcza

wynagrodzenia młodych nauczycieli i nauczycieli

przedszkolnych. Wprowadzone w 2019 r.

podwyżki wynagrodzeń nie zakończyły w sposób

definitywny strajków nauczycieli, które rozpoczęły

się w kwietniu 2019 r. W dużych aglomeracjach

miejskich trudno jest zatrudnić wystarczającą

liczbę nauczycieli. Problem zwiększonego

niedoboru nauczycieli dotyczy w szczególności

takich dziedzin, jak języki obce, matematyka, ICT

i nauki przyrodnicze oraz wczesna edukacja

i opieka nad dzieckiem. Skutki organizacyjne

reformy systemu szkolnictwa (zob. powyżej) nie

przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności

zawodu nauczyciela. Wyniki badania PISA

wykazały, że odsetek uczniów zgadzających się

z opinią, że ich nauczyciel czerpie radość

z wykonywania swojej pracy, jest jednym

z najniższych w OECD (59 % w porównaniu ze

średnią 74 %), natomiast uczniowie uzyskiwali

lepsze wyniki, jeśli postrzegali swojego

nauczyciela jako bardziej entuzjastycznego

(OECD, 2019d). Podjęto pewne działania w celu

poprawy jakości kształcenia wstępnego

nauczycieli oraz możliwości ustawicznego

doskonalenia zawodowego. Konieczne jest


36

monitorowanie ich skuteczności oraz wpływu na

umiejętności nauczycieli.

Realizowana jest reforma kształcenia

i szkolenia zawodowego, ale nie można jeszcze

ocenić jej wpływu na poprawę dopasowania

kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy.

Zmieniono strukturę i zakres podstawowych

programów wstępnego kształcenia zawodowego.

Nauczyciele są obecnie zobowiązani do odbycia

obowiązkowego okresowego szkolenia

praktycznego w przedsiębiorstwach.

Zaproponowano pewne zachęty dla pracodawców

do angażowania się w kształcenie i szkolenie

zawodowe, ale ich zakres i skala są ograniczone.

Możliwości uczenia się w miejscu pracy są nadal

niewystarczające. W latach 2017–2018 tylko 15 %

uczniów wzięło udział w programach łączących

naukę w szkole z praktyką w miejscu pracy. W

2018 r. zatrudnionych było 78 % niedawnych

absolwentów kształcenia i szkolenia wstępnego, co

jest wynikiem zgodnym ze średnią UE wynoszącą

79 %, przy czym sytuacja na rynku pracy była

szczególnie korzystna.

Obecnie wdrażana jest reforma szkolnictwa

wyższego z 2018 r., która zmienia modele oceny,

zarządzania i finansowania. Utworzono nowe

instytucje ds. zapewniania jakości, takie jak Rada

Doskonałości Naukowej i Komisja Ewaluacji

Nauki. Instytucje szkolnictwa wyższego

wprowadzają zmiany w swoich strukturach

organizacyjnych, między innymi wdrażają nowe

statuty, dokonują reorganizacji personelu i tworzą

rady naukowe. Przeprowadzenie pierwszej pełnej

oceny będzie możliwe dopiero po zakończeniu

pierwszego pełnego cyklu oceny naukowej i po

ukończeniu studiów wyższych przez pierwszych

studentów objętych nowym programem studiów.

Wstępne przesłanki wskazują jednak na to, że

reforma z 2018 r. może nie być w pełni skuteczna

w poprawie jakości nauczania. W nowej ustawie

brakuje jasności co do wymogów stawianych

wykładowcom w odniesieniu do wstępnych

szkoleń pedagogicznych oraz wsparcia na rzecz

ustawicznego doskonalenia zawodowego.

Nauczyciele akademiccy osiągający gorsze wyniki

w dziedzinie publikacji naukowych mogą zostać

przeniesieni na stanowiska dydaktyczne,

utworzone zgodnie z nowymi przepisami (Żylicz,

2019). Z uwagi na brak szczegółowych

wytycznych dotyczących oceny szkół

doktoranckich efektywność procesu ich

powstawania jest również wątpliwa (tamże).

Umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego

pozostaje w Polsce ograniczone (Komisja

Europejska, 2019b). Mimo że odsetek studentów

zagranicznych lub studentów będących

cudzoziemcami wzrósł do 4 % w 2017 r., jest on

nadal niższy od średniej OECD (OECD, 2019a).

Eksperci twierdzą, że bieżące środki nie są

wystarczające do zachęcenia pracowników do

międzynarodowej mobilności (Kosmalska, 2019).

Odsetek młodych osób podejmujących studia

wyższe utrzymuje się na wysokim poziomie,

natomiast finansowanie szkolnictwa wyższego

pozostaje na niskim poziomie. Odsetek osób

podejmujących studia wyższe zmniejszył się

nieznacznie w ciągu ostatnich kilku lat. Według

badania PISA (OECD, 2019d) status społeczno-

ekonomiczny silnie wpływa na oczekiwania

studentów związane z ukończeniem studiów

wyższych. Mimo tego, od 2018 r. wyższe

wykształcenie miało 46 % osób w wieku 30–34

lat, co znacznie przekracza średnią UE na

poziomie 41 %. Kobiety podejmują i kończą studia

wyższe częściej niż mężczyźni. W tej grupie

wiekowej różnica 19 punktów procentowych

między kobietami a mężczyznami w poziomie

wykształcenia jest jedną z najwyższych w UE.

Wydatki w przeliczeniu na studenta studiów

stacjonarnych w pełnym wymiarze czasu są nadal

znacznie niższe od średniej UE (w PPS): 7 000

EUR w porównaniu z 10 817 EUR.

Udział w kształceniu dorosłych nieco się

poprawił, ale nadal jest ograniczony. W 2018 r.

jedynie 5,7 % dorosłych w wieku 25–64 lat

uczestniczyło w formalnym lub nieformalnym

uczeniu się w ciągu ostatnich czterech tygodni

przed badaniem (średnia UE: 11,1 %). Tylko 1 %

osób o niskim poziomie wykształcenia to dorośli

słuchacze, w porównaniu ze średnią UE

wynoszącą 4,3 %. Postępy w zakresie koordynacji

polityki kształcenia dorosłych były jak dotąd

ograniczone. Wdrażanie Krajowych Ram

Kwalifikacji zostało opóźnione, a zatem ich

wykorzystanie przez pracodawców i pracowników

pozostaje ograniczone. W styczniu 2019 r. rząd

przyjął ogólną część Zintegrowanej Strategii

Umiejętności. Plan jej wdrożenia ma zostać

przygotowany w oparciu o współpracę z OECD.

Jednocześnie właściwe ministerstwa opracowują

plany rozwoju dotyczące konkretnych


37

umiejętności, takie jak Program Rozwoju

Kompetencji Cyfrowych do 2030 roku.

Polityka społeczna i włączenie społeczne

Odsetek ludności zagrożonej ubóstwem

zmniejszał się do 2017 r., a w 2018 r. pojawiły

się oznaki jego stabilizacji albo wzrostu.

Odsetek osób zagrożonych ubóstwem lub

wykluczeniem społecznym (wskaźnik AROPE)

w Polsce stale się zmniejszał od momentu

przystąpienia do UE i wynosił 18,9 % w latach

2017–2018, co jest wartością znacznie poniżej

średniej UE. Istnieją jednak dość duże różnice

między regionami. W Polsce Wschodniej

wskaźnik AROPE jest wysoki i wynosi 27 %. Jest

to poziom prawie dwukrotnie wyższy niż

w regionie Polski odnotowującym najlepszy

wynik, czyli w województwie mazowieckim –

14,3 %. W 2018 r. zmalał również odsetek osób

dotkniętych deprywacją materialną i deprywacją

społeczną, zgodnie z tendencją w całej UE (15

).

Wskaźnik ubóstwa trwałego (16

) zwiększył się

nieznacznie z 9,1 % w 2017 r. do 10,5 % w 2018 r.

Wskazuje to, że więcej osób pozostaje dotkniętych

ryzykiem ubóstwa przez długi okres, nie

doświadczając poprawy sytuacji. Dane z badania

budżetów gospodarstw domowych wskazują, że

w 2018 r. wzrosła częstotliwość występowania

wszystkich wskaźników ubóstwa materialnego.

Ukierunkowanie transferów socjalnych jest

nieadekwatne. W 2017 r. adekwatność wsparcia

dochodu minimalnego była niższa od średniej UE,

a zakres tego wsparcia plasował się jedynie nieco

powyżej (17

). Największy wzrost skrajnego

ubóstwa odnotowany w badaniu budżetów

(15) Wskaźnik deprywacji materialnej i społecznej (MSD)

powstał w wyniku przeglądu wskaźnika deprywacji materialnej (MD). Uwzględnia on szersze pojęcie

deprywacji, ponieważ obejmuje również kwestie związane z aktywnością społeczną, podczas gdy wskaźnik

deprywacji mierzył jedynie deprywację materialną. Opiera

się na 13 pozycjach uznawanych za niezbędne (niektóre z nich pokrywają się z pozycjami objętymi wskaźnikiem

deprywacji materialnej). Wskaźnik deprywacji materialnej i społecznej to odsetek osób w całkowitej liczbie ludności,

które to osoby nie mogą sobie pozwolić (z powodu

wymuszonej niemożności) na co najmniej 5 z 13 pozycji umieszczonych w wykazie wskaźnika deprywacji

materialnej i społecznej (w przypadku wskaźnika deprywacji materialnej były to co najmniej 3 pozycje z 9).

(16) Odsetek osób, które są obecnie biedne i które były biedne

również przez 2 z 3 lat ostatnich lat. (17) Zgodnie z analizą porównawczą dotyczącą minimalnego

dochodu w ramach SPC (zob. Komisja Europejska, 2020c).

gospodarstw domowych dotyczy osób/rodzin

utrzymujących się ze świadczeń socjalnych

(innych niż emerytury i renty oraz renty

inwalidzkie), co wskazuje na uchybienia

w systemie zabezpieczenia społecznego.

W połowie 2019 r. świadczenie wychowawcze

w ramach programu 500+ stało się świadczeniem

uniwersalnym, ale jego wartość nominalna

pozostała niezmieniona przez 4 lata. Zapewnienie

powszechnego dostępu do ochrony socjalnej nadal

stanowi wyzwanie. Pracownicy zatrudnieni na

podstawie niektórych umów cywilnoprawnych nie

mają formalnego dostępu do zasiłku dla

bezrobotnych, świadczeń z tytułu macierzyństwa,

emerytur/rent rodzinnych i rent inwalidzkich.

Usługi społeczne są nadal słabo rozwinięte.

Ostatnie najważniejsze inicjatywy rządowe

w ramach polityki społecznej koncentrowały się na

zwiększaniu transferów socjalnych przy

mniejszym nacisku na udostępnianie usług

społecznych (18

), pomimo rosnących potrzeb. W

Polsce brakuje strategii na rzecz zapewnienia

równego dostępu do wysokiej jakości,

przystępnych cenowo i zrównoważonych usług

społecznych świadczonych na poziomie

społeczności lokalnych, obejmującej wymierne

cele i określającej finansowanie krajowe. Przyjęta

w 2019 r. ustawa o realizowaniu usług

społecznych przez centrum usług społecznych ma

na celu stworzenie zintegrowanych usług

społecznych, lecz jej wpływ jest niepewny ze

względu na brak finansowania krajowego

i potencjalne nadmierne poleganie na funduszach

europejskich, które nie mogą zagwarantować

trwałości reformy. Ponadto przyjęty w ustawie

model umożliwia gminom podejmowanie decyzji

co do tego, jakie programy usług będą przez te

centra oferowane, komu i za jaką opłatą – nie

naruszając jednak reguł świadczenia usług

społecznych na podstawie innych przepisów – co

zwiększa ryzyko dalszej fragmentacji świadczenia

usług między gminami. Nie wiadomo jeszcze, czy

w ramach tego modelu może być rozwijany

potencjał organizacji pozarządowych –

dotychczasowego ważnego dostawcy usług

społecznych. Nie obserwuje się postępów we

(18) Ma służyć rozwiązaniu kwestii barier utrudniających

integrację społeczną i integrację na rynku pracy osób

znajdujących się w trudnej sytuacji (np. ze względu na

obowiązki opiekuńcze, niepełnosprawność, rozpad rodziny, zadłużenie, uzależnienie od środków odurzających,

bezdomność).


38

wdrażaniu skutecznej koordynacji między

usługami społecznymi i zdrowotnymi. Ponadto

współpraca między lokalnymi służbami

zatrudnienia i służbami socjalnymi pozostaje

ograniczona. Utrudnia to zsynchronizowane

interwencje na rzecz osób długotrwale

bezrobotnych i biernych zawodowo. Nowy model

będzie trudny do wdrożenia, jeśli pracownikom

socjalnym i pozostałym zatrudnionym w tym

sektorze nie zostaną zapewnione godne warunki

pracy, w tym godziwa płaca.

Sytuacja osób z niepełnosprawnościami i ich

opiekunów nie uległa poprawie. Nieznacznie

wzrosły świadczenia pieniężne, ale nie podjęto

działań mających zachęcać osoby

z niepełnosprawnościami i ich opiekunów do

podejmowania pracy. Świadczenie usług

opiekuńczych i usług szczególnej opieki pozostaje

niewystarczające (MRPiPS, 2019). Polska ustawa

o pomocy społecznej nie uwzględnia pomocy

osobistej ani opieki wyręczającej w ramach

świadczeń objętych zakresem tej ustawy. Obecnie

trwa reforma Solidarnościowego Funduszu

Wsparcia Osób Niepełnosprawnych, który

ustanowiono w 2018 r. w celu zaradzenia tej

sytuacji. Środki finansowe uzyskane w ramach tej

reformy mogłyby zostać wykorzystane na inne

cele.

Opiekę długoterminową w dalszym ciągu

świadczą głównie opiekunowie nieformalni,

często członkowie rodziny, którym brakuje

odpowiedniego wsparcia instytucjonalnego.

W porównaniu ze średnią OECD, osoby

mieszkające w ośrodkach opieki długoterminowej

w Polsce narażone są na większe ryzyko związane

ze zdarzeniami z zakresu bezpieczeństwa

pacjentów, w tym na zakażenia związane z opieką

zdrowotną i odleżyny (OECD, 2019c). Liczba

pracowników opieki długoterminowej na 100 osób

w wieku co najmniej 65 lat jest bardzo niska

(jeden pracownik w Polsce, podczas gdy średnia w

OECD28 to pięciu pracowników; OECD, 2019b).

Analogicznie, wydatki publiczne na opiekę

długoterminową na poziomie 0,5 % PKB w 2016 r.

są bardzo niskie w porównaniu ze średnią UE

(1,6 %) (Komisja Europejska, 2018b).

Kompleksowe podejście strategiczne oparte na

analizie potrzeb osób wymagających opieki

długoterminowej oraz ich opiekunów, a także

określenie źródeł finansowania stanowiłyby

pierwszy krok na drodze do rozwiązania obecnych

i przyszłych wyzwań demograficznych.

Zdrowie

W ciągu ostatnich 10 lat poprawiły się wyniki

w dziedzinie zdrowia, ale istnieją obszary

wymagające poprawy. Oczekiwana długość życia

w chwili urodzenia jest nadal 3,3 roku krótsza od

średniej UE, przy czym różnica między osobami

najlepiej i najgorzej wykształconymi wynosi 9,2

roku, a różnice między regionami dochodzą do 3,5

roku w przypadku mężczyzn i 2,5 roku

w przypadku kobiet (dane Eurostatu na 2018 r.).

W latach 2011–2016 wskaźnik liczby zgonów

możliwych do uniknięcia dzięki profilaktyce

zmniejszył się o około 10 %, jednak w dalszym

ciągu przekracza średnią UE o ponad jedną trzecią.

Jednocześnie wydatki na profilaktyczną opiekę

zdrowotną w Polsce wynoszą mniej niż połowa

średniej unijnej w ujęciu nominalnym (34 EUR

w porównaniu z 89 EUR na osobę). Behawioralne

czynniki ryzyka, na które można mieć wpływ

przez styl życia, takie jak dieta, palenie tytoniu

i spożywanie alkoholu, odpowiadają za prawie

połowę wszystkich zgonów w Polsce. W tym

samym okresie wzrosła umieralność na raka

prostaty, piersi i jelita grubego, co uwydatnia

wyzwania związane ze świadczeniem usług

w zakresie badań przesiewowych. Chociaż

wprowadzenie w 2015 r. szybkiej ścieżki

onkologicznej poprawiło dostęp do wcześniejszego

wykrywania i opieki, to późna diagnostyka i długi

czas oczekiwania na badania diagnostyczne wciąż

stanowią problem. Dzięki Narodowej Strategii

Onkologicznej jakość opieki onkologicznej

w latach 2020–2030 powinna ulec poprawie; jej

wpływ będzie można jednak ocenić dopiero po

pewnym czasie.

Dostęp do opieki zdrowotnej pozostaje

wyzwaniem. W 2018 r. odsetek ludności polskiej

zgłaszającej niezaspokojone potrzeby w zakresie

badań medycznych ze względu na koszty,

odległość albo czas oczekiwania nieznacznie

wzrósł do 4,2 % czyli poziomu wyraźnie wyższego

od unijnej średniej – 2 %. Odsetek ten jest

znacznie wyższy w przypadku grup o niskich

dochodach. W 2018 r. średni czas oczekiwania na

usługi specjalistyczne wynosił 3,4 miesiąca, przy

czym najdłuższy średni czas oczekiwania

odnotowano w przypadku usług

endokrynologicznych (11 miesięcy)


39

i stomatologicznych (8,5 miesiąca). Pod koniec

2019 r. Polska realizowała projekty w zakresie e-

zdrowia mające na celu poprawę dostępu do opieki

zdrowotnej, takie jak platforma „Internetowe

Konto Pacjenta” oraz projekty pilotażowe

dotyczące e-recept i elektronicznych skierowań.

Zgodnie z oczekiwaniami e-recepty mają być

obowiązkowe od stycznia 2020 r., a elektroniczne

skierowania – od 2021 r.

System opieki zdrowotnej jest

niedofinansowany i brakuje mu

długoterminowych ram strategicznych. Brak

długoterminowej wizji rozwoju negatywnie

wpływa na funkcjonowanie systemu, decyzje

inwestycyjne i podział zasobów. W 2017 r.

całkowite wydatki na opiekę zdrowotną

w przeliczeniu na osobę wyniosły 1 507 EUR

(dostosowane do różnic w sile nabywczej) i były

jednymi z najniższych w UE. W ostatnich 15

latach publiczne wydatki na służbę zdrowia (4,6 %

PKB) stanowiły średnio około 70 % całkowitych

wydatków na opiekę zdrowotną. Świadczenia

zdrowotne niefinansowane ze środków

publicznych stanowiły 23 % wszystkich wydatków

na ochronę zdrowia, a ich udział był wyższy niż

średnia UE (16 %), przy czym większość tych

wydatków odnosiła się do leków ambulatoryjnych

(OECD/European Observatory on Health Systems

and Policies, 2019; NIK, 2019a). W 2017 r. około

9 % gospodarstw domowych zgłosiło, że

w niektórych przypadkach nie były w stanie nabyć

przepisanych lub zalecanych leków (GUS, 2018a).

Możliwe jest bardziej efektywne wykorzystanie

zasobów w sektorze szpitalnym. W 2017 r. ponad

jedną trzecią (34 %) wydatków na opiekę

zdrowotną pochłonęło leczenie szpitalne – odsetek

ten jest jednym z najwyższych w UE. Liczba łóżek

szpitalnych jest duża – 6,6 na 1 000 osób w 2017 r.

w porównaniu ze średnią UE na poziomie 5,0 – ale

struktura geograficzna ich rozmieszczenia jest

nierównomierna, a wskaźnik obłożenia niski (66 %

w porównaniu z 77,5 % w UE, dane Eurostatu).

Wprowadzona w październiku 2017 r. sieć szpitali

obejmowała 600 z ponad 900 działających w kraju

szpitali i miała skrócić czas oczekiwania oraz

zapewnić kompleksowe leczenie. Cel ten nie został

osiągnięty, a sytuacja finansowa szpitali

pogorszyła się. W czerwcu 2019 r. zadłużenie

szpitali wyniosło 14 mld PLN.

Wiele zabiegów medycznych obecnie

wykonywanych w szpitalach można

przeprowadzać poza szpitalem po niższych

kosztach. Niektóre zabiegi z zakresu diagnostyki,

opieki specjalistycznej medycznej i rehabilitacji są

niepotrzebnie przeprowadzane w szpitalach

z przyczyn związanych z zachętami finansowymi,

które stanowią część systemu opieki zdrowotnej.

Czynniki ograniczające dostępność, takie jak długi

czas oczekiwania, sprawiają, że niektórzy pacjenci

zgłaszają się do szpitalnych oddziałów

ratunkowych, nawet jeśli nie potrzebują pilnie

pomocy, co powoduje przeciążanie tych

oddziałów. Prowadzone są obecnie liczne

pilotażowe programy mające poprawić

koordynację opieki zdrowotnej, w tym

w odniesieniu do pacjentów onkologicznych

i pewnych nowych programów leczenia. Polska

rozpoczęła procedurę służącą objęciu usług

świadczonych przez dzienne domy opieki

medycznej udzielaniem zamówień w ramach

Narodowego Funduszu Zdrowia. Nowe

rozwiązania w zakresie podstawowej opieki

zdrowotnej były testowane od lipca 2018 r.

w ramach programu pilotażowego opieki

koordynowanej w podstawowej opiece zdrowotnej

„POZ PLUS” w celu wprowadzenia zmian

w systemie opieki zdrowotnej. Od 2018 r.

prowadzone są działania pilotażowe dotyczące

Centrów Zdrowia Psychicznego, aby zapewnić

dostępność usług na terenie całego kraju. Ważne

jest, aby wnioski wyciągnięte z tych projektów

pilotażowych zostały wykorzystane do rozwinięcia

usług i rozprzestrzenienia ich w pozostałych

częściach kraju.

Polska boryka się z problemem znacznego

niedoboru lekarzy i pracowników służby

zdrowia. Aby osiągnąć poziom średniej unijnej,

potrzebnych jest dodatkowo prawie 50 000 lekarzy

i 100 000 pielęgniarek (obecnie zatrudnionych jest

około 90 000 lekarzy i 225 000 pielęgniarek,

zgodnie z obliczeniami opartymi na danych

Eurostatu). Wielu wykształconych w Polsce

lekarzy pracuje za granicą, a liczba lekarzy w kraju

wzrastała średnio o mniej niż tysiąc rocznie,

chociaż maleje liczba zaświadczeń

umożliwiających lekarzom podejmowanie

zatrudnienia za granicą. Personel pielęgniarski

szybko się starzeje. 60 % wszystkich pielęgniarek

jest w wieku 50 lat lub starszym, w tym 27 %

pielęgniarek ma więcej niż 60 lat. Natomiast

pielęgniarki w wieku do 31 lat stanowią jedynie


40

7 % ogólnej liczby. Średni wiek pielęgniarek

wzrósł do około 52 lat (19

). Stwarza to potencjalne

zagrożenia dla dostępu do opieki zdrowotnej i jej

jakości. Ponadto nierównomierne rozmieszczenie

pracowników służby zdrowia w całym kraju

pogłębia wyzwania związane z brakami w zakresie

usług opieki zdrowotnej i dostępu do niej.

(19) Zgodnie z danymi Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych.

41

3.4.1. WYZWANIA W ZAKRESIE INWESTYCJI

I PRODUKTYWNOŚCI

Rozwój sytuacji w zakresie inwestycji

i produktywności

Poziom inwestycji w Polsce pozostaje

stosunkowo niski. Ożywienie inwestycji

odnotowane w 2018 r. pomogło podwyższyć

relację inwestycji do PKB z około 17 % w 2017 r.

do poziomu nieco powyżej 18 % w 2018 r.

i w pierwszych trzech kwartałach 2019 r. Jest to

poziom znacznie niższy od średniej UE (wykres

3.4.1). Wydatki publiczne były główną siłą

napędową ożywienia inwestycji w 2018 r., podczas

gdy na początku 2019 r. szybciej rosły inwestycje

prywatne. Biorąc jednak pod uwagę prognozowane

spowolnienie gospodarcze (zob. sekcja 1)

i nadchodzące zmiany w świetle trwających

negocjacji w sprawie funduszy UE na lata 2021–

2027, perspektywy ożywienia inwestycji są

niepewne.

Wykres 3.4.1: Wskaźniki inwestycji

4-kwartalna średnia ruchoma wartości w cenach

bieżących, niewyrównywana sezonowo.

Źródło: Eurostat

W 2018 r. i na początku 2019 r. nastąpiło długo

oczekiwane ożywienie inwestycji prywatnych.

Relacja inwestycji prywatnych do PKB była

stosunkowo niska od wielu lat, zwłaszcza

w porównaniu z innymi państwami UE

nadrabiającymi dystans rozwojowy(zob. Komisja

Europejska, 2017, 2018a, 2019b). Relacja ta

zmniejszyła się z 15,6 % w 2015 r. do 13,5 % PKB

w 2018 r. Od początku 2019 r. w inwestycjach

prywatnych pojawiło się ożywienie: wzrost

w ujęciu rocznym wyniósł 14,1 % (III

kw. 2019 r.). Ożywienie inwestycji na początku

2019 r. można odczytywać jako efekty

wymuszanych przez długi okres wysokiego

wykorzystania mocy produkcyjnych decyzji

inwestycyjnych, które wcześniej były odkładane.

W kontekście utrzymujących się barier dla

inwestycji (zob. Komisja Europejska, 2018a,

2019b, ramka 3.5.1) oraz pogarszającej się

prognozy dla popytu międzynarodowego nie ma

pewności co do perspektyw inwestycji

prywatnych. Potwierdziła to część najnowszych

badań wskazująca, że zaledwie 16 %

przedsiębiorców planuje zwiększyć inwestycje

w najbliższej przyszłości (NBP, 2019b).

Wahania tendencji w zakresie inwestycji

publicznych, związane głównie

z wykorzystaniem funduszy UE, mają duży

wpływ na całą działalność inwestycyjną.

Inwestycje publiczne wyrażone jako odsetek PKB

były w Polsce stosunkowo wysokie. W 2018 r.

relacja inwestycji publicznych do PKB wyniosła

4,7 %, czyli znacznie przewyższyła średnią unijną

(2,9 %) i wskaźniki w większości państw

o porównywalnych gospodarkach w regionie.

W znacznym stopniu przyczyniły się do tego

środki UE. Oznacza to, że tendencje w zakresie

inwestycji publicznych mają wpływ na ogólne

wyniki inwestycyjne w Polsce. Od 2016 r. dzięki

środkom UE w okresie budżetowym 2014–2020

w coraz większym stopniu wspierano inwestycje

publiczne; oczekuje się, że finansowanie to

osiągnie najwyższy poziom w latach 2019–2020.

W perspektywie średnioterminowej rola funduszy

UE w inwestycjach publicznych ma się jednak

zmniejszyć, ponieważ środki przyznane Polsce

będą prawdopodobnie niższe w porównaniu

z poprzednim okresem. Oznacza to, że w celu

utrzymania lub zwiększenia stopy inwestycji

należałoby uruchomić dodatkowe środki prywatne

lub publiczne.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji

Strategicznych i krajowy bank rozwoju

wspierają inwestycje w Polsce. Od 2015 r.

całkowite finansowanie w ramach tego

instrumentu w Polsce wyniosło około 3,9 mld

EUR i ma wygenerować dodatkowe inwestycje

o wartości 21 mld EUR. Na projekty w zakresie

infrastruktury i innowacji przeznaczono 3,7 mld

EUR. W szczególności, przewoźnik kolejowy

3.4. KONKURENCYJNOŚĆ, REFORMY I INWESTYCJE

3.4. Konkurencyjność, reformy i inwestycje

42

otrzymał środki unijne w ramach planu

inwestycyjnego dla Europy o wartości około 47,5

mln EUR. Ponadto 212 mln EUR przeznaczono na

finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw

(MŚP). Oczekuje się, że lepszy dostęp do

finansowania przyniesie korzyści ogółem prawie

75 200 MŚP i spółkom o średniej kapitalizacji. Do

końca 2020 r. wszystkie instrumenty finansowe

UE mają zostać objęte nowym programem

InvestEU. InvestEU skupi się na obszarach

istotnych dla Polski: zrównoważonej

infrastrukturze, badaniach naukowych

i innowacjach, transformacji cyfrowej,

inwestycjach społecznych i umiejętnościach. Bank

Gospodarstwa Krajowego (BGK), będący

krajowym bankiem rozwoju i promocji, wspiera

wzrost gospodarczy poprzez finansowanie

projektów infrastrukturalnych. Ma również na celu

promowanie przedsiębiorczości i rozwój

mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich

przedsiębiorstw przez oferowanie gwarancji

i instrumentów zabezpieczających. BGK prowadzi

również działalność w zakresie pobudzania

współpracy między przedsiębiorstwami, sektorem

publicznym i instytucjami finansowymi.

Wyraźnie wzrasta wydajność pracy, ale

utrzymują się pewne słabości związane

z czynnikami pobudzającymi wydajność.

Wzrost wydajności pracy jest od kilku lat jednym

z najszybszych w UE (sekcja 1). Towarzyszył mu

silny wzrost płac, który stopniowo zmniejszał

wciąż znaczną różnicę między poziomem

wynagrodzeń w Polsce a średnią UE. Różnica

w wydajności między dużymi i małymi

przedsiębiorstwami w Polsce jest jedną

z najwyższych w UE. W połączeniu z relatywnie

wysokim odsetkiem małych firm sprawiło to, że

wydajność jest wciąż niższa od średniej UE (zob.

Bauer et al., 2020). Poza inwestycjami

kapitałowymi, (sekcja 1), wzrost wydajności

można zatem osiągnąć również poprzez

uwolnienie potencjału wzrostu przedsiębiorstw.

Obejmuje to usunięcie barier związanych

z otoczeniem regulacyjnym przedsiębiorstw (zob.

ramka 3.5.1), dostępność wykwalifikowanej siły

roboczej i skuteczne upowszechnianie innowacji

w całej gospodarce.

Innowacje

Polska podejmuje działania mające na celu

zwiększenie zdolności innowacyjnych

gospodarki, ale znaczny wzrost innowacji wciąż

jeszcze się nie pojawił. Polska w dalszym ciągu

osiąga tylko umiarkowane wyniki w Europejskim

Rankingu Innowacyjności z 2019 r. (Komisja

Europejska, 2019d). Całkowite wydatki na badania

i rozwój utrzymują się na niskim poziomie – 1,2 %

PKB w porównaniu ze średnią UE wynoszącą

2,1 % w 2018 r. – przy czym wciąż istnieją różnice

regionalne. Mimo że wydatki przedsiębiorstw na

badania i rozwój wzrosły ponad czterokrotnie

w ciągu ostatnich dziesięciu lat, pozostają one na

poziomie poniżej średniej UE (20

). Jeśli chodzi

o produkcję innowacyjną, nie można jeszcze

zaobserwować żadnych istotnych wyników. Widać

to na przykładzie jedynie powolnego wzrostu

aktywności patentowej i udziału w eksporcie

zaawansowanych technologicznie produktów

w ostatnich latach, jak pokazują statystyki

Europejskiego Urzędu Patentowego (21

).

Rozszerzony system korzystnego opodatkowania

dochodów z badań i innowacji, ulga podatkowa

„Innovation Box” (22

), której wykorzystanie

szybko rośnie, oraz wprowadzenie nowej

uproszczonej formy spółki akcyjnej mogą

stanowić wsparcie dla innowacyjnych

przedsiębiorstw. Rozwój rynków wysokiego

ryzyka pozostaje kluczowy dla ułatwienia rozwoju

innowacyjnych przedsiębiorstw. Środki mające na

celu zwiększenie zdolności innowacyjnych

gospodarki doprowadziłyby do dalszych postępów

w realizacji celu zrównoważonego rozwoju 9.

Polskie przedsiębiorstwa, zwłaszcza te małe,

powoli wdrażają technologie cyfrowe. W mniej

niż 8 % małych przedsiębiorstw poziom

transformacji cyfrowej jest wysoki w porównaniu

z 50 % dużych przedsiębiorstw (Komisja

Europejska, 2020b). Wykorzystanie robotów jest

raczej ograniczone, w 2019 r. korzystało z nich

średnio 7,5 % przedsiębiorstw. Ograniczone

wykorzystanie technologii cyfrowych może

wynikać w pewnym stopniu z trudności

przedsiębiorstw w zatrudnianiu specjalistów,

pomimo wysokiego odsetka absolwentów

w dziedzinie nauk przyrodniczych, inżynierii

(20) Poziom nakładów w Polsce wzrósł z 0,2 % PKB w 2008 r.

do 0,8 % w 2018 r., przy średniej unijnej wynoszącej 1,4 % w 2018 r. (Eurostat).

(21) https://www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/statistics.html#applications

(22) Ulgę „Innovation Box” wprowadzono w 2019 r.; obejmuje

ona preferencyjną stawkę podatku w wysokości 5 % od dochodów generowanych przez prawa własności

intelektualnej.

https://www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/statistics.html#applications

https://www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/statistics.html#applications


43

i informatyki (zob. sekcja 3.3).

Mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa

mają również ograniczony dostęp do

specjalistycznych szkoleń w zakresie ICT ze

względu na brak dostępności personelu oraz

problemy związane z kosztami i płacami.

W ramach krajowej strategii „Przemysł 4.0” rząd

zorganizował warsztaty mające na celu

zaznajomienie MŚP z praktycznym

wykorzystaniem rozwiązań cyfrowych, takich jak

sztuczna inteligencja, obliczenia wielkiej skali

i druk 3D.

Polska wprowadza środki mające na celu

poprawę wyników działalności naukowej.

Ustawa z 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym

i nauce jest w trakcie wdrażania, a akty

wykonawcze do ustawy są przygotowywane

i uchwalane. Nowe kryteria oceny dotyczące

organizacji naukowych podkreślają znaczenie

współpracy międzynarodowej

i umiędzynarodowienia nauki. Pierwszą edycję

programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia

badawcza” zakończono w październiku 2019 r.,

wybierając 10 uniwersytetów, które otrzymają

wsparcie w swojej działalności badawczej. Nowa

konfiguracja rad uczelni, obejmująca zewnętrzne

zainteresowane strony, może pozytywnie wpłynąć

na społeczne i gospodarcze oddziaływanie

uniwersytetów. Kształcenie doktorantów zostało

zreorganizowane poprzez ustanowienie

odpowiednich szkół doktorskich, które mogą być

prowadzone przez instytucje szkolnictwa

wyższego. W 2019 r. Ministerstwo Nauki

i Szkolnictwa Wyższego zainicjowało reformę

Polskiej Akademii Nauk, mającą na celu m.in.

zwiększenie uprawnień Prezesa Akademii

w zakresie nadzoru nad instytutami naukowymi

PAN, przegląd zewnętrzny instytutów oraz

wprowadzenie minimalnego poziomu płac dla

naukowców.

Potencjał współpracy środowiska naukowego ze

środowiskiem biznesu nadal nie jest w pełni

wykorzystywany. Współpraca między

przedsiębiorstwami a instytutami naukowymi nie

poprawia się, co potwierdzają najnowsze dane

dotyczące wspólnych publikacji przedsiębiorstw,

środowisk naukowych oraz badania publiczne

finansowane przez sektor prywatny (Komisja

Europejska, 2019a). W 2019 r. powstała „Sieć

Badawcza: Łukasiewicz”, które obejmuje 38

instytutów badawczych i Centrum Łukasiewicz.

Do jej głównych zadań należy zapewnienie

doskonałości badawczej i w zakresie rozwoju oraz

zapewnienie transferu wiedzy do gospodarki. Jej

celem jest wspieranie doskonałości naukowej

i komercjalizacji działalności badawczej. Centrum

pełni funkcję koordynatora w ramach sieci,

zapewniając spójność programów badawczych

instytutów z krajowymi strategiami. Rola

ośrodków transferu technologii w procesie

rozpowszechniania innowacji pozostaje

ograniczona (Komisja Europejska, 2017b; Łobacz,

2018).

3.4.2. OTOCZENIE REGULACYJNE

I INSTYTUCJONALNE

Otoczenie regulacyjne przedsiębiorstw

Pomimo ogólnie korzystnych warunków

prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce

brak pewności regulacyjnej wpływa

niekorzystnie na nastroje gospodarcze. Polscy

przedsiębiorcy korzystają ze stymulowanej

popytem sprzyjającej fazy cyklu gospodarczego,

zasadniczo nieograniczonego dostępu do rynku

pracy i finansowania. Postrzeganie otoczenia

biznesowego przez przedsiębiorstwa pogarsza się

jednak, jak wskazały różne badania organizacji

biznesowych (Konfederacja Lewiatan, 2019).

Jednym ze zidentyfikowanych kluczowych

czynników wpływających na nastroje gospodarcze

jest niepewność wynikająca z niestabilności

otoczenia regulacyjnego i instytucjonalnego,

obejmującego łatwość płacenia podatków (NBP,

2019c). Na przykład sektor handlu detalicznego

zmaga się ze znaczącymi zmianami regulacyjnymi,

które albo już wprowadzono (zakaz handlu

w niedziele), albo są w toku (podatek od sprzedaży

detalicznej). Obciążenie regulacyjne znajduje

również odzwierciedlenie w wynikach Polski

w najnowszych międzynarodowych rankingach

prowadzenia działalności gospodarczej.

W rankingu z 2020 r. zawartym w sprawozdaniu

Banku Światowego dotyczącym łatwości

prowadzenia działalności gospodarczej („Doing

Business”) Polska spadła o siedem miejsc, głównie

ze względu na bardziej uciążliwe procedury

przenoszenia własności i rejestrowania

nieruchomości oraz płacenia podatków (Bank

Światowy, 2019b). Z kolei wyniki globalnego

indeksu konkurencyjności wskazują na

niedociągnięcia w ogólnej strukturze


44

instytucjonalnej, przy czym słabe rezultaty dotyczą

między innymi regulacji rządowych, skuteczności

ram prawnych i stabilności polityki rządu (WEF,

2019).

Oprócz przeglądu przepisów regulacyjnych

z 2018 r. rząd przedstawił nowe środki mające

na celu poprawę otoczenia regulacyjnego.

Wpływ ustawy z 2018 r., tzw. Konstytucji biznesu

(zob. Komisja Europejska, 2019b), można jak

dotąd ocenić jako mieszany. Rząd wprowadza

nowe zmiany, w tym pewne ulgi w odniesieniu do

składek na ubezpieczenie społeczne, skrócenie

wymaganego minimalnego okresu

przechowywania akt pracowników, a także

wydłużenie terminów płatności VAT od importu.

Ponadto w 2020 r. weszła w życie ustawa w celu

ograniczenia zatorów płatniczych, wprowadzająca

wiążące prawnie terminy zapłaty, które mają

pomóc w rozwiązaniu problemu opóźnień

w płaceniu kontrahentom i wspierać płynność

finansową przedsiębiorstw. Oprócz tych

usprawnień dotyczących już istniejących

przedsiębiorstw istnieją inne środki zachęcające do

tworzenia nowych przedsiębiorstw, takie jak

wprowadzenie nowej prostej spółki akcyjnej

o minimalnym kapitale w wysokości 1 PLN (około

0,2 EUR).

Nowe przepisy dotyczące zamówień

publicznych mają na celu wyeliminowanie

głównych problemów w zakresie udzielania

zamówień publicznych w Polsce. System

zamówień publicznych boryka się z problemem

niskiej liczby przedsiębiorstw konkurujących ze

sobą w postępowaniach o udzielenie zamówienia,

co skutkuje wysokim odsetkiem procedur,

w których otrzymano tylko jedną ofertę. Nowe

przepisy dotyczące udzielania zamówień

publicznych, które przyjęto jesienią 2019 r. i które

mają wejść w życie w 2021 r., mają na celu

sprostanie tym wyzwaniom. Ułatwiają one udział

przedsiębiorstw w zamówieniach publicznych

i ogólnie regulują znacznie szerszą część cyklu

zakupu niż sam wybór wykonawców. Ustawa

wprowadza mechanizmy wdrażania polityki

udzielania zamówień publicznych. Nakłada ona

między innymi wymóg mechanizmu korekty cen

w umowach długoterminowych, wprowadza

płatności częściowe w przypadku dłuższych umów

i wyklucza stosowanie nieuczciwych klauzul.

Uczestnicy rynku długo czekali na te zmiany, które

mają służyć stworzeniu lepszych warunków, aby

zwiększyć zainteresowanie przedsiębiorstw, w tym

małych i średnich, zamówieniami publicznymi.

Funkcjonowanie rynku

Integracja Polski na europejskim jednolitym

rynku jest kluczem do osiągnięcia sukcesu

w zakresie wzrostu gospodarczego. Polska nadal

pozyskuje udziały w rynku światowym i czerpie

znaczne korzyści z bezpośrednich inwestycji

zagranicznych, gdyż jest dobrze zintegrowana

w ramach europejskich łańcuchów dostaw. Polska

nadal poprawia terminowość transpozycji prawa

UE, w 2019 r. wzrosła jednak liczba

nieprawidłowo przetransponowanych dyrektyw

i toczących się postępowań w sprawie uchybienia

zobowiązaniom państwa członkowskiego (zob.

Komisja Europejska, 2020d). Lepsze stosowanie

powiązanych przepisów i norm daje możliwość

dalszego zwiększenia korzyści z jednolitego rynku

dla Polski i innych państw członkowskich.

Regulacje rynku energii elektrycznej

przyczyniają się do zakłóceń na rynku. Pomimo

wzrostu przywozu z Niemiec, Czech i Słowacji

wewnętrzna elektroenergetyczna sieć przesyłowa

nie jest wystarczająco rozwinięta, aby w pełni

wykorzystać połączenia międzysystemowe.

Ponadto Polska ogranicza za pomocą środków

regulacyjnych pełne wykorzystanie mostów

energetycznych z Litwą i Szwecją. Zmiany

regulacyjne wprowadzone na przełomie 2018

i 2019 r., będące realizacją zamierzenia rządu

służącego zamrożeniu cen energii elektrycznej

(zob. Komisja Europejska, 2019b), miały wpływ

na podstawowe elementy rynku energii, takie jak

rentowność, przychody i potencjał wzrostu

dostawców. Wynikające z tego zakłócenia cen

energii mogą również zmniejszyć skuteczność

polityk w zakresie efektywności energetycznej,

ograniczyć zachęty do stosowania odnawialnych

źródeł energii i mogą mieć negatywny wpływ na

finanse publiczne, zwłaszcza jeśli potencjalne

skumulowane straty będą dotyczyć

przedsiębiorstw w sektorze energii

kontrolowanych przez państwo.

Na rynku gazu pozycja dominująca firmy

państwowej zakłóca rynek. W 2018 r. udział

w rynku PGNiG w dalszym ciągu wzrastał, z 80 %

do ponad 82 %. Zmiana ta wynikała ze znacznego

zmniejszenia zakupów gazu od innych państw

członkowskich UE przez dużych (przemysłowych)


45

odbiorców końcowych (URE, 2019) oraz wzrostu

liczby długoterminowych umów między PGNiG

a energochłonnymi sektorami przemysłu (PGNiG,

2019). Ograniczenie konkurencji na rynku gazu

i dominacja umów długoterminowych mogą

prowadzić do wzrostu cen gazu dla gospodarstw

domowych i konsumentów przemysłowych,

ograniczenia inwestycji w sektorze gazowym oraz

utrudnień w dekarbonizacji gospodarki

i ograniczenia przyszłej roli gazów ze źródeł

odnawialnych w Polsce.

W Polsce dochodzi do kolejnej istotnej zmiany

ram zarządzania w odniesieniu do firm

państwowych. W ramach rządu powołanego po

wyborach w 2019 r. utworzono nowe Ministerstwo

Aktywów Państwowych. Ma ono nadzorować

wszystkie przedsiębiorstwa będące własnością

Skarbu Państwa i kontrolowane przez Skarb

Państwa, w tym spółki działające w sektorze

finansowym i sektorze energetycznym. Jest to

istotna zmiana w stosunku do wcześniejszych

ustaleń wynikających z ustawy o zasadach

zarządzania mieniem państwowym z 2017 r.,

w której kluczowe obowiązki nadzorcze

przekazano właściwym ministerstwom (np.

Ministerstwu Energii) i byłemu Ministerstwu

Skarbu Państwa (Komisja Europejska, 2018a).

Utworzenie nowego ministerstwa sprawującego

scentralizowany nadzór to krok w kierunku

zapewnienia zgodności z wytycznymi OECD. Nie

wiadomo jeszcze, czy pomoże to zapewnić

większą zgodność z innymi kluczowymi

wytycznymi, w tym wprowadzeniem rzetelnych

procedur przeglądu przesłanek dla własności

publicznej w gospodarce, lub standardyzacją

procedur mianowania zarządów.

Zwiększenie własności państwowej

w gospodarce pogłębia potrzebę wzmocnienia

niezależnego nadzoru i organów regulacyjnych.

W ostatnich latach zwiększyła się rola odgrywana

w gospodarce przez przedsiębiorstwa będące

własnością Skarbu Państwa, w szczególności

w kluczowych sektorach, takich jak finanse

i energia (sekcja 3.2 i Komisja Europejska, 2019b).

Podkreśla to znaczenie solidnego i niezależnego

nadzoru nad sektorem finansowym (zob. sekcja

3.2) oraz silnych i niezależnych organów

regulacyjnych, np. dla sektora energetycznego

(zob. sekcja 3.4.2).

Jakość instytucji

Niedostateczne konsultacje dotyczące wniosków

ustawodawczych nadal stanowią istotny

problem. Od 2019 r. przewodniczący rządowej

stałej komisji ma prawo zablokować projekt

ustawodawczy przedłożony przez rząd, jeżeli nie

zostały przeprowadzone konsultacje publiczne.

Ponadto utworzono Centrum Analiz

Strategicznych – nowy organ w Kancelarii Prezesa

Rady Ministrów – m.in. aby poprawić jakość

rządowych projektów ustawodawczych. Centrum

prawdopodobnie przyczyni się do usprawnienia

procesu legislacyjnego, jednak ze względu na fakt,

iż stanowi ono część Kancelarii, niepokój budzi

kwestia jego niezależności. Ponadto nadal nie

wprowadzono wymogu przeprowadzenia

konsultacji publicznych w przypadku projektów

ustaw składanych przez członków parlamentu, co

ma wpływ na ogólną jakość ustaw (Komisja

Europejska, 2018a, 2019b). Mimo że w 2018 r.

i 2019 r. w ten sposób złożono mniej projektów

ustaw, pozostaje to źródłem niepewności dla

obywateli i przedsiębiorstw, czego przykładem jest

wniosek w sprawie zniesienia limitu płatności

składek na ubezpieczenia społeczne (23

).

Nadal występuje ryzyko poważnego naruszenia

praworządności w Polsce, co może negatywnie

wpływać na zaufanie inwestorów. Zgodnie

z opinią międzynarodowych zainteresowanych

podmiotów (zob. np. EBC, 2019; OECD, 2019f)

utrzymujące się ryzyko naruszenia praworządności

zagraża skutecznemu funkcjonowaniu systemu

wymiaru sprawiedliwości i ogólnej stabilności

instytucjonalnej, zakłóca wzajemne zaufanie, a co

za tym idzie – pogarsza klimat inwestycyjny

i trwałość długoterminowego wzrostu

gospodarczego. W ciągu 2019 r. Trybunał

Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał

prawomocne orzeczenia, w których potwierdził, że

pierwotnie przyjęte w Polsce przepisy dotyczące

(23) Wniosek miał sprawić, aby najlepiej zarabiające osoby

płaciły składki na ubezpieczenia społeczne na podstawie wysokości ich całkowitego rocznego wynagrodzenia, a nie

do wysokości 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia, jak to ma miejsce obecnie. Pomysł ten był

przedmiotem publicznych dyskusji prowadzonych przez

rząd pod koniec 2019 r., jednak to posłowie przedłożyli projekt ustawy. Projekt został przesłany do komisji

parlamentarnej, a następnie wycofany ze względu na brak

poparcia. Jako że ustawa ta miałaby znaczny wpływ na

przedsiębiorstwa i pracowników, partnerzy społeczni

zwrócili się o przeprowadzenie stosownych konsultacji publicznych w tej sprawie.


46

obniżenia wieku przejścia sędziów w stan

spoczynku stanowiły naruszenie przepisów

unijnych w zakresie niezależności sądów (24

), oraz

orzeczenie w trybie prejudycjalnym dotyczące

niezależności Izby Dyscyplinarnej Sądu

Najwyższego (25

). Komisja postanowiła również

wnieść sprawę przeciwko Polsce do Trybunału

Sprawiedliwości w związku z nowym systemem

środków dyscyplinarnych wobec sędziów, który

niesie ze sobą ryzyko podważenia niezawisłości

sędziów. Ponadto Komisja postanowiła zwrócić się

do Trybunału Sprawiedliwości o wprowadzenie

środków tymczasowych przez nakazanie Polsce,

aby zawiesiła działalność Izby Dyscyplinarnej

Sądu Najwyższego (26

). W dniu 23 stycznia 2020 r.

Sejm przyjął ustawę dotyczącą funkcjonowania

sądownictwa, która według Europejskiej Komisji

na rzecz Demokracji przez Prawo („Komisji

Weneckiej”) budzi niepokój co do niezależności

sądów (27

). Nadal toczy się postępowanie wszczęte

na podstawie art. 7 ust. 1 TUE (28

).

3.4.3. ROZWÓJ INFRASTRUKTURY

Krajowa infrastruktura energetyczna starzeje

się, podczas gdy popyt na energię elektryczną

wzrasta. W 2018 r. krajowa produkcja energii

elektrycznej brutto spadła, natomiast jej zużycie

wzrosło (URE, 2019). Polska stoi w obliczu

znacznych potrzeb inwestycyjnych w zakresie

zdolności do wytwarzania energii elektrycznej,

gdyż średni wiek elektrowni węglowych wynosi

30–40 lat (Euracoal, 2019), a popyt na energię

wciąż wzrasta. W nadchodzącym dziesięcioleciu

wycofanych z eksploatacji zostanie około 25 %

obecnych krajowych mocy wytwórczych,

w których największy udział (94 %) będą miały

jednostki opalane węglem kamiennym lub węglem

brunatnym (URE, 2019). W 2018 r. udział gazu

ziemnego w zużyciu krajowym brutto (z

wyłączeniem energii elektrycznej i ciepła

pochodnego) był o 15,2 % niższy niż średnia

(24) Sprawy C-619/18 i C-192/18.

(25) Sprawy połączone C-585/18, C-624/18 i C-625/1. (26) Sprawa C-719/19.

(27) CDL-PI(2020)002-e Polska – pilna wspólna opinia na temat zmian do Ustawy o ustroju sądów powszechnych,

ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych

ustaw.

(28) Zob. uzasadniony wniosek na podstawie art. 7 ust. 1 TUE

(COM(2017)835 final), który ostatnio omówiono na posiedzeniu Rady do Spraw Ogólnych w dniu 10 grudnia

2019 r.

unijna wynosząca 23,6 %. Na niektórych

obszarach sieć dystrybucji gazu jest

niewystarczająco rozwinięta.

Sprawnie przebiega realizacja znaczących

projektów transgranicznych w sektorze gazu

i energii elektrycznej. Polska jest zaangażowana

w szereg projektów gazowych w regionie.

Postępuje budowa rurociągów

międzysystemowych z Litwą i Słowacją, choć

z pewnym opóźnieniem. Ponadto Polska

postanowiła zwiększyć przepustowość terminalu

skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Świnoujściu

oraz zbudować drugi terminal LNG w Gdańsku, co

umożliwiłoby zaspokajanie popytu na gaz

w sąsiednich państwach. Polska jest zaangażowana

w zsynchronizowanie sieci elektroenergetycznych

państw bałtyckich z europejską siecią

kontynentalną do końca 2025 r. Obejmuje to

położenie podwodnego kabla o wysokim napięciu

łączącego z Litwą oraz wzmocnienie sieci

wewnętrznej, aby zapewnić jej pełną

funkcjonalność. Realizacja projektu mającego na

celu zsynchronizowanie sieci jest w toku.

Jedną z wybranych strategii mających

zaspokoić wzrastający popyt na energię

elektryczną jest rozwój sektora wytwarzania

energii jądrowej. Zgodnie z Krajowym planem na

rzecz energii i klimatu (29

) energia jądrowa ma

poprawić dywersyfikację źródeł energii

i przyczynić się do ograniczenia udziału węgla

w wytwarzaniu energii elektrycznej

w perspektywie długoterminowej. Zgodność

przyszłych aktualizacji Programu Polskiej

Energetyki Jądrowej z ramami prawnymi

Euratomu i UE ma zasadnicze znaczenie

w kontekście rozwoju mocy wytwórczych energii

jądrowej w Polsce.

Wysoki wzrost transportu drogowego ma

wpływ na udział przewozów kolejowych

w transporcie towarów i osób. Modernizacja linii

kolejowych postępuje w wolniejszym tempie niż

rozwój dróg szybkiego ruchu. Niezadowalający

stan techniczny infrastruktury kolejowej,

ograniczenia przepustowości i przedłużające się

remonty trakcji kolejowych prowadzą do częstych

zakłóceń ruchu i ograniczeń operacyjnych pod

(29) W ciągu 2020 r. Komisja oceni ostateczne krajowe plany

w zakresie energii i klimatu przedłożone przez państwa członkowskie.


47

względem szybkości, długości pociągu

i maksymalnego nacisku osi (30

). Ma to negatywny

wpływ na konkurencyjność kolejowych

przewozów towarowych. (UTK, 2019; Pieriegud,

2019). W efekcie w latach 2005–2018 kolejowy

transport towarowy w Polsce wzrósł jedynie

o 19 %, podczas gdy transport drogowy – o 215 %

(zob. wykres 3.4.2) (GUS, 2019c). W przypadku

większości połączeń pociągi osobowe nie są

atrakcyjną alternatywą dla prywatnych

samochodów ze względu na niską częstotliwość

przejazdów oraz niewystarczające zintegrowanie

z innymi środkami transportu (Rosa, 2018;

Moskwik i Krupa, 2019; Komornicki, 2019;

Gadziński i Goras, 2019).

Wykres 3.4.2: Wyniki transportu towarowego w miliardach

tonokilometrów (tkm)

Źródło: Komisja Europejska, Główny Urząd Statystyczny

Niewystarczająco rozwinięte połączenia lądowe

hamują rozwój portów morskich w Polsce.

Główne utrudnienia wynikają po pierwsze

z nieukończonej modernizacji korytarza sieci

bazowej Bałtyk-Adriatyk i kolejowego korytarza

towarowego. Rozbudowa dostępu kolejowego do

portów morskich w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie

i Świnoujściu ma zasadnicze znaczenie dla

zwiększenia ilości towarów transportowanych

z portów morskich drogą kolejową. Stosowne

inwestycje mają zostać zrealizowane do 2022 r. Po

(30) Na przykład długość linii, na których można osiągnąć

szybkość powyżej 160 km/h, stanowi około 1 % całkowitej

długości linii kolejowych oraz odpowiednio: 120-160 km/h

– 15 %; 80-120 km/h – 43 %; do 80 km/h – 41 %. Źródło: rządowa Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu

do 2030 r.

drugie, istniejące połączenia drogowe z portami

w Gdyni i Szczecinie nie odpowiadają normom

w zakresie pojazdów ciężarowych (NIK, 2018;

Pieriegud, 2019). Ze względu na brak

kompleksowego planowania transportu

intermodalnego i transportu morskiego wydajność

inwestycji w tych sektorach jest ograniczona. Po

trzecie, zdolność przeładunkowa i liczba terminali

intermodalnych do przeładunku towarów wydaje

się ograniczona, a cyfryzacja usług intermodalnych

nie postępuje w zadowalającym tempie

(Bocheński, 2018; Pieriegud, 2019).

Mimo znacznych inwestycji w mobilność

miejską niemal połowa mieszkańców obszarów

zurbanizowanych nie ma bezpośredniego

dostępu do transportu publicznego. Szybki

rozwój obszarów otaczających miasta w ostatnich

latach doprowadził do zwiększenia

zapotrzebowania na dojazdy w takim stopniu, że

istniejący transport publiczny nie może go

zaspokoić. Odległość do najbliższego przystanku

transportu publicznego wynosi średnio 2 km, co

utrudnia korzystanie z niego oraz zmniejsza

mobilność osób, które nie mogą korzystać

z samochodów (Gadziński i Goras, 2019). Duża

zależność od transportu indywidualnego zwiększa

emisje dwutlenku węgla i inne, pogarsza

bezpieczeństwo na drodze oraz prowadzi do

zagęszczenia ruchu, co – wraz z niedostatecznie

rozwiniętą infrastrukturą dla rowerzystów

i pieszych – obniża jakość życia w miastach

(Gadziński i Goras, 2019; Komornicki, 2019).

Większość miast w Polsce przyjęła plany

zrównoważonej mobilności miejskiej, jednak nie

są one wdrażane (Gadziński i Goras, 2019).

Projekty inwestycyjne w zakresie transportu

miejskiego często prowadzą do sprzecznych

rezultatów i nie są dostosowane do polityk

lokalnych, takich jak polityka ochrony środowiska,

zdrowia oraz planowania przestrzennego. Nie

towarzyszą im również środki operacyjne mające

ograniczyć ruch zmotoryzowany.

W ostatnich latach bezpieczeństwo na drogach

w Polsce poprawiło się, jednak postęp w tej

dziedzinie wyhamował. W 2018 r. w Polsce

odnotowano 75 ofiar śmiertelnych wypadków

drogowych na milion mieszkańców, podczas gdy

średnia w UE wynosi 49. Odsetek zabitych

pieszych wynosi 29 % i jest znacznie wyższy od

średniej unijnej wynoszącej 21 %. Mimo że

w latach 2010–2016 liczba ofiar śmiertelnych na

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2005 2010 2015 2018

Ogółem Transport kolejowy

Transport drogowy


48

drodze zmalała w Polsce o 23 %, w kolejnych

dwóch latach wskaźnik ten spadł jedynie o 5 %,

a wstępne dane liczbowe za 2019 r. wskazują

nawet nieznaczny wzrost w ujęciu rok do roku

(POBR, 2020). Główne przyczyny tych

niekorzystnych zmian poziomu bezpieczeństwa na

drodze to przekraczanie dopuszczalnej prędkości,

brak ochrony niechronionych użytkowników drogi

oraz niedociągnięcia infrastrukturalne. Aby

poprawić bezpieczeństwo ruchu drogowego,

Polska skupia się na kampaniach edukacyjnych,

natomiast przestrzeganie dopuszczalnej prędkości

nie jest należycie egzekwowane, a infrastruktura

dla niechronionych użytkowników drogi nadal jest

niedostatecznie rozwinięta. Od października

2019 r. Polska jest jednym z sześciu państw

beneficjentów nowego unijnego programu

wymiany informacji na temat bezpieczeństwa

ruchu drogowego, realizowanego w ramach

partnerstw z Francją i Austrią.

Polska poczyniła znaczne postępy, jeżeli chodzi

o korzystanie z ultraszybkich i mobilnych sieci

szerokopasmowych, jednak nadal jest daleka od

osiągnięcia swoich celów w zakresie łączności.

Polska zobowiązała się do zapewnienia wszystkim

obywatelom do 2020 r. łączności o przepustowości

co najmniej 30 Mb/s, jak również zapewnienia

dostępu do połączeń internetowych o prędkości

gigabitowej w ramach celów społeczeństwa

gigabitowego do 2025 r. Mimo pewnych postępów

Polska nadal jest daleka od wypełnienia tych

zobowiązań, gdyż obecnie jedynie 66 %

gospodarstw domowych posiada dostęp do

łączności o przepustowości co najmniej 30 Mb/s,

a mniej niż 30 % jest objętych siecią gigabitową

(Komisja Europejska, 2020b). Główne przeszkody

utrudniające realizację tych zobowiązań są

związane z uwarunkowaniami geograficznymi

wpływającymi na wzrost kosztów uruchomienia

sieci. Aby wspierać rozwój szybkich sieci, władze

polskie utworzyły również nowy fundusz

szerokopasmowy. Jeżeli chodzi o uruchomienie

sieci 5G, Polska pracuje nad określeniem

warunków aukcji pionierskich pasm częstotliwości

5G (700 MHz, 3,6 GHz i 26 GHz), jednak

skuteczne uruchomienie 5G będzie wymagało

ścisłego monitorowania przez wszystkie stosowne

strony.

3.4.4. RÓŻNICE REGIONALNE

Polskie regiony szybko doganiają regiony lepiej

rozwinięte w UE, jednak nadal utrzymują się

pewne różnice. Od przystąpienia Polski do UE

w 2004 r. wszystkie regiony w Polsce rozwijały się

szybciej niż UE jako całość. Tempo obserwowanej

konwergencji ze średnią UE było jednak nierówne,

co objawia się tym, że bardziej zamożne regiony

w Polsce zmniejszają dystans rozwojowy szybciej

niż regiony mniej rozwinięte. Jeszcze bardziej

wyraźne różnice – nie tylko w procesie doganiania

regionów lepiej rozwiniętych, lecz również

w innych obszarach – są widoczne na poziomie

subregionalnym oraz między obszarami miejskimi

i wiejskimi, co tworzy wyzwania dla polityk

publicznych (Komisja Europejska, 2019b).

Infrastruktura transportowa ma wpływ na

lokalny rozwój i różnice między regionami. Od

przystąpienia Polski do UE infrastruktura drogowa

w Polsce znacznie się poprawiła (Komisja

Europejska, 2018a, 2019b). To z kolei

doprowadziło do poprawy łączności wielu

obszarów z ośrodkami działalności gospodarczej

oraz ułatwiło ich rozwój. Jednocześnie obszary

peryferyjne nadal są niedostatecznie dostępne;

dotyczy to w szczególności obszarów na

pograniczach poszczególnych województw,

względnie w sąsiedztwie granicy państwowej.

Wynika to częściowo z faktu, że inwestycje

w infrastrukturę drogową niekoniecznie są

realizowane w pierwszej kolejności na terytoriach,

do których nie jest łatwo dotrzeć drogą. Ponadto

połączenia nowo wybudowanych autostrad i dróg

ekspresowych z siecią dróg drugorzędnych nie

zawsze są wystarczające, aby zlikwidować izolację

obszarów peryferyjnych (Komornicki, 2019).

Transport publiczny wykazuje znaczne

słabości. W latach 2008–2018 długość

regionalnych i podmiejskich linii autobusowych

w Polsce skróciła się o ponad 50 % (GUS, 2010,

2019c). Ponadto częstotliwość przejazdów

autobusowych jest często nieodpowiednia, opłaty

za bilety postrzegane są jako wysokie,

a koordynacja między władzami

odpowiedzialnymi za organizację transportu

publicznego nie jest optymalna (Gadziński i Goras,

2019). Jednocześnie zmniejszyła się również

liczba kilometrów linii kolejowych, choć


49

w mniejszym stopniu (31

). Choć w ostatnich latach

zwiększyła się liczba pasażerów kolei, wzrost ten

był ograniczony ze względu na opóźnienia

w realizacji kilku projektów inwestycyjnych

w zakresie infrastruktury kolejowej. Wszystkie te

czynniki obniżają dostępność i jakość usług

transportu publicznego oraz mogą ograniczać

dostępność miejsc pracy i usług publicznych dla

osób, które nie mają możliwości korzystania

z transportu indywidualnego (Bank Światowy,

2019c).

Różnice w dostępie do usług publicznych,

w szczególności do opieki zdrowotnej, stanowią

coraz bardziej naglący problem. Liczba

pracowników służby zdrowia oraz dostępność

świadczeń zdrowotnych i infrastruktury

zdrowotnej różnią się w zależności od regionu, co

ma wpływ na dostęp do opieki zdrowotnej. Na

przykład w 2018 r. liczba lekarzy na 10 000

mieszkańców wahała się od 15 w województwie

wielkopolskim do 27 w województwie

zachodniopomorskim i mazowieckim. Usługi

w zakresie zdrowia psychicznego są

niewystarczające i są głównie dostępne w dużych

miastach; na przykład w Zachodniopomorskiem

trzy z pięciu klinik znajdują się w Szczecinie.

Podobne wyzwania występują w innych

dziedzinach związanych ze zdrowiem, w tym

w obszarze geriatrii. Mimo że w ostatnich latach

liczba specjalistów nieco się zwiększyła

i utworzono ośrodki geriatryczne we wszystkich

województwach, ich liczba waha się od 2

(31) Należy zauważyć, że od lat 80. XX w. ograniczono

inwestycje w infrastrukturę kolejową, a wiele odcinków zostało zamkniętych. Proces ten nasilił się w latach 90.

w Świętokrzyskiem do 17 na Śląsku i nie jest

wystarczająca, aby pokryć zapotrzebowanie

starzejącego się społeczeństwa.

Rozwój potencjału administracyjnego

samorządów terytorialnych ma kluczowe

znaczenie dla skutecznej i wydajnej realizacji

inwestycji publicznych. Samorządy terytorialne

zarządzają ponad połową całkowitych wydatków

na inwestycje publiczne w Polsce. Ostateczne

rezultaty inwestycji publicznych są w dużej mierze

zależne od jakości rządzenia. Jest to szczególnie

widoczne na szczeblu samorządu terytorialnego

(OECD, 2013). Ze względu na obecną sytuację na

rynku pracy oraz spodziewane zmniejszenie

środków w ramach funduszy spójności UE

kierowanych do Polski w nadchodzących latach,

rozwój i zachowanie odpowiedniego potencjału

administracyjnego samorządów terytorialnych ma

zasadnicze znaczenie dla skutecznej i wydajnej

realizacji projektów w zakresie inwestycji

publicznych.

Sektor węglowy odgrywa istotną rolę społeczno-

ekonomiczną w niektórych regionach w Polsce.

Polska jest drugim co do wielkości producentem

węgla (węgla kamiennego i węgla brunatnego

łącznie) w UE. Sześć z czterdziestu jeden

regionów górnictwa węglowego w UE znajduje się

w Polsce i ponad 112 000 osób jest zatrudnionych

w górnictwie oraz w sektorach energetycznych

opartych na węglu (Dias et al., 2018). Regiony te

stoją w obliczu szczególnych dla nich wyzwań

wynikających z przejścia z gospodarki opartej na

węglu na inne źródła energii (zob. sekcja 3.5

i ramka 3.5.1).


50

Ramka 3.4.1: Wyzwania i reformy dotyczące inwestycji w Polsce

Perspektywa makroekonomiczna

W następstwie notowanego w 2018 r. ożywienia gospodarczego poziom inwestycji wzrastał także w 2019 r.

Choć w 2019 r. tempo wzrostu inwestycji publicznych zmalało w porównaniu z 2018 r., nastąpiło

przyspieszenie wzrostu inwestycji prywatnych. W dalszym ciągu jednak poziom inwestycji w Polsce

w stosunku do PKB jest znacząco niższy niż w państwach o porównywalnych gospodarkach w regionie.

Fundusze unijne są ważnym czynnikiem wspierającym inwestycje w Polsce. Na przyszłe wyniki

inwestycyjne wpływają więc niepewność co do rezultatów toczących się negocjacji w sprawie budżetu UE

na nowy okres programowania oraz prognozy spowolnienia gospodarczego.

Ocena barier dla inwestycji i realizowanych reform

Choć otoczenie działalności gospodarczej w Polsce jest na ogół korzystne, kilka czynników hamuje wzrost

inwestycji i wydajności. Obciążenia związane z przestrzeganiem pewnych wymogów prawnych

i administracyjnych oraz niepewność wynikająca z często zmieniającego się otoczenia regulacyjnego

utrudniają inwestycje prywatne. Niewystarczające zdolności administracyjne mogą negatywnie wpływać na

wydatki na inwestycje publiczne. W dziedzinie kapitału ludzkiego barierami dla inwestycji są: niedobór

pracowników, zwłaszcza pracowników z odpowiednimi umiejętnościami, oraz wciąż niski współczynnik

aktywności zawodowej.

Najważniejsze bariery dla inwestycji, które mają wpływ na klimat inwestycyjny w Polsce, obejmują:

1. Niestabilne otoczenie regulacyjne. Częste zmiany podstawowych przepisów, w tym dotyczących

opodatkowania, składek na ubezpieczenie społeczne, polityki energetycznej i innych obszarów gospodarki,

zwiększają koszty przestrzegania przepisów i są źródłem niepewności dla przedsiębiorstw (sekcja 3.1).

Korzystanie z szybkiej ścieżki legislacyjnej i niewystarczające konsultacje w sprawie projektów

ustawodawczych mają wpływ na jakość niektórych regulacji (sekcja 3.4.2).

2. Niedobór pracowników. Brak pracowników z odpowiednimi umiejętnościami występuje w różnych

sektorach. Choć w dłuższym okresie może to stymulować wzrost kapitałochłonności, w krótkim terminie

bardziej prawdopodobne jest, że stanowić będzie barierę dla inwestycji zwiększających zdolności

produkcyjne. Trendy demograficzne i niepewność co do przyszłej polityki w dziedzinie migracji

pracowników pogarszają te perspektywy (sekcja 3.3).

Obciążenie regulacyjne / administracyjne Opodatkowanie

Administracja publiczna Zal. Dostęp do finansowania

Zamówienia publiczne / Partnerstwa

publiczno-prywatne

Współpraca środowisk akademickich, badawczych i

biznesowych Zal.

System sądownictwa Finansowanie badań, rozwoju i innowacji

Ramy niewypłacalności Usługi dla przedsiębiorstw / Zawody regulowane

Konkurencja i ramy regulacyjne Handel detaliczny

Przepisy dotyczące ochrony zatrudnienia i

ramy umów o pracę Budownictwo

Wynagrodzenia i ustalanie wynagrodzeń Gospodarka cyfrowa / Telekomunikacja

Edukacja, umiejętności, uczenie się przez

całe życie Zal.Energia

Legenda: Transport

Nie stwierdzono barier dla inwestycji

Zal. Bariery dla inwestycji będące przedmiotem zaleceń Pewien postęp

Brak postępów Znaczny postępOgraniczony postęp W pełni wdrożone

Administracja

publiczna /

Otoczenie

biznesu

Sektor

finansowy /

Opodatkowanie

Badania, rozwój

i innowacje

Przepisy

sektoroweRynek pracy /

Edukacja

51

Transformacja klimatyczna i energetyczna

Najważniejsze wyzwania, przed którymi stoi

Polska, to ograniczenie emisji gazów

cieplarnianych przez obniżenie emisyjności

wytwarzania energii elektrycznej oraz

zmniejszenie energochłonności. Biorąc pod

uwagę trudną sytuację wyjściową, kluczowe

znaczenie ma opracowanie spójnej

długoterminowej wizji poprawy zrównoważenia

środowiskowego modelu rozwoju Polski (32

).

Emisja gazów cieplarnianych wzrosła nieco

w ostatnich latach, zwłaszcza w sektorze

transportowym. Z tego powodu Polska znajduje się

w grupie państw członkowskich UE o najwyższym

poziomie emisji na mieszkańca (wykres 3.5.1).

Sektory dostawy i zużycia energii łącznie generują

największą część krajowych emisji gazów

cieplarnianych. Około 90 % energii elektrycznej

wciąż jest wytwarzanych w elektrowniach

konwencjonalnych, wykorzystujących głównie

krajowy węgiel kamienny i brunatny. Stałe paliwa

kopalne odgrywają też dużą rolę w zużyciu energii

przez gospodarstwa domowe, zwłaszcza

w ogrzewaniu mieszkań, a efektywność

energetyczna budynków nadal jest niska.

Z powodu notowanego w ostatnich latach wzrostu

pasażerskiego i towarowego ruchu drogowego

stale rośnie poziom emisji sektora transportowego.

(32) Polska zajmuje piąte miejsce w UE pod względem emisji

CO2. W latach 1988–2010 ograniczyła jednak znacznie emisję gazów cieplarnianych – o 28 %, podczas gdy cele

z Kioto przewidywały ich redukcję o zaledwie 6 % do 2012 r. W latach 1990–2010 Polska obniżyła także

wskaźnik emisji na mieszkańca – o 8 %.

Wykres 3.5.1: Emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca

w dziesięciu państwach członkowskich UE

o najwyższym poziomie emisji w 2017 r.

Źródło: Eurostat

Rosnący poziom emisji zwiększa skalę

dekarbonizacji, którą trzeba będzie osiągnąć

w przyszłości. Począwszy od 2014 r., łączny

poziom emisji stopniowo wzrasta,

w przeciwieństwie do ogólnej tendencji spadkowej

w UE. W ostatnich latach znacznie wzrósł poziom

emisji w sektorach budownictwa i transportu,

natomiast w sektorze energetycznym zmniejsza

się. Wprowadzanie rozwiązań mobilności

niskoemisyjnej przebiega powoli, a w Krajowym

planie na rzecz energii i klimatu brakuje

strategicznego podejścia do ograniczania emisji

i zwiększania efektywności przemysłu

wytwórczego zgodnie z modelem gospodarki

opartej na obiegu zamkniętym.

Poprawa zrównoważenia środowiskowego

Polski wymagać będzie szerokiego konsensusu

politycznego w sprawie spójnego zestawu

zdecydowanych środków z zakresu polityki.

Zważywszy na coraz większe zrozumienie

ekologicznych efektów zewnętrznych oraz pilną

potrzebę zdecydowanych działań w celu

spowolnienia zmiany klimatu, przewiduje się, że

koszty emisji gazów cieplarnianych

i zanieczyszczenia środowiska będą coraz większe.

Zagrozi to przyszłej konkurencyjności polskiej

gospodarki. Konieczne przejście na gospodarkę

niskoemisyjną wymagać będzie znacznych

inwestycji publicznych i prywatnych w różnych

sektorach w celu poprawy ich zrównoważenia

środowiskowego, ale może to być również szansa

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

LU EE IE CZ NL CY DE PL BE FI

ton na mieszkańca

2007 2017

3.5. ZRÓWNOWAŻENIE ŚRODOWISKOWE

3.5. Zrównoważenie środowiskowe

52

na pobudzenie wzrostu gospodarczego,

konkurencyjności i innowacji.

Istotne jest zajęcie się społecznymi skutkami

przejścia na gospodarkę niskoemisyjną za

pomocą ukierunkowanych środków z zakresu

polityki. W ostatnich latach w Polsce notuje się

spadek wskaźników ubóstwa i nierówności

społecznych, w tym ubóstwa energetycznego.

Działania na rzecz obniżenia emisyjności

polskiego sektora energetycznego mogą

spowodować tymczasowy wzrost kosztów energii

elektrycznej i ogrzewania, a więc zwiększyć

ryzyko nierówności społecznych i ubóstwa, jeżeli

nie zostaną podjęte skuteczne i ukierunkowane

działania w ramach polityki. Ponadto stopniowe

zanikanie pewnych zawodów (np. w górnictwie

węglowym) oraz tworzenie miejsc pracy w innych

sektorach, a także różnice w społeczeństwie pod

względem odporności na poważne zdarzenia

pogodowe (np. susze, fale upałów lub niedobory

wody) wymagają przemyślenia polityki

w obszarach pomocy społecznej, kształcenia

i szkolenia oraz innych strategii przystosowania się

do zmiany klimatu (zob. sekcja 3.3). W tym

kontekście cenne mogą być doświadczenia

związane ze skutkami społecznymi i środkami

z zakresu polityki przyjętymi w odpowiedzi na

znaczne ograniczenie sektora górnictwa węgla

kamiennego w latach 90. ubiegłego wieku (które

wiązało się z redukcją około 60 % miejsc pracy)

(Witajewski-Baltvilks et al. 2018; zob. wykres

3.5.2). Pokazuje to również, jak ważne jest

określenie na nowo priorytetów wydatków

publicznych (zob. sekcja 3.1).

Wykres 3.5.2: Krajowa produkcja węgla kamiennego

Źródło: Eurostat

Wsparcie z budżetu lokalnego, krajowego

i unijnego ma kluczowe znaczenie dla

zapewnienia, aby przejście na gospodarkę

niskoemisyjną zakończyło się powodzeniem

i było sprawiedliwe społecznie. Z doświadczeń

unijnych funduszy polityki spójności, strategii

inteligentnej specjalizacji i inicjatywy na rzecz

regionów górniczych w okresie transformacji

wynika, że do urzeczywistnienia daleko idących

zmian konieczne jest określenie całościowych

strategii transformacji terytorialnej przez same

zainteresowane terytoria. Niezbędne jest bliskie

partnerstwo organów centralnych z podmiotami

regionalnymi i lokalnymi, w tym również

stowarzyszeniami mieszkańców, organizacjami

pozarządowymi, związkami zawodowymi, a także

przedstawicielami środowiska biznesu i nauki, aby

zapewnić ukierunkowanie wsparcia publicznego

na specyficzne wyzwania terytorialne i potrzeby

lokalnych mieszkańców (zob. załącznik D i ramka

3.5.1).

Osiągnięcie celów strategii „Europa 2020”

związanych z energią i klimatem będzie dużym

wyzwaniem. W krótkim czasie konieczne byłoby

poczynienie znacznych postępów w obszarach

redukcji emisji gazów cieplarnianych, energii ze

źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej,

zważywszy że Polska znajduje się poniżej

orientacyjnego poziomu prowadzącego do

osiągnięcia odnośnych celów zgodnie z unijnymi

ramami energetycznymi i klimatycznymi

na 2020 r. Emisje z sektorów nieobjętych unijnym

systemem handlu uprawnieniami do emisji

0

20

40

60

80

100

120

140

160

90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 10 12 14 16 18

milliony ton

PL CZ DE UK ES


53

wzrosły już o 21 % w porównaniu z 2005 r., co

oznacza przekroczenie zobowiązania Polski do

ograniczenia wzrostu tych emisji do 14 %

do 2020 r. Ten wzrost emisji niweluje wszelkie

redukcje emisji osiągnięte w sektorach objętych

unijnym systemem handlu uprawnieniami do

emisji.

Sektor energetyczny

Brak jest jasnej strategii obniżenia emisyjności

sektora energetycznego w celu wspierania

inwestycji i transformacji energetycznej

w Polsce. Rentowności ostatnio powstałych lub

dopiero planowanych elektrowni węglowych

zagrażają szybko spadające koszty produkcji

energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych oraz

rosnące koszty związane z utrzymaniem sektora

energii elektrycznej opartego na paliwach

kopalnych. Większość nowych elektrowni

zbudowanych w latach 2019–2020 wykorzystuje

węgiel kamienny (33

). Koszty utopione tych

przedsięwzięć, w większości ponoszone przez

firmy państwowe, przyczyniają się do zwiększenia

kosztów osiągnięcia niskoemisyjnego wytwarzania

energii. Ponadto szereg środków wprowadzonych,

a następnie zmienionych w trakcie 2018 r.,

mających na celu kontrolę cen energii

elektrycznej, wpłynęło na sygnały rynkowe.

Zwiększa to niepewność co do długoterminowej

wizji sektora wytwarzania energii elektrycznej,

zwłaszcza w świetle rosnącego popytu na energię

elektryczną.

Zmiany regulacyjne w przeszłości negatywnie

wpłynęły na rozwój projektów w zakresie

energii wiatrowej, ale w ostatnim czasie

sytuacja się poprawia. Udział odnawialnych

źródeł energii w końcowym zużyciu energii brutto

w 2018 r. wyniósł 11,3 % i znajduje się poniżej

wyznaczonej na lata 2017–2018 ścieżki

prowadzącej do osiągnięcia w 2020 r. celu 15 %.

W Krajowym planie na rzecz energii i klimatu

Polska zaproponowała poziom 21–23 % jako

odnośny cel na 2030 r., niższy od poziomu 25 %

zalecanego przez Komisję. (34

). Ostatnie zmiany

regulacyjne dotyczące lądowych farm wiatrowych

mogą nadać nowy impuls temu segmentowi rynku,

(33) Elektrownie Opole blok 5 i 6, Jaworzno i Turów: około

3GW nowych mocy wytwórczych. (34) O 2–4 punkty procentowe poniżej poziomu zalecanego

przez Komisję na podstawie wzoru orientacyjnego zawartego w rozporządzeniu (UE) 2018/1999.

zwłaszcza po udanych aukcjach na dostawę energii

ze źródeł odnawialnych w latach 2018 i 2019.

Nowe systemy wsparcia dla konsumentów, którzy

wytwarzają energię ze źródeł odnawialnych,

również poprawiają perspektywy dla

odnawialnych źródeł energii, w tym energii

słonecznej, do niedawna prawie w ogóle

niewykorzystywanych. Mimo wszystko, czas, jaki

jest potrzebny na zbudowanie farm wiatrowych,

sprawia, że osiągnięcie w 2020 r. celu dotyczącego

odnawialnych źródeł energii będzie trudne. Także

surowe przepisy dotyczące minimalnej odległości

między farmami wiatrowymi a budynkami

w dalszym ciągu ograniczać będą rozwój nowych

lądowych elektrowni wiatrowych.

Modernizacja sektora energetycznego

w nadchodzącym dziesięcioleciu wymaga

znaczących inwestycji. W Krajowym planie na

rzecz energii i klimatu w perspektywie do 2040 r.

potrzeby inwestycyjne krajowego sektora paliw

i energii w latach 2016–2040 oszacowano na około

246 mld euro. Związane z energią potrzeby

inwestycyjne sektorów nieenergetycznych

(przemysł, gospodarstwa domowe, usługi,

transport i rolnictwo) w tym samym okresie 2016–

2040 oszacowano na 206 mld euro. Prognozowane

wydatki kapitałowe na projekty w dziedzinie

wytwarzania energii i sieci energetycznych są

różne w zależności od scenariuszy przyszłego

zapotrzebowania na energię. Część finansowania

może pochodzić z aukcji uprawnień do emisji

w ramach unijnego systemu handlu uprawnieniami

do emisji, a także z funduszu modernizacyjnego

przeznaczonego do wsparcia modernizacji sektora

energetycznego w państwach członkowskich

o niższych dochodach. Na skutek wyższych cen

węgla dochody z aukcji rozdzielone między

państwa członkowskie podwoiły się w 2018 r. do

około 1,2 mld euro. W ostatnich latach jednak

tylko nieco ponad 50 % tej kwoty zostało

wykorzystanych na cele związane z klimatem

i energią.

Dobrze funkcjonujące rynki energii

elektrycznej i gazu mogą zmniejszyć koszty

i obciążenia związane z transformacją

w kierunku czystszej energii. Ich

najważniejszymi elementami są stabilne i solidne

ramy regulacyjne oraz dostatecznie rozwinięta

infrastruktura, w tym połączenia wzajemne

z innymi państwami członkowskimi UE. Ostatnio

notuje się pewien postęp i Polska importuje coraz


54

większe ilości energii elektrycznej z sąsiednich

państw, w których ceny są przeciętnie niższe ze

względu na mniej emisyjny koszyk energetyczny.

Wciąż jednak istnieją pewne przeszkody

utrudniające szersze wykorzystanie

elektroenergetycznych połączeń

międzysystemowych z Niemcami, Litwą

i Szwecją. Interwencja regulacyjna mająca na celu

ustabilizowanie cen energii elektrycznej w 2019 r.

miała wpływ na podstawowe parametry rynku

energetycznego, takie jak rentowność, dochody

oraz potencjał wzrostu dostawców. Takie

zakłócenia sygnałów cenowych mogą ograniczać

skuteczność strategii efektywności energetycznej

i konkurencję rynkową oraz zniechęcać do

inwestycji. W 2018 r. udział trzech największych

podmiotów w hurtowym rynku energii

elektrycznej nadal wzrastał. Pewne środki

regulacyjne, np. związane z obowiązkiem

magazynowania gazu przez importerów,

wzmocniły dominującą pozycję firmy państwowej

na rynku gazu, wypierając konkurentów

i zmniejszając przejrzystość cen gazu.

Pozostałe sektory

Zależność od stałych paliw kopalnych

w ogrzewaniu mieszkań szkodzi jakości

powietrza, co przekłada się na problemy

zdrowotne i generuje koszty. Rosnące od 2014 r.

zużycie energii oraz najwyższy w UE udział

stałych paliw kopalnych w zużyciu energii przez

sektor mieszkaniowy (wykres 3.5.3) nie tylko

utrudniają osiągnięcie wyznaczonych na 2020 r.

celów w zakresie efektywności energetycznej

(załącznik A), ale jeszcze potęgują ten problem.

Około 45 tys. przedwczesnych zgonów w 2016 r.

można przypisać narażeniu na zanieczyszczenie

powietrza – liczba ta należy do najwyższych w UE

(EEAa, 2019). Emisje czynników

zanieczyszczenia powietrza można ograniczyć,

przechodząc na czystsze źródła energii. Kilka

samorządów terytorialnych podjęło już działania

zabraniające stosowania najbardziej

zanieczyszczających paliw do ogrzewania, co

w krótkim terminie ma największe szanse

poprawić sytuację (Ministerstwo Środowiska,

2019). W dłuższej perspektywie kluczową rolę

odgrywa modernizacja termiczna budynków oraz

inwestycje w lokalny system ciepłowniczy.

Publiczne systemy wsparcia w tym zakresie muszą

jednak zagwarantować, że wszelkie znaczące

inwestycje poczynione przez gospodarstwa

domowe w budynkach jedno- i wielorodzinnych

oraz przez sektor dystrybucji ciepła nie postawią

ich w niekorzystnej sytuacji w przyszłości, kiedy

ogrzewanie budynków będzie musiało być

całkowicie bezemisyjne. Wielkość wymaganych

inwestycji, w tym wsparcia publicznego, oraz

powiązane z tym skutki społeczne wymagają

ostrożnego planowania polityki w tym obszarze.

Uruchomiony w 2018 r. dziesięcioletni program

„Czyste powietrze” wciąż jest wykorzystywany

w bardzo niewielkim stopniu.

Przejście na gospodarkę niskoemisyjną stanowi

też wyzwanie dla takich sektorów jak transport

lub sektory energochłonne. Sektor transportowy

w dalszym ciągu budzi rosnące obawy, ponieważ

emisje i zużycie energii w tym sektorze wzrosły

w ostatnich latach. Jest też drugim w kolejności

sektorem najbardziej przyczyniającym się do

problemu zanieczyszczenia powietrza w Polsce.

Polityka transportowa musi więc sprostać

wyzwaniu, jakim jest zapewnienie poprawy

połączeń, w szczególności możliwości

ekologicznych środków transportu publicznego,

a jednocześnie obniżenie emisji gazów

cieplarnianych i związanego z nimi

zanieczyszczenia (zob. sekcja 3.4.3).

Równocześnie niepewność co do technologii

i regulacji dotyczących pojazdów niskoemisyjnych

wydaje się już wywierać wpływ na popyt na nowe

samochody w Europie i na przemysł

motoryzacyjny, który jest ważnym sektorem

w Polsce. W ostatnim dziesięcioleciu poziom

emisji przemysłowych gazów cieplarnianych był

zasadniczo stabilny, pomimo szybkiego wzrostu

produkcji przemysłowej, spowodowanego głównie

intensywniejszym wykorzystaniem istniejących

mocy produkcyjnych (Błocka i Śniegocki, 2019).

Dalszy wzrost przemysłu będzie więc w coraz

większym stopniu zależał od możliwości

wykorzystania innowacyjnych i ekologicznych

technologii, obejmujących wydajność produkcji,

projektowanie produktów i odzysk materiałów

(Bukowski, 2019).


55

Wykres 3.5.3: Udział stałych paliw kopalnych w końcowym

zużyciu energii w sektorze mieszkaniowym (%)

Przedstawione wartości procentowe nie obejmują paliw

stałych wykorzystywanych do produkcji energii elektrycznej

zużywanej przez gospodarstwa domowe.

Źródło: Eurostat

Ostatnie zmiany legislacyjne mają na celu

zwiększenie recyklingu odpadów i wzmocnienie

egzekwowania przepisów w dziedzinie

gospodarowania odpadami. Dzięki zniesieniu

surowych przepisów dotyczących instalacji do

przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów

komunalnych rynek odpadów resztkowych został

otwarty na konkurencję. Ponadto, począwszy

od 2021 r., odpady mieszane od gmin, które nie

wprowadziły systemów selektywnego zbierania

odpadów, nie będą przyjmowane do spalania.

W prawie wprowadzono też przekonujące środki

zachęty dla gospodarstw domowych, aby

segregowały odpady nadające się do recyklingu,

ponieważ koszty unieszkodliwiania odpadów

mieszanych mają być dwa do czterech razy wyższe

niż w przypadku odpadów segregowanych.

Wreszcie, inspektoraty ochrony środowiska będą

mogły przeprowadzać kontrole ad hoc bez

uprzedzenia oraz nakładać kary pieniężne.

Zasoby wody słodkiej w Polsce są ograniczone

i intensywnie wykorzystywane. Intensywność

wykorzystania wody w Polsce jest mniej więcej

dwukrotnie wyższa od średniej OECD, natomiast

liczące 1 600 m3 zagregowane średnie zasoby

wody słodkiej są niskie w porównaniu z UE

w ujęciu łącznym (35

). Przemysł jest głównym

użytkownikiem wody słodkiej, zaś sama produkcja

energii elektrycznej generuje ponad połowę

zużycia wody słodkiej. Od 2017 r. sektor

wytwarzania energii i rolnictwo nie są już

zwolnione z opłat za wykorzystanie wody.

Nieodpowiednie oczyszczanie ścieków

komunalnych i przemysłowych oraz produkcja

rolna są głównymi źródłami zanieczyszczenia

wody. Ekosystemy rzeczne są ponadto poddawane

rosnącej presji z uwagi na rozwój infrastruktury

służącej do nawigacji oraz produkcji energii.

Kontynuacja dużych projektów infrastrukturalnych

związanych z budową kaskad na Odrze i Wiśle,

służących do celów nawigacji, niesie za sobą

ryzyko zmniejszenia naturalnych zasobów

ekosystemów wodnych i dalszej degradacji

zasobów wodnych.

W zarządzaniu dorzeczami do tej pory nie

uwzględniono prognozowanego wpływu zmiany

klimatu. Całemu terytorium Polski zagraża ryzyko

powodziowe związane ze zmianą klimatu

i wpływami antropogenicznymi. Przewiduje się, że

ryzyko to będzie rosnąć w przyszłości z powodu

zmiany klimatu. W szczególności prawdopodobne

jest zwiększenie częstości występowania powodzi

gwałtownych (EEA, 2019b). Innowacyjne

podejścia do zarządzania ryzykiem powodziowym

dotyczące planowania przestrzennego,

wykorzystania instrumentów ekonomicznych

i systematycznej analizy rozwiązań opartych na

zasobach przyrody mogłyby przyczynić się do

ograniczenia potrzeb inwestycyjnych w zakresie

infrastruktury konwencjonalnej.

(35) Intensywność wykorzystania zasobów wody słodkiej (lub

deficyt wody) odnosi się do wartości brutto poboru wody słodkiej z wód gruntowych lub powierzchniowych,

wyrażonej jako odsetek (%) łącznych dostępnych odnawialnych zasobów wody słodkiej.

0

5

10

15

20

25

30

35

PL

CZ

BG IE LT

HU

SK

UK

BE

DE

LV

ES

RO

AT

EE

HR

HL

FR

LU

NL SI

DK IT

CY

MT

PT FI

SE


56

Ramka 3.5.1: Regiony górnicze w okresie transformacji

Polskie regiony górnicze zmagają się z różnymi wyzwaniami związanymi z transformacją. Choć

w ostatnich latach poczyniono znaczne postępy w procesie przechodzenia z węgla na inne sektory (zob.

wykres 3.5.2), społeczności regionów górniczych nadal odczuwać będą bezpośrednie skutki tej

transformacji w nadchodzących latach. Dotyczy to w szczególności, ale nie tylko, Śląska, Wielkopolski

(podregion koniński), Dolnego Śląska (kopalnie w Bogatyni/Turoszowie i dawne tereny kopalni

w Wałbrzychu) oraz Bełchatowa. Wyzwania transformacji, z jakimi zmagają się te regiony, zależą od

specyficznych warunków lokalnych i od etapu odchodzenia od gospodarki opartej na węglu. Wyzwania te

dotyczą głównie tworzenia nowych miejsc pracy, zmiany i podnoszenia kwalifikacji oraz nowych

możliwości dla przedsiębiorstw, a także rekultywacji miejsc pogórniczych i renaturalizacji terenów. Aby

zapewnić sprawne przejście na gospodarkę neutralną dla klimatu, konieczne będzie dalsze wsparcie dla tych

obszarów z budżetów krajowego i unijnego, w oparciu o zintegrowane strategie krajowe i lokalne. Z tego

względu środki mające na celu rozwijanie zdolności administracyjnych samorządów terytorialnych mają

decydujące znaczenie dla udanej realizacji powiązanych polityk i inwestycji publicznych.

Konin, podregion rozpoczynający transformację, musi się zmierzyć z problemem silnego uzależnienia

od sektora węglowego i z powiązanymi wyzwaniami dotyczącymi środowiska. Choć liczba

pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy wydobyciu węgla jest niska (około 2 000 miejsc pracy),

działalność związana z węglem ma zasadnicze znaczenie dla społeczności lokalnej. Wydobycie węgla

brunatnego i działalność elektrowni węglowych zapewnia blisko 6 000 bezpośrednich miejsc pracy. Stanowi

to 8,5 % wszystkich osób pracujących w tym podregionie, w którym już teraz notuje się wysoki wskaźnik

bezrobocia (11,4 % w powiecie konińskim w porównaniu z 3,7 % w całej Wielkopolsce). Produkcja energii

elektrycznej i wydobycie węgla należą do największych źródeł dochodów podatkowych dla miejscowych

gmin. Kopalnie odkrywkowe węgla brunatnego są jednak przyczyną problemów środowiskowych, takich

jak przeciągające się susze oraz obniżenie poziomu wód gruntowych. Produkcja energii elektrycznej

z wykorzystaniem węgla brunatnego jest źródłem energii wywierającym największe negatywne skutki dla

klimatu (Szpor i Kiewra, 2018). Szacuje się, że zasoby węgla brunatnego na tym obszarze zostaną

całkowicie zużyte w ciągu następnych dziesięciu lat, co może dodatkowo przyczynić się do spowolnienia

gospodarczego w regionie. Miejscowe podmioty przy wsparciu inicjatywy na rzecz regionów górniczych

w okresie transformacji przygotowują projekty mające na celu zapewnienie alternatywnych możliwości

zatrudnienia w sektorach produkcji energii ze źródeł odnawialnych i technologii wodorowych. Powodzenie

transformacji energetycznej regionu zależy również od przyciągnięcia nowych inwestorów.

Śląsk, znajdujący się w procesie transformacji, zmaga się z negatywnymi skutkami zamykania

kopalni w postaci redukcji miejsc pracy, wyludniania i degradacji obszarów poprzemysłowych. Śląsk

jest największym regionem górniczym w UE, produkującym najwięcej węgla kamiennego i zatrudniającym

najwięcej pracowników w sektorze węglowym (około 78 000 bezpośrednich miejsc pracy). Od wczesnych

lat 90. ubiegłego wieku region ten przechodzi restrukturyzację. Z 70 kopalni działających na początku

lat 90. zostało tylko 18, zaś udział sektora w wartości dodanej brutto w regionie spadł z blisko 25 %

w 2000 r. do 13 % w 2016 r. W dalszym ciągu jednak region ten jest mocno uzależniony od węgla. Płace

w górnictwie są przeciętnie znacznie wyższe niż w innych sektorach na podobnych stanowiskach (Szpor

i Kiewra, 2018), a region ten odnotowuje najwyższy w UE wskaźnik zatrudnienia w produkcji energii

elektrycznej z węgla (ponad 1 500 miejsc pracy). Około 18 % terytorium Śląska uległo degradacji z powodu

działalności sektora węglowego. W związku z transformacją w latach 2000–2017 Śląsk opuściło 4,6 %

mieszkańców. Problemy te są rozwiązywane i opracowano szeroką gamę projektów w zakresie wsparcia dla

przedsiębiorstw, rewitalizacji i poprawy jakości powietrza. Przykładami projektów mających na celu

tworzenie przedsiębiorstw typu start-up oraz umiędzynarodowienie MŚP są: „Akcelerator Biznesowy

Kssenon” oraz „Inter Silesia” powstałe z pomocą inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie

transformacji.

Podregion wałbrzyski, odczuwający skutki niedokończonej transformacji, zmaga się z niskim

poziomem rozwoju gospodarczego, problemami społecznymi i degradacją infrastruktury. Sektor

górniczy dominował w podregionie wałbrzyskim do czasu zakończenia wydobycia węgla w 1998 r. Od tej

pory wskaźniki bezrobocia, ubóstwa i wyludnienia (od 2005 r. liczba mieszkańców zmniejszyła się o 4 %

w ogólnym ujęciu, a o 10 % w samym Wałbrzychu) utrzymują się powyżej średnich dla Dolnego Śląska


57

(Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, 2018). PKB na mieszkańca w tym podregionie sięga zaledwie

50 % średniej dla UE-28, podczas gdy średnia dla Dolnego Śląska w 2017 r. wyniosła 77 % (Eurostat).

Poziom inwestycji jest niski i wydaje się, że region ten jest raczej mało atrakcyjny dla inwestorów

zagranicznych. Infrastruktura transportowa jest słabo rozwinięta. Kolejnym poważnym problemem jest

rekultywacja gruntów i rewitalizacja obszarów zdegradowanych. Podregion wałbrzyski zmaga się też

z degradacją istniejącej infrastruktury z powodu problemów geologicznych wynikających z gęstej sieci

podziemnych struktur górniczych. W podregionie rozpoczęto przygotowywanie projektów w ramach

inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji, takich jak np. projekt budowy zakładu

produkcji wody dla aglomeracji wałbrzyskiej, wykorzystującego wodę pokopalnianą, oraz projekt budowy

ciepłowni wykorzystującej ciepło geotermalne z tych wód.

58

Zobowiązania Streszczenie oceny (36

)

Zalecenia dla poszczególnych krajów z 2019 r.

Zalecenie 1: Zapewnienie, by nominalna stopa

wzrostu publicznych wydatków pierwotnych netto

nie przekroczyła 4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby

rocznej korekcie strukturalnej wynoszącej 0,6 %

PKB. Podjęcie dalszych działań w celu zwiększenia

efektywności wydatków publicznych, w tym przez

udoskonalenie systemu budżetowego.

Polska poczyniła ograniczony postęp

w wypełnianiu zalecenia 1 (w ogólnej ocenie

dotyczącej zalecenia 1 nie uwzględniono oceny

zgodności z paktem stabilności i wzrostu):

Zapewnienie, by nominalna stopa wzrostu

publicznych wydatków pierwotnych netto nie

przekroczyła 4,4 % w 2020 r., co odpowiadałoby

rocznej korekcie strukturalnej wynoszącej 0,6 %

PKB.

Ocena zgodności z paktem stabilności i wzrostu

zostanie załączona na wiosnę, gdy dostępne będą

ostateczne dane za 2019 r.

Podjęcie dalszych działań w celu zwiększenia

efektywności wydatków publicznych, w tym przez

udoskonalenie systemu budżetowego.

W zwiększaniu efektywności wydatków publicznych

osiągnięto ograniczony postęp: w 2019 r.

kontynuowano prace nad reformą systemu

budżetowego rozpoczęte w 2016 r. Główne działania

koncentrują się obecnie na wieloletnim planowaniu

budżetowym, modernizacji standardowego planu

kont oraz efektywności wydatków (przeglądy

wydatków). Całościowa reforma będzie

(36) Do celów oceny postępów w realizacji zaleceń dla poszczególnych krajów stosuje się następujące kategorie:

Brak postępów: państwo członkowskie nie zapowiedziało w wiarygodny sposób ani nie przyjęło żadnych środków w celu wdrożenia zaleceń. Kategoria ta obejmuje szereg typowych sytuacji, które należy interpretować indywidualnie dla każdego

przypadku, uwzględniając szczególne okoliczności dotyczące danego kraju. Obejmuje to następujące sytuacje:

nie zapowiedziano żadnych środków prawnych, administracyjnych ani budżetowych w krajowym programie reform,

w żadnym innym oficjalnym komunikacie skierowanym do parlamentu narodowego / właściwych komisji parlamentarnych lub do Komisji Europejskiej,

publicznie (np. w oświadczeniu prasowym lub na stronie internetowej rządu);

organy rządowe lub ustawodawcze nie przedstawiły żadnych aktów o charakterze nieustawodawczym;

państwo członkowskie podjęło wstępne kroki służące wdrożeniu zalecenia, takie jak zlecenie przeprowadzenia badania lub

utworzenie grupy analitycznej w celu dokonania analizy możliwych do zrealizowania środków (chyba że w zaleceniu wyraźnie wymaga się określenia kierunku lub przeprowadzenia działań rozpoznawczych). Nie zaproponowano jednak jasno określonych

środków służących wdrożeniu zalecenia.

Ograniczony postęp: państwo członkowskie:

zapowiedziało pewne środki, ale służą one wypełnieniu zaleceń jedynie w ograniczonym zakresie; lub przedstawiło akty prawne odpowiednim organom rządowym lub ustawodawczym, ale nie zostały one jeszcze przyjęte, a do

wdrożenia zaleceń konieczne są znaczne nakłady dalszych prac o charakterze nieustawodawczym;

przedstawiło akty o charakterze nieustawodawczym, ale nie podjęło działań na rzecz ich realizacji, które są konieczne do wdrożenia zaleceń.

Pewien postęp: państwo członkowskie przyjęło środki:

które częściowo wdrażają zalecenia; lub

które wdrażają zalecenia, ale ich pełne wdrożenie wymaga jeszcze dużego nakładu pracy, ponieważ tylko niektóre z przyjętych środków zostały zrealizowane. Na przykład: środki zostały przyjęte przez parlament narodowy lub w drodze decyzji

ministerialnej, ale brak jest decyzji wykonawczych w sprawie ich wdrożenia.

Znaczny postęp: państwo członkowskie przyjęło środki, które w dużym stopniu służą wdrożeniu zaleceń, i większość z nich

została zrealizowana.

Pełne wdrożenie: państwo członkowskie zrealizowało wszystkie środki niezbędne do odpowiedniego wdrożenia zaleceń.

ZAŁĄCZNIK A: TABELA PRZEGLĄDOWA

A. Tabela przeglądowa

59

czasochłonna, a ostateczny termin jej realizacji nie

został jeszcze podany.

Zalecenie 2: Zapewnienie adekwatnej wysokości

przyszłych świadczeń emerytalnych i stabilności

systemu emerytalnego przez wprowadzenie środków

służących podwyższaniu rzeczywistego wieku

przejścia na emeryturę i przez reformę


Podjęcie działań w celu zwiększenia uczestnictwa

w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu do

opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz

w celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla

bardziej trwałych form zatrudnienia. Wspieranie

wysokiej jakości kształcenia i umiejętności

odpowiadających potrzebom rynku pracy, zwłaszcza

poprzez kształcenie dorosłych.

Polska poczyniła ograniczony postęp w realizacji

zalecenia 2.

Zapewnienie adekwatnej wysokości przyszłych

świadczeń emerytalnych i stabilności systemu

emerytalnego przez wprowadzenie środków

służących podwyższaniu rzeczywistego wieku

przejścia na emeryturę i przez reformę


Brak postępów. Nie zreformowano preferencyjnych

systemów emerytalno-rentowych. Polska nie podjęła

żadnych nowych ukierunkowanych działań mających

na celu podwyższenie rzeczywistego wieku przejścia

na emeryturę.

Podjęcie działań w celu zwiększenia uczestnictwa

w rynku pracy, w tym przez poprawę dostępu do

opieki nad dziećmi i do opieki długoterminowej, oraz

w celu likwidacji utrzymujących się przeszkód dla

bardziej trwałych form zatrudnienia.

Ograniczony postęp. Zwiększyło się uczestnictwo

w rynku pracy, choć w przypadku niektórych grup

wciąż jest na poziomie poniżej średniej UE. Poprawił

się dostęp do opieki nad dziećmi, ale nadal stanowi

poważne wyzwanie w przypadku dzieci w grupie

wiekowej od 0 do 3 lat. Dostęp do opieki

długoterminowej w dalszym ciągu jest bardzo

ograniczony i głównie zapewniany przez rodziny.

Polska nie podjęła istotnych działań w celu usunięcia

utrzymujących się przeszkód dla bardziej trwałych

form zatrudnienia.

Wspieranie wysokiej jakości kształcenia

i umiejętności odpowiadających potrzebom rynku

pracy, zwłaszcza poprzez kształcenie dorosłych.

Ograniczony postęp. W ogólnym ujęciu Polska

poczyniła ograniczony postęp, jeżeli chodzi o jakość

kształcenia. Ostatnia reorganizacja systemu

szkolnictwa doprowadziła do pogorszenia warunków

pracy i nauki w wielu szkołach, a sytuację tę utrudnił

jeszcze fakt, że w 2019 r. podwójny rocznik uczniów

rozpoczął naukę w szkołach ponadgimnazjalnych.

Chociaż badanie PISA z 2018 r. pokazało, że polscy

uczniowie w wieku 15 lat osiągają bardzo dobre

wyniki w zakresie umiejętności podstawowych,

ostatnia reorganizacja edukacji szkolnej zmieniła

poprzedni system, w tym przez stopniową likwidację

gimnazjów. Krótszy okres powszechnego kształcenia

ogólnego i wcześniejsze ukierunkowanie uczniów

może zwiększyć ryzyko nierówności edukacyjnych,


60

zwłaszcza między obszarami miejskimi a wiejskimi.

Z uwagi na ograniczone zasoby szkół wszystko to

prawdopodobnie wpłynie na jakość efektów edukacji

i wyniki uczniów w zakresie umiejętności

podstawowych. Nowe rozporządzenie Ministra

Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca

2019 r. w sprawie standardu kształcenia

przygotowującego do wykonywania zawodu

nauczyciela ma na celu poprawę jakości kształcenia

wstępnego nauczycieli. Nie zastosowano żadnych

środków w celu poprawy jakości i przydatności

dalszego rozwoju zawodowego. Pomimo podwyżek

płac nauczycieli o blisko 15 % w 2019 r., w Polsce

nauczyciele zarabiają mniej w porównaniu z innymi

pracownikami posiadającymi wyższe wykształcenie,

co sprawia, że kariera nauczycielska jest mniej

atrakcyjna, i przyczynia się do niedoboru nauczycieli

i negatywnej selekcji do tego zawodu. Z badania

PISA 2018 wynika, że poziom entuzjazmu

pracowników dydaktycznych należy do najniższych

w UE. Stopniowo realizowana jest reforma

szkolnictwa wyższego z 2018 r. Reforma ta zmieniła

sposób finansowania i oceny instytucji szkolnictwa

wyższego oraz zarządzania nimi. Utworzono nowe

instytucje ds. zapewniania jakości, które skupiają się

na wynikach naukowych. Nie wiadomo, czy reforma

przyczyni się do poprawy jakości nauczania,

przygotowania pedagogicznego i dalszego rozwoju

zawodowego wykładowców.

Zalecenie 3: Wzmocnienie zdolności gospodarki do

innowacyjności, w tym poprzez wspieranie instytucji

badawczych i ich ściślejszej współpracy

z przedsiębiorstwami. Ukierunkowanie inwestycyjnej

polityki gospodarczej na innowacje,

[Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki

gospodarczej na] transport, w szczególności jego

zrównoważony charakter, [Ukierunkowanie

inwestycyjnej polityki gospodarczej na]

[infrastrukturę] cyfrową, [Ukierunkowanie

inwestycyjnej polityki gospodarczej na]

infrastrukturę energetyczną, [Ukierunkowanie

inwestycyjnej polityki gospodarczej na] opiekę

zdrowotną, [Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki

gospodarczej na] czystszą energię, z uwzględnieniem

różnic regionalnych. Poprawa otoczenia

regulacyjnego, w szczególności poprzez zwiększenie

roli konsultacji z partnerami społecznymi

i konsultacji publicznych w procesie legislacyjnym.

Polska poczyniła ograniczony postęp w realizacji

zalecenia 3.

Wzmocnienie zdolności gospodarki do

innowacyjności, w tym poprzez wspieranie instytucji

Pewien postęp. Polska wprowadziła środki mające

na celu wsparcie instytucji badawczych w drodze


61

badawczych i ich ściślejszej współpracy

z przedsiębiorstwami.

ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce,

obejmującej między innymi: wybór uczelni

badawczych i ich zwiększone finansowanie, reformę

kryteriów oceny organizacji badawczych w sposób,

który zachęca do współpracy międzynarodowej,

nowy system kształcenia doktorantów oraz

przekształcenie rad uczelni, które przez włączenie

podmiotów zewnętrznych mają kłaść większy nacisk

na społeczno-ekonomiczny wpływ uczelni. Dalsze

wzmocnienie polskich instytucji badawczych może

też nastąpić dzięki obecnej reformie Polskiej

Akademii Nauk, konsolidacji Sieci Badawczej

Łukasiewicz oraz stworzeniu Wirtualnego Instytutu

Badawczego w dziedzinie biotechnologii medycznej

– onkologii. Powiązania między nauką i biznesem

można pogłębić przez wykorzystanie potencjału

komercjalizacji badań naukowych Sieci

Łukasiewicz, a także za pomocą projektu

pilotażowego „Szkoła dla innowatora”

prowadzonego przez Centrum Edukacji

Obywatelskiej, a mającego na celu rozwijanie

umiejętności uczniów w zakresie przedsiębiorczości,

jak również dzięki kontynuacji programu doktoratów

wdrożeniowych. Polska wspiera sektor

przedsiębiorstw w transformacji do „Przemysłu 4.0”

za pośrednictwem „Platformy Przemysłu

Przyszłości”, która organizuje serie warsztatów dla

przedsiębiorców.

Ukierunkowanie inwestycyjnej polityki gospodarczej

na innowacje.

Ograniczony postęp. „Krajowa Strategia Rozwoju

Regionalnego 2030”, przyjęta we wrześniu 2019 r.,

obejmuje działania inwestycyjne w dziedzinie

innowacji. Jest to znaczący, ale niewystarczający

środek, ponieważ skupia się przede wszystkim na

zwiększeniu spójności i ograniczeniu różnic

regionalnych, w tym w zakresie innowacji. Dyfuzja

innowacji i zmniejszanie różnic regionalnych to

ważne cele polityczne, ale równie istotne jest

wspieranie regionów zaawansowanych, ponieważ to

one mają największy potencjał tworzenia innowacji

przełomowych. Podejście regionalne nakreślone w

„Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030”

powinno być zrównoważone krajową strategią

inwestycyjną w zakresie innowacji. Dywersyfikacja

i bardziej atrakcyjne zachęty podatkowe na rzecz

badań naukowych i rozwoju mogą wzmocnić

potencjał innowacyjny polskiej gospodarki.


gospodarczej na] transport, w szczególności jego

zrównoważony charakter.

Ograniczony postęp. Dostarczone dotychczas

informacje nie są wystarczająco szczegółowe.

Wspomniano kilka kluczowych dokumentów.

Brakuje jednak opisu trwających lub planowanych


62

działań. W szczególności nie wyjaśniono, w jaki

sposób podejmowane inwestycje i towarzyszące im

działania regulacyjne, operacyjne, finansowe lub

fiskalne zwiększą rolę i udział zrównoważonych

środków transportu. Dotyczy to w szczególności:

– przeniesienia ruchu towarowego z dróg na kolej;

– zwiększenia konkurencyjności transportu

kolejowego w stosunku do transportu drogowego

w ruchu pasażerskim;

– przywrócenia usług transportu publicznego na

obszarach wiejskich;

– przeniesienia ruchu pasażerskiego na obszarach

miejskich z transportu indywidualnego na publiczny

i na mobilność zgodną z zasadami zrównoważonego

rozwoju.


gospodarczej na] infrastrukturę cyfrową.

Pewien postęp. W 2019 r. Polska przyjęła zestaw

środków stymulujących popyt i podaż w zakresie

szybkich i ultraszybkich sieci, głównie w drodze

nowelizacji prawodawstwa dotyczącego sieci

szerokopasmowych (Ustawa o wspieraniu rozwoju

usług i sieci telekomunikacyjnych), obejmującej

między innymi powołanie nowego Funduszu

Szerokopasmowego. Środki te są odpowiedzią na

zalecenie dla Polski na 2019 r. Znaczna część działań

związanych z praktycznym wdrożeniem w celu

pełnego wywiązania się z zalecenia została jednak

zaplanowana dopiero na 2020 i 2021 r.


gospodarczej na] infrastrukturę energetyczną.

Pewien postęp. Sprawnie postępują prace w zakresie

inwestycji w kluczową transgraniczną infrastrukturę

gazową i elektroenergetyczną, mimo niewielkich

opóźnień w rozwoju międzysystemowych połączeń

gazowych z Litwą i Słowacją. Aby krajowa sieć

energii elektrycznej była wystarczająco rozwinięta,

konieczne są znaczne inwestycje.


gospodarczej na] opiekę zdrowotną.

Ograniczony postęp. We wrześniu 2019 r. przyjęto

„Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2030”.

Obejmuje ona działania inwestycyjne związane

z systemem ochrony zdrowia. Przygotowywane są

projekty umowy o partnerstwie i programów

operacyjnych na okres programowania 2021–2027.


gospodarczej na] czystszą energię, z uwzględnieniem

różnic regionalnych.

Ograniczony postęp. Jeżeli chodzi o wytwarzanie

energii elektrycznej, ostatnie zmiany regulacyjne

i systemy wsparcia nadały nowy impuls inwestycjom

w lądowe farmy wiatrowe i zapewniły większą rolę

prosumentów w nadchodzących latach. Większość

nowych i planowanych inwestycji w zakresie

produkcji energii elektrycznej w latach 2019–2020


63

opiera się jednak na węglu kamiennym i gazie.

W rezultacie osiągnięcie wyznaczonego na 2020 r.

docelowego poziomu wykorzystania odnawialnych

źródeł energii prawdopodobnie będzie trudne.

W następstwie notowanej od 2014 r. tendencji

wzrostowej zużycia energii Polska w 2018 r.

odbiegała od ścieżki prowadzącej do osiągnięcia

wyznaczonych na 2020 r. celów w zakresie

efektywności energetycznej. Notuje się ograniczony

postęp w obniżaniu emisyjności źródeł ogrzewania

budynków oraz poprawie efektywności

energetycznej budynków sprzyjającej ich bardziej

ekologicznemu funkcjonowaniu, zwłaszcza

w okresie zimowym. Dodatkowe wysiłki w tym

obszarze będą miały pozytywny wpływ także na

jakość powietrza.

Poprawa otoczenia regulacyjnego, w szczególności

poprzez zwiększenie roli konsultacji z partnerami

społecznymi i konsultacji publicznych w procesie

legislacyjnym.

Brak postępów. Nie zajęto się problemem braku

konsultacji publicznych w przypadku alternatywnych

ścieżek legislacyjnych (np. projektów poselskich).

Te alternatywne ścieżki legislacyjne de facto

umożliwiają pominięcie konsultacji publicznych,

wpływają na ogólną jakość prawa i stanowią źródło

znacznej niepewności dla obywateli

i przedsiębiorstw.

„Europa 2020” (cele krajowe oraz postępy)

Docelowy wskaźnik zatrudnienia określony w KPR:

71 %.

W 2018 r. wskaźnik zatrudnienia w Polsce wyniósł

72,2 %, a więc cel krajowy został osiągnięty.

Cel dotyczący badań i rozwoju określony w KPR:

1,7 % PKB w 2020 r.

Polska nie osiągnęła swojego celu w zakresie badań

i rozwoju. W 2018 r. wydatki na badania i rozwój

wyniosły 1,21 % PKB, o 24,6 % więcej niż

w poprzednim roku (1,03 % PKB). W latach 2010–

2018 intensywność wydatków przedsiębiorstw na

badania i rozwój (0,8 % PKB) rosła o 19,6 % rocznie

i jest dwukrotnie większa niż intensywność

wydatków publicznych na badania i rozwój (0,4 %

PKB). Pomimo tego wzrostu wydatki

przedsiębiorstw na badania i rozwój w Polsce nadal

są na poziomie poniżej średniej UE (1,4 % PKB).

Krajowy cel dotyczący emisji gazów cieplarnianych:

+ 14 % w 2020 r. w porównaniu z 2005 r. (w

sektorach nieobjętych unijnym systemem handlu

uprawnieniami do emisji).

Według szacunków emisje gazów cieplarnianych

w sektorach nieobjętych unijnym systemem handlu

uprawnieniami do emisji wzrosły o 21 % w latach

2005–2018, przekraczając próg +12 %.

Prognozuje się, że w 2020 r. wzrost emisji

ustabilizuje się na poziomie +14 % w stosunku do


64

poziomu z 2005 r.; oznacza to jednak, że w kolejnych

dwóch latach konieczny będzie wzmożony wysiłek

w zakresie obniżenia emisji, aby ten cel osiągnąć.

Cel na 2020 r. dotyczący energii ze źródeł

odnawialnych: 15 %.

Istnieje ryzyko, że Polska nie osiągnie swojego celu

na 2020 r. Obecny poziom 11,16 % (wstępne dane

Eurostatu za 2018 r.) jest poniżej orientacyjnej

ścieżki (12,3 %) prowadzącej do celu 15 %.

Efektywność energetyczna, cele na 2020 r. dotyczące

zużycia energii:

Cel Polski na 2020 r. w zakresie efektywności

energetycznej wyznaczono na 96,4 Mtoe zużycia

energii pierwotnej (co odpowiada 71,6 Mtoe

końcowego zużycia energii).

W 2018 r. zużycie energii pierwotnej wyniosło 100,9

Mtoe, zaś końcowe zużycie energii – 71,8 Mtoe,

a więc oba wskaźniki przekroczyły docelowe

poziomy na 2020 r. Jest to skutkiem notowanej

od 2014 r. tendencji wzrostowej zużycia energii.

Jeżeli trend ten utrzyma się, istnieje ryzyko, że

Polska nie osiągnie swojego celu w zakresie

efektywności energetycznej.

Cel dotyczący przedwczesnego kończenia nauki:

4,5 %.

Odsetek uczniów przedwcześnie kończących naukę

wyniósł 4,8 % (spadek o 0,2 p.p. w porównaniu

z 2017 r.) i jest znacznie poniżej średniej UE.

Cel dotyczący szkolnictwa wyższego: 45 % ludności

w wieku 30–34 lat.

Polska należy do państw UE odznaczających się

wysokim odsetkiem osób z wyższym

wykształceniem. Odsetek osób w wieku 30–34 lat,

które ukończyły studia wyższe, wzrastał w ciągu

ostatnich kilku lat. W 2018 r. wskaźnik ten wynosił

45,7 % (tyle samo co w 2017 r.); cel krajowy został

więc osiągnięty.

Cel dotyczący zmniejszenia liczby ludności

zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem

społecznym, wyrażony bezwzględną liczbą osób:

1 500 000.

Polska osiąga ten cel od 2012 r. Do 2018 r. liczba

osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem

społecznym zmniejszyła się o 4,5 mln.

65

Prognozy zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych – scenariusz bazowy, scenariusz alternatywny i testy wrażliwości

2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

Wskaźnik zadłużenia brutto 48,9 47,4 45,5 44,3 42,8 41,8 41,3 40,6 40,1 39,6 39,1 38,6 38,3

Zmiany wskaźnika (-1+2+3) -1,7 -1,5 -2,0 -1,2 -1,5 -1,0 -0,6 -0,6 -0,5 -0,5 -0,5 -0,5 -0,3

w tym

(1) Saldo pierwotne (1.1+1.2+1.3) 1,2 0,3 1,0 0,3 0,0 -0,3 -0,6 -0,6 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7

(1.1) Strukturalne saldo pierwotne (1.1.1-1.1.2+1.1.3) 0,0 -0,9 -0,7 -0,3 -0,4 -0,5 -0,6 -0,6 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7 -0,7

0,0 -0,9 -0,7 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3 -0,3

(1.1.2) Koszty starzenia się społeczeństwa 0,0 0,1 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4

(1.1.3) Inne (podatki i dochody z tytułu własności) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

(1.2) Komponent cykliczny 1,2 1,2 1,0 0,6 0,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

0,0 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

(2) Efekt „kuli śnieżnej” (2.1+2.2+2.3) -1,6 -1,9 -1,7 -1,6 -1,5 -1,2 -1,1 -1,3 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,0(2.1) Wydatki z tytułu odsetek 1,4 1,3 1,2 1,2 1,1 1,1 1,0 1,0 1,0 0,9 0,9 0,9 0,9

(2.2) Wpływ wzrostu gospodarczego -2,4 -1,9 -1,5 -1,4 -1,3 -1,2 -1,1 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,2 -1,0

(2.3) Wpływ inflacji -0,6 -1,4 -1,4 -1,3 -1,2 -1,1 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -1,0 -0,9

1,1 0,7 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

Uwaga: Więcej informacji można znaleźć w monitorze Komisji Europejskiej na temat zdolności obsługi zadłużenia (DSM) z 2019 r.

c. W perspektywie długoterminowej kategoria ryzyka (niskie/średnie/wysokie) opiera się na wspólnym wykorzystaniu wskaźnika S2 oraz wyników analizy zdolności obsługi zadłużenia. Wskaźnik S2 mierzy początkowe i stałe korekty

budżetowe wymagane do ustabilizowania relacji długu do PKB w nieskończonej perspektywie, w tym koszty starzenia się społeczeństwa. Użyte wartości krytyczne wynoszą 2 i 6 p.p. PKB. Wyniki analizy zdolności obsługi zadłużenia

stosuje się w celu dalszej kwalifikacji klasyfikacji ryzyka długoterminowego, w szczególności w przypadku stwierdzenia podatności na zagrożenia (średnia/wysoka kategoria ryzyka w zakresie obsługi zadłużenia).

PL – Prognozy zadłużenia – scenariusz bazowy

[1] Pierwsza tabela przedstawia prognozy oparte na scenariuszu bazowym, zakładającym niezmieniony kurs polityki budżetowej. Przedstawiono w niej prognozę dynamiki długu publicznego i jej rozkład na saldo

pierwotne, efekt „kuli śnieżnej” i zmiany długu niewynikającej z poziomu deficytu/nadwyżki budżetu. Efekt „kuli śnieżnej” mierzy wpływ netto przeciwstawnych skutków stóp procentowych, inflacji, wzrostu realnego

PKB (i kursów wymiany walut w niektórych krajach). Zmiana długu niewynikająca z poziomu deficytu/nadwyżki budżetu obejmuje różnice między ujęciem memoriałowym i kasowym, akumulację aktywów

finansowych netto, wycenę oraz inne efekty rezydualne.

[2] Na wykresach przedstawiono szereg testów wrażliwości w odniesieniu do scenariusza bazowego, a także alternatywne scenariusze, w szczególności: scenariusz historycznego strukturalnego salda

pierwotnego (gdzie saldo to ustala się na podstawie jego historycznej średniej), scenariusz paktu stabilności i wzrostu (w przypadku którego zakłada się, że polityka fiskalna ewoluuje zgodnie z głównymi

postanowieniami paktu stabilności i wzrostu), scenariusz wyższej stopy procentowej (+1 p.p. w porównaniu ze scenariuszem bazowym), scenariusz niższego wzrostu PKB (-0,5 p.p. w porównaniu ze

scenariuszem bazowym) oraz scenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnego (skalibrowany na podstawie przewidywanej zmiany). Uwzględniono również niekorzystny

scenariusz połączony i rozszerzone testy wrażliwości (dotyczące stóp procentowych i wzrostu gospodarczego), a także prognozy stochastyczne. Szczegółowe informacje na temat opracowania tych prognoz

można znaleźć w raporcie na temat stabilności fiskalnej „FSR 2018” i w monitorze DSM z 2019 r.

[3] Druga tabela przedstawia ogólną klasyfikację ryzyka fiskalnego w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej.

a. W perspektywie krótkoterminowej kategoria ryzyka (niskie/wysokie) opiera się na wskaźniku S0. S0 jest wskaźnikiem wczesnego wykrywania problemów fiskalnych w nadchodzącym roku w oparciu o 25 zmiennych fiskalnych i

finansowych, także związanych z konkurencyjnością, które w przeszłości okazały się wiodącymi wskaźnikami problemów fiskalnych. Próg krytyczny, powyżej którego sygnalizuje się trudną sytuację budżetową, wynosi 0,46.

b. W perspektywie średnioterminowej kategoria ryzyka (niskie/średnie/wysokie) opiera się na wspólnym wykorzystaniu wskaźnika S1 oraz wyników analizy zdolności obsługi zadłużenia. Wskaźnik S1 mierzy wymaganą korektę

budżetową (skumulowaną w 5 latach następujących po okresie objętym prognozą i następnie utrzymywaną) w celu osiągnięcia relacji długu do PKB na poziomie 60 % do 2034 r. Użyte wartości krytyczne wynoszą 0 i 2,5 p.p. PKB.

Klasyfikacja analizy zdolności obsługi zadłużenia opiera się na wynikach pięciu scenariuszy deterministycznych (scenariusz bazowy, scenariusz historycznego strukturalnego salda pierwotnego, scenariusz wyższej stopy

procentowej, scenariusz niższego wzrostu PKB i scenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnego) oraz prognozach stochastycznych. Stosuje się różne kryteria, takie jak prognozowany poziom

zadłużenia, ścieżka zadłużenia, realizm założeń fiskalnych, prawdopodobieństwo stabilizacji zadłużenia oraz stopień niepewności.

(1.1.1) Strukturalne saldo pierwotne (bez kosztów

związanych ze starzeniem się społeczeństwa)

(1.3) Działania jednorazowe i inne działania

tymczasowe

(3) Zmiana długu niewynikająca z poziomu

deficytu/nadwyżki budżetu

30

35

40

45

50

55

60

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

Dług jako % PKB – PL

Scenariusz bazowyRozszerzony scenariusz niższego wzrostu PKBNiekorzystny scenariusz połączonyRozszerzony scenariusz wyższej stopy procentowej

30

40

50

60

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

(% PKB) Stochastyczne prognozy zadłużenia w latach 2020-2024 - PL

p10_p20 p20_p40p40_p60 p60_p80 p80_p90p50 Scenariusz bazowy

30

35

40

45

50

55

60

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030


Scenariusz bazowyScenariusz historycznego strukturalnego salda pierwotnegoScenariusz paktu stabilności i wzrostu

30

35

40

45

50

55

60

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030


Scenariusz bazowyScenariusz wyższej stopy procentowejScenariusz negatywnego wstrząsu dotyczącego strukturalnego salda pierwotnegoScenariusz niższego wzrostu PKB

Scenariusz

bazowy

Historyczne

strukturalne

saldo

pierwotne

Niższy wzrost

PKB

Wyższa stopa

procentowa

Negatywny

wstrząs

dotyczący

strukturalnego

salda

pierwotnego

Prognozy

stochastyczne

Kategoria ryzyka NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE NISKIE

Poziom zadłużenia (2030 r.) 38,3 45,9 40,2 40,2 40,7

Rok największego zadłużenia 2019 2019 2019 2019 2019

Percentyl 65,0% 75,0%

Prawdopodobieństwo

wyższego zadłużenia19,5%

Różnica między

percentylami16,3

Perspektywa

długo-

terminowa

NISKIE

NISKIE

NISKIE

NISKIE

NISKIE

NISKIE(S0 = 0,3) (S1 = -2,2) (S2 = 1,9)

Perspektywa

krótko-

terminowa

Perspektywa

średnio-

terminowa

S1

Analiza zdolności obsługi zadłużenia (AZOZ) (szczegóły)

AZOZ S2

ZAŁĄCZNIK B: PRZEPROWADZONA PRZEZ KOMISJĘ ANALIZA

ZDOLNOŚCI OBSŁUGI ZADŁUŻENIA I RYZYKA FISKALNE

66

ZAŁĄCZNIK C: STANDARDOWE TABELE

Tabela C.1: Wskaźniki dotyczące rynku finansowego

1) Najnowsze dane – III kwartał 2019 r. Wskaźnik obejmuje nie tylko banki, ale również wszystkie monetarne instytucje

finansowe, z wyjątkiem banków centralnych.

2) Najnowsze dane – II kwartał 2019 r.

3) Wartości kwartalne są zannualizowane.

* Mierzone w punktach bazowych.

Źródło: Komisja Europejska (długoterminowe stopy procentowe); Bank Światowy (zadłużenie zagraniczne brutto); Eurostat

(zadłużenie sektora prywatnego); EBC (wszystkie pozostałe wskaźniki).

2014 2015 2016 2017 2018 2019

Aktywa sektora bankowego ogółem (% PKB)(1) 92,3 91,7 95,1 95,2 92,9 91,7

Udział aktywów pięciu największych banków (% aktywów ogółem) 48,3 48,6 47,7 47,5 49,5 -

Udział kapitału zagranicznego w systemie bankowym (% aktywów ogółem)(2) 59,1 58,9 56,5 45,2 46,7 45,8

Wskaźniki dotyczące prawidłowej kondycji finansowej:(2)

- kredyty zagrożone (% kredytów ogółem) 7,2 6,6 6,4 6,6 6,2 6,2

- współczynnik adekwatności kapitałowej (%) 14,9 15,8 16,9 18,0 17,9 17,6

- stopa zwrotu z kapitału własnego (%)(3) 9,4 7,7 7,5 6,9 7,0 6,7

Kredyty bankowe dla sektora prywatnego (zmiana w ujęciu r-d-r w %)(1) 5,4 5,8 3,8 7,3 6,1 6,7

Kredyty na zakup nieruchomości mieszkaniowych (zmiana w ujęciu r-d-r w %)(1) 3,5 4,5 2,9 2,6 5,3 6,2

Relacja kredytów do depozytów(2) 94,9 95,1 93,3 93,7 93,2 91,7

Płynność z banku centralnego jako % zobowiązań1) 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 0,0

Zadłużenie sektora prywatnego (% PKB) 78,1 78,9 81,6 76,5 76,1 -

Zadłużenie zagraniczne brutto (% PKB)(2)

- publiczne 29,3 29,2 28,4 26,1 22,9 20,7

- prywatne 29,0 28,8 30,8 29,7 28,5 27,6

Spread długoterminowych stóp procentowych względem obligacji Bund (w punktach

bazowych)*235,3 220,6 294,6 310,3 280,2 262,5

Spread swapu ryzyka kredytowego dla skarbowych papierów wartościowych (5-letnich)* 60,8 61,1 75,9 58,7 54,2 58,3

C. Standardowe tabele

67

Tabela C.2: Główne pozycje tablicy wskaźników społecznych

1) Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym: osoby, które są zagrożone ubóstwem lub doświadczają

pogłębionej deprywacji materialnej, lub żyją w gospodarstwach domowych o zerowej lub bardzo małej intensywności

pracy.

2) Osoby bezrobotne to osoby, które nie były zatrudnione, ale aktywnie poszukiwały pracy i były gotowe do jej podjęcia

natychmiast lub w ciągu dwóch tygodni.

3) Dochody do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych zostały zdefiniowane w stosunku do wartości

nieskorygowanej, zgodnie z projektem wspólnego sprawozdania o zatrudnieniu na 2019 r.

4) Zmniejszenie wskaźnika zagrożenia ubóstwem, w ujęciu procentowym, ze względu na transfery socjalne (obliczone poprzez

porównanie wskaźników zagrożenia ubóstwem przed transferami społecznymi z tymi wskaźnikami po dokonaniu transferów;

na potrzeby obliczeń emerytury i renty nie są traktowane jako transfery socjalne).

5) Wskaźnik zatrudnienia, stopa bezrobocia i różnica w poziomie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn są obliczone jako

średnia z pierwszych trzech kwartałów 2019 r.

Źródło: Eurostat

2014 2015 2016 2017 2018 2019 5

Równość szans i dostęp do zatrudnienia

Osoby przedwcześnie kończące naukę i szkolenie

(% ludności w wieku 18–24 lat)5,4 5,3 5,2 5,0 4,8 :

Różnica w poziomie aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn

(w p.p.)14,2 13,8 14,2 14,6 14,4 15,1

Nierówności dochodowe mierzone jako wskaźnik zróżnicowania

kwintylowego (S80/S20)4,9 4,9 4,8 4,6 4,3 :

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym(1)

(AROPE)24,7 23,4 21,9 19,5 18,9 :

Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się (%

ludności w wieku 15–24 lat)12,0 11,0 10,5 9,5 8,7 :

Dynamiczne rynki pracy i sprawiedliwe warunki pracy

Wskaźnik zatrudnienia (wiek 20–64 lat) 66,5 67,8 69,3 70,9 72,2 72,9

Stopa bezrobocia(2)

(wiek 15–74 lat) 9,0 7,5 6,2 4,9 3,9 3,4

Stopa bezrobocia długotrwałego (% ludności aktywnej

zawodowo)3,8 3,0 2,2 1,5 1,0 0,8

Dochód do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych w

ujęciu realnym na mieszkańca(3)

(indeks 2008=100) 113,4 117,7 124,7 128,6 132,3 :

Roczne zarobki netto bezdzietnej osoby stanu wolnego

zatrudnionej w pełnym wymiarze czasu pracy i otrzymującej

średnie wynagrodzenie (poziomy w PPS, średnia z trzech lat)

12606 13221 13757 : : :

Roczne zarobki netto bezdzietnej osoby stanu wolnego

zatrudnionej w pełnym wymiarze czasu pracy i otrzymującej

średnie wynagrodzenie (zmiana procentowa, w ujęciu realnym,

średnia z trzech lat)

3,11 4,51 4,85 : : :

Wsparcie publiczne / Ochrona socjalna i włączenie społeczne

Wpływ transferów socjalnych (z wyłączeniem rent i emerytur) na

ograniczanie ubóstwa(4) 26,4 23,1 24,5 37,5 40,3 :

Dzieci w wieku poniżej 3 lat objęte opieką instytucjonalną 5,5 5,3 7,9 11,6 10,9 :

Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej według

badań opartych o deklaracje7,8 7,3 6,6 3,3 4,2 :

Osoby posiadające podstawowe lub więcej niż podstawowe

ogólne umiejętności cyfrowe (% ludności w wieku 16–74 lat): 40,0 44,0 46,0 : :


68

Tabela C.3: Wskaźniki dotyczące rynku pracy i edukacji

* Wskaźnik spoza tablicy wyników

1) Osoby długotrwale bezrobotne to osoby, które są bezrobotne od co najmniej 12 miesięcy.

2) Różnica między średnim godzinowym wynagrodzeniem brutto mężczyzn a średnim wynagrodzeniem godzinowym brutto

kobiet wyrażona jako procent średniego godzinowego wynagrodzenia brutto mężczyzn. Jest ona definiowana jako

„nieskorygowana”, jako że nie uwzględnia korekt związanych z rozkładem indywidualnych cech (a tym samym daje ogólny

obraz nierówności ze względu na płeć w zakresie wynagrodzenia). Włączeni są wszyscy pracownicy zatrudnieni

w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 10 pracowników, bez ograniczeń dotyczących wieku i liczby

przepracowanych godzin.

3) Wyniki badania OECD PISA dotyczące słabych wyników w dziedzinie matematyki wśród 15-latków.

4) Wpływ statusu społeczno-ekonomicznego i kulturowego na wyniki badania PISA (OECD). Wartość za 2018 r. odnosi się do

czytania.

5)Średnia z pierwszych trzech kwartałów 2019 r. Dane dotyczące stopy bezrobocia młodzieży są wyrównywane sezonowo.

Źródło: Eurostat, OECD.

Wskaźniki dotyczące rynku pracy 2014 2015 2016 2017 2018 2019 5

Współczynnik aktywności zawodowej (wiek 15–64 lat) 67,9 68,1 68,8 69,6 70,1 70,6

Zatrudnieni na obecnym stanowisku pracy, według stażu pracy

Od 0 do 11 miesięcy 11,7 11,1 11,5 11,3 11,2 :

Od 12 do 23 miesięcy 9,3 9,6 10,0 10,1 10,0 :

Od 24 do 59 miesięcy 15,8 15,6 15,9 16,3 17,4 :

Co najmniej 60 miesięcy 62,5 62,3 61,1 60,8 59,7 :

Wzrost zatrudnienia*

(zmiana w % w porównaniu z poprzednim rokiem) 1,7 1,5 0,8 1,3 0,5 -0,4

Wskaźnik zatrudnienia kobiet

(% ludności płci żeńskiej w wieku 20–64 lat) 59,4 60,9 62,2 63,6 65,0 65,4

Wskaźnik zatrudnienia mężczyzn

(% ludności płci męskiej w wieku 20–64 lat)73,6 74,7 76,4 78,2 79,4 80,5

Wskaźnik zatrudnienia osób starszych*

(% ludności w wieku 55-64 lat)42,5 44,3 46,2 48,3 48,9 49,4

Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy*

(% wszystkich zatrudnionych w wieku 15–64 lat)7,1 6,8 6,4 6,6 6,4 6,3

Zatrudnienie na czas określony*

(% osób zatrudnionych na umowę na czas określony, w wieku 15–64 lat)28,3 28,0 27,5 26,1 24,3 22,0

Przechodzenie od zatrudnienia tymczasowego do stałego zatrudnienia

(średnia z 3 lat)18,4 18,8 22,0 25,7 30,0 :

Stopa bezrobocia osób młodych

(% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15–24 lat)23,9 20,8 17,7 14,8 11,7 10,3

Różnica w poziomie zatrudnienia kobiet i mężczyzn w niepełnym

wymiarze czasu pracy6,1 5,9 6,0 6,3 5,9 5,6

Zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć(2)

(w formie

nieskorygowanej)7,7 7,4 7,2 7,2 : :

Wskaźniki dotyczące kształcenia i szkolenia 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Udział osób dorosłych w uczeniu się

(% osób w wieku 25–64 lat uczestniczących w kształceniu i szkoleniu)4,0 3,5 3,7 4,0 5,7 :

Słabe wyniki w nauce(3) : 17,2 : : 14,7 :

Osoby z wyższym wykształceniem (% ludności w wieku 30–34 lat z

ukończonym pierwszym stopniem kształcenia wyższego)42,1 43,4 44,6 45,7 45,7 :

Zróżnicowanie wyników związane ze statusem społeczno-ekonomicznym

studentów(4)

: : : : 11,6 :


69

Tabela C.4: Wskaźniki dotyczące włączenia społecznego i zdrowia

* Wskaźnik spoza tablicy wyników

1) Wskaźnik zagrożenia ubóstwem: odsetek osób, których ekwiwalentny dochód do dyspozycji wynosi mniej niż 60 % krajowej

mediany dochodu ekwiwalentnego.

2) Odsetek osób, które doświadczają co najmniej czterech z wymienionych form deprywacji: nie mogą sobie pozwolić na i)

zapłacenie czynszu lub rachunków za media, ii) dostateczne ogrzanie mieszkania, iii) pokrycie nieprzewidzianych wydatków,

iv) spożywanie co drugi dzień mięsa, ryb lub równoważnego źródła białka, v) spędzenie raz w roku tygodniowego urlopu

poza miejscem zamieszkania, vi) posiadanie samochodu, vii) pralki, viii) kolorowego telewizora lub ix) telefonu.

3) Odsetek wszystkich osób mieszkających w zatłoczonych budynkach mieszkalnych i doświadczających deprywacji

mieszkaniowej.

4) Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy: odsetek osób w wieku 0–59 lat żyjących

w gospodarstwach domowych, w których osoby dorosłe (z wyłączeniem dzieci pozostających na utrzymaniu)

przepracowały mniej niż 20 % potencjalnego czasu pracy w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie.

5) Stosunek mediany indywidualnych emerytur brutto osób w wieku 65–74 lat w stosunku do mediany indywidualnych

zarobków brutto osób w wieku 50–59 lat.

6) Korzystanie ze stałych łączy szerokopasmowych (33 %), korzystanie z mobilnych sieci szerokopasmowych (22 %), prędkość

(33 %) i przystępność cenowa (11 %), z tabeli wyników agendy cyfrowej.

Źródło: Eurostat, OECD.

2013 2014 2015 2016 2017 2018

Wydatki na ochronę socjalną* (% PKB)

Świadczenia chorobowe / opieka zdrowotna 4,4 4,3 4,5 4,8 4,5 :

Renty 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4 :

Emerytury i renty rodzinne 11,3 11,2 11,1 11,1 10,6 :

Świadczenia rodzinne / świadczenia dla dzieci pozostających na

utrzymaniu1,4 1,4 1,5 2,5 2,6 :

Zasiłki dla bezrobotnych 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 :

Zasiłki mieszkaniowe 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 :

Świadczenia dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,

gdzie indziej niesklasyfikowane0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 :

Ogółem 19,1 18,9 19,0 20,3 19,6 :

z czego: świadczenia uzależnione od dochodów 0,8 0,7 0,7 0,9 1,0 :

Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych według funkcji

(% PKB)

Ochrona socjalna 16,0 15,9 15,7 16,6 16,4 :

Zdrowie 4,6 4,6 4,7 4,6 4,7 :

Edukacja 5,3 5,3 5,3 5,0 4,9 :

Świadczenia zdrowotne nierefundowane 23,7 23,1 23,3 22,9 : :

Dzieci zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym (% ludności

w wieku 0–17 lat)*29,8 28,2 26,6 24,2 17,9 17,2

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem(1)

(% ludności ogółem) 17,3 17,0 17,6 17,3 15,0 14,8

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem wśród pracujących (% osób

pracujących)10,7 10,6 11,2 10,8 9,9 9,7

Wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej(2)

(% ludności ogółem) 11,9 10,4 8,1 6,7 5,9 4,7

Wskaźnik poważnej deprywacji mieszkaniowej(3)

, w podziale na tytuły

prawne do zajmowanych mieszkań

Właściciel, mieszkanie obciążone hipoteką lub kredytem 3,4 2,5 3,0 2,8 3,4 3,7

Najemca, wynajem po cenie rynkowej 18,4 14,2 19,8 19,5 15,9 14,4

Odsetek osób żyjących w gospodarstwach domowych o małej

intensywności pracy (4)

(% osób w wieku 0–59 lat)7,2 7,3 6,9 6,4 5,7 5,6

Progi ubóstwa wyrażone w walucie krajowej w cenach stałych* 10549 10847 11247 11994 12663 13445

Oczekiwana długość życia w zdrowiu

Kobiety 7,8 8,1 8,4 8,9 8,6 :

Mężczyźni 7,2 7,5 7,6 8,2 8,3 :

Zagregowana stopa zastąpienia dochodów netto przez świadczenie

emerytalne(5)

0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6

Wymiar łączności w ramach indeksu gospodarki cyfrowej i

społeczeństwa cyfrowego(6)

: 41,7 40,1 45,9 52,4 :

Współczynnik Giniego przed opodatkowaniem i transferami* 47,7 47,8 47,9 46,6 47,3 :

Współczynnik Giniego po opodatkowaniu i transferach* 30,7 30,8 30,6 29,8 29,2 :


70

Tabela C.5: Wyniki rynku towarów i usług oraz wskaźniki dotyczące polityki

*Wartości wskaźnika od 2003 do 2013 r. są porównywalne, ale w 2018 r. nastąpiła istotna zmiana metodologii. W rezultacie

dane z przeszłych roczników nie mogą być porównywane ze wskaźnikami regulacji rynku produktów z 2018 r.

1) Wartość dodana w cenach stałych podzielona przez liczbę zatrudnionych osób.

2) Wynagrodzenie pracowników w cenach bieżących podzielone przez wartość dodaną w cenach stałych.

3) Metodykę obliczania tego wskaźnika, wraz z założeniami, przedstawiono szczegółowo na stronie internetowej:

http://www.doingbusiness.org/methodology.

4) Średnia wynikająca z odpowiedzi na pytanie Q7B_a. „[Kredyt bankowy]: Jeśli złożył(a) Pan/Pani wniosek i próbował(a)

negocjować warunki tego rodzaju finansowania w okresie ostatnich sześciu miesięcy, jaki był tego wynik?” Odpowiedzi były

kodowane w następujący sposób: zero: respondent otrzymał całość finansowania, jeden: otrzymał co najmniej 75 %

finansowania, dwa: otrzymał mniej niż 75 % finansowania, trzy: otrzymał odpowiedź odmowną lub wniosek został odrzucony;

brakujące wartości: jeśli wniosek jest nadal rozpatrywany lub osoba nie umiała udzielić odpowiedzi.

5) Odsetek ludności w wieku 15–64 lat z wykształceniem wyższym.

6) Odsetek ludności w wieku 20–24 lat z wykształceniem co najmniej średnim II stopnia.

7) Indeks: 0 = nieregulowane; 6 = najbardziej regulowane. Metodykę obliczania wskaźników OECD dotyczących poziomu

regulacji rynku towarów i usług przedstawiono szczegółowo na stronie internetowej:

http://www.oecd.org/competition/reform/indicatorsofproductmarketregulationhomepage.htm

8) Średnia arytmetyczna wskaźników dotyczących regulacji zawodów prawników, księgowych, architektów i inżynierów.

9) Zagregowane wskaźniki OECD dotyczące poziomu regulacji rynków energii, transportu i komunikacji.

Źródło: Komisja Europejska; Bank Światowy – Doing Business (dane dotyczące egzekwowania umów i czasu potrzebnego na

rozpoczęcie działalności gospodarczej); OECD (dane dotyczące wskaźników poziomu regulacji rynku towarów i usług); SAFE

(dane dotyczące wyników wniosków MŚP o kredyty bankowe).

Wskaźniki wyników 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Wzrost wydajności pracy w przeliczeniu na pracownika1 (t/t-1) w %

Wzrost wydajności pracy w przemyśle -1,47 2,05 2,19 -0,39 -0,17 3,91

Wzrost wydajności pracy w budownictwie 0,53 9,95 4,37 -9,64 7,00 9,51

Wzrost wydajności pracy w usługach rynkowych 3,41 -0,94 2,68 3,53 5,15 5,67

Wzrost jednostkowego kosztu pracy2 (t/t-1) w %

Wzrost jednostkowego kosztu pracy w przemyśle 0,16 1,12 -1,15 3,42 5,72 4,37

Wzrost jednostkowego kosztu pracy w budownictwie 1,48 -6,81 -2,19 14,53 -0,58 -2,58

Wzrost jednostkowego kosztu pracy w usługach rynkowych 0,48 2,98 0,45 2,71 2,72 2,67

Otoczenie działalności gospodarczej 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Czas potrzebny na wyegzekwowanie umów3 (w dniach) 685 685 685 685 685 685

Czas potrzebny na rozpoczęcie działalności gospodarczej3 (w dniach) 37,0 37,0 37,0 37,0 37,0 37,0

Wynik wniosków MŚP o kredyty bankowe4 0,59 0,75 0,46 0,53 0,40 0,47

Badania naukowe i innowacje 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Intensywność nakładów na badania i rozwój 0,87 0,94 1,00 0,96 1,03 1,21

Wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na kształcenie

jako % PKB5,30 5,30 5,30 5,00 4,90 :

Pracownicy z wykształceniem wyższym lub zatrudnieni na

stanowiskach związanych z nauką i technologią jako % wszystkich

zatrudnionych

40 41 42 43 44 45

Odsetek ludności z wyższym wykształceniem5 23 24 24 25 26 27

Osoby młode z wykształceniem średnim II stopnia6 90 90 91 91 91 91

Bilans handlowy produktów zaawansowanych technologicznie jako %

PKB-1,68 -1,44 -1,67 -1,60 -1,61 -1,60

Rynki towarów i usług oraz konkurencja 2003 2008 2013 2018*

Wskaźnik OECD dotyczący regulacji rynku towarów i usług (PMR)7,

ogółem2,42 2,04 1,65 1,45

OECD PMR7, sektor detaliczny 2,52 2,43 2,55 1,30

OECD PMR7, usługi świadczone w ramach wolnych zawodów

8 3,29 3,33 3,24 2,00

OECD PMR7, sektory sieciowe

9 3,20 2,70 2,34 1,63


71

Tabela C.6: Ekologiczny wzrost gospodarczy

Wszystkie makroekonomiczne wskaźniki intensywności wyrażono jako stosunek wielkości fizycznej do PKB (w cenach z 2010 r.)

Energochłonność: krajowe zużycie energii brutto (w kgoe) podzielone przez PKB (w EUR).

Intensywność emisji dwutlenku węgla: emisja gazów cieplarnianych (w kg równoważników CO2) podzielona przez PKB

(w EUR).

Zasobochłonność: krajowe zużycie materiałów (w kg) podzielone przez PKB (w EUR).

Wytwarzanie odpadów: odpady (w kg) podzielone przez PKB (w EUR).

Bilans handlowy energii: bilans eksportu i importu energii, wyrażony jako % PKB.

Udział energii w HICP: odsetek pozycji związanych z energią w koszyku konsumpcyjnym stosowanym do konstrukcji HICP.

Różnica między zmianą cen energii a inflacją: składnik HICP dotyczący energii a inflacja HICP ogółem (zmiana roczna w %).

Realne jednostkowe koszty energii: realne koszty energii jako odsetek wartości dodanej ogółem dla gospodarki.

Energochłonność przemysłu: końcowe zużycie energii w przemyśle (w kgoe) podzielone przez wartość dodaną brutto

przemysłu (w cenach w EUR z 2010 r.).

Realne jednostkowe koszty energii w przetwórstwie przemysłowym (bez rafinacji): realne koszty jako odsetek wartości

dodanej dla sektorów przetwórstwa przemysłowego.

Udział sektorów energochłonnych w gospodarce: udział wartości dodanej brutto sektorów energochłonnych w PKB.

Ceny energii elektrycznej i gazu dla średniej wielkości użytkowników przemysłowych: zakres zużycia: 500–2000 MWh oraz

10 000–100 000 GJ; dane nie uwzględniają VAT.

Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych: stosunek odpadów komunalnych poddanych recyklingowi

i kompostowaniu do odpadów komunalnych ogółem.

Publiczne nakłady na badania i rozwój w dziedzinie energii lub środowiska: wydatki publiczne na badania i rozwój w tych

kategoriach, jako % PKB.

Udział emisji gazów cieplarnianych objętych unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (z wyłączeniem lotnictwa):

na podstawie danych dotyczących emisji gazów cieplarnianych

(z wyłączeniem użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa) zgłoszonych przez państwa członkowskie do

Europejskiej Agencji Środowiska.

Energochłonność sektora transportu: końcowe zużycie energii w sektorze transportu, w tym w lotnictwie międzynarodowym

(w kgoe), podzielone przez wartość dodaną brutto sektora transportu i magazynowania (w cenach w EUR z 2010 r.).

Intensywność emisji dwutlenku węgla w sektorze transportu: emisja gazów cieplarnianych w sektorze transportu

i magazynowania, podzielona przez wartość dodaną brutto sektora transportu i magazynowania (w cenach w EUR z 2010 r.).

Zależność od importu energii: wielkość importu energii netto podzielona przez krajowe zużycie energii brutto, w tym zużycie

międzynarodowych paliw bunkrowych.

Zagregowany wskaźnik koncentracji sektora dostawców: indeks Herfindahla-Hirschmanna obejmujący ropę, gaz i węgiel

kamienny. Mniejsze wartości oznaczają większą dywersyfikację, a zatem mniejsze ryzyko.

Dywersyfikacja koszyka energetycznego: indeks Herfindahla-Hirschmanna obejmujący gaz ziemny, produkty naftowe

ogółem, jądrową energię cieplną, energię ze źródeł odnawialnych i paliwa stałe. Mniejsze wartości oznaczają większą

dywersyfikację.

* Komisja Europejska i Europejska Agencja Środowiska – wstępne dane za 2018 r.

Źródło: Komisja Europejska i Europejska Agencja Środowiska (udział emisji gazów cieplarnianych objętych systemem handlu

emisjami); Komisja Europejska (podatki ekologiczne w stosunku do opodatkowania pracy i PKB); Eurostat (wszystkie pozostałe

wskaźniki).

Wyniki w zakresie ekologicznego wzrostu gospodarczego 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Makroekonomiczne

Energochłonność kgoe / € 0,25 0,23 0,23 0,23 0,23 0,22

Intensywność emisji CO2 kg / € 1,02 0,96 0,93 0,92 0,91 -

Zasobochłonność (odwrotność produktywności

zasobów)kg / € 1,68 1,62 1,53 1,55 1,57 1,62

Wytwarzanie odpadów kg / € - 0,44 - 0,42 - -

Bilans handlowy energii % PKB -2,7 -2,6 -1,6 -1,4 -2,0 -2,7

Udział energii w HICP % 15,67 14,93 15,65 13,47 13,61 13,45

Różnica między zmianą cen energii a inflacją p.p. -1,3 -0,1 0,6 -1,9 -0,1 0,6

Realne jednostkowe koszty energii% wartości

dodanej20,1 19,9 20,3 20,8 - -

Stosunek podatków ekologicznych do opodatkowania

pracystosunek 0,25 0,25 0,25 0,25 0,24 -

Podatki ekologiczne % PKB 2,4 2,6 2,7 2,7 2,7 2,7

Sektorowe

Energochłonność przemysłu kgoe / € 0,12 0,12 0,11 0,11 0,12 0,11

Realne jednostkowe koszty energii w przemyśle

wytwórczym (bez rafinacji)

% wartości

dodanej22,0 21,1 21,6 22,0 - -

Udział sektorów energochłonnych w gospodarce % PKB 13,93 13,81 13,92 14,11 13,69 -

Ceny energii elektrycznej dla średniej wielkości

użytkowników przemysłowych€ / kWh 0,09 0,08 0,09 0,08 0,09 0,09

Ceny gazu dla średniej wielkości użytkowników

przemysłowych€ / kWh 0,04 0,04 0,04 0,03 0,03 0,03

Publiczne wydatki na badania i rozwój w dziedzinie

energii % PKB 0,01 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00

Publiczne wydatki na badania i rozwój w dziedzinie

ochrony środowiska% PKB 0,02 0,03 0,03 0,03 0,03 0,02

Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych % 15,1 26,5 32,5 34,8 33,8 34,3

Udział emisji gazów cieplarnianych objętych

systemem handlu emisjami*% 52,5 52,1 51,5 49,9 48,9 47,8

Energochłonność sektora transportu kgoe / € 0,76 0,76 0,81 0,88 0,91 0,88

Intensywność emisji CO2 w sektorze transportu kg / € 1,04 1,06 1,12 1,28 1,37 1,31

Bezpieczeństwo dostaw energii

Zależność od importu energii % 26,4 29,5 29,9 30,8 38,3 -

Zagregowany wskaźnik koncentracji dostawców HHI 27,1 27,6 27,3 25,6 25,4 -

Dywersyfikacja koszyka energetycznego HHI 37,3 35,6 34,8 34,2 33,4 32,7


72

73

W oparciu o wniosek Komisji niniejszy załącznik (37

) przedstawia wstępne opinie służb Komisji na temat

priorytetowych obszarów inwestycyjnych oraz ramowych warunków skutecznej realizacji inwestycji

Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 w Polsce. Te priorytetowe obszary

inwestycyjne wyłoniono na podstawie szerszej analizy obszarów Polski, które napotykają poważne

wyzwania społeczno-gospodarcze związane z procesem transformacji w kierunku osiągnięcia przez UE

neutralności klimatycznej w 2050 r., ocenione w sprawozdaniu. Niniejszy załącznik stanowi podstawę

dialogu między Polską a służbami Komisji, a także zapewnia przydatne wskazówki dla państw

członkowskich w przygotowywaniu terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji (38

), które

tworzyć będą podstawy programowania Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Inwestycje

Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji są uzupełnieniem finansowania w ramach polityki

spójności, które omówiono w wytycznych zawartych w załączniku D do sprawozdania krajowego dla

Polski z 2019 r. (39

)

Proces transformacji najprawdopodobniej wpłynie na wszystkie regiony górnicze w Polsce, mianowicie

Śląsk, Wielkopolskę, Dolny Śląsk, Łódzkie, Lubelskie i Małopolskę. W przypadku Śląska, Wielkopolski

i Wałbrzycha w toku są działania w zakresie planowania transformacji, uruchomione w ramach

inicjatywy na rzecz regionów górniczych w okresie transformacji. Niniejszy załącznik przedstawia

priorytetowe obszary inwestycyjne określone dla tych regionów. W tym kontekście strategie inteligentnej

specjalizacji stanowią istotne ramy określania priorytetów w zakresie innowacji wspierających

transformację gospodarczą.

Na Śląsku, w największym regionie górniczym, węgiel kamienny wydobywany jest w 18 kopalniach,

znajdujących się w następujących podregionach na poziomie NUTS 3: Katowice, Bielsko-Biała, Tychy,

Rybnik, Gliwice, Bytom, Sosnowiec. Mimo że od lat 90. ubiegłego wieku odchodzi się od produkcji

węgla kamiennego, miejscowa gospodarka wciąż jest mocno uzależniona od sektora górnictwa, w którym

bezpośrednio zatrudnionych jest 78 000 osób, blisko połowa wszystkich górników w UE. Znacząca liczba

podmiotów zajmujących się górnictwem węgla kamiennego znajduje odzwierciedlenie w wysokim

udziale tego sektora w wartości dodanej brutto. Odejście od wydobycia węgla kamiennego wymagać

będzie dodatkowych wysiłków na rzecz dywersyfikacji przedsiębiorstw, zmiany i podnoszenia

kwalifikacji, przeciwdziałania wyludnianiu się terenów pogórniczych oraz rewitalizacji. Na podstawie tej

oceny wstępnej uzasadnione wydaje się skoncentrowanie interwencji Funduszu na rzecz Sprawiedliwej

Transformacji na tych terytoriach.

Aby sprostać wyzwaniom transformacji, określono priorytetowe potrzeby inwestycyjne w zakresie

dywersyfikacji, modernizacji i zwiększenia konkurencyjności regionalnej gospodarki. Najważniejsze

działania Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji mogłyby być ukierunkowane w szczególności

na:

inwestycje produkcyjne w MŚP, w tym w przedsiębiorstwa typu start-up, prowadzące do

dywersyfikacji i restrukturyzacji ekonomicznej;

inwestycje w tworzenie nowych przedsiębiorstw, w tym przez inkubatory przedsiębiorczości i usługi

konsultingowe;

inwestycje w działania badawcze i innowacyjne oraz wspieranie transferu zaawansowanych

technologii;

inwestycje dotyczące regeneracji, dekontaminacji i renaturalizacji terenów oraz projekty zmieniające

(37) Niniejszy załącznik należy rozpatrywać w związku z wnioskiem Komisji dotyczącym rozporządzenia Parlamentu

Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027 (COM/2020/22) oraz

wnioskiem Komisji dotyczącym rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności

i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby

Funduszu Azylu i Migracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu na rzecz Zarządzania Granicami i Wiz (COM/2020/23).

(38) Zob. komunikat Komisji dotyczący Planu inwestycyjnego na rzecz zrównoważonej Europy (COM/2020/21) oraz art. 6 i 7 wniosku dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Fundusz na rzecz Sprawiedliwej

Transformacji na lata 2021–2027 (COM/2020/22).

(39

) SWD(2019) 1020 final.

ZAŁĄCZNIK D: WYTYCZNE INWESTYCYJNE DLA POLSKI

DOTYCZĄCE FUNDUSZU NA RZECZ SPRAWIEDLIWEJ

TRANSFORMACJI NA LATA 2021–2027

D. Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027

74

ich przeznaczenie;

inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą

energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł

odnawialnych;

inwestycje we wzmacnianie gospodarki opartej na obiegu zamkniętym, w tym przez zapobieganie

powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne

wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;

podnoszenie i zmianę kwalifikacji pracowników;

pomoc techniczną.

Na terytorium Katowic, Bielska-Białej, Tych, Rybnika, Gliwic, Bytomia i Sosnowca może dojść do

redukcji miejsc pracy, której – realnie rzecz biorąc – może nie zrównoważyć w pełni tworzenie i rozwój

MŚP. W wyjątkowych przypadkach i jeżeli jest to niezbędne do realizacji terytorialnych planów

sprawiedliwej transformacji, rozważyć można wsparcie na inwestycje produkcyjne w dużych

przedsiębiorstwach.

W Wielkopolsce (podregion koniński na poziomie NUTS 3) przy wydobyciu węgla brunatnego

i produkcji energii elektrycznej pracuje 6 000 osób. Odejście od wydobycia węgla brunatnego może

wymagać zastosowania środków mających na celu tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach innych

niż górnictwo i produkcja energii elektrycznej oparta na węglu brunatnym. Kopalnie odkrywkowe węgla

brunatnego stwarzają też zagrożenia dla środowiska, takie jak obniżenie poziomu wód gruntowych

i susze. Na podstawie tej oceny wstępnej uzasadnione wydaje się podjęcie interwencji Funduszu na rzecz

Sprawiedliwej Transformacji także na tym terytorium.

Aby sprostać tym wyzwaniom transformacji, określono również potrzeby inwestycyjne mające na celu

złagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji. Najważniejsze działania Funduszu na

rzecz Sprawiedliwej Transformacji mogłyby być ukierunkowane w szczególności na:

inwestycje produkcyjne w MŚP, w tym w przedsiębiorstwa typu start-up, prowadzące do

dywersyfikacji i restrukturyzacji ekonomicznej;


konsultingowe;

inwestycje w działania badawcze i innowacyjne oraz wspieranie transferu zaawansowanych

technologii;

inwestycje w renaturalizację terenów i projekty zmieniające ich przeznaczenie;


pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;

pomoc techniczną.

Przewiduje się, że w podregionie konińskim dojdzie do znacznej redukcji miejsc pracy, której może nie

zrównoważyć w pełni tworzenie i rozwój MŚP. W wyjątkowych przypadkach i jeżeli jest to niezbędne do

realizacji terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji, rozważyć można wsparcie na inwestycje

produkcyjne w dużych przedsiębiorstwach.

Na Dolnym Śląsku podregion wałbrzyski na poziomie NUTS 3 w przeszłości był bardzo uzależniony od

przemysłu wydobywczego węgla kamiennego, zaś obecnie z powodu niedokończonej transformacji

gospodarczej notuje niski poziom rozwoju gospodarczego, najwyższą stopę bezrobocia w regionie

dolnośląskim, problemy społeczne oraz degradację infrastruktury. Ubóstwo i wyludnienie, niski poziom

PKB na mieszkańca, problemy geologiczne i hydrologiczne, związane z podziemnymi obiektami

górniczymi, uniemożliwiają efektywny rozwój tego obszaru.

Aby sprostać tym wyzwaniom transformacji, określono priorytetowe potrzeby inwestycyjne mające na

celu złagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji za pomocą działań obejmujących

D. Wytyczne inwestycyjne dla Polski dotyczące Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji na lata 2021–2027

75

w szczególności:

inwestycje dotyczące regeneracji, dekontaminacji i renaturalizacji terenów oraz projekty zmieniające

ich przeznaczenie;

inwestycje we wdrażanie technologii i infrastruktur zapewniających przystępną cenowo czystą

energię, w redukcję emisji gazów cieplarnianych, efektywność energetyczną i energię ze źródeł

odnawialnych;


konsultingowe;

inwestycje we wzmacnianie gospodarki opartej na obiegu zamkniętym, w tym przez zapobieganie

powstawaniu odpadów i ograniczanie ich ilości, efektywne gospodarowanie zasobami, ponowne

wykorzystywanie, naprawy oraz recykling;


pomoc w poszukiwaniu pracy dla osób poszukujących pracy;

aktywne włączanie osób poszukujących pracy;

pomoc techniczną.

76

Ocena krótkoterminowych postępów Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju (40)

Tabela E.1 przedstawia dane dla Polski i UE-28 dotyczące wskaźników należących do zestawu unijnych

wskaźników celów zrównoważonego rozwoju stosowanego przez Eurostat do celów monitorowania

postępów w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju w kontekście UE(41

). Ponieważ trend

krótkoterminowy na poziomie UE jest oceniany w perspektywie pięcioletniej, prezentowana jest zarówno

wartość na początku tego okresu, jak i ostatnia dostępna wartość. Wskaźniki są regularnie aktualizowane

w sekcji poświęconej wskaźnikom zrównoważonego rozwoju na stronie internetowej Eurostatu.

(40) Dane pozyskane z bazy danych Eurostatu w dniu 9 lutego 2020 r. (oficjalny zestaw unijnych wskaźników celów

zrównoważonego rozwoju: zob. https://ec.europa.eu/eurostat/web/sdi/main-tables).

(41) Zestaw unijnych wskaźników celów zrównoważonego rozwoju jest zgodny, w stosownych przypadkach, z wykazem globalnych wskaźników ONZ, przy czym należy zaznaczyć, że wskaźniki ONZ są wybierane do sprawozdawczości na

poziomie globalnym i dlatego nie zawsze są przydatne w kontekście UE. Unijne wskaźniki celów zrównoważonego rozwoju są

ściśle powiązane z inicjatywami politycznymi UE.

ZAŁĄCZNIK E: POSTĘPY W OSIĄGANIU CELÓW

ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Tabela E.1: Wskaźniki mierzące postępy Polski w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju

(c.d. na następnej stronie)

Wskaźnik Jednostka

rok wartość rok wartość rok wartość rok wartość

Cel 1 – Koniec z ubóstwem

Osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym % ludności 2013 25,8 2018 18,9 2013 24,6 2018 21,9

Osoby zagrożone ubóstwem dochodowym po uwzględnieniu transferów

socjalnych% ludności 2013 17,3 2018 14,8 2013 16,7 2018 17,1

Osoby dotknięte pogłębioną deprywacją materialną % ludności 2013 11,9 2018 4,7 2013 9,6 2018 5,8

Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności

pracy

% ludności w wieku od

0 do 59 lat2013 7,2 2018 5,6 2013 11,0 2018 8,8

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób pracujących% ludności w wieku co

najmniej 18 lat2013 10,7 2018 9,7 2013 9,0 2018 9,5

Osoby mieszkające w lokalu z przeciekającym dachem, wilgotnymi

ścianami, podłogami lub fundamentami, lub grzybem na ramach okiennych

lub podłodze

% ludności 2013 10,1 2018 11,6 2013 15,6 2018 13,9

Deklarowane niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej% ludności w wieku co

najmniej 16 lat2013 8,8 2018 4,2 2013 3,7 2018 2,0

Osoby niemające wanny ani prysznica, ani spłukiwanej toalety wewnątrz

swojego mieszkania/lokalu mieszkalnego% ludności 2013 3,0 2018 2,0 2013 2,2 2018 1,7

Osoby, które nie są w stanie dostatecznie ogrzać mieszkania % ludności 2013 11,4 2018 5,1 2013 10,7 2018 7,3

Wskaźnik przeludnienia % ludności 2013 44,8 2018 39,2 2013 17,0 2018 15,5

Cel 2 – Zero głodu

Niedożywienie Wskaźnik otyłości% ludności w wieku co

najmniej 18 lat2014 17,2 2017 16,9 2014 15,9 2017 15,2

Dochód czynników produkcji rolniczej na roczną jednostkę robocząEUR, nawiązania

łańcuchowe (2010)2012 5 271 2017 6 965 2012 14 865 2017 17 304

Wsparcie rządowe na badania i rozwój w dziedzinie rolnictwa mln EUR 2013 69,9 2018 65,0 2013 3 048,6 2018 3 242,5

Powierzchnia upraw ekologicznych

% wykorzystywanej

powierzchni użytków

rolnych

2013 4,7 2018 3,3 2013 5,7 2018 7,5

Bilans azotu brutto na gruntach rolnych kg na hektar 2012 48 2017 48 2010 49 2015 51

Emisje amoniaku z rolnictwa

kg na hektar

wykorzystywanej

powierzchni użytków

rolnych

2012 18,8 2017 19,9 2011 19,7 2016 20,3

Azotan w wodach gruntowych mg NO3 na litrbrak

danych:

brak

danych: 2012 19,2 2017 19,1

Szacowana erozja gleby przez wodę km2 2010 3 203,6 2016 3 342,4 2010 207 232,2 2016 205 294,5

Wskaźnik liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego indeks 2000 = 100brak

danych:

brak

danych: 2013 83,9 2018 80,7

Cel 3 – Dobre zdrowie i jakość życia

Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia lata 2012 76,9 2017 77,8 2012 80,3 2017 80,9

Odsetek osób deklarujących dobry lub bardzo dobry stan zdrowia% ludności w wieku co

najmniej 16 lat2013 58,4 2018 59,2 2013 67,3 2018 69,2

Palenie tytoniu% ludności w wieku co

najmniej 15 lat2012 32 2017 30 2014 26 2017 26

Wskaźnik otyłości% ludności w wieku co

najmniej 18 lat2014 17,2 2017 16,9 2014 15,9 2017 15,2

Osoby mieszkające w gospodarstwach domowych narażonych na hałas % ludności 2013 14,0 2018 13,8 2013 18,8 2018 18,3

Narażenie na zanieczyszczenie powietrza przez cząstki stałe (PM2,5) μg/m3 2012 27,0 2017 23,8 2012 16,8 2017 14,1

Umieralność z powodu chorób przewlekłychliczba na 100 000 osób

w wieku poniżej 65 lat2011 176,9 2016 153,7 2011 132,5 2016 119,0

Umieralność z powodu gruźlicy, HIV i zapalenia wątroby liczba na 100 000 osób 2011 3,1 2016 2,6 2011 3,4 2016 2,6

Osoby zmarłe na skutek wypadku przy pracyliczba na 100 000 osób

pracujących2012 2,30 2017 2,00 2012 1,91 2017 1,65

Osoby zmarłe na skutek wypadku drogowego liczba zmarłych osób 2012 3 571 2017 2 831 2012 28 231 2017 25 257

Dostęp do opieki

zdrowotnejDeklarowane niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej

% ludności w wieku co

najmniej 16 lat2013 8,8 2018 4,2 2013 3,7 2018 2,0

Uwarunkowania

zdrowia

Cel

zrównoważone

go rozwoju /

podtemat

Polska UE-28

Pierwsze dane Najnowsze dane Pierwsze dane Najnowsze dane

Ubóstwo

wielowymiarowe

Podstawowe

potrzeby

Zrównoważona

produkcja rolna

Wpływ na

środowisko

produkcji rolnej

Zdrowe życie

Przyczyny zgonu

https://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/9940483/KS-02-19-165-EN-N.pdf/1965d8f5-4532-49f9-98ca-5334b0652820

https://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/9940483/KS-02-19-165-EN-N.pdf/1965d8f5-4532-49f9-98ca-5334b0652820

https://ec.europa.eu/eurostat/web/sdi/overview

https://ec.europa.eu/eurostat/web/sdi/main-tables

E. Postępy w osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju

77

Tabela (c.d.)


Wskaźnik Jednostka


Cel 4 – Dobra jakość edukacji

Osoby zbyt wcześnie porzucające naukę% ludności w wieku od

18 do 24 lat2013 5,6 2018 4,8 2013 11,9 2018 10,6

Uczestnictwo we wczesnej edukacji

% dzieci w wieku od 4

lat do wieku obowiązku

szkolnego

2012 84,3 2017 91,9 2012 94,0 2017 95,4

Słabe wyniki w czytaniu% uczniów w wieku 15

lat2015 14,4 2018 14,7 2015 19,7 2018 21,7

Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się% ludności w wieku od

15 do 29 lat2013 16,2 2018 12,1 2013 15,9 2018 12,9

Wykształcenie wyższe% ludności w wieku od

30 do 34 lat2013 40,5 2018 45,7 2013 37,1 2018 40,7

Wskaźnik zatrudnienia niedawnych absolwentów% ludności w wieku od

20 do 34 lat2013 73,2 2018 83,1 2013 75,4 2018 81,7

Kształcenie

dorosłychUdział dorosłych w kształceniu

% ludności w wieku od

25 do 64 lat2013 4,3 2018 5,7 2013 10,7 2018 11,1

Cel 5 – Równość płci

Przemoc ze

względu na płeć

Przemoc fizyczna i seksualna wobec kobiet w ciągu 12 miesięcy

poprzedzających wywiad% kobiet

brak

danych: 2012 4

brak

danych: 2012 8

Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem wczesnego

kończenia nauki

p.p., osoby w wieku od

18 do 24 lat2013 4,7 2018 2,1 2013 3,4 2018 3,3

Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem wykształcenia

wyższego


30 do 34 lat2013 15,5 2018 19,2 2013 8,5 2018 10,1

Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem zatrudnienia

niedawnych absolwentów


20 do 34 lat2013 9,1 2018 7,5 2013 4,4 2018 3,4

Luka płacowa między kobietami a mężczyznami, w postaci nieskorygowanej

% średniego

wynagrodzenia brutto

na godzinę pracy

mężczyzn

2012 6,4 2017 7,2 2012 17,4 2017 16,0

Luka w zatrudnieniu między kobietami a mężczyznamip.p., osoby w wieku od

20 do 64 lat2013 14,5 2018 14,4 2013 11,7 2018 11,6

Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem bierności

zawodowej z powodu obowiązków opiekuńczych


20 do 64 lat2013 23,5 2018 28,9 2013 25,5 2018 27,1

Liczba kobiet zasiadających w parlamentach narodowych i zajmujących

stanowiska w rządzie% miejsc/stanowisk 2014 21,5 2019 25,8 2014 27,2 2019 31,5

Stanowiska zajmowane przez kobiety w kadrze kierowniczej wyższego

szczebla

% członków

zarządu/rady2014 14,6 2019 20,0 2014 20,2 2019 27,8

Cel 6 – Czysta woda i warunki sanitarne

Osoby niemające wanny ani prysznica, ani spłukiwanej toalety wewnątrz

swojego mieszkania/lokalu mieszkalnego% ludności 2013 3,0 2018 2,0 2013 2,2 2018 1,7

Osoby podłączone do oczyszczalni ścieków co najmniej drugiego stopnia % ludności 2012 68,5 2017 73,5brak

danych:

brak

danych:

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w rzekach mg O2 na litr 2012 2,87 2017 2,74 2012 2,06 2017 2,00


danych:

brak

danych: 2012 19,2 2017 19,1

Fosforany w rzekach mg PO4 na litrbrak

danych:

brak

danych: 2012 0,096 2017 0,093

Kąpieliska śródlądowe o doskonałej jakości wody

% kąpielisk o

doskonałej jakości

wody

2013 60,7 2018 26,7 2013 76,5 2018 80,8

Efektywność

zużycia wodyWskaźnik zużycia wody

% średniorocznych

długoterminowych

zasobów wód słodkich

(LTAA)

2012 19,1 2017 17,7brak

danych:

brak

danych:

Cel 7 – Czysta i dostępna energia

Zużycie energii pierwotnejmilion ton oleju

ekwiwalentnego (Mtoe)2013 93,5 2018 101,1 2013 1 577,4 2018 1 551,9

Końcowe zużycie energiimilion ton oleju


Końcowe zużycie energii w gospodarstwach domowych na osobę kgoe 2013 537 2018 508 2013 605 2018 552

Wydajność energetyczna EUR na kgoe 2013 4,0 2018 4,5 2013 7,6 2018 8,5

Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii indeks 2000 = 100 2012 93,7 2017 90,1 2012 91,5 2017 86,5

Udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto % 2013 11,4 2018 11,3 2013 15,4 2018 18,0

Zależność od importu energii% energii z importu w

dostępnej energii brutto2013 26,4 2018 44,8 2013 53,2 2018 55,7

Dostęp do

przystępnej

cenowo energii

Osoby, które nie są w stanie dostatecznie ogrzać mieszkania % ludności 2013 11,4 2018 5,1 2013 10,7 2018 7,3

Warunki

sanitarne

Cel

zrównoważone

go rozwoju /

podtemat

Polska UE-28


Szkolnictwo

podstawowe

Szkolnictwo

wyższe

Edukacja

Zatrudnienie

Stanowiska

kierownicze

Jakość wody

Zużycie energii

Dostawy energii


78

Tabela (c.d.)


Wskaźnik Jednostka


Cel 8 – Wzrost gospodarczy i godna praca

Realny PKB na mieszkańca

EUR na mieszkańca,

nawiązania łańcuchowe

(2010)

2013 10 170 2018 12 430 2013 25 750 2018 28 280

Udział inwestycji w PKB % PKB 2013 18,8 2018 18,2 2013 19,5 2018 20,9

Produktywność zasobówEUR na kg, nawiązania

łańcuchowe (2010)2013 0,60 2018 0,62 2013 1,98 2018 2,04

Młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się% ludności w wieku od

15 do 29 lat2013 16,2 2018 12,1 2013 15,9 2018 12,9

Wskaźnik zatrudnienia% ludności w wieku od

20 do 64 lat2013 64,9 2018 72,2 2013 68,4 2018 73,2

Wskaźnik bezrobocia długotrwałego% ludności aktywnej

zawodowo2013 4,4 2018 1,0 2013 5,1 2018 2,9

Zróżnicowanie sytuacji kobiet i mężczyzn pod względem bierności

zawodowej z powodu obowiązków opiekuńczych


20 do 64 lat2013 23,5 2018 28,9 2013 25,5 2018 27,1

Osoby zmarłe na skutek wypadku przy pracyliczba na 100 000 osób

pracujących2012 2,30 2017 2,00 2012 1,91 2017 1,65

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem osób pracujących % ludności 2013 10,7 2018 9,7 2013 9 2018 9,5

Cel 9 – Innowacyjność, przemysł, infrastruktura

Krajowe wydatki brutto na badania i rozwój % PKB 2013 0,87 2018 1,21 2013 2,01 2018 2,12

Zatrudnienie w sektorach przetwórstwa przemysłowego wykorzystujących

wysoko i średnio zaawansowane technologie oraz usług opartych na wiedzy% zatrudnienia ogółem 2013 36,2 2018 37,6 2013 45,0 2018 46,1

Osoby pracujące w dziedzinie badań i rozwoju% ludności aktywnej

zawodowo2013 0,55 2018 0,96 2013 1,15 2018 1,36

Zgłoszenia patentowe do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) liczba 2012 483 2017 687 2012 56 772 2017 54 649

Udział autobusów i pociągów w transporcie pasażerskim ogółem

% łącznej liczby

pasażerokilometrów w

transporcie lądowym

2012 23,2 2017 21,5 2012 17,2 2017 16,7

Udział kolei i śródlądowych dróg wodnych w transporcie towarowym ogółem

% łącznej liczby

tonokilometrów w

transporcie

śródlądowym

2012 27,7 2017 24,0 2012 25,4 2017 23,3

Średnia emisja CO2 na km z nowych samochodów osobowych g CO2 na km 2013 138,1 2018 127,8 2014 123,4 2018 120,4

Cel 10 – Mniej nierówności

Wskaźnik głębokości ubóstwa (w odniesieniu do mediany) % odległości do progu

ubóstwa2013 22,6 2018 23,3 2013 23,8 2018 24,6

Rozkład dochodów

wskaźnik

zróżnicowania

kwintylowego

2013 4,9 2018 4,3 2013 5,0 2018 5,2

Udział dochodów 40 % ludności o najniższych dochodach % dochodów 2013 21,1 2018 22,6 2013 21,1 2018 21,0

Osoby zagrożone ubóstwem dochodowym po uwzględnieniu transferów

socjalnych% ludności 2013 17,3 2018 14,8 2013 16,7 2018 17,1

PKB na mieszkańca skorygowany według siły nabywczejRealne wydatki na

mieszkańca (w PPS)2013 17 900 2018 21 800 2013 26 800 2018 31 000

Dostosowany dochód do dyspozycji brutto sektora gospodarstw domowych w

przeliczeniu na jedną osobę

Standard siły

nabywczej (PPS) na

mieszkańca

2013 13 897 2018 16 251 2013 20 392 2018 22 824

Finansowanie dla krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2012 328 2017 986 2012 147 962 2017 155 224

Import z krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2013 17 463 2018 35 718 2013 817 475 2018 1 013 981

Migracja i

włączenie

społeczne

Wnioski o udzielenie azylu

Pozytywne decyzje w

pierwszej instancji, na

mln mieszkańców

2013 18 2018 10 2013 213 2018 424

Cel 11 – Zrównoważone miasta i społeczności

Wskaźnik przeludnienia % ludności 2013 44,8 2018 39,2 2013 17,0 2018 15,5

Osoby mieszkające w gospodarstwach domowych narażonych na hałas % ludności 2013 14,0 2018 13,8 2013 18,8 2018 18,3

Narażenie na zanieczyszczenie powietrza przez cząstki stałe (PM2,5) μg/m3 2012 27,0 2017 23,8 2012 16,8 2017 14,1

Osoby mieszkające w lokalu z przeciekającym dachem, wilgotnymi

ścianami, podłogami lub fundamentami, lub grzybem na ramach okiennych

lub podłodze

% ludności 2013 10,1 2018 11,6 2013 15,6 2018 13,9

Osoby, które zgłosiły przypadek przestępstwa, przemocy lub wandalizmu w

swoim miejscu zamieszkania% ludności 2013 6,4 2018 4,8 2013 14,5 2018 12,7

Osoby zmarłe na skutek wypadku drogowego liczba zmarłych osób 2012 3 571 2017 2 831 2012 28 231 2017 25 257

Udział autobusów i pociągów w transporcie pasażerskim ogółem

% łącznej liczby

pasażerokilometrów w

transporcie lądowym

2012 23,2 2017 21,5 2012 17,2 2017 16,7

Powierzchnia zasiedlonego obszaru na mieszkańca m2 2009 531,9 2015 623,9 2012 625,0 2015 653,7

Współczynnik recyklingu odpadów komunalnych% wytworzonych

odpadów ogółem2013 15,1 2018 34,3 2013 41,7 2018 47,0

Osoby podłączone do oczyszczalni ścieków co najmniej drugiego stopnia % ludności 2012 68,5 2017 73,5brak

danych:

brak

danych:

Polska UE-28


Nierówności

wewnątrz państw

Cel

zrównoważone

go rozwoju /

podtemat

Zrównoważony

wzrost

gospodarczy

Zatrudnienie

Godna praca

Badania, rozwój i

innowacje

Zrównoważony

transport

Nierówności

między

państwami

Jakość życia w

miastach i

społecznościach

Mobilność

zgodna z

zasadami

zrównoważonego

rozwoju

Szkodliwe skutki

dla środowiska


79

Tabela (c.d.)


Wskaźnik Jednostka


Cel 12 – Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

Zużycie toksycznych substancji chemicznych mln tonbrak

danych:

brak

danych: 2013 300,3 2018 313,9

Produktywność zasobówEUR na kg, nawiązania

łańcuchowe (2010)2013 0,60 2018 0,62 2013 1,98 2018 2,04


Wydajność energetyczna EUR na kgoe 2013 4,0 2018 4,5 2013 7,6 2018 8,5






Wskaźnik wykorzystania materiałów w obiegu zamkniętym

% materiałów

przeznaczonych do

użytku domowego

2012 10,6 2017 9,5 2012 11,5 2017 11,7

Wytwarzanie odpadów z wyłączeniem głównych odpadów mineralnych kg na mieszkańca 2012 1 857 2016 2 090 2012 1 716 2016 1 772

Współczynnik recyklingu odpadów z wyłączeniem głównych odpadów

mineralnych

% przetworzonych

odpadów ogółem2012 55 2016 56 2012 55 2016 57

Cel 13 – Działania w dziedzinie klimatu

Emisja gazów cieplarnianych indeks 1990 = 100 2012 85,3 2017 87,7 2012 82,1 2017 78,3

Intensywność emisji gazów cieplarnianych związana ze zużyciem energii indeks 2000 = 100 2012 93,7 2017 90,1 2012 91,5 2017 86,5







Odchylenie temperatury powierzchni Ziemi od średniej w Europie

odchylenie temperatury

w °C w porównaniu ze

średnią z lat 1850–1899

brak

danych:

brak

danych: 2013 1,4 2018 2,1

Straty ekonomiczne związane z klimatemmld EUR, w

wartościach z 2017 r.

brak

danych:

brak

danych: 2012 2 719 2017 2 649

Średnia kwasowość oceanów wartość pHbrak

danych:

brak

danych: 2013 8,06 2018 8,06

Wsparcie działań

w dziedzinie

klimatu

Wkład w międzynarodowe zobowiązanie zmobilizowania 100 mld USD na

działania związane ze zmianą klimatumln EUR, ceny bieżące

brak

danych: 2017 4,3

brak

danych: 2017 20 388,7

Cel 14 – Życie pod wodą

Kąpieliska morskie o doskonałej jakości wody

% kąpielisk o

doskonałej jakości

wody

2013 75,9 2018 30,8 2013 85,5 2018 87,1

Średnia kwasowość oceanów wartość pHbrak

danych:

brak

danych: 2013 8,06 2018 8,06

Ochrona

środowiska

morskiego

Powierzchnia obszarów morskich objętych siecią NATURA 2000 km2 2013 7 237 2018 7 237 2013 251 566 2018 551 899

Szacowane trendy w zakresie biomasy stad ryb indeks 2003 = 100brak

danych:

brak

danych: 2012 110,0 2017 136,0

Objęte oceną stada ryb, w których śmiertelność połowowa przekracza

maksymalny podtrzymywalny połów (Fmsy)

% stad ryb, w których

śmiertelność połowowa

przekracza poziom

zapewniający

maksymalny

podtrzymywalny połów

(F>FMSY)

brak

danych:

brak

danych: 2012 52,9 2017 42,7

Cel 15 – Życie na lądzie

Udział obszarów leśnych% całkowitej

powierzchni lądu2009 33,2 2015 36,1 2012 40,3 2015 41,6

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w rzekach mg O2 na litr 2012 2,87 2017 2,74 2012 2,06 2017 2,00


danych:

brak

danych: 2012 19,2 2017 19,1

Fosforany w rzekach mg PO4 na litrbrak

danych:

brak

danych: 2012 0,096 2017 0,093

Wskaźnik uszczelniania gleby indeks 2006 = 100 2009 101,8 2015 108,7 2009 101,7 2015 104,2

Szacowana erozja gleby przez wodę km2 2010 3 203,6 2016 3 342,4 2010 207 232,2 2016 205 294,5

Powierzchnia zasiedlonego obszaru na mieszkańca m2 2009 531,9 2015 623,9 2012 625,0 2015 653,7

Powierzchnia obszarów lądowych objętych siecią NATURA 2000 km2 2013 61 059 2018 61 156 2013 787 766 2018 784 252

Wskaźnik liczebności pospolitych gatunków ptaków indeks 2000 = 100brak

danych:

brak

danych: 2013 94,7 2018 93,5

Wskaźnik liczebności motyli łąkowych indeks 2000 = 100brak

danych:

brak

danych: 2012 72,2 2017 74,1

Cel

zrównoważone

go rozwoju /

podtemat

Zrównoważone

rybołówstwo

UE-28


Oddzielenie

wpływu na

środowisko od

wzrostu

gospodarczego

Polska

Zużycie energii

Wytwarzanie

odpadów i

gospodarowanie

nimi

Łagodzenie

zmiany klimatu

Skutki zmiany

klimatu

Zdrowie oceanów

Stan

ekosystemów

Degradacja gleby

Różnorodność

biologiczna


80

Tabela (c.d.)

Źródło: Eurostat

Wskaźnik Jednostka


Cel 16 – Pokój, sprawiedliwość i silne instytucje

Umieralność z powodu zabójstw liczba na 100 000 osób 2011 1,1 2016 0,8 2011 0,9 2016 0,6

Osoby, które zgłosiły przypadek przestępstwa, przemocy lub wandalizmu w

swoim miejscu zamieszkania% ludności 2013 6,4 2018 4,8 2013 14,5 2018 12,7

Przemoc fizyczna i seksualna wobec kobiet w ciągu 12 miesięcy

poprzedzających wywiad% kobiet

brak

danych: 2012 4

brak

danych: 2012 8

Łączne wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy mln EUR 2012 2 084 2017 2 345 2012 48 381 2017 51 027

Postrzegana niezależność systemu wymiaru sprawiedliwości % ludności 2016 45 2019 39 2016 52 2019 56

Wskaźnik postrzegania korupcji

wynik w skali od 0

(wysoki poziom

korupcji) do 100 (brak

korupcji)

2013 60 2018 60brak

danych:

brak

danych:

Osoby mające zaufanie do Parlamentu Europejskiego % ludności 2013 51 2018 54 2013 39 2018 48

Cel 17 – Partnerstwa na rzecz celów

Oficjalna pomoc rozwojowa jako odsetek dochodu narodowego brutto % DNB 2013 0,10 2018 0,13 2013 0,43 2018 0,48

Unijne finansowanie dla krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2012 328 2017 986 2012 147 962 2017 155 224

Unijny import z krajów rozwijających się mln EUR, ceny bieżące 2013 17 463 2018 35 718 2013 817 475 2018 1 013 981

Dług publiczny brutto % PKB 2013 55,7 2018 48,9 2013 86,3 2018 80,4

Udział podatków ekologicznych i opodatkowania pracy w dochodach

podatkowych ogółem

% dochodów

podatkowych ogółem2013 7,6 2018 7,7 2013 6,4 2018 6,1

UE-28


Cel

zrównoważone

go rozwoju /

podtemat

Polska

Pokój i

bezpieczeństwo

osobiste

Dostęp do

wymiaru

sprawiedliwości

Zaufanie do

instytucji

Globalne

partnerstwo

Zarządzanie

finansowe w UE

Źródła

81

Bank Światowy (2019a), Doing Business 2019: Training for Reform, Grupa Banku Światowego,

Waszyngton.

Bank Światowy (2019b), Doing Business 2020: Economy Profile Poland

(https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/p/poland/POL.pdf).

Bank Światowy (2019c), Poland Catching-Up Regions Three: Rural Public Transport in

Zachodniopomorskie, Grupa Banku Światowego, Waszyngton.

Bauer, P. et al. (2020), Productivity in Europe: Trends and Drivers in a Service-Based Economy,

Sprawozdanie Wspólnego Centrum Badawczego, Bruksela, Belgia, w druku.

Błocka, M. i A. Śniegocki (2019), U progu zmian. Polska polityka przemysłowa wobec niskoemisyjnej

transformacji, Wise Europa (http://wise-europa.eu/wp-content/uploads/2019/05/U-progu-zmian.-Polska-

polityka-przemyslowa-wobec-nieskoemisyjnej-transpormacji-WiseEuropa.pdf).

Bocheński, T. (2018), Rozmieszczenie i charakterystyka terminali kontenerowych w Polsce oraz

propozycje lokalizacji nowych obiektów, Problemy Transportu i Logistyki 1(41), 17–27.

Bukowski, M. (2019), A new chapter: Shifting Poland towards net-zero economy, WiseEuropa –

Warszawski Instytut Studiów Ekonomicznych i Europejskich, Warszawa.

CASE i IAS (2019), Study and Reports on the VAT Gap in the EU-28 Member States: 2018 Final Report,

TAXUD/2015/CC/131, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych i Instytut Studiów Zaawansowanych,

Warszawa.

CBOS (2018), Komunikat z badań. Wydatki rodziców na edukację dzieci w roku szkolnym 2018/2019,

Centrum Badania Opinii Społecznej (https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_144_18.PDF).

Dias, A. D. et al. (2018coal), EU coal regions: opportunities and challenges ahead, Urząd Publikacji Unii

Europejskiej, Luksemburg.

EBC (2019), Strengthening the Rule of Law – a central bank perspective

(https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/stakeholder_contribution_on_rule_of_law_-

_european_central_bank.pdf).

EEA (2019a), Air quality in Europe – 2019 report, Sprawozdanie Europejskiej Agencji Środowiska Nr

10/2019, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

EEA (2019b), Flood risk in Europe: the long-term outlook.

Euracoal (2019), Poland Country Profile (https://euracoal.eu/info/country-profiles/poland/).

Gadziński, J. i E. Goras (2019), Raport o stanie polskich miast: Transport i mobilność miejska,

Obserwatorium Polityki Miejskiej (IRMiR), Warszawa.

GUS (2010), Transport – wyniki działalności w 2009 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

GUS (2018a), Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2017/2018, Warszawa, Gdańsk

(https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-

20172018,1,13.html).

ŹRÓDŁA

https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/p/poland/POL.pdf

http://wise-europa.eu/wp-content/uploads/2019/05/U-progu-zmian.-Polska-polityka-przemyslowa-wobec-nieskoemisyjnej-transpormacji-WiseEuropa.pdf

http://wise-europa.eu/wp-content/uploads/2019/05/U-progu-zmian.-Polska-polityka-przemyslowa-wobec-nieskoemisyjnej-transpormacji-WiseEuropa.pdf

https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2018/K_144_18.PDF

https://euracoal.eu/info/country-profiles/poland/

https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-20172018,1,13.html

https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie-w-roku-szkolnym-20172018,1,13.html

Źródła

82

GUS (2018b), Baza danych (https://bdl.stat.gov.pl/BDL/pomoc/stanzasilenia?active=1).

GUS (2019a), Business tendency in manufacturing, construction, trade and services 2000-2019,

Warszawa.

GUS (2019b), Pracujący w gospodarce narodowej w 2018 r., Informacje Statystyczne, Główny Urząd

Statystyczny, Warszawa.

GUS (2019c), Transport – wyniki działalności w 2018 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa,

Szczecin.

Hardy, W., R. Keister i P. Lewandowski (2018), Educational Upgrading, Structural Change and the Task

Composition of Jobs in Europe, Economics of Transition, 26(2): 201–231.

Iammarino, S., A. Rodriguez-Pose i M. Storper (2017), Why Regional Development matters for Europe’s

Economic Future, Dokument roboczy Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej, WP

07/2017.

Komisja Europejska (2017a), Sprawozdanie krajowe – Polska 2017 r., SWD(2017) 86 final.

Komisja Europejska (2017b), Horizon 2020 Policy Support Facility Peer Review of Poland’s Higher

Education and Science System, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

Komisja Europejska (2018a), Sprawozdanie krajowe – Polska 2018 r., SWD(2018) 219 final.

Komisja Europejska (2018b), The 2018 Ageing Report: Economic and Budgetary Projections for the EU

Member States (2016–2070), European Economy Institutional Paper nr 79, Urząd Publikacji Unii


Komisja Europejska (2019a), Bibliometric indicators based on Science-Metrix data, Dyrekcja Generalna

ds. Badań Naukowych i Innowacji, nieopublikowane.

Komisja Europejska (2019b), Sprawozdanie krajowe – Polska 2019 r., SWD(2019) 1020 final.

Komisja Europejska (2019c), European Economic Forecast Autumn 2019, European Economy

Institutional Paper 115, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

Komisja Europejska (2019d), European Innovation Scoreboard 2019, Urząd Publikacji Unii


Komisja Europejska (2019e), Taxation Trends in the European Union, 2019 Edition, Urząd Publikacji

Unii Europejskiej, Luksemburg.

Komisja Europejska (2019f), The Single Market Scoreboard 2019

(https://ec.europa.eu/internal_market/scoreboard/index_en.htm).

Komisja Europejska (2020a), Debt sustainability assessments, w druku.

Komisja Europejska (2020b), Digital Agenda Scoreboard 2020 (https://digital-agenda-

data.eu/datasets/digital_agenda_scoreboard_key_indicators/visualizations).

Komisja Europejska (2020c), Wspólne sprawozdanie o zatrudnieniu, w druku.

Komisja Europejska (2020d), The Single Market Scoreboard 2020, w druku.

https://bdl.stat.gov.pl/BDL/pomoc/stanzasilenia?active=1

https://ec.europa.eu/internal_market/scoreboard/index_en.htm

https://digital-agenda-data.eu/datasets/digital_agenda_scoreboard_key_indicators/visualizations

https://digital-agenda-data.eu/datasets/digital_agenda_scoreboard_key_indicators/visualizations

Źródła

83

Komornicki, T. (2019), Polska sprawiedliwa komunikacyjnie, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.

Konfederacja Lewiatan (2019), Barometr Lewiatana, październik 2019.

Kosmalska, J. (2019), Umiędzynarodowienie w jednej trzeciej, Forum Akademickie

(https://forumakademickie.pl/news/umiedzynarodowienie-w-jednej-trzeciej).

Łobacz, K. (2018), Knowledge Transfer at Universities: Can Technology Transfer Offices, Business

Incubators and Science and Technology Parks in Poland Provide Good Support Services?, European

Journal of Service Management, 28/1, 4/2018:181-190.

Marczewski, P. (2019), Dziel, rządź, ignoruj. Polska szkoła po czterech latach braku polityki edukacyjnej

PiS, Fundacja im. Stefana Batorego

(http://www.batory.org.pl/publikacje/artykuly_17/forumidei_obywatele).

Ministerstwo Środowiska (2019), Uchwała nr 34 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie

przyjęcia Krajowego programu ograniczania zanieczyszczenia powietrza

(http://monitorpolski.gov.pl/mp/2019/572/1).

Moskwik, K. i K. Krupa (2019), Kolej na regiony! Perspektywa rozwoju i wyzwania rynku – raport,

Warszawa.

MRPiPS (2019), Program „Usługi opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych” – edycja 2019,

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.

Myck, M., M. Najsztub i M. Oczkowska (2019), Implications of Social and Material Deprivation for

Changes in Health of Older People, Journal of Ageing & Health 00(0): 1-15.

Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych, Liczba pielęgniarek i położnych wg przedziałów wiekowych na

podstawie daty urodzenia stan na 2018-12-31 (https://nipip.pl/liczba-pielegniarek-poloznych-

wg-przedzialow-wiekowych-podstawie-daty-urodzenia/).

NBP (2019a), Raport o stabilności systemu finansowego, czerwiec 2019 r., Narodowy Bank Polski,

Warszawa.

NBP (2019b), Szybki Monitoring NBP: Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw, No. 04/19 (październik

2019 r.), Narodowy Bank Polski, Warszawa.

NBP (2019c), Szybki Monitoring NBP: Analiza sytuacji sektora przedsiębiorstw, No. 10/19 (październik

2019 r.), Narodowy Bank Polski, Warszawa.

NIK (2018), Informacja o wynikach kontroli – Infrastruktura dostępowa do portów morskich, Warszawa.

NIK (2019a), Raport: System Ochrony Zdrowia w Polsce – Stan Obecny i Pożądane Kierunki Zmian,

Najwyższa Izba Kontroli (https://www.nik.gov.pl/plik/id,20223,vp,22913.pdf)

NIK (2019b), Zapewnienie przez gminy opieki przedszkolnej, Najwyższa Izba Kontroli

(https://www.nik.gov.pl/plik/id,20496,vp,23123.pdf).

NIK (2019c), Zmiany w systemie oświaty, Najwyższa Izba Kontroli

(https://www.nik.gov.pl/plik/id,20331,vp,22954.pdf).

OECD (2013), Investing Together: Working Effectively Across Levels of Government, OECD Multi-level

Governance Studies, OECD Publishing, Paryż.

http://www.batory.org.pl/publikacje/artykuly_17/forumidei_obywatele

http://monitorpolski.gov.pl/mp/2019/572/1

https://nipip.pl/liczba-pielegniarek-poloznych-wg-przedzialow-wiekowych-podstawie-daty-urodzenia/



https://www.nik.gov.pl/plik/id,20496,vp,23123.pdf

https://www.nik.gov.pl/plik/id,20331,vp,22954.pdf

Źródła

84

OECD (2019a), Education at a Glance 2019. OECD Indicators, OECD Publishing, Paryż.

OECD (2019b), Ensuring an Adequate Long-Term Care Workforce.

OECD (2019c), Health at a Glance 2019: OECD Indicators, OECD Publishing, Paryż.

OECD (2019d), PISA 2018 Results (Volume I): What Students Know and Can Do, OECD Publishing,

Paryż.

OECD (2019h), Taxing Wages 2019, OECD Publishing, Paryż.

OECD (2019i), Strengthening the rule of law: making the case

(https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/stakeholder_contribution_on_rule_of_law_-_oecd.pdf).

OECD/European Observatory on Health Systems and Policies (2019), Poland: Country Health Profile

2019, State of Health in the EU, OECD Publishing, Paryż/Europejskie Obserwatorium Polityki

i Systemów Opieki Zdrowotnej, Bruksela.

Paczyński, W. (2020), Pension system in Poland: a selective review, mimeo.

PGNiG (2019), Sprawozdanie Zarządu z działalności PGNiG S.A. i Grupy Kapitałowej PGNiG za

rok 2018

(http://pgnig.pl/documents/10184/977434/Sprawozdanie+Zarz%C4%85du+z+dzia%C5%82alno%C5%9

Bci+GK+PGNiG+za+2018+r.pdf/733fc0b9-8220-497b-a69d-f0087079bb93).

Pieriegud, J. (2019), Analysis of the potential of the development of rail container transport market in

Poland, Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg.

POBR (2020), Dane o wypadkach (wstępne i ostateczne), Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu

Drogowego (http://www.obserwatoriumbrd.pl/pl/statystyki_brd/dane-statystyczne).

Rosa, G. (2018), Konkurencyjność kolejowych przewozów pasażerskich w świetle zachowań

komunikacyjnych Polaków, Handel Wewnętrzny 4(375), 301-315 (tom I).

RPO (2019), RPO o ogromnej liczbie prac domowych: potrzebna interwencja resortu edukacji,

28.01.2019, Rzecznik Praw Obywatelskich, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-do-men-ws-ogromnej-

liczby-prac-domowych.

Szpor, A. i D. Kiewra (2018), Transformacja węglowa w subregionie konińskim, IBS Research Report

06/2018.

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu (2018), Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego

południowej i zachodniej części województwa dolnośląskiego na lata 2020–2030, obejmująca swoim

zasięgiem subregiony wałbrzyski i jeleniogórski (NUTS 3) – Strategia Rozwoju Sudety 2030, Centrum

Badawczo-Rozwojowe Samorządu Terytorialnego, Wrocław.

URE (2019), National Report of the President of the Energy Regulatory Office 2019

(https://www.ure.gov.pl/download/2/478/NationalReport2019.pdf).

UTK (2019), Zwiększenie roli kolei w równoważeniu transportu towarów w Polsce. Wyzwania,

propozycje, dobre praktyki, Warszawa.

WEF (2019), The Global Competitiveness Report 2019, Światowe Forum Ekonomiczne

(http://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf).

http://pgnig.pl/documents/10184/977434/Sprawozdanie+Zarz%C4%85du+z+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+GK+PGNiG+za+2018+r.pdf/733fc0b9-8220-497b-a69d-f0087079bb93

http://pgnig.pl/documents/10184/977434/Sprawozdanie+Zarz%C4%85du+z+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+GK+PGNiG+za+2018+r.pdf/733fc0b9-8220-497b-a69d-f0087079bb93

https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-do-men-ws-ogromnej-liczby-prac-domowych

https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-do-men-ws-ogromnej-liczby-prac-domowych

https://www.ure.gov.pl/download/2/478/NationalReport2019.pdf

Źródła

85

Wiczewski, B. (2020), Budget system in Poland: challenges and steps to tackle them, mimeo.

Witajewski-Baltvilks et al. (2018), Managing coal sector transition under the ambitious emission

reduction scenario in Poland: focus on labour, Instytut Badań Strukturalnych (IBS) Report 04/2018,

październik 2018.

Żylicz, M. (2019) Przewodniczący punktuje środowisko, Forum Akademickie

(https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2019/07-08/kronika-wydarzen/przewodniczacy-punktuje-

srodowisko).

https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2019/07-08/kronika-wydarzen/przewodniczacy-punktuje-srodowisko/

https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2019/07-08/kronika-wydarzen/przewodniczacy-punktuje-srodowisko/

UR]SRU]G]HQLD 8( QU EUROGRUPY EUROPEJSKIEJ, RADY ... · w ramach strategii „Europa 2020” jest...

Documents

Transcript of UR]SRU]G]HQLD 8( QU EUROGRUPY EUROPEJSKIEJ, RADY ... · w ramach strategii „Europa 2020” jest...