UNIWERSYTET EKONOMICZNY we WROCŁAWIU WYDZIAŁ … · 4 G. Jastrzębska, Odnawialne źródła...
-
Upload
nguyendien -
Category
Documents
-
view
213 -
download
0
Transcript of UNIWERSYTET EKONOMICZNY we WROCŁAWIU WYDZIAŁ … · 4 G. Jastrzębska, Odnawialne źródła...
UNIWERSYTET EKONOMICZNY we WROCŁAWIUWYDZIAŁ GOSPODARKI REGIONALNEJ I TURYSTYKI w JELENIEJ GÓRZE
KATARZYNA ANNA RUTKOWSKANr albumu: 115844
FINANSOWE INSTRUMENTY PROMOCJIODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W POLSCE W LATACH 2004 – 2009
Praca MAGISTERSKAnapisana w Katedrze Finansów i Rachunkowościpod kierunkiem prof. dr hab. Grażyny Borys
JELENIA GÓRA 2011
1
SPIS TREŚCI
WSTĘP……… .......................................................................................................................3
ROZDZIAŁ 1. PRZESŁANKI I KIERUNKI ROZWOJU ODNAWIALNYCH
ŹRÓDEŁ ENERGII ....................................................................................5
1.1. Pojęcie i rodzaje odnawialnych źródeł energii .......................................5
1.2. Przesłanki rozwoju odnawialnych źródeł energii .................................16
1.3. Instrumenty promocji odnawialnych źródeł energii .............................21
ROZDZIAŁ 2. POMOC PUBLICZNA NA ROZWÓJ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ
ENERGII ....................................................................................................27
2.1. Pojęcie, rodzaje i formy pomocy publicznej ........................................27
2.2. Warunki dopuszczalności pomocy na odnawialne źródła energii
w Unii Europejskiej .............................................................................30
2.3. Analiza pomocy publicznej na odnawialne źródła energii w latach
2004 – 2009 .........................................................................................39
2.3.1. Analiza pomocy publicznej na ochronę środowiska................39
2.3.2. Analiza pomocy publicznej na odnawialne źródła energii
w ramach programów pomocowych w latach 2004 – 2009 ....51
2.3.3. Analiza innych środków pomocowych na odnawialne źródła
energii ......................................................................................59
ROZDZIAŁ 3. RYNKOWE INSTRUMENTY FINANSOWE PROMOCJI
ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII...............................................63
3.1. Istota praw do świadectw pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych
.............................................................................................................63
3.2. Analiza procesu wydawania i umarzania świadectw pochodzenia
energii ze źródeł odnawialnych w latach 2006 – 2009........................70
3.3. Analiza obrotu prawami do świadectw pochodzenia energii ze źródeł
odnawialnych na Towarowej Giełdzie Energii w Warszawie w latach
2004 – 2009 .........................................................................................73
3.4. Przyszłość praw do świadectw pochodzenia energii ze źródeł
odnawialnych w świetle nowych uregulowań Unii Europejskiej .......77
ZAKOŃCZENIE .................................................................................................................82
2
SPIS LITERATURY ...........................................................................................................86
SPIS ŹRÓDEŁ PRAWNYCH ............................................................................................88
INNE ŹRÓDŁA ...................................................................................................................91
SPIS TABEL I RYSUNKÓW.............................................................................................94
ZAŁĄCZNIK….. .................................................................................................................98
3
WSTĘP
Wzrost zainteresowania odnawialnymi źródłami energii (OŹE) wynika z pozytywnego
nastawienia społeczeństw, rosnącej świadomości ekologicznej oraz konieczności ochrony
środowiska naturalnego. Stanowi on również wyraz realizacji międzynarodowych
zobowiązań, polegających na ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych, zgodnie z zapisami
protokółu z Kioto. Szersze wykorzystanie odnawialnych źródeł energii leży również
u podstaw wdrażania idei zrównoważonego rozwoju – głównego priorytetu polityki
gospodarczej, energetycznej i środowiskowej Unii Europejskiej. Dlatego też niniejsza praca
została poświęcona instrumentom promocji odnawialnych źródeł energii. Analiza
przedstawionych w dalszej części pracy narzędzi promocji i rozwoju energii odnawialnej
oparta została o materiał empiryczny z lat 2004 – 2009.
Tematyka pracy została wybrana ze względu na długoletnie zainteresowanie autorki
zagadnieniami zarządzania gospodarką narodową w sposób umożliwiający ochronę
środowiska oraz zrównoważony rozwój. Jej celem jest natomiast identyfikacja i analiza
zakresu wykorzystania instrumentów finansowych służących promocji odnawialnych źródeł
energii.
Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów, zakończenia oraz załącznika ze wzorem
wykorzystanej w pracy ankiety.
Rozdział pierwszy pracy przedstawia pojęcie i rodzaje energii odnawialnej zdefiniowanej
w polskim prawie energetycznym. Omówione zostały poszczególne rodzaje odnawialnych
źródeł energii, zaprezentowano ich wady i zalety oraz stopień wykorzystania w Polsce.
Przedstawione zostały także przesłanki rozwoju OŹE w ujęciu lokalnym, regionalnym,
krajowym i globalnym, ze szczególnym uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju. Na
potrzeby tego rozdziału przeprowadzone zostało badanie ankietowe, które miało na celu
zaprezentowanie poglądów i wiedzy lokalnych społeczności na temat OŹE. W rozdziale
pierwszym przedstawione zostały również międzynarodowe i prawne wymogi
funkcjonowania i rozwoju odnawialnych źródeł energii, założenia polityki energetycznej
Polski do 2030r oraz społeczne korzyści stosowania OŹE. Pod koniec rozdziału
zidentyfikowane zostały wykorzystywane instrumenty promocji OŹE.
Rozdział drugi poświęcony został zagadnieniu pomocy publicznej, jej definicji, rodzajom
i formom. Zaprezentowana została ewolucja podejścia krajów Unii Europejskiej
do problemu pomocy publicznej oraz warunków jej udzielania. Wskazano również
argumenty legitymujące wsparcie dla odnawialnych źródeł energii w formie instrumentów
4
finansowych. Rozdział drugi prezentuje również podstawę prawną dla poszczególnych
programów pomocowych i indywidualnej pomocy publicznej. Omówione zostały ponadto
zagadnienia związane z pomocą regionalną, horyzontalną i sektorową, a także stopień jej
intensywności w zależności od regionu, wielkości podmiotu czy wartości projektu.
Zaprezentowane zostały źródła i zakres wsparcia dla rozwoju i dystrybucji OŹE w Polsce
(m.in. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Regionalny Program Operacyjny)
i poza nią na przykładzie Funduszu na Rzecz Globalnego Środowiska (GEF). Na koniec
przeprowadzono analizę pomocy publicznej w Polsce w badanym okresie, z uwzględnieniem
środków z programów pomocowych UE, Ekofunduszu i Narodowego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zbadany został stopień zainteresowania beneficjentów
oraz zaangażowanie organów udzielających tej pomocy. W rozdziale drugim wskazano
ponadto główne podmioty i źródła wsparcia OŹE, jak również przedstawiono warunki
w których pomoc publiczna dla odnawialnych źródeł energii powinna zanikać.
W ostatnim rozdziale niniejszej pracy, poświęconym rynkowym instrumentom
finansowym promocji odnawialnych źródeł energii, przedstawiono istotę świadectw
pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych wprowadzonych w oparciu o prawo
energetyczne i dyrektywy UE. Omówiono również sposób administracyjnego uzyskiwania
i funkcjonowania świadectw pochodzenia, związane z nimi prawa majątkowe, konsekwencje
niewywiązywania się z obowiązku ich posiadania w odpowiedniej ilości oraz dokonano
analizy obrotu certyfikatami na Towarowej Giełdzie Energii w Warszawie.
Podczas opracowania pracy wykorzystano metodę analizy literatury z zakresu ekonomiki
ochrony środowiska, prawa ochrony środowiska, finansów i rynków finansowych, metodę
porównawczą, ankietową oraz metodę opisu graficznego i tabelarycznego. Źródłem danych
empirycznych były liczne informacje odnalezione na stronach internetowych dotyczących
odnawialnych źródeł energii, rynku energii, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej, a także Urzędu regulacji Energetyki. W pracy wykorzystano również
odpowiednie dyrektywy UE, ustawy i rozporządzenia Rady Ministrów.
5
ROZDZIAŁ 1
PRZESŁANKI I KIERUNKI ROZWOJU ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
1.1.Pojęcie i rodzaje odnawialnych źródeł energii
Energia odnawialna jest to energia uzyskiwana z naturalnych, powtarzających się
procesów przyrodniczych. Odnawialne źródła energii (OŹE) stanowią alternatywę dla
tradycyjnych, pierwotnych, nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich
zasoby uzupełniają się w naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako
niewyczerpalne. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie prawo energetyczne z dnia
10 kwietnia 1997 roku odnawialne źródło energii to takie źródło, które w procesie
przetwarzania wykorzystuje energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal,
prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu
wysypiskowego, a także z biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania
ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych1.
Do odnawialnych źródeł energii zalicza się:
1) energię biomasy,
2) energię wiatru,
3) energię słońca,
4) energię wody,
5) energię geotermalną.
Energia biomasy
Biomasa2 to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego ulegające
biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz
leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, jak również części pozostałych
odpadów, które ulegają biodegradacji oraz ziarna zbóż niespełniające wymagań
jakościowych dla zbóż w zakupie interwencyjnym określonych w art. 4 rozporządzenia
Komisji (WE) nr 687/2008 z dnia 18 lipca 2008 r. ustanawiającego procedury przejęcia zbóż
1 T.j. Dz. U. z 2006r, Nr 89, poz.625, ze zm. Nr 104, poz. 708, Nr 158, poz. 1123, Nr 170, poz. 1217; Dz. U.z 2007r. Nr 21, poz. 124,Nr 52,poz.343, Nr115, poz.790, Nr130,poz.905; Dz. U. z 2008r Nr 180, poz.1112, Nr227, poz. 150; Dz. U. z 2009 r. NR 3, poz. 11, Nr 69, poz. 586, Nr 165, poz.1316, Nr 215, poz. 1664, Dz.U. z2010r. Nr 21, poz. 1042 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lutego 2010 zmieniające rozporządzenie w sprawieszczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia,uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłachenergii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonejw odnawialnym źródle energii Dz. U. Nr 34, poz.182
6
przez agencje płatnicze lub agencje interwencyjne oraz metody analizy do oznaczania jakości
zbóż 3i ziarna zbóż, które nie podlegają zakupowi interwencyjnemu.
Energię biomasy można pozyskać z odpadów leśnych (chrustu, kory, tarcicy, trocin),
odpadów rolnych (słomy pszennej, kukurydzy, jęczmienia, estru oleju rzepakowego, biogazu
z gnojowicy, alkoholu), odpadów pochodzących z przemysłu tekstylnego, z gospodarki
komunalnej, z przemysłu celulozowo – papierniczego, spożywczego, z biogazu
pochodzącego z wysypisk i osadów ściekowych. Istnieje również możliwość uprawy roślin
energetycznych na plantacjach. Zaliczyć do nich można: wierzbę wiciową, ślazowca
pensylwańskiego, topolę, robinię akacjową, różę wielokwiatową i niektóre gatunki traw
(miskant olbrzymi, miskant cukrowy, spartina preriowa).
Biomasa jest obecnie głównym OŹE wykorzystywanym w Polsce (98,05% ogółu
wykorzystywanej energii).4 Może być wykorzystywana do celów energetycznych
w procesach bezpośredniego spalania biopaliw stałych, gazowych lub przetwarzana na
paliwa ciekłe, zarówno do produkcji energii elektrycznej, jak i cieplnej. Zasoby biomasy
stałej oparte są na wykorzystaniu nadwyżek słomy i siana, odpadów drzewnych, upraw roślin
energetycznych oraz wykorzystania odpadów z produkcji rolnej, w tym biogazu. Dlatego też
te zasoby skoncentrowane są one głównie na obszarach produkcji rolnej.
Stosowanie biomasy wiąże się z licznymi korzyściami, na przykład spalanie słomy
i drewna dostarcza do środowiska mniej szkodliwych gazów niż spalanie węgla, przy czym
ważne jest tu przede wszystkim ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Ogrzewanie
biomasą staje się opłacalne - ceny biomasy są konkurencyjne na rynku paliw. Wykorzystanie
biomasy pozwala zagospodarować nieużytki i spożytkować odpady.
Do wad stosowania biomasy jako surowca energetycznego należy zaliczyć: zwiększoną
erozję gleby oraz zmniejszenie różnorodności biologicznej środowiska związane z uprawą
roślin energetycznych.
Energia wiatru
Wiatr jest to ruch powietrza atmosferycznego o przeważającej składowej poziomej, który
powstaje wskutek nierównomiernego rozkładu ciśnienia atmosferycznego w różnych
punktach powierzchni Ziemi5. Zasoby energii wiatru są zależne od lokalnych warunków
klimatycznych i od ukształtowania terenu. Elektrownie wiatrowe wykorzystują moc wiatru
3 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 687/2008 z dnia 18 lipca 2008 r. ustanawiającego procedury przejęcia zbóżprzez agencje płatnicze lub agencje interwencyjne oraz metody analizy do oznaczania jakości zbóż i ziarnazbóż, Dz. U. UE L 192 z 19.07.2008,4 G. Jastrzębska, Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, Wyd. Naukowo – Techniczne, Warszawa2007, str. 625Tamże, str. 28
7
przy jego prędkości w granicach od 5 do 25 m/s, przy czym prędkość od 15 do 20 m/s
uznawana jest za optymalną. Zbyt małe prędkości uniemożliwiają wytwarzanie energii
elektrycznej o wystarczającej mocy, zbyt duże natomiast – przekraczające 30 m/s – mogą
doprowadzić do mechanicznych uszkodzeń wiatraka. Średnia prędkość wiatru w Polsce
wynosi latem – 2,8 m/s, a zimą – 3,8 m/s. Obszary o szczególnie dobrych warunkach
wiatrowych to wybrzeże Morza Bałtyckiego, zwłaszcza część zachodnia oraz północno-
wschodni kraniec Polski. Średnia prędkość wiatru na tych terenach wynosi w skali roku
7 m/s. Rozważając budowę elektrowni wiatrowej można także brać pod uwagę inne tereny,
zwłaszcza charakteryzujące się zwiększoną wysokością nad poziomem morza, bez przeszkód
terenowych oraz nie zalesione obszary wzgórz i wzniesień Polski południowej. Tereny takie
można wskazać w Sudetach, Beskidzie Śląskim i Żywieckim, w Bieszczadach, na Pogórzu
Dynowskim, Garbie Lubawskim, w okolicach Kielc. (rys.1).
Rysunek 1. Strefy energetyczne wiatru w Polsce
Źródło: www.imgw.pl [data wejścia 20.12.2009]
8
Elektrownie wiatrowe pozwalają znacznie zredukować presję na środowisko
(wybudowanie jednej elektrowni wiatrowej o mocy 300 kW zmniejsza emisję do powietrza
w skali rocznej odpowiednio: SO2 o 7 ton, NOx o 5 ton, CO2 o 1000 ton i popiołów o 60 ton).
Jedna z największych polskich farm wiatrowych w Cisowie (woj. zachodnio-pomorskie) przy
produkcji 55300 MWh energii unika emisji do atmosfery: ok. 432,34 ton SO2/rok, 176,96 ton
NO2/rok, 51816 ton CO2/rok, 11,06 ton CO/rok, 60,83 ton pyłów/rok6. Elektrownie wiatrowe
umożliwiają również zagospodarowanie nieużytków, ponieważ można je rozmieścić na
terenach niezurbanizowanych. Z racji tego, że energia wiatru jest bezpłatna, pozwala to
zminimalizować koszty oraz zaoszczędzić surowce nieodnawialne.
Elektrownie wiatrowe posiadają również wady. Największą z nich jest wysoki poziom
hałasu o niskim natężeniu wywoływany pracą turbin, który niekorzystnie oddziaływuje na
psychikę człowieka. Aby zneutralizować jego negatywny wpływ wyznaczane są strefy
ochronne o szerokości 500 metrów, w wyniku czego elektrownie wiatrowe ingerują znacznie
w krajobraz. Ingerencja ta polega na pochłanianiu olbrzymiej ilości terenu oraz zakłócaniu
naturalnego widoku przez rozmiary wiatraków. Dodatkową wadą są wysokie koszty
inwestycyjne. Przeciętnie, na wybudowanie elektrowni na lądzie potrzebne są nakłady na
poziomie 4 mln zł i 10 mln zł przy posadowieniu na morzu.
Dodatkowo należy zaznaczyć, że produkcja energii wytwarzanej przez wiatr wykazuje się
niską przewidywalnością oraz stwarza konieczność stosowania akumulatorów energii.
Energia słoneczna
Energia słoneczna jest powszechnie dostępnym, całkowicie czystym i najbardziej
naturalnym z dostępnych źródeł energii. Szacuje się, że realny potencjał ekonomiczny energii
słonecznej wynosi w Polsce 83 PJ. Jest on wykorzystywany w 0,2 %.
Nasz kraj charakteryzuje się bardzo nierównomiernym rozkładem czasowym energii
słonecznej w cyklu rocznym. W klimacie umiarkowanym, w którym znajduje się Polska
średnia liczba godzin słonecznych w ciągu roku wynosi 16000, przy czym w okresie od
kwietnia do września (pora ciepła) można wykorzystać około 80% energii słonecznej
docierającej do Ziemi. W lecie czas operacji Słońca sięga 16 godzin na dzień, natomiast
w zimie skraca się do 8 godzin dziennie. Najbardziej uprzywilejowanymi rejonami Polski
pod względem napromieniowania słonecznego są: południowa cześć województwa
lubelskiego, województwo pomorskie, oraz wschodnia część województwa mazowieckiego
(rys.2).
6K. Kuciński, Energia w czasach kryzysu, Wyd. Dyfin, Warszawa 2006, str. 154
9
Rysunek 2.Usłonecznienie względne w ciągu roku (w %)
Źródło: http://maps.igipz.pan.pl/atlas/ [data wejścia: 20.12.2009]
Charakter rozkładu gęstości strumienia energii promieniowania i jego struktura wskazują
na pewne ograniczenia w możliwościach jego wykorzystania, zwłaszcza w okresie
zimowym. W kilku regionach kraju stosowane są kolektory słoneczne (cieczowe
i powietrzne). Kolektory powietrzne mają najczęściej zastosowanie w rolnictwie do suszenia
płodów rolnych. Ogólną ich ilość ocenia się na 50-60 szt., a ich powierzchnię na 6000 m2. Są
one wykorzystywane średnio przez 300 - 600 godzin rocznie. Kolektory cieczowe znajdują
zastosowanie przede wszystkim do podgrzewania wody w mieszkaniach, domkach
kempingowych, letniskowych obiektach sportowych i rekreacyjnych, w budynkach
inwentarskich, paszarniach, a także do podgrzewania wody w zbiornikach, basenach oraz
wód technologicznych w małych zakładach przemysłowych. Do tej pory zainstalowano
w Polsce ok. 1000 instalacji słonecznego podgrzewania wody użytkowej o łącznej
powierzchni kolektorów przekraczającej 1000 m2.
Energia słoneczna posiada bardzo wiele zalet. Promienie słoneczne są nieograniczonym
zasobem (nie zmieniają bilansu energetycznego Ziemi). Energia ta jest wszechobecna, co
pozwala na uniezależnienie jej wykorzystania od transportu oraz spośród źródeł
10
niekonwencjonalnych wykazuje najmniejszy ujemny wpływ na środowisko, przy czym
szczególnie ważny jest brak emisji szkodliwych substancji.
Wadą energii słonecznej jest na przykład cykliczność (dotyczy to nierównomierności
zarówno w skali dziennej, jak i rocznej) czy zależność wartości natężenia promieniowania
słonecznego od zapylenia atmosfery, zawartości pary wodnej i zachmurzenia nieba. Energia
słoneczna generuje wysokie koszty urządzeń umożliwiających jej konwersję, a także
oprzyrządowania umożliwiającego wykorzystanie jej w odbiornikach. Dodatkowo należy
podkreślić zależność wartości natężenia promieniowania słonecznego od kąta padania
promieni słonecznych.
Energia wody
Energetyka wodna (hydroenergetyka) zajmuje się pozyskiwaniem energii wód i jej
przetwarzaniem na energię mechaniczną i elektryczną. Używa się w tym celu turbin
wodnych i hydrogeneratorów w elektrowniach wodnych, a także innych urządzeń.
Energetyka wodna opiera się przede wszystkim na wykorzystaniu energii wód śródlądowych
(rzadziej mórz w elektrowniach pływowych) o dużym natężeniu przepływu i dużym spadzie
mierzonym różnicą poziomów wody górnej i dolnej.7
Do wodnych zasobów energetycznych zalicza się energię:
1) rzek (przepływu, różnic poziomu),
2) oceanów (pływów, fal, prądów).
Energia rzek
Zasoby energii wody zależą od dwóch czynników: spadku koryta rzeki oraz przepływów
wody. Polska jest krajem nizinnym o stosunkowo małych opadach i dużej przepuszczalności
gruntów, co znacznie ogranicza zasoby tego źródła. Średni opad roczny wynosi około
600 mm, a odpływ, czyli całkowita ilość wody, jaka w ciągu roku przepływa przez profile
ujściowe rzek na granicach kraju wynosi 54,3 km3.8 Wodne zasoby energetyczne w Polsce
wynoszą ogółem 13,7 TW*h rocznie, przy czym są one wykorzystywane tylko w 12%.
Klasyfikujemy się pod tym względem na jednym z ostatnich miejsc w Europie.
Dogodne warunki do budowy małych elektrowni wodnych istnieją w Karpatach,
Sudetach, na Roztoczu, a także na rzekach Przymorza, co jest związane z ogromnym
zasobem wodnym jaki zapewnia Wisła. Istotne znaczenie ma również potencjał dorzecza
Wisły i Odry oraz rzeka Odra. Rys. 3 przedstawia rozkład zasobów energetycznych dużych
rzek w Polsce.
7 http://acce.apsl.edu.pl/ [data wejścia: 15.12.2009]8 A. Chochowski, F. Krawiec, Zarządzanie w energetyce, Wyd. Dyfin, Warszawa 2008, str. 239
11
Rysunek 3. Rozkład zasobów energetycznych dużych rzek w Polsce
Źródło: G. Jastrzębska, Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne ,wyd. cyt., str.51
Klasyfikując elektrownie wodne ze względu na wartość mocy, wyróżnia się elektrownie
małe i duże. Elektrownie duże to obiekty o mocy zazwyczaj powyżej 5 MW.
O elektrowniach małych można mówić wtedy, gdy posiadają one moc do 5 MW. Niewielkie
zasoby wodne Polski powodują, iż znaczna część małych elektrowni wodnych dysponuje
mocami zainstalowanymi poniżej 100 kW. W małych elektrowniach wodnych Polski na
koniec 2009 roku przybyło około 100-150 MW, a w dużych obiektach kolejne 50-100 MW.
Łączny wzrost mocy w tym okresie wyniósł w Polsce 200 MW, co daje produkcję roczną
energii
z tych źródeł odnawialnych około 3 TW*h rocznie. Jest to zgodne z oszacowaną w 2007 roku
wartością rocznej produkcji energii dla tego źródła.9
Poza opisaną już energią rzek istnieje jeszcze energia mórz i oceanów, do której zalicza
się:
1) energię pływów,
2) energię fal,
3) energię prądów morskich,
4) konwersję oceaniczną energii cieplnej (OTEC).
W elektrowni pływów wykorzystuje się różnice poziomów wody podczas odpływu
i przypływu. Z energii pływów można korzystać zarówno w czasie przypływów, jak
i odpływów. Pływowe elektrownie można budować u ujść rzek, na plażach lub innych
9 G. Jastrzębska, Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, wyd. cyt., str. 54
45,20%
43,60%
9,80%1,30%
Wisła
Dorzecze Wisły iOdryOdra
Inne
12
miejscach, gdzie występują przypływy. Pływowe elektrownie wykorzystują przypływ
(i ewentualnie odpływ) do napędu turbiny. Niestety, budowa pływowych elektrowni jest
bardzo kosztowna, a ponieważ pora przypływów i odpływów ulega nieustannej zmianie, to
wytwarzają one energię niekoniecznie w czasie zwiększonego zapotrzebowania. Na szczęście
jednak pory przypływów i odpływów można z wyprzedzeniem przewidywać, co ułatwia
planowanie rozkładu obciążeń między inne elektrownie.
Energia fal powstaje wskutek oddziaływania wiatru, a ze względu na lokalizację dzieli się
na: nadbrzeżną, przybrzeżną - zazwyczaj osadzoną na dnie w płytkich wodach
(10-20 m głębokości) i morską (ponad 40 m głębokości).
Technologia konwersji oceanicznej energii cieplnej (OTEC) wykorzystuje zmiany
temperatury wód morskich na różnych głębokościach. W istocie OTEC umożliwia zamianę
energii promieniowania słonecznego pochłoniętego przez te wody na energię elektryczną.
Technologię tę można zastosować przy różnicy temperatur warstw wody minimum 36 F.
Dotychczas skonstruowano trzy typy układów OTEC: otwarty cykl, zamknięty cykl i cykl
mieszany. W układzie otwartym, cieplejsza woda morska w pobliżu powierzchni, będąca
czynnikiem roboczym, ulega odparowaniu w komorze próżniowej. Powstała para napędza
turbinę niskiego ciśnienia sprzężoną z generatorem. Para wylotowa z turbiny skrapla się
w kondensatorze wytwarzając odsoloną wodę. Kondensator chłodzony jest zimną wodą
morską czerpaną z głębszych warstw. Do następnego cyklu używana jest nowa ilość wody
morskiej. Zaletą tej technologii jest połączenie wytwarzania energii elektrycznej
z odsalaniem wody morskiej. W zamkniętym cyklu OTEC czynnikiem roboczym jest ciecz
o niskiej temperaturze wrzenia. Ciepła woda morska powoduje odparowanie czynnika
roboczego, którego pary napędzają turbinę niskiego ciśnienia. Zimna woda morska powoduje
skroplenie par w kondensatorze, po czym skropliny te są użyte do następnego cyklu
przemiany. W Polsce odsetek energii pochodzącej z konwersji energii cieplnej jest niewielki
z powodu niskiej temperatury morza Bałtyckiego.
Tak jak pozostałe źródła energii odnawialnej również energia wodna posiada swoje wady
i zalety. Do zalet zaliczyć można oszczędność paliw naturalnych, nie zanieczyszczanie
środowiska spalinami i pyłami, niższe koszty eksploatacji niż w elektrowniach
konwencjonalnych oraz to, że małe elektrownie wodne mogą być zainstalowane na małych
ciekach wodnych.
Wadą natomiast jest: zamulanie dna rzek, ingerencja w środowisko naturalne, zwłaszcza
w przypadku obiektów o mocy większej niż 1 MW, niebezpieczeństwo zakłóceń
sejsmicznych oraz uciążliwość hałasu.
13
Energia geotermalna
Energia geotermalna pozyskiwana jest z wnętrza Ziemi. Wody geotermalne znajdują się
pod powierzchnią prawie 80% terytorium Polski, w ilości ok. 6600 km3, a ich temperatura
mieści się w granicach 25-150ºC. Zasoby te są dość równomiernie rozmieszczone na
znacznej powierzchni Polski, co daje możliwość wykorzystania ich na cele energetyczne.
Polska jest krajem o dużych potencjalnych możliwościach pozyskania energii geotermalnej.
Ponad połowę obszaru Polski zajmuje zbiornik permsko – mezozoiczny, w obrębie którego
znajdują się mniejsze jednostki geologiczne, zwane okręgami. Potencjalne zasoby energii
geotermalnej w Polsce przedstawia tab. 1.
Tabela 1. Potencjalne zasoby energii geotermalnej w Polsce
Lp. Nazwa okręguPowierzchnia obszaru
(km2)
Objętość wód
geotermalnych
(km3)
Zasoby energii
cieplnej
(mln tpu)
1.grudziądzko-
warszawski70 000 2766 9835
2.szczecińsko-
łódzki67 000 2854 18812
3.
przedsudecko-
północno-
świętokrzyski
39 000 155 995
4. pomorski 12 000 21 162
5. lubelski 12 000 30 193
6. przybałtycki 15 000 38 241
7. podlaski 7 000 17 113
8. przedkarpacki 16 000 362 1555
9. karpacki 13 000 100 714
Razem 251 000 6343 32620
Źródło: J. Szargut, Zasoby energii geotermalnej w Polsce, ”Gospodarka Paliwami i Energią”, nr 7/1990, str.4-7
Zasoby tych wód koncentrują się głównie na obszarze Podkarpacia, pasie od Szczecina do
Łodzi oraz regionie grudziącko - warszawskim10. Rys. 4 przestawia instalacje geotermalne,
zarówno już te istniejące w 2002 roku, jak i te które są dopiero w procesie projektu. Od 2002
roku do dnia dzisiejszego w procesie projektowania pozostają instalacje geotermalne
w Szczecinie, Stargardzie Szczecińskim, Ślesinie, Żyrardowie oraz Myślenicach. Jak widać,
10 Strategia rozwoju odnawialnych źródeł energii, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2001, str. 9
14
usytuowanie elektrowni geotermalnych pokrywa się z obszarami występowania
w Polsce gorących wód. Oprócz zakładów zaopatrujących ludność w ciepło istnieją również
uzdrowiska z wodami geotermalnymi, które występują w Dusznikach Zdroju, Lądku Zdroju,
Ustroniu, Konstancinie, Ciechocinku, Iwoniczu Zdroju oraz w Cieplicach.
Rysunek 4. Mapa istniejących i planowanych zakładów geotermalnych w Polsce
na tle okręgów i subbasenów geotermalnych
Źródło: P. Dąbrowski, Potencjał OZE w Polsce- geotermia, http://www.mojeopinie.pl/,[data wejścia 27.12.2010]
Zasoby energii geotermalnej zostały dość dokładnie zbadane, istnieje jednak potrzeba
dalszych badań w zakresie możliwości odprowadzania do górotworu wykorzystanych wód
geotermalnych. Oprócz zakładów zaopatrujących ludność w ciepło, istnieją również
uzdrowiska wykorzystujące energię z ciepłych źródeł: Cieplice, Duszniki Zdrój, Lądek
Zdrój, Ustroń, Konstancie, Ciechocinek.
Poza ogrzewaniem i przygotowywaniem ciepłej wody użytkowej energia geotermalna
może być również wykorzystywana w rolnictwie, suszarnictwie, do ogrzewania stawów
hodowlanych, w obiektach rekreacyjnych, procesach technologicznych. Wody geotermalne
na obszarze Polski od dawna wykorzystywane były również do celów leczniczych.
Ze względu na zbyt niskie temperatury energia geotermalna nie jest w Polsce
wykorzystywana do produkcji prądu elektrycznego, jak ma to miejsce na przykład w Islandii.
15
Zaletą energii geotermalnej jest niewątpliwie: wzrost bezpieczeństwa energetycznego
kraju i danego regionu ze względu na wykorzystywanie lokalnego źródła energii,
zmniejszenie, a nawet eliminacja emisji gazów i odpadów stałych pochodzących ze spalania
paliw konwencjonalnych, obniżenie kosztów pozyskania energii elektrycznej w porównaniu
z wytwarzaniem takiej samej ilości energii ze źródeł konwencjonalnych oraz wykorzystanie
energii o wielkim i stabilnym potencjale, za jaką uważana jest energia odnawialna.
Do wad zaliczyć można: wysokie początkowe koszty związane ze stworzeniem odwiertów
na dużej głębokości, ograniczone możliwości powielania rozwiązań, co wynika ze
zróżnicowanej temperatury i mineralizacji złóż oraz specyfiki lokalnych systemów
ciepłowniczych oraz fakt, że woda ze źródeł geotermalnych może być zasolona, co z kolei
przyczynia się do zasolenia gleby.
W Polsce wzrasta znaczenie odnawialnych źródeł energii. Zarówno produkcja jak
i zużycie energii pochodzącej z OŹE w całkowitej produkcji i zużyciu jest zauważalnie
rosnące w całym badanym okresie. Produkcję i zużycie energii odnawialnej według źródeł
wytwarzania przedstawia tab.2.
Tabela 2. Produkcję i zużycie energii odnawialnej według źródeł wytwarzania
Produkcja energii odnawialnej Udział produkcji
energii
odnawialnej
W tym W
produkcji
energii
ogółem
w %
W
zużyciu
energii
ogółem
w %
Lata Produkcja
energii
ogółem
Zużycie
energii
ogółem
razem
geotermalnej biomasy wiatrowej wodnej
W tysiącach ton oleju ekwiwalentnego
2004 78646 91705 4315 8 40062 12 179 5,49 4,71
2005 78445 92978 4260 9 3898 12 189 5,43 4,58
2006 77676 100264 5027 13 4588 22 176 6,47 5,01
2007 72525 99035 4983 10 4550 45 202 6,87 5,03
2008 71240 98537 5155 13 4739 72 185 7,24 5,23
2009 b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Roczników Statystycznych z lat 2004-2009, GUS, Warszawa
Z przedstawionych danych wynika, że z roku na rok w całym badanym okresie wzrasta
udział energii odnawialnej w całkowitej produkcji i zużyciu energii: odpowiednio od 5,49%
16
do 7,24% oraz od 4,71% do 5,23%. Zauważalny jest również znaczy wzrost szczególnie
produkcji energii wiatrowej, która zyskuje coraz większy udział w całkowitej produkcji
energii odnawialnej. Jednakże należy zaznaczyć, że pozostałe źródła energii odnawialnej
również z roku na rok powiększają swój udział w produkcji i zużyciu energii ogółem.
1.2. Przesłanki rozwoju odnawialnych źródeł energii
Odnawialne źródła energii posiadają bardzo wiele pozytywnych cech, które można
rozpatrywać zarówno w aspektach lokalnych, regionalnych, krajowych jak i globalnych.
Korzystanie z odnawialnych źródeł energii w korzystny sposób wpływa na życie człowieka.
Wpływ ten uwidacznia się w trzech zasadniczych sferach:
1) zrównoważonego rozwoju;
2) ochrony środowiska i zasobów naturalnych;
3) ponadczasowego, niewyczerpalnego charakteru dostarczanego surowca
(za stosunkowo minimalne koszty eksploatacji).
Podstawową przesłanką dla ciągłego rozwoju OŹE jest pozytywny odbiór tego zjawiska
w społeczeństwie. Aby oszacować poziom zaangażowania ludności w zagadnienia dotyczące
OŹE przeprowadzono badanie ankietowe. Ankieta dotycząca odnawialnych źródeł energii
została przeprowadzona w Jeleniej Górze wśród trzydziestu ankietowanych zamieszkałych
na jednym osiedlu domków jednorodzinnych. W anonimowym badaniu brali udział
mężczyźni oraz kobiety, posiadający wyższe wykształcenie i będący w wieku od 25 – 52 lat.
Wzór ankiety znajduje się w Załączniku 1 umieszczonym na stronie 91. Ankieta składała się
z dziesięciu pytań zamkniętych. Respondenci mogli wybrać tylko jedną z pięciu odpowiedzi.
Celem ankiety było zbadanie wiedzy i zapatrywań małej społeczności dotyczących
odnawialnych źródeł energii.
W pytaniu pierwszym ankietowani odpowiadali, czy ich zdaniem korzystanie z energii
odnawialnej chroni klimat przed negatywnymi zmianami. Rozkład odpowiedzi
ankietowanych ilustruje rys. 5. Blisko 100% badanych odpowiedziało, że odnawialne źródła
energii chronią klimat przed negatywnymi zmianami. Zaledwie jedna osoba, spośród
wszystkich respondentów nie doszukała się zależności pomiędzy odnawialnymi źródłami
energii a ochroną klimatu udzielając odpowiedzi „nie mam zdania”.
17
Rysunek 5. Pytanie 1: Czy Pana/Pani zdaniem korzystanie z energii odnawialnej chroni klimat
przed negatywnymi zmianami
Źródło: opracowanie własne
W kolejnym pytaniu 97% ankietowanych twierdzi, że OŹE mogą wpływać pozytywnie na
bezpieczeństwo energetyczne kraju., natomiast 3% nie ma zdania na ten temat.
Na pytanie, czy korzystanie z OŹE jest ekonomicznie uzasadnione zdecydowana
większość, czyli niespełna 90% ankietowanych zaznaczyło odpowiedź twierdzącą. Jedna
osoba zaznaczyła odpowiedź „NIE”, a dwie nie mają zdania na ten temat.
100% uczestników ankiety jest skłonnych do zamontowania w swoim domu urządzeń
służących do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Jednocześnie respondenci (93%)
twierdzą, że montaż tych urządzeń powinien być dotowany przez państwo.
Prawie wszyscy badani (90%) negatywnie oceniają świadomość społeczną na temat zalet
i wad OŹE. Zaledwie jedna osoba twierdzi, że jej wiedza na temat OŹE jest wystarczająca,
pozostałe dwie osoby nie mają zdania w tej kwestii. Według ankietowanych potrzebna jest
większa kampania informacyjna o wadach i zaletach OŹE.
Dwóch respondentów spośród trzydziestu uważa, że w przyszłości nie będzie można
zastąpić tradycyjnych źródeł energii odnawialnymi. Czterech badanych nie ma zdania,
a reszta jest pewna, że źródła odnawialne będą w stanie wyprzeć tradycyjne. Graficzny
rozkład odpowiedzi na to pytanie przedstawia rys. 6.
W pytaniu dziewiątym ankietowani określali, który rodzaj energii odnawialnej miałby
najlepsze zastosowanie w ich gospodarstwie domowym. Do wyboru mieli:
Pompy ciepła (energia geotermalna),
Panele fotowoltaiczne (energia elektryczna),
43%
54%
3% TakZdecydowanie takNieZdecydowanie nieNie m am zdania
18
Kolektory słoneczne (energia cieplna),
Biomasa (spalanie biomasy),
Wiatraki (energia wiatru).
70% badanych zadeklarowało, że najlepszym sposobem pozyskania energii ze źródeł
odnawialnych mającym zastosowanie w ich domach są kolektory słoneczne. Pozostałe 30%
postawiło na instalacje wiatraków na dachach domów.
Rysunek 6. Pytanie 8: Czy uważa Pan/Pani, że energia odnawialna może
w przyszłości zastąpić tradycyjne źródła energii
Źródło: opracowanie własne
W ostatnim pytaniu respondenci musieli określić jaką kwotę byliby w stanie przeznaczyć
na inwestycje związaną z instalacją urządzeń do produkcji OŹE. Przedział deklarowanych
środków finansowych przez respondentów był niezwykle szeroki. Wyniki badań przedstawia
poniższy rys. 7.
Z informacji zebranych na podstawie przeprowadzonych badań wynika, że wiedza
społeczna dotycząca OŹE jest w dalszym ciągu niewystarczająca. Powinny być prowadzane
szersze i ogólnodostępne kampanie informacyjne. Bardzo duża część (ok. 90%)
ankietowanych jest zainteresowana dalszym rozwojem OŹE i jest zdania, że pozyskiwanie
zielonej energii pozytywnie wpływa na klimat oraz na bezpieczeństwo energetyczne kraju.
O pozytywnym odbiorze OŹE przez społeczeństwo świadczy także to, że 80%
10
14
2
0
4
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Tak
Zdecydowan
ie tak
Nie
Zdecydowan
ie nie
Nie mam
zdan
ia
19
ankietowanych jest zdania, iż w przyszłości energia ze źródeł konwencjonalnych zostanie
wyparta przez energie ze źródeł odnawialnych.
Rysunek 7. Pytanie 10: Jaką kwotę byłby Pan/Pani w stanie przeznaczyć
na tego rodzaju inwestycje
Źródło: opracowanie własne
Przy obecnej intensywności wykorzystania konwencjonalnych nośników energii,
światowe zasoby surowców wystarczą odpowiednio dla: węgla na 200 lat, gazu ziemnego na
60 lat, ropy naftowej na 40 lat. Dlatego coraz większego znaczenia w całkowitej produkcji
energii elektrycznej nabierają OŹE, co przedstawia tab.3.
Tabela 3. Produkcja brutto energii elektrycznej według paliw w latach 2006 – 2008
Wyszczególnienie 2006 2007 2008 Zmiana 2008/2007TWh %
Węgiel kamienny 93,4 92,8 85,8 -7,5Węgiel brunatny 53,4 51,0 53,1 4,1Gaz ziemny 4,6 4,5 4,1 -8,9
OŹE 5,3 6,1 8,3 36,1Pozostałe paliwa 5,1 5,1 5,0 -2,0
Źródło:www.cire.pl [data wejścia 28 luty 2011]
Przedstawione powyżej dane liczbowe świadczą o tym, że przyszłość energetyki jest ściśle
związana z odnawialnymi źródłami energii. Produkcja energii z OŹE wykazuje największy
wzrost na przestrzeni lat 2006 – 2008 w porównaniu do innych źródeł energii i jej dynamika
jest stale rosnąca w kolejnych latach. Przestawianie się na nowe technologie, choć zwiększy
początkowo wydatki w sektorze publicznym, to odpowiednio wcześnie pozwoli uzyskać
oszczędności w sferze ochrony środowiska (tańsza, czystsza produkcja w długim okresie).
17%
3%
20%
27%
33%0-5000z ł5000 -10000z ł10000 -20000z ł20000 -30000z ł30000z ł i w ięc e j
20
Przesłanką rozwoju OŹE jest konieczność realizacji międzynarodowych zobowiązań
i spełnienia wymogów unijnych, które nakładają na Polskę szereg zaleceń dotyczących
przyjętych unormowań. Głównymi czynnikami, które obecnie determinują rozwój rynku
energii elektrycznej w naszym kraju są kierunki polityki gospodarczej rządu ujęte
w dokumentach takich jak: Założenia polityki energetycznej Polski do 203011, Strategia
rozwoju energetyki odnawialnej czy rezolucja Sejmu RP w sprawie wzrostu
wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych z 8 lipca 1999 roku12 oraz prawo
energetyczne z 1997 roku13. W Polsce OŹE mają szczególne znaczenie dla rozwoju
obszarów wiejskich, które zamieszkuje ok. 45% ludności naszego kraju. Obszary te cechują
się bardzo dużym bezrobociem wśród rolników, sięgającym nawet 80%. Analizując te
wskaźniki oraz fakt, że zaopatrywanie w energię elektryczną wyżej wymienionych obszarów
jest nieefektywne i drogie można dojść do wniosku, że rozwój OŹE jest wielką szansą na
stworzenie nowych miejsc pracy. Możliwości, jakie dają OŹE, to przede wszystkim
kilkukrotnie większa liczba pracowników obsługujących niekonwencjonalne metody
pozyskiwania energii w porównaniu do konwencjonalnych oraz możliwość pracy mniej
wykwalifikowanego personelu. Zakłada się, że wymagana ilość obsługi w energetyce opartej
na wykorzystaniu OŹE jest średnio 2 – 3 krotnie większa niż opartej na spalaniu paliw
kopalnych i 15 krotnie większa, niż w przypadku energetyki jądrowej. Największe
zatrudnienie daje spalanie biomasy, niższe mała energetyka wodna i spalanie biogazu,
natomiast najmniejsze energetyka solarna i wiatrowa.
Oprócz zalet natury społecznej rozwoju OŹE niezwykle istotne są aspekty ekologiczne
oparte na radykalnie mniejszym, a czasami nawet całkowitym wyeliminowaniu emisji gazów
cieplarnianych, pyłów oraz ograniczeniu powstawania odpadów. Dzięki zainstalowaniu
urządzeń energetyki odnawialnej możliwe jest uniknięcie lokalnej emisji zanieczyszczeń
powietrza takich jak tlenki siarki, azotu, lotne substancje organiczne. Ograniczanie emisji
CO2 przyczynia się do realizacji celów zapisanych w protokole z Kioto dotyczących redukcji
emisji gazów cieplarnianych i przeciwdziałaniu ociepleniu klimatu. Na terenach wiejskich
ilość wydzielanych zanieczyszczeń, związanych z pozyskiwaniem energii przypadających na
mieszkańca, jest kilkukrotnie większa (energia wytwarzana jest w punktowych paleniskach
domowych w sposób często niezgodny z przepisami) niż w dużych miastach. Dlatego wzrost
ilości energii wytwarzanej z OŹE korzystanie wpływa nie tylko na ochronę środowiska
11 Polityka energetyczna Polski do 2030, dokument przyjęty przez Rade Ministrów w dniu 10 listopada 200912 Rezolucja Sejmu RP z 8 lipca 1999 roku w sprawie wzrostu wykorzystywania energii ze źródełodnawialnych, MP Nr 25, poz. 36513 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r., prawo energetyczne, T.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625z póź. zm.
21
i ochronę zdrowia ale także ogranicza lub nawet eliminuje uciążliwe zanieczyszczenia.
Korzyścią w długim okresie jest również wyeliminowanie przemysłu wydobywczego paliw
kopalnych, a co za tym idzie również katastrof wynikających z naruszania warstw ziemi
(tąpnięć, osunięć, itp.). Korzyści zdrowotne to m.in. mniejsza liczba zachorowań na
schorzenia związane bezpośrednio z zanieczyszczeniem środowiska, takie jak choroby
układu oddechowego.
Odnawialne źródła energii niewątpliwie przyczyniają się również do dywersyfikacji
źródeł dochodów dla producentów i rolników, regionalnego rozwoju gospodarczego,
możliwości skorzystania ze środków pomocowych, czy też do wzrostu bezpieczeństwa
energetycznego kraju poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na paliwa, a także umożliwiają
stworzenie proekologicznego wizerunku Polski jako regionu UE. Wszystkie te aspekty
stwarzają możliwość poprawy sytuacji materialnej kraju oraz mogą przyczynić się do
polepszenia jakości środowiska naturalnego, w którym będą żyły następne pokolenia.
Odnawialne źródła energii stwarzają również możliwość ograniczenia importu nośników
energii z rejonów politycznie niestabilnych, zwiększenie niezależności i bezpieczeństwa
kraju, osiąganie postępu w dywersyfikacji dostaw energii i zmniejszenie zależności od
wzrostu cen ropy i gazu 14.
1.3. Instrumenty promocji odnawialnych źródeł energii
Instrumentem według Słownika Języka Polskiego jest15 środek do realizacji czegoś,
natomiast promocja odnawialnych źródeł energii to 16„system wsparcia”, oznaczający każdy
instrument, system lub mechanizm stosowany przez państwo członkowskie lub grupę państw
członkowskich, który promuje wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych dzięki
zmniejszeniu kosztów wytworzenia tej energii, zwiększeniu ceny, za którą można ją
sprzedać, lub zwiększeniu — poprzez nałożenie obowiązku stosowania energii odnawialnej
lub w inny sposób — jej nabywanej ilości. Obejmuje ono m.in. pomoc inwestycyjną,
zwolnienia z podatków lub ulgi podatkowe, zwrot podatków, systemy wsparcia polegające na
nałożeniu obowiązku wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych, w tym również
systemy posługujące się zielonymi certyfikatami oraz systemy bezpośredniego wsparcia cen,
14 http://www.mos.gov.pl/ [data wejścia 23.09.2010]15 http://sjp.pwn.pl/szukaj/instrument [data wejścia 28.02.2011]16 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowaniastosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140/16 z 9.06,
22
w tym gwarantowane ceny zakupu oraz premie opcyjne, lecz nie jest ograniczone do
wymienionych środków.
Energetyka odnawialna, ze względu na stojące na jej drodze bariery rozwoju, wymaga
wsparcia ze strony władz państwowych i europejskich w postaci odpowiednich instrumentów
finansowych oraz pozafinansowych. Systemy wsparcia umożliwiają rozwój technologii
odnawialnych oraz pozwalają uzyskać przez stosujące je kraje pożądane efekty rynkowe.
Intensywne działania na tym polu podejmują samodzielnie rządy poszczególnych krajów, jak
i Unia Europejska, która poprzez szereg uregulowań prawnych stworzyła ramy do rozwoju
zielonej energii w Europie. Dyrektywa 2001/77/WE wprowadziła mechanizmy (instrumenty)
wsparcia OŹE wskazując obszary koniecznych działań oraz metody ich realizacji. Należą do
nich m.in.17:
1) zapewnienie dostępu do sieci elektroenergetycznej instalacjom OŹE
(art. 7 dyrektywy). To kluczowe dla rynku energii pochodzącej z OŹE rozwiązanie jest
realizowane poprzez obiektywne, przejrzyste i niedyskryminujące zasady naliczania
kosztów przyłączenia nowych producentów energii z OŹE do sieci
elektroenergetycznych, zapewnienie przesyłu i dystrybucji energii wytwarzanej w OŹE
w krajowych systemach przesyłowych i dystrybucyjnych oraz ustalenie zasad
w zakresie ponoszenia kosztów dostosowania infrastruktury technicznej, koniecznej do
przyłączenia nowych instalacji produkujących energię z OŹE na operatorów
systemowych i spółki dystrybucyjne. Niezwykle istotne jest również udzielenie
pierwszeństwa instalacjom generującym energie z OŹE w ich rozmieszczeniu,
2) emisja świadectw źródeł pochodzenia dla energii generowanej z OŹE
(art. 5 dyrektywy). Prawodawca unijny zobowiązał państwa członkowskie do
wprowadzenia świadectw pochodzenia energii elektrycznej uzyskiwanej ze źródeł
odnawialnych, a tym samym uruchomił mechanizm, który pozwolił zidentyfikować
energię elektryczną pochodzącą z OŹE w ramach wewnętrznego rynku energii
elektrycznej,
3) wdrożenie programów wspomagających rozwój OŹE (art. 4 dyrektywy). Środkiem do
osiągnięcia celu we wskazanym obszarze ma być wdrożenie przez państwa
mechanizmów wsparcia inwestycji w instalacje produkujące energię ze źródeł
17M. Jóźwiak, K. Wierzbowski, System gwarancji pochodzenia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych,Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 2008, str. 91
23
odnawialnych, takich jak zielone certyfikaty, zwolnienia lub ulgi podatkowe, zwroty
podatków, czy wsparcie cen bezpośrednich.
W Polsce obowiązującymi uregulowaniami dotyczącymi OŹE jest m.in. prawo
energetyczne, dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia
2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca
i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE18 oraz 2003/30/WE19, Biała księga
„Energia dla przyszłości – odnawialne źródła energii”20 czy Strategia rozwoju energii
odnawialnej z 2001r21. Rozwój odnawialnych źródeł energii jest również istotną częścią
założeń pakietu energetyczno – klimatycznego. Wspieranie OŹE nie jest zadaniem łatwym,
ponieważ każdy rynek narodowy różni się od siebie pod względem poziomu rozwoju,
struktury dostaw energii, uwarunkowań prawnych i zasad na nim panujących, dlatego tak
ważnym jest wprowadzenie mechanizmów wspierających OŹE (tab.4).
Tabela 4. Mechanizmy wsparcia produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii w Polsce
Lp. Rodzaj mechanizmu wsparcia odnawialnych źródeł energii
1. obowiązek priorytetowego udostępniania sieci dla energii z pochodzącej z OŹE
2. pomoc publiczna na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii
3. finansowanie ochrony środowiska z funduszy europejskich oraz narodowych funduszy ochronyśrodowiska
4. obowiązek zakupu świadectw pochodzenia przez przedsiębiorstwa energetyczne dla energii odnawialnejwytworzonej w OŹE, tzw. zielone certyfikaty
5. obrót świadectwami pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych
6. obniżenie opłat w związku z przyłączeniem do sieci energetycznej
7. ulgi podatkowe oraz możliwości dofinansowania nowych projektów dotyczących OŹE
Źródło: opracowanie własne
Do narzędzi wspierających OŹE, które można odnaleźć w prawie energetycznym, należy
obowiązek priorytetowego udostępniania sieci dla energii z OŹE, nałożony na operatorów
sieci elektroenergetycznych. Narzędzie to zobowiązuje operatora systemu
elektroenergetycznego, w obszarze jego działania, do zapewnienia wszystkim podmiotom
pierwszeństwa w świadczeniu usług przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej
18 Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspieraniaprodukcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, Dz. Urz. UE.L52/50 z 27.09.2001r.19 Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania użyciaw transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, Dz. Urz. UE L 123/4220Biała księga „Energia dla przyszłości – odnawialne źródła energii”, Dz. U. C 210 z 6.07.199821Strategia rozwoju energii odnawialnej, realizacja obowiązku wynikającego z Rezolucji SejmuRzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze źródełodnawialnych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 23 sierpnia 2001
24
wytworzonej w OŹE oraz w wysokosprawnej kogeneracji, z zachowaniem niezawodności
i bezpieczeństwa krajowego systemu elektroenergetycznego. Można dostrzec wiele zalet
takiego zapisu, a wśród nich na przykład fakt, że już w momencie występowania wytwórców
o określenie warunki przyłączenia do sieci, instalacja wykorzystująca OŹE jest traktowana
priorytetowo i w pierwszej kolejności uzyska zarezerwowanie zdolności przesyłowych lub
dystrybucyjnych w sieci oraz mocy w transformatorach łączących sieci poszczególnych
napięć. Kolejną zaletą tego narzędzia promocji jest to, że jedynym powodem nie podłączenia
do sieci są niewystarczające środki finansowe inwestora na realizację warunków
przyłączenia, czy brak technicznych i ekonomicznych warunków przyłączenia w przypadku
przedsiębiorstwa energetycznego. Ograniczenia te mogą ujawnić się podczas negocjowania
warunków przyłączenia, kiedy operatorzy konfrontują zgłaszane potrzeby inwestora ze
zdolnościami przesyłowymi sieci.
Zasadniczym systemem wsparcia dla źródeł odnawialnych jest szeroko rozumiana pomoc
publiczna na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii. Pomoc publiczna to
każda korzyść uzyskana przez przedsiębiorcę od władz publicznych w drodze pozyskania
środków lub zwolnienia, choćby częściowego z obowiązków o charakterze finansowym.
Pomoc publiczna pozwala uzyskać korzyści finansowe określonemu przedsiębiorcy na
warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku.
Inwestorzy planujący realizację projektów dotyczących OŹE mogą wnioskować również
o środki z funduszy europejskich, jak również z narodowych funduszy przeznaczonych na
ochronę środowiska. Wsparcie na poziomie krajowym dostępne jest w ramach Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), m.in. w działaniu 9.5 - Wytwarzanie
biopaliw. Istnieje również możliwość ubiegania się o dotacje z 16 regionalnych programów
operacyjnych. Także Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oferuje
środki finansowe, w ramach których mogą być realizowane projekty dotyczące OŹE.
Kolejnym z mechanizmów wprowadzonych przez prawo energetyczne w celu
promowania produkcji energii odnawialnej jest obowiązek zakupu świadectw pochodzenia
przez przedsiębiorstwa energetyczne dla energii odnawialnej wytworzonej w OŹE
i kogeneracji, nałożony na sprzedawców energii do odbiorców krańcowych22.
Nałożenie obowiązku zakupu świadectw pochodzenia jest czynnikiem umożliwiającym
i wspomagającym sprzedaż tej energii odbiorcom. Wysokość wolumenu świadectw
22A. Graczyk, Instrumenty wsparcia produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii w Polsce, (w): Rozwój polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce, pod red. Famielec J., Kożuch M., Wyd.Fundacja UE w Krakowie, Kraków 2010, str. 204
25
pochodzenia, które jest zobowiązane kupić przedsiębiorstwo w danym roku reguluje
rozporządzenie Ministra Gospodarki z 4 sierpnia 2008 roku23.
Prawo energetyczne gwarantuje pierwszeństwo zakupu energii zielonej po stałej cenie,
będącą średnią ceną sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym z ubiegłego
roku. W 2009 roku zakup energii był realizowany po cenie nie niższej niż 155,44 zł/MWh24.
Kolejnym instrumentem wsparcia dla OŹE jest obrót świadectwami pochodzenia,
w innych krajach często nazywanymi zielonymi świadectwami (certyfikatami). Zielone
certyfikaty są instrumentami rynkowymi, których celem jest wprowadzenie na rynek
energetyczny energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, zaś certyfikaty mają zapewnić
dodatkowe finansowanie tej produkcji25. Świadectwa pochodzenia są z jednej strony
gwarancją wprowadzenia określonego wolumenu zielonej energii do systemu
energetycznego, a z drugiej strony wprowadzają mechanizm obrotu papierami
wartościowymi, niezależny od miejsca wytworzenia energii. Pozytywną cechą tego
rozwiązania jest możliwość osobnego handlowania prawami majątkowymi oraz energią
elektryczną. Stwarza to możliwość dla inwestorów na uzyskanie wyższej, niż do tej pory
ceny za produkowaną w OŹE energię, na którą dodatkowo składa się cena prawa
majątkowego, a tym samym zwiększenie opłacalności inwestycji. Dodatkową zaletą systemu
zielonych certyfikatów jest ustanowienie opłaty zastępczej na odpowiednio wysokim
poziomie, co stwarza gwarancję popytu na prawa majątkowe.
Kolejnym z działań podejmowanych w celu wspierania inwestycji w OŹE jest obniżenie
opłat w związku z przyłączeniem do sieci. Instalacje wykorzystujące OŹE zlokalizowane są
najczęściej na obszarach wiejskich, gdzie sieć dystrybucyjna często wymaga rozbudowy lub
modernizacji. Dlatego właśnie dodatkowym udogodnieniem jest to, że w przypadku instalacji
o mocy poniżej 5 MW, operator pobiera wyłącznie połowę opłaty ustalonej na podstawie
rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia26.
Pomimo różnych mechanizmów wsparcia OŹE, projekty związane z ich
rozpowszechnianiem wciąż pozostają stosunkowo drogie. Dlatego, w wyniku sprzyjającej
OŹE polityki, inwestorzy działający w tym sektorze mogą liczyć na bezpośrednie korzyści
23Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 2008r w sprawie szczegółowego zakresu obowiązkówuzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energiielektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danychdot. Ilości energii wytworzonych w OŹE, Dz. U. 2008, nr 156, poz. 969, z póź. zm.24Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 . prawo energetyczne, T.j. Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z póź. zm.25D. Michalski, Mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie”,Nr 1/2007, str. 6126Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997, prawo energetyczne, T.j. Dz. U. z 2006r., R 89, poz. 625, (art.7, ust.8, pkt 3),z póź. zm.
26
w postaci27 ulg podatkowych oraz możliwości dofinansowania nowych projektów. Energia
elektryczna wytwarzana z OŹE jest zwolniona z akcyzy na podstawie dokumentu
potwierdzającego umorzenie świadectwa pochodzenia energii. Powyższe zwolnienie stosuje
się nie wcześniej niż z chwilą otrzymania dokumentu potwierdzającego umorzenie
świadectwa pochodzenia energii, poprzez obniżenie akcyzy należnej od energii elektrycznej
za najbliższe okresy rozliczeniowe.
Podatnikom podatku rolnego przysługuje ulga inwestycyjna28 z tytułu wydatków
poniesionych na zakup i zainstalowanie urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne
naturalnych źródeł energii (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód). Można z niej skorzystać po
zakończeniu inwestycji, poprzez odliczanie od należnego podatku rolnego od gruntów
położonych na terenie gminy, w której została zrealizowana inwestycja, 25% nakładów
inwestycyjnych udokumentowanych rachunkami.
27 http://www.paiz.gov.pl/prawo/odnawialne_zrodla_energii [data wejścia 28.02.2011]28 http://www.paiz.gov.pl/prawo/odnawialne_zrodla_energii, [data wejścia 28.02.2011],
27
ROZDZIAŁ 2
POMOC PUBLICZNA NA ROZWÓJ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII
2.1. Pojęcie, rodzaje i formy pomocy publicznej
Zgodnie z art. 87 ust.1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) za pomoc
publiczną uważa się przysporzenie w jakiejkolwiek formie, przyznawane przez państwo
członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych, które zakłóca lub grozi zakłóceniem
konkurencji poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorcom lub produkcji niektórych
towarów.
Traktat Ustanawiający Wspólnoty Europejskie w art. 87 uznaje za zgodną ze wspólnym
rynkiem pomoc publiczna przeznaczoną na:
wspieranie realizacji projektów stanowiących przedmiot wspólnego europejskiego
zainteresowania (art. 87 ust. 1 lit. b). Takim projektem jest m.in. wspólnotowy program
działań w zakresie środowiska naturalnego, ustanowiony decyzją 1600/2002/WE
Parlamentu i Rady z dnia 22 lipca 2002 r., w którym zostały wyodrębnione
priorytetowe obszary działań na rzecz ochrony środowiska, uwzględniono również
ochronę klimatu w drodze wykorzystywania energii odnawialnej,
ułatwianie rozwoju niektórych działów gospodarki lub niektórych regionów
gospodarczych, o ile nie zmienia warunków wymiany handlowej w zakresie
sprzecznym ze wspólnym rynkiem.( art. 87 ust.3 lit.c)29.
Dla potrzeb pracy magisterskiej zostało przyjęte pojęcie pomocy publicznej zamieszczone
w ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorców, w której przez pomoc publiczną rozumie się przysporzenie
korzyści finansowych określonemu przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez niego
działalności gospodarczej, jeżeli:
jest realizowana bezpośrednio ze środków publicznych lub z takich środków
przekazanych innym podmiotom, albo jeżeli pomniejsza lub może pomniejszyć te
środki oraz
narusza lub grozi naruszeniem konkurencji przez uprzywilejowanie niektórych
przedsiębiorców lub produkcji niektórych towarów30.
29Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (w): Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw w świetleuregulowań wspólnotowych. Zasady i ograniczenia udzielania, pod red. Jankowska A., Polska AgencjaRozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2005, str. 23
28
Podmiotem uprawnionym do pomocy publicznej jest przedsiębiorca. Zgodnie z ustawą
o swobodzie działalności gospodarczej, jest to osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka
organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną,
wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą31. Za przedsiębiorców uznaje się
także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności
gospodarczej.
W świetle ustawy z dnia 30 kwietnia 2004r. o postępowaniu w sprawach dotyczących
pomocy publicznej można rozróżnić dwie prawne ramy pomocy publicznej32:
programy pomocowe (akty normatywne, np. ustawy albo rozporządzenia, które
zawierają podstawy prawne przyznawania określonego wsparcia przedsiębiorcom
i jednocześnie określają zasady oraz warunki udzielania tego wsparcia),
indywidualną pomoc publiczną. Jest to pomoc udzielana poza programami
pomocowymi, to znaczy na podstawie aktu normatywnego, który nie został
zaakceptowany przez Komisję Europejską jako program pomocowy. Pomocą
indywidualną jest także pomoc udzielana wprawdzie na podstawie zaakceptowanego
programu pomocowego, ale w stosunku do której Komisja zażądała odrębnej
notyfikacji w decyzji akceptującej program.
Artykuł 87 ust. 3 TWE przewiduje 3 kategorie pomocy publicznej:
1) pomoc horyzontalną,
2) pomoc sektorową,
3) pomoc regionalną.
Polski ustawodawca dzieli pomoc publiczną na: pomoc regionalną, horyzontalną
i pomoc w sektorach uznanych za wrażliwe. Najważniejszymi kategoriami pomocy
publicznej są33: pomoc regionalna oraz pomoc horyzontalna. Pomoc horyzontalna przejawia
się we wsparciu rozwoju nauki, kultury, sztuki, zachowania dziedzictwa narodowego,
ochrony środowiska oraz wsparciu grup społecznych narażonych na wykluczenie społeczne
30Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dlaprzedsiębiorców Dz. U. Nr 141, poz. 1177 ze. zm. Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1537, Nr 188, poz. 1840, Nr189, poz. 1850, Nr 228, poz. 226131 Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej T.j. Dz. U z 2004r., Nr 173, poz. 1807, ze.zm. Dz. U. z 2007r. Nr 155, poz. 1095,32Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz. U. Nr123 poz. 1291 ze. zm. Dz. U. z 207r., Nr 59, poz. 404; Dz. . z 208r., Nr 93, poz. 585; Dz.. z 2010r., Nr 18, poz.99,33 Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dlaprzedsiębiorców, Dz. U. Nr 141 poz. 1177, ze zm. Dz. U. z 2003 Nr 189 poz. 1850, Dz. U. z 2004 Nr 123, poz.1291, Dz. U. z 2006 Nr 227, poz. 1658
29
i marginalizację (osób bezrobotnych, niepełnosprawnych, nieradzących sobie w życiu
gospodarczym, uzależnionych od narkotyków, alkoholu itp.). Podstawą udzielenia pomocy
horyzontalnej jest cel na jaki pomoc zostaje udzielona. Cele pomocy horyzontalnej
przedstawiają się następująco: pomoc na restrukturyzacje i na pomoc doraźną, prace
badawczo – rozwojowe, pomoc na zatrudnienie, pomoc dla sektora MŚP, ochronę
środowiska oraz pomoc na szkolenie określonych przedsiębiorców.
Pomoc sektorowa przejawia się wsparciem sektorów wrażliwych na zmiany koniunktury
gospodarczej (np. sektor motoryzacyjny, transportowy, tekstylny, odzieżowy). Pomoc ta ma
charakter ochronny (poprzez restrukturyzację lub utrzymanie sektora ograniczając przyrost
produkcji) oraz charakter stymulujący wzrost produkcji (gdy sektor nie może poradzić sobie
w oparciu o własne środki z rosnącym popytem na produkty).
Pomoc regionalna polega na niwelowaniu różnic w poziomie rozwoju gospodarczego
występujących pomiędzy zapóźnionymi gospodarczo regionami, a lepiej rozwiniętymi
regionami Unii Europejskiej. Pomoc regionalna udzielana jest na inwestycje związane
z tworzeniem nowych miejsc pracy oraz na udzielanie wsparcia nowo utworzonym małym
przedsiębiorstwom.
Pomoc publiczna może przybrać wiele form. Ustawa o warunkach dopuszczalności
i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców wskazuje następujące formy pomocy
publicznej34:
dotacje oraz ulgi i zwolnienia podatkowe,
dokapitalizowanie przedsiębiorców na warunkach korzystniejszych od oferowanych na
rynku,
pożyczki lub kredyty udzielane na warunkach korzystniejszych od oferowanych na
rynku,
poręczenia lub gwarancje udzielane przedsiębiorcom lub za zobowiązania
przedsiębiorców – na warunkach korzystniejszych od oferowanych na rynku,
zaniechanie poboru, odroczenie lub rozłożenie na raty płatności podatku, bądź
zaległości podatkowej oraz umorzenie zaległości podatkowej bądź odsetek za zwłokę,
umorzenie, bądź zaniechanie ustalania lub poboru należnych od przedsiębiorcy
świadczeń pieniężnych, stanowiących środki publiczne w rozumieniu przepisów
o finansach publicznych, innych niż podatki, albo odraczanie lub rozkładanie na raty
płatności takich świadczeń, zbycie lub oddanie do korzystania mienia będącego
34Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dlaprzedsiębiorców Dz. U Nr 141, poz. 1177 z póź. zm.
30
własnością Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych albo jednostek samorządu
terytorialnego lub ich związków – na warunkach korzystniejszych od oferowanych na
rynku, z wyjątkiem zbycia lub oddania do korzystania mienia będącego własnością
Skarbu Państwa, przejętego w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających
z udzielonych poręczeń lub gwarancji Skarbu Państwa.
2.2. Warunki dopuszczalności pomocy na odnawialne źródła energii w UniiEuropejskiej
W Polsce, jako państwie członkowskim UE, obowiązują rygorystyczne przepisy
dotyczące generalnego zakazu udzielania przedsiębiorcom pomocy publicznej jako
zagrażającej równym warunkom konkurowania na jednolitym rynku unijnym. Istnieją jednak
sytuacje i warunki, w których dopuszcza się udzielania pomocy publicznej, a nawet uznaje
się ją za konieczną.
Komisja Europejska akceptuje możliwość wspierania przedsiębiorców jedynie
w przypadku, gdy występuje tzw. zawodność rynku, a więc gdy występuje sytuacja, w której
wolna gospodarka nie może sobie poradzić z pewnymi trudnościami, a przedsiębiorcy nie są
zainteresowani ponoszeniem dodatkowych kosztów środowiskowych swojej działalności.
Pomoc publiczna na ochronę środowiska, w tym na odnawialne źródła energii, jest
uzasadniona poprzez występowanie niedoskonałości rynkowych35 – znaczących kosztów
zewnętrznych powodowanych przez energetykę konwencjonalną. W 2003 roku
przeprowadzono badania kosztów zewnętrznych, które są rezultatem działalności
przedsiębiorstw energetycznych w krajach Unii Europejskiej w ramach projektu Externalities
of Energy. W wyniku badań okazało się, że koszty zewnętrzne wahają się od 1 do 15
eurocentów /kWh w zależności od wykorzystywanego paliwa (węgiel kamienny, węgiel
brunatny, ropa naftowa, gaz). Pełna ich internalizacja jest niemożliwa ze względów
społecznych i politycznych, gdyż konsekwencją tego byłaby znacząca podwyżka energii dla
gospodarstw domowych. Ceny energii ze źródeł konwencjonalnych są zatem zaniżone, co
powoduje powstanie barier przy wprowadzeniu droższej alternatywy w postaci energii ze
źródeł odnawialnych, której produkcji nie towarzyszą zewnętrzne koszty lub są one
stosunkowo małe. Głównym celem pomocy na odnawialne źródła energii jest
zminimalizowanie nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, związanych z negatywnymi
35G. Borys, Pomoc publiczna na odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej, Prace Naukowe UE weWrocławiu, Wrocław, Nr 70, 2009, str. 25
31
efektami zewnętrznymi poprzez zachęcanie indywidualnych przedsiębiorców do zwiększania
udziału energii ze źródeł odnawialnych w ogólnej produkcji energii.
Pomoc publiczna na odnawiane źródła energii jest dopuszczalna jeśli zostaną spełnione
określone kryteria udzielenia pomocy:
typ beneficjenta (osoby fizyczne / przedsiębiorcy / jednostki sektora finansów
publicznych),
rodzaj OŹE (kolektory słoneczne, fotowoltaika, wiatr, woda, biomasa, biogaz, pompy
ciepła, geotermia),
skala inwestycji 36.
Z dniem pierwszego maja 2004 roku, kiedy to Polska wstąpiła w struktury Unii
Europejskiej i stała się pełnoprawnym członkiem Wspólnoty Europejskiej, należało
wprowadzić do krajowego ustawodawstwa liczne zapisy, dostosowujące wewnętrzne
przepisy do zmieniających się standardów europejskich. Zgodnie z artykułem 6 TWE37 cele
polityki ochrony środowiska muszą być zintegrowane z celami wspólnotowej polityki
pomocy publicznej, służąc zrównoważonemu rozwojowi. Szczegółowe reguły
dopuszczalności pomocy publicznej na ochronę środowiska statuują wytyczne dotyczące
pomocy publicznej na ochronę środowiska (WOŚ).
Na przestrzeni lat 2001 – 2009 UE wprowadziła dwa dokumenty dotyczące pomocy
publicznej na cele związane z ochroną środowiska. Były to Wspólnotowe wytyczne dotyczące
pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska naturalnego 2001/C 37/0338 oraz Wytyczne
wspólnotowe w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska 2008/C 82/0139.
W wytycznych z 2001r. zdefiniowano pojęcie OŹE, a także zasady mające zastosowanie przy
udzielaniu pomocy operacyjnej na odnawialne źródła energii. Komisja Europejska dała do
zrozumienia, że celem Wspólnoty jest zachęcenie do rozwijania źródeł zielonej energii
przede wszystkim ze względu na ochronę środowiska. Według Komisji pomoc w rozwijaniu
takich źródeł kwalifikuje się do szczególnego traktowania ze względu na trudności, na jakie
te źródła czasem napotykały skutecznie konkurując ze źródłami konwencjonalnymi.
Wsparcie ze strony państwa jest niezbędne szczególnie w sytuacji, gdy dostępne procesy
technologiczne nie dają możliwości produkcji energii po kosztach jednostkowych
porównywalnych z tymi, które odnoszą się do źródeł konwencjonalnych.
36 http://oze.nfosigw.gov.pl/ [data wejścia 30.10.2010]37 http://eur-lex.europa.eu/ [data wejścia 25.10.2010]38Wspólnotowe wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska naturalnego, Dz. Urz. UE2001/C 37/03 z 03.02.2001,39Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska, Dz. Urz. UE 2008/C 82/1 z1.04.2008
32
Wytyczne wspólnotowe z 2001/C 37/03, jak i zmieniające je 1 stycznia 2007 roku nowe
wytyczne z 2008/C 82/01, przewidują możliwość wsparcia projektów zwiększających udział
energii ze źródeł odnawialnych w ogólnej produkcji energii, jeśli nie ma obowiązkowych
norm wspólnotowych regulujących tę kwestię. Pomoc państwa jest uzasadniona w dwóch
przypadkach40:
w niektórych szczególnych okolicznościach, w których nie ma jeszcze możliwości
dokonywania internalizacji kosztów przez przedsiębiorców, a zatem pomoc może
stanowić tymczasowe rozwiązanie kompromisowe, zachęcając przedsiębiorców, aby
dostosowali się do standardów,
pomoc może również pełnić funkcję czynnika motywacyjnego przedsiębiorców do
podwyższania standardów w przedsiębiorstwach lub podejmowania dalszych
inwestycji, mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń.
Pomoc państwa jest dopuszczalna, jeśli koszt produkcji energii z OŹE przewyższa koszt
ze źródeł pierwotnych. Ponadto Komisja Europejska stwierdziła, że pomoc państwa powinna
mieć tylko zastosowanie wtedy, gdy przynosi ona korzyści środowisku i zrównoważonemu
rozwojowi. Przewiduje się dwa rodzaje pomocy: inwestycyjną i operacyjną41. Pomocy
operacyjnej udziela się w celu pokrycia różnicy między kosztami produkcji energii a ceną
rynkową danego rodzaju energii. Pomoc taka może być przyznana na trzy sposoby42.
Państwa członkowskie mogą przyznawać pomoc operacyjną na zniwelowanie różnicy
między kosztami produkcji energii ze źródeł odnawialnych (łącznie z amortyzacją
dodatkowych inwestycji na rzecz środowiska) a rynkową ceną takiej energii. Pomoc taką
można wówczas przyznać zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości do czasu
pełnej amortyzacji zakładu. Po tym okresie wszelka dodatkowa energia wytworzona przez
elektrownię nie będzie już kwalifikowana do pomocy. Pomoc może jednak obejmować
zwykły zwrot z kapitału. Jednocześnie kwotę pomocy operacyjnej, należy skorygować
o pomoc inwestycyjną przyznaną przedsiębiorstwu.
Państwa członkowskie UE mogą również przyznać pomoc operacyjną na odnawialne
źródła energii wykorzystując mechanizmy rynkowe – zielone certyfikaty lub przetargi.
Mechanizmy takie pozwalają producentom energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych na
korzystanie z gwarantowanego popytu na wytwarzaną przez nich energię po cenie wyższej
40Ambroziak A.A., Nowe wytyczne dotyczące pomocy publicznej na rzecz ochrony środowiska (2008.C 82/01),„Wspólnoty Europejskie”, Nr 3 (190) /2008, str. 45-4641 Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska naturalnego, Dz. Urz. UE2001/C 37/03 z 3.02.200142G. Borys, Pomoc publiczna na odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej, wyd. cyt, str. 3
33
niż cena rynkowa energii ze źródeł tradycyjnych. Zielony certyfikat pozwala oddzielić
fizycznie wyprodukowaną energię od efektu ekologicznego, jaki jest osiągany w wyniku jej
wyprodukowania w odnawialnym źródle energii. Energia wyprodukowana w odnawialnym
źródle energii jest sprzedawana na rynku, a certyfikaty świadczące o jej pochodzeniu na
rynku certyfikatów.
Według wytycznych Komisji Europejskiej mechanizmy wspierające OŹE mogą zostać
przyznane maksymalnie na okres 10 lat. Dzieje się tak dlatego, by mechanizmy te nie
prowadziły do nadmiernej rekompensaty i nie odwodziły producentów energii ze źródeł
odnawialnych od dążenia do coraz większej konkurencji.
Istnieje jeszcze trzeci sposób przyznania pomocy operacyjnej, który zakłada stopniowe
ograniczanie tej pomocy. Jej intensywność nie może przekraczać 100% kosztów
dodatkowych w ciągu pierwszego roku, powinna zmniejszyć się stopniowo do zera do końca
piątego roku. Jeśli pomoc ta nie ulega zmniejszeniu, jej intensywność nie może przekraczać
50% kosztów dodatkowych.
Dodatkowo wprowadzono pewne ograniczenia. Otóż, pomoc operacyjna jest udzielana:
zgodnie z warunkami określonymi w omawianym akcie wykonawczym i jest
ograniczona do 5 lat,
albo na pokrycie kosztów amortyzacji majątku trwałego zakładu wytwarzającego
energię w źródłach odnawialnych,
albo dla nowo powstałych zakładów w wysokości do 0,05 euro na kWh, jeżeli zostanie
wykazane, że koszty społeczne związane z zanieczyszczeniem środowiska,
w przypadku gdyby porównywalna ilość energii była wytwarzana w źródłach
konwencjonalnych, będą znacznie wyższe niż koszty społeczne poniesione w związku
z wytwarzaniem tej energii w źródłach odnawialnych.
Organem, w którego kompetencji pozostaje uznanie pomocy za dopuszczalną
(lub niedopuszczalną) jest Komisja Europejska, co wynika z przepisów art. 88 TWE.
Komisja Europejska może wykonywać tę kompetencję na dwa sposoby:
poprzez ocenę środka pomocowego zgłoszonego przez państwo członkowskie,
poprzez wydanie rozporządzenia, uznającego określone środki pomocowe za zgodne
ze wspólnym rynkiem.
Drugą formą pomocy jest pomoc inwestycyjna, którą rozpatruje się pod względem
intensywności, przez którą rozumie się kwotę pomocy brutto wyrażoną jako odsetek kosztów
kwalifikowanych. Kwalifikowane koszty inwestycji powinny się ograniczać do dodatkowych
kosztów inwestycji ponoszonych przez beneficjenta. Koszty te powinny zostać pomniejszone
34
o koszty operacyjne, również te związane z dodatkowymi inwestycjami, w zakresie
odnawialnych źródeł energii i pojawiające się w ciągu pierwszych 5 lat eksploatacji
inwestycji.
Pomoc wypłacana w kilku latach musi być obliczona na dzień jej przyznania,
a intensywność pomocy nie może przekroczyć 60% kosztów kwalifikowanych inwestycji.
Istnieje możliwość zwiększenia intensywności pomocy o 20% dla małych przedsiębiorstw
i 10% dla średnich przedsiębiorstw w przypadku, gdy pomoc jest przyznawana w sektorze
małych i średnich przedsiębiorstw. W przypadku, gdy pomoc publiczną przyznaje się
w drodze przetargu, zgodnej z zasadami konkurencji, intensywność pomocy może wynieść
do 100% kosztów kwalifikowanych inwestycji pod pewnymi warunkami, takimi jak
np. jasne, przejrzyste i nie dyskryminujące kryteria procedury przetargowej. Wartość pomocy
nie może jednak przekroczyć maksymalnego progu pomocy, co przedstawia tab.5.
Tabela 5. Maksymalne poziomy intensywności dopuszczalnej pomocy publicznej na OŹE
Przedsiębiorstwo
Cel pomocymałe średnie duże
Próg pomocy
indywidualnej
powodujący obowiązek
powiadomienia KE
Energia ze
źródeł
odnawialnych
80%
100% w
przypadku
procedury
przetargowej
70%
100% w
przypadku
procedury
przetargowej
60%
100% w
przypadku
procedury
przetargowej
7,5 mln EURO dla jednego
przedsiębiorstwa na jeden
projekt inwestycyjny
Źródło: Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska naturalnego(2001/C 37/03)
Wytyczne wspólnotowe 2008/C 82/01 wprowadziły zmianę przepisów zawartych
w wytycznych 2001/C 37/03, która eliminuje premie w przypadku pomocy dla regionów
objętych wsparciem regionalnym w rozumieniu art. 87 ust. 3 lit. a i c TWE oraz premie
w przypadku pomocy na instalacje do wytworzenia energii z OŹE służące potrzebom całej
danej wspólnoty.
W związku ze zmianami w unijnym ustawodawstwie wystąpiła konieczność
ustosunkowania się polskiego prawodawcy do nowo wprowadzonych wytycznych
dotyczących pomocy publicznej na ochronę środowiska. W badanym okresie problem
35
regulowały trzy ustawy, z których jedna była nowelizowana oraz sześć aktów wykonawczych
do tych ustaw (tab.6) 43.
Tabela 6. Ramy prawne regulujące w Polsce pomoc publiczną na odnawialne źródła energiiw latach 2002-2009
Ustawy Akty wykonawczeUstawa z 27 lipca 2002r. o warunkach
dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznejdla przedsiębiorców
(Dz. U. Nr 141 po. 1177)
Rozporządzenie Rady Ministrów z 10 grudnia2002r. sprawie dopuszczalności pomocy publicznej
na ochronę środowiska(Dz. U. Nr 231 poz. 1938)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia2004 r. w sprawie szczegółowych warunkówudzielania pomocy publicznej na inwestycjezwiązane z odnawialnymi źródłami energii
(Dz. U. Nr 98 poz. 996)Ustawa z dnia 19 września 2003 r. o zmianie
ustawy o warunkach dopuszczalnościi nadzorowaniu pomocy publicznej dla
przedsiębiorców(Dz. U. Nr 189 poz. 1850)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 marca2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawieszczegółowych warunków udzielania pomocy
publicznej na inwestycje związane z odnawialnymiźródłami energii
(Dz. U. Nr 52 poz. 380)Rozporządzenie Rady Ministrów dnia 22 grudnia
2006 r. w sprawie ustanowienia programupomocowego w zakresie regionalnej pomocy
publicznej na niektóreinwestycje w ochronie środowiska
(Dz. U. 2006 nr 246 poz. 1795)Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu wsprawach dotyczących pomocy publicznej
(Dz. U. Nr 123 poz. 1291) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
ustanowienia programu pomocowego w zakresieregionalnej pomocy publicznej na niektóre
inwestycje w ochronie środowiska(Dz. U. Nr 76 poz. 503)
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadachprowadzenia polityki rozwoju
(Dz. U. Nr 227, poz. 1658)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3lutego 2009 r. w sprawie udzielania pomocy
publicznej na inwestycje w zakresie budowy lubrozbudowy jednostek wytwarzających energięelektryczną lub ciepło z odnawialnych źródeł
energii(Dz. U. Nr 21, poz.112)
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://isap.sejm.gov.pl, [data wejścia 31.03.2011]
Szczegółowe unormowania odnoszące się do warunków udzielania oraz maksymalnej
wielkości omawianego rodzaju pomocy horyzontalnej powierzono po raz pierwszy Radzie
Ministrów, która 10 grudnia 2002 r. wydała rozporządzenie w sprawie dopuszczalności
pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska. Rozporządzenie powstało na
podstawie zapisu art.19 ust. 2 ustawy z 27 lipca 2002r., w którym ustawodawca zlecił Radzie
Ministrów wyznaczenie maksymalnych wielkości pomocy publicznej na ochronę środowiska
43Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalności pomocy publicznejprzeznaczonej na ochronę środowiska, Dz. U. Nr 231, poz. 1938.
36
oraz szczegółowych warunków jej udzielania. Unormowania zawarte we wspomnianym
akcie wykonawczym pozwalają rozpatrywać pomoc dla energetyki odnawialnej na dwóch
podstawowych polach, bezpośrednio wskazanych przez prawodawcę. Po pierwsze, będzie to
pomoc inwestycyjna na nieruchomości, instalacje i urządzenia służące do produkcji
i przesyłu czystej energii oraz wsparcie działań przygotowujących zasoby odnawialne
do energetycznego wykorzystania, jak również wartości niematerialne i prawne służące do
eksploatacji zasobów odnawialnych.
W akcie tym dosyć szczegółowo określono maksymalny udział pomocy publicznej.
I tak, w przypadku pomocy inwestycyjnej udzielanej w związku z wytwarzaniem energii
w źródłach odnawialnych, maksymalna intensywność pomocy wynosi 40% określonych
kosztów, stanowiących nadwyżkę nakładów poniesionych przez przedsiębiorcę
w porównaniu do nakładów, jakie poniósłby w celu wybudowania konwencjonalnej
elektrowni o porównywalnej mocy.
W sytuacji, kiedy producent energii jest jedynym zaopatrującym całą społeczność na
wyodrębnionym obszarze w energię wytwarzaną w źródłach odnawialnych, intensywność
pomocy może zostać zwiększona o 10 punktów procentowych.
Prawodawca przewidział korzystniejsze warunki dla małych i średnich przedsiębiorców
omawianego sektora. Maksymalną intensywność pomocy dla tych podmiotów zwiększa się
o 10 punktów procentowych.
W rozporządzeniu można wyczytać, iż w przypadkach szczególnie uzasadnionych
znaczącym pozytywnym wpływem inwestycji na stan środowiska, można zwiększyć
intensywność pomocy do 100% kosztów nadwyżki nadkładów, pod warunkiem, że
w odniesieniu do instalacji, do których odnosić się będzie ta pomoc, żadna inna pomoc nie
zostanie udzielona. Można sądzić, iż taka sytuacja zaistnieje w przypadku postawienia źródła
odnawialnego na obszarach poddanych ochronie, na podstawie przepisów ustawy o ochronie
przyrody, czy na obszarach na których istnieje przekroczenie dopuszczalnego poziomu
substancji szkodliwych w powietrzu.
Dla przedsiębiorcy wytwarzającego energię z biomasy pomoc jest udzielana na pokrycie
kosztów amortyzacji majątku trwałego zakładu wytwarzającego energię w źródłach
odnawialnych, jak również po okresie amortyzacji, jeżeli koszty wytworzenia są nadal
wyższe niż rynkowe ceny energii. Jest to jednak nie do końca zgodne z postanowieniami
Dyrektywy Unii Europejskiej 2001/77/EC, ponieważ uprzywilejowuje tylko jedną grupę
przedsiębiorców.
37
Z dniem 19 września 2003r. została wydana ustawa nowelizująca akt prawny z dnia
27 lipca 2002r. Ustawa nie wprowadziła zmian w dopuszczalności pomocy publicznej na
ochronę środowiska, jednak modyfikacji uległ rozdział 6 dotyczący nadzorowania pomocy.
Na podstawie art. 2 ust. 2 znowelizowanej ustawy powstało rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 27 kwietnia 2004r. dotyczące pomocy publicznej na inwestycje związane
z odnawialnymi źródłami energii44. W nowym akcie wykonawczym w ramach pomocy
publicznej mogą być wspierane inwestycje polegające w szczególności na: budowie lub
modernizacji instalacji pozyskiwania wód termalnych, budowie kolektorów słonecznych
i ogniw fotowoltaicznych, czy zastosowaniu pomp ciepła wykorzystujących ciepło ziemi lub
ciepło z otoczenia. Rada Ministrów określiła wielkość pomocy udzielanej w związku
z realizacją nowej inwestycji, liczoną jako stosunek ekwiwalentu dotacji netto do kosztów
kwalifikujących się do objęcia pomocą, która nie może przekraczać45:
1) 30% – dla inwestycji realizowanych w podregionach oznaczonych numerami
statystycznymi 22 i 42,
2) 40% – dla inwestycji realizowanych w podregionach oznaczonych numerami
statystycznymi 4, 17 i 30,
3) 50 % – dla inwestycji realizowanych w pozostałych podregionach.
W przypadku wsparcia dużego projektu inwestycyjnego, maksymalną wielkość pomocy
ustala się zgodnie ze wzorem:
I = R x (50.000.000 euro + 0,5 x B + 0,34 x C)
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
I – dopuszczalną wielkość pomocy dla dużego projektu inwestycyjnego,
R – wielkość pomocy określoną w ust. 1 - w zależności od obszaru, na którym ma być
zlokalizowana inwestycja,
B – wielkość kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą powyżej
50.000.000 euro nieprzekraczającą 100.000.000 euro,
C – wielkość kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą przekraczającą
100.000.000 euro.
Zmianie uległa również wartość pomocy przyznawana dla producenta energii, który jako
jedyny zaopatruje całą społeczność na wyodrębnionym obszarze w energię wytwarzaną ze
44Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielaniapomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii, Dz. U. Nr 98 poz. 99645Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielaniapomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii, tj. Dz. U. Nr 98, poz. 996.
38
źródeł odnawialnych. Wielkość pomocy może wg tego rozporządzenia zostać zwiększona
o 60 punktów procentowych.
Rozporządzenie zastąpiło jedynie cztery z dziewięciu dotychczasowych programów
pomocowych, co spowodowało wystąpienie luki prawnej i brak możliwości udzielania
pomocy publicznej dla programów nie ujętych w tym rozporządzeniu. Nawet nowelizacja
tego dokumentu kolejnym rozporządzeniem z 14 marca 2006r.46 nie rozwiązała tego
problemu. Dopiero z dniem 1 lipca 2007 roku prawodawca wprowadził nowelizację
rozporządzenia z 14 marca 2004 zmieniając jednocześnie obowiązujące wytyczne. Nowela
znacznie rozszerzyła zakres poprzedniego rozporządzenia pomocowego. Rozporządzenie
Rady Ministrów dnia 22 grudnia 2006 r47. wynikające z ustawy z dnia 30 kwietnia 2004r.
o porozumieniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej48, wprowadza zapis
o intensywności pomocy udzielanej na realizację inwestycji w danym regionie, która nie
może przekraczać wielkości określonych w § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
13 października 2006 r. w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej i wynosi49:
1) 50 % - na obszarach należących do województw: lubelskiego, podkarpackiego,
warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, świętokrzyskiego, opolskiego, małopolskiego,
lubuskiego, łódzkiego, kujawsko-pomorskiego,
2) 40 % - na obszarach należących do województw: pomorskiego,
zachodniopomorskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, śląskiego, a w okresie od
dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. na obszarze należącym do
województwa mazowieckiego, z wyłączeniem miasta stołecznego Warszawy,
3) 30 % - na obszarze należącym do miasta stołecznego Warszawy oraz w okresie od dnia
1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. - na obszarze należącym do
województwa mazowieckiego.
Prawodawca rozgranicza również pomoc publiczną dla mikro i małego oraz dla średniego
przedsiębiorcy, przyznając im różną intensywność pomocy. Odpowiednio 20% i 10%.
46 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie w sprawieszczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłamienergii, Dz. U. Nr 52, poz. 38047 Rozporządzenie Rady Ministrów dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia programu pomocowego wzakresie regionalnej pomocy publicznej na niektóre inwestycje w ochronie środowiska, Dz. U. 2006 nr 246 poz.179548 Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, Dz. U. Nr123 poz. 129149 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 października 2006 r. w sprawie ustalenia mapy pomocyregionalnej, Dz. U. Nr 190, poz. 1402
39
Rozporządzenie zostało kolejny raz znowelizowane 26 kwietnia 2007r.50 jednak
wprowadzone poprawki nie dotyczyły odnawialnych źródeł energii.
Kolejnym ważnym dokumentem coraz szerzej rozpatrującym dopuszczalność pomocy
publicznej na odnawialne źródła energii było rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia
3 lutego 2009r.51, które określało warunki i tryb udzielania pomocy publicznej w ramach
działania 9.4 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007—2013.
Rozporządzenie powstało na mocy art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006r. o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju52. Prawodawca w rozporządzeniu ujmuje pomoc regionalną,
która obejmuje inwestycje w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne związane
z: utworzeniem nowego przedsiębiorstwa lub rozbudową istniejącego przedsiębiorstwa,
dywersyfikacją produkcji przedsiębiorstwa przez wprowadzenie nowych dodatkowych
produktów oraz zasadniczą zmianą dotyczącą procesu produkcyjnego w istniejącym
przedsiębiorstwie. Rozporządzenie rozszerza maksymalną intensywność pomocy w stosunku
do rozporządzenia z dnia 13 października 2006 o:
1) 65 % — gdy inwestycja środowiskowa realizowana jest przez małe przedsiębiorstwo,
2) 55 % — gdy inwestycja środowiskowa realizowana jest przez średnie
przedsiębiorstwo,
3) 45 % — gdy inwestycja środowiskowa realizowana jest przez duże przedsiębiorstwo.
2.3. Analiza pomocy publicznej na odnawialne źródła energii w latach 2004 – 2009
2.3.1. Analiza pomocy publicznej na ochronę środowiska
Polska, jako państwo członkowskie Wspólnoty Europejskiej otrzymuje z różnych źródeł
środki finansowe na realizację polityki w zakresie ochrony środowiska. Bazując na
doświadczeniach z okresu, w którym Polska nie była jeszcze członkiem UE, należy jak
najlepiej wykorzystać daną nam szansę i przyznane fundusze. Aby jednak móc osiągnąć
sukces na przestrzeni kilku lat potrzebne jest mądre zarządzanie wysoce wykwalifikowanych
specjalistów z wielu dziedzin. W tym celu opracowane zostały odpowiednie programy
operacyjne zarówno dla całego kraju, jak i dla poszczególnych regionów i sektorów
gospodarki.
50 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawieustanowienia programu pomocowego w zakresie regionalnej pomocy publicznej na niektóre inwestycjew ochronie środowiska, Dz. U. Nr 76, poz. 50351 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielania pomocy publicznej nainwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek wytwarzających energię elektryczną lub ciepłaz odnawialnych źródeł energii, Dz. U. Nr 21, poz.11252 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz. U. Nr 227, poz. 1658
40
W Polsce z roku na rok wzrasta wartość pomocy przeznaczonej na cele horyzontalne,
pomoc regionalną i pomoc sektorową. Realizując temat pracy skupiono się wyłącznie na
analizowaniu wartości pomocy horyzontalnej, w ramach której można wyróżnić cel w postaci
ochrony środowiska.
Środki finansowe przeznaczone na wsparcie inwestycji związanych z ochroną środowiska:
pochodzą ze źródeł krajowych (Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej (NFOSiGW), Banku Ochrony Środowiska (BOŚ), Banku
Gospodarstwa Krajowego (BGK), Agencji Rynku Rolnego (ARR)) lub zagranicznych
(Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, funduszu norweskiego,
programu szwajcarskiego),
są przyznawane na szczeblu centralnym (Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
(ARiMR)) lub regionalnym (wojewódzkie fundusze ochrony środowiska
i gospodarki wodnej, Regionalne Programy Operacyjne, Program Rozwoju Obszarów
Wiejskich),
są przyznawane w różnych formach, np: dotacji, kredytu, pożyczki, dopłaty do
oprocentowania lub kapitału kredytu itd. 53.
Począwszy od 2005 roku środki finansowe przeznaczane na cele horyzontalne znacząco
się powiększały. Wartość pomocy horyzontalnej była wyższa w roku 2004 o ponad
1 612,3 mln PLN od wartości pomocy udzielonej w roku poprzednim, głównie z powodu
znacznej wartości pomocy restrukturyzacyjnej (ustawy antykryzysowe). Pomoc horyzontalna
w 2005 roku była niższa o 2 632,8 mln PLN od wartości pomocy udzielonej w roku
poprzednim i było to spowodowane głównie ograniczeniem pomocy na restrukturyzację.
W 2006 roku wartość pomocy horyzontalnej była wyższa o 361,4 mln PLN od wartości
pomocy udzielonej w roku poprzednim, głównie z powodu wzrostu wartości pomocy
udzielanej na zatrudnienie i na szkolenia. Rok 2007 charakteryzował się podwyższeniem
wartości pomocy horyzontalnej w porównaniu do roku poprzedniego o 992,6 mln PLN. Było
to spowodowane głównie wzrostem wartości pomocy udzielanej na zatrudnienie i na rozwój
małych i średnich przedsiębiorstw. Wartość pomocy horyzontalnej była w 2008 roku wyższa
o 1 743,8 mln PLN od wartości pomocy udzielonej w roku poprzednim, co było
spowodowane, odmiennie niż w latach poprzednich, wzrostem wartości pomocy
przeznaczonej na zatrudnienie (o 896,1 mln PLN) oraz na ochronę środowiska
53 http://oze.nfosigw.gov.pl/ [data wejścia 30.10.2010]
41
(o 888,5 mln PLN). Pomoc horyzontalna (5 365,7 mln PLN) udzielona w 2009 roku
stanowiła ponad 1/3 ogólnej wartości pomocy udzielonej w 2009 roku, z tego największa
część została udzielona na zatrudnienie – 2 789,1 mln PLN, na ochronę środowiska –
1 373,3 mln PLN oraz na szkolenia – 671,6 mln PLN. Udział pomocy na pozostałe cele nie
przekroczył 10% wartości całkowitej udzielonej pomocy horyzontalnej. Pomimo spadku
udziału wartości pomocy horyzontalnej w ogólnej kwocie udzielonej pomocy publicznej
o ponad 9 punktów procentowych w porównaniu z rokiem poprzednim (głównie ze względu
na znaczy wzrost wartości pomocy regionalnej), jej wartość zwiększyła się o 446,2 mln PLN.
Zadecydował o tym przede wszystkim wzrost wartości pomocy na ochronę środowiska
(o 476,7 mln PLN), na szkolenia (o 301,8 mln PLN), na prace badawczo-rozwojowe
(o 161,8 PLN) oraz na ratowanie i restrukturyzację (o 132,9 mln PLN). Zmiany te obrazuje
poniższa tab. 7.
Tabela 7. Wartość pomocy publicznej wg jej przeznaczenia w latach 2004-2009 (mln PLN)
Lata Pomoc horyzontalna Pomoc regionalna Pomoc sektorowa
2004 4453,1 1342,3 2819,0
2005 1821,7 763,6 1048,5
2006 2183,1 1558,3 699,8
2007 3175,7 1204,8 448,5
2008 4919,5 4038,8 2524,5
2009 5365,7 7746,7 2661,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009,. http://www.uokik.gov.pl/, str.11, [data wejścia: 16.02.20011]
Dla lepszego zobrazowania wartości przyznawanej pomocy publicznej zamieszczono
tab. 8 prezentującą procentowy udział poszczególnych rodzajów pomocy publicznej.
Tabela 8. Struktura pomocy publicznej wg przeznaczenia w latach 2004-2009 (w %)
Lata Pomoc horyzontalna Pomoc regionalna Pomoc sektorowa Ogółem
2004 50,5 15,7 32,0 98,2
2005 49,9 21.0 28,8 99,7
2006 48,9 34,9 15,7 99,5
2007 65,5 24,9 9,3 99,7
2008 42,7 35,1 21,9 99,7
2009 33,4 48,2 16,5 98,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009, http://www.uokik.gov.pl/, str.11, [data wejścia: 16.02.20011]
42
Pomoc horyzontalna udzielona w roku 2004 stanowiła 50,5% ogólnej wartości pomocy
udzielonej w roku 2004 (4 453,1 mln PLN), w tym udział pomocy na ochronę środowiska
wyniósł – 1,1%. W 2005 roku wartość pomocy horyzontalnej stanowiła 49,9% ogólnej
wartości pomocy (3 646,2 mln PLN), z czego udział pomocy na ochronę środowiska wyniósł
– 1,7%. Pomoc horyzontalna udzielona w roku 2006 stanowiła 48,9% ogólnej wartości
pomocy udzielonej w roku 2006 (2 183,1 mln PLN), przy czym udział na ochronę
środowiska wyniósł 2,5%. Rok 2007 przyniósł wzrost udziału pomocy horyzontalnej
w stosunku do roku poprzedniego o 16,6%. Pomoc horyzontalna udzielona w 2008 roku
stanowiła 42,7% ogólnej wartości pomocy udzielonej w 2008 roku (4 919,5 mln PLN),
z tego, na ochronę środowiska przeznaczono – 896,6 mln PLN. Zanalizowane wyżej dane
dotyczące przyznanej wartości pomocy na ochronę środowiska w latach 2004-2009
prezentuje tab. 9.
Tabela 9. Wartość i udział % pomocy horyzontalnej przeznaczonej na ochronę środowiska w pomocy ogółemw latach 2004-2009
Lata Wartość pomocy (w mln PLN) Udział (w %)
2004 51,2 1,1
2005 31,3 1,7
2006 55,5 2,5
2007 8,1 0,3
2008 896,6 18,2
2009 1373,3 25,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009, http://www.uokik.gov.pl/, str.11, [data wejścia: 16.02.20011]
W ramach pomocy horyzontalnej na ochronę środowiska należy wskazać na istotny
spadek wartości udzielonej pomocy publicznej, tj. 51,2 mln PLN w roku 2004 w stosunku do
346,0 mln PLN w roku 2003. Wynika to głównie z konieczności częściowego ograniczenia
udzielanej pomocy po akcesji w związku ze zgłoszeniem nowych programów oraz
oczekiwaniem na ich akceptację przez KE. Nadal organami udzielającymi największej
pomocy na ten cel są fundusze ochrony środowiska (Narodowy i wojewódzkie), których
łączne zaangażowanie ukształtowało się na poziomie 48,9 mln PLN, głównie w formie
dotacji i preferencyjnych pożyczek. Ochronę środowiska wspierają również jednostki
samorządu terytorialnego.
W 2005 roku udzielono pomocy o wartości 31,3 mln PLN. Pomocy tej udzieliły głównie
fundusze ochrony środowiska (Narodowy i wojewódzkie) w formie dotacji, preferencyjnych
kredytów i pożyczek oraz umorzenia pożyczek. Ochronę środowiska wspierały również
43
jednostki samorządu terytorialnego, dysponujące środkami gminnych funduszy ochrony
środowiska. Pomoc udzielana jest w ramach 8 programów pomocowych zaakceptowanych
przez Komisję Europejską.
W ramach pomocy horyzontalnej na ochronę środowiska w roku 2006 udzielono
55,5 mln PLN pomocy. Pomocy tej udzielają głównie fundusze ochrony środowiska
(Narodowy i wojewódzkie) w formie dotacji, preferencyjnych kredytów i pożyczek oraz
umorzenia pożyczek. Ochronę środowiska wspierają również jednostki samorządu
terytorialnego, dysponujące środkami gminnych funduszy środowiska. Pomoc udzielana była
w ramach programów pomocowych zaakceptowanych przez Komisję Europejską. Z pomocy
skorzystało 161 beneficjentów, a wartość współfinansowania ze środków UE wyniosła
108,9 mln PLN.
Rok 2007 charakteryzował się bardzo niską wartością udzielonej pomocy w stosunku do
poprzednich lat, gdyż udzielono jej w wysokości 8,1 mln PLN. Pomocy tej udzieliły głównie
wojewódzkie fundusze ochrony środowiska w formie preferencyjnych kredytów i pożyczek
oraz umorzenia pożyczek. Pomoc udzielana była w ramach programów pomocowych
zaakceptowanych przez Komisję Europejską. Z pomocy skorzystało 54 beneficjentów.
W ramach pomocy horyzontalnej w 2008 roku udzielono 896,6 mln PLN pomocy.
Najwyższą kwotę pomocy stanowiło zwolnienie z podatku akcyzowego od biopaliw
w ramach programu pomocowego nr N 580/2005 – Redukcja podatku akcyzowego od
biopaliw. Pomocy na ochronę środowiska udzieliły także wojewódzkie fundusze ochrony
środowiska i gospodarki wodnej oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w formie preferencyjnych pożyczek oraz umorzenia pożyczek. Pomoc udzielona
była w ramach programów pomocowych.
W 2009 roku w ramach pomocy na ochronę środowiska udzielono 1 373,3 mln PLN.
Najwyższą kwotę pomocy stanowiło zwolnienie z podatku akcyzowego od biopaliw
udzielane przez organy celne w ramach programu pomocowego nr N 580/2005 – Redukcja
podatku akcyzowego od biopaliw oraz zastępującego go programu nr N 57/2008 – Pomoc
operacyjna w zakresie biopaliw. Pomoc na ochronę środowiska udzieliły podobnie jak rok
wcześniej wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w formie dotacji, preferencyjnych
pożyczek oraz umorzenia pożyczek.
W celu lepszego zobrazowania analizowanej sytuacji zaprezentowano tab. 10, która
prezentuje wartość pomocy publicznej przyznawanej przez poszczególne organy w latach
2004-2009.
44
Tabela 10. Wartość pomocy na ochronę środowiska wg organów udzielających pomocy publicznejw latach 2004-2009 (w mln PLN)
Główne organy udzielające pomocy
LataOrgany
celne
Narodowy
Fundusz
Ochrony
Środowiska
i Gospodarki
Wodnej
(NFOŚiGW)
wojewódzkie
fundusze
ochrony
środowiska
i gospodarki
wodnej
(WFOŚiGW)
Marszalkowie
województwWojewodowie
Prezydenci,
burmistrzowie
oraz wójtowie
gmin
Ogółem
2004 - 22,1 26,8 0,6 0,5 1,1 51,2
2005 - 14,8 15,1 - - 1,4 31,3
2006 - 41,5 10,6 - - 3,4 55,5
2007 - - 8,1 - - - 8,1
2008 854,7 1,6 40,3 - - - 896,6
2009 1194,2 170,3 8,8 - - - 1373,3
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009, http://www.uokik.gov.pl/, str.28, [data wejścia: 16.02.20011]
Podmiotem udzielającym pomocy publicznej o największej wartości w zakresie ochrony
środowiska w Polsce jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Całkowita wartość środków finansowych przeznaczonych na ochronę środowiska w latach
2004 – 2009 osiągnęła wartość 249,3 mln PLN. Największą wartość pieniędzy
rozdysponowano w 2009 roku, bo wynosiła ona 170,3 mln PLN. Z analizy danych zawartych
w tab.10 można również zauważyć, że zarówno NFOŚiGW, jak i WFOŚIGW, w odróżnieniu
od pozostałych organów dotujących ochronę środowiska, cechują się corocznym
finansowaniem ochrony środowiska, czego nie można dostrzec w działalności innych
podmiotów. Zdecydowanie najmniejszą wartość środków finansowych w badanym okresie
na ochronę środowiska przeznaczyli prezydenci, burmistrzowie oraz wójtowie gmin. Kwota
ta stanowi jedynie niewielki odsetek całości pomocy przeznaczonej na ten cel. W 2006 roku
NFOŚIGW przeznaczył 41,5 mln PLN na ochronę środowiska, co stanowiło 74,8%
całkowitej wartości środków przeznaczonych na ten cel. Pozostałe środki wydatkowane
w tym roku na finansowanie ochrony środowiska pochodziły z wojewódzkich funduszy
ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które przeznaczyły 10,6 mln PLN oraz ze środków
samorządowych – 3,4 mln PLN. Procentową wartość środków przeznaczonych
w 2006 roku na ochronę środowiska przedstawia rys. 8.
45
19%
75%
6%
WFOŚiGW
NFOŚiGW
ŚRODKI SA MORZĄ DOWE
Rysunek 8. Udział środków finansowych przeznaczonych na ochronę środowiska z Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na tle innych instytucji
udzielających pomocy w 2006 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009, http://www.uokik.gov.pl/, str.2 , [data wejścia: 16.02.20011]
Formy, w których NFOŚiGW udziela pomocy publicznej na cele związane z ochroną
środowiska można podzielić na następujące grupy: finansowanie pożyczkowe, finansowanie
bezzwrotne (dotacje), finansowanie kapitałowe54. Podział ten został dokonany zgodnie
ustawą prawo ochrony środowiska55.
Finansowanie pożyczkowe obejmuje: pożyczki udzielane przez Narodowy Fundusz,
kredyty preferencyjne udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu oraz linie
kredytowe ze środków Narodowego Funduszu, obsługiwane przez banki. Finansowanie
bezzwrotne obejmuje takie formy jak: dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty
do oprocentowania kredytów bankowych, umorzenia pożyczek i kredytów, nagrody
w konkursach organizowanych na rzecz ochrony środowiska, koszty obsługi programów
zagranicznych. Finansowanie kapitałowe obejmuje zakup lub obejmowanie akcji i udziałów
w spółkach działających na rzecz ochrony środowiska.
W latach 1989-2009 NFOŚiGW zawarł ponad 15 tysięcy umów przeznaczając na
finansowanie inwestycji ekologicznych ponad 24 mld zł56. Koszt przedsięwzięć
dofinansowanych środkami pochodzącymi z funduszu przekraczał 86 mld zł. Wymiernym
54Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 2007 rokuprzyjętego przez Radę Nadzorczą Uchwałą nr 52/08 w dniu 3 kwietnia 2008r., www.nfosigw.gov.pl[data wejścia 08.10.2010]55Ustawa z dnia z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - prawo energetyczne oraz ustawy - prawo ochronyśrodowiska, Dz. U. Nr 62 poz. 552,56 www.ekorozwoj.pol.lublin.pl
46
efektem ekologicznym tych działań jest poprawa stanu środowiska w Polsce, na przykład
ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza, mniejszy pobór energii, podniesienie
świadomości ekologicznej czy wzrost zainteresowania odnawialnymi źródłami energii.
Finansowanie ochrony środowiska przez Narodowy Fundusz w mld zł w latach 2007 – 2009
przedstawia rys. 9.
3
4,5
5,5
0
1
2
3
4
5
6
2007 2008 2009
Rysunek 9. Finansowanie ochrony środowiska przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w mld zł w latach 2007 – 2009
Źródło: www. nfosigw.gov.pl, [data wejścia: 27 .11. 2010]
Analizując rys. 9 można stwierdzić, że z roku na rok, począwszy od 2007 roku wzrasta
ilość środków finansowych przeznaczanych na finansowanie ochrony środowiska. Niestety
nie można zbadać również dynamiki badanego zjawiska w latach 2004 – 2006, ponieważ
sprawozdania NFOŚIGW nie obejmowały jeszcze tego zagadnienia. W 2007r. wartość
sięgała zaledwie 3 mld zł, co w 2009 r. powiększyło się już prawie dwukrotnie osiągając
wartość 5,5 mld zł. Można też zauważyć znaczący wzrost wartości wypłacanej przez
Fundusz w roku 2008, która osiągnęła pułap 4,5 mld zł, co stanowiło wzrost 150%
w stosunku do roku 2007. W 2009 roku tendencja wzrostowa nieco osłabła i wystąpił wzrost
o 122,2% w stosunku do 2008 roku. Mimo coraz mniejszej dynamiki wzrostu
w poszczególnych latach tendencja wzrostowa nie ulega zmianie co potwierdzają
przewidywania tych wielkości na kolejne lata.
Bankiem, który otrzymuje największą wartość dotacji w ramach finansowania
pożyczkowego z przeznaczeniem na ochronę środowiska jest Bank Ochrony Środowiska
47
(BOŚ). Bank Ochrony Środowiska57 istnieje od 1992r., jako stabilna i bezpieczna instytucja,
której większościowym udziałowcem jest Państwo. Powstał, aby łączyć ofertę bankową dla
każdego klienta ze wsparciem dla projektów służących środowisku. Wspiera ochronę
środowiska oferując preferencyjne, bardzo nisko oprocentowane kredyty na przedsięwzięcia
związane z ochroną środowiska i zarazem wspierające rozwój biznesu.
Wartość kredytów proekologicznych udzielonych przez BOŚ S.A. w latach 1991 – 2009
na ochronę powietrza, w ramach której można odnaleźć środki przeznaczone na wzrost
produkcji OŹE przedstawia tab. 11.
Tabela 11. Wartość oraz źródła finansowania kredytów udzielonych przez BOŚ S.A. na ochronę środowiskaw latach 19991-2009.
Ochrona powietrzaRodzaj kredytu
Liczba (szt.) Wartość (mln zł)
Ze środków NFOŚIGW 456 966,17
Z dopłatami NFOŚIGW 363 970,49
Linie kredytowe NFOŚIGW 8611 1019,36
Ze środków WFOŚIGW 3425 203,53
Z dopłatami WFOŚIGW i GFOŚIGW 5923 633,90
Kredyty wspólne z NFOŚIGW i GFOŚIGW 32 5918,85
Komercyjne proekologiczne 3421 9557,53
Razem 22231 19269,83
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu ekologicznego 2009, tamże str.21
W oparciu o dane zawarte w tabeli 11 można stwierdzić, iż najwięcej kredytów zostało
zaciągniętych z linii kredytowej NFOŚIGW, co jednak nie przekłada się również na
największą wartość środków przeznaczonych na finansowanie ochrony powietrza.
Największą bowiem ilość środków finansowych została zrealizowana w postaci
komercyjnych kredytów proekologicznych.
Począwszy od 1991 roku kredyty na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami
energii nabierały coraz większego znaczenia z strukturze kredytowej BOŚ S.A. Z roku na rok
wzrastała ilość przyznawanych kredytów preferencyjnych, co bezpośrednio wiązało się m.in.
ze wzrostem opłacalności OŹE w Polsce. W ostatnim dwudziestoleciu można zauważyć, że
najwięcej kredytów udzielono na kolektory słoneczne – 1385 szt. na całkowitą wartość
40 439 tys. zł. W następnej kolejności znalazły się pompy ciepła – 703 szt. na łączną wartość
kredytów wysokości 42763 tys. zł oraz kotły opalane biomasą – 657 szt. na wartość
57 www.bosbank.pl, [data wejścia 3.04.2011]
48
118 966 tys. zł. Największą wartość kredytów udzielono na elektrownie wiatrowe, bo aż na
571891 tys. zł. W strukturze kredytowej BOŚ S.A. można również dostrzec wydatki na
kolektory słoneczne – 40 439 tys. zł., małe elektrownie wodne – 30 545 tys. zł, biogaz
11 563 tys. zł, czy produkcje biopaliw – 9764 tys. zł. Najmniejszym znaczeniem cieszyły się
inwestycje związane z fotowoltaiką. Całkowitą wartość kredytów preferencyjnych
udzielonych przez BOŚ S.A. w latach 1991 – 2009 przedstawia rys. 10.
42763
118 966
40 439
30 545
571 891
11 563
9 764
7 005 18 pompy ciepłakotły opalane biomasąkolektory słonecznemałe elektrownie wodneelektrownie wiatrowebiogazprodukcja biopaliwgeotermiafotowoltaika
Rysunek 10. Kredyty udzielone przez BOŚ S.A. na inwestycje związane z odnawialnymi
źródłami energii w latach 1991 – 2009 w tys. zł
Źródło: Raport ekologiczny 2010, BOŚ, Warszawa 2009, str.11
Dokonując bardziej dokładnej analizy ilości kredytów przyznawanych na poszczególne
źródła odnawialnej energii można zauważyć taką samą tendencję, jaką zaobserwowano
w latach 1991 – 2009, w krótszym okresie czasu jakim są lata 2004 – 2009. Ilość kredytów
udzielonych przez BOŚ S.A. na poszczególne rodzaje odnawialnych źródeł energii
przedstawia rys. 11. W 2004 roku ilość kredytów przyznawanych na poszczególne rodzaje
OŹE waha się w granicach 0 – 400 szt. Tendencja ta zostaje przełamana w 2005 roku, gdzie
w istotny sposób wzrosła ilość kredytów przeznaczonych na kolektory słoneczne. Wzrost ten
jest najsilniejszy w porównaniu z innymi odnawialnymi źródłami energii i w 2009 roku
osiąga wartość 1400 szt. Liczba kredytów przeznaczonych na kolektory słoneczne
w badanym okresie wzrosła 700 – krotnie. W 2007 roku po początkowym małym
zainteresowaniu kredytami przeznaczonymi na finansowanie pomp ciepła i biomasy
widoczny jest wzrost ilości zaciągniętych kredytów i ta tendencja utrzymuje się aż do 2009r.
W tym samym roku zauważalny jest znaczący wzrost ilości kredytów przeznaczonych na
49
odnawialne źródła energii. Spośród 2,7 tys. kredytów udzielonych na zadania
proekologiczne, ponad 700 skierowanych było właśnie na realizację OŹE. Były to głównie
instalacje kolektorów słonecznych i pomp ciepła oraz kotłów na biomasę. Szczególne tempo
jest możliwe do zaobserwowania w zakresie upowszechniania się techniki słonecznej dla
pozyskiwania energii, wykorzystywanej na potrzeby gospodarstw domowych (głównie dla
celów podgrzewania wody użytkowej). Rok 2009 przyniósł ogromną dynamikę w tym
zakresie, zwiększając ilość kredytów udzielonych przez BOŚ na kolektory słoneczne o 45%
w stosunku do roku 2008.
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
2004 2005 2006 2007 2008 2009 [ la ta ]
[ szt.]
elektrownie wiatrowemałe elektrownie wodne (MEW )kolektory s łonecznepompy ciepłabiomasa
Rysunek 11. Kredyty na odnawialne źródła energii oferowane przez Bank Ochrony Środowiska
w latach 2004 – 2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie Instrumenty finansowe Banku Ochrony Środowiska i ocenaich efektywności, „Efektywność systemów wsparcia wytwarzania ciepła i chłodu
w odnawialnych źródłach energii w Polsce i innych krajach”, BOŚ S.A, Warszawa 2010, str. 10
W latach 2004 – 2009 można zaobserwować zbliżoną do liniowej tendencję wzrostową
wartości udzielanych kredytów z Banku Ochrony Środowiska z przeznaczeniem na
odnawialne źródła energii. Załamanie, które wystąpiło w 2007 roku było odwrotnie
proporcjonalne do ilości przyznanych w tym roku kredytów. Na rys. 11 widać, że w 2007
roku w istotny sposób wzrasta dynamika ilości przyznanych kredytów i ta tendencja
utrzymuje się w następnych latach, natomiast wartość kredytów przyznawanych po 2007
50
roku stabilizuje się, osiągając wartość 730000 tys. zł. Wartość kredytów w latach
2004 – 2009 przestawia rys. 12.
20000
120000
220000
320000
420000
520000
620000
720000
820000
920000
2004 2005 2006 2007 2008 2009
lata
war
tość
kre
dytó
w u
dzie
lony
ch p
rzez
BO
Ś S
.A.
wartość [ tys. zł ]
Rysunek 12. Wartość kredytów na odnawialne źródła energii oferowane przez Bank Ochrony Środowiska
w latach 2004 – 2009 w tys. zł
Źródło: opracowanie własne na podstawie Instrumenty finansowe Banku Ochrony Środowiska i ocena ichefektywności, „Efektywność systemów wsparcia wytwarzania ciepła i chłodu
w odnawialnych źródłach energii w Polsce i innych krajach”, BOŚ S.A, Warszawa 2010, str. 9
W wyniku działalność kredytowej BOŚ S.A. uzyskano liczne efekty ekologiczne.
Korzyścią jaka powstała w wyniku zakończonych zadań kredytowych w latach 2004 – 2009
była m.in. produkcja energii odnawialnej w OŹE w wysokości 311 224 MW/rok. W samym
roku 2008 aż 105834 MWh/rok. Kształtowanie się tego zjawiska obrazuje tab. 12.
Tabela 12. Efekty ekologiczne działalności kredytowej BOŚ S.A. w latach 2003-2009
Okres Produkcja energii z OŹE (MWh/rok)
2003 6805
2004 16590
2005 7905
2006 181717
2007 80136
2008 105834
2009 10529
Razem 451101
Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych z lat 2004-2010, Główny UrządStatystyczny, Warszawa 2010
51
W ramach produktów kredytowych BOŚ S.A. stworzono „Kredyt z Dobrą Energią”.
Kredyt ten jest przeznaczony na finansowanie przedsięwzięć z zakresu wykorzystania
odnawialnych źródeł energii, z przeznaczeniem na finansowanie projektów polegających na
budowie:
biogazowni,
farm wiatrowych,
instalacji energetycznego wykorzystania biomasy,
małych elektrowni wodnych,
innych projektów z zakresu energetyki odnawialnej,
dodatkowo także na pokrycie zobowiązań podatkowych z tytułu podatku VAT
związanego z projektem oraz sfinansowanie zapotrzebowania na kapitał obrotowy
projektu.
Kredyt jest przeznaczony dla spółek komunalnych, dużych, średnich i małych
przedsiębiorstw, jednostek samorządu terytorialnego. Niewątpliwie stanowi on olbrzymią
szansę na inwestorów ponieważ umożliwia:
finansowanie aż do 90% kosztu netto inwestycji (w przypadku gdy jednym ze źródeł
finansowania są środki dotacji UE), a w pozostałych przypadkach do 80% kosztów
netto inwestycji,
długi okres kredytowania – do 15 lat,
karencja w spłacie kapitału – nawet do 18 miesięcy,
atrakcyjne oprocentowanie.
2.3.2. Analiza pomocy publicznej na odnawialne źródła energii w ramach programówpomocowych w latach 2004 – 2009
Istotne mechanizmy wspierające rozwój wykorzystania energetyki odnawialnej były
tworzone poprzez realizację Narodowego Planu Rozwoju 2004 – 2006, w ramach którego
angażowane były środki publiczne z puli funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz
środków krajowych. Wprowadza on uproszczenia ułatwiające proces inwestycyjny, a także
ustala procedury związane z pozyskiwaniem pomocy publicznej poprzez rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania
pomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii 58. Kontynuacją
58Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielaniapomocy publicznej na inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii, Dz. U. Nr 98 poz. 996
52
tych działań jest realizacja kolejnego programu — Narodowego Planu Rozwoju na lata
2007 – 2013.
Program na lata 2007 – 2013 jest przeznaczony dla wybranych krajów członkowskich UE
w których skład wchodzi m.in. Polska. Głównymi celami programu jest modernizacja sieci
dystrybucji ciepła, pomoc na modernizację i wymianę sieci dystrybucji energii elektrycznej.
Całkowity maksymalny budżet przeznaczony modernizację dystrybucji ciepła wynosi
595,5 mln PLN (ok. 130 mln EUR). Środki finansowe przeznaczone na budowę
i modernizację sieci elektroenergetycznych umożliwiających przyłączenie i przesył energii ze
źródeł odnawialnych w Polsce wynoszą maksymalnie 201,8 mln PLN (ok. 44 mln EUR).
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 - 2013 przewiduje finansowanie inwestycji
krajowych w postaci programów operacyjnych. Jednym z najważniejszych jest Program
Infrastruktura i Środowisko. Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych
w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POiS) na lata 2007 – 2013
wynosi 37,6 mld euro, z czego wkład unijny sięga 27,9 mld euro (z czego 22 176 353 774
euro pochodzi z Funduszu Spójności i 5 737 330 000 euro z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego), zaś wkład krajowy – 9,7 mld euro.
Podział środków z UE dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko pomiędzy poszczególne sektory przedstawia się następująco:
środowisko – 4,7 mld euro,
transport – 19,5 mld euro,
energetyka – 1,7 mld euro,
kultura – 0,6 mld euro,
zdrowie – 0,3 mld euro,
szkolnictwo wyższe – 0,6 mld euro,
Pomoc techniczna – 0,6 mld euro.
Pod względem udziału w środkach pochodzących z funduszy unijnych przeznaczonych
na realizację programu, sektor energetyki zajmuje trzecie miejsce z kwotą 1 722 317 701
euro, która stanowi 6% wartości całego programu co widać na przedstawionym poniżej
rysunku 13.
Procentowy udział środków PO IŚ dostępnych dla poszczególnych sektorów przedstawia
rys.13.
53
70%
1%
2%
6%
2%
17%
2%transportśrodowiskokulturaszkolnictwo wyższezdrowieenergetykapomoc techniczna
Rysunek 13. Udział środków finansowych Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko
przeznaczonych dla poszczególnych sektorów (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Podział środków w ramach Programu Operacyjnego Infrastrukturai środowisko, www.funduszestrukturalne.gov.pl [data wejścia 10.11.2010]
W ramach tego programu dofinansowane mogą być inwestycje w zakresie budowy
jednostek wytwarzania energii elektrycznej wykorzystujących energię wiatru, wody
w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy lub ciepła przy użyciu
energii geotermalnej lub słonecznej. W działaniu tym przedsiębiorstwa starać się mogą także
o wsparcie inwestycji w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych w kogeneracji
oraz w układach niespełniających kryterium wysokosprawnej kogeneracji. Wyklucza się
natomiast możliwość dofinansowania technologii współspalania paliw kopalnych i biomasy
lub biogazu, a także budowy lub przebudowy obiektów energetycznych spalających odpady
komunalne.
Zgodnie z mapą pomocy regionalnej intensywność wsparcia zależy od lokalizacji
inwestycji i wielkości przedsiębiorstwa (od 30 do 65% wydatków kwalifikujących się do
objęcia wsparciem). Jednocześnie maksymalna kwota wsparcia nie może przekroczyć
40 mln zł. Określono ponadto minimalne wartości dla projektów, które mogą otrzymać
dofinansowanie w ramach działania. I tak, dla inwestycji w zakresie wytwarzania energii
elektrycznej z biomasy lub biogazu oraz w ramach budowy lub rozbudowy małych
elektrowni wodnych min. wartość to 10 mln zł, a dla pozostałych typów projektów 20 mln zł.
Istotnym działem wspierającym OŹE jest również budowa oraz modernizacja sieci
umożliwiających przyłączenie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł
odnawialnych do Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Jest to możliwe w ramach
działania 9.6 – Sieci ułatwiające odbiór energii ze źródeł odnawialnych. Równie ważnym
54
priorytetem wspierającym OŹE jest działanie 9.5 – Wytwarzanie biopaliw ze źródeł
odnawialnych i 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii. W przypadku
działania 9.5 wspierane będą projekty budowy zakładów lub instalacji do produkcji
biokomponentów i biopaliw stanowiących samoistne paliwa, a ramach działania
10.3 możliwa będzie budowa nowoczesnych linii technologicznych wytwarzających
urządzenia wykorzystywane do produkcji energii elektrycznej i cieplnej ze źródeł
odnawialnych oraz biokomponentów i biopaliw.
Wsparcie odnawialnych źródeł energii w ramach Programu operacyjnego Infrastruktura
i Środowisko na lata 2007-2013 jest możliwe w ramach działań takich jak te zaprezentowane
w tab.13.
Tabela 13. Program operacyjny Infrastruktura i Środowisko z podziałem na działania skierowanena wsparcie odnawialnych źródeł energii w latach 2007-2013
Działanie
Instytucja
przyjmująca
wnioski
Budżet
działaniaKwota wsparcia Poziom dofinansowania
Wartość
projektu
4.5
Wsparcie
przedsiębiorstw
w zakresie
ochrony
powietrza
Narodowy
Fundusz
Ochrony
środowiska I
gospodarki
Wodnej
861,32
mln zł
Maksymalna wartość
dofinansowania
wynosi 20 mln zł
Maksymalny poziom
kwalifikowanych na
poziomie projektu wynosi
30% dofinansowania w
wydatkach kwa
-
9.1
Wysokosprawne
wytwarzanie
energii
Narodowy
Fundusz
Ochrony
środowiska I
gospodarki
Wodnej
1,43 mld
zł
Maksymalna kwota
wsparcia wynosi 30
mln zł
Zgodny z maksymalnym
dopuszczalnym pułapem
pomocy publicznej
określanym w programie
pomocowym
Minimalna
wartość
projektu to 10
mln zł
9.4
Wytwarzanie
energii ze źródeł
odnawialnych
Ministerstwo
Gospodarki,
Departament
Funduszy
Europejskich
7,05 mld
zł
Maksymalna kwota
wsparcia wynosi 40
mln zł,
Zgodny z maksymalnym
dopuszczalnym pułapem
pomocy publicznej
określanym w programie
pomocowym
Minimalna
wartość
projektu to 20
mln zł dla
inwestycji
zakresie
wytwarzania
energii
elektrycznej z
biomasy lub
biogazu oraz w
zakresie
budowy lub
55
rozbudowy
małych
elektrowni
wodnych - 10
mln zł
9.5.
Wytwarzanie
biopaliw ze
źródeł
odnawialnych
Ministerstwo
Gospodarki,
Departament
Funduszy
Europejskich
939,88
mln zł
Maksymalna kwota
wsparcia wynosi 30
mln zł
Zgodny z maksymalnym
dopuszczalnym pułapem
pomocy publicznej
określanym w programie
pomocowym
Minimalna
wartość
projektu
wynosi 20 mln
zł
9.6
Sieci ułatwiające
odbiór energii ze
źródeł
odnawialnych
Ministerstwo
Gospodarki,
Departament
Funduszy
Europejskich
176,8 mln
zł
Minimalna/Maksymaln
a kwota wsparcia nie
została ustalona
Maksymalny poziom
dofinansowania w
wydatkach
kwalifikowanych na
poziomie projektu wynosi
85%
Minimalna
wartość
projektu
wynosi 320
mln zł
10.6
Rozwój
przemysłu dla
odnawialnych
źródeł energii
Ministerstwo
Gospodarki,
Departament
Funduszy
Europejskich
438,4 mln
zł
Maksymalna kwota
wsparcia wynosi 30
mln zł
Zgodny z maksymalnym
dopuszczalnym pułapem
pomocy publicznej
określanym w programie
pomocowym
Minimalna
wartość
projektu
wynosi 20 mln
zł
Źródło: opracowanie własne na podstawie Fundusze Europejskie na odnawialne źródła energii,www.mrr.gov.pl, www.funduszeeuropejskie.gov.pl [data wejścia 25.11.2010]
W ramach programu Infrastruktura i Środowisko dofinansowane zostały również takie
działania jak:
Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna –
1 403,0 mln euro (w tym 748,0 mln euro z FS),
Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii – 1 693,2 mln euro
(w tym 974,3 mln euro z EFRR).
Jednym z głównych źródeł finansowania programów pomocowych na ochronę środowiska
przewidzianych w Narodowym Planie Rozwoju jest Europejski Fundusz Spójności. Według
ustaleń szczytu UE w Kopenhadze w 2002r. na zobowiązania UE z Funduszu Spójności
przewidziano w latach 2004 – 200659 3733,3 mln euro (w cenach z 1999r.), z czego w roku
2004 – 1277,6 mln euro, w 2005-1129,5 mln euro, a w 2006-1403,8 mln euro, przy
jednoczesnym współfinansowaniu krajowym wysokości 1129,5 mln euro. Na zobowiązania
w obszarze ochrony środowiska przewidziano 1866,6 mln euro. Wśród priorytetów
w obszarze ochrony środowiska wyróżnić można poprawę jakości środowiska, gdzie zostały
przewidziane rozmaite działania, a wśród nich podniesienie efektywności wykorzystania
59 B. Bartniczak, M. Ptak, Finanse ochrony środowiska. Wybrane problemy, wyd. cyt., str. 87
56
energii i jej oszczędzanie, szersze stosowanie alternatywnych źródeł energii, a także działania
mające na celu redukcję uciążliwości transportu.
Zainteresowanie polskich przedsiębiorców pieniędzmi z Unii Europejskiej na inwestycję
w produkcję z odnawialnych źródeł energii jest rekordowo wysokie. Wszelkie dane
dotyczące konkursów rozpisanych na lata 2007 – 2013 w resorcie gospodarki zakończyło się
przyjmowaniem wniosków o dotacje z budżetu Unii Europejskiej w ramach w/w konkursu.
Resort gospodarki przeznaczył na niego niecałe 200 mln zł. O pieniądze walczy 160
przedsiębiorców, którzy złożyli wnioski na olbrzymią kwotę 3,2 mld zł. Zdaniem eksperta
z zespołu dotacji inwestycji Ernst & Young jest to 16 razy więcej niż wynosi budżet
konkursu.
W Polsce począwszy od 2007r. działa również 16 Regionalnych Programów
Operacyjnych. Programy te są w całości finansowana z Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego i zostały przygotowane w odpowiedzi na potrzeby lokalne i dostosowane do
specyfiki poszczególnych województw. Projekty, które nie otrzymały pomocy z krajowego
programu operacyjnego mają szanse otrzymać ją na poziomie regionalnym.
Na realizację programów regionalnych w latach 2007 – 2013 przeznaczono ponad
16,5 mld euro60, dzieląc je na wszystkie województwa według kryterium opartego na liczbie
ludności (80% środków), liczbie mieszkańców w województwach, w których średni poziom
PKB w latach 2003 – 2005 był niższy o 80% średniego PKB per capita kraju (10% środków),
natomiast kolejne 10% przeznaczono dla powiatów w których średnia stopa bezrobocia
w latach 2003 – 2005 przekroczyła 150% średniej krajowej. Aby zaprezentować zasadę
finansowania programów regionalnych został przedstawiony Program Operacyjny
Województwa Dolnośląskiego. Plan finansowy RPO Województwa Dolnośląskiego na lata
2007 – 2013 wyodrębnia kwotę całkowitej alokacji finansowej EFRR oraz odpowiedni wkład
krajowy wydatkowany na energetykę. Dane te przedstawia tab. 14.
Tabela 14. Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013z uwzględnieniem finansowania na energetykę (w PLN)
Indykatywny podział wkładu
krajowegoPriorytety
Wkład
wspólnotowy
Wkład
krajowy Krajowe środki
publiczne
Krajowe środki
prywatne
Finansowanie
ogółem
Energetyka 36,4 11,6 4,5 7,1 48,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego nalata 2007-2013, str. 138
60 Tamże, str. 116
57
Dokonując analizy przyznanych środków finansowych w latach 2007 – 20013
w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego na
energetykę można zauważyć, iż znacząca część środków finansowych stanowi wkład
wspólnotowy (36 394 347 PLN), co stanowi aż 75,8% całkowitej kwoty przeznaczonej na
energetykę, natomiast Polska w ramach tego priorytetu zrealizowała wkład wysokości
11 649 756 PLN. Istotnym jest również to, że w ramach wkładu krajowego tylko 38,8%
stanowiły środki publiczne, natomiast 61,20% środki pochodzące z prywatnych działalności.
Kolejnymi źródłami finansowania rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce są
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Projekty, które mogą być finansowane
w ramach programów transgranicznych, umożliwiają tworzenie wzajemnych relacji „ponad
granicami” pomiędzy samorządami lokalnymi, instytucjami edukacyjnymi, organizacjami
pozarządowymi, a także instytucjami kulturalnymi. Pierwszym z takich programów jest
Program Polska- Słowacja61. Swoim zasięgiem geograficznym obejmuje w Polsce
3 podregiony graniczne (bielsko-bialski, nowosądecki i krośnieńsko-przemyski) oraz
4 powiaty ( pszczyński, oświęcimski, rzeszowski oraz powiat Rzeszów). W ramach tego
programu wyróżnić można priorytet – Rozwój infrastruktury transgranicznej, w ramach
którego znajduje się temat – Infrastruktura ochrony środowiska. W temacie tym zostały
zapisane takie obszary wsparcia jak m.in.: promowanie odnawialnych źródeł energii czy
wykorzystywanie istniejącego potencjału wód geotermalnych na rzecz rozwoju regionalnego.
W ramach tego programu maksymalna wielkość dofinansowania dla polskich partnerów
wynosi 85%.
Kolejnym programem w ramach pomocy transgranicznej jest Program Współpracy
Transgranicznej Południowy Bałtyk 2007 – 2013. Program ten obejmuje swoim zasięgiem
5 krajów: Polskę, Szwecję, Danię, Litwę oraz Niemcy. W Polsce swoim zasięgiem obejmuje
takie podregiony jak podregion szczeciński, koszaliński, słupski, gdański, trójmiejski oraz
elbląski. W ramach Programu Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk wsparcie na
przedsięwzięcia w obszarze odnawialnych źródeł energii możliwe jest z działania
2 – Oszczędzanie energii i energia odnawialna w Priorytecie Atrakcyjność i wspólna
tożsamość. Wyróżnione są tu takie obszary wsparcia jak: wymiana wiedzy, przygotowanie
i realizacja wspólnych planów działania w zakresie OŹE i wzorców oszczędzania energii,
wspólne badania, testy i przygotowanie inwestycji pilotażowych na małą skalę czy
promowanie osiągnięć tego programu na forach wewnętrznych i zewnętrznych.
61 Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczypospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013
58
W programie można odnaleźć maksymalną wartość pomocy która została oszacowana na
85 % dla polskich partnerów.
Wartymi uwagi programami współpracy transgranicznej, które wspierają działania na
rzecz promocji odnawialnych źródeł energii są również: Program Polska-Brandenburgia62,
Program Polska – Meklemburgia Pomorze Przednie/Brandenburgia63, Program
Polska – Saksonia64, Program Polska – Czechy65, Program Polska – Litwa66.
Inwestycje związane z ochroną środowiska zostały również sfinansowane w Polsce
w latach 2004 – 2006 ze środków funduszy strukturalnych, za pomocą dwóch programów:
Sektorowego programu operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw” oraz
„Zintegrowanego programu operacyjnego rozwoju regionalnego”. Działania związane
z ochroną powietrza realizowane były w przypadku sektorowego programu operacyjnego
wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw w ramach działania 2.4.3. W ramach tego
poddziałania wspierano projekty dotyczące modernizacji lub rozbudowy obiektów spalania
paliw i systemów ciepłowniczych, inwestycji w produkcję skojarzoną energii elektrycznej
i ciepła, konwersji spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku czy wreszcie
przedsięwzięcia promujące wzrost wykorzystywania alternatywnych źródeł energii.
Celem Zintegrowanego programu operacyjnego było ograniczenie ilości zanieczyszczeń
przedostających się do powietrza, gleb czy wód, poprawa zarządzania środowiskiem,
poprawa stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego czy właśnie zwiększenie
wykorzystania energii z odnawialnych źródeł energii. Promowanie wykorzystywania
odnawialnych źródeł energii objawiało się w rozbudowie i modernizacji infrastruktury
służącej do produkcji i przesyłu energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii.
Na realizację tego celu przeznaczono 307,4 mln euro środków Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego z 1,7 mld euro przeznaczonych na wdrożenie całego programu67.
62Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska(województwo Lubuskie)-Branderburgia 2007-2013w ramach „Europejskiej Współpracy Transgranicznej”, zatwierdzony 25 marca 2008r.63Program Operacyjny Celu 3. „Europejska Współpraca Terytorialna-Współpraca Transgraniczna” KrajówMeklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczypospolitej Polskiej 2007-2013, zatwierdzony przezKE 28 marca 2008 r.64Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska-Saksonia 2007-2013, zatwierdzony przez KE5 sierpnia 2008r.65Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska-Rzeczypospolita Polska 2007-2013,1 października 2007 r.66Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska-Litwa 2007-201367 B. Bartniczak, M. Ptak, Finanse ochrony środowiska. Wybrane problemy, wyd. cyt., str. 100
59
2.3.3. Analiza innych środków pomocowych na odnawialne źródła energii
Istotnym źródłem pomocy finansowej jest również GEF68 (Globar Environment Facility,
Fundusz na Rzecz Globalnego Środowiska), który powstał w 1991 roku, jako mechanizm
finansowy zarządzany przez trzy agendy ONZ: Bank Światowy, UNEP (United Nations
Environment Programme) oraz UNDP (United Nations Development Programme). Celem
GEF jest osiągnięcie poprawy stanu środowiska naturalnego przez programy i projekty
przyczyniające się do rozwiązywania problemów o charakterze globalnym m.in. w dziedzinie
zapobiegania zamianom klimatycznym. Polska współpracowała z Funduszem praktycznie już
w fazie jego tworzenia, wykorzystując rozwinięte uprzednio partnerskie kontakty ze
wszystkimi trzema agendami GEF. W 1994 roku Polska wstąpiła w skład jednej z dwóch
instytucji GEF, obejmujące kraje będące w procesie transformacji. W skład tej grupy oprócz
Polski weszli również m.in.69: Albania, Rumunia, Chorwacja, Gruzja itd. W styczniu
2007 roku Polska poinformowała Sekretariat GEF o rezygnacji z dalszego korzystania
z funduszu uznając, że nadszedł czas na udostępnienie miejsca innym, bardziej
potrzebującym krajom. W ten sposób został zamknięty trzynastoletni okres działania GEFu
w Polsce.
W latach 2004 – 2007 zrealizowano w Polsce 107 projektów o łącznej wartości 3.090.826
USD . Kwoty udzielonych przez GEF dotacji przedstawia rys. 14.
737960
1020947 1017959
313960
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
2004 2005 2006 2007
Rysunek 14. Dotacje udzielone ze środków GEF w latach 2004 – 2007 (w USD)
Źródło: B. Ciszewska, W. Nowicki, M. Partyka, Polskie doświadczenia realizacji programu małych dotacjifunduszu na rzecz globalnego środowiska SGP/GEF 1994-2007,Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony
Środowiska, Warszawa, 2009, str.19
68 www.undp.org.pl [data wejścia 16.10.2010]69Tamże [data wejścia 16.10.2010]
60
Z analizy danych w badanym okresie wynika, że największą wartość dotacji przyznano
w 2005 roku – 1020947 USD, realizując 32 projekty. Zdecydowanie najmniej projektów
zrealizowano w 2007, bo tylko 10, co bezpośrednio wiązało się również z niewielką,
w porównaniu do poprzednich lat, wartością dotacji sięgającą 313960 USD.
Zakres działań realizowanych w Polsce był ściśle podporządkowany założeniom strategii
operacyjnej Funduszu i mieścił się w ramach głównych obszarów tematycznych oraz
kierunków działań priorytetowych m.in. ochrony różnorodności biologicznej ochrony wód
międzynarodowych i problemu ubożenia warstwy ozonowej, jednak najważniejszym
z punktu widzenia tematu pracy jest przeciwdziałanie zamianom klimatu na który w Polsce
rozdysponowano pomoc wysokości 48,2 mln USD. W ramach tego programu można
wyróżnić takie priorytety, jak m.in. priorytet 5 usuwanie przeszkód w powiększaniu
efektywności energetycznej oraz oszczędnym użytkowaniu energii oraz 6 wspieranie
wykorzystania energii odnawialnej poprzez usuwanie przeszkód i obniżanie kosztów
wdrożeń. Program piąty i szósty mają na celu tworzenie podstaw dla rozwoju inwestycji
zawiązanych z energią odnawialną, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym.
Najistotniejsze założenie programu oparte zostały na licznych doświadczeniach, które
wykazały, ze coraz częściej technologie pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych
cechują się wyższą efektywnością ekonomiczną w porównaniu do technologii opartych na
paliwach kopalnych. Program zwraca uwagę na istniejące na rynku technologie
pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych, których ekonomiczna efektywność oraz
korzyści związane z redukcją emisji gazów cieplarniach, w porównaniu do metod
tradycyjnych zostały uzasadnione zarówno w drodze badań naukowych, jak i praktycznych
doświadczeń w pełnej skali technicznej. W ramach działalności Funduszu GEF w Polsce
w latach 2004 – 2007 zostały zrealizowane takie projekty jak m.in.:
Sięgnij po słońce – program wykorzystania energii odnawialnej w społecznościach
wiejskich,
Odnawialne źródła energii w powiecie hajnowskim – inwentaryzacja, zastosowanie,
Zielona energia dla Ośrodka „Dom i Praca” (Budowa kotłowni ekologicznej dla
Ośrodka w Wilczej Górze, Gmina Lesznowola).70
Całkowita wartość dotacji przeznaczonych na realizacje wymienionych projektów sięgnęła
42477 USD, przy całkowitym koszcie inwestycji wynoszącym 105649 USD.
70 B. Ciszewska, W. Nowicki, M. Partyka, Polskie doświadczenia realizacji programu małych dotacji funduszuna rzecz globalnego środowiska SGP/GEF 1994-2007, Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska,Warszawa, 2009, str.123-157
61
Ze względu na wiele różnych form pomocy publicznej przyznawanej na ochronę
środowiska, a ściślej na odnawialne źródła energii, oprócz wyżej analizowanej pomocy
publicznej z Funduszu GEF, istnieje również pomoc w postaci dotacji
z Ekofunduszu. Geneza Ekofunduszu71 sięga roku 1991, kiedy to Klub Paryski, zrzeszający
państwa będące wierzycielami Polski, podjął decyzję o redukcji polskiego długu o 50%, pod
warunkiem spłaty pozostałej części do roku 2010. Rząd Polski zaproponował, aby dalsze
10% długu można było przeznaczyć na wsparcie najpilniejszych przedsięwzięć w ochronie
środowiska. Była to pierwsza w skali światowej inicjatywa zamiany części długu
gwarantowanego przez państwo na cele ekologiczne (tzw. ekokonwersja długu). Zgoda na tę
propozycję ze strony wszystkich 16 państw wierzycielskich oznaczała możliwość
przeznaczenia na ochronę środowiska w Polsce kwoty ponad 3 miliardów dolarów.
Stanowiłoby to bardzo istotne wsparcie finansowe dla podejmowanych w kraju wysiłków
w celu poprawy stanu środowiska, silnie zdegradowanego w wyniku wieloletnich zaniedbań
w poprzednim systemie politycznym i gospodarczym. Klub Paryski przychylił się do
propozycji Polski stwarzając generalną możliwość zastosowania mechanizmu konwersji
części długu (do 10%) na cele uzgodnione w umowach bilateralnych między Polską,
a poszczególnymi krajami wierzycielskimi. Już w czerwcu 1991 roku rząd Stanów
Zjednoczonych podjął decyzję o ekokonwersji 10% polskiego długu (około 370 mln USD).
Stworzyło to podstawę do powołania specjalnej instytucji do zarządzania środkami
finansowymi, pochodzącymi z tego źródła. W kwietniu 1992 roku Minister Finansów,
działając w imieniu Skarbu Państwa, powołał Ekofundusz, nadając mu statut niezależnej, nie
nastawionej na zysk fundacji. W dniu 19 sierpnia 1992 roku Sąd Rejonowy w Warszawie
wpisał Ekofundusz do rejestru fundacji, nadając mu tym samym osobowość prawną.
Prezesem Fundacji został mianowany Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i leśnictwa w rządzie J.K. Bieleckiego, prof. dr hab.inż. Maciej Nowicki. Pierwsza transza
pieniędzy wpłynęła na konto Fundacji w dniu 18 listopada 1992 roku. Jeszcze w 1992 roku
Ekofundusz udzielił dotacji pierwszym pięciu projektom na łączną kwotę 4, 25 mln PLN.
Rok 1993 był pierwszym pełnym rokiem funkcjonowania Fundacji Ekofundusz.
W 1993 roku decyzje o ekokonwersji części polskiego długu podjęły Francja i Szwajcaria. W
dniu 2 czerwca 1993 roku podpisana została umowa z Francją (konwersja 1% długu - około
280 mln FF), a w dniu 17 grudnia - umowa ze Szwajcarią (10% długu - 78 mln CHF).
W roku 1997 decyzję o ekokonwersji polskiego długu (4% - około 13 mln USD) podjął rząd
71www.ekofundusz.org.pl, [data wejścia 3. 04. 2011]
62
Szwecji, a rok później do krajów - donatorów dołączyły Włochy (konwersja 2% długu -
około 32 mln USD). W 2000 roku na ekokonwersję polskiego długu zdecydował się rząd
Norwegii przeznaczając na wsparcie projektów w dziedzinie ochrony środowiska w Polsce
10% długu - około 27 mln USD. Łącznie więc, w wyniku podpisanych z wymienionymi
sześcioma państwami umów o ekokonwersji długu, Polska otrzymała na przedsięwzięcia
w ochronie środowiska kwotę 571 mln USD. Środkami tymi zarządza Ekofundusz,
otrzymując je w rocznych ratach w latach 1992-2010.Wartość dotacji oraz ilość projektów,
które udało się zrealizować dzięki środkom z Ekofunduszu przedstawia tab.15.
Tabela 15. Dotacje z Ekofunduszu na ochronę powietrza i klimatu w latach 2004-2009
LataWyszczególnienie
2004 2005 2006 2007 2008 2009
Wartość dotacji przeznaczona na ochronę powietrza i
klimatu (w tys. zł)49468 45609 88536 74403 63689 b.d
Liczba projektów realizowanych dzięki dotacjom z
Ekofunduszu (w szt.)77 92 92 79 104 b.d
Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach2004-2009, http://www.uokik.gov.pl/, [data wejścia: 16.02.2011]
W 2004 roku Ekofundusz dofinansował instalację 59 kotłów opalanych biomasą o łącznej
mocy 66,9 MW, w 2005 roku już 62 kotły opalane słomą o łącznej mocy 4 MW i 16 kotłów
opalanych zrębkami drzewnymi o łącznej mocy 13,8 MW, natomiast w 2006 roku 11 kotłów
opalanych zrębkami drzewnymi o łącznej mocy 4,5 MW. Dzięki dotacjom zbudowano także
kolektory słoneczne. I tak, w 2004 roku zbudowano kolektory o łącznej powierzchni 3051
m2, w 2005- 3545 m2 , w 2006- 6470 m2, a w 2007- 4352 m2. Ponadto w 2005 roku złożono
plantację wierzby energetycznej o łącznej powierzchni 376,7 ha.
63
ROZDZIAŁ 3
RYNKOWE INSTRUMENTY FINANSOWE PROMOCJI ODNAWIALNYCH
ŹRÓDEŁ ENERGII
3.1. Istota praw do świadectw pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych
Świadectwa pochodzenia (certyfikaty pochodzenia) energii ze źródeł odnawialnych
i wynikające z nich prawa majątkowe stanowią jeden z mechanizmów promowania produkcji
energii odnawialnej. Świadectwa pochodzenia energii z OŹE wprowadzone zostały do
polskiego systemu prawnego w drodze nowelizacji ustawy prawo energetyczne, dokonanej
ustawą z dnia 2 kwietnia 2004r.72, celem dostosowania przepisów krajowych do niektórych
przepisów Dyrektywy 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września
2001r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej
wytwarzanej ze źródeł odnawialnych73. Pierwsze świadectwa pochodzenia energii z OŹE
zostały wydane przez Prezesa Urzędu Regulacji i Energetyki (URE) w dniu 1 stycznia
2006 roku.
Świadectwo pochodzenia to dokument świadczący o pochodzeniu energii uzyskiwanej
z odnawialnych źródeł energii (OŹE), wydawany przez organ administracji państwowej
(lub inny upoważniony podmiot) zgodnie z kryteriami obiektywności, przejrzystości
i w sposób pozbawiony dyskryminacji, na wniosek zainteresowanego podmiotu74. Zgodnie
z prawem energetycznym świadectwo pochodzenia jest potwierdzeniem wytworzenia energii
elektrycznej w odnawialnym źródle energii i zawiera w szczególności:
1) nazwę i adres przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się wytwarzaniem energii
elektrycznej pochodzącej z odnawialnego źródła energii,
2) określenie lokalizacji, rodzaju i mocy odnawialnego źródła energii, w którym energia
elektryczna została wytworzona,
3) dane dotyczące ilości energii elektrycznej objętej świadectwem pochodzenia
i wytworzonej w określonym odnawialnym źródle energii,
4) określenie okresu, w którym energia elektryczna została wytworzona,
72Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004r. o zmianie ustawy - prawo energetyczne oraz ustawy - prawo ochronyśrodowiska, Dz. U. Nr 91, poz. 875,73Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspieraniaprodukcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, Dz. Urz. UE.L52/50 z 27.09.2001 r.,74Analiza techniczna, prawna i ekonomiczna wprowadzenia zielonych certyfikatów jako mechanizmu wspieraniaodnawialnych źródeł energii zgodnie z wymogami Dyrektywy 2001/77/EC, Krajowa Agencja PoszanowaniaEnergii S.A. Warszawa 2004, str.5, http://www.mg.gov.pl/[data wejścia 30.10.2010]
64
5) wskazanie podmiotu, który będzie organizował obrót prawami majątkowymi
wynikającymi ze świadectw pochodzenia,
6) kwalifikację odnawianego źródła energii do źródła. 75
Zgodnie z art. 5 dyrektywy RES76 wymagalnym jest, aby każde państwo członkowskie
zapewniało, że produkcja odnawialnych źródeł energii była udokumentowana świadectwami
pochodzenia energii. W dyrektywie zastosowano zapis z którego wynika konieczność
wprowadzenia jasnych uregulowań prawnych. Wdrażanie w życie tych zapisów powinno
odbywać się w kilku etapach, z których najważniejszy to wprowadzenie ustawodawstwa,
wskazanie organu odpowiedzialnego za wydawanie świadectw pochodzenia oraz utworzenie
struktury organizacyjnej, której najważniejszymi elementami są właściwa dokumentacja
i rejestr świadectw.
Świadectwa pochodzenia były wydawane w badanym okresie i nadal są przez Prezesa
URE przedsiębiorstwom energetycznym zajmującym się wytwarzaniem energii elektrycznej
pochodzącej z OŹE i potwierdzają m.in. źródło pochodzenia energii elektrycznej
wytworzonej w danym okresie. Przyznawane są producentom ekologicznie czystej energii
w stosunku jeden certyfikat za każdą jednostkę energii elektrycznej wprowadzonej do sieci
(zazwyczaj 1 kWh).
Prezes URE wydaje cztery rodzaje świadectw pochodzenia:
1) świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w OŹE,
2) świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w kogeneracji
opalanej paliwami gazowymi lub o łącznej za instalowanej mocy elektrycznej do
1 MW,
3) świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w kogeneracji
opalanej metanem lub gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy,
4) świadectwa pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w pozostałych
jednostkach wysokosprawnej kogeneracji77.
Inną funkcją systemu certyfikatów pochodzenia obok tego, iż pokazują źródło
pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w danym okresie, jest umożliwienie
weryfikacji wypełnienia obowiązku zakupu wymagalnej ilości zielonej energii elektrycznej.
Był on spełniony, jeżeli udział energii elektrycznej pochodzącej z OŹE w łącznej ilości
75 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997, prawo energetyczne, tj. Dz. U. z 2006r., Nr 89, poz. 625 z póź. zm.76 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowaniastosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140/16 z 9.06.2009r.,77 http://www.polpx.pl/fm/upload/Wszystko-o-RPM/FolderRPM.pdf, [data wejścia 7.12.2010]
65
energii elektrycznej sprzedanej odbiorcom krańcowym w danym roku wynosił nie mniej
niż7879: 3,1% w 2005r, 3,6% w 2006r., 4,8% w 2007r., 7,0% w 2008r., 8,7% w 2009r. Zapłata
za zieloną energię składa się z dwóch składników: należności za tzw. czarną energię – około
120 zł za 1 MWh, którą uzyskują wszyscy dostawcy oraz kwoty ze sprzedaży certyfikatu –
około 230 zł za 1 MWh80.
Świadectwa pochodzenia (ŚP) powinny odgrywać istotną rolę w ewidencji
i sprawozdawczości podmiotów, na które został nałożony obowiązek wyprodukowania lub
zakupu odpowiedniej ilości zielonej energii. Na ich podstawie następuje udowodnienie, że
wymagana część rocznej produkcji, czy sprzedaży to produkcja z OŹE. Przedsiębiorstwo
energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedające
tę energię odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, ma wybór pomiędzy uzyskaniem takich świadectw i przedstawieniem ich do
umorzenia Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, albo uiszczeniem tzw. opłaty zastępczej
obliczonej zgodnie ze wzorem określonym w prawie energetycznym81:
Oz = Ozj (Eo – Ez)
gdzie:
Oz – opłata w danym roku,
Ozj – jednostkowa opłata zastępcza,
Eo – ilość energii wynikająca z obowiązkowego zakupu ŚP w danym roku,
78 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresuobowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej,zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązkupotwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii,Dz. U. Nr 261, poz. 218779Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresuobowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej,zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązkupotwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii,tj. Dz. U. Nr 156, poz. 969, z póź, zm.80 W. Gostomczyk., Ekonomiczne i prawne tworzenia rynku odnawialnych źródeł energii, Zeszyty naukowe-Instytut Ekonomii i zarządzania, Zakład Polityki Ekonomicznej i Regionalnej Politechniki Koszalińskiej,Warszawa 2007, str. 281Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 w sprawie szczegółowego obowiązkówuzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia zapłaty zastępczej, zakupu energiielektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz potwierdzenia danych dotyczącychilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii Dz. U. Nr 156, poz.969,
66
Jednostkowa opłata zastępcza podlega corocznej waloryzacji wskaźnikiem inflacji z roku
kalendarzowego poprzedzającego rok, dla którego oblicza się opłatę zastępczą82. Opłata ta
z roku na rok wzrastała. W 2007 r. wynosiła 242,40 zł/MW, w 2008 r. wzrosła o 6,06
zł/MWh, natomiast w 2009 r. osiągnęła już wartość 258, 89 zł/ MWh83.
Przewidziano również system kontroli wypełnienia obowiązku oraz odpowiedni system
kar za jego niespełnienie. Za niewypełnienie obowiązku zakupu energii z OŹE nakładane są
kary pieniężne, które zasilają konto Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej. Kara pieniężna nie mogła być niższa niż 130% nie uiszczonej opłaty
zastępczej. Ponadto Prezes URE może nałożyć na kierownika przedsiębiorstwa
energetycznego karę pieniężną w wysokości 300% jego miesięcznego wynagrodzenia84.
Wysokość kary oblicza się w następujący sposób (art.9a. ust.6 – prawo energetyczne):
Koz = Cc (Eoo – Ezo)gdzie:
Koz – minimalna wysokość kary pieniężnej, wyrażonej w zł,
Cc – średnia cena sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym
wyrażona w zł/MWh,
Eoo – ilość oferowanej do zakupu energii elektrycznej wytworzonej z OŹE, wyrażona
w MWh,
Eoz – ilość zakupionej energii elektrycznej wytworzonej z OŹE w danym roku, wyrażonej
w MW.
Certyfikaty pochodzenia są wydawane na wniosek przedsiębiorstwa energetycznego
w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku. Wniosek musi zostać złożony za
pośrednictwem operatora systemu elektroenergetycznego, na którego obszarze działania
znajduje się odnawialne źródło energii określone we wniosku, w terminie 45 dni od dnia
zakończenia okresu wytworzenia danej ilości energii elektrycznej objętej tym wnioskiem.
Wniosek powinien zawierać:
1) nazwę i adres przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się wytwarzaniem
energii elektrycznej,
82M. Krawczyński, L. Wodziński, Formalno-prawne i ekonomiczne wspieranie rozwoju technologiiodnawialnych źródeł energii, Departament Przedsiębiorstw Energetycznych URE, Biuletyn Urzędu RegulacjiEnergetyki- nr 5/2006, str. 883 Informacja 5/2009 w sprawie zwaloryzowanej jednostkowej opłaty zastępczej, jaką należy zastosować w celuobliczania zastępczej opłaty zastępczej przy realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust 1 i 2 ustawy-prawo energetyczne za 2009 rok, www.ure.gov.pl [data wejścia 20.09.2010]84M. Kamieniecka, Zmiany w regulacjach podatkowych praw majątkowych ze świadectw pochodzenia „zielonejenergii”, Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie w Lublinie, Lublin 2010, str.3
67
2) określenie lokalizacji, rodzaju i mocy odnawialnego źródła energii,
3) dane dotyczące ilości energii elektrycznej wytworzonej,
4) określenie okresu, w którym energia elektryczna została wytworzona.
Certyfikaty pochodzenia wydawane są zgodnie z odczytem licznika, mierzącego dostawy
zielonej energii do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej. Każdy z nich może być
zidentyfikowany. Każdy certyfikat może posiadać unikalny kod pozwalający, na przykład
dowiedzieć się jaki to typ technologii czy data produkcji.
Do wydawania świadectw pochodzenia stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego o wydawaniu zaświadczeń. Artykuł 5a tego kodeksu
stanowi, że Prezes Urzędu Regulacji Energetyki może odmówić wydania świadectwa
pochodzenia, jeżeli wniosek, został przedłożony operatorowi systemu elektroenergetycznego
po upływie terminu 45 dni85. Odmowa wydania świadectwa pochodzenia następuje w drodze
postanowienia, na które można wnieść zażalenie. W latach 2006 – 2009 najczęstszymi
przyczynami odmowy było niedotrzymywanie przez wnioskodawców terminów przedłożenia
operatorowi systemu elektroenergetycznego wniosków o wydanie świadectw, a także
występowanie z wnioskiem o świadectwa przed uzyskaniem koncesji lub przed dokonaniem
zmiany w koncesji już udzielonej.
Prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia są zbywalne i stanowią towar
giełdowy, o którym mowa w art. 2 pkt. 2 lit. d ustawy z dnia 26 października 2000 roku
o giełdach towarowych86. Prawa majątkowe mają status instrumentów finansowych nie
będących papierami wartościowymi. Są instrumentem bezterminowym, wygasającym
(w całości lub części) wraz z umorzeniem świadectw pochodzenia. Prawa majątkowe
obejmują energię elektryczną oraz korzyści ekologiczne wynikające z wyprodukowania
energii z odnawialnych źródeł energii. Prawa takie powstają z chwilą zapisania świadectwa
pochodzenia po raz pierwszy na koncie ewidencyjnym w rejestrze świadectw pochodzenia
prowadzonym przez podmiot prowadzący towarową giełdę i przysługują osobie bądź
podmiotowi, będącemu posiadaczem tego konta. Towarowa Giełda Energii poza
prowadzeniem rejestru świadectw pochodzenia może również dokonywać obrotu
świadectwami w systemie pozagiełdowym. Prezentację idei stosowania certyfikatów
pochodzenia przedstawia rys. 15.
85 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r, prawo energetyczne, tj. Dz. U. z 2006r, Nr 89, poz. 625 z póź. zm.86 Ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych Dz. U. Nr 103, poz. 1099 z póź. zm.
68
Rysunek 15. Idea stosowania certyfikatów pochodzenia energii z odnawialnych źródeł energii
Źródło: Michalski D., Mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej,„Wspólnoty Europejskie”, Nr 12 (181)/ 2006, str.62
Wielkie elektrownie wiatrowe oraz wodne z pewnością produkowałyby energię nawet
wówczas, gdy nie istniałyby dodatkowe systemy wsparcia ich działalności. Jednak większość
producentów, szczególnie tych małych, nie jest w stanie konkurować na rynku, gdyż ich
koszty produkcji są znacznie wyższe niż rynkowa cena energii pochodzącej ze źródeł
konwencjonalnych. Opłacalność produkcji i będąca jej wynikiem podaż energii jest zatem
uzależniona od cen certyfikatów. Zakup konkretnej liczby certyfikatów, który odpowiada
dostawom lub konsumpcji energii elektrycznej zapewnia popyt na produkcję energii z OŹE.
Konkurencja pomiędzy producentami przyczynia się do obniżenia cen certyfikatów,
natomiast wzrost podaży certyfikatów prowadzi do rozwoju rynku zielonej energii.
Wszystkie działania powiązane ze świadectwami pochodzenia energii mają prowadzić do
wzrostu konkurencyjności produkcji energii z odnawialnych źródeł energii nad
konwencjonalnymi źródłami.
Certyfikaty pochodzenia w znaczący sposób obniżają krańcowy koszt produkcji energii
przy stabilnym poziomie premii środowiskowej uzyskiwanej z każdej następnej jednostki
wyprodukowanej energii. Wyprodukowanie energii z OŹE powoduje oprócz licznych
korzyści dla środowiska, również wzrost ceny energii w porównaniu do ceny rynkowej
występującej na rynku dla energii ze źródeł konwencjonalnych. Stwarza to duże możliwości
pomnożenia kapitału posiadaczom certyfikatów.
PRZEDMIOT HANDLU MIEJSCE HANDLU
Energia elektryczna
Korzyściekologiczne
Rynek energiielektrycznej
Rynek certyfikatówpochodzenia
Produkcja energiiw odnawialnychźródłach energii
69
Rolę certyfikatów pochodzenia w gospodarowaniu przez producentów energią ze źródeł
odnawialnych przedstawia rys. 16.
LegendaPC- rynkowa cena certyfikatów pochodzenia energii odnawialnej (odzwierciedlenie premii środowiskowej)PM- rynkowa cena energii konwencjonalnejMCR- koszt krańcowy produkcji energii odnawialnej
Rysunek 16. Rola certyfikatów pochodzenia w gospodarowaniu przez producentów energią ze
źródeł odnawialnych
Źródło: Michalski D., Mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej, „WspólnotyEuropejskie”, Nr 12 (181)/2006, str.62
Opłacalność produkcji energii ze źródeł odnawialnych zależy przede wszystkim od
wzajemnych relacji cenowych surowców, świadectw pochodzenia oraz uprawnień do emisji
CO287
. Ważne jest aby został zapewniony ciągły monitoring rentowności wytwarzania energii
z OŹE, ponieważ to właśnie perspektywa osiągnięcia wyższej stopy zwrotu skutecznie
zmotywuje przedsiębiorców do inwestowania w przedsięwzięcia pozwalające na uzyskanie
zakładanego udziału energii odnawialnej w całkowitym wolumenie energii elektrycznej
zużywanej w Polsce.
Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej wprowadziła system świadectw
pochodzenia (zielonych certyfikatów) jako mechanizm wspierający rozwój odnawialnych
87 Z. Karwasz, Przychody ze sprzedaży świadectw pochodzenia energii odnawialnej oraz nadwyżek uprawnieńdo emisji CO2,” Ekonomia i Środowisko” nr 1/2007, str. 108
Cena
PC
Ilość
PM + PC
PM
MCR
70
źródeł energii. Jednak przyjęte przez Polsce rozwiązanie nie były w badanym okresie
powszechnie stosowane w innych krajach Unii. System zielonych certyfikatów podobny do
tego istniejącego w Polsce posiadają takie kraje jak np. Włochy, Belgia, Szwecja, Wielka
Brytania88, pozostałe natomiast stosowały tzw. system taryf gwarantowanych, czyli sztucznie
wyśrubowanych cen, jakie za zieloną energię otrzymuje jej producent. Nie sposób
jednoznacznie stwierdzić, który sposób jest lepszy. Oba systemy posiadają swoje mocne
i słabe strony, jednak ich cechą wspólną jest ponoszenie wysokich kosztów przez podatnika,
który musi dopłacać do korzystniejszej dla środowiska, ale znacznie droższej niż
konwencjonalna energetyki opartej na OŹE. Przykładem państwa w którym z powodzeniem
funkcjonował system taryf gwarantowanych są na przykład Niemcy i Austria89. Mechanizm
wsparcia energetyki odnawialnej bazował w Austrii na stałych taryfach od 78euro/MWh dla
siłowni wiatrowych do 165 euro/ MWh dla produkcji w oparciu o biomasą i 600 euro/ MWh
dla ogniw słonecznych90. Źródłem finansowania tych taryf były: stała oplata 45 euro/MWh
uiszczana przez dostawców energii elektrycznej i dodatek do taryfy przesyłowej opłacany
przez klientów.
3.2. Analiza procesu wydawania i umarzania świadectw pochodzenia energii ze źródełodnawialnych w latach 2006 – 2009
Zgodnie z art. 21 prawa energetycznego zadania z zakresu spraw regulacji gospodarki
paliwami i energią oraz promowania konkurencji na rynku energii realizuje Prezes Urzędu
Regulacji Energetyki (Prezes URE). Jest centralnym organem administracji rządowej
powoływanym na okres 5 lat przez Prezesa Rady Ministrów. Do jego obowiązków należy
m.in. wydawanie i umarzanie świadectw pochodzenia energii z OŹE. Istnieje kilka rodzajów
certyfikatów pochodzenia, które zostały omówione w podrozdziale 3.1, jednak dla potrzeb
pracy głównym zainteresowaniem zostały objęte wyłącznie świadectwa pochodzenia dla
energii elektrycznej wyprodukowanej w OŹE.
W latach 2004 – 2005 sprawozdania Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nie
obejmowały jeszcze danych dotyczących świadectw pochodzenia OŹE, ponieważ w kwietniu
2004 roku weszła w życie ustawa wprowadzająca świadectwa pochodzenia. Ilość świadectw
pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w OŹE przedstawia tab.16.
88G. Borys, Gwarancje pochodzenia energii elektrycznej jako instrument europejskiej polityki energetycznej,(w): Wpływ idei zrównoważonego rozwoju na politykę państwa i regionów. Tom 1. Problemy ogólnopaństwowei sektorowe, pod. red. B. Poskrobki, Wyd. WSE w Białymstoku, Białystok 2009,89M. Szweykowska-Muradin, Polski system świadectw pochodzenia, „Czysta Energia”, grudzień 2005, str. 2-390D. Michalski, Rozwój energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej, „Wspólnoty Europejskie” nr 1/2007, str.37
71
Tabela 16. Świadectwa pochodzenia wydane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w rozbiciu natechnologie wytwarzania w okresie od 1.01.2006 r. do 31.12.2009 r.
Rodzaj
OŹE
Okres wytwarzania
1.01.2006 − 31.12.2006
Okres wytwarzania
1.01.2007 − 31.12.2007
Okres wytwarzania
1.01.2008 − 31.12.2008
Okres wytwarzania
1.01.2009 − 31.12.2009
Ilość energii
(MWh)
Liczba
ŚP
Ilość energii
(MWh)
Liczba
ŚP
Ilość energii
(MWh)Liczba ŚP
Ilość energii
(MWh)
Liczba
ŚP
Elektro-
wnie na
biogaz
47951,095 5 491737,182 47 45207,310 104 241341,889 724
Elektro-
wnie na
biomasę
28035,804 65 122689,762 383 128468, 237 13 426817,199 75
Elektro-
wnie
wiatrowe
84560,305 120 356768,536 603 105421,157 246 836215,386 1716
Elektro-
wnie
wodne
254601,082 667 1926218,343 3475 258352,821 759 1985910,289 4355
Współ-
spalanie233193,142 31 1456763,377 144 786855,661 50 2889372,497 187
Łącznie 648341,428 888 4354177,200 4652 1324305,86 1172 6389657,260 7057
Źródło: Sprawozdania z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w latach 2006-2009, www.ure.gov.pl,[data wejścia 15.03.2011 r.]
W kolejnych latach widoczna jest duże zainteresowanie energią odnawialną. W 2006r.
Prezes URE wydał 888 świadectw pochodzenia na łączną wolumen 648341,428 MWh, a już
w 2009 r. aż prawie 8-krotnie więcej bo 7057 szt. na wolumen 6389657,260 MWh.
Analizując dane zebrane w tabeli może dostrzec, że z roku na rok zwiększa się ilość
wydawanych świadectw pochodzenia niezależnie od technologii wytwarzania. Największą
ogólną dynamiką zmian w badanym okresie charakteryzują się elektrownie wodne, gdyż
wolumen wydawanych świadectw pochodzenia wahał się od 667 szt. w 2006 r. do 4355 w
2009r. W 2006 roku najmniejszym zainteresowaniem cieszyły się świadectwa pochodzące
z produkcji energii w elektrowniach na biogaz, ale już w 2009 roku ilość wydanych
certyfikatów pochodzenia wzrosła 144-krotnie osiągając wolumen 724 szt. Udział świadectw
pochodzenia energii wydanych przez Prezesa URE w podziale na różne technologie
wytwarzania w latach 2006 – 2009 przedstawia rys. 17.
72
6% 4%
20%
67%
3%
elektrownie na biogaz
elektrownie na biomasę
elektrownie wiatrowe
elektrownie wodne
współspalanie
Rysunek 17. Udział świadectw pochodzenia energii wydanych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki
w podziale na różne technologie wytwarzania w latach 2006 – 2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetykiw 2009, www.ure.gov.pl, [data wejścia 15.03.2011 r.]
Analizując rys. 17 można dostrzec, że w latach 2006 – 2009 największym
zainteresowaniem cieszyły się świadectwa pochodzenia energii z elektrowni wodnej.
W badanych latach wydano 9256 certyfikatów, co stanowiło 67,0% ogółu wydanych
świadectw pochodzenia. Na drugim miejscu z wynikiem 20,0% uplasowały się elektrownie
wiatrowe -2685 szt. Najmniejszą ilość wydanych przez Prezesa URE świadectw pochodzenia
odnotowano dla elektrowni na biogaz – 6,0%, elektrowni na biomasę – 4,0% i dla
współspalania – 3,0%.
Na wniosek m.in. przedsiębiorstwa energetycznego, któremu przysługuje prawo
majątkowe dotyczące świadectw pochodzenia, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki może to
świadectwo umorzyć w kolejności od najstarszego do najmłodszego. Z chwilą umorzenia
wygasają prawa majątkowe wynikające ze świadectwa pochodzenia. Liczbę umorzonych
świadectw pochodzenia w latach 2006 – 2009 przedstawia tab. 17.
Tabela 17. Wolumen energii elektrycznej oraz ilość umorzonych świadectw pochodzenia z odnawialnychźródeł energii
Lata Wolumen energii w MWh Liczba umorzonych świadectw pochodzenia
2006 1942851,023 2231
2007 1566430,639 2239
2008 3545647,637 4789
2009 1417564,678 1542
Źródło: Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w latach 2006-2009,www.ure.gov.pl, [data wejścia 15.03.2011 r.]
73
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki największą ilość świadectw pochodzenia umorzył
w 2008 r. – 4789 szt. Świadectwa reprezentowały 3545647,637 MWh energii, co było
rekordową wartością w badanym okresie. Najmniejszą wartość umorzonych świadectw
pochodzenia można zaobserwować w 2006 r., gdzie ta liczba sięgnęła 2231 szt. o wolumenie
energii 1942851,023 MWh.
3.3. Analiza obrotu prawami do świadectw pochodzenia energii ze źródeł odnawialnychna Towarowej Giełdzie Energii w Warszawie w latach 2004 – 2009
Prawa majątkowe wynikające z świadectw pochodzenia energii z OŹE stanowią towar
giełdowy i mogą być zbywane na Towarowej Giełdzie Energii S.A. (TGE) na specjalnie do
tego zorganizowanym Rynku Praw Majątkowych (RPM).
TGE powstała pod koniec 1999 roku z inicjatywy ministra Skarbu Państwa, jako
niezbędny element rynku energii elektrycznej w Polsce. TGE jest obecnie jedyną
licencjonowaną giełdą towarową w Polsce i tym samym spełnia wszystkie wymogi
przewidziane w ustawie z 26 października 2000 roku o giełdach towarowych91. Towarowa
Giełda Energii S.A. jest pionierem wdrażania nowatorskich rozwiązań z zakresu handlu
energią. Prowadzi rynki, w których uczestniczą największe przedsiębiorstwa z sektora
elektroenergetycznego. W zakres jej działalności wchodzi prowadzenie rejestru świadectw
pochodzenia dla energii z OŹE i z kogeneracji oraz prowadzenie giełdy towarowej, na której
przedmiotem obrotu może być:92
energia elektryczna,
paliwa ciekłe i gazowe,
limity wielkości produkcji, w szczególności produkcji elektrycznej,
limity wielkości emisji zanieczyszczeń,
prawa majątkowe, których wartości energii elektrycznej, paliw ciekłych lub
gazowych, limitów wielkości produkcji lub limitów wielkości emisji zanieczyszczeń.
Podmiot prowadzący rejestr pochodzenia energii zobowiązany jest prowadzić rejestr
w sposób zapewniający:
1) identyfikację podmiotów, które posiadają prawa majątkowe wynikające ze świadectw
pochodzenia,
2) identyfikację przysługujących praw majątkowych wynikających ze świadectw
pochodzenia oraz odpowiadającej tym prawom ilości energii elektrycznej,
91Ustawa z 26 października 2000 roku o giełdach towarowych, Dz. U. Nr 103 poz. 1099 z póź. zm.92 www.tge.pl, [data wejścia 9.03.2011]
74
3) zgodność ilości energii elektrycznej objętej zarejestrowanymi świadectwami
pochodzenia z ilością energii elektrycznej odpowiadającą prawom majątkowym
wynikającym z tych świadectw.
Rejestr świadectw pochodzenia z odnawialnych źródeł energii funkcjonuje od
1 października 2005r. Towarowa Giełda Energii prowadząc rejestr świadectw pochodzenia
umożliwia uczestnictwo na rynku energii. Członkami Rejestru Świadectw Pochodzenia
(RŚP) może zostać:
podmiot uprawniony do otrzymywania świadectw pochodzenia,
podmiot uprawniony do nabywania świadectw pochodzenia,
podmiot uprawniony do pośredniczenia w zawieraniu transakcji w obrocie prawami
majątkowymi (dom maklerski i towarowy dom maklerski),
podmiot nabywający prawa majątkowe za pośrednictwem domów maklerskich lub
towarowych domów maklerskich.
Członek RŚP prawa majątkowe może sprzedać bądź kupić na trzy sposoby:
1) w transakcjach na sesji giełdowej RPM, rozliczanych przez TGE,
2) w transakcjach pozasesyjnych z gwarancją rozliczenia przez TGE,
3) w transakcjach pozasesyjnych nierozliczanych przez TGE.
Przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej
z OŹE o łącznej mocy elektrycznej nie przekraczającej 5MW są zwolnione z opłat za wpis
do rejestru świadectw pochodzenia oraz za dokonanie w nim zmian, a także z opłaty
skarbowej za wydanie świadectwa pochodzenia.
Równolegle z rejestrami uruchomiony został Rynek Praw Majątkowych, na którym
producenci energii odnawialnej i z kogeneracji, jak i podmioty zobowiązane do zakupu
świadectw pochodzenia, mogą handlować prawami majątkowymi do tych świadectw. Rynek
praw majątkowych świadectw pochodzenia z OŹE funkcjonuje od 28 grudnia 2005 roku.
Począwszy od 2005 r. do dnia dzisiejszego w Rejestrze Świadectw Pochodzenia
prowadzonym przez TGE S.A. ewidencjonowanych jest 5 rodzajów praw majątkowych do
świadectw pochodzenia93:
1) PMOZE – prawa majątkowe do świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej
wyprodukowanej w OŹE, której określony w świadectwie pochodzenia okres
produkcji rozpoczął się przed 1 marca 2009 roku,
93 Rynek Praw Majątkowych, Towarowa Giełda Energii S.A. ,www.tge.pl [data wejścia 7.12.2010],
75
2) PMOZE_A – prawa majątkowe do świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej
wyprodukowanej w OŹE, której określony w świadectwie pochodzenia okres
produkcji rozpoczął się od 1 marca 2009 roku,
3) PMGM – prawa majątkowe do świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej
wyprodukowanej w kogeneracji opalanej paliwami gazowymi lub o łącznej
zainstalowanej mocy elektrycznej do 1 MW,
4) PMMET – prawa majątkowe do świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej
wyprodukowanej w kogeneracji opalanej metanem uwalnianym i ujmowanym przy
dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych
kopalniach węgla kamiennego lub gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy,
5) PMEC – prawa majątkowe do świadectw pochodzenia dla energii elektrycznej
wyprodukowanej w pozostałych jednostkach kogeneracyjnych.
Prawa majątkowe znajdujące się w Rejestrze Świadectw Pochodzenia na dzień
31.12.2009r. przedstawia. tab. 18.
Tabela 18. Bilans praw majątkowych w Rejestrze Świadectw Pochodzenia na dzień 31.12.2009r
PMOZE
Wystawione prawa majątkowe (kwh) 18 978 106 036
Umorzone prawa majątkowe (kWh) 17 988 988 641
Liczba członków RŚP 1113
PMOZE_A
Wystawione prawa majątkowe (kwh) 5 103 348 026
Umorzone prawa majątkowe (kWh) 2 440 348 589
Liczba członków RŚP 1113
Źródło: M. Szałas, System wsparcia OZE i rola TGE, www.tge.pl, [data wejścia 26 grudnia 2010],
Notowania sesyjne i rejestrowanie transakcji pozasesyjnych na prawa majątkowe
z OŹE (kontakty PMOZE i PMOZE_A) i prawa majątkowe z kogeneracji (kontakty PMGM,
PMMET i PMEC) odbywają się zgodnie z harmonogramem, który znajduje się
w szczegółowych warunkach obrotu dla poszczególnych rodzajów praw majątkowych.
Z porównania cen uzyskiwanych na sesjach giełdowych RPM i w transakcjach
pozasesyjnych wynika, że na sesjach giełdowych Rynku Praw Majątkowych można uzyskać
wyższą cenę za prawa majątkowe. Ceny kontaktów PMOZE i PMOZE_A w latach 2006 –
2009 przedstawia tab. 19.
76
Tabela 19. Ceny kontaktów PMOZE i PMOZE_A w latach 2006 – 2009
Instrument PMOZE Instrument PMOZE_A
Średnioważony
indeks OZEX
Średnioważona
w transakcjach
pozasesyjnych
Średnioważony
indeks OZEX_A
Średnioważona
w transakcjach
pozasesyjnych
Lata
zł/MWh zł/MWh zł/MWh zł/MWh
2006 221,26 184,23 - -
2007 239,17 212,74 - -
2008 240,79 224,85 - -
2009 249,28 239,56 267,10 246,29
Źródło: opracowanie własne na podstawie Rynek Praw Majątkowych, Towarowa Giełda Energii S.A.www.tge.pl [data wejścia 7.12.2010],
Największą różnicę pomiędzy ceną uzyskaną na sesji giełdowej w porównaniu do cen
w transakcjach pozaseryjnych dla PMOZE można zaobserwować w 2006r., kiedy to wartość
ta wyniosła 37,03 zł/MW. Z roku na rok zauważalny jest też znaczny spadek dysproporcji
pomiędzy wysokością cen uzyskanych na sesjach giełdowych i pozagiełdowych. W 2007r.
różnica ta wyniosła 26,43 zł/MW, w 2008r. 15,94 zł/MW, a w 2009r. już tylko 9,72 zł/MW.
Z przeprowadzonej przez Urząd Regulacji Energetyki analizy realizacji poszczególnych
obowiązków wynika, że średnie wypełnienie obowiązków wyniosło dla odnawialnych źródeł
energii w 2007 r. 3,5% wobec wymaganego 3,6%, w 2008r. 6,9%, wobec wymaganego
7,0%, w 2009r. wg wydanych świadectw pochodzenia 5,4%, a wg umorzonych świadectw
pochodzenia 1,2% , wobec wymaganego 8,7%.
Wolumen obrotu dla poszczególnych praw majątkowych w latach 2006-2009 przedstawiarys.18.
0
1000000
2000000
3000000
4000000
5000000
6000000
7000000
8000000
9000000
10000000
2006 2007 2008 2009
PMOZE_A(wolumen w transakcjach pozasesyjnych)
PMOZE_A(wolumen na sesji RPM)
PMOZE(wolumen w transakcjach pozasesyjnych
PMOZE(wolumen na sesji RPM)
Rysunek 18. Wolumen obrotu prawami majątkowymi na Towarowej Giełdzie Energii w latach 2006-2009
Źródło: http://www.polpx.pl/fm/upload/Wszystko-o-RPM/FolderRPM.pdf, [data wejścia 7.12.2010]
77
Z danych przestawionych na rys.18 widać, że w latach 2006 – 2008 zdecydowaną
większość transakcji stanowiły transakcje pozaseryjne PMOZE, a ich wartość z roku na rok
rosła. Przełomowym rokiem był 2009 r., w którym zanotowano 4 000000 szt. sprzedaży
PMOZE_A w transakcjach pozaseryjnych, czego nie można było zauważyć w poprzednich
latach. W roku 2009 w strukturze praw majątkowych można dostrzec zarówno prawa
majątkowe w transakcjach pozaseryjnych, jak i te zawierane na sesjach RPM.
3.4. Przyszłość praw do świadectw pochodzenia energii ze źródeł odnawialnychw świetle nowych uregulowań Unii Europejskiej
Powstanie ponad sto lat temu elektroenergetyki spowodowało coraz silniejsze
uzależnienie człowieka od energii elektrycznej, która generowała rozwój poszczególnych
sektorów i gałęzi gospodarki. Wraz ze stopniowym wyczerpywaniem się energii pochodzącej
ze źródeł konwencjonalnych ludzkość zaczęła poszukiwać innych możliwości wytwarzania
energii i dostrzegła szanse w odnawialnych źródłach energii.
Prognozy pokazują, że zużycie energii elektrycznej pochodzącej z OŹE będzie wzrastać
w kolejnych latach w skali światowej, głównie w krajach rozwijających się. W 1971 roku
wynosiło 5600 Mtoe. W 2003 roku zwiększyło się prawie dwukrotnie, osiągając wartość
10 723 Mtoe. Dalsze prognozy przewidują, że w 2030 roku produkcja takiej energii osiągnie
1671 Mtoe. Oznacza to wzrost o prawie 52%, to jest ok. 1,6% rocznie94.Wzrost
wykorzystania odnawialnych źródeł energii w ogóle produkcji wytwarzanej energii
elektrycznej będzie powodowany głównie poprzez proekologiczną politykę ekip rządowych,
motywujących do wzrostu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, poprzez stosowanie
mechanizmów wspomagających takich jak np. zdefiniowane wcześniej certyfikaty.
Wraz z rosnącym zainteresowaniem i popytem na energię uzyskiwaną z OŹE niezbędne
jest dostosowanie przepisów do trendów panujących na rynkach energetycznych. Wiele
starań w tym kierunku poczyniła Unia Europejska. W kwietniu 2009 r. wprowadzono do
polskiego ustawodawstwa Dyrektywę 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania
energii ze źródeł odnawialnych95 zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywy
2001/77/WE oraz 2003/30/WE.
94K. Wiktorowski, Perspektywy rozwoju odnawialnych źródeł energii w regionie zachodniopomorskim,(w:), Rozwój polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce, pod red. J. Famielec, M. Kożuch, Wyd. UEw Krakowie, Kraków 2010, str. 217.95 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowaniastosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140/16 z 9.06.2009r, wyd. cyt.
78
W preambule Dyrektywy 2009/28/WE96 pojawia się istotny zapis z punktu widzenia
utrzymania systemów wsparcia OŹE w przyszłości. Dyrektywa co prawda nie podaje
konkretnej daty granicznej, po której system wsparcia dla OŹE miałby pozostać zniesiony,
ale prezentuje pewne wytyczne. W Dyrektywie zaleca się, aby systemy wsparcia w zakresie
rozszerzenia wykorzystania energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii
były stosowane tak długo, jak ceny energii elektrycznej na rynku wewnętrznym nie będą
odzwierciedlały pełnych kosztów, korzyści środowiskowych i społecznych wynikających
z wykorzystania tych źródeł energii. Wydaje się zatem, że decyzje o zniesieniu świadectw
pochodzenia będą podejmowane głównie na szczeblu krajowym w sytuacji kiedy ceny
energii będą odzwierciedlały zewnętrzne koszty wytwarzania i zużycia energii, w tym jeśli
jest to stosowne, koszty środowiskowe i społeczne oraz koszty opieki zdrowotnej. Dyrektywa
2009/28/WE zawiera również zapis dotyczący przyjęcia wspólnych zasad gwarantowania
pochodzenia energii. Zasady te mają dotyczyć:
wielkości źródeł wytwarzania objętych systemem gwarancji pochodzenia energii,
standaryzacji gwarancji,
trybu wystawiania, przekazywania i umarzania świadectwa pochodzenia,
częstotliwości wystawiania gwarancji pochodzenia,
danych identyfikacyjnych świadectwa pochodzenia,
organów odpowiedzialnych za system gwarancji pochodzenia,
rejestru gwarancji,
umorzenia gwarancji. (tab.20)
Tabela 20. Kierunek harmonizacji systemu gwarancji pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych
Elementharmonizowany Kierunek harmonizacji
Wielkość źródełwytwarzania objętychsystemem gwarancji
Źródła o mocy co najmniej 5 MWh
Standaryzacja gwarancjipochodzenia energii
Wydane na wniosek producenta dla standardowej jednostki 1 MWh, przy czym dlakażdej MWh wytworzonej energii wydana jest jedna gwarancja pochodzenia
Tryb wystawiania,przekazywania
i umarzania gwarancjiWyłącznie drogą elektroniczną
Częstotliwośćwystawiania gwarancji
W ciągu 3 miesięcy od zakończenia roku kalendarzowego, w którym energia zostaławytworzona
Dane identyfikacyjnegwarancji pochodzenia
Kraj wydający, niepowtarzalny numer identyfikacyjny, data wystawienia, lokalizacja,rodzaj i moc instalacji, w której energia została wytworzona, data oddania instalacji doeksploatacji, oznaczenia źródła, data rozpoczęcia i zakończenia wytwarzania energii,rodzaj gwarancji ze względu na przedmiot
96Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowaniastosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz2003/30/WE, Dz. Urz. UE L 140/16 z 9.06.2009r.
79
Organy odpowiedzialneza system gwarancji
pochodzenia
W każdym państwie tylko jeden organ. Skupienie w jednym miejscu wszystkichkompetencji związanych z prowadzeniem krajowego rejestru gwarancji pochodzenia,wydawanie gwarancji, rejestrowanie przypadków przekazywania gwarancji, umarzaniegwarancji, publikację corocznego sprawozdania o liczbie wydanych, przekazanych iumorzonych świadectw pochodzenia energii
Rejestr gwarancjiJeden w każdym państwie. Gwarancja pochodzenia może być rejestrowana w danejchwili w jednym rejestrze. Rejestracją objęte są wszystkie gwarancje należące doposzczególnych podmiotów
Umarzanie gwarancji
Wnioski składane za pośrednictwem właściwego operatora, w terminie roku od datywydania gwarancji. Gwarancja umorzona podlega rozliczeniu na poczet celu krajowegow państwie, w którym doszło do umorzenia choćby gwarancję wydano w innym państwieUE
Źródło: G. Borys, Gwarancje pochodzenia energii elektrycznej jako instrument europejskiej politykienergetycznej, (w): Wpływ idei zrównoważonego rozwoju na politykę państwa i regionów. Tom 1. Problemyogólnopaństwowe i sektorowe, pod. red. B. Poskrobki, Wyd. WSE w Białymstoku, Białystok 2009, str. 10-11
Harmonizacja gwarancji pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym
źródle energii i energii odnawialnej stosowanej w celu ogrzewania lub chłodzenia
spowodowana została nadaniem certyfikatom kolejnej funkcji – rozliczeniowej. Funkcja ta
polega na rozliczaniu indywidualnie określonych dla każdego państwa UE docelowych
całkowitych udziałów energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii.
Zgodnie z założeniami Dyrektywy 2009/28/WE każde państwo członkowskie do 31 marca
2010r. miało obowiązek przygotowania krajowego planu działań, w którym miały zostać
ujęte docelowe udziały energii pochodzącej z OŹE w 2020r. oraz środki konieczne do
osiągania powyższych celów. W celu oszacowania ogólnych limitów docelowych udziałów
energii z OŹE w 2020r. państwa członkowskie miały wyznaczyć udziały z roku 2005 –
ostatniego roku, dla którego dostępne są wiarygodne dane dla poszczególnych krajów. Dążąc
do osiągnięcia docelowych udziałów energii w 2020r. poszczególne państwa powinny
osiągnąć cele przejściowe wyznaczone dla kolejnych dwuletnich okresów, jako tzw.
orientacyjny kurs. Zasady wyznaczania celów przejściowych objętym kursem orientacyjnym
są następujące:
S2005+0,25 × (S2020 - S2005) - średni udział dla okresu 2011i – 2012
S2005+0,35 × (S2020 - S2005) - średni udział dla okresu 2013 – 2014
S2005+0,45 × (S2020 - S2005) - średni udział dla okresu 2015 – 2016
S2005+0,65 × (S2020 - S2005) - średni udział dla okresu 2017 – 201897
97 G. Borys, Gwarancje pochodzenia energii elektrycznej jako instrument europejskiej polityki energetycznej,(w): Wpływ idei zrównoważonego rozwoju na politykę państwa i regionów. Tom 1. Problemy ogólnopaństwowei sektorowe, pod. red. B. Poskrobki, Wyd. WSE w Białymstoku, Białystok 2009, str. 12
80
W celu oszacowania docelowego udziału energii odnawialnej w 2020r. Komisja
Europejska dokonała podziału zobowiązań pomiędzy poszczególne państwa UE
w następujący sposób:
takie samo tempo wzrostu udziału energii odnawialnej we wszystkich państwach
Unii Europejskiej,
różnicowanie wzrostu stosownie do wielkości wskaźnika PKB w poszczególnych
państwach.
Udział energii z OŹE w myśl Dyrektywy 2009/28/WE, powinno się obliczyć jako wartość
ostatecznego zużycia energii ze źródeł odnawialnych, podzieloną przez wartość ostatecznego
zużycia energii ze wszystkich źródeł. Ostateczne zużycie energii z OŹE w poszczególnych
państwach UE to suma:
ostatecznego zużycia energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych,
ostatecznego zużycia energii ze źródeł odnawialnych w celu ogrzewania i chłodzenia,
ostatecznego zużycia energii ze źródeł odnawialnych w transporcie.
W ten sposób osiągnięcie powyższych celów stanie się trudniejsze dla krajów, które mają
mniejsze zasoby energii odnawialnej i relatywnie wyższy cel. W związku z tym dyrektywa
zakłada wprowadzenie zbywalnych gwarancji pochodzenia w odniesieniu do energii
elektrycznej i ciepła wytwarzanego w dużej skali, aby państwa członkowskie mogły osiągnąć
te cele sposób możliwie najbardziej efektywny pod względem kosztowym.
Dyrektywa zakłada także możliwość przekazywania gwarancji między osobami
w różnych państwach unijnych, o ile dotyczą energii wytworzonych w instalacjach oddanych
do eksploatacji po dniu wejścia dyrektywy w życie, lub w związku ze zwiększeniem mocy
danej instalacji po tej dacie. Każde państwo może ustanowić system wcześniejszej
autoryzacji, ograniczający możliwość przekazywania gwarancji, o ile będzie to konieczne dla
spełnienia generalnego celu lub limitów określonych w tzw. orientacyjnym kursie, czy też
zagrażałoby bezpiecznym i zrównoważonym dostawom. Państwo musi notyfikować Komisji
Europejskiej zamiar wprowadzenia systemu autoryzacji, która podlega publikacji przez KE.
Stale rosnące zainteresowanie społeczne odnawialnymi źródłami energii motywuje
ustawodawców do ciągłego udoskonalania przepisów regulujących dostępność do
mechanizmów wspierających inwestowanie w OŹE w Polsce. W toku ewolucji przepisów
wspólnotowych zmianie ulegały przepisy prawa energetycznego w zakresie świadectw
pochodzenia. Prawo energetyczne ulegało licznym nowelizacjom na przestrzeni lat
2004 – 2009. Uchwalona przez Sejm 8 stycznia 2010 roku nowelizacja ustawy prawo
energetyczne połączyła obecny system wsparcia odnawialnych źródeł energii ze stworzonym
81
przez tę ustawę systemem wsparcia biogazu rolniczego, który szczegółowo został opisany
w rządowym dokumencie „Program Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne”.
Nowy system wsparcia (biogaz rolniczy) stworzył kolejne świadectwa pochodzenia, które
będzie wystawiał Prezes URE (kolor brązowy). Świadectwo pochodzenia dla biogazu
rolniczego jest potwierdzeniem wytworzenia oraz wprowadzenia biogazu rolniczego do sieci
dystrybucyjnej gazowej. Wspomniana ustawa wprowadziła również kolejny system wsparcia,
którego beneficjentami są wytwórcy energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji
w źródłach spalających paliwa gazowe w postaci:
metanu uwalnianego i ujmowanego przy dołowych robotach górniczych w czynnych,
likwidowanych i zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego oraz
gazu palnego uzyskiwanego z przetwarzania biomasy.
W tym przypadku Prezes URE będzie wystawiał następny rodzaj świadectw pochodzenia
dla kogeneracji (kolejny kolor – fioletowy). Została także przyjęta Dyrektywa 2006/32/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006r. w sprawie efektywności
końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady
93/76/EWG która przewiduje wprowadzenie tzw. „białych certyfikatów”98. Stworzy to ramy
prawne dla działań na rzecz wzrostu efektywności energetycznej polskiej gospodarki.
W praktyce nowy system promujący działania proefektywne będzie pod wieloma względami
powielał sprawdzone już mechanizmy promowania OŹE i kogeneracji.
Obowiązujące systemy wsparcia sprawdzają się w praktyce, co potwierdza dynamika
wzrostu nowych zainstalowanych, niekonwencjonalnych mocy wytwórczych. Największy
przyrost mocy zauważalny jest w energetyce wiatrowej. Nieco mniejszy, ale wciąż znaczący,
jeżeli chodzi o biogazownie. W najbliższej przyszłości należy spodziewać się
w szczególności budowy wielu biogazowni rolniczych, co zapowiada projekt polityki
energetycznej Polski do 2030 roku. Sprzyjać temu ma wprowadzenie wsparcia dla tego typu
inwestycji w postaci świadectw pochodzenia biogazu, na wzór już istniejących świadectw.
98G. Borys, Białe certyfikaty jako instrument podnoszenia efektywności końcowego wykorzystania energii wUnii Europejskiej, (w): Gospodarka a Środowisko, pod red. T. Borys, Prace Naukowe nr 22 UniwersytetuEkonomicznego we Wrocławiu, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2008,str. 23-32
82
ZAKOŃCZENIE
Odnawialne źródła energii są kluczowym elementem zrównoważonego rozwoju Unii
Europejskiej. Ich celem jest bowiem uzyskiwanie energii z naturalnych, powtarzających się
procesów przyrodniczych i tym samym ograniczanie eksploatacji konwencjonalnych źródeł
wykorzystujących nieodnawialne zasoby Ziemi. Ponadto, dzięki ich pozytywnemu
wpływowi na środowisko naturalne, OŹE stanowią jeden z priorytetów Wspólnoty
w zakresie prowadzonej polityki energetycznej.
Celem niniejszej pracy była identyfikacja przesłanek rozwoju oraz wskazanie narzędzi
promocji odnawialnych źródeł energii, ze szczególnym uwzględnieniem zakresu ich
wykorzystania w Polsce. Na podstawie przeprowadzonych analiz można wyciągnąć
następujące wnioski:
1) Formalną podstawą rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce są przede
wszystkim zobowiązania międzynarodowe (realizacja postanowień protokółu z Kioto)
oraz wymogi unijne (np. dyrektywa 2001/77/WE). W Polsce podstawą prawną
regulującą funkcjonowanie OŹE są z kolei założenia polityki energetycznej Polski do
2030r., Strategia rozwoju energetyki odnawialnej czy odpowiednie przepisy prawa
uchwalone przez polski parlament. To one narzucają rozwój energetyki przyjaznej dla
środowiska, która ogranicza emisję uznawanych za szkodliwe związków chemicznych
takich jak: dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki siarki, azotu czy pyłu. Dodatkowo w
Polsce przesłanką rozwoju energetyki odnawialnej jest możliwość wykorzystania
obszarów wiejskich zamieszkiwanych przez 45% ludności. W ten sposób możliwe
będzie ograniczenie panującego tam bezrobocia oraz zwiększanie dochodów
społeczeństwa i kreowanie ekologicznego wizerunku kraju;
2) Ze względu na istnienie niedoskonałości rynkowych związanych z funkcjonowaniem
OŹE, z którymi wolna gospodarka nie potrafi sobie poradzić, konieczne jest wsparcie
krajowe o charakterze horyzontalnym, sektorowym bądź regionalnym. W przypadku
odnawialnych źródeł energii jest to m.in. konieczność rozwoju odpowiednich
technologii, wysokie koszty inwestycyjne czy bariery prawno-administracyjne. Dlatego
też niezbędna jest partycypacja finansowa i odpowiednie regulacje Unii Europejskiej
oraz poszczególnych państw w budowie OŹE. Wśród narzędzi finansowych należy
wymienić przede wszystkim pomoc publiczną o charakterze inwestycyjnym
obejmującą różnego rodzaju dotacje, subwencje i pożyczki, zwolnienia z podatków,
ulgi i zwroty podatków, itd. Intensywność tej pomocy zależy przede wszystkim od
83
wielkości przedsiębiorstwa, obszaru/lokalizacji inwestycji, charakteru inwestycji itp.
Pomoc pozafinansowa obejmuje z kolei wdrożenie programów wspomagających
rozwój OŹE (np. programy operacyjne), likwidację barier administracyjnych i barier
rozwoju OŹE (np. prawne zapewnienie dostępu do sieci elektroenergetycznej,
wprowadzenie obowiązku posiadania energii ze źródeł odnawialnych w portfelu
dystrybutorów energii, identyfikację energii w zależności od źródła pochodzenia dzięki
wprowadzeniu świadectw pochodzenia i usprawnianie mechanizmu jej obrotu);
3) Istotnym z punktu widzenia finansowania odnawialnych źródeł energii podmiotem jest
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Bankiem jaki
otrzymuje największą wartość dotacji w ramach finansowania pożyczkowego z
NFOŚIGW jest Bank Ochrony Środowiska (BOŚ). Bank Ochrony Środowiska S.A.,
którego aktywność skupia się wokół preferencyjnych kredytów na zakup i rozwój
kolektorów słonecznych, pomp ciepła czy kotłowni na biomasę. Bardzo wyraźnie
widać, że liczba udzielanych kredytów na powyższe cele w latach 2004 – 2009 rośnie
gwałtownie. Natomiast znacznie mniejszym zainteresowaniem cieszą się z kolei w tym
okresie kredyty na małe elektrownie wodne i elektrownie wiatrowe, czy też na biogaz i
biopaliwa. Wartość udzielonych kredytów również rośnie i w samym tylko 2009r.
przekracza poziom 820 mln PLN, przyczyniając się do coraz większej produkcji energii
ze źródeł odnawialnych;
4) Przyglądając się pomocy publicznej w Polsce można zauważyć, że udział pomocy
horyzontalnej spadał z poziomu 50,5% w 2004 do 33,4% w 2009r., a pomocy
regionalnej rósł od 15,7% w 2004r. do 48,2% w 2009r. Mimo to w obu przypadkach
wartość udzielonej pomocy publicznej systematycznie wzrastała. W przypadku pomocy
sektorowej jej udział spadł z poziomu 32% w 2004r. do poziomu 16,5%
w 2009r., ale pod względem wartości utrzymywał się na podobnym poziomie;
5) Pomoc publiczna o charakterze horyzontalnym realizowana jest w Polsce pod kątem
ochrony środowiska, w szczególności w ochronę powietrza, a jej udział na ten cel
wzrósł z poziomu 1,1% w 2004r. do poziomu 25,6% w 2009r. Największe wsparcie
inwestycji w tym zakresie pochodzi w przypadku źródeł krajowych z: Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Banku
Gospodarstwa Krajowego (BGK), Agencji Rynku Rolnego (ARR). Z kolei wśród
źródeł zagranicznych dominują: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,
Ekofundusz, Fundusz Norweski, Program Szwajcarski. Najczęstszą formą pomocy na
84
OŹE w Polsce są przede wszystkim: dotacje, kredyty, pożyczki, dopłaty do
oprocentowania lub kapitału kredytu itd.;
6) Istotną rolę wśród programów pomocowych na rozwój odnawialnych źródeł energii
finansowanych ze funduszy Unii Europejskiej pełni Program Operacyjny Infrastruktura
i Środowisko. W ramach POIiŚ 17% funduszy (4,7 mlnd Euro) przeznaczonych zostało
na ochronę środowiska, a 6% (1,7 mld Euro) na rozwój infrastruktury energetycznej,
podniesienie energetycznej efektywności i dywersyfikację źródeł energii. Najwięcej
środków finansowych kierowanych jest do sektora transportowego – aż 70% zasobów
finansowych. W przypadku pomocy regionalnej w postaci Regionalnego Programu
Operacyjnego dla Dolnego Śląska Wodnej większościowy wkład pochodzi z funduszy
Unii Europejskiej. Przykładowo dla sektora energetyki aż 75,8% całkowitych funduszy
na ten cel pochodzi z budżetu Wspólnoty;
7) Oprócz środków z programów pomocowych Unii Europejskiej, które odgrywają
dominującą rolę w zakresie promocji odnawialnych źródeł energii na szczególną uwagę
zasługuje również Ekofundusz. Dzięki niemu od 1992r. następuje konwersja polskiego
długu publicznego wobec państw zrzeszonych w Klubie Paryskim na inwestycje
związane z ochroną środowiska. W ten sposób w latach 2004-2008 realizowano od
77 do 104 inwestycji rocznie w ochronę środowiska, m.in. w rozwój OŹE związanych
z biomasą i kolektorami słonecznymi;
8) Niezwykle ważnym i skutecznym narzędziem przyczyniającym się do rozwoju
odnawialnych źródeł energii w Polsce okazały się świadectwa pochodzenia energii
(tzw. zielone certyfikaty) dla producentów zielonej energii wydawanych przez Prezesa
Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Podnoszą one bowiem konkurencyjność produkcji
energii z OŹE, obniżają koszty wytworzenia zielonej energii oraz umożliwiają
mnożenie kapitału na kolejne inwestycje. Uzupełnieniem tego narzędzia
i istotnym wsparciem promocji odnawialnych źródeł energii są również rosnące z roku
na rok opłaty zastępcze dla producentów energii konwencjonalnej, rozwój rynku
umożliwiającego sprzedaż i obrót tymi świadectwami (np. Towarowa Giełda Energii –
TGE) oraz odpowiednie regulacje prawne np. konieczność posiadania odpowiedniej
ilości certyfikatów przez konwencjonalne przedsiębiorstwa energetyczne.
W analizowanym okresie widoczny jest wyraźny wzrost wydawanych świadectw
pochodzenia, który w 2009r. osiągnął najwyższy poziom 7057 szt. W tym czasie ich
największą ilość wydano elektrowniom wodnym (4355 szt.), wiatrowym (1716 szt.)
i elektrowniom na biogaz (724 szt.) co wskazuje na poważny rozwój energetyki
85
z odnawialnych źródeł w tych właśnie kierunkach. W tym samym czasie na podstawie
umorzeń świadectw pochodzenia można wyciągnąć wniosek, że przedsiębiorstwa
energetyczne posiadające certyfikaty pochodzenia energii decydują się na ich
akumulację oraz ich wykorzystanie w mniej korzystnym okresie. Potwierdzają to
również dane nt. praw majątkowych w Rejestrze Świadectw Pochodzenia na TGE,
które dodatkowo wskazują na wywiązywanie się przez przedsiębiorstwa energetyczne
z obowiązku posiadania odpowiedniej ilości certyfikatów. Jednoczenie okazuje się, że
dzięki istnieniu TGE istnieje możliwość otrzymania większego wynagrodzenia ze
sprzedaży certyfikatów niż w transakcjach pozagiełdowych. Oznacza to, że producenci
energii ze źródeł odnawialnych mają możliwość uzyskania większego zwrotu
z zainwestowanego kapitału, pomnożenia swoich środków oraz wykorzystania ich do
budowy kolejnych źródeł energii odnawialnej. Tym samym wyraźnie widać, że
narzędzia promocji OŹE są efektywne i przyczyniają się do osiągania zakładanych
celów. Świadczy o tym również fakt, że wkrótce zostaną prawdopodobnie
wprowadzone na rynek kolejne kolory świadectw pochodzenia.
Funkcjonujące na rynku narzędzia i mechanizmy przyczyniają się do rozwoju
odnawialnych źródeł energii w Polsce. Ekologiczne zobowiązania międzynarodowe oraz
przewidywany wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną w przyszłości powodują
konieczność utrzymywania i dalszego rozwijania tych narzędzi. Wpływ na to ma również
ogólna sytuacja gospodarcza: rosnące ceny węgla, energii elektrycznej, ograniczanie
uprawnień do emisji CO2, kolejne wymogi dotyczące udziału energii z OŹE do 20%
w 2020r., konieczność podnoszenia efektywności energetycznej, nowe przepisy itd. Mimo to
Unia Europejska zakłada, że nierynkowe wsparcie dla OŹE powinno zakończyć się
w momencie ukształtowania się takiej ceny energii elektrycznej na rynku wspólnotowym,
która będzie odzwierciedlała pełne koszty jej wytworzenia wraz z uwzględnieniem kosztów
środowiskowych i społecznych.
86
SPIS LITERATURY
1) Ambroziak A.A., Nowe wytyczne dotyczące pomocy publicznej na rzecz ochrony
środowiska, „Wspólnoty Europejskie”, Nr 3 (190), 2008,
2) Bartniczak B, Ptak M, Finanse ochrony środowiska. Wybrane problemy, Wyd. UE we
Wrocławiu, Wrocław 2009,
3) Borys B., Pomoc publiczna na odnawialne źródła energii w Unii Europejskiej, Prace
Naukowe UE we Wrocławiu, Nr 70, 2009,
4) Borys G., Gwarancje pochodzenia energii elektrycznej jako instrument europejskiej
polityki energetycznej, (w): Wpływ idei zrównoważonego rozwoju na politykę państwa
i regionów. Tom 1. Problemy ogólnopaństwowe i sektorowe, pod. red. B. Poskrobki,
Wyd. WSE w Białymstoku, Białystok 2009,
5) Borys G., Białe certyfikaty jako instrument podnoszenia efektywności końcowego
wykorzystania energii w Unii Europejskiej, (w): Gospodarka a Środowisko, pod red.
Borys T., Prace Naukowe nr 22 Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wyd.
UE we Wrocławiu, Wrocław 2008,
6) Ciszewska B., Nowicki W., Partyka M., Polskie doświadczenia realizacji programu
małych dotacji funduszu na rzecz globalnego środowiska SGP/GEF 1994-2007,
Wyd. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, 2009,
7) Chochowski A., Krawiec F. Zarządzanie w energetyce, Wyd. Dyfin, Warszawa 2008,
8) Dąbrowski P., Potencjał OZE w Polsce- geotermia, http://www.mojeopinie.pl/,
9) Graczyk A., Instrumenty wsparcia produkcji energii elektrycznej z odnawialnych
źródeł energii w Polsce, (w): Rozwój polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w
Polsce, pod red. Famielec J., Kożuch M., Wyd. Fundacja Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2010,
10) Gostomczyk W., Ekonomiczne i prawne tworzenia rynku odnawialnych źródeł
energii, Zeszyty naukowe- Instytut Ekonomii i zarządzania, Zakład Polityki
Ekonomicznej i Regionalnej Politechniki Koszalińskiej Jastrzębska G., Odnawialne
Źródła Energii i pojazdy proekologiczne, Wyd. Naukowo – Techniczne, Warszawa
2007,
11) Jóźwiak M., Wierzbowski K., System gwarancji pochodzenia energii elektrycznej ze
źródeł odnawialnych, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 2008,
87
12) Kamieniecka M., Zmiany w regulacjach podatkowych praw majątkowych ze
świadectw pochodzenia „zielonej energii”, Uniwersytet Marii Skłodowskiej Curie w
Lublinie, Lublin 2010,
13) Karwasz Z., Przychody ze sprzedaży świadectw pochodzenia energii odnawialnej
oraz nadwyżek uprawnień do emisji CO2, „Ekonomia i Środowisko” nr 1/2007,
14) Krawczyński M, Wodziński L., Formalno-prawne i ekonomiczne wspieranie rozwoju
technologii odnawialnych źródeł energii, Departament Przedsiębiorstw
Energetycznych URE, Biuletyn Urzędu Regulacji Energetyki- nr 5/2006,
15) Kuciński K., Energia w czasach kryzysu, Wyd. Dyfin, Warszawa 2006,
16) Michalski D., Mechanizmy wsparcia energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej,
„Wspólnoty Europejskie”, Nr 12 (181)/2006, nr 12,
17) Michalski D., Rozwój energetyki odnawialnej w Unii Europejskiej, „Wspólnoty
Europejskie” nr 1/2007,
18) Postuła I.,Werner A,. Pomoc publiczna, LexisNexis, Warszawa 2006,
19) Szałas M., System wsparcia OZE i rola TGE, www.tge.pl,
20) Szargut J., Zasoby energii geotermalnej w Polsce, „Gospodarka Paliwami i Energią”,
nr 7/1990,
21) Szweykowska-Muradin M., Polski system świadectw pochodzenia, „Czysta Energia”,
grudzień 2005,
22) Wiktorowski K., Perspektywy rozwoju odnawialnych źródeł energii w regionie
zachodniopomorskim, (w): Rozwój polityki ekologicznej w Unii Europejskiej i w
Polsce, pod red. Famielec J., Kożuch M., Wyd. UE w Krakowie, Kraków 2010.
88
SPIS ŹRÓDEŁ PRAWNYCH
1) Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego Rady z dnia 27 września 2001 r.
w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej
wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, Dz. Urz. UE. L52/50 z 27.09.2001r,
2) Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w
sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych,
Dz. Urz. UE L 123/42,
3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w
następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, Dz. Urz. UE L
140/16 z 9.06.2009r.,
4) Wspólnotowe wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska
naturalnego, Dz. Urz. UE 2001/C 37/03 z 03.02.2001,
5) Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska
Dz. Urz. UE C82/1 z 1.4.2008,
6) Biała księga „Energia dla przyszłości – odnawialne źródła energii”, Dz. U. C 210 z
6.07.1998,
7) Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 prawo energetyczne, Dz. U. 1997, nr 54, poz. 348,ze
zm. Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, Nr 104, poz. 708, Nr 158, poz. 1123 i Nr 170,
poz. 1217, z 2007 r. Nr 21, poz. 124, Nr 52, poz. 343, Nr 115, poz. 790 i Nr 130, poz.
905, z 2008 r. Nr 180, poz. 1112 Nr 227, poz. 1505, z 2009 r. Nr 3, poz. 11, Nr 69,
poz. 586, Nr 165, poz. 1316, Nr 215, poz. 1664 oraz z 2010 r. Nr 21, poz. 104 i Nr 81,
poz. 530,
8) Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej, Dz. U. Nr 101
poz. 1178,
9) Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych Dz. U. z 2000 r. Nr
103, poz. 1099 z póź. zm.,
10) Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorców Dz. U., Nr 141, poz. 1177; Dz. U. z 2003 r. Nr 159,
poz. 1537, Nr 188, poz. 1840, Nr 189, poz. 1850, Nr 228, poz. 2261,
11) Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - prawo energetyczne oraz ustawy
- prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 91, poz. 875,
89
12) Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy
publicznej, Dz. U. Nr 123 poz. 1291,
13) Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej Dz. U. z 2007r Nr
155, poz. 1095, z 2004, Nr 173,poz. 1807,
14) Ustawa z dnia z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - prawo energetyczne oraz
ustawy - prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 62 poz. 552,
15) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi Dz. U. Nr 183,
poz. 1538, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i Nr 157, poz. 1119 oraz z 2009 r. Nr 165, poz.
1316,
16) Ustawa z dnia 12 stycznia 2007r. o zmianie ustawy - prawo energetyczne, ustawy -
prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności Dz. U. Nr 21
poz. 124,
17) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie
dopuszczalności pomocy publicznej przeznaczonej na ochronę środowiska, Dz. U. Nr
231, poz. 1938,
18) Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie
szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje związane z
odnawialnymi źródłami energii Dz. U. Nr 98, poz. 996,
19) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sprawozdań o
udzielonej pomocy publicznej, Dz. U. z 2004 r. Nr 196 poz. 2014,
20) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 marca 2006 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie szczegółowych warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje
związane z odnawialnymi źródłami energii, Dz. U. Nr 52, poz. 380,
21) Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 października 2006 r. w sprawie ustalenia
mapy pomocy regionalnej, Dz. U. Nr 150, poz. 1402,
22) Rozporządzenie Rady Ministrów dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia
programu pomocowego w zakresie regionalnej pomocy publicznej na niektóre
inwestycje w ochronie środowiska, Dz. U. 2006 nr 246 poz. 1795,
23) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 kwietnia 2007 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie ustanowienia programu pomocowego w zakresie
regionalnej pomocy publicznej na niektóre inwestycje w ochronie środowiska, Dz. U.
Nr 76, poz. 503,
90
24) Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła
wytworzonych w odnawialnych źródłach energii, Dz. U. Nr 267, poz. 2656,
25) Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia
świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej
i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku
potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej
w odnawialnym źródle energii, Dz. U. Nr 261, poz. 2187,
26) Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia
świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej
i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku
potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej
w odnawialnym źródle energii, Dz. U.2008, Nr 156, poz. 969, z póź, zm.,
27) Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 3 lutego 2009 r. w sprawie udzielania
pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy jednostek
wytwarzających energii elektrycznà lub ciepło z odnawialnych źródeł energii, Dz. U.
Nr 21, poz.112,
28) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 października 2009r. w sprawie
udzielania pomocy publicznej na inwestycje w zakresie budowy lub rozbudowy
przedsiębiorstw produkujących maszyny i urządzenia służące do wytwarzania energii
z odnawialnych źródeł energii oraz biokomponentów i biopaliw ciekłych, Dz. U. nr
183, poz. 1431,
29) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 lutego 2010 zmieniające
rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania
i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej,
zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii
oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej
wytworzonej w odnawialnym źródle energii, Dz. U. Nr 34, poz.182.
91
INNE ŹRÓDŁA
1) Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w latach 2006-
2009,
2) Sprawozdanie z działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w 2007 roku przyjętego przez Radę Nadzorczą Uchwałą nr
52/08 w dniu 3 kwietnia 2008 r., www.nfosigw.gov.pl,
3) Raport o udzielonej pomocy publicznej przedsiębiorcom w latach 2004-2009,
http://www.uokik.gov.pl,
4) Raporty ekologiczne z lat 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2009 i 2010, BOŚ,
Warszawa,
5) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (w): Pomoc publiczna dla
przedsiębiorstw w świetle uregulowań wspólnotowych. Zasady i ograniczenia
udzielania, A. Jankowska, Wyd. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Warszawa 2005,
6) Strategia rozwoju energii odnawialnej, realizacja obowiązku wynikającego
z Rezolucji Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie wzrostu
wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa,
23 sierpnia 2001,
7) Strategia rozwoju odnawialnych źródeł energii, Ministerstwo Środowiska, Warszawa
2001,
8) Energia słoneczna ma przyszłość w Polsce, www.wnp.pl,
9) Analiza techniczna, prawna i ekonomiczna wprowadzenia zielonych certyfikatów jako
mechanizmu wspierania odnawialnych źródeł energii zgodnie z wymogami Dyrektywy
2001/77/EC, Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. Warszawa 2004, str.5,
http://www.mg.gov.pl/,
10) Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-2013,
11) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczypospolita Polska-Republika
Słowacka 2007-2013,
12) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska(województwo Lubuskie)-
Branderburgia 2007-2013 w ramach „Europejskiej Współpracy Transgranicznej”,
zatwierdzony 25 marca 2008r.,
92
13) Program Operacyjny Celu 3. „Europejska Współpraca Terytorialna-Współpraca
Transgraniczna” Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia
i Rzeczypospolitej Polskiej 2007-2013, zatwierdzony przez KE 28 marca 2008 r.,
14) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska-Saksonia 2007-2013,
zatwierdzony przez KE 5 sierpnia 2008r.,
15) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Republika Czeska-
Rzeczypospolita Polska 2007-2013, 1 października 2007 r.,
16) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska-Litwa 2007-2013,
17) Podział środków w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko,
www.funduszestrukturalne.gov.pl,
18) Fundusze Europejskie na odnawialne źródła energii, www.mrr.gov.pl,
www.funduszeeuropejskie.gov.pl,
19) Roczniki Statystyczne z lat 2004-2009,
20) Informacja 5/2009 w sprawie zwaloryzowanej jednostkowej opłaty zastępczej, jaką
należy zastosować w celu obliczania zastępczej opłaty zastępczej przy realizacji
obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust 1 i 2 ustawy-prawo energetyczne za 2009
rok, www.ure.gov.pl,
21) Rynek Praw Majątkowych, Towarowa Giełda Energii S.A. ,www.tge.pl,
22) Energia słoneczna ma przyszłość w Polsce, www.wnp.pl,
23) Instrumenty finansowe Banku Ochrony Środowiska i ocena ich efektywności,
„Efektywność systemów wsparcia wytwarzania ciepła i chłodu w odnawialnych
źródłach energii w Polsce i innych krajach”, BOŚ S.A, Warszawa 2010,
24) www.ekorozwoj.pol.lublin.pl,
25) www.tge.pl,
23) www.uokik.gov.pl,
24) www.polpx.pl/fm/upload/Wszystko-o-RPM/FolderRPM.pdf,
25) www.mg.gov.pl,
26) www. nfosigw.gov.pl,
27) www. maps.igipz.pan.pl,
28) www.acce.apsl.edu.pl,
29) www.imgw.pl,
30) www.mos.gov.pl,
31) www.oze.nfosigw.gov.pl,
32) www.undp.org.pl,
93
33) www.eur-lex.europa.eu,
34) www.cire.pl,
35) www.mos.gov.pl,
36) www.sjp.pwn.pl/szukaj/instrument,
37) www.paiz.gov.pl/prawo/odnawialne_zrodla_energii,
38) www.ekofundusz.org.pl,
39) http://isip.sejm.gov.pl/,
40) www.bosbank.pl.
94
SPIS TABEL I RYSUNKÓW
TABELE
Tabela 1. Potencjalne zasoby energii geotermalnej w Polsce.................................................13
Tabela 2. Produkcję i zużycie energii odnawialnej według źródeł wytwarzania ...................15
Tabela 3. Produkcja brutto energii elektrycznej według paliw w latach 2006 – 2008 ...........19
Tabela 4. Mechanizmy wsparcia produkcji energii pochodzącej z odnawialnych źródeł
energii w Polsce .....................................................................................................23
Tabela 5. Maksymalne poziomy intensywności dopuszczalnej pomocy publicznej na OŹE 34
Tabela 6. Ramy prawne regulujące w Polsce pomoc publiczną na odnawialne źródła energii
w latach 2002-2009................................................................................................35
Tabela 7. Wartość pomocy publicznej wg jej przeznaczenia w latach 2004 – 2009 (mln PLN)
...............................................................................................................................41
Tabela 8. Struktura pomocy publicznej wg przeznaczenia w latach 2004-2009 (w %) .........41
Tabela 9. Wartość i udział % pomocy horyzontalnej przeznaczonej na ochronę środowiska w
pomocy ogółem w latach 2004-2009....................................................................42
Tabela 10. Wartość pomocy na ochronę środowiska wg organów udzielających pomocy
publicznej w latach 2004-2009 (w mln PLN).......................................................44
Tabela 11. Wartość oraz źródła finansowania kredytów udzielonych przez BOŚ S.A. na
ochronę środowiska w latach 19991-2009...............................................................................47
Tabela 12. Efekty ekologiczne działalności kredytowej BOŚ S.A. w latach 2003-2009.......50
Tabela 13. Program operacyjny Infrastruktura i Środowisko z podziałem na działania
skierowane na wsparcie odnawialnych źródeł energii w latach 2007-2013.........54
Tabela 14. Regionalny Program Operacyjny Województwa Dolnośląskiego na lata 2007-
2013 z uwzględnieniem finansowania na energetykę (w PLN) ...........................56
Tabela 15. Dotacje z Ekofunduszu na ochronę powietrza i klimatu w latach 2004-2009......62
Tabela 16. Świadectwa pochodzenia wydane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w
rozbiciu na technologie wytwarzania w okresie od 1.01.2006 r. do 31.12.2009 r.71
Tabela 17. Wolumen energii elektrycznej oraz ilość umorzonych świadectw pochodzenia z
odnawialnych źródeł energii ..................................................................................72
Tabela 18. Bilans praw majątkowych w Rejestrze Świadectw Pochodzenia na dzień
31.12.2009r ............................................................................................................75
Tabela 19. Ceny kontaktów PMOZE i PMOZE_A w latach 2006 – 2009.............................76
95
RYSUNKI
Rysunek 1. Strefy energetyczne wiatru w Polsce .....................................................................7
Rysunek 2.Usłonecznienie względne w ciągu roku (w %).......................................................9
Rysunek 3. Rozkład zasobów energetycznych dużych rzek w Polsce ...................................11
Rysunek 4. Mapa istniejących i planowanych zakładów geotermalnych w Polsce na tle
okręgów i subbasenów geotermalnych ................................................................14
Rysunek 5. Pytanie 1: Czy Pana/Pani zdaniem korzystanie z energii odnawialnej chroni
klimat przed negatywnymi zmianami.................................................................17
Rysunek 6. Pytanie 8: Czy uważa Pan/Pani, że energia odnawialna może w przyszłości
zastąpić tradycyjne źródła energii........................................................................18
Rysunek 7. Pytanie 10: Jaką kwotę byłby Pan/Pani w stanie przeznaczyć na tego rodzaju
inwestycje ............................................................................................................19
Rysunek 8. Udział środków finansowych przeznaczonych na ochronę środowiska z
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na tle innych
instytucji udzielających pomocy w 2006 roku ....................................................45
Rysunek 9. Finansowanie ochrony środowiska przez Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej w mld zł w latach 2007 – 2009.....................46
Rysunek 10. Kredyty udzielone przez BOŚ S.A. na inwestycje związane z odnawialnymi
źródłami energii w latach 1991 – 2009 w tys. zł .................................................48
Rysunek 11. Kredyty na odnawialne źródła energii oferowane przez Bank Ochrony
Środowiska w latach 2004 – 2009 ......................................................................49
Rysunek 12. Wartość kredytów na odnawialne źródła energii oferowane przez Bank
Ochrony Środowiska w latach 2004 – 2009 w tys. zł.........................................50
Rysunek 13. Udział środków finansowych Programu Operacyjnego Infrastruktura i
Środowisko przeznaczonych dla poszczególnych sektorów (w %).....................53
Rysunek 14. Dotacje udzielone ze środków GEF w latach 2004 – 2007 (w USD)................59
Rysunek 15. Idea stosowania certyfikatów pochodzenia energii z odnawialnych źródeł
energii ..................................................................................................................68
Rysunek 16. Rola certyfikatów pochodzenia w gospodarowaniu przez producentów energią
ze źródeł odnawialnych .......................................................................................69
Rysunek 17. Udział świadectw pochodzenia energii wydanych przez Prezesa Urzędu
Regulacji Energetyki w podziale na różne technologie wytwarzania w latach
2006 – 2009 .........................................................................................................72
96
Rysunek 18. Wolumen obrotu prawami majątkowymi na Towarowej Giełdzie Energii w
latach 2006-2009..................................................................................................76
97
OŚWIADCZENIE
Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie dane, istotnemyśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownielub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całościani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne(wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.),przez nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.
..............................., dnia............................ .................................................(miejscowość) (podpis)
Załącznik do Komunikatu nr 5/2010
OŚWIADCZENIE
Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym mojejpracy dyplomowej.Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody na kopiowaniepracy dyplomowej w całości lub w części.
Brak zgody na kopiowanie nie wyklucza użycia pracy w systemie antyplagiatowym.
* niepotrzebne skreślić
..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis)
98
ZAŁĄCZNIKAnkieta dotycząca Odnawialnych źródeł energii
Płeć:Wiek:Wykształcenie:Przy wybranej odpowiedzi należy postawić krzyżyk (X). Przy każdym pytaniu należy wybrać tylko jedną odpowiedź.
Pytanie TAK ZdecydowanieTAK NIE Zdecydowanie
NIENie mam
zdania1. Czy Pana/Pani zdaniem korzystanie
z energii odnawialnej chroni klimatprzed negatywnymi zmianami?
2. Czy sądzi Pan/Pani, żewykorzystanie OŹE może wpłynąć
pozytywnie na bezpieczeństwoenergetyczne kraju?
3. Czy uważa Pan, że korzystanie zOŹE jest ekonomicznie uzasadnione?
4. Czy byłby Pan/Pani skłonny dozamontowania w swoim domu
urządzeń służących do pozyskiwaniaenergii odnawialnej?
5. Czy montaż urządzeń dopozyskiwania odnawialnych źródeł
energii powinien być dotowany?. Czy uważa Pan/Pani, że
społeczeństwo ma wystarczająco dużąwiedzę na temat zalet i wad energii
pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych?7. Czy powinny być prowadzone akcje
informacyjne i edukacyjne w tymzakresie?
8. Czy uważa Pan/Pani, że energiaodnawialna może w przyszłości
zastąpić tradycyjne źródła energii?Pompyciepła
Panelefotowoltaiczne
Kolektorysłoneczne
Biomasa(spalanie) Wiatraki
9. Który z wymienionych rodzajówenergii odnawialnej znalazłby
zastosowanie w Pana/Pani domu?0 –
5000 zł 5000 – 10000 zł 10000 –20000 zł
20000 – 30000zł
30000 złlub więcej
10. Jaką kwotę byłby Pan/Pani w stanieprzeznaczyć na tego rodzaju
inwestycje?OŹE- odnawialne źródła energii