Universiteti i Tiranës Fakulteti i Ekonomisë Departamenti ... · më dha mundësinë në...
Transcript of Universiteti i Tiranës Fakulteti i Ekonomisë Departamenti ... · më dha mundësinë në...
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
I
Universiteti i Tiranës
Fakulteti i Ekonomisë
Departamenti i Kontabilitetit
Tema: ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT
KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
Në kërkim të gradës “Doktor”
Udhëheqës i disertacionit Punuar nga:
Prof. Assoc. Irena Bogdani Msc. Brisejda Ramaj (Zenuni)
© Brisejda Ramaj (Zenuni)
Tiranë, 2018
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
II
MIRËNJOHJE
Të gjithë njerëzit lindin dhe janë të pajisur me aftësi për të bërë gjëra të mëdha dhe
për të dhënë më të mirën e tyre në fushën përkatëse nëse pranë tyre gjenden njerëzit e
duhur për t’i frymëzuar, mbështetur dhe për t’u gjendur pranë në çdo vështirësi.
Për t’u përfunduar me sukses kjo punë jo e lehtë kanë kontribuar shumë
persona dhe institucione, të cilët dëshiroj t’i falënderoj sinqerisht. Fillimisht dëshiroj
të shpreh mirënjohjen e sinqertë për të gjithë kolegët, miqtë dhe familjarët e mi, të
cilët më kanë mbështetur dhe nxitur për të realizuar këtë studim.
Falënderim në këtë kuptim meriton edhe Departamenti i Kontabilitetit, i cili
më dha mundësinë në kërkimin dhe mbledhjen e informacionit, si dhe kolegët që më
ofruan këshilla dhe vërejtje të vlefshme për çështjet shkencore e kërkimore.
Në mënyrë të veçantë dëshiroj të falënderoj udhëheqësen shkencore Prof. Assoc.
Irena Bogdani për përkushtimin, udhëzimet dhe mbështetjen e pakursyer gjatë gjithë
kësaj kohe.
Falënderoj bashkëshortin tim, Gentian Ramaj që më qëndroi pranë dhe më
mbështeti deri në finalizimin e këtij punimi doktorature. Gjithashtu, i shpreh
mirënjohjen familjes sime, prindërve të mi dhe vëllait që falë mbështetjes, inkurajimit
të tyre të përhershëm kam arritur të jem kjo që jam sot.
Në fund, por tepër të rëndësishëm, dëshiroj të falënderoj Frenk, Skerd dhe
Erik, të cilët janë motivi im përgjatë gjithë punës sime.
Këtë punim shkencor ia kushtoj familjes sime, të cilët nuk u ndalën asnjëherë me
sakrificën, inkurajimin dhe mbështetjen e dhënë pafund.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
III
Familjes sime
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
IV
© Copyright Brisejda Ramaj (Zenuni), Qershor 2018
Përmbajtja e këtij punimi është tërësisht autentike. Të gjitha të drejtat janë të
rezervuara.
DEKLARATË
Unë e nënshkruara Brisejda Ramaj (Zenuni) deklaroj në përgjegjësi të plotë që ky
punim përfaqëson punimin tim origjinal, përveç rasteve të cituara dhe referencave. Ky
punim nuk është përdorur më parë në Universitetin e Tiranës apo në universitete të
tjera.
Brisejda Ramaj (Zenuni)
Tiranë, 2018
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
V
Abstrakt
Në kushtet e zhvillimit global të ekonomisë botërore, që prej viteve 90, krahas
ndryshimeve të tjera kanë ndryshuar dukshëm edhe aftësitë që duhet të zotërojnë
profesionistët kontabël. Roli i tyre tashmë nuk kufizohet vetëm me grumbullimin,
regjistrimin dhe raportimin financiar të transaksioneve që kryejnë bizneset, por ai
është zgjeruar duke përfshirë të gjithë njësinë ekonomike dhe funksionet që kryen ajo.
Studiues të shumtë kanë vënë në dukje rëndësinë e madhe që ka për të ardhmen e
profesionit kontabël dhe cilësinë e raportimit financiar, edukimi që kryhet nga
universitetet dhe nga organizatat e profesionit kontabël. Në lidhje me këtë kontekst të
ri në të cilin veprojnë profesionistët kontabël menduam se ka ardhur koha që
programet e studimit universitar dhe ato të profesionit kontabël të vendit tonë të
përputhen me programet e edukimit të Federatës Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe
të përfshihen në to Standardet Ndërkombëtare të Edukimit. Zhvillimi i profesionit
kontabël i ndarë në zhvillim fillestar profesional dhe zhvillim të vijueshëm
profesional sipas trajtimit të realizuar nga Instituti i Zhvillimit Global të Kontabilitetit
do të shërbejë si model bazë në këtë punim. Nëpërmjet këtij punimi tregohet se si
paraqitet situata aktuale e përgatitjes së kontabilistëve në universitetet publike të
vendit tonë dhe si realizohet zhvillimi i mëtejshëm i aftësive të tyre gjatë ushtrimit të
profesionit. Gjithashtu, synohet që të analizohen SNE-të dhe të vihen në dukje
përfitimet që do të sjellë përmirësimi i kurrikulave universitare nga përfshirja e këtyre
standardeve në zgjerimin dhe plotësimin e njohurive të studentëve, si dhe në
zhvillimin e pandërprerë të aftësive të profesionistëve kontabël. Për të realizuar këto
synime, krahas të dhënave primare që do të grumbullohen në disa universitete publike
të vendit tonë do të shfrytëzohen edhe të dhëna të tjera bazuar në literaturën e vendeve
të huaja dhe do të jepen rekomandime mbi mënyrën e takimit të edukimit kontabël në
Shqipëri me standardet ndërkombëtare.
Fjalë kyç; profesioni kontabël, standarde të edukimit, programe të studimeve
universitare.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
VI
Abstract
Abilities and the utmost tasks owned by an accountant that exercises
accounting profession in the business global development have noticeably changed
since ‘90s. Accountant role can’t be limited anymore by simply collecting, registering
and financially reporting of transactions done by businesses, as it has been
transformed in something much more, by overcoming these routines and practical
functions, by being expanded and by including the whole economical unit and its
functions. According to different studies, it is emphasized that what students learn and
study in universities it is crucial for the future of accounting profession. That’ the
reason why the convergence, adaption and implementation of IES in university study
programs in professional training programs have a particular importance in
accounting profession in accordance with the educational programs of IFAC. The
development of the accounting profession divided into initial professional
development and continuing professional development according to the treatment
performed by Global Accountancy Development Institute will serve as a basic model
in this paper. So, with the help of this work, will be identified the current situation in
our country as well as the benefits offered by IES for accounting professionals
starting from knowledge expanding and improvement in universities curricula and
implementation of these standards by accounting profession organizations for a
continues development of professional abilities and competences. After analyzing the
primary data received and collected by public universities in Albania and also by
being based on secondary data, in conclusion will be given some recommendations
about the method that can be followed for the current regulations convergence for
accounting education in Albania with the international ones.
Key words: accounting profession, educational standards, and university study
programs.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
VII
PËRMBAJTJE
HYRJE .................................................................................................................................. XV
1.1 ARSYET E PËRZGJEDHJES SË TEMËS ..................................................................... XVII
1.2 KONTRIBUTI I KËTIJ PUNIMI ................................................................................. XVII
1.3 QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT .................................................................................. XVIII
1.4 LITERATURA E SHQYRTUAR ................................................................................... XX
1.5 METODOLOGJIA ................................................................................................... XXII
1.6 STRUKTURA E PUNIMIT ....................................................................................... XXIII
KAPITULLI II - RISHIKIMI I LITERATURËS MBI STANDARDET E EDUKIMIT25
2.1 KUPTIMI DHE NEVOJAT PËR SNE-të ..................................................................... 25
2.1.1 Një vështrim historik mbi zhvillimin e edukimit kontabël ....................................... 27
2.1.2 Faktorët që ndikojnë në edukimin kontabël ............................................................ 35
2.2- SNE-TË DHE KUADRI RREGULLATOR ................................................................ 36
2.2.1 Organizmat kryesorë rregullatorë të SNE-ve në botë ............................................ 39 2.2.2 Paketa e plotë e SNE-ve, versioni përfundimtar .................................................. 44
2.3 MODELET BAZË TË ZBATIMIT DHE ZBATIMIT TË STANDARDEVE TË
EDUKIMIT KONTABËL .................................................................................................... 49
2.4 RËNDËSIA E SNE-VE DHE ROLI I TYRE NË TË ARDHMEN ............................................... 55
2.5 PËRFUNDIME TË KAPITULLIT ......................................................................................... 56
KAPITULLI III: ZBATIMI I SNE-VE NË DISA VENDE TË RAJONIT BAZUAR NË
LITERATURËN E SHQYRTUAR ...................................................................................... 58
3.1 Matja nëpërmjet indeksit IZHK e zbatimit të SNE-ve në disa vende të rajonit ..... 58
3.2 EDukimi profesional dhe analiza e zbatimit të SNE-ve në disa vende të rajonit ..... 63
3.2.1 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i pajtueshmërisë në
Kosovë ............................................................................................................................. 63
3.2.2 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i pajtueshmërisë
në Rumani ........................................................................................................................ 65 3.2.3 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i pajtueshmërisë
në Republikën Ҫeke ......................................................................................................... 68
3.2.4 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i pajtueshmërisë
në Serbi ............................................................................................................................ 70 3.2.5 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i pajtueshmërisë
në Turqi ........................................................................................................................... 72
3.3 Zhvillimet historike të profesionit kontabël dhe kuadri rregullator në Shqipëri...... 75
3.3.1 Zhvillimi në kohë i profesionit kontabël ................................................................. 76 3.3.2 Klasifikimi bazuar në zhvillimin fillestar profesional dhe zhvillimin e vijueshëm
profesional në Shqipëri.................................................................................................... 80
3.4 EDUKIMI PROFESIONAL DHE ANALIZA E ZBATIMIT TË SNE-VE NË SHQIPËRI .......... 85
3.4.1 Universitetet ........................................................................................................ 86 3.4.2 Shoqatat profesionale .......................................................................................... 90
3.5 PËRFUNDIME TË KAPITULLIT ................................................................................... 92
KAPITULLI IV - METODOLOGJIA E PUNIMIT .......................................................... 94
4.1 PËRZGJEDHJA E METODOLOGJISË SË PUNIMIT ......................................................... 94
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
VIII
4.2 BURIMI I TË DHËNAVE DHE MËNYRA E MBLEDHJES SË TYRE................................... 97
4.3 PYETJET KËRKIMORE, HIPOTEZAT DHE VËRTETIMI I TYRE, TESTET E KRYERA PËR
VLEFSHMËRINË. ................................................................................................................. 105
4.4 KARAKTERISTIKAT E GRUPIT TË STUDIUAR........................................................... 110
4.4.1 Analiza e target grupit për zhvillimin fillestar profesional ............................... 110
4.4.2 Analiza e target grupit për zhvillimin e vijueshëm profesional ......................... 113
KAPITULLI V - ANALIZA DHE DISKUTIMI I REZULTATEVE............................. 116
5.1 ZHVILLIMI I EDUKIMIT PROFESIONAL NË SHQIPËRI, BAZUAR NË KËRKESAT E SNE-VE
116
5.1.1 Zhvillimi fillestar profesional sipas kërkesave të SNE-ve ................................. 116
5.1.2 Zhvillimi i vijueshëm profesional sipas kërkesave të SNE-ve ............................ 119
5.2 ANALIZA E TË DHËNAVE PËR TESTIMIN E HIPOTEZAVE DHE PËR PYETJET
KËRKIMORE. ..................................................................................................................... 122
5.2.1 Analiza e të dhënave mbi njohjen e SNE-ve ....................................................... 123
A. Niveli i njohjes së SNE-ve nga akademikët ............................................................... 124 B. Niveli i njohjes së SNE-ve në Universitetin e Tiranës dhe në universitetet e tjera ... 126
C. Niveli i njohjes së SNE-ve nga profesionistët .......................................................... 130
5.2.2 Analiza e nivelit të zbatimit të SNE-ve ............................................................. 132
A. Zbatimi i SNE-ve sipas akademikëve ................................................................. 132
B. Zbatimi i SNE-ve sipas profesionistëve kontabël .............................................. 135
5.3.3 Analiza e të dhënave mbi pranimin dhe zbatimin e SNE-ve në Shqipëri .......... 141
A. Pranim dhe zbatim i SNE1-4 ............................................................................. 141
B. Pranimi dhe zbatimi krahasimi midis Universitetit të Tiranës dhe universiteteve
të tjera .............................................................................................................................142
C. Pranimi dhe zbatimi i SNE 5-8 .......................................................................... 143
5.3.4 Analiza e të dhënave mbi evidentimin e vështirësive për zbatimin e suksesshëm
të SNE-ve në Shqipëri................................................................................................... 151
5.3 KONVERGJENCA ................................................................................................... 151
5.4.1 Të dhënat e marra nga stafi akademik mbi konvergjencën ............................... 151
5.4.2 Konvergjenca e SNE-ve midis Universitetit të Tiranës dhe universiteteve të tjera
152
5.4.3 Konvergjenca dhe analiza e të dhënave të marra nga profesionistët kontabël . 153
KAPITULLI VI - PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .......................................... 159
6.1 PËRFUNDIMET LIDHUR ME GJETJET E PUNIMIT .................................... 159
6.2 REKOMANDIMET ................................................................................................ 166
6.3 KUFIZIMET E PUNIMIT DHE MUNDËSITË PËR KËRKIME TË
MËTEJSHME ..................................................................................................................... 166
REFERENCAT ................................................................................................................... 168
ANEKSET ............................................................................................................................ 172
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
IX
LISTA E TABELAVE
Tabela 2.1: Shtyllat mbi të cilat ndërtohet indeksi i performancës kontabël .................... 37
Tabela 2.2:.Modeli bazë i thjeshtuar i edukimit në kontabilitet ........................................ 52
Tabela 2.3:Kuadri bazuar në kompetenca ......................................................................... 52
Tabela 2.4: Shtyllat bazë të edukimit kontabël .................................................................. 53
Tabela 2.5: Karakteristiket e përgjithshme të edukimit kontabël të një vendi................... 54
Tabela 3.1: Shtyllat e mëposhtme ilustrojnë kuadrin e hartimit të indeksit të performancës
kontabël dhe përshkruan nën-kolonat. .............................................................................. 60
Tabela 3.2: Përdorimi kryesor, palët e interesuara dhe përfitimi i IZHK-së identifikon
aktorët kryesorë, përdorimin e tyre të pritshëm kryesor dhe përfitimin kryesor nga
përdorimi i indeksit. ........................................................................................................... 61
Tabela 3.3: Vendet e rajonit dhe shtyllat e indeksit IZHK që zbatojnë ............................. 62
Tabela 3.4: Përzgjedhja e vendeve dhe legjislacioni që zbatojnë ..................................... 63
Tabela 3.5: Karakteristikat e edukimit kontabël ............................................................... 64
Tabela 3.6: Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit .................................... 64
Tabela 3.7: Karakteristikat e edukimit kontabël ............................................................... 67
Tabela 3.8:Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit ..................................... 67
Tabela 3.11: Karakteristikat e edukimit kontabël ............................................................. 69
Tabela 3.12: Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit .................................. 69
Tabela 3.13: Karakteristikat e edukimit kontabël ............................................................. 70
Tabela 3.14: Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit .................................. 71
Tabela 3.15: Karakteristikat e edukimit kontabël ............................................................. 73
Tabela 3.16: Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit .................................. 73
Tabela 3.17: Vendet e rajonit dhe niveli i përputhshmërisë me SNE-të ............................ 75
Tabela Nr. 4.1: Pema e ndërtimit të pyetësorit ................................................................. 98
Tabela Nr. 4.2: Lidhja e pyetjeve të pyetësorit me kërkesat e SNE 1, 2, 3, 4. ................... 99
Tabela Nr. 4.3: Lidhja e pyetjeve të pyetësorit me kërkesat e SNE 5, 6, 7, 8 .................. 101
Tabela 4.4: Pyetjet lidhur me hipotezën 1: ...................................................................... 107
Tabela 4.5: Analiza e të dhënave mbi kurrikulat e programeve mësimore në universitetet
publike.............................................................................................................................. 108
Tabela 4.6: Pyetjet lidhur me hipotezën 3 ....................................................................... 109
Tabela 5.1: Analiza përshkruese e krahasuese e programeve universitare (SNE 1-4) ... 117
Tabela 5.2: SNE-2 sipas secilit universitet ...................................................................... 117
Tabela 5.3: Zbatimi i SNE-3 ............................................................................................ 118
Tabela 5.4: Zbatimi i SNE-4 ............................................................................................ 119
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
X
Tabela 5.5 “Analiza përshkruese e krahasuese e programeve universitare me SNE-të 1-
4” ..................................................................................................................................... 120
Tabela 5.6: Zbatimi i SNE-6 ............................................................................................ 120
Tabela 5.7: Zbatimi i SNE-7 ............................................................................................ 121
Tabela 5.8: Zbatimi i SNE -8 ........................................................................................... 121
Tabela 5.9: Rezultate të testimeve statistikore të lidhjes së përgjigjeve të stafit sipas
pyetjeve për stafin në universitetin e Tiranës dhe universiteteve të tjera ........................ 128
Tabela 5.10: Rezultate të testimeve statistikore: njohja e standardeve ndërkombëtare të
edukimit (SNE) nga stafi i universiteti i Tiranës dhe universiteteve të tjera ................... 129
Tabela 5.11: Zbatimi i SNE-2 sipas të dhënave të pyetësorit .......................................... 133
Tabela 5.12: Rezultate të testimeve statistikore: vlerësimi i aftësive dhe kompetencave
kontabël (SNE 5) për anëtarët e shoqatave ..................................................................... 137
Tabela 5.13: Rezultate të testimeve statistikore: vlerësimi i aftësive profesionale dhe
kompetencave (SNE 6) për anëtarët e shoqatave ............................................................ 138
Tabela 5.14: Rezultate të testimeve statistikore: zhvillimi i vijueshëm profesional (SNE 7)
për anëtarët e shoqatave .................................................................................................. 139
Tabela 5.15: Rezultate të testimeve statistikore: vlerësimi kompetencave për
profesionistët e auditimit (SNE 8) për anëtarët e shoqatave ........................................... 140
Tabela 5.16: Vlerësimi i pikëve të zhvillimit fillestar profesional. .................................. 142
Tabela 5.17: Vlerësimi i pikëve të zhvillimit të vijueshëm profesional. .......................... 143
Tabela 5.18: Pranimi dhe zbatimi sipas 4 shtyllave për Shqipërinë ............................... 145
Tabela 5.19: Vlerësimi i pikëve të 4 shtyllave ................................................................. 145
Tabela 5.20: Rezultate të testimeve statistikore: kërkesat e hyrjes në një nga programet e
edukimit kontabël (SNE 1) ............................................................................................... 146
Tabela 5.21: Rezultate të testimeve statistikore: aftësitë profesionale ............................ 147
Tabela 5.22: Rezultate të testimeve statistikore: vlerat, etika dhe qëndrimet ................. 148
Tabela 5.23: Rezultate të testimeve statistikore: përmbajtja e programeve të edukimit
kontabël............................................................................................................................ 149
Tabela 5.24: Paraqitja e njohjes, nivelit të njohjes, pranimit dhe zbatimit të SNE-ve .... 150
Tabela 5.25: Rezultate të testimeve statistikore: konvergjenca e edukimit kontabël ...... 152
Tabela 5.26: Rezultate të testimeve statistikore: pengesat për konvergjencën globale të
edukimit të kontabilitetit .................................................................................................. 153
Tabela 5.27: Rezultate të testimeve statistikore: mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të
konvergjencës globale të edukimit të kontabilitetit për anëtarët e shoqatave ................. 154
Tabela 5.28: Rezultate të testimeve statistikore: skemat e provimit profesional ............. 155
Tabela 5.29: Rezultate të testimeve statistikore: ndikimi i SNRF-ve në edukimin kontabël
......................................................................................................................................... 156
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XI
LISTA E FIGURAVE
Figura 2.1: Mekanizmi i edukimit kontabël ................................................................. 32
Figura 2.2: Besueshmëria si karakteristikë cilësore e pasqyrave financiare .............. 41
Figura 2.3: Hartuesit ndërkombëtarë të standardeve ................................................. 42
Figura 2.4: Versioni i parë i modelit ........................................................................... 50
Figura 2.5: Vazhdim i versionit të parë të modelit global ........................................... 50
Figura 2.7: Modeli përfundimtar i edukimit kontabël ................................................. 51
Tabela 2.2:.Modeli bazë i thjeshtuar i edukimit në kontabilitet .................................. 52
Tabela 2.3: Kuadri bazuar në kompetenca .................................................................. 52
Tabela 2.4: Shtyllat bazë të edukimit kontabël ............................................................ 53
Figura 3.1: Aspektet e mjedisit kontabël ..................................................................... 59
Figura 3.2: Pikët e vlerësuara të indeksit për Kosovën............................................... 65
Figura 3.3: Pikët e vlerësuara të indeksit për Rumaninë ............................................ 67
Figura 3.4: Pikët e vlerësuara të indeksit për Italinë .................................................. 68
Figura 3.5: Pikët e vlerësuara të indeksit për Republikën Ҫeke ................................. 69
Figura 3.6: Pikët e vlerësuara të indeksit për Serbinë ................................................ 71
Figura 3.7: Pikët e vlerësuara të indeksit për Turqinë ................................................ 73
Figura 3.8: Diplomat që ofrojnë UT dhe UBT ............................................................ 87
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XII
LISTA E GRAFIKËVE
Grafiku 3.1 “Periudhat e zhvillimit të kontabilitetit në Shqipëri” .............................. 76
Grafiku.4.1: Shpërndarja e përgjigjeve të grumbulluara sipas universiteteve publike
të marra në analizë. (të dhënat në vlerë numerike paraqiten në tabelën nr. 3.1 aneksi
nr.3) ............................................................................................................................ 111
Grafiku 4.2: Shpërndarja sipas departamenteve ....................................................... 111
Grafiku 4.3:Paraqitja grafike e eksperiencës në punë .............................................. 112
Grafiku 4.4: Shpërndarja sipas fushave të mësimdhënies ......................................... 113
Grafiku 4.5: Paraqitja e profesionit .......................................................................... 114
Grafiku 4.6: Shpërndarja në % e të anëtarësuarve në shoqatat profesionale ........... 114
Grafiku 4.7:Vitet e eksperiencës në punë .................................................................. 115
Grafiku 4.8. Shpërndarja sipas çdo sektori ............................................................... 115
Grafiku 5.1: Njohja në përqindje e SNE-ve nga të anketuarit ................................... 124
Grafiku 5.2: Njohja e SNE-ve nga të anketuarit ........................................................ 124
Grafiku 5.3: Paraqitja e burimit të informacionit për njohjen e SNE-ve. ................. 125
Grafiku 5.4: Shpërndarja e llojit të mbështetjes ........................................................ 125
Grafiku 5.5: Organizmat që ofrojnë mbështetje në zbatimin e SNE-ve ..................... 126
Grafiku 5.6: Mbështetja nga organizmat rregullatorë .............................................. 126
Grafiku 5.7: Shpërndarja e njohurive për paketën e plotë të SNE-ve ....................... 127
Grafiku 5.8: Qëndrimi lidhur me rolin që luajnë anëtarët e federatës ndërkombëtare
të kontabilitetit në promovimin e SNE-ve .................................................................. 127
Grafiku 5.9: Qëndrimi lidhur me rolin e bordit të standardeve ndërkombëtare Të
edukimit kontabël në zhvillimin e SNE-ve .................................................................. 128
Grafiku 5.10:Trajnimet në të cilat kanë marrë pjesë të anketuarit ........................... 130
Grafiku 5.11: Ofrimi i trajnimeve .............................................................................. 131
Grafiku 5.12: Njohja dhe plotësimi i kërkesave të ZHVP-së ..................................... 131
Grafiku 5.13: Zbatimi i SNE-1 ................................................................................... 132
Grafiku 5.14:Grafiku i zbatimit të SNE-2 .................................................................. 133
Grafiku 5.15: Zbatimi i SNE -3 .................................................................................. 134
Grafiku 5.16: Niveli i zbatimit të SNE-4 .................................................................... 134
Grafiku 5.17: Paraqitja e zbatimit të SNE-5 në vendin tonë ..................................... 135
Grafiku 5.18: Aftësitë dhe kompetencat profesionale ................................................ 135
Grafiku 5.19: Zbatimi i SNE-6 ................................................................................... 136
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XIII
Grafiku 5.20: Paraqitja e kërkesave të SNE-7 ........................................................... 136
Grafiku 5.21: Zbatimi i SNE-7 ................................................................................... 137
Grafiku 5.22: Zbatimi i SNE-8 ................................................................................... 137
Grafiku 5.23: Paraqitja e nivelit të pranimit dhe zbatimit për zhvillimin fillestar
profesional ................................................................................................................. 141
Grafiku 5.24: Universiteti i Tiranës krahasuar me universitetet e tjera. .................. 142
Grafiku 5.25: Pikët e vlerësuara të pranimit dhe zbatimit ........................................ 143
Grafiku 5.26:Elementet e testuara në provimet profesionale. ................................... 144
Grafiku 5.27 “Pranimi dhe zbatimi i paketës së plotë të SNE-ve. ............................. 144
Grafiku 5.28: Shtyllat e edukimit kontabël në Shqipëri sipas modelit të analizës së
IZHGK-ës (Vlerësimi me pikë i secilës shtyllë) ......................................................... 145
Grafiku 5.29: Shpërndarja e përgjigjeve që lidhen me faktorët që pengojnë zbatimin e
SNE-ve........................................................................................................................ 151
Grafiku 5.30: Mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të konvergjencës globale të
edukimit të kontabilitetit ............................................................................................ 155
Grafiku 5.31: Vlerësimet neto të skemës së provimeve profesionale ......................... 155
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XIV
LISTA E SHKURTIMEVE
SNE Standardet Ndërkombëtare të Edukimit (IES)
SNA Standardet Ndërkombëtare të Auditimit (ISA)
FNK Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (IFAC)
IAKPC Instituti Amerikan i Kontabilistëve Publikë të Certifikuar (AICPA)
IEKA Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar
ZHFP Zhvillimi Fillestar Profesional (IPD)
ZHVP Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (CPD)
IZHK Indeksi i Zhvillimit Kontabël (ADI)
IZHGK Instituti i Zhvillimit Global të Kontabilitetit
BSNEK Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël (IAESB)
BNSEK
Bordi Ndërkombëtar i Standardeve të Etikës për Kontabilistët
(IESBA)
DDA Direktivat e Detyrimeve të Anëtarëve (SMO)
IKM Instituti i Kontabilistëve të Miratuar
KKK Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit
SHKMA Shoqata e Kontabilistëve të Miratuar në Angli (ACCA)
KCP Kontabilistët e Certifikuar Publikë (CPA)
SHAK Shoqata Amerikane e Kontabilistëve (AAA)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XV
HYRJE
Profesioni kontabël, tashmë është bërë mjaft i rëndësishëm për zhvillimin
ekonomik dhe stabilitetin financiar të çdo vendi. “Profesioni kontabël nxit dhe
mbështet rritjen dhe zhvillimin e biznesit në përgjithësi dhe sidomos të biznesit të
vogël e të mesëm, duke u dhënë atyre ndihmë në drejtimin strategjik e financiar dhe
ka si objektiv mbrojtjen e interesave të aksionarëve dhe të publikut që investon
kapitalin në to”.1
Në kohën tonë informacioni kontabël është më i prekshëm dhe më i dobishëm se
më parë për të gjithë përdoruesit e brendshëm e të jashtëm të tij (aksionarët,
punonjësit, menaxherët, klientët e furnitorët, huadhënësit, qeveritë, mediet dhe
publiku i gjerë). Ai është numerik dhe jepet përmes raporteve financiare vjetore dhe të
ndërmjetme.
Marrëdhëniet që vendosen midis njësive ekonomike dhe palëve të interesuara
kushtëzojnë ecurinë, progresin dhe vijimësinë e tyre. Ato mbështeten në cilësinë e
informacionit kontabël që ofrojnë bizneset dhe që përdorin të tretët. Në kohën tonë
kontabiliteti, nga një prodhues pasiv i informacionit është shndërruar në një shërbim
aktiv për menaxhimin dhe qeverisjen eficiente të bizneseve. Në vendet ku cilësia e
rregullimeve për profesionin kontabël dhe mbikëqyrja e këtij profesioni është e ulët
edhe niveli i kërkesës dhe i besimit ndaj këtij profesioni është i ulët. Ndërsa, në ato
vende ku ekzistojnë rregullime të forta për profesionin kontabël, ky profesion kryen
“jo vetëm auditimin ligjor të pasqyrave financiare, por edhe auditimin tatimor për një
kategori të caktuar të entiteteve të biznesit.2
Gjatë procesit të zhvillimit të profesionit kontabël janë krijuar organizmat
profesionalë të kontabilistëve, “të cilët kanë si qëllim t’u shërbejnë interesave të
publikut”3 duke siguruar evoluimin e profesionit dhe duke kontribuar në zhvillimin e
një ekonomie të fortë e të qëndrueshme.
Edukimi, kualifikimi dhe përvoja e profesionistëve kontabël dhe e audituesve
kanë ndikim të rëndësishëm për funksionimin e infrastrukturës financiare globale.
Palët e interesit, ku përfshihen rregullatorët, përcaktuesit e standardeve, organizatat
profesionale të kontabilitetit dhe njësitë e biznesit ofrojnë shërbime kontabël të
bazuara në gjykimin profesional.
1 Letër e drejtuar nga Ian Ball, Drejtori Ekzekutiv i IFAC-ut për Komisionin Europian, dhjetor 2010. 2 Përmirësimi i rregullimit dhe mbikëqyrjes së profesionit të audituesit kontribuon drejtpërdrejt në rritjen e besueshmërisë së
Raportimit Financiar. 3 Sipas qëndrimit të IFAC-ut, interesit të publikut i shërbehet më mirë kur ka një përshtatje dhe zbatim të qëndrueshëm të standardeve me cilësi të lartë të pranuara ndërkombëtarisht të raportimit financiar, auditimit, të sigurisë, të kontabilitetit të
sektorit publik, të edukimit kontabël dhe të standardeve etike (përfshirë dhe kërkesat e pavarësisë për audituesit) që përdoren në
përgatitjen dhe paraqitjen e informacionit financiar.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XVI
Kuadri konceptual për edukimin kontabël është zhvilluar duke marrë në
konsideratë kërkesat për kualifikimin, arsimimin e përgjithshëm dhe profesional,
trajnimin praktik dhe përvojën, si dhe zhvillimin e vazhdueshëm profesional për
kontabilistët dhe audituesit. Standardet Ndërkombëtare të Edukimit ndihmojnë në
rregullimin e profesionit kontabël dhe në rritjen e cilësisë së kualifikimit të
kontabilistëve dhe audituesve.
SNE-të (International Education Standards) sigurojnë kompetenca për
profesionistët kontabël dhe kontribuojnë në forcimin e besimit te publiku. Standardet
e edukimit janë dizenjuar dhe hartuar nga Federata Ndërkombëtare e Kontabilitetit
(International Federation of Accountants - IFA) për të arritur cilësi dhe qëndrueshmëri
në edukimin kontabël global. Ato përcaktojnë elementet thelbësore të një kontabilisti
profesionist, si dhe nevojat e vazhdueshme për edukim.
Aktualisht, vende të ndryshme kanë kërkesa të ndryshme për kualifikimin
profesional të kontabilistëve dhe audituesve, por gjithnjë e më shumë po tentohet drejt
Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit dhe rregullimeve të tjera të zbatueshme. Në
stadin e hershëm të edukimit kontabël, profesionistët e vjetër kontabël përfshijnë në
trajnimet e kontabilistëve publikë të certifikuar aspekte praktike të punës së
përditshme të kontabilitetit, pa u fokusuar mjaftueshëm tek konceptet e edukimit
kontabël.
Edukimi kontabël ka pësuar ndryshime të vazhdueshme në drejtim të
përmirësimit të tij. Megjithatë, pavarësisht ndryshimeve të herëpashershme në
kurrikulat universitare dhe në trajnimet profesionale të ofruara nga shoqatat e
kontabilistëve në botë janë drejtuar edhe kritika.
Kërkesa për cilësi të lartë të edukimit në fushën e kontabilitetit në institucionet
e arsimit të lartë është rritur dukshëm vitet e fundit krahas globalizimit të ekonomisë
botërore dhe hartimin, pranimin dhe zbatimin nga shumë vende të botës të SNRF-ve
dhe të SNKSP-ve.
Ndryshimet në mjedisin e biznesit dhe efektet e globalizimit janë ndjerë edhe në
Shqipëri. Ato kanë diktuar nevojën për përmirësimin e cilësisë së përgatitjes së
studentëve me kompetenca të përshtatshme për të përmbushur kërkesat e tregut të
punës dhe për t’i pajisur ata me aftësitë e duhura profesionale për t’u zhvilluar më tej
gjatë karrierës profesionale.
Në vendin tonë janë bërë përpjekje për të pasqyruar ndryshimet e kryera në nivel
ndërkombëtar në fushën e kontabilitetit dhe auditimit. Krijimi i organizmave të
profesioneve kontabël, si Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (1997), Instituti
i Kontabilistëve të Miratuar (2000), Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të
Shqipërisë (1998), Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (2005), zbatimi i SKK-ve dhe
SNRF-ve (2008, 2005), si dhe trajnimet e kryera prej tyre kanë ndikuar në aftësimin e
profesionistëve kontabël bazuar në edukimin e vazhdueshëm profesional të tyre.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XVII
Arsyet e përzgjedhjes së temës
Zgjedhja e kësaj teme për punimin e doktoratës është bërë mbështetur në kërkesën e
rritur në dekadat e fundit për një cilësi më të lartë në arsimin e lartë, në fushën e
edukimit në kontabilitet, e cila ka ardhur duke u thelluar krahas me globalizimin e
ekonomisë botërore dhe me hartimin, pranimin dhe zbatimin nga shumë vende të
botës të IFRS-ve dhe IPSAS-eve. Gjithashtu, procesi i zbatimit të Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet në vendet e zhvilluara, në vendet në
zhvillim dhe në vendet e rajonit tonë, si dhe tendenca pozitive e këtij procesi është një
arsye e rëndësishme që na ka shtyrë të analizojmë efektet që sjell zbatimi i këtyre
standardeve në rritjen e cilësisë së raportimit financiar e të pajtueshmërisë me
praktikat ndërkombëtare të rregullimit të profesionit kontabël. Arsye e rëndësishme
për zgjedhjen e kësaj teme është arritja në përfundime e rekomandime që të
ndihmojnë përmirësimin e edukimit kontabël në vendin tonë.
1.1 Kontributi i këtij punimi
Me anë të këtij punimi kemi synuar të japim një ndihmesë në përmirësimin e
mëtejshëm të edukimit kontabël në vendin tonë bazuar në praktikat më të mira
ndërkombëtare. Për këtë, kemi shqyrtuar fillimisht standardet ndërkombëtare të
edukimit dhe mënyrat e zbatimit të tyre në vende të ndryshme të botës duke vënë në
dukje ndikimet pozitive që kanë sjellë zbatimi i tyre. Në vijim kemi parashtruar
gjendjen aktuale të edukimit kontabël në Shqipëri, duke nxjerrë në pah reformat e
realizuara dhe studimet e kryera në fushën e edukimit kontabël. Gjithashtu, kemi
analizuar të dhënat e grumbulluara në disa universitete publike dhe organizata të
profesionistëve kontabël në Shqipëri për të dhënë një ide të qartë mbi zhvillimin
aktual të edukimit kontabël në këto universitete. Gjithashtu kemi analizuar SNE-të
dhe kemi vënë në dukje përfitimet që do të sjellë përmirësimi i kurrikulave
universitare nga zbatimi i tyre në njohuritë e studentëve, si dhe në zhvillimin e
pandërprerë të aftësive të profesionistëve kontabël nëpërmjet edukimit të
vazhdueshëm.
Ky punim trajton një problematikë të rëndësishme bashkëkohore të lidhur me
zhvillimin e profesionit kontabël në Shqipëri në përputhje me metodat më të mira në
fushën e edukimit kontabël të ofruara nga SNE-të.
Ai do të shërbejë edhe si një bazë materiale për botën akademike, kurrikulat
universitare dhe zhvillimin e vijueshëm profesional, të realitetit aktual të edukimit
kontabël bazuar në komponentët e tij të kualifikimit, edukimit dhe trajnimit të
realizuar nga universitetet dhe organizmat përkatës profesionalë. Gjithashtu, ky punim
do të jetë hapi i parë i studimit mbi zbatimin e SNE-ve dhe do të jetë si një
udhërrëfyes për studime të mëtejshme në fushën e standardeve të edukimit kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XVIII
1.2 Qëllimi dhe objektivat
Krahas pranimit dhe zbatimit nga shumë vende të botës të SNRF-ve dhe të
SNKSP-ve janë pranuar dhe po zbatohen edhe Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
në Kontabilitet. Procesi i zbatimit të këtyre standardeve paraqitet me një trend pozitiv.
Edukimi fillestar dhe zhvillimi i vazhdueshëm i profesionistëve tё kontabilitetit nё
shekullin XXI në përputhje me rregullimet e përcaktuara në SNE-të do t’i shërbejë
mjaft mirë arritjes së qëllimit të FNK-së për përhapjen e SNRF-ve dhe SNKSP-ve.
Së pari, qëllimi i këtij punimi është përcaktimi i mjedisit ku zhvillohet
edukimi dhe profesioni kontabël, karakteristikat e tyre dhe parashtrimi i përfitimeve
që ofrojnë SNE-të (International Education Standards) duke nisur fillimisht me
zgjerimin apo përmirësimin e njohurive në programet e studimit kontabël në
universitete.
Së dyti, duke vijuar me zbatimin e standardeve ndërkombëtare të edukimit nga
organizmat profesionalë kontabël për zhvillimin e pandërprerë të aftësive profesionale
(bazuar në parimin Lifelong Learning) dhe duke pasur në themelin e tij Standardet
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet, edukimi kontabël në vende të ndryshme
do të jetë i krahasueshëm me atë të vendeve të tjera dhe në përputhje me standardet e
IFAC-ut.
Në këtë këndvështrim, qëllimi i këtij punimi është të tregojë se cilat janë
përfitimet që ofrojnë SNE-të për profesionistët kontabël dhe cilat janë mënyrat e
sigurimit të tyre (nëpërmjet zgjerimit apo përmirësimit të njohurive në kurrikulat
universitare duke i përputhur ato me SNE-të, si dhe nëpërmjet aplikimit të SNE-ve
prej organizatave të profesionit kontabël për të mundësuar zhvillimin e pandërprerë të
aftësive të profesionistëve të kontabilitetit.
Së fundmi, qëllimi i punimit është të tregojë mënyrën që mund të ndiqet në
Shqipëri për të mundësuar konvergjencën e rregullimeve aktuale të edukimit kontabël
në vendin tonë me ato ndërkombëtare.
Objektivat e këtij punimi paraqiten në vijim:
1. Rishikimi i literaturës botërore në lidhje me zbatimin e Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet sipas AICPA-s dhe IFAC-ut,
gjithashtu trajtimi dhe rregullimi i edukimit kontabël sipas IZHGK-ës dhe
indeksi IZHK (shtylla e tretë - Edukimi profesional).
2. Prezantimi i mënyrave të zbatimit dhe pranimit të Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit në Kontabilitet në vendet e rajonit.
3. Përcaktimi i faktorëve që kanë ndikim në zbatimin e SNE-ve bazuar në
literaturë dhe nga përvoja e zbatimit në vendet e trajtuara.
4. Paraqitja e rregullimit aktual të profesionit kontabël dhe mundësitë e
përmirësimit të tij bazuar në rezultatet e analizës.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XIX
5. Prezantimi i mundësive të përgatitjes së programeve të qëndrueshme për të
mbështetur edukimin dhe certifikimin e kontabilistëve dhe audituesve në
përputhje me SNE-të dhe minimizimi i pengesave të hasura gjatë zbatimit të
tyre.
6. Përcaktimi i përfundimeve të punimit dhe rekomandimeve lidhur me hartimin
e një kuadri rregullator ligjor për t’u zbatuar nga organizmat për të minimizuar
vështirësitë e zbatimit të SNE-ve.
Për të përmbushur këto qëllime dhe objektiva në punim janë trajtuar disa çështje, si:
1. Paraqitja e bazuar në analizën përshkruese dhe krahasuese të mënyrës së
zbatimit të Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet në disa
vende të përzgjedhura, ku janë përfshirë vende të zhvilluara, vende të rajonit dhe
vende në zhvillim.
2. Evidentimi i faktorëve që kanë ndikim në zbatimin apo konvergjencën e SNE-
ve.
3. Përcaktimi i hapave të nevojshme për zgjidhjen e vështirësive të ndryshme që
mund të hasen gjatë procesit të zbatimit apo të konvergjencës së SNE-ve.
Trajtimi i çështjeve të mësipërme mbështetet në shqyrtimin e literaturës së studiuar.
4. Paraqitja e modeleve ekzistuese të edukimit kontabël në Shqipëri dhe e
mundësive për pajtueshmërinë, harmonizimin dhe konvergjencën e tyre me
Standardet Ndërkombëtare të Edukimit.
Trajtimi i kësaj çështjeje është kryer duke shfrytëzuar informacionin e grumbulluar
prej organizmave përkatës të vendit tonë që merren me profesionin dhe edukimin
kontabël, por edhe nga studimet e kryera prej organizmave ndërkombëtarë mbi
zbatimin e SNE-ve në Shqipëri. Gjithashtu, për këtë qëllim janë analizuar edhe të
dhëna primare të grumbulluara nëpërmjet pyetësorëve.
Lidhur me sa më lart, në punim janë parashtruar tri pyetje kërkimore:
1. Cilat janë kushtet aktuale te edukimit kontabël në vendin tonë?
Studimi i kryer për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje kërkimore ka nxjerrë në pah
situatën aktuale dhe modelet që zbatohen në vendin tonë në nivel universitar duke u
fokusuar në njohuritë e fituara nga studentët e kontabilitetit. Më pas, studimi është
fokusuar në njohuritë që kanë përfituar profesionistët kontabël të vendit tonë
nëpërmjet institucioneve dhe organizmave profesionalë. Kjo linjë studimi mbështetet
në modelet e “Zhvillimit Fillestar Profesional” (Initial Professional Development) dhe
të “Zhvillimit të Vijueshëm Profesional” (Continuing Professional Development), si
dhe në studimet e kryera nga Banka Botërore.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XX
2. Në ç’masë zbatohen Standardet Ndërkombëtare të Edukimit në nivelin
universitar dhe profesional në Shqipëri?
Kjo pyetje ka marrë përgjigje nëpërmjet kombinimit të kërkimit përshkrues me atë
analitik, nëpërmjet analizës së të dhënave të pyetësorëve.
3. Cilat janë problematikat, vështirësitë apo pengesat që mund të ndeshen
gjatë përvetësimit dhe zbatimit të SNE-ve në Shqipëri?
Studimi i kryer për t’i dhënë përgjigje kësaj pyetjeje kërkimore është mbështetur
në analizën e të dhënave të grumbulluara nga pyetësorët. Kryerja e kësaj analize ka
pasur si qëllim evidentimin e vështirësive apo të problematikave të konstatuara lidhur
me plotësimin e kushteve për zbatimin e SNE-ve, si edhe janë shpjeguar faktorët që
ndikojnë në përvetësimin dhe zbatimin e tyre në Shqipëri.
Për sa më sipër hipotezat e analizuara janë:
Hipoteza 1: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet në
nivelet akademike ndikon në zhvillimin fillestar të profesionit kontabël.
Hipoteza 2: Kurrikulat e programeve mësimore në universitetet publike në Shqipëri
sigurojnë zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të.
Hipoteza 3: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit ndikon në zhvillimin
e vijueshëm të profesionit kontabël.
1.3 Literatura e shqyrtuar
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël (angl. International
Accounting Education Standards Board) në nëntor të vitit 2001 hartoi Standardet
Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet, të cilat shënuan një etapë të re për
profesionin e kontabilistit kudo në botë. Ato sigurojnë cilësi dhe qëndrueshmëri në
edukimin kontabël dhe shërbejnë si bazë për të arritur konvergjencën e Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Auditimit në sektorin privat dhe publik. SNE-të
përcaktojnë njohuritë, vlerat, etikën dhe qëndrimet profesionale duke zhvilluar më pas
modelin e të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe e realizojnë këtë nëpërmjet organizmave
rregullatorë të profesionit kontabël.
Misioni i BSNEK-së është që nëpërmjet zhvillimit të profesionit kontabël të
kontribuojë në fuqizimin e ekonomive kombëtare dhe në këtë mënyrë t´i shërbejë
interesit publik. Për këtë qëllim, BSNEK-ja në bashkëpunim të ngushtë me palët e
interesuara ndërton dhe promovon standarde me cilësi të lartë profesionale, duke
synuar konvergjencën ndërkombëtare. Midis palëve të interesuara, universitetet dhe
institutet profesionale kanë funksione të rëndësishme në formulimin dhe zbatimin me
cilësi të lartë të standardeve globale të edukimit.
Lidhur me harmonizimin dhe konvergjencën e Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit në profesionin kontabël në Evropë e në vende të tjera janë kryer një sërë
studimesh. Këto studime kanë treguar se cili është ndikimi i tyre në ekonominë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XXI
globale dhe në unifikimin e profesionit kontabël në botë duke mbajtur në konsideratë
traditën, kulturën, sistemin ligjor dhe zhvillimin socio-ekonomik të vendeve të
ndryshme. Edukimi kontabël është një nga çështjet kryesore të zhvillimit të
profesionit, për këtë arsye studiues të shumtë janë përqendruar në këtë fushë. Në vitin
1999 është themeluar Instituti i Zhvillimit Global të Kontabilitetit (IZHGK) si pjesë e
Universitetit të Tilburgut në Holandë, qëllimi i të cilit është të ofrojë informacion
rreth edukimit të kontabilistëve dhe audituesve në nivel global. Në vitin 2002, ky
institut, në botimin e studimit të parë të tij, theksonte rëndësinë e krijimit të një rrjeti
botëror të universiteteve, organizmave monitorues, agjencive qeveritare dhe
instituteve të kontabilistëve. IZHGK-ja grumbullon të dhënat, mbi edukimin e
kontabilistëve dhe audituesve në nivel global, të cilat më pas i bën të aksesueshme për
audituesit në përputhje me SNA 6004 dhe
për të gjitha palët e tjera të interesuara.
Instituti i Zhvillimit Global të Kontabilitetit (Global Accountancy Development
Institute - GADI) ka si objektiv kryesor bashkëpunimin ndërkombëtar dhe analizën e
zhvillimit kontabël të vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim. Sipas studimit të kryer
nga IZHGK-ja, rezulton se edukimi kontabël bazuar në kompetencat dhe aftësitë
profesionale ndahet në 4 nënçështje:
1. Zhvillimi personal bazuar në SNE 1, SNE 3 dhe SNE 4
2. Edukimi Profesional kontabël, i cili trajtohet me hollësi nga SNE 2
3. Zhvillimi profesional, i cili trajtohet në SNE 5, SNE 6 dhe SNE 7
4. Kompetencat për audituesit profesionistë, të cilat trajtohen në SNE 8
Këto katër nënçështje janë analizuar në vijim të këtij punimi nëpërmjet
analizës, e cila është trajtuar në detaje në përshkrimin e metodologjisë së punimit.
Në mënyrë të përmbledhur mund të themi se shqyrtimi i literaturës tregon se
përmirësimi i edukimit kontabël përmes zhvillimit dhe zbatimit të SNE-ve ndikon në
rritjen e kompetencave të profesionistëve kontabël në nivel global dhe kontribuon në
forcimin e besimit publik tek ky profesion, duke i dhënë atij rolin që i takon në
përballjen me sfidat e vazhdueshme që shpërfaq ekonomia globale. Profesionistët
kontabël të trajnuar në vazhdimësi në drejtim të zhvillimit të qëndrueshëm të
kompetencave të tyre profesionale në bazë të SNE-ve do të sigurojnë shërbim ndaj
interesave publike duke kontribuar në ushtrimin cilësor të profesionit dhe në rritjen e
cilësisë së raportimit financiar. Standardet ndërkombëtare të edukimit në fushën e
kontabilitetit nëpërmjet politikave, rregullave dhe udhëzimeve që ato paraqesin për
edukimin dhe zhvillimin e profesionit kontabël u vijnë në ndihmë shoqatave të
kontabilistëve, rregullatorëve, punonjësve, akademikëve dhe studentëve për të
siguruar jo vetëm zhvillimin fillestar të edukimit, por edhe atë të vijueshëm.
4 International Standard on Auditing (ISA) 600: Special Considerations-Audits of Group Financial
Statements, Standardi ndërkombëtar i auditimit 600.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XXII
1.4 Metodologjia
Metodat e kërkimit janë një tërësi procedurash logjike dhe operative, të cilat
kryhen në praktikë nëpërmjet mbledhjes dhe interpretimit të të dhënave, në mënyrë që
të çojnë më tej në verifikimin e hipotezave të vendosura në planin kërkimor.5
Metodat ndahen në:
-Sasiore- prodhojnë të dhëna të sakta dhe të shprehura numerikisht. Ato janë
veçanërisht të përshtatshme për kërkime të një shtrirjeje të gjerë, për t’i trajtuar nga
një këndvështrim statistikor dhe për t’i drejtuar mbi grupet heterogjene. Midis këtyre,
një nga më të përdorshmit është kampioni, i përdorur kryesisht në pyetësorët apo
intervistat.
-Cilësore- kur prodhojnë të dhëna mbi dukuritë e përshkruara, të cilat lidhen me
grupe të kufizuara apo me individë të veçantë. Matja e këtyre dukurive nuk mund të
jetë e kufizuar nga numrat. Ajo bazohet mbi një qëndrim njerëzor cilësor, për aq kohë
sa thellohen tema delikate, të cilat prekin sferën personale të sjelljeve dhe u japin
përparësi aspekteve të ndërveprimeve të krijuara midis kërkuesit dhe objektit të
kërkimit. Midis tyre, më kryesorët janë intervista dhe vëzhgimi.
Në këtë punim mbizotëron prirja e përdorimit të asaj metode që nxjerr në pah më
mirë aspekte të ndryshme të qëllimit dhe objektivit të punimit. Ky kërkim mund të
konsiderohet një kombinim i kërkimit përshkrues me atë analitik, pasi identifikon dhe
përshkruan Standardet Ndërkombëtare të Edukimit SNE1, SNE2, SNE3, SNE4,
SNE5, SNE6, SNE7 dhe SNE8, duke përdorur teknika sasiore për mbledhjen,
analizën dhe përpunimin e të dhënave, si dhe analizon përse apo si ndodh një dukuri
dhe identifikon faktorët apo variabëlit e përfshirë.
Duke marrë në konsideratë natyrën e kërkimit dhe qëllimin e këtij punimi metodat që
do të përdoren do të jenë:
metoda sasiore nëpërmjet së cilës të dhënat e grumbulluara nga pyetësorët
janë përpunuar nëpërmjet modeleve/metodave statistikore. Pyetësori i hartuar
do të shpërndahet në nivelet e stafit akademik të disa universiteteve publike të
vendit tonë, konkretisht në Universitetin e Tiranës, Universitetin Bujqësor të
Tiranës, Universitetin e Durrësit, të Vlorës, të Korçës, të Elbasanit, të
Shkodrës dhe të Gjirokastrës.
metoda cilësore nëpërmjet së cilës do të vlerësohen të dhëna statistikore
përshkruese dhe do të testohen hipotezat statistikore bazuar në testin e
pavarësisë dhe në analizën me faktorë.
Të dhënat parësore nga stafi akademik i universiteteve publike, kontabilistëve,
financierëve dhe anëtarëve të shoqatave profesionale janë marrë nga anketimi në
5 Marrë nga faqe interneti: http://libguides.usc.edu/writingguide/methodology
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XXIII
formën e pyetësorëve6. Të dhënat e mbledhura nëpërmjet kësaj metode mund të
përdoren për të sugjeruar arsye të mundshme për lidhje të caktuara ndërmjet
variabëlve dhe për të krijuar modele të këtyre lidhjeve. Përzgjedhja e kësaj popullate
siç vërehet edhe nga literatura, është bërë me qëllim që të evidentohet së pari
zhvillimi fillestar profesional, i cili mbështetet në kurrikulat universitare dhe së dyti
zhvillimi i vijueshëm profesional, i cili sigurohet nëpërmjet anëtarësimit dhe
trajnimeve të organizuara nga shoqatat profesionale.
Gjithashtu në këtë punim do të bëhet edhe testi i dy popullatave midis Universitetit
të Tiranës si një nga universitetet me përvojë në procesin e mësimdhënies dhe
universiteteve të tjera publike në vend.
Nga sa më sipër kuptohet se burimet e të dhënave janë parësore dhe dytësore duke
pasur parasysh se qëllimi i punimit është të nxjerrë në pak gjendjen aktuale të
rregullimit të profesionit kontabël në Shqipëri dhe mënyrën e pajtueshmërisë së
modeleve ekzistuese me aplikimin e kërkesave të SNE-ve (Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit).
1.5 Struktura e punimit
Punimi është strukturuar si vijon:
Kapitulli i parë - “Hyrje” përmban një hyrje të studimit, qëllimin dhe
objektivat e studimit. Nëpërmjet një paraqitjeje të shkurtuar vjen shqyrtimi i
literaturës së studiuar duke evidentuar çështjet kryesore në lidhje me zhvillimin
fillestar e të vazhdueshëm të profesionit kontabël. Më pas vijohet me metodologjinë e
përdorur si dhe me strukturën e punimit.
Kapitulli i dytë - “Standardet e edukimit dhe studimi i literaturës” trajton
aspektin teorik të standardeve ndërkombëtare të edukimit, duke nënvijëzuar fillimisht
kuptimin dhe domosdoshmërinë e SNE-ve. Më pas vijohet me një paraqitje të
shkurtër të grupimit të plotë të SNE-ve, kuadrit rregullator dhe trupave rregullatorë të
tyre. Gjithashtu, në këtë kapitull janë paraqitur modelet e rregullimit të profesionit
kontabël, si dhe rëndësia që do të kenë në të ardhmen.
Kapitulli i tretë - “Zbatimi i SNE-ve në vende të ndryshme bazuar në
literaturën e shqyrtuar” - është shqyrtuar literatura dhe studimet e kryera rreth
përvetësimit dhe zbatimit të SNE-ve në vende të ndryshme të rajonit dhe në Shqipëri,
si dhe është kryer një analizë krahasuese duke përcaktuar se cilat janë praktikat më të
mira të zbatuara nga vendet e rajonit, të cilat janë më afër realitetit në vendin tonë.
Qëllimi i këtij kapitulli është të evidentojë pozicionin e Shqipërisë në zbatimin dhe
përvetësimin e SNE-ve kundrejt vendeve të rajonit, si edhe të evidentohet rëndësia
dhe roli i tyre në të ardhmen.
6 Një kopje e pyetësorëve gjendet në anekset e materialit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
XXIV
Kapitulli i katërt – “Metodologjia” në fillim bëhet një paraqitje e shkurtër e
metodologjive të përdorura nga studiues të ndryshëm, të cilët kanë pasur në fokus
çështjet që trajtohen në këtë punim. Në vijim trajtohet metodologjia që është përdorur
në këtë punim duke evidentuar metodat, hipotezat, përzgjedhjen e kampionit dhe
burimin e të dhënave, strukturën e pyetësorëve/intervistave të hartuara për finalizimin
e qëllimit të punimit.
Kapitulli i pestë – “Analiza e të dhënave” trajton analizën e të dhënave të
grumbulluara në universitete me synimin që të paraqitet situata e zhvillimit fillestar
profesional në universitetet publike dhe më pas kryhet analiza e të dhënave të
grumbulluara nga organizmat profesionalë me synimin që të paraqitet situata e
zhvillimit të vazhdueshëm profesional në vendin tonë. Kjo analizë shërben për të
testuar hipotezat e ngritura në punim, por edhe për t’u dhënë përgjigje pyetjeve
kërkimore të ngritura.
Kapitulli i gjashtë – “Përfundime e rekomandime” – në këtë kapitull do të
trajtohen gjetjet kryesore nga analiza e të dhënave duke përcaktuar përfundimet e
punimit. Gjithashtu për gjetjet e konstatuara në vendin tonë është bërë edhe krahasimi
me gjetjet e literaturave të studiuara në këtë punim për të kuptuar më mirë zbatimin
dhe përvetësimin e SNE-ve. Mbështetur në përfundimet e analizës krahasuese do të
jepen rekomandime dhe sugjerime në shërbim të zbatimit me sukses të SNE-ve.
Në përfundim, jepen Kufizimet e punimit, të cilat përcaktojnë çfarë nuk ka
qenë e mundur të trajtohet në këtë punim dhe që mund të plotësohet në studimet e
mëtejshme në fushën e SNE-ve.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
25
KAPITULLI II - RISHIKIMI I LITERATURËS MBI
STANDARDET E EDUKIMIT
2.1 Kuptimi dhe nevojat për SNE-të
Në letrën që i drejtonte Komisionit Europian në dhjetor të vitit 2010, drejtori
ekzekutiv i IFAC-ut, Ian Ball theksonte se “Profesioni kontabël është i rëndësishëm
në jetën e një vendi, pasi ai jep kontribut në zhvillimin ekonomik, në stabilitetin
financiar, në funksionimin eficient të tregjeve të kapitalit dhe në sektorin publik. Ai
nxit dhe mbështet rritjen dhe zhvillimin e biznesit në përgjithësi dhe sidomos të
biznesit të vogël e të mesëm, duke u dhënë këtyre ndihmesë në drejtimin strategjik e
financiar, si dhe ka objektiv mbrojtjen e interesave të aksionarëve dhe të popullsisë që
investojnë kapitalin në këto biznese.7 Gjatë procesit të zhvillimit të profesionit
kontabël janë krijuar dhe funksionojnë organizatat profesionale të kontabilistëve, të
cilat kanë si qëllim t’u shërbejnë interesave të publikut8 duke mundësuar zhvillimin e
një profesioni të fuqishëm dhe duke kontribuar në zhvillimin e një ekonomie të
qëndrueshme.
Sistemi i ekonomisë i çdo vendi mund të funksionojë normalisht nëse
drejtuesit e çdo njësie ekonomike marrin informacion të saktë dhe të shpejtë.
Informacioni që u ofron kontabiliteti drejtuesve të njësive ekonomike zë një rol të
veçantë në procesin e vendimmarrjes. Kontabiliteti siguron informacion të shpejtë, të
saktë dhe rigorozisht të dokumentuar. Ai është një shërbim i rëndësishëm që
mundëson informimin, mbikëqyrjen dhe orientimin e veprimtarisë së njësive
ekonomike në funksion të sipërmarrësve, kreditorëve, shtetit, publikut dhe cilitdo të
interesuar tjetër.
Kontabilistët përgatisin informacionin financiar, ndërsa audituesit japin siguri
mbi cilësinë e këtij informacioni. Në këtë pozicion, atyre u takon një rol shumë i
rëndësishëm në lidhje me interesin publik.
Në një studim të kryer nga Sikka dhe kolegët (2007) është vënë në dukje se
organizatat e profesionit kontabël, të cilat ofrojnë edukim kontabël gjatë gjithë jetës
kontabilistëve dhe audituesve janë të ekspozuara ndaj rreziqeve që shoqërojnë
dështimet e shoqërive të mëdha financiare, krizat dhe skandalet financiare. Në këtë
studim është shprehur mendimi se fenomenet e mësipërme janë provë e dështimit të
edukimit të vijueshëm kontabël gjatë gjithë veprimtarisë profesionale të
kontabilistëve.
- Edukimi kontabël gjatë gjithë jetës
7 Letër e drejtuar nga Ian Ball, Drejtori Ekzekutiv i IFAC, për Komisionin Europian, dhjetor 2010.
8 Sipas qëndrimit të IFAC-ut, i shërbehet më mirë interesave të publikut, kur ka një përshtatje dhe
zbatim të qëndrueshëm të standardeve me cilësi të lartë të pranuara ndërkombëtarisht të raportimit
financiar, auditimit, të sigurisë, të kontabilitetit të sektorit publik, të edukimit kontabël dhe të
standardeve etike (përfshirë dhe kërkesat e pavarësisë për audituesit) që përdoren në përgatitjen dhe
paraqitjen e informacionit financiar. IFAC position 6 - Global regulatory convergence and the
accounitng profesion, September 2012.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
26
Studentët e profilit të kontabilitetit dhe auditimit njihen me vlerat që mbart
profesioni kontabël nëpërmjet studimit të parimeve, teorive dhe praktikave kontabël,
si dhe të etikës që karakterizon këtë profesion, të cilat së bashku janë të lidhura në
mënyrë të pandashme me shkallën e zhvillimit të shoqërisë së një vendi.
Parker9 (2007) ka vënë në dukje se universitetet përqendrohen në teknikat,
rregullat, standardet e kontabilitetit dhe auditimit duke e trajtuar kontabilitetin si një
disiplinë dhe shkencë numerike. Në të gjitha ekonomitë e zhvilluara perëndimore
ekziston tendenca për t’i nxitur universitetet që t’i riorganizojnë dhe rishikojnë
kurrikulat universitare dhe programet e trajnimeve profesionale mbështetur në SNE-
të. Parker duke theksuar rëndësinë që ka profesioni kontabël për të ardhmen dhe
zhvillimin e ekonomisë së një vendi vë në dukje rëndësinë e veçantë që ka për
profesionin kontabël përputhja e programeve të studimit në nivele universitare me ato
të trajnimit profesional që realizohen nga organizmat anëtarë të FNK-së. Këta
organizma janë anëtarë me të drejta të plota në FNK (Federata Ndërkombëtare e
Kontabilitetit) dhe zbatojnë programet e saj, të cilat janë në pajtueshmëri me SNE-të.
Kompetencat profesionale dhe përgjegjësitë e ekonomistëve që ushtrojnë
profesionin kontabël kanë ndryshuar dukshëm që prej viteve 90. Roli i tyre tashmë
nuk kufizohet në regjistrimin, përmbledhjen dhe raportimin e transaksioneve (Barbera
1996; Fleming 1999; Burns dhe Scapens 2000; Blewitt 2003; Kelman 2005; Spanyi
2006). Ai i ka kapërcyer këto funksione praktike dhe përshin të gjithë njësinë
ekonomike, duke prekur delegimin e kompetencave, metodologjinë e përpunimit të të
dhënave, kontrollet dhe rezultatet e pritshme (Corrigan 1997; Albrecht dhe Sack
2000; Jackson dhe Lapsley 2003; Power 2003; Holtzman 2004; Prober 2004; Bailey
2005; Hunton, Stone dhe Wier 2005; Karr 2005; Yasin, Bayes dhe Czuchry 2005;
Abraham 2006), të cilat konsiderohen së bashku si një sistem.
IZHGK-ja ka realizuar studime në lidhje me zbatimin e SNE-ve në botë, të
cilat janë botuar në buletinet shkencore të disa universiteteve, si:
1. Universiteti i Wollongong-ut në Australi (2008), në të cilin promovohet
“Inteligjenca Emocionale” (EI) nëpërmjet përdorimit të metodave të
ndryshme të mësimdhënies, te cilat do të jenë të dobishme për studentët e
diplomuar në kontabilitet, duke rritur rolin që kryejnë kontabilistët në
zhvillimin e ekonomisë globale dhe krijimin e një avantazhi konkurrues
gjatë ushtrimit të profesionit kontabël.
2. Në vitin 2013, në Universitetin e “Tilburgut”, në Universitetin e “Leiden-
it” në Holandë dhe Universitetin e Depaul-it në SHBA janë kryer studime
për edukimin kontabël që kanë analizuar 40 vende të ndryshme, midis të
cilave përfshihet edhe Shqipëria si vend anëtar i FNK-së dhe aderues për të
qenë pjesë e Bashkimit Europian. Studimi tregon se nga të teta shtyllat ku
mbështetet edukimi kontabël sot në botë, në Shqipëri rezultojnë të zbatuara
vetëm tri prej tyre (shtylla e dytë që trajton çështje që lidhen me auditimin,
9 IES Compliance and the knowledge, skills and values of IES 2, 3 and 4 (2010) f. 11-13.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
27
shërbimet e sigurisë dhe kontrollin e cilësisë, shtylla e pestë që trajton
Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar dhe shtylla e shtatë që
trajton çështje që lidhen me qeverisjen e korporatave dhe të transparencës).
Ashtu, si çdo profesion tjetër, profesioni kontabël u përgjigjet nevojave që ka
shoqëria në një moment të caktuar të zhvillimit të saj. Për ta realizuar këtë
profesionistët kontabël duhet të kenë njohuri dhe të zotërojnë aftësi profesionale të
caktuara, të mbajnë qëndrime dhe të shfaqin etikë profesionale. Gjithashtu, profesioni
duhet të jetë i rregulluar, pasi vetëm në këtë mënyrë shoqëria dhe publiku i gjerë do të
jenë të garantuar se anëtarët e këtij profesioni do të prodhojnë rezultate të besueshme
e të dobishme. Në rrjedhën e zhvillimit të ti,j profesioni kontabël rregullohet tashmë
nëpërmjet Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit, të cilat po përdoren gjithmonë e
më shumë në vendet e ndryshme të botës. SNE-të synojnë t’u japin profesionistëve
kontabël (kontabilistëve dhe audituesve) kompetenca të caktuara nëpërmjet një
procesi të vazhdueshëm të të mësuarit dhe të zhvillimit të njohurive të tyre, i cili
shtrihet gjatë gjithë karrierës së tyre. Mësimi gjatë gjithë jetës nënkupton veprimtarinë
e të nxënit të njohurive të reja dhe të zhvillimit të atyre tashmë të përvetësuara, në
mënyrë formale ose joformale. Qëllimi i tij është shtimi i njohurive, shkathtësimi,
shtimi i vlerave, i etikës dhe i qëndrimit personal, qytetar dhe social të lidhura këto
me të ardhmen e profesionit.
2.1.1 Një vështrim historik mbi zhvillimin e edukimit kontabël
Fillesat e kontabilitetit kanë zënë vend që kur njerëzit mësuan të regjistrojnë
veprimtaritë e tyre ekonomike. Në vitin 1494 matematikani venedikas Luka Paciolo,
prezantoi për herë të parë në një libër të tij parimet bazë të regjistrimit të dyfishtë. Pas
kësaj periudhe, zhvillimi i kontabilitetit ka ecur me ritme të shpejta, si dhe metodat e
regjistrimit kontabël janë përmirësuar vazhdimisht.10
Nëpërmjet informacionit që merr nga sistemi i kontabilitetit drejtimi i njësisë
ekonomike “shikon” dhe “dëgjon” se çfarë ndodh në njësinë ekonomike, cili është
aktiviteti i saj, situata financiare dhe performanca e saj etj. Kontabiliteti, nëpërmjet
elementeve dhe koncepteve të tij, shërben për të përshkruar ngjarjet dhe fenomenet që
përbëjnë ekzistencën e biznesit të çdo lloji dhe për të komunikuar informacionin e
grumbulluar dhe përpunuar prej tij përdoruesve të ndryshëm. Pra, njësia ekonomike
“komunikon” me të tretët nëpërmjet informacionit që jep kontabiliteti. Është pikërisht
kjo arsyeja se përse kontabiliteti shpesh është karakterizuar si "gjuha e biznesit".
Historia shumëvjeçare e zhvillimit të organizatave të profesionit kontabël, e ka
burimin tek kërkesa e investitorëve publikë (furnizuesve të kapitalit) për të marrë
informacione financiare të sakta mbi shoqëritë tregtare (bizneset) ku ata investonin
kapitalet e tyre. Zhvillimi i profesionit kontabël dhe i shërbimeve të ofruara prej tij,
sollën si domosdoshmëri rregullimet e këtij profesioni dhe organizimin e anëtarëve të
10
Parimet bazë të kontabilitetit, S. Dhamo f. 38
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
28
tij në institucione që garantonin siguri ndaj publikut për shërbimet e kryera, ashtu
edhe mbrojtjen e vetë profesionistëve kontabël.
Langenderfer (1987)11
theksonte se formimi i hershëm i kontabilitetit dhe
profesionit kontabël u pasua nga Revolucioni Amerikan. Edukimi në fushën e
kontabilitetit i ka fillesat që në fund të viteve 1700 dhe në fillim të viteve 1800
ndjekur nga tradita angleze e zhvillimit të "Stazhit të punës si nxënës" ku llogaritarët e
rinj mësonin duke vëzhguar kontabilistët me përvojë.
Studiuesi Van Wyhe (1994)12
theksonte se nga fillimi i viteve 1800 deri në
vitet 1870 edukimi në fushën e kontabilitetit sigurohej nëpërmjet shkollës se mesme
tregtare. Shkollat e mesme përqendroheshin në kurse përgatitore dhe trajnime për
kontabilistët në veprimtaritë e biznesit. Me fillimin e industrializimit të proceseve të
punës, të rinjtë u dhanë rëndësi arsimimit në qytet, kjo me qëllim të rrisnin aftësitë e
tyre për drejtimin e bizneseve (fermave), gjë që realizohej duke marrë trajnime ose
duke ndjekur shkollën e biznesit. Van Wyhe theksonte se regjistrimi në shkolla po
rritej me shpejtësi dhe studentët nuk kishin barriera për t’u arsimuar. Gjithashtu, ai
vinte në dukje se fleksibiliteti i shkollave tregtare mundësonte që studentët t'u
përgjigjeshin shpejt ndryshimeve ekonomike e veçanërisht tregut të punës.
Studiues të tjerë, si Flesher, Miranti dhe Previts (1996)13
kanë vënë në dukje
se si filluan të rriteshin ekonomitë e industrializuara gjë që ndikoi në rritjen e
likuiditetit të bizneseve. Autorët theksonin se ndryshimet në ekonomi krijuan një
mjedis më të ndërlikuar që kërkonte njohuri të specializuara të profesionistëve në
fushën e kontabilitetit.
Në vitin 1887, u formua organizata e parë profesionale e kontabilistëve në
SHBA, e cila mori emrin Shoqata Amerikane e Kontabilistëve Publikë (American
Association of Public Accountants - AAPA). Detyra kryesore e kësaj shoqate ishte
rregullimi i profesionit kontabël. Në vitin 1986, Komiteti Bedford14
i Shoqatës
Amerikane të Kontabilitetit shqyrtoi detyrat e profesionistëve kontabël dhe edukimin
kontabël gjatë periudhës 1925-1985. Në një raport të tij theksohej se edukimi në
kontabilitet mbetej në thelb i pandryshuar, pavarësisht ndryshimeve të shumta gjatë
gjashtëdhjetë viteve.
Nelson, në studimin e tij të vitit 1995, nënvijëzoi vështirësitë që shoqëronin
ndryshimet që po ndodhnin në fushën e profesionit kontabël dhe që tashmë ishin bërë
të njohura në Raportin Bedford të vitit 1986. Këto vështirësi u përcaktuan si më
poshtë:
11
Journal of Higher Education Theory and Practice vëll. 12(1) 2012 f. 119 paragrafi 3 12
Van Wyhe, G. (1994). The Struggle for Status. New York: Garland Publishing 13
Flesher, D., Miranti, P., & Previts, G. (1996). The First Century of the CPA. Journal of Accountancy,
182(4), 51-56. 14
Bedford, N., & Shenkir, W. (1987). Reorienting Accounting Education. Journal of Accountancy,
164(2), 84-89.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
29
Ndryshimi është i kushtueshëm, pasi ishte e vështirë të siguroheshin
financime për çdo shkollë të një shteti.
Zgjerimi i njohurive bazë dhe provimi për t’u certifikuar me titullin
Kontabilist i Certifikuar Publik (KCP) u identifikuan si pengesë për ndryshim,
sepse shumë akademikë do të detyroheshin t'u mësonin studentëve çdo rregull
të ri teknik. Përveç kësaj, rregullat e reja do të testoheshin në provimet për
marrjen e titullit KCP ( i detyrueshëm për zhvillimin e vijueshëm profesional).
Varësia ndaj teksteve shkollore. Akademikët përqendroheshin më tepër në
tekstet shkollore, të cilat në vetvete nuk pasqyronin rregullat e reja.
Akreditimi kërkon që një shkollë të ketë një plan-program të strukturuar dhe
të njëtrajtshëm. Kjo mund të shërbejë si pengesë për eksperimentimin e
kurrikulave të reja. Autori thekson se shkollat nuk kanë gjithmonë liri për të
ndryshuar kurrikulën. Ekzistojnë agjenci shtetërore të licencimit që
përcaktojnë se cilat lëndë duhet të ndjekë një student dhe kjo situatë është e
vështirë për t’u ndryshuar.
Mjedisi gjithnjë e më kompleks i biznesit. Çështje të tilla komplekse si
kontabiliteti për derivativët nuk lënë kohë të mjaftueshme për të vlerësuar
aftësitë e tjera të stafit akademik. Strait & Bull (1992) në studimin e tyre
theksojnë se struktura e shpërblimit për stafin akademik të universiteteve
duhet të jetë motivuese duke ndikuar në performancën akademike dhe
kërkimore shkencore.
Në studimin e W. Steve Albrecht dhe Robert J. Sack (2000) theksohej rëndësia e
ndryshimeve në edukimin kontabël. Ky studim ishte rezultat i bashkëpunimit
ndërmjet Shoqatës Amerikane të Kontabilistëve15
, Institucionit Amerikan i
Kontabilistëve Publikë të Certifikuar 16
(Organizatës profesionale të Kontabilistëve të
Certifikuar Publikë), Instituti i Kontabilistëve të Drejtimit (shoqatat dhe korporatat
profesionale të kontabilitetit) dhe pesë kompanive më të mëdha ndërkombëtare të
KCP-së. Studimi u realizua si përgjigje ndaj nevojës për ndryshime në profesionin
kontabël, duke evidentuar çështjet e mëposhtme:
1. Numri dhe cilësia e studentëve në fushën e kontabilitetit po binte me shpejtësi,
nisur nga perceptimi se një diplomë në kontabilitet është më pak e vlefshme se
një diplomë në degët e tjera të ekonomisë.
2. Nëse do t’u jepej përsëri mundësia kontabilistëve të përzgjidhnin fushën e
studimit ata nuk do të ndiqnin të njëjtën degë.
3. Drejtuesit kontabël dhe kontabilistët besonin se strukturat edukuese aktuale
kanë nevojë për përditësim dhe modifikime themelore.
15
American Accounting Association (AAA) 1986. Committee on the Future Structure, Content, and
Scope of Accounting Education (The Bedford Committee). 16
AICPA -The American Institute of CPAs, i ashtuquajturi Komiteti Elliott.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
30
Autorët kërkuan ndryshimet e mëposhtme:
Stazhierët të përcjellin te trajnuesit nevojën për t’u pajisur me leksione që kanë
lidhje me zhvillimet më të fundit të biznesit, duke përfshirë teknologjinë,
globalizimin dhe etikën.
Duhet të përdoren metoda të ndryshme të mësimdhënies për të përforcuar
aftësitë e studentëve për të punuar në grup.
Duhet të përdoren gjithnjë e më shumë detyrat në teknologjinë e
informacionit, për të zgjeruar aftësitë kompjuterike të studentëve.
Deri në vitin 2002, G. Karreman studioi ndikimin e globalizimit në edukimin
kontabël, klasifikimin dhe analizën krahasuese. Skandalet e vitit 2002 dhe akti i
Sarbanes-Oxley rritën ndjeshëm kërkesën për profesionistë kontabël.
Ndryshe nga përcaktimi i bërë në raportin e Komitetit të Shoqatës Amerikane të
Kontabilitetit, autorët Russell & Smith (2003)17
në një studim të tyre theksonin se
profesioni kontabël është duke pësuar ndryshime të rëndësishme. Drejtuesit kryesorë
të Big 8 (tani Big 4) hartuan një raport me titullin "E ardhmja e edukimit për
profesionistët kontabël të suksesshëm”, i cili vinte në dukje rëndësinë e profesionit
dhe mundësitë për ta përmirësuar atë.
Alhashim & Weiss (2004)18
theksonin se Komiteti Bedford vuri në dukje se
programet mësimore që ndiqnin studentët duhej të rishiheshin pasi temat e trajtuara
nuk përshtateshin me kërkesat dhe nevojat që kishte tregu për njohuritë e
profesionistëve. Ato duhet të përfshinin njohuri më të zgjeruara dhe të rrisnin aftësitë
e kontabilistëve për t’u përshtatur me mjedisin social dhe zhvillimin ekonomik të
vendit.
Në vitin 2005, G. Karreman dhe Phelps hartuan një projekt pilot në bashkëpunim
me USAID, në të cilin evidentuan Rezultatet e Edukimit Global në Kontabilitet të
bazuara në anketime cilësore të vetëvlerësimit për nëntë vende të Ballkanit dhe
pengesat në zbatimin e SNE-ve. Raporti ishte një analizë e këtyre pengesave, të cilat
shiheshin si perspektiva të zhvillimit.
Merino (2006)19
pohonte se duhet të ndodhnin skandale si ai i Enronit për të pasur
rregullime ligjore që do të risillnin në vëmendje edukimin kontabël. Autorët Dosch &
Wambganss (2006)20
vinin në dukje se dështimi i kompanive “dot-com” ndikoi në
zbehjen e rolit të profesionit kontabël duke e bërë atë më pak tërheqës për studentët e
rinj.
17
Russell, K & Smith, C. (2003). Accounting Education's Role in Corporate Malfeasance: It's Time for
a New Curriculum. Strategic Finance, 85(6), 46-51. 18
Alhashim, D., & Weiss, E. (2004). Recent Developments in Accounting Education and the Future of
the AICPA 150-Hour Requirement. International Journal of Commerce & Management, 14(1), 19-27. 19
Merino, B. (2006). Financial Scandals: Another Clarion Call for Educational Reform - A Historical
Perspective. Issues in Accounting Education, 21(4), 363-381 20
Dosch, R., & Wambganss, J. (2006). The Blame Game: Accounting Education is Not Alone. Journal
of Education for Business, 81(5), 250-255.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
31
Në vitin 2007, G.Karreman21
dhe studiues të tjerë publikuan “Tendencat e
Edukimit Global në Kontabilitet”, një përditësim pesëvjeçar i zhvillimeve në
edukimin kontabël (Karreman, 2007), i cili tregon se midis SNE-ve dhe zbatimit të
tyre në kurrikulat universitare në vende të ndryshme ekzistojnë diferenca. Gjithashtu
ai konstatoi se "Procesi i zbatimit në mënyrë të njëtrajtshme i standardeve të edukimit
në nivel global është një detyrë e vështirë "(2007, f. 3).
Në vitin 2011, u publikua raporti mbi një projekt tjetër të financuar nga
USAID-i, i titulluar "Matja e performancës kontabël dhe arritjet në shkallë vendi”. Në
këtë raport u përcaktua një tregues i quajtur “Indeksi i Zhvillimit të Kontabilitetit” -
IZHK22
(Phelps, 2011).
Ky indeks përfshin 8 shtyllat kryesore ku mbështetet zhvillimi i profesionit
kontabël bazuar në kërkesat e FNK-së dhe Deklaratës së Anëtarësimit (Statements of
Membership Obligation - SMO). Kuadri rregullator, ligjor dhe institucional rrit
kompetencat e profesionistëve dhe anëtarëve të shoqatave kontabël. Autorët e këtij
raporti i pranojnë kufizimet e projektit pilot, duke theksuar se kërkohen studime të
mëtejshme dhe zhvillimi i tij me rreptësi akademike. Matja e nivelit të zhvillimit të
edukimit kontabël kërkon një kuptim të qartë të etapave të zhvillimit, të cilat përdoren
gjerësisht nga organizatat për të krahasuar elementet e performancës, për të
identifikuar mangësitë dhe për të zhvilluar objektiva të përmirësuar.
Zhvillimet ekonomike dhe ato në fushën e profesionit kontabël në botë
synonin rritjen e cilësisë së informacionit dhe sigurimin e krahasueshmërisë. Si
rrjedhim, u krijuan një tërësi rregullash dhe parimesh të pranuara në përgjithësi dhe u
konkretizuan standardet e edukimit në fushën e kontabilitetit. BSNEK-ja krijoi
grupimin e SNE-ve për t’u ofruar profesionistëve një pikënisje për të mbikëqyrur në
mënyrë të vazhdueshme ecurinë e punës së tyre. Ky proces përbënte një rishikim
sistematik të inputeve, të përpunimit dhe outputeve të edukimit kontabël të vendeve
në krahasim me Deklaratën e detyrimeve të Anëtarëve (SMO 2). Ky raport hulumtues
përdor një kornizë krahasuese për të identifikuar mangësitë që ekzistojnë midis
Standardeve Ndërkombëtare të Edukimeve të miratuara dhe atyre të zbatuara.
Aktualisht SNE-të krijojnë një bazë rregullatore jo vetëm për hyrjen në profesionin
kontabël, por edhe për të siguruar kualifikimet e profesionit në vijimësi.
Për të siguruar një nivel të caktuar unifikimi të profesionit kontabël në vende
të ndryshme, Standardet Ndërkombëtare të Edukimit përqendrohen tek harmonizimi
dhe konvergjenca. Qysh prej vitit 2013, vendi ynë është përfshirë në nismën e
promovimit të zhvillimit të edukimit kontabël në përputhje me Standardet
Ndërkombëtare të Edukimit dhe kërkesat e Direktivës së Auditimit Ligjor të
21
Karreman, G, Ahern, J, Kuijl, JG, Marrian, I 2007. GAE 2007 Trends in Global Accounting
Education, Royal NIVRA, Amsterdam. 22
Accountancy Development Index (ADI) është një indeks që merr për bazë disa faktorë që lidhen me
mjedisin kontabël ku operojnë bizneset dhe profesionistët duke i kombinuar dhe shprehur nivelin e
zbatimit të SNE-ve.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
32
Bashkimit Evropian për kualifikimet profesionale, në nivel universitar dhe në
zhvillimin e vazhdueshëm profesional. Kjo është mundësuar nëpërmjet programeve të
bashkëpunimit me Bankën Botërore - REPARIS dhe Qendrës së Reformave për
Raportimin Financiar.
Një sistem i fortë i edukimit kontabël përmirëson kompetencat e
profesionistëve kontabël dhe kontribuon në rritjen e besimit dhe të cilësisë së punës së
tyre. Qëndrueshmëria ekonomike është çelësi për t’i dhënë fund varfërisë dhe për të
rritur profesionalizmin në të gjitha vendet e botës. Ekonomitë në rritje krijojnë vende
pune, gjenerojnë të ardhura, sigurojnë përfitime sociale dhe tërheqin investitorë.
Qëllimi i strategjive të zhvillimit është kryerja e përpjekjeve për të përmirësuar
klimën e biznesit, për të rritur financimin, për të forcuar sektorin financiar dhe për të
nxitur rritjen e sektorit privat.
Funksionimi efikas i tregjeve dhe rritja e ekonomisë kërkojnë informacion
financiar të besueshëm, të kuptueshëm, të rëndësishëm dhe të krahasueshëm.
Informacioni financiar me cilësi të lartë mbështetet në sistemet e qëndrueshme të
edukimit që zhvillojnë dhe përmirësojnë kompetencat e profesionistëve kontabël.
Programet e mirëstudiuara të edukimit kontabël përfshijnë kompetencat teknike,
aftësitë dhe vlerat profesionale, etikën dhe qëndrimet.
Mekanizmi i funksionimit të edukimit kontabël mbështetur në përvojat më të
mira
Në figurën nr. 2.1 në vijim paraqitet në mënyrë skematike mekanizmi i
funksionimit të edukimit kontabël mbështetur në përvojat më të mira mbi edukimin, i
përcaktuar në përmbledhjen e praktikave të mira nga Banka Botërore.
Figura 2.1: Mekanizmi i edukimit kontabël
Burimi: Accountancy Education a collection of good practices
23
23 Marrë nga: Centre for Financial Reporting Reform Governance Global Practice,
Accountancy Education a collection of good practices, Albania, Bosnia and Herzegovna,
Kosovo, Macedonia FYR, Montenegro and Serbia, The World Bank, f. 3 viti 2017.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
33
Programet e studimit në kontabilitet përfshijnë kompetenca teknike, aftësi
profesionale dhe qëndrimet, vlerat dhe etikën profesionale.
Edukimi fillestar kontabël përfshin të gjitha kualifikimet që duhen të
përfundojnë kontabilistët që synojnë të fillojnë karrierën e tyre: arsimin e
përgjithshëm (p.sh., shkolla e mesme, universiteti), edukimi profesional kontabël (i
organizuar nga shoqatat profesionale të kontabilitetit, krijimi i përvojës praktike pranë
një kontabilisti ose audituesi të kualifikuar) dhe së fundi, nënshtrimi ndaj një
vlerësimi formal të kompetencave të nevojshme teknike, aftësive profesionale,
vlerave profesionale, etike dhe qëndrimeve.
Vijueshmëria e edukimit përfshin mësimin dhe zhvillimin e kompetencave
teknike, aftësive profesionale, vlerave profesionale, etikës dhe qëndrimeve, gjatë
karrierës se një kontabilisti. Këto programe edukimi janë thelbësore, jo vetëm për të
siguruar kompetencat e profesionistëve kontabël, por edhe për të forcuar besimin e
publikut dhe palëve të interesuara në punën e tyre.
Nga studimi i publikuar nga BB (2017) për reformën e raportimit financiar
(CFRR) në lidhje me edukimin kontabël, një përmbledhje e praktikave të mira ku
përfshihen Shqipëria, Bosnjë-Hercegovina, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia
për vendet e marra në analizë janë identifikuar praktikat më të mira të universiteteve
dhe organizmave profesionalë kontabël si vijon:
1. Fokusimi në eksperiencën praktike
2. Realizimi i mësimit gjatë gjithë jetës
3. Vlerësimi i kompetencave profesionale
4. Mbështetja e një mjedisi cilësor të të mësuarit
5. Bashkëpunimi dhe partneriteti
Lidhur me fokusimin në eksperiencën praktike në përmbledhjen e praktikave
të mira nga Banka Botërore janë renditur një sërë shembujsh për vendet e marra në
analizë. Gjithashtu, janë dhënë këshilla që mund të zbatohen si nga universitetet
ashtu edhe nga organizmat profesionalë kontabël për të përmirësuar mësimdhënien
teorike dhe për të intensifikuar kërkesat lidhur me eksperiencën praktike, ndër të cilat
mund të përmendim:
Përfitimi i përvojës praktike nga kandidatët që diplomohen.
Krijimi dhe lehtësimi i mundësive për stazh për studentët.
Formalizimi dhe ndërthurja e njohurive të përfituara në programin e studimit
me eksperiencën reale të një biznesi lidhur me aftësitë dhe njohuritë që i
duhen një studenti të sapodiplomuar.
Rekrutimi i studentëve të talentuar në firmat e kontabilitetit nëpërmjet
marrëveshjeve të bashkëpunimit.
Krijimi i mundësive për punësim i studentëve duke shërbyer si mjet për
lidhjen e punëkërkuesve dhe punëdhënësve.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
34
Sigurimi i mjeteve dhe udhëzimeve për kandidatët dhe mbikëqyrësit për
zhvillimin e aftësive praktike, siç janë zhvillimi i kompetencave edhe aftësive.
Përdorimi i materialeve trajnuese për të vlerësuar zhvillimin e cilësisë e
përvojat e punës.
Marrja e komenteve nga punëdhënësit, biznesi ose organizatat mbështetëse për
të siguruar që të plotësohen mangësitë në aftësitë e përfituara nëpërmjet
kualifikimeve.
Vendi ynë lidhur me këtë praktikë ka një eksperiencë të mirë pasi vlerësohet se
programet e studimit në Universitetin e Tiranës, Fakulteti i Ekonomisë përfshijnë
lëndë, të cilat përforcojnë njohuritë praktike për të gjithë studentët duke aplikuar
njohuritë teorike në situata reale.
Lidhur me realizimin e të mësuarit gjatë gjithë jetës besueshmëria lidhet me
cilësinë e shërbimeve që japin profesionistët kontabël, të cilët duhet të ofrojnë një
shërbim efektiv dhe cilësor për të fituar dhe mbajtur biznesin dhe për të ruajtur
besimin e klientëve të tyre. Ata kanë një detyrim etik ndaj klientëve, punëdhënësve
dhe palëve të tjera të interesit për të ndërmarrë punën e tyre me kujdesin dhe vullnetin
e duhur. Duke u angazhuar në aktivitetet e ZHVP-së, profesionistët vazhdojnë të
mësojnë gjatë gjithë karrierës së tyre për të ruajtur dhe përmirësuar aftësitë e tyre në
mënyrë që cilësia e punës të mbetet në nivele të larta dhe njohuritë e tyre të
përditësuara. Vendi ynë sipas kësaj ndarjeje trajtohet si një vend më praktikë të mirë
ku kandidatët duhet të kenë 3-5 vite eksperiencë pune në profesion për të fituar të
drejtën e licencimit. Bordi mbikëqyrës i IEKA-s shqyrton dhe vlerëson rezultatet e
testimit, gjithashtu ai kontrollon dhe mbikëqyr procedurën e testimit për titullin
auditues ligjorë.
Vlerësimi i kompetencave profesionale, kontabilistët profesionistë duhet të
plotësojnë një nivel të lartë të kërkesave lidhur me kompetencat profesionale të
përbëra nga njohuritë teknike, aftësitë vlerat dhe qëndrimet profesionale. Në mënyrë
që të mbrojë interesin e publikut dhe të rrisë besueshmërinë, profesionistët duhet të
kualifikohen dhe praktikohen për të fituar aftësitë dhe kompetencat e duhura sipas
SNE-6. Lidhur me vlerësimin e kompetencave profesionale për vendin tonë nuk ka
shembuj të praktikës së mirë.
Mjedisi cilësor i të mësuarit është thelbësor për arritjen e përsosmërisë në
edukim. Mjedisi i të nxënit duhet të mbështesë të gjithë studentët në procesin e tyre
të të mësuarit dhe të ketë burime dhe infrastrukturë të përshtatshme. Rezulton se
Fakulteti i Ekonomisë në Universitetin e Tiranës ka një raport të ulët
pedagog/student. Realizimi i një raporti optimal pedagog për student (i ulët) ka disa
përfitime: pedagogët menaxhojnë më së miri orën e mësimit; Kanë më shumë kohë
në dispozicion për t’i kushtuar studentit, e cila është thelbësore për përgatitjen dhe
formimin e studentit; kanë më shumë mundësi për të motivuar dhe nxitur studentin
për të thelluar njohuritë; pedagogët mund të angazhohen më shumë me studentët
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
35
gjatë procesit mësimor, të provojnë aktivitete dhe mësime të ndryshme, të cilat mund
të mos realizohen nëse grupet mësimore kane një numër të madh studentësh.
Ndërtimi i partneriteteve dhe rritja e bashkëpunimit midis ofruesve të ndryshëm të
edukimit mund të sjellë shumë përfitime duke përfshirë këtu:
Integrim midis programeve arsimore të universitetit dhe organizmave
profesionalë.
Efikasitet më të madh në shfrytëzimin e burimeve të pakta arsimore në nivel
vend.
Arritjen e programeve të studimit të cilësisë më të lartë.
Kualifikimet profesionale të bëhen më tërheqëse, pasi ato bëhen konkurruese
në nivel ndërkombëtar.
Lidhur me bashkëpunimin dhe partneritetin për vendin tonë nuk ka shembuj të
praktikës së mirë dhe mungojnë vlerësimet pozitive sipas këtij studimi.
2.1.2 Faktorët që ndikojnë në edukimin kontabël
Kontabiliteti nuk është zhvilluar në mënyrë të njëtrajtshme në mbarë botën,
sepse ai ndikohet nga faktorë si zhvillimi shoqëror, kulturor, politik, ekonomik dhe
juridik, të cilët janë të ndryshëm në vende të ndryshme. Ndonëse, vazhdon ende të
ekzistojë një diversifikim në shkallë të lartë, në dekadën e dytë të shekullit tonë është
vënë re një tendencë në rritje drejt konvergjencës midis sistemeve të ndryshme të
kontabilitetit në botë.
Globalizimi, tregtia ndërkombëtare dhe legjislacioni kanë ndikuar mjaft në
konvergjencën e SNE-ve për rregullimin e profesionit nga organizmat rregullatorë dhe
si pasojë në krijimin e një tërësie të përshtatur të normave përgjithësisht të pranuara,
të etikës, të cilat njihen ndërkombëtarisht.
Studimi i kryer nga Instituti i Zhvillimit Global të Kontabilitetit dhe nga grupi
kërkimor i Universitetit Tilburg të Holandës ka evidentuar karakteristikat kryesore të
edukimit kontabël, bazuar në veçoritë e vendeve që e rregullojnë profesionin
nëpërmjet pranimit dhe zbatimit të SNE-ve. Faktorët që janë marrë në konsideratë si
ndikues në një edukim kontabël të suksesshëm dhe të unifikuar në ato vende ku ato
zbatohen janë:
1. Karakteristikat e përgjithshme të vendit - përcaktojnë kontekstin në të cilin
zhvillohet edukimi kontabël, si sistemi ligjor, ekonomik, vendndodhja, rajoni ku
përfshihet, kultura e tradita etj.
2. Karakteristikat profesionale, si rregullimi profesional dhe njohja e kualifikimeve të
një vendi ndikojnë në zbatimin e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
36
3. Kompetencat e kontabilistëve dhe audituesve konsiderohen faktorë që ndikojnë në
kualifikimin e profesionistëve (të drejtat dhe detyrimet që ka secili profesionist
kontabël dhe auditues, njohja ndërkombëtare e kualifikimeve).
2.2. SNE-të dhe kuadri rregullator
Në drejtim të konvergjencës globale të rregullimit kontabël një rol të
rëndësishëm luajnë universitetet dhe organizmat profesionalë të kontabilitetit.
Konvergjenca globale kërkon hartimin nga organizmat ndërkombëtarë të kontabilitetit
të standardeve me cilësi të lartë dhe të pranuara ndërkombëtarisht, përshtatjen dhe
zbatimin e qëndrueshëm të tyre nga qeveritë, institucionet dhe organizmat
rregullatorë, si dhe vendosjen e kritereve rregullatorë në nivel global dhe që të
bazohen në bashkëpunimin dhe njohjen e përbashkët.
Rregullimi i profesionit kontabël përfshin një sërë çështjesh si kërkesat për
hyrje në profesion, për licencim dhe edukim, për monitorimin e sjelljes profesionale të
kontabilistëve, si dhe për hartimin e standardeve që duhet të zbatohen. Ashtu si dhe
profesionet e tjera, qëndrueshmëria dhe forca e profesionit të kontabilitetit varet nga
cilësia e shërbimeve që kryejnë profesionistët dhe nga kapaciteti i profesionit për t’iu
përgjigjur me efektivitet kërkesave të ekonomisë dhe të shoqërisë. Rregullimi i
profesionit synon që të sigurojë një cilësi të lartë dhe qëndrueshmëri në cilësinë e
shërbimeve.
Roli i organizmave profesionalë qëndron në dy drejtime:
Së pari, në rregullimin e profesionit në bashkëpunim me qeveritë.
Së dyti, në zbatimin e rregullave për të përfituar shërbime cilësore në interes të
publikut dhe orientimin e kontabilistëve në ndryshimet e tregut.24
Rregullatorët qeveritarë vendosin rregullimet, por janë organizmat
profesionalë ata që sigurojnë zbatimin korrekt të këtyre rregullimeve. Në procesin e
zbatimit të rregullimeve organizmat evidentojnë nevojat dhe kërkesat për përmirësim,
zhvillim dhe hartim të rregullimeve të reja që të sigurojnë shërbime profesionale
cilësore dhe në interes të publikut. Organizmat profesionalë të kontabilitetit synojnë
t’i realizojnë përgjegjësitë e tyre në lidhje me rregullimin e profesionit dhe
kontabilitetit në mënyrë të tillë që të rritet efektiviteti i gjithë sistemit rregullues.
Organizmat profesionalë synojnë të sigurojnë cilësinë e shërbimit të anëtarëve
të tyre nëpërmjet angazhimit në mbajtjen dhe promovimin e praktikave profesionale
të një cilësie të lartë. Ata luajnë rol në zhvillimin e rregullimeve që prekin profesionin
duke përfshirë edhe përgjegjësinë për të komunikuar dhe punuar me qeverinë në
interes të publikut. Për këtë qëllim ata duhet të përdorin njohuritë e profesionit dhe të
tregut ku operojnë që të ndihmojnë qeverinë dhe organet e tjera rregullatore të
jashtme për të hartuar dhe zbatuar një rregullim profesional me cilësi të lartë.
24
Roli i Organizatave Profesionale në zhvillimin e Profesionit Kontabël, prof. dr. Sotiraq Dhamo.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
37
Ndikimi i organizmave profesionalë shfaqet në disa drejtime, si p.sh., në
edukimin e vijueshëm profesional të profesionistëve auditues dhe kontabilistë anëtarë
të tyre, në hartimin e rregullimeve profesionale dhe të kontabilitetit, në rritjen e
pavarësisë dhe integritetit të profesionistëve, si dhe në vendosjen e një etike
profesionale. Efekti përfundimtar i këtij ndikimi është sigurimi i informacionit cilësor
të raportimit financiar të përgatitur nga specialistët në këtë fushë. Forcimi i edukimit
të kontabilistëve dhe të audituesve është një çështje, e cila kërkon vëmendjen e duhur
nga organizmat rregullatorë në mënyrë që pasqyrat financiare të jenë cilësore, të
besueshme dhe të vlefshme për përdoruesit e tyre.
Edukimi, kualifikimi, trajnimi dhe përvoja e profesionistëve kontabël dhe
audituesve kanë një rëndësi vendimtare për funksionimin e infrastrukturës financiare
globale. Në një studim të kryer në vitin 2013 nga (Instituti i zhvillimit të kontabilitetit
global) IZHKG në Universitetin e Tilburgut në Holandë, përcaktohen 8 shtyllat mbi të
cilat mbështetet dhe ngrihet rregullimi i profesionit kontabël bazuar në kompetencat
profesionale që duhet të zotërojë një kontabilist profesionist.
Tabela e mëposhtme paraqet në mënyrë skematike 8 shtyllat bazë mbi të cilat
mbështetet indeksi i zhvillimit të performancës në kontabilitet dhe auditim në një
vend. Secila prej kolonave përfaqëson një komponent të rëndësishëm në zhvillimin e
profesionit kontabël dhe auditues duke marrë në analizë nivelin e zbatimit dhe
pajtueshmërinë me standardet ndërkombëtare, si SNK-ja, SNA-ja dhe SNRSP-ja, si
dhe SNE-të. Në llogaritjen e këtij indeksi luajnë një rol kryesor edhe organizmat
rregullatorë, si ministria, shoqatat dhe universitetet.
Tabela 2.1: Shtyllat mbi të cilat ndërtohet indeksi i performancës kontabël
1.0 Korniza ligjore,
rregullatore dhe institucionale
2.0 Auditimi, shërbimet e
sigurisë dhe të kontrollit të cilësisë
3.0 Edukimi profesional 4.0 Standardet
ndërkombëtare të kontabilitetit ne sektorin
publik
Mjedisi ligjor dhe rregullator
që lidhet me kontabilitetin.
Standardet ndërkombëtare,
procedurat dhe praktikat më
të mira për sigurimin e cilësisë së auditimit,
shërbimeve të sigurisë dhe
shërbimeve të lidhura.
Pranimi dhe zbatimi i
standardeve ndërkombëtare
të edukimit kontabël, përvoja praktike, vlerësimi i
vazhdueshëm i edukimit
profesional.
Pranimi dhe zbatimi i
SNKSP-ve
5.0 Standardet
Ndërkombëtare të Raportimit
Financiar
6.0 Kodi i etikës 7.0 Qeverisja e korporatave –
Transparenca
8.0 Shoqatat Profesionale të
Kontabilitetit
Pranimi dhe zbatimi i SNRF-
ve
Parimet e etikës profesionale
për profesionistët kontabël u
referohen sjelljeve etike të profesionistëve kontabël dhe
audituesve.
Tërësia e rregullave dhe
praktikave nëpërmjet të
cilave firmat sigurojnë raportim financiar cilësor, të
besueshëm dhe transparent.
Efikasiteti dhe efektiviteti i
operacioneve profesionale të
kontabilitetit / auditimit
Burimi: Measuring Country-Level Accountancy Performance and Achievement (Accountancy
Development Index), f. 15
Deri më tani janë bërë përpjekje të shumta nga vende të ndryshme drejt
konvergjimit me Standardet e Edukimit, veçanërisht nga vendet në zhvillim (Larson
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
38
dhe Kenny 1995)25
. Në studimin e plotë të G. Karreman dhe kolegët (2007) janë
identifikuar dobësitë që hasin studentët e kontabilitetit në vendet në zhvillim dhe është
sugjeruar se një nga sfidat më të mëdha me të cilat përballet zbatimi i SNE-ve dhe
edukimi global në kontabilitet është cilësia dhe kompetencat e kontabilistëve në këto
vende (2007, f. 15).
Autoritetet anëtare të FNK-së janë duke pranuar standardet e Bordit të
Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël (BSNEK) por Karreman dhe
kolegët 2007, thekson se për zbatimin dhe pajtueshmërinë e këtyre standardeve
ekziston një vakum, i cili është më i dukshëm në vendet në zhvillim. Në këtë kontekst
BSNEK-ja është përpjekur të zhvillojë standarde dhe udhëzime me cilësi të lartë, për
të forcuar edukimin kontabël në nivel global. Por, së bashku me vendosjen e
standardeve, zbatimi i suksesshëm i tyre varet nga përfshirja e akademikëve dhe
profesionistëve të kontabilitetit si në nivelin kombëtar, ashtu edhe në nivelin
ndërkombëtar (Karreman dhe kolegët 2007).
Krizat financiare dhe falimentimi i bizneseve të mëdha bënë që publiku të
humbiste besimin tek kontabilistët, audituesit dhe te pasqyrat financiare të përpiluara
dhe të audituara prej tyre. Që prej kësaj kohe, organizatat profesionale kanë ndërmarrë
iniciativën për të zhvilluar modelin global të rregullimit të profesionit kontabël, në
mënyrë që kontabilistët t’u shërbejnë më mirë nevojave të investitorëve. Po kështu,
profesionistët e kontabilitetit kudo në botë, por veçanërisht në vendet e Evropës kanë
zgjedhur t’i përgjigjen rregullimit të profesionit, zhvillimit të njohurive mbi bazën e
SNE-ve, modelit global të edukimit në kontabilitet dhe integrimit ekonomik, social
dhe politik ndërkombëtar.
Një studim i akademikëve të kontabilitetit në Australi (Harvey dhe Green,
1993. Watty, 2006) ka provuar në mënyrë empirike se përmirësimi i cilësisë së
edukimit kontabël në nivel global është një çështje komplekse që nënkupton një
proces transformimi tek studentët.
Akademikët dhe organizmat e profesionit kontabël u janë përgjigjur sfidave
për cilësinë duke ndërmarrë reforma gjithëpërfshirëse (Behn dhe kolegët 2012 në
BSNAK 2013),26
të cilat janë bazuar në disa modele të edukimit kontabël. Një prej
këtyre modeleve është zhvillimi i kompetencave profesionale në kontabilitetit.
25
Larson, R.K. and Kenny, S.Y. 1995. An Empirical Analysis of International Accounting
Standards, Equity Markets, and Economic Growth in Developing Countries. Journal of
International Financial Management and Accounting, 6(2), f. 130-157. 26
Behn, B. (Chair), W. F. Ezzell, L. A. Murphy, J. D. Rayburn, M. T. Stith, J. R. Strawser.
2012 b. The Pathways Commission on Accounting Higher Education: Charting a National
Strategy for the Next Generation of Accountants. Issues in Accounting Education: August
2012, vëll. 27, No. 3, f. 595-600.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
39
2.2.1 Organizmat kryesorë rregullatorë të SNE-ve në botë
Mjedisi në të cilin zhvillohet edukimi kontabël është kompleks dhe përqendrohet
në nevojën për koordinim profesional akademik. Gjykimi profesional është themelor
për zbatimin e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit dhe auditimit. Faktorët që
ndikojnë në gjykimin e profesionistëve kontabël dhe në zbatimin e standardeve janë
arsimi, përvoja dhe kultura.
Për qëllime të këtij punimi i jemi referuar më gjerësisht kuadrit, direktivave,
standardeve dhe studimeve të dy autoriteteve kryesore në fushën e kontabilitetit,
auditimit dhe edukimit kontabël, Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve
(International Federation of Accounting - IFAC) dhe Institutit Amerikan të kontabilistëve
Publikë të Certifikuar (The American Institute of CPAs - AICPA). Këto autoritete
rregullojnë profesionin kontabël dhe të auditimit sot në botë. Ato kanë filluar të
adresojnë qëndrimet e tyre në lidhje me edukimin kontabël bazuar në kompetencat e
profesionistëve kontabël që prej vitit 1986. Në vijim jepet një përshkrim i shkurtër i
këtyre rregullatorëve.
Instituti amerikan i kontabilistëve Publikë të Certifikuar (IAKPC)
Instituti Amerikan i Kontabilistëve Publikë të Certifikuar (IAKPC-ja) është krijuar
në vitin 1887 dhe është autoriteti që rregullon profesionin kontabël në Shtetet e
Bashkuara të Amerikës. Ai publikon standarde dhe udhëzime për profesionistët
kontabël dhe monitoron e nxit zbatimin e tyre. Standardet dhe direktivat e këtij
autoriteti janë konsideruar si një përvojë me vlerë për të realizuar studime edhe në
vendin tonë. Duke qenë se ekziston një tendencë e përgjithshme për unifikimin e
standardeve, në kushtet e globalizimit të ekonomisë dhe tregtisë ndërmjet vendeve
(Ruder, 2005), njohja e përvojës së Institutit Amerikan të Kontabilistëve Publikë të
Certifikuar është e vlefshme për zhvillimin e rregullimit të profesionit kontabël dhe të
auditimit.
Instituti Amerikan i Kontabilistëve Publikë të Certifikuar (AICPA) përbën një nga
autoritetet kryesore që rregullon profesionin kontabël. AICPA-ja është anëtare e
Komitetit të Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (International Accounting
Standards Committee - IASC), e cila është organizatë paraardhëse e Bordit të
Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (IASB). AICPA-ja punon për të
ndihmuar konvergjencën ndërkombëtare të standardeve të kontabilitetit.
AICPA-ja ndihmon BSNK-në për çështjet që lidhen me Raportimin Financiar me
qëllim që standardet të përdoren nga njësitë ekonomike për të rritur cilësinë,
transparencën dhe krahasueshmërinë në mbarë botën. Presidenti i AICPA-së Barry
Melancon thekson se ata do të japin kontributin dhe mbështetjen e tyre në zbatimin e
SNRF-ve duke angazhuar specialistët në fushën e kontabilitetit dhe auditimit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
40
Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (IFAC)
Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve është organizata ndërkombëtare e
profesionit kontabël. Ajo është e miratuar nga Kongresi Ndërkombëtar i
Kontabilistëve i zhvilluar në Munih, në vitin 1977.
Qëllimi i IFAC-ut është t’i shërbejë interesit publik duke kontribuar në zhvillimin,
adaptimin dhe zbatimin e standardeve dhe udhëzuesve ndërkombëtarë me cilësi të
lartë, në zhvillimin e organizatave të fuqishme të profesionit kontabël dhe të firmave
të kontabilitetit. Gjithashtu qëllimi i tij është të rrisë cilësinë e praktikave që kryejnë
profesionistët kontabël duke promovuar në mbarë botën vlerën e kontabilistëve
profesionistë dhe duke folur hapur për çështjet me interes publik me të cilat është më
e lidhur ekspertiza e profesionit kontabël” bazuar në Aktin e themelimit i IFAC-ut27
.
Për të kryer këtë mision, Bordi i IFAC-ut krahas Bordit të Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (të sektorit privat) krijoi edhe Bordin e Standardeve
Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik (IPSASB), i cili funksionon si një
organizëm që ka pavarësi në ndërtimin e standardeve, duke vepruar nën patronazhin e
IFAC-ut.
Gjithashtu, Bordi i IFAC-ut krijoi edhe Bordin e Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit Kontabël. Ky bord, në nëntor të vitit 2001 zhvilloi Standardet
Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet, të cilat përbëjnë një fazë të re në
zhvillimin e profesionit kontabël në botë. Ato u përgatitën për të siguruar cilësi dhe
qëndrueshmëri në edukimin kontabël dhe duke synuar arritjen e konvergjencës së
Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit, të Auditimit dhe të Sektorit publik.
SNE-të përcaktojnë njohuritë, vlerat, etikën dhe qëndrimet profesionale që duhet të
karakterizojnë profesionin kontabël dhe ofrojnë modelin e të mësuarit gjatë gjithë
jetës për këtë profesion.
Një nga objektivat kryesore të edukimit kontabël është ndërtimi i një të ardhmeje
të qëndrueshme financiare dhe kthimi i besimit të përdoruesve të pasqyrave financiare
tek profesioni kontabël.
27
Themeluar në 7 tetor të vitit 1977 në Munih në Kongresin e 11-të Botërorë të Kontabilitetit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
41
Figura 2.2: Besueshmëria si karakteristikë cilësore e pasqyrave financiare
Burimi: Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve
Siç vihet re ekziston orientimi drejt rregullimit të profesionit të kontabilistit
dhe zbatimit të standardeve ndërkombëtare të hartuara nga IFAC-u. Kjo përbën një
kërkesë nga bursat ku janë të listuara këto kompani, të cilat duhet të hartojnë pasqyrat
financiare bazuar në SNRF-të për të marrë pjesë.
Reformat në FNK
FNK-ja ka ndërmarrë një sërë reformash derisa arriti në projektin
përfundimtar. Në vitin 2005, ajo ndryshoi strukturën dhe kushtetutën e saj të
qeverisjes dhe formoi Bordin e Mbikëqyrjes së Interesit Publik, i cili përbëhej nga një
grup i pavarur rregullatorësh që monitoronin veprimtarinë e organizatave qeveritare
në aktivitetin e tyre.
Shoqata Ndërkombëtare e Kërkimit dhe Edukimit Kontabël
Misioni i saj është promovimi i ekselencës dhe akademikëve në fushën e edukimit
kontabël nëpërmjet maksimizimit të kontributit të tyre në zhvillimin dhe përmirësimin
e standardeve cilësore përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit. Anëtarët e saj janë
individë, akademikë dhe shoqata profesionale nga e gjithë bota. Ajo shërben si
koordinuese midis akademikëve dhe profesionistëve në mbarë botën për çështjet që
lidhen me edukimin kontabël.
Shoqata Ndërkombëtare për Kërkimin dhe Edukimin Kontabël promovon
zhvillimin ndërkombëtar të vendeve të zhvilluara dhe ato në zhvillim përmes
konferencave dhe aktiviteteve kërkimore që janë të rëndësishme për hartuesit e
standardeve, si SNK-të, SNA-të, SNRF-të dhe SNE-të. Në figurën e mëposhtme
paraqiten se cilët janë hartuesit e këtyre standardeve. Hartimi i standardeve
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
42
ndërkombëtare është përgjegjësi e katër organizmave kryesorë, të cilët përfaqësojnë
katër fushat e kontabilitetit, siç paraqiten në figurën 2.3.
Figura 2.3:Hartuesit Ndërkombëtarë të Standardeve
Burimi: Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (International Accounting
Standards Board - IASB) është organizata që përcakton standardet e kontabilitetit dhe
është përgjegjëse për Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF).
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit dhe Sigurisë (International Auditing
and Assurance Standards Board, International Federation of Accountants IAASB) është
organizata që përcakton standardet e auditimit dhe sigurisë.
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël (IFAC, International
Federation of Accountants, Education, Handbook of International Education
Pronouncements) është organizata që përcakton standardet e edukimit dhe është
përgjegjëse për to.
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Etikës për Kontabilistët (International Ethics
Standards Board for Accountants, International Federation of Accountants - IESBA) është
organizata që përcakton standardet e etikës profesionale.
Aktualisht, FNK-ja zotëron projekte, të cilat lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë me
punën e tri prej këtyre bordeve. IFAC-u së bashku me KPMG-në28
sponsorizojnë dy
programe të suksesshme të grandeve kërkimore për të financuar punën e Bordit të
Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Bordit të Standardeve
Ndërkombëtare të Auditimit dhe Sigurisë. Për më tepër, ajo rrit aftësinë kërkimore,
pedagogjike të programeve shkollore, workshop-eve dhe Deloitte29
.
Roli i Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet
28 Kompani, e cila ofron shërbime profesionale, njëra prej “Big Four”. 29 Kompani auditimi, një nga 4 kompanitë “Big Four” më të mëdha të kontabilitetit dhe
auditimit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
43
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit të Kontabilitetit është një
organ i pavarur i hartimit dhe zhvillimit të standardeve të edukimit të profesionit
kontabël në shërbim të interesit publik që vepron duke e forcuar profesionin kontabël
në mbarë botën nëpërmjet arsimimit dhe zhvillimit të vazhdueshëm profesional të tij.
Përmes aktiviteteve të tij, BSNEK-ja e forcon edukimin duke zhvilluar dhe zbatuar
Standardet Ndërkombëtare të Edukimit, të cilat rrisin kompetencat e profesionistëve
kontabël në botë, duke kontribuar në forcimin e besimit të përdoruesve të produkteve
që përgatiten nga profesionistët kontabël.
Vizioni i BSNEK-së është që të punojë në interes të publikut për të zhvilluar
standarde dhe udhëzime me cilësi të lartë, që të jenë të miratuara dhe të zbatuara
ndërkombëtarisht. BSNEK-ja është e fokusuar në zhvillimin e njohurive profesionale,
aftësive, vlerave, etikës dhe qëndrimit profesional të kontabilistit. Ajo përpunon dhe
publikon botime mbi edukimin parakualifikues dhe trajnimin e kontabilistëve
profesionistë, si dhe edukimin e vazhdueshëm profesional dhe përmirësimin për
anëtarët të profesionit kontabël. Këto botime përfshijnë: Standardet Ndërkombëtare të
Edukimit (SNE), Deklaratat Ndërkombëtare të Edukimit Praktik (IEPS), Dokumentet
Ndërkombëtare të Informimit në Edukim (IEIP) dhe materiale mbështetëse, si
udhërrëfyes dhe udhëzime praktike. BSNEK-ja gjithashtu vepron si një ndërmjetës
për vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim, si dhe vendet në tranzicion për t’i
ndihmuar në përmirësimin e programeve të edukimit kontabël në mbarë botën,
veçanërisht atje ku kjo do të ndihmojë zhvillimin ekonomik.
Deri në vitin 1991, Komiteti i Edukimit kishte konsoliduar udhëzimet e tij për
edukimin parakualifikues në “Udhëzimin 9 për edukimin, vlerësimin e kompetencës
profesionale dhe kërkesave të përvojës” (FNK, 1996).
Në vitin 2003, bordi publikoi grupimin e parë të standardeve, i cili deri në
vitin 2007 nuk ishte ende përfundimtar. Megjithatë, si Komiteti ashtu edhe BSNEK-ja
më vonë arritën në përfundimin se standardet duhej të synonin një audiencë shumë më
të gjerë. Zhvillimi i kuadrit konceptual dhe strategjia e BSNEK-së tregojnë qartë
objektivin e standardeve, të cilat janë përgjithësisht të pranuara nga qeveritë,
rregullatorët, akademikët, praktikuesit kontabël dhe publiku. Standardet janë
përgjithësisht të pranuara nga autoritet anëtare dhe shërbejnë si një praktikë e mirë për
vendet anëtare të IFAC-ut. Ndryshimi i standardeve nga BSNEK-ja është një proces i
ngadaltë. Ai është në fokusin dhe vëmendjen e ndërkombëtarëve nëpërmjet projekteve
të Bankës Botërore dhe në diskutimet e studiuesve të fushës me qëllim rritjen e
cilësisë së raportimit financiar dhe të konkurrencës në tregun ndërkombëtar të
kontabilistëve. Mjedisi në të cilin zbatohen standardet luan një rol të rëndësishëm në
harmonizimin dhe konvergjencën e SNE-ve.
SNE-të e hartuara nga IFAC-u janë të detyrueshme për t’u zbatuar nga
anëtarët e tij. Secili prej anëtarëve duhet t’i zbatojë ato në përputhje me Direktivat e
detyrimeve të anëtarëve (Statements of Membership Obligations - SMO). Një nga këto
DDA kërkon që anëtarët e FNK-së të zbatojnë të gjitha SNE-të. Por vendet, të cilat
nuk janë anëtare të FNK-së mund t'i zbatojnë në mënyrë vullnetare këto standarde për
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
44
rregullatorët e profesionit, qeveritë dhe akademikët. Megjithatë, praktika tregon se
SNE-të janë pranuar në mënyrë vullnetare nga vendet e tjera të botës. Pengesë për
pranimin gjerësisht të standardeve është edhe rregullimi i profesionit kontabël në
vende të ndryshme sipas karakteristikave që ato zotërojnë.
FNK-ja kërkon të sigurojë përputhje me standardet përmes kërkesës për
vetëvlerësim ndaj të gjitha DAA-ve nga organet anëtare. Nëse disa autoritete anëtare
nuk i plotësojnë standardet, ekziston mundësia e zbatimit të tyre nëpërmjet aplikimit
të penaliteteve, nga të cilët përjashtimi nga FNK-ja përbën ndëshkimin më të rëndë.
2.2.2 Paketa e plotë e SNE-ve, versioni përfundimtar
Misioni i Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit të Kontabilitetit
është të forcojë profesionin kontabël në të gjitha vendet e botës përmes zhvillimit dhe
përmirësimit të edukimit. Përmirësimi i edukimit përmes zhvillimit dhe zbatimit të
Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit (SNE) pritet të rrisë kompetencën e
profesionistëve kontabël në nivel global, duke kontribuar në rritjen e besimit të
publikut tek ky profesion. SNE-të janë standarde të hartuara dhe të vendosura për
organizmat anëtarë të FNK-së për zhvillimin fillestar profesional dhe për zhvillimin e
vazhdueshëm profesional kontabël. Zhvillimi dhe zbatimi i SNE-ve mund të
kontribuojnë në rezultate të tjera të dëshirueshme, si: në reduktimin e dallimeve
ndërkombëtare që ekzistojnë lidhur me kërkesat për t'u kualifikuar dhe për të punuar
si profesionist kontabël, në lehtësimin e lëvizjes globale të kontabilistëve
profesionistë. Aktualisht ekzistojnë gjithsej 8 standarde ndërkombëtare, të cilat në
mënyrë të përmbledhur trajtohen në vijim:
SNE 1: Kërkesat për hyrjen në programin e Edukimit Profesional të
Kontabilistëve
Ky standard përcakton kërkesat për të hyrë në një program të edukimit
kontabël të një organizmi anëtar të FNK-së. Standardi sugjeron mënyrën e vlerësimit
të kualifikimeve dhe përvoja praktike në nivelin e hyrjes në program.
Qëllimi i SNE-ve është të sigurojë që studentët që dëshirojnë të bëhen kontabilistë
profesionistë të kenë një formim që u ofron atyre një mundësi reale për të arritur
sukses në studimet e tyre, provimet kualifikuese dhe periudhën praktike të stazhit. Për
të përmbushur këtë kërkesë, organizmat anëtarë mund t'u kërkojnë pjesëmarrësve që
të zhvillojnë testim të aftësisë para hyrjes në program. Në thelb, cilësia e një
profesioni nuk mund të ruhet dhe përmirësohet nëse individët që regjistrohen nuk janë
të gatshëm për të përmbushur standardet e domosdoshme. Të gjitha autoritetet anëtare
të FNK-së duhet të përpiqen të tërheqin individët më cilësorë për programet e studimit
në kontabilitet. Kërkesat për hyrjen në programet e studimit janë hapi i parë në këtë
proces. Kërkesa të larta mund të lejojnë që edukimi profesional dhe përvoja praktike
të realizohen në një periudhë më të shkurtër kohore.
Është e rëndësishme që kandidatët, duke filluar nga arsimi i mesëm deri tek ai
i lartë, të arrijnë një nivel njohurish të krahasueshme të kompetencës profesionale dhe
kualifikimit. Ekuivalentimi i kualifikimit me standardin e hyrjes në universitet duhet
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
45
të kontrollohet në tërësi me burimet standarde të referencës, së bashku me
informacionin në dispozicion të organizmave anëtarë të FNK-së. Vlerësimi i
ekuivalentimeve të lëndëve dhe kualifikimeve mund të jetë një detyrë e vështirë, por
pas shqyrtimit të informacionit specifik dhe të detajuar në lidhje me programet e
lëndëve të zhvilluara në kurset dhe kurrikulat universitare mund të realizohet një
vlerësim i saktë.
Programet në nivel universitar mund të njihen nga statuti ose ligji, por ato
mund të mos njihen dhe vlerësohen nga kërkesat e tregut ose organizma të tjerë.
Njohja dhe vlerësimi i programeve universitare mund të përqendrohet në përmbajtjen,
kohëzgjatjen dhe cilësinë e tyre.
SNE 2: Përmbajtja e programit të edukimit për profesionin kontabël
Ky standard përshkruan përmbajtjen e njohurive të programeve të edukimit të
profesionit kontabël që kandidatët duhet të fitojnë për t'u kualifikuar si kontabilistë
profesionistë. Qëllimi i këtij standardi është të sigurojë që kandidatët për t’u
anëtarësuar në FNK të kenë njohuri të mjaftueshme profesionale kontabël për t'u
mundësuar atyre që të kryejnë me kompetencë detyrat si kontabilist profesional në një
mjedis gjithnjë e më kompleks dhe në ndryshim. Përmbajtja e programit universitar e
profilit “Kontabilitet” duhet të përbëhet nga këto lëndë: 1) kontabiliteti financiar,
financë dhe njohuri të ngjashme; 2) njohuri mbi organizatat e biznesit; 3) njohuri dhe
kompetenca për teknologjinë e informacionit30
. Në vijim trajtohen më në detaje
përmbajtjet e tyre.
1. Kontabilisti financiar, financa dhe njohuritë e ngjashme duhet të përfshijnë
fushat e mëposhtme: kontabiliteti dhe raportimi financiar; kontabiliteti i
drejtimit dhe kontrolli; taksimi; ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë tregtare;
auditimi dhe shërbimet e sigurisë; drejtimi financiar; vlerat profesionale dhe
etika.
2. Komponenti i njohurive organizative dhe të biznesit duhet të përfshijë fushat
në vijim: ekonomiks; biznes; qeverisje korporatash; etika në biznes; tregjet
financiare; metodat sasiore; sjellje organizative; menaxhim dhe vendimmarrje
strategjike; marketing; biznes ndërkombëtar.
3. Komponenti i teknologjisë së informacionit duhet të përfshijë fushat dhe
kompetencat e mëposhtme: njohje të përgjithshme e IT.
a. Njohuritë e kontrollit IT;
b. Kompetencat e kontrollit të IT;
c. Kompetencat e përdoruesve të IT;
d. Ose një kombinim i kompetencave, si roli i menaxherit, vlerësuesit ose
dizenjuesit të sistemeve të informacionit.
30
Handbook of International Education Pronouncements, 2017 Edition, f. 40 www.ifac.org
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
46
SNE 3: Aftësitë profesionale & edukimi i përgjithshëm
Qëllimi i këtij standardi është të sigurojë që kandidatët për anëtarësim në FNK të
pajisen me aftësitë e duhura (intelektuale, teknike, personale, ndërpersonale dhe
organizative) për të punuar si kontabilistë profesionistë.
Aftësitë intelektuale përfshijnë: aftësinë për të marrë vendime, aftësinë për të
përdorur, kuptuar dhe organizuar informacionin prej burimeve njerëzore, aftësinë për
të regjistruar informacionin në formë elektronike, aftësinë për të kërkuar të dhëna, për
të studiuar e menduar në mënyrë logjike dhe analitike, zotërimin e kompetencave të
arsyetimit dhe analizës kritike dhe aftësinë për të identifikuar problemet e
pastrukturuara dhe për t’u dhënë zgjidhje në rast se shfaqen në mjedise të panjohura.
1. Aftësitë teknike dhe funksionale përfshijnë: aftësitë aritmetike (zbatimet
matematikore dhe statistikore) dhe aftësinë e IT, modelimi i vendimeve dhe
analiza e riskut; matja; raportimi dhe pajtueshmëria me kërkesat dhe rregullat
ligjore.
2. Aftësitë personale përfshijnë: vetadministrimin; iniciativën, studimin e
pavarur, aftësinë për të përzgjedhur dhe caktuar prioritetet brenda burimeve të
kufizuara dhe për të organizuar punën brenda afateve të përcaktuara, aftësinë
për të parashikuar, përshtatur dhe ndryshuar, duke mbajtur parasysh etikën dhe
vlerat profesionale, qëndrimet në vendimmarrje dhe skepticizmin profesional.
3. Aftësitë ndërpersonale dhe të komunikimit përfshijnë aftësinë për të punuar në
grup, për të përballuar dhe zgjidhur konfliktet e mundshme, bashkëvepruar me
njerëz të niveleve të ndryshme kulturore dhe intelektuale; aftësinë për të
diskutuar zgjidhje dhe marrëveshje të pranueshme në situata të caktuara
profesionale; aftësinë për të punuar në mënyrë efektive në një mjedis
kompleks, për të paraqitur, diskutuar, raportuar dhe mbrojtur pikëpamjet në
mënyrë efektive përmes komunikimit formal, joformal, të shkruar dhe të folur,
për të dëgjuar dhe lexuar në mënyrë efektive, duke përfshirë një ndjeshmëri
ndaj dallimeve kulturore dhe gjuhësore.
4. Aftësitë organizative dhe të menaxhimit të biznesit përfshijnë planifikimin
strategjik, menaxhimin e projekteve, menaxhimin e burimeve njerëzore dhe
vendimmarrjen, aftësinë për të organizuar dhe deleguar detyra, për të motivuar
dhe për të zhvilluar stafin; drejtimin dhe gjykimin e mprehtë profesional.
SNE 4: Vlerat, etika dhe qëndrimet profesionale
Ky standard përshkruan vlerat profesionale dhe etike, si dhe qëndrimet
profesionale që kontabilistët duhet të fitojnë gjatë programit të studimit që i çojnë këta
të fundit drejt kualifikimit. Përqasja e çdo programi që çon drejt të mësuarit të vlerave
profesionale, etikës dhe qëndrimit do të reflektojë në objektivat dhe mjedisin përkatës
kombëtar dhe kulturor. Minimalisht të gjitha programet duhet të përfshijnë natyrën e
etikës, detajet bazuar në rregulla, avantazhet dhe disvantazhet e tyre, përputhshmërinë
me parimet bazë të etikës, të integritetit, objektivitetit, përkushtimit ndaj aftësive
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
47
profesionale, konfidencialitetit, sjelljes profesionale, përputhshmërisë me standardet
teknike, konceptet e pavarësisë, skepticizmit31
, besueshmërisë dhe pritshmërisë
publike, etikës dhe profesionit, përgjegjësisë sociale, etikës dhe ligjit ku përfshihen
marrëdhëniet ndërmjet ligjeve, rregullave dhe interesit publik, pasojat e sjelljes jo
etike ndaj individit, profesionit dhe shoqërisë në përgjithësi, etikës në lidhje me
biznesin dhe mirëqeverisjen, besueshmërinë profesionale individuale, sinjalizimin
ndaj shkeljeve, konfliktin e interesave, dilemave etike dhe zgjidhjet e tyre.
SNE 5: Kërkesat për përvojën praktike
Qëllimi i kësaj SN-je është të sigurojë që kandidatët që kërkojnë të
kualifikohen si kontabilist profesionistë të kenë fituar përvojën praktike të konsideruar
të përshtatshme në kohën e kualifikimit në mënyrë që të veprojnë si kontabilistë
profesionistë. Periudha e përvojës praktike në performancën e punës së kontabilistit
duhet të jetë pjesë e programit parakualifikues. Kjo periudhë duhet të jetë e gjatë dhe
për t’u lejuar kandidatëve të tregojnë se ata i kanë fituar njohuritë, aftësitë dhe vlerat
profesionale, etikën dhe qëndrimet e kërkuara për ta kryer punën e tyre me aftësi
profesionale dhe për t’i vazhduar t’i rrisin këto aftësi gjatë gjithë karrierës së tyre.
Periudha e eksperiencës praktike duhet të jetë minimalisht 3 vjet. Në programet e
studimit afati i praktikës duhet të jetë jo më shumë se 12 muaj.
Organizmat anëtarë dhe autoritetet rregullatorë duhet të sigurojnë që
kandidatët të kenë përfituar njohuri praktike të pranueshme. Përvoja që çon në
kualifikimin si kontabilist profesionist duhet të bëhet nën drejtimin e një udhëheqësi, i
cili është një anëtar me përvojë i një organi anëtar të FNK-së. Në mënyrë që
programet praktike të jenë efektive nevojitet që të punojnë së bashku praktikanti,
trajnuesi ose udhëheqësi. Programi i praktikës duhet të jetë i dobishëm për të dyja
palët. Zhvillimi i praktikave profesionale duhet të kontrollohet në mënyrë periodike
nga udhëheqësi.
SNE 6: Vlerësimi i aftësive dhe kompetencat profesionale
Aftësitë dhe kompetencat profesionale të kandidatëve duhet të përcaktohen
dhe vlerësohen zyrtarisht para fillimit të kualifikimit si profesionist. Ky vlerësim është
përgjegjësi e organizmave anëtarë të FNK-së dhe duhet të kryhet nga një autoritet
përkatës rregullator. Vlerësimi i aftësive dhe kompetencave profesionale duhet të
kërkojë që një pjesë e konsiderueshme e përgjigjeve të kandidatëve të jenë në formë të
regjistruar; të jenë të besueshme dhe të vlefshme; të mbulojë një sasi të mjaftueshme
të të gjithë gamës së njohurive profesionale, aftësive dhe vlerave profesionale, etikës
dhe qëndrimeve, dhe të zhvillohen pa përfunduar programi parakualifikues.
31 Një qëndrim që përfshin një mendim dyshues, të qenët vigjilent ndaj kushteve që mund të
reagojnë për anomali për shkak të gabimit ose mashtrimit dhe një vlerësim kritik i evidencës.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
48
SNE 7: Zhvillimi i vazhdueshëm profesional, një program i të mësuarit gjatë
gjithë jetës dhe zhvillimi i vijueshëm i aftësive profesionale
Organizmat anëtarë duhet të promovojnë rëndësinë e përmirësimit të
vazhdueshëm të kompetencës dhe angazhimit për të mësuar gjatë gjithë jetës për të
gjithë profesionistët kontabël. Ata duhet të lehtësojnë hyrjen në programet trajnuese
për të ndihmuar profesionistët kontabël të përmbushin përgjegjësinë së tyre për të
mësuarit gjatë gjithë jetës.
Organizmat anëtarë duhet t'u kërkojnë të gjithë profesionistëve kontabël të
zhvillojnë dhe ruajnë kompetenca dhe përgjegjësi të përshtatshme për punën e tyre.
Përgjegjësia për zhvillimin dhe ruajtjen e kompetencave qëndron kryesisht tek çdo
profesionist kontabël.
Objektivi i SNE-7 është të përcaktojë kërkesat për kompetencën profesionale
që duhet të zotërojnë dhe zhvillojnë më tej, përmes zhvillimit të vijueshëm
profesional, profesionistët kontabël, të cilët kryejnë rolin e një ortaku të angazhimit
dhe të ndihmojnë profesionistët kontabël që të zhvillojnë kompetencat profesionale në
mënyrë që të ofrojnë shërbime me cilësi të lartë në interes të publikut. Matja e
përmbushjes së ZHVP-së mund të arrihet me të paktën tri qasje të ndryshme.
1. Trajtimi bazuar në input. Anëtarët që operojnë sipas trajtimit bazuar në input
duhet t’u kërkojnë kontabilistëve profesionistë të plotësojnë të paktën 120 orë
ose njësi mësimi ekuivalente në lidhje me aktivitetet e zhvillimit profesional
përkatës pas çdo trevjeçari, nga të cilat 60 orë ose njësi ekuivalente mësimi
duhet të jenë të dokumentuara, të plotësojnë të paktën 20 orë ose njësi mësimi
ekuivalente çdo vit, të cilat duhet të jenë të matshme në mënyrë që të
plotësohen kërkesat e mësipërme.
2. Trajtimi bazuar në output. Anëtarët që zbatojnë trajtimin bazuar në output
duhet t’u kërkojnë kontabilistëve profesionistë të tregojnë që kanë një njohje
të mirë dhe po zhvillojnë aftësitë përkatëse duke siguruar vazhdimisht prova,
të cilat janë të dokumentuara nga një institucion përgjegjës dhe të matshme
duke përdorur metoda vlerësimi të duhura.
3. Trajtime të kombinuara. Këto trajtime kombinojnë në mënyrë efektive dhe
eficiente elemente të trajtimit bazuar ne input dhe output, vendosin sasinë e
aktiviteteve edukuese të kërkuara dhe masin rezultatet e arritura.
SNE 8: Kompetecat e kërkuara për audituesit profesionistë
Ky standard përcakton rezultatet e edukimit në lidhje me kompetencat
profesionale që kërkohen të demonstrojnë profesionistët kontabël kur ata kryejnë rolin
e një ortaku angazhimi përgjegjës për auditimet e pasqyrave financiare. Ky SNE
përshkruan aftësitë e kërkuara për audituesit profesionistë duke përfshirë edhe ata që
punojnë në fusha specifike.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
49
Anëtarët e FNK-së duhet të përcaktojnë politika dhe procedura që do të lejojnë
plotësimin e kërkesave të këtij standardi përpara se të marrin përsipër rolin e një
audituesi profesionist. Përgjegjësia për zhvillimin dhe vlerësimin e aftësive të
kërkuara ndahet ndërmjet anëtarëve të FNK-së, shoqërive audituese, autoriteteve
rregullatorë dhe palëve të treta. Jo vetëm për shkak të aftësive dhe njohurive të
kërkuara për specialistin që të ketë performancën e duhur në këtë fushë, por gjithashtu
edhe për shkak të besueshmërisë në publik dhe vendit të palëve të tjera të treta.
Qëllimi i këtij standardi është të sigurohet që kontabilistët profesionistë të
fitojnë dhe përvetësojnë aftësi specifike, të cilat kërkohen për të punuar si auditues
profesionist.
2.3 Modelet bazë të zbatimit dhe zbatimit të standardeve të edukimit kontabël
Aktualisht, roli i profesionistëve kontabël ka ardhur duke u forcuar, janë rritur
më tej bashkëpunimet duke realizuar më mirë qëllimin e tyre në zhvillimin e
profesionit kontabël. Në këtë pjesë të kapitullit, pasi është dhënë një panoramë e
zhvillimit të standardeve ndërkombëtare të edukimit kontabël, evoluimit të tyre
nëpërmjet studimit të literaturës, janë treguar përpjekjet e bëra për zbatimin e SNE-ve
dhe modelet bazë të zbatimit të tyre. Modeli përfundimtar i edukimit kontabël, i cili
ka kaluar në disa faza duke u finalizuar me një model global të hartuar për t'u
përshtatur dhe aplikuar, shërben si pikënisje në udhëzimet përkatëse për t'u ndjekur
nga vende të ndryshme për rregullimin e edukimit kontabël. Modeli Global i Edukimit
Kontabël konsiderohet mjet i dobishëm i cili përshkruan komponentët bazë të
sistemeve të edukimit kontabël në të gjithë botën.
Ndërsa Modeli Global i Edukimit Kontabël (Global Model of Accounting
Education) i paraqitur në vijim vjen si rezultat i një studimi të realizuar nga studiues
(Kim Watty Deakin University, Australia, Satoshi Sugahara, Hiroshima Shudo
University, Japan, Dr Nadana Abayadeera, Deakin University, Australia, Mr
Luckmika Perera, Deakin University, Australia dhe Dr Jade McKay, Deakin
University, Australia). Ky model është përpunuar për të ndihmuar palët e interesuara
në vende të ndryshme të identifikojnë me lehtësi sistemin e tyre unik të edukimit
kontabël. Ai është zhvilluar gjatë një periudhe të gjatë dhe ka kaluar në disa etapa, të
cilat paraqiten në figurën 2.4. Kandidati për kontabilist dhe auditues aplikon për një
program studimi në fushën përkatëse në të cilën nëse ai shpallet fitues fiton të drejtën
e studimit dhe pasi ndjek kurrikulën universitare dhe shlyen detyrimet, diplomohet.
Kjo etapë emërtohet Zhvillimi Fillestar Profesional dhe përmban gjithashtu praktikë
profesionale, e cila u vjen në ndihmë studentëve për t’u njohur me dokumente
justifikuese, me regjistrimin e transaksioneve ekonomike dhe me sistemin kontabël.
Etapa e dytë emërtohet Zhvillimi i Vijueshëm Profesional ku të diplomuarit
anëtarësohen në shoqatat profesionale dhe më pas ndjekin programet e trajnimit për
t’u licencuar dhe ushtruar profesionin. Kjo etapë bazohet në parimin e të mësuarit
gjatë gjithë jetës.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
50
Modeli ka evoluar dhe çdo studiues ndjek udhëzime rigoroze për zbatimin e
modelit në mënyrë që të sigurojë qëndrueshmëri dhe përshtatshmëri me kërkesat
specifike kombëtare të vendit.
Figura 2.4:Versioni i parë i modelit
Burimi: Developing a Global Model of Accounting Education and Examining IES Compliance in
Australia, Japan and Sri Lanka
Figura 2.5:Vazhdim i versionit të parë të modelit global
Burimi: Developing a Global Model of Accounting Education and Examining IES Compliance in
Australia, Japan and Sri Lanka
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
51
Figura 2.6: Versioni i dytë i modelit Global të edukimit kontabël
Burimi: Developing a Global Model of Accounting Education and Examining IES Compliance in
Australia, Japan and Sri Lanka
Figura e mëposhtme paraqet versionin përfundimtar të modelit global të
edukimit kontabël.
Figura 2.7:Modeli përfundimtar i edukimit kontabël
Burimi: Developing a Global Model of Accounting Education and Examining IES Compliance in
Australia, Japan and Sri Lanka, f. 43.
Versioni përfundimtar i modelit vjen si një kombinim i dy versioneve fillestare
duke bërë përshtatjen e faktorëve të mjedisit të jashtëm si politik, kulturor, ekonomik
dhe atyre ndërkombëtarë. Ky përbën modelin bazë të trajtuar nga IZHGK-ja dhe nga
IFAC-ja për rregullimin e profesionit kontabël në vendet e zhvilluara dhe në vendet
në zhvillim. Gjithashtu, vendet, të cilat janë anëtare me të drejta të plota në IFAC
duhet ta rregullojnë profesionin kontabël nëpërmjet SNE-ve. Në direktivën e tetë të
Bashkimit Evropian në komponentin e katërt kërkohet zbatimi i SNE-ve për vendet të
cilat aderojnë të jenë anëtare të BE-së.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
52
Në studime të kryera nga autorë të ndryshëm paraqiten disa modele të
edukimit kontabël, një nga modelet bazë është përshkruar më poshtë.
Tabela 2.2:.Modeli bazë i thjeshtuar i edukimit në kontabilitet
Karakteristikat e vendit Edukimi në kontabilitet Zhvillimet ndërkombëtare
Dallimet ndërmjet vendeve Elementet bazë Kodifikimi
Mjedisi kulturor
Sistemi ligjor
Gjendja ekonomike
Arsimi i lartë
Kualifikimi profesional
Provimi përfundimtar
Arsimi profesional
Përvoja praktike
Arsimi i përgjithshëm
Standardet
Udhërrëfyesit
Direktivat
Burimi: Global Accountancy Education Recognition Study 2012, f. 6
Modeli vendos elementet thelbësore të edukimit kontabël në kontekstin e
karakteristikave përkatëse të vendit, elementeve bazë të edukimit dhe standardet
ndërkombëtare. Modeli përshkruan secilën karakteristikë, si mjedisi kulturor i vendit,
legjislacioni që zbatohet dhe zhvillimi ekonomik.
Edukimi kontabël përbëhet nga disa elemente bazë, të cilat kombinohen me
Standardet Ndërkombëtare të Edukimit, udhërrëfyesit dhe direktivat duke rregulluar
profesionin kontabël dhe rritur kompetencat e profesionistëve.
Kompetencat e profesionistëve që përfitohen nga kontabilistët përshkruhen
nga paketa e SNE-ve. Njohurit parakualifikuese trajtohen në standardet SNE-1, SNE-
2, SNE-3 dhe SNE-4. Përvoja dhe aftësitë praktike trajtohen ne SNE 6 dhe SNE 7.
Zhvillimi i vijueshëm profesional (paskualifikues) trajtohen në SNE 7 dhe SNE 8. Të
gjitha standardet dhe emërtimi i tyre paraqiten në mënyrë skematike në tabelën e
mëposhtme:
Tabela 2.3:Kuadri bazuar në kompetenca
Edukimi Kontabël Standardet dhe Udhëzimet për zbatim
Kuadri konceptual parakualifikues BSNEK dhe struktura për SNE
Kërkesat në hyrje,
Njohuritë,
Aftësitë
Qëndrimet
SNE 1: Kërkesat e hyrjes në programin e Edukimit Profesional të
Kontabilistëve
SNE 2: Përmbajtja e programit edukues të profesionit të
kontabilistëve
SNE 3: Aftësitë profesionale & edukimi i përgjithshëm
SNE 4: Vlerat, etika dhe qëndrimet profesionale
Përvoja praktike
SNE 5: Kërkesat për përvojën praktike
SNE 6: Vlerësimi i aftësive dhe kompetencat profesionale
Vlerësimi SNE 7: Zhvillimi i Vazhdueshëm Profesional - ZhVP
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
53
Paskualifikimit
Mësimi gjatë jetës
Specializimet
SNE 8: Kompetencat e kërkuara për auditues profesionist
Burimi: Global Accountancy Education Recognition Study 2012, f. 7
Një studim i realizuar në vitin 2012 nga Profesor Dr. Gert H. Karreman,
Profesor Belverd E. Needles Ph.D, kanë përcaktuar katër shtyllat kryesore të edukimit
kontabël që bazohen në rritjen e kompetencave të profesionistëve. Edukimi kombinon
kërkesat e SNE-ve me zhvillimin personal, edukimin profesional të kontabilitetit,
zhvillimin profesional dhe kompetencat për profesionistët e auditimit.
Tabela 2.4: Shtyllat bazë të edukimit kontabël
Shtyllat bazë që sigurojnë rritjen e aftësive dhe kompetencave profesionale
Zhvillimi personal
Kërkesat për të hyrë në universitet SNE1
dhe SNE 2
Aftësitë Profesionale dhe Edukimi i
Përgjithshëm (SNE 3)
Vlerat profesionale dhe etika (SNE 4)
Edukimi Profesional në Kontabilitet Kontabilitet, financë dhe njohuri të
ngjashme (SNE 2)
Njohuri Organizative dhe Biznesi (SNE 2)
Teknologjia e Informacionit (SNE 2)
Zhvillimi profesional Kërkesat e Eksperiencës praktike (SNE 5)
Vlerësimi i Aftësive Profesionale dhe
Kompetencave (SNE 6)
Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (SNE 7)
Kompetencat për profesionistët e
auditimit
Njohuritë e avancuara profesionale (SNE 8)
Aftësitë e avancuara profesionale, vlerat
dhe etika (SNE 8)
Përvoja e avancuar praktike, vlerësimi dhe
ZHVP (SNE 8)
Burimi: Global Accountancy Education Recognition Study 2012, f. 7
Elementet e kompetencës janë thelbësore për krahasimin e kualifikimeve
profesionale të kontabilistëve dhe audituesve. Unifikimi i profesionit në vende të
ndryshme bazuar në vlerësimin e kompetencave profesionale nxit bashkëpunimin
ndërmjet rregullatorëve të profesionit duke përcaktuar aftësitë që duhet të zotërojnë
profesionistët në fushën kontabël që të jenë konkurrues në tregun ndërkombëtar dhe të
ndërtojnë pasqyra financiare cilësore. Në tabelën e mëposhtme jepen në mënyrë
skematike karakteristikat e edukimit kontabël dhe elementet e nënklasifikimit të tyre.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
54
Tabela 2.5: Karakteristiket e përgjithshme të edukimit kontabël të një vendi
Karakteristikat e edukimit kontabël
Kërkesat e certifikimit
Edukimi profesional kontabël
Përvoja praktike
Kontrolli i njohurive
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël
Organizatat profesionale të kontabilitetit
Universitetet dhe institutet arsimore
Organizmat qeveritarë
Përgjegjësitë
Organizmat qeveritarë
Qeveria dhe profesioni kontabël
Organizatat profesionale të kontabilitetit
Universitetet
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike
Përvoja praktike
Provimi i certifikimit
Zhvillimi i vijueshëm profesional dhe
riprovimet
Burimi: Global Accountancy Education Recognition Study 2012, f. 7
Karakteristikat e edukimit të kontabilitetit mund të përdoren për të identifikuar
diferencat ndërmjet kualifikimeve. Ato bazohen në programin e hartuar dhe të
pajtueshëm nga Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (FNK-ja).
Disa autorë argumentojnë se kultura dhe objektivat që kanë vende të ndryshme
për profesionin e kontabilistit çojnë në nënvlerësimin e mjedisit social, kulturor,
politik, ekonomik dhe nevojat e kontabilitetit në vendet në zhvillim (Larson dhe
Kenny1995; Briston 1990; Collins 1989; Hove 1989; Amenkheinan 1986)
SNE-të i sigurojnë anëtarët e FNK-së dhe palët e interesuara në edukimin
kontabël me një sistem referimi të përbashkët. Standardet e pranuara botërisht synojnë
të minimizojnë diferencat ndërmjet vendeve dhe juridiksioneve duke reduktuar në
këtë mënyrë ndryshimet ndërkombëtare në kërkesat për t’u kualifikuar dhe punuar si
një kontabilist profesionist. Ato do të rrisin mundësinë e lëvizjes së lirë të
profesionistëve kontabël duke kontribuar në zhvillimin e ekonomisë globale.
Zbatimi i SNE-ve ka për qëllim të përforcojë procesin arsimor në mënyrë që të
sigurojë një shpërndarje efektive të burimeve në të gjithë sektorin universitar dhe
profesional dhe të inkurajojë lidhjet me sistemin arsimor në përgjithësi. Matja,
kuptimi dhe vlerësimi i progresit të një vendi drejt praktikave më të mira
ndërkombëtare për kontabilitetin është i rëndësishëm pasi ky progres mund të rrisë
efektivitetin e rrjedhjes se flukseve ekonomike midis vendeve, si dhe aftësinë e
drejtimit dhe të investimeve për të identifikuar burimet drejt projekteve të
suksesshme.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
55
2.4 Rëndësia e SNE-ve dhe roli i tyre në të ardhmen
Kontabiliteti dhe profesioni kontabël është transformuar gradualisht duke u
bazuar në kompetencat e profesionistëve kontabël. Për të studiuar profesionin bazuar
në kompetenca duhet t’u jepet përgjigje këtyre pyetjeve:
1. Cilat kompetenca janë të rëndësishme për fushën e kontabilitetit?
2. A janë zhvilluar këto kompetenca në programet e studimit të kontabilitetit?
Profesioni kontabël mund të ballafaqohet më shumë se në të kaluarën me një
"krizë kompetencash". Ekziston një vakum midis kompetencave të nevojshme për të
pasur sukses në profesion dhe atyre që studiohen në universitete sot.
Studiues si Peter C. Brewer; James E. Sorensen, dhe David E. Stout propozojnë
një strategji trepalëshe ose "planin e lojës" për të tejkaluar krizën dhe, nga ana tjetër,
sugjerojnë se edhe përgatitja e akademikëve përbën sfidën botërore me të cilën do të
përballen kontabilistët.
Së pari, të gjithë kontabilistët duhet të kuptojnë ndryshimet që kanë
ndodhur në profesionin kontabël dhe të parashikojnë ndryshimet e
mundshme në të ardhmen.
Së dyti, grupet e interesit duhet të arsimohen në mënyrë të vijueshme
duke përfituar një sërë kompetencash në kontekstin e dinamikës së
mjedisit të sotëm.
Së treti, organizatat profesionale dhe kontabilistët duhet të mendojnë
përtej vetes dhe të ndihmojnë profesionin kontabël të zhvillohet në bazë të
kompetencave.
Tri nivelet e kompetencave janë (paraqiten në figurën 1, Aneksi 1):
Kompetencat themelore (komunikimi, aftësia për të përdorur teknologjinë, të
menduarit analitik dhe zgjidhja e problemeve, analiza sasiore dhe aftësitë
personale)
Kompetencat e gjera të menaxhimit (duke përfshirë udhëheqjen, etikën dhe
përgjegjësinë sociale)
Kompetencat kontabël (analiza dhe raportimi financiar; planifikimi, analiza dhe
kontrolli; taksimi, përputhshmëria dhe planifikimi; sistemet e informacionit;
siguria dhe kontrolli i brendshëm; vlerat profesionale, etika dhe qëndrimet).
Kompetencave të përfshira në figurën 1 (Aneksi 1) do t’u shtohen dhe
integrohen me kalimin e kohës përmes ndërthurjes së edukimit formal (duke përfshirë
edukimin e vijueshëm), trajnimin dhe përvojën e punës.
A mund të realizohet zhvillimi i mendimit të integruar dhe në cilat nivele?
Së pari, siç tregohet në figurën 2 (Aneksi 1), akademikët e fushës së
kontabilitetit mund të integrohen brenda një kompetence të vetme. Pra, duke iu
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
56
referuar çështjes së buxhetimit të kapitalit, duke i studiuar modelet kompjuterike, së
bashku me rishikimin e çështjeve të sjelljes që lidhen me vendimet për investime
kapitale, këto do të përbënin një shembull integrimi brenda kompetencës së
Planifikimit, Analizës dhe Kontrollit të renditur edhe në figurën 1.
Së dyti, profesorët mund të integrojnë njohuri nga fusha të tjera, si për
shembull, zgjerimi i fushës së studimit duke përfshirë edhe buxhetimin e kapitalit për
të përfshirë rolin e pasqyrave financiare, ndikimin e taksave dhe kontrollin e
brendshëm. Gjithashtu, integrimin e kompetencave të raportimit, analizës financiare
dhe kontrollit të brendshëm të paraqitura në figurën 1 (Aneksi 1).
Së treti, kurrikulat universitare në kontabilitetit mund të inkorporojnë një
numër më të gjerë kompetencash të menaxhimit, siç tregohet në figurën 2. Për
shembull, vlerësimi i propozimeve për investime kapitale, e cila sjell perspektivën në
procesin e vendimmarrjes.
Së katërti, programet e kontabilitetit duhet të përfshijnë kompetencat
themelore, siç janë aftësia me programet financiare, komunikimi me shkrim dhe me
gojë.
Një praktikues që të jetë ose të bëhet një kontabilist i licencuar, duhet të
zotërojë një certifikatë profesionale dhe të ketë plotësuar kërkesat e edukimit të
vijueshëm profesional.
Strategjia ka për qëllim përgatitjen e profesionit kontabël në nivel botëror.
Objektivat strategjikë të FNK-së janë të gjerë, ambiciozë dhe përfitojnë nga forcat
unike të FNK-së në realizimin e përfitimeve ekonomike dhe shoqërore.
Edukimi kontabël shikohet në tri këndvështrime me qëllim që të kuptohet, analizohet
dhe njihet prirja e profesionit të kontabilitetit në të ardhmen. Tri këndvështrimet apo
fushat kryesore janë:
1. Prirjet e tregut dhe teknologjia (figura 3, aneksi 1)
2. Roli i profesionistëve kontabël (figura 4, aneksi 1)
3. Globalizimi dhe demografia (figura 5, aneksi 1)
2.5 Përfundime të kapitullit
Profesioni kontabël është i rëndësishëm në jetën e një vendi, pasi ai jep
kontribut në zhvillimin ekonomik, në stabilitetin financiar, si dhe në funksionimin
efecient të tregjeve të kapitalit.
Gjatë procesit të zhvillimit të profesionit kontabël janë krijuar dhe
funksionojnë organizatat rregullatorë, të cilat kanë si qëllim t’u shërbejnë interesave të
publikut duke mundësuar zhvillimin e një profesioni të fortë dhe duke kontribuar në
zhvillimin e një ekonomie të qëndrueshme.
Profesioni kontabël rregullohet tashmë nëpërmjet Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit, të cilat po përdoren gjithmonë e më shumë në vendet e ndryshme të botës
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
57
siç rezulton edhe nga literatura e shqyrtuar. SNE-të synojnë t’u japin profesionistëve
kontabël (kontabilistëve dhe audituesve) kompetenca dhe aftësi të caktuara nëpërmjet
një procesi të vazhdueshëm të të mësuarit dhe të zhvillimit të njohurive si në nivel
akademik ashtu edhe nëpërmjet trajnimeve të ofruara nga organizmat rregullatorë.
Përmirësimi i vazhdueshëm i kurrikulave universitare dhe programeve trajnuese
përmes zbatimit dhe zbatimit të SNE-ve rrisin kompetencat e profesionistëve kontabël
në nivel global. Ato kontribuojnë në forcimin e besimit publik ndaj profesionit
kontabël për t’u përballur me sfida të vazhdueshme që hasen gjatë ushtrimit të
profesionit.
Aftësitë e profesionistëve kontabël zhvillohen në mënyrë të qëndrueshme përmes
edukimit fillestar dhe përvojës praktike duke vijuar me zhvillimin e vazhdueshëm
profesional. Si rrjedhojë profesioni duhet të vendosë dhe të plotësojë standarde të larta
edukimi.
Në këtë punim paraqitet Modeli Global i Edukimit Kontabël, i cili është përpunuar
për të ndihmuar palët e interesuara në vende të ndryshme të identifikojnë me lehtësi
sistemin e tyre unik të edukimit kontabël dhe të ndihmojë procesin e zhvillimit
kontabël të vendeve, të cilat zbatojnë SNE-të.
Përmirësimi i edukimit i shërben interesit publik duke kontribuar në aftësinë e
kontabilistit në mënyrë që të plotësojë kërkesat e drejtuesve në vendimmarrje.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
58
KAPITULLI III: ZBATIMI I SNE-VE NË DISA VENDE TË RAJONIT
BAZUAR NË LITERATURËN E SHQYRTUAR
Në këtë kapitull trajtohet zbatimi i SNE-ve në disa vende të rajonit, si edhe kryhet
një analizë krahasuese duke përcaktuar se cilat janë praktikat e zbatuara nga këto
vende, të cilat janë më afër realitetit të vendit tonë. Qëllimi i këtij trajtimi është të
evidentojë pozicionin e Shqipërisë në zbatimin dhe pranimin e SNE-ve kundrejt
vendeve të rajonit, si edhe të evidentohet rëndësia dhe roli i tyre në të ardhmen.
3.1 Matja nëpërmjet indeksit IZHK të zbatimit të SNE-ve në disa vende të
rajonit
Bazuar në literaturën e shqyrtuar, në këtë çështje paraqitet si janë zbatuar SNE-të në
disa vende të rajonit tonë, për të kuptuar se në ç’shkallë i zbaton ato secila prej tyre.
Janë përzgjedhur disa vende me të cilat Shqipëria ka elemente të përbashkëta
kulturore dhe zhvillimit ekonomik, politik e social.
Një studim pilot i realizuar nga USAID (Phelps, 2011) ka përcaktuar se si mund të
ndikojë zbatimi apo pranimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit për të gjitha
shtyllat mbi të cilat mbështetet rregullimi kontabël i një vendi dhe ndikimi që secila
prej tyre ka në zhvillimin e profesionit kontabël në vende të ndryshme.
Në vijim, jemi mbështetur në këtë studim për të vlerësuar ndikimin që ka rregullimi i
profesionit kontabël nëpërmjet zbatimit të SNE-ve, në nivel universitar dhe
pasuniversitar në rritjen e cilësisë dhe performancës kontabël në raportimin financiar.
Ky vlerësim arrihet nëpërmjet matjes sasiore dhe analizës cilësore të zhvillimit të
kontabilitetit (Indeksit IZHK) dhe shtyllës së tretë të edukimit profesional, bazuar ne
indeksin e zhvillimit kontabël.
Në thelb të zinxhirit të vlerës në kontabilitet qëndron raportimi financiar. Në
kontekstin e indeksit IZHK, raportimi financiar i njësive ekonomike luan një rol të
rëndësishëm në rritjen dhe zhvillimin ekonomik në botë. Për t'i shërbyer interesit
publik, raportet financiare (baza e informacionit për analizën e investimeve) duhet të
ofrojnë informacione të paanshme, transparente dhe të rëndësishme për performancën
dhe situatën e bizneseve dhe subjekteve publike. Raportimi financiar efektiv varet nga
niveli i lartë dhe cilësor i standardeve të kontabilitetit, si dhe zbatimi i qëndrueshëm,
besnik dhe rigoroz i tyre.
Në figurën e mëposhtme ilustrohen disa aspekte të mjedisit kontabël dhe mënyra e
bashkëveprimit të tyre që mundësojnë një raportim financiar cilësor, duke përcaktuar
dhe vlerësuar situatat në të cilat operon njësia ekonomike, krahasimi dhe matja e
performancës kontabël nga reagimet e palëve të interesuara.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
59
Figura 3.1: Aspektet e mjedisit kontabël
Burimi: Measuring Country-Level Accountancy Performance and Achievement (2011), (Prof. Dr. Gert
Karreman, William Phelps, Gabriella Kusz Vallejos and Weiji Shi, Mr. David Meyer) and USAID f. 2.
Vlerësimi i informacionit cilësor dhe i të dhënave në lidhje me profesionin
kontabël analizohen në mënyrë sasiore nëpërmjet indeksit IZHK. Indeksi IZHK është
ndërtuar rreth standardeve dhe praktikave ndërkombëtare më të mira përgjithësisht të
pranuara të kontabilitetit duke i përshtatur me mjedisin ekonomik të një vendi. Ky
mjedis përfshin pranimin dhe zbatimin e standardeve të kontabilitetit, auditimit dhe
standardet e kontabilitetit publik në bazë të kapaciteteve ligjore, institucionale dhe
praktikave më të mira që mund të përdoren nga një audiencë e gjerë.
Mjedisi kontabël karakterizohet nga tërësia e institucioneve, ligjeve,
politikave, standardeve dhe praktikave më të mira, të cilat përcaktojnë cilësinë e
raportimit financiar publik dhe privat. Ky indeks shkon më tej në analizë duke ndarë
shtyllat në shumë dimensione dhe tregues. IZHK-ja është ndërtuar si një indeks i
vetëm i nxjerrë nga secila prej tetë shtyllave. Megjithatë, për të lehtësuar më shumë
analizën, secila shtyllë është zbërthyer në nënshtylla dhe pikërisht shtylla e 3-të e
edukimit profesional ndahet në 4 nënshtylla që përfshijnë zhvillimin personal,
edukimin profesional kontabël, zhvillimin profesional dhe kompetencat për audituesit
profesionistë. Ky indeks i shërben vendimmarrjes, si dhe kontabilitetit dhe
transparencës.
Shtyllat e IZHK-së përfshijnë fushat e kontabilitetit, auditimit, edukimit,
qeverisjen e korporatave, qëndrueshmërinë institucionale, kuadrin ligjor dhe etikën.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
60
Këto shtylla janë:
Shtylla 1: Kuadri ligjor, rregullator dhe institucional
Shtylla 2: Auditimi, sigurimi dhe kontrolli i cilësisë
Shtylla 3: Edukimi profesional
Shtylla 4: Standardet ndërkombëtare të kontabilitetit për sektorin publik
Shtylla 5: Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar
Shtylla 6: Kodi i etikës
Shtylla 7: Qeverisja e korporatave - transparenca
Shtylla 8: Shoqatat profesionale të kontabilitetit
Standardet përfshihen të ndërthurura në këto tetë shtylla, të cilat do të jenë të
rëndësishme për matjen e performancës dhe zhvillimit të kontabilitetit. Dallimi që
ekziston ndërmjet pranimit dhe zbatimit është i rëndësishëm pasi kriza financiare
globale theksoi edhe më tepër nevojën për të vepruar më shpejt në zbatimin e
reformave.
Tabela 3.1: Shtyllat e mëposhtme ilustrojnë kuadrin e hartimit të indeksit të performancës kontabël dhe
përshkruan nënkolonat.
Shtylla 1.0: Korniza ligjore,
rregullatore dhe institucionale
Shtylla 2.0: Auditimi,
shërbimet e sigurisë dhe të kontrollit të cilësisë
Shtylla 3.0 Edukimi
profesional
Shtylla 4.0 Standardet
ndërkombëtare të kontabilitetit në sektorin
publik
Mjedisi ligjor dhe rregullator lidhet me kontabilitetin.
1.01 Kuadri rregullator në kontabilitet dhe auditim
1.02 Kuadri rregullator në sektorin publik
1.03 Mbikëqyrja publike
1.04 Marrëveshjet e
licencimit
Standardet ndërkombëtare,
procedurat dhe praktikat më
të mira për sigurimin e cilësisë së auditimit,
shërbimeve të sigurisë dhe
shërbimeve të lidhura.
2.01 Standardet
ndërkombëtare të auditimit (SNA-të)
2.03 Standardet ndërkombëtare për shërbimet
e sigurisë (SNSHS)
2.03 Standardet
ndërkombëtare për
angazhimin dhe rishikimin (SNAR)
2.04 Standardet ndërkombëtare për shërbimet
e ndërlidhura (SNSHN)
2.05 Standardet
ndërkombëtare për kontrollin
e cilësisë (SNKC)
2.06 Kontrolli i cilësisë në
nivelin e firmës
2.07 Kontrolli i cilësisë në
nivelin e partneritetit
2.08 Sistemi i sigurimit të
cilësisë
Pranimi dhe zbatimi i standardeve ndërkombëtare të
edukimit kontabël, përvoja
praktike, vlerësimi i vazhdueshëm i edukimit
profesional.
3.01 Kërkesat e hyrjes ne
programet e studimit
3.02 Përmbajtja e programit
3.03 Aftësitë profesionale
3.04 Vlerat, etika, qëndrimet
3.05 Vlerësimi/Testimi
3.06 Përvoja praktike
3.07 Zhvillimi i vijueshëm
profesional
Pranimi dhe zbatimi i SNKSP
4.01 Mjedisi kontabël në sektorin publik
4.02 Gjithëpërfshirja dhe transparenca e MF
4.03 Auditimi i jashtëm i pasqyrave financiare vjetore
të njësive publike
4.04 Programet kontabël të
SNKSP
4.05 Monitorimi dhe zbatimi
SNKSP
Shtylla 5.0 Standardet Shtylla 6.0 Kodi i etikës Shtylla 7.0 Qeverisja e Shtylla 8.0 Shoqatat
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
61
ndërkombëtare të raportimit
financiar
korporatave - transparenca profesionale të kontabilitetit
Pranimi dhe zbatimi i SNRF
5.01 Mjedisi kontabël në
sektorin privat
5.02 Monitorimi dhe zbatimi
i SNRF
Parimet e etikës profesionale për profesionistët kontabël ju
referohen sjelljeve të
profesionistëve të cilët nuk arrijnë të mbajnë standarde të
larta profesionale.
6.01 Krijimi i një Kodi Etik
6.02 Mjedisi etik
6.03 Procesi i Hetimit 6.04 Procesi Disiplinor
6.05 Procesi i Ankesave
Kuadri i rregullave dhe praktikave nëpërmjet të cilave
firmat sigurojnë raportim
drejtësi dhe transparencë në operacionet e tij.
7.01 Dhënia e informacioneve materiale
shpjeguese
7.02 Auditimi vjetor 7.03 Përgjegjësia e Audituesit
7.04 Shpërndarja e
informacionit 7.05 Sigurimi i informacionit
Efikasiteti dhe efektiviteti i operacioneve profesionale të
kontabilitetit / auditimit
8.01 Kapaciteti organizativ
8.02 Përgjegjësia financiare
8.03 Përkrahja 8.04 Sigurimi i shërbimeve
8.05 Njohja
8.06 Imazhi publik
Burimi: Measuring Country-Level Accountancy Performance and Achievement (2011), (Prof. Dr. Gert
Karreman, William Phelps, Gabriella Kusz Vallejos and Weiji Shi, Mr. David Meyer) and USAID
(ADI32
)
Shtyllat nuk janë të pavarura, ato janë të ndërlidhura dhe përforcojnë njëra-
tjetrën. Për shembull, shtylla e 3-të Edukimi Profesional trajton çështje të etikës
ndërkohë që etika qëndron në shtyllën e 6-të. Megjithatë, struktura e përgjithshme e
shtyllës është fleksibile dhe bën të mundur ndryshimin e strukturës për të përfshirë
zhvillime të reja duke shtuar shtylla të reja për të rritur performancën.
Të dhënat dhe analiza e matjes së performancës u ofron palëve të interesuara,
si: agjencive donatore, administratës, organizmave rregullatorë, akademikëve dhe
shoqatave profesionale të kontabilitetit, një gamë të gjerë stimujsh që rrisin
veprimtarinë e aktorëve të ndryshëm. Përdoruesit potencialë kryesorë janë paraqitur
në tabelën 3.2.
Tabela 3.2: Përdorimi kryesor, palët e interesuara dhe përfitimi i IZHK-së identifikon aktorët
kryesorë, përdorimin e tyre të pritshëm dhe përfitimin nga përdorimi i indeksit.
TABELA 3.2
Grupet e interesit Përdorimi kryesor Përfitimi kryesor
Hartuesit e standardeve Përcaktimi i statusit të pranimit dhe zbatimit
Përmirësimi i standardeve, komunikimi dhe shtrirja
Shoqatat profesionale të kontabilitetit
dhe auditimit
Informimi i nismave për të ngushtuar
boshllëqet e pajtueshmërisë
Përmirësimi i raportimit financiar
Agjencitë qeveritare Identifikimi i ndryshimeve në ligjet,
rregullat dhe rregulloret
Njohja më e favorshme e tregjeve të
kapitalit
Rregullatorët Identifikimi i mospajtueshmërisë Përmirësimi i zbatimit dhe ulja e
vlerësimeve negative të tregjeve të
kapitalit
Donatorët Identifikimi i prioriteteve strategjike për asistencën
Ndihma e synuar që jep rezultate të qëndrueshme
Edukatorët Përmirësimi i kurrikulës dhe
marrëdhënieve me profesionin e
kontabilitetit
Njohja më e madhe e realiteteve aktuale
financiare
Investitorët Regjistrimi i rreziqeve dhe çmimeve Kuptimi më i mirë i profileve të rrezikut të vendit
Burimi: USAID (Phelps, 2011)
32 Pillar Outline further illustrates the ADI design framework and outlines the pillars and
milestones, f. 15
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
62
Për të lehtësuar aksesin dhe informimin e publikut materiali studimor i publikuar
është zhvilluar në një strukturë modulare, në të cilën bëhet një dallim midis abstraktit,
tekstit të kapitujve, tabelave, grafikëve, shtojcave dhe informacionit specifik të vendit.
Metodologjia bazohet në përpunimin statistikor dhe përdor të dhëna cilësore.
Gjithashtu është ndërtuar mbi bazën e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të
hartuara nga IFAC-u, Direktivave të Detyrimeve të Anëtarëve DDA-ve, Bordit të
Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (BSNK), OECD-së Organizatës për
Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik, Indeksit të Qëndrueshmërisë, Bankës Botërore
dhe praktikave ligjore, rregullatorë dhe institucionale. Duke përdorur këto standarde
ndërkombëtare dhe praktikat më të mira në fushën e kontabilitetit dhe auditimit,
GATI (Global Accountancy Transparency Information) sugjeron një pikë referimi të
bazuar në të dhëna numerike të pozicionit të një vendi në një moment kohor.
Bazuar në klasifikimin e paraqitur në mënyrë skematike në tabelën e mësipërme për
vendet e rajonit është bërë një përmbledhje e rezultateve me ato shtylla, të cilat
vlerësohen në bazë të rezultateve që janë të zbatueshme në këto vende dhe paraqitet
në tabelën 3.3 (Grafikët e paraqitjes së Indeksit IZHK për vendet e trajtuara të rajonit
gjenden në aneksin nr. 2)
Tabela 3.3: Vendet e rajonit dhe shtyllat e Indeksit IZHK që zbatojnë
NR Vendi i rajonit Vlerësimi “ADI - Indeksi i Performancës Kontabël”
Shtylla
1
Shtylla 2 Shtylla
3
Shtylla
4
Shtylla
5
Shtylla
6
Shtylla
7
Shtylla
8
1 Kosova33
2 Rumania 34
3 Bullgaria35
4 Maqedonia 36
5 Turqia37
6 Serbia38
7 Bosnje -
Herzegovina39
8 Shqipëra40
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones. f. 32
Shtylla e 3-të e Indeksit IZHK trajon edukimin kontabël dhe përbëhet nga
katër nënshtylla në të cilat janë organizuar kompetencat e kontabilistëve bazuar në
Standardet Ndërkombëtare të Edukimit.
33
Grafiku paraqitet në figurën nr. 1 aneksi nr. 2 34
Grafiku paraqitet në figurën nr. 2 aneksi nr. 2 35
Grafiku paraqitet në figurën nr. 3 aneksi nr. 2 36 Grafiku paraqitet në figurën nr. 4 aneksi nr. 2 37
Grafiku paraqitet në figurën nr. 6 aneksi nr. 2 38
Grafiku paraqitet në figurën nr. 7 aneksi nr. 2 39
Grafiku paraqitet në figurën nr. 8 aneksi nr. 2 40
Grafiku paraqitet në figurën nr. 9 aneksi nr. 2
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
63
Në tabelën e mëposhtme paraqitet sistemi ligjor dhe ndikimi në ekonominë e
vendeve të përzgjedhur për t’u analizuar, gjithashtu kolona e fundit përmend studimet
e mëparshme të realizuara në këto vende.
Tabela 3.4: Përzgjedhja e vendeve dhe legjislacioni që zbatojnë
Vendi Ligji Ekonomia Informacion
1. Kosova Miks I padisponueshëm GAEB 2005; ADI; ROSC 2006
2. Rumania Ligj Civil I efektshëm ROSC 2009
3. Republika Çeke Ligj Civil Inovacion (risi) GAE 2002, 2007; ADI; ROSC 2003
4. Serbia Ligj Civil I efektshëm GAEB 2005; ADI; ROSC 2005
5. Turqia Ligj Civil I efektshëm GAE 2002, 2007; ADI; ROSC 2005
Burimi: Dynamics of Global Accountancy Education, 2012
3.2 Edukimi profesional dhe analiza e zbatimit të SNE-ve në disa vende të rajonit
Në vijim do të bëhet një analizë e disa vendeve të rajonit për mënyrën se si e
rregullojnë profesionin kontabël bazuar në komponentin e tretë të Indeksit të
Zhvillimit Kontabël. Vendi i parë që është marrë në analizë është Kosova, e cila është
përzgjedhur pasi është një vend në zhvillim në të cilin evidentohen problematika që
ngjajnë me ato të vendit tonë. Vendi i dytë i marrë në analizë është Rumania pasi
është një vend, i cili ka ecur përpara në lidhje me rregullimin e profesionit kontabël
dhe si një vend anëtar i BE-së gjykojmë se analiza e edukimit dhe profesionit në këtë
vend ka vlerë. Gjithashtu edhe Republika Çeke, Serbia dhe Turqia kanë mënyrën e
tyre specifike të rregullimit të profesionit kontabël. Në analizë specifikohet nëse
profesioni rregullohet me ligj nga universitetet apo shoqatat profesionale, të cilat janë
anëtare me të drejta të plota në IFAC dhe aplikojnë SNE-të.
3.2.1 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i
pajtueshmërisë në Kosovë
Kosova është anëtare me të drejta të plota e Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilistëve me një sistem ligjor miks dhe ajo përgatit kontabilistë dhe auditues.
Certifikimet e profesionistëve nuk njihen jashtë Kosovës pasi nuk ka marrëveshje për
njohjen e kontabilistëve nga Kosova dhe njohjen e kualifikimeve në vendet e tjera.
Edukimi kontabël në Kosovë
Shoqata e Kontabilistëve të Certifikuar dhe Audituesve të Kosovës (SHKCAK) është
organizatë jofitimprurëse, e themeluar në vitin 2001 me qëllim të zbatimit dhe
promovimit të standardeve globale dhe praktikave më të mira për profesionin e ri dhe
asistimin në zhvillimin ekonomik në të mirë të interesit publik. Programi i edukimit
profesional i (SHKCAK) u rikrijua në vitin 2008 dhe është përditësuar vazhdimisht
për të siguruar cilësinë dhe rëndësinë e Zhvillimit Fillestar Profesional (ZHFP) dhe
Zhvillimit të Vijueshëm Profesional (ZHVP) në përputhje me standardet dhe
udhëzimet e BSNEK. Kërkesat e regjistrimit në programet e edukimit profesional për
kontabilistët dhe audituesit në SHKCAK-në janë në përputhje me SNE 1.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
64
Që nga viti 2008 SHKCAK ka lejuar personat pa Diplomë Universitare të
përfundojnë programin e Teknikëve të Kontabilitetit, por kërkesa për një diplomë
universiteti është e sanksionuar me ligj për kandidatët që zgjedhin të kualifikohen si
kontabilistë të certifikuar. Atyre u kërkohet të pajisen me një diplomë të njohur dhe
më pas të ndjekin programin për t’u kualifikuar si kontabilistë. Programi i trajnimit
profesional është hartuar në përmbushje me kërkesat e Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit të Kontabilitetit (SNE 1-7) në lidhje me audituesit dhe plotësimin e
kërkesave të Direktivës së Auditimit Ligjor dhe SNE 8. SHKCAK-ja zbaton një plan
me 40 orë minimumi të ZHVP-ve për kontabilistët dhe audituesit. Audituesve u
kërkohet të përfundojnë minimumi 24 orë ZHVP të verifikueshëm dhe jo më pak se
40 orë në total. Kontabilistët kanë minimumi 18 orë të verifikueshme dhe një total
prej 40 orësh në vit.
Në vitin 2008 SHKCAK-ja ka nënshkruar një marrëveshje me një ofrues
udhëheqës botëror të teksteve profesionale të edukimit kontabël sipas të cilit
SHKCAK është e lejuar të përdorë dhe të përkthejë materialet edukuese në gjuhën
shqipe, në lëndët bazë, duke përfshirë raportimin kontabël dhe financiar (në përputhje
me SNRF) dhe në pajtueshmëri me Standardet Ndërkombëtare të Auditimit (SNA-të).
Botuesi përditëson tekstet e tij vjetore për të pasqyruar ndryshimet në kuadrin
rregullator të kontabilitetit dhe auditimit, duke përfshirë standardet e reja, ndryshimet
dhe udhëzimet. Bazuar në këtë marrëveshje SHKCAK-ja e shqyrton vazhdimisht
programin e edukimit profesional për të siguruar pajtueshmëri me parimet e
përcaktuara në kuadrin dhe kërkesat e SNE-ve. SHKCAK-ja synon të ndihmojë
universitetet për të zbatuar programet e Zhvillimit Fillestar Profesional dhe të
përcaktojë marrëdhëniet midis universitetit dhe shoqatave profesionale duke përdorur
strategjitë e akreditimit.
Tabela 3.5: Karakteristikat e edukimit kontabël
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimit profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Ofruesit e edukimit kontabël Shoqatat profesionale të kontabilistëve
Përgjegjësitë I përcakton qeveria nëpërmjet ligjit
Licencimi i profesionistëve
Eksperienca praktike,
Provimi i certifikimit,
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Tabela 3.6: Përputhja me standardet ndërkombëtare të edukimit
“ Niveli i përputhshmërisë me SNE-të” Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I lartë I lartë
Edukimi profesional kontabël I mesëm I lartë
Zhvillimi profesional I lartë I mesëm
Kompetencat për audituesit profesionistë I lartë I lartë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
65
Figura 3.2: Pikët e vlerësuara të indeksit për Kosovën
Burimi: Global Accountancy Development Institute (Global Accounting Education of Kosovo studim i
vitit 2012), Tilburg University (Tilburg)
Si përfundim mund të themi se Kosova e rregullon profesionin kontabël në
përputhje me SNE-të. Niveli i përputhshmërisë me këto standarde ndahet në Zhvillim
personal (SNE 1, 3, 4) ku Kosova ka pranim dhe zbatim të një niveli të lartë. Edukimi
profesional kontabël (SNE 2) ka pranim në nivel mesatar dhe zbatim në nivel të lartë.
Zhvillimi profesional ka nivel të lartë të pranimit dhe nivel mesatar të zbatimit, të cilat
përshkruhen në SNE 5, 6, 7. Ndërkohë kompetencat që përfitojnë audituesit dhe
kontabilistët profesionistë në nivel pranimi dhe zbatimi janë të larta.
Përballja e përputhshmërisë me SNE-të me karakteristikat e edukimit kontabël
në Kosovë ndahet në: kërkesa të certifikimit të përfituara nga programet e edukimit,
kërkesa për eksperiencë praktike dhe vlerësimi i njohurive dhe aftësive. Ofruesit e
edukimit kontabël janë shoqatat profesionale dhe ky rregullim bëhet nëpërmjet ligjit
për audituesit dhe kontabilistët. Procesi i licencimit të profesionistëve kërkon që
anëtarët të plotësojnë disa kërkesa, si eksperiencë praktike, dhënien e provimeve dhe
vijueshmëri të njohurive gjatë ushtrimit të profesionit.
3.2.2 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i
pajtueshmërisë në Rumani
Rumania është anëtare me të drejta të plota e Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilistëve me një sistem ligjor bazuar në të drejtën civile dhe në lidhje me
profesionin përgatit kontabilistë të licencuar dhe ekspertë kontabël. Certifikimet e
profesionistëve nuk njihen jashtë Rumanisë pasi nuk ka marrëveshje (MRA) për
njohjen e kontabilistëve nga Rumania dhe njohjen e kualifikimeve në vendet e tjera.
Në Rumani është e zbatueshme rregullorja e BE-së për njohjen e audituesve, por
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
66
Autoriteti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar në Rumani i quajtur Trupi i
Kontabilistëve të Autorizuar të Rumanisë (CECCAR) dhe Dhoma e Audituesve
Financiarë të Rumanisë (CAFR) nuk kanë marrëveshje shtesë me anëtarë të tjerë edhe
pse ajo është anëtare e BE-së.
Edukimi kontabël në Rumani
Në Rumani ekzistojnë dy autoritete rregullatore për profesionin kontabël. Trupi i
Kontabilistëve të Autorizuar të Rumanisë (CECCAR), i cili certifikon kontabilistë me
titullin Kontabilist i licencuar, Ekspert kontabël dhe Dhoma e Audituesve Financiarë
të Rumanisë (CAFR), e cila përgatit Auditues financiarë. Të dy këta organizma kanë
deklaruar angazhimin e tyre të plotë për konvergjencën me SNE-të. Bazuar në të
dhënat e raportuara nga vetë këta organizma Rumania ka bërë përpjekjet e saj më të
mira për të përmbushur kërkesat e përcaktuara në Direktivat e Detyrimeve të
Anëtarëve 2 (SMO 2). Për t'u bërë një ekspert kontabël dhe anëtar me të drejta të plota
i dy organeve, kandidati duhet patjetër:
Të ketë marrë një diplomë në fushën e ekonomisë,
Të kalojë një provim pranimi,
Të fitojë 3 vjet eksperiencë pune nën mbikëqyrjen e një mentori të
certifikua,
Të kalojë provimin përfundimtar.
Në vitin 2005, Trupi i Kontabilistëve të Autorizuar të Rumanisë (CECCAR)
publikoi Standardet Ndërkombëtare të Edukimit të përkthyera dhe të përshtatura, për
të inkurajuar konvergjencën me SNE-të. Ai punon gjithashtu për njohjen e
kualifikimeve të huaja në Rumani dhe nënshkrimin e marrëveshjeve të bashkëpunimit
(faza e dytë në vitin 2009). Këto marrëveshje përfshijnë angazhimin që duhet të ketë
Rumania në kryerjen e aktiviteteve kërkimore, informuese, trajnuese, si konferenca,
workshop-e etj., të cilat shërbejnë për të shkëmbyer eksperiencën praktike, çështjet
teknike dhe zhvillimin e vijueshëm profesional të anëtarëve.
Trupi i Kontabilistëve të Autorizuar është organi që zbaton standardet
ndërkombëtare të kontabilitetit dhe të etikës profesionale. Ai është gjithashtu
autoriteti kompetent për kualifikimin, organizimin e zhvillimit të vijueshëm
profesional dhe shqyrtimin e kompetencës profesionale.
Standardet Ndërkombëtare të Edukimit analizohen nga Departamenti i Pranimit,
Edukimit dhe Trajnimit të Vijueshëm (Department for Admission, Continuous
Education and Trainees - DAPET), duke përditësuar legjislacionin që përfshin
kërkesat e përcaktuara nga këto standarde si:
normat mbi zhvillimin profesional,
normat gjatë periudhës së trajnimit praktik,
legjislacionin në lidhje me rregullimin e profesionit,
kërkesat etike (Kodi i etikës).
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
67
Tabela 3.7: Karakteristikat e edukimit kontabël
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimit profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël Shoqatat profesionale të kontabilistëve dhe
universitetet
Përgjegjësitë I përcakton qeveria nëpërmjet ligjit dhe organizatat
profesionale të kontabilitetit
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike
Provimi i certifikimit,
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Tabela 3.8:Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-
të”
Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I lartë I lartë
Edukimi Profesional kontabël I mesëm I mesëm
Zhvillimi profesional I lartë I lartë
Kompetencat për audituesit
profesionistë
I lartë I lartë
Figura 3.3:Pikët e vlerësuara të indeksit për Rumaninë
Burimi: Global Accountancy Development Institute (Global Accounting Education Romamin studim i
vitit 2012), Tilburg University (Tilburg)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
68
Si përfundim mund të themi se Rumania ka bërë përpjekje të konsiderueshme
për të zbatuar SNE-të për rregullimin e profesionit kontabël dhe konvergjencën me to.
Niveli i përputhshmërisë me këto standarde ndahet në zhvillim personal (SNE 1, 3, 4)
ku Rumania ka pranim dhe zbatim të një niveli të lartë. Edukimi profesional kontabël
(SNE 2) ka pranim dhe zbatim në nivel mesatar, ndërsa zhvillimi profesional zotëron
një nivel të lartë të pranimit dhe zbatimit, të cilat përshkruhen në (SNE 5, 6, 7).
Ndërkohë kompetencat që përfitojnë audituesit dhe kontabilistët profesionistë në nivel
pranimi dhe zbatimi janë të larta.
Përballja e përputhshmërisë me SNE-të me karakteristikat e edukimit kontabël
në Rumani ndahet në: kërkesa të certifikimit të përfituara nga programet e edukimit,
kërkesa për eksperiencë praktike, vlerësimi i njohurive dhe aftësive dhe zhvillimi i
vijueshëm profesional. Ofruesit e edukimit kontabël janë shoqatat profesionale dhe
universitetet. Ky rregullim bëhet nëpërmjet ligjit dhe rregullimit nga organizmat
profesionalë kontabël. Procesi i licencimit të profesionistëve kërkon që anëtarët të
plotësojnë disa kërkesa si eksperiencë praktike, dhënien e provimeve dhe
vijueshmërinë e njohurive gjatë ushtrimit të profesionit.
3.2.3 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i
pajtueshmërisë në Republikën Çeke
Republika Çeke është anëtare me të drejta të plota e Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilistëve me një sistem ligjor bazuar në të drejtën civile dhe në lidhje me
profesionin përgatit kontabilistë me titullin auditues. Në Republikën Çeke është e
aplikueshme rregullorja e BE-së, OECD-së dhe UNICTAD për njohjen e audituesve.
Autoriteti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar në Republikën Çeke (CACR) nuk ka
marrëveshje shtesë me anëtarë të tjerë për njohjen e profesionistëve kontabël në vende
të tjera.
Edukimi kontabël në Republikën Çeke
Autoriteti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar në Republikën Çeke (CACR) është
organi profesional i audituesve. Titulli i audituesit mbrohet me ligj. Marrja dhe njohja
e titullit Auditues regjistrohet në regjistrin e Audituesve dhe secili pajiset me
certifikatë. Kandidatët duhet të kenë fituar të paktën një diplomë bachelor dhe të kenë
një eksperiencë pune për të paktën 3 vjet si asistent auditues. Kërkesat që duhet të
plotësohen nëpërmjet testimit përcaktohen në Ligjin për Audituesit dhe detajet
përcaktohen nga CACR-ja. Kurset përgatitore për çdo provim organizohen nga
Komiteti i Ekzaminimit të Audituesve të CACR-së, që është një organ ndihmës i
Komitetit Ekzekutiv. Të gjithë anëtarët e CACR-së duhet të plotësojnë 40 orë stazhi
ose ekuivalente me to në kuadër të Zhvillimit të Vijueshëm Profesional çdo vit.
Kërkesat për auditorët janë në përputhje me rregulloren e BE-së dhe kualifikimi i
audituesve njihet edhe në vendet e tjera të BE-së. CACR-ja bashkëpunon ngushtë me
Bashkimin e Kontabilistëve, që është gjithashtu një anëtar me të drejta të plota i FNK-
së.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
69
Tabela 3.11: Karakteristikat e edukimit kontabël
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimit profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël Shoqatat profesionale të kontabilistëve dhe
universitetet
Përgjegjësitë I përcakton qeveria nëpërmjet ligjit
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike,
Provimi i certifikimit,
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Tabela 3.12: Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-
të”
Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I lartë I lartë
Edukimi profesional kontabël I lartë I lartë
Zhvillimi profesional I lartë I lartë
Kompetencat për audituesit
profesionistë
I lartë I lartë
Figura 3.5: Pikët e vlerësuara të indeksit për Republikën Çeke
Burimi: Global Accountancy Development Institute (Global Accounting Education Czech Republic
studim i vitit 2012), Tilburg University (Tilburg)
Si përfundim mund të themi se Republika Çeke ka bërë përpjekje të
konsiderueshme për të zbatuar SNE-të për rregullimin e profesionit kontabël dhe
konvergjencën e tyre. Niveli i përputhshmërisë me SNE-të ndahet në:
Zhvillim personal (SNE 1, 3, 4) ku Republika Çeke ka pranim dhe zbatim të
një niveli të lartë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
70
Edukimi profesional kontabël (SNE 2) ka pranim dhe zbatim të një niveli të
lartë.
Zhvillimi profesional ka nivel pranimi dhe zbatimi të lartë të cilat përshkruhen
në (SNE 5, 6, 7).
Ndërkohë kompetencat që përfitojnë audituesit dhe kontabilistët profesionistë
në nivel pranimi dhe zbatimi janë të larta.
Përballja e përputhshmërisë me SNE-të me karakteristikat e edukimit kontabël
në Republikën Çeke ndahet në: kërkesa të certifikimit të përfituara nga programet e
edukimit, kërkesa për eksperiencë praktike, vlerësimi i njohurive, i aftësive dhe
zhvillimi i vijueshëm profesional.
Ofruesit e edukimit kontabël janë shoqatat profesionale dhe universitetet. Ky
rregullim bëhet nëpërmjet ligjit dhe rregullimit nga organizmat profesionalë kontabël.
Procesi i licencimit të profesionistëve kërkon që anëtarët të plotësojnë disa kërkesa,
si: studimet akademike, dhënia e provimeve të certifikimit dhe vijueshmëria e
njohurive gjatë ushtrimit të profesionit.
3.2.4 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i
pajtueshmërisë në Serbi
Serbia është anëtare me të drejta të plota të Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilistëve me një sistem ligjor bazuar në të drejtën civile dhe në lidhje me
profesionin përgatit kontabilistë dhe auditues. Serbia si një vend kandidat për BE-në
zbaton rregulloren e saj për njohjen e audituesve.
Edukimi kontabël në Serbi
Në Serbi, Autoriteti, i cili rregullon profesionin kontabël është Shoqata Serbe e
Kontabilistëve dhe Audituesve (SAAA), programi i edukimit të saj vlerësohet mbi
bazën e programit të Shoqatës së Kontabilistëve të Certifikuar (ACCA). SAAA-ja ka
aplikuar dhe njohur nga shoqatat programin e trajnimit të kontabilistëve dhe
programin e Zhvillimit të Vijueshëm Profesional. Kandidatët duhet të kenë të paktën
tre vjet përvojë praktike, e cila duhet të monitorohet dhe raportohet nga një anëtar i
SAAA-së. Përveç kësaj, ekziston një kërkesë për të gjithë anëtarët e SAAA-së për të
zhvilluar 120 orë të Zhvillimit të Vijueshëm Profesional (ZHVP) gjatë një periudhe
trevjeçare në përputhje me kërkesat e ZHVP-së. SAAA-ja zhvillon dhe rregullon
profesionin kontabël në përputhje me SNE-të në nivel fillestar dhe të vazhdueshëm
profesional.
Tabela 3.13: Karakteristikat e Edukimit Kontabël
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimi profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël Shoqatat profesionale të kontabilistëve
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
71
Përgjegjësitë Shoqatat profesionale të kontabilistëve
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike
Eksperiencën praktike
Provimi i certifikimit
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Tabela 3.14: Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-
të”
Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I lartë I padisponueshëm
Edukimi profesional kontabël I mesëm I padisponueshëm
Zhvillimi profesional I lartë I lartë
Kompetencat për audituesit
profesionistë
I lartë I lartë
Figura 3.6: Pikët e vlerësuara të indeksit për Serbinë
Burimi: Global Accountancy Development Institute (Global Accounting Education Serbia studim i vitit
2012), Tilburg University (Tilburg)
Si përfundim mund të themi se Serbia ka bërë përpjekje për të zbatuar SNE-të
për rregullimin e profesionit kontabël dhe konvergjencën e tyre, por e ka arritur atë
vetëm në Zhvillimin e Vijueshëm profesional pasi në Zhvillimin Fillestar Profesional
nuk janë të zbatueshme. Bazuar në ndarjen e nivelit të përputhshmërisë me SNE-të
zhvillimi personal, i cili trajtohet në (SNE 1, 3, 4), Serbia ka pranim në nivel të lartë
dhe zbatimi është i padisponueshëm. Edukimi profesional kontabël (SNE 2) ka
pranim në një nivel mesatar, ndërsa zbatimi nuk ekziston. Zhvillimi profesional dhe
kompetencat që përfitojnë audituesit dhe kontabilistët profesionistë, të cilat
përshkruhen në (SNE 5, 6, 7 dhe 8) në nivel pranimi dhe zbatimi janë të larta.
Përballja e përputhshmërisë me SNE-të me karakteristikat e edukimit kontabël
në Serbi ndahet në: kërkesa të certifikimit të përfituara nga programet e edukimit,
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
72
kërkesa për eksperiencë praktike, vlerësimi i njohurive, i aftësive dhe zhvillimi i
vijueshëm profesional.
Ofruesit e edukimit kontabël dhe përgjegjësit janë vetëm shoqatat profesionale
të kontabilitetit, të cilat realizojnë rregullimin e profesionit kontabël vetëm në nivelin
e zhvillimit të vijueshëm profesional.
Procesi i licencimit të profesionistëve kërkon që anëtarët të plotësojnë disa
kërkesa, si: studimet akademike, eksperiencën praktike, dhënien e provimeve dhe
vijueshmëri të njohurive gjatë ushtrimit të profesionit kontabël.
3.2.5 Zhvillimet në fushën e edukimit profesional kontabël dhe niveli i
pajtueshmërisë në Turqi
Në Turqi operojnë dy organizma rregullatorë, Shoqata e Ekspertëve Kontabël të
Turqisë (Expert Accountants' Association of Turkey - EAAT) dhe Dhoma e
Kontabilistëve të Certifikuar Publikë të Turqisë (TÜRMOB), të cilat janë anëtare me të
drejta të plota të Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve. Turqia ka një sistem
ligjor bazuar në të drejtën publike dhe Shoqata e Ekspertëve Kontabël të Turqisë
përgatit kontabilistë me titullin Kontabilistë të certifikuar, Kontabilistë Publikë të
Certifikuar dhe Auditues ndërsa Dhoma e Kontabilistëve të Certifikuar Publikë të
Turqisë përgatit Kontabilistë Publikë të Certifikuar. Njohja e kualifikimit të fituar në
Turqi nga vendet e tjera nuk është arritur ende, por është bërë e mundur një bazë
njohjeje reciproke ndërmjet profesionistëve të arsimuar në Turqi dhe disa vendeve.
Turqia ka statusin e vendit kandidat për BE-në, por aplikon rregulloren e BE-së,
OECD-së, G-20 dhe UNICTAD për njohjen e audituesve.
Edukimi kontabël në Turqi
Ekzistojnë dy organe profesionale të njohura në Turqi, Shoqata e Ekspertëve
Kontabël të Turqisë (EAAT) dhe Dhoma e Kontabilistëve të Certifikuar Publikë të
Turqisë (TÜRMOB). EAAT është një organizatë vullnetare e profesionistëve kontabël.
TÜRMOB është organi kryesor rregullator i kontabilitetit. Kandidatët për t'u
anëtarësuar në TÜRMOB duhet të jenë të pajisur të paktën me një diplomë bachelor në
ekonomi, juridik apo menaxhim. Ata duhet të përfundojnë një sërë kursesh dhe
provimesh në mënyrë që të marrin anëtarësinë në shoqatë.
Standardet që zbatohen për vlerësimin dhe testimin e njohurive nëpërmjet
provimeve vendosen në bashkëpunim nga dy autoritete, qeveria dhe TÜRMOB. Për
një licencë në kontabilitet kërkohet eksperiencë praktike minimumi tre vjet. Përveç
kësaj, për të mbajtur anëtarësimin e tyre, Audituesit e Certifikuar duhet të plotësojnë
kërkesat e zhvillimit të vijueshëm profesional (ZHVP).
TÜRMOB dallon tri nivele të kualifikimit, si: kontabilist i pavarur, kontabilist
publik i certifikuar dhe auditues publik. Njohja ndërkombëtare e këtyre kualifikimeve
nuk është arritur ende.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
73
Tabela 3.15: Karakteristikat e edukimit kontabël
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimit profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël Shoqatat profesionale të kontabilistëve dhe
universitetet.
Përgjegjësitë I përcakton qeveria nëpërmjet ligjit
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike,
Eksperiencën praktike,
Provimi i certifikimit,
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Tabela 3.16: Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-
të”
Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I lartë I mesëm
Edukimi profesional kontabël I mesëm I mesëm
Zhvillimi profesional I lartë I mesëm
Kompetencat për audituesit
profesionistë
I ulët I ulët
Figura 3.7: Pikët e vlerësuara të indeksit për Turqinë
Burimi: Global Accountancy Development Institute (Global Accounting Education Turkey studim i vitit
2012), Tilburg University (Tilburg)
Si përfundim mund të themi se Turqia ka bërë përpjekje të konsiderueshme
për të zbatuar SNE-të për rregullimin e profesionit kontabël dhe konvergjencën e tyre.
Në Turqi ekzistojnë dy organizma profesionalë njëra është organizatë vullnetare dhe
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
74
tjetra është shoqatë, e cila rregullon profesionin kontabël në bashkëpunim me
qeverinë. Bazuar në ndarjen e nivelit të përputhshmërisë me SNE-të zhvillimi
personal (SNE 1, 3, 4) ku Turqia ka pranim në nivel të lartë dhe zbatim në një nivel
mesatar. Edukimi profesional kontabël (SNE 2) ka pranim dhe zbatim në nivel
mesatar, ndërsa zhvillimi profesional, i cili përshkruhet në (SNE 5, 6, 7) ka nivel të
lartë të pranimit dhe nivel mesatar të zbatimit. Ndërkohë kompetencat që përfitojnë
audituesit dhe kontabilistët profesionistë të trajtuara nga SNE 8 kanë nivel të ulët të
pranimit dhe zbatimit.
Përballja e përputhshmërisë me SNE-të me karakteristikat e edukimit kontabël
në Turqi ndahet në: kërkesa të certifikimit të përfituara nga programet e edukimit,
kërkesat për eksperiencë praktike, vlerësimi i njohurive dhe aftësive dhe zhvillimi i
vijueshëm profesional.
Ofruesit e edukimit kontabël janë shoqatat profesionale dhe universitetet. Ky
rregullim bëhet nëpërmjet ligjit.
Procesi i licencimit të profesionistëve kërkon që anëtarët të plotësojnë disa
kërkesa, si: studimet akademike, eksperiencën praktike, dhënien e provimeve dhe
vijueshmëri të njohurive gjatë ushtrimit të profesionit kontabël.
Përmbledhje për trajtimin e vendeve të rajonit
Pas një analize të nivelit të përputhshmërisë me SNE-të në vendet e rajonit si
Rumania, Kosova, Serbia, Turqia dhe Republika Çeke konstatojmë se ato e
rregullojnë profesionin kontabël duke plotësuar kërkesat e përshkruara në SNE-të. Për
të evidentuar zbatimin e SNE-ve bëhet një ndarje në 4 grupe i njohurive të fituara.
Grupi i parë; Zhvillimi Personal përshkruan kërkesat e SNE 1- Kërkesat për hyrjen
në programin e Edukimit Profesional të Kontabilistëve, SNE 3- Aftësitë profesionale
dhe edukimi i përgjithshëm dhe SNE 4 - Vlerat, etika dhe qëndrimet profesionale.
Grupi i dytë; Edukimi profesional kontabël paraqet në detaje përmbajtjen e
programeve dhe kurrikulave universitare, të cilat përshkruhen në SNE 2- Përmbajtja e
programit të edukimit për profesionin kontabël, një kërkesë kjo edhe e Direktivave të
Bashkimit Evropian për unifikimin e profesionistëve kontabël në nivel global.
Grupi i tretë; Zhvillimi profesional përshkruan njohuritë dhe eksperiencën praktike në
bazë të parimit të të mësuarit gjatë gjithë jetës ku profesionistët duhet të mbajnë
njohuritë që zotërojnë, por edhe të vazhdojnë trajnimet dhe kualifikimet në bazë të
programeve që ofrojnë organizmat ku ata janë të anëtarësuar. Në këtë grup analizohen
tre standarde të cilat janë SNE 5 - Kërkesat për eksperiencën praktike, SNE 6-
Vlerësimi i aftësive dhe kompetencat profesionale, SNE 7- Zhvillimi i vazhdueshëm
profesional, një program i të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe zhvillimi i vijueshëm i
aftësive profesionale.
Grupi i katërt kompetencat për audituesit profesionistë trajton kërkesat e përshkruara
në SNE 8- Kompetencat e kërkuara për audituesit profesionistë. Ky grup paraqet
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
75
kompetencat që duhet të zotërojë një profesionist gjatë ushtrimit të profesionit, ku
duhet t’i përfitojë ato dhe sa shpesh duhet të marrë pjesë në trajnime apo konferenca.
Zbatimi i SNE-ve është trajtuar dhe analizuar në nivel pranimi dhe zbatimi.
Informacioni i paraqitur në tabelën 3.17 është përmbledhje e trajtimit të të dhënave të
vendeve të mësipërme. Vendet e rajonit të trajtuara u janë përgjigjur ftesës së
studiuesve për të përshkruar zhvillimin dhe rregullimin e profesionit kontabël.
Tabela 3.17: Vendet e rajonit dhe niveli i përputhshmërisë me SNE-të
Shteti
Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
Niveli i përputhshmërisë me SNE-të”
Zhvillimi personal Edukimi Profesional kontabël Zhvillimi profesional Kompetencat për
Audituesit profesionistë
Pranim Zbatim Pranim Zbatim Pranim Zbatim Pranim Zbatim
1 Kosove I lartë I lartë I mesëm I lartë I lartë I mesëm I lartë I lartë
2 Rumani I lartë I lartë I mesëm I mesëm I lartë I lartë I lartë I lartë
3 Republika
Çeke
I lartë I lartë I lartë I lartë I lartë I lartë I lartë I lartë
4 Serbi I lartë I
padisponueshëm
I mesëm I
padisponueshëm
I lartë I lartë I lartë I lartë
5 Turqi I lartë I mesëm I mesëm I mesëm I lartë I mesëm I ulët I ulët
Burimi: Autori
Tabela shpreh në mënyrë të përmbledhur zbatimin e shtyllës së tretë të
indeksit të performancës së IZHK-së, i cili e klasifikon në 4 nëngrupet kryesore të
edukimit kontabël të trajtuara më sipër.
Si përfundim mund të themi se përputhja me SNE-të në rregullimin e
profesionit kontabël në nivelin e zhvillimit fillestar profesional të përfituar në
universitet, në programet dhe kurrikulat universitare, sjell përgatitjen e kontabilistëve
profesionistë të aftë dhe kompetentë. Nga eksperienca e vendeve të trajtuara
evidentohet bashkëpunimi i universiteteve me organizmat profesionalë që operojnë në
një vend për të ofruar programe dhe kurrikula cilësore për të përgatitur profesionistë
të aftë dhe kompetentë në ushtrimin e profesionit dhe raportimin financiar sa më
cilësor. Rregullimi i profesionit kontabël në Rumani shërben si një shembull për
vendin tonë lidhur me zbatimin e SNE-ve pasi ajo gjendet më afër zhvillimit historik
që ka ndodhur në vendin tonë dhe është anëtarësuar në BE siç synon edhe vendi ynë.
3.3 Zhvillimet historike të profesionit kontabël dhe kuadri rregullator në
Shqipëri
Shoqëria njerëzore në çdo fazë të zhvillimit të saj ka pasur nevojë për
informacion për të gjitha fushat e veprimtarisë së saj, por sidomos për aktivitetin
ekonomik. Këtë informacion e siguron kontabiliteti dhe disiplina të tjera që
përpunojnë të dhënat për të përfituar informacion të përpunuar. Kontabiliteti është
një sistem informacioni dhe komunikimi që përdoret për marrjen e vendimeve lidhur
me përdorimin e burimeve ekonomike. Ai lejon kontrollin efektiv të përdorimit të
burimeve dhe vlerësimin e rezultateve të arritura nga aktiviteti i njësive ekonomike.
Rëndësi të veçantë kanë pasqyrat financiare që përgatiten mbi bazën e kontabilitetit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
76
dhe u komunikohet përdoruesve. Në kohën tonë, raportimi financiar merr një rëndësi
shumë të madhe edhe për faktin se shërben si “gjuhë e përbashkët” në hartimin e
pasqyrave financiare që publikohen në vende të ndryshme të botës.
Në vijim, zhvillimi i profesionit kontabël do të trajtohet në dy këndvështrime,
në zhvillimin në kohë të profesionit kontabël dhe në ndarjen që bëhet nga 8 standardet
e edukimit.
3.3.1 Zhvillimi në kohë i profesionit kontabël
Në vendin tonë zhvillimi i kontabilitetit ndahet në këto periudha:41
1. nga viti 1944 deri në vitin 1991
2. nga viti 1991 deri në vitin 1993
3. nga viti 1993 deri në vitin 1997
4. nga viti 1997 deri në vitin 2005
5. 2005 deri në ditët e sotme
Në vijim do të bëhet një trajtim i shkurtër i secilës prej tyre:
Grafiku 3.1 “Periudhat e zhvillimit të kontabilitetit në Shqipëri”
Në vitet 1944-1991, në kohën kur në vendin tonë ekzistonte ekonomia
e komanduar, qëllimi i mbajtjes së kontabilitetit ishte rregullimi kontabël. Ai nuk
rregullohej me ligj, por bëhej në bazë të planit kontabël të miratuar nga Këshilli i
Ministrave, në të cilin përcaktoheshin rregullat bazë të ndërtimit të Pasqyrave
Financiare, listat e llogarive dhe funksionimi i tyre. Për çdo degë të ekonomisë siç
ishin industria, bujqësia, tregtia, ndërtimi kishte plane kontabël të veçanta që u
përgjigjeshin veçorive të çdo dege. Informacioni kontabël dhe kontabiliteti ishin të
orientuara drejt ruajtjes së vlerave materiale e të administrimit të pasurisë
shtetërore dhe kontabiliteti analitik jepte informacion tepër të detajuar.
Sistemi i parë i kontabilitetit u kopjua nga ish-Bashkimi Sovjetik dhe më pas u
përshtat sipas nevojave dhe kulturës së financierëve shqiptarë. Pjesa më e madhe e
financierëve dhe akademikëve në fushën e kontabilitetit, veçanërisht gjatë viteve të
para të regjimit komunist, vinin nga kjo shkollë.
41 Prof. dr. Leandro Haxhi, Zhvillimet në fushën e kontabilitetit dhe të profesioneve për
kontabilitetin.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
77
Deri në fund të viteve ‘50 të shekullit të kaluar, kontabilistët ishin specialistë
kryesisht me arsim të mesëm në shkollën tregtare të Vlorës (1924) dhe në shkollat e
mesme ekonomike. Më pas, Fakulteti i Ekonomisë në Tiranë dhe më vonë Fakulteti i
Ekonomisë Agrare në Universitetin Bujqësor, përgatitën specialistë të kontabilitetit
me arsim të lartë. Në vitin 1959, Fakulteti i Ekonomisë diplomoi brezin e parë, të cilët
fituan titullin “Specialist për kontabilitetin”.
Nga viti 1991 deri në vitin 1993 - Ministria e Financave në vitin 1991
ndërmori një sërë reformash, ndër të tjera edhe reformën në kontabilitet. Reforma
në fushën e kontabilitetit kishte dy objektiva kryesorë:
Së pari, të kryente ndryshime në kuadrin rregullator kontabël për t’ju
përgjigjur kërkesave të ekonomisë së tregut dhe të Bashkimit
Evropian e më gjerë.
Së dyti, të organizonte profesionet e lira kontabël si Kontabilist i
Miratuar dhe Ekspert Kontabël i Autorizuar (Audituesit).
Objektivi i parë u realizua nga një grup profesionistësh, të cilët pas miratimit
të ligjit “Për Kontabilitetin” Ligji nr. 7661, datë 19.1.1993 u përcaktuan si anëtarë të
Këshillit të parë Kombëtar të Kontabilitetit (KKK). Ata ishin studentët e pedagogëve
dhe kontribuuesve më të hershëm në fushën e kontabilitetit dhe patën rolin kryesor në
reformën në kontabilitet. Anëtarët e KKK-së mbështetën modelin francez të
kontabilitetit.
Në periudhën e tranzicionit ndodhën paralelisht shumë ndryshime në fushën e
kontabilitetit dhe u ndërmorën një sërë hapash, të cilat kishin dy qëllime kryesore:
1) Të riformonin sistemin kontabël dhe të mundësonin zhvillimin e duhur të tij.
2) Të lejonin krijimin dhe zhvillimin e profesioneve të lira me bazë kontabël.
Për t’u realizuar qëllimi i parë duhet të përcaktoheshin rregulla dhe udhëzime
të përkohshme për përshtatjen e kontabilitetit në kushtet e ekonomisë së tregut dhe për
hartimin e pasqyrave financiare. Në janar të vitit 1991 u miratua ligji për
kontabilitetin, i cili kishte disa mangësi, por me asistencën dhe ndihmën e të huajve,
në vitin 1993 hyri në fuqi ligji “Për kontabilitetin”. Në korrik të këtij viti ai u
shoqërua me “Planin Kontabël të Përgjithshëm” i cili përcaktonte rregullat dhe
parimet bazë të mbajtjes së kontabilitetit, të funksionimit të llogarive dhe ndërtimin e
pasqyrave financiare. Në vitin 1992 ligji “Për shoqëritë tregtare” hodhi bazat e para
për krijimin e profesioneve të lira.
Koncepti i ri për veprimtarinë e profesionistëve kontabël kërkonte që të
përgatitej legjislacioni, kualifikimet dhe specialistët kontabël prej profesionistëve
ekzistues.
Filluan të operojnë disa shoqëri audituese ndërkombëtare, si: Deloite&Touche,
Ernst&Young, KPMG etj., të cilat auditojnë pasqyrat financiare të shoqërive të huaja,
të cilat janë filiale të shoqërive pjesëmarrëse në bursë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
78
Nga viti 1993 deri në vitin 1997. Gjatë kësaj periudhe njësitë ekonomike
raportonin sipas Planit Kontabël të Përgjithshëm, i cili shërbente si një manual
kontabël dhe përmbante përkufizime, koncepte, rregulla kontabël dhe rregulla
vlerësimi për elementet e pasqyrave financiare.
Në këtë periudhë u krye një punë intensive që ndihmoi në reformimin e sistemit
kontabël në përputhje me direktivën e katërt të BE-së.
Përmbledhja e ndryshimeve të ndodhura paraqitet më poshtë:
Janar 1993, parlamenti shqiptar miratoi ligjin e ri “Mbi kontabilitetin”.
Korrik 1993, qeveria shqiptare miratoi Planin Kontabël të Përgjithshëm - PKP
Nga viti 1994, njësitë ekonomike nisën t’i përgatisin pasqyrat financiare dhe
mbanin librat kontabël bazuar në PKP-në.
Gjatë viteve 1993 dhe 1994 Ministria e Financave organizoi seminare trajnimi me
kontabilistë në të gjithë vendin për sistemin e ri kontabël dhe transformimin e tij.
Trajnimi konsiderohej i rëndësishëm jo vetëm për sistemin kontabël, por
gjithashtu edhe për performancën kontabël në hartimin e PF-ve. Ministria e Financave
dhe Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit në bashkëpunim dhe me mbështetjen e
donatorëve të huaj dhe të projekteve hartuan një program trajnimi për kontabilistët e
punësuar, i cili shpjegonte sistemin e ri kontabël, ligjin e ri të kontabilitetit dhe
kodifikimin e ri kontabël. Nëpërmjet kurseve të trajnimit të organizuara në
bashkëpunim me ekspertët e huaj dhe stafin akademik të Fakultetit Ekonomik në
Universitetin e Tiranës (Departamenti i Financës dhe Kontabilitetit), praktikantët u
trajnuan intensivisht mbi problematikat kontabël për përgatitjen e Pasqyrave
Financiare.
Organizimi i profesionit të audituesit nisi në vitin 1995, me aprovimin e Ligjit
Nr. 1 datë 2 Tetor 1995, i cili siguroi zhvillimin e profesionit të Audituesit Ligjor
nëpërmjet themelimit të autoritetit vetërregullues Institutit të Ekspertëve Kontabël të
Autorizuar (IEKA). Roli i IEKA-ës, si Shoqatë Profesionale është të zhvillojë
profesionin kontabël, auditimin dhe standardet etike, procedurat e kontrollit të
cilësisë, njohjen dhe certifikimin e anëtarëve të saj, zhvillimin e programeve edukuese
dhe trajnuese duke mbrojtur anëtarët dhe profesionistët kontabël.
Struktura organizative e IEKA-ës përfaqëson një model ku ndërthuret një
sistem vetërregullues me pjesëmarrjen e departamentit të administratës publike që ka
përgjegjësi për mbikëqyrjen, regjistrimin dhe çështjet disiplinore. Ky institut zotëron
organet e veta si Asambleja e Përgjithshme, Këshilli dhe Komiteti i Kontrollit të
Brendshëm që menaxhon aktivitetin e IEKA-s. Ministria e Financave mbikëqyr
IEKA-ën.
Nga viti 1997 deri në vitin 2005 u nxit zhvillimi i profesionit
kontabël, si pjesë e reformës në kontabilitet dhe patën progres profesionet e
pavarura në kontabilitet, të cilat i kryejnë shërbime të rëndësishme njësive
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
79
ekonomike. Rregullimi i profesionit kontabël sipas direktivave të BE-së u
përqendrua në pranimin e modeleve dhe praktikave të përshtatshme për sistemin
e edukimit kontabël në vendin tonë.
Synimi i Shqipërisë për t’u integruar në Bashkimin Evropian kërkon që të
reflektohen edhe rregullat kontabël përkatëse. Pas viteve 2000, në nivel ndërkombëtar
pati zhvillime të rëndësishme në fushën e kontabilitetit. U krye rishikimi i një sërë
standardesh ndërkombëtare të kontabilitetit, të cilat u përshtatën për t’u zbatuar edhe
në vendin tonë si Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK), të cilat zbatohen nga
njësitë ekonomike për raportimin financiar dhe për të përfituar informacion financiar
cilësor dhe të besueshëm për përdoruesit e tyre.
Në vitin 2000 me iniciativën e një grupi profesionistësh, ekspertësh dhe
specialistësh të licencuar si “Kontabël të Miratuar”, u krijua shoqata “Lidhja
Profesionale Kontabilistëve të Miratuar” (LPKM) me seli në Tiranë e me degë në
rrethet e vendit, sot Instituti i Kontabilistëve të Miratuar. Profesioni kontabël është
forcuar dhe perfeksionuar në mbajtjen e kontabilitetit, përgatitjen dhe auditimin e
pasqyrave financiare.
Në vitin 2003, qeveria përfshiu në strategjinë e saj një reformë të re në fushën
e kontabilitetit dhe të profesioneve me bazë kontabilitetin. Qëllimi i saj ishte që
nëpërmjet përmirësimit të rregullimeve kontabël të rritej transparenca dhe
besueshmëria e informacionit financiar dhe profesionistët kontabël t’u përgjigjeshin
më mirë nevojave të tregut dhe të mbronin interesat e publikut. Strategjia krahas
rishikimit të rregullimeve kontabël ekzistuese parashikonte edhe hartimin e një ligji të
ri për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare.
Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar nga 1 janari 2003, ka miratuar
dhe zbatuar Standardet Ndërkombëtare të Auditimit (SNA), të cilat janë publikuar nga
Bordi i Standardeve të Auditimit dhe Dhënies së Sigurisë i Federatës Ndërkombëtare
të Kontabilistëve (FNK), të cilat u përkthyen dhe u publikuan në gjuhën shqipe së
bashku me Kodin e Etikës.
2006 deri në ditët e sotme - Në prill të vitit 2004 u miratua Ligji “Për
Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”, i cili filloi të zbatohet në vitin 2006.
Ligji autorizon rregullimin e kontabilitetit jo me Plan Kontabël të Përgjithshëm
por mbështetur në Standardet Kombëtare të Kontabilitetit. Ligji kërkon që
standardet të hartohen në nivel kombëtar dhe të jenë në koherencë me Standardet
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe Standardet Ndërkombëtare të
Raportimit Financiar (SNRF). Ato duhet të zbatohen nga njësitë ekonomike
vendase, ndërsa shoqëritë e huaja që operojnë në vendin tonë dhe janë të
kuotuara në bursë si shoqëritë bankare dhe ato financiare kërkohet të zbatojnë
SNK-të.
Ligji “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” rregullon Këshillin
Kombëtar të Kontabilitetit (KKK) duke e rritur rolin e tij dhe duke e bërë atë një
organ të pavarur në vendimmarrje në fushën e kontabilitetit. Këshilli në fund të vitit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
80
2006 publikoi 14 Standardet Kombëtare të Kontabilitetit (SKK), të cilat filluan të
zbatohen në janar të vitit 2008 dhe në vitin 2009 u hartua dhe filloi të zbatohet SKK-
ja 15 për mikronjësitë.
Në mars të vitit 2009 u miratua ligji për të dy profesionet e lira, atë të
kontabëlit të miratuar dhe të audituesit. Ligji, krahas së drejtës për përgatitjen dhe
auditimin e pasqyrave financiare, u jep profesionistëve kontabël të drejtën për të kryer
konsulenca të pavarura për shoqëritë e ndryshme për probleme financiare, për
analizën e pasqyrave financiare, për probleme fiskale, për vlerësimin e shoqërive, për
procedurat e krijimit dhe likuidimit të shoqërive tregtare etj. Institutet që përfaqësojnë
audituesit (Instituti i Ekspertëve të Autorizuar- IEKA) dhe më pas i kontabilistit të
Miratuar (Instituti i Kontabëlve të Miratuar – IKM) janë anëtarësuar dhe marrin pjesë
rregullisht në takimet e organizuara në dy organizatat ndërkombëtare, FNK “Federata
Ndërkombëtare e Kontabilitetit” dhe SEE PAD “Partneriteti i vendeve të Evropës
Lindore për zhvillimin e profesionit kontabël”. Në këto takime, ata njihen me
praktikat më të mira bashkëkohore të dy profesioneve dhe shkëmbejnë eksperienca në
seminaret kualifikuese.
Përvoja e viteve të fundit tregon që standardet e kontabilitetit si ato kombëtare
ashtu edhe ato ndërkombëtare, janë zbatuar gjerësisht nga njësitë ekonomike duke e
rritur rolin dhe efektishmërinë e informacionit për vendimmarrje.
Bordi i Mbikëqyrjes Publike përbëhet nga profesionistë ekspertë kontabël, të cilët
realizojnë misionin e tyre në drejtim të forcimit të mbikëqyrjes publike të ekspertëve
kontabël dhe të funksionimit të organizatave të ekspertëve kontabël e të kontabilistëve
të miratuar. Synimi është forcimi i mëtejshëm i kësaj mbikëqyrjeje në të gjitha fazat:
trajnim, certifikim, ushtrim profesioni, kontroll cilësie etj.
Autoriteti i Certifikimit ka realizuar një volum të madh pune për finalizimin e dy
sezoneve të certifikimit të ekspertëve kontabël të regjistruar dhe të kontabilistëve të
miratuar. Profesionistët kontabël dhe audituesit janë të angazhuar për njohjen dhe
përvetësimin e standardeve të kontabilitetit dhe auditimit. Për këtë kërkohet zhvillimi
i pandërprerë i aftësive profesionale nëpërmjet trajnimeve që u kryejnë shoqatat e tyre
që zbatojnë SNE-të dhe standardet e tjera të profesionit (ZHVP). Një rol të
rëndësishëm për këtë çështje luajnë organizatat profesionale të kontabilistëve,
ekspertëve kontabël dhe Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit.
3.3.2 Klasifikimi bazuar në zhvillimin fillestar profesional dhe zhvillimin e
vijueshëm profesional në Shqipëri
Bazuar në këndvështrimin dhe klasifikimin sipas standardeve ndërkombëtare
të edukimit, profesioni kontabël trajtohet sipas zhvillimit fillestar profesional (ZHFP)
dhe zhvillimit të vijueshëm profesional (ZHVP). Ky trajtim i edukimit kontabël është
pjesë e këtij studimi në vazhdimësi.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
81
A. Zhvillimi fillestar profesional
Edukimi fillestar profesional përfshin kurrikulat universitare dhe programet e
studimit në fushën e ekonomisë, financës dhe kontabilitetit. Një rëndësi e veçantë i
jepet edukimit fillestar profesional nga Komisioni Evropian, Banka Botërore etj., të
cilët nëpërmjet projekteve analizojnë kurrikulat, programet në universitete dhe
zbatimin e SNE-2.
Me themelimin në vitin 1952 të Fakultetit të Ekonomisë, atëherë të emërtuar
Instituti i Lartë i Ekonomisë dhe më pas me krijimin e Universitetit të Tiranës dhe të
Universitetit Bujqësor të Tiranës u përgatit dhe u edukua një numër i madh
kontabilistësh, të cilët kanë dhënë dhe vazhdojnë të japin kontributin e tyre në
konsolidimin e kontabilitetit dhe raportimit financiar.
Kontabilistët u përshtatën shpejt edhe me standardizimin e kontabilitetit edhe
me hartimin e bilanceve dhe pasqyrave financiare si me standardet kombëtare, ashtu
dhe me ato ndërkombëtare. Me kalimin e viteve edhe në qytete të tjera të vendit u
hapën universitete, të cilat përgatisnin ekonomistë nëpërmjet programeve të studimit
që ofrojnë si Universiteti i Vlorës, Shkodrës, Elbasanit, Durrësit, Gjirokastrës dhe
Korçës. Këto universitete janë objekt i këtij studimi. Të dhënat e mbledhura nga
pyetësorët drejtuar atyre analizohen në kapitullin e pestë. Në vendin tonë me kalimin
e viteve filluan të ofroheshin programet e studimit në fushën e financës, ekonomisë
dhe kontabilitetit edhe nga universitetet private, të cilat nuk janë objekt studimi në
këtë teme duke përbërë një kufizim të tij.
B. Zhvillimi i vijueshëm profesional
Periudha e parë ku profesioni i ekonomistit dhe kontabilistit rregullohej nga
organet përgjegjëse përkon me periudhën 1944-1992 ku gjatë kësaj periudhe u bë
centralizimi i ekonomisë që kërkonte një ligj, e plan kontabiliteti për të siguruar
informacion kontabël në mënyrë të centralizuar, si shtet në tërësi por edhe për çdo
ndërmarrje të veçantë (industriale, bujqësore, tregtare etj.). Për këtë doli plani
kontabël nga Ministria e Financës më 1947 e më pas në 1965 pati disa ndryshime për
t’u shkëputur nga influenca ruse, e më vonë në vitin 1979 disa ndryshime të tjera për
të centralizuar më tej administrimin e ekonomisë dhe informacionin kontabël.
Pas viteve 90, pati një periudhë transitore në drejtim të zhvillimit të profesionit
dhe të shërbimeve të kontabilitetit. Në këtë periudhë u përcaktuan dhe kërkesat për
lindjen e profesioneve të lira si të Kontabilistit dhe Audituesit. Pas vitit 1993 me
decentralizimin e ekonomisë u hodhën themelet e zhvillimit ekonomik, i cili çoi në
zhvillimin e reformave në fushën e kontabilitetit dhe të krijimit të profesionit kontabël
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
82
dhe organizmave përkatës. Kjo periudhë u karakterizua nga zhvillimi i shërbimeve të
kontabilitetit dhe auditimit, të rregulluara me një kuadër rregullator në fillesat e veta42
.
Me stabilizimin e ekonomisë së tregut filloi të rritej kërkesa për shërbimet e
kontabilitetit dhe të auditimit dhe si pasojë filluan të rregullohen e të zhvillohen
profesioni i kontabilitetit dhe ai i auditimit.
Nevoja për zhvillimin e profesionit të pavarur të kontabilistëve të miratuar çoi
në krijimin e organizmit profesional që grumbullonte kontabilistët e miratuar në vitin
2000. Me kalimin e kohës, roli i organizmave profesionalë të kontabilitetit në Shqipëri
ka ardhur duke u rritur. Në vitin 1993 u hartua ligji i kontabilitetit, më pas në vitin
2004, ligji i ri i kontabilitetit kërkonte të zbatoheshin standardet e kontabilitetit. Ligji i
vitit 2009 “Për auditimin dhe profesionin e Kontabilistit të Miratuar” përcaktoi
rregullat e edukimit për të hyrë në profesion, organizimin e profesionistëve në
organizata profesionale, rregullat e mbikëqyrjes publike të profesionistëve, të
kontrollit të cilësisë të edukimit në vijueshmëri të profesionistëve.
Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA) është një nga organizmat
profesionalë, i cili rregullon profesionin kontabël në vendin tonë, u krijua në nëntor
1997 dhe u pajisën me titullin "auditues ligjorë" ata specialistë, të cilët ushtrojnë
profesionin e tyre në mënyrë të pavarur.
Në periudhën 1998–2000, IEKA përfitoi nga një projekt i asistencës teknike të
BE-së “Phare AL 97- 08 - D1 97- 01” të emërtuar “Reforma e Auditimit – Asistencë
Teknike për Institutin e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar”. Zbatimi i projektit u krye
nga konsorciumi franko-britanik që përfshinte institutet franceze të profesionit të
kontabilitetit dhe auditimit (CNCC & OEC) dhe Institutin e Kontabilistëve të
Certifikuar të Skocisë (ICAS) i themeluar që në vitin 1853. Në fokusin kryesor të
asistencës ishte ngritja profesionale e anëtarëve të Institutit të Ekspertëve Kontabël
dhe përmirësimi i funksionimit të tij. Rekomandimet teknike, të fazës së parë u
pasuan nga një paketë e re e procedurave të auditimit për ndërmarrjet e vogla dhe të
mesme (SCAP)43
.
Aktualisht, krahas anëtarëve që e ushtrojnë profesionin në praktikën publike (të
cilët janë të përfshirë në regjistrin Publik të Ekspertëve Kontabël të Regjistruar)
titullin e kanë fituar edhe 101 individë, të cilët për shkak se kanë papajtueshmëri me
kërkesat e ushtrimit të profesionit, nuk janë të përfshirë në regjistrin publik të EKR-
ve44
.
Nga viti 2008, Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar është anëtar me të
drejta të plota në FNK-së, me detyrime dhe të drejta që burojnë nga ky anëtarësim. Ai
42 Prof. dr. Sotiraq Dhamo - Roli i organizatave profesionale në zhvillimin e profesionit
kontabël f. 2 paragrafi i parë. 43 Small Company Audit Procedures - përgatitur në bashkëpunim me departamentin e
edukimit të ICAS, Skoci. 44 http://www.ieka.al/content/page/id/23/historiku-aktiviteti.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
83
bën përpjekje të vazhdueshme për të qenë në pajtueshmëri të plotë me të gjithë
Deklaratat e Detyrimeve të Anëtarësisë të FNK-së, qoftë përmes përmirësimit të
rregullave të tij të brendshme, ashtu edhe duke influencuar tek aktorë të tjerë që kanë
përgjegjësi dhe detyrime specifike për të qenë në pajtim me DDA-të e FNK-së.
IEKA është pjesë përbërëse e organizmave ndërkombëtarë dhe ka një
përfaqësim të konsiderueshëm ndërkombëtar ku përmendet anëtarësia me të drejta të
plota në:
IFAC - Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (FNK)
FIDEF - Federata e Ekspertëve Kontabël Frankofonë (FEKF),
FCM - Federata e Ekspertëve Kontabël të Mesdheut(FEKM),
EFAA - Federata Evropiane e Kontabilistëve dhe Audituesve të Entiteteve të
Vogla dhe të Mesme
Mbajtja e nivelit të aftësive profesionale të anëtarëve dhe përmirësimi i mëtejshëm
i tyre sigurohet nëpërmjet procesit të kualifikimit të vijueshëm.
Po kështu, përgatitja e audituesve të rinj kalon përmes kryerjes së praktikës
profesionale pranë një audituesi apo një firme auditimi. Në programin e edukimit
profesional të kandidatëve përfshihen kërkesat e Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit të FNK-së, dhe të Standardeve Ndërkombëtare të Auditimit, Dhënies së
Sigurisë, Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit, Standardet e Etikës Profesionale
etj.
Miratimi nga Kuvendi i Shqipërisë i Ligjit Nr. 10091 datë 05.03.2009 “Për
auditimin ligjor, organizimin e profesionit të audituesit ligjor dhe kontabilistit të
miratuar”, bëri të mundur rregullimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar
në mënyrë ligjore. Një rregullim i tillë ishte më i plotë për profesionin dhe organizmin
profesional, ashtu edhe për auditimin ligjor të pasqyrave financiare të entiteteve të
biznesit. Ligji rregullon të gjitha kategoritë e profesionit kontabël në vendin tonë.
Profesioni i audituesit ligjor ka ecur paralelisht me zhvillimin e biznesit në vendin
tonë dhe zhvillimet evropiane e ato ndërkombëtare në fushën kontabël dhe të
auditimit. Me ndryshimet në ligjin e auditimit (ligji 46/2016) funksionimi i Institutit të
Ekspertëve Kontabël të Autorizuar bazohet në një ligj bashkëkohor, i cili është në
pajtim të plotë me Direktivën e Auditimit Ligjor të BE-së. Profesioni mbikëqyret nga
një autoritet i pavarur mbikëqyrjeje, Bordi i Mbikëqyrjes Publike të EKR-ve, i cili
shërben si një garanci për cilësinë dhe besueshmërinë e raportimit financiar të
entiteteve të biznesit.
Veprimtaria e Institutit, është tipike e një organizimi profesional që kombinon
vetërregullimin profesional me rregullimin nga jashtë ose ndryshe me mbikëqyrjen
nga autoritetet publike.
Organizimi i këtij profesioni bazohet në një paketë të plotë rregullash që janë
hartuar në pajtueshmëri me direktivat dhe rregullimet e Bashkimit Evropian, e
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
84
veçanërisht në pajtim me direktivën e Auditimit Ligjor të BE-së dhe Standardet
teknike profesionale dhe etike të publikuara nga Bordet e Pavarura të FNK-së. Përveç
akteve ligjore e nënligjore të hartuara nga organizmat kombëtarë ligjorë e rregullatorë,
në rregullimet e brendshme është përfshirë edhe një seri tjetër e plotë e akteve të
nevojshme vetërregullatore të përgatitura nga vetë organizmi profesional, ku mund të
përmenden kodi i etikës; rregullorja dhe procedurat e kontrollit të cilësisë së
angazhimeve, rregullorja e investigimit e disiplinës, rregullorja e edukimit dhe
kualifikimit të vijueshëm etj.
Në kornizën rregullatore të funksionimit të organizmit profesional të audituesve
theksohet se objekti i veprimtarisë së tij është të sigurojë për mirë ushtrimin e
profesionit, mbrojtjen e pavarësisë dhe të nderit të anëtarëve të tij, si dhe mbikëqyrjen
dhe formimin profesional të anëtarëve; të gjitha këto në funksion të shërbimit cilësor
ndaj interesit publik.
Sipas prof. as. dr. Hysen Çela45
- nevoja e rregullimit të profesionit kontabël
vjen nga fakti se tregu i shërbimeve kontabël është joefecient, pasi:
1. Së pari në marrëdhëniet klient-profesionist kontabël ekziston një lloj asimetrie
informacioni, e cila shprehet në faktin që klienti, i cili merr shërbimin kontabël,
nga njëra anë ndodhet në një pozitë më inferiore, pasi përgjithësisht ka më pak
njohuri se profesionisti që jep këtë shërbim, dhe nga ana tjetër, ai nuk ka asnjë
rrugë tjetër përveçse të mbështetet në shërbimet e profesionistit.
2. Së dyti si rregull, përfitimet apo kostot e shërbimit kontabël kalojnë direkt tek
palët e treta, të cilat mund të mos jenë kërkuesit e këtyre shërbimeve
(informacionet financiare të publikuara).
Teorikisht rregullimi i profesionit mund të realizohet nëpërmjet disa rrugëve të
cilat nisin, së pari me rregullimin spontan përmes mekanizmave të tregut - përmes
raportit kërkesë-ofertë; rruga e dytë është ajo vetërregullatore ku profesioni
rregullohet vetë dhe vendos mekanizma që e bëjnë atë të jetë i besueshëm për
publikun dhe rruga e tretë është rregullimi nga autoritetet shtetërore ose autoritete të
tjera të pavarura.
Në praktikë, është pothuaj e pamundur që njëra nga rrugët e mësipërme të
përdoret apo të funksionojë e shkëputur nga rruga tjetër, ndonëse raporti midis
vetërregullimit dhe rregullimit ka qenë i ndryshëm në kohë dhe vende të ndryshme.
Sidoqoftë praktika e sotme e shumë vendeve tregon për një kombinim midis
vetërregullimit dhe rregullimit të jashtëm, një sistem, i cili ndodhet në një proces
ndryshimi të qëndrueshëm. Ndryshe nga shtetet me ekonomi të zhvilluar ku zhvillimi
profesional ka ardhur natyrshëm bazuar në nevojën që kishin palët e interesuara për
informacione financiare transparente, në vendin tonë dhe pothuaj në shumicën e
45 Prof. As. Dr. Hysen Çela – Përmirësimi i rregullimit dhe mbikëqyrjes së profesionit të
audituesit - kontribuon drejtpërdrejt në rritjen e besueshmërisë së raportimit financiar.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
85
vendeve të tjera të Evropës Lindore, ngritja dhe zhvillimi profesional ishin më shumë
të orientuara nga domosdoshmëria e funksionimit normal të ekonomisë së tregut dhe
deri diku, kanë qenë edhe të imponuara nga legjislacionet kombëtare.
Performanca dhe cilësia e shërbimeve të profesionit kontabël kanë ndikim të
madh në përfitimin ekonomik dhe shoqëror, për faktin që profesionistët kontabël
kontribuojnë si në alokimin dhe menaxhimin eficent të burimeve publike e private,
ashtu edhe në përmirësimin e funksionimit të tregjeve financiare, të kapitalit dhe të
tregjeve të prodhimit të mallrave e shërbimeve. Globalizimi, kjo tendencë zhvillimore
e sotme, ka rritur nevojën për të përafruar jo vetëm gjuhën e raportimit të
informacioneve financiare historike, me qëllim që ato të përdoren nga një numër
gjithnjë e më i ndryshëm palësh të interesuara, por gjithashtu ka rritur nevojën e
standardizimit edhe në rregullimin e profesioneve, duke e kaluar balancën e
rregullimit të profesionit në rregullimin publik kundrejt vetërregullimit.
3.4 Edukimi profesional dhe analiza e zbatimit të SNE-ve në Shqipëri
Komponenti i katërt i raportit të vlerësimit të edukimit krahason
pajtueshmërinë e programeve/kurrikulave universitare dhe shoqatave profesionale
me kërkesat e SNE-ve të FNK-së dhe Direktivës së Auditimit Ligjor të BE-së për
edukimin dhe certifikimin e profesionistëve.
Në raportin e përgatitur nga projekti i Bankës Botërore vlerësohen sistemet e
edukimit, aftësia e akademikëve dhe sistemi i trajnimit për kontabilistët dhe
audituesit në Shqipëri, duke përdorur Standardet Ndërkombëtare të Edukimit të
FNK-së dhe Direktivën e 8-të të BE-së. Raporti evidenton edhe praktikat më të mira
ndërkombëtare duke u mbështetur në përvojën ndërkombëtare. Ai identifikon
boshllëqet midis kuadrit rregullator ekzistues për autoritetet rregullatore të
profesionit dhe universitetet shqiptare dhe sugjeron disa rekomandime për të
ristrukturuar zhvillimin dhe zbatimin e një sistemi të integruar të edukimit dhe
trajnimit për kontabilistët dhe audituesit.
Gjatë kryerjes së rishikimit të thellë të programeve të edukimit dhe të aftësimit
profesional në Shqipëri, programet e kurseve dhe rezultatet e të nxënit u vlerësuan
për përputhshmëri me Standardet e rishikuara Ndërkombëtare të Edukimit (SNE-të)
dhe kërkesat e Direktivës së tetë të BE-së.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
86
Banka Botërore krijoi Projektin e Përmirësimit të Raportimit Financiar në
Shqipëri në vitin 2011, i cili përbëhej nga 4 komponentë të veçantë:
Komponenti 1: Paraqet një kuadër ligjor të përmirësuar në fushën e raportimit
financiar të korporatave, në përputhje me “acquis communautaire” të BE-së;
Komponenti 2: Rritja e efektivitetit të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit
nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK)
Komponenti 3: Përmirësimi i Standardeve të Auditimit dhe mbikëqyrja e
praktikave të auditimit nga sistemi i mbikëqyrjes së auditivit.
Komponenti 4: Rishikimi i kurrikulave në kontabilitet dhe auditim në
universitete dhe autoritetet e certifikimit duke rritur nivelin e aftësive
profesionale.
Pёr komponentin e 4-t është bërë një vlerësim që mbulon sistemin arsimor për
kontabilistët dhe auditimin nga universiteti në kualifikimin profesional
Vlerësimi bën rekomandime për rritjen e kualifikimit profesional;
Mundësi për strukturë dhe kuadër konceptual të ri;
Rritja e nivelit të njohurive dhe rezultateve të të nxënit;
Vlerësimi është ende në diskutim nga palët e interesuara.
Zbatimi i SNE-ve është i një rëndësie të veçantë për Shqipërinë si një vend që
kërkon anëtarësimin në BE pasi rregullimi i profesionit kontabël nëpërmjet
Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit është një kërkesë e FNK-së për vendet
anëtare dhe përbën një kusht për vendet që aderojnë të bëhen anëtare të BE-së
(Direktiva e 8-të). Përveç kësaj, SNE-të përcaktojnë kompetencat teknike, aftësitë
profesionale dhe vlerat, etikën dhe qëndrimet e nevojshme që duhet të përfitojnë dhe
zotërojnë profesionistët kontabël për të zhvilluar në mënyrë të pandërprerë aftësitë e
tyre nëpërmjet trajnimeve që u kryejnë shoqatat e tyre që zbatojnë SNE-të dhe
standardet e tjera. BSNEK përcakton nivelin e kompetencës që duhet të disponojë
një kontabilist profesionist gjatë ushtrimit të profesionit si: Kompetenca
Profesionale, Zhvillimi Fillestar Profesional (ZHVP), Zhvillimin e Vijueshëm
Profesional (ZHVP) dhe Vlerësimin e njohurive të fituara.
3.4.1 Universitetet
Sipas raportit të Bankës Botërore vlerësimi i kurrikulës universitare në
kontabilitet dhe auditim është i kufizuar në dy universitetet pilot të diskutuara më
poshtë. Arsimi i lartë ofrohet nga 13 universitete publike dhe 38 universitete private,
të cilat veprojnë në Shqipëri. Të gjitha universitetet kanë disa fakultete. Të
ashtuquajturat "shkolla jouniversitare" ofrojnë programe 2-vjeçare të arsimit të lartë.
Një total prej 61,832 studentë me orar të plotë dhe 91,231 studentë me kohë të
pjesshme u regjistruan në institucionet publike të arsimit të lartë dhe 12,214 studentë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
87
në institucione private në vitin akademik 2008-2009, me një staf akademik të
punësuar me kohë të plotë prej 2,393 dhe me kohë të pjesshme prej 2,771.
Ligji për Arsimin e Lartë Nr. 9,741, datë 21 maj 2007 rregullonte veprimtaritë
e universiteteve dhe fakulteteve, themelimin dhe punën e organeve drejtuese dhe
metodat për sigurimin e stafit mësimdhënës etj.
Ligji i ri për Arsimin e lartë Nr. 80/2015, datë 22 korrik 2015 “Për arsimin e
lartë dhe kërkimin shkencor në institucionet e arsimit të lartë në Republikën e
Shqipërisë” përcakton objektivat kryesore të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor,
rregullat e krijimit, organizimit, drejtimit, administrimit, financimit të institucioneve
të arsimit të lartë duke krijuar një sistem të unifikuar të arsimit të lartë dhe kërkimit
shkencor nëpërmjet sigurimit të cilësisë në përputhje me standardet evropiane. Roli i
universitetit, fushëveprimi i tij, objektivat, puna dhe kushtet themelore të saj
rregullohen me ligj, ndërsa organizimi dhe aktivitetet e përgjithshme janë të
përcaktuara në statutin e çdo universiteti dhe rregullohen nga njësitë bazë.
Dy universitetet pilot të marra në analizë janë Universiteti i Tiranës (UT) dhe
Universiteti Bujqësor i Tiranës (UBT), të cilat ofrojnë kualifikime në fushën e
kontabilitetit dhe auditimit, siç është detajuar në figurën më poshtë.
Figura 3.8: Diplomat që ofrojnë UT dhe UBT
Burimi: Revised Draft Education Assessment Report, Component Four (2013)
Fakulteti i Ekonomisë u themelua në vitin 1952 me emrin Instituti i Lartë i
Ekonomisë. Që prej vitit 1957, me krijimin e Universitetit të Tiranës, ai u përfshi në
këtë Universitet me emrin Fakulteti i Ekonomisë dhe në atë kohë ofronte diploma
vetëm në dy degë: degën e Ekonomisë dhe degën e Kontabilitetit. Gjatë viteve që
pasuan Fakulteti i Ekonomisë u zgjerua dhe në vitin 1990, ai ofronte gjashtë diploma
në: Ekonomi industriale, Ekonomi financiare, Ekonomi politike, Ekonomi tregtare
dhe Ekonomi e Statistikave dhe Merceologjisë. Deri në vitin akademik 1990-1991
programet mësimore të Fakultetit të Ekonomisë kanë qenë ndërtuar mbi bazën e
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
88
parimeve të ekonomisë së centralizuar dhe kanë qenë të orientuar drejt përvojës së
universiteteve lindore.
Fakulteti i Ekonomisë u riorganizua nëpërmjet zhvillimit të kurrikulave të reja
duke përfituar nga trajnimet e specializimet në universitetet evropiane dhe amerikane.
Sistemi arsimor në Shqipëri u ristrukturua plotësisht pas vitit 1990. Që nga viti 1991,
fakulteti ka përfituar nga projektet TEMPUS, DAAD, USAID, duke krijuar lidhje me
universitetet amerikane, britanike, gjermane, italiane, franceze, polake dhe greke.
Fakulteti i Ekonomisë prezantoi programin e ri MBA dhe MPA pasuniversitar në
bashkëpunim me Universitetin e Nebraskës në SHBA. Më pas, Fakulteti i Ekonomisë
vazhdoi të zgjerohej edhe më tej me Universitetin Bamberg (Gjermani) përmes
prezantimit të një Masteri të ri në Ekonomi dhe Studime Evropiane dhe me
Universitetin Modena (Itali) përmes prezantimit të një Masteri në Marketing, Financë
dhe Kontabilitet. Shumica e stafit tonë akademik janë trajnuar në universitete të
ndryshme perëndimore përmes projekteve TEMPUS, DAAD dhe USAID, të cilat u
ofruan përvojë akademike studentëve si dhe anëtarëve të Fakultetit Ekonomik.
Katedra e Kontabilitetit dhe Katedra e Financës u krijuan në vitin 1952 qysh
me krijimin e Institutit të Lartë Ekonomik. Në vitin 1992 u krijua Departamenti i
Financë-Kontabilitet i cili në dhjetor të viti 2004 u nda në dy departamente: në
Departamentin e Financës dhe Departamentin e Kontabilitetit.
Që prej viti 2004 Fakulteti Ekonomik është ndarë në departamente si:
1. Departamenti i Kontabilitetit
2. Departamenti i Financës
3. Departamenti i Ekonomiksit
4. Departamenti i Menaxhimit
5. Departamenti i Marketingut
6. Departamenti i Statistikës dhe Informatikës së Zbatuar
Departamenti i Kontabilitetit është krijuar duke ruajtur vazhdimësinë
profesionale dhe metodologjike të katedrës së Kontabilitetit. Sot, ai mbulon mbi 21
disiplina që ofrohen në tri nivelet e programeve të studimit (cikli i parë, cikli i dytë
dhe cikli i tretë) dhe në programe të ndryshme në të gjitha degët e fakultetit të
ekonomisë dhe fakultete të tjera. Departamenti jep kontributin e tij shkencor e
profesional në fusha e sektorë të ndryshëm të ekonomisë së biznesit në vend. Ai ka
kontakte bashkëpunimi me mjaft departamente të universiteteve të huaja perëndimore
në SHBA, Angli, Itali, Gjermani, Francë, Poloni etj. Departamenti është i angazhuar
në zhvillimin e vijueshëm të planeve dhe programeve, duke përfshirë botimin e
kërkimeve shkencore dhe leksioneve të përkthyera, me qëllim që të arrihet një nivel i
përafërt me universitetet perëndimore.
Departamenti i financës mbulon rreth 40 disiplina që ofrohen në tri nivelet e
programeve të studimit (cikli i parë, cikli i dytë dhe cikli i tretë i studimeve) në të
gjitha degët e Fakultetit të Ekonomisë, së Universitetit të Tiranës.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
89
Në programin bachelor në Financë dhe Kontabilitet, studentëve u ofrohen
njohuritë e nevojshme bazë në fushën e financë-kontabilitetit, menaxhimit dhe
ekonomisë me qëllim formimin e specialistëve të aftë për të punuar në financë dhe
kontabilitet tek njësitë e vogla dhe të mesme të sektorit privat dhe publik. Të
diplomuarit kualifikohen për të ushtruar regjistrimet kontabël dhe për të kryer detyra
që lidhen me biznesin. Këto përfshijnë mësimin e aspekteve kryesore ligjore të
kontabilitetit, sistemet e informacionit kontabël, kontabilitetin financiar, kontabilitetin
e drejtimit, kontabilitetin e kostos, kontabilitetin e aplikuar.
Fakulteti i Ekonomisë ofron programe studimi master shkencor me objektiv
formimin e ekspertëve dhe specialistëve të mirëfilltë në fusha, si: financë, kontabilitet,
ekonomiks, administrim–biznes, administrim publik, siguria e informacionit,
marketing. Gjithashtu ofron edhe programe studimi master profesional me objektiv
formimin e ekspertëve dhe specialistëve të mirëfilltë në fusha, si: financë, kontabilitet,
administrim–biznes, administrim publik, ekonomiks, sisteme informacioni, teknologji
informacioni, marketing, studime ekonomike evropiane.
Universiteti Bujqësor i Tiranës u themelua në vitin 1971 dhe u ristrukturua në
vitin 2007 duke u ndarë në departamente si:
1. Departamenti i Ekonomisë dhe Politikave Agrare
2. Departamenti i Menaxhimit të Agrobiznesit
3. Departamenti i Financave dhe Kontabilitetit
4. Departamenti i Matematikës dhe Informatikës
Brenda Departamentit të Financave dhe Kontabilitetit studentët mund të studiojnë
dhe të pajisen me diplomë bachelor, master i shkencave dhe master profesional.
Programi bachelor ka një kohëzgjatje prej 3 vjetësh dhe kërkon 180 kredite, master i
shkencave është me kohëzgjatje prej 2 vjetësh dhe kërkon 120 kredite ndërsa
programi master profesional zgjat 1.5 vjet dhe kërkon 90 kredite. Universiteti
gjithashtu drejton programe doktorature.
Sipas doc. Julian Naqellari dhe prof. dr. Sotiraq Dhamo46
në studimin e tyre të
prezantuar në konferencën e tretë ndërkombëtare arrijnë në përfundimin se
përputhshmëria e programeve edukuese në kontabilitet dhe auditim me kërkesat e
SNE-ve të FNK-së dhe direktivës së BE-së për edukimin dhe certifikimin e
profesionistëve, autorët mendojnë se duhet të zhvillohet një kuadër i ri profesional.
Ky kuadër duhet të ketë në konsideratë që të sigurojë standarde që plotësojnë kërkesat
e SNE-ve të IFAC-ut, ai duhet të theksojë praktikat dhe ligjet e mundshme në
kontabilitet dhe auditim në Shqipëri. Gjithashtu autorët theksojnë se ky kuadër duhet
të jetë i zbatueshëm dhe të plotësojë nevojat në sektorin privat dhe publik. Sugjerojnë
përmirësimin e syllabuseve dhe rritjen e nivelit të aftësive teknike të studentët.
46 3-
rd International Conference on Accounting, Auditing and Financial Reporting – AAFR,
15th October, 2016 Title of the Paper: “The future of accounting and audit education in
Albania”
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
90
Studentët në master duhet të plotësojnë tre muaj praktikë profesionale si kusht për
t'u diplomuar. Para se të regjistrohen në programin e doktoraturës, është e
dëshirueshme që studentët të kenë përfunduar së paku tre vjet përvojë profesionale.
Profesionistë dhe ekspertë të fushës kontabël janë të angazhuar në procesin e
mësimdhënies si pedagogë të jashtëm në universitetin e Tiranës. Gjithashtu lektorë
nga universitete të huaja janë ftuar shpesh për të prezantuar punët e tyre në seminare
për studentët bachelor dhe master. Kjo qasje u jep studentëve njohuri të vlefshme
praktike duke u ofruar mundësinë e ndarjes së eksperiencës profesionale.
3.4.2 Shoqatat profesionale
Legjislacioni shqiptar, sipas nenit 15 pika 1, nenit 16 dhe 17 të ligjit për auditim
në Shqipëri, përcakton kërkesat që një person të kualifikohet si një auditues i
certifikuar:
1. Diploma universitare / diplomë Master profesional ose shkencor.
2. Të ketë minimumi 3 vjet eksperiencë pune si auditues i pasqyrave financiare.
3. Të ketë kaluar provimin përfundimtar.
Një diplomë e nivelit bachelor duhet të plotësohet me një diplomë pas
universitare në fushën e Biznesit, Kontabilitetit ose Financës për të ushtruar
profesionin si kontabilist. IEKA rregullon kryerjen e kontrollit të audituesve
nëpërmjet AK-së. Neni 15 i Ligjit të Auditimit thotë se IEKA mund të organizojë
trajnime që kandidati t’i zhvillojë para se të marrë provimin për titullin profesional.
Ky seksion përshkruan kuadrin aktual profesional për edukimin kontabël dhe
auditimin në Shqipëri, si dhe rolin, përgjegjësitë dhe kontributet e institucioneve të
ndryshme dhe palëve të interesit të përfshira në ofrimin e arsimit, trajnimit dhe
testimit për audituesit ligjorë dhe kandidatët e profesionit kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
91
Fig 3.9:Kuadri i edukimit profesional në Shqipëri
Burimi: Revised Draft Education Assessment Report, Component Four (2013)
Ligji për Auditimin i vitit 2009 përshkruan shkurtimisht se çfarë lloj programi
duhet të ndiqet nga kandidatët për marrjen e provimeve për të fituar titullin auditues
ligjor. Ndonëse Neni 18 i ka identifikuar çështjet të cilat do të testohen, përmbajtja e
lëndëve nuk është detajuar në ligj. Sistemi i akreditimit mund të lejojë përjashtimin e
studentëve nga provimi i parë që nuk është aplikuar nga IEKA. Autoriteti i
Certifikimit (AC) është përgjegjës për procedurën e provimit për auditues ligjor,
IEKA trajnon dhe regjistron kandidatët, të cilët zhvillojnë në total tri programe vjetore
të trajnimit profesional për kandidatët (40 orë në vit). IEKA është përgjegjëse për
paraqitjen e kërkesës me shkrim të kandidatëve në Autoritetin e Certifikimit dhe
dokumentacionin e nevojshëm për të treguar përfundimin e trajnimit praktik ose
përcaktimin nëse kandidati nuk do të kryejë trajnimin profesional.
Provimi i aftësive profesionale përfshin të paktën pesë teste të detyrueshme
me shkrim që mbulojnë disiplinat e mëposhtme:
1) Analiza e pasqyrave financiare dhe raportimi financiar;
2) Ligjin Civil Shqiptar, Ligjin Penal, Ligjin mbi shoqëritë tregtare dhe
Kodin e Punës në masën që ato kanë të bëjnë me auditimin ligjor të
pasqyrave financiare.
3) Kodi i Etikës për kontabilistët profesionistë SNA / SNRF, Direktivat
Ndërkombëtare për Rishikimin e Angazhimeve, Standardet
KONTABILITETI
Shoqata e Kontabilistëve dhe
Ekspertëve Financiarë,
Instituti i Kontabilistëve të
Licencuar, Shoqata e
Kontabilistëve të Miratuar
AUTORITETI I
CERTIFIKIMIT
AUDITIMI
AUTORITETI I
AUDITIMIT IEKA
AUTORITETI I
CERTIFIKIMIT
Mbi 50 universitete në Shqipëri, duke përfshirë:
Universiteti i Tiranës
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KUALIFIMIMI
PROFESIONAL
UNIVERSITETI
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
92
Ndërkombëtare për Angazhimet e Sigurisë dhe Standardet e tjera
Ndërkombëtare të hartuara nga FNK-ja dhe të botuara në gjuhën
shqipe, si dhe rregulloret për organizimin e profesionit i audituesit
ligjor
4) Organizimi, menaxhimi dhe kontrolli i brendshëm i ndërmarrjeve,
duke përfshirë sistemet e informacionit dhe teknologjinë e
informacionit.
5) Ligji i Tatimeve dhe Taksave në Republikën e Shqipërisë.
SNRF-të, SNA-të dhe SKK-të e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit (KKK)
janë marrë në konsideratë në hartimin e kurrikulave të trajnimit të IEKA-ës. Shumica
e kandidatëve janë të diplomuar nga UT (70%) ose UBT (30%), dhe rrallë janë të
diplomuar në universitetet private sipas raportit të publikuar nga Banka Botërore
(201347
).
Sipas studimit të realizuar nga Banka Botërore (CFRR48
2017) IEKA përfaqëson
organin ligjor, i cili kontrollon njohuritë e profesionistëve kontabël gjatë
zhvillimit të vijueshëm profesional në mënyrë që kandidatët të fitojnë
kompetenca dhe aftësi, të cilat certifikohen. Kandidatët duhet të kenë 3-5 vite
eksperiencë pune në profesion për të fituar të drejtën e licencimit. Bordi
mbikëqyrës i IEKA-s shqyrton dhe vlerëson rezultatet e testimit, gjithashtu ai
kontrollon dhe mbikëqyr procedurën e testimit për titullin auditues ligjorë. Nëse
identifikohen deklarata të rreme nga kandidatët, autoriteti i certifikimit anulon
titullin dhe e çregjistron kandidatin nga regjistri i audituesve.
3.5 Përfundime të kapitullit
Si përfundim mund të themi se zbatimi i SNE-ve ka një progres në nivele të
kënaqshme, si në vendet e rajonit, ashtu edhe në Shqipëri. Bazuar nga studimet e
sipërpërmendura niveli i përputhshmërisë me SNE-të e IFAC-ut është i ndryshëm në
vendet e trajtuara.
Nga eksperienca e këtyre vendeve, vihet re një bashkëpunim i universiteteve me
organizmat profesionalë që operojnë për të ofruar programe dhe kurrikula cilësore për
të përgatitur profesionistë të aftë dhe kompetentë në ushtrimin e profesionit dhe
raportim financiar sa më cilësor.
47
Revised Draft Education Assessment Report, Component Four - On comparability and compliance
of education programs of universities and professional bodies with requirements of IES of IFAC and
EU Statutory Audit Directive for education and professional certification 48
Centre for Financial Reporting Reform Governance Global Practice, Accountancy Education, The
World Bank, faqja 14 viti 2017.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
93
Vendet e rajonit, si Rumania, Kosova, Serbia, Turqia dhe Republika Çeke
rregullojnë profesionin kontabël duke plotësuar kërkesat e përshkruara në SNE-të, por
këto kërkesa ndërthuren edhe me karakteristikat e edukimit kontabël në secilin vend.
Rregullimi i profesionit kontabël në Rumani shërben si një shembull për vendin
tonë lidhur me zbatimin e SNE-ve, pasi ky vend gjendet më afër zhvillimit historik që
ka ndodhur në Shqipëri.
Në vendin tonë janë realizuar studime nga studiues, autorë dhe specialistë të
fushës kontabël vendas dhe të huaj, të cilët kanë evidentuar zhvillimin fillestar të
ofruar nga universitetet dhe programet universitare. Zhvillimi i vijueshëm profesional
i ofruar nga shoqatat profesionale dhe IEKA zbaton SNE-të bazuar në karakteristikat
e vendit tonë, këtu mund të përmendim raportin e USAID (2013) dhe CFRR (2017),
të cilat përshkruajnë rregullin e profesionit në vendin tonë.
Gjithashtu edhe Shqipëria ka nisur dhe vazhdon përpjekjet për të realizuar jo
vetëm zbatimin e tyre, por edhe forcimin e edukimit në kontabilitet dhe auditim për
hartuesit e pasqyrave financiare dhe rritjen e kapaciteteve teknike të profesionistëve.
Rishikimi dhe forcimi institucional i profesionit të audituesit është bërë
detyrues sidomos në momentet më kritike të historisë së zhvillimit ekonomik, e
veçanërisht në rastet e krizave ekonomike dhe në momentet e falimentimit të
korporatave të mëdha. Kohët e fundit, roli i profesionit kontabël ka pësuar zhvillime
të mëtejshme duke u orientuar gjithnjë e më shumë në standarde profesionale cilësisht
të larta dhe sidomos në kërkesat etike dhe të sjelljes së duhur profesionale.
Përpjekjet e gjithë aktorëve janë bashkëvepruese për të realizuar zbatimin me
sukses të SNE-ve në nivel universitar dhe profesional për të përmirësuar kapacitetet e
institucioneve, për të mësuar, mbështetur, rregulluar, zbatuar dhe shpërndarë raportim
financiar cilësor në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare duke ecur
paralelisht me vendet e tjera të rajonit.
Përputhja me SNE-të në rregullimin e profesionit kontabël në nivelin e zhvillimit
fillestar profesional të përfituar në universitet, programet dhe kurrikulat universitare
sjellin përgatitjen e kontabilistëve profesionistë të aftë dhe kompetentë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
94
KAPITULLI IV - METODOLOGJIA E PUNIMIT
Në këtë kapitull bëhet një paraqitje e shkurtër e metodologjive të përdorura nga
studiues të ndryshëm, të cilët kanë pasur në fokus çështjet që trajtohen në këtë punim.
Pas shqyrtimit të literaturës bëhet një shpjegim i paraqitjes dhe llogaritjes së indeksit
IZHK. Në vijim trajtohet metodologjia që është përdorur në këtë punim, duke
evidentuar metodat ekonometrike dhe statistikore të përzgjedhura për përpunimin e të
dhënave të grumbulluara nëpërmjet pyetësorëve. Gjithashtu, sqarohet në detaje
metodologjia e përzgjedhur për t’i dhënë përgjigje çdo pyetjeje kërkimore të ngritur
në fillim të tij duke u ndalur në arsyet përse është zgjedhur kjo metodologji, në
përparësitë dhe kufizimet e metodës, në mënyrën e mbledhjes dhe përpunimit të të
dhënave. Gjithashtu evidentohet burimi i të dhënave, si edhe testohet vlefshmëria dhe
besueshmëria e tyre.
4.1 Përzgjedhja e metodologjisë së punimit
Metodat kërkimore konsistojnë në tërësinë e teknikave specifike të përdorura
për të mbledhur të dhëna, gjatë shqyrtimit të problemit kërkimor. Në shkencat
shoqërore, njihen pesë metoda kryesore, të cilat përdoren në mënyrë tipike gjatë
zhvillimit të kërkimit shkencor. Metodat kërkimore që janë përdorur nga studiues, të
cilët kanë analizuar çështjet që trajtohen në këtë punim janë:
1. Testet dhe mjetet përdoren me qëllim që të përcaktohet shkalla e
ndryshimit të një variabëli.
2. Intervistat zhvillohen me individë apo grupe, për të njohur dhe verifikuar
perceptimet e tyre në lidhje me dukuri të caktuara.
3. Observimet përdoren për të përcaktuar se çfarë po ndodh dhe si veprojnë
individët.
4. Vëzhgimet synojnë të vlerësojnë mendimet, opinionet, perceptimet dhe
qëndrimet e individëve apo grupeve.
5. Dokumentet analizohen me qëllim për të krijuar një regjistër të plotë
dokumentacioni.
Objektivi kryesor i këtij studimi është vlerësimi i gjendjes aktuale të edukimit
kontabël bazuar në komponentët e tij të kualifikimit, edukimit dhe trajnimit në vend
dhe krahasimi i universiteteve publike nëpërmjet kurrikulave universitare. Nëpërmjet
analizës së të dhënave të pyetësorëve, për zhvillimin fillestar të profesionit, realizohet
objektivi i mësipërm për të vënë në dukje zbatimin e kërkesave të SNE-ve në vendin
tonë nga universitetet. Gjithashtu po nëpërmjet analizës së të dhënave të pyetësorit për
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
95
shoqatat profesionale, evidentohet edhe rregullimi i profesionit kontabël dhe të
audituesit ligjor nëpërmjet organizmave rregullatorp të profesionit në vendin tonë me
qëllim vlerësimin e zhvillimit të vijueshëm profesional.
Qëllimi i këtij punimi është së pari përcaktimi i mjedisit ku zhvillohet edukimi
dhe profesioni kontabël, karakteristikat e tyre dhe parashtrimi i përfitimeve që ofrojnë
SNE-të duke nisur fillimisht me zgjerimin apo përmirësimin e njohurive në kurrikulat
universitare në kontabilitet. Së dyti, duke vijuar me zbatimin e standardeve
ndërkombëtare të edukimit nga organizmat profesionalë kontabël për zhvillimin e
pandërprerë të aftësive profesionale. Për të realizuar këtë është testuar aplikimi i
modelit global të edukimit kontabël të paraqitur në kapitullin e dytë (fig nr. 2.7)
nëpërmjet krahasimit të rregullimit aktual në nivel akademik dhe profesional me atë
ndërkombëtar.
1. Qëllimi i këtij punimi do të realizohet së pari duke përcaktuar çfarë përfitimesh
ofrojnë SNE-të. Kjo mundësohet nga kryerja e analizës përshkruese të literaturës
së studiuar për vendet e rajonit dhe e evoluimit të zbatimit të SNE-ve në këto
vende. Përzgjedhja e metodologjisë së punimit bazohet në metodat dhe
metodologjinë e zgjedhur nga studimi i vendeve të rajonit.
2. Se dyti është analizuar niveli i pranimit dhe i zbatimit të SNE 1, 2, 3 dhe 4 në
zgjerimin dhe përmirësimin e njohurive të fituara në kurrikulat universitare nga
studentët gjatë zhvillimit personal dhe edukimit profesional kontabël. Kjo
realizohet nëpërmjet mbledhjes së të dhënave nga pyetësori drejtuar stafit
akademik konkretisht në pyetjet 1, 2, 3 dhe 4 të seksionit të katërt dhe të gjitha
pyetjet e seksionit të dytë të pyetësorit drejtuar stafit akademik. Bazuar në
rezultatet e mësipërme është bërë një analizë përshkruese dhe krahasuese e të
dhënave të grumbulluara me rezultatet e konstatuara në literaturën e studiuar,
për të gjykuar nivelin aktual të pranimit dhe zbatimit të SNE-ve të përmendura.
Gjithashtu, është kryer një analizë e detajuar krahasuese midis universiteteve me
shtrirje gjeografike të ndryshme, për të kuptuar ndikimin e shtrirjes gjeografike
në zbatimin e SNE-ve. Bazuar në gjetjet përkatëse, evidentohen më pas
rekomandimet e mundshme për rritjen e nivelit të adaptimit dhe zbatimit të
SNE-ve për fazën e zhvillimit fillestar të profesionit kontabël.
3. Së treti përcaktohet se si ndikojnë zbatimi i SNE 5, 6, 7 dhe 8 në zhvillimin e
pandërprerë të aftësive dhe kompetencave të profesionistëve kontabël. Pyetësori
drejtuar kontabilistëve dhe anëtarëve të shoqatave shërben si burim i të dhënave
për të analizuar zbatimin e këtyre 4 SNE-ve. Analiza e të dhënave primare të
këtij seksioni pyetjesh mbi SNE-të e përmendura shërben për të kuptuar më mirë
fazën në të cilën ndodhet zhvillimi i vijueshëm i profesionit kontabël, cilat janë
nevojat për ecurinë e mëtejshme, duke çuar në rritjen e nivelit të zbatueshmërisë
së SNE-ve.
4. Së katërti tregohet nëse konvergon rregullimi aktual i profesionit në nivel
akademik dhe profesional me rregullimin që realizohet nga zbatimi i SNE-ve në
vendin tonë. Konvergimi analizohet në seksionin nr. 3 (nga pyetja 1-5) të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
96
pyetësorit drejtuar stafit akademik dhe pyetjeve nr. 20 dhe nr. 21 seksioni nr. 2
të pyetësorit drejtuar anëtarëve të shoqatave.
Siç është theksuar përgjatë punimit, SNE-të trajtojnë rregullimin e profesionit
nëpërmjet zbatimit të kërkesave para dhe paskualifikimit dhe i nënshtrohen ndikimit
të akademikëve. Ato kërkojnë vlerësimin e mjedisit ekonomik, social, kulturor dhe
politik të vendit ku zbatohen. Metodologjia e përdorur për të testuar zbatimin e SNE-
ve është e ngjashme me atë të testimit të standardeve të tjera, por kërkon një trajtim
më gjithëpërfshirës për të analizuar edukimin kontabël.
Profesioni kontabël rregullohet nëpërmjet standardeve ndërkombëtare të edukimit
në kontabilitet, ai mbështetet në miratimin dhe zbatimin e suksesshëm të tyre dhe
udhëhiqet nga parimi për t'i shërbyer interesit publik. Pas krizës financiare të vitit
2008, tregjet e kapitalit ku operojnë njësitë ekonomike kërkojnë përdorimin e
standardeve të pranuara ndërkombëtarisht.
Pranimi dhe zbatimi i SNE-ve analizohet nëpërmjet përpunimit të të dhënave të
grumbulluara nga pyetësorët duke përdorur testet statistikore dhe programin SPSS.
Rezultatet e përfituara nga ky përpunim në të njëjtën kohë u japin përgjigje pyetjeve
kërkimore të ngritura në kapitullin e parë të këtij punimi. Rregullimi ligjor i
profesionit kontabël nëpërmjet pranimit dhe zbatimit të SNE-ve, është një kërkesë, e
cila duhet të merret në konsideratë nga organizmat shtetërorë, nga universitetet dhe
shoqatat profesionale njësoj siç është vepruar me zbatimin e SKK-ve dhe standardeve
të tjera. Zbatimi i SNE-ve paraqet vështirësi për t’u analizuar pasi mungesa e një
kuadri rregullator ligjor i përcaktuar me ligj e vështirëson këtë analizë. Rregullimi i
edukimit kontabël nëpërmjet zbatimit të SNE-ve është realizuar nga vetë palët e
interesuara dhe nga kërkesat e ndërkombëtarëve dhe jo nga një ligj kombëtar në
vendin tonë.
Edukimi kontabël në nivel kombëtar krahasuar me atë ndërkombëtar analizohet
përmes vlerësimit cilësor dhe sasior. Vlerësimi cilësor ofron një kuptim të
përgjithshëm të problematikave që ekzistojnë me zbatimin ligjor dhe zbatimin e plotë
të standardeve ndërkombëtare të edukimit nëpërmjet miratimit të ligjeve, zhvillimit të
rregullave dhe rregullatorëve, kërkesave të qeverisë dhe organizmave profesionalë
kontabël. Konvergjenca është një nga metodat më të përdorura në literaturën aktuale
kontabël. Për gati tre dekada diskutimi ka të bëjë me praktikat, metodat kërkimore në
kontabilitet.
Gjatë viteve 1980 dhe 1990 procesi i harmonizimit, standardizimit dhe uniformitetit
ishin çështjet kryesore të hulumtimit në kontabilitet në matjen dhe zbatimin e
praktikës dhe metodave kontabël.
Konvergjenca është një lëvizje që synon drejt SNE-ve dhe drejt rregullimit të
profesionit kontabël nga vetë organizmat rregullatorë. Kjo lëvizje fillon me zbatimin e
rregullave dhe praktikave në një vend të caktuar dhe përfundon me unifikimin me
SNE-të. Megjithatë, disa studiues nuk e shprehin pikën përfundimtare si uniformitet,
por si ekuivalentim i konsiderueshëm i tij. Matja e konvergjencës dhe vlerësimi i saj
për vendin tonë kërkon një metodologji dhe analizë sasiore. Në vendin tonë
konvergjenca e SKK-ve me SNK-të (M. Ujkani S. Dhamo 2013), është studiuar
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
97
bazuar në analizën Fuzzy logic duke u bazuar në kuadrin rregullator të ligjëruar të
tyre. Ndërsa në lidhje me SNE-të në vendin tonë mungon një kuadër i tillë ligjor dhe
një grupim i plotë i standardeve të edukimit. Si rrjedhojë, kjo konvergjencë nuk mund
të studiohet dhe të matet për vendin tonë. Ajo çfarë evidentohet në studimin tonë në
lidhje me fazën paraprake të konvergjencës, është evidentimi i kushteve dhe mjedisit
për një zbatim të standardeve të edukimit. Për të përcaktuar metodologjinë e
përpunimit të të dhënave, për të analizuar konvergjencën e SNE-ve merren në
konsideratë49
:
standardet e njohura ndërkombëtarisht;
analiza e të dhënave të jetë e besueshme;
njohuritë mbi sistemin ligjor të vendit dhe zhvillimit ekonomik të tij;
të realizohet një analizë statistikore;
gjykimi i ekspertëve, nëse vlerësimi është një komponent kyç i mbledhjes së
të dhënave.
Ky kërkim mund të konsiderohet një kombinim i kërkimit përshkrues me atë
analitik, pasi identifikon dhe përshkruan SNE1, SNE 2, SNE 3, SNE4, SNE 5, SNE 6,
SNE 7 dhe SNE 8 duke përdorur teknika sasiore për mbledhjen, analizën dhe
përpunimin e të dhënave, si dhe analizon përse apo si ndodh një dukuri dhe
identifikon faktorët apo variabëlit e përfshirë.
4.2 Burimi i të dhënave dhe mënyra e mbledhjes së tyre
Në përputhje me natyrën dhe kërkesat e studimit kemi shpërndarë dy pyetësorë
për të vlerësuar nivelin e zbatimit të SNE-ve. Një kopje e tyre ndodhet në aneksin nr.
2 të këtij punimi. Pyetësori i parë shërben për të vlerësuar kurrikulat dhe programet
universitare të universiteteve publike në vendin tonë dhe pyetësori i dytë, i cili u
drejtohet profesionistëve, anëtarëve të shoqatave për të analizuar nivelin e zbatimit të
standardeve të edukimit.
Për mbledhjen, analizën dhe interpretimin e të dhënave kemi zgjedhur një
kombinim të metodave sasiore, të cilat e vënë theksin tek mbledhja e të dhënave që
mund të përpunohen në mënyrë statistikore dhe cilësore (përfshin kërkimin dhe
reflektimin për çështje subjektive si vlerat, sjelljet apo perceptimet)
Pyetësorët e vlerësimit janë ndërtuar në katër nën-shtylla të hartuara nga kuadri
konceptual i SNE-ve dhe të identifikueshme si Zhvillimi personal, Edukimi
Profesional kontabël, Zhvillimi profesional, Kompetencat për Audituesit profesionistë.
Ndarjet më të hollësishme brenda secilës nën-shtyllë shërbejnë si piketa, të cilat janë
deklarata brenda pyetësorit bazuar në kërkesat e SNE 1-8.
49 Handbook On Constructing Composite Indicators: Methodology And User Guide – ISBN 978-92-
64-04345-9 - © OECD 2008
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
98
Shtylla e parë dhe shtylla e dytë testohen nëpërmjet pyetësorëve të shpërndarë në
stafin akademik, ndërsa shtylla e tretë dhe e katërt testohen në pyetësorin e dytë të
shpërndarë tek anëtarët e shoqatave profesionale dhe profesionistëve kontabël.
Tabela e mëposhtme paraqet në mënyrë skematike pemën e ndërtimit të pyetësorëve.
Tabela nr. 4.1: Pema e ndërtimit të pyetësorit
Nënshtyllat Etapat Pyetësor
Zhvillimi personal
1.1 Niveli hyrës dhe i daljes në
universitet
1.2 Aftësitë intelektuale dhe
teknike
1.3 Vlerat, etika dhe qëndrimet
2.1 Niveli për të fituar të
drejtën e studimit në
universitet (SNE 1)
2.2 Aftësitë profesionale
(SNE 3)
2.4 Vlerat profesionale, etika
(Kodi i etikës së FNK-së)
dhe qëndrimet (SNE 4)
Edukimi profesional kontabël
2.1 Kontabiliteti, financë dhe
njohuritë të ngjashme
2.2 Njohuri organizative dhe
biznesi
2.3 Teknologjia e
informacionit
2.2.2 Kontabiliteti, financat
dhe njohuritë e ndërlidhura
(SNE 2)
2.2.3 Njohuri organizative
dhe biznesi (SNE 2)
2.2.4 Teknologjia e
informacionit (SNE 2)
Zhvillimi profesional
3.1 Eksperienca praktike
3.2 Vlerësimi
3.3 Zhvillimi i vijueshëm
profesional
2.5 Eksperienca praktike
(SNE 5)
2.6 Vlerësimi i aftësive dhe
kompetencave profesionale
(SNE 6)
2.7 Zhvillimi i vijueshëm
profesional (SNE 7)
Kompetencat për audituesit
profesionistë
4.1 Programi i avancuar i
auditimit
4.2 Aftësitë dhe etika e
avancuar në auditimit
4.3 Aftësitë profesionale të
avancuara në auditim
2.8.1 Program i avancuar i
auditimit (SNE 8)
2.8.5 Vlerësimi i avancuar
për audituesit ligjorë (SNE 8)
2.8.6 Kërkesat e ZHVP për
audituesit ligjorë (SNE 8)
Burimi: Autori
Nënshtylla 1: Zhvillimi personal, përfshin SNE 1, 3 dhe 4.
Nënshtylla 2: Edukimi Profesional i Kontabilitetit, SNE 2, pasqyron elementet
e fushës së studimit.
Nënshtylla 3: Zhvillimi Profesional, përfshin SNE 5, 6 dhe 7.
Nënshtylla 4: Kompetenca për Profesionistë Auditues përfshin SNE 8.
Pyetësori i parë i drejtohet stafit akademik të universiteteve publike në vend. Ai
është ndërtuar për të evidentuar një pasqyrë të zbatimit të Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit të Kontabilitetit (SNE 1, 2, 3 dhe 4) dhe për të pasqyruar problematikat
dhe nevojat që paraqiten gjatë fazës së zbatimit të tyre. Pyetësori është i ndërtuar në
katër seksione (shih aneksin nr. 2):
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
99
Seksioni i parë shërben për të marrë informacion të përgjithshëm mbi të
anketuarin. Seksioni i dytë është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme
shkallën e njohjes dhe zbatimit të standardeve ndërkombëtare të edukimit kontabël,
për të anketuarin. Seksioni i tretë shërben për të evidentuar konvergjencën e
kurrikulave universitare me SNE-të në universitetet publike në vendin tonë. Seksioni i
katërt është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme se sa të nevojshme
dhe të përshtatshme janë ato me mjedisin ekonomiko-kontabël shqiptar. Gjithashtu
studion nëse programet dhe kurrikulat universitare janë në përputhje me SNE-të
konkretisht SNE-1, SNE-3 dhe SNE-4 testojnë zhvillimin personal dhe SNE-2 teston
edukimin profesional në kontabilitet.
Tabela e mëposhtme paraqet kërkesat e SNE 1, 2, 3, 4 sipas ndarjes në dy shtyllat
e para dhe lidhja e të dhënave të secilës shtyllë me pyetjet e pyetësorit.
Tabela nr. 4.2: Lidhja e pyetjeve të pyetësorit me kërkesat e SNE 1, 2, 3, 4.
Të dhëna të
përgjithshme
Informacion dhe shpjegimi i
mjedisit
Pyetjet e pyetësorit drejtuar
stafit akademik (PSA)
1.0
Shtylla I- Zhvillimi
personal
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
1.0 I anketuari Detajet e kontaktit të të
anketuarve
Pyetja 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10,
11, 12 Seksioni 1
1.1 Përmbajtja Përmbajtja e pyetësorit
kërkesat e SNE-ve
Udhëzime mbi plotësimin e
pyetësorit dhe testimi i SNE 1,3,4
dhe 2
1.2 Pyetjet Dallimi midis pyetjeve të
pranimit dhe zbatimit
Pranimi merr vetëm dy vlera (1
pikë – Po) dhe (0 pikë - Jo).
Zbatimi vlerësohet me 0, 0.25, 0.5,
0.75, 1 (pesë vlera)
2.0
Shtylla I- Zhvillimi
personal
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
2.0.1 Pajtueshmëria
SNE-të
Shpeshtësia e shqyrtimit të
SNE-ve
Pyetja 13, 14, 15, 16 Seksioni 2
2.0.2 Etika Pajtueshmëria me kodin e
etikës FNK-së
Pyetja 4. A Seksioni 3
2.0.3 Përmirësimi Përmirësimi gjatë tre viteve të
fundit lidhur me përfitimet që
sjellin zbatimi i SNE-ve
Pyetja 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24
Seksioni 2
2.0.4 Zhvillimi Nevoja për ndryshime në
edukim, certifikim dhe ZHVP
Pyetjet e hapura nr. 17 dhe nr. 27
Seksioni 2
2.1
Shtylla I- Zhvillimi
personal
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
Kërkesat
hyrëse
Kërkesat për të hyrë në
programet e studimit (SNE 1)
Pyetja 1.1 Seksioni 4
2.1.1 Niveli në
hyrje
Niveli hyrës në universitet për
edukimin kontabël
Pyetja 1.2 Seksioni 4
2.1.2 Hapat Kërkesa hyrëse në përputhje
me SNE 1
Pyetja 1.3 Seksioni 4
2.2
Shtylla II-Edukimi
profesional
kontabël
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
Përmbajtja Përmbajtja e programeve të
edukimit profesional të
kontabilistëve (SNE 2)
Pyetja 4.1 Seksioni 4
2.2.1 Niveli i
studimit
Ekuivalenca e së paku dy
viteve të studimeve universitare
me kohë të plotë
Pyetja 4.D, 4.E Seksioni 4
2.2.2 Kontabilitet Përmbajtja e kontabilitetit,
financës dhe njohurive të
ngjashme
Pyetja 4.A Seksioni 4
2.2.3 Biznes Përmbajtja e njohurive
organizative dhe të biznesit
Pyetja 4.B Seksioni 4
2.2.4 Teknologjia e
informacionit
Përmbajtja e njohurive të
teknologjisë Informacionit
Pyetja 4.C Seksioni 4
2.2.5 Hapat Edukimi profesional kontabël
në përputhje me SNE 2
Pyetja 4.2 Seksioni 4
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
100
2.3
Shtylla I- Zhvillimi
personal
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
Aftësitë
profesionale
Aftësitë profesionale dhe
edukimi i përgjithshëm (SNE
3)
Pyetja 2 Seksioni 3
2.3.1 Intelektuale Aftësitë intelektuale në
përputhje me SNE 3
Pyetja 2. A Seksioni 3
2.3.2 Teknike Aftësitë teknike dhe
funksionale në përputhje me
SNE 3
Pyetja 2. B Seksioni 3
2.3.3 Personale Aftësitë personale në përputhje
me SNE 3
Pyetja 2. C Seksioni 3
2.3.4 Interpersonale Aftësitë ndërpersonale dhe
komunikuese në përputhje me
SNE 3
Pyetja 2. D Seksioni 3
2.3.5 Organizative Menaxhimi i aftësive
organizative dhe menaxhimin e
biznesit në përputhje me SNE 3
Pyetja 2. E Seksioni 3
2.3.6 Hapat Aftësitë profesionale në
përputhje me SNE 3
Pyetjet 2. F, 2. G, 2. H dhe 2.I
Seksioni 3
2.4
Shtylla I - Zhvillimi
personal
Pyetësori drejtuar
stafit akademik
(PSA)
Vlerat dhe
Etika
Vlerat profesionale, etika dhe
qëndrimet (SNE 4)
Pyetja 3. A Seksioni 3
2.4.1 Etika Programi i edukimit të etikës Pyetja 3. C Seksioni 3
2.4.2 Hapat Vlerat profesionale, etika dhe
qëndrimet në përputhje me
SNE 4
Pyetja 3. B Seksioni 3
Burimi: Autori
Pranimi dhe zbatimi i SNE 1-4 sipas tabelës së mësipërme lidhen me
hipotezën 1: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet në
nivelet akademike ndikon në zhvillimin fillestar të profesionit kontabël. Bazuar në
rezultatet e pranimit dhe zbatimit të vlerësuara me pikë nga të dhënat e grumbulluara
të pyetësorit testohet nëse zbatimi i SNE-ve ndikon apo nuk ndikon në zhvillimin
fillestar profesional.
Shtylla e dytë: Edukimi profesional kontabël i paraqitur në tabelën e
mësipërme lidhet me hipotezën 2: Kurrikulat e programeve mësimore në universitetet
publike në Shqipëri sigurojnë zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të.
Pyetjet që lidhen me këtë hipotezë paraqiten në seksionin nr. 4, pyetja nr. 4.
Pyetësori i dytë u drejtohet anëtarëve të shoqatave anëtare dhe profesionistëve
kontabël. Ai është ndërtuar për të evidentuar një pasqyrë të zbatimit të Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet (SNE 5, 6, 7 dhe 8), si dhe lidhjen me
rritjen e cilësisë në raportimin financiar, zhvillimin e profesionit kontabël bazuar në
kompetenca dhe aftësi. Nëpërmjet burimit të të dhënave evidentohen problemet dhe
nevojat që paraqiten gjatë fazës së zbatimit të tyre. Pyetësori është i ndërtuar në tri
seksione (shih aneksin nr. 2):
Seksioni i parë shërben për të marrë informacion rreth të anketuarit. Seksioni i
dytë është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme shkallën e njohjes dhe
zbatimit të standardeve ndërkombëtare të edukimit nga anëtarët dhe nga organizmat
profesionalë. Seksioni i tretë është ndërtuar për të evidentuar nëse programet
trajnuese të Zhvillimit të Vijueshëm Profesional (ZHVP) janë në përputhje me SNE-5,
SNE-6 të dhe SNE-7, të cilat testojnë shtyllën e tretë të zhvillimit profesional dhe
SNE-8 teston kompetencat për profesionistët e auditimit, njohuritë e avancuara
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
101
profesionale, aftësitë e avancuara profesionale, vlerat dhe etikën për të rritur cilësinë
e raportimit financiar.
Tabela e mëposhtme paraqet kërkesat e SNE 5, 6, 7, 8 sipas ndarjes në dy
shtyllat e dyta dhe lidhja e të dhënave të secilës shtyllë me pyetjet e pyetësorit.
Tabela nr. 4.3: Lidhja e pyetjeve të pyetësorit me kërkesat e SNE 5, 6, 7, 8
Të dhëna të
përgjithshme
Informacioni dhe shpjegimi i
mjedisit
Pyetjet e pyetësorit drejtuar
dhe anëtarëve të shoqatave
2.5
Shtylla III-
Zhvillimi
profesional
Pyetësori drejtuar
Anëtarëve të
Shoqatave
Profesionale
(PASHP)
Eksperienca Të dhëna për të anketuarin dhe
kërkesat e përvojës praktike SNE 5
Pyetja 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,
Seksioni 1
Pyetja 2.2 Seksioni 3
2.5.1 Përmbajtja Përmbajtja dhe kohëzgjatja e
përvojës praktike
Pyetja 3 Seksioni 2
Hapat Programi i përvojës praktike në
përputhje me SNE 5
Pyetja 1 Seksioni 3
2.5.2 Organizata Kontrolli dhe monitorimi Pyetja 1.A, 1.B Seksioni 3
Hapat Organizimi i përvojës praktike në
përputhje me SNE 5
Pyetja 1.C Seksioni 3
2.6
Shtylla III-
Zhvillimi
profesional
Pyetësori drejtuar
Anëtarëve të
Shoqatave
Profesionale
(PASHP)
Vlerësimi Vlerësimi i aftësive dhe
kompetencave profesionale (SNE
6)
Pyetja 2 Seksioni 3
2.6.1 Formati Kërkesat për metodologjinë e
vlerësimit
Pyetja 20 Seksioni 2
2.6.2 Përmbajtja Kërkesat për përmbajtjen e
vlerësimit
Pyetja 21 Seksioni 2
Hapat Vlerësimi në përputhje me SNE 6 Pyetja 4, 5, 6, 7, 8, 12, 13,
Seksioni 2
2.7 Shtylla III-
Zhvillimi
profesional
Pyetësori drejtuar
Anëtarëve të
Shoqatave
Profesionale
(PASHP)
ZHVP Zhvillimi i Vijueshëm Profesional
(SNE 7)
Pyetja 3 Seksioni 3
2.7.1 Kohëzgjatja Kërkesat për kohëzgjatjen dhe
vlerësimin e ZHVP
Pyetja 3.1, 3.2 Seksioni 3
2.7.2 Organizimi Kërkesat për organizimin dhe
monitorimin e ZHVP
Pyetja 9, 10 Seksioni 1
Pyetja 1.c, 2.c Seksioni 2
Hapat ZHVP ne përputhje me SNE 7 Pyetja 3.3 Seksioni 3
2.8
Shtylla IV-
Kompetencat për
Audituesit
profesionistë
Pyetësori drejtuar
Anëtarëve të
Shoqatave
Profesionale
(PASHP)
Auditimi Kërkesat e Kompetencës për
Audituesit ligjorë (SNE 8)
Pyetja 4.2, 4.3 Seksioni 3
2.8.1 Programi Kërkesat e programit të avancuar
për Audituesit ligjorë
Pyetja 4.1 Seksioni 3
2.8.2 Aftësitë Kërkesat e avancuara të aftësive
për audituesit ligjorë
Pyetja 1, 2, 15, 19 Seksioni 2
2.8.3 Etika Vlerat e avancuara, etika dhe
qëndrimet për auditimin
profesional
Pyetja 17 Seksioni 2
2.8.4 Përvoja Përvoja praktike në një mjedis
auditimi
Pyetja 9, 10, 11, 16 Seksioni 2
2.8.5 Vlerësimi Vlerësim i avancuar për auditimin
profesional
Pyetja 4.4, 4.5 Seksioni 3
2.8.6 ZHVP Kërkesat e ZHVP për auditimin
profesional
Pyetja 4.6 Seksioni 3
Pyetja 14 Seksioni 2
Hapat Kompetenca e audituesve ligjorë
në përputhje me SNE 8
Pyetja 14 Seksioni 2
Burimi:Autori
Pranimi dhe zbatimi i SNE 5-6 sipas tabelës së mësipërme lidhen me hipotezën 3:
Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit ndikon në zhvillimin e vijueshëm
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
102
të profesionit kontabël. Bazuar në rezultatet e pranimit dhe zbatimit të vlerësuara me
pikë nga të dhënat e grumbulluara të pyetësorit testohet nëse zbatimi i SNE-ve ndikon
apo nuk ndikon në zhvillimin e vijueshëm profesional.
Pyetjet e zbatimit i referohen përputhjes me kërkesat specifike të SNE-ve.
Përgjigjet lidhur me pyetjet e zbatimit bazohen në gjykimin profesional dhe ato
ndahen në pesë kategori:
o A (rezultati 0) - Nuk ka zbatim;
o B (rezultati 1) - Zbatimi konsiderohet;
o C (rezultati 2) - Ekziston një nivel i ulët i zbatimit;
o D (rezultati 3) - Ekziston një nivel i mesëm i zbatimit;
o E (rezultati 4) - Ekziston një nivel i lartë i zbatimit.
Ekuivalenca ndërmjet pranimit dhe zbatimit vlerësohet duke përdorur formulën:
rezultati / 4 për pyetjet e zbatimit.
Çështjet e zbatimit janë më komplekse dhe u referohen pajtueshmërisë aktuale me
kërkesat specifike të SNE-ve. Përgjigjet bazohen në gjykimin profesional dhe
paraqiten në pesë kategori:
A. Nuk ka zbatim.
B. Zbatimi është në fazën e diskutimit.
C. Zbatimi është përtej diskutimit dhe hapat e fillimit janë duke u ndërmarrë për t'u
pajtuar.
D. Zbatimi po përshpejton dhe bie në mes të vargut të vazhdimit të uniformitetit.
E. Zbatimi ka arritur një nivel të lartë.
Vazhdimi me deklaratën e pranimit në nën-shtyllën 1 është deklarata
"Kërkesat e hyrjes në një program të edukimit të kontabilitetit janë në përputhje me
versionin më të përditësuar të SNE 1". Përgjigjja kërkon një përgjigje A, B, C, D ose
E dhe gjithashtu kërkon një gjykim profesional nga ana e të anketuarit.
Një kategori e pyetjeve është e përgjithshme në natyrë dhe shërben si sfond
për të përmirësuar më mirë pyetjet e pranimit dhe zbatimit. Kjo ndihmon për të
kuptuar karakteristikat e një vendi nga të cilat funksionon edukimi kontabël, për
shembull në pyetësor bëhet një pyetje e përgjithshme si vijon: "Gjatë tri viteve të
fundit a janë realizuar përmirësime thelbësore për: (b) Licencimin e kontabilistëve
dhe Audituesve." Përgjigjet kërkojnë përgjigje si: Pajtohem plotësisht, Pajtohem, Nuk
pajtohem. Të dhënat sasiore të marra nga pyetësorët janë bazuar mbi një shkallë
binare me 0 dhe 1 ku 1 pikë - Po pranim dhe 0 pikë-Jo pranim.
Po ashtu, përgjigjet e zbatimit bazohen në formulën ku rezultati (1, 2, 3 ose 4)
është i ndarë me 4 pjesë. Asnjë rezultat nuk mund të jetë i barabartë me 1. Prandaj, një
ekuivalencë mbahet ndërmjet pranimit dhe zbatimit. Nivelet janë koduar me vlerat
numerike në vijim:
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
103
A. 0
B. 1 ose 1/4 = 0.25
C. 2 ose 2/4 = 0.50
D. 3 ose 3/4 =0.75
E. 4 ose 4/4 = 1,0
Përdorimi i një shkalle binare është një pjesë kyç e kuadrit statistikor për analizën e
pyetësorëve në vazhdimësi. Konsiderata të tjera janë:
Numri dhe madhësia e universiteteve bazuar në numrin e të diplomuarve;
Përdorimi i vlerësimit së bashku me shqyrtimet e pavarura dhe të dhënat në
dispozicion të publikut për të rritur cilësinë dhe plotësinë e të dhënave;
Përdorimi i nën-shtyllave dhe mbledhja e të dhënave kryesore, të cilat më vonë
shprehen në formë përmbledhëse;
Pesha e reflektuar përmes skemës binare prej 0 deri në 1 për të dyja çështjet e
pranimit dhe zbatimit
Krahasimi i rezultateve, për të testuar korrelacionin me të dhëna të tjera sasiore.
Siç ilustrohet në vijim, aplikimi i analizës sasiore në edukimin kontabël u
ofron mundësinë përdoruesve të identifikojnë shpejt diferencat dhe përputhshmërinë.
Synojmë gjithashtu që ky studim të ketë një audiencë më të gjerë se specialistët e
kësaj fushe, të cilët mund t'i interpretojnë të dhënat për:
Ndryshimin ose përmirësimin e politikës së rregullatorëve;
Gjykimin e efikasitetit të standardeve;
Riorganizimin e edukimit ose trajnimit;
Përmirësimin e cilësisë së raporteve financiare.
Gjatë hartimit të pyetësorit janë marrë në konsideratë disa karakteristika të vendit, si:
kultura, gjuha, çështjet sociale dhe politike dhe modelet e edukimit të kontabilitetit
pikërisht në pyetjen 19 seksioni 2 të pyetësorit për stafin akademik. Modeli është
hartuar për përdorim dhe aplikim të lehtë. Ndërsa pyetjet rreth mjedisit social, politik
dhe rregullave janë kritike për të kuptuar sistemin e edukimit kontabël në një vend,
ato përfshihen në këtë model si pyetje të hapura (pyetjet nr. 17, 22, 26 dhe 27 seksioni
2).
Pyetësorët janë shpërndarë në formë elektronike nëpërmjet programit Google
Form dhe format word-i, duke nisur linkun me email dhe gjithashtu janë dorëzuar
edhe të printuar për t’u plotësuar në mënyrë manuale pasi numri i përgjigjeve të marra
fillimisht ishte i ulët. Për qëllime të këtij punimi pyetësorët u janë shpërndarë 165
individëve, të cilët janë staf akademik me kohë të plotë kryesisht të profilit
kontabilitet, financë dhe menaxhim në fakultetet e ekonomisë në universitetet publike.
Nga pyetësorët e shpërndarë kemi marrë 76 përgjigje të profileve kryesisht financë
dhe kontabilitet. Pyetësorët drejtuar anëtarëve të shoqatave dhe profesionistëve
kontabël janë shpërndarë nëpërmjet email-it tek 433 kontabilistë të miratuar dhe
ekspertë kontabël të autorizuar në qytete të ndryshme në vendin tonë, si Tiranë, Vlorë,
Shkodër, Korçë, Durrës, Elbasan, Fier, Lezhë etj. Nga këto janë grumbulluar 83
pyetësorë dhe norma e përgjigjes është 19% e anëtarëve dhe profesionistëve kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
104
Përpara se të fillonim punën me shpërndarjen e pyetësorëve gjatë muajit janar
2018 u zhvillua një test kontrolli. Testi pilot u shpërnda në 10 të anketuar me qëllim
që të merrnim sugjerime dhe të testonim përshtatshmërinë e pyetësorit dhe pyetjeve të
përfshira në të. Pasi morëm përgjigjet e pyetësorëve të testit të kontrollit, u
modifikuan pyetjet, të cilat nuk kuptoheshin qartë, pyetje që gjykoheshin se ishin të
gjata dhe përgjigjet e të cilave duhet të ndryshoheshin. Si p.sh., (pyetja nr. 10 tek
seksioni i parë), (pyetja nr. 14 seksioni i dytë) pyetësori drejtuar anëtarëve të
shoqatave dhe (pyetja nr. 6 tek seksioni i parë), për pyetjet nr. 10 dhe nr. 11 na kanë
sugjeruar të shtonim fushat e studimit dhe fushat e mësimdhënies tek pyetësorët
drejtuar stafit akademik. Po kështu kemi hequr nga pyetësori tri pyetje me fund të
hapur duke i zëvendësuar ato me pyetje me alternativë (duke përfshirë dhe
alternativën “tjetër”) pasi konstatuam se këto pyetje ishin lënë të paplotësuara nga të
anketuarit.
Në mënyrë që përgjigjet e pyetësorëve të jenë të vërteta kemi përfshirë në
pyetësorë pyetje të ngjashme por të shprehura ndryshe dhe duke u ndryshuar renditjen
(si për shembull pyetja nr. 1. A dhe pyetja nr. 1. C seksioni i dytë). Pasi morëm
pyetësorët në formë elektronike dhe manuale hoqëm ata pyetësorë, të cilët i kemi
konsideruar si të pavlefshëm për shkak të mospërputhjes që kishin në plotësimin e
pyetjeve të kontrollit.
Popullata e përzgjedhur për t’u anketuar për arsye të ndryshme mund të mos
plotësojë pyetësorin. Mosplotësimi mund të krijojë dy probleme të mëdha: reduktimin
e papranueshëm të numrit të zgjedhjes dhe anshmëri në përgjigje. Problemi i numrit të
përzgjedhur për t’u anketuar mund të zgjidhet në dy mënyra. Së pari duke përdorur
teknika, të cilat e reduktojnë mosplotësimin. Kjo përfshin vëmendje më të madhe për
metodat që mbledhin të dhënat, trajnimin e kujdesshëm të intervistuesve, kthimin
përsëri për intervistë në kohë të ndryshme të ditës dhe javës. Për këtë problem jemi
përpjekur të kemi kontakte direkt me të anketuarit në mënyrë të veçantë me stafin e
universiteteve, të cilët janë kontaktuar personalisht si Universiteti “Ismail Qemali” i
Vlorës ku unë jam staf efektiv, Universiteti i Tiranës, Universiteti “Aleksandër
Moisiu”, Durrës dhe Universiteti “Luigj Gurakuqi” i Shkodrës. Ne kemi realizuar
takime personale me të anketuarit. Së dyti mund të marrim një vëllim zgjedhjeje më të
madhe sesa nevojitet. Duke supozuar se kemi mosplotësim rreth 20% atëherë bëjmë
një zgjedhje me vëllim 20% më i madh se ai që nevojitet. Këtë metodë e përdorëm për
anketimin e anëtarëve të shoqatave në vend. Përfundimisht u mblodhën 76 pyetësorë
dhe norma e përgjigjes është 46%.
Testet e aplikuara
Testi Chi-Square, i cili është përdorur për të testuar nëse ka lidhje midis
universitetit ku është pjesë e stafit dhe pyetjeve të drejtuara lidhur me edukimin
kontabël, konvergjencën, SNE-ve etj. Ky test ka dy hipoteza statistikore, në hipotezën
bazë vendoset pavarësia e dy variabëlve (pra nuk ka lidhje midis tyre) dhe në
hipotezën alternative, që variabëlit nuk janë të pavarur. Vlera e koeficientit të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
105
rëndësisë të përdorur α=0.05. Për të gjykuar lidhur me këto hipoteza statistikore,
llogaritet statistika Chi-Square:
e
oe
f
ff 22 )(
Ku:
fe-janë denduritë e vrojtuara dhe
f0-janë denduritë e pritura
kushti për hedhjen poshtë të hipotezës bazë që është përdorur në punim është nëse p-
value<0.05. Denduritë e pritura duhet të jenë më të mëdha ose të barabarta me 5, në
rast të mosplotësimit të këtij kushti u jemi referuar statistikës Fisher's Exact Test si
vlerë e përshtatshme në këtë rast.
Testi Mann-Whitney U50
:
Hipotezat statistikore të lidhura me këtë metodë joparametrike testimi statistikor të
përshtatshme për variabël të matur në shkallën Likert janë:
H0: Popullimet janë identike
Ha: Popullimet nuk kanë identike
Nëse do të pranohej hipoteza bazë e këtij testimi pranojmë se nuk ka ndryshim
midis opinionit të stafit të Universitetit të Tiranës dhe Universiteteve të tjera, lidhur
me përgjigjet e marra në secilën nga pyetjet e matura në shkallën Likert. Tek ky test
kombinohen rangjet e dy popullimeve, totali i rangjeve të njërit nga popullimet (Ri)
përdoret për llogaritjet e statistikës U:
U=n1n2+n1(n1+1)/2-Ri
Ku- n1dhe n2 janë përkatësisht volumet e zgjedhjes për popullimin e parë dhe të dytë.
Hipoteza bazë hidhet poshtë nëse p-value<0.05.
4.3 Pyetjet kërkimore, hipotezat dhe vërtetimi i tyre, testet e kryera për
vlefshmërinë.
Bazuar në qëllimin dhe objektivin e këtij studimi, janë ngritur disa pyetje
kërkimore, të cilat jepen në vijim:
Pyetja e parë “Cili është mjedisi ekzistues i edukimit kontabël në vendin
tonë?” Kësaj pyetjeje i jepet përgjigje nëpërmjet analizës deskriptive të mënyrës së
rregullimit të profesionit kontabël në nivel akademik dhe në nivel profesional duke
evidentuar situatën aktuale dhe modelet që zbatohen në vendin tonë, të cilat trajtohen
50 Amir D. Aczel 2008. Complete Business Statistics, 7th Edition.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
106
në kapitullin 3. Kjo finalizohet nëpërmjet një skeme mbi evoluimin e edukimit
profesional në Shqipëri duke u nisur nga ai fillestar deri tek ai i vijueshëm nga
organizatat profesionale. Nëpërmjet analizës përshkruese është trajtuar në kapitullin 3
rregullimi i profesionit në disa vende të përzgjedhura, si Rumania, Turqia, Serbia,
Kosova dhe Republika Çeke, të cilat janë përzgjedhur pasi janë vende të rajonit dhe
vende, të cilat kanë një të kaluar të ngjashme me vendin tonë. Pasi bëhet një paraqitje
e edukimit kontabël dhe nivelit të përputhshmërisë me SNE-të, të klasifikuara në nivel
i lartë, mesatar dhe i ulët jepen përfundimet përkatëse me qëllim që të përcaktohet
praktika më e përshtatshme për t’u ndjekur edhe nga vendi ynë. Në vazhdimësi
trajtohet rregullimi dhe edukimi kontabël në Shqipëri i parë në dy këndvështrime.
Këndvështrimi i parë është sipas zhvillimeve historike dhe i ndarë në periudha
kohore, ndërsa këndvështrimi i dytë sipas klasifikimit që kërkojnë SNE-të në zhvillim
fillestar profesional dhe në zhvillim të vijueshëm profesional.
Pyetja e dytë lidhet me faktin se sa është niveli i zbatimit të SNE-ve në nivelin
e zhvillimit fillestar (universitete) dhe të vijueshëm profesional (shoqata të
profesionistëve kontabël) në Shqipëri. Kjo pyetje merr përgjigje nëpërmjet
kombinimit të kërkimit përshkrues me atë analitik, analiza e të dhënave të pyetësorëve
drejtuar stafit akademik i përgjigjet pjesës së parë të pyetjes (ZHFP).
Pjesa e parë e kësaj pyetjeje kërkimore merr përgjigje nëpërmjet përpunimit të
rezultateve për pyetjet 1, 2, 3 dhe 4 seksioni 4 i pyetësorit drejtuar akademikëve.
Përcaktimi i ekzistencës ose jo i kërkesave në hyrje, aftësive profesionale
(intelektuale, teknike, funksionale, personale, komunikuese, organizative dhe
aplikative), vlerave etike dhe vlerave profesionale në fushën e kontabilitetit, financës,
zhvillimit të biznesit dhe teknologjisë së informacionit.
Pjesa e dytë e kësaj pyetjeje kërkimore merr përgjigje nëpërmjet përpunimit të
rezultateve për pyetjet 14, 15, 16, 19 të seksionit 2 dhe pyetjet 1, 2, 3 dhe 4 të
seksionit 3 të pyetësorit drejtuar anëtarëve të shoqatave profesionale. Analiza e të
dhënave të pyetësorëve teston nivelin e zbatimit të SNE 5, 6, 7 dhe 8.
Pyetja e tretë kërkimore synon të identifikojë se cilat janë problematikat,
vështirësitë apo pengesat që ndeshen gjatë pranimit dhe zbatimit të SNE-ve gjatë
zbatimit të tyre në nivel akademik dhe profesional në Shqipëri. Kjo pyetje
kërkimore merr përgjigje nëpërmjet analizës së të dhënave të pyetjes 19, e cila kërkon
të përcaktohen se cilat janë pengesat kryesore për të zbatuar SNE-të si dallimet
kulturore, dallimet në sistemin arsimor, dallimet në gjuhë, dallimet në skemën e
provimeve dhe vlerësimit. Pyetja nr. 20 dhe 21 grumbullon të dhëna nëse universitetet
kanë mbështetje dhe nëse po, çfarë lloj mbështetjeje kanë: në financim, në burime
njerëzore, informacion të përgjithshëm dhe nga cilat organizma si projekte, ministritë
dhe shoqatat profesionale brenda dhe jashtë vendit. Ndërkohë pyetja nr 5 tek seksioni
3 kërkon përgjigje me pesë nivele për të vlerësuar nëse pajtohen apo jo me deklaratat
të cilat bëjnë lidhjen me evidentimin e problematikave dhe vështirësive në zbatim dhe
pranim.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
107
Përcaktimi i mjedisit tonë kombëtar në të cilin zbatohen SNE-të dhe pengesat që
hasen gjatë zbatimit të tyre për të realizuar qëllimin e tyre të rritjes së kompetencave
të profesionistëve dhe të rritjes së cilësisë në raportimin financiar testohen nga pyetja
nr. 21 e pyetësorit drejtuar anëtarëve të shoqatave.
Pajtimit ose jo me situatat e përmendura si p.sh.:
- dallimet në skemat e provimeve profesionale midis vendeve janë një pengesë
për arritjen e konvergjencës globale të edukimit kontabël,
- është e mundur të arrihet konvergjenca globale e edukimit të kontabilitetit
edhe pse skemat e provimeve profesionale janë të ndryshme midis vendeve,
- konvergjenca e suksesshme e edukimit global të kontabilitetit në masë të
madhe varet nga Marrëveshjet për Njohje të Ndërsjella Profesionale ndërmjet
organeve profesionale të kontabilitetit nga vende të ndryshme,
- është e mundur të zbatohet një provim profesional i unifikuar në nivel global
në mbarë botën dhe sisteme të ndryshme të kualifikimeve profesionale, është e
mundur të konvergojnë dallimet midis vendeve të ndryshme.
Hipotezat që testohen në këtë punim janë:
Hipoteza 1: “Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në
kontabilitet në nivelet akademike ndikon në zhvillimin fillestar të profesionit kontabël”
Kjo hipotezë testohet bazuar në dimensionimin e shtyllave të edukimit kontabël
nëpërmjet të dhënave të mbledhura nga pyetësorët drejtuar stafit akademik të
universiteteve të marra në analizë.
Lidhja e hipotezave me pyetjet e pyetësorëve dhe modeli i përdorur jepet ne
tabelat 4.4 dhe 4.5 si vijon;
Pyetjet lidhur me hipotezën 1: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit në kontabilitet në nivelet akademike ndikon në zhvillimin fillestar të
profesionit kontabël. Sipas trajtimit të bërë në (tabelën 4.2) paraqet lidhjen e
hipotezës së parë me pyetjet e seksionit 4 të pyetësorit, më konkretisht:
Tabela 4.4: Pyetjet lidhur me hipotezën 1:
Lloji i pyetësorit dhe
numri i pyetjes
Përshkrimi i pyetjes Matja
Pyetësori për stafin akademik
/seksioni 4. Pyetja 1.1
(SNE 1)
A kërkohen njohuri kontabël apo
financiare për t’u shpallur fitues në degët e
Financës dhe Kontabilitetit
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 1.2
(SNE 1)
A ekziston ekuilibri midis nivelit të
njohurive/arsimit të kërkuar në momentin
fillestare, të hyrjes ne programet e studim
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 1.3
(SNE 1)
Kërkesat e hyrjes në programet e edukimit
kontabël janë në përputhje me versionin
më të përshtatshëm të SNE-ve të
publikuara nga FNK-ja.
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 4. Pyetja 2 Aftësitë profesionale (SNE 3) Pranimi Po / Jo
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
108
/seksioni 4. Pyetja 2/I Aftësitë kontabël dhe audituese Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 4. Pyetja 3/A Vlerat, etika dhe qëndrimet (SNE 4) Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 3/C Vlerat, etika dhe qëndrimet (SNE 4)
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 4. Pyetja 4 Përmbajtja e programeve të edukimit
kontabël (SNE 2)
Po / Jo
seksioni 4. Pyetja 5. Zbatimi i SNE-2 Shkalla Likert 5
nivele
Burimi: Autori
Të dhënat e grumbulluara nga pyetësorët për të përcaktuar nëse ndikon apo jo
zbatimi i SNE-ve në zhvillimin fillestar profesional përcaktohen pasi të kemi
paraqitur rezultatet e zbatimit dhe pranimit sipas secilës SNE1-4.
Hipoteza 2: “Kurrikulat e programeve mësimore në universitetet publike në
Shqipëri sigurojnë zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të”. Kjo
hipotezë testohet nëpërmjet analizës së nivelit të zbatimit të SNE-2. Hipoteza testohet
nëpërmjet analizës përshkrimore të kurrikulave universitare. Ajo teston në grup
pyetjet e Edukimit Profesional në Kontabilitet, seksioni i katërt.
Pyetjet lidhur me hipotezën 2, sipas trajtimit të bërë në tabelën nr 4.5 paraqitet
lidhja e hipotezës së dytë me pyetjet e seksionit 4 të pyetësorit, më konkretisht:
Tabela 4.5: Analiza e te dhënave mbi kurrikulat e programeve mësimore në universitetet
publike
Lloji i pyetësorit dhe
numri i pyetjes
Përshkrimi i pyetjes Matja
Pyetësori për stafin akademik
/seksioni 4. Pyetja 4 Programi i edukimit të kontabilitetit
përfshin një kuadër të vlerave
profesionale, etike dhe qëndrimet për të
ushtruar gjykimin profesional?
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 4 A përfshijnë programet e studimit në
Kontabilitet, Financë dhe njohuri të
lidhura në kurrikulat e tyre komponent të
Kontabilitetit? (e detajuar nga (a-h)
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 4 A përfshihen në programet e studimit të
Financës dhe Kontabilitet njohuri
organizative dhe biznesi (a-j)?
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 4 A përfshihen njohuritë të teknologjisë së
informacionit në programet mësimore
(A-E)?
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 5 Zbatimi: Programi i studimit në
kontabilitetit dhe përmbajtja e tij është në
përputhje me versionin më të fundit të
SNE-ve të FNK-së.
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 4. Pyetja 5 Programi i studimit në auditim dhe
përmbajtja e tij është në përputhje me
versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së.
Shkalla Likert
me 5 nivele
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
109
Hipoteza 3: “Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit ndikon në
zhvillimin e vijueshëm të profesionit kontabël” Kjo hipotezë testohet bazuar në
analizën me faktorë nëpërmjet të dhënave të mbledhura nga pyetësorët drejtuar
anëtarëve të shoqatave dhe profesionistëve kontabël të marrë në analizë në këtë
punim.
Pyetjet lidhur me hipotezën 3: “Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit ndikon në zhvillimin e vijueshëm të profesionit kontabël”. Tabela nr. 4.3
paraqet lidhjen e hipotezës së tretë me pyetjet e seksionit 3 të pyetësorit, më
konkretisht:
Tabela 4.6: Pyetjet lidhur me hipotezën 3
Lloji i pyetësorit dhe
numri i pyetjes
Përshkrimi i pyetjes Matja
Pyetësori për anëtarët e shoqatave profesionale
/seksioni 3. Pyetja 1/A Vlerësimi i aftësive dhe kompetencave
kontabël, Pranim (SNE 5)
Po / Jo
/seksioni 3. Pyetja 1/B Një vlerësim i aftësive / kompetencave
kontabël dhe audituese në përputhje me
versionin e fundit të SNE-ve të IFAC-ut.
Zbatim (SNE 5)
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 3. Pyetja 2/A Vlerësimi i Aftësive Profesionale dhe
Kompetencave Pranim (SNE 6)
Po / Jo
/seksioni 3. Pyetja 2/B Kërkesat e Eksperiencës praktike Zbatim
(SNE 6)
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 3. Pyetja 3/A Zhvillimi i Vijueshëm Profesional Pranim
(SNE 7)
Po / Jo
/seksioni 3. Pyetja 3/B
dhe 3/C
Ekziston një kërkesë për Zhvillim të
Vijueshëm Profesional për Kontabilistët
dhe audituesit. Zbatim (SNE 7)
Shkalla Likert
me 5 nivele
/seksioni 4. Pyetja 4 A përmbajnë programet e studimit në
Auditim komponent mbi kontabilitetin dhe
raportimin financiar në një nivel të
avancuar. Pranim (SNE-8)
Po / Jo
/seksioni 4. Pyetja 4 A përmbajnë programet e studimit për
auditues të certifikuar komponent për
auditimin e informacioneve historike
financiare në një nivel të përparuar? (SNE-
8) Pranim
Po / Jo
/seksioni 3. Pyetja 4 Kompetencat për profesionistët e auditimit,
njohuritë e avancuara profesionale, aftësitë
e avancuara profesionale, vlerat dhe etika;
eksperienca e avancuar praktike, vlerësimi
dhe zhvillimi i vijueshëm profesional
zbatim (SNE 8).
Shkalla Likert
me 5 nivele
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
110
4.4 Karakteristikat e grupit të studiuar
Në këtë çështje jepet një analizë përshkruese e krahasuese e target grupit të marrë
në studim për evidentimin e nivelit aktual të njohjes së zhvillimit fillestar dhe të
vijueshëm të profesionit kontabël. Kjo bazohet në studimin e burimeve primare duke
përdorur pyetësorin drejtuar stafit akademik te universiteteve publike në vend si edhe
profesionistëve kontabël që ushtrojnë profesionin e tyre si dhe janë të anëtarësuar në
shoqata/institucione referuar kuadrit ligjor për profesionet e lira në Shqipëri. Kjo
shpërndarje në dy target grupe është bazuar si në SNE-të por edhe në bazë të studimit
të literaturës së shqyrtuar në kapitullin 2 dhe 3. Përpara se të analizohen pyetjet
kërkimore dhe të testohen hipotezat, fillimisht paraqitet një përshkrim i shkurtër i
karakteristikave të target-grupeve të marra në studim.
4.4.1 Analiza e target grupit për zhvillimin fillestar profesional
Për t´u përgjigjur pyetjeve kërkimore dhe hipotezave të ngritura në këtë
studim, në lidhje me zhvillimin fillestar të profesionit kontabël, kemi marrë si target
grup stafin akademik punonjës aktual me kohë të plotë në universitete publike në
rrethe të ndryshme. Ky pyetësor iu shpërnda 8 universiteteve, 165 punonjësve (staf
akademik) dhe 5 departamenteve (Grafiku 4.2). Kjo shpërndarje është bazuar jo
vetëm në kriteret e përcaktuara në SNE-të por edhe në studimet e evidentuara në
literaturën e shqyrtuar. Përgjigjet e grumbulluara rezultojnë se rreth 83% e tyre janë të
profilit financë dhe kontabilitet për të testuar njohuritë që përfshihen në kurrikulat
universitare në fushën e kontabilitetit dhe financës sipas SNE-2. Kurse pjesa tjetër i
përket departamenteve të tjera kjo për të testuar njohuritë e organizatës dhe IT si
kërkesë e SNE-2. Përgjigjet janë marrë nga 8 universitete, 76 punonjës (staf
akademik) dhe 13 departamente. Përqindja totale është 46% e përgjigjeve të marra.
Për pyetësorin e zhvillimit fillestar, drejtuar universiteteve publike karakteristikat e
target-grupit rezultuan si vijon:
Shpërndarja nëpër universitete rezulton se pjesën më të madhe të anketuarve e
zënë Universiteti i Vlorës dhe ai i Tiranës respektivisht 28 % dhe 22%. Të anketuarit
në universitetet e tjera zënë një peshë relativisht pothuajse të njëjtë me rreth 8 % me
përjashtim të Universitetit të Shkodrës që zë 12 % të të anketuarve. Shpërndarja sipas
Departamenteve është e tillë; 62% e të anketuarve janë të punësuar në Departamentin
Financë-kontabilitet, 14% janë nga Departamenti i Kontabilitetit dhe këta janë të
gjithë në Universitetin e Tiranës, dhe 24 % të tjerë të anketuar i përkasin
departamenteve të menaxhimit, ekonomiksit dhe financës. (Më gjerë grafiku 4.2)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
111
Grafiku.4.1: Shpërndarja e përgjigjeve të grumbulluara sipas universiteteve publike të marra në
analizë. (të dhënat në vlerë numerike paraqiten në tabelën nr. 3.1 Aneksi nr. 3)
Burimi: Autori
Grafiku 4.2: Shpërndarja sipas departamenteve
Burimi: Autori
Gjinia, Mosha, Angazhimi në mësimdhënie
Nga të anketuarit, 10.5% janë meshkuj dhe 89.5 % janë femra (tabela 3.12
Aneksi nr. 3). Pjesën më të madhe të të anketuarve e zë grupmosha 31-40 vjeç (53%)
dhe pas saj renditet grupmosha 41-60 vjeç (25%). Këto nivele tregojnë për një
grupmoshë relativisht të re të angazhuar në mësimdhënie duke paraqitur një potencial
për studime të mëtejshme. (tabela 3.13 Aneksi 3)
Vërehet se peshën kryesore të të anketuarve e zënë Lektorët me 74% dhe më
pas vijnë Profesorët dhe Profesorët e Asociuar me 17%, shpërndarje kjo në përputhje
me kërkesat e ligjit për arsimin e lartë. Nga të dhënat e grumbulluara konstatohet se
51% e pedagogëve kanë gradën Doktor i shkencave, rreth 33% janë me Master
shkencor dhe janë kandidatë për marrjen e gradës shkencore doktor dhe 16% kanë
titullin Prof.Asoc dhe Prof. Dr. (Tabela 3.14 Aneksi 3)
Anëtarësimi i akademikëve në shoqatat profesionale
Një nga pyetjet e adresuara për stafin akademik ishte për pjesëmarrjen e tyre
në organizatat e profesioneve të lira (shoqatat apo institucionet). Nga analiza e të
dhënave rezulton se pjesa më e madhe e të anketuarve (61.8%) janë të anëtarësuar në
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
112
një shoqatë profesionale si IEKA (7.9%), IKM (18.4%), SHFKSH (32.9%) dhe
organizata jashtë vendit (5.3%). Kurse 38.2% e stafit akademik të anketuar nuk janë të
anëtarësuar në shoqata profesionale.
Eksperiencë në punë
Nga përgjigjet e marra nga stafi akademik lidhur me eksperiencën në punë
rezulton se ata kanë mesatarisht 11 vite eksperiencë pune në mësimdhënie sipas
grafikut 4.3 (tabela 3.21 dhe 3.22 Aneks 3).
Grafiku 4.3:Paraqitja grafike e eksperiencës në punë
Burimi: Autori
Fusha e mësimdhënies
Stafi akademik lidhur me fushën e mësimdhënies rezulton me një shpërndarje
sipas paraqitjes grafike 4.4. Lëndët e testuara u referohen kërkesave të SNE 2 ku sipas
tyre komponenti kontabël është i rëndësishëm për programet dhe kurrikulat
universitare. Grafikët e lëndëve Kontabilitet Financiar51
, Analiza e Pasqyrave
Financiare52
, Kontabilitet Drejtimi53
, Kontabilitet Kosto54
, Auditimi, Sistemet e
Informacionit Kontabël paraqiten në aneksin 3. Në pyetjet e hapura lidhur me fusha të
tjera të mësimdhënies janë Drejtimi Financiar, Bazat e financës, Shërbimet e Sigurisë
dhe të Konsulencës, Kontabiliteti Publik, Menaxhimi dhe Ekonomiksi.
51 Grafiku 3.1 (Aneks 3) 52
Grafiku 3.5 (Aneks 3) 53
Grafiku 3.2 (Aneks 3) 54
Grafiku 3.3 (Aneks 3)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
113
Grafiku 4.4: Shpërndarja sipas fushave të mësimdhënies
Burimi: Autori
4.4.2 Analiza e target grupit për zhvillimin e vijueshëm profesional
Pyetësori i dytë i përgatitur për këtë studim iu drejtua profesionistëve kontabël
dhe anëtarëve të shoqatave që operojnë në vendin tonë. Qëllimi i anketimit të tyre
ishte për të marrë opinionin e target grupit që i përket zhvillimit të vijueshëm të
profesionistëve kontabël, kjo referuar 4 SNE-ve (5-8) si pjesë e domosdoshme e
profesionit kontabël. Gjithashtu qëllimi i anketimit të këtij target grupi është të
evidentojë nivelin e njohjes dhe të zbatueshmërisë së SNE-ve në vendin tonë.
Në vendin tonë shoqatat kryesore që rregullojnë profesionin e lirë “Kontabilist
i Miratuar”, të cilave u jemi referuar janë IEKA, IKM, SHKFSH. IEKA është anëtare
me të drejta të plota në IFAC dhe rregullon profesionin kontabël duke e certifikuar me
titullin Auditues Ligjor (dikur Ekspert Kontabël të Autorizuar/Ekspert Kontabël të
regjistruar). IKM është anëtare e IFAC dhe është në diskutime për anëtarësimin më të
drejta të plota. Analiza e këtij target grupi rezulton si vijon:
Gjinia, mosha dhe punësimi
Sipas analizës së të dhënave rezulton se 63.9 % e grupit të anketuarve janë
femra dhe 36.1% janë meshkuj. Sipas grup-moshës evidentohet se 41% e të
anketuarve i përkasin grup-moshës 25-35 vjeç. Në shifra afërsisht të njëjta paraqitet
dhe grupmosha 36-45 me 40%. Pjesa tjetër 12% i përket grupmoshës 45-55 vjeç, 6%
mbi 55 vjeç dhe 1% deri në 25 vjeç. Kjo shpërndarje tregon përfshirjen në mënyrë
aktive të të gjitha grupmoshave në karrierë dhe sidomos në zhvillimet e profesionit
kontabël.
Të anketuarit rezultonin se rreth 41% e tyre ishin të vetëpunësuar kurse pjesa tjetër
ishin të punësuar.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
114
Profesioni
Peshën kryesore të të anketuarve e zë profesioni Kontabël i Miratuar me 45 %
dhe Kontabilistët me 29%. Kjo shpërndarje është e justifikuar duke ditur që sipas
legjislacionit në fuqi përgatitja e pasqyrave financiare bëhet nga Kontabilistët e
Miratuar. Me ndryshimin e fundit të Ligjit nr. 10091 datë 05.03.2009 “Për auditimin
ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit
të miratuar” (është ndryshuar neni2, pika7) lejohet kryerja e shërbimeve të
kontabilitetit edhe nga profesionistët e pavarur “Auditues ligjor”. Pjesa tjetër e të
anketuarve i përket grupit jo profesionist, por që ushtrojnë veprimtarinë e tyre si
llogaritarë (Grafiku 4.5).
Grafiku 4.5: Paraqitja e profesionit
Burimi: Autori
Shpërndarja e anëtarësimit në shoqatat profesionale
Të dhënat e analizuara i përkasin të anketuarve, të cilët janë të anëtarësuar në
shoqata ku 53.2% janë të anëtarësuar tek SHFKSH, 29.8 % e të anketuarve janë te
IKM dhe pjesa tjetër 12.8 % në IEKA ndërsa të tjerët janë në organizata jashtë vendit.
Grafiku 4.6: Shpërndarja në % e të anëtarësuarve në shoqatat profesionale
Burimi: Autori
Eksperienca në punë
Nga të dhënat e grumbulluara pjesa më e madhe kanë 5-10 vjet eksperiencë
pune, më pas vijnë profesionistët me mbi 10 vjet, 20 vjet dhe 5 vjet çka evidenton se
grupi i të anketuarve ka eksperiencë të konsiderueshme në profesion dhe plotësimi i
pyetësorit nga ata në lidhje më zbatimin e SNE-ve gjykohet i përshtatshëm mbi
besueshmërinë, rëndësinë dhe vlerat që mbartin përgjigjet.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
115
Grafiku 4.7:Vitet e eksperiencës në punë
Burimi: Autori
Sektorët ku ofrohen shërbimet profesionale nga të anketuarit
Vihet re se pjesa më të madhe e profesionistëve të anketuar ofron shërbime
kontabël në sektorin e shërbimeve profesionale, sektorin e ndërtimit dhe në kompanitë
tregtare.
Grafiku 4.8. Shpërndarja sipas çdo sektori
Burimi: Autori
Si përfundim të këtij kapitulli mund të themi se mbi bazën e analizave
përshkruese krahasuese synohet të realizohet evidentimi i nivelit të pranimit dhe
zbatimit të 8 SNE-ve. Pavarësisht kufizimeve që mund të kemi përgjatë studimit
mendojmë se ai do të jetë fillimi i një rruge studimi për zhvillimin profesional
kontabël duke e çuar drejt konvergjencës globale të edukimit kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
116
KAPITULLI V - ANALIZA DHE DISKUTIMI I REZULTATEVE
Në këtë kapitull paraqiten rezultatet e kërkimit parësor duke i analizuar dhe
krahasuar ato me objektivat e studimit, pyetjet kërkimore dhe hipotezat, metodologjia
e të cilave është paraqitur në kapitullin numër 4. Fillimisht kryhet analiza e
rezultateve, analizohen karakteristikat e grupit të përzgjedhur për studim duke i
kategorizuar në dy nivelet e zhvillimit profesional konkretisht, në zhvillim fillestar
profesional dhe zhvillim të vijueshëm profesional. Më tej diskutohen rezultatet e
përpunimit të të dhënave nga pyetësorët duke i grupuar ato sipas pyetjeve kërkimore
të ngritura që në fillim të punimit, sipas testimit të hipotezave dhe ndarjes së tetë
SNE-ve sipas katër shtyllave mbi të cilat mbështetet edukimi kontabël sipas Institutit
të Zhvillimit Global të Kontabilitetit (IZHGK). Kjo analizë mbështetet jo vetëm në
përshkrimin e pyetësorëve por dhe në testet përkatëse statistikore për pyetësorët
drejtuar stafit akademik dhe anëtarëve të shoqatave.
5.1 Zhvillimi i edukimit profesional në Shqipëri, bazuar në kërkesat e SNE-ve
Në këtë seksion jepet një paraqitje e nivelit të njohjes, zbatimit, pranimit dhe
zbatimit të SNE-ve në Shqipëri. Ky qëllim realizohet nëpërmjet analizës përshkruese
dhe krahasuese të të dhënave të grumbulluara për kurrikulat dhe programet
universitare sipas kërkesave të SNE-ve, si dhe programeve trajnuese të shoqatave
profesionale.
Analiza e mësipërme shërben për t’i dhënë përgjigje pyetjes së parë kërkimore “Cilat
janë kushtet aktuale të edukimit kontabël në vendin tonë?” dhe pyetjes së dytë “Në
ç’masë zbatohen Standardet Ndërkombëtare të Edukimit në nivelin e zhvillimit
fillestar dhe të vijueshëm profesional në Shqipëri?” por dhe njëkohësisht për testimin
e të tre hipotezave të ngritura në studimin tonë. Analiza plotësohet edhe me testimin e
mëtejshëm bazuar në të dhënat primare të grumbulluara.
5.1.1 Zhvillimi fillestar profesional sipas kërkesave të SNE-ve
Bazuar në kërkesat e SNE1, SNE-2, SNE-3 dhe SNE-4 për zhvillimin fillestar të
ofruar nga universitetet publike të marra në analizë kurrikulat universitare duhet të
përfshijnë njohuri në tri fusha, si kontabilitet dhe financë, organizata dhe biznesi dhe
teknologjia e informacionit. Ne kemi analizuar secilën kurrikul të universiteteve nëse i
plotësojnë apo jo këto kërkesa. Të dhënat e programeve të studimit në nivel Bachelor
dhe Master të publikuara në faqet e internetit të universiteteve të marra në analizë të
cilat janë programe 3+2, plotësojnë kushtin që një program duhet të jetë minimumi 2
vjet sipas SNE-2 (tabelat e detajuara për secilin universitet të trajtuar ndodhen në
aneksin 3).
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
117
Tabelat në vijim japin një përmbledhje të analizës së çdo universiteti me kërkesat e
SNE-ve për zhvillimin fillestar.
Tabela 5.1: Analiza përshkruese e krahasuese e programeve universitare (SNE 1-4)
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE-
1
Kërkesat për
hyrjen në
programin e
Edukimit
Profesional të
Kontabilistëve
Për një individ që kërkon
të fillojë një program
edukimi në fushën
kontabël si profesionist
kontabël duke plotësuar
kërkesat për të qenë
anëtar i shoqatave
profesionale vendase, si
IEKA, IKM, SHFKSH
duhet të jenë së paku:
kandidati të ketë
zhvilluar lëndë të profilit
financë, kontabilitet ose
ekonomi e përgjithshme
dhe kjo të merret për
bazë në lejimin e tyre për
të dhënë provimin për të
fituar titullin auditues
ligjor.
Bazuar në plotësimin e kërkesave për të
fituar të drejtën e dhënies së provimit
për të fituar titullin si auditues ligjorë
kandidatët duhet të plotësojnë një sërë
kushtesh ndër të cilat është edhe kushti
që kandidati duhet të ketë përfunduar
studimet bachelor dhe master në fushën
e ekonomisë. Shoqatat profesionale në
bashkëpunim me universitetet dhe
stafin e tyre organizojnë trajnime
përgatitore për kandidatët. Mënyra e
vlerësimit të kualifikimeve dhe
përvojës praktike në nivelin e hyrjes në
profesion realizohet bazuar edhe në
kushtet e vendit tonë sipas kërkesave të
SNE-1.
Si përfundim mund të themi se
kërkesat e SNE-1 plotësohen nga
organizmat rregullatorë të profesionit
në vendin tonë.
Burimi: Autori
Tabela 5.2: SNE-2 sipas secilit universitet
Standardi UNIVERSITETET (Realizimi apo jo i komponentëve)
SNE-2
Universitetet
UT Tiranë
UBT Tiranë
ULG
Shkodër
UEC,
Gjirokastër UAM,
Durrës
UVIQ
Vlorë
UAXH
Elbasan UFN
Korçë
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe njohurive të ngjashme;
Kontabiliteti
financiar dhe
raportim financiar:
PO PO PO PO PO PO PO PO
Kontabiliteti i
drejtimit,
kontabiliteti i
kostos dhe
kontrolli;
PO JO MIX PO PO MIX PO MIX PO
MIX
PO
MIX
PO
Taksimi; PO JO JO PO
MIX
JO PO PO JO
Ligji për
kontabilitetin dhe
shoqëritë tregtare;
PO JO PO PO
MIX
PO PO PO PO
Auditimi dhe
shërbimet e
sigurisë;
PO PO, JO
MIX
PO, JO
MIX
PO, JO
MIX
PO PO PO,
PO
PO,
PO
Drejtimi financiar; PO PO PO PO PO PO PO PO
Vlerat profesionale
dhe etika.
PO JO JO JO JO PO PO JO
Komponenti i njohurive organizative dhe të biznesit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
118
Ekonomiks PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
PO
MIX
Mjedisi ku operon
biznesi
PO PO PO JO JO JO JO JO
Qeverisje
korporatash
PO JO JO PO JO PO JO PO
Etika në biznes PO JO JO PO JO PO PO JO
Tregjet financiare PO PO PO PO MIX PO PO PO PO
Metoda sasiore PO JO JO JO PO PO PO PO
Menaxhimi dhe
vendimmarrja
strategjike
PO
JO
JO PO PO PO, JO PO JO PO
Marketing PO PO PO PO PO PO PO PO
Biznesi
ndërkombëtar dhe
Globalizimi
JO JO PO JO PO PO PO PO
Sjellje
Organizative
PO JO JO JO JO PO PO JO
Komponenti i teknologjisë së informacionit
Njohuritë të
Përgjithshme të TI
PO
PO
PO
PO
PO
PO
PO
PO
Kontrollin e
njohurive IT JO JO JO JO JO JO JO JO
Kontrollin e
Kompetencave IT JO JO JO JO JO JO JO JO
Kompetencat e
përdoruesve IT JO JO JO JO JO JO JO JO
Një kombinim i
kompetencave të
drejtimit, vlerësuesit
ose projektuesit të
sistemeve të
informacionit
JO
JO
JO
JO
JO
JO
JO
JO
Kërkesat e SNE-2 bazuar në kurrikulat dhe programet e universiteteve të shqyrtuara
plotësohen pjesërisht.
Burimi: Autori
Tabela 5.3: Zbatimi i SNE-3
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE-
3
Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë
duhet të fitojnë aftësitë e
mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen në
universitetet e marra në analizë:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të
ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta
komunikuese
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
119
Aftësitë organizative dhe
të menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të
seminareve
Bazuar në këto të dhëna kërkesat e SNE-3 plotësohen pjesërisht.
Burimi: Autori
Tabela 5.4: Zbatimi i SNE-4
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE
-4
Vlerat, etika
dhe
qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit profesional
dhe për sjelljen në mënyrë etike
duke vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Në universitetet e shqyrtuara kjo
realizohet duke pasur “liri” vetëm
nëpërmjet lektorëve dhe
profesorëve në lëndën e auditimit.
Nga studimi i universiteteve, kjo
lëndë realizohet pjesërisht,
përjashtohet Universiteti i
Tiranës, që e ka të përfshirë në
programet e tij bazuar në Kodin
e etikës.
Burimi; Autori
Nga analiza e mësipërme arrijmë në përfundimin se nga trajtimi i kurrikulave
dhe programeve universitare të degës financë dhe kontabilitet të para në nivel
bachelor dhe master shohim se universitetet i ofrojnë njohuritë në fushat e
Kontabilitetit dhe Financës, Sjelljes organizative dhe biznesit dhe të Teknologjisë së
informacionit nëpërmjet lëndëve të përfshira në programet e studimit. Pasi shohim më
në detaje secilën fushë dhe lëndët që specifikohen në standardin SNE-2 rezultojnë
diferenca, të cilat janë shënuar në tabelat e mësipërme. Nga kjo paraqitje vëmë re se
njohuritë për fushën e kontabilitetit përfshihen në kurrikula dhe kjo tregon që kjo
fushë plotësohet, lëndët e kontabilitetit të kostos dhe të drejtimit në pjesën më të
madhe të universiteteve zhvillohen si një lëndë e vetme Kontabilitet kosto-drejtimi
dhe jo si lëndë të ndara Kontabilitet kostoje dhe Kontabilitet Drejtimi. Tek
komponenti i dytë vëmë re se ka lëndë bazë si Menaxhimi e Marketingu që zhvillohen
në të gjithë universitetet, ndërsa lëndët Sjellja organizative dhe Etika profesionale nuk
janë pjesë e kurrikulës bazë dhe nuk zhvillohen në të gjitha universitetet. Tek fusha e
tretë Teknologji informacioni vihet re që të gjitha universitetet ofrojnë vetëm njohuritë
bazë të IT pa kompetenca profesionale dhe zhvillim të lëndëve praktike në IT, të cilat
do të kombinonin kompetencat e drejtimit, vlerësimit të Sistemeve të Informacionit në
Kontabilitet.
Si përfundim, bazuar në analizën e mësipërme të kurrikulave për plotësimin e
kërkesave të SNEve 1-4, rezulton se kërkesat e zhvillimit fillestar profesional
plotësohen pjesërisht.
5.1.2 Zhvillimi i vijueshëm profesional sipas kërkesave të SNE-ve
Bazuar në kërkesat e SNE-5, SNE-6, SNE-7 dhe SNE-8 për zhvillimin e
vijueshëm të ofruar nga organizmat rregullatorë, të cilët janë anëtarë të IFAC-ut.
IEKA si anëtare e IFAC-ut duhet të plotësojë kërkesat e përcaktuara nga SNE-të e
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
120
BSNEK. Në vijim analizohet secili standard për të evidentuar plotësimin ose jo të
kërkesave të SNE-ve. Tabelat në vijim japin një përmbledhje të analizës së çdo
standardi. Të dhënat e kurrikulës së plotë të profesionit të audituesit e publikuar në
faqen e IEKA janë marrë në analizë për të përcaktuar nëse plotësohen apo jo kërkesat.
Tabela 5.5 “Analiza përshkruese e krahasuese e programeve universitare me SNE-te 1-4”
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE
-5
Kërkesat
për
eksperiencën
praktike
Kandidatët duhet të fitojnë
eksperiencën praktike të
përshtatshme të para-
kualifikimit. Periudha e
përvojës praktike përbën
kusht për të vazhduar më
tej në zhvillimin e
vijueshëm. Kjo periudhë
duhet të jetë minimumi 3
vjet me kohë të plotë për t’u
lejuar kandidatëve të
tregojnë se ata kanë fituar
njohuritë, aftësitë dhe vlerat
profesionale për ta kryer
punën e tyre. Në programet
e studimit afati i praktikës
duhet të jetë jo më shumë
se 12 muaj.
Monitorimi dhe kontrolli
Bazuar në faqen e IEKA/IKM
studentët pasi përfundojnë studimet
Master ose ekuivalente me të duhet të
kenë 3 vite përvojë praktike në kushtet
e punësimit me kohë të plotë.
Praktika kryhet pranë ose nën kujdesin
e një drejtuesi, i cili duhet të jetë
auditues ligjor aktiv që ushtron
profesionin prej të paktën 3 vitesh.
Kandidati duhet të kryejë jo më pak se
600 orë punë në auditimin ligjor të
pasqyrave financiare individuale
dhe/ose të konsoliduara.
Kurse në IKM, kjo kërkohet bazuar në
përmjet vërtetimet nga qendrat e punës
ku kandidati paraqet pranë shoqatës
dhe vërtetohet nga organet kompetente
(drejtoria tatimore etj.)
Kërkesat e SNE-5 plotësohen nga
organizmat rregullatorë në vendin
tonë.
Burimi: Autori
Tabela 5.6: Zbatimi i SNE-6
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE
-6
Vlerësimi i
aftësive dhe
kompetencat
profesionale
Aftësitë dhe kompetencat
profesionale të kandidatëve
duhet të përcaktohen dhe
vlerësohen zyrtarisht para se të
licencohen si kontabilistë
profesionistë.
Ky vlerësim është përgjegjësi e
organizmave anëtare të IFAC-ut
dhe duhet të kryhet nga një
autoritet përkatës rregullator.
Vlerësimi i aftësive dhe
kompetencave profesionale
duhet të jenë në formë të
regjistruar; të jenë të besueshme
dhe të vlefshme; të mbulojë një
sasi të mjaftueshme të të gjithë
gamës së njohurive profesionale,
Bazuar në kurrrikulën e plotë të
profesionistëve të miratuar në
2017, sipas ligjit të Auditimit
shoqatat kanë përgjegjësinë të
zhvillojnë të gjitha modulet
profesionale që përfshijnë: 1.
raportimin financiar, 2. standardet
e auditimit,
3. etikën profesionale,
4. dhënien e sigurisë,
5. performancën menaxheriale,
6. legjislacionin tregtar të
biznesit,
7. legjislacionin tatimor etj.
Shoqatat dhe IEKA bazuar ne
faqet e internetit por edhe nga
intervista me të anketuarit
rezulton se modulet profesionale
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
121
aftësive dhe vlerave
profesionale, etikës dhe
qëndrimeve.
zhvillohen pothuajse plotësisht
Bazuar në këto të dhëna
kërkesat e SNE-6 plotësohen.
Burimi: Autori
Tabela 5.7: Zbatimi i SNE-7
SNE Emërtimi i SNE-
së
Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE
-7
Zhvillimi i
vazhdueshëm
profesional,
një program i të
mësuarit gjatë
gjithë jetës dhe
zhvillimi i
vijueshëm i
aftësive
profesionale
Organizmat anëtarë duhet t'u
kërkojnë të gjithë profesionistëve
kontabël të zhvillojnë dhe ruajnë
kompetenca dhe përgjegjësi të
përshtatshme për punën e tyre.
Matja e përmbushjes së ZHVP
arrihet me të paktën tri qasje të
ndryshme.
Trajtimi bazuar në input. Anëtarët
duhet t’u kërkojnë kontabilistëve
profesionistë të plotësojnë të paktën
120 orë pas çdo trevjeçari, nga të
cilat 60 orë duhet të jenë të
dokumentuara, të plotësojnë të
paktën 20 orë çdo vit, të cilat duhet
të jenë të matshme në mënyrë që të
plotësohen kërkesat.
Trajtimi bazuar në output. Anëtarët
duhet t’u kërkojnë kontabilistëve
profesionistë të tregojnë që kanë një
njohje të mirë dhe po zhvillojnë
aftësitë duke siguruar prova të cilat
janë të dokumentuara nga një
institucion përgjegjës dhe të
matshme duke përdorur metoda
vlerësimi të duhura.
Trajtime të kombinuara
Bazuar në kalendarin e
trajnimeve të IEKA-
ës/IKM-ës evidentojmë se
ofrohen trajnime në
mënyrë të vazhduar nga
organizmat anëtarë për të
siguruar zhvillim të
vijueshëm profesional.
Kohëzgjatja e seminareve
të kualifikimit të
vijueshëm, të detyrueshëm
nuk mund të jetë më pak
se 40 orë në vit.
Kërkesa se ZHVP duhet të
zhvillojnë minimumi 20
orë të detyrueshme në vit
plotësohet.
Kërkesat e SNE-7
plotësohen nga
organizmat rregullatorë
në vendin tonë nëpërmjet
plotësimit të kushtit të
orëve vjetore të trajnimeve
që duhet të realizohen.
Burimi: Autori
Tabela 5.8: Zbatimi i SNE -8
SNE Emërtimi i SNE-së Kërkesat kryesore Realizimi i kërkesave
SNE
-8 Kompetencat e
kërkuara për
audituesit
profesionistë
Ky IES përshkruan
kërkesat minimale
të kompetencës që
profesionistët duhet
të zotërojnë para se
të marrin rolin e një
Audituesi Ligjor.
Për të garantuar mbrojtjen e interesit
publik, çdo anëtar i duhet të demonstrojë
aftësi profesionale, kompetencë dhe
qëndrime e vlera etike të larta. Për këtë
qëllim anëtarët e institutit duhet të
plotësojnë detyrimin e kualifikimit
profesional të vijueshëm në pajtim me
programet përmes pjesëmarrjes në
seminaret e kualifikimit të vijueshëm.
Kërkesat e SNE-8 plotësohen
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
122
Duke u mbështetur në analizën e paraqitur në tabelat e mësipërme lidhur me
plotësimin e kërkesave të SNE-ve 5-8, evidentojmë se kërkesat e zhvillimit të
vijueshëm profesional plotësohen në pjesën më të madhe të tyre. SNE-5, SNE-6,
SNE-7 dhe SNE-8 plotësohen. Nga analiza e mësipërme rezulton se kurrikula dhe
kërkesat e ZHVP-së janë në përputhje me SNE 5-8 dhe sigurojnë zhvillim të
vijueshëm profesional bazuar në kompetenca.
Si përfundim mund të themi se kurrikulat e programeve mësimore të
universiteteve në vendin tonë janë në përputhje me kërkesat e SNE-ve 1-4 duke
siguruar zhvillim fillestar profesional. Gjithashtu, kërkesat e SNE-ve 5-8 plotësohen
në një nivel të kënaqshëm nga organizmat rregullatorë në vendin tonë.
Mbështetur në analizën e mësipërme mund t’i japim përgjigjen në vijim
pyetjes së parë kërkimore: Niveli i zbatueshmërisë së paketës së plotë të SNE-ve
është i kënaqshëm.
Lidhur me testimin e hipotezave të ngritura mund të themi se:
1- Programet mësimore të universiteteve ndikojnë në zhvillimin fillestar të
profesionit kontabël.
2- Kurrikulat e programeve mësimore në universitetet publike në Shqipëri
sigurojnë zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të.
3- Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit ndikon në zhvillimin e
vijueshëm të profesionit kontabël.
Sigurisht që kjo do të vijojë edhe me analizën e të dhënave primare të grumbulluara
nga target grupet përkatëse.
5.2 Analiza e të dhënave për testimin e hipotezave dhe për pyetjet kërkimore
Edukimi kontabël i ndarë në zhvillim fillestar dhe të vijueshëm në vendin tonë
rregullohet nga universitetet dhe shoqatat profesionale. Evidentimi i mjedisit ekzistues
bazuar në analizën përshkruese të këtyre dy organizmave është shqyrtuar në çështjen
3.3 dhe 3.4 të kapitullit 3. Në këtë çështje do të bëhet një analizë e të dhënave të
grumbulluara nga pyetësorët sipas opinionit të të anketuarve.
Nga përgjigjet e pyetësorëve rezulton se në universitetet, të cilat kanë një
traditë në mësimdhënie disavjeçare ekzistojnë kushtet për të zbatuar SNE-të për
zhvillimin fillestar profesional.
Në këtë çështje do të studiohen pyetjet kërkimore si vijon:
Pyetja e parë: “Cilat janë kushtet aktuale te edukimit kontabël në vendin tonë?”
Pyetja e dytë: lidhet me faktin se sa është niveli i zbatimit të SNE-ve në nivelet
akademike (universitete) dhe profesionale (shoqata të profesionistëve kontabël) në
Shqipëri.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
123
Pyetja e tretë: Cilat janë problematikat, vështirësitë apo pengesat që ndeshen gjatë
pranimit dhe zbatimit të SNE-ve gjatë zbatimit të tyre në nivel akademik dhe
profesional në Shqipëri?
Në mbështetje të këtyre pyetjeve kërkimore u ngritën hipotezat e mëposhtme
në lidhje me zbatimin e SNE-ve nga rregullatorët e profesionit kontabël në nivel
fillestar dhe të vijueshëm.
Hipoteza 1: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet në
nivelet akademike ndikon në zhvillimin fillestar të profesionit kontabël.
Hipoteza 2: Kurrikulat e programeve mësimore në universitetet publike në Shqipëri
sigurojnë zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të.
Hipoteza 3: Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit ndikon në zhvillimin
e vijueshëm të profesionit kontabël.
Studimi i hipotezave të mësipërme u gjykua të bëhej mbi bazën e të dhënave
primare nëpërmjet pyetësorëve të hartuar si dhe në studimin e kurrikulave të secilit
universitet publik dhe akteve ligjore e nënligjore për të cilat evidentohet nëse janë në
përputhje më kërkesat e SNE-ve. Gjithashtu në këtë çështje evidentohet nëse janë
ndërmarrë iniciativa në lidhje me zbatueshmërinë e SNE-ve si kusht ky i
domosdoshëm i zhvillimit të profesionit kontabël në përputhje me rregullat e BE-së.
Fillimisht të dhënat ju nënshtruan analizës së besueshmërisë nëpërmjet testit të
alpha Cronbach-ut. Sipas Nunally 1978, në shkencat shoqërore konsiderohet e
pranueshme një alpha më e madhe ose e barabartë me 0,70. Sipas testit të
vlefshmërisë së pyetësorit, u konstatua se koeficienti 0,818 ishte i pranueshëm (të
dhënat për pranimin dhe zbatimin e SNE-ve).
Fillimisht përpara se të fillojmë me vërtetimin e hipotezës 1 dhe 3 të ngritur do
të paraqesim analizën e të dhënave mbi njohjen e SNE-ve dhe nivelin e zbatimit të
tyre bazuar në opinionet e marra nga të dy target grupet. Kështu fillimisht do të
marrim përgjigjet e dy pyetjeve të para kërkimore. Më pas do të vijohet me
vërtetimin e hipotezave që zbatimi i SNE-ve ndikon si në zhvillimin fillestar po dhe
në atë të vijueshëm. Në fund të këtyre analizave do të jepen nivelet përkatëse të
pranimit dhe zbatimit të SNE-ve në Shqipëri, e cila duke u bërë e krahasueshme me
vendet e rajonit (paraqitur ne kapitullin 3) do të arrihet në përfundim niveli dhe
mjedisi i edukimit kontabël në Shqipëri.
5.2.1 Analiza e të dhënave mbi njohjen e SNE-ve
Analiza e pyetjeve kërkimore 1 dhe 2 mbi njohjen dhe shkallën e
zbatueshmërisë së SNE-ve është realizuar nga pyetjet e drejtuara si stafit akademik
ashtu edhe profesionistëve kontabël.
Njohja e SNE-ve nga palët e interesuara siç janë akademikët dhe anëtarët e
shoqatave përbën një komponent të rëndësishëm, i cili ndikon në nivelin e zbatimit të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
124
SNE-ve nga hartuesit e programeve, akademikët, rregullatorët dhe profesionistët. Në
vijim do të trajtohen: njohja e SNE-ve nga akademikët, krahasimi i njohjes së tyre
midis Universitetit të Tiranës dhe universiteteve të tjera dhe njohja e SNE-ve nga
anëtarët e shoqatave dhe profesionistët kontabël.
A. Niveli i njohjes së SNE-ve nga akademikët
Rikujtojmë se studimi i pyetjes së dytë kërkimore fillimisht është bazuar në
aspektin ligjor ku në kapitullin 3 (shih më gjerë nënçështjet 3.3.2) ne paraqitëm një
kuadër mbi zhvillimin fillestar dhe të vijueshëm të profesionit kontabël, për të kuptuar
edhe në aspektin praktik të saj me pyetësorin e përgatitur për dy target grupet
nëpërmjet një analize përshkruese u morën rezultatet si vijojnë:
Grafiku 5.1: Njohja në përqindje e SNE-ve nga të anketuarit
Burimi: Autori
Pyetjes nëse të anketuarit kanë njohuri për paketën e SNE-ve rreth 58% e tyre
pohojnë se kanë njohuri, rreth 88% pranojnë se anëtarët e IFAC-ut luajnë një rol të
rëndësishëm në promovimin e tyre dhe rreth 90% pohojnë se roli i BSNEK është i
rëndësishëm në zhvillimin dhe zbatimin e SNE-ve. Niveli i njohjes së SNE-ve është
mesatar çka tregon se rregullatorët e profesionit kontabël duhet të luajnë një rol më
aktiv në informimin, financimin dhe trajnimin në nivel fillestar dhe të vijueshëm.
Grafiku 5.2: Njohja e SNE-ve nga të anketuarit
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
125
Njohja e SNE-ve nga stafi akademik rezulton të jetë rreth 74%, nëse kanë
lexuar për SNE-të, 67 % e pohojnë dhe nëse dinë përmbajtjen e SNE-ve 51.3%
pohojnë se nuk e njohin përmbajtjen e tyre. Sipas kërkesave të SNE-ve anëtarët e
FNK-së duhet të përkrahin dhe zbatojnë SNE-të një kërkesë kjo e cila çon deri në
marrjen e masave për ta larguar anëtarin, kësaj pyetje rreth 61.8% i janë përgjigjur që
nuk kanë informacion për këtë kërkesë të vendeve anëtare.
Pyetjes se si janë informuar të anketuarit për ekzistencën e SNE-ve, nga të
dhënat e grumbulluara rezulton se një rol të rëndësishëm luajnë takimet akademike
dhe aktivitetet kërkimore për të cilat 45.9% të anketuar pohojnë se kanë marrë
informacion nëpërmjet tyre, më pas vijnë promovimi nëpërmjet shoqatave me 20.3%
dhe 16.2% nëpërmjet formave të tjerë të informimit.
Grafiku 5.3: Paraqitja e burimit të informacionit për njohjen e SNE-ve.
Burimi: Autori
Sipas opinioneve të të anketuarve zbatimi i SNE-të nëpërmjet ofrimit të
zhvillimit fillestar nga universitetet dhe të vijueshëm nga organizmat profesionalë
kërkon mbështetjen e rregullatorëve. Mbështetje kjo që duhet të jetë në financim,
burime njerëzore, informacion dhe lloje të tjera si infrastrukturë dhe trajnime në
zbatimin SNE-ve për të rritur aftësitë dhe kompetencat e profesionistëve.
Grafiku 5.4: Shpërndarja e llojit të mbështetjes
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
126
Nga përgjigjet e anketuesve që gjykojnë se kanë nevojë për mbështetje, 56.2
% e tyre shprehen se kanë nevojë për mbështetje në financim, 49.3% në informacion
të përgjithshëm, 31.5% në burime njerëzore dhe 9.6 % se kanë nevojë për mbështetje
në shkëmbimin e eksperiencës, në konsulencë, në trajnime lidhur me risitë dhe
aplikimin e SNE-ve. Pyetjes së pyetësorit nëse kanë mbështetje nga Projekte, Ministri,
Shoqata profesionale për të zbatuar SNE-të 34.2% e të anketuarve i janë përgjigjur
pozitivisht.
Grafiku 5.5: Organizmat që ofrojnë mbështetje në zbatimin e SNE-ve
Burimi: Autori
Evidentohet se përkrahjen më të madhe lidhur me zbatimin e SNE-ve e ofrojnë
shoqatat e kontabilistëve duke vazhduar më pas me projektet e Bankës Botërore,
Ministrisë, IFAC-ut dhe shoqatat e huaja që operojnë në vendin tonë. Grafiku 5.6
paraqet shpërndarjen e mbështetjes në financim, aktivitete dhe informacion.
Grafiku 5.6: Mbështetja nga organizmat rregullatorë
Burimi: Autori
B. Niveli i njohjes së SNE-ve në Universitetin e Tiranës dhe në universitetet e
tjera
Përpunimi statistikor i të dhënave përcaktoi se në ç’masë ka njohuri stafi
akademik në Universitetin e Tiranës dhe universitete të tjera lidhur me paketën e plotë
të SNE-ve. Rezultoi se afërsisht 59% e stafit të universiteteve të tjera i njohin SNE-të
dhe afërsisht 53% e stafit në Universitetin e Tiranës kanë njohuri për paketën e plotë
të SNE-ve (Aneks 3, Grafiku 5.28). Testimi statistikor për të parë nëse ka lidhje midis
Universitetit dhe njohjes së SNE-ve tregoi se nuk ka lidhje (p-value>0.05), pra
përqindja e stafit në Universitetin e Tiranës dhe përqindja e atyre në universitete të
tjera, të cilët i njohin SNE-të nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishme. (Tabela
5.15).
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
127
Grafiku 5.7: Shpërndarja e njohurive për paketën e plotë të SNE-ve
Burimi: Autori
Sipas të dhënave të grumbulluara prej stafit në Universitetin e Tiranës dhe
universiteteve të tjera, rezulton se të anketuarit mendojnë se anëtarët e Federatës
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (FNK) luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e
SNE-ve. Si në Universitetin e Tiranës edhe në universitetet e tjera përqindja e atyre që
e bënin këtë pohim ishte 88% (grafiku 5.8). Testimi statistikor konfirmoi se nuk ka
lidhje midis opinionit se anëtarët e Federatës Ndërkombëtare të Kontabilitetit (FNK)
luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e SNE-ve dhe universitetit ku është i
punësuar stafi, domethënë se përqindja e atyre që mendojnë se anëtarët e Federatës
Ndërkombëtare të Kontabilitetit (FNK) luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e
SNE-ve në Universitetin e Tiranës dhe universitete të tjera është e njëjtë (p-
value>0.05) (Aneks Tabela 5.30 dhe 5.31).
Grafiku 5.8: Qëndrimi lidhur me rolin që luajnë anëtarët e Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilitetit në promovimin e SNE-ve
Burimi: Autori
Për pyetjen nëse Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël
luan rol të rëndësishëm në zhvillimin e SNE-ve, stafi i Universitetit të Tiranës dhe i
universiteteve të tjera, i është përgjigjur përkatësisht 94% dhe 88% (Grafiku 5.9).
Testimi statistikor tregon se nuk ka lidhje midis opinionit të stafit në dy grupimet e
universiteteve dhe përcaktimit se Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit
Kontabël luan rol të rëndësishëm në zhvillimin e SNE-ve (p-value>0.05) (Aneks
tabela 5.32 dhe 5.33).
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
128
Grafiku 5.9: Qëndrimi lidhur me rolin e Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit
Kontabël në zhvillimin e SNE-ve
Burimi: Autori
Nga analiza e të dhënave të grumbulluara për pyetjen mbi mënyrën se si janë
informuar apo kanë dëgjuar të anketuarit për SNE-të, afërsisht 41% e përgjigjeve në
Universitetin e Tiranës dhe afërsisht 46% e atyre në universitete të tjera ishin se ata
janë informuar apo kanë dëgjuar për SNE-të në aktivitete kërkimore (Aneks grafiku
5.34). Informimi lidhur me SNE-të nga promovimi nga shoqatat profesionale ishte për
afërsisht 29% e stafit të Universitetit të Tiranës dhe vetëm 17% e stafit në universitete
të tjera (Aneks grafiku 5.36). Pyetjes nëse janë informuar apo kanë dëgjuar për SNE-
të nga media (gazeta, lajme etj.) iu përgjigjën pozitivisht vetëm 17% e stafit në Tiranë
dhe afërsisht 12% e stafit në universitete të tjera (Aneks grafiku 5.38).
Për sa i përket përqindjes së stafit në Universitetin e Tiranës dhe në
universitete të tjera që janë informuar apo kanë dëgjuar për SNE-të në aktivitetet
kërkimore rezulton që është më e lartë në Universitetin e Tiranës 53%, ndërsa në
universitetet e tjera afërsisht 42% (Aneks grafiku 5.41)
Testimi statistikor u aplikua edhe lidhur me pyetjen se si janë informuar apo
kanë dëgjuar të anketuarit për SNE-të. Rezultatet e testimeve treguan se nuk ka lidhje
midis universitetit pjesë e stafit të të cilit janë të anketuarit dhe mënyrës se si janë
informuar apo kanë dëgjuar për SNE-të (p-value>0.05, në të gjitha testet) (tabela 5.9
dhe aneks tabelat 5.28-5.41).
Tabela 5.9: Rezultate të testimeve statistikore të lidhjes së përgjigjeve të stafit sipas pyetjeve
për stafin në Universitetin e Tiranës dhe universiteteve të tjera
Universiteti i Tiranës dhe Universitetet e tjera
Pyetja Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
A keni njohuri për paketën e plotë të SNE-ve? Chi-Square test p>0.05
A mendoni se anëtarët e Federatës Ndërkombëtare
të Kontabilitetit (FNK) luajnë rol të rëndësishëm
në promovimin e SNE-ve
Chi-Square test p>0.05
A mendoni se Bordi i Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit Kontabël luan rol të rëndësishëm në
Chi-Square test p>0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
129
zhvillimin e SNE-ve?
Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të në
aktivitetet kërkimore
Chi-Square test p>0.05
Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të
promovim nga shoqatat profesionale
Chi-Square test p>0.05
Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të nga
media (gazeta, lajme etj.)
Chi-Square test p>0.05
Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të në
takime akademike (grup studimi, konferencë)
Chi-Square test p>0.05
Burimi: Autori
Për të testuar nëse ka ndryshime statistikisht të rëndësishme sipas
universiteteve për secilën nga pyetjet e mësipërme, u kryen testet e përshtatshme dhe
të përmbledhura në (tabelën 5.10).
Tabela 5.10: Rezultate të testimeve statistikore: Njohja e Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit (SNE) nga stafi i Universiteti i Tiranës dhe universiteteve të tjera
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
A keni dëgjuar për SNE-të më parë? Chi-Square test p>0.05
A keni parë apo lexuar për SNE-të më parë? Chi-Square test p>0.05
A e dini përmbajtjen e SNE-ve? Chi-Square test p>0.05
A keni njohuri se të gjithë anëtarët e Federatës
Ndërkombëtare të Kontabilistëve duhet të
pajtohen me SNE-të?
Chi-Square test p>0.05
SNE-të duhet të shërbejnë si pikë referimi në
nivel global për të eliminuar diferencat e
mundshme në edukimin e kontabël ndërmjet
vendeve
Mann-Whitney U U=495.500:
p>0.05
Te gjitha vendet duhet të përmbushin kriteret
minimale të kërkuara nga SNE-të
Mann-Whitney U U=474.500:
p>0.05
SNE-të nuk kanë efekt në edukimin aktual
kontabël në nivelin universitar
Mann-Whitney U U=474.500:
p>0.05
Mungesa e njohurive për SNE-të në fakultete
është një pengesë për arritjen e konvergjencës
globale të edukimit kontabël
Mann-Whitney U U=376.000:
p>0.05
Burimi: Autori
Rezultatet e testeve tregojnë se nuk ka lidhje midis universitetit ku është pjesë e
stafit akademik i anketuari dhe faktit nëse ka dëgjuar, parë apo lexuar më parë për
SNE-të, nëse e njeh ose jo përmbajtjen e SNE-ve (në të gjitha rastet p-value>0.05)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
130
C. Niveli i njohjes së SNE-ve nga profesionistët
Niveli i njohjes së SNE-ve nga profesionistët kontabël është analizuar nëpërmjet
qëndrimit që ata mbajnë në situatat e paraqitura dhe pyetjeve në lidhje me trajnimet
dhe aktivitetet në lidhje me zhvillimin e vijueshëm profesional.
Nga të dhënat e grumbulluara evidentojmë se vendimi për t’u trajnuar i të anketuarve
në nivelin e zhvillimit fillestar (68.7%) dhe të vijueshëm profesional (66.3%) është
marrë kryesisht nga shoqata ku janë të anëtarësuar.
Grafiku 5.10:Trajnimet në të cilat kanë marrë pjesë të anketuarit
Burimi: Autori
Grafiku 5.10 tregon se të anketuarit kanë marrë pjesë në aktivitete të ZHVP-së
vitin fundit dhe mënyrës se si i kanë përfituar njohuritë bazuar në parimin e Të
mësuarit gjatë gjithë jetës, evidentojmë se 95.2% i janë përgjigjur po pyetjes nëse
lexojnë në mënyrë të pavarur, 78.3% pohojnë se njohuritë i kanë përfituar nga
konferenca, seminare etj, 83.1% i janë përgjigjur po pyetjes nëse kanë marrë njohuri
nga trajnimet e ofruara nga shoqatat. Të anketuarit pohojnë në masën 75.9% se janë
pajisur me certifikata në fund të procesit të trajnimit. Rreth 76% mohojnë të kenë
zhvilluar trajnime online dhe rreth 71% nuk janë pajisur me certifikatë në fund të
procesit të trajnimit.
Lidhur me palën që i zhvillon trajnimet dhe stafin trajnues që përdorin
organizmat që ofrojnë trajnime rezulton se 72.3% pohojnë se trajnimet i ofrojnë
shoqatat ku ata janë të anëtarësuar dhe 41% pohojnë se ato ofrohen nga organizatat ku
janë të punësuar duke përdorur staf nga jashtë dhe 39.8% pohojnë se trajnimet i
përfitojnë në kompaninë ku punojnë stafi i brendshëm.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
131
Grafiku 5.11: Ofrimi i trajnimeve
Burimi: Autori
Fushat kryesore ku janë ofruar trajnimet e fundit nga organizmat për të
realizuar ZHVP-në variojnë në intervalin 57%-87%. Trajnimet ofrohen për
përditësimet teknike dhe profesionale, për të rritur aftësitë personale, për t’i zhvilluar
aftësitë personale dhe intelektuale dhe aftësitë në fushën IT. Pyetjes në lidhje me
kohën kur i zhvillojnë trajnimet, gjatë orarit të punës, ndërmjet apo pas orarit të punës
aktivitetet e ZHVP-së kanë një shpërndarje pothuaj në mënyrë të njëtrajtshme.
Për kryerjen e aktiviteteve të ZHVP-së, rezulton që 46% e profesionistëve të
anketuar kanë zhvilluar trajnime kryesisht sepse kanë vendosur vetë, sepse ka qenë
vendim i shoqatës apo se kanë qenë të detyruar me ligj, 27% shprehen se kanë
vendosur në mënyrë të pavarur për të zhvilluar aktivitet ZHVP dhe 25% se janë
motivuar nga shoqata ku ata janë të anëtarësuar dhe pjesa tjetër kanë zhvilluar
aktivitetin si kombinim i të gjitha kërkesave të mësipërme. Rreth 35% e
profesionistëve të anketuar kanë përfituar një nivel mesatar të orëve vjetore të
aktiviteteve ZHVP (10-25 orë), 33% e tyre kanë zhvilluar 25-50 orë dhe 19% më
shumë se 50 orë gjë që tregon se përpjekjet e specialistëve për të rritur njohuritë e tyre
dhe plotësuar kërkesat e ZHVP-së janë rreth 56%.
Grafiku 5.12: Njohja dhe plotësimi i kërkesave të ZHVP-së
Burimi: Autori
Grafiku i mësipërm paraqet të dhënat në lidhje me njohjen e kërkesave të
ZHVP-së nga profesionistët sipas SNE-ve. Rezulton se 17% e të anketuarve nuk kanë
dijeni për ekzistencën e ZHVP-së, 20% kanë pak dijeni për to, kjo tregon edhe
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
132
përcaktimin e njohjes së SNE-ve. Vëmë re se 29% gjykojnë se i kanë plotësuar
kërkesat, 27% i njohin disi, pra pjesa më e madhe e tyre i njohin SNE-të dhe kërkesat
e tyre.
5.2.2 Analiza e nivelit të zbatimit të SNE-ve
Në vijim trajtohet niveli i zbatimit të SNE-ve nga grupet e interesit nëpërmjet të
dhënave të grumbulluara nga pyetësorët. Opinionet e marra në lidhje me zbatimin e
SNE-ve nga vende të ndryshme për të eliminuar diferencat e mundshme në edukimin
kontabël tregojnë se 67.1% janë përgjigjur se bien dakord dhe 19.7% se janë
plotësisht dakord. Idesë se të gjitha vendet duhet të plotësojnë kërkesat minimale të
zbatimit të SNE-ve i janë përgjigjur pozitivisht 44.7% dhe 32.9% janë plotësisht
dakord, vetëm rreth 22 % janë përgjigjur se nuk janë dakord ose mbajnë një qëndrim
asnjanës. Për thënien se SNE-të nuk kanë efekt në edukimin kontabël në nivelin
universitar 73% janë përgjigjur se nuk bien dakord.
A. Zbatimi i SNE-ve sipas akademikëve
Bazuar në të dhënat e grumbulluara të pyetësorit lidhur me nivelin e zbatimit të
SNE-ve rezultoi që 53.9% e të anketuarve mohojnë ndikimin e njohurive kontabël dhe
financiare për të fituar të drejtën e studimit në Financë-Kontabilitet.
Grafiku 5.13: Zbatimi i SNE-1
Burimi: Autori
Lidhur me plotësimin ose jo të kërkesave të SNE-së-1, rreth 64% e të anketuarve
pranojnë se kërkesat e SNE-1 zbatohen në tri nivele (të lartë, mesatar dhe të ulët)
ndërsa pjesa tjetër rreth 36% janë përgjigjur se kërkesat e SNE-1 nuk kanë zbatim ose
janë duke u trajtuar nga rregullatorët.
Zbatimi i SNE-2
Nga të dhënat e paraqitura në tabelë n 5.11 përqindjet e plotësimit të kërkesave
të përfshira në komponentin e parë kontabël rezultojnë të jenë në nivel të lartë, nga
80%-99% çka tregon se kjo kërkesë sipas opinionit të të anketuarve plotësohet.
Komponenti i dytë në lidhje me përfshirjen e njohuritë organizative dhe të biznesit si
Ekonomiksi (96.1%-Po), Mjedisi ku operon biznesi (80.3%-Po), Qeverisja e
korporatave (77.6%-Po), Etika e biznesit, Menaxhimi, Biznesi ndërkombëtar etj kanë
nivelin e përgjigjeve pohuese mbi 80% të pranimit se këto kërkesa përfshihen në
programet universitare.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
133
Tabela 5.11: Zbatimi i SNE-2 sipas të dhënave të pyetësorit
A përfshijnë programet e studimit në Kontabilitet, Financë dhe njohuri të lidhura në programet e tyre të
studimit komponentë të Kontabilitetit?
Kontabilitet
dhe
raportim
financiar
Kontabilitet
drejtimi Kontrolli Taksim
Legjislacion
biznesi dhe
tregtar
Auditim
dhe
shërbimet
e sigurisë
Drejtim
financiar
Etika dhe
vlerat
profesionale
Jo 1.3 1.3 21.1 7.9 7.9 17.1 5.3 13.2
Po 98.7 98.7 78.9 89.5 92.1 82.9 94.7 86.8
Burimi: Autori
Sipas 93% të të anketuarve njohuritë e përgjithshme IT zhvillohen, ndërsa
niveli i kontrollit të njohurive e kompetencave dhe kombinimi i tyre janë në përqindje
nga 58%-72%. Niveli i zbatimit të komponentit IT të përfshirë në SNE-2 është më i
ulët se i dy komponentëve paraardhës, gjë që tregon mungesën e infrastrukturës dhe të
kapaciteteve të nevojshme në universitete.
Zbatimi i SNE-2 i cili trajton programet universitare dhe përfshirjen në to të
komponentëve kontabël, organizativ dhe IT paraqitet në një nivel të lartë. Sipas të
dhënave të grumbulluara evidentohet një nivel i ulët i zbatimit të komponentit IT çka
vjen nga vështirësitë në infrastrukturë, në investimin IT dhe në numrin e lartë të
studentëve.
Grafiku 5.14:Grafiku i zbatimit të SNE-2
Burimi: Autori
Si përfundim, nga të dhënat e analizuara, niveli i zbatimit të SNE-2 është i
kënaqshëm dhe kjo përforcon përfundimet e evidentuara në çështjen 5.2.1 të trajtuar
më sipër.
Bazuar në të dhënat e grumbulluara lidhur me SNE-3 rezulton se kërkesat e
përfshira në këtë standard janë në një nivel të lartë pasi aftësitë intelektuale, aftësitë
teknike dhe funksionale, aftësitë personale, aftësitë komunikuese, organizimi dhe
menaxhimi i biznesit kanë një nivel të lartë të zbatimit. Rezulton se përqindjet e
përgjigjeve pohuese variojnë nga 60%-94%.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
134
Grafiku 5.15: Zbatimi i SNE -3
Burimi: Autori
Bazuar në të dhënat e grumbulluara, në lidhje me njohuritë kontabël dhe
audituese të përfshira në programet e studimit si kërkesë e SNE-3, rezultojnë nivele të
larta dhe mesatare. Gjë që çon në përfundimin se niveli i zbatimit të SNE -3 është i
kënaqshëm dhe kërkesat e tij plotësohen.
Grafiku 5.16: Niveli i zbatimit të SNE-4
Burimi: Autori
Përfshirja e kodit të etikës në kontabilitet në programet e studimit universitar
rezulton se është 76%-98% pohuese duke treguar një nivel të lartë të zbatimit të
SNE-4 nga universitetet e marra në analizë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
135
B. Zbatimi i SNE-ve sipas profesionistëve kontabël
Grafiku 5.17: Paraqitja e zbatimit të SNE-5 në vendin tonë
Burimi: Autori
Grafiku i mësipërm paraqet nivelin e zbatimit të SNE-5 sipas opinioneve të
grumbulluara nga profesionistët kontabël, të cilët gjykojnë se ky standard ka nivel
mesatar zbatimi.
Grafiku 5.18: Aftësitë dhe kompetencat profesionale
Burimi: Autori
Aftësitë dhe kompetencat profesionale të kërkuara nga SNE-6 bazuar në të
dhënat e grumbulluara plotësohen nga rregullatorët. Kjo vërtetohet nga numri i lartë i
përgjigjeve pozitive për secilën nga kërkesat e përshkruara në standard.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
136
Grafiku 5.19: Zbatimi i SNE-6
Burimi: Autori
Sipas paraqitjes grafike vëmë re se edhe SNE-6 vlerësohet nga të anketuarit se
ekziston dhe ka nivel mesatar zbatimi duke konfirmuar nivelin e lartë të zbatimit të saj
nga rregullatorët e profesionit. Ky nivel tregon përpjekjet e bëra nga organizmat
rregullatorë për të përmirësuar zhvillimin e vijueshëm profesional sipas kërkesave të
ndërkombëtarëve dhe për të përforcuar të mësuarit gjatë gjithë jetës.
Grafiku 5.20: Paraqitja e kërkesave të SNE-7
Burimi: Autori
Plotësimi i kërkesave të SNE-7 nga shoqatat, pjesa më e madhe e të
anketuarve pohon përmbushjen e tyre, në formën e trajnimeve nga profesionistë dhe
akademikë të fushës kontabël sipas një kalendari të publikuar për të rritur cilësinë e
raportimit financiar dhe kompetencat e profesionistëve.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
137
Grafiku 5.21: Zbatimi i SNE-7
Burimi: Autori
Sipas grafikut 5.21, niveli i zbatimit të SNE -7 është i lartë pasi plotësohen
sipas rreth 60% të të anketuarve kërkesat e ZHVP-së për kontabilistët dhe audituesit
dhe kanë nivel mesatar dhe të lartë të zbatimit.
Grafiku 5.22: Zbatimi i SNE-8
Burimi: Autori
Në grafikun e mësipërm paraqitet zbatimi i SNE-8 i cili përfshin njohuritë e
avancuara nga trajnimet për profesionistët kontabël në vend dhe ndikimin që ato kanë
në përmirësimin e njohurive, certifikimin dhe edukimin kontabël. Në përgjigjet e
grumbulluara në lidhje me zbatimin e SNE-8 kërkohet përfshirja e njohurive më të
thelluara dhe të avancuara, të cilat të ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në rritjen e
aftësive dhe qëndrueshmërinë e njohurive të përftuara nga profesionistët në programet
e ofruara në mënyrë që të rriten kompetencat e Audituesve dhe Kontabilistëve
profesionistë duke i bërë ata konkurrues në nivel ndërkombëtar dhe njëkohësisht duke
plotësuar edhe kërkesat e anëtarësimit të IEKA-ës në IFAC.
Testet statistikore të zbatimit të SNE 5-8:
Tabela 5.12: Rezultate të testimeve statistikore: Vlerësimi i aftësive dhe kompetencave
kontabël (SNE 5) për Anëtarët e Shoqatave
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
138
Programet e Certifikimit kërkojnë një
vlerësim (provim) para certifikimit si
kontabilist dhe / ose auditues
Chi-Square test p>0.05
Vlerësimi bazohet në përgjigjet e sakta të
dhëna me shkrim nga kandidatët
Chi-Square test p>0.05
Vlerësimi është i besueshëm dhe me kalimin e
kohës vlerësimet prodhojnë rezultate të
qëndrueshme dhe objektive
Chi-Square test p>0.05
Vlerësimi i studentëve është i njëtrajtshëm Chi-Square test p>0.05
Vlerësimi është dizenjuar nga persona të
kualifikuar dhe të miratuar
Chi-Square test p>0.05
Kërkesat e specifikuara në lidhje me njohuritë
profesionale, aftësitë, vlerat, etikën dhe
qëndrimet ekzistojnë
Chi-Square test p>0.05
Vlerësimi përfshin njohuritë profesionale,
aftësitë profesionale dhe vlerat, etikën dhe
qëndrimet
Chi-Square test p>0.05
Një vlerësim i aftësive kontabël dhe
kompetencave në përputhje me versionin e
fundit të SNE-ve të FNK-së
Mann-WhitneyU U=485.000:
p>0.05
Burimi: Autori
Nga tabela e mësipërme rezulton se përgjigjet që kanë dhënë anëtarët e
shoqatës IEKA dhe anëtarët e shoqatave të tjera (p-value>0.05) (testi Chi-Square)
janë të pavarura dhe nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishëm midis opinionit të
anëtarëve të shoqatës IEKA dhe anëtarët e shoqatave të tjera (p-value>0.05 për sa i
përket opinionit lidhur me vlerësimin e aftësive kontabël dhe kompetencave në
përputhje me versionin e fundit të SNE-ve të FNK-së) dhe se vlerësimi i aftësive dhe
kompetencave të auditimit kryhet në përputhje me versionin e fundit të SNE-ve të
FNK-së. (testi Mann-Whitney U.)
Rezultatet e testimeve lidhur me elementet që përfshin provimi dhe testimi
(SNE 5.A dhe SNE 5.B) për çdo alternativë japin p-value > 0.05 dhe tregojnë që
opinionet e anëtarëve të IEKA-s dhe anëtarët e shoqatave të tjera janë të pavarura pra
nuk kanë lidhje.
Tabela 5.13: Rezultate të testimeve statistikore: Vlerësimi i Aftësive Profesionale dhe
Kompetencave (SNE 6) për Anëtarët e Shoqatave
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
A kërkohet përvojë praktike në kryerjen e punës si
kontabilist i miratuar?
Chi-Square test p>0.05
Periudha e përvojës praktike e kërkuar për certifikim
përbëhet nga një minimum prej tre vjetësh
Chi-Square test p>0.05
Organi profesional dhe / ose organizata përgjegjëse për
certifikim kërkon nga individët të vërtetojnë me dëshmi
përfundimin e praktikës për certifikim
Chi-Square test p>0.05
Përvoja duhet të kryhet nën drejtimin e një mentori që
është një anëtar me përvojë i një shoqërie profesionale
Chi-Square test p<0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
139
është e certifikuar dhe e licencuar nga organi përkatës
Organi profesional përcakton një sistem për vlerësimin
dhe miratimin e përvojës praktike
Chi-Square test p>0.05
Ekziston një sistem monitorimi që siguron monitorimin
dhe raportimin e përvojës praktike të fituar
Chi-Square test p<0.05
A ekziston një rishikim periodik i kompetencave të
kërkuara nga kontabilistët profesionistë për të kryer
përvojën praktike të fituar
Chi-Square test p>0.05
Përvoja që çon në kualifikim si AUDITUES merret nga
një organizatë që mund të ofrojë eksperiencë të
përshtatshme të auditimit nën drejtimin e një partneri të
angazhimit
Chi-Square test p>0.05
Praktika është kërkesë e cila kërkohet nga versioni aktual
të SNE-ve të FNK-së.
Mann-WhitneyU U=436.000:
p>0.05
Ekziston një kërkesë për Përvojën praktike e cila është në
përputhje me versionin më të fundit të SNE-ve të FNK-së
Mann-WhitneyU U=421.000:
p>0.05
Burimi: Autori
Për SNE-në 6 rezulton se ka lidhje midis përgjigjeve të anëtarëve të shoqatave
të tjera dhe anëtarëve të shoqatës IEKA për pyetjet: Praktika a duhet te kryhet nën
drejtimin e një mentori që është anëtar me përvojë i një shoqërie profesionale të
certifikuar dhe e licencuar nga organi përkatës (p-value<0.05) dhe A ekziston një
sistem që siguron monitorimin dhe raportimin e përvojës praktike të fituar (p-
value<0.05). Të gjitha testet Chi-square tregojnë se përgjigjet janë të pavarura edhe
testi Mann-Whitney U. i aplikuar tregon se nuk ka ndryshime (p-value>0.05).
Tabela 5.14: Rezultate të testimeve statistikore: Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (SNE 7)
për Anëtarët e Shoqatave
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Trajnimet e ZHVP ofrohen nga shoqatat
profesionale, universitetet, organizma qeveritarë dhe
institucione të tjera
Chi-Square test p>0.05
Profesionistët e certifikuar duhet që të përfundojnë të paktën 120 orë ose njësi ekuivalente
mësimore për zhvillimin profesional në çdo trevjeçar, nga të cilat 60 orë janë ore mësimore të
verifikueshme, kontabilisti kërkohet të demonstrojë ruajtjen dhe zhvillimin e kompetencave
përkatëse duke ofruar prova që: Vërtetohen në mënyrë objektive nga një burim
kompetent
Chi-Square test p>0.05
Maten duke përdorur metodën e vlerësimit
kompetent
Chi-Square test p<0.05
Arritja e objektivave të kontabilistëve monitorohet
nga sistemi i ngritur nga organizmat kontrollues
Chi-Square test p>0.05
Nuk mund të certifikohen profesionistët që nuk i
kanë përmbushur orët e nevojshme të trajnimit dhe
praktikës.
Chi-Square test p>0.05
Ekziston një kërkesë për Zhvillim të Vijueshëm
Profesional për Kontabilistët, e cila është në
përputhje me versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së
Mann-WhitneyU U=424.500:
p>0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
140
Ekziston një Kërkesë për Zhvillim të Vijueshëm
Profesional për Audituesit, e cila është në përputhje
me versionin më të fundit të SNE-ve të FNK-së
Mann-WhitneyU U=451.500:
p>0.05
(Kontabilitet/ Auditim) [Një vlerësim i aftësive
kontabël dhe kompetencave në përputhje me
versionin më të fundit të SNE-ve të FNK-së
Mann-WhitneyU U=388.000:
p>0.05
(Kontabilitet/ Auditim) [Një vlerësim i aftësive dhe
kompetencave të auditimit kryhet në përputhje me
versionin më të fundit të SNE-ve të FNK-së
Mann-WhitneyU U=422.000:
p>0.05
Burimi: Autori
Për SNE 7 rezulton se ka lidhje midis përgjigjeve të anëtarëve të shoqatave të
tjera dhe anëtarëve të shoqatës IEKA për pyetjen: Profesionistët e certifikuar a duhet
që të përfundojnë të paktën 120 orë ose njësi ekuivalente mësimore për zhvillimin
profesional në çdo trevjeçar, nga të cilat 60 orë të jenë orë mësimore të
verifikueshme, për të cilat kontabilisti kërkohet të demonstrojë ruajtjen dhe zhvillimin
e kompetencave përkatëse duke ofruar prova. Për të gjitha testet Chi-square të
aplikuara përgjigjet janë të pavarura dhe testi Mann-WhitneyU i aplikuar tregon se
nuk ka ndryshime (p-value>0.05) midis përgjigjeve të anëtarëve të shoqatave të tjera
dhe anëtarëve të shoqatës IEKA.
Tabela 5.15: Rezultate të testimeve statistikore: Vlerësimi kompetencave për profesionistët e
Auditimit (SNE 8) për Anëtarët e Shoqatave
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Brenda 3 viteve të fundit, Edukimi Kontabël dhe
Auditimi në vendin tonë ka pasur përmirësime thelbësore
bazuar në standardet ndërkombëtare dhe në praktikat me
te mira që synojnë t´i shërbejnë interesit publik.
Mann-WhitneyU U=471.000:
p>0.05
Brenda 3 viteve të fundit, Certifikimi i Kontabilistëve dhe
Audituesve në vendin tonë ka pasur përmirësime
thelbësore bazuar në standardet ndërkombëtare dhe në
praktikat me te mira që synojnë t´i shërbejnë interesit
publik.
Mann-WhitneyU U=495.500:
p>0.05
Brenda 3 viteve të fundit, Zhvillimi i Vijueshëm
Profesional i Kontabilistëve dhe audituesve në vendin
tonë ka pasur përmirësime thelbësore bazuar në
standardet ndërkombëtare dhe në praktikat më të mira që
synojnë t´i shërbejnë interesit publik.
Mann-WhitneyU U=429.500:
p>0.05
Për t´i shërbyer më mirë interesit publik, sistemi aktual i
edukimit në kontabilitet dhe auditim në vendin tonë
kërkon ndryshime thelbësore bazuar në standardet
ndërkombëtare dhe praktikat më të mira.
Mann-WhitneyU U=462.000:
p>0.05
Për t´i shërbyer më mirë interesit publik, sistemi aktual i
certifikimit të kontabilistëve dhe audituesve në vendin
tonë kërkon ndryshime thelbësore bazuar në standardet
ndërkombëtare dhe praktikat më të mira
Mann-WhitneyU U=499.500:
p>0.05
Për t´i shërbyer më mirë interesit publik, sistemi aktual në
Zhvillimin e Vijueshëm Profesional të Kontabilistëve dhe
Mann-WhitneyU U=456.000:
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
141
Audituesve në vendin tone kërkon ndryshime thelbësore
bazuar në standardet ndërkombëtare dhe praktikat më të
mira
p>0.05
Burimi: Autori
Edhe për këtë SNE testi Mann-WhitneyU i aplikuar tregon se nuk ka
ndryshime (p-value>0.05) midis përgjigjeve të anëtarëve të shoqatave të tjera dhe
anëtarëve të shoqatës IEKA.
5.3.3 Analiza e të dhënave mbi pranimin dhe zbatimin e SNE-ve në Shqipëri
Zbatimi i SNE-ve realizohet nëpërmjet pranimit dhe zbatimit të tyre. Zbatimi
testohet nëpërmjet përmbushjes së kërkesave specifike të SNE-ve duke i vlerësuar
përgjigjet me pikë nga 0-4 (shpjegimi më i detajuar jepet tek kapitulli i metodologjisë
çështja 4.2) dhe pranimi testohet nëpërmjet vlerësimit me pikë (1 pikë - PO ose 0 pikë
- JO). Kjo pyetje do të analizohet nëpërmjet shqyrtimit të rezultateve të tetë SNE-ve.
A. Pranimi dhe zbatimi i SNE1-4
Pranimi dhe zbatimi pasi kemi analizuar të dhënat e grumbulluara arrijmë në një
paraqitje grafike të pranimit dhe zbatimit të SNE 1-4.
Grafiku 5.23: Paraqitja e nivelit të pranimit dhe zbatimit për zhvillimin fillestar profesional
Burimi: Autori
Bazuar në analizën e të dhënave të grumbulluara në nivelin e Pranimit dhe
Zbatimit pasi është analizuar secila SNE evidentojmë se:
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
142
Tabela 5.16: Vlerësimi i pikëve të zhvillimit fillestar profesional.
Pranim Zbatim
SNE1 Nivel i ulët (0.53) Nivel i ulët (0.43)
SNE 2 Nivel i lartë (0.84) Nivel mesatar (0.67)
SNE 3 Nivel i lartë (0.80) Nivel mesatar (0.67)
SNE 4 Nivel i lartë (0.86) Nivel mesatar (0.65)
Burimi: Autori
Nëpërmjet paraqitjes grafike dhe plotësimit të kërkesave të SNE 1-4 hipoteza e 1:
Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në kontabilitet në nivelet
akademike ndikon në zhvillimin fillestar të profesionit kontabël, vërtetohet.
B. Pranimi dhe zbatimi krahasimi midis Universitetit të Tiranës dhe
universiteteve të tjera
Universiteti i Tiranës është analizuar duke përcaktuar vlerësimin me pikë të
pranimit dhe zbatimit të SNE-ve dhe duke i krahasuar pikët me ato të universiteteve të
tjera. Vlerësimi i pikëve në lidhje me pranimin dhe zbatimin paraqitet në grafikun
5.24.
Grafiku 5.24: Universiteti i Tiranës krahasuar me universitetet e tjera.
Burimi: Autori
Grafikët e mësipërm tregojnë nivelin e zbatimit të SNE-ve 1-4 në UT dhe në
universitete e tjera. Dallohet se zbatimi dhe pranimi i SNE-1 është në nivel të ulët për
dy target grupet. SNE-2 në UT ka nivel mesatar të pranimit dhe zbatimit ndërsa në
universitetet e tjera ka nivel më të ulët çka tregon se programet e studimit të UT janë
të përshtatura më mirë me kërkesat e SNE-2. SNE-3 dhe SNE-4 kanë nivele të njëjta
si për UT dhe universitetet e tjera.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
143
C. Pranimi dhe zbatimi i SNE 5-8
Pasi kemi analizuar të dhënat e grumbulluara arrijmë në përfundimin në një
paraqitje grafike të pranimit dhe zbatimit të SNE5-SNE8.
Grafiku 5.25: Pikët e vlerësuara të pranimit dhe zbatimit
Burimi: Autori
Tabela 5.17: Vlerësimi i pikëve të zhvillimit të vijueshëm profesional.
Pranim Zbatim
SNE 5 Nivel i lartë (0.80) Nivel mesatar (0.61)
SNE 6 Nivel mesatar (0.73) Nivel mesatar (0.67)
SNE 7 Nivel mesatar (0.74) Nivel mesatar (0.67)
SNE 8 Nivel i lartë 0.8289 Nivel i ulët 0.5126
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
144
Grafiku 5.26:Elementet e testuara në provimet profesionale
Burimi: Autori
Përmbajtja e testimit përfshin njohuri të lëndëve të paraqitura në grafikun 5.26.
Rezultatet e tij evidentojnë se profesionistët e anketuar pohojnë se elementet e
përmendura janë pjesë e skemave të provimit profesional.
Përfundimet e pranimit dhe zbatimit sipas 4 shtyllave kryesore
Në vijim paraqitet një përmbledhje e pranimit dhe zbatimit të SNE-ve të ndara në
4 shtyllat kryesore. Në një tabelë tregohen në mënyrë të përmbledhur karakteristikat e
edukimit kontabël sipas trajtimit të bërë në kapitullin e parë nënçështja 2.1.2 ku
përcaktohen programet e zhvillimit fillestar, të vijueshëm dhe autoritetet që i ofrojnë.
Grafiku 5.27 Pranimi dhe zbatimi i paketës së plotë të SNE-ve
Burimi: Autori
Në grafikët e mësipërm vëmë re se nga të dhënat e grumbulluara nga të dy pyetësorët
niveli i pranimit dhe niveli i zbatimit për SNE 2, 3, 6, 7 është i njëjtë dhe diferenca
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
145
ndërmjet tyre nuk është e lartë. Për SNE-të 1, 4, 5, 8 ka diferenca të larta ndërmjet dy
niveleve çka tregon që duhet një impenjim më i madh nga rregullatorët për të
mbushur këtë diferencë në mënyrë që ndryshimi të jetë sa më i vogël. Vihet re nivel i
ulët i pranimit të SNE-1 duke përforcuar përfundimin në çështjen 5.2.1 (tabela 5.1) ku
evidentohet se ky standard zbatohet pjesërisht.
Tabela 5.18: Pranimi dhe zbatimi sipas 4 shtyllave për Shqipërinë
Karakteristikat e Edukimit Kontabël në Shqipëri
Kërkesat e certifikimit Programet e edukimi profesional kontabël
Kërkesat për eksperiencën praktike
Vlerësimi përfundimtar i aftësive profesionale
Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ofruesit e edukimit kontabël Universitetet dhe shoqatat profesionale
Përgjegjësitë Universitetet dhe Shoqatat profesionale rregullojnë
profesionin pa një kuadër ligjor
Licencimi i profesionistëve
Studimet akademike (pajisin me Diplomë Bachelor
dhe Master),
Provimi i Certifikimit (licencon audituesit ligjorë),
Zhvillimi i vijueshëm profesional (realizohet nga
trajnimet e organizuara nga shoqatat)
Burimi: Autori
Tabela 5.19: Vlerësimi i pikëve të 4 shtyllave
Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-të” Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I mesëm I ulët
Edukimi profesional kontabël I lartë I mesëm
Zhvillimi profesional I mesëm I mesëm
Kompetencat për Audituesit
profesionistë
I lartë I ulët
Burimi: Autori
Grafiku 5.28: Shtyllat e Edukimit Kontabël në Shqipëri sipas modelit të analizës së IZHGK-ës
(vlerësimi me pikë i secilës shtyllë)
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
146
Nga të dhënat e mësipërme arrijmë në përfundimin se nga 4 shtyllat në të cilat
mbështetet edukimi kontabël: shtylla e parë dhe e tretë kanë nivel mesatar pranimi
dhe 2 shtyllat e tjera kanë një nivel të lartë pranimi. Për të përmirësuar nivelin e
zbatimit kërkohen më tepër përpjekje nga organizmat rregullatorë në vend pasi shtylla
e parë dhe shtylla e katërt kanë një nivel të ulët zbatimi dhe shtylla e dytë dhe e tretë
kanë nivel mesatar.
Analiza e zhvillimit personal dhe edukimi profesional në kontabilitet midis
universitetit të Tiranës dhe universiteteve të tjera
Zhvillimi fillestar profesional trajtohet në katër standardet e parë, nga të cilat
Shtylla e parë Zhvillimi personal testohet nëpërmjet SNE-1 (Kërkesat për hyrjen në
programin e Edukimit Profesional të Kontabilistëve), SNE-3 (Aftësitë profesionale)
dhe SNE-4 (Vlerat, Etika dhe Qëndrimet profesionale). Shtylla e dytë Edukimi
Profesional kontabël trajtohet nëpërmjet SNE-2, i cili përcakton se cila është
përmbajtja e programit të edukimit për profesionin kontabël në programet e studimit.
Në vijim trajtohen këto dy shtylla nëpërmjet testeve statistikore dhe opinioneve të
stafit akademik në Tiranë dhe në universitete të tjera.
Shtylla e parë e studimit teston Zhvillimi personal bazuar në SNE-1, SNE-3
dhe SNE-4.
Kërkesat e hyrjes në një nga programet e edukimit kontabël (SNE 1) sipas
stafit akademik në Tiranë dhe në Universitete të tjera nuk kishte ndryshime
statistikisht të rëndësishme (p-value>0.05) (Aneks, tabela 3.62-3.67 (SNE 1)).
Tabela 5.20: Rezultate të testimeve statistikore: Kërkesat e hyrjes në një nga programet e
edukimit kontabël (SNE 1)
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
SNE 1 Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
A kërkohen njohuri kontabël apo financiare për t’u
shpallur fitues në degët e Financës dhe
Kontabilitetit.
Chi-Square test p>0.05
A ekziston ekuilibri midis nivelit të
njohurive/arsimit të kërkuar në momentin fillestar,
të hyrjes ne programet e studimit.
Chi-Square test p>0.05
Kërkesat e hyrjes në programet e edukimit kontabël
janë në përputhje me versionin më të përshtatshëm
të SNE-ve të publikuara nga FNK-ja
Mann-Whitney U U=443.00:
p>0.05
Burimi: Autori
Për SNE 3, standard tjetër i shtyllës së parë të edukimit kontabël për Aftësitë
profesionale, ku përfshihen aftësitë intelektuale, teknike, personale, komunikuese etj.,
rezultatet e testimit statistikor tregojnë se opinionet lidhur me këto aftësi të stafit
akademik në Universitetin e Tiranës dhe në universitetet e tjera nuk kanë lidhje (p-
value>0.05) për pjesën më të madhe të pyetjeve. Testi Mann-Whitney për pyetjet në
SNE 3, treguan se nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishme midis opinionit të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
147
stafit akademik të Universitetit të Tiranës dhe atij në universitetet e tjera. (Tabela 5.21
dhe Aneks tabelat 3.99-3.128, SNE 3)
Tabela 5.21: Rezultate të testimeve statistikore: Aftësitë profesionale
Universiteti i Tiranës dhe Universitetet e tjera
SNE 3 Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Aftësitë intelektuale: A janë të dizenjuara programet
e studimit për të rritur njohuritë, kuptimin, zbatimin,
analizën, sintezën dhe për vlerësimin e çështjeve të
kontabilitetit dhe auditimit.
Chi-Square test p>0.05
Aftësitë teknike dhe funksionale, a përfshihen në programet e studimit fushat e mëposhtme:
Aplikacionet matematikore, statistikore dhe aftësitë
TI
Chi-Square test p>0.05
Analiza e riskut Chi-Square test p>0.05
Matja Chi-Square test p>0.05
Raportimi Chi-Square test p>0.05
Pajtueshmëria me kërkesat ligjore dhe rregulloret e
vendit tone
Chi-Square test p<0.05
Aftësitë personale, programet e studimit i japin rëndësi aftësive të:
Vetëqeverisjes Chi-Square test P>0.05
Iniciativës për të mësuar në mënyrë të pavarur Chi-Square test p>0.05
Aftësi për të zgjedhur dhe përcaktuar prioritetet
brenda burimeve të kufizuara dhe për të organizuar
punën për të përmbushur afatet e caktuara
Chi-Square test p>0.05
Skepticizmit profesional Chi-Square test p>0.05
Aftësitë Komunikuese, programet e studimit përfshijnë aftësitë:
Punës me të tjerët në një proces konsultues, për të
përballuar dhe zgjidhur konfliktet
Chi-Square test P<0.05
Punën në grup Chi-Square test p>0.05
Zgjidhjen e çështjeve dhe situatave profesionale Chi-Square test p>0.05
Paraqesin, diskutojnë, raportojnë dhe mbrojnë
pikëpamjet në mënyrë efektive në mënyrë formale,
joformale, komunikimit me shkrim dhe verbal
Chi-Square test p>0.05
Organizimi dhe menaxhimi i biznesit,programet përfshijnë:
Planifikim strategjik, menaxhim të projekteve,
menaxhim të burimeve njerëzore
Chi-Square test p>0.05
Aftësitë për të organizuar dhe deleguar detyrat, për të
motivuar dhe zhvilluar stafin
Chi-Square test p>0.05
Leadership-in Chi-Square test p>0.05
Gjykimin profesional Chi-Square test p>0.05
Aftësitë intelektuale
Përveç aftësive të tjera, programet theksojnë
thellimin e njohurive, të kuptuarit, zbatimin,
analizën, sintezën (për të kombinuar njohuritë nga
disa fusha, për të parashikuar dhe nxjerrë
përfundime) dhe për vlerësimin e çështjeve të
kontabilitetit dhe auditimit.
Chi-Square test p>0.05
Aplikimi: Përveç aftësive të tjera, programet e AUDITIMIT theksojnë:
Identifikimin dhe zgjidhjen e problemeve. Chi-Square test p>0.05
Kryerjen e kërkimeve të përshtatshme teknike. Chi-Square test p>0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
148
Punën në grup. Chi-Square test p>0.05
Mbledhjen dhe vlerësimin e të dhënave. Chi-Square test p>0.05
Zbatueshmëria në një mjedis auditimi: Përveç aftësive të tjera, programet përfshijnë
Zbatimin e standardeve dhe udhëzimeve të auditimit Chi-Square test p>0.05
Vlerësimin e zbatimit të standardeve të raportimit
financiar.
Chi-Square test p>0.05
Demonstrimin e skepticizmit profesional. Chi-Square test p<0.05
Aplikimin e gjykimit profesional. Chi-Square test p<0.05
Përballjen dhe zgjidhjen e konflikteve Chi-Square test p>0.05
Aftësitë kontabël janë përfituar nga programi
studimit në kontabilitet.
Mann-Whitney U U= 436.00:
p>0.05
Aftësitë audituese janë përfituar nga programet e
studimit në auditim.
Mann-Whitney U U=386.50:
p>0.05
Burimi: Autori
Për të gjitha pyetjet: vlerat, etika dhe qëndrimet (SNE 4) u aplikuan testet e
përshtatshme në varësi të vlerave që ato marrin. Rezultatet e testimeve tregojnë se të
gjithë komponentët e etikës në edukimin profesional, ku përfshihen natyra e etikës,
pajtueshmëria me parimet themelore etj, janë të pavarur nga universiteti (Staf
akademik në Universitetin e Tiranës dhe në universitetet të tjera) (p-value>0.05).
Gjithashtu testi Mann Whiteney U i aplikuar tregoi që nuk ka ndryshime në opinionet
e stafit akademik në Universitetin e Tiranës dhe në universitetet të tjera (p-
value>0.05). Rezultatet e testimeve statistikore për çdo njërën nga pyetjet e përfshira
në këtë SNE jepen më poshtë në tabelën 5.22 dhe Aneks 3 tabelat 3.129 deri 3.140
(SNE 4).
Tabela 5.22: Rezultate të testimeve statistikore: Vlerat, etika dhe qëndrimet
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
SNE 4 Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Natyrën e etikës Chi-Square test p>0.05
Pajtueshmërinë me parimet themelore etike të
integritetit, objektivitetit, angazhimit ndaj
kompetencës profesionale dhe kujdesit të duhur
dhe konfidencialitetit.
Chi-Square test p>0.05
Sjelljen profesionale dhe respektimin i
standardeve teknike.
Chi-Square test p>0.05
Konceptin e pavarësisë, skepticizmit,
llogaridhënies dhe pritjeve të publikut.
Chi-Square test p>0.05
Etikën dhe profesionin: përgjegjësia sociale. Chi-Square test p>0.05
Etikën në lidhje me biznesin dhe qeverisjen e mirë Chi-Square test p>0.05
Etikën dhe profesionistet kontabël: konfliktet e
interesit, dilemat etike dhe zgjidhja e tyre.
Chi-Square test p>0.05
Individët duhet të aplikojnë vlerat profesionale,
etikën dhe qëndrimet përpara se të marrin rolin e
një audituesi profesionist.
Chi-Square test p>0.05
Vlerat, etika dhe qëndrimet janë përfshirë në
programet e studimit kontabël.
Mann-Whitney U U=430.50: p>0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
149
Vlerat, Etika dhe Qëndrimet janë përfshirë në
programet e studimit ne auditim.
Mann-Whitney U U=411.00: p>0.05
Burimi: Autori
Shtylla e dytë Edukimi Profesional në Kontabilitet (SNE 2) është një tjetër
shtyllë e rëndësishme e edukimit kontabël. Analiza e kësaj shtylle nëpërmjet testimit
të SNE-2 do të shërbejë jo vetëm për zbatimin e SNE-2 por edhe për vërtetimin e
hipotezës 2: “Programet e studimit në universitetet publike në Shqipëri sigurojnë
zhvillimin fillestar profesional në përputhje me SNE-të”. Përmbajtja e programeve të
edukimit kontabël ka një mori pyetjesh në pyetësor që i korrespondojnë kësaj SNE-je.
Rezultatet e testimit statistikor tregojnë se për stafin akademik në Universitetin e
Tiranës dhe në universitetet e tjera ka lidhje (p<0,05) për pyetjen; a përfshijnë
programet e studimit në Kontabilitet, Financë dhe njohuri të lidhura në programet e
studimit të tyre lëndën Auditim dhe Shërbimet e Sigurisë, ndërsa për të gjitha pyetjet
e tjera që i korrespondojnë SNE 2 nuk ka lidhje (p-value>0.05). Testi Mann-Whitney
për pyetjet në këtë SNE tregon se nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishme midis
opinionit të stafit akademik të Universitetit të Tiranës dhe atij në universitetet e tjera.
(Tabela 5.23 dhe Aneksi 3 tabelat 3.55-3.85 (SNE 2).
Tabela 5.23: Rezultate të testimeve statistikore: Përmbajtja e programeve të edukimit
kontabël
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
SNE 2 Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Programi i edukimit të kontabilitetit përfshin një kuadër
të vlerave profesionale, etike
Chi-Square test p>0.05
A përfshijnë programet e studimit në kontabilitet, financë dhe njohuri të lidhura në kurrikulat e
tyre këto lëndë?
Kontabilitet dhe raportim financiar Chi-Square test p>0.05
Kontabilitet drejtimi Chi-Square test p>0.05
Kontrolli Chi-Square test p>0.05
Taksim Chi-Square test p>0.05
Legjislacion biznesi dhe tregtar Chi-Square test p>0.05
Auditim dhe shërbimet e sigurisë Chi-Square test p<0.05
Drejtim financiar Chi-Square test p>0.05
Etika dhe vlerat profesionale Chi-Square test p>0.05
A përfshihen në programet e studimit të financës dhe kontabilitet njohuri organizative dhe
biznesi si:
Ekonomiks Chi-Square test p>0.05
Mjedisi ku operon biznesi Chi-Square test p>0.05
Qeverisje korporatash Chi-Square test p>0.05
Etika në biznes Chi-Square test p>0.05
Tregjet financiare Chi-Square test p>0.05
Metoda sasiore Chi-Square test p>0.05
Menaxhimi dhe vendimmarrja strategjike Chi-Square test p>0.05
Marketing Chi-Square test p>0.05
Biznesi ndërkombëtar dhe globalizimi Chi-Square test p>0.05
Sjellje organizative Chi-Square test p>0.05
Komponenti i teknologjisë së informacionit në programet mësimore përfshin:
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
150
Njohuritë e përgjithshme të TI Chi-Square test p>0.05
Kontrollin e njohurive IT Chi-Square test p>0.05
Kontrollin e kompetencave IT Chi-Square test p>0.05
Kompetencat e përdoruesve IT Chi-Square test p>0.05
Një kombinim i kompetencave të drejtimit, vlerësuesit
ose projektuesit të sistemeve të informacionit
Chi-Square test p>0.05
A përmbajnë programet e studimit për auditues të certifikuar komponent
Praktikat më të mira në auditimin e informacionit
historik financiar, duke përfshirë çështjet aktuale dhe
zhvillimet
Chi-Square test p>0.05
Standardet Ndërkombëtare të Auditimit dhe Pasqyrat e
Praktikës Ndërkombëtare të Auditimit
Chi-Square test p>0.05
Ҫdo standard ose ligj tjetër të zbatueshëm Chi-Square test p>0.05
A përmbajnë programet e studimit në Auditim komponent si
Kontabël, raportimin financiar dhe praktikat, duke
përfshirë çështjet aktuale dhe zhvillimin
Chi-Square test p>0.05
Standardet Ndërkombëtare të raportimit financiar dhe /
ose standarde ose ligje të tjera të aplikueshme
Chi-Square test p>0.05
A përmbajnë programet e studimit për auditues të
certifikuar komponentë në sistemet e teknologjisë së
informacionit për regjistrimet në kontabilitetin financiar
dhe raportimin duke përfshirë çështjet aktuale dhe
zhvillimet
Chi-Square test p>0.05
A përmbajnë programet e studimit për auditues të
certifikuar komponentë për vlerësimin e kontrolleve dhe
vlerësimin e rreziqeve në organizimin e sistemeve
kontabël
Chi-Square test p>0.05
Programi i studimit në kontabilitetit dhe përmbajtja e tij
është në përputhje me versionin më të fundit të SNE-ve
të FNK-së
Mann-Whitney U U= 484.00:
p>0.05
Programi i studimit në auditim dhe përmbajtja e tij është
në përputhje me versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së
Mann-Whitney U U=461.00:
p>0.05
Burimi: Autori
Bazuar në testimin e kryer për përmbajtjen e kurrikulave dhe programeve të
studimit mund të themi se në komponentin e kontabilitetit lënda e Auditimit dhe
Shërbimeve të sigurisë ka nivel të ulët zbatimi, Chi-Square test (p<0,05). Universiteti
i Tiranës dhe universitetet e tjera vetëm për këtë lëndë paraqesin varësi ndërsa për
lëndët e tjera ato janë të pavarura. Hipoteza 2: Vërtetohet pasi testimi i programeve
të studimit siguron zhvillim fillestar profesional sipas SNE-ve.
Rezultatet e paraqitura në tabelën e mëposhtme ku përfshihen vlerat e testimeve të
realizuara dhe vlerësimi me pikë i të dhënave të grumbulluara në lidhje me zhvillimin
fillestar dhe të vijueshëm tregojnë se vërtetohen hipotezat 1 dhe 3 lidhur me njohjen,
nivelin e njohjes dhe nivelin e pranimit dhe zbatimit.
Tabela 5.24: Paraqitja e njohjes, nivelit të njohjes, pranimit dhe zbatimit të SNE-ve
Trajtimi në lidhje me SNE-
të
Zhvillimi fillestar profesional
(Stafi akademik)
Zhvillimi i vijueshëm
profesional (profesionistët)
Njohja e SNE-ve 57,9% 62,7%
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
151
Niveli i njohjes së SNE-ve 50%-75% 50%-75%
Vlerësimi i Pranimit 0,757 pikë55
0,775 pikë
Vlerësimi i Zbatimit 0,607 pikë 0,616 pikë
5.3.4 Analiza e të dhënave mbi evidentimin e vështirësive për zbatimin e
suksesshëm të SNE-ve në Shqipëri.
Opinionet e të anketuarve lidhur me pyetjen se cilat janë disa nga pengesat
kryesore që ndikojnë në zbatimin e SNE-ve 62,7% (47 përzgjedhje) e tyre mendojnë
se janë dallimet në sistemin arsimor, 58,7 % (44 përzgjedhje) se janë dallimet në
skemën e provimeve, 52% (39 përzgjedhje) se janë dallimet kulturore që ka vendi ynë
me vendet e tjera dhe 12% (9 përzgjedhje) mendojnë se janë vështirësitë në gjuhë.
Nga të anketuarit 92,1% mendojnë se pengesat dhe vështirësitë që hasin në
zbatimin e SNE-ve janë mungesa e financimit, mungesa e informimit dhe mungesa e
burimeve njerëzore me eksperiencën e duhur profesionale në këtë fushë. Dallimet
kulturore, dallimet në sistemin arsimor dhe vështirësitë gjuhësore paraqesin gjithashtu
problematika në zbatimin e suksesshëm të SNE-ve. Për këto arsye të anketuarit kanë
nevojë për mbështetje për t´i zbatuar SNE-të dhe për të zhvilluar profesionin kontabël
bazuar në kompetenca.
Grafiku 5.29: Shpërndarja e përgjigjeve që lidhen me faktorët që pengojnë zbatimin e SNE-ve
5.3 Konvergjenca
Rezultatet mbi konvergjencën globale të rregullimit të profesionit kontabël paraqiten
si vijon;
5.4.1 Të dhënat e marra nga stafi akademik mbi konvergjencën
Nga pyetësorët u grumbulluan të dhëna lidhur me konvergjencën e edukimit
kontabël dhe secilën SNE 1, 2, 3, 4. Lidhur me mjedisin ku zhvillohet edukimi
kontabël në vend janë pyetur se cili nga elementet që përcakton mjedisin ka ndikim
më të madh. Ku sipas tyre rezulton se 50% kanë përzgjedhur dallimet në sistemin
55 Vlerësimi me pikë është nga (0-1)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
152
arsimor, 37% dallimet kulturore dhe 30% dallimet gjuhësore. Autoritetet qeveritare si
ministritë dhe universitetet ofrojnë kushtet e konvergjencës globale të edukimit
kontabël 45% (bien dakord), 34% (janë plotësisht dakord) e të anketuarve gjykojnë se
autoritetet qeveritare dhe 45% (bien dakord) dhe 34% (plotësisht dakord) fakultetet e
ekonomisë luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e profesionit kontabël.
Lidhur me pyetjen: A është e nevojshme të konvergojë globalisht rregullimi i
profesionit kontabël në çdo vend dhe rajon, 59% bien dakord dhe 28 % janë plotësisht
dakord. Ndërkohë a ndihmon zbatimi i SNE-ve në rritjen e krahasueshmërisë
ndërmjet vendeve 45% bien dakord dhe 38 % janë plotësisht dakord. Pjesa më e
madhe e të anketuarve përkrahin konvergimin dhe zbatimin e SNE-ve. Për pyetjen
nëse zbatimi i SNE-ve është një objektiv ideal përgjigjet e rreth 67,1 % të anketuarve
janë mohuese ose mbajnë qëndrim asnjanës. Të anketuarit bien dakord në masën 70%
se ekzistojnë sfida të cilat duhet të kapërcehen nga vendet për të zbatuar SNE-të me
efektshmëri.
5.4.2 Konvergjenca e SNE-ve midis Universitetit të Tiranës dhe
universiteteve të tjera
Për të testuar nëse ka ndryshime për sa i përket opinioneve të marra nga stafi
akademik në Universitetin e Tiranës dhe atyre në universitetet e tjera u përdorën sipas
llojit të pyetjes edhe testet e përshtatshme statistikore. Për të parë nëse janë të
pavarura opinionet në dy grupimet e universiteteve për pyetjet, përgjigjet e të cilave
duheshin dhënë me po ose jo, u përdor Chi-Square testi i pavarësisë. Për pyetjet
përgjigjet e të cilave u matën me shkallën Likert (matja me shkallë nga 1-5), u përdor
testi Mann-Whitney U si testi më i përshtatshëm statistikor për këta tipa të dhënash. U
testuan opinionet e stafit të Universitetit të Tiranës dhe të universiteteve të tjera lidhur
me konvergjencën e Edukimit Kontabël për të përcaktuar nëse ka ndryshime
statistikisht të rëndësishme ose jo. Rezultatet e testit treguan se nuk ka ndryshime
statistikisht të rëndësishme (Tabela 5.25, Aneks 3 tabela 3.51).
Tabela 5.25: Rezultate të testimeve statistikore: Konvergjenca e Edukimit Kontabël
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
Pyetja Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
SNE-të duhet të shërbejnë si pikë referimi në nivel
global për të eliminuar diferencat e mundshme në
edukimin e kontabël ndërmjet vendeve
Mann-Whitney
U
U=487.000:
p>0.05
Të gjitha vendet duhet të përmbushin kriteret
minimale të kërkuara nga SNE-të
Mann-Whitney
U
U=483.500:
p>0.05
SNE-të nuk kanë efekt në edukimin aktual kontabël
në nivelin universitar
Mann-Whitney
U
U=420.500:
p>0.05
Mungesa e njohurive për SNE-të në fakultete është
një pengesë për arritjen e konvergjencës globale të
edukimit kontabël
Mann-Whitney
U
U=496.500:
p>0.05
Burimi:Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
153
Nga përpunimi i të dhënave lidhur me pyetjen: A njiheshin më parë SNE-të nga të
anketuarit rezultoi se afërsisht 73% e stafit akademik të pyetur në universitetet e tjera
dhe afërsisht 77% e stafit akademik të pyetur në Universitetin e Tiranës i njihnin më
parë SNE-të (Grafiku 5.22 Aneks 3). Pyetjes nëse i njohin SNE-të u përgjigjën
pozitivisht 66% e stafit akademik të pyetur në universitetet e tjera dhe afërsisht 71% e
stafit akademik të pyetur në universitetin e Tiranës (Grafiku 5.23 Aneks 3). Pyetjes
nëse dinin përmbajtjen e SNE-ve, iu përgjigjën pozitivisht 47.5 % e stafit akademik të
pyetur në universitetet e tjera dhe afërsisht 53% e stafit akademik të pyetur në
Universitetin e Tiranës (Grafiku 5.24 Aneks 3). Pyetjes nëse kishin njohuri se të gjithë
anëtarët e Federatës Ndërkombëtare të Kontabilistëve duhet të pajtohen me SNE-të, ju
përgjigjën pozitivisht afërsisht 39% e stafit akademik të pyetur në universitetet e tjera
dhe afërsisht 35% e stafit akademik të pyetur në Universitetin e Tiranës (Grafiku 5.25
Aneks 3).
5.4.3 Konvergjenca dhe analiza e të dhënave të marra nga profesionistët
kontabël
Nga të dhënat e grumbulluara në lidhje me zbatimin e suksesshëm të
konvergjencës globale të edukimit kontabël, testimi statistikor tregon se nuk ka
ndryshime statistikisht të rëndësishme (për sa i përket opinionit për secilën nga
deklaratat) midis stafit akademik në Tiranë dhe atij në universitetet e tjera (Tabela
5.26).
Tabela 5.26: Rezultate të testimeve statistikore: Pengesat për konvergjencën globale të
edukimit të kontabilitetit
Universiteti i Tiranës dhe Universitetet e tjera
Deklaratat Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Dallimet kulturore midis vendeve janë një pengesë
për të arritur konvergjencën globale të edukimit
kontabël.
Mann-Whitney U U=415.00:
p>0.05
Dallimet në sistemet arsimore midis vendeve janë
një pengesë për arritjen e konvergjencës globale të
edukimit kontabël.
Mann-Whitney U U=477.50:
p>0.05
Dallimet gjuhësore midis vendeve janë një pengesë
për arritjen e konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
Mann-Whitney U U=437.50:
p>0.05
Qeveria dhe autoritetet e ndërlidhura në secilin vend
duhet të ndihmojnë progresin e konvergjencës
globale të edukimit kontabël.
Mann-Whitney U U=436.50:
p>0.05
Fakulteti i Ekonomisë dhe Departamenti i
Kontabilitetit të ndikojnë fuqishëm në
konvergjencën globale të edukimit kontabël.
Mann-Whitney U U=489.50:
p>0.05
Nëse edukimi kontabël mund të konvergojë ose jo,
varet nga niveli i ndërgjegjësimit të kësaj çështjeje
nga secili fakultet i ekonomisë dhe departamenti i
kontabilitetit në veçanti.
Mann-Whitney U U=464.50:
p>0.05
Burimi: Autori
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
154
Lidhur me shprehjen se mungesa e njohurive rreth SNE-ve përbën një pengesë
për fakultetet të arrijnë konvergjencën globale të edukimit kontabël 68.4% janë
dakord.
Tabela 5.27: Rezultate të testimeve statistikore: Mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të
konvergjencës globale të edukimit të kontabilitetit për anëtarët e shoqatave
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Organet profesionale të kontabilitetit të çdo
vendi kanë një ndikim të madh në arritjen e
konvergjencës globale të edukimit kontabël.
Mann-Whitney U U=470.000: p>0.05
Përmbajtja e edukimit pas kualifikimit (Edukim
i vazhdueshëm profesional / Zhvillim i
vazhdueshëm profesional) duhet të përshkruhet
për të siguruar në nivel ndërkombëtar
kompetencën e cilësisë së lartë të
kontabilistëve profesionistë.
Mann-Whitney U U=410.000: p>0.05
Profesionistët kontabël mund të kontribuojnë
në arritjen e konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
Mann-Whitney U U=497.000: p>0.05
Kërkesat për përvojën praktike duhet të
përshkruhen në nivel global për të siguruar
kompetencën e cilësisë së lartë të
kontabilistëve profesionistë në të gjithë botën.
Mann-Whitney U U=449.500: p>0.05
Ka shumë pengesa për arritjen e konvergjencës
globale të edukimit kontabël.
Mann-Whitney U U=468.000: p>0.05
Burimi: Autori
Testimi statistikor për mekanizmin e zbatimit të konvergjencës globale
rezulton se nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishme midis opinionit të anëtarëve
të shoqatës IEKA dhe anëtarët e shoqatave të tjera (p-value>0.05 për sa i përket
mekanizmit të zbatimit të suksesshëm të konvergjencës globale të edukimit të
kontabilitetit (p-value>0.05) për secilin test (tabela 5.27).
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
155
Grafiku 5.30: Mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të konvergjencës globale të edukimit të
kontabilitetit
Burimi: Autori
Sipas paraqitjes së mësipërme rezulton se mekanizmi i konvergjencës globale ka një
përkrahje në nivel të lartë dhe vlerësohet si i rëndësishëm.
Grafiku 5.31: Vlerësimet neto të skemës së provimeve profesionale
Burimi: Autori
Grafiku 5.31 tregon se konvergimi i skemës së provimeve profesionale
përkrahet gjerësisht nga profesionistët kontabël dhe kjo shprehet edhe nëpërmjet
vlerësimit neto në % të paraqitura në tabelë.
Tabela 5.28: Rezultate të testimeve statistikore: Skemat e provimit profesional
Anëtarët te Shoqata IEKA dhe anëtarë në Shoqata të tjera
Pyetja Testi statistikor i
përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Dallimet në skemat e provimeve profesionale
midis vendeve janë një pengesë për arritjen e
Mann-Whitney U U=466.500: p>0.05
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
156
konvergjencës globale të edukimit kontabël.
Është e mundur të arrihet konvergjenca globale e
edukimit të kontabilitetit edhe pse skemat e
provimeve profesionale janë të ndryshme midis
vendeve.
Mann-Whitney U U=458.000: p>0.05
Konvergjenca e suksesshme e edukimit global të
kontabilitetit në masë të madhe varet nga
Marrëveshjet për Njohje të Ndërsjella
Profesionale ndërmjet organeve profesionale të
kontabilitetit nga vende të ndryshme.
Mann-Whitney U U=408.000: p>0.05
Është e mundur të zbatohet një ekzaminim
profesional i unifikuar në nivel Global në të
gjithë botën.
Mann-Whitney U U=408.000: p>0.05
Sisteme të ndryshme të kualifikimeve
profesionale është e mundur të konvergojnë
dallimet midis vendeve të ndryshme.
Mann-Whitney U U=465.000: p>0.05
Burimi: Autori
Testimi statistikor tregon se nuk ka ndryshime statistikisht të rëndësishëm
midis opinionit të anëtarëve të shoqatës IEKA dhe anëtarëve të shoqatave të tjera (p-
value>0.05) për sa i përket skemave të provimit profesional (IKM, IEKA) (p-
value>0.05, për secilin test) (tabela 5.28).
U analizuan edhe të dhënat e grumbulluara lidhur me ndikimin e SNRF-ve në
Edukimin Kontabël, pyetje që kërkonte që të anketuarit të deklaronin se sa
pajtoheshin (5) apo nuk pajtoheshin (1) me secilin nga deklarimet. Rezultatet e
testimeve statistikore tregojnë se për sa i përket pajtueshmërisë me ndikimin e
pranimit të SNRF-ve në Edukimin Kontabël, nuk ka ndryshime midis stafit në
Universitetin e Tiranës dhe universiteteve të tjera (p-value>0.05) (tabela 5.29).
Tabela 5.29: Rezultate të testimeve statistikore: Ndikimi i SNRF-ve në edukimin kontabël
Universiteti i Tiranës dhe universitetet e tjera
Deklarimet Testi statistikor
i përdorur
Vlera e testimit
(p-value)
Konvergjenca globale e edukimit kontabël do të
garantojë gjykime dhe vendim-marrje me cilësi të
lartë midis kontabilistëve profesionistë anembanë
botës gjatë zbatimit të SNRF-ve
Mann-Whitney U U=447.00:
p>0.05
Pranimi i detyrueshëm i SNRF-ve rrit nevojën për
konvergjencë globale të edukimit të kontabilitetit
Mann-Whitney U U=405.00:
p>0.05
Konvergjenca globale e Standardeve të Raportimit
Financiar sipas SNRF-ve rrit nevojën për SNE
Mann-Whitney U U=426.00:
p>0.05
Pa konvergjencë globale të edukimit kontabël, është e
pamundur të arrihet qëllimi i konvergjencës në
praktikën e raportimit financiar nga SNRF-të
Mann-Whitney U U=428.000:
p>0.05
Burimi: Autori
Në lidhje me ndikimin që ka konvergjenca në zbatimin me efektivitet të
SNRF-ve, sipas tabelës së mësipërme për konvergjencën mbahen qëndrimet në vijim:
i pari pohon se konvergjenca globale garanton gjykime dhe vendim-marrje me cilësi
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
157
të lartë (64.5 % bien dakord dhe 19.7% janë plotësisht dakord), i dyti lidhur me faktin
se zbatimi i detyrueshëm i SNRF-ve rrit nevojën për konvergjencë (52.6% bien
dakord dhe 25% janë plotësisht dakord), i treti - zbatimi i SNRF-ve rrit nevojën për
zbatimin e SNE-ve (43.4% bien dakord dhe 32.9% janë plotësisht dakord), pohimi i
katërt se mungesa e konvergjencës globale të edukimit kontabël bën të pamundur
raportimin cilësor sipas SNRF-ve (48.7% bien dakord dhe 22.4% janë plotësisht
dakord). Vihet re se pjesa më e madhe e të anketuarve gjykojnë se zbatimi i SNE-ve
është i rëndësishëm për të arritur një konvergjence globale të edukimit kontabël dhe
raportim financiar cilësor.
Përfundime të kapitullit
Nga analiza e realizuar në këtë kapitull arrijmë në përfundimin se në vendin
tonë janë bërë përpjekje për të zbatuar SNE-të, të cilat përbëjnë edhe një nga kushtet
që duhet të plotësohen për anëtarësimin në BE.
Rregullimi i profesionit nga universitetet dhe shoqatat profesionale realizohet
nëpërmjet një kuadri vetërregullues të tyre duke mos u bazuar në një kuadër ligjor të
detyrueshëm.
Universitetet, Fakultetet e Ekonomisë i organizojnë programet e tyre në
nivelin bachelor dhe master duke u bazuar në SNE-të në mënyrë që të mundësojnë
përgatitjen e studentëve me aftësi dhe kapacitet për të hyrë në tregun e profesionit dhe
të punës si dhe për të mundësuar akreditimin e lëndëve nga universitetet dhe
organizma akademike dhe profesionale ndërkombëtare.
Shoqatat profesionale, në veçanti IEKA, e cila është anëtare me të drejta të
plota në IFAC duhet të rregullojnë profesionin kontabël nëpërmjet zbatimit të SNE-
ve.
Rregullimi i profesionit në nivelin fillestar dhe të vijueshëm nevojitet të jetë në
përputhje me kërkesat e SNE-ve. Në direktivën e tetë (komponenti i katërt) të BE-së
shprehet qartësisht se vendi ynë duhet të rregullojë profesionin kontabël nëpërmjet
zbatimit të SNE-ve.
Analiza e realizuar në këtë kapitull tregon se niveli i pranimit dhe zbatimit të
secilës SNE në vendin tonë është si vijon:
1- Për zhvillimin profesional, i cili përfshin SNE 1, 3 dhe 4 niveli i pranimit është
në nivel mesatar ndërsa niveli i zbatimit është në nivel të ulët. Diferenca midis
tyre tregon se nevojitet një angazhim më i madh nga universitetet për të rritur
nivelin e zbatimit. Nw lidhje me analizwn e plotwsimit ose jo tw kwrkesave
tw SNE 1, rezulton se ato zbatohen plotwsisht ndwrkohw nga analiza e tw
dhwnave tw pyetwsorwve ato kanw njw nivel tw ulwt zbatimi nga shoqatat
profesionale, çka tregon se tw anketuarit nuk kanw treguar vwmwndjen e
duhur lidhur me pyetjet e kwtij standardi.
2- Edukimi profesional kontabël përbën shtyllën e dytë ku mbështetet edukimi
kontabël dhe trajtohet në SNE 2. Analiza tregon se kjo shtyllë ka një nivel të
lartë pranimi dhe një nivel mesatar zbatimi. Këto rezultate reflektojnë punën e
bërë nga universitetet për t’i zbatuar standardet në mënyrë që universiteteve
t’u jepet vlerë dhe rezultatet e studentët të njihen edhe jashtë vendit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
158
3- Zhvillimi profesional trajtohet në SNE 5-7 dhe paraqet kërkesat në lidhje me
zhvillimin e vijueshëm profesional për profesionistët kontabël. Niveli i
pranimit dhe i zbatimit për këtë grup standardesh është mesatar dhe nuk
rezultojnë diferenca të konsiderueshme ndërmjet tyre. Këto rezultate tregojnë
punën e mirë dhe përgjegjshmërinë e shoqatave profesionale në vend.
4- Kompetencat për audituesit profesionistë përbëjnë shtyllën e fundit të trajtuar
në këtë punim. Ato trajtohen në SNE-8. Për këtë standard, rezulton një
diferencë e lartë ndërmjet nivelit të pranimit i cili është i lartë dhe nivelit të
zbatimit që është i ulët. Kjo diferencë tregon se në programet trajnuese jepen
njohuri të avancuara, ndërsa kompetencat dhe aftësitë e audituesve dhe
kontabilisteve të fituara nëpërmjet trajnimeve nuk janë të larta. Ky përfundim
është arritur nga vlerësimet dhe të dhënat e grumbulluara nga të anketuarit në
analizën e SNE- 8.
Pas paraqitjes së rezultateve të grumbulluara nga pyetësorët drejtuar dy target
grupeve nga krahasimi i rezultateve të punimit me rezultatet e raportit të BB (2017)
për vendin tonë arrijmë në përfundimet se:
1. Për praktikën që trajton përfshirjen e eksperiencës praktike në programet e
studimit, ka një përputhje të rezultatit të raportit të BB për vendin tonë me
përfundimet e punimit të doktoratës. Raporti i BB ka një vlerësim pozitiv
për vendin tonë dhe sipas përfundimeve të punimit rezulton se programet
tona të studimit përfshijnë lëndë praktike, të cilat i përballin studentët me
situata konkrete dhe reale të biznesit.
2. Për praktikën që trajton mësimin gjatë jetës ka një vlerësim pozitiv në
raportin e BB, gjithashtu edhe nga analiza e të dhënave të grumbulluara në
punim rezulton se parimi i të mësuarit gjatë gjithë jetës zbatohet nga
organizmat profesionalë, të cilat kërkojnë që kandidatët të kenë
eksperiencën e duhur 3-5 vjet në profesion dhe të zhvillojnë trajnime në
mënyrë të vazhdueshme për të ruajtur dhe zhvilluar aftësitë e tyre.
3. Për praktikën që trajton vlerësimin e kompetencave profesionale sipas
studimit të BB rezulton se vendi ynë nuk ka një vlerësim pozitiv për këtë
praktikë, gjithashtu edhe në analizën e opinioneve të të anketuarve
rezulton se kompetencat profesionale në pranim dhe zbatim kanë diferencë
të lartë, çka tregon se kjo praktikë nuk vlerësohet pozitivisht.
4. Për praktikën që trajton mbështetjen e një mjedisi cilësor të të mësuarit
sipas raportit të BB vendi ynë ka një vlerësim pozitiv, ndërsa në pyetësorin
e punimit nuk ka pasur pyetje për të llogaritur këtë raport për universitetet
e marra në analizë.
5. Për praktikën që trajton bashkëpunimin dhe partneritetin për vendin tonë,
në raportin e BB nuk ka shembuj të praktikës së mirë dhe mungojnë
vlerësimet pozitive. Ndërsa nga të dhënat e grumbulluara prej pyetësorëve
rezulton se bashkëpunimi i organeve përkatëse në vendin tonë është në
nivel informues dhe trajnues.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
159
KAPITULLI VI - PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
Përfundimet e këtij kapitulli trajtohen në këndvështrimin e objektivave, pyetjeve
kërkimore dhe hipotezave të testuara. Në vijim paraqiten edhe rekomandimet lidhur
me çështjet e trajtuara për vendin tonë. Rekomandimet e punimit vijnë si rezultat i
shqyrtimit të literaturës, trajtimit të programeve të studimit të universiteteve publike
dhe analizës së opinioneve të grumbulluara gjatë anketimit lidhur me zhvillimin
fillestar e të vijueshëm profesional në kontabilitet.
6.1 Përfundimet lidhur me gjetjet e punimit
Në mënyrë përmbledhur duke u bazuar në literaturën e shqyrtuar mund të themi se
përmirësimi i edukimit kontabël përmes pranimit dhe zbatimit të SNE-ve ndikon në
rritjen e kompetencave të profesionistëve kontabël dhe kontribuon në forcimin e
besimit publik, duke i dhënë atij rolin që i takon në përballjen me sfidat e
vazhdueshme që shpërfaq ekonomia globale. Standardet ndërkombëtare të edukimit
në kontabilitet të përfshira në programet mësimore bëjnë të mundur që kandidatët e
profilit kontabël të arrijnë dhe të mbajnë një nivel standard të aftësive të tyre
profesionale.
Profesionistët kontabël të trajnuar në vazhdimësi në drejtim të zhvillimit të
qëndrueshëm të kompetencave të tyre profesionale në bazë të SNE-ve sigurojnë
shërbim ndaj interesave publike duke kontribuar në ushtrimin cilësor të profesionit
dhe në rritjen e cilësisë së raportimit financiar.
Standardet ndërkombëtare të edukimit në fushën e kontabilitetit nëpërmjet
politikave, rregullave dhe udhëzimeve që ato paraqesin për edukimin dhe zhvillimin e
profesionit kontabël u vijnë në ndihmë shoqatave të kontabilistëve, rregullatorëve,
punonjësve, akademikëve dhe studentëve për të siguruar jo vetëm zhvillimin fillestar
të edukimit, por edhe atë të vijueshëm.
Sipas literaturës së shqyrtuar ekziston orientimi drejt rregullimit të profesionit
të kontabilistit dhe zbatimit të standardeve ndërkombëtare të hartuara nga IFAC-u.
Kjo përbën një kërkesë nga bursat ku janë të listuara këto kompani, të cilat duhet të
hartojnë pasqyrat financiare bazuar në SNRF-t për të marrë pjesë.
Elementet e kompetencës janë thelbësorë për krahasimin e kualifikimeve
profesionale të kontabilistëve dhe audituesve. Unifikimi i profesionit në vende të
ndryshme bazuar në vlerësimin e kompetencave profesionale nxit bashkëpunimin
ndërmjet rregullatorëve të profesionit duke përcaktuar aftësitë që duhet të zotërojnë
profesionistët në fushën kontabël që të jenë konkurrues ndërkombëtarisht dhe të
ndërtojnë pasqyra financiare cilësore.
Zbatimi i SNE-ve ka për qëllim të përforcojë procesin arsimor në mënyrë që të
sigurojë një shpërndarje efektive të burimeve në të gjithë sektorin universitar dhe
profesional dhe të inkurajojë lidhjet me sistemin arsimor në përgjithësi. Matja,
kuptimi dhe vlerësimi i progresit të një vendi drejt praktikave më të mira
ndërkombëtare për kontabilitetin është i rëndësishëm pasi ky progres mund të rrisë
efektivitetin dhe eficiencën e rrjedhjes së flukseve ekonomike midis vendeve, aftësinë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
160
e drejtimit dhe të investimeve për të identifikuar burimet drejt projekteve të
suksesshme.
Gjatë procesit të zhvillimit të profesionit kontabël janë krijuar dhe
funksionojnë organizatat rregullatorë, të cilat kanë si qëllim t’i shërbejnë interesave të
publikut duke mundësuar zhvillimin e një profesioni të fortë dhe duke kontribuar në
zhvillimin e një ekonomie të fortë e të qëndrueshme.
Profesioni kontabël rregullohet tashmë nëpërmjet Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit, të cilat po përdoren gjithmonë e më shumë në vendet e ndryshme të botës
siç rezulton edhe nga literatura e shqyrtuar. SNE-të synojnë t’u japin profesionistëve
kontabël (kontabilistëve dhe audituesve) kompetenca dhe aftësi të caktuara nëpërmjet
një procesi të vazhdueshëm të të mësuarit dhe të zhvillimit të njohurive si në nivel
akademik edhe nëpërmjet trajnimeve të ofruara nga organizmat rregullatorë.
Përmirësimi i vazhdueshëm i programeve mësimore dhe programeve trajnuese
përmes zbatimit, pranimit dhe zbatimit të SNE-ve rrisin kompetencat e
profesionistëve kontabël. Ato kontribuojnë në forcimin e besimit publik ndaj
profesionit kontabël për t’u përballur me sfida të vazhdueshme që hasen gjatë
ushtrimit të profesionit.
Profesioni kontabël duhet të sigurojë kontabilistë profesionistë të arrijnë dhe të
mbajnë një nivel standard të aftësive. Aftësitë zhvillohen në mënyrë të qëndrueshme
përmes edukimit fillestar dhe eksperiencës praktike duke vijuar me zhvillimin e
vazhdueshëm profesional. Si rrjedhojë profesioni duhet të vendosë dhe të plotësojë
standarde të larta edukimi.
Në këtë punim paraqitet Modeli Global i Edukimit Kontabël i cili është përpunuar
për të ndihmuar palët e interesuara në vende të ndryshme të identifikojnë me lehtësi
sistemin e tyre unik të edukimit kontabël dhe të ndihmojnë procesin e zhvillimit
kontabël të vendeve, të cilat zbatojnë SNE-të. Sipas këtij modeli edukimi profesional
trajtohen në zhvillim fillestar dhe të vijueshëm profesional.
Si përfundim mund të themi se përputhja me SNE-të në rregullimin e
profesionit kontabël në nivelin e zhvillimit fillestar profesional të përfituar në
universitet nëpërmjet ndjekjes së programeve të studimit sjell përgatitjen e
kontabilistëve profesionistë të aftë dhe kompetentë.
Performanca dhe cilësia e shërbimeve të profesionit kontabël kanë ndikim të
madh në përfitimin ekonomik dhe shoqëror, për faktin që profesionistët kontabël
kontribuojnë si në alokimin dhe menaxhimin eficent të burimeve publike e private,
ashtu edhe në përmirësimin e funksionimit të tregjeve financiare dhe të kapitalit dhe
të tregjeve të prodhimit të mallrave e shërbimeve.
Globalizimi, kjo tendencë zhvillimore e sotme, ka rritur nevojën për të
përafruar jo vetëm gjuhën e raportimit të informacioneve financiare historike, me
qëllim që ato të përdoren nga një numër gjithnjë e më i ndryshëm palësh të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
161
interesuara, por gjithashtu ka rritur nevojën e standardizimit edhe në rregullimin e
profesioneve, duke e kaluar balancën e rregullimit të profesionit në rregullimin publik
kundrejt vetërregullimit.
Si përfundim mund të themi se zbatimi i SNE-ve ka një progres në nivele të
kënaqshme, si në vendet e rajonit ashtu edhe në Shqipëri. Bazuar nga studimet e
sipërpërmendura niveli i përputhshmërisë me SNE-të e IFAC-ut është i ndryshëm në
vendet e trajtuara.
Nga eksperienca e këtyre vendeve evidentohet se bashkëpunimi i universiteteve
me organizmat profesionalë që operojnë për të ofruar programe dhe kurrikula cilësore
për të përgatitur profesionistë të aftë dhe kompetentë në ushtrimin e profesionit dhe
raportim financiar sa më cilësor.
Vendet e rajonit si Rumania, Kosova, Serbia, Turqia dhe Republika Çeke
rregullojnë profesionin kontabël duke plotësuar kërkesat e përshkruara në SNE-të por
këto kërkesa ndërthuren edhe me karakteristikat e edukimit kontabël në secilin vend.
Rregullimi i profesionit kontabël në Rumani shërben si një shembull për vendin
tonë lidhur me zbatimin e SNE-ve pasi ajo gjendet më afër zhvillimit historik që ka
ndodhur në vendin tonë dhe së fundi është anëtarësuar në BE siç aderon edhe vendi
ynë.
Në vendin tonë janë realizuar studime nga studiues nga autorë dhe specialistë të
fushës kontabël vendas dhe të huaj të cilët kanë evidentuar zhvillimin fillestar të
ofruar nga universitetet dhe programet universitare. Zhvillimi i vijueshëm profesional
i ofruar nga shoqatat profesionale dhe IEKA e cila është anëtare e IFAC-ut dhe zbaton
SNE-të bazuar në karakteristikat e vendit tonë, këtu mund të përmendim raportin e
USAID (2013) dhe CFRR (2017) të cilat përshkruajnë rregullin e profesionit në
vendin tonë.
Gjithashtu edhe Shqipëria ka nisur e vazhdon përpjekjet për të realizuar jo
vetëm zbatimin e tyre por edhe në forcimin e edukimit në kontabilitet dhe auditim për
hartuesit e pasqyrave financiare dhe rritjen e kapaciteteve teknike të profesionistëve.
Rishikimi dhe forcimi institucional i profesionit të audituesit është bërë
detyrues sidomos në momentet më kritike të historisë së zhvillimit ekonomik, e
veçanërisht në rastet e krizave ekonomike dhe në momentet e falimentimit të
korporatave të mëdha. Kohët e fundit, roli i profesionit kontabël ka pësuar zhvillime
të mëtejshme duke u orientuar gjithnjë e më shumë në standarde profesionale cilësisht
të larta, dhe sidomos në kërkesat etike dhe të sjelljes së duhur profesionale.
Përpjekjet e gjithë aktorëve janë bashkëvepruese për të realizuar zbatimin me
sukses të SNE-ve në nivel universitar dhe profesional për të përmirësuar kapacitetet e
institucioneve, për të mësuar, mbështetur, rregulluar, zbatuar dhe shpërndarë raportim
financiar cilësor në përputhje me praktikat më të mira ndërkombëtare duke ecur
paralelisht me vendet e tjera të rajonit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
162
Përputhja me SNE-të në rregullimin e profesionit kontabël në nivelin e zhvillimit
fillestar profesional të përfituar në universitet dhe programet e trajnimit nga
organizmat rregullatorë sjell përgatitjen e kontabilistëve profesionistë të aftë dhe
kompetentë.
Profesioni kontabël është i rëndësishëm në jetën e një vendi, pasi ai jep kontribut
në zhvillimin ekonomik, në stabilitetin financiar dhe në funksionimin efecient të
tregjeve të kapitalit.
Shqyrtimi i literaturës tregon se profesioni kontabël është krijuar dhe funksionon
për t’i shërbyer interesave të publikut. Edukimi kontabël fillestar kryhet nëpërmjet
programeve të studimit, të cilat janë në pajtueshmëri me SNE-të, ndërsa profesionistët
kontabël i zhvillojnë pandërprerë aftësitë e tyre profesionale nëpërmjet trajnimeve që
kryejnë shoqatat e tyre, të cilat zbatojnë SNE-të dhe standardet e tjera të profesionit.
Përmirësimi i vazhdueshëm i programeve të studimit dhe programeve trajnuese
përmes zbatimit dhe zbatimit të SNE-ve çojnë në rritjen e kompetencave të
profesionistëve kontabël dhe kontribuojnë në forcimin e besimit publik ndaj
profesionit kontabël në përballjen me sfidat e vazhdueshme që hasen gjatë ushtrimit të
këtij profesioni.
Rregullimi i profesionit kontabël nëpërmjet Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit është një kërkesë e FNK-së për vendet anëtare dhe përbën një kusht për
vendet që aderojnë të bëhen anëtare të BE-së (Direktiva e 8-të).
Mbështetur në përvetësimin e SNE-ve, SNRF-ve dhe SNKSP-ve profesionistët
kontabël kanë mundësi të dëshmojnë aftësi të larta dhe kompetencë.
Edukimi kontabël u siguron profesionistëve të kontabilitetit një nivel të
standardizuar të aftësive, të cilat zhvillohen në mënyrë të qëndrueshme gjatë karrierës
duke kombinuar njohuritë teorike me eksperiencën praktike trajnimin e vazhdueshëm
profesional.
Modeli Global i Edukimit Kontabël i ndihmon palët e interesuara në vende të
ndryshme të identifikojnë nivelin e arritur në sistemin e tyre kombëtar të edukimit
kontabël dhe të realizojnë zhvillimin kontabël të tyre nëpërmjet zbatimit SNE-ve.
Gjatë procesit të zhvillimit të profesionit kontabël janë krijuar dhe funksionojnë
organizatat rregullatore, të cilat kanë si qëllim t’i shërbejnë interesave të publikut
duke mundësuar zhvillimin e një profesioni të konsoliduar dhe duke kontribuar në
zhvillimin e një ekonomie të fortë e të qëndrueshme.
Përmirësimi i edukimit i shërben interesit publik duke kontribuar në aftësinë e
kontabilistit në mënyrë që të plotësojë kërkesat e drejtuesve në procesin e
vendimmarrjes. Përcaktimi nga SNE-të i parimeve bazë për edukimin dhe zhvillimin e
profesionit kontabël u vjen në ndihmë shoqatave të kontabilistëve, rregullatorëve,
punonjësve, akademikëve, dhe studentëve.
Sipas studimeve të realizuara nga IZHK-ja rezulton se në vendet e rajonit tonë të
trajtuara në këtë punim, zbatimi i SNE-ve është në nivele të kënaqshme. Shkalla e
pajtueshmërisë me SNE-të është e ndryshme në vende të ndryshme. Ajo reflekton
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
163
përpjekjet për t’i përshtatur dhe zbatuar SNE-të nëpërmjet bashkëpunimit të
universiteteve me organizmat profesionalë duke ofruar programe dhe kurrikula
trajnimi cilësore. Cilësia e programeve të studimit ndikon në përgatitjen e
profesionistëve të aftë dhe kompetentë për të ushtruar profesionin dhe për të rritur
cilësinë e raportimit financiar.
Për vendet e rajonit si Rumania, Kosova, Serbia, Turqia dhe Republika Çeke vihet
re se profesioni kontabël është i rregulluar sipas SNE-ve duke plotësuar kërkesat e
secilit standard në përputhje me karakteristikat e vendit ku zbatohen.
Përfundimet e këtij punimi trajtohen në këndvështrimin e pyetjeve kërkimore të
paraqitura në fillim të punimit.
Pyetja e parë “Cilat janë kushtet aktuale te edukimit kontabël në vendin tonë?”
Në vendin tonë kanë nisur dhe janë në proces përpjekjet për të realizuar
zbatimin e SNE-ve dhe për të përmirësuar edukimin kontabël të hartuesve të
pasqyrave financiare si dhe për rritjen e kapaciteteve teknike të profesionistëve
kontabël. Roli i profesionit kontabël ka pësuar zhvillime duke u orientuar drejt
standardeve profesionale me cilësi të lartë dhe drejt kërkesat e sjelljes së duhur
profesionale.
Rregullimi i profesionit kontabël nëpërmjet zbatimit të SNE-ve në nivelin e
zhvillimit fillestar profesional nga universitetet dhe zhvillimit të vijueshëm
profesional nëpërmjet shoqatave dhe organizmave rregullatorë si IEKA, KKK, IKM,
SHFKSH ka ndikuar në përgatitjen e kontabilistëve profesionistë të aftë dhe
kompetentë.
Bazuar në të dhënat e universiteteve të shqyrtuara në vendin tonë, rezultatet e
analizës së programeve te studimit kemi arritur në përfundimin se hipoteza e dytë në
lidhje me hartimin e programeve të studimit universitare sipas kërkesave të
përshkruara në SNE-2 vërtetohet. Rezulton se SNE-2 zbatohet në masën 0.758 pikë
duke siguruar zhvillimin fillestar profesional sipas SNE-2. Niveli i pranimit është 0.84
pikë dhe i zbatimit 0.67 pikë.
Përmbajtjet e kurrikulave dhe programeve të studimit në Universitetin e
Tiranës dhe universitetet e tjera kanë dallime në lidhje me komponentin e
kontabilitetit. Në lëndën e Auditimit dhe Shërbimeve të sigurisë në Universitetin e
Tiranës Chi-Square test është p<0.05 dhe tregon se ka varësi ndërmjet Universitetit të
Tiranës dhe universiteteve të tjera, të cilat kanë nivel të ulët zbatimit të lëndës
Auditimit dhe Shërbimeve të sigurisë. Për lëndët tjera, të gjitha universitetet e marra
në studim janë të pavarura. Kjo tregon se programet e studimit të Universitetit të
Tiranës dhe universiteteve të tjera nuk kanë dallime materiale ndërmjet tyre.
Pyetja e dytë lidhet me faktin se sa është niveli i zbatimit të SNE-ve në universitete
dhe shoqata profesionale kontabël në Shqipëri.
Për këtë qëllim janë analizuar dy target grupe, akademikët dhe profesionistët
kontabël. Nga të dhënat rezultoi se njohja e SNE-ve nga akademiket është në nivel
rreth 58% që tregon se nevojitet të zhvillohen më tepër aktivitete informuese,
trajnime, seminare dhe konferenca me stafin akademik për përmbajtjen e SNE-ve.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
164
Njohja e SNE-ve në nivel të lartë nga akademikët do të bëjë të mundur aplikimin e
kërkesave të përcaktuara në standardet në procesin e mësimdhënies, si në fazën e
hartimit të programeve të lëndëve ashtu edhe në procesin e kontrollit të njohurive të
studentëve.
Njohja e SNE-ve nga profesionistët rezulton në një nivel mesatar 63%. Nga
shoqatat profesionale të vendit, IEKA jep informacion më të detajuar lidhur me
rregullat, rregulloret dhe procedurat që duhet të zbatohen për të fituar titullin
Kontabilist i miratuar dhe Auditues ligjor. Kjo vjen edhe nga fakti se IEKA është
anëtare me të drejta të plota në IFAC dhe si e tillë ajo është e detyruar ta rregullojë
profesionin kontabël sipas SNE-ve dhe të zbatojë standardet ndërkombëtare të
hartuara nga IFAC.
Niveli i njohjes së SNE 1-8 për të dy target grupet rezulton në intervalin 50%
deri në 75% duke reflektuar një nivel të kënaqshëm të njohjes së tyre.
Niveli i zbatimit të SNE-ve është trajtuar nëpërmjet Pranimit dhe Zbatimit
duke përdorur vlerësimin me pikë. Zbatimi Pranimi i SNE1-4 është vlerësuar me 0.76
pikë dhe SNE 5-8 janë vlerësuar me 0.78 pikë. Këto konsiderohen nivele të larta.
Zbatimi për SNE1-4 është 0.61 pikë dhe për SNE 5-8 është 0.62 pikë. Këto nivele
mesatare të zbatimit lidhen me faktin që në vendin tonë nuk ekziston një kuadër
rregullator i detyrueshëm për zbatimin e SNE-ve, ndryshe nga çka ka ndodhur për
standardet e tjera të kontabilitetit.
Përfundimet e mësipërme i japin përgjigje pyetjes së dytë kërkimore duke
evidentuar se niveli i zbatimit të SNE-ve nga akademikët dhe profesionistët kontabël
është në nivel mesatar, ndërsa njohja e tyre është në nivele të kënaqshme.
Bazuar në analizën e zbatimin të SNE-ve sipas shtyllave të trajtuara nga
IZHGK-ja, që i grupon standardet në Zhvillim personal, Edukim profesional kontabël
dhe Zhvillim profesional rezulton se Zhvillimi personal ka nivel mesatar pranimi dhe
nivel të ulët zbatimi, Edukimi profesional kontabël ka nivel të lartë pranimi dhe nivel
mesatar zbatimi dhe Zhvillimi profesional ka nivel mesatar pranimi dhe zbatimi.
Kompetencat për audituesit profesionistë kanë nivel te lartë pranimi dhe nivel të ulët
zbatimi. Rezultatet për tre nga 4 shtyllat, tregojnë se ka diferenca midis nivelit të
pranimit dhe nivelit të zbatimit të SNE-ve në disfavor të zbatimit. Më e theksuar është
kjo diferencë për shtyllën e kompetencave.
Duke analizuar këtë pyetje kërkimore është testuar edhe hipoteza e parë dhe e
tretë e punimit. Testimi i Hipotezës 1 tregon se nga rezultatet e testeve të vlerësimit
me pikë SNE-të 1-4 zbatohen dhe ndikojnë në zhvillimin fillestar në masën 0.683 pikë
që tregon një ndikim në nivel mestar.
Testimi i Hipotezës 3: “Zbatimi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit
ndikon në zhvillimin e vijueshëm të profesionit kontabël” tregon se nga rezultatet e
testeve të vlerësimit SNE-të 5-8 zbatohen dhe ndikojnë në zhvillimin fillestar në
masën 0.695 që tregon një ndikim në nivel mestar.
Roli i universiteteve në zhvillimin fillestar është mjaft i rëndësishëm si për
njohjen e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit ashtu edhe për zbatimin me
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
165
sukses të tyre. Por angazhimi i rregullatorëve është një angazhim jo i detyrueshëm dhe
realizohet në formën e vetërregullimit duke synuar përmbushjen e kërkesave të
organizmave ndërkombëtare në procesin e akreditimit dhe pjesëmarrjen në projekte të
Bankës Botërore. Gjithashtu, sipas direktivës së 8 të Bashkimit Evropian, komponenti
i 4-ët kërkon që edukimi kontabël të rregullohet nëpërmjet zbatimit të SNE-ve.
Nga krahasimi i rezultateve të analizës së kryer nga BB (2017), lidhur me
vlerësimin e praktikave më të mira në zhvillimin e edukimit kontabël me përfundimet
e doktoratës, rezulton një përputhje e përfundimeve për katër nga pesë praktika të
mira që trajton raporti i BB. Për praktikat e mira: eksperienca praktike dhe parimi i të
mësuarit gjatë gjithë jetës, për vendin tonë BB ka dhënë vlerësim pozitiv, i cili
përputhet me rezultatet e punimit tonë. Lidhur me dy praktika të tjera: vlerësimi i
kompetencave profesionale dhe bashkëpunimi e partneriteti si në raportin e Bankës
Botërore edhe në analizën e opinioneve në punimin tonë rezulton se vendi ynë nuk
është shembull i praktikës së mirë.
Rregullimi i profesionit duke u bazuar në kompetenca dhe aftësi sipas SNE-ve
realizohet nëpërmjet plotësimit të kushteve të anëtarësimit në IFAC, rregullave dhe
rregulloreve të hartuara nga vetë këto organizma dhe jo nga një kuadër ligjor i
përcaktuar dhe i detyrueshëm.
Roli i shoqatave të profesionistëve është mjaft i rëndësishëm si në njohjen
ashtu edhe në zbatimin me sukses të Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit në
kontabilitet. Anëtarësimi i tyre në IFAC apo shoqata të tjera ndërkombëtare kërkon
rregullimin e profesionit sipas plotësimit të kërkesave të përcaktuara në SNE. Në
vendin tonë IEKA është anëtare me të drejta të plota ndërsa IKM është në diskutime
për t’u anëtarësuar më të drejta të plota në IFAC.
Pyetja e tretë: Cilat janë problematikat, vështirësitë apo pengesat që ndeshen gjatë
pranimit dhe zbatimit të SNE-ve në nivel akademik dhe profesional në Shqipëri?
Nga analiza deskriptive dhe statistikore e të dhënave të grumbulluara nga
pyetësorët, rezulton se mungesa e njohurive për SNE-të në fakultete është një pengesë
për arritjen e konvergjencës globale të edukimit kontabël. Dallimet kulturore që
ekzistojnë midis vendit tonë dhe vendeve të tjera që zbatojnë me sukses SNE-të
përbejnë një vështirësi për zbatimin e tyre. Dallimet në sistemin arsimor të vendit tonë
krahasuar me vendet e tjera gjithashtu përbëjnë një pengesë për zbatimin me sukses te
grupit të parë të SNE-ve 1-4. Ato shkaktojnë edhe vështirësi në njohjen e
profesionistëve kontabël të arsimuar në vendin tonë. Gjithashtu që profesionistët
Kontabilist i Miratuar dhe Auditues ligjor i kualifikuar në Shqipëri, të njihen jashtë
vendit tonë duhet që shoqatat të kenë nënshkruar marrëveshje me vendet e Bashkimit
Evropian për njohjen e kualifikimit të profesionistëve.
Vështirësi të hasura nga akademikët e anketuar janë mungesa e informacionit
për mënyrën e rregullimit të profesionit sipas kërkesave të përshkruara në SNE-të,
mungesa e financimit nga Ministria e Financave, Ministria e Arsimit dhe Sportit dhe
universitetet për studime të thelluara në këtë fushë dhe mungesa e informacioneve,
trajnimeve dhe aktiviteteve informuese.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
166
Analiza e pengesave që ekzistojnë në vendin tonë për konvergjencën globale
të paraqitur në modelin global të edukimit kontabël tregon se dallimet në sistemin
arsimor midis vendit tonë dhe vendeve të tjera që zbatojnë me sukses SNE-të përbëjnë
pengesën kryesore për konvergjencën, në masën 71.1% ndërsa dallimet kulturore janë
në nivelin 56.5% dhe dallimet gjuhësore janë në nivelin 44 %.
Në bazë të opinioneve të të anketuarve rreth 75% pranojnë ndikimin që kanë
universitetet dhe shoqatat profesionale në zbatimin e suksesshëm te SNE-ve dhe në
rritjen e konvergjencës globale të edukimit kontabël.
6.2 Rekomandimet
Rezultatet e studimit sinjalizojnë për komente lidhur me çështje / probleme që
ndeshen në praktikën tonë kontabël. Bazuar në përfundimet e arritura nga ky punim
rekomandojmë:
1. Nevojitet të krijohet kuadri ligjor që të mundësojë ndërtimin e një pakete të
standardeve kombëtare të edukimit kontabël të përshtatura nga SNE-të në
përputhje me karakteristikat e vendit tonë. Ky kuadër ligjor duhet të përshtatet dhe
përditësohet vazhdimisht për të rritur konkurrueshmërinë dhe profesionalizmin e
specialistëve kontabël të përgatitur në vendin tonë.
2. Duhet të realizohet konvergimi i programeve të studimit në fushën e profesionit
kontabël me ato të SNE-ve, të cilat shërbejnë si një pikë referimi në nivel global
për të eliminuar diferencat e mundshme në edukimin kontabël.
3. SNE-të duhet të zbatohen edhe nga universitetet dhe stafi i tyre për të siguruar
përgatitjen e kontabilistëve të aftë dhe kompetentë.
4. SNE-të duhet të zbatohen nga të gjitha shoqatat profesionale pasi qëllimi i tyre
është rregullimi i profesionit dhe rritja e kompetencave të specialistëve dhe
qëndrueshmëria e njohurive që ata përfitojnë nëpërmjet trajnimeve dhe
aktiviteteve informuese për plotësimin e kushteve të përcaktuara në SNE 5-8.
6.3 Kufizimet e punimit dhe mundësitë për kërkime të mëtejshme
Në këtë punim kemi analizuar zhvillimin fillestar dhe të vijueshëm profesional,
duke marrë në analizë universitetet publike dhe organizmat rregullatorë të profesionit
kontabël në vend. Ky punim ka evidentuar një sërë çështjesh rreth zbatimit, pranimit,
zbatimit dhe konvergjencës globale të standardeve të edukimit kontabël. Trajtimi dhe
studimi i SNE-ve është në hapat e para në vendin tonë. Zbatimi i tyre nga vendet në
zhvillim ka nevojë për hulumtime të mëtejshme nga studiuesit në fushën e
kontabilitetit.
Ky disertacion ofron një pamje të pranimit, zbatimit dhe konvergjencës se SNE-ve
në disa vende në zhvillim dhe në vendin tonë duke lënë hapësirë për studime të
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
167
mëtejshme lidhur me përcaktimin se si zbatimi i tyre ofron mundësi për të identifikuar
sfidat me të cilat përballen ato.
Zhvillimi i modelit global të kontabilitetit shërben si një pikënisje për përcaktimin
e mënyrës se si duhet të zbatohet ai me efektivitet në vendin tonë duke marrë në
konsideratë të përbashkëtat dhe të veçantat e edukimit kontabël në vendet e ngjashme
me vendin tonë. Gjetjet e këtij punimi i përkasin situatës aktuale të zbatimit të SNE-
ve në vendin tonë sipas kuadrit ligjor të hartuar nga Bordi i Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitet por jo më gjerë. Përfshirja në anekset e
këtij punimi e dokumenteve, siguron një mundësi për studiuesit e tjerë të kësaj teme
që të ndihmohen në punën kërkimore në një stad më të avancuar.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
168
Referencat
[1] A Framework Of Best Practice Of Continuing Professional Development For The
Accounting Profession (2012), Professor Paul De Lange RMIT University,
Professor Beverley Jackling Victoria University.
[2] Accounting Education and Research at the Crossroad Robert K. Elliott Vol. 6 No.
1 Spring 1991.
[3] Accounting Faculty Perceptions of The Influence of Educational And Work
Experiences On Their Performance As Educators The Accounting Educators’
Journal, Volume XXII (2012) pp. 73‐91, P. Douglas Marshall, Kenneth J. Smith,
Robert F. Dombrowski.
[4] Albrecht, W. S. and R. J. Sack. 2000. Accounting Education: Charting the Course
through a Perilous Future. American Accounting Association: Accounting
Education Series (Volume No. 16).
[5] Albrecht, WS, Sack, RJ 2000. Accounting Education: Charting the Course
through a Perilous Future, Accounting Education Series, vol. 16, American
Accounting Association, Florida, USA.
[6] Alhashim, D., & Weiss, E. (2004). Recent Developments in Accounting
Education and the Future of the AICPA 150-Hour Requirement. International
Journal of Commerce & Management, 14(1), 19-27.
[7] American Accounting Association (AAA), Committee on the Future Structure,
Content, and Scope of Accounting education (The Bedford Committee). 1986.
Future accounting education: Preparing for the expanding profession. Issues in
Accounting Education. (Spring): 168-195.
[8] American Institute of Public Accountants (AICPA). 1998. CPA Vision Project:
Focus on the Horizon. Executive Summary and CPA Vision Project Focus
Groups: Public Practice, Industry, and Government CPAs. New York, NY.
AICPA
[9] Amir D. Aczel 2008. Complete Business Statistics, 7th Edition.
[10] Ashcroft, P, Chevis, G, Smith, LM 2008. Faculty perspectives on
international accounting topics, Advances in Accounting, incorporating Advances
in International Accounting, vol. 24, pp. 139-144.
[11] Barth, ME 2008. Global Financial Reporting: Implications for U.S.
Academics, The Accounting Review, vol. 83, no. 5, pp. 1159-1179.
[12] Bedford, N., & Shenkir, W. (1987). Reorienting Accounting Education.
Journal of Accountancy, 164(2), 84-89.
[13] Behn, B. (Chair), W. F. Ezzell, L. A. Murphy, J. D. Rayburn, M. T. Stith,
J. R. Straëser. 2012 b. The Pathëays Commission on Accounting Higher
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
169
Education: Charting a National Strategy for the Next Generation of Accountants.
Issues in Accounting Education: August 2012, Vol. 27, No. 3, pp. 595-600.
[14] Centre for Financial Reporting Reform Governance Global Practice,
Accountancy Education a collection of good practices, Albania, Bosnia and
Herzegovna, Kosovo, Macedonia FYR, Montenegro and Serbia, The World
Bank, faqja 3 viti 2017.
[15] Cooper, R. & R. Slagmulder. 1997. “Target Costing and Value
Engineering.” Montvale, NJ: IMA Foundation for Applied Research, Inc.
[16] Corporate Financial Reporting Enhancement Project (CFREP) in Albania
in 2011.
[17] Doc.Julian Naqellari dhe Prof.Phd.Sotiraq Dhamo, 3-d International
Conference on Accounting, Auditing and Financial Reporting – AAFR, 15th
October, 2016 Title of the Paper: “The future of accounting and audit education in
Albania”.
[18] Dosch, R., & Wambganss, J. (2006). The Blame Game: Accounting
Education is Not Alone. Journal of Education for Business, 81(5), 250-255.
[19] Dynamics of Global Accountancy Education,(2012) Prof Dr G.H.
Karreman, Prof Dr J.G.Kuijl, RA, Prof I.F.Y. Marrian, MA, CA, A.M. Verweij,
LL.M.
[20] Flesher, D., Miranti, P, & Previts, G. (1996). The First Century of the
CPA. Journal of Accountancy, 182(4), 51-56.
[21] French, G. R. & R.E. Coppage. (1999). Strategic Model for the Survival
of Accounting Education. Paper presented at the 1999 Conference of the
Academy of Business Disciplines.
[22] Handbook of International Education Pronouncements, 2017 Edition, fq.
40 www.ifac.org.
[23] Handbook On Constructing Composite Indicators: Methodology And
User Guide–ISBN 978-92-64-04345-9 - © OECD 2008.
[24] IAASB, International Auditing and Assurance Standards Board,
International Federation of Accountants, Auditing & Assurance, www.ifac.org
[25] Ian Ball (2010) Letër drejtuar Drejtori Ekzekutiv i IFAC-ut për
Komisionin Europian, dhjetor 2010.
[26] IASB, International Accounting Standards Board, www.ifrs.org.
[27] IES Compliance and the knowledge, skills and values of IES 2, 3 and 4
(2010) fq 11-13.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
170
[28] IESBA, International Ethics Standards Board for Accountants,
International Federation of Accountants, Ethics, www.ifac.org.
[29] IFAC, International Federation of Accountants, Education, Handbook of
International Education Pronouncements 2010 Edition (Current edition),
www.ifac.org.
[30] IFAC-International Federation of Accountants- www.ifac.org.
[31] Institute of Management Accountants (IMA). (1994). What Corporate
America Wants in Entry-Level Accountants. Montvale, NJ: IMA.
[32] Institute of Management Accountants (IMA); Albrecht, W. S., & Sack, R.
J. (2000). Accounting Education: Charting the Course through a Perilous Future.
Sarasota, Florida: American Accounting Association.
[33] International Standard on Auditing (ISA) 600: Special Considerations-
Audits of Group Financial Statements, Standardi ndërkombetar i audtimit 600.
[34] Journal of Higher Education Theory and Practice vol. 12(1) 2012 faqja
119 paragrafi 3.
[35] Karreman, G 2002. Impact of Globalisation on Accountancy Education,
International Accounting Standards Committee.
[36] Karreman, G, Ahern, J, Kuijl, JG, Marrian, I (2007). GAE 2007 Trends in
Global Accounting Education, Royal NIVRA, Amsterdam.
[37] Karreman, G, Ahern, J, Kuijl, JG, Marrian, I 2007. GAE 2007 Trends in
Global Accounting Education, Royal NIVRA, Amsterdam.
[38] Karreman, G.H., (2002), Impact of Globalisation on Accountancy
Education, International Accounting Standards Committee Foundation: London.
[39] Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit.
[40] Larson, R.K. and Kenny, S.Y. 1995. An Empirical Analysis of
International Accounting Standards, Equity Markets, and Economic Groëth in
Developing Countries. Journal of International Financial Management and
Accounting, 6(2), pp. 130-157.
[41] Merino, B. (2006). Financial Scandals: Another Clarion Call for
Educational Reform- A Historical Perspective. Issues in Accounting Education,
21(4), 363-381.
[42] Needles, B.E. Jr, (2011), “The Global Coordination of Accounting
Education”, in Phelps, R.W., (2011).
[43] Nelson, I. (1995). What's New About Accounting Education Change? A
Historical Perspective on the Change Movement. Accounting Horizons, 9(4), 62-
75.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
171
[44] Perspectives in Education: “Capabilities for Success in the Accounting
Profession" (The White Paper). (1989). Arthur Andersen & Co., Arthur Young,
Coopers & Lybrand, Deloitte Haskins & Sells, Ernst & Whinney, Peat Marwick
Main & Co., Price Waterhouse, and Touche Ross. New York, NY.
[45] Revised Draft Education Assessment Report, Component Four-On
comparability and compliance of education programs of universities and
professional bodies with requirements of IES of IFAC and EU Statutory Audit
Directive for education and professional certification.
[46] Russell, K & Smith, C. (2003). Accounting Education's Role in Corporate
Malfeasance: It's Time for a New Curriculum. Strategic Finance, 85(6), 46-51.
[47] The Journal of Applied Business Research Volume 19, Number 2, A
Strategic Model For Accounting Education G. Richard French, (Email:
[email protected]), Indiana University Southeast Richard E. Coppage, (Email:
[email protected]), University of Louisville.
[48] Van Wyhe, G. (1994). The Struggle for Status. New York: Garland
Publishing.
[1] http://www.ifrs.org
[2] http://www.ifac.org
[3] http://www.kkk.gov.al/
[4] http://www.ieka.al/
[5] http://www.ikm.org.al
[6] http://libguides.usc.edu/writingguide/methodology
[7] www.cafr.ro
[8] www.cndcec.it
[9] www.kacr.cz
[10] http://www.ieka.al/content/page/id/23/historiku-aktiviteti
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
172
ANEKSET
ANEKSI 1
Përmbajtja e figurave të aneksit 1
Paketa e parë e SNE-ve (2003-2007)
Figura 1: Kuadri i kompetencave bazë të edukimit kontabël
Figura 2: Integrimi i kurrikulës kontabël me analizën e vendimeve për investimet
kapitale
Figura 3: Prirjet e tregut dhe teknologjia
Figura 4: Roli i profesionistëve kontabël
Figura 5: Globalizimi dhe demografia
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
173
Paketa e parë e SNE-ve (2003-2007)
Komiteti i Edukimit i FNK-së ka funksionuar që nga fillimi i viteve 1980 deri
në vitin 2005. Në këtë komitet ekspertët ishin anëtarë të zgjedhur nga Bordi i FNK.
Bordi i FNK në këtë periudhë synoi të siguronte një ekuilibër mes praktikuesve të
kontabilitetit, kontabilistëve që operonin në industri dhe tregti, akademikëve dhe
ekspertëve në mënyrë që rritej cilësia e raportimit financiar. Ai kishte mbulim të gjerë
gjeografik dhe shërbente si rregullator ndërmjet organeve anëtare të FNK-së, firmave
të kontabilitetit ose anëtarëve të tjerë publikë.
SNE-të 1 deri ne 6 (IFAC, 2003) janë hartuar nga një grup pune i Komitetit, i
cili udhëhiqej nga tre përfaqësues nga Britania e Madhe. SNE 7 (IFAC, 2004) u
hartua nga një grup pune nga Shtetet e Bashkuara, Kanadaja dhe anëtarë të tjerë të
Komitetit kontribuuan në takimet që zhvilloheshin dy herë në vit. Procesi i zhvillimit
të Standardeve ishte relativisht i shpejtë. Grupi i punës së ekspertëve ofronte
konsultime midis palëve të interesit. SNE 8 (IFAC, 2006) mbulonte kërkesat për
audituesit profesionistë si dhe për specialistët kontabël. Gjatë kohës kur është hartuar
seti i parë i SNE-ve ka pasur debate rreth koncepteve themelore të secilës prej SNE-ve
1-8. Shumë prej këtyre debateve vinin nga mungesa e marrëveshjeve ndërmjet
vendeve anëtare dhe në nivel global për të hartuar standardet me të përshtatshme.
SNE 1: Kërkesat për të hyrë në programet e studimit
A duhet të ekzistojnë kërkesa minimale për t’u regjistruar në programin e
edukimit kontabël si diplomë universitare? Në vende të ndryshme të botës, niveli i
diplomave universitare është shumë i ndryshëm nga ai i vendeve të tjera. Në disa
vende, rruga tradicionale e hyrjes në profesionin kontabël është nëpërmjet një diplome
dhe në disa vende kjo është një kërkesë ligjore. Megjithatë, në vende të tjera ekziston
një traditë e mënyrës së hyrjes në shkollë pa barriera hyrjeje. Komiteti arriti në
përfundimin se për të hyrë në programet e studimit në fushën kontabël aplikanti duhet
të zotërojë të paktën njohuritë minimale rreth ekonomisë.
SNE 2: Përmbajtja e programeve të edukimit profesional kontabël:
SNE 2 thekson se programi duhet të përfshijë njohuri në lëndët e mëposhtme:
6. Kontabilitet, financë dhe njohuri të kombinuara;
7. Njohuri organizative dhe biznesi;
8. Komponentë të teknologjisë së informacionit.
Këto tre fusha të gjera të studimit janë kërkesë e këtij standardi.
Vëmendja që i jepet SNE 2 tregon se sa e rëndësishme është përfshirja në
programet universitare e lëndëve të profilit në mënyrë që të rritet cilësia e raportimit
financiar. Standardi kërkon gjithashtu një thellim të njohurive në fushën e
teknologjisë së informacionit dhe komunikimit, një kërkesë kjo e një rëndësie të
veçantë për të kombinuar njohuritë kontabël me njohuritë IT për të qenë konkurrues
ne treg dhe sa më efecientë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
174
SNE 3: Aftësitë profesionale dhe edukimi i përgjithshëm
Ky standard përcakton së cilat janë aftësitë dhe kompetencat profesionale që
duhet të zotërojë një kontabilist. Aftësi këto të përfituara në studimet universitare dhe
kurrikulat në fushën e kontabilitetit. Ndër vështirësitë e zbatimit të këtij standardi
ishin përcaktimi i aftësive që duhet të përfitonin studentet, shpeshtësia e zhvillimit të
orëve mësimore dhe ku duhet të përfitoheshin njohuritë në auditore apo në vendin e
punës.
SNE 4: Vlerat profesionale, etika dhe qëndrimet
SNE 4 përshkruan vlerat profesionale dhe etike që duhet të zotëroje një
kontabilistë dhe auditues gjatë ushtrimit të profesionit. Gjithashtu edhe qëndrimet që
mban një profesionistë në problematikat e hasura gjatë ushtrimit të profesionit luajnë
një rol të rëndësishëm në zhvillimin profesional. Ka pasur një debat për atë nëse duhet
të ekzistojë një standard i veçantë për edukimin etik, apo nëse etika duhet
konsiderohet të jetë pjesë e SNE 2 dhe SNE 3 vetëm.
SNE 5: Përvoja praktike
Kërkesat e SNE 5 janë ndikuar nga një model ku studentët studiojnë dhe
punojnë në të njëjtën kohë. Autoritetet anëtare të IFAC-ut kanë modele ku
eksperienca praktike vjen pasi kanë përfunduar studimet universitare ose në vitin e
fundit të studimeve. Vendosja e një standardi që përcakton një periudhë eksperience
në punë "duhet të jetë së paku dy ose tre vjet" në profesion.
SNE 6: Vlerësimi i aftësive dhe kompetencave profesionale
Ky standard përcakton si do të kryhet testimi formal i njohurive dhe vlerësimi
përfundimtar i tyre, pasi të janë përmbushur standardet e tjera dhe kushti i
eksperiencës së punës.
SNE 7: Zhvillimi i vijueshëm profesional
Ky standard përcakton rrugën që duhet të ndjekin autoritet anëtare të FNK-së
për të licencuar kontabilistët profesionistë. Pjesa më e madhe e vendeve anëtare
përcaktojnë kushtet për të hyrë në programet e trajnimit dhe më pas vlerësimin dhe
testimin e njohurive.
SNE 8:Kompetencat e kërkuara për audituesit profesionistë
Ky standard vendos kërkesat që duhet të plotësojnë audituesit për të ruajtur
kompetencat e tyre profesionale. Komiteti ka hasur vështirësi në përcaktimin se cilat
do të ishin kërkesat praktike që duhet të zotëronin audituesit për të plotësuar kushtet e
këtij standardi. Audituesit janë palët e interesuara në mënyrë të drejtpërdrejtë për të
plotësuar kërkesat e standardeve në mënyrë që të rrisin kompetencat e tyre.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
175
Figura 1: Kuadri i kompetencave bazë të edukimit kontabël
Burimi: Recommendations for an Integrated Competency-Based Framework for Accounting
Education,” Issues in Accounting Education, May 2014, p. 30056
Në figurën e parë paraqitet shkallëzimi i kompetencave profesionale që duhet të
zotërojë një kontabilist profesionist. Kompetencat dallohen në kompetenca themelore,
kompetenca kontabël dhe kompetenca të drejtimit. Kompetenca themelore janë të
lidhura me kompetencat kontabël dhe me kompetencat e drejtimit. Zotërimi nga
profesionistët kontabël i pesë kompetencave themelore është kusht i domosdoshëm
që ata të mund zotërojnë edhe të gjashtë kompetencat kontabël dhe të pesë
kompetencat e drejtimit. Kompetencat e kontabël, të cilat përfshijnë, midis të tjerave
njohuritë dhe aftësinë e kontabilisteve për analizë dhe raportim cilësor në pasqyrat
financiare, kanë lidhje të drejtpërdrejtë me kompetencat e drejtimit. Kompetencat e
drejtimit e plotësojnë kuadrin e kompetencave bazë të edukimit kontabël me disa
kompetenca shumë të rëndësishme si ato të realizimit të procesit të menaxhimit dhe të
përmirësimit, etikës dhe përgjegjësive sociale etj.
56 Raef A. Lawson, Edward J. Blocher, Peter C. Brewer, Gary Cokins, James E. Sorensen,
David E. Stout, Gary L. Sundem, Susan K. Wolcott, and Marc J.F. Wouters, “Focusing
Accounting Curricula on Students’ Long-Run Careers: Recommendations for an Integrated
Competency-Based Framework for Accounting Education,” Issues in Accounting Education,
May 2014, p. 300.
KOMPETENCAT
THEMELORE
Komunikimi
Aftësia për të
përdorur
teknologjinë
Mendimi analitik dhe
zgjidhja e problemeve
Analiza sasiore
Aftësitë personale
KOMPETENCAT KONTABËL
KOMPETENCAT E DREJTIMIT
Analiza dhe
raportimi
financiar
Sistemet e
informacionit
Shërbimet e sigurisë
& kontrolli i
brendshëm
Vlerat Profesionale,
Etika dhe Qëndrimet
Planifikimi,
analiza dhe
kontrolli
Tatimet:
pajtueshmëria
dhe planifikimi
Procesi i
menaxhimit dhe i
përmirësimit
Kompetencat
kryesore të
biznesit
Etika &
përgjegjësia
Sociale
Qeverisja, rreziku
dhe pajtueshmëria
Lidership-i
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
176
Figura 2: Integrimi i kurrikulës kontabël me analizën e vendimeve për investimet kapitale
Burimi: Raef A. Lawson, Edward J. Blocher, Peter C. Brewer, et al. “Thoughts on
Competency Integration in Accounting Education,” Unpublished Working Paper, June 2014.
KOMPETENCAT THEMELORE
si komunikimi, metodat sasiore,
të menduarit analitik dhe zgjidhja e problemeve
VENDIMET E
INVESTIMEVE KAPITALE
PLANIFIKIMI, ANALIZA, & KONTROLLI
Përcaktimi &
vendimet e
preferencave
Çështjet e
sjelljes
KOMPETENCAT KONTABËL
Përgatitja dhe analiza
e pasqyrave financiare Taksat dhe tatimet Perspektiva e auditimit
të brendshëm dhe të
jashtëm
KOMPETENCAT E DREJTIMIT
Lidership-i
Menaxhimi i
organizatës
Etika &
përgjegjësia
sociale
Përgjegjësitë
shoqërore të
korporatave
Qeverisja, Rreziku
dhe Pajtueshmëria
Vlerësimi i rrezikut
Kompetencat
kryesore të biznesit
Kostoja e kapitalit
dhe struktura e
kapitalit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
177
Figura 2 përshkruan ndërthurjen e kompetencave themelore me ato kontabël dhe të
drejtimit në marrjen e vendimeve për investimet kapitale.
Figura 3: Prirjet e tregut dhe teknologjia
Burimi: Charting The Future Of The Global Profession Leadership, Reach, Impact, IFAC faqja 6
Figura 3 paraqet prirjet e tregut, implikimet, reagimet dhe ndërlidhjet e tyre me
zhvillimin e teknologjisë së informacionit.
TREGJET DHE TEKNOLOGJIA
TRENDI/PRIRJET
Zhvillimi i
përgjithshëm që
ndikon në profesion
Tregu gjithnjë në ndryshim. Tregjet janë gjithnjë e më shumë të nxitur nga inovacioni
kompleks, gjithmonë të hapura dhe globale. Kompanitë ose subjektet e suksesshme të
së nesërmes do të jenë strategjikisht të shkathët, të gatshëm për të ardhmen dhe për të
adaptuar risitë.
Teknologjia e informacionit dhe komunikimi. Potenciali i madh i teknologjisë së
informacionit dhe komunikimit do të ndihmojë në rritjen e ritmit të ndryshimit. Deri në
fund të vitit 2020 parashikohet të jenë 25 miliard pajisje digjitale ose tre pajisje për
person në planet.
Rregullimi. Rritja e vëllimit dhe kompleksitetit të kërkesave të shteteve të veçanta
(kombëtare), çon drejt copëzimit të tregut, progresit të ngadalshëm politik në drejtim të
rregullimit të qëndrueshëm global. Procesi i zbatimit krijon vonesa në krijimin e
rregullave dhe në ushtrimin e kontrollit rregullator të profesionit gjatë vendosjes së
standardeve.
Mundësitë potenciale
dhe kërcënimet e
paraqitura nga
tendencat MAKRO
IMPLIKIMET Kontabilistët profesionistë duhet të mbrojnë përgjegjësitë e tyre duke thelluar profesionalizmin për
të ndihmuar klientët dhe punëdhënësit e tyre që të përballen me ndryshimet e shpejta dhe
inovacionet.
Teknologjia e informacionit dhe komunikimit (TIK) dhe rreziqet e saj do të jenë në qendër të çdo
biznesi pavarësisht madhësisë së tij, duke kërkuar mendime të reja dhe qasje ndaj menaxhimit të
këtyre rreziqeve.
Përdorimi i sistemeve inteligjente dhe analiza parashikuese për të shfrytëzuar të dhëna të
rëndësishme do të transformojnë aspektet operacionale dhe interpretuese të kontabilitetit, ndërsa
siguria kibernetike do të vazhdojë të jetë një rrezik kyç.
Ndryshimet rregullatore do të krijojnë sfida për bizneset, ndryshime do të jenë më të mprehta tek
ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME), ndërsa për firmat që u shërbejnë klientëve të mëdhenj
dhe veprojnë nivele ndërkombëtare vështirësi do të paraqesë mungesa e konvergjencës
ndërkombëtare.
REAGIMI Të lehtësojë shkëmbimin e njohurive për tendencat e reja që do të
ndikojnë në profesionin kontabël, duke përfshire atraktivitetin e
profesionit dhe përgatitjen për një gjeneratë të re kontabilistësh dhe një
kërkesë për aftësi dhe kompetenca të reja, për mirëmbajtjen e talenteve të
reja dhe zhvillimin e tyre nëpërmjet edukimit dhe trajnimit.
Forcimi i kapaciteteve të bordeve të standardeve për t’i shërbyer interesit
publik përmes pavarësisë, reagimit dhe pro-aktivitetit.
Promovimi dhe lehtësimi i miratimit dhe zbatimit të standardeve
ndërkombëtare duke përfshirë përkrahjen dhe shkëmbimin e burimeve të
zbatimit.
Aktivitetet që
planifikon Komiteti i
Federatës
Ndërkombëtare të
Kontabilistëve (FNK-
së)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
178
Figura 4:Roli i profesionistëve kontabël
Burimi: Charting The Future Of The Global Profession Leadership, Reach, Impact, IFAC
faqja 7
ROLI I PROFESIONISTEVE KONTABEL
TRENDI/PRIRJET
Zhvillimi i
përgjithshëm që
ndikon në profesion
Transparenca dhe llogaridhënia në sektorin publik. Rritja e kontrollit të
financave publike kërkon informacion të plotë dhe të saktë për vendimmarrje.
Mes viteve 2007 dhe 2012 borxhi publik në vendet e zhvilluara pësoi një rritje
nga mesatarja 50% në gati 80% të Produktit të Brendshëm Bruto (GDP).
Taksimi. Çështjet janë gjithnjë e më të mëdha në këndvështrimin publik duke
përfshirë kërkesën në rritje për harmonizimin ndërkombëtar të rregullave
ndërkohë që juridiksionet/shtetet konkurrojnë për pranimin e taksave.
Etika. Nevoja për të identifikuar korrupsionin dhe praktikat e tjera joetike:
-sipas një studimi të realizuar nga Institute of Small Business Entrepreneurship
(isbe) 56% e të punësuarve pohojnë gjatë përzgjedhjes së një vendi pune një rol
shumë të rëndësishëm luan reputacioni i kompanisë për sjelljen etike të
drejtuesve.
Raportimi dhe menaxhimi i organizatës. Njësitë ekonomike nuk duhet të
përqendrohen tek ato investime të cilat e kthejnë investimin fillestar për një
kohë sa më të shkurtër duke u përqendruar tek investimet e qëndrueshme dhe
me kthime afatgjata.
IMPLIKIMET
Mundësitë potenciale
dhe kërcënimet e
paraqitura nga
tendencat MAKRO
Drejtuesi kryesor financiar dhe funksioni i kontabilitetit do të marrin një
përgjegjësi me të madhe organizative. Aftësitë e kontabilistit do te përdoren ne
te gjitha aspektet e vendimmarrjes organizative, që nga formulimi i strategjive
dhe deri tek përcaktimi i modeleve të reja të biznesit.
Rritja e pritshmërive publike në lidhje me profesionin e kontabilistit luan një rol
të madh në përmirësimin e qeverisjes dhe identifikimin e mashtrimeve,
korrupsionit, pastrimit të parave dhe praktikave të tjera joetike.
Qeveritë, nën presionin për të rritur transparencën dhe llogaridhënien, do të
kërkojnë gjithnjë e më shumë ndihmë nga kontabilistët për raportimin financiar.
Raportimi do të duhet të sigurojë një pamje të përgjithshme të performancës
organizative dhe perspektivat. Një pamje që pranon kompleksitetin e biznesit
modern dhe përfshin treguesit financiarë e jofinanciarë të organizatës, si dhe
vlerën e profesionistëve kontabël, e cila do të varet mjaft nga aftësia e tyre për
ta ofruar këtë perspektivë.
REAGIMET
Aktivitetet që
planifikon Komiteti i
Federatës
Ndërkombëtare të
Kontabilistëve
(FNK-së)
Të nxisë vlerën e profesionit dhe të avokojë në emër të profesionit global
për palët kyçe të interesit.
Të ndërgjegjësojë për rëndësinë e transparencës dhe llogaridhënies në
sektorin publik dhe nevojën për të miratuar dhe zbatuar standardet e
kontabilitetit të bazuara në cilësi të lartë.
Të sugjerojë çështje për tu diskutuar si për vlerën dhe cilësinë e sektorit
publik dhe të qeverisjes së korporatave dhe përgjegjësive etike të
kontabilistëve.
Mbështetja e Këshillit Ndërkombëtar të Raportimit te Integruar kontribuon
në progresin dhe drejtimin e raportimit te integruar, ndihmojnë
profesionistët kontabilistë për të lehtësuar miratimin dhe zbatimin e
raportimit të integruar.
Të nxisë harmonizimin ndërkombëtar, kontrollin e brendshëm dhe
menaxhimin e riskut të ndërmarrjes
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
179
Figura 4 paraqet prirjet e tregut, implikimet, reagimet dhe ndërlidhjet e tyre me rolin e
profesionit kontabël dhe zhvillimin e përgjithshëm që ndikon mbi profesionin
transparenca, etika dhe vlerat.
Figura 5: Globalizimi dhe demografia
Burimi: Charting The Future Of The Global Profession Leadership, Reach, Impact, IFAC faqja 7
GLOBALIZIMI DHE DEMOGRAFIA
TRENDI/PRIRJET
Zhvillimi i
përgjithshëm që
ndikon në profesion
Globalizimi: intensifikimi i ndërlidhjes ekonomike të reflektuar në lëvizjen në
përmasa të rëndësishme të punës, të kapitalit, të mallrave dhe shërbimeve. Nga 2009
deri ne 2020 parashikohen të rriten me 50% punonjësit e përkohshëm në organizatat e
mëdha.
Ndryshimet demografike. Plakja e popullsisë do të ndikojë në moshën e të
punësuarve në kompani të ndryshme.
-Gjatë 40 viteve të ardhshme, popullsia e botës do të kalojë moshën 65 vjeçare dhe
numri i kësaj grupmoshe do të arrijë në 1.5 miliard deri në vitin 2050. Si rrjedhojë do
të rritet pesha specifike të moshuarve në tërësinë e grupmoshave nga 8% në 16%.
Rritja ekonomike. Pasiguria e vazhdueshme, paqëndrueshmëria dhe marrëveshjet
midis vendeve të ndryshme në botë do të ndikojnë në masën 60 % të GDP botërore në
vendet në zhvillim.
Puna. Tregu do të karakterizohet nga intensifikimi i konkurrencës për talente gjithnjë
e më fleksible të cilët ju përshtaten ndryshimeve. Nëse ekzistojnë diferenca ndërmjet
aftësive që zotërojnë punëmarrësit dhe nevojave të punëdhënësve ato duhet të
minimizohen në mënyre që kompania të jetë e suksesshme. Më shumë se 600 milion
vende pune duhet të krijohen gjatë dekadës së ardhshme për të siguruar punë për ata që
aktualisht janë të papunë dhe për ata që do të fillojnë të kërkojnë punë.
Edukimi dhe trajnimi. Ndryshimi në strukturat, teknikave, kanaleve të shpërndarjes
dhe kostove. Tregu global i të mësuarit elektronik (e-learning) do të arrijë në 107
miliardë $ në vitin 2015, të nxitur nga avancimet teknologjike dhe kërkesa për aftësi
shtesë
IMPLIKIMET
Mundësitë potenciale
dhe kërcënimet e
paraqitura nga
tendencat MAKRO
Përqendrimi tek tërheqja dhe mbajtja e talenteve të duhura. Kontabilistët
profesionistë të së ardhmes do të kenë nevojë të kenë shpirt sipërmarrës,
kuriozitet, kreativitet dhe aftësinë e mendimit strategjik. Atyre do tu duhet
të kërkojnë një ndërgjegjësim themelor rreth punësimit dhe llojit të
edukimit, trajnimeve dhe zhvillimit të vazhdimit profesional.
Duke qenë se rregullimi ndërkombëtar në rritje krijon sfida për kompanitë
që veprojnë në nivel kombëtar, mungesa eventuale e konvergjencës
ndërkombëtare mund të paraqesë vështirësi për kompanitë që duan të
përfshihen shpejt në tregun ndërkombëtar.
Dëshira për të formalizuar sektorin informal në ekonomitë në zhvillim do
të rris kërkesën për aftësi dhe kompetenca profesionale nga njësitë
ekonomike.
REAGIMET
Aktivitetet që
planifikon Komiteti i
Federatës
Ndërkombëtare të
Kontabilistëve (FNK-
së)
Lehtësimi i shkëmbimit të informacionit dhe të njohurive mbi
tendencat në zhvillim që ndikojnë në profesion duke përfshirë
atraktivitetin e profesionit (për të përgatitur një brez të ri të
kontabilisteve profesionist) si dhe nevojën për aftësi të reja
me qëllim mbrojtjen e talenteve, menaxhimin dhe zhvillimin
në arsim dhe në profesion.
Zbatimin e programeve për zhvillimin e profesionit kontabël,
mbështetjen, përshtatjen dhe zbatimin e standardeve
ndërkombëtare të edukimit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
180
Figura 5 paraqet prirjet e tregut, implikimet dhe reagimet të cilat ndërlidhen me efektin
e globalizimit si ndryshimet demografike, edukimi, trajnimi dhe punës.
ANEKSI 2
Figura 1. Indeksi IZHK në Kosovë
Burimi: ACCOUNTANCY DEVELOPMENT INDEX, Pillar Outline further illustrates the
ADI design framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
181
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design framework
and outlines the pillars and milestones.
Figura 2. Indeksi IZHK në Rumani
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
182
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 3. Indeksi IZHK në Bullgari
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
183
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 4. Indeksi IZHK në Maqedoni
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
184
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 5. Indeksi IZHK në Turqi
Burimi: Accountancy development index, pillar outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
185
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 6. Indeksi IZHK në Serbi
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
186
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 7. Indeksi IZHK në Bosnje- Hersegovina
Burimi: Accountancy development index, pillar outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
187
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, pillar outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
Figura 8. Indeksi IZHK në Shqipëri
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
188
Vlerësimi i shtyllave përkundrejt Indeksit IZHK
Burimi: Accountancy development index, Pillar Outline further illustrates the ADI design
framework and outlines the pillars and milestones.
PYETËSOR PËR STAFIN AKADEMIK
UDHËZIME MBI PLOTËSIMIN E PYETËSORIT
Së pari ju falënderojmë për ndihmën që po jepni nëpërmjet plotësimit të këtij
pyetësori.
Ky pyetësor është punuar për të evidentuar një pasqyrë të zbatimit të Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitetit (SNE), lidhjen me rritjen e cilësisë në
raportimin financiar si edhe për evidentimin e problemeve dhe nevojave që paraqiten
gjatë fazës së zbatimit të tyre. Ai do të shërbejë edhe si një bazë materiale për botën
akademike, kurrikulat universitare dhe zhvillimin e vijueshëm profesional. Për
qëllimet e këtij studimi, konvergjenca përcaktohet si lëvizje drejt uniformitetit në
zbatimin e Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit (SNE), në hartimin e kurrikulave
universitare dhe profesionale në kontabilitetit. Gjithashtu ky punim do të jetë hapi i
parë i studimit mbi zbatimin e SNE dhe do të jetë si një udhërrëfyes për studime të
mëtejshme në fushën e standardeve te edukimit kontabël.
Për këto arsye lutemi që ju ta plotësoni me korrektësi këtë pyetësor. Ju
sigurojmë se të dhënat e plotësuara nga ana juaj do të jenë konfidenciale dhe ato
do të shërbejnë vetëm për realizimin e qëllimit të sipërpërmendur.
Përveçse në mënyrë manuale, pyetësori mund plotësohet edhe elektronikisht
nëpërmjet programit Google Form. Për këtë mjafton që ju të shënoni (përzgjidhni) në
kutinë e zgjedhur prej jush gjatë përgjigjes së pyetjes.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
189
Pyetësori është i ndërtuar në katër seksione:
Seksioni i parë shërben për të marrë informacion mbi te përgjithshëm mbi te
anketuarin.
Seksioni i dytë është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme shkallën e
njohjes dhe zbatimit të standardeve ndërkombëtare të edukimit kontabël, për të
anketuarin.
Seksioni i tretë do të shërbejë për të evidentuar konvergjencën e kurrikulave
universitare me SNE-të në universitetet publike në vendin tonë.
Seksioni i katërt është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme se sa e
nevojshme dhe e përshtatshme është ajo me mjedisin ekonomiko-kontabël shqiptar.
Gjithashtu do të studiohet nëse programet, kurrikulat universitare dhe zhvillimi i
vijueshëm profesional janë në përputhje me SNE-të dhe të përshtatshme për rritjen e
cilësisë së raportimit financiar dhe zhvillimin e profesionit kontabël bazuar në
kompetenca.
Për çdo paqartësi Ju mund të kontaktoni nëpërmjet email në ndonjërën nga këto
adresa:
[email protected] [email protected]
PYETËSOR PËR STAFIN AKADEMIK
1. Universiteti / Fakulteti Ekonomisë
Universiteti i Tiranës
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër
Universiteti Eqrem Çabej
Universiteti Aleksandër Moisiu
Universiteti i Vlorës Ismail Qemali
Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan
Universiteti Fan Noli, Korçë
2. Departamenti ___________________________
3. Rrethi ___________________________
4. Gjinia Mashkull Femër
5. Mosha 22 – 30 vjeç 31 – 40 vjeç 41 – 60 vjeç mbi 60 vjeç
6. Cila është pozita juaj aktuale në universitet? (Mund të përzgjidhni vetëm një
alternativë)
Profesor / Profesor i Asociuar
Lektor
Seksioni 1
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
190
Lektor Part-time
Tjetër (Specifiko_______________________ )
7. Çfarë Titulli / Grade keni?
Msc Dr Kandidatë për Dr. Prof. Asoc Prof. Dr
8. A jeni të anëtarësuar në ndonjë shoqatë profesionale? Po Jo
9. Nëse po, pranë kujt Organizate/Institucioni jeni të anëtarësuar?
IKM
SHFKSH
IEKA
Tjetër organizatë jashtë Shqipërisë (Specifiko____________________)
10. Cila është fusha juaj e mësimdhënies?
Kontabilitet Financiar
Kontabilitet Drejtimi
Kontabilitet Kosto
Auditim
Sistemet e Informacionit Kontabël
Analiza e Pasqyrave Financiare
Taksim
Tjetër (Specifiko_______________________ )
11. Cila është fusha juaj e kërkimit shkencor?
Qeverisje Korporatash
Kontabilitet Financiar
Kontabilitet Drejtimi
Kontabilitet Kosto
Auditim
Analiza e pasqyrave financiare
Edukimi kontabël
Tjetër (Specifiko_______________________ )
12. Sa vite eksperiencë pune keni si Akademik?
___________
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
191
PYETËSOR PËR STAFIN AKADEMIK
Pajtueshmëria me SNE-të
13. Njohja për SNE-të?
a. A keni njohuri për paketën e plotë të SNE-ve? Po Jo
b. A mendoni se anëtarët e Federatës Ndërkombëtare të Kontabilitetit (FNK)
luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e SNE-ve? Po Jo
c. A mendoni se Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit Kontabël luan
rol të rëndësishëm në zhvillimin e SNE-ve? Po Jo
d. Tjetër mendim mbi njohjen e SNE-ve (Specifiko_______________________ )
14. Si jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të?
e. Në aktivitetet kërkimore
f. Promovim nga shoqatat profesionale
g. Media (gazeta, lajme, etj)
h. Takime akademike (grup studimi, konferencë)
i. Tjetër (Specifiko_______________________ )
15. A jeni dakord me idenë e konvergjencës globale të edukimit të kontabilitetit?
(Nëse po, kaloni tek pyetja 16, nëse Jo tek pyetja 17)
Po Jo
16. Deri në çfarë mase nuk pajtoheni (1) apo pajtoheni (5) me idenë e konvergimit
Global të Edukimit Kontabël?
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk bie
dakord
Asnjanës Bie dakord Pajtohem
plotësisht
Pa përgjigje
17. A është programi/kurrikula juaj në fushën e kontabilitetit në përputhje me SNE-
të?
Po Jo
18. Cilat mendoni se janë përfitimet kryesore të konvergjencës së SNE-ve për
edukimin kontabël (në studimet universitare në fushën e kontabilitetit dhe
financës)? (Mund të përzgjidhni më shumë se një alternative)
a. Në zbatimin e SNRF-ve
b. Kryerja e Shërbimeve të Sigurisë Globale me cilësi të lartë.
c. Kompetenca e Lartë e Cilësisë së Profesionistëve Kontabël
d. Transparenca e Raportit Financiar
Nese keni ndonje koment specifiko:
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________.
Seksioni 2
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
192
e. Krahasueshmëri më e mirë
f. Shkëmbimet profesionale
g. Tjetër (Specifiko_______________________ )
19. Cilat mendoni se mund te jene pengesat kryesore për konvergjencën e SNE-ve ?
(Mund të përzgjidhni më shumë se një alternative)
a. Dallimet kulturore
b. Dallimet në sistemin arsimor
c. Dallimet në gjuhë
d. Dallimet në skemën e provimeve profesionale të kontabilitetit
e. Tjetër (Specifiko_______________________ )
20. A keni nevoje për mbështetje për të zbatuar SNE-të në kurrikulat e kontabilitetit
në fakultetin tuaj? Po Jo
21. Nëse po, çfarë lloj mbështetjeje?
a. Në financim
b. Në burimet njerëzore
c. Informacion i përgjithshëm
d. Të tjera (Specifiko_______________________ )
22. A keni mbështetje nga organet përkatëse si (Projekte, Ministri, Shoqata etj.) për të
zbatuar SNE-të?
Po Jo
23. Nëse po, çfarë lloj mbështetje keni?
a. Në financim
b. Në aktivitete promovuese
c. Në burime njerëzore
d. Informacione të përgjithshme
e. Tjetër (Specifiko___________________)
24. Nëse keni mbështetje, nga cilat autoritete?
a. Nga projekte
b. Nga ministria
c. Nga FNK-ja
d. Nga shoqatat e kontabilistëve
e. Nga shoqata të huaja
f. Tjetër (Specifiko___________________)
Nese keni ndonje komente specifiko:
_____________________________________________
_____________________________________________
__________________
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
193
25. A e përkrahni qëllimin e konvergjencës globale të SNE-ve në vendin tonë?
Po Jo
26. Nëse PO pse, nëse JO pse?
27. A keni ndonjë çështje tjetër që dëshironi të diskutoni në lidhje me SNE-të?
PYETËSOR PËR STAFIN AKADEMIK
Konvergjenca:
1. Konvergjenca e edukimit kontabël
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
Dakord
Pajtohem
Plotësisht
A Është e nevojshme të
konvergojnë globalisht
edukimi kontabël për të
siguruar cilësi të lartë të
kontabilistëve profesionistë
në çdo vend, rajon dhe në
mbarë botën
B Konvergjenca
ndërkombëtare e edukimit
të kontabilitetit ndihmon në
rritjen e krahasueshmërisë
globale, e cila mbështet
formimin e një tregu efikas.
C Konvergjenca globale e
edukimit kontabël është një
objektiv ideal që është i
pamundur të arrihet në
praktikë.
Komente:___________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Komente:___________________________________________________________
___________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Seksioni 3
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
194
D Ekzistojnë sfida të mëdha të
cilat duhet të kapërcehen
për të arritur konvergjencën
globale të edukimit
kontabël.
2. Standardet Ndërkombëtare të Edukimit (SNE) për profesionistët
kontabël
Sipas strukturës së re të SNE (Standardet Ndërkombëtare të Edukimit) botuar nga
BSNEK (Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit të Kontabilitetit) në vitin
2009, rezultatet e dëshiruara të SNE-ve janë:
Reduktimi i diferencave në nivel ndërkombëtar i kërkesat për t'u bërë një
profesionist kontabël, së bashku me Zhvillimin e Vijueshëm Profesional
(ZHVP) të tij/saj;
Rritjen e lëvizshmërisë globale për kontabilistët;
Parashikimi i standardeve ndërkombëtare kundër të cilave autoritetet anëtare
të FNK-së të mund të matin veten e tyre (BSNEK viti 2009).
2.1 Ju lutemi përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme duke përzgjedhur Po, Jo
PO JO
A A keni dëgjuar për SNE-të më parë?
B A keni parë apo lexuar për SNE-të më parë?
C A e dini përmbajtjen e SNE-ve?
D A keni njohuri se të gjithë anëtarët e Federatës Ndërkombëtare
të Kontabilistëve duhet të pajtohen me SNE-të?
2.2 Deri në çfarë mase pajtoheni ose nuk pajtoheni me secilën nga këto
deklarata? (Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
dakord
Pajtohem
plotësisht
A SNE-të duhet të shërbejnë si pikë
referimi në nivel global për të eliminuar
diferencat e mundshme në edukimin e
kontabël ndërmjet vendeve.
B Të gjitha vendet duhet të përmbushin
kriteret minimale të kërkuara nga SNE-
të.
C SNE-të nuk kanë efekt në edukimin
aktual kontabël në nivelin universitarë.
D Mungesa e njohurive për SNE-të në
fakultete është një pengesë për arritjen e
konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
195
3. Si ndikon pranimi i SNRF-ve në edukimin kontabël?
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
dakord
Pajtohem
plotësisht
A Konvergjenca globale e edukimit
kontabël do të garantojë gjykime
dhe vendim-marrje me cilësi të lartë
midis kontabilistëve profesionistë
anembanë botës gjatë zbatimit të
SNRF-ve.
B Pranimi i detyrueshëm i SNRF-ve
rrit nevojën për konvergjencë
globale të edukimit të kontabilitetit.
C Konvergjenca globale e Standardeve
të Raportimit Financiar sipas SNRF-
ve rrit nevojën për SNE.
D Pa konvergjencë globale të edukimit
të kontabël, është e pamundur të
arrihet qëllimi i konvergjencës në
praktikën e raportimit financiar nga
SNRF-të.
4. Ndryshimet në edukimin kontabël përmes konvergjencës globale
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
Dakord
Pajtohem
Plotësisht
A Etika në kontabilitet në programin
e arsimit universitarë duhet të
konvergjohet globalisht për të
siguruar kompetencë të lartë etike
të kontabilistëve profesionistë në
mbarë botën.
B Aftësitë dhe kompetencat
profesionale duhet të përshkruhen
në mënyrë globale dhe
konvergojnë në mënyrë që
profesionistët kontabël në çdo
vend të mund të ofrojnë shërbime
të sigurisë me cilësi të lartë.
C Përdorimi i SNRF-ve rrit
rëndësinë e gjykimit profesional
dhe të vendimmarrjes dhe pakëson
rëndësinë e aftësive teknike (p.sh.
parimi i regjistrimit te dyfishtë).
D Përdorimi i SNRF-ve e rrit
rëndësinë e aftësisë gjykuese dhe
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
196
të vendimmarrjes dhe relativisht
zvogëlon rëndësinë e memorizimit
të njohurive.
E Kurrikulat në programet
universitare, në fushën e
kontabilitetit duhet që minimumi
të jenë të përshtatshme për t’u
mundësuar studentëve aftësi të
përgjithshme në mbarë botën.
5. Mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të konvergjencës globale të edukimit
të kontabilitetit
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
Dakord
Pajtohem
Plotësisht
A Dallimet kulturore midis vendeve janë
një pengesë për të arritur
konvergjencën globale të edukimit
kontabël.
B Dallimet në sistemet arsimore midis
vendeve janë një pengesë për arritjen e
konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
C Dallimet gjuhësore midis vendeve janë
një pengesë për arritjen e
konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
D Qeveria dhe autoritetet e ndërlidhura
në secilin vend duhet të ndihmojnë
progresin e konvergjencës globale të
edukimit kontabël.
E Fakulteti i Ekonomisë dhe
Departamenti i Kontabilitetit të
ndikojnë fuqishëm në konvergjencën
globale të edukimit kontabël.
F Nëse edukimi kontabël mund të
konvergjohet ose jo, varet nga niveli i
ndërgjegjësimit të kësaj çështjeje nga
secili fakultet i ekonomisë dhe
departamenti i kontabilitetit ne veçanti.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
197
PYETËSOR PËR STAFIN AKADEMIK
Edukimi profesional i klasifikuar në bazë të Standardeve
Zhvillimi personal (SNE 1, SNE 3, SNE 4)
1. Kërkesat e hyrjes në një program të edukimit kontabël (SNE 1)
1.1 A kërkohen njohuri kontabël apo financiare për tu shpallur fitues në
degët e Financës dhe Kontabilitetit Po Jo
1.2 A ekziston ekuilibri midis nivelit të njohurive/arsimit të kërkuar në
momentin fillestare, të hyrjes ne programet e studim Po Jo
1.3 Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është duke
u diskutuar
dhe propozuar
Ekziston
dhe ka pak
ose s'ka
zbatim
Ekziston dhe
ka nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston
dhe ka nivel
te larte
zbatimi
Kërkesat e hyrjes në
programet e edukimit
kontabël janë në
përputhje me versionin
më të përshtatshëm të
SNE-ve të publikuara
nga FNK-ja.
2. Aftësitë Profesionale (SNE 3)
Po Jo
A. Aftësitë intelektuale: A janë të dizenjuara programet e
studimit për të rritur njohuritë, kuptimin, zbatimin, analizën,
sintezën (duke kombinuar njohuri nga disa fusha, për të
parashikuar dhe për të nxjerrë përfundime) dhe për
vlerësimin e çështjeve të kontabilitetit dhe auditimit.
B. Aftësitë teknike dhe funksionale, A përfshihen në programet e studimit fushat e
mëposhtme:
(a) aplikacionet matematikore, statistikore dhe aftësitë TI
(b) analiza e riskut
(c) matja
(d) raportimi
(e) pajtueshmëria me kërkesat ligjore dhe rregulloret e vendit tonë.
C. Aftësitë Personale, Programet e studimit i japin rëndësi aftësive të:
(a) vetëqeverisjes,
(b) iniciativës për të mësuar në mënyrë të pavarur,
Seksioni 4
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
198
(c) aftësisë për të zgjedhur dhe përcaktuar prioritetet brenda
burimeve të kufizuara dhe për të organizuar punën për të përmbushur
afatet e caktuara,
(d) skepticizmit profesional.
D. Aftësitë Komunikuese, Programet e studimit përfshijnë aftësitë e:
(a) punës me të tjerët në një proces konsultues, për të përballuar dhe
zgjidhur konfliktet,
(b) punën në grup,
(c) zgjidhjen e çështjeve dhe situatave profesionale; dhe
(d) paraqesin, diskutojnë, raportojnë dhe mbrojnë pikëpamjet në
mënyrë efektive në mënyrë formale, joformale, komunikimit me
shkrim dhe verbal.
E. Organizimi dhe menaxhimi i biznesit: Programet përfshijnë:
a) planifikim strategjik, menaxhim të projekteve, menaxhim të
burimeve njerëzore,
b) aftësitë për të organizuar dhe deleguar detyrat, për të motivuar dhe
zhvilluar stafin
c) leadership-in, dhe
d) gjykimin profesional.
F. Aftësitë intelektuale: Përveç aftësive të tjera, programet
theksojnë thellimin e njohurive, të kuptuarit, zbatimin,
analizën, sintezën (për të kombinuar njohuritë nga disa
fusha, për të parashikuar dhe nxjerrë përfundime) dhe për
vlerësimin e çështjeve të kontabilitetit dhe auditimit.
G. Aplikimi: Përveç aftësive të tjera, programet e AUDITIMIT theksojnë:
(A) Identifikimin dhe zgjidhjen e problemeve
(B) Kryerjen e kërkimeve te përshtatshme teknike
(C) Punën në grup
(D) Mbledhjen dhe vlerësimin e te dhënave
H. Zbatueshmëria në një mjedis auditimi: Përveç aftësive të tjera, programet
përfshijnë:
(A) Zbatimin e standardeve dhe udhëzimeve të auditimit
(B) Vlerësimin e zbatimit të standardeve të raportimit financiar
(C) Demonstrimin e skepticizmit profesional
(D) Aplikimin e gjykimit profesional
(E) Përballjen dhe zgjidhjen e konflikteve
I. Aftësitë
kontabël
dhe
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është duke
u diskutuar
Ekziston dhe
ka pak ose
s'ka zbatim
Ekziston dhe
ka nivel
mesatar
Ekziston
dhe ka nivel
te larte
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
199
audituese dhe propozuar zbatimi zbatimi
Aftësitë kontabël
janë përfituar nga
programi studimit në
kontabilitet
Aftësitë audituese
janë përfituar nga
programet e studimit
në auditim.
3. Vlerat, Etika dhe Qëndrimet (SNE 4)
Po Jo
A. Komponenti i etikës në edukimin profesional përfshin:
a) Natyrën e Etikës
b) Pajtueshmërinë me parimet themelore etike të integritetit,
objektivitetit, angazhimit ndaj kompetencës profesionale dhe
kujdesit të duhur dhe konfidencialitetit
c) Sjelljen profesionale dhe respektimin i standardeve teknike
d) Konceptin e pavarësisë, skepticizmit, llogaridhënies dhe
pritjeve të publikut
e) Etikën dhe profesionin: përgjegjësia sociale
f) Etikën dhe ligjin, duke përfshirë edhe marrëdhëniet
ndërmjet ligjit, rregulloreve dhe interesit publik
g) Pasojat e sjelljes jo etike ndaj individit, profesionit dhe
shoqërisë në përgjithësi
h) Etikën në lidhje me biznesin dhe qeverisjen e mirë
i) Etikën dhe profesionistet kontabël: konfliktet e interesit,
dilemat etike dhe zgjidhja e tyre
B. Individët duhet të aplikojnë vlerat profesionale, etikën dhe
qëndrimet përpara se të marrin rolin e një AUDITUESI
PROFESIONIST.
C. Programi i etikës
sipas (SNE-4)
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është
duke u
diskutuar dhe
propozuar
Ekziston
dhe ka pak
ose s'ka
zbatim
Ekziston
dhe ka
nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston
dhe ka nivel
te larte
zbatimi
Vlerat, Etika dhe Qëndrimet
(siç përshkruhet nga versionin
aktual te SNE-ve te IFAC)
janë përfshire në programet e
studimit kontabël.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
200
Vlerat, Etika dhe Qëndrimet
(siç përshkruhet nga versionin
aktual te SNE-ve te IFAC)
janë përfshire në programet e
studimit ne auditim.
NËNSHTYLLA E DYTË: Edukimi Profesional në Kontabilitetit (SNE 2)
4. Përmbajtja e programeve të edukimit kontabël
Po Jo
Programi i edukimit të kontabilitetit përfshin një kuadër të vlerave
profesionale, etike dhe qëndrimet për të ushtruar gjykimin
profesional si dhe për të vepruar në mënyrë etike që t'i shërbejë
interesit të shoqërisë dhe profesionit.
A përfshijnë programet e studimit në Kontabilitet, Financë dhe njohuri të lidhura në
kurrikulat e tyre këto lëndë?
a) Kontabilitet dhe Raportim Financiar
b) Kontabilitet Drejtimi
c) Kontrolli
d) Taksim
e) Legjislacion Biznesi dhe Tregtar
f) Auditim dhe Shërbimet e Sigurisë
g) Drejtim Financiar
h) Etika dhe Vlerat profesionale
A përfshihen në programet e studimit të Financës dhe Kontabilitet njohuri organizative dhe
biznesi si:
(A) Ekonomiks
(B) Mjedisi ku operon biznesi
(C) Qeverisje korporatash
(D) Etika në biznes
(E) Tregjet financiare
(F) Metoda sasiore
(G) Menaxhimi dhe vendimmarrja strategjike
(H) Marketing
(I) Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi
(J) Sjellje Organizative
Komponenti i teknologjisë së informacionit në programet mësimore përfshin:
(A) Njohuritë të Përgjithshme të TI
(B) Kontrollin e njohurive IT
(C) Kontrollin e Kompetencave IT
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
201
(D) Kompetencat e përdoruesve IT
(E) Një kombinim i kompetencave të drejtimit, vlerësuesit ose
projektuesit të sistemeve të informacionit
A përmbajnë programet e studimit për AUDITUES TË CERTIFIKUAR komponent për
auditimin e informacioneve historike financiare në një nivel të përparuar?
(1)Praktikat më të mira në auditimin e informacionit historik
financiar, duke përfshirë çështjet aktuale dhe zhvillimet,
(2)Standardet Ndërkombëtare të Auditimit dhe Pasqyrat e Praktikës
Ndërkombëtare të Auditimit
(3) Çdo standard ose ligj tjetër të zbatueshme.
A përmbajnë programet e studimit në Auditim komponent mbi kontabilitetin dhe
raportimin financiar në një nivel të avancuar. Si proceset e mëposhtme:
(1) Kontabël, raportimin financiar dhe praktikat, duke përfshirë
çështjet aktuale dhe zhvillimin, dhe
(2) Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar dhe / ose
standarde ose ligje të tjera të aplikueshme.
A përmbajnë programet studimit për Auditues të Certifikuar
komponent në sistemet e teknologjisë së informacionit për
regjistrimet në kontabilitetin financiar dhe raportimin duke përfshirë
çështjet aktuale dhe zhvillimet.
A përmbajnë programet e studimit për Auditues të Certifikuar
komponent për vlerësimin e kontrolleve dhe vlerësimin e rreziqeve
në organizimin e sistemeve kontabël dhe raportimit si të
përshtatshme për auditimin e informacionit financiar historik
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është duke
u diskutuar dhe
propozuar
Ekziston dhe
ka nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston dhe
ka nivel te
larte zbatimi
Programi i studimit në kontabilitetit
dhe përmbajtja e tij është në përputhje
me versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së.
Programi i studimit në auditim dhe
përmbajtja e tij është në përputhje me
versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së.
Ju falënderojmë për plotësimin e këtij pyetësori!
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
202
PYETËSOR PËR ANËTARËT E SHOQATAVE PROFESIONALE
UDHËZIME MBI PLOTËSIMIN E PYETËSORIT
Së pari ju falënderojmë për ndihmën që po jepni nëpërmjet plotësimit të këtij
pyetësori.
Ky pyetësor është punuar për të evidentuar një pasqyrë të zbatimit të Standardeve
Ndërkombëtare të Edukimit në Kontabilitetit (SNE), lidhjen me rritjen e cilësisë në
raportimin financiar si edhe për evidentimin e problemeve dhe nevojave që paraqiten
gjatë fazës së zbatimit të tyre. Ai do të shërbejë edhe si një bazë materiale për botën
akademike, kurrikulat universitare dhe zhvillimin e vijueshëm profesional. Për
qëllimet e këtij studimi, konvergjenca përcaktohet si lëvizje drejt uniformitetit në
zbatimin e Standardeve Ndërkombëtare të Edukimit (SNE), në hartimin e kurrikulave
universitare dhe profesionale në kontabilitetit. Gjithashtu ky punim do të jetë hapi i
parë i studimit mbi zbatimin e SNE-ve dhe do të jetë si një udhërrëfyes për studime të
mëtejshme në fushën e standardeve te edukimit kontabël.
Për këto arsye lutemi që ju ta plotësoni me korrektësi këtë pyetësor. Ju
sigurojmë se të dhënat e plotësuara nga ana juaj do të jenë konfidenciale dhe ato
do të shërbejnë vetëm për realizimin e qëllimit të sipërpërmendur.
Përveçse në mënyrë manuale, pyetësori mund plotësohet edhe elektronikisht
nëpërmjet programit Google Form dhe Monkey Survey. Për këtë mjafton që ju të
shënoni (klikoni) në kutinë e zgjedhur prej jush gjatë përgjigjes së pyetjes.
Pyetësori është i ndërtuar në tre seksione:
Seksioni i parë shërben për të marrë informacion rreth të anketuarit.
Seksioni i dytë është ndërtuar për të evidentuar në mënyrë të përgjithshme shkallën e
njohjes dhe zbatimit të standardeve ndërkombëtare të edukimit kontabël (SNE 7 dhe
SNE 8). Nëpërmjet këtij seksioni do të studiohen këto dy standarde për të evidentuar
zbatueshmërinë dhe konvergjencën e tyre në Shqipëri; se sa të nevojshme dhe të
përshtatshme janë ato me mjedisin ekonomiko-kontabël në Shqipëri.
Seksioni i tretë është ndërtuar për të evidentuar nëse programet trajnuese të
Zhvillimit të Vijueshëm Profesional (ZHVP) janë në përputhje me SNE 7 dhe SNE 8
për të rritur cilësinë e Raportimit Financiar dhe zhvillimin e profesionit kontabël
bazuar ne kompetenca.
Për çdo paqartësi Ju mund të kontaktoni nëpërmjet email në ndonjërën nga këto
adresa:
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
203
PYETËSOR PËR ANËTARËT E SHOQATAVE PROFESIONALE
1. Rrethi
2. Gjinia Mashkull Femër
3. Mosha Deri ne 25 vjeç 25-35 vjeç 36-45 vjeç mbi 55 vjeç
4. Profesioni
Kontabilist
Kontabilist i Miratuar (KM)
Ekspert Kontabël i Regjistruar (EKR)
Tjetër _________________
5. Pozicioni në punë: I punësuar I vetëpunësuar
6. Sa vite eksperiencë pune keni si kontabilist?
Më pak se 5 vjet
5-10 Vjet
Mbi 10 vjet
Mbi 20 vjet
7. Në çfarë sektori operon njësia ekonomike ku punoni apo për të cilën keni
kryer një shërbim kontabël?
Shërbime profesionale
Industri
Administrata publike ose organizata jofitimprurëse
Sektorin e ndërtimit
Teknologjia e Informacionit
Edukimi
Financa
Veprimtari prodhuese
Kompani minerare
Sektorin e shërbimeve
Shoqëri transporti
Të tjerët
8. Pranë kujt Organizate/Institucioni jeni të anëtarësuar?
IKM
SHFKSH
IEKA
Tjetër organizatë jashtë Shqipërisë (Specifiko____________________)
Asnjëra
Seksioni 1
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
204
9. A keni kryer trajnime për:
Kualifikimet fillestare përpara futjes në profesionin e lirë Po Jo
Kualifikimin e vijueshëm profesional Po Jo
Nëse i jeni përgjigjur me Po pyetjes 9, atëherë vijoni me pyetjen ne vazhdim;
10. Trajnimet e kryera janë zhvilluar;
Për kualifikimin fillestar Nga shoqata ku ju jeni anëtarësuar
Nga vetë ju
Për kualifikimet e vijueshëm Nga shoqata ku jeni anëtarësuar
Nga vetë ju
PYETËSOR PËR ANËTARËT E SHOQATAVE PROFESIONALE
1. A keni marrë pjesë në aktivitete e mëposhtme të aktiviteteve të Zhvillimit të
Vijueshëm Profesional (ZHVP) vitin e fundit?
a. A lexoni dhe mësoni në mënyrë të pavarur Po Jo
b. A keni marre pjesë në konferenca, seminare, diskutime profesionale dhe
workshop-e? Po Jo
c. A keni marrë pjesë në trajnime nga shoqata Po Jo
Nëse jeni përgjigjur me Po pyetjes më sipër, a jeni pajisur me certifikatë?
Po Jo
d. A keni zhvilluar studime ose trajnime online Po Jo
Nëse jeni përgjigjur me Po pyetjes më sipër, a jeni pajisur me certifikatë?
Po Jo
2. Kush jua ka ofruar këto aktivitete të Zhvillimit të Vijueshëm Profesional
(ZHVP) gjatë 12 muajve të fundit?
a. Organizata ku punoni, duke përdorur stafin e brendshëm
Po Jo
b. Organizata ku punoni, duke përdorur shërbime (stafe) të jashtme
Po Jo
c. Shoqata profesionale e kontabilitetit ku jam anëtarë/anëtare.
Po Jo
d. Organe të tjera profesionale
Po Jo
Nëse po Specifiko_______________
e. Një universitet ose institucione të tjera arsimore
Po Jo
Nëse po Specifiko_______________
Seksioni 2
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
205
f. Disa organizata të tjera jo-fitimprurëse Po Jo
g. Një shoqëri tregtare Po Jo
h. Tjetër, ju lutemi Specifiko______________ Po Jo
3. Në cilat fusha të Zhvillimit të Vijueshëm Profesional (ZHVP) keni realizuar
trajnime në 12 muajt e fundit?
a. Përditësimet teknike dhe profesionale të fushës time të punës
Po Jo
b. A keni realizuar aktivitete për të rritur aftësinë personale?
Po Jo
c. Zhvillimin e aftësive drejtuese dhe menaxhuese.
Po Jo
d. Zhvillimi i aftësive në realizimin e shërbimeve (p.sh. kujdesi ndaj klientit /
sjellja me klientin, etj) Po Jo
e. Zhvillimin e aftësive personale (p.sh. drejtim financiar, aftësitë
motivuese,etj) Po Jo
f. Zhvillimi i aftësive në Teknologjinë e Informacionit ose i Software /
Hardware. Po Jo
g. Zgjerimin e Aftësive te tjera jo-teknike si kurse (p.sh. gjuhesh të reja,
studime kulturore, etj) Po Jo
h. Tjetër, ju lutemi specifiko______________________ Po Jo
4. Gjatë 12 muajve të fundit, sa për qind e aktiviteteve të Zhvillimit të Vijueshëm
Profesional (ZHVP) i keni ndërmarrë në vendet e mëposhtme:
0-25%
26-50% 51-
75%
76-
100%
a. Në ambientet e organizatës sime
b. Në ambientet e një organizate të jashtme
c. Në shtëpinë time
d. Në vende të tjera
5. Sa për qind të aktivitetit tuaj ZHVP që
keni ndërmarrë në tre vitet e fundit janë
mbajtur gjatë orarit të punës ose në kohën
tuaj të lirë?
0-25%
26-50% 51-
75%
76-
100%
a. Gjatë orarit të punës
b. Gjatë kohës së lirë, jashtë orarit të punës
c. Midis orarit të punës dhe kohës së lirë
6. Gjatë 12 muajve të fundit, sa orë të ZHVP keni ndërmarrë?
a. Asnjë
b. Më pak se 10 orë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
206
c. Ndërmjet 10 dhe 25 orësh
d. Ndërmjet 25 dhe 50 orësh
e. Më shumë se 50 orë
7. Kush përcakton aktivitetet e ZHVP që keni ndërmarrë gjatë 12 muajve të
fundit? (Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
a. Kryesisht ka qenë vendimi im
b. Kryesisht ka qenë vendimi i shoqatës ku jeni anëtarësuar
c. I përcaktuar nga ligji
d. Kombinim i te mësipërmeve
8. Cili ka qenë qëllimi që ju i keni kryer aktivitetet kryesore të ZHVP në 12
muajt e fundit?
Për të plotësuar nevojat aktuale të punës
Për të përmbushur kërkesat e vetjake të zhvillimit
Për të përmbushur kërkesat e shoqatës/organizatës
9. Në tre vitet e fundit, a mendoni se keni plotësuar kërkesat e ZHVP të Shoqatës
profesionale?
Nuk kam dijeni për kërkesat e ZHVP të Shoqatës së Kontabilisteve.
Jo, kam shume pak dijeni për kërkesat e ZHVP të Shoqatës së Kontabilistëve
I njoh disi kërkesat e ZHVP të Shoqatës së Kontabilistëve
Po, unë kam plotësuar kërkesat e përcaktuara për ZHVP
Po, kam plotësuar disa herë kërkesat e ZHVP të Shoqatës së Kontabilistëve
10. Në lidhje me ZHVP që keni ndërmarrë në tre vitet e fundit, si i vlerësoni
aftësitë tuaja?
Thjesht kam marrë pjesë në programet zhvillimore
Kam përfituar kompetenca gjatë programit të ZHVP
Kam përfituar kompetenca profesionale në fund të programit të ZHVP
Nuk kam marrë pjesë në programin Zhvillimor të ZHVP
11. Si do ta vlerësonit shkallën e të mësuarit në aktivitetet e ZHVP që keni marrë
pjesë gjatë tre viteve të fundit ne rritjen e aftësive profesionale?
Pa vlera
Me disa vlera
Me vlerë të konsiderueshme
12. Sa për qind e aktiviteteve tuaja të ZHVP u financua nga organizata ose
punëdhënësi juaj?
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
207
Asnjë
Midis 0 - 25%
Midis 26 - 50%
Midis 51 - 75%
Midis 76 - 100%
13. Sa jeni të gatshëm të paguani afërsisht për një orë programi trajnimi të
Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (vlerat e mëposhtme janë në lekë)?
7.500-10.000
10.000-15.000
15.000-20.000
Më shumë se 20.000
14. Duke menduar për aktivitetet e ZHVP që keni ndërmarrë në tre vitet e fundit,
ju lutem tregoni masën në të cilën jeni dakord ose nuk pajtoheni me secilën
nga vlerësimet/deklaratat e mëposhtme, duke përdorur një shkallë që varion
nga 1 (Nuk pajtohem absolutisht) me 5 (Pajtohem fort):
Aktiviteti i ZHVP
Nuk
pajtohem
Pajtohem
fort
1 2 3 4 5
a. programi kishte vlera të mira lidhur me
koston e tij
b. Ato u ofruan në periudhën dhe oraret
me të përshtatshme.
c. Ato ishin të një cilësie të lartë
d. Ato ishin në nivelin e duhur
e. Ato ishin të rëndësishme për zhvillimin
tim profesional
f. Ato ishin në kohën e duhur për kërkesat
mia
g. Ato e rriten profesionalizmin dhe
konkurrueshmërinë time në treg
h. Ato ofrojnë një rrjet mundësish të
dobishme për kolegët
i. Ato ofrojnë kontakte të vlefshme me
ekspertët
j. Në përgjithësi, unë jam i kënaqur me
përvojën time në ZHVP në tre vitet e
fundit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
208
15. Duke menduar për aktivitetet e ZHVP që keni ndërmarrë në tre vitet e fundit,
ju lutem tregoni masën në të cilën jeni dakord ose nuk pajtoheni me secilën
nga vlerësimet/deklaratat e mëposhtme, duke përdorur një shkallë që varion
nga 1 (Nuk pajtohem absolutisht) me 5 (Pajtohem fort):
Aktivitetet e Zhvillimit të Vijueshëm
Profesional
Nuk
pajtohem
Pajtohem
fort
1 2 3 4 5
a. ZHVP më lejon të ruaj dhe përmirësoj
njohuritë teknike dhe aftësitë profesionale
b. ZHVP ofron siguri të arsyeshme për
anëtarët e autoriteteve profesionale të
kontabilitetit dhe ofron njohuritë teknike
dhe aftësitë profesionale për të kryer
punën time
c. ZHVP më lejon të jem konkurrues ne nivel
global dhe te ekuivalentohen si (CPA)
d. Aktivitetet e ZHVP-së nuk janë të
dobishme për të rritur eksperiencën dhe
profesionalizmin
e. Nëse ZHVP nuk do të ishte i nevojshëm,
nuk do ta ndiqja
f. ZHVP duhet të jetë përgjegjësi vetëm e
shoqërisë apo punëdhënësit
g. Kërkesat e ZHVP duhet të jenë shumë më
të larta se sa kërkesat aktuale
h. Kërkesat e ZHVP nuk duhet të maten me
bazë vjetore
i. Kërkesat e ZHVP duhet të dallojnë
ndërmjet llojeve të ndryshme të
aktiviteteve të ofruara duke u bazuar jo
vetëm në numrin e orëve të shpenzuara
j. Kërkesat e ZHVP duhet të jenë të bazuara
në rezultate dhe jo në inpute
k. Mbaj shënime për çdo aktivitet që realizoj
për ZHVP
l. Unë kam qenë subjekt i një auditimi të
rastësishëm nga ana e shoqatave
profesionale kontabël.
16. Duke menduar për aktivitetet e ZHVP që keni ndërmarrë në tre vitet e fundit,
ju lutem tregoni masën në të cilën jeni dakord ose nuk pajtoheni me secilën
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
209
nga vlerësimet/deklaratat e mëposhtme, duke përdorur një shkallë që varion
nga 1 (Nuk pajtohem absolutisht) me 5 (Pajtohem fort):
Aktiviteti i ZHVP Nuk
pajtohem
Pajtohem
fort
1 2 3 4 5
a. Rregullatorët/Shoqatat profesionale
duhet të kërkojnë nga anëtarët ZHVP
b. Organizata/punëdhënësi duhet të
kërkojë ZHVP
c. Është detyra ime si një kontabilist
profesionist për të ndërmarrë ZHVP
d. Përparimi në karrierë kërkon ZHVP
e. Dëshira ime për të qenë një profesionist
i aftë kërkon ZHVP
f. Tjetër, ju lutemi specifikoni
17. Gjatë zgjedhjes së një aktiviteti ZHVP, çfarë konsideroni të rëndësishme duke
përdorur një shkallë që varion nga 1 (Jo aspak e rëndësishme) në 5 (shumë e
rëndësishme):
Konsideratat Jo aspak e
rëndësishme
Shumë e
rëndësishme
1 2 3 4 5
a. kosto
b. vendi
c. fleksibiliteti
d. Kohëzgjatja e nevojshme për të
përfunduar një aktivitet ZHVP
e. ZHVP ballë për ballë (VS online)
f. Aktivitetet e strukturuara (vs jo të
strukturuara) të ZHVP
g. Tjetër, ju lutemi Specifikoni ______________________________
18. A keni kryer ndonjë aktivitet ZHVP on-line? Po Jo
19. Në lidhje me aktivitetet e ZHVP on-line, ju lutemi vlerësoni duke përdorur një
shkallë që varion nga 1 (Nuk pajtohem absolutisht) me 5 (Pajtohem fort)
deklaratat e mëposhtme bazuar në përvojën ose perceptimet tuaja
Nuk Pajtohem
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
210
pajtohem fort
1 2 3 4 5
a. Aktivitetet Online të ZHVP nuk janë
efektive për shkak të përdorimit të
pajisjeve kompjuterike (hardware,
software dhe internetit)
b. Unë jam në gjendje të kryej aktivitetet e
ZHVP on-line gjithmonë kur më
kërkohet në punë dhe kudo ku ka
internet
c. Punëdhënësi im nxit aktivitetet e ZHVP
on-line
d. Shoqata e kontabilistëve inkurajon
aktivitetet e ZHVP online
e. Unë kam njohuri për aktivitetet e
ZHVP on-line që ofrohen nga
Organizata.
f. Unë kam njohuri për aktivitetet e
ZHVP on-line që ofrohen nga Shoqatat
profesionale
g. Unë kam njohuri për aktivitetet e
ZHVP on-line që ofrohen nga
Institucionet arsimore
h. Unë kam njohuri për aktivitetet e
ZHVP on-line që ofrohen nga Ofrues
privat
i. ZHVP on-line më lejon të ndërmarr një
gamë të gjerë të shërbimeve, trajnimeve
dhe aktiviteteve.
20. Mekanizmi i zbatimit të suksesshëm të konvergjencës globale të edukimit të
kontabilitetit
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
dakord
Pajtohem
plotësisht
A Organet profesionale të kontabilitetit të
çdo vendi kanë një ndikim të madh në
arritjen e konvergjencës globale të
edukimit kontabël.
B Përmbajtja e edukimit pas kualifikimit
(Edukim i vazhdueshëm profesional /
Zhvillim i vazhdueshëm profesional)
duhet të përshkruhet për të siguruar në
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
211
nivel ndërkombëtar kompetencën e
cilësisë së lartë të kontabilistëve
profesionistë.
C Profesionistët kontabël mund të
kontribuojnë në arritjen e
konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
D Kërkesat për përvojën praktike duhet
të përshkruhen në nivel global për të
siguruar kompetencën e cilësisë së
lartë të kontabilistëve profesionistë në
të gjithë botën.
E Ka shumë pengesa për arritjen e
konvergjencës globale të edukimit
kontabël.
21. Skemat e provimit profesional (IKM, IEKA)
Deri në çfarë mase pajtoheni apo nuk pajtoheni me secilën nga deklaratat në vijim?
(Mund të përzgjidhni vetëm një alternativë)
Nuk
pajtohem
aspak
Nuk
bie
dakord
Asnjanës Bie
dakord
Pajtohem
plotësisht
A Dallimet në skemat e provimeve
profesionale midis vendeve janë një
pengesë për arritjen e konvergjencës
globale të edukimit kontabël.
B Është e mundur të arrihet
konvergjenca globale e edukimit në
kontabilitetit edhe pse skemat e
provimeve profesionale janë të
ndryshme midis vendeve.
C Konvergjenca e suksesshme e
edukimit global të kontabilitetit në
masë të madhe varet nga
Marrëveshjet për Njohje të
Ndërsjella Profesionale ndërmjet
organeve profesionale të
kontabilitetit nga vende të ndryshme.
D Është e mundur të zbatohet një
ekzaminim profesional i unifikuar në
nivel Global në të gjithë botën.
E Sisteme të ndryshme të
kualifikimeve profesionale është e
mundur të konvergojnë dallimet
midis vendeve të ndryshme.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
212
PYETËSOR PËR ANËTARËT E SHOQATAVE PROFESIONALE
Edukimi profesional
Zhvillimin Profesional (SNE 5, SNE 6, SNE 7)
5. Vlerësimi i aftësive dhe kompetencave kontabël (SNE 5)
Po
Jo
Programet e Certifikimit kërkojnë një vlerësim (provim) para
certifikimit si kontabilist dhe / ose auditues.
Vlerësimi bazohet në përgjigjet e sakta të dhëna me shkrim
nga kandidatët.
Vlerësimi është i besueshëm dhe me kalimin e kohës
vlerësimet prodhojnë rezultate të qëndrueshme dhe objektive.
Vlerësimi i studenteve është i njëtrajtshëm
Vlerësimi është dizenjuar nga persona të kualifikuar dhe të
miratuar.
Kërkesat e specifikuara në lidhje me njohuritë profesionale,
aftësitë, vlerat, etikën dhe qëndrimet ekzistojnë.
Vlerësimi përfshin njohuritë profesionale, aftësitë profesionale
dhe vlerat, etikën dhe qëndrimet.
Provimi përfshin elementët e mëposhtëm si:
(A) Teorinë dhe parimet përgjithësisht të pranuara të
kontabilitetit.
(B) Standardet dhe ligjet në lidhje me përgatitjen e
Pasqyrave financiare vjetore dhe të konsoliduara.
(C) Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit
(D) Analizën e Pasqyrave Financiare
(E) Kontabilitetin e Kostos
(F) Kontabilitetin e Drejtimit
(G) Menaxhimin e rrezikut dhe kontrollin e brendshëm
(H) Auditimin dhe aftësitë profesionale
(I) Kërkesat ligjore dhe standardet profesionale që kanë të
bëjnë me auditimin ligjor
(J) Standardet Ndërkombëtare të Auditimit
(K) Etikën profesionale
Testimi përfshin elementet e mëposhtme:
(a) Ligji për shoqëritë tregtare
(b) Ligji për falimentimin dhe likuidimin
Seksioni 3
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
213
(c) Ligji tatimor
(d) Ligji civil dhe tregtar
(e) Ligji për sigurimet shoqërore dhe ligji i punësimit
(f) Teknologjia e informacionit dhe sistemet
kompjuterike
(g) Ekonomia e përgjithshme
(h) Matematikë dhe statistikë
(i) Parimet baze të drejtimit financiar të ndërmarrjeve
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është duke
u diskutuar dhe
propozuar
Ekziston
dhe ka nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston dhe
ka nivel të
lartë zbatimi
Një vlerësim i aftësive kontabël dhe
kompetencave në përputhje me versionin
e fundit të SNE-ve të FNK-së.
Një vlerësim i aftësive dhe
kompetencave të auditimit kryhet në
përputhje me versionin e fundit të SNE-
ve të FNK-së.
6. Vlerësimi i Aftësive Profesionale dhe Kompetencave (SNE 6)
Po Jo
A kërkohet përvojë praktike në kryerjen e punës si kontabilist i
miratuar.
Periudha e përvojës praktike e kërkuar për certifikim përbëhet
nga një minimum prej tre vjetësh.
Organi profesional dhe / ose organizata përgjegjëse për
certifikim kërkon nga individët të vërtetojnë me dëshmi
përfundimin e praktikës për certifikim.
Përvoja duhet te kryet nën drejtimin e një mentori që është një
anëtar me përvojë i një shoqërie profesionale është e
certifikuar dhe e licencuar nga organi përkatës.
Organi profesional përcakton një sistem për vlerësimin dhe
miratimin e përvojës praktike.
Ekziston një sistem monitorimi që siguron monitorimin dhe
raportimin e përvojës praktike të fituar.
A ekziston një rishikim periodik i kompetencave të kërkuara
nga kontabilistët profesionistë për te kryer përvojën praktike te
fituar.
Përvoja që çon në kualifikim si AUDITUES merret nga një
organizatë që mund të ofrojë eksperiencë të përshtatshme të
auditimit nën drejtimin e një partneri të angazhimit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
214
Kërkesat e Eksperiencës praktike
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është duke
u diskutuar
dhe propozuar
Ekziston
dhe ka pak
ose s'ka
zbatim
Ekziston
dhe ka nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston
dhe ka nivel
te larte
zbatimi
Praktika është
kërkese e cila
kërkohet nga
versionin aktual te
SNE-ve te FNK-së.
Ekziston një
Kërkesë për
Përvojën praktike e
cila është në
përputhje me
versionin më të
fundit të SNE-ve të
FNK-së.
7. Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (SNE 7)
Po
Jo
Trajnimet e ZHVP ofrohen nga shoqatat profesionale,
universitetet, organizma qeveritar dhe institucione te tjera.
Profesionistët e certifikuar duhet që të përfundojnë të paktën 120 orë ose njësi ekuivalente
mësimore për zhvillimin profesional në çdo trevjeçar, nga të cilat 60 orë janë orë mësimore
të verifikueshme, kontabilisti kërkohet të demonstrojë ruajtjen dhe zhvillimin e
kompetencave përkatëse duke ofruar prova që:
(a) vërtetohen në mënyrë objektive nga një burim kompetent
(b) maten duke përdorur metodën e vlerësimit kompetent.
Arritja e objektivave te kontabilisteve monitorohet nga
sistemi i ngritur nga organizmat kontrollues.
Nuk mund të certifikohen profesionistët që nuk i kanë
përmbushur orët e nevojshme të trajnimit dhe praktikës.
Nuk
ekziston
Nuk ekziston
por është
duke u
diskutuar dhe
propozuar
Ekziston
dhe ka
pak ose
nuk ka
zbatim
Ekziston
dhe ka
nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston
dhe ka
nivel të
lartë
zbatimi
Ekziston një kërkesë për
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
215
Zhvillim të Vijueshëm
Profesional për
Kontabilistët, e cili është
në përputhje me versionin
më të fundit të SNE-ve të
FNK-së.
Ekziston një Kërkesë për
Zhvillim të Vijueshëm
Profesional për Audituesit,
e cili është në përputhje
me versionin më të fundit
të SNE-ve të FNK-së.
Nuk ekziston Nuk ekziston
por është
duke u
diskutuar dhe
propozuar
Ekziston dhe
ka nivel
mesatar
zbatimi
Ekziston dhe
ka nivel te
larte zbatimi
Një vlerësim i aftësive kontabël
dhe kompetencave në përputhje me
versionin më të fundit të SNE-ve të
FNK-së.
Një vlerësim i aftësive dhe
kompetencave të auditimit kryhet
në përputhje me versionin më të
fundit të SNE-ve të FNK-së.
8. Kompetencat për Profesionistët e Auditimit, Njohuritë e avancuara
profesionale, Aftësitë e avancuara profesionale, vlerat dhe etika; Eksperienca e
avancuar praktike, vlerësimi dhe Zhvillimi i Vijueshëm Profesional (SNE 8).
NUK
PAJTOHEM
ASPAK
NUK
PAJTOHEM
JAM
DAKORD
JAM SHUME
DAKORD
Brenda 3 viteve të fundit,
Edukimi Kontabël dhe Auditimi
në vendin tonë ka pasur
përmirësime thelbësore bazuar në
standardet ndërkombëtare dhe në
praktikat më të mira që synojnë t'i
shërbejnë interesit publik.
Brenda 3 viteve të fundit,
Certifikimi i Kontabilisteve dhe
Audituesve në vendin tonë ka
pasur përmirësime thelbësore
bazuar në standardet
ndërkombëtare dhe në praktikat
më të mira që synojnë t'i
shërbejnë interesit publik.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
216
Brenda 3 viteve të fundit,
Zhvillimi i Vijueshëm Profesional
i Kontabilisteve dhe Audituesve
në vendin tonë ka pasur
përmirësime thelbësore bazuar në
standardet ndërkombëtare dhe në
praktikat më të mira që synojnë t'i
shërbejnë interesit publik.
Për t'i shërbyer më mirë interesit
publik, sistemi aktual i edukimit
në kontabilitetit dhe auditim në
vendin tonë kërkon ndryshime
thelbësore bazuar në standardet
ndërkombëtare dhe praktikat më
të mira.
Për t'i shërbyer më mirë interesit
publik, sistemi aktual i
certifikimit të kontabilistëve dhe
audituesve në vendin tonë kërkon
ndryshime thelbësore bazuar në
standardet ndërkombëtare dhe
praktikat më të mira.
Për t'i shërbyer më mirë interesit
publik, sistemi aktual në
Zhvillimin e Vijueshëm
Profesional të Kontabilistëve dhe
Audituesve në vendin tonë kërkon
ndryshime thelbësore bazuar në
standardet ndërkombëtare dhe
praktikat më të mira.
Ju falënderojmë për plotësimin e këtij pyetësori!
ANEKSI 3
Në vijim bëhet një trajtim i strukturës së secilit universitet dhe numrit të stafit në
profilin financë kontabilitet.
28. Universiteti i Tiranës / Fakulteti Ekonomisë
Fakulteti Ekonomisë, Universiteti i Tiranës ka në strukturën e tij 6 departamente
si: Dep. Financës, Dep. Kontabilitetit, Dep. Ekonomiksit, Dep. Marketingut, Dep.
Menaxhimit, Dep. Statistikës dhe Matematikës së zbatuar. Gjatë kësaj analize janë
shqyrtuar vetëm departamentet te cilat ofrojnë programet e studimit në Financë dhe
Kontabilitet dhe gjithashtu lëndë të cilat ofrohen nga departamentet e tjera dhe kanë
lidhje me edukimin në fushën kontabël si Lendet e Profilit te teknologjisë së
informacionit dhe menaxhimit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
217
Departamenti i Financës përbehet nga 25 pedagog të brendshëm dhe ofron në
bashkëpunim me Departamentin e Kontabilitetit në ciklin bachelor diplomë në
“Financë dhe Kontabilitet”. Departamenti i kontabilitetit përbëhet nga 18 pedagogë
efektivë dhe ofron në ciklin e dytë të studimeve:
Master i Shkencave në “Kontabilitet dhe Auditim” (MSHKA)
Master Profesional në “Kontabilitet dhe Auditim” (MPKA)
Master Profesional në “Financë, Kontabilitet dhe Auditim” (MPFKA) në
bashkëpunim me Dep.Financës.
Departamenti i Kontabilitetit dhe departamenti i Financës kontribuojnë edhe në
programe të ciklit të parë të studimit në profile të tjera, si: dega administrim-biznes,
dega ekonomiks, dega informatikë ekonomike etj.
Departamenti i Financës ofron dy programe studimi të ciklit të dytë:
Master Shkencor në Financë (MSHF);
Master Profesional në Financë (MPF);
Master Profesional në “Financë, Kontabilitet dhe Auditim” (MPFKA) në
bashkëpunim me Dep.Kontabilitetit.
29. Universiteti Bujqësor i Tiranës
Fakulteti i Ekonomisë & Agrobiznesit, Universiteti Bujqësor i Tiranës aktualisht
përbëhet nga pesë departamente, Departamenti “Drejtim Agrobiznesit”, Departamenti
“Ekonomi dhe Politikat e Zhvillimit Rural”, Departamenti “Financë Kontabilitet”,
Departamenti “Matematike Informatike dhe Departamenti “Menaxhim i Turizmit
Rural”. Në analizën tonë do të marrim ne shqyrtim vetëm departamentin e “Financë
Kontabilitet” i cili përbëhet nga 16 pedagoge efektiv nga të cilët 10 janë të profilit
finance dhe 6 të profilit kontabilitet. Në ciklin e parë të studimit ai ofron diplomë
Bachelor në “Ekonomi dhe Agrobiznes”, në ciklin e dytë ofron Master shkencor në
“Ekonomi dhe Agrobiznes” dhe Master profesional në “Ekonomi dhe Agrobiznes”
ndërkohë ofron program studimi edhe në ciklin e tretë të studimeve doktoraturë në
“Ekonomi dhe Agrobiznes”.
30. Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër
Fakulteti Ekonomik, Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër ka në përbërjen e tij tri
departamente: Dep. Administrim - Biznes, Dep. Financë - Kontabilitet dhe Dep.
Turizmit. Departamenti i Financë-Kontabilitetit ofron program studimi në Financë-
Kontabilitet dhe studentët pajisen me diplome bachelor në “Financë-Kontabilitetit”.
Në ciklin e dytë të studimeve ofrohen:
- Master profesional në Financë-Bankë
- Master shkencor në Financë
- Master shkencor në Kontabilitet
Ky departament ka në strukturën e tij 11 pedagogë të brendshëm, 1 pedagogë me
kontratë, 3 të ftuar dhe 20 pedagogë të jashtëm.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
218
31. Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër
Fakulteti Ekonomik, Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër përbëhet nga tre
departamente:
Departamenti Administrim Publik
Departamenti Kontabilitet Finance
Departamenti Politikave Ekonomike dhe Turizmit
Departamenti i Kontabilitet Financës në përbërjen e tij ka 7 pedagogë të brendshëm
dhe ofron programe studimi në ciklin e parë diplomë bachelor në “Kontabilitet
Financë”dhe në ciklin e dytë vetëm Master profesional në “Kontabilitet-Financë”. Në
faqen ueb të universitetit nuk ka informacion për lëndët që zhvillohen në këto cikle
studimi.
32. Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës
Fakulteti i Biznesit, Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës përbëhet nga pesë
njësi bazë (departamente):
Departamenti i Financë-Kontabilitet,
Departamenti i Menaxhimit,
Departamenti i Marketingut,
Departamenti i Shkencave Ekonomike,
Departamenti i Turizmit.
Departamenti i Financë-Kontabilitetit ka në përbërjen e tij 16 pedagogë të
brendshëm. Programet e studimit që ofron departamenti i Financë-Kontabilitetit ne
ciklin e parë janë Bachelor në Bankë-Financë dhe Financë-Kontabilitet me kohë të
plotë, ndërkohë në programin e studimit me kohë të pjesshme ofron vetëm bachelor
në Financë-Kontabilitet.
Në ciklin e dytë të studimeve ofrohen master shkencor dhe profesional si:
Master i Shkencave në Financë-Bankë,
Master i Shkencave në Industria e Sigurimit dhe Drejtimi i Rrezikut.
Master Profesional në Financë-Bankë
Master Profesional në Sigurim jete (jojetë dhe Sigurimet Detare)
Departamenti i Financë-Kontabilitetit,Fakulteti i Biznesit ofron edhe programe në
ciklin e tretë të studimeve në profilin Financë-Bankë ku studentet e doktoraturës
fitojnë titullin Doktor në Financë-Bankë.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
219
33. Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë
Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë (1994) përbëhet nga 3
departamente:
Departamenti i Financës dhe Kontabilitetit
Departamenti i Administrim Biznesit
Departamenti i Ekonomiksit
Departamenti i Financës ofron këto programe studimi në ciklin e parë dhe në ciklin e
dytë:
Bachelor në Financë
Bachelor në Kontabilitet
Master Shkencor në Financë
Master Shkencor në Pasuritë e Patundshme (në bashkëpunim me Memphis
University).
Master Profesional në Financë
Master Profesional në Kontabilitet
Ky departament ka në përbërjen e tij 11 pedagog efektiv dhe 6 pedagog të ftuar me
tituj dhe grada.
34. Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan
Fakulteti Ekonomik, Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan përbëhet nga 5
Departamente
Departamenti Administrim-Biznes
Departamenti Financë-Kontabilitet
Departamenti i Ekonomiksit
Departamenti i së Drejtës
Marketing Inxhinieri
Departamenti Financë-Kontabilitet ofron programe studimi në ciklin e parë dhe në
ciklin e dytë:
Bachelor në Financë-Kontabilitet
Master i Shkencave në Drejtim Bankar
Master i Shkencave në Kontabilitet dhe Auditim
Master Profesional në Financë
Master Profesional në Kontabilitet
Ky departament ka në strukturën e tij 14 pedagog me kohë të plotë, të cilët
angazhohen në mësimdhënie.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
220
35. Universiteti Fan Noli, Korçë
Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti Fan Noli, Korçë u hap në vitin 1992 ai ofron
njohuri teorike dhe aplikative të nevojshme për të kuptuar dhe zbatuar funksionimin e
ekonomisë.
Fakulteti i ekonomisë përbëhet nga 4 departamente dhe ofron diploma në katër
programe studimi si vijon:
1. Administrim Biznesi në Marketing
2. Administrim Biznesi në Turizëm
3. Financë Kontabilitet
4. Menaxhim
Departamenti i Financë Kontabilitetit në ciklin e parë dhe të dytë ofron diplomë
Bachelor në Financë Kontabilitet dhe Master Profesional në Financë Kontabilitet. Ky
departament përbëhet nga 14 pedagog të brendshëm të angazhuar në procesin e
mësimdhënies. Në secilin program studimi jepen njohuri bashkëkohore lidhur me
funksionimin e ekonomisë së tregut.
Tabela 3.1: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin e
Tiranës
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Universiteti i Tiranës
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit
duhet të jetë pjesë e programit
të parakualifikimit dhe të jetë
në kohëzgjatje dhe intensitet
të tillë që ti lejojë kandidatët
të fitojnë njohuritë dhe
kompetencat profesionale të
kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2-vjeçare
me kohë të plotë ose
ekuivalente më kohë të
pjesshme.
Në UT studentët me kohë të plotë
përgjithësisht kryejnë programe studimi 3
vjeçare duke u pajisur me diplomë
Bachelor dhe Master shkencorë dhe
profesionalë i mundëson universitetit të
mbulojnë përmbajtjen e njohurive siç
përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të përmbajnë
njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca
për teknologjinë e
informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
website i UT programet e studimit të
profilit Financë dhe Kontabilitet
përfshijnë njohuri në fushën e:
Kontabilitetit dhe financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
Bazuar në kurrikulat universitare të UT
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin e
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
221
4. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
5. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO
6. Taksimi; PO
7. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO
8. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO
9. Drejtimi financiar; PO
10. Vlerat profesionale dhe etika. PO (Në nivel master)
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 11. Ekonomiks
PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia
dhe Makroekonomia)
12. Mjedisi ku operon biznesi PO
13. Qeverisje korporatash PO (Në nivel master)
14. Etika në biznes PO (Në nivel master)
15. Tregjet financiare PO (Në nivel master)
16. Metoda sasiore PO (Në nivel master)
17. Menaxhimi dhe vendimmarrja strategjike PO-Menaxhim dhe
JO-Vendimmarrje strategjike
18. Marketing PO
19. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi JO
20. Sjellje Organizative PO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë duhet
të fitojnë aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
Aftësitë organizative dhe
të menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u
sigurojë profesionistëve
kontabël një kuadër të vlerave
profesionale, etikës dhe
qëndrimeve për ushtrimin e
gjykimit profesional dhe për
sjelljen në mënyrë etike duke
vepruar në interes të shoqërisë
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e auditimit.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
222
dhe zhvillimit të profesionit.
Burimi:Autori
Tabela 3.2: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin
Bujqësor të Tiranës
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Universiteti Bujqësor i Tiranës
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit
duhet të jetë pjesë e
programit të parakualifikimit
dhe të jetë në kohëzgjatje dhe
intensitet të tillë që t’i lejojë
kandidatët të fitojnë njohuritë
dhe kompetencat profesionale
të kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2-vjeçare
me kohë të plotë ose
ekuivalente më kohë të
pjesshme.
Në UBT studentët me kohë të plotë
përgjithësisht kryejnë programe studimi
3 vjeçare duke u pajisur me diplomë
Bachelor dhe Master shkencor dhe
profesional që i mundëson universitetit të
mbulojnë përmbajtjen e njohurive siç
përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të
përmbajnë njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca
për teknologjinë e
informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
web-site i UBT programet e studimit të
profilit Financë dhe Kontabilitet
përfshijnë njohuri në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni (Nuk
ofrohet)
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
21. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universtare të UBT
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin
e lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
22. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli; JO (por ofrojnë Analizë kosto)
23. Taksimi; JO
24. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare; JO
25. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO Auditim dhe JO shërbime sigurie
26. Drejtimi financiar; PO
27. Vlerat profesionale dhe etika. JO
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 28. Ekonomiks
PO
29. Mjedisi ku operon biznesi PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia
dhe Makroekonomia)
30. Qeverisje korporatash JO
31. Etika në biznes JO
32. Tregjet financiare PO
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
223
33. Metoda sasiore JO
34. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike JO
35. Marketing PO
36. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi JO
37. Sjellje Organizative JO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesional
e
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë
duhet të fitojnë aftësitë e
mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit (profili i
zhvillimit rural dhe agrobiznes)
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
Aftësitë organizative dhe
të menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve dhe
praktikës në terren
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesional
e
Programi i edukimit
profesional të kontabilitetit
duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit
profesional dhe për sjelljen në
mënyrë etike duke vepruar në
interes të shoqërisë dhe
zhvillimit të profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e Auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.3: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin
Luigj Gurakuqi, Shkodër
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit
duhet të jetë pjesë e
programit të parakualifikimit
dhe të jetë në kohëzgjatje
dhe intensitet të tillë që ti
lejojë kandidatët të fitojnë
njohuritë dhe kompetencat
profesionale të kërkuara.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
224
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2 vjeçare
me kohë të plotë ose
ekuivalente më kohë të
pjesshme.
Në Universiteti Luigj Gurakuqi,
Shkodër studentët me kohë të plotë
përgjithësisht kryejnë programe studimi
3 vjeçare duke u pajisur me diplomë
Bachelor dhe Master shkencorë dhe
profesional që i mundëson universitetit
të mbulojnë përmbajtjen e njohurive siç
përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të
përmbajnë njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës
dhe njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative
dhe të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca
për teknologjinë e
informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
web-site i Universiteti Luigj Gurakuqi,
Shkodër programet e studimit të profilit
Financë dhe Kontabilitet përfshijnë
njohuri në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
38. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin
e lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
39. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO (Kontabilitet kosto-drejtimi)
40. Taksimi; JO
41. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO (Ligje Biznesi)
42. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO Auditim dhe JO shërbime sigurie
43. Drejtimi financiar; PO
44. Vlerat profesionale dhe etika. JO
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 45. Ekonomiks
PO
46. Mjedisi ku operon biznesi PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia
dhe Makroekonomia)
47. Qeverisje korporatash JO
48. Etika në biznes JO
49. Tregjet financiare PO
50. Metoda sasiore JO
51. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike PO
52. Marketing PO
53. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi PO
54. Sjellje Organizative JO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit:
Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
225
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të
bëhen kontabilistë
profesionistë duhet të fitojnë
aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit (profili i
zhvillimit rural dhe agrobiznes)
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta
komunikuese
Aftësitë organizative dhe
të menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve dhe
praktikës në terren
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit
profesional të kontabilitetit
duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave
profesionale, etikës dhe
qëndrimeve për ushtrimin e
gjykimit profesional dhe për
sjelljen në mënyrë etike duke
vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet
lektoreve dhe profesorëve në lëndën e
Auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.4: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin
Eqrem Çabej, Gjirokastër
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i
SNE-së
Kërkesat kryesore Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit
duhet të jetë pjesë e
programit të parakualifikimit
dhe të jetë në kohëzgjatje
dhe intensitet të tillë që ti
lejojë kandidatët të fitojnë
njohuritë dhe kompetencat
profesionale të kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2-vjeçare
me kohë të plotë ose
ekuivalente më kohë të
pjesshme.
Në Universiteti Eqrem Çabej,
Gjirokastër studentët me kohë të plotë
përgjithësisht kryejnë programe studimi
3-vjeçare duke u pajisur me diplomë
Bachelor dhe Master shkencorë dhe
profesional që i mundëson universitetit
të mbulojnë përmbajtjen e njohurive siç
përshkruhet nga IES 2.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
226
Programet duhet të
përmbajnë njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës
dhe njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative
dhe të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca
për teknologjinë e
informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
web-site i Universiteti Eqrem Çabej,
Gjirokastër programet e studimit të
profilit Financë dhe Kontabilitet
përfshijnë njohuri në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
55. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin
e lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
56. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO -Kontabilitet kosto, PO –
Kontabilitet drejtimi
57. Taksimi; PO (Fiskalitete)
58. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO (Edrejta e biznesit)
59. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO Analiza dhe Auditimi i Pasqyrave
Financiare dhe JO shërbime sigurie
60. Drejtimi financiar; PO
61. Vlerat profesionale dhe etika. JO
Komponenti i njohurive organizative dhe të
biznesit
62. Ekonomiks
PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia
dhe Makroekonomia)
63. Mjedisi ku operon biznesi JO
64. Qeverisje korporatash PO
65. Etika në biznes PO
66. Tregjet financiare PO- Institucione financiare
67. Metoda sasiore JO
68. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike
PO
69. Marketing PO
70. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi JO
71. Sjellje Organizative JO
Komponenti i teknologjisë së informacionit:
Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të
bëhen kontabilistë
profesionistë duhet të fitojnë
aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
227
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit (profili i
zhvillimit rural dhe agrobiznes)
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta
komunikuese
Aftësitë organizative dhe
të menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve dhe
praktikës në terren
SNE-4 Vlerat, Etika
dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit
profesional të kontabilitetit
duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave
profesionale, etikës dhe
qëndrimeve për ushtrimin e
gjykimit profesional dhe për
sjelljen në mënyrë etike duke
vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet
lektoreve dhe profesorëve në lëndën e
Auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.5: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për
Universiteti Aleksandër Moisiu, Durrës
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i SNE-
së
Kërkesat kryesore Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit duhet
të jetë pjesë e programit të
parakualifikimit dhe të jetë në
kohëzgjatje dhe intensitet të
tillë që ti lejojë kandidatët të
fitojnë njohuritë dhe
kompetencat profesionale të
kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2 vjeçare me
kohë të plotë ose ekuivalente
më kohë të pjesshme.
Në Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës
studentët me kohë të plotë përgjithësisht
kryejnë programe studimi 3 vjeçare duke u
pajisur me diplomë Bachelor dhe Master
shkencorë dhe profesional që i mundëson
universitetit të mbulojnë përmbajtjen e
njohurive siç përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të përmbajnë
njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca për
teknologjinë e informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
website i Universiteti Aleksandër Moisiu
Durrës programet e studimit të profilit
Financë dhe Kontabilitet përfshijnë njohuri
në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
72. Kontabiliteti financiar dhe raportim
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti Aleksandër Moisiu Durrës
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin e
lëndëve të kërkuar nga SNE-2
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
228
financiar: PO
73. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO, PO lëndë të ndara
74. Taksimi; JO
75. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO
76. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO
77. Drejtimi financiar; PO
78. Vlerat profesionale dhe etika. JO
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 79. Ekonomiks
PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia dhe
Makroekonomia)
80. Mjedisi ku operon biznesi JO
81. Qeverisje korporatash JO
82. Etika në biznes JO
83. Tregjet financiare PO (Në nivel master)
84. Metoda sasiore PO (Në nivel master)
85. Menaxhimi dhe vendimmarrja strategjike PO, JO
86. Marketing PO
87. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi PO
88. Sjellje Organizative JO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT PO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë duhet
të fitojnë aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
Aftësitë organizative dhe të
menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit profesional
dhe për sjelljen në mënyrë etike
duke vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.6: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për
Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
229
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i SNE-
së
Kërkesat kryesore Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit duhet
të jetë pjesë e programit të
parakualifikimit dhe të jetë në
kohëzgjatje dhe intensitet të
tillë që ti lejojë kandidatët të
fitojnë njohuritë dhe
kompetencat profesionale të
kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2 vjeçare me
kohë të plotë ose ekuivalente
më kohë të pjesshme.
Në Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë
studentët me kohë të plotë përgjithësisht
kryejnë programe studimi 3 vjeçare duke u
pajisur me diplomë Bachelor dhe Master
shkencorë dhe profesional që i mundëson
universitetit të mbulojnë përmbajtjen e
njohurive siç përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të përmbajnë
njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca për
teknologjinë e informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
website i Universiteti “Ismail Qemali”
Vlorë programet e studimit të profilit
Financë dhe Kontabilitet përfshijnë njohuri
në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
89. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti “Ismail Qemali” Vlorë kemi
përcaktuar me po ose jo zhvillimin e
lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
90. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO (Kontabilitet kosto-drejtimi vetëm
bachelor në Kontabilitet i zhvillon lëndët të
ndara
91. Taksimi; PO
92. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO
93. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO
94. Drejtimi financiar; PO
95. Vlerat profesionale dhe etika. PO (Në nivel master me zgjedhje)
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 96. Ekonomiks
PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia dhe
Makroekonomia)
97. Mjedisi ku operon biznesi JO
98. Qeverisje korporatash PO
99. Etika në biznes PO (Ne nivel master)
100. Tregjet financiare PO (Në nivel bachelor dhe master)
101. Metoda sasiore PO (Në nivel master)
102. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike PO
103. Marketing PO
104. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi PO
105. Sjellje Organizative PO
Komponenti i teknologjisë së
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
230
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë duhet
të fitojnë aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
Aftësitë organizative dhe të
menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit profesional
dhe për sjelljen në mënyrë etike
duke vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.7: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin
Aleksandër Xhuvani, Elbasan
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i SNE-
së
Kërkesat kryesore Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit duhet
të jetë pjesë e programit të
parakualifikimit dhe të jetë në
kohëzgjatje dhe intensitet të
tillë që t’i lejojë kandidatët të
fitojnë njohuritë dhe
kompetencat profesionale të
kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2 vjeçare me
kohë të plotë ose ekuivalente
më kohë të pjesshme.
Në Universiteti Aleksandër Xhuvani,
Elbasan studentët me kohë të plotë
përgjithësisht kryejnë programe studimi 3
vjeçare duke u pajisur me diplomë Bachelor
dhe Master shkencorë dhe profesional që i
mundëson universitetit të mbulojnë
përmbajtjen e njohurive siç përshkruhet nga
IES 2.
Programet duhet të përmbajnë
njohuritë e:
Bazuar në informacionin e marrë nga
ëebsite i Universiteti Aleksandër Xhuvani,
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
231
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca për
teknologjinë e informacionit
Elbasan programet e studimit të profilit
Financë dhe Kontabilitet përfshijnë njohuri
në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
106. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan
kemi përcaktuar me po ose jo zhvillimin e
lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO
107. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO (Kontabilitet kosto-drejtimi)
108. Taksimi; PO (Në nivel master)
109. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO
110. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO dhe PO Shërbimet e sigurisë (nivel
master)
111. Drejtimi financiar; PO
112. Vlerat profesionale dhe etika. PO (Në nivel master)
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 113. Ekonomiks
PO (Hyrje në ekonomi, Mikroekonomia dhe
Makroekonomia)
114. Mjedisi ku operon biznesi JO
115. Qeverisje korporatash JO
116. Etika në biznes PO (Në nivel master)
117. Tregjet financiare PO (Në nivel master)
118. Metoda sasiore PO (Në nivel master)
119. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike JO
120. Marketing PO
121. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi PO
122. Sjellje Organizative PO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë duhet
të fitojnë aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
232
Aftësitë organizative dhe të
menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit profesional
dhe për sjelljen në mënyrë etike
duke vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e auditimit.
Burimi:Autori
Tabela 3.8: Tabela e krahasimit të pajtueshmërisë me kërkesat e SNE 2-4 për Universitetin
Fan Noli, Korçë
Krahasimi i shkallës së pajtueshmërisë me kërkesat e SNE-ve
SNE Emërtimi i SNE-
së
Kërkesat kryesore Universiteti Fan Noli, Korcë
SNE-2 Përmbajtja e
programit të
edukimit për
profesionin
kontabël
Ky IES tregon se studimi
profesional i kontabilitetit duhet
të jetë pjesë e programit të
parakualifikimit dhe të jetë në
kohëzgjatje dhe intensitet të
tillë që ti lejojë kandidatët të
fitojnë njohuritë dhe
kompetencat profesionale të
kërkuara.
Kjo përfshin minimumi
programe studimi 2 vjeçare me
kohë të plotë ose ekuivalente
më kohë të pjesshme.
Në Universiteti Fan Noli, Korçë studentët
me kohë të plotë përgjithësisht kryejnë
programe studimi 3 vjeçare duke u pajisur
me diplomë Bachelor dhe Master shkencorë
dhe profesional që i mundëson universitetit
të mbulojnë përmbajtjen e njohurive siç
përshkruhet nga IES 2.
Programet duhet të përmbajnë
njohuritë e:
(a) kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
(b) njohuritë organizative dhe
të biznesit; dhe
(c) njohuri dhe kompetenca për
teknologjinë e informacionit
Bazuar në informacionin e marrë nga
website i Universiteti Fan Noli, Korçë
programet e studimit të profilit Financë dhe
Kontabilitet përfshijnë njohuri në fushën e:
Kontabilitetit dhe Financës
Organizatës dhe biznesit
Teknologji informacioni
Komponenti i kontabilitetit, financës dhe
njohurive të ngjashme;
123. Kontabiliteti financiar dhe raportim
financiar:
Bazuar në kurrikulat universitare të
Universiteti Fan Noli, Korçë kemi
përcaktuar me po ose jo zhvillimin e
lëndëve të kërkuar nga SNE-2
PO-Kontabilitet Financiar dhe Raportimi
financiar (Në nivel master)
124. Kontabiliteti i drejtimit, kontabiliteti i
kostos dhe kontrolli;
PO (Kontabilitet kosto, Kontabilitet drejtimi
dhe Jo-kontrolli)
125. Taksimi; JO
126. Ligji për kontabilitetin dhe shoqëritë
tregtare;
PO (me zgjedhje)
127. Auditimi dhe shërbimet e sigurisë; PO dhe PO Shërbimet e sigurisë (nivel
master)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
233
128. Drejtimi financiar; PO
129. Vlerat profesionale dhe etika. JO
Komponenti i njohurive organizative
dhe të biznesit 130. Ekonomiks
PO
131. Mjedisi ku operon biznesi JO
132. Qeverisje korporatash PO (Në nivel master)
133. Etika në biznes JO
134. Tregjet financiare PO (Në nivel master)
135. Metoda sasiore PO (Në nivel master)
136. Menaxhimi dhe vendimmarrja
strategjike PO
137. Marketing PO
138. Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi PO
139. Sjellje Organizative JO
Komponenti i teknologjisë së
informacionit: Njohuritë të Përgjithshme të TI
PO
Kontrollin e njohurive IT JO
Kontrollin e Kompetencave IT JO
Kompetencat e përdoruesve IT JO
Një kombinim i kompetencave të drejtimit,
vlerësuesit ose projektuesit të sistemeve të
informacionit
JO
SNE-3 Aftësitë
profesionale
Individët që kërkojnë të bëhen
kontabilistë profesionistë duhet
të fitojnë aftësitë e mëposhtme:
Aftësitë intelektuale
Këto aftësi fitohen:
Gjatë programit të studimit
Aftësitë teknike dhe
funksionale
Gjatë programit të studimit
Aftësitë personale Zhvillohen në një nivel shumë të ulët
Aftësi komunikuese Zhvillohen aftësi të dobëta komunikuese
por lënda e komunikimit jep njohurit teorike
se si realizohet ai.
Aftësitë organizative dhe të
menaxhimit të biznesit
Nëpërmjet zhvillimit të seminareve dhe
rasteve studimore
SNE-4 Vlerat,
Etika dhe
Qëndrimet
profesionale
Programi i edukimit profesional
të kontabilitetit duhet t'u sigurojë
profesionistëve kontabël një
kuadër të vlerave profesionale,
etikës dhe qëndrimeve për
ushtrimin e gjykimit profesional
dhe për sjelljen në mënyrë etike
duke vepruar në interes të
shoqërisë dhe zhvillimit të
profesionit.
Kjo realizohet vetëm nëpërmjet lektoreve
dhe profesorëve në lëndën e auditimit.
Burimi:Autori
Tabelat në vijim janë gjeneruar nga program SPSS dhe paraqesin analizën
përshkruese të të dhënave të pyetësorëve drejtuar stafit akademik.
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
234
Reliability Scale: ALL VARIABLES
Tabela 3.9: Case Processing Summary
N %
Cases
Valid 76 100.0
Excludeda 0 .0
Total 76 100.0
Burimi: Autori nga të dhënat e përpunuara në program
a. Listwise deletion based on all variables in the procedure.
Tabela 3.10: Reliability Statistics
Cronbach's Alpha N of Items
.818 30
Burimi: Autori nga të dhënat e përpunuara në program
Tabela 3.11: Universitetet e anketuara
Fakulteti i Ekonomisë në universitetet e
mëposhtme
Numri i
përgjigjeve
Përqindjet Përqindjet e
vlefshme
Përqindjet
kumulative
Universiteti i Tiranës 17 22.4 22.4 22.4
Universiteti Bujqësor i Tiranës 6 7.9 7.9 30.3
Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodër 9 11.8 11.8 42.1
Universiteti Eqrem Çabej, Gjirokastër 5 6.6 6.6 48.7
Universiteti Aleksandër Moisiu, Durrës 6 7.9 7.9 56.6
Universiteti i Vlorës Ismail Qemali 21 27.6 27.6 84.2
Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan" 6 7.9 7.9 92.1
Universiteti Fan Noli, Korçë 6 7.9 7.9 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.12: Gjinia dhe grupmosha e stafit të angazhuar në procesin e mësimdhënies.
Frequency Percent Valid Percent Cumulat
ive
Percent
Valid
Femër 68 89.5 89.5 89.5
Mashkull 8 10.5 10.5 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga programi
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
235
Tabela 3.13: Mosha
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
22 – 30 vjeç 14 18.4 18.4 18.4
31 – 40 vjeç 40 52.6 52.6 71.1
41 – 60 vjeç 19 25.0 25.0 96.1
Mbi 60 vjeç 3 3.9 3.9 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.14: Titulli i të anketuarve në universitet
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Profesor / Profesor i Asociuar 13 17.1 17.1 17.1
Lektor 56 73.7 73.7 90.8
Lektor part-time 3 3.9 3.9 94.7
Pedagoge e jashtme 4 5.3 5.3 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.15:Titulli / Grada shkencore
Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent
Valid
Msc 13 17.1 17.1 17.1
Dr 39 51.3 51.3 68.4
Kandidatë për Dr 12 15.8 15.8 84.2
Prof. Asoc 8 10.5 10.5 94.7
Prof. Dr 4 5.3 5.3 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.16 A jeni të anëtarësuar në ndonjë shoqatë profesionale?
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Jo 29 38.2 38.2 38.2
Po 47 61.8 61.8 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.17 Anëtarët IKM kundrejt totalit
IKM
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Nuk është anëtar IKM 62 81.6 81.6 81.6
Është anëtar IKM 14 18.4 18.4 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.18 Anëtarët SHFKSH kundrejt totalit
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
236
SHFKSH
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Nuk është anëtar SHFKSH 51 67.1 67.1 67.1
Është anëtar SHFKSH 25 32.9 32.9 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.19 Anëtarët IEKA kundrejt totalit
IEKA
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Nuk është anëtar IEKA 70 92.1 92.1 92.1
Është anëtar IEKA 6 7.9 7.9 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.20 Anëtarët e organizatave të tjera jashtë Shqipërisë kundrejt totalit
Tjetër organizatë jashtë Shqipërisë
Frequency Percent Valid
Percent
Cumulative
Percent
Vali
d
Nuk është anëtar në tjetër organizatë
jashtë Shqipërisë 72 94.7 94.7 94.7
Është anëtar në tjetër organizatë jashtë
Shqipërisë 4 5.3 5.3 100.0
Total 76 100.0 100.0
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.21: Vitet e eksperiencës në punë të stafit të anketuar
N Valid 76
Missing 0
Mean 11.2237
Std. Error of Mean .89160
Median 10.0000
Mode 10.00
Std. Deviation 7.77277
Variance 60.416
Minimum .00
Maximum 41.00
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.22: Sa vite eksperiencë pune keni si akademik?
Statistic Std. Error
Sa vite eksperiencë
pune keni si Akademik?
Mean 11.2237 .89160
95% Confidence Interval for
Mean
Lower Bound 9.4475
Upper Bound 12.9998
5% Trimmed Mean 10.4444
Median 10.0000
Variance 60.416
Std. Deviation 7.77277
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
237
Minimum .00
Maximum 41.00
Range 41.00
Interquartile Range 9.00
Skewness 1.638 .276
Kurtosis 3.457 .545
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.23:Fusha e mësimdhënies
Count Column N %
Fusha e
mësimdhënies
Fusha e mësimdhënies është
Analiza e Pasqyrave Financiare 19 25.0%
Fusha e mësimdhënies është
Auditim 10 13.2%
Fusha e mësimdhënies është
Kontabilitet Drejtimi 19 25.0%
Fusha e mësimdhënies është
Kontabilitet Financiar 33 43.4%
Fusha e mësimdhënies është
Kontabilitet Kosto 16 21.1%
Fusha e mësimdhënies është
Sistemet e Informacionit Kontabël 7 9.2%
Fusha e mësimdhënies është
Taksim 7 9.2%
Fusha e mësimdhënies është
Tjetër 40 52.6%
Total 76 100.0%
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Grafiku3.1: Kontabilitet Financiar Grafiku3.2: Kontabilitet Drejtimi
Grafiku 3.3: Kontabilitet Kosto Grafiku 3.4: Auditim
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
238
Grafiku 3.5: Analiza e Pasqyrave Financiare Grafiku 3.6:Lëndë të tjera
Burimi: Autori
Tabela 3.24: Shpërndarja e të anketuarve sipas shoqatave ku janë të anëtarësuar
Count Column N %
Shoqatat
IEKA 6 12.8%
IKM 14 29.8%
SHFKSH 25 53.2%
Tjetër organizatë jashtë Shqipërisë 4 8.5%
Total 47 100.0%
Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Grafiku3.7: Kontabilitet financiar Grafiku 3.8: Analiza e pasqyrave financiare
Grafiku 3.9: Kontabilitet drejtimi Grafiku 3.10: Qeverisje korporatash
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
239
Grafiku 3.11: Auditim Grafiku 3.12: Kontabilitet kosto
Grafiku 3.13: Edukim kontabël Grafiku 3.14: Tjetër fushë kërkimore
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
240
Grafiku 3.15: Shpërndarja e përgjigjeve
nëse kanë nevojë për mbështetje apo jo?
Grafiku 3.16: Kërkesat SNE-1
240
Tabela 3.24: Kërkesat SNE-1
A kërkohen njohuri kontabël apo
financiare kandidatët
A ekziston ekuilibri midis nivelit të
njohurive/arsimit të kërkuar në momentin
fillestare, të hyrjes ne profesion.
Jo 53.9% 39.5%
Po 46.1% 60.5% Burimi: Të dhënat janë gjeneruar nga program
Tabela 3.25: Kërkesat SNE-2
A përfshihen në programet e studimit të financës dhe kontabilitetit njohuri organizative
dhe biznesi si: Po Jo
(K) Ekonomiks 96.1% 3.9%
(L) Mjedisi ku operon biznesi 80.3% 19.7%
(M) Qeverisje korporatash 77.6% 22.4%
(N) Etika në biznes 82.9% 17.1%
(O) Tregjet financiare 93.4% 6.6%
(P) Metoda sasiore 81.6% 18.4%
(Q) Menaxhimi dhe vendimmarrja strategjike 88.2% 11.8%
(R) Marketing 94.7% 5.3%
(S) Biznesi ndërkombëtar dhe Globalizimi 80.3% 19.7%
(T) Sjellje Organizative 84.2% 15.8%
Burimi:Autori
Tabela 3.26:Komponenti IT (SNE-2)
Komponenti i teknologjisë së informacionit në programet mësimore përfshin: Po/Jo
(F) Njohuritë të Përgjithshme të TI 93% 7% (G) Kontrollin e njohurive IT 72% 28% (H) Kontrollin e Kompetencave IT 57% 43% (I) Kompetencat e përdoruesve IT 62% 38%
(J) Një kombinim i kompetencave të drejtimit, vlerësuesit ose
projektuesit të sistemeve të informacionit 58% 42%
Burimi:Autori
Tabela 3.27: Shtyllat e edukimit kontabël për Shqipërinë Përputhja me Standardet Ndërkombëtare të Edukimit
“ Niveli i Përputhshmërisë me SNE-
të”
Pranim Zbatim
Zhvillimi personal I mesëm (0.73) I ulët (0.58)
Edukimi Profesional kontabël I lartë (0.84) I mesëm (0.67)
Zhvillimi profesional I mesëm (0.79) I mesëm (0.63)
Kompetencat për Audituesit
profesionistë
I lartë (0.83) I ulët (0.51)
Burimi:Autori
Tabelat në vijim janë tabela të gjeneruara nga program dhe përmbledhja e tyre është ne
punim në kapitullin 5 (Burimi i tyre është Autori)
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
242
Tabela 3.28 Tirana_e tjera * A keni njohuri për paketën e plotë të SNE-ve?
Crosstabulation
A keni njohuri për paketën e
plotë të SNE-ve?
Jo Po
Universitetet e tjera Count 24 35
% within Tirana_e tjera 40.7% 59.3%
Universiteti i Tiranes Count 8 9
% within Tirana_e tjera 47.1% 52.9%
Total Count 32 44
% within Tirana_e tjera 42.1% 57.9%
Tabela 3.29 Chi-Square Tests
Value Df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig. (1-
sided)
Pearson Chi-Square .220a 1 .639
Continuity Correctionb .036 1 .849
Likelihood Ratio .219 1 .640
Fisher's Exact Test .782 .421
Linear-by-Linear
Association .218 1 .641
N of Valid Cases 76
Tabela 3.30: Tirana_e tjera * A mendoni se anëtarët e Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilitetit (FNK) luajnë rol të rëndësishëm në promovimin e SNE-ve Crosstabulation
A mendoni se anëtarët e
Federatës Ndërkombëtare të
Kontabilitetit (FNK) luajnë
rol të rëndësishëm në
promovimin e SNE-ve
Total
Jo Po
Tirana_e
tjera
Universitetet e
tjera
Count 7 52 59
% within Tirana_e tjera 11.9% 88.1% 100.0%
Universiteti i
Tiranes
Count 2 15 17
% within Tirana_e tjera 11.8% 88.2% 100.0%
Total Count 9 67 76
% within Tirana_e tjera 11.8% 88.2% 100.0%
Tabela 3.31 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig. (1-
sided)
Pearson Chi-Square .000a 1 .991
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .000 1 .991
Fisher's Exact Test 1.000 .678
Linear-by-Linear
Association .000 1 .991
N of Valid Cases 76
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
243
Tabela 3.32 Tirana_e tjera * A mendoni se Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të
Edukimit Kontabël luan rol të rëndësishëm në zhvillimin e SNE-ve? Crosstabulation
A mendoni se Bordi i
Standardeve Ndërkombëtare
të Edukimit Kontabël luan
rol të rëndësishëm në
zhvillimin e SNE-ve?
Jo Po
Tirana_e
tjera
Universitetet e
tjera
Count 7 52
% within Tirana_e tjera 11.9% 88.1%
Universiteti i
Tiranes
Count 1 16
% within Tirana_e tjera 5.9% 94.1%
Total Count 8 68
% within Tirana_e tjera 10.5% 89.5%
Tabela 3.33 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig. (1-
sided)
Pearson Chi-Square .501a 1 .479
Continuity Correctionb .067 1 .795
Likelihood Ratio .564 1 .453
Fisher's Exact Test .675 .425
Linear-by-Linear
Association .495 1 .482
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.79.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.34 Crosstab
Jeni informuar apo keni
dëgjuar për SNE-të në
aktivitetet kërkimore
Total
Nuk jam
informuar në
aktivitetet
kërkimore
Kam dëgjuar
nga
promovim në
aktivitetet
kërkimore
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 32 27 59
% within Tirana_tjera 54.2% 45.8% 100.0%
Universiteti i
Tiranes
Count 10 7 17
% within Tirana_tjera 58.8% 41.2% 100.0%
Total Count 42 34 76
% within Tirana_tjera 55.3% 44.7% 100.0%
Tabela 3.35 Chi-Square Tests
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
244
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .112a 1 .738
Continuity Correctionb .003 1 .954
Likelihood Ratio .113 1 .737
Fisher's Exact Test .788 .479
Linear-by-Linear
Association .111 1 .739
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.61.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.36 Crosstab
Jeni informuar apo keni
dëgjuar për SNE-të
promovim nga shoqatat
profesionale
Total
Nuk kam
dëgjuar nga
promovim
nga shoqatat
profesionale
Kam dëgjuar
nga
promovim
nga shoqatat
profesionale
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 49 10 59
% within Tirana_tjera 83.1% 16.9% 100.0%
Universiteti i
Tiranes
Count 12 5 17
% within Tirana_tjera 70.6% 29.4% 100.0%
Total Count 61 15 76
% within Tirana_tjera 80.3% 19.7% 100.0%
Tabela 3.37 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.294a 1 .255
Continuity Correctionb .627 1 .429
Likelihood Ratio 1.207 1 .272
Fisher's Exact Test .304 .210
Linear-by-Linear
Association 1.277 1 .258
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.38 Crosstab
Jeni informuar apo keni
dëgjuar për SNE-të nga
media (gazeta, lajme, etj)
Total
Nuk kam
dëgjuar në
media
Kam dëgjuar
në media
Tirana_tjer Universitetet e Count 49 10 59
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
245
a tjera % within Tirana_tjera 83.1% 16.9% 100.0%
Universiteti i
Tiranes
Count 15 2 17
% within Tirana_tjera 88.2% 11.8% 100.0%
Total Count 64 12 76
% within Tirana_tjera 84.2% 15.8% 100.0%
Tabela 3.39 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .267a 1 .605
Continuity Correctionb .019 1 .889
Likelihood Ratio .282 1 .595
Fisher's Exact Test 1.000 .465
Linear-by-Linear
Association .263 1 .608
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.40 Crosstab
Jeni informuar apo keni
dëgjuar për SNE-të në
takime akademike (grup
studimi, konferencë)
Total
Nuk jam
informuar në
takime
akademike
Kam dëgjuar
nga
promovim në
takime
akademike
Tirana_tjer
a
Universitetet
e tjera
Count 34 25 59
% within Tirana_tjera 57.6% 42.4% 100.0%
Universiteti i
Tiranes
Count 8 9 17
% within Tirana_tjera 47.1% 52.9% 100.0%
Total Count 42 34 76
% within Tirana_tjera 55.3% 44.7% 100.0%
Tabela 3.41 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .596a 1 .440
Continuity Correctionb .245 1 .620
Likelihood Ratio .593 1 .441
Fisher's Exact Test .581 .309
Linear-by-Linear
Association .588 1 .443
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.61.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
246
Tabela 3.42 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
Është e nevojshme të
konvergojnë globalisht
edukimi kontabël për të
siguruar cilësi të lartë të
kontabilistëve
profesionistë në çdo
vend, rajon dhe në
mbarë botën
Universitetet e tjera 59 38.25 2257.00
Universiteti i Tiranës 17 39.35 669.00
Total 76
Konvergjenca
ndërkombëtare e
edukimit të
kontabilitetit ndihmon
në rritjen e
krahasueshmërisë
globale, e cila mbështet
formimin e një tregu
efikas
Universitetet e tjera 59 38.81 2289.50
Universiteti i Tiranës 17 37.44 636.50
Total 76
Konvergjenca globale e
edukimit kontabël është
një objektiv ideal që
është i pamundur të
arrihet në praktikë
Universitetet e tjera 59 39.87 2352.50
Universiteti i Tiranës 17 33.74 573.50
Total 76
Ekzistojnë sfida të
mëdha të cilat duhet të
kapërcehen për të
arritur konvergjencën
globale të edukimit
kontabël
Universitetet e tjera 59 38.42 2266.50
Universiteti i Tiranës 17 38.79 659.50
Total 76
Tabela 3.43 Test Statisticsa
Është e
nevojshme të
konvergojnë
globalisht
edukimi
kontabël për
të siguruar
cilësi të lartë
të
kontabilistëv
e
profesionistë
në çdo vend,
rajon dhe në
mbarë botën
Konvergjenc
a
ndërkombëta
re e edukimit
të
kontabilitetit
ndihmon në
rritjen e
krahasueshm
ërisë globale,
e cila
mbështet
formimin e
një tregu
efikas
Konvergjenc
a globale e
edukimit
kontabël
është një
objektiv ideal
që është i
pamundur të
arrihet në
praktikë
Ekzistojnë
sfida të
mëdha të
cilat duhet të
kapërcehen
për të arritur
konvergjencë
n globale të
edukimit
kontabël
Mann-Whitney U 487.000 483.500 420.500 496.500
Wilcoxon W 2257.000 636.500 573.500 2266.500
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
247
Z -.206 -.243 -1.044 -.068
Asymp. Sig. (2-
tailed) .837 .808 .297 .946
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Tabela 3.44 Crosstab
A keni dëgjuar për SNE-të
më parë?
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 16 43 59
% within
Tirana_tjera 27.1% 72.9% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 4 13 17
% within
Tirana_tjera 23.5% 76.5% 100.0%
Total
Count 20 56 76
% within
Tirana_tjera 26.3% 73.7% 100.0%
Tabela 3.45 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .088a 1 .767
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .089 1 .765
Fisher's Exact Test 1.000 .518
Linear-by-Linear
Association .087 1 .769
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.47.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.46 Crosstab
A keni parë apo lexuar për
SNE-të më parë?
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 20 39 59
% within
Tirana_tjera 33.9% 66.1% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 5 12 17
% within
Tirana_tjera 29.4% 70.6% 100.0%
Total
Count 25 51 76
% within
Tirana_tjera 32.9% 67.1% 100.0%
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
248
Tabela 3.47 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .120a 1 .729
Continuity Correctionb .003 1 .957
Likelihood Ratio .122 1 .727
Fisher's Exact Test 1.000 .486
Linear-by-Linear
Association .119 1 .730
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 5.59.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.48 Crosstab
A e dini përmbajtjen e
SNE-ve?
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 31 28 59
% within Tirana_tjera 52.5% 47.5% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 8 9 17
% within Tirana_tjera 47.1% 52.9% 100.0%
Total Count 39 37 76
% within Tirana_tjera 51.3% 48.7% 100.0%
Tabela 3.49 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .159a 1 .690
Continuity Correctionb .015 1 .902
Likelihood Ratio .159 1 .690
Fisher's Exact Test .786 .451
Linear-by-Linear
Association .157 1 .692
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 8.28.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.50 Crosstab
A keni njohuri se të gjithë
anëtarët e Federatës
Ndërkombëtare të
Kontabilistëve duhet të
pajtohen me SNE-të?
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 36 23 59
% within Tirana_tjera 61.0% 39.0% 100.0%
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
249
Universiteti i
Tiranës
Count 11 6 17
% within Tirana_tjera 64.7% 35.3% 100.0%
Total Count 47 29 76
% within Tirana_tjera 61.8% 38.2% 100.0%
Tabela 3.51Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .076a 1 .783
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .077 1 .782
Fisher's Exact Test 1.000 .508
Linear-by-Linear
Association .075 1 .784
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.49.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.51 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
SNE-të duhet të
shërbejnë si pikë
referimi në nivel global
për të eliminuar
diferencat e mundshme
në edukimin e kontabël
ndërmjet vendeve
Universitetet e
tjera 59 38.60 2277.50
Universiteti i
Tiranës 17 38.15 648.50
Total 76
Te gjitha vendet duhet
të përmbushin kriteret
minimale të kërkuara
nga SNE-të
Universitetet e
tjera 59 38.96 2298.50
Universiteti i
Tiranës 17 36.91 627.50
Total 76
SNE-të nuk kanë efekt
në edukimin aktual
kontabël në nivelin
universitarë
Universitetet e
tjera 59 38.96 2298.50
Universiteti i
Tiranës 17 36.91 627.50
Total 76
Mungesa e njohurive
për SNE-të në fakultete
është një pengesë për
arritjen e konvergjencës
globale të edukimit
kontabël
Universitetet e
tjera 59 40.63 2397.00
Universiteti i
Tiranës 17 31.12 529.00
Total 76
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
250
Tabela 3.53 Test Statisticsa
SNE-të duhet
të shërbejnë
si pikë
referimi në
nivel global
për të
eliminuar
diferencat e
mundshme
në edukimin
e kontabël
ndërmjet
vendeve
Te gjitha
vendet duhet
të
përmbushin
kriteret
minimale të
kërkuara nga
SNE-të
SNE-të nuk
kanë efekt në
edukimin
aktual
kontabël në
nivelin
universitarë
Mungesa e
njohurive për
SNE-të në
fakultete
është një
pengesë për
arritjen e
konvergjencë
s globale të
edukimit
kontabël
Mann-Whitney U 495.500 474.500 474.500 376.000
Wilcoxon W 648.500 627.500 627.500 529.000
Z -.090 -.360 -.347 -1.656
Asymp. Sig. (2-
tailed) .928 .719 .728 .098
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Tabela 3.54 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
Konvergjenca globale e
edukimit kontabël do të
garantojë gjykime dhe
vendim-marrje me
cilësi të lartë midis
kontabilistëve
profesionistë anembanë
botës gjatë zbatimit të
SNRF-ve
Universitetet e
tjera 59 39.42 2326.00
Universiteti i
Tiranës 17 35.29 600.00
Total 76
Pranimi i detyrueshëm i
SNRF-ve rrit nevojën
për konvergjencë
globale të edukimit të
kontabilitetit
Universitetet e
tjera 59 40.14 2368.00
Universiteti i
Tiranës 17 32.82 558.00
Total 76
Konvergjenca globale e
Standardeve të
Raportimit Financiar
sipas SNRF-ve rrit
nevojën për SNE
Universitetet e
tjera 59 39.78 2347.00
Universiteti i
Tiranës 17 34.06 579.00
Total 76
Pa konvergjencë
globale të edukimit të
kontabël, është e
pamundur të arrihet
Universitetet e
tjera 59 39.75 2345.00
Universiteti i
Tiranës 17 34.18 581.00
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
251
qëllimi i konvergjencës
në praktikën e
raportimit financiar nga
SNRF-të
Total 76
Tabela 3.55 Test Statisticsa
Konvergjenc
a globale e
edukimit
kontabël do
të garantojë
gjykime dhe
vendim-
marrje me
cilësi të lartë
midis
kontabilistëv
e
profesionistë
anembanë
botës gjatë
zbatimit të
SNRF-ve
Pranimi i
detyrueshëm
i SNRF-ve
rrit nevojën
për
konvergjencë
globale të
edukimit të
kontabilitetit
Konvergjenc
a globale e
Standardeve
të Raportimit
Financiar
sipas SNRF-
ve rrit
nevojën për
SNE
Pa
konvergjencë
globale të
edukimit të
kontabël,
është e
pamundur të
arrihet
qëllimi i
konvergjencë
s në
praktikën e
raportimit
financiar nga
SNRF-të
Mann-Whitney U 447.000 405.000 426.000 428.000
Wilcoxon W 600.000 558.000 579.000 581.000
Z -.799 -1.317 -1.005 -.986
Asymp. Sig. (2-
tailed) .424 .188 .315 .324
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Tabela 3.56 Ranks
Tirana_tjera N Mean Rank Sum of Ranks
Dallimet kulturore midis
vendeve janë një
pengesë për të arritur
konvergjencën globale
të edukimit kontabël
Universitetet e tjera 59 39.97 2358.00
Universiteti i
Tiranës 17 33.41 568.00
Total 76
Dallimet në sistemet
arsimore midis vendeve
janë një pengesë për
arritjen e konvergjencës
globale të edukimit
kontabël
Universitetet e tjera 59 38.09 2247.50
Universiteti i
Tiranës 17 39.91 678.50
Total 76
Dallimet gjuhësore
midis vendeve janë një
pengesë për arritjen e
Universitetet e tjera 59 37.42 2207.50
Universiteti i
Tiranës 17 42.26 718.50
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
252
konvergjencës globale të
edukimit kontabël Total 76
Qeveria dhe autoritetet e
ndërlidhura në secilin
vend duhet të ndihmojnë
progresin e
konvergjencës globale të
edukimit kontabël
Universitetet e tjera 59 39.60 2336.50
Universiteti i
Tiranës 17 34.68 589.50
Total 76
Fakulteti i Ekonomisë
dhe Departamenti i
Kontabilitetit të
ndikojnë fuqishëm në
konvergjencën globale
të edukimit kontabël
Universitetet e tjera 59 38.30 2259.50
Universiteti i
Tiranës 17 39.21 666.50
Total 76
Nëse edukimi kontabël
mund të konvergjohet
ose jo, varet nga niveli i
ndërgjegjësimit të kësaj
çështjeje nga secili
fakultet i ekonomisë dhe
departamenti i
kontabilitetit ne veçanti
Universitetet e tjera 59 39.13 2308.50
Universiteti i
Tiranës 17 36.32 617.50
Total 76
Tabela 3.57 Test Statisticsa
Dallimet
kulturore
midis
vendeve
janë një
pengesë
për të
arritur
konvergjen
cën
globale të
edukimit
kontabël
Dallimet
në sistemet
arsimore
midis
vendeve
janë një
pengesë
për arritjen
e
konvergjen
cës globale
të edukimit
kontabël
Dallimet
gjuhësore
midis
vendeve
janë një
pengesë
për arritjen
e
konvergjen
cës globale
të edukimit
kontabël
Qeveria
dhe
autoritetet
e
ndërlidhur
a në secilin
vend duhet
të
ndihmojnë
progresin e
konvergjen
cës globale
të edukimit
kontabël
Fakulteti
Ekonomis
ë dhe
Departam
enti i
Kontabilit
etit të
ndikojnë
fuqishëm
në
konvergje
ncën
globale të
edukimit
kontabël
Nëse
edukimi
kontabël
mund të
konvergjoh
et ose jo,
varet nga
niveli i
ndërgjegjësi
mit të kësaj
çështjeje
nga secili
fakultet i
ekonomisë
dhe
departamen
ti i
kontabiliteti
t në veçanti
Mann-Whitney
U 415.000 477.500 437.500 436.500 489.500 464.500
Wilcoxon W 568.000 2247.500 2207.500 589.500 2259.500 617.500
Z -1.126 -.323 -.821 -.870 -.161 -.493
Asymp. Sig. (2-
tailed) .260 .746 .411 .384 .872 .622
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
253
Tabela 3.58 Crosstab
A kërkohen njohuri
kontabël apo financiare për
tu shpallur fitues në degët e
Financës dhe Kontabilitetit
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 29 30 59
% within
Tirana_tjera 49.2% 50.8% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 12 5 17
% within
Tirana_tjera 70.6% 29.4% 100.0%
Total
Count 41 35 76
% within
Tirana_tjera 53.9% 46.1% 100.0%
Tabela 3.59 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.441a 1 .118
Continuity Correctionb 1.654 1 .198
Likelihood Ratio 2.513 1 .113
Fisher's Exact Test .168 .098
Linear-by-Linear
Association 2.409 1 .121
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.83.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.60 Crosstab
A ekziston ekuilibri
midis nivelit të
njohurive/arsimit të kërkuar
në momentin fillestare, të
hyrjes ne programet e
studim
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 22 37 59
% within
Tirana_tjera 37.3% 62.7% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 8 9 17
% within
Tirana_tjera 47.1% 52.9% 100.0%
Total Count 30 46 76
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
254
% within
Tirana_tjera 39.5% 60.5% 100.0%
Tabela 3.61 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .527a 1 .468
Continuity Correctionb .198 1 .657
Likelihood Ratio .521 1 .470
Fisher's Exact Test .576 .325
Linear-by-Linear
Association .520 1 .471
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.71.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.62: SNE 1 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
Kërkesat e hyrjes në
programet e edukimit
kontabël janë në
përputhje me versionin
më të përshtatshëm të
SNE-ve të publikuara
nga FNK-ja
Universitetet e
tjera 59 39.49 2330.00
Universiteti i
Tiranës 17 35.06 596.00
Total 76
Tabela 3.63 SNE 1 Test Statisticsa
Kërkesat e hyrjes në programet e
edukimit kontabël janë në përputhje
me versionin më të përshtatshëm të
SNE-ve të publikuara nga FNK-ja
Mann-Whitney U 443.000
Wilcoxon W 596.000
Z -.759
Asymp. Sig. (2-tailed) .448
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Tabela 3.64 SNE 1 Crosstab
A kërkohen njohuri
kontabël apo financiare për
tu shpallur fitues në degët e
Financës dhe Kontabilitetit
Total
Jo Po
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
255
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 29 30 59
% within
Tirana_tjera 49.2% 50.8% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 12 5 17
% within
Tirana_tjera 70.6% 29.4% 100.0%
Total
Count 41 35 76
% within
Tirana_tjera 53.9% 46.1% 100.0%
Tabela 3.65 SNE 1 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.441a 1 .118
Continuity Correctionb 1.654 1 .198
Likelihood Ratio 2.513 1 .113
Fisher's Exact Test .168 .098
Linear-by-Linear
Association 2.409 1 .121
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.83.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.66 SNE 1 Crosstab
A ekziston ekuilibri
midis nivelit të
njohurive/arsimit të kërkuar
në momentin fillestare, të
hyrjes ne programet e
studim
Total
Jo Po
Tirana_tjer
a
Universitetet e
tjera
Count 22 37 59
% within
Tirana_tjera 37.3% 62.7% 100.0%
Universiteti i
Tiranës
Count 8 9 17
% within
Tirana_tjera 47.1% 52.9% 100.0%
Total
Count 30 46 76
% within
Tirana_tjera 39.5% 60.5% 100.0%
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
256
Tabela 3.67 SNE 1 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .527a 1 .468
Continuity Correctionb .198 1 .657
Likelihood Ratio .521 1 .470
Fisher's Exact Test .576 .325
Linear-by-Linear
Association .520 1 .471
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.71.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.68 SNE 2 Test Statisticsa
Programi i
studimit në
kontabilitetit
dhe përmbajtja
e tij është në
përputhje me
versionin më të
fundit të SNE-
ve të FNK-së
Programi i
studimit në
auditim dhe
përmbajtja e tij
është në
përputhje me
versionin më të
fundit të SNE-
ve të FNK-së
Mann-Whitney U 484.000 461.000
Wilcoxon W 2254.000 2231.000
Z -.248 -.586
Asymp. Sig. (2-tailed) .804 .558
a. Grouping Variable: Tirana_të tjera
Tabela 3.69 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .292a 1 .589
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .510 1 .475
Fisher's Exact Test 1.000 .776
Linear-by-Linear
Association .288 1 .591
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.22.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.70 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .292a 1 .589
Continuity Correctionb .000 1 1.000
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
257
Likelihood Ratio .510 1 .475
Fisher's Exact Test 1.000 .776
Linear-by-Linear
Association .288 1 .591
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.22.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.71 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .153a 1 .696
Continuity Correctionb .003 1 .957
Likelihood Ratio .158 1 .691
Fisher's Exact Test 1.000 .494
Linear-by-Linear
Association .151 1 .698
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.58.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.72 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.947a 1 .163
Continuity Correctionb .791 1 .374
Likelihood Ratio 3.287 1 .070
Fisher's Exact Test .326 .196
Linear-by-Linear
Association 1.921 1 .166
N of Valid Cases 74
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.38.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.73 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .122a 1 .727
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .130 1 .719
Fisher's Exact Test 1.000 .595
Linear-by-Linear
Association .120 1 .729
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.34.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.74 SNE 2 Chi-Square Tests
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
258
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 4.519a 1 .034
Continuity Correctionb 3.098 1 .078
Likelihood Ratio 7.322 1 .007
Fisher's Exact Test .033 .027
Linear-by-Linear
Association 4.459 1 .035
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.91.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.75 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .017a 1 .897
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .016 1 .898
Fisher's Exact Test 1.000 .645
Linear-by-Linear
Association .017 1 .897
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.89.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.76 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.014a 1 .314
Continuity Correctionb .360 1 .548
Likelihood Ratio 1.182 1 .277
Fisher's Exact Test .441 .290
Linear-by-Linear
Association 1.001 1 .317
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.24.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.77 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .900a 1 .343
Continuity Correctionb .058 1 .809
Likelihood Ratio 1.554 1 .212
Fisher's Exact Test 1.000 .462
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
259
Linear-by-Linear
Association .888 1 .346
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.67.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.78 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .879a 1 .349
Continuity Correctionb .350 1 .554
Likelihood Ratio .962 1 .327
Fisher's Exact Test .498 .287
Linear-by-Linear
Association .867 1 .352
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.79 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 3.427a 1 .064
Continuity Correctionb 2.314 1 .128
Likelihood Ratio 4.223 1 .040
Fisher's Exact Test .098 .056
Linear-by-Linear
Association 3.382 1 .066
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.80.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.80 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .440a 1 .507
Continuity Correctionb .089 1 .766
Likelihood Ratio .472 1 .492
Fisher's Exact Test .720 .400
Linear-by-Linear
Association .435 1 .510
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.91.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
260
Tabela 3.81 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.542a 1 .214
Continuity Correctionb .471 1 .492
Likelihood Ratio 2.632 1 .105
Fisher's Exact Test .581 .271
Linear-by-Linear
Association 1.522 1 .217
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.12.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.82 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.291a 1 .130
Continuity Correctionb 1.342 1 .247
Likelihood Ratio 2.781 1 .095
Fisher's Exact Test .171 .119
Linear-by-Linear
Association 2.261 1 .133
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.13.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.83 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .745a 1 .388
Continuity Correctionb .191 1 .662
Likelihood Ratio .854 1 .355
Fisher's Exact Test .674 .353
Linear-by-Linear
Association .735 1 .391
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.01.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.84 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.217a 1 .270
Continuity Correctionb .237 1 .627
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
261
Likelihood Ratio 2.089 1 .148
Fisher's Exact Test .569 .355
Linear-by-Linear
Association 1.201 1 .273
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.89.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.85 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .060a 1 .806
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .062 1 .804
Fisher's Exact Test 1.000 .555
Linear-by-Linear
Association .060 1 .807
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.86 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .057a 1 .812
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .056 1 .814
Fisher's Exact Test 1.000 .535
Linear-by-Linear
Association .056 1 .813
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.87 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.542a 1 .214
Continuity Correctionb .471 1 .492
Likelihood Ratio 2.632 1 .105
Fisher's Exact Test .581 .271
Linear-by-Linear
Association 1.522 1 .217
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.12.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
262
Tabela 3.88 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.092a 1 .296
Continuity Correctionb .543 1 .461
Likelihood Ratio 1.168 1 .280
Fisher's Exact Test .369 .235
Linear-by-Linear
Association 1.077 1 .299
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.70.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.89 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.749a 1 .186
Continuity Correctionb 1.092 1 .296
Likelihood Ratio 1.803 1 .179
Fisher's Exact Test .268 .148
Linear-by-Linear
Association 1.726 1 .189
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.38.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.90 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.986a 1 .159
Continuity Correctionb 1.268 1 .260
Likelihood Ratio 2.091 1 .148
Fisher's Exact Test .257 .129
Linear-by-Linear
Association 1.960 1 .162
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.49.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.91 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .417a 1 .519
Continuity Correctionb .135 1 .714
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
263
Likelihood Ratio .422 1 .516
Fisher's Exact Test .586 .360
Linear-by-Linear
Association .411 1 .521
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.16.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.92 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .199a 1 .656
Continuity Correctionb .010 1 .920
Likelihood Ratio .193 1 .661
Fisher's Exact Test .732 .445
Linear-by-Linear
Association .196 1 .658
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.93 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .000a 1 .991
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .000 1 .991
Fisher's Exact Test 1.000 .678
Linear-by-Linear
Association .000 1 .991
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.01.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.94 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .000a 1 .986
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .000 1 .986
Fisher's Exact Test 1.000 .631
Linear-by-Linear
Association .000 1 .986
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.03.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
264
Tabela 3.95 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.877a 1 .171
Continuity Correctionb .739 1 .390
Likelihood Ratio 3.184 1 .074
Fisher's Exact Test .328 .206
Linear-by-Linear
Association 1.852 1 .174
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.34.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.96 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .501a 1 .479
Continuity Correctionb .067 1 .795
Likelihood Ratio .564 1 .453
Fisher's Exact Test .675 .425
Linear-by-Linear
Association .495 1 .482
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.79.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.97 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.760a 1 .185
Continuity Correctionb .944 1 .331
Likelihood Ratio 1.619 1 .203
Fisher's Exact Test .284 .165
Linear-by-Linear
Association 1.737 1 .188
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.13.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.98 SNE 2 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .643a 1 .423
Continuity Correctionb .244 1 .621
Likelihood Ratio .621 1 .431
Fisher's Exact Test .539 .304
Linear-by-Linear
Association .635 1 .426
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
265
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.70.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.99 SNE 3 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
Aftësitë kontabël janë
përfituar nga programi
studimit në kontabilitet
Universitetet e
tjera 59 37.39 2206.00
Universiteti i
Tiranës 17 42.35 720.00
Total 76
Aftësitë audituese janë
përfituar nga programet
e studimit në auditim
Universitetet e
tjera 59 36.55 2156.50
Universiteti i
Tiranës 17 45.26 769.50
Total 76
Tabela 3.100 SNE 3 Test Statisticsa
Aftësitë kontabël janë
përfituar nga programi
studimit në
kontabilitet
Aftësitë audituese janë
përfituar nga
programet e studimit
në auditim
Mann-Whitney U 436.000 386.500
Ëilcoxon Ë 2206.000 2156.500
Z -.896 -1.550
Asymp. Sig. (2-tailed) .370 .121
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Tabela 3.101 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .745a 1 .388
Continuity Correctionb .191 1 .662
Likelihood Ratio .854 1 .355
Fisher's Exact Test .674 .353
Linear-by-Linear
Association .735 1 .391
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.01.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
266
Tabela 3.102 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .060a 1 .806
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .062 1 .804
Fisher's Exact Test 1.000 .555
Linear-by-Linear
Association .060 1 .807
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.103 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .267a 1 .605
Continuity Correctionb .019 1 .889
Likelihood Ratio .282 1 .595
Fisher's Exact Test 1.000 .465
Linear-by-Linear
Association .263 1 .608
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.104 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.137a 1 .286
Continuity Correctionb .531 1 .466
Likelihood Ratio 1.256 1 .262
Fisher's Exact Test .500 .240
Linear-by-Linear
Association 1.122 1 .290
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.58.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.105 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .900a 1 .343
Continuity Correctionb .058 1 .809
Likelihood Ratio 1.554 1 .212
Fisher's Exact Test 1.000 .462
Linear-by-Linear
Association .888 1 .346
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
267
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.67.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.106 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 4.519a 1 .034
Continuity Correctionb 3.098 1 .078
Likelihood Ratio 7.322 1 .007
Fisher's Exact Test .033 .027
Linear-by-Linear
Association 4.459 1 .035
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.91.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.107 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.662a 1 .197
Continuity Correctionb 1.016 1 .314
Likelihood Ratio 1.634 1 .201
Fisher's Exact Test .262 .157
Linear-by-Linear
Association 1.641 1 .200
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.71.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.108 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .313a 1 .576
Continuity Correctionb .065 1 .798
Likelihood Ratio .322 1 .570
Fisher's Exact Test .764 .409
Linear-by-Linear
Association .308 1 .579
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.92.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
268
Tabela 3.109 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .849a 1 .357
Continuity Correctionb .370 1 .543
Likelihood Ratio .903 1 .342
Fisher's Exact Test .534 .278
Linear-by-Linear
Association .837 1 .360
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.47.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.110 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .418a 1 .518
Continuity Correctionb .137 1 .711
Likelihood Ratio .417 1 .518
Fisher's Exact Test .587 .355
Linear-by-Linear
Association .413 1 .521
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 7.83.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.111 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 4.519a 1 .034
Continuity Correctionb 3.098 1 .078
Likelihood Ratio 7.322 1 .007
Fisher's Exact Test .033 .027
Linear-by-Linear
Association 4.459 1 .035
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.91.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.112 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.222a 1 .136
Continuity Correctionb 1.029 1 .310
Likelihood Ratio 3.745 1 .053
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
269
Fisher's Exact Test .338 .156
Linear-by-Linear
Association 2.192 1 .139
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.57.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.113 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.137a 1 .286
Continuity Correctionb .531 1 .466
Likelihood Ratio 1.256 1 .262
Fisher's Exact Test .500 .240
Linear-by-Linear
Association 1.122 1 .290
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.58.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.114 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.391a 1 .122
Continuity Correctionb 1.522 1 .217
Likelihood Ratio 2.705 1 .100
Fisher's Exact Test .210 .105
Linear-by-Linear
Association 2.360 1 .125
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.47.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.115 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.542a 1 .214
Continuity Correctionb .471 1 .492
Likelihood Ratio 2.632 1 .105
Fisher's Exact Test .581 .271
Linear-by-Linear
Association 1.522 1 .217
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.12.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
270
Tabela 3.116 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .386a 1 .534
Continuity Correctionb .046 1 .830
Likelihood Ratio .364 1 .546
Fisher's Exact Test .684 .394
Linear-by-Linear
Association .381 1 .537
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.24.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.117 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .267a 1 .605
Continuity Correctionb .019 1 .889
Likelihood Ratio .282 1 .595
Fisher's Exact Test 1.000 .465
Linear-by-Linear
Association .263 1 .608
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.118 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.721a 1 .190
Continuity Correctionb .977 1 .323
Likelihood Ratio 1.928 1 .165
Fisher's Exact Test .331 .162
Linear-by-Linear
Association 1.699 1 .192
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.03.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.119 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .290a 1 .590
Continuity Correctionb .004 1 .950
Likelihood Ratio .318 1 .573
Fisher's Exact Test 1.000 .506
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
271
Linear-by-Linear
Association .286 1 .593
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.57.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.120 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .122a 1 .727
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .130 1 .719
Fisher's Exact Test 1.000 .595
Linear-by-Linear
Association .120 1 .729
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.34.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.121 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .057a 1 .812
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .056 1 .814
Fisher's Exact Test 1.000 .535
Linear-by-Linear
Association .056 1 .813
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.122 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .745a 1 .388
Continuity Correctionb .191 1 .662
Likelihood Ratio .854 1 .355
Fisher's Exact Test .674 .353
Linear-by-Linear
Association .735 1 .391
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.01.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
272
Tabela 3.123 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.137a 1 .286
Continuity Correctionb .531 1 .466
Likelihood Ratio 1.256 1 .262
Fisher's Exact Test .500 .240
Linear-by-Linear
Association 1.122 1 .290
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.58.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.124 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .290a 1 .590
Continuity Correctionb .004 1 .950
Likelihood Ratio .318 1 .573
Fisher's Exact Test 1.000 .506
Linear-by-Linear
Association .286 1 .593
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.57.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.125 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .057a 1 .812
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .056 1 .814
Fisher's Exact Test 1.000 .535
Linear-by-Linear
Association .056 1 .813
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.126 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 3.904a 1 .048
Continuity Correctionb 2.865 1 .091
Likelihood Ratio 4.252 1 .039
Fisher's Exact Test .054 .042
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
273
Linear-by-Linear
Association 3.853 1 .050
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.49.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.127 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 4.269a 1 .039
Continuity Correctionb 3.056 1 .080
Likelihood Ratio 5.285 1 .022
Fisher's Exact Test .055 .032
Linear-by-Linear
Association 4.212 1 .040
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.25.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.128 SNE 3 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .657a 1 .418
Continuity Correctionb .264 1 .607
Likelihood Ratio .683 1 .409
Fisher's Exact Test .558 .310
Linear-by-Linear
Association .648 1 .421
N of Valid Cases 76
a. 0 cells (0.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 5.37.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.129 Sne4.Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .017a 1 .895
Continuity Correctionb .000 1 1.000
Likelihood Ratio .018 1 .894
Fisher's Exact Test 1.000 .690
Linear-by-Linear
Association .017 1 .896
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 1.12.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
274
Tabela 3.130 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .745a 1 .388
Continuity Correctionb .191 1 .662
Likelihood Ratio .854 1 .355
Fisher's Exact Test .674 .353
Linear-by-Linear
Association .735 1 .391
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.01.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.131 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.616a 1 .204
Continuity Correctionb .799 1 .371
Likelihood Ratio 1.930 1 .165
Fisher's Exact Test .279 .189
Linear-by-Linear
Association 1.595 1 .207
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.132 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 2.291a 1 .130
Continuity Correctionb 1.342 1 .247
Likelihood Ratio 2.781 1 .095
Fisher's Exact Test .171 .119
Linear-by-Linear
Association 2.261 1 .133
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.13.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela3.133 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .440a 1 .507
Continuity Correctionb .089 1 .766
Likelihood Ratio .472 1 .492
Fisher's Exact Test .720 .400
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
275
Linear-by-Linear
Association .435 1 .510
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.91.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.134 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 1.014a 1 .314
Continuity Correctionb .360 1 .548
Likelihood Ratio 1.182 1 .277
Fisher's Exact Test .441 .290
Linear-by-Linear
Association 1.001 1 .317
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.24.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.135 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .879a 1 .349
Continuity Correctionb .350 1 .554
Likelihood Ratio .962 1 .327
Fisher's Exact Test .498 .287
Linear-by-Linear
Association .867 1 .352
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 3.36.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.136 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .267a 1 .605
Continuity Correctionb .019 1 .889
Likelihood Ratio .282 1 .595
Fisher's Exact Test 1.000 .465
Linear-by-Linear
Association .263 1 .608
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 2.68.
b. Computed only for a 2x2 table
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
276
Tabela 3.137 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square 3.839a 1 .050
Continuity Correctionb 2.676 1 .102
Likelihood Ratio 4.744 1 .029
Fisher's Exact Test .058 .043
Linear-by-Linear
Association 3.789 1 .052
N of Valid Cases 76
a. 1 cells (25.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 4.03.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.138 SNE 4 Chi-Square Tests
Value df Asymp. Sig.
(2-sided)
Exact Sig. (2-
sided)
Exact Sig.
(1-sided)
Pearson Chi-Square .903a 1 .342
Continuity Correctionb .008 1 .928
Likelihood Ratio .753 1 .386
Fisher's Exact Test .400 .400
Linear-by-Linear
Association .891 1 .345
N of Valid Cases 76
a. 2 cells (50.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is.45.
b. Computed only for a 2x2 table
Tabela 3.139 SNE 4 Ranks
Tirana_tjera N Mean
Rank
Sum of
Ranks
SNE 4 [Vlerat, Etika
dhe Qëndrimet janë
përfshirë në programet
e studimit kontabël.]
Universitetet e
tjera 59 37.30 2200.50
Universiteti i
Tiranës 17 42.68 725.50
Total 76
SNE 4 [Vlerat, Etika
dhe Qëndrimet janë
përfshirë në programet
e studimit ne auditim.]
Universitetet e
tjera 59 36.97 2181.00
Universiteti i
Tiranës 17 43.82 745.00
Total 76
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
277
Tabela 3.140 SNE 4 Test Statisticsa
SNE 4 [Vlerat, Etika
dhe Qëndrimet janë
përfshirë në programet e
studimit kontabël.]
SNE 4 [Vlerat, Etika
dhe Qëndrimet janë
përfshirë në programet e
studimit ne auditim.]
Mann-Whitney U 430.500 411.000
Ëilcoxon Ë 2200.500 2181.000
Z -.995 -1.215
Asymp. Sig. (2-tailed) .320 .224
a. Grouping Variable: Tirana_tjera
Grafiku 5.17: A keni njohuri për paketën e plotë të SNE-ve?
Grafiku 5.18: Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të në aktivitetet kërkimore?
Grafiku 5.19: Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të promovim nga shoqatat
profesionale?
ZHVILLIMI I MODELIT GLOBAL TË EDUKIMIT KONTABËL
Sfidat e Shqipërisë për zbatimin e tij
278
Grafiku 5.20: Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të nga media (gazeta, lajme,
etj)
Grafiku 5.21: Jeni informuar apo keni dëgjuar për SNE-të në takime akademike (grup
studimi, konferencë)
Grafiku 5.22: A keni dëgjuar për SNE-të më parë?
Grafiku 5.23: A keni parë apo lexuar për SNE-të më parë?