Uluslararası kuruluşlar ve uluslararası hukuk kişiliği

1

GİRİŞ

Uluslararası kuruluş, en genel anlamda, iki veya daha fazla devletin aralarında yaptıkları bir antlaşma ile kurdukları ve taraf devletlerden ayrı bir hukuksal kişiliği, kendi kuruluş belgesi ve organları olan bir aktör olarak tanımlanmak-tadır.1 Uluslararası Hukuk Komisyonu (ILC)’nun 2003 yılında yaptığı tanıma

1 Melda Sur, Uluslararası Hukukun Esasları, adlı kitabında, 3. Bası, (İstanbul: Beta, 2008), s. 145-146 bu tanımın “Sir Geral Fitzmaurice’in 1956 yılında Uluslararası Hukuk Komisyonuna önermiş olduğu ve daha sonra 14 Mart 1975 tarihli Uluslararası Örgütlerle İlişkilerde Devletlerin Temsili konulu Viyana Sözleşmesinin 1. maddesinde geçtiğini” söylemekteyse de, anılan Sözleşmenin 1. ve diğer maddelerinde böyle bir tanıma rastlanmamıştır.

Uluslararası Hukuk ve PolitikaCilt 8, Sayı: 30, ss.1-23, 2012©

Uluslararası Kuruluşlar ve Uluslararası Hukuk Kişiliği

Kemal BAŞLAR*

Özet

Uluslararası kuruluşları tanımlarken kullanılan ölçütlerden birisi u-luslararası hukuksal kişiliğe sahip olma öğesidir. Bu çalışmada, ulus-lararası hukuk kişiliğinin kaç farklı şekilde kazanıldığı, uluslararası hukuk kişisi olarak kabul edildiği halde hükümet dışı kuruluş olarak kurulan veya geleneksel modele uygun olarak kurulduğu halde hukuk-sal kişiliğe sahip olmayan kuruluşlara örnek verilecektir. Diğer bir de-yişle, devletlerarası bir antlaşma ile kurulduğu halde hukuksal kişilik sahibi olmayan kuruluşlar bulunduğu gibi, antlaşma temelli kurul-madığı halde uluslararası hukuk kişisi olarak kabul edilen aktörler de bulunmaktadır. Bu makale uluslararası kuruluşların kaç farklı şekilde kişilik kazanabileceğini ve kendine özgü kimlikleriyle de facto olarak uluslararası hukuk kişisi olarak kabul edilen sui generis aktörlere işaret ederek geleneksel uluslararası kuruluş tanımının yeniden sorgulanması gerektiğine vurgu yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Hukuk Kişiliğinin Kazanılması, Hükümetlerara-sı Teşkilat Benzeri Yapılar, Milletlerarası Hukuk Kişiliği, Uluslararası Hukukun Süjeleri, Sui Generis Örgütler.

* Prof. Dr. Polis Akademisi

K. Başlar

2

göre, “uluslararası kuruluş” terimi, bir antlaşma veya uluslararası hukuka ta-bi bir belge ile kurulan ve kendine has hukuksal kişiliği bulunan kuruluşlara işaret etmektedir.2 Uluslararası Hukuk Komisyonu, ayrıca devletler dışındaki varlıkların (entity) da bu kuruluşlara üye olabileceğini kabul etmiştir. Bununla birlikte, Uluslararası Dernekler Birliğinin yayımladığı Uluslararası Kuruluşlar Yıllığında adları yeralan 5000 uluslararası kuruluşun çeşitliliği dikkate alın-dığında, gerek kurucu aktörler, gerek kuruluş şekli, gerekse hukuksal kişiliği veya organları açısından genelleştirilebilecek bir uluslararası kuruluş tanımı olmadığı görülecektir.3 Özellikle, küreselleşmenin etkisiyle ortaya çıkan farklı yönetişim modelleri üzerine kurulu atipik uluslararası-kuruluş benzeri yapı-lar, geleneksel tanımı yeniden gözden geçirmeyi gerektirmektedir. Diğer bir deyişle, geçmişte Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC) gibi geleneksel şablo-na oturmayan yapılar istisna olarak kabul edilirken, bugün bu tür istinalar ka-ideyi bozacak kadar fazlalaşmıştır. Bu yüzden olsa gerek, Klabbers, Internati-onal Institutional Law adlı kitabında uluslararası kuruluşun4 ne olduğu soru-sunu sorduktan sonra, kısaca cevabını bilmediğini itiraf ederek incelemesine başlamıştır.5 Klabbers, “gördüğümüzde onu tanırız; ancak kapsamlı bir şekilde tanımlamamız imkânsızdır” diyerek konunun ne kadar girift olduğuna işaret etmektedir. Gerçekten de, Birleşmiş Milletler (BM), UNESCO veya Avrupa Konseyi gibi çok bilinen uluslararası kuruluş modellerinden uzaklaşıp, daha küçük veya daha az bilinen uluslararası kuruluşlara baktığımızda, yeknesak bir tanım vermenin mümkün olmadığı görülecektir.

Bu makale bu bağlamda uluslararası hukuk kişiliğinin tanımın olmazsa olmaz bir öğesi olmadığına, “hükümetlerarası kuruluş” olarak nitelendirilen

Sözleşmenin özgün metni için bkz.: http://untreaty.un.org/ilc/texts/ instruments/ english/conventions/5_1_1975.pdf> Erişim Tarihi: 4 Ekim 2011. (Aksi belirtilmedikçe bu makalede geçen internet atıflarının erişim tarihleri Ekim 2011 olarak esas alınmalıdır). Geleneksel tanımın geçtiği ve sık atıf alan bir kaynak için bkz.: Michael Akehurst, A Modern Introduction to International Law, 6. baskı. (Londra: Unwin Hayman, 1988), s. 70.

2 International Law Commission, ‘Report of the International Law Commission, Fifty-fifth Session’ [5 May–6 July and 7 July– 8 August 2003] GAOR 58th Session, Supp 10, s. 38.

3 Bkz.: Union of International Associations, Yearbook of International Organisations (2011-2012), http://www.uia.be/ybvol1.

4 “Uluslararası kuruluş” kavramı, hükümetlerarası kuruluş (intergovernmental organisation- IGO) ve hükümetdışı kuruluş (non-governmental organisation- NGO) kavramlarına işaret etmektedir. Bununla birlikte, gerek uluslararası hukuk, gerekse uluslararası kuruluş kavramları yalın olarak ele alındığında “hükümetlerarası/milletlerarası örgütler” anlamında kullanılmaktadır.

5 Jan Klabbers, An Introduction to International Institutional Law, (Cambridge: Cambridge University Press, 2003), s. 7.


3

farklı modellerin uluslararası hukuk kişiliği kazanma yollarına ve hukuksal ki-şiliği olup da geleneksel tanıma uymayan farklı yapıları kısaca tanıtmak ama-cıyla kaleme alınmıştır.

ULUSLARARASI HUKUK KİŞİLİĞİNİN KAZANILMA ŞEKİLLERİ

Bir uluslararası kuruluşun kişilik6 sahibi olabildiği dört farklı durum bulun-maktadır.

Antlaşmadan Kaynaklanan Kişilik

Bunlardan birincisi, uluslararası kuruluşun iki veya daha fazla devlet tarafın-dan bir antlaşma ile kurulmuş olması ve kuruluş belgesinde kişiliğin açıkça (de jure) zikredilmesidir. Örneğin, bir yargı organı olmasına rağmen uluslara-rası kuruluş olarak tasarlanan Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), – Ulus-lararası Adalet Divanı’ndan veya diğer ceza mahkemelerinden7 farklı olarak – özel bir antlaşma (1998 tarihli Roma Statüsü) ile – kurulmuş olup, Statü’nün 4.maddesi açık bir şekilde Mahkeme’ye uluslararası hukuk kişiliğini ve devlet-lerle antlaşma imzalama yetkisini vermiştir.Böylece, herhangi bir uluslararası kuruluşun veya devletin müdahale edemeyeceği otonom bir kişilik kazanan UCM, kendi başına antlaşma akdetme, diplomatik ilişkiler kurma ve dokunul-mazlık ve ayrıcalıklara sahip olma gibi hak ve yetkilere sahiptir. Aynı durum, 1899 yılında Lahey Barış Konferansı’nda kaleme alınan Uluslararası Uyuşmaz-lıkların Barışçıl Çözümü Sözleşmesi’yle kurulmuş bağımsız bir uluslararası kuruluş olan Sürekli Hakem Mahkemesi (Permanent Court of Arbitration) için de geçerlidir.

Antlaşma ile hukuksal kişilik kazanmanın ikinci örneği, Fransız Milletler Cemiyeti’dir (La Francophonie). İlk olarak, 1970 yılında kurulduğunda (İngi-liz) Milletler Topluluğu gibi geniş katılımlı ancak antlaşma temeli olmayan ve bundan dolayı hukuksal kişilik verilmemiş gevşek yapılı bir kuruluş niteliğin-

6 Uluslararası hukukta kişilik sahibi bir uluslararası kuruluş, uluslararası hukuktan kaynaklanan yükümlülükleri üstlenir, uluslararası yargı organları önünde dava hakkına sahiptir, uluslararası hukukun diğer kişileri ile antlaşmalar akdedebilir ve diplomatik ilişkiler kurabilir, devletlerin yargı mercileri önünde yargısal dokunulmazlığı vardır, tasarrufları diğer devletlerde tanınır. C. F. Amerasinghe, Principles of the Institutional Law of International Organizations, (Cambridge: Cambridge University Press, 2005), s. 100.

7 Uluslararası Adalet Divanı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi gibi uluslararası kuruluşlar bünyesinde faaliyet gösteren mahkemeler veya BM Güvenlik Konseyi Kararları ile kurulmuş olan Eski Yugoslavya Ceza Mahkemesi (ICTFY) ve Ruanda Ceza Mahkemesi (ICTR) veya melez Sierra Leone Ceza Mahkemesi (ICTSR) gibi.

K. Başlar

4

deydi. Ancak, 2005 yılında kabul edilen antlaşma (Charter of Francophony) ile ismi değiştirilerek Uluslararası Frankofon Teşkilatı (International Organisati-on of La Francophonie (IOF)) olarak adlandırılmıştır.8 Şartın 9/2. maddesine göre, IOF uluslararası bir kuruluş olup hukuksal kişiliğe sahiptir.9 Bunun so-nucu olarak, 2011 yılına kadar uluslararası ve bölgesel kuruluşlarla 33 işbirliği antlaşması akdetmiştir.

Antlaşmadan kaynaklanan kişiliğin zorunlu olduğunu gösteren bir örnek AGİT’tir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK), 1975 yılında Hel-sinki Nihai Senedi’ne imza atan 35 devlet tarafından kurulmuştur. Nihai Senet bir esnek hukuk belgesi olduğu, diğer bir deyişle antlaşma olmadığı için, AGİK antlaşma ile kurulmuş uluslararası bir kuruluş değildi. Kurumsallaşma süreci-nin bir parçası olarak 1994 yılında Budapeşte’de toplanan devlet ve hükümet başkanları zirvesinde adı “konferans”tan “teşkilat”a (organisation) dönüştü-rülmüş olsa da, AGİT’in kuruluşu uluslararası bir antlaşmaya dayanmadığı için hukuksal kişiliği olan bir uluslararası kuruluş değildir. Ancak bu durum AGİT’in üye devletlerle olan ilişkilerinde olduğu kadar, çalışanlarına karşı so-rumluluğu ve AGİT operasyonlarında da karşımıza çıkmaktadır. AGİT’e hu-kuksal kişilik kazandırma konusunda değişik çabalar olmuşsa da bunlar bugü-ne kadar meyve vermemiştir. Kişiliğin olmamasından kaynaklanan sıkıntılar AGİT’in operasyonel etkinliğini olumsuz etkilemektedir. AGİT tarafından oluşturulan gayriresmi bir grup tarafından 2007 yılında AGİT’in Uluslararası Hukuk Kişiliği, Hukuksal Ehliyeti ve Ayrıcalık ve Dokunulmazlıkları Taslak Sözleşmesi hazırlanmışsa da, henüz imzaya açılma aşamasına gelmemiştir.10

Güneydoğu Asya Devletleri Birliği (ASEAN) da 1967 yılında bir deklaras-yonla (bildirge/beyanname) kurulduğunda kendisine hukuksal kişilik verilme-mişti. Kırk yıldan fazla bir süre kararların oydaşma (consensus) usulü ile alın-dığı bu kuruluş, üye devletlerden ayrı bir kimlik kazanamamıştı. Bazı yazarlar bu dönemde Birlik’in en azından göreceli ve sübjektif bir hukuk kişiliği oldu-ğunu savunmuşlardı.11 ASEAN, hukuksal (de jure) olarak kişiliğini 15 Aralık

8 http://www.francophonie.org/English.html9 http://www.francophonie.org/IMG/pdf/charte_francophonie.pdf10 http://summit2010.osce.org/en/in_focus/node/255: AGİT’in kişiliği ile ilgili olarak bkz.:

Sonya Brander, ‘Making a Credible Case for a Legal Personality for the OSCE’, OSCE Magazine, Sayı: Mart-Nisan, 2009, s. 18-22.

11 Zikreden Lin, dn. 25: ASEAN’ın hukuksal kişiliğine daha detaylı olarak aşağıdaki çalışmada değinilmiştir. Chun Hung Lin, ‘ASEAN Charter: Deeper Regional Integration under International Law?’, Chinese Journal of International Law, Cilt: 9, Sayı: 4, 2010, s. 821-837.


5

2008’de yürürlüğe giren 2007 ASEAN Şartının 3. maddesi ile kazanmıştır.12

Örtülü (Zımni) Kişilik

Kimi uluslararası kuruluşlar, antlaşma ile kurulmasına rağmen, kurucu belge-lerinde ya da antlaşmada açık bir şekilde hukuksal kişilikten bahsedilmemek-tedir. Ne var ki, bu tür kuruluşların uygulama ve yargı kararlarında kişilik sahi-bi olduğu (de facto) kabul edilmektedir. Bunun tipik örneği BM’dir. BM Şartın-da açık bir şekilde uluslararası hukuk kişiliğinden söz edilmese de, Uluslarara-sı Adalet Divanı’nın 1949 tarihinde verdiği bir danışma görüşünde,13 BM’nin fonksiyonel anlamda uluslararası hukuk kişiliği olduğuna karar verilmiştir. Bu örnek, antlaşmadan kaynaklanan kişiliğin ayrıca belirtilmesinin (antlaşmada özel bir hükmün varlığının) tek yöntem olmadığını göstermektedir.14

Birleşmiş Milletlere bağlı yardımcı organların -Dünya Gıda Programı (WFP), BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNCHR), Birleşmiş Milletler Kal-kınma Programı (UNDP), UNICEF, BM Çevre Programı (UNEP), UNCTAD, Birleşmiş Milletler Üniversitesi (UNU) gibi- kendi başlarına bağımsız ulus-lararası hukuk kişilikleri bulunmamaktadır.15 Bunlar BM’nin hukuksal kişili-ği altında temsil edilmektedirler. Ancak, BM ilk kurulduğunda bu yaklaşım hakim olmamıştır. Örneğin, Gaza Mahkemesi, 1957 yılında verdiği kararda,

Başlık II.b, <doi:10.1093/chinesejil/jmq025>.12 http://www.asean.org/21829.htm.13 Reparation For Injuries Suffered in the Service of the United Nations, Advisory Opinion,

[1949], I.C.J. Rep. at 174 and 179, (http://www.icj-cij.org/docket/files/4/1835.pdf). 14 Uluslararası Adalet Divanı’nın kararından önce uluslararası kuruluşların devletlerden ayrı

hukuksal kişilikleri olduğu anlayışı hakim değildi. Örneğin, İtalyan Yargıtayı 1930 yılında Uluslararası Tarım Enstitüsü’nün hukuksal statüsünü tartıştığı kararında Enstitünün, egemenlik icra ettiği bir toprağı ve nüfusu olmadığı için uluslararası hukukun bir kişisi olmadığını; devlet niteliği sergilemediğini devletlerin yerel yargı sistemlerine tabi olduğunu söyledikten sonra İtalyan mahkemelerinin Enstitü ile ilgili bir uyuşmazlığa bakma hakkı olduğunu söylemiştir. Seksen yıl sonra, ilk bakışta bir kuruluşun adının enstitü olmasının uluslararası hukuk kişiliği olmadığı konusunda bir kanı uyandırabileceği söylense de, bu tür uluslararası kuruluşların kurucu belgelerinde uluslararası hukuk kişiliğine sahip olduklarına ilişkin hükümler varsa, kendilerine uluslararası hukuk kişiliği verilmesi gerektiği anlayışı hakim olmuştur. Bkz.: The International Institute of Agriculture (5 ILR 414) Italy, Court of Appeal of Rome. Court of Cassation, 1 Şubat 1930.

15 Bununla birlikte, UNICEF Amerikan mahkemelerinde uluslararası bir kuruluş olarak kabul edilmektedir. Bkz.: s. 288(a) (Bkz.: Boimah v. United Nations General Assembly, 664 F.Supp. 69, 70–71 [E.D.N.Y. 1987]; International Refugee Organization v. Republic S.S. Corp., 189 F.2d 858 [4th Cir. 1951]; Shamsee v. Shamsee, 74 A.D.2d 357 [2d Dept. 1980] [United Nations Joint Staff Pension Fund entitled to § 288a immunities], aff’d 53 N.Y.2d 739, cert. denied 454 U.S. 893 [1981]).

K. Başlar

6

Birleşmiş Milletler tarafından 1949 yılında bir Genel Kurul kararıyla kurulan16 ve görev süresi sürekli uzatılan Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistin-li Mültecilere Yardım ve Çalışma Ajansı’nı (The United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East-UNRWA) BM’nin bir organı olarak kabul etmediğinden yargı dokunulmazlığının olmadığına hük-metmiş ve açılan davayı aleyhine sonuçlandırmıştır.17 Günümüzde, BM’nin alt organlarının hukuksal kişiliği sorunu büyük ölçüde çözülmüştür. Örneğin, Bisson v United Nations and ors davasında New York Bölge Mahkemesi, di-ğerleri arasında, Dünya Gıda Programı’nın BM’den ayrı bir hukuksal kişiliğe sahip olmadığını ve BM’nin dokunulmazlık ve ayrıcalıkları nedeniyle Ameri-kan mahkemelerinde davalı olarak yargılanamayacağına hükmetmiştir.18 Aynı şekilde, 2004 yılında bir UNICEF çalışanının açtığı davada (Hunter v United Nations and ors),19 New York Yüksek Mahkemesi UNICEF’in BM’ye bağlı bir uluslararası kuruluş olarak nitelendirdikten sonra, iş hukuku davalarında da yargı bağışıklığı olduğuna karar vermiştir.20

Kimi zaman bir kuruluşun BM’nin bir parçası olup olmadığı ve bundan dolayı ayrı bir hukuksal kişiliğe sahip olup olmadığı detaylı inceleme gerek-tirebilir. Örneğin, UNIDROIT (The International Institute for the Unification of Private Law)’ in başında yer alan “UN”, BM’nin bir organı olduğu imajını verse de, aslında bağımsız bir uluslararası kuruluş olup, 1926 yılında Milletler Cemiyeti’nin yardımcı bir organı olarak kurulmuştur. Milletler Cemiyeti’nin etkinliğini kaybetmesinin ardından çok taraflı bir statü ile 1940 yılında ye-niden kurulmuştur.21 Benzer şekilde, BM sistemine entegre olmuş ve onunla birlikte çalışan 16 bağımsız ihtisas kuruluşunun da BM’den ayrı kendine özgü

16 General Assembly Resolution 302 (IV) of 8 December 1949.17 Court in Gaza, 17 August 1957. (Zikreden: August Reinisch, International Organizations

before National Courts (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s. 170): Ancak, sonraki yıllarda Mısır mahkemelerinin verdikleri kararlarda UNRWA’nın yargı bağışıklığı tanınmış ve çalışanların açtıkları davalar BM İdari Mahkemesi’nde çözülmüştür. Giurgis v. UNRWA (Labour Court Cairo, 31 December 1961), Hilpern v. UNRWA (Yearbook of the International Law Commission (1967), vol. II, 224 at 233.), Radicopoulos v. UNRWA (Egyptian Court, 1952) id.

18 United States, District Court, Southern District of New York (International Law in Domestic Courts Database, ILDC 889 (US 2008)).

19 Hunter v United Nations and ors, Judicial Review of Administrative Order, 800 NYS 2d 347 (NY Sup Ct 2004); ILDC 693 (US 2004).

20 BM’nin diğer yardımcı organlarının yargı bağışıklığına ilişkin örnekler için bkz.: Reinisch, International Organizations …, s. 173.

21 http://www.unidroit.org/dynasite.cfm?dsmid=103284


7

uluslararası hukuk kişiliği bulunmaktadır. Bunlar; Uluslararası Çalışma Teş-kiları (ILO), Dünya Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO), UNESCO, Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), Uluslararası Denizcilik Teşkilatı (IMO), Uluslararası Tele-komünikasyon Birliği (ITU), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Meteoroloji Teşkilatı (WMO), Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO), Uluslararası Tarım Kalkınma Teşkilatı (IFAD), BM Sınai Kalkınma Teşkilatı (UNIDO), Dünya Tu-rizm Teşkilatı (UNWTO) ve Dünya Bankası (WB)’dır.22

Avrupa Topluluğu’nun varlığını devam ettirdiği dönemde, Maastrict Antlaşması’yla ayrı bir yapı olarak kurulan Avrupa Birliği (AB)’nin de hu-kuksal kişiliği 1993-2010 yılları arasında yoğun tartışma konusu olmuştu.23 Genel eğilim Maastricht Antlaşması’nda AB’ye açıkça hukuksal kişilik veril-memesi nedeniyle AB’nin Lizbon Antlaşması’nın 1 Aralık 2009’da yürürlüğe girmesine kadar kişilik sahibi olmadığı yönündeydi.24 Oysa, Raluca, AB’nin de antlaşma yapma yetkisinden hareketle 1993-2004 yılları arasında ise zımnen, 2004-2010 yılları arası fiili olarak (de facto) olarak kişilik sahibi olduğunu ileri sürmüştür.25 Klabers, AB’nin antlaşma akdetme ve hukuksal olarak bağlayıcı açıklamalar yapma yetkisinin hukuksal kişilik olmaksızın açıklanamayacağını söylemektedir.26

22 Ancak, Dünya Bankası tek başına bir uluslararası kuruluş olmaktan çok beş parçadan oluşan bir üst yapıdır. Uluslararası kişilik sahibi olan birimleri Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA), Uluslararası Mali İşbirliği (IFC), Çoktaraflı Yatırımlar Garanti Ajansı (MIGA) ve Uluslararası Yatırım Antlaşmazlıkları Çözüm Merkezi’dir (ICSID).

23 Klabbers, An Introduction to …, 58, dn. 58.: Philippe de Schoutheete and Sami Andoura, ‘The Legal Personality of the European Union’, Studia Diplomatica, Cilt: LX, Sayı:1, 2007, (Working Paper: European Affairs Program), < aei.pitt.edu/9083/1/Legal.Personality.EU-PDS-SA.pdf > (Erişim Tarihi: 9.6.2010).

24 Lizbon Antlaşması’yla değiştirilen Avrupa Birliği Antlaşması’nın 47. maddesi açık bir şekilde AB’nin hukuksal kişiliği olduğunu söylemektedir.

25 David Raluca, ‘The European Union and its Legal Personality (1993-2010)’ (25 January 2010). [Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1566492], s. 3, 11-12. İddiasını desteklemek için Klabbers’e atıfta bulunmaktadır. Jan Klabbers, ‘Presumptive Personality: The European Union in International Law’, içinde M. Koskenniemi (ed.), International Law Aspects of the European Union (Lahey Kluwer Law International, 1998), s. 231–253. Oysa, genel yaklaşım, Avrupa Birliği’nin Maastricht Antlaşması’yla kurulan siyasi bir süreç olduğu, bu nedenle hukuksal kişiliği bulunmadığı yönündedir. AB, Lizbon Antlaşması’nın yürürlüğe girmesinden sonra uluslararası de jure olarak uluslararası hukuk kişisi olmuş (md. 7) ve ardından Avrupa Topluluğu’nun hukuksal kişiliği sona ermiştir.

26 Klabbers, An Introduction to …, s. 58

K. Başlar

8

Bir diğer zımni kişilik örneği de OPEC’tir. 10-14 Eylül 1960 tarihleri ara-sında Bağdat’ta toplanan bir konferansta 5 devlet tarafından alınan bir karar (resolution) ile kurulmuş, kurucu antlaşması (OPEC Statüsü) ise ertesi yıl Caracas’ta (Venezuela) toplanan bir konferansta alınan bir karar ile kabul edil-miştir (Resolution II.6). OPEC Statüsü’nde hukuksal kişiliğe bir atıf yapılma-mıştır. Ancak 1975 yılında bir OPEC Cezayir Konferansı’nda kurulan OPEC Fonu (OPEC Fund for International Development), 1980 yılında açık bir şekil-de hukuksal kişilik kazanmıştır.27

Merkez Antlaşmaları ile Verilen Kişilik

Uluslararası hukukta karşılaşılan üçüncü tür hukuk kişiliği, devletlerarası bir antlaşmadan kaynaklanmayan, daha ziyade ev sahibi devlet ile yapılan bir merkez antlaşması (headquarters agreement) sonucu, ev sahibi devletin tek taraflı olarak uluslararası kuruluşun hukuksal kişiliğini kabul etmesi ve bu antlaşmanın objektif hukuksal statü ortaya koyan bir antlaşma olarak kabul edilmesiyle veya nezaket kuralı gereği,28 antlaşmaya taraf olmayan üçüncü devletler tarafından hukuksal kişiliğin gözetilmesidir. Bu tür örneklerin en sık yaşandığı iki ülke İtalya ve İsviçre’dir.

Örneğin, 11 Şubat 1929’da İtalya ve Papalık arasında imzalanan Latran Antlaşması’nın 2.ve 29(a). maddelerinde İtalya uluslararası ilişkilerde ve İtal-yan hukukunda Papalık’ın egemen bir otorite olduğunu ve hukuksal kişiliğini tanımıştır. Aynı şekilde, merkezi Roma’da bulunan “Kudüs, Rodos ve Malta-lı Aziz John’un Askeri Egemen Düzeni” (The Sovereign Military Order of St John of Jerusalem, of Rhodes and of Malta) bir uluslararası hukuk kişisi olup, Egemen Düzen ile İtalya arasındaki ilişkiler 11 Ocak 1969 tarihli bir belge ile belirlenmiştir.29 Egemen Düzen buradan aldığı yetkiyle 27 Haziran 1969 tari-hinde bir anayasa kabul ederek, 3. maddesinde bir uluslararası hukuk kişisi ol-duğunu, 4. maddesinde de hukuksal kişiliğinin Papalık tarafından tanındığını dünyaya duyurmuştur.30

27 The Agreement Establishing the OPEC Fund for International Development, Madde 1.01, http://www.ofid.org/publications/PDF/AE-engl_Fund.pdf. Shihat, OPEC’in kurduğu OPEC Fonu’nun hukuksal kişiliğinin bulunmadığını söylese de, bu ilk döneme ilişkin olarak anlaşılmalıdır. Bkz.: Ibrahim F. I. Shihat et al., The OPEC Fund for International Development: The Formative Years, (New York: Croom Helm, 1983), s. 31.

28 Nezaket kuralı gereği diğer devletlerin mahkemeleri hukuksal kişiliği sorgulamamaktadılar. Klabers, An Introduction to …, s. 49.

29 Guy Stair, Sainty, ‘The Sovereign Military Hospitaller Order of Malta: The Order of Malta, Sovereignty, and International Law’, <http://www.chivalricorders.org/ orders/ smom/ maltasov.htm>.

30 Constitutional Charter of the Sovereign Military Hospitaller Order of St. John of Jerusalem of


9

İtalyan Yargıtayı’nın 25 Kasım 1985 tarihinde verdiği kararda İtalyan-La-tin Amerikan Enstitüsü’nün uluslararası hukuk kişiliği sorgulanmış ve Yüksek Mahkeme, İtalya ve Latin Amerikan Devletleri arasında 1966 yılında yapılan sözleşmenin 2. maddesinde Enstitü’ye uluslararası hukuk kişiliği verildiği ve bu sözleşmenin İtalyan hukuk düzeninin bir parçası olduğu ve bundan dola-yı yargı bağışıklığı olduğu; 1969 yılında Enstitü ile İtalya arasında imzalanan Merkez Antlaşması’nda yer alan dokunulmazlık ve ayrıcalıkların, Antlaşma-nın onaylanmamış olması nedeniyle geçersiz kabul edilemeyeceğine karar vermiştir.31

Bir hükümet dışı kuruluşun bir merkez antlaşması ile kişilik kazandığına ilişkin en tipik örneği Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü’dür (Internatio-nal Rice Research Institute (IRRI)). Ford ve Rockefeller Vakfı ile Filipinler Hü-kümeti arasında 1959 yılında imzalanan mutabakat zaptı ile bir sivil toplum kuruluşu olarak kurulan bu Enstitü, otonom, hayırsever amaçlı, vergiden muaf, borsada işlem gören hissesi olmayan bir kuruluş olarak yıllarca faaliyet göster-dikten sonar hukuki kişilik özelliği göstermiştir. Filipinler Yüksek Mahkemesi 1990 yılında verdiği bir kararda IRRI’nin 1979 yılında bir cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile dokunulmazlık ve ayrıcalıklara sahip olduğu ve bundan dolayı Filipin mahkemelerinde yargılanamayacağına karar vermiştir.32 Enstitü, gös-termiş olduğu başarılar nedeniyle Manila’da 19 Mayıs 1995’de çok taraflı bir antlaşma ile uluslararası hukuk kişiliği kazanmıştır.33 Sözkonusu Antlaşma-nın 1. maddesi Enstitünün uluslararası hukuk kişiliğini ortaya koymaktadır. Antlaşma’nın 3(1). maddesine göre, Enstitü otomatik olarak dokunulmazlık ve ayrıcalıklardan yararlanmayacaktır. Ancak taraf devletler isterlerse antlaşmayı dokunulmazlık ve ayrıcalıklar konusunda yasal bir zemin olarak kabul edebi-

Rhodes and of Malta (27 June 1961) (değişiklik: 28-30 April 1997) <http://www.orderofmalta.int/wp-content /uploads/ 2010/06/order-of-malta-constitution.pdf>.

31 Cristiani v. Italian Latin-American Institute, 87 ILR 20: Italy, Court of Cassation (Plenary Session) 25 Kasım 1985.

32 Kapisanan Ng Manggagawa AT Tac Sa IRRI (International Rice Research Institute) v. Secretary of Labor and Employment, Philippine Supreme Court, 28 September 1990, GR No. 89331, 1991, Asian Yearbook of International Law, Cilt:1, 1996, 171: Bu davadan aşağıdaki kararda bahsedilmektedir: International Catholic Migration Commission v. Pura Calleja, Philippine Supreme Court, 28 September 1990, GR No. 85750, (1991) Asian Yearbook of International Law, Cilt:1, 1996, Sayı: 170; 102 ILR s. 149–62.

33 Agreement Recognizing the International Legal Personality of the International Rice Research Institute (IRRI), Australian Treaty Series, www.austlii.edu.au/ au/other/ dfat/nia/ 1996/35.html. Enstitü’nün Anayasasına da bu adresten ulaşılabilir. Antlaşma’nın özet açıklaması için bkz.:<http://www.austlii.edu.au/au/ other/ dfat/nia/ 1996/35.html>.

K. Başlar

10

lirler.34 Antlaşma’nın 3(3). maddesine göre, kurucu antlaşma Enstitüye verilen hak, yükümlülük ve imtiyazları etkilememektedir. Taraf devletler verdikleri hak ve ayrıcalıkları istedikleri takdirde geri alabilmekte veya değiştirebilmek-tedirler. Antlaşma’nın 3(4). maddesine göre, uluslararası hukuk kişiliği kabul edilmiş olan Enstitü diğer devletlerle antlaşmalar akdetme yetkisine sahiptir. Özellikle merkezinin bulunduğu Filipinler Hükümeti ile antlaşma imzalaya-bilmektedir.

Bir ev sahibi devletin merkez antlaşması yapması veya tek taraflı bir işlemi ile uluslararası kuruluşa kişilik vermesinin bir başka örneği de, Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi (ITLOS)’nin, 1982 Deniz Hukuku Sözleşmesi VI no’lu Eki ile kurulmasıdır. 6 no’lu ekte (Annex VI) uluslararası hukuk kişiliğin-den söz edilmemekte ise de,35 ITLOS’un kuruluşundan kısa bir süre sonra de facto hukuksal kişilik kazandığı gözlenmektedir. ITLOS, BM nezdinde 1996 yılında gözlemcilik statüsü elde etmiş, BM ile 1997 yılında işbirliği antlaşması imzalamıştır. ITLOS, 2004 yılı sonunda Almanya ile bir merkez antlaşması im-zalamıştır.36 Antlaşma’nın 2. maddesi, ITLOS’a ulusal hukuk düzeyinde kişilik tanımış, dokunulmazlık ve ayrıcalıklar vermiştir. Merkez Antlaşması’nın 2007 yılında yürürlüğe girmesi ile ITLOS de jure uluslararası hukuk kişisi olmuştur.

Almanya’nın evsahipliği yaptığı bir başka uluslararası kuruluş Kyoto Proto-kolü çerçevesinde 2008 yılında toplanan taraf devletlerce kurulan Uyum Fonu Kuruludur (Adaptation Fund Board). Almanya kurula hukuksal kişilik verme-yi ve evsahipliği yapmayı teklif etmiş ve bu teklif kurul tarafından kabul edil-miştir.37 Alman Parlamentosu, 1 Şubat 2011 tarihinde kurula hukuksal kişilik tanımayı bir kanunla kabul etmiş ancak bu kanun henüz cumhurbaşkanınca onaylanmamıştır.38 Bu nedenle, hukuksal kişiliğinin sonuçları Almanya’da net olarak belirli değildir. Kurulun Almanya ile ilişkilerinin netlik kazanmasından sonra uluslararası hukuk kişiliği tanınabilecektir.

34 Avustralya, 29 Mart 1996’da antlaşmayı imzalamış, 6 Ağustos 1998’de Enstitü’nün dokunulmazlık ve ayrıcalıklarını gösteren bir tüzük çıkarmıştır. <http://frli.law.gov.au/ s97.vts?VdkV gwKey =1998B00233 &ViewTemplate=frliview.hts&action=View>

35 Statute of the International Tribunal for the Law of the Sea (Annex VI of the United Nations Convention on the Law of the Sea), <http://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/basic_texts/statute_e.pdf>.

36 http://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/basic_texts/headquarters_agreement_eofn_eng.pdf> Antlaşma 1 Mayıs 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

37 <http://www.adaptation-fund.org/sites/default/files/AFB_Decision_B.7-8.1.pdf>38 Bkz.: <http://www.adaptation-fund.org/about/the-board>


11

Merkez antlaşmasına başka bir örnek de, Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC)’nin İsviçre ile arasındaki ilişkidir. ICRC, 1915 yılında İsviçre Mede-ni Kanunu’na göre kurulmuş bir dernek iken,39 1993 yılında ICRC ile İsviçre arasında yapılan bir antlaşmanın ardından İsveç Federal Konseyi, ICRC’nin uluslararası hukuksal kişiliğini, kabul etmiş; kendisine uluslararası kuruluşlara tanınan dokunulmazlık ve ayrıcalıkların neredeyse tamamını vermiştir. 1998 yılında gözden geçirilerek kabul edilen ICRC Statüsü’nün 2. maddesine göre, ICRC hukuksal kişiliğe sahiptir.40 Bu yönüyle, uluslararası hukukta hukuksal kişiliği resmen kabul edilmiş ilk dernek olma özelliğini korumaktadır. Bugün, ICRC, 60’dan fazla devletle imzaladığı merkez antlaşmaları yoluyla diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanmaktadır.41 İsviçre ile yaptığı antlaşmanın 20. maddesinde, ICRC’nin İsviçre topraklarındaki eylem ve işlemlerinden do-layı İsviçre devletinin sorumlu olmayacağına ilişkin bir hüküm yer almaktadır. Antlaşma’nın 22. maddesinde, antlaşmanın uygulanması ve yorumlanmasın-dan kaynaklanan uyuşmazlıkların bağlayıcı karar veren üç kişilik bir hakem heyeti tarafından çözümleneceği, tarafların birer hakem seçecekleri ve üçüncü hakemin seçilen hakemler tarafından seçileceği hükmü yer almaktadır.

Yukarıda, antlaşma-temelli bir kuruluş olmadığı için hukuksal kişiliği bulunmadığına değinilen AGİT’e bağlı merkezi Hollanda’da bulunan Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliği, Hollanda’nın çıkardığı bir kanun ile dokunul-mazlık ve ayrıcalıklara sahip olmuştur.42 Böylece en azından AGİT’in bir orga-nı hukuksal kişilik kazanmıştır.

39 Teşkilatın Statüsü’ne göre, teşkilatın 25 üyesinin de İsviçreli olması gerekmektedir. Üyeleri devletler tarafından görevlendirilmemekle birlikte, ICRC’nın bütçesinin neredeyse tamamı devletler tarafından karşılanmaktadır.

40 Rona Gabor, ‘The ICRC’s Status: in a Class of its Own’,http://www.icrc.org /Web/eng/ siteeng0.nsf/iwpList74/ 522C6628D83A0197 41256E3D003FC85F, http://lanord.free.fr: Jean-Philippe Lavoyer, ‘The International Committee of the Red Cross - How Does it Protect Victims of Armed Conflict?’, Pace International Law Review, Cilt: 9, Sayı: Yaz, 1997, 287-297: Ulusal düzeyde Kızılhaç ve Kızılay derneklerinin statüsü için bkz.: Christophe Lanord, ‘The Legal Status of National Red Cross and Red Crescent Societies’, International Review of the Red Cross, Sayı: 840, 31-12-2000, 1053-1077. Ayrıca bkz.: Kemal Başlar, Uluslararası Hukukta Hükümet Dışı Kuruluşlar, (Ankara: USAK, 2005), s. 189.

41 Rona Gabor, ‘The ICRC Privilege not to Testify: Confidentiality in Action’, The International Review of the Red Cross, Sayı: 845, Mart 2002.

42 Ida van Veldhuizen-Rothenbücherr, ‘Legal Personality of the OSCE: Quo Vadis’, OSCE Magazine, March-April 2009, s. 23.

K. Başlar

12

Örf ve Adet Kuralı veya Nezaket İlkeleri Çerçevesinde Kazanılan Kişilik

Arab Monetary Fund v. Hashimand others davasında, İngiliz Lordlar Kama-rası, Arap Para Fonu’nun, Birleşik Arap Emirlikleri tarafından uluslararası kişi kabul edilmesi ve merkezinin bu ülkede bulunması dolayısıyla, nezaket kura-lı gereği, İngiliz mahkemelerinde Fonun uluslararası hukuk kişiliğinin kabul edilmesi gerektiğine karar vermiştir.43

Merkezi Lozan’da olan Uluslararası Olimpiyat Komitesi, (International Olympic Committee- IOC) kazanç amacı gütmeyen uluslararası bir hükümet dışı kuruluştur ve bundan dolayı de jure olarak hukuksal kişiliği bulunma-maktadır.44 Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin kurucu belgesi olan Olimpik Şart’ın 1991 yılında değiştirilmesinden önce IOC’nin de facto örf ve adet hu-kukundan kaynaklanan uluslararası hukuk kişiliği bulunmaktaydı.45 Örneğin, 1990 Olimpik Şart’ın 4 no’lu kuralına göre, IOC’nin olimpiyatların yapılacağı şehri seçme ve bununla ilgili yazılı antlaşma yapma yetkisi bulunmaktaydı. Ancak, 1991 yılında Şartı’nın değiştirilmesiyle IOC’nin hukuksal kişiliği açıkça tanımlanmış; İsviçre Federal Konseyi 1991 yılında bu durumu kabul etmiş46; 2000 yılında Konsey ile yapılan bir antlaşma sonucu İsviçre’de hukuksal kişili-ği olan uluslararası bir hükümet dışı kuruluş olarak kabul edilmiştir.47 Ancak, diğer ülke mahkemelerinde IOC’nin hukuksal durumunun ne olduğuna da bakılmalıdır. Örneğin, 1977 yılında bir Belçika mahkemesi de IOC’nin örf ve adet kuralı vasıtasıyla kural koyma yetkisini kabul etmiş ve ulusal yasaların üzerinde olduğuna hükmetmiştir Martin v. International Olympic Committee davasında,48 bir Amerikan mahkemesi Komitenin uluslararası hukuk kişiliği olduğunu kabul etmekle kalmamış, Komite kurallarının örf ve adet hukuku kuralları niteliğinde olduğunu söylemiştir. 1987 yılında, Amerikan Yüksek

43 83 ILR 243: Klabers, An Introduction to…., s. 49-50.44 Jean-Loup Chappelet and Brenda Kübler-Mabbott, International Olympic Committee and

the Olympic System (IOC): The Governance of World Sport, (Londra: Routledge, 2008), s. 107.45 David J. Ettinger, ‘The Legal Status of the International Olympic Committee’, Pace International

Law Review. Paper 38, 1992, s. 102. <http://digitalcommons.pace.edu/intlaw/38>.46 İsviçre Federal Konseyi (yürütme organı) 17 Eylül 1981’de yayımladığı bir kararnamede,

İsviçre’nin IOC’nin hukuksal kimliğini kabul ettiğini ve İsviçre hukukunun güvence altına aldığı hak ve özgürlüklerden yararlanacağını ifade etmişti. Ettinger, The Legal Status of …, 103. Ancak, bu ifadenin uluslararası kişilik şeklinde anlaşılmasını gerektiren bir ifade 1991 öncesi metinlerde bulunmamaktaydı.

47 Olimpik Şart’ın 15. maddesi; s. 29. <http://www.olympic.org/Documents/olympic_charter_en.pdf>.

48 740 F. 2d 670, 705 (9th Cir. 1984) (Zikreden: Ettinger, The Legal Status of …, s. 106).


13

Mahkemesi, San Francisco Arts & Atlethics, Inc. v. U.S. Olympic Committee & IOC davasında, ulusal komiteyi hükümet kuruluşu olarak kabul etmemiş, IOC’yi ise “oldukça görünür ve etkili bir uluslararası yapı” olarak tanımlamış-tır.49

Birlemiş Milletler Genel Kurul Kararıyla Kazanılan Hukuk Kişiliği

Kapsamlı Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması (CTBT) 1996 yılın-da 182 devlet tarafından imzalanmış ve 155 devlet tarafından onaylanmıştır. Bu antlaşma gereği merkezi Viyana’da olan Kapsamlı Nükleer Denemelerin Yasaklanması Kuruluşu (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Organization (CTBTO)) kurulması gerekmektedir. Ancak, toplam 70 ülkeden 260 perso-nelin görev aldığı bu kuruluş antlaşma henüz yürürlüğe girmediği için50 BM Genel Kurulu’nun 30 Haziran 2000 tarih ve A/RES/54/280 sayılı kararı ile Ha-zırlık Komisyonu (Preparatory Commission) adıyla faaliyet gösterecek geçici bir kuruluş (interim organisation) oluşturulmuştur. BM bünyesinde faaliyet gösteren bu kuruluş, anılan Genel Kurul kararının 1. maddesine göre; gö-rüşmelere katılmak, antlaşma yapmak ve görevlerini yapabilmek için gerekli yetkilerle donatılmış bir uluslararası kuruluş olarak kabul edilmiştir.51 Bu ör-nekten hareketle, BM Genel Kurulu kararıyla da bir uluslararası kuruluşun kurulabileceğini ve bu tür bir kuruluşun uluslararası hukuk kişiliği olabilece-ğini görüyoruz. Antlaşmanın, anılan devletlerce onaylanmaması halinde çok uzun yıllar Genel Kurul kararıyla faaliyet gösteren bir uluslararası kuruluşun varlığına şahit olunacaktır.

DE FACTO KİŞİLİK KAZANAN KURULUŞLAR

Bir antlaşma ile kurulmadığı için geleneksel uluslararası kuruluşların içerisin-de kabul edilmeyen ve sırf bu nedenle hükümet dışı kuruluş (NGO) olarak ka-bul edilebilecek kimi aktörlerin uygulamada hükümetlerarası kuruluş (IGO) olarak kabul edildiği görülmektedir.

Örneğin, Havana’da (Küba)1945 yılında kurulan ve günümüzde 230 hava-yolu şirketinin üyesi olduğu Uluslararası Hava Ulaşımı Derneği (The Internati-

49 483 US 522 (1987) (zikreden: Ettinger, The Legal Status…, s. 107).50 Antlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için nükleer teknolojiye sahip ve Annex II’de sayılan 44

devletin onaylayan devletler arasında olması gerekir.2011 yılı sonu itibariyle antlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için Çin, Amerika ve İran gibi dokuz devlet tarafından onaylanması gerekmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz.: http://www.ctbto.org/

51 http://www.undemocracy.com/A-RES-54-280.pdf.

K. Başlar

14

onal Air Transport Association – IATA)52 ilk bakışta uluslararası hukuk kişiliği olmayan havayolu taşımacılığı standartlarını düzenleyen bir dernek (hükümet dışı kuruluş) gibi gözükmektedir.53 Bununla birlikte, IATA’nın aldığı kararlar (IATA resolutions) havayolu taşımacılığını düzenlemede kendisine bir ulusla-rarası kuruluş kimliği kazandırmaktadır. Nitekim, bu konu Jenni and others v. Conseil d’état of the Canton of Geneva54 davasında gündeme gelmiştir. İsviçre Federal Mahkemesi, IATA’yı uluslararası kuruluş statüsünde kabul etmiş; İs-viçre Danıştayı da derneğin bu kararla bağlı olduğunu ve Federal Kararname temelinde antlaşma yapma hakkına sahip olduğu söylemiştir.

Dünya Doğayı Koruma Birliği (International Union for Conservation of Nature), dünya çapında en büyük uluslararası kuruluşlardan birisidir. 83’ten fazla devlet, 110 hükümet temsilcisi ve 800’den fazla hükümet dışı kuruluş Birliğin üyesidir. Devletler dışındaki aktörlerden de oluşan üyelik profiline bakıldığında tipik bir uluslararası kuruluş olmadığı görülmektedir. Bir ulus-lararası antlaşma ile kurulmadığı için hukuksal statüsü merkezinin olduğu Almanya’da çok net değildir.55 Bununla birlikte, pek çok devlet IUCN’e ulusla-rarası kuruluşlara benzeyen bir hukuksal statü sağlamaktadır.

Parlamentolararası Birlik (Interparliamentary Union (IPU)), aralarında Türkiye’den sekiz parlamenterin de bulunduğu toplam 138 parlamentodan gelen temsilcilerden oluşan, 1889’da kurulmuş, Cenevre merkezli bir hükü-metdışı kuruluştur.56 Bir başka deyişle, IPU, hükümetlerarası bir antlaşma ile kurulmadığı için tipik bir uluslararası kuruluş değildir. İsviçre Federal Konse-yi, IPU ile 1971’de bir merkez antlaşması imzalamıştır. Buna göre, merkezde çalışanlara mali ayrıcalıkların verilmesinin yanında, yargı muafiyeti getirilmiş ve diğer diplomatlara verilen ayrıcalıklar da bahşedilmiştir.57 New York’ta

52 Chuang, Richard, The International Air Transport Association; A Case Study of a Quasi-Governmental Organization, (Leiden: A. W. Sijthoff, 1972).

53 IATA uluslararası kuruluş benzeri (quasi-governmental) olarak tanımlanmaktadır. (cf. Chuang, International Air Transport Association.)

54 (75 ILR 100): Switzerland, Federal Tribunal (Public Law Chamber), 4 Ekim1978. 55 Ralph Czarnecki tarafından yürütülen 1907 no’lu proje için bkz.: Legal status of the

International Union for Conservation of Nature (IUCN) in Germany, <http://ecologic.eu/2305>.

56 Federal Dış İlişkiler Bakanlığı’nın sitesinde, IPU uluslararası kuruluşlar arasında sayılmış; İsviçre’nin mali antlaşmalar imzaladığı yedi uluslararası kuruluş benzeri (quasi) kuruluştan (IUCN, ISO, IATA, WADA, EIC, ACI, SITA) farklı değerlendirilmiştir. Bkz.: <http://www.ipu.org/english/whatipu.htm>.

57 <http://www.eda.admin.ch/eda/en/home/topics/intorg/inorch.html>.


15

1998 yılından itibaren diplomatik misyonu bulunmaktadır.58 Bununla birlikte, hukuksal kimliği konusunda yaşana tartışmalar üzerine, IPU, Ian Brownlie ve Goodwin-Gill’e bir mütalaa hazırlatmıştır.59 Buna göre, IPU, sayılan gerekçe-lerle uluslararası hukuk kişiliğine sahiptir: IPU parlamentoları temsil edensui generis bir uluslararası kuruluş olarak kişiliğe sahip olup, ABD ve İsviçre tara-fından açık bir şekilde ayrıcalık ve dokunulmazlıkları olan bir kuruluş olarak tanımıştır. Birlikle temasa geçen devlet ve uluslararası kuruluşlar, dava hakkını tanımışlardır. IPU konferanslarını devlet veya hükümet başkanları açmakta-dır.IPU, bir kamu kuruluşu olup, üyeleri yalnızca parlamenterler iken 2001 yılında üyelik bireysellikten (milletvekillerinden) kurumsallığa (parlamento-lar arası temsile) taşınmıştır.60 Birlik, UNESCO toplantılarına gözlemci olarak katılmaktadır. ILO ile 1999 yılında bir antlaşma akdetmiştir.61 IPU, 2000 yılı sonrasında ILO, WTO, ECOSOC ve diğer BM toplantılarına uluslararası ku-ruluş olarak katılmaktadır. IPU’nun temeli bir antlaşmaya dayanmasa da, üye-ler tarafından zaman zaman değiştirilen statülerinin anayasal role ve değere sahip olduğu kabul edilmektedir. Özetle, özellikle 2000 yılı sonrası uluslararası hukukun kaynaklarından doktrin, yargı kararları ve devlet uygulamaları (örf ve adet hukuk) IPU’nun hukuksal kişiliğinin varlığını kabul etmektedir62.

Dünyanın en büyük polis kuruluşu olan Interpol, 1923 yılında sınırötesi polis işbirliği amacı ile bir grup kıdemli polis amiri tarafından kurulmuş olup uluslararası suçlarla mücadele etmektedir.63 Interpol’ün temel özelliği arala-rında diplomatik ilişkiler kurulmamış ülkelerin polis teşkilatlarının karşılıklı işbirliğine olanak vermesidir. IPU örneğinde olduğu gibi, Interpolde uluslara-rası bir antlaşma temelinden yoksundur. Örneğin, Scientology Kirche Deutsc-

58 The Executive Order signed by US President Bill Clinton on 7 August 1998 relating to the IPU office in New York, (zikreden: Kissling, Legal and Political Status…, s. 23.)

59 Joint Opinion of Ian Brownlie and Guy S. Goodwin-Gill, IPU Opinion, 31 Mayıs 1999 <http://www.ipu.org/finance-e/opinion.pdf>.

60 Claudia Kissling , ‘The Legal and Political Status of International Parliamentary Institutions’, Background Paper #4, Committee for a Democratic U.N., Berlin, Germany, January 2011, s. 22. <http://www.kdun.org/ resources/2011ipis_en.pdf>.

61 Kissling, IPU’nun antlaşmalarının Yürütme Kurulunca imzalanıp Yönetim Konseyince onaylandığından söz etmekte ve bu nedenle uluslararası antlaşma olarak akdedilebileceğini ifade etmektedir. Kissling, Legal and Political Status…, 23. Antlaşmalar için bkz.: Legal and Political Status…, s. 23., dn. 54.

62 Kissling, BM ile diyalogunun giderek artmasından hareketle IPU’nun BM ihtisas kurumlarından birisi haline dönüşebileceği tahmininde bulunmaktadır. Bkz. Legal and Political Status…, s. 24-25.

63 <http://www.interpol.int/public/icpo/default.asp>

K. Başlar

16

hland et al v INTERPOL davasında Alman Eyalet Mahkemesi Interpol’ün hu-kuksal ehliyeti olduğunu kabul etmiş; Almanya’da yargılanabilmesi için mer-kezinin bulunduğu Fransız özel hukukuna göre hukuksal kişiliğinin belirlene-ceğine hükmetmiştir.64 Buna karşın, Steinberg v. International Criminal Police Organization davasında65 Kolombiya Federal Temyiz Mahkemesi, Interpol’ün Amerikan hukukundaki belirsiz konumuna işaret ettikten sonra, Interpol’ün uluslararası kuruluş mu, özel kuruluş mu yoksa hükümet dışı kuruluş olarak mı nitelendirilmesi gerektiği konusundaki farklı görüşlerden dolayı, Interpol aleyhine açılan davada yargı yetkisi olduğu gerekçesiyle davayı kabul ederek karar vermiştir. Bu karardan sonra ABD Başkanı Reagan, 1242 sayılı 16 Ha-ziran 1983 tarihli bir kararname (Executive Order) ile Interpol’ü ‘Uluslararası Kuruluşların Bağışıklıkları Kanunu’ndan kaynaklanan ayrıcalık, muafiyet ve bağışıklıklardan yararlanmaya hakkı olan bir uluslararası kuruluş olarak ni-telendirerek yaşanan tartışmaları sonuçlandırmak istemiştir.66 1990’lı yıllara kadar Interpol’ün hukuksal temelleri konusunda kapsamlı bir araştırmanın olmaması nedeniyle dünya çapında bir uluslararası hukuk kişisi olarak kabul görmemiştir. Interpol’ün ne bir uluslararası kuruluş ne de bireysel devletler arasında kurulan bir kuruluş olmamasına rağmen genel eğilim Interpol’ün, en azından zımnen, bir uluslararası kuruluş olduğu yönündedir ve bu düşün-ceye 188 üye devletten karşı çıkan bir örnek gösterilemez.67 1982 yılında In-terpol Genel Sekreterliği’nce BM Hukuk İşleri Bölümü’ne yazılan bir yazıda, antlaşma temeli olmaksızın da bir uluslararası kuruluşun anayasal şartındaki hükümlere bakarak hükümetlerarası olmasına imkân tanınması gerektiği vur-gulanmıştır. Bir hükümet dışı kuruluş zamanla statüsünde gerekli değişiklik-leri yaparak hükümetler arası bir kuruluş olabilir.68 Nitekim, Interpol Genel

64 Scientology Kirche Deutschland et al v INTERPOL 5 Ocak 1978 (Martha, Rutsel Silvestre, ‘Challanging Acts of INTERPOL in Domestic Courts’, içinde August Reinisch (ed.), Challanging Acts of International Organisations Before National Courts, (Oxford: Oxford University Press, 2011), s. 225.

65 US Court of Appeals DC Cir., 23 October 1981. (zikreden: August, Reinisch, Intergovernmental Organisations before National Courts, (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), s. 170).

66 Sabine Gless, “Interpol”, in R. Wolfrum (Ed.), The Max Planck Encyclopedia of Public International Law Online Edition (OUP 2011) (available at: http://www.mpepil.com, Ağustos, 2011).

67 Gless, Interpol….; Ayrıca bkz.: Martha, Rutsel Silvestre J, The Legal Foundations of INTERPOL, (Oxford: Hart Publishing, 2010).

68 Diğer örnekler için bkz.: Henry G. Schermers & Niels M. Blokker, International Institutional Law. Unity within Diversity, (Leiden: Martinus Nijhoff, 2003), s. 27-28.


17

Kurulu, 2002 yılında aldığı bir kararla bir Interpol sözleşmesi hazırlanması konusunda bir çalışma grubu kurmuştur.69

Bir başka ilginç atipik uluslararası kuruluş, 1963 tarihli Avrupa Ekonomik Topluluğu’na katılıma ilişkin Ankara Antlaşması uyarınca kurulan AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’dir. Bu tür bir Konsey uluslararası bir kuruluş olarak nite-lendirilebilir mi?70 Bu sorunun ardında, Ankara Antlaşması ile kurulan AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’ne ilişkin maddelerin, diğer aday ülke konumunda olan devletlerin katılımıyla kurulan ortaklık konseylerine verilen hak ve yet-kilerden daha fazlasını içermesi yatmaktadır.71 Bu nedenle, Ortaklık Konseyi, AT ticaret antlaşmaları ile oluşturulan en güçlü ortaklık konseyi olarak ni-telendirilmektedir.72 Nikolaos Lavranos, “Uluslararası Örgütlerin Kararla-rı ve Avrupa Hukuku Arasındaki Hukuksal Etkileşim” adlı kitabında, AB’ye üye diğer ülkelerle AB’nin üyelik öncesi kurduğu ortaklık konseyi kararları-na yer vermezken, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi kararlarının niteliğini özel olarak tartışmıştır.73 Lavranos’a göre, Ortaklık Konseyi, Ortaklık Antlaşması ile kurulan âkit taraflardan bağımsız olarak kararlar alabilen bir organ olarak nitelendirilebilir.74 Konsey’in bir uluslararası örgütün organı olup olmadığı konusunda soru işaretleri olduğunu ifade ettiği çalışmasında Lavranos, ba-zı hukukçuların Ortaklık Konseyi’nin, akit taraflardan bağımsız olarak karar alamadığını, kararlarını oybirliği ile aldığını ve bu nedenle bir uluslararası ör-güt organı olarak kabul edilemeyeceğini söylediklerini dile getirmektedir.75 Bu

69 Resolution No AG-2002-RES-17.70 Bir konseyin uluslararası kuruluş olabileceğine ilişkin bir örnek şudur: Osmanlı Duyunu

Umumiyesi Konseyi (The Council of the Administration of the Ottoman Public Debt) bir özel hukuk tüzel kişisi olarak 20 Aralık 1881 yılında Muharrem Fermanı ile kurulmuş bir uluslararası kuruluş iken, Lozan Antlaşmasından sonra uluslararası alacaklı devletlerin tek yetkili temsilcisi olarak uluslararası bir kişilik kazanmış bir uluslararası kuruluş haline gelmiştir. Ottoman Public Debt v Bauer and Marchal (7 ILR 473) French Civil Tribunal 18 Nisan 1934.

71 Bu konuda yapılan açıklamaların daha önce yer aldığı bir çalışma için bkz.: Kemal Başlar, ‘Gümrük Birliği ‘Antlaşması’nın (1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının) Hukuksal Niteliği’, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, 2004, s. 151-198. Tekrara yer vermemek için ayrıntılarına burada değinilmeyecektir.

72 Steve Peers, ‘Living in Sin: Legal Integration Under the EC-Turkey Customs Union’, European Journal of International Law, Cilt: 7, Sayı: 3, 1996, s. 411-430, 72 no’lu dipnota eşlik eden metin.

73 Nikolaos Lavranos, Legal Interaction between Decisions of International Organizations and European Law, (Groningen: Europa Law Pub Netherlands, 2004), s. 61-75.

74 Lavranos, Legal Interaction …, s. 64.75 Ibid.

K. Başlar

18

görüşe karşı çıkan Lavranos, birçok uluslararası kuruluşta kararların oybirliği ile alındığı gerekçesiyle bu ayrımın belirleyici bir faktör olmadığını; belirleyici olan faktörün Konsey’in taraflardan bağımsız olarak karar alıp alamayacağı olduğu görüşündedir. Yazar, 1963 tarihli Ortaklık Antlaşması’nın 22. Madde-sinde, taraflara verilen geniş yetkilerle Konsey’in bağlayıcı kararlar alabilen bir organ oluşturduğunu; Avrupa Toplulukları Adalet Divanının Taflar-Met davasında incelediği 1/80 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ile aynı sonuca ulaştı-ğını nakletmektedir.76 Bu nedenle Ortaklık Konseyi’nin aldığı kararlarının bir hükümetlerarası toplantı kararından çok,77 bir uluslararası kuruluş kararı veya bir “antlaşma” olduğu tartışılabilir. Bu durumda sorun AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin bağımsız bir uluslararası kuruluş olup olmadığı, değilse hangi uluslararası örgüte bağlı bir organ olarak kabul edilebileceğinin belirlenme-sinde yoğunlaşmaktadır. Konsey, tarafların açık iradesiyle kurulan bir ulus-lararası kuruluş olmadığına göre, zımnen kurulmuş bir uluslararası kuruluş olup, aynı zamanda bu kuruluşun tek organı olduğu düşünülebilir.78 Lavranos, Konsey’in bir sekreteryasının ve merkezinin olmamasının bu düşünceyi sa-vunmayı güçleştirdiğini, buna karşın, işlevsel yönden Ortaklık Antlaşması’nın kurumsallaşmış bir düzenleme olarak kabul edilebileceğini ileri sürmektedir. Özetle, Ankara Antlaşması ile kurulmuş olan Ortaklık Konseyi’nin antlaşma-dan kaynaklanan yetkileri dikkate alındığında, bu yapının de facto olarak bir uluslararası kuruluşun organı olarak kabul edilebileceği söylenebilir.79 Kanı-mızca, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi kararlarını diğer Ortaklık Konseyi ka-rarlarından farklı değerlendirmeyi haklı kılan bir neden bulunmamaktadır. Bu açıdan, Ortaklık Konseyi kararlarının, pek çok aday ülkede olduğu gibi, “antlaşma” olarak nitelendirilmesi yanlış olmaz. Bununla birlikte, Schmalen-bach, AT Antlaşması’nın 310. Maddesine göre kurulan, AT-Türkiye Ortaklık Konseyi’nin üye devletlerden ayrı bir karar alma niteliği olmadığını bu ne-denle Konsey’in bir antlaşma organı olarak nitelendirilmesi gerektiğini dile getirmektedir.80

76 ATAD, C-277/94 (1996) ECR 1-4085, 18-20. prg., Lavranos, Legal Interaction …, s. 65.77 Ankara Antlaşması, madde 23/1: “Ortaklık Konseyi’ni, bir yandan Türkiye Hükümeti’nden

üyeler, öte yandan, Topluluk üyesi Devletler Hükümetleri’nden, Konseyi’nden ve Komisyonu’ndan üyeler meydana getirir.”

78 Lavranos, Legal Interaction …, s. 65.79 Ibid, s. 65.80 Kirsten Schmalenbach, ‘International Organizations or Institutions, General Aspects’, in R.

Wolfrum (Ed.), The Max Planck Encyclopedia of Public International Law Online Edition (OUP 2011), (http://www.mpepil.com, Ağustos 2011)


19

KİŞİLİĞİ ZAMANLA ŞEKİLLENEcEK ÖZGüN OLUŞUMLAR

Kimi zaman devletler ilk kuruluş modelinin hukuksal çerçevesini tam olarak belirleyememiş olabilirler. Zamanla kuruluşun işlevselliği ve ona yüklenen görevler bunu gerektirdiğinde, yukarıda sayılan farklı yöntemlerden birisiy-le hukuksal kişilik kazanabilirler.Bunun en tipik örneği, Küresel Çevre Fonu (Global Environmental Facility)’dur.81 GEF, bugün beş farklı antlaşmanın fi-nansman merkezini oluşturmaktadır. GEF, 1991 yılında Dünya Bankası bün-yesinde kurulan finansal bir pilot programdı.1994 yılında Dünya Bankası’ndan ayrılarak daimi ve farklı bir kurum oldu. GEF kurucu belgesinin adı “GEF Instrument”tir.82 Bu belgenin kurucu bir antlaşma olup olmadığı çok belir-gin değildir.83 Birleşmiş Milletler Hukuk İşleri Bölümü, GEF’in bağımsız bir hukuksal kişiliği olduğunu reddetmiş ve bundan dolayı bağlayıcı Antlaşmalar yapamayacağına karar vermiştir.84 Dünya Bankası’nın hukukçularına göre ise, GEF “özel nitelikleri olan sui generis uluslararası bir düzenleme”dir.85 Dünya Bankası, GEF’in hukuksal kişiliği olmadığını bunu düzeltmenin tek yolunun ya (i) bir uluslararası kuruluş olması veya (ii) ev sahibi devletin hukukuna gö-re hukuksal varlığının bulunmasından geçtiğini ileri sürmektedir. Şayet GEF uluslararası bir kuruluş olacaksa, bu ya bir bankanın (Dünya Bankasına bağlı IFC veya MIGA gibi) altında bir birim veya bağlı olmayan ayrı bir kurum ola-bilir.86 Her durumda bu GEF Enstrümanı ile GEF Vakıf Fonu’nun sona erdiril-mesini gerektirmektedir. Her iki durumda da uluslararası görüşmelere yeni-den başlanması gerekmektedir.87

81 Kavramda geçen “Facility (Olanak) kelimesi Türkçe’ye fon olarak çevrilmektedir. Oysa, Fon, GEF bünyesinde oluşturulan finansal sistemin adıdır. Ancak, burada çevirinin doğruluğu sorgulanmayacaktır.

82 <http://www.thegef.org/gef/sites/thegef.org/files/publication/GEF_Instrument_Oct2011_final_0.pdf>.

83 Belge bir önsöz ile başlamasına rağmen, maddeler yerine bölümler bulunmaktadır. Son bölümde geçici ve son hükümler bulunmakla birlikte, yürürlüğe girişle ilgili bir hüküm bulunmamaktadır. Belgenin sonuna beş tane ek (annex) konmuştur.

84 Filippo Ravalico, “From GEF to GEM? A Quest for Legal Personality Amid the Unfinished Restructuring of the Global Environmental Facility”, The Fletcher School of Law and Diplomacy, United States, 2010, <http://conference.unitar.org/ yale/sites/ conference. unitar.org. yale/ files/ Paper_Ravalico.pdf>, s. 11.

85 Ravalico, From GEF to GEM …, s. 13.86 Ibid.87 Ibid.

K. Başlar

20

İkinci bir örnek, Finansal Eylem Görev Gücü (The Financial Action Task Force)’dür.88 FATF, 1989 yılında toplanan G-7 zirvesinde AB Komisyonu, G-7 Ülkeleri ve diğer sekiz ülke tarafından bir antlaşma temeline dayanmaksızın kurulmuştur. Kara para aklama konusunda 40’dan fazla tavsiye kararı almış olan bu kuruluşa bugün 36 devletin kamu kurumları üyedir. FATF’ın net bir şekilde belirlenmiş bir anayasası olmadığı gibi süresi de her beş yılda bir uzatılmaktadır. Zaman içerisinde hukuksal kişilik ile ilgili sorunlar çıkmaya başladığında, de facto veya de jure olarak bu kuruluşa kişilik verilmesi yoluna gidilecektir.

SONUÇ YERİNE

İç hukukta tüzel kişiliğe sahip olan kurum ve kuruluşlarla ilgili kurallar büyük ölçüde yasal çerçeve içerisinde belirlenmiş olup, özel hukuk veya kamu hu-kuku tüzel kişiliğine haiz olan kuruluşların hangileri olduğu ve sahip olduk-ları hak ve yetkilere ilişkin çok fazla bir tartışma bulunmamasına rağmen,89 uluslararası hukukta merkezi bir otoritenin olmaması ve son sözü söyleyecek bir yargı organının yokluğu nedeniyle, uluslararası kuruluş ‘benzeri’ (quasi) yapıların veya kimi hükümet dışı kuruluşların “hükümetlerarası kuruluş gi-bi kabul edilip edilemeyeceğine ilişkin görüş birliği bulunmamaktadır. Gele-neksel tanıma uymayan kuruluşların uluslararası kuruluş olarak kabul edilip edilmeyeceği; kabul edildiği takdirde kişilik sahibi olup olamayacakları veya olduklarında ne ölçüde hak ve yetkilere sahip olacakları ya da yargı dokunul-mazlığından ne kadar yararlanacakları doktrin ve yargı kararlarında tartışmalı bir konudur. Son tahlilde, hangi aktörlerin bunlardan yararlanacakları konusu devletlerin (özellikle hükümetlerin) inisiyatifine bırakılmıştır.

Anılan nedenle, uluslararası kuruluşları tanımlarken uluslararası hukuk kişiliğinin çok fazla önplana çıkarılması doğru olmayabilir. Bugün devekuşu niteliğinde çok fazla model ortaya çıkmıştır. Bu kuruluşlar ne tipik bir ulus-lararası kuruluş ne de bir hükümet dışı kuruluşa benzemektedir. Uluslararası

88 <www.fatf-gafi.org/aboutfatf>.89 Bunun sayılı istisnalarından birisi, 2005 yılında yasalaşan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi

ve Kontrol Kanunu’nun Ek 1 no’lu cetvelinin mülga 43. bendinin, 25/6/2010 tarihli ve 6001 sayılı Kanunla değiştirilmesinden önce, genel bütçe içerisinde yer alan ‘Karayolları Genel Müdürlüğü’nün kendi kanununun özel hükmüne rağmen hukuksal kişiliğinin 5018 sayılı Kanun ile zımnen ilga olup olmadığına ilişkin tartışmaydı. Bkz: “Karayolları Genel Müdürlüğü’nün tüzel kişiliği var mı” <http://www.turkhukuksitesi. com/ showthread. php?t-= 8239>.


21

hukukta uluslararası hukuk kişiliğinin kazanılması konusunda bir antlaşma ve örf ve adet ilkesi bulunmaması nedeniyle,90 bir uluslararası kuruluşun ortaya çıkabilmesi için mutlaka belirli bir adı taşıması91 veya yalnızca devletler tara-fından oluşturulması veya kurucu belgenin mutlaka bir antlaşma olması ve son olarak hukuksal kişiliğinin her durumda kurucu belgede zikredilmesini gerektiren bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Kaldı ki, uluslararası kuruluşların dinamik kimlikleri nedeniyle statüleri zaman içerisinde değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin, önceleri bir hükümet dışı kuruluş (NGO) olan Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü, bir antlaşma ile hükümetlerarası kuruluş (IGO) şekline dönüşmüştür. Aynı şekilde, ilk aşa-mada hükümetlerarası kuruluş (IGO) olarak kurulmuş bir teşkilatın zamanla bu niteliğini kaybederek ticari bir şirkete (MNC) dönüşmesi de mümkündür. Bunun en güzel örneği Intelsat’tır. Intelsat (International Telecommunications Satellite Organisation), 1964 yılında 11 ülke tarafından bir antlaşma ile ulus-lararası kuruluş olarak kurulmuş; ancak daha sonra kuruluşun faaliyetlerinin ticari niteliğinden dolayı (acta iure gestionis) 2000 yılında 143 üye devlet ta-rafından ticari bir şirkete dönüşmesine karar verilmiş ve bu süreç Temmuz 2001’de tamamlanmıştır.92

Sonuç olarak, günümüzde devlet uygulamaları ve yargı içtihatları dikkate alındığında uluslararası hukuk kişiliğinin varlığı için devlet-merkezli yaklaşı-mın terk edilmesi ve hükümet dışı yapıların da kişilik sahibi olacağının kabulü zorunlu hale gelmektedir. Uluslararası hukuk ders kitaplarında bu makalede adı geçen atipik uluslararası kuruluş örneklerine de yer verilerek konunun kü-yerel ve uluslariçi93 boyutlarına dikkat çekilmelidir.

90 Roland Portmann, Legal Personality in International Law, (Cambridge: Cambridge University Press, 2010), 9. Portmann, Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun, bu sorunu 1949 yılında önerilmesine rağmen, hiç ele almadığından söz etmektedir. Ibid.

91 Bir uluslararası kuruluş enstitü (örn. Avrupa Üniversitesi Enstitüsü veya Uluslararası Bitki Genetik Kaynakları Enstitüsü) veya grup (örn. merkezi Bangladeş’te bulunan Uluslararası Jüt Elyafı Çalışma Grubu (The International Jute Study Group (IJSG)) gibi adlar alabilir.

92 Silvestre, Legal Foundations of …, s. 341.: bkz.:http://www.intelsat.com/about-us/history/intelsat-2000s.asp

93 Global ve local kelimelerinden türetilen glocal kelimesinin Türkçe karşılığı olarak küyerel kavramı kullanılmıştır. Küyerel bir dünyada uluslararası (international) ve yerel (domestic) sistemler birbiri içerisine ayrılmaz bir şekilde entegre olmuş ve “uluslariçi” olarak Türkçeleştirilebilecek “intermestic” yapı ve sorunlar ortaya çıkmıştır. Bugün ulusal ve uluslararası kuruluşların böyle uluslariçi bir sistemde yeniden ele alınarak tanımlanması zorunludur. (Glocal ve intermestic kavramları için bkz.: Babylon Sözlük).

K. Başlar

22

KAYNAKÇAAkehurst, Michael, A Modern Introduction to International Law, 6. baskı. (Londra:

Unwin Hayman, 1988). Amerasinghe, F., Principles of the Institutional Law of International Organizations,

(Cambridge: Cambridge University Press, 2005).Andoura, Sami, ‘The Legal Personality of the European Union’, Studia Diplomatica,

Cilt: LX, Sayı: 1, 2007, (Working Paper: European Affairs Program), < aei.pitt.e-du/9083/1/Legal.Personality.EU-PDS-SA.pdf >.

Başlar, Kemal, ‘Gümrük Birliği Antlaşması’nın (1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın) Hukuksal Niteliği’, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, 2004, s. 151-198.

Başlar, Kemal, Uluslararası Hukukta Hükümet Dışı Kuruluşlar, (Ankara: USAK, 2005).Chappelet, Jean-Loup and Kübler-Mabbott, Brenda, International Olympic Commit-

tee and the Olympic System (IOC): The Governance of World Sport, (Londra: Ro-utledge, 2008).

Dale, W., ‘Is the Commonwealth an International Organisation?’ International Com-parative Law Quarterly, Cilt: 31, 1982, s. 451.

Ettinger, David J., ‘The Legal Status of the International Olympic Committee’, Pace In-ternational Law Review. Paper 38, 1992, s. 102. <http://digitalcommons.pace.edu/intlaw/38>.

Gabor, Rona, ‘The ICRC Privilege not to Testify: Confidentiality in Action’, The Inter-national Review of the Red Cross, Sayı: 845, Mart 2002.

Gabor, Rona, ‘The ICRC’s Status: in a Class of its Own’,<http://www.icrc.org /Web/eng/ siteeng0.nsf/iwpList74/ 522C6628D83A0197 41256E3D003FC85F>.

Gless, Sabine, ‘Interpol’, içinde R. Wolfrum (Ed.), The Max Planck Encyclopedia of Pub-lic International Law Online Edition (OUP 2011) (Erişim: http://www.mpepil.com, Ağustos, 2011)

Kissling, Claudia, ‘The Legal and Political Status of International Parliamentary Ins-titutions’, Background Paper #4, Committee for a Democratic U.N., Berlin, Ger-many, January 2011, s. 2, <http://www.kdun.org/ resources/2011ipis_en.pdf>.

Klabbers, Jan, An Introduction to International Institutional Law, (Cambridge: Camb-ridge University Press, 2003).

Klabbers, Jan, ‘Presumptive Personality: The European Union in International Law’, içinde M. Koskenniemi (ed.), International Law Aspects of the European Union (The Hague: Kluwer Law International, 1998), s. 231–253.

Lavoyer, Jean-Philippe, ‘The International Committee of the Red Cross - How Does it Protect Victims of Armed Conflict?’, Pace International Law Review, Cilt: 9, Sayı: Yaz, 1997, s. 287-297.

Lavranos, Nikolaos, Legal Interaction between Decisions of International Organizati-ons and European Law, (Groningen: Europa Law Pub Netherlands, 2004), s. 61-75.


23

Muller, A. S., International Organisations and their Host States, (Dordrecht: Kluwer, 1995) Zhenis Kembayev, Legal Aspects of the Regional Integration Processes in the Post-Soviet Area, (Verlag: Springer, 2009).

Nijman, J. E. The Concept of International Legal Personality, An Inquiry into the History and Theory of International Law, (Lahey: T. M. C. Asser Press, 2004).

Portmann, Roland, Legal Personality in International Law, (Cambridge: Cambridge University Press, 2010).

Raluca, David, ‘The European Union and its Legal Personality (1993-2010)’ (25 January 2010). <http://ssrn.com/abstract=1566492>.

Ravalico, Filippo, “From GEF to GEM? A Quest for Legal Personality Amid the Unfinished Restructuring of the Global Environmental Facility”, The Fletcher School of Law and Diplomacy, United States, 2010, <http://conference.unitar.org/ yale/sites/ conference. unitar.org. yale/ files/ Paper_Ravalico.pdf>.

Reinisch, August, International Organizations before National Courts (Cambridge: Cambridge University Press, 2008).

Richard, Chuang, The International Air Transport Association; A Case Study of a Qu-asi-Governmental Organization, (Leiden: A. W. Sijthoff, 1972).

Schermers, Henry G. & Blokker, Niels M., International Institutional Law: Unity with-in Diversity, (Leiden: Martinus Nijhoff, 2003).

Schmalenbach, Kirsten, ‘International Organizations or Institutions, General Aspects’, içinde R. Wolfrum (ed.), The Max Planck Encyclopedia of Public International Law Online Edition (OUP 2011), (http://www.mpepil.com, August, 2011).

Silvestre, Martha, Rutsel J, The Legal Foundations of INTERPOL, (Oxford: Hart Pub-lishing, 2010).

Silvestre, Martha, Rutsel, ‘Challanging Acts of INTERPOL in Domestic Courts’, içinde August Reinisch (ed.), Challanging Acts of International Organisations Before Na-tional Courts, (Oxford: Oxford University Press, 2011), s. 207-238

Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 3. Bası, (İstanbul: Beta, 2008).

Veldhuizen-Rothenbücherr, Ida van, ‘Legal Personality of the OSCE: Quo Vadis’, OSCE Magazine, Mart-Nisan 2009.

24

B. Erken

54

Uluslararası kuruluşlar ve uluslararası hukuk kişiliği

Documents

Transcript of Uluslararası kuruluşlar ve uluslararası hukuk kişiliği