ULUSLARARASI H ACE MUHAMMED L UTFI IALVARLI EF'EI SEMPOZYUMU...

13
ULUSLARARASI H AC E MUHAMMED L UTFI I ALVARLI EF'EI SEMPOZYUMU (25-26 NiSAN 2013, ERZUR UM ) BiLDiRiLER EDITÖR PROF".OR. CENGIZ GÜNDOGDU EDITÖR YAROlMCil-ARI AR,.GÖR. MUAMMER CENGiZ OSMAN NURI KARADAYI ERZURUM - 201 3

Transcript of ULUSLARARASI H ACE MUHAMMED L UTFI IALVARLI EF'EI SEMPOZYUMU...

  • ULUSLARARASI H AC E MUHAMMED L UTFI

    IALVARLI EF'EI

    SEMPOZYUMU (25-26 NiSAN 2013, ERZURUM)

    BiLDiRiLER

    EDITÖR

    PROF".OR. CENGIZ GÜNDOGDU

    EDITÖR YAROlMCil-ARI

    AR,.GÖR. MUAMMER CENGiZ

    ARŞ.GÖR. OSMAN NURI KARADAYI

    ERZURUM - 201 3

  • .Aivnr/t 6fc .ffnzrctkri'llilt Jlllllisntii'l·/Jnköytk ve .,Mcktt7blii-J .ffliı·c hi Nitnillll/cd 1:111/f.Adl! tscnirdc C:C111cl /bndcllcr

    Vrd. 'IJo(. '/)r. Şerifc llm11 KaJtamonu Vniversitesi Fen Edebiyat Fakiiiıesi

    Giriş Osmanlı Devleti'nin son, Cumhuriyet'in ilk ı•Uaıında y:ışamış manevi mimadanmızdan birisi olan Alv:u~ Efe Hazredeci'nin şürlerinin toplandıgı Hul:isatÜ'I·h•kfi)'lk \'e MektÜb:it-ı Hncc Muhammed LutEi adb

    eser, dini ve ı:ısawufı bir muh tevııya •ahipıir. Eser, klasik Türk edebiyatı \'e halk edcbiy.ıunda kuUanıl:ın edebi tÜrleri içeren pek çok şfırden oluşmakmdır. Bu şüder nruz ve hece \'C'.tninin f.ıck~ kalıplanyin )'97Jirnıştır. .. Efe Hazretfeci her seviyeden okurun r:ıhatlıkla nnlnyabileceği şekilde kalemenldığı

    şııı:lcriyle, insanlar arasında dini ve ahiriki dq!erleci yedeşıirmeı; ve toplumun )itirmeye başladığı manevi değerleri rcııiden inşa eım~'}; amaçlamıştır. Bundan dolaı• da şürlerden bazıinn ilıihi formuoda hnlcn yaygın bir şekilde iem edilmektedir.

    Dini·msavvufi konulann a~ olıırnk de alındığı Hulıisatü'l-hnk:iyık ve Mektüb:iı·ı H :ice Muhrunmed Lucfi'de Jslıım dininin esasını teşkil eden temel i badetiere sıkça yer verilmiştir. Bu bildiride söz konusu eserde İsianı dininin temel ibadetlerine ne şekilde yer verildi@ metinlerden örneklerle ele alınmış. şaitin konuyla ilgili olnoık önemle vı;ırgulıdığı hususlam dikkat çekilmişrir.

    l. İslam inancının Temel Ibadetleri ibadet, gcnc.l anlamda kulun Allah'a duyduğu saygı ve sevginin sonucu olnrak

    O'nun nzasına uygun davmnma çabasını ve bu şekilde yapılan imdi davmnışlan if.ıdc eder. Bu yüzden dini görevlerin dışında Allah nzası için y:ıpılan her 6il ibadcı olarak nitclendirilir. Özel anlamda ise ib:ıdct; kulun yamnosın:ı saygı göstermesini ve boyun eWtıesini simgeleyen, Allalı Tcıilıi t:uıafinclın )'Opılması istenen belidi davranıj biçimle:ridir. Dini n i cilcıuli ve arneli olmak ii•.cre insana hitııp eden iki ' 'cçhcsinin olmasından hareketle ibadeıler, elinin nmcti hükümlerinin ilk halkasını ıeşkil eder. Bun.ı bağlı oiJıcık da dillin dış dünyaya yansıy.ın sirngel.eri olarak anı~r. isianı dininin csaslannı oluşrumn namaz, oruç, uk:iı ve hac bu anlıtmd~ öncmti bir yere sahiprir. Zira Kur'sin-ı Kerim'de başm namaz olmak üzere bu ibadetler sıkça hanrlatılıp errıı:edilir. Tasavvufi maruıdıı da ibadetler Allah Tdlıl'nın nzastnı kazanmak, O'na yaklaşmak ve O'nun huzurunda olmak için v:ızgeçilnıez birer amçnr. ib:ıdcıler şekil olarak basit gör(inseler de Allah Tcıil:i'nın emri olduğu için güçleri ve sırlan maddi alanın öresine uzanıı:. Bunun için her bir ibadet kul ile Yarııtıcı acısında kurulan bağiannnın değişik biçim ve boyıJtf:ırda ı,oerçekleşmcsini sağlar.

    i\h'llrb Efe Hazrederi şiirlerinde insanlara yol gösterici olmap amaçlamış, elinin ıerncl ibadedcci konusunda titiz olmaya ıeşvik etmiştiL Pek çok şüriııde temd ibadetler ol:uı namaz, oruç, zekat, . ., haccı y::r vermiş; bu ibadederin önem ,.e geregine ayet ve !ındisler ışığında vurgu yapmıştır. Insanların dünya ve ahiret saadetine erişmesi için ıbadedcrin ne lmdar gerekli olduj~unun üzerinde dur:uı t\Jvarlı Efe, özdtikle de fbadcderrle

  • .Aiıur/1 !fr Jli~wtkriili11 JMi.ra/11 'l-114k'Jtpl ır )lfltGMt·l ){iirf )lulhl•Jmtıf .Cutfi .Ml, t'tmllllt l"rıntl ilıııiklltr vm.:llır.:Dr. Şnifr lf:vn

    ıhl:isın oncmıne dıkkat çckn~; \Jbh TcilAnın n:ız:utılJn olduı,"lu gihı ıb:tdcnn de ~nunu y;ıpılırurun tlq..~rh ol:ıc:ıı,iıru dılo: j(Chrmışnr. Efe llllreılı:n bir ı;ünndt: )kşam k~ın:ın ikişer rek;iııan ib:ıreııir. llnun n\':l)'t:t olunur ki l lz. Peyg.ımbcr (snv) mimcıı ı'ilk~lirkcn kcndı

  • Yıne nam:ızın mırnçu farz Iabnmasına b:ığlı olıır:ak bu ibadcon kulun Alhh'a ulaşması ve O'nunla ilcıışım kurması yolundo önemlı lıir ııraç olduj\unu vurgulamı~, n:ım:ızın mü'mlnlcrin nıı'r:icı olduğunu Ş

  • .)kur/ı !fr JIL"'rlftri'tt!Jt Jlu/Jiii/M 7Jt.JJa,tl ı~ .ltdtiNI·I Jltiu ,ltulıumllf(l/ J:l/tfi.411/ı tsmJı.f< ((IIU( ibiı,/rllrr 1 Vı>I.Z\ı:~ Şrrifr ll:uu

    Namaz kıldım aldım bl/y-i Rabman i Socdtxle seyreıdim zll'Vk-ı tma m Giderim cennete ikı biryokdur HıtSn·i zanmm Halile'ıma pek çokdur (s. l58, 92/5)

    -. . - - ' N amu. hem kılınm:ıd:ın uncc hem de kılınırken renne ı,ocnnlmc" ııcn:~cn r.ırıhn

    olan bır ibadcmr. Bu ş.ınlanbn bın de \-:ıkıtOL Efe. Allah Te:iti'nın n:ım:uın ı,oundc bcş ,-:ıJcit obr.ık kıbnm:ısını emrcmi(tnı '"her ıuma7Jn kcndıne ıuı özd bır r.ımaru uldu~u ~-le if.ıdc cı:mışnr.

    Mırn:JZJ wlrrınde eyleym tJa Ol unıJn dryebıliir Rabb'ım Hud.J (s. s-s, Hidiyn-ıUın.,/ 12) Efco 1 l:ızrctlro tC\hKI chlı e>bn ımanbn tarif cıktken onbnn nanu>l.ınnı ericin

    üzett kıldıllinnı, dualan nı huLurlu bır kalplco y:ıp11khnru \C burun da' nonışbnnda muhabbct üz= olduklanru )

  • Savm 11 salAtiklee u zekat sorarlar Tl"'lbid u ıasdikd~ selAit ararlar His.ib göriir kı/ı kıldan yararlar Mıi'min ıster kurt.ırm.ığJ bu cJnı

    N.nna2ın kıldın mı yıizıin yerim/~ EylıYiilı mi nifo y.1 sel:ıerlerde Eum mı ibadet bahr ii ~erde Gösur gönliindekı nıir-ı irjanı ("- (ı(15, Kı)-:imet Oo"'nı/28-l'J)

    1.2. O ruç ib:ıdeti Arnpçııı.ı savm ve sıpm ol:uı orucun ıcrim :ınlanıı ınısak vakıındcn ıfmr \-nkunc

    kadar, bır amaç uıvunn ve hilınçU o lMak ıcmc, içme ve dnca behrulcn husu.k!Jşm;ı, çevreye z:ar.ır ,·crmeıne gıbi ruıum \-r da' r.ını~l:ı.n d:ı. ıçine: :ılır. lıu;uıbr oruç ıumıak nç 'c muhtaç iı1'anhnn h:ılinı anl•ıırı onl:ıı::ı prdıııı eUenni daha \.ıtnimi ~kildc U>atabilirlcr Oruç, 1\ lüslüm;tnlnrıı yılda bır ny olmnk Ü>.crc far" kılınmış bir ib:ıdcttir. Oruç ıuırn.ının farL kılındıw., ıse t211U7..1n opdır ,-e mümınlcr bu ayda ılı.u.lctlenni ycnnc l(eıırider

    Şt!hr-ı Rııma21in 'da dmar savmını Ceruib-ı Allah'dan di/er kavmini 7l"'llıid ile ıerkeylmıit nl!'tlmini Elıl-ııevbiıl o/;ın c.inuJn kurlkin ("- 351, 394/5) He llurcılcn orucun farliyeanı '-konu,u tıırlcnlı:, mmuan ;t1ının ~f.ı.ır, r.ıhmet. hımnıeı. bereket ve baWşlanma aıı olduğu; Krıuır gere;inin bu U)'tLl bulunduAu: Kur' :in-ı Kennı'in bu aydA ınmeı e b:ışlndıAJ: -\lbh'ın rnhmetının mümınknn uzcnnc ı~'ltlıj\ı; ı-rnrnlenn , . ., yoksulbnn ı:o«nldıp;ı bır ., oldOJi,'ll; mdcklerin bu •)'

  • .Afıurk &fe ){amJfmitln }{uftiSPiiiU•ılarltt ır ; lldtiimit·t }{tiır) INftammal .Cutji .Atlft &suin.fe ccğini; nyncn .-ihin:rıc sorulacak hesabı vercmeyeceklerini ifade edip şu U}':lndn bulunmuşrur:

    Sevmed in burula savm 11 sa/Jıı Vermedin hani m4lin zekatı Nasıl geçmin yan n sm1rı islam'dır mcak bir ad m senin (s.404, 482/4)

    Savm u salaı haa: 11 ukılı sor.ırlar T t!'Ohtd u rasdikde sehat ararlar Hi.sab göriir kı/ı kıldan yararlar Mt7'min ister kımannağa b11 canı (s. (>(lS, Kıy:imet D

  • Efe bu durumu inwun g..Jil olu~una 1c bıJıoudiğınc b:ıgbr. Zır.a ona göre rucunu, n;ım.uını l.prn;v.Lııdı:

    Ey U\m u ıul.ıı t.inki n.ird:uı h•hin tdnl" Fıık.ırJ gönlıimi gıiltm txlm" Ml'Tlli'y.ı mı.inn olsun Erzmum

    Cıwnlar pir/m! humu•ı tr/er/" Duasın afmag.ı g;ıyrrı «im" Ramflz.1n 'a gıiıl'l bımneı edi!Y!ı.,-MI'V/(ı y.ıemJnL1 o/sım Erzurum (•. (ı ı !1, 1 wturunı Desmnı/9 IH) \J1~rlı ı Jc 1 l.vrcıkn bır mucıYV\ıf uldıı)lu ıçın ~ıırıennde cısııwııfun ı-tır. () bır bc)·tindc s;ık11c ıfı.ır v•ka oldu)iunu 1•e k>d~hınc ıar•p doldurm:ıu k.ıhul uını.ı~ııcA~ 1< Hz. .\tkm'tkn 1 IL p,')pnıhcr {sa1')"c bl.ır lıu cmnn l>Ulunduıtunu ~·yk dık ı,..:ıınr.

  • .Aimrb &fe )liurdkrlitlH )/uiÔ'SJt/0 Umi avti ı~ , lldtOMI·I )IQ,y) llliNtlif ll/tP .C11f/i .A1IIJ &smi1dr ttNtd )boddkr 1 Vrıi.Z\I:.zır. Şrrift llr1111

    Zek!ıt farz· ı a 'zam emrwier Kur'an &Mf olmaı namaz zekarsız bir an Adem'den Haıem'eemrwier Ralıman Salclısız zekaısız ls/Jim olur mu (s. 503, 639/5) Zckıittn beUi bir omnı vnrdır. Bu oran gend olacık kırlmı birdir. Efe Hnzrcderl de

    mnlı veren Allah'ın onun kırkt.ı birinin fukirlere \'crilmcsini cmrcttiğin~ bunun brşılığındı büyük bir mük.'if.ım nail olunacağını hatırlatır.

    Malı verdi &emleri yarttdan Emreıdi vadbi farzı rıradan Kırkda birdir zekdı çıkmaz aradan Namazsız niyazsız Islam olur mu Kırkda bir kuruştt verin fttkire Nail olun yann mıilk·i keblre Rclzı olun bugıin .emr·i Kadlr'e Saliiısız zekclısız Islam olur mu (s. 504, 639/6-7) Isinın'da cömerdik ve paylaşım üviilüd

  • '

    Cin ii dı/dm~ 'IJt'rir zdt.atı Jf~tr'tin mırryltdır htp b.:ı:rrltarı lman ile bttlmtq bin ~cı Ebi-i ıN11d olan o1ntcln k11rbJn (!1.351, 394/4)

    1.4. H ac lbadeti H~c, kelime (ıbmk k:ısrcunt!k, yönc:Jnıek 2nlıuııına geti o Terim obmk ı,., Mckkc

    Şehrindeki Nil>e') ı ve cıvannd>ki kurs!tl .Or ılxıdcıı ktndilerine kola\lışnrm1lSif'U diledıklcnnı if:ıde eırntşnr:

    &yıu/Jah'ı zair olm.ık m~tradı Mllh.ıbbrtullahdır dildtı Iradı •AIJJhiimm~yessırlma"fwyadı fhl.j ıN1ü/ olan cantıcln kıtrbıin ($. 351, 394/6) Hac konu~uyla ilwJı Efe Haztttlcri'run Du.i·ı llucc:ic b:ışlıwnda utunea bir şiıri

    de v:ırdır. Haccın saOı!tlan anlaw&ı bu şiirinin ilk kımlarda Ni be' nin önemini \'U'}.'Ulamış, ?nun Allnh Tcnlıi 'run evi rıldugunu ve or:ıda Cemi b ı Hmkk'ın-nuronun recclli erriAini ı fade ermiş;

    /Jeyı·ı Muazzam 'dır dNf,Jh.ı Metia H11roic.ı rahmtd" Ut·ı Ttıla &yıullah matla •., nNr·i ı~IJ Ey kemnltır kanı huccia afo et RahTMı·ı Rahman't muhraa afo et (s.635, Dui-ı Huccie/5) " •• ...

    :t

  • .. ~ . ..

    • ~lıwrlı t{f )(a:rrtlm Hill )(MM.

  • Kesdır ltı~rWnL-rr alr.:ır al k.:ınlızr Kurbrınlır tmırulm çı/wıca c.inl.:ır Açılur ebWb-ı d.ir-ı cinJnlm Ey kt!mnlu k.1nı lmmia afo et Rahmt>t·i R.rbmJıı e mulıııkı ,ıfo er (>.637, Du.i ı ı lucdc/ ı 6) ı lncan humdakılusımbn ı:ıımml:ındıkıan ı.onr.ı zinın:t tl\'llli için ıekr.ır ı\lckkc\'C

    dönütür ve bunıdıı ı.wııf )\crçeklcşcirilir: . .

    A!nn-ı mdekıit dıd etkrler ılfın.i 'thn ıli~ 'yt' hucoic gükrler O dnn f.zrzu/Lılıı td.2 ttkriLr Ey '-mı/er k.inı humia afoeı Rabmn-ı Rahrn.in't muhdrı afoet (s.Cı37, Du.i-ı Huccic/18) l laccın y:ıpılısınıı d.ıır netedey

  • .,1/ıuriJ !je){ILtrrtltriitiJt}{wfhıtli'lltda,d ır )ldllilrrit-ı){itt)INlliıJttMof .(ı;tji.Miı !tmmff (md it..uktkr 1 Vni.Z\r.:or. Şmje lfm11

    ıncclcdiğimiz hususlar ıçcrısin.ımb Y~)'ltlCVi.

    Yücel. l. (2007). llmıhal·ı, lman \'C lı:..deder. isıımbuı: mv Y•)·