ULUSLARARASI "" "" "" "" DAVUD-1 KARSI

SEMPOZYUMU (11-14 MAYIS 2017 KARS)

TEBLiGLER

EDiTOR

YRD. DO<;. DR. BUNYAMiN <;ALIK

KARS- 2017

------------------------------ TEBLiGLER

DA VUD B. MUHAMMED EL-KARSI'NiN ~ERHU USULi'L-HADiS Li'L-BiRGiVI ADLI ESERi OZELiNDE HADiS/SUNNET ANLAYI~I

Ahmet Emin SEYHAN.

GiRiS

Davud b. Muhammed el-Karsi el-Hanefi (o. 11 69/1756) Kars'ta dogan ve Osmanh doneminin ilmi mahfillerinde yeti~en yOk yonlil bir a!itn ve tnilderristir.

Dogum tarihi ve ailesi hakkmda fazla bi lgi bulunmayan DavDd ei-Karsi, temel medrese egitimini

Kars 'ta ~olak Abdullah Efendi 'nin yamnda tamamlamt~, daha sonra tahsiline istanbul ' da devam etmi~,

Osmanh ilim geleneginde onemli imtihanlardan biri olan " ruGs smavmda" ba~anlt olmu~ ve ta~rada

bulunan medreselerden birine milderris olarak tayin edil meye hak kazanm1~t1 r. 1 Ancak ~u an elde bulu­

nan bilgilerden anl a~tldtgma gore Davud el-Karsi boyle resmi bir gorevi kabul etmemi ~, M1 str 'a gi tmi~.

yakla~1k iki yll orada kalm1~ , ilmi ehliyetini yevresine kabul ettirip dersler venni~tir. 2

Davud el-Karsl, muhtemelen 11 53/1740 ytl1mn sonlannda M1s1r donti~u kendisine hayran oldugu, manevl miir~idi kabul ettigi ve ''muhakki k, alim ve raz1l" diye niteledigi Turk alim ve mutasavv1f1 imam

Birgivi' nin (o. 98 1/1573) memleketi o1an Birgi kasabasma gelerek oraya yerle~mi~, Birgi Ulucami Med­

resesi'nde muderrislik yapm1~ ve binlerce talebe yeti ~tim1i~tir. DavCtd el-Karsi, 1147/ 1746 ytlmda Klb­ns·a gitmi~, egitim-ogretim ve ir~ad faal iyetlerine bir miiddet orada devam etmi~tir. 3 itekim onun bu

seyahatlcri mezkGr yerlerde yazd1g1 kitaplardan anla~Iimaktad1r. Ornegin 1162/ 1749 ytl1 Ramazan Bay­

raml 'nda Karaman'da (Larende) bulundugu orada yazd1g1 bir ese1in ferag kaydmdan ogrenilmektcdir.4

DavDd el-Karsl Birgi Ulucami Medresesi' nde Arap Dili ve Edebiyatl, tefsir, hadis, kelam, manttk, adabu' l-miinazara ve ilm-i mikat gibi 90k 9e~i tli alanlarda dersler venni~tir. Bir yandan ogrencilerini en

iyi ~ekilde yeti~tinneye 9ah~1rken diger yandan da ad1 ge9en ilim dallannda Tiirk9e ve Arap9a eserler yazm1~t1r. DavDd el-Karsi. diinya malma, miil kiine ve makamma deger vermcmi~, zahidane bir hayat

ya~amay1 tercih etm i~ ti r. Boylece o, ilmi birikimi, takvast ve ihlas1 nedeniyle hem talebelerinin hem de

ilim yevrelerinin takd irini kazanm 1~t1r.5

DavDd el-Karsl, 11 6911756 ytlmda vefat edinceye kadar hayattnm son on be~ yi11n1 Birgi'de geyirmi~ ve vasiyeti geregi6 Birgi kasabastmn dt~mda bir tepe iizerinde medfCm bulunan imam Bi rgivi' nin kabri­

nin yamna gomulmil~tiir.

• Yrd. Do9. Dr .. Kafl<as Oniversilesi ilahiyal Faktihesi 6grelim Oyesi. ahmeteminseyhan@gmail.com el-Karsl, Diivlid b. Muhammed. ~crhu Risiileti'I-imam el-Birgivi fi usuli'l-hadis. Thk.: Halil ibrahim Kutlay. Diim' l-ervika, Ordtin. 1433/2012. s. 25.

2 el-Karsi, ~erhu Risaleti'I-imam el-Birgivi fi usuli' l-hadis. Thk.: Kutlay. s. 26.

3 el-Karsi, ~erhu Risaleti'I-imam el-Birgivi fi usuli'l-hadis, Thk.: Kutlay. s. 28.

4 Akpmar. Cemil, "Diivud-i Karsi .. , DiA. istanbul, 1994. IX, 29; Ruhanin Yazoglu, Bunyamin <;:ahk. "D:h ud-i Karsi' nin .. EI-isagoci Cedid ve'ddur111'l-Ferid" Adh Manuk Risiilesi: Tannun vc Tenkitli e~ i r". Kafkas Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstiltisti Dergisi. 2016. sayt: 17, ss. 127-138.

5 Akptnar, "Diivud-i Karsi", IX. 29.

6 itekim cl-Karsi, Ktbns'tan Birgi'yc geldikren sonra yazdtgt e~-~erhu'l-ccdid ale'I-isagoci adh escrin ferag kaydtna mah~er gunti Birgi"i ile beraber ha~rolma dilegini kaydetmi~tir. Akpmar, " Davud-i Karsi .. , IX, 31. Aynca bkz. el-Karsi, ~erllU Risaleti'l-imam el-Birgivi fi usuli'l-hadts. Thk.: Kutlay, s. 28.

-------------------- 255

l LL -L\RARASI DA vUD-I KARSi SEMPOZYUMU

Davud el-Karsi'nin ilmi Ki~iligi

Eserlerinden de anla~!lacagt i.izere Davud el-Karsl, daha ziyade ogrencilerin ihtiyacmt kar~tlamak ve medresclerde okutulan kitaplardan istifadeyi kolayla~ttn11ak amactyla eserler tel if etmi~tir. 0, donemin ilim gelenegine uygun olarak islam! ilimlerin <;:e~itli dallannda kendisinden once yaztlmt~ ve daha ziya­de der kitabt olarak okutulan pek <;:ok kitaba ~erh yazmt~ttr. Zira onun <;:agda~t olan mi.ielliflerin bir<;:ogu, mi.istakil eserler tel if etmek yerine genellikle ~erh veya ha~ iye ti.iri.i eserler yazmayt tercih etmi~ lerdir.

Davud el-Karsl, kabul etmedigi bazt gori.i~ leri deliller ortaya koymak suretiyle el e~tinni~tir. Nite­kim o, Osmanlt kelam alimlerinden Htztr bey 'e (6. 863/1459) ait ei-Kasfdetu 'n-nimiyye ad lt esere hem Ti.irk<;:e hem de Arap<;:a olmak i.izere iki ~erh yazmt~tl r. Davild ei-Karsl, $erhu '1-kasfdeti 'n-nCmiyye li 't­tevhidiyye ad 1m verdigi bu Arap<;:a ~erhi 1169/ 1756 ytlmda Birgi 'de tamamlamt~tlr. el-Karsl, ~erhin telifi

masmda aym kasideye daha once Hayall <;elebi (o. 87511 470) tarafmdan yaztlan ~erhten fayda lamm~

ancak zaman zaman bu eseri de tenkit etmekten <;:ekinmemi~tir. Nitekim Davud el-Karsl, Hayall'nin baz1 konularda daha fazla malumat vermek amactyla felsefi hurafeleri ve ash olmayan gori.i~leri naklettigini , bu tarz a<;: tklamalann avamm kafasm1 kan~tmnaktan ve cahil insanlan n inanc1111 zaytflattp ~ilphe lerini

arttrmaktan ba~ka hivbir i~e yaramadtgtm kaydetmi~tir. 7

Davud el-Karsl ' nin $erhu '1-kasfdeti 'n-nimiyye li i-tevhidiyye admt verdigi bu ~erhin ilk basktst Ts­tanbul'da 1291 ytlmda litografik olarak ger<;:ek le$tirilmi~ti r. DavQd el-Karsl, bu baskmm 20-26 sayfalan arasmda mezkftr kasidenin 13. beytini a<;:tklarken islam inancma aykm hulul ve itt ihad fik irlerin in kan~­

ttgt Vucudiyye, ittihadiyye, Hul ul iyye ve Zuhuriyye gibi batml ve a~m tasavvufi gori.i~leri tenkit etmi$, Mevlevll ik, Halvetllik, Celvetllik, Sa'diyye, Kadiriyye ve Gi.il$eniyye gibi tarikatlann da soz konusu dart ana gorti~ten ti.iredigini, onlann alt ~ubeleri oldugunu, zira on lann bu dordi.ini.i sevdigini , ovdugunu ve onlan "Arifin, Vasilin, Kamilln ve Muhakkikln"den saydtgmt ifade etmi~tir.8

Davud el-Karsl' nin bu hassasiyetini onemsemeyen ve soz konusu tenkitlerden rahatstz olan Halil Efendizade istanbul' da 13 18 y!lmda eserin ikinci basktstm yap ark en bu ktstmlan metinden <;: t kartmt~ttr.9

Kanaatimizce Halil Efendizade 'nin boyle bir yakla~un ortaya koymas1 ve ho~una gitmeyen kt stmlan metinden <;:tkartmast hem gayr-i ilmi hem de gayr-i ahlakl bir davram~t1r. Zira vefat etmi~ bir alimin eserinin ikinci basktsmda ona a it olan gori.i~leri meti nden kaldmnak kor bir taassup anl ayt$tndan ba~kas1

degildir.

Davud el-Karsl'nin boyle cesur bir duru~ sergilemesinin arkasmda manevi mi.ir~id i Birgivl' nin oldu­gu anla~!lmaktadtr. Nitekim Birgivl, Bayramiyye muntesipi tahkik ehli bir mutasavvtf olmasma ragmen Sllnnl esaslardan sapan ve bid'atlara bogulan <;:agmm sftfilerini ele~tirmi~, hatta baztlanmn a~mltklanm ortaya koymak i.izere ei-Kavlii 'I-vas it beyne '1-ifrat ve 't-tefrit adh bir risale kaleme ahm~t tr. Ancak ne yaztk ki Birgivl, yazdtgt risale nedeniyle takdir edilmek bir yana "tasavvuf dti~mam" olmakla itham

edilmi~tir. 10

7 Bebek, Adil. "Hayali'', DiA. istanbul. 1998. XVII. 5; Oztlirk, Resul, "Davitd-i Karsi (1169 1756): Kelarni Gorli~leri ve Kaynaklan", A0iFD, Erzururn, 2014. Say1: 41 . s. 94.

8 Oztilrk, a.g.m., s. 88. Oztiirk, onun bu goril~leri benimsemesinin arka plamnda ibnii ' l-Cevzi'nin Telbisu iblis adh cscrinin bliylik etkisi oldugu kanaatindedir. Aynca bkz. Oztlirk. a.g.m .. s. 96-97.

9 Akpmar, "Davud-i Karsi", IX, 30.

I 0 Yliksel, Emrullah, "Birgivi", DiA, istanbul, 1992, VI, 192.

--- 256 ----------------------------------

TEBLiGLER

Gotiildi.lgti iizere gerek Birgivi gerekse onun izini takip eden Davlid el-Karsl, ya~adtklan c;agda hakkt soylemekten yekinmeyen iki tahkik ehli alimdir. Nitekim ftkt hta Hanefl, itikadda Maturidi olan Birgivi Mehmed Efendi de, ahlak ve ftkha dair yazdtgt eserlerinde klasik gori.l~ ve bilgileri aktardtktan sonra kendi donemindeki dint, ahlaki, siyasi ve sosyal meselelere ozel bir onem vem1i ~, ~ahsi gori.l~ ve ten­kitlerini cesaretle ortaya koymu~tur. Bu durum, onun ilmi ~ahsiyetinin en dikkate deger yoni.l olarak gori.llebil ir. 11

Diger taraftan gtiniimiiz kelam ara~ttrmact lanndan Resul Ozti.lrk, Davud el-Karsi'nin keliim ilminin temel meselelerindeki gori.l~ l erinin Ehl-i si.lnnet ' in gori.l~lerinin bir tekran oldugunu, ancak Maturidi­ler ' in gorU~l erini onceledigini ifade etmi~tirY

Davild el-Karsi' nin Serhu usilli'l-hadis li 'l-Birgivi Adh Eseri

Mi.lellif, bu eserini Mtstr'da bulundugu 1151/1738 ytltnda tel if etmi~tirY Kitap, imam Birgivi'nin a itt sayfal!k er-Risale fi usu!i '1-hadis isimli muhtasar eserinin ~erhidir. Had is usuli.l alanmda daha once tel if edilen kitaplann bir "ozetinm ozeti" niteliginde olan bu s:a!t~ma, hadis usUli.l kitaplannm son hal­kalanndan birisini te~ki l etmektedir. Bu nedenledir ki, imam Birgivi'nin hadis usUii.l risalesi14 ile Davud el-Karsl'nin bu esere yazd1g1 ~erh, ilim erbabmm takdirini kazanmt~, 17. ve 18. as1rda Osmanlt medre­selerindc:- ders kitabt olarak okutulmu~tur.

Davlid el-Karsi, ogrcncilerine Sahih-i BuhCiri o~tmadan once on lara had is usuli.lne dair bilgiler ver­mek amactyla muhtasar ve mi.lfit bir eser aram% nihayet Birgivi 'nin yazdtgt soz konusu eseri bulmu~,

c;ok begenmi~ ve mezkftr eseri ~erh etmi ~tir. 15 Nitekim bu kitap ilerleyen ytllarda Ti.lrks:eye terci.lme edi lmi~ ve Uzerine ha~ iyeler yazdmt~ttr. Galata kadllanndan Babakaleli Abdi.llaziz Ahmed Efendi (o. 1296/ 1878) Mukarribii'!-tCilibfn ad1m verdigi eseri Ti.lrks:eye terci.lme etmi~ ve bu kitap istanbul'da 1290

ytlmda basthm ~ttr. Aym ~ekildc istanbullu $evket Mustafa Efendi ' nin bu eser tizerine yazdtgt ha~iye isranbul'da 1298 ytlmda yaymlamm~ttr. Medine Mahmudiye Medresesi mi.ldeiTislerinden Yusuf$ilkrU el-Harputi tarafmdan yaztlan ha~iye ise isranbul'da 1293 ytlmda basthm~ttr. Abdussamed Yals;m da bu eseri Tiirkc;eye terci.lme etmi~ ve kitap istanbul'da 2006 yllmda yaymlanmt~ttr. 16

Eserin ba~ta Si.lleymaniye ve Beyaztt Devlet Ki.lti.lphanesi olmak i.lzere pek 90k ki.lti.lphanede yazma

ve basma ni.lshalan mevcuttur. 17 Gi.lni.lmiiz had is ara~tmnactlanndan Halil ihrahim Kutlay, bu eserin illke

11 Yiiksel, "Birgivi'", VI. 192. Birgivi, daha sonraki birc;:ok Osman It ilim ve devlet adammm. devletin is:ine dii~tligii gerilemenin bGnyevi se­bepleri olarak gosterdigi ve ba~ta devlet adamlan. ulemii ve mutasavv1flar gibi sec;: kin ziimreler olmak Gzere toplumun s;e~itli kesimlerinde hissedilen "olumsuz sosyal ve ahliiki gel i~meleri ve bunlann doguracag1 tehlikeli sonus;lan'" daha o zamandan gorGp ele~tirmi~t i r. Benzeri tenkitlerin bir onceki yGzyllda "Allah onlan 1slah etsin! Zamannmzdaki bakimlerin c;:ogundaki bozuk durumlardan dolay1. .. " diyen $eyh Bedreddin tarafmdan da yaplldigi gorGimektedir. Bkz. Ayhan H1ra, Seyh Bedreddin Bir Sflfi Alimin FikiS:I Olarak Portresi, iz Yaymcihk, istanbul20 12, s. 265. Bu dunnn. onlann kendi donemlcrindeki Osmanh ulemas1 ir,:inde sosyal gel i~meleri yakmdan takip eden miinevver­lerden oldugunun apas;1k bir delilidir.

12 OztGrk. a. g.m .. s. 77.

13 Bilgen, Osman, "Daviid-i Karsi ( 1169!1 756)"nin ··serh ala usuli "1-hadis"' isimli Eserinin Metodu ve Kaynaklan Ozerine". Turkish Studies, Ankara, Turkey, Volume 11/5, Winter, 20 16, p. I 03.

14 GGnUmliz hadis ara~tmnacllanndan Sad1k Cihan bu kitab1 Tiirks:eye tercGme etmi~tir. Bkz. Cihan. Sad1k, "'Muhammed b. Pir Ali Birgivi ve Risale fi Usflli'l-hadis" in TercGmesi"'. OMOiFD. Samsun. 1987, Say1: 2. s. 55-76.

15 ei-Karsi, $erhu Risaleti"l-imam ei-Birgivi !i usuli"l-hadis. Thk.: Kutlay. s. 26. 63.

16 ei-Karsi, Daviid b. Muhammed, imam Birg1vi Usnlli' I-Hadis Serhi (Hadis UsuiG). Trc.: Yalym, Abdussamed, Dua Yay., istanbul, 2006.

17 Akpmar, "Diiviid-i Karsi", IX, 29-30.

257 ·--------

ULUSLARARAST DA VUD-I KARST SEMPOZYUMU

iry inde ve dt~mda farkh kUti.iphanelerde £ i yazma nUshasmm, · ayn basktsmm, iki matbu ha~iyesinin

ve Osmanh TUrkryesi ile yaztlmt ~ bir ryevirisinin bulundugunu kaydetmektedir. '' Nitekim kendisi de bu eseri tahkik etmi~ ve OrdUn'de Araprya olarak bastmmt saglatm~tlr.

ei-Karsi'nin Serhu uslili'l-hadis Adh Eserinde izledigi Metot

M Uellif, eserinde ryogunlukla Tedribu 'r-ravi, Takribii 'n-Nevevi, Nuhbetii 'l-jike1; $erhu .rerhi 'n-nuhbe gibi hadis tstllahlan alanmda me~hur ki taplara stkrya ba~vunnu~tur. Bu eser, hadis tsttlahlan alamnda yaztlmt~ bir el kitab1 niteliginde olup hadis usuiU ile ilgili derin tart1~malara yer verilmemi~ti r.

GUnUmUz hadis ara~tmnactlanndan Osman Bilgen, Diivud el-Karsl'nin ~erhinde had is usillUnUn ana kaynaklan ba~ta olmak Uzere tefsir, ftkth, tasavvuf, kelam, mantlk ve Araprya dilbilgisine dair toplam otuz sekiz kaynaktan istifade ettigini tespit etmi~tir. 19

Muhakkik Hal il ibrahim Kutlay da gerek bu eserin mUellifi Birgiv'i'nin gerekse ~arih Diivild el-Kar­sl'nin geleneksel had is usulcUli.iglini.in temel eserlerinden olan Nuhbetii '1-Fiker ekseninde bir c;:izgi takip ettikleri sonucuna ula~mt~t1r. 20

Diivud el-Kars'i, eserini ktsa ve ozlU bir ~ekilde, metinle ~erh ic;: irye geryecek ~eki lde yazmt~, c;ah~­

masmt kirk tic; ana ba~hkta toplam1~tlr. 0 , oncelikle ac; tklanmasmi gerekli gordi.igi.i kelimelerin li.igat ve Isttlah anlamlanm venni~, ii limlerin o konuyla ilgili fark h kanaatlerini payla~mt~, bunlan yaparken usul kaidelerine i~aret etmi~, bazen cumhurun ittifak ettigi konulara temas etmi~, bazen de tartl~mah mevzu­lara girerek kendi gorli~i.ini.i "Ben de derim ki" veya ''Bona gore ,. diyerek aktanm~trr. 21

Diivud el-Karsi, kitapta olmayan baz1 6nemli konulan ~erhe ilave etm i~tir. Nitekim el-Karsi, Bir­givi' nin yazdtgt kitapta hulunmayan "er-rivaye bi' l-ma' na" ve "cerh ve ta 'd il konusunda 6nemli ana ilkelere" temas etmi~tir. 22

Davud el-Karsi, kaynaklardan yapttg1 nakillerde ilmi 6\ry i.ilere riayet edip kaynak g6stem1i~tir. I­

tekim o, eserinde hadis kitabt olarak imam Malik' in (6. 179/795) Muvatta'mt, Buhiiri (256/870) ve MUslim' in (6. 261/875) Sahih'lerini , Tirmizi ' nin (6. 279/892) Camiu's-sahih ' ini , ~erh olarak ise Kas­tallani'nin (o. 923/ 1517) lr.radu 's-sari li ~erh-i sahihi '1-Buhari ve Akkim1iini Mehmed Efendi' nin (6. 11 74/ 1760) $erhu ehadisi '1-erbaiin ad lt eser1erini kull anrm~t1r. 23

Davild el-Kars'i, Hanefi mezhebinden oldugu ic; in eserinde imam Ebil Hanife'nin ve talebe1erinin g6rU~lerine de zaman zaman yer venni~tir. 24

Diger taraftan gerek kitabm aslmda gerekse de ~erhinde "kudsi hadis" ve "maklilb hadis" terimlerine yer verilmemi~ olmast eserin 6neml i bir eksik1 igi olarak g6ri.ilebilir.25 Aym ~ekilde DiivCtd el-Karsi, ese-

18 ei-Karsi, ~erhu Risaleti'l-imam ei-Birgivi fi usuli'l-hadis, Thk.: Kutlay. s. 4-5. 24. 37-41.

19 Bilgen, a.g.m., p. 99.

20 ei-Karsi. ~erhu Risaleti ' l-imam ei-Birgivi fi usuli 'l-hadis, Thk.: Kutlay, s. 37-41.

2 1 Bilgen. a.g.m .. p. 105-106.

22 ei-Karsi, ~crllU Risaleti'l-imam ei-Birgivi fi usuli'l-hadis, Thk. : Kutlay, s. 149- 159.

23 Bilgen, a.g.m., p. 107.

24 ei-Karsi. ~erhu Risalcti' l-imam ei-Birgivi fi usuli'l-hadis, Thk. : Kutlay. s. 24. 93.

25 ei-Karsi. ~crhu Risiileti 'J- imam el-Birgivl fi usuli'l-hadis. Thk.: Kutlay. s. 11 6-1 17.

-------------------------------------- 258 ---------------------------------------

____________________________________________________________ TEBLiGLER

rinde zikrettigi hadisleri fazla inceleme imkanma sahip olmadtgt yahut akaid ve ahkam konulan dr~mda

"zaytfhadis" ile arne! etmeyi caiz goren yaygm anlay t~tan yana oldugu i<;:in ~erhinde "sahih" ve "hasen"

hadisler yanmda bazen "zayrf' veya "c;:ok zayrf' hadislere de yer vermi~ , bu nedenle de el e~tirilmi~tir. 26

Davud ei-Karsl'nin tenkidi hak eden yonlerinden bir digeri de bazt miifessirlerin tefs irlerinde "mev­

zfr" hadise yer vermelerin i tevil edip bunu normal gonneye/ kar~!lamaya c;:a lt~mastdtr. Maalesef bu

tutum tarih boyunca mevzu hadislerle arne! etmeyi caiz gormeyen hadis alimleri tarafmdan e le~tirilmi~

ve boyle "savunmacr" bir an layt~m dogru olmadtgr ifade edilmi~tir.

el-Karsi'nin Hadis/siinnet AnlayJ~J

Davud el-Karsl, Kur 'an ve siinnet' e gontilden baglt bir i slam alimidir. 0 , eserinin giri~ ktsmmda

hatadan ve yanlt~tan kendisini korumast i<;:in Yuce Allah 'a s tgmmr~ ve bu kitabt strf O 'nun n zasmt

kazanmak i<;:in yazdtgmt ifade etmi~tirY el-Karsl' nin mezkfrr ifadeleri, islam 'a hizmet a~kty l a yantp

tutu~an bir alim oldugunun apac;:tk b ir delilidir.

e l-Karsl, Islam alimlerinin c;:ogunlugu gibi Bubar! ve Miislim'in Sahih 'lerini Kur 'an-t Ker'im ' den

sonra en sahih iki kitap olarak gormli~tiir. 28

Sahabe'nin tamammm adil olduguna29 inanan el-Karsl, aka id ve ahkamm dt~mda fezail ve mevaiz

konu lan nda zaytf had isle amel edilebilecegi dii~iincesindedir.30

el-Karsi, pek ~ok islam alimi gibi "~efaat, havz ve ru 'yetullah ile ilgi li hadisler ile imaml ar Ku­

rey~'tendir" ~eklindeki rivayetin miitevatir oldugu kanaatindedirY

Diger taraftan hem Birgivi hem de ~arih Davftd ei-Karsl, eserlerinde ozellikle o gtiniin devlet adam­

lanna, yoneticilerine, ilim erbabma ve cahil mutasavvd1anna yonelik ele~tirel ifadeler kullanmaktan c;:e­

kinmemi~lerdirY Bu durum, her ikis in in de Kur 'an ve sunnet' in emr-i bi ' l-ma' rufve 'n-nehyi ani ' l-mlin­

ker emrini i<;:se ll e~tirdikleri ve sosyal sorumluklannm farkmda olduklan 11111 bir delilidir.

SONU<;:

Bu tebligde vurgulamayt ve dikkatlere sunmayt istedigimiz hususlan ~u ~ekilde ifade etmem iz milm­

kilndilr:

26 e1-Karsi, $erhu Ris:i1eti ' 1-imam e1-Birgivi fi usu1i"1-hadis, Thk. : Kut1ay, s. 186-187.

27 e1-Karsi, $erhu Risa1eti"1-imam e1-Birgivi fi usu1i ' 1-hadis, Thk. : Kut1ay, s. 64.

28 e1-Karsi, $erhu Risii1eti"1-imam e1-Birgivi fi usu1i "1-hadis, Thk.: Kut1ay, s. 123- I24.

29 e1-Karsi, $erhu Ri sa1eti '1-imam e1-Birgivi fi usfJ1i"1-hadis, Thk.: Kut1ay. s. 148.

30 e1-Karsi, $erhu Risii1eti' I-imam e1-Birgivi fi usuii ' I-hadis, Thk.: Kut1ay, s. 126.

31 e1-Karsi, Serhu Risii1eti' 1-imam ei-Birgivi fi usfl1i'1-hadis, Thk.: Kut1ay, s. 165. Kanaatimizce bu hadislerin tamamm1 mUtevatir o1arak degerlendim1ek miimkUn degi1dir. Zira bu rivayet1er siyasi ve sosya1 s;a1kanu1ann ya~and1g 1 fitne doneminde (ireti1en ve nesi1den nesile aktan1an uydunna rivayet1erdir. Bu neden1e sened ve metin at;:ISindan gerekli ince1eme1eri yapmadan siiz konusu rivayet1eri savunmak ve Hz. Peygamber' i yanh~ tan1tmak isabet1i degildir.

32 Nitckim Birgivi, ya~ad1g 1 diinemde giirdiigU batil itikat1ar1a sava~ml~tlr. 0 , kabir1er iizerine t(irbe yapilmasn11. bura1arda mum yakilmasn11 ve iicret kar~1hg 1 Kur"an okunmasnu bid"at o1arak giinnU~tUr. Aym ~eki1de o, rU~ve tin yaygm1a~mas1111 , zengin1erin s;ocuk1anna Ucretmu­kabi1i i1mi paye1er veri1mesini me~ru gom1emi~ ve bun1ar1a mUcade1e etmi~tir. Bkz. YUkse1, ''Birgivi", VI, I 92. Aynca bkz. e1-Karsi, $erhu Risa1eti '1-imam e1-Birgivi fi usu1i ' I-hadis, Thk. : Kut1ay. s. 68.

-------------------------------------259------------------ ------------------

ULUSLARARASI DA VUD-I KARSI SEMPOZYUMU

Diivfld ei-Karsl, Kur ' iin ve slinnet'e gonulden bagh bir islam iilimidir. Onun bu iki kaynagm dogru anla~tlmasma sagladtgt katk1 ve gayret takdire ~ayand1r. Dolayts1yla "selefi " olarak nitelendirilmesi isabetl i bir yakla~1m degildir.

Diivfid el-Karsl, 18. ytizytlda ya~am1~ Osmanh mliderrislerinden olup isliiml ilimlerin birs;ok ala­nmda eser vem1i~tir. 0 , is; inde ya~ad1g1 toplumun ilml geleneginden etkilenmi~ ve ya~ad1g1 donemin karakteristik ozelligi olan ~erh ve ha~iye tiirli kitaplar yazmaya gayret etmi~tir.

Diivfld el-Karsl, manevl rehberi Birgivi gibi Kur' iin ve slinnet' in dili olan ve islam dlinyasmm ortak lisam haline gel en Araps;anm A rap olmayanlar tarafmdan ogrenilmesi is; in s;ok bliylik emek sarf etm i~tir.

Diivfid el-Karsl, soz konusu eserinde ozellikle o gunlin idarecilerinin, ilim erbabmm ve cahi l tasav­

vuf mensuplannm yaptlklan yanh~ lan ele~tirmi ~, onlara gers;eklerle ytizl e~meleri ve girdikleri yanh~

yoldan donmeleri tavsiyesinde bulunmu~tur. Maalesef onun bu uyanlan yeterince ciddiye/ dikkate alm­

maml~, ancak ne kadar hakh oldugu Osmanh Devleti 'nin duraklamas1 ve s;okli~liyle daha net bir ~ekilde anla~tlml~tl r.

Diivfid ei-Karsl, birs;ok alanda eserler vermesi ve meslek olarak hadiss;i olmamas1 nedeniyle hadis rivayet tekniklerini pek onemsememi~ , eserinde zaman zaman "zay1f', "s;ok zay1f' ve "uydurma" ha­

dislere de yer vermi~tir. Aym ~ekilde onun mUfessirlerin mevzG hadisle amel etmelerini tevi l etmeye kalk1~mas 1 isabetli degildir. Zira zay1f veya mevzG hadisler lizerine bina edilecek bir slinnet anlay1~111m

mlisliimanlan hatah yollara sliruklemesi kas;mtlmazd1r.

BiBLiYOGRAFYA

Akpmar, Cemi l, " Davud-i Karsl". Di A, istanbul, 1994, IX, 29-3 1.

Bebek, Adil , " Hayali' ' , DiA, istanbul, 1998, XVII, 5.

Bilgen, Osman. "Dilvlld-i Karsl ( I I69/1756) ' nin "$erh ala usul i' l-hadls" is imli Eserinin Metodu ve Kaynaklan Ozerine" .

Turkish Studies, Ankara, Turkey, Volume I I /5, Winter, 201 6, (p. 99-116).

Cihan, Sadtk, " Muhammed b. Pir Ali Birg ivi ve Risale fi UsUli ' l-hadis' in Tercumesi" , OMUiFD. Samsun, 1987, Say~: 2,

(ss. 55-76)

Htra, Ayhan, Seyh Bedreddin Bir Stiji Alimin Flkl!;l 0/arak Portresi, iz Yaymctltk, istanbul 201 2.

el-Karsl, Daviid b. Muhammed, Serlm Riscileti '/-imam ei-Birg iviji ustili '1-hadis, Thk.: Halil ibrahim Kutlay, Daru' l-ervika,

Ordun , 1433/2012.

el-Karsi . Diivtld b. Muhammed, imam Birgivi Us1ilii '1-Hadis Serhi (Hadis Ustilii) , trc.: Yalym. Abdussamed, Dua Yay.,

istanbul, 2006.

Ozturk, Rcsul, ·' Dilvud-i Karsl (' vo '\f \ \'\ ~ ): Kelaml Gotii~ leri ve Kaynaklan ", A0 i.FD, Erzurum, ~ · ' i , Sayt: ! ' , (ss.

~ ~ -VV)

Yazoglu, Ruhanin- <;:ahk, Bunyamin " Davud-i Karsi'nin ' 'EI-isagoci Cedid ve 'd diirru ' I-Ferid' ' Adh Manuk Risalesi: Ta­

mum ve Tenkitli e~ir", Kafkas Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 201 6. say1: 17, ss. 127-1 38.

Yuksel, Emrullah, " Birgivi" , DiA, istanbul, 1992, VI, 192- 194.

---------------- 260