ULUSLARARASI

ALEVI-BEKTA~I KLASiKLERi

SEMPOZYUMU

Editorler

SAKARYA ONivERSiTESi

08-09 Kasrm 2014

SAKARYA

Doc;. Dr. Silleyman AKKU$

Doc;. Dr. Ha~irrl"$AHiN

Yrd. Doc;. Dr. Muhammed Miicahid DUNDAR

Ar~. Gor. Habib KARTALOCLU .;

Ar~. Gor. Feyza DOCRUYOL

Uluslararas1 Alevi-Bekta~i I<lasikleri Sempozyumu

YaymNo:626

Yaymct Sertifika No: 15402

ISBN: 978-975-389-871-3 16.06.Y.0005.626

© Biitiin Haklan Tiirkiye Diyanet Vakb'na aittir. 1. Baskl, Mayts 2016, Ankara, 250 Adet

ilksay Kurulu'nun 26.11.2015 tarih ve 5-3 sayili karanyla uygun goriilm~ ve Tiirkiye Diyanet Vak& Miitevelli Heyet:i'nin 05.01.2016 tarih ve 1528 sayili karanyla basilrm~trr.

~'Bu kitapta yer alan makalalelerin sorumlulugu tebligcisine aittir."

W'MMA.~11C.~

U$1WIVI• I l'aJHfUtO t-IOUSt

Serhat Mah. 1256 Sokak No:ll Yenimahalle I ANKARA

Tel : 0312 354 9131 (pbx) Faks : 0312 354 9132

e-posta : bilgi@diyanetvakfiyayin.com.tr

Oz

"Alevi-Bekt.a§i Klasikleri"nde Peyga.mber Tasavvuru

Siileyman AKKU~·

"Dogru gez, dost gonliinii agrttma."

Peygamberlik ve peygamberlere imarun islam inane; esaslan arasmda onemli bir yeri

vardtr. insan irade hiirriyetine sahip ve bu sorumlu olmasma ragmen akil ve iradesiyle

ba~ ba~a brrak.i.lmanu~, kar~t kar~tya kaldtjp. problemlerin c;oziimiinde dogru yolu ona

gosterecek, ona kilavuzluk edecek bir ku.rw:n ve bunun temsilcisi bir peygamberle des­

teklenmi~tir. Bu temel destek insarun maddi ve manevi ihtiyac;Janrun giderilmesi, beden

ve ruh sagiijp.rurt saglanmasmda oncelikli role sahiptir. Aynca yi.i.kiimliiklerinin ve iba­

detlerinin mahiyetlerinin bilinmesinde de peygamberlere ac;tkc;a ihtiyac; hissedilir. Zira

insanlar fiziki baklfndan e~it konumda yaral:llmarru~, peygamberlikle gorevlendirilenler

ise bedeni ve ruhi kabiliyetleri yoniinden iistiin bir yarab.II~a, fizik otesi alemle irtibat

kuracak donaruma sahip ~lardrr. Boylece aklen de peygamberlere ihtiyac; duyul­

mu~tur. Peygamberlik ve peygamber inana islam dii~ii.ncesinde mezheplerce farkii ton­

larla ele al.uunt~ ve sistemle~tirilmi§tir. Alevi-Bekta§i klasiklerinde yer alan peygamberlik . . tasavvuru da tasavvufi yonii ajp.r basan bir akli, nakli, edebr; co~kuya dayaii bir tonla ele

almrru~, klasiklerde zaman zaman lirik bir iislupla dile ge~tir.

Anahtar Kelimeier: Alevi-Bekta~i, Haa Bekta~i Veli, Peygamber, Peygarnberlik.

Girl§

Alev1-Bekta~1 Klasiklerinin fa!kh yonleriyle tarb~Ilch~ bu sempozyum­da klasiklerde mevcut p.eygamber tasavvuruyla ilgili bilgiler degerlen­dirilmeye c;ab§Ilnu§br. Konu bir teblig c;erc;evesinde yalru.zca Diyanet i§leri Ba§kanli~'nca yaymlanan "Alev1-Bekta~1 Klasikleri"yle srrurlan­dmlnu§, "Alev1-Bekta~1 Klasiklerinde Peyga.mber Tasavvuru" olarak isimlendirilmi§tir.

Her ~eyden once belirtmemiz gereken peygamberlere imarun iman . ~

esaslanndan oldugudur. Bunun anlanu, insanlara dogru yolu goster-mek ic;in Allah tarafmdan elc;ilerin gonderildigrne ve bu elc;ilerin Al­lah'tan getirdigi bilgilerin hak ve dogru olduguna inanmak, peygam­berlere 6zgii .fillleri bilip, 6ylece tasdik etmedir. insan duyulanyla her ne kadar goriinen alemi kavrasa ve buna yonelik akll hiikfunlerde bu-

"Doc;. Dr., Sakarya Universitesi ilahiyat Fakiiltesi, Sakarya, sakkus@sakarya.edu.tr

281

lunabilse de, gayb1 bilemez. il.rru ve ameli olarak olgunla~ma, ger~ek inane bulma, sahih ve salih amele yonelme, kalbi hastahldardan kur­tulup giizel ahlaka ula~abilme, iyi bir insan olabilme peygamberlerle mii.mkiindiir. Peygamberin temel gorevi de bu.' konularda insanlan bil­gilendirmektir.

iman esaslan ozellikle kelam kaynaklannda; ulflhiyet, niibiivvet ve ahiret genel ba~hl<lan altmda ii~ temel esasa, bu ii~ esas da tek bir esasa; ulllh.iyet'e; Allah' a imana indirgenerek aslu'l-usftl olarak ele al.mnu§br. Bunun temel nedeni Allah'a imarun peygambere imaru, peygambere

imarun da peygamberin teblig ettigi kitap ve kitabm muhtevasU\1 kap­sadlg-t dii~iincesidir. Ancak tarihi sfue~te farkh toplumlarda akli ar­giimanlarla peygamberlik kurumunun gereksizligi ileri siiriilebilmi~, buna kar~J.hk peygamberligin ispatma dair eserlerle, peygamberli.k ku­

rumuna olan ihtiyac; temellendirilmeye c;ali~ll.nu~br.

Alevilik ve Bekta~iligin yazili metinlerinde ~ifahi killtiirden yazili

kiiltiire ge«;i~ini modem siire9er i«;inde ger~ekle~tirmek zorunda kalan ve Anadolu' da yerle~ik miistahkem Miisliimanhgto ozgiin bir varyanh yansl.l'.1 ilk etapta klasiklerdeki inane; konulan ve peygamber algts1yla ilgili ~unlar soylenebilir: Bu eserlerde inane; konulan, bir biitiin olarak

almrm~, islam d~iincesinin tasavvufi yorumu olarak sunulmu~tur. Her eser besmele, Allalia hamd, Hz. Peygambere, O'nun aline ve C!Shabma salat ve selamla ba~lamt~br. Allah, kainat ve insan merkezli biitiinden parc;aya, ya da insandan kainata ve oradan yarahoya varan bir 'anla}'l~,

dini ve edebi bir iislupla bilgiler verilmi~tir. insarun kendini tanlffia­SI, vazifeleri, uliihiyet dii~iincesi ve buna dair ac;lklamalar yapliml~hr. Ayetler, hadisler ve rivayetlerle meseleler desteklenmi~; delil olarak ta­

savvufi eserlerde slkc;a goriilen, silihati tarb~mali hadisler sec;ilmi~tir. Zaman Zaman Hz. Peygambere atfedilen ancak hadis kayn~annda tespit edilemeyen, halk arasmda yaygm kelam-1 kibarlara yer verilmi~­tir.·Uslup olarak halkm anlayabilecegi bir anlahm tercih edilmi~, meta­forlarla, anlabma zenginlik ka~br.

Peygamber tasavvuru ve diger konular ozellikle Hao Bekta§ Veli'nin Makdlcit' mda yer alan ve sonralan Ale vi nefesleri ve de~lerine de tesir

1 Abd~gani Muhammed b. Alauddin el-Huseyni er-Radavi, Fiitiivvehttime-i Tariknt, (Aievt-Bektti~i Klasikleri), haz. Osman Aydmb, (tikdi.m), Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakh Yay., 2011.

282

ede~ "dart kapx, krrk makam"2 anlay:r~xyla ele ahnnu~br. Bu anlay:r~ dl~­tan ic;e, zahirden babna dagru bir yalculuktur. Peygamberlik anlay:r~1 da dabil ~evi-Bekta~t Klasiklerindeki man<; kanulan bu sis tern dikkate almarak ele ahnmahdrr. Degilse artaya kanulacak yakla~rm saghkll bir yakla~rm almayacakhr. Tebligde smrrh da alsa dagrudan peygamber­likle ilgili bilgiler ele ahnmaya <;ah~Ilacakbr.

1- Peygambere Olan ihtiya~ ve Peygamberlerin Gi:irevleri

Alevi-Bekta§l' Klasiklerirlirl onemli eserleriiiden alan Kaygusuz Ab­dal'm Saraym:lme'sirlde insan, kamat ve bu kamabn bir yarahosmrn bulundugu arxa temas1yla peygamberlik ve peygamberlere iman dii­~iincesine yer verildigi goriiliir. Eserde evren bir saray alarak kabul edilmi§, soylenmesi gerekenler bu saray metafaru iizerinden lirik ve edeb1 bir iislupla ele ahnmx~tu.3 Bu dii~iinceye gore cihan bir saraydrr ve bu saraym bir padi~alu bulunur. insan da bu cihanda ya~ayan bir varhkbr. Asli maksadx diinyay:r ve ahireti unutmadan "Hi<; olmeyecek­mi~ gibi diinya, yarm olecekmi§Sin gibi de ahiret i9rl" <;ah~makbr. in­san ibadet etmeli, Allah'x tar11mah, O'nu tanrmanm faziletlerini bilmeli­dir. Saraym1me' da klasik dinl-tasavvufi eserlerde goriilen tertibe riayet eden Kaygusuz Abdal' a gore, bir saraydan ibaret alan bu cihanda in­

sanlar ayn i§lere d~lar, cihanm sahibirri dii~iinmemi§ler, kendile­rine peygamberler gonderildigini dikkate almarru~lardrr. "N~'a ba­klp, Nakka~'x, unutmu§lardrr. Oysa insan bu diinyadaki "nakl§"tan bir

2 Sozii edilen doqrt kap1: $eriat, hakikat, marifet, hakikathr. $eriat kaptsmda on ma­kam bulunur: Iman etmek, ibadet etmek, ilim ogrenmek, ibadet etmek, haramdan uza.kla~mak, ailesine faydal! olmak, '>evreye zarar vermemek, peygamberin emirlerine uymak, ~efkatli olmak, temiz olmak, yaramaz i~lerden sak:uunak. Tarikiit kaptst'nda da on makam bulunur, bunlar da ~tinlard!r: Tovbe etmek, miir~idin o@tlerine uy­mak, temiz giyinmek, iyilik yolunda sava~mak, hizmet etmeyi sevmek, haksiZliktan korkmak, iirnilsizlige dii~memek, ibret almak, nimet da~tmak, oziinii fakir gorrnek. Marifet kaptst'run makamlan ise ~unlardrr: Edepli olmak, Ben!illik, kin ve gru:~zden uzak olmak, Perhizkarhl<, Sabrr ve kanaat, Haya, Comertlik, llim, Ho~gorii, Oziinii bilmek ve Ariflik. Son makam olan Hakikat kaptst da on makamd!r: Al~kgoniillii olmak, Kimsenin aYJbrru gormemek, Yapabilecegm hi"bir iyiligi esirgememek, Allah'm her yarath~ sevmek, Tiirn insanlari btr gormel<, Birlige yonelmek ve yoneltmek, -Ger­cegi gizlemeQ:~ek, ManaYJ bilmek, Tannsa1 sliTl ogrenmek ve Tannsal varlJga ula~mak. Konuyla ilgili olarak bkz. H.aa Bekta~ VelJ", Makaltlt (Alevi-Bektli~i Klasikleri), haz., Ali Yllmaz-Melimet Ak.ku~-Ali Oztiirk, Ankara: Tiirkiye Oiyanet Vakft Yay., 2013, s. 68 vd; Virani, Ilmi Cavidan, (Alevi-Bektli~i Klasikleri), haz. Osman Egri, Ankara: Tiirkiye Diya­net Vakb Yay., 2008, s. 281. Aynca Ahmet Yesevi ve Haa 13ekta~i'nin dort kap1 kirk makarmyla ilgili mukayese i~ bkz. Abdurrahman Giizel, "Ahmed Yesevi'nin Fakr-na­mesi ile Haa ""Bekta~ Vcl.i'nin Makalat'mda Dort Kap1 Krrk Kapmm Mukayesesi", Tiirk Kii/Wril ve Hacr Bekta~ Ve/i Ara~tmnn Dergisi, 1995, saYJ: 2, s. 6-12.

3 Kaygusuz Abdal, Sarayname, (Alevi-Bektli~i Klasikleri), haz. Abdurrahman Giizel, Anka­ra: Tiirkiye Diyanet Vakh Yay., 2010, s. 79-80.

283

mesaj almah ve sanatta "Saru'i/Yarat:J.oyl'' gormeli ve tarumahdrrlar. Cihan pa~aluru/ Allah' I uzal<ta degil, b.u saray i9flde aramahdrrlar. Saraydan maksat insandu. Allah kend.ini insanda gizlemi§tir: Cihan ya­

rat:ll.rru§, sonra her ~ey yerli yerine konulmu~tur. Ancak insan k~nd.ini c;e~itli kaJitlarla kaJitl~ baglanru& ~ey ise kendisine perde olmu~­tur. Allah'm insanlara peygamber gondermesinin temel gerekc;esi de bu perdeyi kal&rmakt:J.r.~ Onun dile getirdigi bu gerekc;e ashnda insan ntrabmn bozulmasl ve kend.ini yitirmesidir.

insan A1a.lli bir varhl<t:J.r ve Allah bu akh ana yar eylemi~, her ~eyi ona musahhar kiliru~t:J.r. Kimileri Allah' I bulmu~, kimileri ise kamil in­sandan kac;Ip omriinu bo~a ge~tir. "Adem halifedir." II Allah' tan korkrnak, peygamberden utanmak, evliyaYI ikrar eylemek, Hak'tan gayn i~lere perhiz eylemek, ibretle bakmak, hik.metle kon~mak, bakn& her yerde Allah'1 gormek, yare yolda~, kom~uya emin olmak, ulu' l-emre uymak, Hak'tan iimid.ini kesmemek, menzile yol ile, yola erkan ile varmak, cahillere ilimle soylemek, arifler kat:J.nda sakin ol­mak11 da hallie olmanm gostergeleridir.5

Saray, Sultan'm millku, insanm vazifesi de kulluktur. II Adem pa­di~aht:J.r. Her haberi ondan almak lazlffidu. insanlann gorevi ibadettir.

Bu cihanda n~ ve hayal c;oktur. insan olan Hakk'm hik.metini goriip ibadetle me~gul olur, hayvan olan otlamakla vakit ger;irir. insan_ bir miirebbi bulup kendi halini sormahdu. Kend.ini bilrneyen insan!Iga yol

bulamaz. insanm bir musebbibi oldugu bilinmeli ve bu saraya ~erik olunmamahdlr. Baz1 insanlar inkara yol vermedikleri i9n bu saraym srrrma akillan ermez, madde pe~inde ko~arlar. Nefislerine uyup giizel­lerin muhabbeti ile omiirlerini ger;irirler. Miir~ide boyun vermeyip i~ret ve ~arapla oyalarurlar.

insanlara bu saraJin bir sahibi oldugu, ilk once Muhammed Mus­tafa tara&ndan haber verilmi~tir. Onun i9n Mustafa' dan ba~ka miir­~id tutrnamak gerekir. Allah bu kainat:J. yaratt:J.&ndan beri Muhammed Mustafa gibi bir insan-1 kamil gelme~tir. Muhammed bu saraYI go­riince hemen bel baglaJip kulluga durmu~ ve bu derecelere ibadet ile

eri~mi~tir. ins an da bu sarayda Hakk' m kudret ve hik.metini mii~ahede e~tir. Hayrr ve ~er bu sarayda hasil olm~, Peygamber miraca bu

4 Kaygusuz Abdal, Sarayufime, s. 79-80. 5

Kaygusuz Abdal, Snraymime, s. ?9-80.

284

sarayda vamu~, her hiinere bu sarayda eri~mi~tir. Ali'ye Ziilfikar, Ey­yiib'e sabrr, Musa'ya Tfu bu sarayda verilmi~tir. Hak Teala, bu sara}'l kullan ic;in ibadet yeri kJ..J.nu~trr.

Bu sarayda; Ibrahim, Nem.rUd'un bo}'l1unu vurmug, Musa ic;in Al­lah, Firavun'u suya gark etmi~tir. Tann a~Iklan, bu sarayda taat killru~ insan da yine marifet ilmin~ bu sarayda ula~rru~trr. Allah, bu karnattaki her zerreye yiiz bin tiirlii ibret koymu~tur. Bu ibreti anlamak isteyen Allah'm yaratbgt canhlara kar~1 emin olmab, nasibine ~iikretmeli, kim­senin hakkma tamah kllmamab, tuz ekmek yedigi yere ihanet etmeme­li, kom~ulan, dostlan kendisinden emin olmah, ariflerle dost olmah, kendini bilmeyenden uzak durmahdrr . .

Bu alem konan goc;er bir kervansaray, Allah'm nazargah!, insanm teferriic; yeridir. Nereye bakllsa nfu-1 t'ecelli g6riiniir. Saray, igte bu ci­handrr. Bu saray bir ulu sultanmdrr. ic;indeki halk onun kullar1drr. Kul­lar arasmda am, has ve hassii'l-has olanlar vardrr. Bu mertebe ki~iye dirligmden eri~ir. Bu mertebedeki insan ciimle yarai:Jlnu~lan kendi nefsinden kem gormez; hangi n~a bakSa nakkagl goriir. Nefsi kmk, gonlii alc;aktrr. Toprak misali, tevazuun semboliidiir ... "6

Bir ba~ka eser olan Kitab-z Cabbar J<ulu'nda Hz. Peygambere salat ve selarnla ovgiilerde bulunulur, onun niteliklerine yer verilir. Onun pey­gamberlik denizinin indsi, safah dostlarm sultam, dini kurallan biitiin insanlara bildirdigi boylelikle cehaleti kaldrrdig-t belirtilir. Kendilerine kitap gonderilen ve gonderilmeyen diger biitiin peygamberlere de sa­lat ve selam getirilir.7

insana ozenle vurgu yaplirr; onun giic;lii ve zayli y6nlerine temas edilir. Olmas1 gereken yonleri tasavvufi: disiplin ic;inde ele abmr. Tali bin evliyanm yolunda olmas1 gerektigi belirtilir. Eserde Hak Teala'nm pey­gamberine, "Ya Muhammed ciimle e~yayt insan ic;in, insaru da kendim ic;in yaratllm," dedigi belirtilir. Yine esere gore insanm yiice ve basit iki ·aJemi bulunur. Hayat ve oliim iki ayn alemdir. Buna gore insan biiyiik alem, hayvan ise kiic;iik alemdir. insan ikisine de yakmdrr. Hayvani ozelliklere sahip insan ancak ~o~tiide insandrr. ..J

Anonim Alevi-Bekta~f Klasikleri arasmda yer alan bir: diger eser'de Kitab-z Dar' drr.. Bu eserde de genel anlamda ulUhiyet ve niibiivvet ko-

6 Kaygusuz Abda], Sarayniime, s. 79-80. 7 Osman Ego, (haz.), Kitiib-1 Cabbiir Kulu, (Alevi-Bektii~i Klasikleri), Ankara: Tiirkiye Diya­

net Vakb Yay., 2007, s . 75.

285

nulanyla ilgili bilgilere yer ve~tir.8 Zira dar erkaruna i~tirak eden talibler bir taraftan hakka yiirii.yen ~i i9n Allah' tan af ve marifet di­lerlerken, diger taraftan da kendi iman ve ikrarlanru tazelem~ktedirler. Kelimelerdeki uyum ve ahenk, soyleyi§teki kolayhk ve alac:Wk, inanan ve iirperen kalplerdeki duygusal heyecaru zirvelere ta~Iyan bir etkiye sahiptir. Duarun her anmda dini/ tasavvufi bir tecriibenin ya~anmas1

ihtirnali yi.iksektir. Bu a9-dan dar duas1, ki~isel-toplumsal bir inan~ tec­riibesini yans1tmaktadrr. Birey tizerindeki etkisi ki~inin Allah' a ve ken­dine alan inano ve giivenini artrrmas1drr.

Hak a~1gt canlar dua ederken, Kur' an ayetleri e~ligmde bir kez daha Allah'm btiyiikltigunti ve yarabollgtndaki kudretini dile getirirler. Al­lah sevgisine mekan yapbklan kalp ve goniillerini O'nun esirgeyici­lik ve bag-t~laytollgma Sigtnarak, giinahlann afD. ve kotiiliiklerin def'i

i9n bir s1g-tnak haline donii§tiirmektedirler. Dar erkaruyla cem ayinine kablanlar Hakk'a yakmla~makta, nefis, ~eytan ve kotiiliiklerden uzak­la~maya ~ali~maktadrrlar. Yine dar erkaruyla ulUhiyet inanonm ardm­dan niibtivvet dii~iincesi de peki~tirilmekte, peygamberlik inano ve _bu

inanon ba~langi~tan son peygambere kadar gelen ko~e ta~lan duru­munda alan peygamberlere alan inan~ tek tek adeta yenilenmektedir.

Yedi ozandan biri olan Viramnin9 ilm-i cavidan'mda da insarun ozii­

nti, Tannyt bilmesi ve peygamber sevgisinden bahsedilir. Onun konuy­la ilgili dti§i.inceleri insanm oziinden hareketle Hakk' a ula~ma esasma dayarur. Kendi ifadesiyle Tannyt dileyen, oziine bakmalidrr. Oziinii bilen Hakk'1 bilir. Oziinii bilmeyen, dldara eremez. Didara ermeyen, hayvandu. Hayvan olan makam-1 fakrdan habersizdir. Faknn geregini bilmeyen miir~ide ermez. Miir§ide ermeyen, Hakk'1 bilme~~ Hakk'1 bilmeyen de, Muhammed ve Ali'yi bilme~tir. Muhammed ve Ali'yi

8 ND&r" kavraau Alevi ve Bekt~ilerde onemli bir yere sahiptir. "Dar' kelimesi Arap~a' da "ev, ~ehir, yer'', Fars~'da "aga~ direk, idam sehpas1" ai\lamlanna gelmektedir. Terirn olarak Hallac-1 Mansfu''un astldJgt direk anlaaunda dar agaCIIU temsilen kullaruhr. Ta­savvuita, Bekta~ilik ISblahlan arasmda ge~er. Muhibbin can feda etmek iizere mey­danda ikrar verdigi yerin adidir. Meydarun tam orta yerine dar denir. Biat ve tarikat . telkini gibi merasi.inier burada icra olunur. Tarikata girmek isteyen muhip 9arda oku­nan terctimandan sorua cern ayinine kattlanlann nzas1yla tarikata kabul edilir. Biahru tekrarlayan can da ayni i§lemi yaptiktan sorua babaya gidip dovme yiin ke~edenyapi­lan ba~a §i,.Yilen v~ arakiyye denilen beyaz ya da kah:verengi b~liguu tekbirletir. Cemal Kurnaz, 'Dar", DIA, Vll!, 482-483.

9 "Dogum ve oliim tarihleri belli deJtildir. Abdillbaki Golpmarh'run Alevi-Bekliiii Nefesleri adli eserinde Viraru~nin 1587-1628' yUlan arasmda ya~ayan $ahAbbas'la gorii~liigiinii kaydetmesinden hareketle onun XVI. yiizyilin ikind yanst ile xvn. yiizyt1J.n ilk ~eyre:­~de ya~adJgJ tahmin edilmektedir." Cert4 bilgi i~ bkz. Nurettin Albayrak, ''Virant', DIA, Xlill, 109.

286

bilmeyen, mi.ilhiddir. imdi, ey tilib-i Hakk! Hak dedikleri, Muhammed Ali,' dir. Zira kiilliyen hak, bunlardan aiiikare oldu. Eger adem isen, fehm eyle! Hayvan isen, otunu otlaF0

Klasiklerde Velayet makanu ve peygamberlik makarnlanrun birlik­teligine dik.kat ~ekil.ir. Zahir ve babn olarak degerlendirilen iieriat ve tarikabn aynlmaz bir biitiin oldugu tezi temellendirihneye <;a4iiillr. Bu diiiiiinceyi pekiiitirme adma ay ve giineii benzetmesi yapili.r. Buna gore ay karanhkbr, yansrmasx gecedir. Vel.ilik makanu aydxr. Giindiiz ise pey­gamberlik makanudrr, aydmlxk ve giindiizdiir. 11 \;iinkii iieriat zahirdir, goriinen giindiizdiir. Tarikat ise babndrr, goriinmeyendir, gecedir. Ge­ceyi §eriata gore ispat gerekmemektedir. $eriat peygamberlere, tarlkat Allah dostlanna ozgiidiir. :i:k.isi de birdir. Goz §eriat, kulak tarikatbr. Ma'rifet Muhammed; Haklkat Ali' dir. Haklkat burun; marifet a~dxr. Evrendeki diiien, dart kapxla.rk makam iizerine.kurulrrm§tur.12

2- Peygamberlerin Gorevleri

Allah, Muhammed' e emrini buyurmu§, 0 da emredileni, beii vakit na­mazx iimmetine duyurmuiitur. Dogruyu yanltiil bildirmi§, O'nun yol gostermesiyle dogru ile yanh§ birbirinden aynlarak tercihte bulunul­mu§tur. Diinyaya nurlar sa<;llmx§, biitiin perdeler a<;llmx§br. inan<;sxz­larm bazliarx Miisliiman olmu§ bazlian ise inanmanu§lardrr. islam dini apa<;lk bilinmi~tir. Hiikiim nihayetinde Muhammed'in olmu§tur.U

Peygamberler Allah' tan kendilerine nazil olan ilahi kitaplarx insan­lara teblig etmiiilerdir. Nitekim peygamberlere indirilen kitap ve say­falar, dart biiyii.k melek ba§ta olmak iizere biitiin melekler, Cermet ve Cehennem ikrar edilen iman esaslar1drr.14 Dolayxsxyla peygamberlerin en t.emel gorevleri ilahi hakikatleri insanlara. teblig etmektir.

3- Peygamber Sevgisi, Peygamberlere iman, Hak-Muhammed-Ali

Peygamberlere gosterilen sevginin en doruk noktasx Hz. Peygamber

.J 10 Virani Baba, ilmi Cfividfill, (Alevi-Bektfi~i Klnsikleri), haz. Osman Egn, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakfr Yay., 2008, s. 65.

11 Kaygusuz Abdal, Dil-Gii$fi (Alevi-Bektfi~i Klnsikleri), haz. Abdurrahman Giizel, Ankara 2009, s. 103. .

12 Virani Baba, ilm-i Cfividii11, s. 179. 13 Egn, (haz.), Kitfib-1 Cnbbiir Kulu, s. 130. 14 Egri, Osman, (haz.), Kitiib-1 Dfir, (Aievi-Beklfi§l Klnsikleri), (girl~), Ankara: Tiirkiye

Diyanet Vakft Yay., 2012, s. 32. ·

287

ic;in yaztlan eserlerde gorillfu.15 Kur' an-1 kerimin Hz. Peygambere tabi olma emri, bireysel ve toplumsal olarak Miisliiman toplumlarda yazili ve sozlii gelenek, Allah' a hamd ve resuliine salavat getirm!'!kle yerine getirilen bir emir olmu~tur. Vaazl~da, mevlitlerde, siinnet metasim­lerinde vb. tii.m toplumsal dayaru~manm yaplidlgt cerniyetlerde pey­gamber tezahfulerini gormek miimkiindfu. Bu sevgi yalruzca, sozlii ve toplumsal bi9rniyle tezahfu etme~tir. Omegin dini mimarimizin yans1yan ~aheserleri camilerde, sebillerde, tfubelerde vb. yaptlarda hat sanatuun omeklerinin degi.~ik tfuleriyle n~edildigini gorebiliriz. Ayru duyari.J.hk ve sevginin yansrmasrru kiiltfuiimiiziin bir par<;ast ola­rak clini-isl.funl edebiyatrmtzm yazili eserlerinde de goriilfu. Diger ·eser­lerde oldugu gibi Alevi'-Bekta~i' Klasiklerinde de Allah' a ovgii ve O'nun el<;isi olan Hz. Peygambere, O'nun aline, ashabma sayg~ ve hfumet dile geti..filir. Bu gelenek hem nesir tfuii ve hem de manzum eserlerde go­

riilfu.

Omegm Hacr Bekta~ Veli'nin Maktllat't ~oyle ba~lar:

"Bi'smilltlllir-Rahmtlni'r-Rahlm. $iikr ii minnet ii sipas ol Tann tebareke ve tefilti lwzretlerine olsun kim biz bz9are kullarm yokdan var etjledi ve dahi bizlere lman ve islam ruzz kzldt ve dahi ciimle maklUlaUun nzklarm ma'lum ve maksum kzldz. Ve dahi se?fim ve salavfit ol peygamber ulusma ve miirseller serverine olsun kim diikeli tllemi anun dostlugma yaratdz ve dalti ol hazret-i Resuliin tiline ve evladuia ve ashablarma olsun ... "16

Dfistan-z ibrahiin Edlzem' de de bu saygt ve sevgi manzfun bir soyle-

~le ba~lar:

''Allah adl ile soze gireliim

Hem Muhammed' e salavat vireliim"17

Klasiklerde ba~ta Allah sevgisi olmak iizere Hz. Peygamber sevgi­si, Hz. Ali, Ehl-i Beyt sevgisinin hakim unsur oldugu goriilfu. Omegm eserlerine bir biitiin olarak baklldlgmda, asli kayriag-tnm Kur'an-Kerim ve Hadisler oldugu gorillen Kaygusuz Abdal Kur' an-i Kerim' e ve Hz. Muhammed' e derin bir muhabbet ve ihlash bir imanla baghdrr. 0, eser-

15 Kaygusuz Abdal, Dii-Giiifi, s. 87-88. 16 Hacz 'Bekta~ Veli, Makfllfit, s. 43. 17 Soylemez, M. Mahfuz, (haz.), Dfistfin-1 ibrfi11fm Edllem-Dfistfin-1 Ffihma-Dfistiin-z Hfitun,

(Aievt-Bekffiil Klasikleri), Ankara: Tiirkiye Diya.net Vakb.Yay., 2011, s. 21.

288

lerinde Allah'a varma yollanru Kur'an~dan ayetler, Hz. Peygamberin hadislerinden omeklerle a<;lklamaya ~ah~u.''18

iman-islam esaslan ve islam'm ~artlarmdcm bahseden Kitab-z Cabbar Kulu'nda19 eksigi. fazlas1yla yiiz yirmi dart bin peygamberden ve bu peygamberleri inkar edenlerden soz edilir.20 0 i..n.karcilarm durumunu, inan~ konusunda inan~ esaslanru keyfi bir ~ekilde kabul ve reddetmeyi miinafik~a bulur ve boyle bir ki~iyi la~krrhcr bir insan olarak degerlen­dirir:

"inkarczlar Hz. Zekeriyya'yz biftinni§, Yahya'yz bogazlatmz§lardzr. Ey Ali! Allah Teala "Butiin pet;gamberlerime,. kitaplarzma, emirlerime, yasaklarzma inanan ve ismimi anan kimsenin §ahitligini kabul ede1~ si:iylediklerini dinle­rim. Fakat bir kimse, pet;gamberlerimin hepsine inamp da birine inanmazsa a

· 'Jdifir olur" buyunnaktadzr. Muniiftk kimdir? "Bir kimset;i ba§ka bir kimseye kar§t kz§kzrtan ki§iye diyorum. Bu kimse Allah'm birligine ve hazret-i Muham­med'in pet;gamberligine tamklzk ede1~ namaz lalzp, oruf tutar, peygamberlerin hepsine inamr. Allah dostlanm, i:ilecegini ve i:ildukten sonra dirilecegilti kabul eder. Fa kat tari katz, marifeti, hakikatz, tasavvuf ilmini ve 11'!iir§idini inkar eder. Allah'a inananlan ayzplar, onlardan nefret eder. Bir kimse bu dediklerimden birisini inkar ediyorsa, ben ana munaftk derim."21

. . Bir iimmetin tek peygamberinin oldugu vurgulanch~ Kitab-z Cabbar

Kulu'nda furunetin iki peygamberinin olmasm1 tasavvur etme dii~iin­cesi, iki dininin olmas1 anlammda degerlendirilir. Bu dii~iince imaru da, yapuan ameli de ge~ersiz kllar. Hz. Ali'ye hitaben Hz. Peygamberin clilinden iman esaslanrun tamamma iman etmenin gerekliliginin 1srarla vurgulanchgt eserde, tek ba~ma Hz. Peygambere iimmet olma, Allah' a iman etme, Onun gittigi yolun dogru oldugunu kabul etme yeterli go­riilmez. Diger peygamberlerin gittigi yolun da dogru oldugu dile .geti­rilmelidir. Aksi halde, o ~i lanete ugrar. Peygamberlerin gittigi yolun dogru olmadlgtm soyleyen kafirden daha kotiidiir.22 Hz. Peygamberin huzurunda bulunmanm ~arb O'na gosterilmesi gereken saygtdJI. Bir toplulukta bir ki~inin yaphgt saygtsiZhk, toplulugun tamamma d<Yait

18 Kaygusuz AbdaJ, Dil-Gii?ii, (girl~)~ s. 68. 19 Egn, (haz.), Kiliib-1 Cnbbiir Kulu, s. 335, 593-594, 597.

20 Egn, (haz.), Kitiib-1 Cnbbiir Kulu, s. 110, 317.

21 Egn, (haz.), Kitiib-t Cabbiir K11lu, s. 117. 22 Ego, (haz.), Kitiib-t Cnbbiir Kulu, s. 126.

289

kabul edilir. Buna dair ornek olarak da bir kimsenin 9arap i~esi goste­

rilir. i¢ ic;:ilen toplumda bulunan ancak i<;ki i~eyen, mezesinden yi­

yen, "afiyet olsun" diyen, 9arap ~am eden veya 9arap sa~an da kadehi

tutan da, afiyet olsun diyen de §arap i~enin u~ayacag-t azab~ u~ar.23

Bir kimse iistadmm haklaru unutursa, Hazreti peygamberi unutmll§

olur. Hazreti peygamberi unutan, Allah' I unutmu§ olur. Ustadmm hak­

k.uu bilen hazret-i peygamberi bulur, hazret-i peygamberi bulan da Al­lah'I bulur. Allah'1 bulanm istegi yerine gelir.24 ~eriata, hakikate slki slk.x.

yap19an Hz. Peygamberi bulur, peygamberi bulanAllah'1 bulur, Allah'1

bulanm istegi yerine gelir"25

Hz. Peygamberi sevmenin gosterg~sinden biri gittigi yoldan git­

mektir. ikincisi, siinnetini yerine getirmektir. U~ciisii; bedendeki

kirleri, kalpteki kotii duygu ve dii§iinceleri temizlemektir. Dordiincii­

sii; hazret-i peygamberin Ehl-i beytine saygt gostermektir. Ey dervi§!

Hazret-i peygamberin ehl-i beytinden alan bir kimseye saygt gosterip

onu seversen Allah Teala da seni sever. Sana ~ok merhamet eder. Haz­

ret-i Hlzu ve peygamberler sana ~ok 9efaat ederler. Ey dervi§! Hazret-i

peygamberi sevdigini soyledin. Seviyorsan, ehl-i beytini de sev. i§te

hazret-i peygamberi seven boyle sever. Ey dervi§! Bir kimse sana gelse,

"Ben senin dostunum, seni c;ok seviyorum" dese, sonra da senin sozii­

nii tutmasa, senin gittigin yola gitmese, mahna zarar verse, c;ocuklaruu

sevmese, sen o ki§inin soziine inarur miSm? 0 ki§iyi sever misin?

Ey dervi§! Bir kul Allah'm emrini y~e getirmiyorsa, Hazreti pey­

gamberin gittigi yola gitmiyorsa, "Allah'1 ve peygamberi de severim"

diyerek yalan soyliiyor demektir. 0 ki§inin sozii "Seni seviyorum" di­yen kimsenin soziine benzer. Senin c;ocuklariDI sevmeyen ki:mseyi sen

nasu sevmezsen, Hazret-i Peygamberin Ehl-i beytini sevmeyerueri de

Hazret-i peygamber oyle sevmez. Ey dervi§! imanmm miikemmel ol­

dugunu, Allah'm, peygamberin, iyi insaruarm seni sevip sevmedigini.

aruamak istiyorsan, kendine .§oyle bir bak. Akbn, .6krin goruiin kimi arzuluyor, kiminle beraber oturup kalklyor, kimi seviyor?26

Alevf-Bekt~i klasiklerinde slkllkla gorillen Kitap ve Si.innetten ikti-

23 Egri, (haz.), Kitfib-1 Cnbbtir Kulu, s. 430-431. 24 Egri, (haz.), Kittib-1 Cnbbtir Ku/11, s. 335, 431-432. 25 Egri, (haz.), Kittib-1 Cnbbtir Klllu, s. 447. 26 Egri, (haz.), Kittib-1 Cnbbtir K11l11, s. 525.

290

baslar, Hak, Muhammed, Ali, Ehl-i Beyt sevgisine olan vurgular hemen her fusatta goriilrnektedir. Kitab-z Dar'da da bu anlayr~ <;ok<;a yer ahr.27

Tasavv.ufi dii~iinceyle ozde~le~en kavramlarla Hak-Muhammed-Ali birlikteligi ve ayniligi iizerinde yogurua~an klasiklerde Hakk' a ula~ma­run ki~inin maddi arzulardan siynlmasiyla miimkiin oldugu sxkb.kla vurgularur. Bu anlamda Hakk' a ula~mak, varhl<tan kurtulup Allah' ta

f§.ni olma makammda gen;ekle~ir. Kalbine ilim ve irfan giren, varb.ktan kurtulup Allah'ta fani olma makamma ula~rr. Bu ise mal-miilk sahibi

olmamak, fakir olmak, ya da ihtiyac; duymadi~; bit hrrka ve yetecek kadar yiyecek, ii~iimeyecek kadar giyecekle miimkiindiir.

Nihai anlamda Hakk' a kavu~mak isteyenin bilmesi gereken erenle­

rin olmedigidir. Zira oliim ancak bedene.ula~rr, nlha ula~maz. <;iinkii onlann nlhu Muhammed-Alidir. Sonu<; olarak Muhammed-Ali olmez. Zira peygamberlik ve velilik nfuu bir olmu~tur. 0 Hak yoldur, sonsuz­

dur, olmez. Oziinii Muhammed Ali'nin rllhuna ula~brmayarun fukara oldugunu iddia etmesi, tac ve post giymesi taklitten ibarettir.28

4- Peygamb erler ve ~ehidler

Haa Bekta~ Vell'nin peygamber anla~rm daha iyi anlamanuz1 sagla­

yan bir diger somut ornek de inana ugruna olen; ~ehitlik mertebesine

erenin ula~b~ makamla peygamberlerin derecesini mukayese etrnesi­dir. 0 bu kiyaslamayr yaparken oncelikle insarun genel yapiSuu hatrr­labr ve buradan ~ehitlik makamrmn hangi a<;J.lardan yiice bir makam oldugunu dile getirmeye <;ah~rr. Bu temel dii~iinceyi temellendirme an­

lanunda oncelikle bilinmesi geJeken, insarun akilli bir varb.k olmas1 ve kendisine verilen nimetlere akilla sahip oldugudur. Ona gore Peygam­ber (s.a.v.)'in buyurdugu gibi "Akil yeryiiziinde All~'m terazisidir." insana verilen bunca nirnetler de onun akl1 sahibi olmasr yiiziindendir.

Akil insan i<;in iyi olmarun da ol<;fisiidiir. Kimin gonliinde akii ·nll11:1 varsa iyi, yoksa kendisine dahi faydasr yoktur. Allah kabnda da yeri

yoktur. U<; karanhk ii<; ~eyle aydmlarur. Diinyarun karanli~ ay, giin ve yrldrzlann l§t~yla aydmlanmr~br. insan da ii<; karanhktan ii<; nesfie ile aydmlanmr§br. insan ilk olarak akll, ikinci olarak ilim, ii<;iincii olarak marifet nuruyla aydmlanml.~br.29 ilim ehlinin degeri daha da onemli-

27 Egri, (haz.), Kitab-1 Diir, s. 45. 28 Viraru Baba, j[m-i Ciiuidiin, s. 86. 29 Haa Bekta~ Veli', Makiiliit, s. 129.

291

dir. Ornegin arme ve babarun gorevi ~ocuklanru diinya belalanndan

korumaktu. Al.imlerin gorevi ise Miisliimanlan ahireti.n slkmlllanndan

korumaktu. ilim ehlinin avam ve havas herkese faydast var~. insarun

Allah' a kar~n temel gorevi O'na dua etmektir. Allah, dua ettigi ye dar­

da kaldtgmda insana ba~ka yardun edecek yoktur.30 Her nerede olursa

olsun O'nunla olunmast gerektigi ve kendisine dua edilmesi gerektigi

bildirilmi~tir.31 Kafulerin bir~ogu din, beden ve mal dii~arudtr. insa­

run kMirlere kar~1 yapacagt miicadelesinin kar~iligmda kendisi i~ iki makam vardtr. Ya kafiri oldiiriir gazi olur ya da oldiiriiliir, ~ehit olur.

Bu ~ehitlerin peygamberlere gore iistiinliiguniin gostergesidir. $ehitler

§U balo.mlardan peygamberlerden iistiindiir:

t) Peygamberler oldiiklerinde elbiseleri 9}<anlmt~, ~ehitlerin ise 9-

kartlmamt~tlr.

u) Peygamberler ~lar, ~ehitler ise yll<arunadan defnedilmi~­lerdir.

ru) Peygamberler kefenlenmi§, ~ehitler elbiseleriyle defned.i.lmi§ler­dir,

tv) Peygamberler ah.irette ~efaat ederler, soma iimmetlerini cennete

gotiiriirler. $ehitler ise, hemen ~ehit edildiklerinde cennete gotiiriirler.

v) Peygamberler yilda bir kez ziyaret edilir, ~ehitler ise her giin zi­

yaret edilirler.32

5- Klasiklerde Zikredilen Peygamber isimleri ve Nitelikleri

Klasiklerden H1ztrnfime' de zaman zaman ~e~itli vesilelerle peygamber­

lerden soz edilir, Hz. Muhammed tek ba~ma zikredildigi.nde "Resu­

lullah", ya da "Muhammed Mustafa" ad ve stfatlarla anilir. Hz. Aliyle

birlikte aruldtgmda da "Muhammed-Ali", "Ali-Muhammed", ~eklinde

ifade edilir. 33 Hz. Muhammed'in dt~mda Adem, ibrahim, Siileyman,

Yusuf, idris, Nuh ve Davfrd peygamberlerin isimleri zikredilir. Sikhk­

Ia Al-i imran'dan da bahsedilmi~, Kur'an-1 Kerim'deki ifadelerle di­

ger peygamberlerin ziirriyetlerinin Hz. Adem'le alan irtibabndan soz

e~tir. Biitiin peygamberlerin ziirriyeti.ni nitelendirme anlammda

30 es-Saffat 37 I 62. 31

ei-Bakara 2/186; Mii'min 40/60. 32

Hao Bek~ Vel.i, Mnkflliit, s. 133-134. 33 Seyyid Alizade, H1zm1iime, ~), s. 25.

292

Allah'm Ademin zfuriyeti.nden biitiin peygamberleri bir nfu olarak sii­zerek getirdigi belirtilmi;;tir. Nitekim Kur'an-Kerim'de de bundan soz edilmi;;tir: "Allah, Adem'i Nuh'u, Ibrahim ailesini ve imran ailesi.J:l.i se-9-p a.Iemlere ustiin kllch."34 Bu ziirtiyet nuru, bazr donemler a<;U<, bazr donemler gizli olarak Hz. Peygamber ~e soyuna intikal etmi;;tir. Hz. Muhammed ve soyu burun·peygam~erler zfuriyetinin oziidiir.35

Alevi-Bekta;;1 Klasiklerinden Fiitiivvetname' de ise son peygamber Hz. Muhammed ba;;~a olmak iizere niibiivveti.n temsilcileri vazgec;il­meyen ;;ahsiye_tlerdir. $ed baglamarun merkezi bir konum olan eserde, her ;;eddin senedinin oldugu ifade . edilerek ;;ed baglama ve fiitiivvet Hz. Adem' e kadar gotiiriilmii;;tiir. Hz. Nuh, Hz. Ibrahim ve Hz. Mu-

. hammed Mustafa isimleri fiitiivvet se~edinin zirvesinde yer alrrlar.36

Fiitavvetname' de, i;; ve meslek sahibi insanlarm hangi i;;le me;;gul olacagmm Elest Meclisi'nde Hz. Muhamed'in nurunun yarahlm.asryla takdir edildigi, ana temachr. Bu yakla;;rma gore sanatlan Cebrail Hz. Adem' e ogretmi;;, o da kendi ogullarma bu gelenegi· aktarrru;; ve ayru sistem iizerine oguldan ogula gec;en sanatlar giiniimiize degin ula;;rru;;­trr. Meslekler ve sanatlar, Cebrail tarafmdan ya da mucizeler ve veHiyet yoluyla peygarnber soyunun her bir evladmda ortaya <;J.krru;;trr. Boyle-ce sanatlarm tamab:u Hz. Adem'e kadar c;lkanlrru;;trr.37 ·

Fatavvetname' de, peygamberlerin vasx.flan da verilmi;;tir. Buna gore Adem safiyullah, $it nebiyyullah, idris refiullah (Allah'm derecesini yiikselttigi), Nuh neciyyullah (Allah'm srrda;;r), Ibrahim Halilullah, ismail zebihullah,(Allah'm kurban olarak sec;tigi), ishak nebiyyullah,­Yakup nebiyyullah, Yusu£ sadlkullah (Allah'm sadlk kulu), Musa ke­limullah (Allah'm kendisiyle konu;;~gu), isa ruhullah (Allah'm ruh ii.fledigi), Davud halifetullah (Allah'm halifesi), Silleyman eminullah (Allah'm ~mini), Eyyll.b es-sabir ala ·hiikmi'l-lah (Allah hiikmiine sab­reden), Zekeriyya ;;ehidullah (Allah'm ;;ehidi), Muhammed (s.a.v.) Al­lah'm yarabklannm ilki ve rasiillerin sonuncusu, varllklarm ozii olarak nitelendirilmigtir. -'

34 Al-i imra.n, 3/33-34. 35 Seyyid Alizade, H1z1rniime, (giri~), s. 25-26. 36 er-Radavi, Fiitiivvetniime-i Tarikat, (6ns6z), s. 46. 37 er-Radavi, Fiitiivvetniime-i Tarikat, (6ns6z), s. 55.

293

Hazret-i Adem' den Hazret-i Muhammed' e kadar peygamberle­rin isimlerinin ve onlann one <;il<an ozelli.klerinin saytlmast Kitiib-z Diir"da mti.nacabn onemli bir par~as1 olarak veril.Ini§tir. P~yg~berle­rin ozellikleri hususunda Adem peygamber' e meleklerin secde ~tmesi, ibrahim Peygamber iQ.n ate~in bir gill bah~esi haline gelmesi, Davud Peygaber'in demiri muma ~evirmesi, Silleyman Peygamber'e cin ve

hayvanlarm itaat etmesi, idris Peygamber'in Cermet elbisesi dikmesi, Hlzu'm ~agmldlgmda gelip yeti~mesi, Eytip Peygamber'in viicudtma kurtlar dii~ti.ikten sonra, Allah'm yardlmiyla saghgma kavu~mas1, Ya­kup Peygamber'in uzun bir aynhktan sonra oglu Yustlf'a kavu~mas1, Miisa Peygamber'in TOr Dagt'nda Allah'Ia konu~mas1, Isa Peygam­ber'in nefesiyle 6lilleri diriltmesi ve Hazret-i Muha.mmed'e Kur'an-1 Kerim'in indirilmesi bahsi ger;en konular arasmdadu. Allah'm birli~

inanCffil tamamlayan bir peygamberlik tasavvuru, dar duas1 araohgty­la ilan edilen gen;ekler arasmdadu.38

Alevl-Bekta~1 Klasiklerinden olan Hao Bekta~ Vell'nin Besmele Tef­siri"nde de Hz. Peygamber ve bazt peygamberler iizerinden mesajlar

f

verilir. Eserin temel vurgusu bir Miisliim~ i¢l besmelenin anlamt ve onemidir. Bu anlam ve onem "Besmeleyle ba~lamayan her i~ bereket­siz ve giidliktiir"39 hadisi ba~ta olmak iizere Hz. Peygamberden rivayet

edilen hadislerle teyit edilir. Besmele Miisliiman'm giinliik hayabrtul tiim safhalannda; inan~, ibadet ve muamelat boyutlartyla kendisiyle aynlmaz bir par~as1 olmu§, hakikate ula~manm bir vesilesi kabul edil­mi~fu.40

Di.nl ve tasavvufi Tiirk edebiyatmm temel yap1 ta~lar1ru olu;;turan eserlerde islam gelenegini olu~turan besmele,. hamd ve salatla ba;;lama

ve sonrasmda niibiivvet makamlrun temsilcileri peygamberlerden ve onlarm hayatlanndan ornekler sunma yaygm bir anlayt~br. Bu anla­~ oncelikle Kur'an-1 Kerim ayetleri ve Hz. Peygamberin hadisleriyle desteklenir. Dinl ve ahlili unsurlar bu iki kaynagm yarunda diger pey­gamberlerin hay~tlanndan kesitlerle de peki;;tirilir. Hao Bekta;; Veil, bu eserinde, "ahiret ve din yolunu ba;;armaya yarchmo olmast i~ gerekli

38 Osman E~, Kittib-r Dar, (M), Ankara 2012, s. 32. 39

Acliini, Ketrr'l-lraktiik, II, 174.

4Q Hacr Bekta~-i Veli, Besmele Tefsiri, (Wlr-i Besmele) (Alevi-Beklii$i Klnsikleri), haz., Hami­ye Duran, (girl§), Ankara: Tiirkiye Diyanet Vak.h Yay., 2012, s. 15.

294

gordiigu §eriat hiikiimlerinin srrlanndan bir nebze a<;ll<lachguu, beyan eder. Allah Tealarun Mirac; gecesinde Muhammed Mustafa'ya "Eger her i§e yardmumm seninle olmastru istiyorsan,·keremimi, liitfumu ve ism-i azammu bildiren achm her an dilinde olsun." diye hi tap ettigi dile getnilir. ism-~ azarrun Allah, keremini bildiren ismin rahman, liitfunu bildiren adm ise rahim oldugu belirtilir. DolaylSlyla ''besmele" ~ek.il­mekle Allah'm keremi ve liitfuyla bek~i olmaktadrr. Ustelik bu kerem ve liituf sadece Hz. Peygambere degil asiler de olmak iizere tiim bu sofrada bulunanlara aittir. Boylelikle Allah'm m~rhamet vasn tii.m in­sanlara hem bu diinyada ve hem d~ ah.irette ku§aho olmu§tur.41

Haa Bekta§ Velinin "Besmele Tefsiri"nde Eyyflb (a.s.), Hz. Adem (a.s.), Nuh (a.s.), Yusu£ (a.s.) ile Zeliha ve Silleyman (as.)'m hayatlarm­dan omekler sunulur. Ornegin Kur'an-1 Kerim'de l<endisine vahiy ve­rildigi.u, hidayete erdirildigi.u bildirilen Hz. Eyiip peygamber bilinen en

· bariz ozelligi olan hastahklara kar§I sabnyla tarurur. Kur' an-1 kerim Hz. Eyyfib Peygamberin, ba~ma gelen bu hastahk belasma kar§l Allah'm merhametine s1gmarak dua ettigini, Allah'm da onun duasrru kabul et­tigini beyan eder.41 Bir diger ayette de Eyyflb (a.s.) ~eytarun kendisine verdigi "yorgunluk ve eziyetten", Allah'm ona olan rahmetinden ve ardmdan ba~mdan ge~enlere kar§I onun sabrmdan s9z edilmektedir.45

Hao Bekta§-1 Veli d~ eserinde Eyyflb (a.s.)'m sabrmdan soz etmekte, mutlak kudret sahibinin yiiceligi kar~nsmda sabredenlerin sabnnm klymetsizliginden bahseder. Sabula arulan, sabrm zirvesinde olan bir peygamberin bu ahlaki erdeminin bile mutlak kudret sahibinin kudret ve yiiceligi kar~1smda bir mana ifade etmedigi dile getirilir. Eyyfib (a.s.) "Ba~tma bu dert geldi, sen merhametlilerin en merhametlisisin." diye­rek miiflisligini kabul etmi§tir. Sablklar da Allah achru zikrederek ken­dilerine hi~bir geyin zarar vermeyecegini zanne~ler, bu tutumlan ise kibirlerini arthrml§trr. Oysa bu makam mukarreblerin temizledigi, yok ettigi bir makamdrr. Tevazuluk makarm eminlik ve rahathk rna-

41 Hact Bekta~-1 Veli, Besmele Tefsiri, s. 42-43. 42 en-Nisa 4/163. 43 el-En'am 6/84. 44 el-Enbiya 21 I 83-84. 45 Sad 38/41-44.

295

kanud!.r.46 Bu temel di.i~iincelerle sabnn, takdire nza gosterme, ~ikayet

etmeme gibi ahlaki davraru~lann dogru yolda gitmeyi arzulayanlann

yarcl:tmosi ve destek9si oldugu ifade edilmek istenmi~ti.r ..

isminden soz edilen bir diger peygamber Hz. Adem' dir. Adem, cen­

netten diinyaya gelmesiyle i.iziinti.isiinden aglanu~ melekler de buna

ortak almu~tur. Ardmdan Tann Tea'la Adem'e neden aglad.Iguu sor­

mu~ o da "aynhl< belasmdan diye cevap vermi~ti.r. Tann Teala da "Ya

Adem bizim cemalimizi gormek isteyenler, bizim aduruzl a1una}'l ah§­

kanhk haline getirsin ki ben perdeyi kald.Inp yi.izi.i.mi.i onlara gostere­

yim" demi~tir.

Besmele Tefsiri'nde Nuh (a.s.)' dan da bahsedilmi~ti.r. Nuh (a.s.) ka­

firlerin elinden bunalmasmm ardmdan Tann Teala kendisine bunun ·

nedenini sorar ve Nuh'da ilahi alemin kiifiirle doldugunu ve dola}'l­

Slyla bir dost bulamad.Iguu bildirir. Tann tealarun buna alan cevab1

Nuh'un diliyle Allah'm ad.Iru, gonli.iyle Tann sev8Jsini, bedeniyle de

ibadet etmeyi i~ edinmesi bildirilir. Boyle yapmakla Nuh i¢1 klyamete

kadar esenlik oldugu bildirilir.47 Boylelikle Allah'1 anma insanm zahiri

ve bahni kimligiyle aynlmaz bir par~as1 alur. Bu da Alevi-Bekta§l' kla­

siklerinin tamammda gori.ilen merkezi tann bilgisi ve sevgisi eksenli

bir di.i§i.incedir.

Yusuf (a.s.) da Zeliha/Zi.ileyha klssas1yla arulan bir peygamberdir.

Besmele Tefsiri'nde Zeliha'nm dart yi.iz y1ld!.r bir puta tapan birisi alarak

takdim edilir. Zeliha puta tazimde bulunur anu mi.icevherlerle danatlr,

ana ibadet eder. Tann olarak tapbgt bu puttan hi~bir talepte bulunma­

.rrU~ ancak Yusuf'un a~klyla ihtiyarlaytp ti.im mallru yiti.rmesinin ard.In­

dan ~aresiz bu puttan Yusuf'un gonliini.i kendisine kar91 yumu~atmas1

talebinde bulunmu~tur. Fakat gece yansrm ge<;inceye kadar yalvarma­

sma kar~ilik hi~bir tepki alama}'lflca putu tekmeleyip, onu yi.iz i.isti.i bt­

raklp terk etmi~ti.r. Zeliha daha sanra "Ya Allah, ya Rahman, ya Rahim"

diyerek Allah'm yard.Imrm talep etmesine Tann Teala "Lebbeyk ya

46 Hao Bekta~1 Veli, BesmeleTefsiri, s. 50-53,121-122,125-126,146-149. 47 Hao Bekta~-1 Veli, Besmele Tefsiri, s. 121-122.

296

Zeliha, buyur ya Zeliha" diyerek cevap vermi§tir. Zeliha, Yusui'u ken­

disine baglamasuu ve kendisini de gen~le§tirmesini dilemesinin ardm­

dan Cebrail vasttastyla bu istegi ger~ekle§mi§tir. Yusuf da yabn ayak

ne yapacaguu _bilemeden Zeliha'run kaptsma ge~, aralarmda ban§ saglayana kadar kap1 a<;ilinaml§trr. .

Besmele Tefsil'i'nde Yu5ui ile Zeliha klssasmm belki de en onemli yonii didaktik ama~h sonu~ ktsrru oldugu soylenebilir. Zira burada melekler tarafmdan merak edilen husus dort yiiz y1l kiifi.ir iizere ya§ayan birisi­nin; Allah'm nirnetlerini yiyen bununla birlikte puta tapan birisinin bir kez Allah demesine kar§ilik, Tanrnarafmdan buyur edilmesi ve bunun hikmetinin ne oldugunun merak edilmesidir. Tann Teala gece yanst­na kadar puta yalvanp cevap bulamayan Zeliha'ya rahmetiyle merha­met etmi§ onu ba~§lanu§br. Zira samed olana; hi~bir ihtiyaa olmayan Allah'a yalvarmayla, "sanem" (put) olan; kendisi ihtiya<; durumunda olan, zavalh durumda olana yalvarma e§it degildir. Allah'm rahman ve rahlm olmas1 O'nun kullarma a<;lian merhamet vastflandu.48

Haa Bekta§ Velf, Yfisu£ ile Zeliha ktssasrru halkm anlayabilecegi tarzda edebi bir iislup ve sade bir dille anlabr. Zikredilmemekle birlik­te islam kiiltiiriindeki ana tema muhafaza edilmi§tir. Omegin hikaye­nin devammda Yusui ile Zeliha arasmda cereyan eden olaylar anlabhr. Buna gore Yusui ile Zeliha_ bir mekanda bulunmu§lar, kap1yt kapatml§­lar, Y4suf'uri gonlii Zeliha'dan yana meyleder gibi olmu§, §eytan da buna sevinerek adeta bayram eder bir §ekilde tasvir edilmi§tir. $eytamn buria sevinmesi de Yusuf ile Zeliha'run me§ru olmayan.bir fiili irtikap etme ihtimaline kar~a bu olaym vukuu durumunda Yfisuf'un da kendi-

. si gibi Hakk'm. huzurundan kovulup cehenneme konulmastdu. Bur ada "Miirsel peygamber alan bir ki§inin benirn gibi lanetlenmesinden daha saltanatlt ve yiice ne olabilir?" ifadesiyle §eytamn kimligi tasvir edil­meye <;ah§thr. Klssarun devarrunda Tannrun inayeti ve dedesinin yiizii suyu bereketiyle zinadan kurtanlc:h~, cennete konuldugu ve §eytamn cehenneme atllc:h~ belirtilir. -'

Metnin ogretici vurgulu yonii olarak belki de en dikkate deger ktsrru buradaki §eytarun vastflanyla ilgili klsrru; §eytarun insana olan yakla§nnlan ve onlan igvaya yoneltecek tutumudur. ~eytan asi olan

48 Haa Bekta~-1 Veil, Besmele Tejsiri, s. 121-122.

297

toplulu.klarm gi.inahlanna, gafletlerine, diinyaya olan heveskarhk.lan­

na, ba~kalanru hor gormelerine, tovbeyi unutmalarma sevinir. Oclann . Firdevs cennetine kar~1 cehennemde kendisiyle birlikte ~lmalarmdan

memnuniyet duyar. $eytarun bu tek tarafh sevincine }<.ar~tbk ,Allah'm

bagt~layiOh~ ve merhametinin goz arch edilmesi kmarur. Buna kar~tbk

asilerin peygamberi olan Muhammed Mustafa' run onlara olan ~e~aati

dile getirilir. Peygamberin klymeti, degeriyle Tann ondan utarur, asiler

Tann tarafmdan ba~larur, azap edilmez, ~efaatinin bereketiyle btitiin

asiler merhamet edilir. Asiler peygamberle cennete, ~eytan ise cehenne­

me konulur. Giinahkarlar rahat, ~eytan ise eziyet i¢lde kahr.

Haa Bekta~-t Veh~ Yusuf ile Zeliha klssasmda anlablanlar1 teyit

etme anlammda herhangi bir rivayetten iktibasta bulunrnaz. Kur'an-1

Kerim'de en giizel hikaye-19 olarak dile getirilen Yusu£ (a.s.)'m ba~m­

dan ge~en olaylarm anlahlchgt Yftsuf siiresi inananlar i¢l bir <;ok ders

almrnast gereken ibretlik hususlan barmchnr. Hao Bekta~-1 Vell'nin

dile getirdigi Yusuf ve Zilleyha arasmda ge<;en hadiseler ana hatlanyla

Yftsuf siiresinde anlahlan hususlardu. Yusuf siiresi 23. ayette II Derken

h.anesinde bulundugu hantm bunun nefsinden kam almak istedi ve ka­

pt!an kilitledi, haydi seninim dedi, o, Allaha Slguurun, dedi: dogrusu o

benim Efendim, bana giizel bakb, hakikat bu ki, zalimler felah bulmaz"

ve 24. ayette ifade edilen "Han1m cidden ona niyeti kurm~tu, o da ona

kurmu~ gitl:ni§ti amma rabbinin btirhanmt gormese idi, ondan fenahgt·

ve fuh~ bertaraf edelim i<;in oyle oldu, hakikat o bizim ililasa mazhar

edilmi~ has kullannuzdanchr" ifadeleri Besmele tefsiri'nde serbest klssa

tarzmda anlahlml~br. Asli ama~ Yusuf ile Ztileyha arasmda ge~en olay­

lardan ders gkarmaya dikkat <;ekmektir. Ahlalayla, erdemiyle, liyaka­

ti:yle, iffetiyle one <;lkan Yftsuf'a kar~tbk biittin ihtiraslan, irtsani heves

ve arzulanru one <;lkaran, Allah'm haram kllchgt bir fiile te~ebbtis eden

bir Zilleyha omegi bu ktssarun ilk gtsriirtii~teki irtsanm d.i.kkatine su­

n~an yoniidiir. Ancak astl iizerinde durulan ~eytanm igvalan, insanm

gtinahkar kimligine kar~ilik Peygamberin asi kullarma kar~1 ~efaanyla

Allah'm merhameti, ba~laytohgt onlara azap etmemesi, cennetine

koymastchr. Dstelik inananlar a<;15mdan bilinmesi ve ahninas1 gereken

birders de "Yaratan" ile "yarahlan" arasmdaki farkm bilinmesidir. "Ya­

ratan" m en biiytik vasfl olan; hi<;bir ~eye muhta<; olmamayt ifade eden

~9 Yusuf 12/3.

298

"samed" kelimesinin ozenle sec;ilmesi de dikkate degerdir. ·

Besmele Tefsiri'nde Siileyman (a.s.)'dan da soz edilir. Onun olece­

gi zaman besmeleyi yaz1p Bellis' e verdigi belir~. Belkis de yazilan besmeleyi okumu§, onun bereketiyle §ahadet getirmi§, tac; ve keramet

bulmu§, sevdigine kavu§mU§, onunla iinsiyet bulmu§tur. Haa Bekta§-1 Veli Siileyman ve Belkis'le ilgili aynnbya girmez ve konuyla ilgili kay­nak belirtmez. Kur'an-1 Kerl:m'd~ Seb'e Melikesiyle ilgi4 bilgiler yer ahr. Belkls, Sebe (Yemen) halk.rru yoneten, son derece zeki, dirayetli,

. feraset sahibi, otoriter ancak meclisine daru§an, deger veren, sevilen ve degerli bir tahb olan melikedir. Ne var ki o ve toplumu giine§e secde

etmektedir. Peygamber, misyonu geregi, insanhgm aleyhine i§leyen bu zulme son vermek istemektedir. Kur' an-1 Kerl:m' de klssayla ilgili bu

bilgiler olumlu psikolojik bir hava olu§turma gayretiyle sunulur. Bel­kis'in tahbrun cinler vas1tas1yla getirtilmesi ve Allah'rn mutlak kudreti kar§Isrnda Belkis'in "Rabbim! Ben gerc;ekten kendime yazlk etmi§im. Siileyman'la beraber alemlerin Rabbi olan Allah' a teslim oldum"50 de­

mesi temel bir vurgu olarak takdim edilir.

Sonu~

Alevi-Bekta§f Klasikleri'nde inane; konulan bir biitiin olarak degerlen­

dirilmi§tir. insanrn nitelikleri ve ya§ad.l~ evren, iman esaslarrndan biri olan peygamberlere iman, temel gorevi fitratlan bozulmu§ insanlara yol gostermek olan peygamberler ve insanhgm onlara olan ihtiyaa bir­likte ele a.l.rnnu§br. Rehber olan peygamberler olmadan hakikatin ozii­

ne ula§Ilamayaca~, Hakk' a ula§mayt arzu edenin, Hz. peygamberin (s.a.v.) ahlaklyla ahlaklanmast, Eyyilb (a.s.)'rn sabnyla donanmas1, isa (a.s.) gibi zahit, idris gibi abid, ibrahim (a.s.) gibi seven olmas1 gerektigi iizerinde durulmu§tur. Enbiya ve evliyanrn huyunun omek alrnmast,

gururlu ve kibirli olunmamas1, nimete saygt duyulmas1, tuzun ve ek- . megin hakkmrn unutulmamas1, kom§uya ve arkada§rna kar§I diiri.ist

olunmas1, peygamberlerin her birisinin, bir yol vasttas1yla insanhga hizmet ettigi, hepsinin gittigi yolun dogru oldugu esas alrnnu§br . .-

50 Neml27/44.!<Jssarun tamanuyla ilgi olarak aynca bkz. Hao Bektaf;-1 Veil, Besmele Tefsiri, s. 122-126.

299

Kaynak~a

Albayrak, Nurettin, "Virani", DiA, XLID, 109-110.

Egn, Osman, (haz.), Kitab-1 Cabbfir Kulu (Alevi-Bektfi~i Klasikleri), Anka­ra: Tiirkiye Diyanet Va.k.h Yay., 2007.

Egri, Osman, (haz.), Kittib-1 Da1~ (Alevt-Bekta~l Klasikleri), Ankara: Tiirki­ye Diyanet Vak& Yay., 2012.

er-Radav1, Abdulgani Muhammed b. Alauddfn el-Huseyni, _Filtuvvet­nfime-i Tarlknt, (Alevt-Bektfi~l Klasikleri), haz. Osman Ayd.mb, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vak& Yay., 2011.

Giizel, Abdurrahman, "Ahmed Yesevl'nin Fakr-namesiile Hacr Bekt~ Veli'nin Maka.Iat'mda Dort Kap1 I<lrk Kapmm Mukayesesi", Tiirk Kiil­tiirii ve Hnc1 Bektfi~ Veil Ara~tmna Dergisi, 1995, saY!: 2, s. 6-12.

Hao Bekta~ Vel.l, Makfilat (Alevt-Bektli~i Klasikleri), haz., Ali Ytlmaz-Meh­met Akk~-Ali Oztiirk, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakh Yay., 2013.

Hao Bekta~-1 Veli, Besmele Tefsiri, (~erh-i Besmele) (Alevi-Bekta~i Klasikle­ri), haz., Hamiye Duran, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakh Yay., 2012.

Kaplan, Dogan, (haz.), Erkanname I (Alevi-Bekta~i Klasikleri), Ankara: Tiirkiye Diyanet Va.k.h Yay., 2007.

Kaygusuz Abdal, Dil-Gi.i$8,_ (Alevi-Bekta~i Klasikleri), haz. Abdurrahman Giizel, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakf:t Yay., 2009.

Kaygusuz Abdal, Sarayname (Alev1-Bekta~t Klasikleri), haz. Abdur~ah­man Giizel, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakh Yay., 2010.

Kumaz, Cemal, "Dar", DiA, VID, 482-483.

Seyyid Alizade Hasan b. Muslim, H12rrname Alevl Bekta~i Adab ve Erktim (Buyruk, (Alevi-Bekta~l Klasikleri), haz., Baki Ya§a Altmok, Ankara: Tiir­kiye Diyanet Va.k.h Yay., 2007.

Soylemez, M. Mahfuz, (haz.), Dastiin-1 hm11tfm Edhem-Dastan-1 Fatt­ma-Dfistan-1 Hatun, (Alev'i-Bekta~i Klasikleri), Ankara: Tiirkiye Diyanet Vak& Yay., 2011.

Unluer, Ceyhun, (haz.), Multammed bin Hanefiyye Cengi (Alev'i-Bekta~i Klasikleri), Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakf:t Yay., 2010.

Viraru Baba, ilmi Cavidan, (Alevi-Bekta§i Klasikleri), haz. Osman Egri, Ankara: Tiirkiye Diyanet Va.k.h Yay., 2008.

300

Miizakere

M. Miicahid DUNDAR •

Oncelikle saym hocam Siileyman Akku§ beyefendiye te§ek.kiir ediyo­rum "Alevf-Bekta§i Klasiklerinde Peygamber Tasavyuru" ba§hkh teb­ligleri i~. Esasmda Hz. Peygamber tasavvuru dahi ba§b. ba§ma bir teblig konusu olmaya §ayanchr b.u noktada. Hocanuzm tebligmde daha ziyade Tiirkiye Diyanet Vakfmca ne9redilen Alevi-Bekta§1 klasiklerinin kaynak olarak kullaruld.Igx goziirne ~arph, ancak bu noktada unutul­mamast gereken onemli bir tiir mevcut: Buyruk'lar. Buyruklara -ilave­ten- miiracaat edildigi takdirde §iiphesiz bu teblig biraz daha renklene­cek ve zengirllegecektir.

Ozellikle peygamber klssalan ve menk.J.beleri noktasmda, yer yer israiliyyat ile de bezenmi§ olmalan a9smdan, bu gelenegm balo.~n ve tasavvurunu yans1tmas1 noktasmda Devriyye ve $athiyye tiirii §iirler de onemli kaynaklar olarak kar§tmlZda durmaktachr. Mesela Edib Ah­med Harabl'nin devriyesinde -ki Kur'an'da aru ge~en biitiirl peygam­berleri zikreder- Hz. Adem ve Havva klssasma dair "Cennet'in i~de bugday yediler I Siirdiik bir tarafa puyan eyledik" dizeleri buna giizel bir misaldir. $ah Hatayi ve onlarca Bekt?§1-Klz1lba§ halk ozaru ve §airin bu meyanda ~ok<;a eserleri, deyi§leri mevcut.

Esasmda diizenleme kurulunun bir iiyesi vasnyla bir eksigirnizi fark ettigimizi soylemeden ge<;emeyecegim. Sempozyum konu ba§b.k­larm~a "Nefesler ve Deyi§ler" 9eklinde bir ba§b.gx ihmal etmememiz gerekirdi. ilyas Uziirn beyefendi ile de bu konuyu az once miizakere ettik, tabi bu ba§b.k ile miistakil bir <;ab.§ma/ etkinlik diizenlense yeridir esasmda. Konunun bu lo.smm1 giirldemimize ald.Ik in§allah. ·

Hassaten B~ta§i' gelenegm nefes-deyi§-devriye-ayet tiirii eserleri de bu baklmdan, yani Peygamber ve Hz. Peygamber tasavvurunu yan­sttmasl a<;15mdan onem arz eder. Bunlarm ill§mda heniiz ne§redilme­mi§ ancak bu gelenege mensup olmas1 kuvvetle muhtemel eserler de mutlaka halo.§ a9srnda dahil edilmelidir. .;

Siileyman Bey'in tebliginden anlad.Igxnnz kadanyla Klzllba§ Alevf olsun Bekta§1 Alevf olsun, bu gelenegin peygamber tasa'VVU!ll islam'm genel kabul gormii§ ve benimsenmi§ anlaJl§IDa muariZ degildir. Daha

* Yrd. Do~. Dr., Sakarya Dniversitesi ilahiyat Fakilltesi, Sakarya, mdundaar@sakarya. · edu.tr

301

ziyade yiizeysel ve menkabevi/ efsanevi bir yakl~l.liliD, mucize-kera­met eksenli bir anlatmun a~ikar oldugu hocarruzm tespitleriyle de sa­

bit bir husus. Hatta heniiz ne~redilmemi~ ve yazma halind~ki, miiellifi malum olsun me9'tul olsun bu ?zgiye mensup sair risale, buyruk vb. diger eserlerde de durumun ayru oldugu kanaatindeyim. Zaten bunun

aksi bir durum da beklenemezdi. Bu mealde hem sempozyumumuztm

ruhuna bir katl<J. olmas1 a9smdan hem de durdugumuz yerin a9kh­ga kavu~mas1 a9smdan hadis ve isnadh tarih gelenegimiz~en, tabiOn devrinin biiyii.k imarm $a'bl'nin ~u sahrlarm1 zikretmek ist:lyorum. Bu sahrlar hem ibn Sa'd'm Tabakat'mda, hem Malati'nin et-Tenbih ve'r-red isim.li eserinde hem de Yiiliya b. Main'in Tarih'inde ufak laftz farklilik­lan ile birlikte kaytthdu. $ayet Tiirk-islarn Mii.slii.manhgt diye bir ~ey mevcut ise i~te o bu sahrlarda zikredilen itidal olmahdu dii.~iincesinde­yim. Diyor ki $a'b1:

"Peygamberinin ehl-i beytini sev ancak Rliftzi alma;

Kur'an ile icra-yz amelde bulun ancak Haruri (Harici) olma;

Bilmedigin hususlan Allalt'a irca et (havale et) ancak Murcii olma;

Ba~ma gelen hayrm Allah'tan, §el'rin ise kendi nefsinden oldugw~u bil nncak Kader! olma;

Buru~mu§ hunna misali, kzv1rczk sm;lz Habe§li bir kale de olsa ima­ma (yoneticiye) itaat et!"

Saym hocama te~ekkii.r ediyor, hepinizi sayg~yla selamhyorum.

302