Uitdagingen voor Justitie

Universiteit Derde Leeftijd Leuven vzw 12 oktober 2013

Blik op Justitie vanuit de Hoge Raad voor de Justitie

Taken van de Raad

• Opgericht in 2000 (Octopushervorming 1998)

• Selectie, benoeming en bevordering van magistraten (openbaar ministerie en zetel, tem Hof van Cassatie: niet Grondwettelijk Hof en Raad van State)

• Directieven voor de opleiding van magistraten

• Controle op de werking van de rechterlijke organisatieo Audito Bijzonder onderzoeko Klachtenbehandeling

• Advies over de werking van de RO

Samenstelling en organisatie

• 44 leden

• Dubbele pariteit: ½ NL, 1/2de magistraat

• Magistraten verkozen door peers; niet-magistraten (advocaten, professoren en anderen) voorgedragen door senaat

• 4 koppige leiding (gekozen door de 44) en Algemene Vergadering

• 4 commissieso Benoemings- en aanwijzingscommissie (Nl/Fr)o Advies- en onderzoekscommissie (Nl/Fr)

1. Het recht en de rechterlijke organisatie onder druk?

1.1. Het recht onder druk?

• Doel van het recht:o Reguleert het ‘samen leven’ (normatief systeem)o Voorkomen dat het sociale weefsel wordt ontrafeld door angst voor de

andero Sociale vrede en rust; brengt orde; voorspelbaarheid

• Niet gericht om problemen in al hun complexiteit op te lossen of om aan alle individuele noden te voldoen

• Wetten > noodzakelijke verhoudingeno Relatie tussen burgers, burgers-overheid, machten

• Collectieve belang primeert• Ideaal: rechter spreekt recht = laatste woord

o “zodat partijen verder kunnen” samenleven

• MAAR: huidige samenleving is sterk veranderdo Wetenschappelijke en technologische (r)evolutie

• Grote verscheidenheid en complexiteit van intermenselijke relatieso We kunnen ons leven naar ‘eigen smaak’ vormgeven

• Keuzemogelijkheden > gevoel van maakbaarheido Meer mogelijkheden maar ook meer risico’s en bedreigingen

• Mondig, ‘van alles meteen op de hoogte’o Nood aan controleerbaarheid

• Explosie van wetten in alle rechtstakken en op verschillende wetgevende niveau’s

• Internationaal • Europees (bv. Salduz)• Federaal• Gewesten (bv. milieu, ruimtelijke ordening, onderwijs)

• Explosie van en rechtsprekende instanties• Internationaal (Internationaal Strafhof in Den Haag)• Europees (Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg; Europees Hof, Luxemburg• Federaal (Raad voor Vreemdelingenbetwistingen)• Gewesten (Raad voor examenbetwistingen; Hoge Raad voor het

Handhavingsbeleid)

• Beiden nog versterkt door profileringsdrang van politici• Zelfs professionelen vinden hun weg in de wetgeving niet meer nog

los van de vele interne tegenstrijdigheden, laat staan de burger!

• --> Nood aan fundamentele hervorming (kreet is meer dan 30 jaar oud; verschillende pogingen mislukten tot hiertoe; nu nieuw project herziening strafwet en strafprocedure)

1.2. De rechterlijke organisatie onder druk?• Men komt meer in contact met justitie• Meer berichtgeving over werking van justitieJustitie onderhevig aan normen van burgers om

functioneren van organisatie en producten te evalueren Snelheid, communicatie, klantgerichtheid, inspraak, transparantie &

beschikbaarheidOorspronkelijk rechtssysteem niet gebouwd om zo te

functioneren Trage besluitvorming & gebrekkige communicatie voornaamste klachten

• proportioneel teveel magistraten per aantal inwoners, en de output die we genereren. Denemarken 6.9 magistraten per 100.000 inwoners, Frankrijk 9.1, Italië 10.2, Zweden 11.3, Luxemburg 13.2 en België 15.3. (België besteedt jaarlijks 572 miljoen euro aan wedden voor zijn magistraten en gerechtspersoneel, Nederland maar 510 miljoen voor een land met 50% meer inwoners, met grotere geografische spreiding en met een outputratio die dubbel zo hoog

• Nood aan rationalisering (standaardisatie en digitalisering) van de werkprocessen

• “Laatste woord” van rechter is niet langer “laatste woord” Men legt zich minder gemakkelijk neer bij een beslissing die niet

spoort met de eigen analyse van het conflict (niet betaling van boetes ….)

Nood aan een fundamentele hervorming?o Coherent met doelstelling die het recht in onze huidige

maatschappij moet vervullen?o Rekening houden met nieuwe eisen van burgers?

1.3. Hervormingsplannen van de regering

• Actueel budget: Het justitiebudget steeg van 750 miljoen euro in 1993 over 1,35 miljard in 2005 naar 1,82 miljard in 2012 maar ontkomt niet veel langer aan verdere besparingen

• Meer autonomie in het beheer van de RO door de magistratuur en het ondersteunende personeel

• Van centraal (oiv Franse bewind in 18de eeuw) naar decentraal? • Flexibiliseren van personeelsstatuut (o.m mobiliteit –

onafhankelijkheid• Vereenvoudigen en schaalvergroting (provincie als niveau)

• PRINCIPES OK MAAR IN OPERATIONALISERING VEEL TOEGEVINGEN ALLERHANDE DIE HYPOTHEEK OP DE REALISATIE VAN DE DOELSTELLINGEN KAN VORMEN (bv. arbeidsrechtbanken, toch zeer sterk centraal georganiseerd beheer via colleges van zetel en openbaar ministerie; verschil tussen samenstelling colleges en de korpschefs die in leiding zijn ….

2. Procedurele rechtvaardigheid en congruentie: tijdelijk kussen tegen verdere verzuring

Procedurele rechtvaardigheid (T. Tyler)

• “faire procedure als stootkussen”o Aandacht voor factoren die bijdragen tot de beoordeling van

een proces als fair, leiden ertoe dat mensen vonnissen accepteren ook al ligt het niet in de lijn van het eigenbelang

o 4 factoren:• Betrokkenheid/participatie• Geloofwaardigheid van autoriteiten• Neutraliteit• Respectvolle behandeling die de persoon in zijn waarde laat

• Betrokkenheid/participatieo = het krijgen van inspraak in het zoeken naar oplossingen

voor problemen• partijen moeten worden gehoord • hun visie op de zaak uitdrukken• overtuigd zijn dat dit ook effectief in overweging zal worden genomen

• Gepercipieerde geloofwaardigheid van autoriteiteno = inschatting van motieven van verantwoordelijke autoriteito Afgeleid uit:

• Welwillendheid• Zorgzaamheid• Bekommernis voor belangen en noden van de partijen• Overwegen van argumenten door partijen aangebracht

• Neutraliteito Onpartijdige regels (!)o Uniforme procedureso Objectieve, op feiten gebaseerde beslissing

• Persoonlijke waarden van beslisser mogen geen rol spelen• Rechter moet dus over zijn interpretaties reflecteren en aftoetsen bij

collega’s

• Waardige en respectvolle behandelingo Elementaire beleefdheidsvormen

• Makkelijkst te realisereno informatie

• Vaak kleine dingen: bv. wachttijd na aanmelding

• Factoren van PJ zijn geen objectieve elementeno Hangt af van de perceptie!

• Zelfs als uitkomst negatief is, kunnen mensen zich fair behandeld voelenÞ PJ biedt een ‘CUSHION OF SUPPORT’ tegen negatieve

uitkomsten• Sterk gevoel van PJ

o Meer tevredenheido Meer vertrouwen in de legitimiteit van autoriteiteno Voorwaarde is wel gevoel van gemeenschap

“Congruentie als voorwaarde voor communicatie”

o “Congruentie als voorwaarde voor communicatie”• Niet-defensieve houding• Zicht op eigen sterkte en zwaktes & het aanvaarden ervan• Belang van intervisie, supervisie en bijscholingTransparante communicatie (geen façade voorhouden)Vertrouwen in justitie

Dank voor uw aandacht en vragen