Uitdagingen voor gezondheidszorgberoepen in 2020

Een open poort naar de toekomst

Eleonora Holtzer

Zorgambassadeur

12 September 2011

Associatie K.U.Leuven

Indeling

1. Inleiding

2. Waarom is het tijd voor verandering?

3. Wie zijn onze bondgenoten?

4. Wat is het juiste moment?

5. Hoe evolueert de omgeving?

6. Welke strategie is het antwoord op de uitdagingen?

7. Uitdagingen voor de toekomst

8. Besluit2

Inleiding

3

In ieder van ons verschuilt zich een strijder van het licht, die weet dat hij kan vechten voor zijn dromen

Een strijder van het licht hoort altijd 5 regels in zijn achterhoofd te hebben, de 5 regels die Kwang-tse (nvdr. Chinese monnik) 3000 jaar geleden heeft opgeschreven

Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997

1e regel

Het geloof:

Alvorens je een gevecht aangaat, moet je geloven in het waarom van het gevecht

4

Mijn droom

Voldoende

goed opgeleide

zorgverstrekkers

om in de toekomst de kwantitatieve noden in te vullen om kwalitatieve zorg voor elke patiënt / cliënt / bewoner te garanderen

5

Ook uw droom?

Schaarste aan zorgverleners• Raming: 25 % uitstroom van huidig

zorgpersoneel in de komende 10 jaar• Niet alleen een kwantitatief verlies, maar ook

verlies van expertise en knowhow• Grote tekorten van bepaalde groepen van

zorgverleners:– Verpleegkundigen en zorgkundigen/verzorgenden– Maar ook nog veel andere beroepen binnen en buiten

de zorg (cf. lijst knelpuntberoepen VDAB)

• Bepaalde groepen: overaanbod– Bvb. Psychologen, logistiek medewerkers,

vroedvrouwen6

Opleidingen die leiden naar knelpuntberoepen in de zorg

volgens de VDAB (2011-2012)• HBO of Hoger secundair onderwijs met technische of beroepsvorming

– Kinderverzorging– Optiek – optimetrie– Tandtechnieken– Thuis- en bejaardenzorg– Verpleegkunde

• Hoger onderwijs: professionele bachelors– Ergotherapie*– Kinesitherapie*– Optiek – optimetrie– Tandtechnieken– Verpleegkunde

• Hoger onderwijs: academische bachelors en masters– Farmaceutische wetenschappen*– Kinesitherapie*

7* Nieuwkomers

Ter i

nfo

Impact van veroudering van de patiëntenpopulatie

• Impact:– Meer nood én aan zorg én aan verpleegkunde– Complexiteit van de zorg neemt toe door

multipathologie en evoluties in de geneeskunde– Meer technologie in de zorg noodzakelijk– Geriatrie is niet alleen een kwestie van

‘ouderenzorg’: elke zorgverlener is geriatrische hulpverlener = basisspecialiteit

– Probleem: Affiniteit van jongeren met bejaarden is kleiner dan de affiniteit met kinderen

8

Financiële restricties

• Demografische evolutie: de verzilvering van de maatschappij moet gedragen worden door een kleiner aandeel werkenden

• Begrotingsgroei van 4% van het RIZIV budget per jaar kan niet worden aangehouden

• De vergrijzing van de werknemers zorg voor een stijgende kostprijs terwijl de inkomsten dalen

• Het hoge % aan deeltijdswerkenden is duur– Zowel in loon, als in communicatie, als in opleiding

9Meer zorg met minder middelen

2e regel

De kameraad:

Je moet bondgenoten zoeken en leren om te vechten met anderen aan je zijde, want een man alleen wint geen oorlog

10

Bondgenoten

• Federale en Vlaamse regering• Werkgevers- en werknemersorganisaties• Patiënten en mantelzorgers• Alle gezondheidszorgberoepen en ruimer

– Niet alleen verpleegkunde/vroedkunde maar het volledig spectrum

• Verpleegkunde/vroedkunde openen de poort van professionalisering en multidisciplinaire samenwerking

11Mindset van bondgenoten is OK

3e regel

De tijd:

Een gevecht in de winter is anders dan een gevecht in de zomer. Een goede strijder gaat na wat het juiste moment is om de strijd aan te vangen

12

4 beroepen in ontwikkeling

• Verpleegkunde– Functiedifferentiatie

• Vroedkunde– Accent verschuiving van dystocie naar eutocie

• Verzorgende/zorgkundige– Van huishoudhulp meer accent op zorg

• Huishoudhulp – Van het zorgcircuit naar het commerciële circuit

13

3 sectoren in ontwikkeling

• Ziekenhuizen– Versnelling van de geneeskunde en evolutie naar meer chronische

zorg

• Thuiszorg– Profielwijziging van de cliënten en van vormen van zorgverlening

• Ouderenzorg– Booming business

• Komende 10 jaar:

+ 20.000 woongelegenheden = + 12.000 medewerkers• Meer en meer commerciële initiatieven

– Vraagt prioritaire aandacht: evolutie van zorgomgeving naar woonomgeving met ad-hoc zorg die complexer wordt

14

Momentum• Werkveld :

– Hebben reeds bestaande tekorten én de wetenschap dat deze alleen maar zullen toenemen in de toekomst

• Onderwijs– Een aantal fenomenen

• Eéngemaakte hogeronderwijsruimte• HBO5, meer specifiek voor verpleegkunde• Europese richtlijn in combinatie met

structuurdecreet is niet realistisch

15‘Het’ momentum is daar

4e regel

De plaats:

In een kloof vecht je op een andere manier dan op een vlakte. Bedenk wat er zich om je heen bevindt en welke manoeuvres daarom de beste zijn

16

Internationale ontwikkelingen

• Europa: – Bologna, EQF, Herziening richtlijn

2005/36/EC, Groenboek, …• Internationaal:

– Kwaliteit en patiëntveiligheid (IOM), relatie verpleegkundige bestaffing (aantal, kwalificatie, werkomgeving) (L. Aiken, …)

– Allerlei studies /rapporten: Future of nursing in US, WHO, ICN

Regelgeving in Vlaanderen

• In het onderwijs: – Veel recente aanpassingen o.i.v. Europa en

kwaliteitsbeleid

• In het werkveld: – Verouderde wetgeving, bijgewerkt met veel herzieningen

maar geen fundamentele hervormingen • Ziekenhuiswet dateert van 1963 en gecoördineerd in 1987.• KB nr 78 (beroepsbeoefenaars) dateert van 1967

18

Vlaanderen maakt deel uit van een evoluerende omgeving

5e regel

De strategie:

De beste strijder is degene die zijn gevecht plant

19

Jobat, 27 augustus

Zorg moet anders

georganiseerd

‘We zijn niet klaar voor zeer veel oude mensen’

Prof. Van HootegemProfessor arbeidssociologie20

Korte inhoud (a)

• Duur gezondheidszorgsysteem met hardwerkende mensen en patiënten die niet tevreden zijn

• Demografische evolutie laat ons geen keuze• Met minder mensen meer doen zonder harder te

werken• Van Taylorgeorganiseerde zorg naar patiënt-

gerichte multidisciplinair georganiseerde zorg

21

Korte inhoud (b)

• Wat is nodig– Drang (goesting, leiderschap, visie, overtuiging) en

dwang (hoge nood)– Verminderen van de coördinatie en de administratie

(gaat veel verder dan lean)– Opleiding van de zorgberoepen moeten een extreme

makeover krijgen– Geen specialisatie maar generalisatie, tenzij voor

universitaire ziekenhuizen waar kennis moet ontwikkeld worden

– Geen hiërarchie maar coachend leiderschap

22

Zorgnet Vlaanderen

Tien punten plan van Zorgnet Vlaanderen voor een toekomstig manpowerbeleid in de zorg

Peter Degadt en Jef Van Holsbeke

23

Samenvatting (a)

1. Werkorganisatie: focus op de kernopdracht

2. Eenduidige beroepsprofielen met functiedifferentiatie

3. Transparant en extern gevalideerd opleidings- en bijscholingsaanbod

4. Valorisatie van de leidinggevenden

5. Promotie van het beroep

24

Samenvatting (b)

6. Beheersing van de zorgvraag en zorg in partnerschap

7. Bijsturing van de randvoorwaarden

8. Arbeidsmobiliteit en arbeidsmigratie

9. Versterking van de interactie tussen praktijk, opleiding en onderzoek

10.Monitoring van tewerkstelling van verpleegkundigen en verzorgenden

25

Bouwen aan positieve beeldvorming

• Onderscheid in opleidingsprofielen en creëren van duidelijkheid wie wat doet in de zorgsector

• Diversiteit in tewerkstellingsmogelijkheden in de sector

• De combinatie van EQ en IQ• De zorgsector als innovatiesector bij uitstek• De multidisciplinariteit in de zorgsector• De rijkdom van het intermenselijke contact• De werkomstandigheden in de zorgsector

26Zorgsector als beloftevolle carrièreoptie

4 belangrijke pijlers

1. Promotie zorgsector uitbouwen– Korte termijn

• BAN, www.wordzorgverlener.be

– Langere termijn• Onderbouwde professionele campagne • Juiste beeldvorming• Eenduidig, duidelijk, krachtig en overtuigend

– Continu lopende acties ontwikkelen• Inleefmomenten• Goede informatieve websites• Zorgberoepen in de moderne communicatie brengen

2. Boordtabellen (BackOffice) (Cf. bijlage)27

4 belangrijke pijlers3. Innovatie en ontwikkeling stimuleren

– Onderzoek als belangrijke pijler om de zorgsector te ontwikkelen en te professionaliseren

– Niet alleen medische ontwikkeling– Ook paramedisch en zorg– Multidisciplinaire benadering

4. Herbekijken van zorgorganisatie– Voor elke competentie is er plaats in het zorgproces !– Juiste man/vrouw op de juiste plaats– Functiedifferentiatie en taakuitzuivering – Ontschotting bewerkstelligen

28

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst

29

De uitdaging voor de opleiding verpleegkundeMet beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch instroom van studenten én toelaten én goed opleiden én multi-inzetbaar maken (generalisatie versus specialisatie)

De uitdaging voor de opleiding vroedkundeMet beperkte middelen (financieel en qua ruimte) toch instroom van studenten én beperken én vroedvrouwen multi-inzetbaar maken

Quid: Tewerkstelling van vroedvrouwen zal problematisch worden

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst

Wat is nodig vanuit het werkveld• Eenduidige beroepsprofielen met

– Functiedifferentiatie– Taakuitzuivering

• Multidisciplinariteit en subsidiariteit• Ontwikkelen van nieuwe zorgmodellen• Creëren van voldoende én goede stageplaatsen• Samenwerken met hogescholen ifv. ruimte en

mankracht• Ontschotting van de zorg

30

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst

Wat is daar voor nodig vanuit de hogescholen• Goede profielen aantrekken

– Samenwerkingsverbanden creëren met ASO scholen

• Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige theoretische background geven– Europa aangrijpen om een stevige basis te leggen in 3 jaar– Specialisatie in een tweede tijd, in combinatie met werkervaring

• Verpleegkundigen en vroedvrouwen een stevige praktijkbasis geven in samenwerking met het werkveld– 2300 u praktijk: is niet te veel– Stageconcept herdenken: mentorbegeleiding lukt onvoldoende

• Voluit gaan voor kwaliteit

31

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst

Bijkomend• Versterking samenwerking opleiding -

onderzoek – werkveld• Vermaatschappelijking van de zorg

inbouwen in de opleiding: – zelfzorg, preventie, mantelzorg

• Ouderenzorg ‘sexy’ maken• Gezamenlijk werken aan goede

individuele en klassikale inleefmomenten32

Uitdagingen voor een open poort naar de toekomst

Tot slot• Wendbaarheid van het onderwijs verhogen • Versneld inspelen op evoluties en vragen

vanuit het werkveld, • Programma’s en onderwijsvormen

herwerken i.f.v. de beperking van middelen

33

Besluit

34

Een strijder moet regelmatig belangrijke besluiten nemen, hij moet beslissen of hij de oorlog zal verklaren of niet, of hij met zijn kameraden zal verhuizen naar een andere streek of niet. Maar telkens zal hij zichzelf vooraf de vraag stellen: ‘Wat zal hiervan het effect zijn voor de vijfde generatie van mijn nageslacht?’

Een strijder beseft dat ieders daden gevolgen hebben die zich over lange tijd uitstrekken, en hij wil weten welke wereld hij achterlaat voor zijn nakomelingen.

Uit ‘Strijders van het licht’, Paulo Coelho, 1997

Contactgegevens

Eleonora (Lon) Holtzer

Zorgambassadeur

Coördinator gezondheidszorg Associatie K.U.Leuven

GSM: 0486 09 85 85

Eleonora.Holtzer@associatie.kuleuven.be

Lon.Holtzer@wvg.vlaanderen.be

twitter.com/Zorgambassadeur

http://facebook.com/eleonora.holtzer

http://be.linkedin.com/in/lonholtzer www.wordzorgverlener.be

Indicatoren studenten verpleegkunde per provincie 2010-2011

Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010 en diploma’s DHO; HBO5: www.ond.vlaanderen.be 1/2/2011 Versie 01/08/2011

Oost-Vlaanderen# inwoners 2010 1.432.326# studenten '10-'11 2.890# diploma's '09-'10 452student / inw 0,20%diploma’s / inw 0,032%

% bachelor 64%

West-Vlaanderen# inwoners 2010 1.159.366# studenten '10-'11 3.376# diploma's '09-'10 685student / inw 0,29%diploma’s / inw 0,059%

% bachelor 46%

Brussel# inwoners 2010 1.089.538# studenten '10-'11 512# diploma's '09-'10 96student / inw 0,05%diploma’s / inw 0,009%

% bachelor 80%

Vlaams-Brabant# inwoners 2010 1.076.924# studenten '10-'11 1.077# diploma's '09-'10 179student / inw 0,10%diploma’s / inw 0,017%

% bachelor 69%

Limburg# inwoners 2010 838.505# studenten '10-'11 2.187# diploma's '09-'10 347student / inw 0,26%diploma’s / inw 0,041%

% bachelor 43%

Antwerpen# inwoners 2010 1.744.862# studenten '10-'11 3.395# diploma's '09-'10 719student / inw 0,19%diploma’s / inw 0,041%

% bachelor 63%

Bijlage 1

Uitgereikte diploma’s verpleegkunde

Bachelordiploma’s: bron DHO

2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-20100

100

200

300

400

500

600

700

800719

685

452

347

179

96

Totaal aantal uitgereikte diploma's verpleegkunde (HBO5 en bachelor)

AntwerpenWest-VlaanderenOost-VlaanderenLimburgVlaams-BrabantBrusselA

an

tal

Bijlage 2

Indicatoren studenten vroedkunde per provincie 2010-2011

Bacheloropleiding: VLHORA telling 4/10/2010 Versie 01/08/2011

Oost-Vlaanderen# inwoners 2010 1.432.326# geboortes 32.316# studenten '10-'11 431# dipl. VV '09-10 71student / inw 0,03%Bach dipl VV / inw 0,005%

geboortes / student 75

West-Vlaanderen# inwoners 2010 1.159.366# geboortes 23.590# studenten '10-'11 330# dipl. VV '09-10 50student / inw 0,03%Bach dipl VV / inw 0,004%

geboortes / student 71

Brussel# inwoners 2010 1.089.538# geboortes 12.404# studenten '10-'11 173# dipl. VV '09-10 26student / inw 0,02%Bach dipl VV / inw 0,002%

geboortes / student 72

Vlaams-Brabant# inwoners 2010 1.076.924# geboortes 10.315# studenten '10-'11 215# dipl. VV '09-10 51student / inw 0,02%Bach dipl VV / inw 0,005%

geboortes / student 48

Limburg# inwoners 2010 838.505# geboortes 17.244# studenten '10-'11 154# dipl. VV '09-10 35student / inw 0,02%Bach dipl VV / inw 0,004%

geboortes / student 112

Antwerpen# inwoners 2010 1.744.862# geboortes 40.962# studenten '10-'11 660# dipl. VV '09-10 121student / inw 0,04%Bach dipl VV / inw 0,007%

geboortes / student 62

Bijlage 3