ÓÃÈÉÍ ÁÈЧÈÃЛЕКЦ

Дорнод дээд сургуулийн багш Т.Гантулга Магистр

Ач холбогдол

Хүний удмын санг цэвэр ариун байлгах, цус

ойртохоос сэргийлэх, эцэг эх ах дүүсээ

хүндэтгэх, угийн түүхээ мэдхэд “УГИЙН БИЧИГ”-ийг гол хэрэглүүр болгон

айл өрх бүр хөтлөж хэвших нь нэн чухал

асуудал болоод байна.

Ñóðãààë ¿ãсÓðãàà ìýäýõã¿é õ¿í Óñàà ìýäýõã¿é ìàë адилÎâãîî ìýäýõã¿é õ¿í

Оéä òººðñºí ñàðìàãчèí ëóãàà àäèë.

Íýð õóãàðàõààð

ßñ õóãàð

Ìîíãîëûí íóóö òîâчîîíîîñ ¿çýõýä ÿçãóóðûí Ìîíãîëчóóä VIII çóóíû ¿åýñ îâîã õýðýãëýæ èðñýí áºãººä чèíãèñ õààíû ¿åä õ¿íèé ººðèéí íýð, îâîã õî¸ðîîñ á¿òñýí õî¸ð íýðèéí òîãòîëöîîòîé áàéñàí гэж зарим судлаачид үздэг. Чèíãèñ õààíû ºâºã äýýäñèéí ¿åýñ õýðýãëýñýí áîðæèãèí, õàòàãèí, îëõîíóóä, áýñ¿ä, áààðèí çýðýã îëîí îâîã ºíººã õ¿ðòýë òàñðààã¿é óëàìæëàãäàí èðæýý. Ýðòíèé ìîíãîлчóóä óãèéí áèчãèéã õºòëºõ人 зóðãààð ¿å çàëãàìæèéã дүрслэн ¿ç¿¿ëýõ, т¿¿õчëýí áèчèõ гэсэн õî¸ð àðãûã õýðýãëýæ áàéâ.

Угийн бичгийн түүх

Угийн бичиг нь монголчуудын эрт дээр үеэс хөтөлж ирсэн удам угсаагаа тогтоох чухал баримт байсан бөгөөд сүүлийн 100-аад жил их гүрнүүдийн явуулсан далд бодлого, тухайн үеийн манай улсын удирдагчдын харалган бодлогын уршгаар тасарч мартагдахад хүрсэн байна. Гэвч сүүлийн жилүүдэд удам угсаа, гарал үүслээ мэдэх, тогтоох, угийн бичгээ сэргээх талаар үндэсний ухамсар сэргэж байгаа нь ихээхэн сайшаалтай бөгөөд угийн бичгээ үргэлжлүүлэн хөтөлж, удам угсаа, хамаатан саднаа мэдэж, мэдэлцэж явах нь туйлын чухал юм. Монголчууд отгон хүүгээрээ голомт залгамжлуулж, түүндээ угийн бичгээ залгамжлуулан үлдээдэг байсан бөгөөд бусад хүүхдүүд нь түүнээс хуулбарлан үр удамдаа дамжуулан нандигнан хадгалдаг байжээ.

Монголчууд угийн бичгийг хөтөлдөг эртний тогтсон аргачлал, соёлтой байсан боловч энэ уламжлал нэгэнт тасарч, мартагдан бүдгэрсэн билээ. Тиймээс Монгол улсын ерөнхийлөгч П.Очирбатын 1991 онд 115-р зарилга гаргаж байсан байна. Үүнд: Хүн бүрт овог удмаа мэдэж, угийн бичгээ хөтлөх үндэсний, түүхэн уламжлалыг сэргээн хөгжүүлэхийг монголын нийт иргэдэд уриалсугай гэжээ.Мөн1997 онд МУ-ын засгийн газар 17-ð òîãòîîë ãàðãàí á¿õ íèéòýýðýý óãèéí áè÷ãèéã õºòëºõ çààâàð æóðìûã ãàðãàæ àéë ºðõ á¿ðèéã óãèéí áè÷ýã õºòëºõèéã óðèàëñàí áèëýý.

ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОГТООЛ2007 оны 10 дугаар сарын   3- ны  өдөр           Улаанбаатар хот

                              Дугаар 257                                                                                                                                   Журам шинэчлэн батлах тухай          Улсын Их Хурлын 2004 оны 21 дүгээр тогтоолоор баталсан "Монгол Улсын төрөөс хүн амын талаар баримтлах бодлого"-ын 3.1.8, Соёлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 3 дахь заалтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Гэр бүлийн тухай хуулийн 10.4-ийг үндэслэн Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:1. "Угийн бичиг хөтлөх журам"-ыг хавсралтын ёсоор шинэчлэн баталсугай. 2. Угийн бичиг хөтлөх үлгэрчилсэн загварыг 2008 онд багтаан боловсруулж хэрэгжүүлэхийг Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Ө.Энхтүвшинд даалгасугай. 3. Угийн бичиг хөтлөх журмыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг 2009 оны төсөвт тусган санхүүжүүлэхийг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Ө.Энхтүвшин нарт тус тус даалгасугай.          4. Энэ тогтоол гарсантай холбогдуулан "Угийн бичиг хөтлөх журам батлах тухай" Засгийн газрын 1997 оны 1 дүгээр сарын 8-ны өдрийн 17 дугаар тогтоолыг хүчингүй болсонд тооцсугай.          Монгол Улсын Ерөнхий сайд                                      М.ЭНХБОЛД          Боловсрол, соёл, шинжлэх                 ухааны сайд                                                       Ө.ЭНХТҮВШИН

Засгийн газрын 2007 оны 257 дугаар тогтоолын хавсралт

УГИЙН БИЧИГ ХӨТЛӨХ ЖУРАМ   Нэг. Нийтлэг үндэслэл       1.1. Соёлын  тухай  хуулийн 5 дугаар зүйлийн 3-т заасан гэр бүлийн соёл, хүмүүжлийн уламжлалыг дээдлэн хөгжүүлж, удам   угсаагаа мэдэх, угийн бичиг хөтлөх Монгол Улсын иргэний үүргийг биелүүлэх ажлыг зохион байгуулах, хэрэгжүүлэхэд энэхүү журмыг мөрдөнө.                                                                                 1.2. Монгол Улсын иргэн бүр "Угийн бичиг хөтлөх үлгэрчилсэн загвар*"-ыг баримтлан өөрийн ураг төрлийн хамаатны хүрээгээ тогтоож, үр удамдаа заавал өвлүүлдэг үүрэг хүлээнэ.     1.3. Монгол Улсын иргэн бүр угийн бичгээ үндэслэн аливаа хэлбэрийн төрөл ойртсон гэрлэлтээс зайлсхийх, эрүүл саруул удамтай байхын төлөө тэмцэх явдал нь монгол хүний хөгжилд оруулж байгаа үнэт хувь нэмэр мөн.     1.4. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хорооны Засаг дарга  харьяа нутаг дэвсгэрийн нийт өрхийн хэмжээнд өрх бүрийг угийн бичиг хөтлүүлэх ажлыг хариуцан зохион байгуулах үүрэг хүлээнэ.

Хоёр. Овог хэрэглэх    2.1.  Монгол Улсын иргэн бүхэн өөрийн овогтой байна.    2.2. Монгол  Улсын  иргэн  өөрийгөө  илэрхийлэх  аливаа  баримт бичигт эцгийн овгийг хэрэглэнэ. Гэр бүл болох тохиолдолд эцэг, эхийн овгийг адил эрхтэйгээр тооцно.    2.3. Өвөг дээдсээсээ уламжлан ирсэн эцгийн овгийг мэддэг хүмүүс түүнийгээ шууд хэрэглэнэ.    2.4. Өөрийн эцгийн овгийг мэддэггүй болон бутач, бусдад үрчлэгдсэн хүн эхийн овгийг хэрэглэж болно.    2.5. Эцэг, эхийнхээ овгийг мэддэггүй хүн дор дурдсанаар   овгоо мэдэж хэрэглэнэ:       а/өөрийн сум, аймгийн болон бусад газрын архивт хадгалагдаж байгаа нутгийн хүн амын бүртгэл, угийн бичиг,  хүмүүсийн намтар зэрэг баримтыг судлах;      б/уугуул  нутагт  нь  хэрэглэдэг  овгийн  талаар "Овгийн товч намтар"-аас олж тодруулах, тэдгээрээс чухам аль нь өөрийн өвөг дээдсийн болон эцэг, эхийн овог болохыг нутгийн ахмад настан, сайн мэдэх хүнээс лавлан тогтоох;       в/энэхүү журмын 2.5-ын "а", "б"-д заасны дагуу овгоо тогтоох боломжгүй бол өөрийн уугуул нутагт байдаг овгоос аль нэгийг үзэмжээрээ сонгон авах.   

2.6. Энэхүү журмын 2.5-д заасны дагуу овгоо олж хэрэглэх боломжгүй тохиолдолд дор заасныг үндэслэн зохиомол овог шинээр үүсгэн хэрэглэж болно:       а/тухайн удмын голлон эрхлэж байсан аж ахуй, онгон шүтээн, тамга, эрхэлдэг ажил үйлс, бусдаас ялгагдах өвөрмөц онцлогийг тусгасан нэр бүхий овог үүсгэх (жишээлбэл: Ямаат Болдын Бат, Анчин Сумъяагийн Энхтуяа гэх мэт);       б/төрөл садны холбоотой хүмүүс нутагтаа олны дунд алдаршсан цол, хэргэм зэргийг овог болгох;       в/өөрөө болон өвөг дээдэс нь олон үе нутаглаж ирсэн уугуул газар, уул, усны нэрийг овог болгох (жишээлбэл: Булнайн Доржийн Жав, Сутай Лувсандоржийн Баатархүү, Мэнэн Дашдоржийн Мөнхцэцэг гэх мэт);        г/монголд ястан, угсаатан, үндэстний гаралтай овог  байдаг уламжлалын дагуу шинээр овог үүсгэх.    2.7. Зохиомол шинэ овог үүсгэх, эсхүл тухайн нутагт байгаа овгоос өөрөө овгоо сонгосон нөхцөлд төрөл садны холбоотой бүх хүн заавал нэгдмэл байдлаар хэрэглэнэ.    2.8. Хадамд гарсан эмэгтэй уламжлал ёсоор өөрийн овгийг                                                                           хэрэглэнэ.      2.9. Бутач, өргөмөл, хойд эцэгтэй хүүхдийг төрүүлсэн эцэг   буюу эхийнх нь овгоор овоглоно.    2.10. Монгол Улсын иргэн нь овог хэрэглэсэнтэй  холбогдуулан иргэний үнэмлэх, гадаад паспорт, төрсний гэрчилгээ, гэр бүлийн бүртгэл, улсын хэмжээний хүн амын тооллого, бүртгэлийн маягт зэрэг баримт бичигт гурван нэр (овог, эцгийн нэр, өөрийн нэр)-ийг хэрэглэнэ

Гурав. Угийн бичиг хөтлөх3.1. Монгол Улсын өрх бүр угийн бичиг заавал хөтөлнө.3.2. Өрх бүр угийн бичгээ дор дурдсан дарааллаар бичиж хөтөлнө:      а/өрх бүр эхлээд өөрийн гэр бүлийн бичиглэлээ үйлдэнэ;      б/өөрийн гэр бүлээс төрсөн хүүхэд, тэдгээрээс удамласан бүх гэр бүлийг хамгийн ахмадаас эхлэн үе удмын буурах дарааллыг баримтлан угийн бичиглэлд хамруулна;       в/өөрөөсөө дээшхи үе удмын угийн бичиглэлийг нөхөр, эхнэрийн талаар дээш нь салбарлуулан үе удмын өсөх дарааллыг баримтлан мэдэхгүй үе удмаа хүртэл хөтөлнө. 

Дөрөв. Угийн зураглал хөтлөх          4.1. Монгол Улсын насанд хүрсэн иргэн бүр хоорондоо цусан төрлийн холбоотой өөрөөс дээш, доош үе удмын ураг төрлийн хамаатлын тухай угийн бичиглэлийг шалгаж нэгдсэн үнэн зөв бичиглэлийг тогтооно.          4.2. Нэгдсэн байдлаар тогтоосон угийн бичгээ "Угийн бичиг хөтлөх үлгэрчилсэн загвар"-т тулгуурлан угийн зураглалын хэлбэрт оруулна.          4.3. Монгол Улсын өрх бүр угийн бичгээ зайлшгүй оруулах мэдээллээр баяжуулан, энэхүү журмын 4.2-т заасан зураглалын хамт хадгалж, үр удамдаа дамжуулан өвлүүлнэ.

Тав. Угийн бичгийг баяжуулах, өвлүүлэх, хэрэглэх          5.1. Монгол Улсын өрх бүр үр хүүхэддээ багаас нь өөрийн гэр бүлийн угийн бичгийг угийн зураглалын хамт таниулан тайлбарлах, зохих мэдлэг олгох үүрэгтэй.          5.2. Монгол Улсын иргэн угийн бичигтээ тулгуурлан гэр бүлээ сонгох зарчмыг мөрдөж, дараахь зүйлийг онцгой анхаарч хэрэгжүүлнэ:             а/эцэг (жишээ нь: олхонууд/шарнууд),          эх (жишээ нь: боржигон/булгадар)-ийн овгуудыг бүрдэхэд аль нэг овог оролцсон хүмүүс хоорондоо үл гэрлэх;             б/угийн бичгээр өөрөөсөө дээш арван үе удмын доторхи ураг төрлийн хамаатлын хүрээгээ тогтоох боломжгүй нэг сум, багийн уугуул иргэд хоорондоо гэрлэхгүй байх зарчим баримтлах;             в/өөрийн уугуул сум, багтай хил залгаа зэрэгцээ сум, багийн иргэд хоорондоо гэрлэхгүй байх зарчим баримтлах. 

Óãèéí áè÷ãèéí òóõàé îéëãîëò

Îâîã ãýäýã íü íýãýí ºâºã äýýäñýýñ ãàðàëòàé ÿñàí òºðëèéí õîëáîî

á¿õèé á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ þì.

Х¿ì¿¿ñèéí ãàðàë, ¿¿ñýë, ñàäàí òºðëèéí õîëáîîòîé ýñýõèéã

èëýðõèéëæ óëàìæèëæ èðñýí áàðèìò áè÷èã.

Óãèéí áè÷ýýñ ãýäýã ºâºã äýýäýñ ìààíü ººðñäèéí îâîã óäìàà ¿ð

õ¿¿õäýäýý áè÷ãýýð äàìæóóëàí ¿ëäýýñýí ò¿¿õ.

Óãèéí áè÷èã íü ÿñàí òºðëèéí áóþó ýöãèéí òàëûí øóãàìûã

áàðèìòëàí, ¿åýñ ¿åä äàìæóóëàí òàñðàëòã¿é çàëãàæ õºòºëäºã

óãñàà ãàðëûí òîâ÷ øàøäèð þì.

Ìîíãîë÷óóä óëàìæëàë ¸ñîî𠺺ðèéí òºðºë òºðºãñ人 ßñàí òºðºë Öóñàí òºðºë ãýæ 2 àíãèëàí õóâààæ

èðæýý. ßñàí òºðëèéí ãîë çàíãèëàà íü ààâ áàéäàã. Ìîíãîëûí íóóö òîâ÷îîíîîñ ¿çýõýä ÿçãóóðûí ààâààñ ¿¿äýëòýé ÿñàí òºðëèéã àâãà ãýæ íýðëýäýã. Ýíý íü ààâûí á¿õ àõ ä¿¿ íàðûã àâãàéëàõ íýð þì. Àâãà ãýäýã íü íýã ýöýãòýé, íýã ýõýýñ òºðñºí ààâûí òàëûíõ äýýðõ íýã ¿åèéã çààñàí ºâºðìºö óòãàòàé ¿ã þì.

Õ¿í àíõ íèéãìèéí çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðîõäîî õ¿¿õä¿¿ä ýõýýðýý îâîãëîæ, ýõèéãýý òîéðîí öóñàí òºðëèéí õîëáîîòîé á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ íýãäýí ýõèéí ýðõò îâîã ¿¿ñãýí àìüäàð÷ áàéæýý. Ýìýã ýõ ãýäýã íü öóñàí òºðëèéí õîëáîî ¿¿ñãýæ, ñàäàí òºð뺺 áýõæ¿¿ëæ, ýâ ýåèéã ýðõýìëýæ èðñýí õ¿íäòýé õ¿í þì. Ýìýã ýõèéí ¿¿ñãýí áèé áîëãîñîí ýõèéí òàëûí á¿õ ñàäàíã íàãàö ãýæ íýðëýäýã. Íàãàö íü íýã ýõòýé, òºðñºí àõ ä¿¿ íàðûí ¿åèéíõýí, ýõèéí äýýä íýã ¿åèéã çààñàí ºâºðìºö óòãàòàé ¿ã þì.

ÌÈÍÈÉ Õ¯¯

À×

ÆÈ×

ÃÓ×

ÃÓ×ÈÍÖÀÐ

ÆÈ×ÈÍÖÝÐ

ÆÈÕ¯É

ÆÈÕУУЛАЙ

ÁÈ

ÇÝÝ

ÇÝÝÍÖÝÐ

ïÆÈÉ

ïÆÈÉ ÇÝÝ

ÆÈ×ÈÍ

ÆÈÕ¯É ÇÝÝ

ÆÈËÈÉÕÓÉËÝÉ

ÌÈÍÈÉ ÎÕÈÍ

ÒÀÉËÁÀÐ Õ¿¿, îõèí- ªºðèéí õ¿¿õä¿¿äÀ÷, çýý- Õ¿¿, îõèíû õ¿¿õä¿¿äÆè÷- À÷, çýýãèéí õ¿¿õä¿¿ä Ãó÷- Æè÷, æè÷èíöýðèéí õ¿¿õä¿¿äĺ÷- Ãó÷, ãó÷èíöàðûí õ¿¿õä¿¿ä Òà÷- ĺ÷, äº÷èíöýðèéí õ¿¿õä¿¿ä Æèõóé- Òà÷, òà÷èíöàðûí õ¿¿õä¿¿ä Æèëèéõóé- Æèõóéí õ¿¿õä¿¿ä

Áóöàõ

Àðäûí óëàìæëàëò òîãëîîìI. Õ¿¿, îõèí VIII.

Æèëèéõóé II. À÷, çýý VII. ÆèõóéIII. Æè÷ VI. Òà÷IV. Ãó÷ V. ĺ÷V. ĺ÷ IV. Ãó÷VI. Òà÷ III. Æè÷VII. Æèõóé II. À÷, çýýVIII. Æèëèéõóé I. Õ¿¿, îõèí

Õî¸ð ãàðàà ñàéí àòãààä àòãàñàí ãàðûíõàà ¿åèéã

äóãààðëàíà. Äóãààðëàñàí ¿å á¿ðýý ººðººñºº äîîøõè

¿åèéí íýðýýð íýðëýýðýé.

Ìèíèé ªíäºð ºâºº

Ä¿¿

Áè

Ààâ

ªâºº

Ä¿¿

Áè

Ýýæ

Ýìýý

ªíäºð ýìýý

Ìîäíû ìº÷èð

Öàãèðàã

õýëáýð

Øóãàìàí

õýëáýð

Ìîíãîë÷óóä ººðñäèéí õºãæëèéí ò¿¿õýí ÿâöàä óãèéí áè÷ãèéã 3 ÿíçààð ¿éëäýõ áîëñîí áàéíà.

Óãèéí áè÷èã õºòëºõ àðãà

ÓÃÈÉÍ ÁÈЧÈÃÒ ÕÝÐÝÃËÝÃÄÝÕ ÒÝÌÄÿ¿Ä

Ýðýãòýé õ¿í Ýìýãòýé õ¿í

Ãýðëýñýí

Òºðñºí àõ ä¿¿ íàð

¯ð÷ë¿¿ëñýí, ¿ð÷èëæ àâñàí ¿

¿

Áóöàõ

ÓÃÈÉÍ ÁÈЧÈÃÒ ÕÝÐÝÃËÝÃÄÝÕ ÒÝÌÄÿ¿Ä

Èõýð: Ýðýãòýé áîë

Ýìýãòýé áîë

Ýðýãòýé , ýìýãòýé áîë

Áóòà÷ áîë á

á Õ¿¿õýäã¿é ãýð á¿ë

Áóöàõ

Õàëõûí áîðæèãîí Áàÿäûí Òàéæóóä

îâîãòîé Äîðæ ÿñòàé Áàäàì

Öýðýí Äîëãîð Ýíõ

Íàíçàä Áóðèàäûí Ëõàì

ãàëçóóä îâãèéí Áóìàà

Áàëæèä

Áàçàð Áóðèàäûí

õàðãàíà îâãèéí Ñýìæèä

ªëçèéä ¿ð÷ëýãäñýí Äàðüãàíãûí Öàõàð

îâãèéí Íîðæìàà

Àìãàëàí

IIII II

I II

III

Óãèéí áè÷ãèéã øóãàìàí õýëáýðýýð õөòëөõ

ÓÃÈÉÍ ÁÈ÷ÃÈÉà МОДНЫ МӨЧИР ÕÝËÁÝÐÝÝÐ ÕªÒ˪Õ

ÓÃÈÉÍ ÁÈ÷ÃÈÉà ÖÀÃÈÐÀà ÕÝËÁÝÐÝÝÐ ÕªÒ˪Õ

УРГИЙН МОДЫГ ШУГМАН ХЭЛБЭРЭЭР ХӨТЛӨХ АРГА

Авга – Эцгийн талын төрөлАвга хүргэн ах- Авга эгчийн нөхөрАвга бэргэн- Авга ахын эхнэрАвгай – Настай эхнэр бэргэнАвхай –Язгууртны охин, эхнэрАвааль эхнэр – Анх холбосон эмАвааль нөхөр- анх холбосон эрАвьсан –Нөхрийн ахын эхнэрАглага-Төрөл садны үе сунжиран холдсон ньАжин-Нөхрийн дүүгийн эхнэрАмидай- Төрөл сунжирсан язгуур овог нэгтэнАжаа-Лам эцгийн цээр нэр, Ураг төрлийн ахмад хүнийг хүндэтгэн авгайлах үгАмьдай-Төрөл бус нэр нэгтэнАч-Хүүгийн хүүхэдАч бэр-Ач хүүгийн эхнэрАч хүргэн- Ач охины нөхөрБага авга – Эцгийн дүүБага авга эгч – Эцгийн дүү эмэгтэйБага нагц –Эхийн дүүБаз- Эгч, охин дүүстэй ханилсан эрс Бөл-Эгч охин дүүгийн хүүхдүүдБөл ач – Бөл ахийн дүүгийн хүүхдүүд

УГИЙН БИЧИГТ ХЭРЭГЛЭГДЭХ ҮГСИЙН ТАЙЛБАР ТОЛЬ

Бөл зээ –нагац хүргэн ах, нагац авга эгчийн хүүхдүүдБөлөнцөр – Эхийн эгч, охин дүүгийн хүүхдүүдБэр- Хүүгийн эхнэрБэргэн –Бэргий – Ахийн гэргийГарал-үүсгэр - Язгуур эхлэлГуч – Жичийн хүүхэдДараа эх – Эцгийн хожим авсан эмЖитгэр – Нэгэн эрийн 2 эмийн сүүлийнх нь буюу бага эхнэрЖихүй- Жицэнцэрийн хүүхэдЖич-Ачийн хүүхэдЖичэнцэр- Гучийн хүүхэдЗээ – Төрсөн охины буюу эгч, охин дүүгийн хүүхдүүдЗээ бэр – Зээ хөвгүүний эхнэрЗээ хүргэн – Зээ охины нөхөрИх авга ах – Эцгийн ахИх авга эгч – Эцгийн эгчИх нагац ах –Эхий ахИх нагац эгч – Эхийн эгчНагац –Эхийн талын төрөлНагац ах – Эхийн ах,дүүсийн өөрөөс ахмад хүмүүсНагац бэргэн- Нагац ахийн эхнэрНагац ах буюу найнай – Их нагац эгчийн нөхөрНагац өвөг эцэцг – Төрүүлсэн эхийн эцэгНэгэн үе –Нас 12-оос доош зөрүүтэйг үе хэмээнэ

Овог- Угтаа ясан төрлийн холбоотой нэгэн өвөг дээдсээс уламжлалтай садан төрлийн хэлхээний үе уламжилсан нэрОтгон – Хамгийн сүүлд төрсөн хүүхэдОхин – Биеэс төрсөн эмэгтэйг хэлнэӨвөг эцэг- Эцгийн эцэгӨндөр эмэг- Холбоо эмгийн эхӨрлөг эх – Төрүүлээгүй ч хөхүүлж өсгөсөн эхСүй бэлэг – Охиныг сүйлэн тавьсан эд зүйлТөрхөм – Эрд гарсан эмын төрсөн газарУг –анхны үүсгэр, язгуурын гарвалУгсаа – Үндэс сурвалжУдам – Нэгэн овог ургатны залгамж хойчисУраг – Эцэг эх аливаа худ ургийн хамаатанУуган охин – Их охин, анхны охинУуган хүү – Анхны хүү, ахмад хүүҮе – Хүний төрөл уламжлалын дэсҮе мултрах – Нас 12-оос илүү зөрүүтэйг үе мултарсан хэмээж хоорондоо ураг холбохыг зохисгүй гэнэҮенцэр –хаяалд ах дүүсийн хүүхдүүдҮеэлд – төрсөн ах дүүгийн хүүхдүүдҮеэлд бэр –Үеэлд хөвгүүний эхнэрҮеэлд хүргэн – Үеэлд охины нөхөрХадам эх- Нөхөрт эхнэрийн, эхнэрт нөхрийн эх нь хадам эх болноХадам эцэг - Нөхөрт эхнэрийн, эхнэрт нөхрийн эцэг нь хадам эцэг болно

Хари – Ургийн холбоот хоёр овгийн эрийн талХаяалд – Үеэлдийн хүүхдүүдХаяалд бэр – Хаялд хөвгүүний эхнэрХаяалд хүргэн – Хаялд охины нөхөрХаянцар – Үеэнцэр ах, дүүсийн хүүхдүүдХойт эх – Төрүүлсэн эхтэй хожим ураг холбосон эмХойт эцэг – Төрүүлсэн эхтэй хожим ханилсан эрХолбоо өвөг – Хулан өвгийн эцэгХолбоо эмэг – Хулан эмгийн эхХуд – Эр эм бололцогчдын хүргэний талХудгуй - Эр эм бололцогчдын хүүхний талХулан өвөг – Элэн өвгийн эцэгХулан эмэг – Элэн эмгийн эхХөвгүүн – биеэс төрсөн эрэгтэйг хэлнэХүр дүү –Эхнэрийн буюу нөхрийн дүүХүргэн- Охины нөхөрЦусан төрөл – Эхийн талын төрөлЭлэн өвөг – Хуланц эцгийн эцэгЭлэн эмэг - Хуланц эцгийн эхЭлэнц өвөг – Өвөг эцгийн эцэгЭлэнц эмэг – Өвөг эцгийн эхЭгч – Нэг эх, эцгээс төрсөн, нас ахмад эмэгтэйг хэлнэЯс- өөрөөсөө хэдэг овог үржвэр салбарлуусан том овог

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1. Дорнодчуудын овгийн товч лавлах, овог, угийн бичиг сэргээх зөвлөмж.УБ.1994

2. “Буриад судлал сэтгүүл” Цахим угийн бичиг хөтлөх тухай Т.Гантулга. УБ.2009

3. Угийн бичиг Т.Гантулга. Чойбалсан хот 2008 он

4. Угийн бичиг Д.Сэрдарам.Ph.D

5. http://edulaws.gov.mn/

6. http://goyonuud.bblog.mn/

7. http://www.kt.mn/

8. http://www.slideshare.net/

9. http://biznetwork.mn/networks/477

10.http://www.geni.com/

11. http://www.familytreemaker.com/

12.http://www.familytree.ru

ÀÍÕÀÀÐÀË ÒÀÂÜÑÀÍÄ БАЯРЛАЛАА.