DLDSLRRRRRSI e ru PHSR

UE KOCRBLi TRRiHi SHftPD2YUftU ·III

INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GAZi SÜLEYMAN PAŞA & HISTORY OF KOCAELi - lll

&i~T -IV-

© 2017 Kocaeli Büyükşehir Be1ediyesl, KUltür ve Sosyal işler

Dairesi !!aşkanlığı Yayınlan No: 38

© Copyright 2017 Kocaeli Metropolitan Munlcipalily,

Department of Culture and Social Affairs No: 38

Bu kitabın her türlü basım.. yayın ve telif haklan Kocaeli

Büyükşclıir BclcdiY""~ Kültıir ve Sosyal işler Dairesi

Başkanlı~'na aittir. Başkanlıtın yazılı izni olmadan elektronik.,

mekanik ya da dijier yollarla basılamaz, çojialtılaınaz ve

da~tılamaz. Para ile satılmaz

All rights reserved. No part of this book may be printed.,

reprodruoed or dislributed by any electronic, optical, mechanical

or other means without the written permission of the Kocaeli

Metropoli- Munlcipality, Depıırtınent of Culture and Social

Affairs

Tasanın

Mert U j!;ıırdil

Serhat Batur Karadeniz

Baskı-Cilt

CNRBasım

Talorn No: 978-605-5116-35-4 (Tk)

ISBN: 978-605-5116-39-2 (4.c)

Giriş

DJ.UBJ.BRBRIBI

GR2i ruıEYnRII PRSR UE KOCBELi TBRilli

BEnPnnunı-m

[ iZMiTLi OSMANLI ALiMi KARA DAVOD'A NiSBET ]

EDiLEN KELAM ESERLERi ÜZERiNE BiR iNCELEME

Recai CETRES*

KaradAvudza.deler ismiyle meşhur olan ulemft ailesinin ilk temsilcisi olan DAvO.d b. Kemal el-İzmiti (ö. 948/1541) İzmit'te dogmuş olup Kara DAvud diye tarunmışbr. Babasının ismi

Kemal' dir. Kant1ni Sultan Süleyman devrinde yetişmiş olan ve egitimini Osmanlı dönemi­nin önemli alimlerinden Molla Lutfi, Hacıhasanzade Efendi, Müeeyyedza.de Abdurrahman Efendi gibi alimlerin yanında tamamlayan Kara Da.vud, sırasıyla Bursa Kaplıca, Trabzon, Edirne Üç Şerefeli ve Sahn-ı Seman Medreselerinde müderrislik görevlerinde bulunmuş ve 929' da (1522-23) yılları arasında Bursa Kadılığına getirilmiştir. Daha sonra bu görevin­den aziedilip emekliye sevk edilmiştir.1 1523' -te Koca Naib Vakıflar mütevellisi ve 1533 se­nesinde Ebussuüd Efendi' nin yerine ikinci defa Bursa kadısı olmuştur. Kadılıgı esnasında Bursa' daki evkafı tespit ederek bir cilt meydana getirmiştir. Son zamanlara kadar bu sicil Bursa vakıfları için esas teşkil ediyordu.2 Daha sonra ikinci defa getirilmiş oldu~ kadılık görevinden kendi istegiyle emekliye aynlmışbr. 948 (1541) senesinde vefat etmiş olup Bur­sa ili Yıldırım İlçesinde kendi yaptırmış oldu~ mescidin haziresine defnedilmiştir.3

Yalnızca kendi döneminin dikkate değer alimlerinden biri olmakla kalmayan Kara Da.­vud'un soyundan Karada.vudz§.deler adıyla anılan bir çok a.1im yetişmiştir. Özellikle man­tık sahasındaki eserleri ile tanınan Kara Da.vud İzmiti'ye Ma 1umat, Şerhu Kasideti'n-nuniy­ye gibi birtakım kela.m eserleri de nispet edilmiştir. Ancak bu eserlerin Kara DAvO.d'a ait olup olmadı& araşbrmaya muhtaçbr. İşte bu çalışma Osmanlı döneminde İzmit'in yetiş­tirdigi önemli alimlerden Kara Dı1vO.d' a nispet edilen kela.m eserlerinin aidiyetini sorgula-

• Yrd. Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi llahiyatFakiiltesi Öğretim Üyesi, e-mail: cetres@hotmail.com

1 BAÖDAol İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Ariftn Esmiiü'l-Müelliftn ve Asirü'l-Musamıifin, c., ı, s.361, İstanbul 1951;

KEPECİOÖLU Kamil, Bursa Kütüğü, c., ı, s. 260-261, Bursa 2009; ARPAGUŞ, Hatice Kelpetiıı, "Kııra Dllvud İzmiti" DİA, XXIY, S. 359; DİKİCİ Recep, Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (İzmit/i) Alimler ve Edip/er, Uluslararası Gazi Akça

Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, s. 1443-44, Kocaeli 2014

2 KEPECİOÖLU Kamil, Bursa Kütüğü, c., ı, s. 260-261, Bursa 2009.

3 BAÖDADİ, İsmail Paşa, Hediyyetü 'l-Arifin Esmiiü'I-Müelliftn ve Asirü'1-Musamıifin, c., ı, s.361, İstanbul 1951;

KEPECİOÖLU Kamil, Bursa Kütüğü, c ., ı, s. 260-261, Bursa 2009; ARPAGUŞ, Hatice Kelpetiıı, "Kara Davud lzmiti"

DİA, XXIV, S. 359 KOCAt:LI tıUYUı<ŞEHIR BELED YESI 2599

yacak ve onun eserlerine dair doğru bir listeyi ortaya çıkarmaya çalışacakbr. Diğer yandan yine bu çalışmayla Kara DavO.d İzmiti'nin eserleri hakkında var olduğunu düşündü~­müz kannaşayı çözümlernek ve elden geldi~ce hangi eserin ona veya farklı nisbelerdeki DaVO.d'lara veyahut da müellifimizin soyundan gelen DavudzAdelere ait oldu~ hususu üzerinde bir takım tespitlerde bulunmayı hedeflemektedir.

Ancak böyle bir çalışma çok daha uzun soluklu bir araşbrmayı ve zaman dilimini gerek­tirmektedir. Zira yazara atfedilen eserlerin her birinin ayn ayrı dikkatli bir şekilde incele­rup okunınası gerekmektedir. KaradaVO.dzadeler ismiyle meşhur olan bu ulema. ailesine mensup "Kara DiivO.d" lakabı sonraki dönemlerde o~, torun ve sırasıyla devam eden aliınlere de verildi& için eserlerin tam olarak kime ait oldu~ hususunun zaman zaman dikkatlerden kaçtıgını söylemek mümkündür. Bu hususun bir te b lig kapsamında kısa bir sürede layıkıyla yapılınası zordur. Ancak yine de biz elimizden geldigince titiz bir çalışma yürüterek en azından araşbrmaya bir mukaddime sunmak ve araşbrmacıların dikkatlerini bu hususa çekmeyi hedefledik Böyle bir çalışmanın söz konusu etti&miz zorluklan düşü­nüldügünde elbette ki eksikliklerden ve belki de yanlışlardan aziide olması beklenemez. V erilen bilgilere ilave veya bazı tespitierin yanlışlıgmm ortaya konulması her zaman için mümkün görülebilir.

Bu çalışmada Kara DaVO.d İzmiti'ye nisbet edilen eserlerin problemlerine ve yine Kara­davO.dziideler ailesine mensup a.Iimlerin eserlerinin yanlışlıkla birbirlerine nispet edilme­sindeki problemlere ve Kara DaVO.d İzmiti'ye ait eserlerin listesinin oluştunılm.asına çalı­şılacaktır.

Kara Davut İzmiti'ye nispet edilen eserler içerisinde bazılarının başka müelliflere ait olma­sı kuvvetle muhtemeldir. Bazısı da Kara Dava. d' un soyundan gelen ve Kara Davudzadeler olarak nispet edilmiştir. örne~; Kara Diivudziidelerden olan Mehmed Efendi er-Rumi'ye (ö.1170/1756)4 ait olan Tevfiku Muvafftkı'l-Hayrat adlı eserin İzmiti'ye nispet edilmesi gibi.

I. Kara Divftd İzmitt Bibliyografyası

1.1. Kara Davftd'a Nisbet edilen Eserler

1. HQşiye 'ala Şerfıi Metaı 'i'l-envar

Mantıga dair olan bu eser Şafii alimi olan Siriiceddin el-Urmevi'nin (ö.682/1283) Meta­li 'u'l-envar adlı eserine Şemseddtn Mahmud b. Abdurrahman el-İsfehani tarafından ya­zılan şerhin haşiyesidir.5 Urmevi'nin bu eseri klasik mantık konulannı özet halinde ele almış olup medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. Fatih Sultan Mehmet'in iste& üzerine Hızır Bey tarafından Farsça'ya da çevrilmiştir.6 Kara DavO.d İzmiti'nin bu eserine Birgili Kara Halil ve Yusuf Efendizade haşiye yazmışlardır.7 Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabanında yaptıgmu.z tararnaya göre eserin şu kütüphanelerde bulundu~ tespit edilmiş­tir. (Byz.Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 002197; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr.001624; Ragıp Paşa nr. 000890; Köprülll Ktp. Mehmed Asım., nr. 000289; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 001871; Edirne Selimiye Ktp., nr. 001012.,: Adana İl Halk Ktp., nr. 000181; Çankırı İl Halk Ktp., nr. 000062)

4 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "KDra Davud İzmiti" DİA. xxıv, s. 359

5 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "KDra Davud lzmiti" D lA, XXIY, s. 359

6 Çağncı Mustafa, "Siniceddin el-urmevi" DİA, xxxvn, s. 262-264.

7 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Davud İzmiti" DİA, XXIY, s. 359

2600 KOCAEL BUYÜKŞEHiR BELEDIYE<;

Recai ÇETRES ]

2. Haşiye 'ala Haşiyeti Küçük (Kuçek) 'ala Tahrfri'l-kavai 'di'l-mantıkıyye ( Haşiye 'ala Şer­hi'ş-Şemsiyye). Bu eser Ali b. Ömer el-Katibi'nin Şemsiyye'sine Kutbüddin er-Razfnin yazdı~ şerhe Seyyid Şerif el-Cürcruıı'nin yazdı~ Mşiyenin Mşiyesidir.8 K§.tip Çelebi bu eserin İzmiti'ye de@. Teftazanı'nin talebesi olan Molla Kara Davüd adındaki başka bir müellife ait oldu~u söyler.9 Bu eserin Hacı Selim Ag:a Ktp., Hacı Selim Ag:a bölümün­deki nüshanın üzerinde Kitabü Haşiyet-i Melle Davud aza Şerhi'ş-Şemsiyye diye geçmektedir. (Hacı Selim Ag:a K tp., Hacı Selim Ag:a, nr. 000696). A ynca bu eseri Silleli Osman Harndi ise Davüdi Karsi ile kanşmarak eseri D§.vüdi Karsfye izafe etmiştir.10

E'serin ~ nüshaiarırun bulundug:u kütüphane ve bölümler; (Süleymaniye Ktp., Amcazade Hü­seyin, nr. 000328, Aşir Efendi, nr. 000210, Tekeliog:lu. nr. <XX>498, Ayasofya, nr. 002501, Damad İb­rahim Paşa, nr. 000833, Erzincan,. nr. 000084, Esad Efendi, nr. 001.941, Hacı Mahmud Ffendi, nr. 005775, Ha1et Efendi, nr. (XX)499, Hamidiye, nr. 000806, Harput. nr. (X)()3()2. İzmir, nr. (XX)39(), Ka­sidecizade, nr. 000474. Kılıç Ali Paşa, nr. lXXl648, Nafiz Paşa, nr. 000038, PerlevniyaL nr. 000596, Serez, nr. 003868, Servili, nr. 000209, Tımovalı, nr. 001.331, Yahya Tevfik,. nr. 001.525; Köprülü Ktp., Mehmed Asım Bey, nr. <Xm09; Konya Bölge, nr. 00Xl58; Amasya İl Halk Ktp., nr. 001575; Adana İl Halk Ktp., nr. 000739; Burdur İl Halk Ktp., nr. 001476; Çankın İl Halk Ktp., nr. 000592). Ayru eser bazı nüslıalarda Haşiye 'ala Şemi' ş-Şemsiyye diye geçmektedir; (Atıf Ffendi Ktp.,Atıf Efendi, nr. 001678; Hacı SelimAğa Ktp., HacıSelim Ağa, nr. 000697; Kayseri Rşd. Ktp. Raşid Efendi, nr. CXXl843; ~u. nr. 000668; Elmalı Halk Ktp., nr. 002780; Antalya, Müze, nr. <XXXJOB; TekeliHalkKtp., nr. CXX>479; Trabzon İl HalkKtp., nr. OOQ268..ül; KHK., Kastamonu, Nr.1222/02), şeklindedir.

3. HOşiye 'ala't-Taşauvurtlt Mantık ilırrine dair olan bu eser Osmanlı Müellifleri. ve bazı kütüphane kayıtlarmda (Beyazıt Devlet Ktp., Beyazıd,. nr. 004398; Süleymaniye, Denizli. nr. 00)2.66, Fatih,. nr. 003272, İbıahim Efendi, nr. OCXJlCJl, İzmirli İsmail Hakkı, nr. 001.705, PerlevniyaL nr. 000600, Reşid Efendi, nr. 001026, Serez, nr. 002198, Tımovalı, nr. 001.332; Atıf Efendi, Atıf Efendi, nr. 001815;Millet Ktp., Ali Emirt, nr. 001.668; Diyarbakır İl Halk Ktp., Diyarbakır UM, nr. 001.914; Vahid Paşa, nr. CXXJ996; Çorum İl Halk Ktp., nr. 002522; Uluborlu. nr. 001752; Akşehir Ktp., nr. OOJ438; Hacı Selim Ağa, Aziz Mahmud Hüdayi, nr. 1535; D.İ.B. İst Müftülügü Ktp., nr. 282).U Davild b. Kemal' e izafe edilmişse de bu eserin de yine Molla Kara Davud' a ait olması muhtemeldir .U

4. Hiişiye 'ala't-Taşdfkat Bazı kütüphane kayıtlarmda (Ankara Milli Ktp., Sam. Yz. 787 /1)13, (Süley­maniye, Giresun Yazmalar, nr. 003541, Fatih,. nr. 003270; Hacı Selim A~ Aziz Mahmud Hüdayi, nr. 001.535).14 geçen ve mantık ilmine dair olan bu eserinMolla Kara Davftd' a ait olduğu muhtemel­dir.l5

5. Şerhü1-Menar; EbU'I-Berekat en-Nesefi'nin usOl-i fıkha dair olan Menanı 'I~ adlı eserine ya­pılmış bir şerhtir. Kaynaklarda zikredi1memesine ~bu eserin bir nOshası mevcuttur. (Köprü­lu Ktp., Mehmed Asım Bey, nr. 000058).16

8 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Davud lzmiti" DiA, XXIY, s. 359

9 ÇELEBİ, K!tip, Kqfü'z-Zünim an &Unıi'l Kütiibi ve'l-Fünim, U. s. 1063, İstanbu11943; ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin,

"Kara Davud lzmiti" DiA, XXIV, S. 359-360; Ayrıca bu eser hakkında bkz., AKPlNAR Cemil, "Davüd-i Karsi"DiA, IX, s. 30

10 AKPINARCemil, "Davüd-iKarsi"DiA, IX, S. 32

ll Türkiye Kütüphaneleri Veri Taham

12 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Davud lzmiti" DiA, XXIY, S. 359-360; DlK.lCl Recep, "Osmanlı Dönemitu/e

Kocaeli/i (izmitli) Alimler ve Edip/er" Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, s. 1443-44, K.Dcaııli

2014.

13 DlK.lCİ Recep, "Osmanlı Dö11e111inde Kocaeli/i (Jzmitli) Alimler ve Edip/er" Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

'IbriJıi Sempozyumu, III, s. 1443-44, Kocaeli 2014.

14 Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabanı; DlK.lCt Recep, "Osmanlı Dönemitu/e Kocaeli/i {lzmitli) Alimler ve Edip/er"

Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli 'IbriJıi Sempozyumu, m, s. 1443-44, Kocaeli 2014

15 ARPAGUŞ, Hatice Kelpctin, "Kara Davud lzmiti" DiA, XXIY, S. 359-360

16 Türkiye Kütüphaneleri Veri Taham; ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Diivud İzmiti" DİA, XXIV, S. 359-360

ESi 2601

5. Haşiye 'ala Htlşiyeti'l-Cürcanı 'ala Metfili 'i'l-er~+fir Bu eser de kaynaklarda zikredilmeme­sine ragmen yazma nUshasında Kara Davüd b. Kemal' e nisbet edilmiştir. (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 001624). Eser Kadi BeyzaYi'ye ait Tavali 'u 'l-envar 'a Muhammed b. Abdurrahman el-İsfehani tarafından yapılan Meplli 'u'l-eıt?fir adlı şerhe Seyyid Şerif el-Cür­cWnin yazdı& Mşiyenin MşiyesidirP

Osmanlı müellifleri ve bazı kütüphane kayıtlarmda Kara Davftd İzmitrye nisbet edilen şu eserleri de görmekteyiz.

6. M'alumat (Antalya İl Halk Ktp., Tekeli, nr. 000872)18; 06 Hk 3498/10.135a-160; Kon­

ya Bölge Yazmalar Ktp., 5808/1)19• Otuz üç ana başlık ihtiva eden bu eserin Da.vüdi Kar­si'ye ait olup Süleymaniye Kütüphanesinde üç (Kasideciza.de, nr. 664/3, Fatih, nr. 5349/5, Denizli, nr. 402/2); Köprülü, (III. Kısım, nr. 705/39) ve Saraybosna Gazi Hüsrev Bey (nr. 672/9; bk. Dobraca, I, 504) kütüphanelerinde birer nüshası bulunmaktadır.211

7. Şerl.ı'u Kaşideti'n-nüniyye Bu eser Hı.zır Bey Sivrihisarl'nin (ö. 863) Kaside-i Nüniyye'si­nin şerhi olduğu ifade edilmekte olup (Atatürk Kitaplığı, Bel Yaz., K000239/08) de kayıtlı olduğu bildirilmiştir.21Ancak eserin Da.vüd-i Karsi'nin Hı.zır Bey'in (ö. 863/1459) kelama dair ünlü eseri olan el-Kasfdetü'n-nuniyye'ye biri Türkçe di~i Arapça olmak üzere iki şerh yazdı& ifade edilmiştir.22

8. Tel.lıfsu T~ri'l-Kavanfn23 bu eserinde Davüd-i Karsi'ye ait olduğu muhtemeldir.24

9. Haşiye 'ala't-Tehzfb25 ayru şekilde bu eser de Osmanlı Müellifleri'nde Kara Davftd İzmiti'ye nisbet edilmişse de bunun da Davudi Karsi' ye ait olmasının kuvvetle muhtemel olduğu vurgulanmaktadır.26

10. Haşiyetu aza Haşiyeti's-Seyyid ala'l-kutb27 Türkiye Kütüphaneler Veri Tabanın da yaptı­&mız tararnada bu isme benzer Htlşiye alaü'l-Htlşiye el-Sugna Lil Seyyid28isminde bir nüsha­dan bahsedilmektedir. Ancak her iki nüshanın incelendikten sonra ayru eser olup olmadı& ve İzmiti'ye ait olup olmadı& tespit edilebilir.

ll. Risale fi Taksimi'l-Laft (Edebi kompozisyona dairdir.29

17 Türkiye Kütüpluuıeleri Veri 'Iabam; ARPAGUŞ, Hatice Ke1petin, "Kara DUvud İzmitf" DİA, XXN, S. 359-360

18 Türkiye Kütüpluuıeleri Veri Tabanı

19 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (İzmit/i) Alimler ve Edip/er" Wwlararası Gazf Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, m, s. 1443-44, Kocaeli 2014

20 AKPlNAR Cemi!," DlMid-i Karsf"DİA. IX, S. 32

21 DİK.İCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (/zmit/i) Alimler ve Edip/er" WWJlararası Gazf Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, m, s. 1443-44, Kocaeli 2014.

22 AKPlNAR Cemi!," DlMid-i Karsf"DİA, IX, S. 30.

23 DİK.İCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Ktx:aelili (İzmit/i) Alimler ve Edip/er" Wwlararası Gazf Akça Koca ve Kocaeli

'Iarihi Sempozyumu, III, s. 1443-44, Kocaeli 2014.

24 TAHİR Dursalı Mehmet, Osmanlı Miiellifleri (Haz: Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen), s. 370, İstanbul 1972; AKPlNAR

Ceınil, "DaliUd-iKarsi"DİA,IX, S. 31;

ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Diivud lzmiti" D LA., XXIY, S. 360

25 TAHiR Dursalı Mehmet, Osmanlı Müellifkri (Haz: Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen), s. 370, İstanbul 1972; DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (/zmit/i) Alimler ve Edip/er" WWJlararası Gazf Alcça Koca ve Kocaeli Tarihi

Sempozyumu, III, s. 1443-44, Kocaeli 2014

26 AKPlNAR Cemil, "DaliUd-i Karsi" DİA, IX, S. 30-31; ARPAGUŞ, Hatice Ke1petin, "Kara Ddvud İzmitf" DİA, XXIY, S.

360

27 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (İzmit/i) Alimler ve Edip/er" Wwlararası Gazf Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, m, s. 1444, Kocaeli 2014

28 Türkiye Kütüphaneleri Veri 'Iabanı

29 DİK.İCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocae/ili (/zmit/i) Alimler ve Edip/er" WWJlararası Gazf Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, III, s. 1444, Kocaeli 2014

2602 KOCAEL DUTU ;;ıcnıı< 1:51:L.I:UIYI:'>

Recai ÇETRES ]

12 Termne-i Raşahatu Ayni'i-Hayat (İslam dini meı:ıakıb kitabıdır).30 Bu eseri Türkiye Kütüphaneleri veri tabanında görernedik ancak eserin (Manisa n Halk Ktp., nr. 7827 .293vrk.) kayıtlı oldu~ bil­dirilmiştir.31 Eserin İslfun dini menakıb kitabı olarak bildirilmesinden dolayı onun bilinen meşhur

Delôilü'l-Hayrat olması muhtemeldir. Eser verilen kütüphane de tesbit edilip incelendikten sonra kesin bilgiyi aktarmak mOrnkondür.

13. Manzame-i Alaiid bu eser de Konya Bölge Yazmalar Ktp., Isparta n Halk Kütüphanesin de oldu­~ bildirilmektedi.32 Eserin manzum akrud olarak bildirilmesi bize onun Kasfde-i NUrıtyye olması ihtimalini düşündürmektedir. Şayet Kııside-i Nilrıiyye ise İzmiti'ye değil D:tvtldi Karsi'ye ait olması kuvvetle muhtem.eldir.33 Eserin belirtilen yerde detaylı bir şekilde incelenmesi kanaatindeyiz.

14. Terame-i Delmli'l-Hayrat ve Şeuariki'l-E~ Bu eser aslında Teuftku Muvaffikı'l-Hayrat li-Ney­li'l-Berelcat ft Hidmeti Menbei's-Saôdet adlı eser oldu~ anlaşı1maktadır. Türkiye Kütüphaneleri Veri Tabarnnda eser bu isim altmda veya kısaltılmış olarak şu kütüphanelerde bulundu~ görillmUş­tür. (Byz. Devlet, Beyazıd nr. 0013ffi, Veliyyüdclin Efen.di. nr. roJ670; Silleymaııiye, Ayasofya,. nr. <XXJ580, Çelebi Abdullalı, nr. CXXX>53, Dügümlü Baba,. nr. OOJ510, Esad Efen.di. nr. 000347, Fatih, nr. lXm04, H Hayri Abd. Efen.di. nr. 000227, Hacı Mahmud Efen.di. nr. 003945, Hacı Reşit Bey, nr. 000005; Hamidiye, nr. (XX)323, Harput, nr. (XX)3()4 Hüsrev Paşa,. nr. CXXl054, İbrahim Efen.di. nr. 000173, Kadızade Mehmed, nr. <XXX>4.0, Kılıç Ali Paşa,. nr. CXXJ216, Lala İsmail,. nr. CXXXJ48, I..ale1i. nr. 001572. M Arif M Murad, 000015, Mihrişah Sultan, nr. 000067, Nafiz Paşa,. nr. 000753, Pertevniyal, nr. CXXXJ38, Pertev Paşa,. CXXl094, Reşid Ffendi, nr. 001026, Serez,. 002198, Süleymaniye, nr. 000254 Şaze1i Tekkesi, nr. lXXXJ91, Tım.ovaJı.. 000351., Yazma Ba~, nr. 001104. Zühdü Bey, nr. 000031, Hacı Selim Aga, Hüdai Efen.di. nr.lXXJ229; Millet Ktp., Ali Emiri,. nr. Oo1261; Topkapı.. Hazine Kit., nr. ()()(m6, ~t K.lişkn. nr. 000075; Mevlana, nr. 001110;Edime Selimiye, nr. 001261, Halil Hamit, nr. CXXJ218; Burdur n Halk Ktp,. nr.002148).

Bu eser Türk toplumu arasında yaygın olarak Deltlil-i Şerif, Deltlil-i Hayrat ve Deltlil diye bilinir. şaze.. liyye tarikatmm CezOliyye kolunun kurucusu olan Şeyh CezOli'nin bu risalesi mürldleri arasında bir tarikat evradı olarak okumnuş ve çok sayıda istinsah edilmiştir. Dolayısıyla eserin nüshalan ara­

smda bazı farklılıklar görUimüştür. CezOli'nin müridi ve halifesi EbO Abdillah es-Seh1i farklılık gös­

teren bu nüshalan düzenleyerek şeyhinin vefabndan önce ona surunuştur. Şeyh'te bu fazlalık1ann

bir bölümilnü Deliiii metnine dahil etmiştir. Deliiilin bu nCshalarına "nüsha-i dahiliye--i Sehliyye", fazlalıklan ihtiva eden metne ise "nüsha-i hariciye-i Sehliyye" ismi verilmiştir. A ynca Deltlil' inSehJi

tertibi olınayan nüshalan da mutemet olan ve alınayan diye ayn1mıştır.35

Bu eser üzerine yazılmış en meşhur şerh Tevftku Muvaffikı'l-Hayrat li-Neyli'l-Berekıit ft Hidmeti Men­bei' s-Saadat şerhu Deltlili'l-hayrat olan eserin müellifi, Kanfuıt Sultan Süleyman devri müderrislerin­denKara Da.vud İzmitfnin (948/1541) neslinden geldigi tahminedilenKara Davt1dzdde Mehmed

Efendi' dir (ö. 1170/1756). Mehmed Efendi'nin hayab hakkında pekfazla bilgi yoktur. Kitap Bınsalı Mehmet Uhir tarafından yanlışlıkla Kara Davtld İzmitfye nisbet edilmiştir.36

30 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (İzmit/i} Alimler ve Edip/er" muslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

'lbrihi Sempozyumu, nı. s. 1444, Kocaeli 2014 31 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (/zmit/i} Alimler ve Edip/er" mustararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

'lbrilıi Sempozyumu, nı. s. 1444, Kocaeli 2014 32 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaeli/i (/zmit/i} Alimler ve Edip/er" mustararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, nı. s. 1444, Kocaeli 2014 33 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Kara Ddvud lzmiti" DlA, XXIY, S. 360

34 DİKİCİ Recep, "Osmanlı Döneminde Kocaelili (İzmit/i} Alimler ve Edip/er" muslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, nı. s. 1444, Kocaeli 2014

35 ULUDAG Süleyman, "De/4ilü'l-Hayn2t" DlA. IX. 113-114.

36 ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, •Kara D4vud lzmitf" DlA, XXIY, S. 359

KOCAELI BÜVÜı<ŞEHiR BELED YESi 2603

2604

Eserin Kara Da.vudza.de Mehmet Efendi tarafından farklı kaynaklardan aktarılan tasav­vufi menkıbe ve bilgilerle hacmi oldukça genişletilerek özgün bir eser haline getirildi@ söylenebilir.37 1254-1330 (1838-1912) yılları arasında on beş baskısı yapılmış olup, İstanbul ve Anadolu' daki kütüphanelerde mevcut altmış civarında nüshasının oldu~ tespit edile­bilmektedir. 38

Bursalı Mehmed Tahir Efendi de Osmanlı Müellifleri adlı eserinde Fazıl İzmiıi'nin, Mu­hammed Hilmi Efendinin, Salih Kudsi Tokadi, ve 1210 H., de vefat eden Egin Müftüsü Hacı Osman Efendinin, 1173 H., de vefat eden Kıbrıslı İbrahim Efendinin ve Vaiz Şeyh Muhammed Efendinin şerhlerinin oldu~u zikreder. Şerhu kaside-i Nuniyye, Haşiye Alet't-asavvurat, Haşiye Ala't-Tasdikat, Haşiye ala Şerhi'ş-Şemsiye, Telhisu Takrirf ala Kavanin, Haşiye ala't-Tehzfb, ayrıca akaid ve kelama dair Malumat isminde bir mecmuası vardır ki, bir nüshası Manastır kütüphanesinde mevcuttur. Bursa Evkaf ve sicillerini de tam bir dik­katle zapt etmiş ve yazmıştır.39 Şeklinde bahsettigini görmekteyiz.

II. Div6.d-i Karsi Bibliyografisi

Aslen Karsh olup do~ tarihi ve ailesi hakkında bilgi olmamakla birlikte döneminde Davad-i Karsi veya Davud Efendi olarak tanınmıştır. Daha sonra Kara Davud diye anıl­mışsa da bu kendisinden çok önce yaşamış olan TeftAza.ni'nin talebesi olan Molla Kara Davüd veya DAvud b. KemAlel-Kocevi el-İzmiti ile (ö. 948/1541) karıştırılrnıştır.40

Da.vüd-i Karsfnin bütün eserlerinin mukaddimesinde kendisini Da.vüd b. Muhammed el-Karsi el-Hanefi şeklinde tanıttı~ görülmektedir.41

11.1. Eserleri

İslami ilimlerin çeşitli dallarında kendisinden önce yazılmış daha ziyade ders kitabı olarak kullanılan pek çok kitaba talebelerinin bunlardan istifadesini kolaylaştırmak için şerh ve başiyeler yazan Da.vüd-i Karsfnin eserlerini şu şekilde sıralamak mümkündür. Böylece İzmiti'ye nispet edilen eserleri de bu şekilde görmek mümkündür.

Müellifin tefsir-kıraat, hadis, kelam, manbk, cedel ve münazara, Arap Dili ve Edebiyab ve ilm-i mikat' a dair alanlarda eserlerinin var oldu~u görmekteyiz. Ancak biz daha çok kelam ve mantıkla alakah eserlerini zikretmeyi uygun görmekteyiz. Bilhassa karışıklıga neden olan eserler bu alanlardaki eserlerdir.

1. el-Kasidetü'nuniyye yukanda bu eser hakkında kısa bir malumat verildi.

2. Şerh-i Amentü billah Amentü metni üzerine Matüridi mezhebine göre yazılmış Türk­çe bir şerh olup, Süleymaniye, Köprülü ve Gazi Hüsrev Kütüphanelerinde birer nüshası mevcuttur.42

3. ŞerJ.ıu Kasideti Bed'i'l-EmAli Uşfnin el-Emali adıyla bilinen akaide dair kasidesi üzerine yazdı~ bu şerh konuyla ilgili kaynaklarda zikredilmemiştir. Ancak eserin Lefkoşe ve Sa­raybosna' daki ilgili kütüphanelerde birer nüshasının oldu~ bildirilınektedir.43

37 ULUDAG, Süleyman. "Deldilü'l-Hayr4t" DlA,IX, S.ll4.

38 Geniş bilgi için bk. ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, •Kara Ddvud• DlA, XXIY, S. 359; Aynca bk. ULUDAc:i, Süleyman,

"DeliJilü'l-Hayrat" DlA, 1X, S.114.

39 TAHİR Bursalı Mehmet, Osmanlı Müdlifleri (Haz: Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen), s. 370, İstanbul1972.

40 AKPlNAR Cemi!, • DıWt«l-i Karsi"DIA, IX, 29

41 AKPlNAR Cemil, •Ddvt«l-i Karsi"DlA, IX, 29

42 AKPlNAR Cemi!, "Ddvt«l-i Karsi"DIA, IX, S. 30

43 AKPlNAR Cemil, • DıWt«l-i Karsi"DlA, IX, S. 30

Recai ÇETRES ]

4. Risdle fi beyani mes 'eleti'l-ihtiyarati'l-cüz'iyyeve'l-idriikati'l-kalbiyye insana ait fiiller ve irade konularıyla ilgili olan bu risalenin çeşitli kütüphanelerde birer nüshası bulunmaktadır.~

Sonuç Yerine

Kara Ddvud b. Kema.I el-İzmiti el-Kocavi Kanftni Sultan Süleyman döneminde yaşamış bir a.Iiındir. Aynca kendinden sonra hemen her dönemde birçok a.Iiın çıkarmış ve Karaddvü­dza.deler olarak bilinen a.Iiın sUlalesinin dayandığı isimdir. Haliyle bu aileye mensup alim­lerin eserleri birbirlerine nispet edilmiştir. Mesela yukanda zikretti~ Ddvüdi Karsi'ye ait olan kelam ve mantık eserlerinden bazılarının Kara Davud İzmiti'ye nispet edilmesidir. Aynca Kara Davüdza.de Mehmet Efendi'ye ait oldu~u gördügümüz Deltiilü'l-Hayrat isimli eser de yine İzmitrye nispet edilmiştir.

Kara Ddvüdzadelerin ve özellikle Kara Ddvüd el-İzmitrnin daha detaylı bir çalışmanın ko­nusu olmasının gerekti~ kanaatindeyiz. Aynca kendisine nispet edilen eserlerin müellif­leri hakkında da aynı şekilde detaylı bir araşbrma yapılması gerekir. Böyle bir çalışmanın sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi ise söz konusu müelliflerin eserlerinin çeşitli kütüphane­lerdeki n llshalarının ineelerup ve karşılaşbnlmaları neticesinde ortaya çıkacaktır. Haliyle böyle bir konunun söylenilen şekilde çalışılması belli bir süreç iktiza edecektir. Biz bu teb­li~ böyle bir çalışmanın mukaddimesi olmasını arzu ettik. Bu konu üzerine çalışacak olan araştırmacılara en azından neden böyle bir çalışmaya ihtiyaç oldu~u gösterıneyi de amaçladık.

Bu tür zorlukları düşünüldügünde bu çalışmanın eksiklikler ve yanlışlıklardan azdde ol­ması mümkün de@ldir. Vermeye çalıştığımız müelliflerin eser listesine başka eserlerin ilave edilmesi veya kısa da olsa yapılan tespitierin yanlışlanması her daim mümkündür.

KAYNAKÇA

BACDADt İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Arijfn Esmdü1-Müelliftn ve Asarü'l-Musanniftn. İstanbul1951

KEPEdoCLU Kamil. Bursa Kütüğü, Bursa 2009

ARPAGUŞ, Hatice Kelpetin, "Ktıra DıWud İzmitı"'' DİA, XXIV

DİI<İd Recep, Osmanlı Döneminde Kocııelili (İzmitli) Alimler ve Edipler, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli

Tarihi Sempozyumu, Kocaeli 2014

ARP AGUŞ, Hatice Kelpetin, "Ktıra DıWud İzmitr' DiA.. XXIV

Ça~ Mustafa, "Siraceddin el-urmem- DiA, XXXVII

ÇELEBİ, K!tip, Keşfü'z-Zünun an Esami"l Kütübi ve'l-Fünun, İstanbul1943

AKPlNAR Cemil, "Davud-i Karsf"DİA, IX

Ttıikiye Kiltfiphımeleri Veri Tabaru

ULUOAC Süleyman. NDelailü'l-Hayrıit" D lA, IX

KEHHALE, ömer Rıza, Mu 'cemü1-MüeUiftn, Beyrut thz.

Y AZIOoCLU, Mustafa Said, "Hızır Bey" DİA, XVII

44 MantJ.Aa ve diğer alanlardaki eserleri hakkında bkz., AKPlNAR Cemi!, • D4vad-i Karsf"DIA, IX. S. 30

KOCAELI BÜVÜı<ŞEHiR BELED YESi 2605