Tya ujíjve ajtá tya uyú uxa ɨ - sil.org · Las sílabas también deben ... 6. 7. 8. 9. 10....
Transcript of Tya ujíjve ajtá tya uyú uxa ɨ - sil.org · Las sílabas también deben ... 6. 7. 8. 9. 10....
Tyaujíjve ajtá tyauyúuxa ɨ Naáyeri Nyuuca
Lee y escribe en lengua cora
Cora de Jesús María El Nayar, Nayarit, México
Segunda edición (versión electrónica)
Publicado por el
Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Apartado postal 22067
14000 Tlalpan, D.F., México Tel. 5573-2024
2012
Colaboradores: Varios hablantes del cora de El Nayar Asesores lingüísticos: Eugenio Casad C. Betty Davis de Casad
© 2012 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Derechos reservados conforme a la ley.
Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos.
http://www.sil.org/mexico/corachol/elnayar/L399-LeerEscribir-crn.htm
Primera edición 2011 5C Segunda edición 2012 (versión electrónica)
Lee y escribe en lengua cora Cora de El Nayar (crn)
iii
CONTENIDO Lección Página
1 El alfabeto y los tonos altos............................................... 1
2 La j al final de la sílaba..................................................... 7
3 La vocal ɨ ........................................................................ 14
4 Interrupción entre dos vocales iguales ............................ 20
5 Interrupción entre dos vocales diferentes ........................ 27
6 Las vocales dobles ........................................................... 36
7 Práctica con vocales dobles .............................................. 43
8 La letra x ......................................................................... 50
9 Práctica con la letra x ...................................................... 57
10 El dígrafo ty.................................................................... 64
11 Práctica con el dígrafo ty................................................. 71
12 El dígrafo tz .................................................................... 78
13 Práctica con el dígrafo tz ................................................. 85
14 El dígrafo ny................................................................... 93
v
Aprendiendo a leer y escribir en cora
Este libro es para personas que entienden el idioma cora hablado en Jesús María, El Nayar y en otras comunidades y ranchos de esa área del estado de Nayarit, México. Si sabes leer y escribir en español, puedes aprender a leer y escribir en cora estudiando este libro.
En cada lección hay algunos cuentos, seguidos por seis ejercicios; y en cada una de ellas, se utiliza este procedimiento:
A. Primero aparece una explicación en español de la lección, luego aparecen los cuentos. Lee cada cuento por lo menos dos veces. Cuando te toque un cuento con palabras largas, no te desanimes. Observa cuidadosamente cada sílaba mientras lees lentamente la palabra. Después léela otra vez, pero esta vez más rápido. Luego lee la oración completa lentamente, enseguida léela otra vez, pero más rápido. Entre más practiques, más fácil te será leer.
B. Haz los ejercicios. Te darán más práctica en la lectura y te ayudarán a aprender a deletrear las palabras en cora. En la lección 1 hay instrucciones para cada ejercicio, y se ha hecho el primero como ejemplo en cada sección excepto en el ejercicio número 4. En las demás lecciones resolverás los ejercicios de la misma manera que lo hiciste en la lección 1.
C. Practica leyéndole los cuentos en voz alta a algún conocido. Entre más practiques, más fácil te será leer.
D. Enséñale a alguien más a leer.
1
Los tonos En esta lección aprenderás a leer el acento sobre una vocal como
indicador del tono alto sobre esa sílaba.
Es muy importante leer correctamente las palabras coras con los tonos altos y bajos correspondientes. Las sílabas también deben pronunciarse con sus tonos correctos para expresar el significado exacto. En español, el acento sirve para indicar intensidad, pero en cora se usa para indicar el tono alto en una sílaba. En este libro una sílaba sin indicador de acento se pronuncia con un tono bajo. Las palabras tomadas del español y los nombres propios se escriben igual que en español.
Ejemplos:
úna zancudo náhuaa cuchillo
unáj sal nahuáj vino
Muchas de las letras que se usan para escribir el cora son las mismas que se usan para escribir el español. En esta lección vas a leer cuentos con palabras que se escriben sólo con estas letras. En otras lecciones aprenderás las letras, los sonidos y las sílabas del cora que son diferentes del español.
En este libro se usan las siguientes letras para escribir el cora:
Algunas personas tienen otra manera de escribir algunos de los sonidos del cora; por ejemplo, escriben una k en lugar de la c y la qu, y escriben gu en lugar de hu. Pero una vez que se haya aprendido a leer y escribir el cora de una manera, será fácil adaptarse a la otra.
a c ch e h i ɨ j
l m n ny p q r s
t ty tz u v x y
El alfabeto LECCIÓN 1
2
CUENTO 1
CUENTO 2
tasí
sára
Úna pú puéen.
¿Ní úna puéen? Capú. Capú úna puéen. Capú járu puéen. Sára pú puéen.
¿Ní itári puéen? Capú. Tasí pú puéen. ¿Ní Juanito ratasi? Capú. Anita pú ratasi. Anita pú tasi huánanai. Anita pú tasi huatapíj ɨ Juanito.
Lee los siguientes cuentos dos veces:
3
EJERCICIO 1
Une con una línea la palabra cora con el dibujo que le corresponde, como se muestra en el ejemplo. Hay una palabra cora que sobra y no debe usarse.
tasí
nacá
yéri
canári
itári
nasí
4
1. 2.
3. 4.
sára
tamé muaté muatá sára úna
EJERCICIO 2
Busca en el cuadro la palabra que corresponde a cada dibujo y escríbela en la línea, como se muestra en el ejemplo. Hay una palabra cora que sobra y no debe usarse.
5
EJERCICIO 3
Busca en el cuadro la palabra en cora que tenga el mismo significado que la palabra en español y escríbela sobre la línea, como se muestra en el ejemplo. Hay una palabra cora que sobra y no debe usarse.
EJERCICIO 4
Lee en voz alta los pares de palabras que se encuentran en cada cuadro. Pon atención en las diferencias y en las similitudes. Escribe las palabras en un cuaderno.
pistá
cuasí
túmin
huastári
cáripu
tévi
sápun
yaná
cuasí cola
gente
jabón
huerta
rama
dinero
cigarro
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
tévi itári cuasí muatá yéri ipúri cuatú muaté
sápun huastári tasí nasimuá sára castíran nasí nacapá
6
EJERCICIO 5
Lee los cuentos nuevamente. Luego busca en el cuadro la palabra que complete cada oración y escríbela en la línea correspondiente, como se muestra en el ejemplo. Cada oración de este ejercicio se encuentra en alguno de los cuentos de esta lección. Hay una palabra cora que sobra y no debe usarse.
EJERCICIO 6
Las sílabas en las palabras coras son muy importantes. Especialmente en palabras largas, tienes que fijarte en cada sílaba y leerla como está escrita. En voz alta, lee cada palabra de este ejercicio, sílaba por sílaba. Escribe las sílabas sobre las líneas punteadas. Busca cada palabra en el cuento que corresponde. Lee los cuentos nuevamente.
ní (Cuento 1) _ _ (1 sílaba)
tasí (Cuento 1) _ _ – _ _ (2 sílabas)
itári (Cuento 1) _ – _ _ – _ _ (3 sílabas)
capú (Cuento 1) _ _ – _ _
huánanai (Cuento 1) _ _ _ – _ _ – _ _ _
úna (Cuento 2) _ – _ _
1.
2.
3.
4.
5.
6.
n í s í t a
t á r i i
ipúri huánanai Capú ratasi
¿Ní Juanito ratasi? _________________________________________ .
Anita pú _______________________________________________________ .
Anita pú tasi _________________________________________________ .
(Cuento 1)
(Cuento 1)
(Cuento 1)
1.
2.
3.
Capú
7
En esta lección vas a leer y escribir palabras que tienen la letra jota (J/j). En cora cuando esta letra va al principio de una sílaba, se pronuncia igual que en español, sólo que más suave. Cuando la letra j aparece al final de una sílaba, significa exhalación o un pequeño soplo después de la última vocal de la sílaba. Esto es muy importante en cora.
járu
CUENTO 1
Járu pú puéen.
Capú sára puéen.
Capú úna puéen.
Seíj puu ɨ jaru.
CUENTO 2
jarúte
Jarúte mú puéen.
Jarájsevi mú jarute.
LECCIÓN 2
Ejemplo: mújme frijoles
La palabra múj-me tiene dos sílabas, con una jota al final de la primera sílaba.
8
CUENTO 3
¿Ní járu puéen?
Capú.
Jájri pú puéen.
Capú járu puéen ɨ jajri.
CUENTO 4
¿Ní jarúte puéen?
Camú jarúte puéen.
Jajríte mú puéen.
Jarájsevi mú jajrite.
Seíj puu ɨ jaru, majtá jéihua mú jajrite.
jájri
jajríte
9
CUENTO 5
CUENTO 6
jaj sej
Jáj pú puéen, ajtá séj pú puéen.
Juanito pú rajjáj ɨ jaj, ajtá Juventino pú rajjáj ɨ sej.
Juanito ajtá Juventino
10
¿Ní nacá puéen?
Capú nacá puéen.
Mújme pú puéen.
Seíj puu ɨ mujme.
CUENTO 7
Jahuáj pú puéen.
Cuco pú rahuajca ɨ huajcari.
Jahuáj pú huajca ɨ Cuco.
Huajcári pú puéen ɨ jahuaj.
CUENTO 8
mújme
CUENTO 9
Juventino pú mújme huánanai.
Juanito pú mújme huahuáste. Jéihua pú mujme.
11
jáj
jájri
ucaríj
caríj
méjchi
mújme
EJERCICIO 1: Une cada dibujo con la palabra que le corresponde.
EJERCICIO 2: Escribe sobre la línea la palabra que corresponde al dibujo.
1. 2.
3. 4.
véj járu jahuáj muájye jarí
12
cangrejo
piojo negro
lodo
lumbre
sal
mapache
ala
anciana
carrizo
camino
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
unáj
janá
jacá
ucaríj
jáijna
jaté
juyé
chuéj
muéij
muájta
táij
EJERCICIO 4: Lee en voz alta cada par de palabras, nota las diferencias y luego escríbelas en un cuaderno.
Continúa en la siguiente página
jáj jarí jahuáj úna jáij jajríte jacá unáj
mújme muájye chuéj táij méjchi muájta muéij jáij
EJERCICIO 3: Escribe sobre la línea la palabra en cora que tenga el mismo significado que la palabra en español.
13
EJERCICIO 5: Escribe sobre la línea la palabra que complete cada oración.
Capú ___________________________________________ puéen ɨ jajri. (Cuento 3)
_____________________________________________________ mú jajrite. (Cuento 4)
Juanito pú ______________________________________________ ɨ jaj. (Cuento 6)
Cuco pú ___________________________________________ ɨ huajcari. (Cuento 7)
Juanito pú ______________________________________ huahuáste. (Cuento 9)
1.
2.
3.
4.
5.
jaj rahuajca rajjáj járu mujme Jarájsevi
EJERCICIO 6: Escribe las sílabas de cada palabra sobre las líneas punteadas.
jáj _ _ _ (Cuento 5)
jájri _ _ _ – _ _ (Cuento 3)
jajríte _ _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 4)
jarájsevi _ _ – _ _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 4)
huajcári _ _ _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 7)
huahuáste _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ (Cuento 9)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
rahuájca séj jahuáj jacá huajcári véj nahuáj jucá
14
¿Ní cɨsi pɨrɨcɨ?
Capú. Pɨsi pú pɨrɨcɨ.
Antonio pɨsi pu pɨrɨcɨ.
Antonio pú rapɨsi.
LECCIÓN 3
En esta lección vas a leer y escribir palabras que tienen la vocal ɨ. Esta vocal no se encuentra en español ni en inglés, pero es una letra muy importante en cora. Cuando leas las palabras, ten cuidado de ver y de pronunciar la diferencia entra la vocal ɨ y la vocal i.
Ejemplo: sicɨri canasta
La palabra si-cɨ-ri tiene tres sílabas con dos letras en cada sílaba.
CUENTO 1
sicɨri
Sicɨri pú pɨrɨcɨ.
Capú ɨpuári pɨrɨcɨ.
¿Ní María rasicɨ?
Capú. Ucaríj sicɨ pɨrɨcɨ.
Ucaríj pú rasicɨ.
CUENTO 2
pɨsi
15
CUENTO 5
Áncaca ɨ unaj.
Anita pú unáj huánanai.
Anita pú unáj huatatɨj ɨ ruche.
Áncaca ɨ mujme ɨ unáj jamuan.
CUENTO 3
unáj
CUENTO 4
Ɨ tacɨj, capú méjchi pɨrɨcɨ.
Ɨ mejchi, capú jɨmí pɨrɨcɨ.
Ɨ jɨmi, capú nacá pɨrɨcɨ.
Ɨ naca, capú mújme pɨrɨcɨ.
Ɨ mujme, capú cáripu pɨrɨcɨ. tacɨj
Fortino pú ramujme.
Ɨ Fortino mújme pú huahuáste.
Ɨ Marcelino, capú ramujme.
Á pú jí jayán tɨcɨn:
—¿Ní pájnanan ɨ mujme?
Á pú jí jayán tíraatáixa tɨcɨn:
—Canú séin.
16
ɨpuári
pɨsi
cɨstári
jɨríj
jɨripu
tacɨj
cɨyé jɨmí sicɨri cɨsí jɨpíj
1. 2.
3. 4.
EJERCICIO 1: Une cada dibujo con la palabra que le corresponde.
EJERCICIO 2: Escribe sobre la línea la palabra que corresponde al dibujo.
17
pájaro verde
gorgojo
pequeño
pescuezo
él dijo
copal
cabello
guamúchil
ocelote
caliente
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
cɨremí
pɨstí
tɨcɨn
ɨjcua
pɨrí
tɨ cɨlen
pɨsi
cɨjpí
cɨpuá
jɨripu
jɨmí
Continúa en la siguiente página
EJERCICIO 3: Escribe sobre la línea la palabra en cora que tenga el mismo significado que la palabra en español.
EJERCICIO 4: Lee en voz alta cada par de palabras, nota las diferencias y luego escríbelas en un cuaderno.
ɨpuári cɨpuá cuasí cɨsí ipúri cɨjpí cɨsí pɨrí
pɨrí huatapíj tacɨj jɨpíj pɨsi huatatɨj tújca jɨríj
18
Ucaríj pú _____________________________________________________. (Cuento 1)
Antonio pú __________________________________________________. (Cuento 2)
_________________________________________________________ ɨ unaj. (Cuento 3)
Anita pú unáj________________________________________________. (Cuento 3)
Ɨ Fortino, mújme pú _______________________________________. (Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6. Á pú jí jayán ___________________________________ : —¿Ní pájnanan ɨ mujme?
(Cuento 5)
huatatɨj rasicɨ huatapíj
huahuáste tɨcɨn Áncaca rapɨsi
cɨstári jɨripu pɨrí cɨyé huastári jɨripuse pɨríse juyé
ɨjcua pɨsi jɨmí jáijcɨ íjca pɨstí jemi jáijna
EJERCICIO 5: Escribe sobre la línea la palabra que complete cada oración.
19
sicɨri _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 1)
ɨpuári _ – _ _ _ – _ _ (Cuento 1)
ucaríj _ – _ _ – _ _ _ (Cuento 1)
pɨsi _ _ – _ _ (Cuento 2)
áncacá _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 3)
huánanai _ _ _ – _ _ – _ _ _ (Cuento 3)
huatatɨj _ _ _ – _ _ – _ _ _ (Cuento 3)
mújme _ _ _ – _ _ (Cuento 4)
méjchi _ _ _ – _ _ _ (Cuento 4)
huahuáste _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ (Cuento 5)
pájnanan _ _ _ – _ _ – _ _ _ (Cuento 5)
séin _ _ _ _ (Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
EJERCICIO 6: Escribe las sílabas de cada palabra sobre las líneas punteadas.
20
LECCIÓN 4
Ejemplo: cúucuu culebra
La palabra cúu-cuu tiene dos sílabas con una interrupción en medio de cada sílaba.
En esta lección vas a leer y escribir palabras que tienen una interrupción entre dos vocales iguales. La interrupción se escribe como un apóstrofo (). Esta interrupción no existe en español o inglés, pero es muy importante en cora. Muchas palabras del cora llevan por lo menos una interrupción. Si ésta no se escribe correctamente, la persona que está leyendo no va a entender la palabra.
CUENTO 1
páarɨɨ
CUENTO 2
Júree pú pɨrɨcɨ.
Cuco pú raa ɨ juree.
Cuco pú rahuáajcaca ɨ juree.
Tɨɨj pɨ naa pú huáajcaca ɨ Cuco.
júree
Ɨ Cuco, páarɨɨ pú pɨrɨcɨ.
Cuco pú raa ɨ itari.
Puurí jú jáajcu ɨ paarɨɨ, itári japua.
Puurí huatɨcaa.
Ɨ tɨcaa pú jáajcu.
21
Cásii, ɨ tiitɨ.
Cúucuu pú pɨrɨcɨ ɨ tiitɨ.
Tɨtɨɨj ɨ cuucuu.
¡Cuco, rɨɨpapuu!
¡Járicu, caanácan!
Capáj ramuaraa ɨ cuucuu.
CUENTO 3
cúucuuse
22
Cásii, ɨ jaatɨ.
Capú Cuco pɨrɨcɨ.
Tomás pú pɨrɨcɨ ɨ jaatɨ.
Ráajtɨcɨ ɨ cɨye.
Puurí ráajtɨcɨ ɨ Tomás ɨ ruché jemi.
CUENTO 4
CUENTO 5
Ɨ pɨɨsee jɨítaa pú raa.
Jɨítaa pú raánanai ɨ pɨɨsee.
Capú tíijnajchi ɨ pɨɨsee.
Tíivaɨree ɨ pɨɨsee.
pɨɨsee
23
cúcuii
chíi
yɨɨchi
júuri
júcurii
túuni
1. 2.
3. 4.
cúucuu caaní jácuu jáacɨɨ jɨítaa
EJERCICIO 1: Une cada dibujo con la palabra que le corresponde.
EJERCICIO 2: Escribe sobre la línea la palabra que corresponde al dibujo.
24
niño
araña
gancho
pájaro
chile
aguja
encino
noche
difícil
hierba
rápido
palomas
culebras
resorte
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
pínaa
súu
pɨɨsee
cuucúri
túuca
páarɨɨ
yájcɨɨ
muáreeri
júree
tɨcaa
cúucuuse
tuucá
cúcuiise
tuupí
caanácan
EJERCICIO 3: Escribe sobre la línea la palabra en cora que tenga el mismo significado que la palabra en español.
25
1. Ɨ Cuco, _____________________________________________ pú pɨrɨcɨ. (Cuento 1)
2. Ɨ tɨcaa pú _____________________________________________________ . (Cuento 1)
3. Cuco pú _________________________________________________________ ɨ juree.
(Cuento 2)
4. _____________________________________________________ ɨ cuucuu. (Cuento 3)
5. Puurí ________________________________________ ɨ cɨye ɨ Tomás. (Cuento 4)
Continúa en la siguiente página
júree tɨcaa caanácan viicá júuri tújca caaní tuucá
ancúucu cúucuu huápɨɨ jácuu cuucúri cúcuii huáapua jáajcu
jáatura tiitɨ júuraraa júcurii jámuaara jaatɨ júree júuri
pínaa cúcuii jáacɨɨ túuca pínaase cúcuiise jáacɨɨse tuucáte
EJERCICIO 4: Lee en voz alta cada par de palabras, nota las diferencias y luego escríbelas en un cuaderno.
EJERCICIO 5: Escribe sobre la línea la palabra que complete cada oración.
26
Jɨítaa pú ránanai ɨ _________________________________________ . (Cuento 5)
Capú _______________________________________________ ɨ pɨɨsee. (Cuento 5)
6.
7.
tíijnajchi Tɨtɨɨj ráajtɨcɨ pɨɨsee
rahuáajcaca júuraraa jáajcu páarɨɨ
páarɨɨ _ _ _ _ – _ _ _ _ (Cuento 1)
jáajcu _ _ _ _ _ – _ _ (Cuento 1)
rahuáajcaca _ _ – _ _ _ _ _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 2)
rɨɨpapuu _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ (Cuento 3)
ráajtɨcɨ _ _ _ _ _ – _ _ – _ _ (Cuento 4)
jɨítaa _ _ _ – _ _ _ _ (Cuento 5)
tíijnajchi _ _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ (Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
EJERCICIO 6: Escribe las sílabas de cada palabra sobre las líneas punteadas.
27
LECCIÓN 5
En esta lección vas a leer y escribir palabras que tienen una interrupción entre dos vocales distintas.
Ejemplo: tauté blanquillos
La palabra tau-té tiene dos sílabas, con una interrupción en medio de la primera sílaba.
Hay muchas palabras largas en esta lección. Recuerda observar cuidadosamente cada sílaba. Lee la palabra lentamente, sílaba por sílaba. Después léela otra vez, pero esta vez más rápido. Lee la oración lentamente, luego léela otra vez, pero más rápido.
La palabra jáa-tuu-tui-reen tiene cuatro sílabas con tono alto en la primera sílaba. Cada sílaba tiene una interrupción.
CUENTO 1
Ɨ Juventino tauté pú tíchaɨ.
Tauté pú huáananan ɨ Juanito.
Jarájsevi puaamáca.
Jɨraaraan pú jáatuutuireen ɨ taute ɨ Juanito.
Ajtá tyáupuu tíchaɨ ɨ Juventino.
Juanito pú ránanan jeicáca cumu huáapua kilu.
táu tauté
28
CUENTO 2
huéi
Cásii, ɨ tevi, puurí vástacɨrai.
Peru huáyeive tɨ máa jaatáméen.
Já pú ɨmɨ jaajáuca aɨjna ɨ tevi.
Puurí raitajáj ɨ vastacɨrai ɨ hueite.
Ajtá puurí raitajáj ɨ jaacɨɨ.
Ɨ Justo yéri pú tíchaɨ.
Jú pú yauváhuaɨtaca ɨ yeri.
Puurí ráajtɨcɨ ɨ yeri.
Yéri pú huátɨsin ɨ ruche.
CUENTO 3
29
Ɨ vastacɨrai puúruuse pú tíyaamua.
Saɨ pu tíicuiicaa.
Áj pú jí huamɨɨ.
Cheijtɨnaa.
Já mu mí ɨ muaaraicajse maraatyájcɨɨcɨ .
CUENTO 4
muáaraica Ɨ muaaraica, aɨ pú huéiraa pú cuaa.
muáaraicajse
30
Ɨ Justo mújme pú huástee.
Ajtá cuucúri huahuáste.
Ú pú jáujmueiree.
Ajtá Tomás jamuan.
Justo pú raatainyee tɨcɨn:
—Cheeré. Jaú nyájauvaamuéiraa.
Ú miyáujuu.
Ú miyaaráa.
Metijiijmuáraajraa.
Áj pú jí ɨ Tomás cuucúri huaráacupi, cumu caíi jíijmuajtyacaa aɨjna ɨ Tomás ɨ cuucuri.
CUENTO 5
31
CUENTO 6
Cásii, ɨ tacai.
Yaújca pú pɨrɨcɨ.
Jeíhua pú tacai.
Ɨ Justo vaacán pú tiitáhuerta.
Jeíhua tɨ tiicuéirii.
CUENTO 7
Ɨ Tomás raantinájchacaa ɨ Cuco.
Áj pú jí jayán tɨcɨn:
—¿Jauní páume?
Áj pú jí jayán ɨ Cuco tɨcɨn:
—Nuurí jáuraa ɨ niche.
32
táu
sáu
jáɨj
muáaraica
huéi
játauri
1. 2.
3. 4.
hueité vástacɨrai chúinu tauté jámuei
EJERCICIO 1: Une cada dibujo con la palabra que le corresponde.
EJERCICIO 2: Escribe sobre la línea la palabra que corresponde al dibujo.
33
hormiga
tortilla
carne
chachalaca
un anciano
la sombra
nido de ave
paloma chica
comestible
águila
techalote
fruta
¡Qué lástima!
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
cuáɨraave
vitácɨrai
tácai
jáɨj
jámuei
cueirá
huéiraa
vástacɨrai
jítuari
jáuquen
rúaarii
váupuu
cháɨnii
¡Cheijtɨnaa!
EJERCICIO 3: Escribe sobre la línea la palabra en cora que tenga el mismo significado que la palabra en español.
34
Ɨ Juventino tauté pú _______________________________________ . (Cuento 1)
___________________________________ pú huáananan ɨ Juanito. (Cuento 1)
Puurí _______________________________ ɨ vastacɨrai ɨ hueite. (Cuento 2)
Ɨ yeri pú ________________________________________________________ ɨ ruche.
(Cuento 3)
Ɨ muaaraica aɨ pú ______________________________ pú cuaa. (Cuento 4)
1.
2.
3.
4.
5.
Continúa en la siguiente página
táu sáu huéi játauri sáu súu huéiraa jítuari
jainí jainí jauní jáajcu jaiquí jauní jauquí jáɨj
huéiraa jáume vástacɨrai chúinu cueirá páume vítacɨrai cháɨnii
huéi táu chúinu váupuu hueité tauté chuinúte váupuuse
EJERCICIO 4: Lee en voz alta cada par de palabras, nota las diferencias y luego escríbelas en un cuaderno.
EJERCICIO 5: Escribe sobre la línea la palabra que complete cada oración.
35
EJERCICIO 6: Escribe sobre las líneas las sílabas de cada palabra.
Ú pú ____________________________________________________________ . (Cuento 5)
Jeíhua tɨ _______________________________________________________ . (Cuento 6)
Áj pú jí jayán ɨ Tomás tɨcɨn: —¿_____________________________________________________páume?
(Cuento 7)
6.
7.
8.
Jauní tiicuéirii Jainí raitajáj huéiraa
Tauté huátɨsin jáujmueiree tíchaɨ
1. tíchaɨ (Cuento 1)
_ _ – _ _ _ _ _
2. huáyeive (Cuento 2)
_ _ _ – _ _ _ _ – _ _
3. yauváahuaɨtaca (Cuento 3)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ – _ _
4. vástacɨrai (Cuento 4)
_ _ _ – _ _ – _ _ – _ _ _ _
5. jáujmueiree (Cuento 5)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ _
36
Ɨ siicuuri Cuco pú raa.
Ɨ naanajraan pú raatapíj.
Pausaára ɨ siicuuri.
Pausaára ɨ Cuco siicuu.
LECCIÓN 6
En esta lección leerás y escribirás palabras con sílabas donde la vocal se pronuncia con una duración mayor que la normal. Se le llama vocal larga y se escribe con dos letras iguales. Esta es otra característica muy importante de las palabras en cora que no se presenta en español. Si una palabra que se pronuncia con una vocal larga se escribe con una vocal corta, posiblemente el lector no la va a entender.
Ejemplos: canári guitarra
caánari tela
La palabra caá-na-ri tiene tres sílabas, con una vocal larga (aa) en la primera sílaba.
CUENTO 1
tuúturuu
Ɨ tuuturuu Tomás pú raa.
Jacá pu pɨrɨcɨ ɨ tuuturuu.
Tomás pú ratuuturuu.
Suúraraa ɨ Tomás tuuturuu.
CUENTO 2
siícuuri
37
CUENTO 3
muaraviíse
Cásii, mamuaácua ɨ muaraviise.
Ɨ Cuco seíj puu huateévii ɨ muaravii.
Huajcácaa aɨjná cɨn.
Cheijtɨnaa, huamɨɨ ɨ muaravii.
túraa
Túraa pú pɨrɨcɨ.
Júuraraa ɨ túraa.
Tomás pú ráajtɨcɨ ɨ túraa.
Runáana pú huatatúutuij.
Raatatúutuij ɨ túraa ɨ runaana.
CUENTO 4
38
CUENTO 5
Ɨ Cuco ɨ naanajraan pu raataíj, tɨcɨn:
—Járicu, méjchi ú jauváajuura.
Ú jí yáume aɨjna ɨ Cuco, ú jí yaaráa.
Jíraaseíj tɨ puáa jíicuasi ɨ mejchi.
Áj pú jí jíraantíraa.
Jírajuúrajraa.
Jan jíyauráyeiixɨɨ cɨyaaraan jetze.
Ajtá jíyáuraa ɨ ruche.
Áj mú mí jíraácɨɨcɨ ɨ mejchi.
39
Jaatɨ pú raanáhua ɨ Cuco caacai.
Tɨɨj tái ɨ yaupuaaraan tiraácaacai jájcuacan.
Capú raánanai.
Puurí tái jájcuacan tícaacai ɨ Cuco.
Naá pú seijree ɨ Cuco caacai tɨ jájcuacan.
CUENTO 6
tuúturuu
siícuuri
cumuaári
muaravií
muaára
chuún
EJERCICIO 1
40
1. 2.
3. 4.
chɨɨpiliise tucurúu tuúcɨ yuúri huaáca
EJERCICIO 2
coyote
costal
caballo
niños
blanco
burro
rosa
pichón
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
pausaára
cueiína
puúruu
cústaa
cahuaáyuu
huaávee
caánari
tɨɨrií
jaámuei
EJERCICIO 3
41
Tomás pú _____________________________________________________ . (Cuento 1)
Pausaára ɨ ____________________________________________________ . (Cuento 2)
Ɨ Cuco seíj puu _________________________________ɨ muaravii. (Cuento 3)
____________________________________________________________________ ɨ túraa ɨ runaana.
(Cuento 4)
Tɨcɨn: —Járicu, méjchi ú ___________________________________________________________________ .
(Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
Continúa en la siguiente página
teté sícuuri jámuei jucá teéte siícuuri jaámuei juúca
naví jɨrí jɨpíj nahuáj naávi jɨɨrɨ jɨpiíse náhuaa
muaravií túraa canári sicɨri muaára tuúturuu caánari sicɨɨraraa
EJERCICIO 4
EJERCICIO 5
42
Áj mú mí ___________________________________________ ɨ mejchi. (Cuento 5)
Jaatɨ pú _____________________________________ ɨ Cuco caacai. (Cuento 6)
__________________________________ pú seijree ɨ Cuco caacai. (Cuento 6)
6.
7.
8.
Naá jauváajuura huateévii Raatatúutuij
jíraácɨɨcɨ siicuuri muaára ratuuturuu raanáhua
1. tuúturuu (Cuento 1)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ _
2. pausaára (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _
3. raatatúutuij (Cuento 4)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _
4. náanajraan (Cuento 5)
_ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ _
5. jírajuúrajraa (Cuento 5)
_ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _
6. yaupuaáraan (Cuento 6)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _
EJERCICIO 6
43
Ɨ viisi, capú ayán vuúnari tíitaahuaca.
Ɨ tuuca, vuúnari pú taahuaca.
Cɨn pú tíiteviivii ɨ vuunari.
Huáacɨɨmaca ɨ tɨ huáaviivii.
LECCIÓN 7
En esta lección podrás obtener más práctica en la lectura y escritura del cora, usando lo que has aprendido en las primeras seis lecciones.
Cuando estés leyendo y escribiendo en cora, piensa en cada sílaba de cada palabra. Hazte estas preguntas:
¿Hay un acento sobre la vocal? (ej. á) Entonces hay un tono alto en esa sílaba.
¿Hay una j después de la vocal? (ej. aj) Entonces hay una exhalación después de la vocal.
¿Hay un apóstrofo? (ej. aa o au) Entonces hay una interrupción entre dos vocales.
¿Hay dos vocales iguales? (ej. aa) Entonces su sonido es más largo que el de las otras vocales.
CUENTO 1
iínari
Ɨ iinari Cuco naanajraa pú raa.
Cuco pú rahuajca ɨ iinari.
Suúraraa ɨ iinari.
Suúraraa ɨ Cuco naanajraa iina.
CUENTO 2
viísi ajtá vuúnari
44
Ɨ yaupuaaraan ɨ Tomás puúyesi pu tíyaamua.
Mevivéjme maɨjna ɨ puuyesi.
Metíivaɨɨree tɨ huaa cɨmeen tyuumuáreen.
Aɨjna ɨ yaupuaaraan huáa cɨmee pú tíimɨjhuaca.
Puurí tasaahua ɨ puuyesi cɨmee.
CUENTO 3
Ticaújna ɨ Tomás.
Tɨtɨɨcan pú ticaújna.
Yaupuaáraan pú raananai.
Caújnari pú cɨn huáataapij ɨ caurasi.
CUENTO 4
45
CUENTO 5
Cásii ɨ chɨɨpilii.
Cáj pú tiicɨlen.
Tyauúmuaraa ɨ chɨɨpilii.
Ɨ Tomás pú racɨi ɨ chɨɨpilii.
Raaráanajchi ɨ Tomás tɨ ɨ chɨɨpiliise huáhuajca maj cɨlen.
Ɨ ruyaupuaa jeíhua pú titéjyaamua: cahuaáyuu, puúyesi, huaácasi, caúrasi ajtá chɨɨpiliise.
Tamuaámuataa ɨ chɨɨpiliise maj cɨlen.
tɨɨpurii
jucácuun
tɨtɨɨcan
suúraraa
sicɨɨraraa
júuraraa
EJERCICIO 1
47
costal
cocinera
camarones
medicina
cora
telaraña
cocina
barba
montura
caña
hielo
perrito
iglesia
mundo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
mɨɨsi
huiíni
seéri
siíra
téyuu
chiíca
chaánaca
cusinaáru
tuúcɨsi
huaátari
cusiín
naáyeri
cantiíra
vuúnari
cústaa
EJERCICIO 3
48
_____________________________________ ɨ Cuco naanajraa iina. (Cuento 1)
Ɨ viisi, capú ayán ___________________________ tíitaahuaca. (Cuento 2)
Cɨn pú _____________________________________________ ɨ vuunari. (Cuento 2)
Caújnari pú cɨn __________________________________ ɨ caurasi. (Cuento 3)
Puurí _____________________________________ ɨ puuyesi cɨmee. (Cuento 4)
1.
2.
3.
4.
5.
Continúa en la siguiente página
puúye tuúcɨ huaáca muaravií puúyesi tuúcɨsi huaácasi muaraviíse
cɨremí jɨpíj huaávee chiíca cɨremiíse jɨpiíse huaáveeri chiícate
naávi ucaríj páarɨɨ jɨítaa naávite ucariíse tɨɨrií juúca
EJERCICIO 4
EJERCICIO 5
49
6. Tauúmuaraa ɨ _______________________________________________ . (Cuento 5)
7. ____________________________________________________ ɨ chɨɨpiliise maj cɨlen.
(Cuento 5)
huáataapij tíiteviivii tasaahua Tamuaámuataa
Suúraraa huaátari vuúnari chɨɨpilii
EJERCICIO 6
1.
_ _ – _ _ – _ _
2. tíitaahuaca (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _
3. huáacɨɨmaca (Cuento 2)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ – _ _
4. caújnari (Cuento 3)
_ _ _ _ – _ _ – _ _
5. metíivaɨɨree (Cuento 4)
_ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _
6. titéjyaamua (Cuento 5)
_ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _
iínari (Cuento 1)
50
LECCIÓN 8
En esta lección vas a leer y escribir palabras que llevan la letra x. En cora la letra x siempre tiene un sonido como la x en el nombre del dios náhuatl Xipe Totec.
Ejemplo: xúuxuu flor
La palabra xúu-xuu tiene dos sílabas, con una vocal larga en la primera sílaba y una interrupción entre las dos vocales en la segunda sílaba.
CUENTO 1
Ɨ xuuxuu Cuco naanajraan pú raa. Cuco pú raatapíj. Capú raánanai. Naá pú jein ɨ xuuxuu. Raaraánajchi ɨ náanajraan ɨ xuuxuu.
xuúxuu
Ɨ Cuco naanajraan xáari pú raánanai. Júuraraa ɨ xaari. Puurí ucátaari ɨ xaari. Capú xáapɨɨn huarɨj ucátaari.
CUENTO 2
xáari
51
Sára pú rataahuaca ɨ xɨɨjca. Xɨɨjca pú taahuaca tɨ táaxa ɨ sara. Jaatɨ pú ruiráɨpɨɨsin ɨ xɨɨjca. Ráurareen ɨ xɨɨjca. Ɨ Cuco yaaxujraa pú rananan ɨ tɨ júuraj. Cuaádra pú rataahuan.
CUENTO 4
CUENTO 3
xáiru
Ayaá pú tíixa ɨ Cuco tɨcɨn:
—Tiitɨ pú pɨrɨcɨ ɨ xairu.
Ɨ Cuco pú rahuajca ɨ xairu.
Raataxájtacaa ɨ Cuco yaaxujraan tɨcɨn:
—Puurí jéij huárupi ɨ xairu.
Áj pú jí ayán ɨ Cuco tɨcɨn:
—Aá pú jeirájca ɨ jáxuu jete.
52
Ɨ Cuco yaaxujraan muatá pú huánanai. Capú tímuatacaa ɨ naanajraan ɨ Cuco. Puurí jiíj tímuata. Puurí ráatɨɨxɨ ɨ ixcarau. Tɨɨj pɨnaa pú raatɨɨxɨ ɨ ixcarau. Tɨɨj rautɨɨxɨn, Cuco pú tíijmin. Tíicuaaca ruxaáhua ɨ Cuco. Raxɨn ɨ Cuco ɨ jamuei.
CUENTO 5
53
xáari
xaríj
xánaa
xáiru
xuúxuu
xámuei
EJERCICIO 1
1. 2.
3. 4.
xúuraave cuuxaí xɨcáj cuúxaa máxcɨrai
EJERCICIO 2
54
EJERCICIO 3
Jesús María
Santa Teresa
San Francisco
Los Gavilanes
Los Camarones
Mesa del Nayar
Presidio de Los Reyes
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Cuaáxaataa
Muaɨɨritee
Chuísetee
Cueímaruusee
Muájxaajapua
Chuiíxɨree
Muxaté
Yaújquee
EJERCICIO 4
xáyee xaríj muaxá xáari xɨyee xáari muuxá xáiru
xɨyee xaríj xámuei xujmí xɨjcataa xajché xájmuaari xuuxuí
Continúa en la siguiente página
55
xɨɨjca xairú xáapɨɨn xúuuta xɨɨpaana xaáyaca xaámi xuúxuu
xɨcáj jáxuu yáuxu xámuei xɨɨpí jaáxaa yaaxúj jámuei
EJERCICIO 5
Naá pú jein ɨ _________________________________________________ . (Cuento 1)
Puurí ucátaari ɨ _____________________________________________ . (Cuento 2)
Tiitɨ pú pɨrɨcɨ ɨ ______________________________________________ . (Cuento 3)
Sára pú rataahuaca ɨ ______________________________________ . (Cuento 4)
Ɨ Cuco ________________________________ muatá pú huánanai. (Cuento 5)
Puurí ráatɨɨxɨ ɨ _____________________________________________ . (Cuento 5)
Tíicuaaca ___________________________________________ ɨ Cuco. (Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
yaaxujraan ixcarau xuuxuu xɨɨjca
xairu xaari ruxeevee ruxaáhua
56
EJERCICIO 6
1. raaraánajchi (Cuento 1)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ 2. ucátaari (Cuento 2)
_ – _ _ – _ _ _ – _ _ 3. xáapɨɨn (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ _ _ 4. raataxájtacaa (Cuento 3)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 5. yaaxújraan (Cuento 3)
_ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ _ 6. ruiráɨpɨɨsin (Cuento 4)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 7. ráurareen (Cuento 4)
_ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ _ 8. ráatɨɨxɨ (Cuento 5)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ 9. rautɨɨxɨn (Cuento 5)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 10. íxcarau (Cuento 5)
_ _ – _ _ – _ _ _ _
57
Justo pú raánanai ɨ xanaa. Anxɨvi puaamáca. Áncaca ɨ xanaa. Eécan pú raaraánajchi ɨ Justo, ajtá ɨ yaaxujraan.
LECCIÓN 9
En esta lección obtendrás más práctica en la lectura y escritura del cora, usando todo lo que has aprendido en las primeras ocho lecciones.
En el cora de El Nayar hay sólo cuatro consonantes que pueden aparecer al final de una sílaba: j, n, s o x.
Ejemplos: mújme frijoles
ancúucu picante
cɨstári trenza
máxcɨrai luna
Cada uno de estos cuatro ejemplos tiene una consonante al final de la primera sílaba: múj-me, an-cúu-cu, cɨs-tá-ri, máx-cɨ-rai.
CUENTO 1
xanaa
58
CUENTO 2
cɨxauri
Ɨ cɨxauri, Justo pú raa. Tɨɨpurii ɨ Justo cɨxau. Jáj pú jáutɨɨ ɨ Justo. Ancáituupii ɨ cɨxauri. Tíivaɨɨree ɨ Justo cɨxau.
CUENTO 3
Ɨ Tomás ú pú yaaraápijte ɨ caani ɨ Justo. Naá pú seijree ɨ caani: cueiínaraa ajtá xúumuavii jéiten. Áj pú jí ayán ɨ Tomás tɨcɨn:
—¿Ní pájnanan ɨ caani?
Áj pú jí ayán tíraatáixa tɨcɨn:
—Huúmpi, canú séin, jeiní nuurí hueiícaca tíijcaani. Ajtá canú túmin tíituaave.
59
Tíimuaree ɨ Tomás. Majtá hueiíca ɨ ruihuaamuaa. Xaámi mú taahua. Jeíhua mú rataahua ɨ xaami. Ɨ Tomás pɨɨ ráajhuaana ɨ xaami taaj núu huahuaán caanácan. Anxɨj xɨcaj mú jáateeri metíimuaraa.
CUENTO 4
60
CUENTO 5
Puurí huaxɨj ɨ yuuri. Rananáj ɨ yuuri ɨ Cuco yaaxujraa. Puurí ráajtɨcɨ ɨ yuuri. Puurí jáuraa. Puurí áaraan pɨrɨcɨ ɨ yuuri.
EJERCICIO 1
muaxá
xɨyee
xáyee
xaɨri
tuíxu
huaavíxcai
61
EJERCICIO 3
EJERCICIO 2
1. 2.
3. 4.
yáuxu xɨɨpí xúuraave xuuxuí jaáxaa
cinco
seis
siete
ocho
nueve
diez
1.
2.
3.
4.
5.
6.
muaácua
tamuaámuataa
jarájsevi
jarámuaacua
anxɨvi
jaráhuaapua
jaráhueiica
62
EJERCICIO 4
cɨxauri yáuxu cɨxauri jaáxaa cɨxau yúuxari cɨɨxuri jáɨxaa
cɨstári máxcɨrai xuúxuu xánaa pɨxcaári íxcarau suúraraa sára
xáiru tuíxu máxcɨrai huaáxcai xaɨri chuíjxɨ muáxcucuii íxcarau
xaɨri túxaa chuaáxari xuúxuu muaɨri tuíxu Chuiíxɨree xúuraave
EJERCICIO 5
Áncaca ɨ _______________________________________________________. (Cuento 1)
Tɨɨpurii ɨ Justo ______________________________________________. (Cuento 2)
Ancáituupii ɨ _______________________________________________. (Cuento 2)
Naá pú seijree ɨ caani: cueiínaraa ajtá __________________________________________________________ jéiten.
(Cuento 3)
Áj pú jí ayán ___________________________________________ tɨcɨn: —Huúmpi, canú séin.
(Cuento 3)
1.
2.
3.
4.
5.
Continúa en la siguiente página
63
íxcarau cɨxauri xanaa xaami xúumuavii
xɨcaj cɨxau tíraatáixa huaxɨj
Jeíhua mú rataahua ɨ ________________________________________ (Cuento 4)
Anxɨj ________________________ mú jáateeri metiimuáraa. (Cuento 4)
Puurí __________________________________________________ ɨ yuuri (Cuento 5)
6.
7.
8.
EJERCICIO 6
1. anxɨvi (Cuento 1)
_ _ – _ _ – _ _ 2. yaaraápijte (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ 3. cueiínaraa (Cuento 3)
_ _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 4. hueiícaca (Cuento 3)
_ _ _ _ _ – _ _ – _ _ 5. tíijcaani (Cuento 3)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ 6. metíimuaraa (Cuento 4)
_ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _
64
Tíjete ɨ tete. Tyanúxa pú pɨrɨcɨ. Cuco yaaxujraa pú rɨɨ raáruu. Naá pú tíraajcájéiyityahuaa jáayei. Puurí raacɨɨ ɨ tyanuxa. Ú pú yaaraátɨɨcɨj ɨ tyanuxa. Puurí rajxɨjte ɨ tɨ rátɨcɨ. Tyaátaa tɨ ájtee pú rananan ɨ tyanuxa. Ú pú yautajé ɨ Cuco yaaxujraa.
LECCIÓN 10
En esta lección vas a leer y escribir palabras que llevan el dígrafo ty, que es una combinación de dos letras que forman un solo sonido. El dígrafo ty se pronuncia poniendo la punta de la lengua detrás de los dientes.
Ejemplo: tyáxca alacrán
La palabra tyáx-ca tiene dos sílabas. La primera sílaba termina con la consonante x.
CUENTO 1
Tyáxca pú pɨrɨcɨ. Capáj ramuaraa ɨ tyaxca. Rɨɨ papuu. Tyúucheevaca ɨ tyaxca. Jéihuajéica.
tyáxca
CUENTO 2
tyanúxa
65
Jeíhua pú tuupi tyúuuca, ajtá ɨxáj. Tyuuráatui ɨ Tomás. Aɨɨ pu raaseíjraca ɨ taij ɨ Tomás. Tyáajtaasin jeíhua. Cɨn pú huaújpɨste ɨ Tomás ɨ taij.
CUENTO 3 tyáɨca
Huáaaca huápɨɨ. Tyáɨca pú tyújtaahuacaa. Rucújtaa pú jáayei. Ájtee huápɨɨ. Capú jáatɨjtɨɨ. Caanácan pú tixɨjsin ɨ tyaɨca.
CUENTO 4
66
Ɨ cɨye tíivaɨɨree tɨ jíráajtaiira. Ɨ naanajraan ɨ Tomás raataij tɨ tyuuráacan. Áj pú jí ú jáume. Yáuchui ɨ rutyapueij ajtá ɨ ruchuun. Ú jaaráa jautɨ tyajáacan. Jeíhua pú tíicɨyee. Jáatee tɨ tíicaa. Áj pú jí jíyaarájtɨɨ ɨ cɨye.
CUENTO 5
67
Ɨ Tomás yaaxujraa xájmuaari pú tyátaahua. Puurí jáatee tɨ rataahua ɨ xajmuaari. Seíj pu tixajmuaa. Puurí míimaacan. Ruíjmuaa pú ratyaácɨɨn ɨ tɨ jájcua. Aɨj pú jí cɨn tityaúcuuran. Tomás pú huatapíjteesin ɨ seij ɨ xajmuaari tɨ míimaacan. xájmuaari
CUENTO 6
EJERCICIO 1
tyaátaa
tyáɨca
xaámi
tyáxuaa
táij
tyaɨte
68
EJERCICIO 2
EJERCICIO 3
tiityán tyáacuei tyáxca tyacuaárai míityu
cantera
rifle
árbol frutal
hombre
alacranes
cueva
espejo
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
tyaxcáte
jítyaɨri
tyanúxa
tyámuaa
jájtyaahua
tyájstaa
tyaátaa
tyapuústii
1. 2.
3. 4.
69
tyámuaa tyáxca tyáɨca tyáxca tyamuá tyáxcɨrai jítyaɨri tyáxuaa
tyámuaa tyapueíj tyáɨca tyájcua tyáxuaa tyamueíj tyaɨte tyájcɨ
EJERCICIO 4
EJERCICIO 5
________________________________________________________ ɨ tyaxca. (Cuento 1)
Tyaátaa tɨ ájtee pú rananan ɨ ____________________________ . (Cuento 2)
Caanácan pú tiixɨjsin ɨ ____________________________________ . (Cuento 3)
Jeíhua pú tuupi _____________________________________________ . (Cuento 4)
Ɨ naanajraan ɨ Tomás raataij tɨ ___________________________________________________________________ .
(Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6. Ɨ Tomás yaaxujraa xájmuaari pú ___________________________________________________________________ .
(Cuento 6)
tyaɨca tyúuuca tyanuxa
tyaxcáte tyuuráacan Tyúucheevaca tyátaahua
70
EJERCICIO 6
1. tyúucheevaca (Cuento 1)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _– _ _ 2. jéihuajéica (Cuento 1)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ 3. tíraajcájéiyityahuaa (Cuento 2)
_ _ – _ _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ _
4. yaaraátɨɨcɨj (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 5. tyújtaahuacaa (Cuento 3)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _
10. huatapíjteesin (Cuento 6)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _
9. jíyaarájtɨɨ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _
(Cuento 5)
8. jíráajtaiira _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _
(Cuento 5)
6. tyáajtaasin _ _ _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _
7. huaújpɨste _ _ _ _ _ – _ _ _ – _ _
(Cuento 4)
(Cuento 4)
71
Ɨ Tomás yaupuaaraa puurí seí tyátaahua ɨ chii. Puurí míimaacan ɨ saɨj ɨ chii. Ajtá caií jíivée aɨjna ɨ chii. Ɨ saɨj pú xáa jíivée ɨ tɨ jájcua. Huáapuaque pú anteninii tɨ a pueerta. Capú saɨqué naa antéyeirijcɨ.
LECCIÓN 11
En esta lección podrás obtener más práctica en la lectura y escritura del cora, usando todo lo que has aprendido en las primeras diez lecciones.
Cuando leas una palabra larga, observa cada sílaba. Ten cuidado al leer para no ignorar ninguna sílaba de cada palabra. Piensa en las sílabas que tienen tono alto. Lee la palabra lentamente, sílaba por sílaba. Luego léela otra vez, pero ahora más rápido.
Algunas palabras tienen muchas sílabas como las siguientes:
tii-tyaúj-yɨɨ-chi-tee-sin (6 sílabas) tii-ta-víj-pua-xɨɨ-sin (6 sílabas)
CUENTO 1
72
Ɨ jɨitaa Cuco naanajraan pú puéen. Aɨ pú cueira tíitaahuaca. Tyáanasimuan. Áj pú íjtái tyáajamuan. Caanácan pú tyuucɨɨ tɨ tyáucueiraatacaa. Áj pú jí Cuco tyuumí. Teejméiraa ɨ cueira. Ɨ Cuco pú ruxaáhua tíicua.
CUENTO 3
CUENTO 2
Ɨ Tomás naanajraa tiityaújyɨɨchiteesin. Tomás pú raánanai ɨ caanari. Hueiíca meétru pú huánanai. Ajtá pɨɨsee huánanai. Ajtá cɨɨxuri tɨ tiitavíjpuaxɨɨsin. Tíijnajchi ɨ cɨɨxuri. Naá pú seiíraa jáame ɨ yɨɨchi.
73
Ɨ Cuco raaraánajchi tɨ piícha tyúuhuajca. Seité pú puaamáca tíijpiicha. Naá pú tíen ɨ piicha: huáapua tɨ tiitauúmua, hueiíca tɨ tiicueiína, muaácua tɨ tiipáu, anxɨvi tɨ tiijámuaara, jarájsevi tɨ tiiyúuxa. Raaraánajchi tɨ huáhuajca ɨ runyaúj jamuan. Santos pú ántyahua. Ɨ Santos tíijpiicha ajtá jeíhua.
CUENTO 4
Ɨ Cuco cúcuiise pú cuiica. Jaaná pú rujúree jaupí. Áj pú jí raaseíj ɨ cucuii. Ján pú jautyácati ɨ cɨyé japua. Áj pú jí raajéica ɨ rujuree cɨmee. Áj pú jí runáana antɨste. Áj pú jí rautyáhueixcacaa ɨ naanajraan.
CUENTO 5
74
EJERCICIO 1
tyapuústii
tyapueíj
tyaxcɨɨrai
tyapɨsi
piícha
tyanúxa
EJERCICIO 2
1. 2.
3. 4.
tyaxcáte tyáacuei muatyacuí míityute tyajcuási
75
EJERCICIO 3
tuza
chinche grande
hacha
piojo de gallina
la tos
tamales
comejenes
gatos
molcajete
está bien
alacrán
comején
jóvenes
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
tyámuaa
castyájhua
tyapɨsi
muatyacuí
tyájcua
tyajcuási
míityute
tyáacuei
tyáxuaa
tyapueíj
tyáxca
tyaxcɨɨrai
tyamuá
tyaámua
76
EJERCICIO 4
EJERCICIO 5
Ɨ Tomás yaupuaaraa puurí seí ___________________________________________________________ ɨ chii.
(Cuento 1)
Ɨ Tomás naanajraa ___________________________________________________________________.
(Cuento 2)
Caanácan pú tyuucɨɨ tɨ ___________________________________________________________________.
(Cuento 3)
Áj pú jí Cuco __________________________________________________. (Cuento 3)
Ɨ cucuii ján pú_________________________________ɨ cɨyé japua. (Cuento 4)
1.
2.
3.
4.
5.
6. Áj pú jí___________________________________________________________ ɨ naanajraan.
(Cuento 4)
tyamuá tyúuuca tyacuaárai jájtyaahua tyaámua tyúucuaa tyajcuási castyájhua
tyaxcɨɨrai ántyahua tyacuaárai tyapɨsi máxcɨrai áncaca tyáacuei tyapuústii
tyáxca míityu tyájcua tévi tyaxcáte míityute tyajcuási tyaɨte
Continúa en la siguiente página
77
7. Ɨ Cuco raaraánajchi tɨ piícha ___________________________________________________________________ .
(Cuento 5)
tiityaújyɨɨchiteesin tyúuhuajca
jautyácati tyuumí rautyáhueixcacaa
tyáucueiraatacaa tyáajamuan tyátaahua
EJERCICIO 6
1. antéyeirijcɨ (Cuento 1)
_ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ 2. tiityaújyɨɨchiteesin (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 3. tiitavíjpuaxɨɨsin (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 4. tyáucueiraatacaa (Cuento 3)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 5. rautyáhueixcacaa (Cuento 4)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 6. ántyahua (Cuento 5)
_ _ – _ _ _ – _ _ _
78
Ɨ Tomás yaupuaaraa tyámuaa pú tzipí tiitaítyaɨ. Puurí tíicuasi ɨ tzipi. Naá pú tíiseijree ɨ tzipi. Ú pú yáajuura ɨ yaupuaaraan. Ú pú yaarátɨsin ɨ Tomás rucuu jemí.
LECCIÓN 12
En esta lección vas a leer y escribir palabras que llevan el dígrafo tz. El dígrafo tz se pronuncia como en la palabra náhuatl Netzahualcóyotl y otras palabras del mismo origen.
Ejemplo: tzɨɨ perro
La palabra tzɨɨ tiene una sola sílaba, con una interrupción en medio.
CUENTO 1
xutzí
Ɨ Tomás jaatzaaraa xutzí pú ú jauváatɨɨ. Ɨ Tomás cuutzaaraa pú ráuyaatzacaa. Naá pú tzancá tírajnájchite. Jáatee tɨ an huávee táataa. Áj pú jí jaatzaáraan huatáa ɨ xutzi ajtá ɨ Tomás.
CUENTO 2
79
Ɨ Tomás juutzajraa tíutaatzi. Aɨj pú japuá cúucutzu ruxaáhua. Maraájaaxaijte ɨ unatzi. Jaaná pu saɨ ráitze ɨ jupeésaaraan jetze. Áj pú jí huájɨ ɨ Cuco tɨɨj ráitze. Capú huatárɨɨristaracaa tɨ huatácuti.
CUENTO 3
Ɨ Justo piña pú jáahuastee yuúcɨ. Áj pú jí raájuuracaa ɨ Justo ɨ piña. Ɨ Justo juutzajraan pú raatávaɨ. Áj mú mí cústaa tzájtaa ruuhuasaɨɨraa. Mátɨɨj mí puúruu jatiícatyaa. Ú mé yaarájtɨɨ. Ɨ Justo, ajtá ɨ juutzajraan, muurí jeíhua rájchaɨɨcaa ɨ piña.
CUENTO 4
Unátzi mú pɨrɨcɨ. Tamuaámuataa puaamáca.
80
Tyaucáatze mɨ tzɨɨ.
CUENTO 5
muúcuutzi
Ɨ tevi, yaaxujraan pú pɨrɨcɨ ɨ Tomás. Puurí vástacɨrai. Peru huáyeive tɨ máa jaatáméin. Já pú ɨmɨ jaajáuca. Ántimuáavii pú huaayéi. Capú raátyau ɨ rumuucuu. Ɨ tzɨɨ pú raanáhueirii ɨ muucuutzi ɨ tɨcaa. Tyaucáatze mɨ tzɨɨ. Muáreeri pú cɨn huaayéi. Puurí tyámuaa teevéemesti án rumuutzee. Ɨ xɨca pú rajeihuaa tɨ jíraaváa muaavii.
81
EJERCICIO 1
tzipí
tzícaree
xutzí
tzinaáca
juutzí
juútzee
1. 2.
3. 4.
cuéitzɨɨpua tacuátzi játzii utaátzi tzímuuri
EJERCICIO 2
82
EJERCICIO 3
chuparrosa
urracas
oso
chicharra
truchas
conejo
murciélago
chapulín
avispas
ardilla
tejón
pájaro carpintero
piojos negros
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14. mariposa
tzicɨrí
tzajchúte
jatétzi
jaíjtzɨ
tɨɨtzicai
unátzi
játzipuu
játzii
vejtzé
tátzuu
juútzee
tzíjcaari
muátzicɨɨ
cájtzai
vítzii
83
EJERCICIO 4
EJERCICIO 5
1. Ɨ Tomás __________________________________________________ xutzí pú ú jauváatɨɨ.
(Cuento 1)
2. Naá pú ________________________________________ tírajnájchite. (Cuento 1)
3. Ɨ Tomás yaupuaaraa tyámuaa pú ______________________________________________________ tiitaítyaɨ.
(Cuento 2)
4. Ɨ Justo, ajtá ɨ __________________________________________________ , muurí jeíhua rájchaɨɨcaa ɨ piña.
(Cuento 3)
muatzicɨ juutzí utaátzi tzií muátzicɨɨ jɨɨtzí unátzi tzɨɨ
tétzii jatétzi tzicúri cájtzai tátzuu muatétzi tzicɨrí caiítza
tzíjcaa muátzicɨ jaatzú tzímuuri tzíjcaari júutzicɨ jaatzí tzícaree
tétzicaree juutzí chaatzá vítzii tzícaree juútzee caatzá játzii tzíjcaari júutzicɨ jatzá tétzii
Continúa en la siguiente página
84
5. Ɨ Tomás juutzajraa ___________________________________________ (Cuento 4)
6. Aɨj pú japuá ______________________________________ ruxaáhua. (Cuento 4)
7. Ɨ tzɨɨ pú raanáhueirii ɨ ___________________________________. (Cuento 5)
8. _________________________________________________________ mɨ tzɨɨ. (Cuento 5)
juutzajraan tzipí muucuutzi
tícɨiitzi cúucutzu jaatzaara
tíutaatzi Tyaucáatze tzancá
EJERCICIO 6
1. ráuyaatzacaa (Cuento 1)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ 2. juutzájraan (Cuento 3)
_ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _ 3. ruuhuasaɨɨraa (Cuento 3)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ 4. huatárɨɨristaracaa (Cuento 4)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ – _ _ – _ _ _ _ 5. muúcuutzi (Cuento 5)
_ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _
85
Ɨ Cuco raantinájchacaa ɨ juyé jetze ɨ Tomás. Áj pú jí ayán tɨcɨn:
—¿Jauní páume?
Áj pú jí ayán ɨ Tomás tɨcɨn:
—Nuurí jáuraa ɨ niche.
—¿Jainí tiitɨ puúruuren?
Áj pú jí ayán tíraatáixa tɨcɨn:
—Nauúchee nináana ú jautávaɨɨreesin ɨ tɨ xutzi aayaatza. Nitaá pú jayaútuiirii ɨ xutzi.
LECCIÓN 13
En esta lección vas a obtener más práctica en la lectura y escritura del cora, usando todo lo que has aprendido.
CUENTO 1
86
CUENTO 2
CUENTO 3
Ɨ yajcɨɨ tíivaɨɨree tyámuaa. Jacá pú pɨrɨcɨ. Yájcɨɨ pú cɨn júurii ɨ naca, ajtá ɨmí. Ɨ Anita nacá pú juura. Tyétzicaree ɨ naca.
Ɨ Anita, muaára pú ú jáajuura. Ajtá ɨ cuutzajraan jamuan ú jáume. Májuuran ɨ muaara yájcɨɨ cɨmee. Capú rɨɨri tɨ rumuájcaa cɨn jírájuura. Tyámuaa pú tɨtɨɨjmee. Ajtá tyétzicaree. Naá pú teejméiraa. Tyámuaa pú tíijcuaaca ɨ Anita ɨ muaara.
87
CUENTO 4
Ɨ Gerardo arroz pú jauváahuau. Ajtá tzancá. Yaacuaraáraan pú raataij. Taaj núu yaacuaraáraan ráuyeetzen ɨ arroz. Rajnaáchiteen tzancá jamuan. Raaraánajchi ɨ Gerardo ɨ arroz. Tyámuaa puurí tiityáruu.
CUENTO 5
Aɨjná ɨ Justo baáncu pú tíitaahuaca. Ajtáhuaa saɨj. Gerardo pú ántyahua. Tyaámua mú pɨrɨcɨ. Matɨɨjtá tácuaanaxɨɨn. Majtá án seíj japua jaujráasi matɨɨrí raatyaácɨɨ. Matɨɨjtá jaatzú huaújsaupein. Áj mú mijtá éeyan ɨ baancu mejtijíitaahua.
88
Aá pú jáahuaa áalaguun. Naá pú tyaupáatza. Jeíhua mú pínaase jáaxua: cuaaxúte, muaaruí, páatu. Majtá mí hueité jíráaxuaavi: tzaápuate, cáputaise, tzajchúte. Aɨɨ mú mí pínaase huáacuaaca.
CUENTO 6
89
EJERCICIO 1
tzíjcaari
játzipuu
muatzicɨ
muúcuutzi
múutzi
tzájchu
EJERCICIO 2
1. 2.
3. 4.
tzɨɨ jaíjtzɨ chaatzá tátzuu tzíjcaa
90
pozole
panocha, piloncillo
guisado
calabaza
masa
limón
chicharrón
papaya
semilla de calabaza
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
tzitzarún
yaátzari
tzinaáca
tzipí
jatzí
tzancá
yújraatzi
cueíjtzi
caiítza
xutzí
EJERCICIO 3
EJERCICIO 4
muaátzu muajtáte itzári jɨɨtzí muátzicɨ muatétzi yaátzari jɨɨtzitá
juutzí jɨɨtzitá tzaápua cájtzai júutzicɨ tɨɨtzicai tzaácuri caiítza
Continúa en la siguiente página
91
játzipuu jiitzɨ múutzi jaatzaáraan
játzii jɨɨtzá múucuutzi cuutzaáraan jatzí jatzí muutzítaa juutzájraan
EJERCICIO 5
Ɨ Cuco raantinájchacaa ɨ juyé ____________________________ ɨ Tomás.
(Cuento 1)
___________________________________________________________ ɨ naca. (Cuento 2)
Ɨ Anita, muaára pú ú jáajuura. Ajtá ɨ ____________________________________________ jamuan ú jáume.
(Cuento 3)
Matɨɨjtá ___________________________________ huaújsaupein. (Cuento 4)
Taaj núu yaacuaraáraan __________________________________________________________ ɨ arroz.
(Cuento 5)
1.
2.
3.
4.
5.
6. Naá pú __________________________________________ mɨ alaguun. (Cuento 6)
ráuyeetzen tzaápuate cuutzajraan
jetzé Tyétzicaree tyaupáatza jaatzú
92
1. raantinájchacaa (Cuento 1)
_ _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ 2. tíraatáixa (Cuento 1)
_ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ 3. jautávaɨɨreesin (Cuento 1)
_ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 4. áayaatza (Cuento 1)
_ _ _ – _ _ _ – _ _ _ 5. tétzicaree (Cuento 2)
_ _ – _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 6. tɨtɨɨjmee (Cuento 3)
_ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ 7. teejméiraa (Cuento 3)
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ 8. tíitaahuaca (Cuento 4)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ 9. mejtijíitaahua (Cuento 4)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ 10. ráuyeetzen (Cuento 5)
_ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _
EJERCICIO 6
93
Ɨ Damasio cányaa pú tícɨiitzi. Sancho pú ántyahua ɨ canyaa. Ayáa pú aanaj raáruu ɨ Damasio. Tyámuaa pú tíruutúa. Tyámuaa jaacɨ ɨmɨ tyajaarájve ɨ Damasio. Tyámuaa tiihuaújyeinyacaa. Raatájaaxaijviirii ɨ Damasio ɨ canyaa.
LECCIÓN 14
En esta lección vas a leer y escribir palabras que llevan el dígrafo ny. El dígrafo ny es semejante a la ñ del español, pero se pronuncia con la punta de la lengua más adelante, pegada detrás de los dientes.
La palabra cá-nyaa tiene dos sílabas, con una interrupción en la segunda sílaba.
Ejemplo: cányaa borrego
CUENTO 1
cányaa tíruutúa
94
Aɨjná ɨ xɨɨnyau teté tzájtaa pú juuche. Tyámuaa pú tiisauchíraa. Ajtá cáj tíiseechíraa. Tuupí pú cuaaca. Aanáj pú Benito raatátzɨn tɨ chée páarɨɨsta. Án pú cɨyé jetzé jaurácaatii ɨ xɨɨnyau. Tɨɨj ávéjrii jauumé ɨ Benito. Áj pú jí jacájtzucu ɨ xɨɨnyau. Áj pú jí tyuutátzɨn ɨ Benito.
CUENTO 2
CUENTO 3
Ɨ Gilberto, ajtá Francisco, mahuájca. Cɨyé chuúmiraa mú tyúuchaɨ. Aɨj mú mí cɨn runyausiitee. Muurí tyújcuii ɨ tɨɨrii.
xɨɨnyau
95
Ɨ naanajraan ɨ David ariína pú raataíj. Tɨcɨn:
—Járicu, ariína ú jauváahuauhuau.
Áj pú jí David tɨcɨn:
—¿Jainí pájruuren ɨ ariina?
Tɨcɨn:
—Nyataaj nyáu pán huátaahua.
Tɨcɨn:
—¿Jaachuní puáan kilo?
Tɨcɨn:
—Hueiíca kilo, nyáu.
CUENTO 4
96
Ɨ Tomás tíyaavicaa. Jaúchee pú ɨ juutzájraan rahuajcáj jáayeicaa. Peru yáuriirii ɨ yaavi. Áj pú jí tyámuaa tíijnyúucacaa ɨ jaatzaaraan. Capú chée rɨɨri tɨ teityaánan ɨ ruchiita.
CUENTO 5
CUENTO 6
Ɨ Gilberto, ajtá Cuco, ɨmí mú jauváajuuracaa. Naímii mú tyuuyaácɨɨ. Ú máujuun. Áj pú jí ɨ Cuco antíraa ɨ ɨmí jetze. Áj pú jí ɨ Gilberto ráajchui ɨ yajcɨɨ. Áj pú jí rajvíi ɨ naxaiíraan jetze. Áj pú jí ɨ Gilberto ayán tɨcɨn:
—Tyámuaa pú tiicaátzei ɨ ɨmi.
Ajtá ɨ Cuco ayán tɨcɨn:
—Capú ɨmí pɨrɨcɨ. ¡Nyanaxaí puu!
97
nyanaxaí
cányaa
nyuúcari
xɨɨnyau
cányaaxɨ
tíinyacaana
EJERCICIO 1
1. 2.
3. 4.
nyanúri nyamuájca nyanaxaí nyatunú nyachapuá
EJERCICIO 2:
98
EJERCICIO 4
EJERCICIO 3
1. corazón
2. ropa
3. mi pelo
4. borregos
5. mi nariz
6. mis dedos
7. lagartija
8. borrego
9. palabras
10. mi compadre
11. el idioma cora
cányaa
nyuúcari
cányaaxɨ
xɨɨnyau
nyacɨpuá
nyacumpuaá
xaíjnyuucari
naáyeri nyuuca
tíinyacaana
nyatzúu
ninyaúj
nyaxɨté
cányaa xɨɨnyau nyuúca nyacɨpuá canári xɨɨjca nyuúcari nyacumpuaá
99
EJERCICIO 5
Ɨ Damasio _______________________________________ pú tícɨiitzi. (Cuento 1)
Tyámuaa _____________________________________________________ . (Cuento 1)
Aɨjná ɨ ___________________________ teté tzájtaa pú juuche. (Cuento 2)
Aɨj mú mí cɨn ________________________________________________ . (Cuento 3)
—Nyataaj ________________________________ pán huátaahua. (Cuento 4)
1.
2.
3.
4.
5.
6. Áj pú jí tyámuaa _____________________________________________ ɨ jaatzaaraan.
(Cuento 5)
7. —Capú ɨmí pɨrɨcɨ. ¡ __________________________________ puu! (Cuento 6)
cányaa Nyanaxaí tíijnyúucacaa xaíjnyuucari
nyáu xɨɨnyau tiihuaújyeinyacaa runyausiitee
100
1. tiihuaújyeinyacaa (Cuento 1)
_ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ 2. raatájaaxaijviirii (Cuento 1)
_ _ _ – _ _ – _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ 3. jaurácaatii (Cuento 2)
_ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ 4. runyausiitee (Cuento 3)
_ _ – _ _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ 5. jauváahuauhuau (Cuento 4)
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _
10. xaíjnyuucaraaraan
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _
9. xaíjnyuucari
_ _ _ _ – _ _ _ _ – _ _ – _ _
8. nyuúcari
_ _ _ _ – _ _ – _ _
6. tíijnyúucacaa
_ _ _ _ _ – _ _ _ _ _ – _ _ – _ _ _ _ 7. naxaiíraan
_ _ – _ _ _ _ – _ _ _ _ _
(Cuento 5)
(Cuento 6)
EJERCICIO 6
101
nyacɨpuá muáacɨpua
cɨpuaáraan tacɨpuá jáamuacɨpua
huáacɨpua
nyajɨɨ muáajɨɨ
jɨɨsaáraan
tajɨɨ jáamuajɨɨ
huáajɨɨ
EJERCICIO 7
Busca y escribe en las líneas los nombres de las partes de la cabeza que están señaladas. Hay una palabra que sobra y no debe usarse.
nyanaxaí nyajú’uxa nevírɨ nyaɨpeé
nyajɨɨ nyacuaátzi nyacɨpuá nyatzúu
102
Patɨɨj perí tiihuáamuaate ɨ yuuxari jetze, papuurí raayɨɨtɨ páj raujíjveen. Pajtá pá rauyúuxan jáanyuuca. Ayaá pú jí tyúujxeevee pá jíamuaatya pataaj caií yáuhuaanan ɨ patɨɨrí raarɨɨre.
Jíirɨɨri pej seí tyuutayúuseen muáa xáaj tyaɨte. Pajtá xajtári, pajtá muáritiira tyauyúuxa, pajtá yúuxari, mataaj jaihuaámuaa raujíjveen, majtá javaújsimuaa. Jeíhua pú muaatyávaɨɨreesin páj raujíjveen. Pajtá rauyúuxa muáa nyuuca.