Tweede Semester Nederlands

8/18/2019 Tweede Semester Nederlands

1/98

TWEEDE SEMESTER NEDERLANDS1) ALLEMAAL THEATER

Opbouw en structuur De stukken waren haast altijd komedies, het onderwer een !edwars"oomdelie#de en de olossin! werd door de kne$hten en meiden aan!e"ra$ht%

De &oorstellin!en hadden een &aste klassieke stru$tuur% Drie "edrij&en &an '(minuten tot een hal# uur%

Heel anders dan het hedendaa!s theater waren de intermei% *ij hadden niets temaken met het handelin!s&erloo en de $ir$usa$ts kwamen hier !oed tot hunre$ht% Alle selers waren "edre&en in een o# andere &ariet+a$hti!e te$hniek, die

naar!elan! de "ehoe#ten in de aue werd !e"ruikt om net als nu de "eurs tesekken &an de omstaande handelaars% Daardoor &erwier&en de !roeen i$hstilaan een &aste stek o markten en waren ij !raa! !eiene !asten%

Een andere te$hniek die ook nu no! in &ariaties !e"ruikt wordt is de lai% Eenlai diende om de aanda$ht &an het u"liek !e&an!en te houden terwijl erer!ens anders o de s$-ne iets a#seelde dat weliswaar moest !e"euren maarwaar lie#st de aanda$ht niet o !e&esti!d werd% De s$hielijke okomst &an eenersona!e, o# het snel omkleden &an een a$teur%

Een oeroud &oor"eeld &an een lai is .het &an!en &an een &lie!.%

Een ersona!e iet een /denk"eeldi!e) &lie!, &ol!t haar, ro"eert haar te&an!en, &an!t haar, laat haar teru! ontsnaen, en% Het orkest "ewees hier"ijnatuurlijk ook !oede diensten%

"urle0 lan!ere nummers, &aak o!e"ouwd rond een oets%

*owel de lai als de "urle "oden de a$teurs &eel mo!elijkheden tot imro&isatie%ol!ens de traditie mo$hten de anni tijdens de &oorstellin! de "asissituatie &anhet stuk o &eel als e maar wilden laten a#wijken &an de &oor!es$hre&en !an!&an aken, als e maar teru!kwamen o een unt waar het s$enario weero!e&at kon worden% Dat &ereiste een !rote &aardi!heid en !e&atheid% Maar alleswat we weten &an de $ommedia dell2arte wijst ero dat de uit&oerenden hun

weer!a in het theater niet kenden en de ei!ens$haen &an de danser, an!er,a$ro"aat, "ekkentrekker en /antomime)seler $om"ineerden met eenon!elo#elijke li$hamelijke en !eestelijke &lu!heid% Een !oede "eheersin! &an het!e"aar was "o&endien nodi! omdat de komedianten maskers droe!en en dus dee3ressie &an hun !ei$ht niet konden !e"ruiken%

Alles werd in !rote lijnen &ast !ele!d in een draai"oek% Men !e"ruikte dus !eenuit!es$hre&en teksten, maar de a$teurs moesten i$h to$h !oed &oor"ereidendoor het s$enario !oed in te renten% *ij werden natuurlijk 4ink !eholen doorhet steeds weerkerende intri!e%

5n dat draai"oek werden een aantal elementen o!enomen die we nu no! steedsteru! &inden in de hedendaa!se s$enario2s%

Emilie andeitte Nederlands tweede semester1


2/98

de &oor!es$hiedenis 0 "ij de $ommedia dell2arte wordt het .ar!omento.!enoemd% Hier"ij wordt een 6$tie&e &oor!es$hiedenis "eda$ht die hethandelin!s&erloo in het stuk mo!elijk maakt% Het is retti! om weten &oorde a$teurs en e kunnen er ook o teru! &allen als er ro"lemen ijn methun ersona!e o# handelin!en%

het s$-ne&erloo 0 Hier"ij wordt een korte "es$hrij&in! !e!e&en &an elkes$-ne a#onderlijk% Dit is een er! nutti! instrument om a$teurs een hou&astte !e&en% Een onderli!!end wee#sel dat hen hel met tekstleren en inle&eno de s$-ne% 7er s$-ne wordt ook &ast!ele!d wat de ersona!es ekermoeten e!!en8selen om het handelin!s&erloo onder ro"lemen telaten door!aan%

een rekwisietenlijst0 ooral de toneelmeester hee#t hier "aat "ij% er s$-ne een aantal laatsaanduidin!en% een lijst met de mo!elijke laatsen waar een lai moet laats&inden%

Samenvattende presentatie*ie rei moodle0

htts088rei%$om8n&n&&ds938$ommediadellarte8:share;em"ed

Het toneelwerk &an W5LL5AM SHA


3/98

• uiterste &rijheid in &er"and met de dramatis$he middelen% /in een stuk&an Shakeseare is o s$-ne ei!enlijk alles mo!elijk, &anheksen&ers$hijnin!en tot een orukkend woud% eel modernere!isseurs konden dan ook hun $reati&iteit "ot&ieren "ij het ens$eneren&an dee werken%

• &oorlie#de &oor het !ruwelijke, sensationele, e3$entrieke, het"o&ennatuurlijke, het troe"ele en het "iarre%

• weini! Renaissan$eidee>n0 helemaal !een klaarheid, maat, tu$ht,"eheersin!, e&enwi$ht en orde% Haast o&eral o&erheersen de !rilli!e,"uitensori! dri#t!eladen !e&oelens%

• een o&allende taalte!enstellin! 0 het ruwe, rimitie# &olkse taal!e"ruiksteekt soms s$hril a# te!en het "es$haa#d adellijk jar!on%

• taalsel 0 Shakeseare !oo$helt met woorden, amuseert i$h metsits&ondi!e woordselin!en en hanteert o een heel $reatie&e taal%

?on$lusie 0 een $haotis$h "eeld &ol e3tremen en te!enstellin!en%

Overzicht kenmerken1) Historis$he tra!edies

Historis$he stukken waren in Shakeseare2s tijd heel oulair% Nationalehistoriestukken "eantwoordden aan het !roeiend nationaal !e&oel en &ertolktenhet nationale "ewustijn &an el#standi!heid en !rootheid% Shakeseare is in diein ook een &erheerlijker &an En!eland en het En!else &olk% Hij is ook o en toeen ro@alist en &eroordeelt elke delo@auteit te!eno&er het !ea!%

To$h "ehandelen, al ijn konin!sdrama2s de ro"lematiek &an het konin!ss$ha%De rota!onisten missen telkens de innerlijke !rootheid, het maats$haelijk&erantwoordelijkheids!e&oel en de trouw aan hun roein!, die je &an hen ou&erwa$hten% De anta!onisten "estrijden en "estraen het onre$ht en herstellende orde in de &erstoorde wereld%

Stukken0 Ri$hard 55, Ri$hard 555,


4/98

Stukken0 The ?omed@ o# Errors, De !etemde #eeks, Midomerna$htsdroom,Driekonin!ena&ond%

Dark Tragedies1) Hamlet

Hamlet is een Deense konin!soon% *ijn &ereerde &ader, de konin!, is&ermoord door diens "roer, Hamlets oom ?laudius% ok Hamlets moederertrude, de minnares &an ?laudius, was medeli$hti! aan de moord%ertrude hertrouwt met ?laudius, die de troon "estij!t% Hamlet, "oos en&erdrieti! te!elijkertijd, ontmoet de !eest &an ijn &ermoorde &ader, diehem ertoe aanet de moord te wreken% Hamlet "esluit daartoe, maar ijnaarelende !eest wil eerst &olstrekte ekerheid%Alleen met ijn &riend Horatio kan hij no! in &ertrouwen raten, want ookijn !elie#de helia hee#t haar &ader 7olonius "eloo#d Hamlet a# te wijen%Hij wendt een "ui &an waanin &oor om rusti! ijn lan te kunnenuit"roeden% Hij laat een toneelstuk o&oeren &oor ?laudius, waarin s$-nes&oorkomen die sterk !elijken o de #eiten &an de moord o de konin!% Derea$tie &an ?laudius is weliswaar o&ertui!end !enoe! om hem als ekeremoordenaar te herkennen, maar Hamlet saart hem no! omdat hij aan het"idden is% ?laudius "elast Hamlet met een endin! naar En!eland om hemonderwe! o een a#!ele!en laats te laten doden% Hamlet weet e$hter teontsnaen en hij keert naar Denemarken teru!%5ntussen had Hamlet reeds "ij on!e&al 7olonius !edood, die een !esrektussen Hamlet en ijn moeder &an a$hter een !ordijn a4uisterde% helia,die de dood &an haar &ader niet kan &erwerken komt door de&erdrinkin!sdood aan haar einde% La>rtes, oon en "roer &an desla$htoers, "esluit hun dood te wreken en komt o tot een twee!e&e$ht

met Hamlet, waar"ij hij een &er!i#ti!de de!en !e"ruikt% Fij &er!issin!e$hter worden de de!ens &erwisseld, en Hamlet die ook el# !ewondwordt, &erwondt er La>rtes mee%


5/98


6/98

moet wreken, hij twij#elt wat waar is, hij twij#elt o&er wie hij is% Hij denkt o&er hetselen &an een rol in de wereld, o&er het &orm!e&en &an i$hel# ten oi$hte&an het &olwassen le&en% 7re$ies de huidi!e !eneratie dolende twinti!ers, a!re!isseur Bos Thie, en insireerde ijn Hamlet o onderoek naar twinti!ers enderessi&iteit% Hij laat es net a#!estudeerde a$teurs oeken naar hun identiteit%

Te!elijkertijd hee#t re!isseur Mar$us Aini een Hamlet met een olitieke ladin!!emaakt "ij ostool, die a#!eloen weekend in remi-re !in!% oor Aini !aatHamlet altijd o&er toneelselen, o&er het selen &an de waarheid% 5n AiniOs&ariant is Hamlet daarom een leidooi &oor het theater% De theater!roe die demoord o de konin! ontmaskert is hier een meta#oor &oor het "elan! &an kunst,een a$tuele waars$huwin! &oor de kunst"euini!in!slannen &an het nieuweka"inet%

Hamlet kan in een a$tueel jasje, o# als een toneelstuk o&er toneel selen%Hamlet is er als dans !eweest, als oera en als de Hamletma$hine, deostmorderne &ersie &an Heiner MQller /1)% Hamlet, het ersona!e, is

twee mensen !eweest, een &rouw, een oude man, een u"er% Het stukhee#t o weini! re!ieaanwijin!en en roet o&eel &ra!en o o&er dehoo#dersoon dat een re!isseur de &rijheid hee#t om al ijn ei!en idee>nero los te laten% We weten niet wie Hamlet is% En wisten we dat wel, danou het stuk &eel minder worden !eseeld%

Othellothello, een edele moor en de daere &eldheer &an de reu"liek eneti> wekton"ewust de !eest &an het kwade in de s$hurka$hti!e Ba!o door niet hem maar?assio tot luitenant te "e&orderen% Kit wraaku$ht lant Ba!o nu thello2sonder!an!%

Het tra!is$he !e"euren "e!int met de heimelijke &erlo&in! &an thello metDesdemona, terwijl Ba!o erin slaa!t owel Desdemona2s &ader, de senatorFra"antio, als de a#!eween Rodri!o te!en het jon!e aar o te etten%

m een drei!ende aan&al &an de Turken a# te slaan, &ertrekt thello naar ?@rus%Hij &raa!t ijn &aandri! Ba!o hem met Desdemona na te reien%

Nu al Ba!o ijn wraaklannen ten &olle ont&ouwen0 Hij maakt luitenant ?assiodronken en krij!t hem dan ook no! in een !e&e$ht met Rodri!o &erwikkeld% Als?assio !ede!radeerd wordt, raadt Ba!o hem aan "ij Desdemona om hul en"emiddelin! te &ra!en%

ndertussen wekt Ba!o "ij thello a$hterdo$ht en wantrouwen te!eno&erDesdemona, en als ij dan inderdaad ?assio ro"eert te &erdedi!en is thellodoodjaloers !eworden% Als "ewijs &an Desdemona2s ontrouw &er"er!t hij haarakdoek /een !es$henk &an thello), die ijn &rouw Emilia toe&alli! !e&ondenhad in de kamer &an ?assio%

Maar de intri!ant Ba!o !aat no! &erder% Hij laat thello een !esrek met ?assioa4uisteren, waar"ij dee het &oortdurend o&er ijn .s$hatje. / in werkelijkheid de$ourtisane Fian$a ) hee#t% De &er"linde thello ast alles natuurlijk oDesdemona toe%%% Fo&endien iet hij hoe Fian$a het #ameue akdoekje &anDesdemona aan ?assio teru!!ee#t, nadat ij het atroon o&er!etekend hee#t%thello is daardoor nu eker &an haar ontrouw %

Emilie andeitte Nederlands tweede semester


7/98

Te!eno&er de !eant die hem naar eneti> teru!roet en ?assio als ijnlaats&er&an!er aanduidt, raakt hij &olledi! "uiten i$hel# &an woede%Desdemona die i$h o&er ?assio2s romotie &erheu!t, krij!t een kla in het!ei$ht% Hij "lij#t doo# &oor al haar ontkennin!en en wur!t e in "ed%

Emilia, die te laat de intri!es &an heer man Ba!o doorien hee#t, maakt nu ijnleu!ens "ekend en wordt daarom door hem &ermoord%

De &ertwij#elde thello lee!t el#moord "ij het lijk &an Desdemona en ?assiokrij!t als odra$ht de "oosaardi!e Ba!o te straen%

MacbethMa$"eth en Fanuo he""en een ostand te!en de konin! su$$es&olneer!esla!en% de teru!we! ontmoeten ij o de heide drie heksen, dieMa$"eth &oorsellen dat hij konin! al worden, terwijl ij Fanuo als stam&ader&an een toekomsti! konin!shuis &oorstellen% Een !edeelte &an de &oorsellin!!aat "ijna onmiddellijk in &er&ullin!, want Ma$"eth wordt door twee !eanten

&an de konin! !eromo&eerd tot Than &an ?awdor% Daaruit trekt Ma$"eth, otra!is$hironis$he wije, het &erkeerde "esluit dat hij nu ook konin! moet worden%Lad@ Ma$"eth steunt dit eer!ieri!e lan en jaa!t de soms no! twij#elendeMa$"eth met alle middelen no! meer o%

Als konin! Dun$an kort daarna met heel ijn !e&ol! o het kasteel &an Ma$"ethkomt o&erna$hten, drij#t lad@ Ma$"eth haar man o&er dat hij de konin! in ijnslaa &ermoordt%

2s Mor!ens kan de hui$helende Ma$"eth alle &erdenkin! o de onen &an Dun$an die uit an!st ijlin!s !e&lu$ht ijn a#wentelen, odat hij de konin!skroon o!eetkrij!t%

Maar de ma$htswellusti!e heerser al !een rust &inden% Hij &reest namelijk de&oorsellin! o&er Fanuo2s na!esla$ht, en laat hem samen met ijn oonom"ren!en% =lean$e, de oon kan e$hter ontsnaen%

Tijdens een "anket &ers$hijnt Fanuo2s !eest alleen i$ht"aar &oor Ma$"eth,waardoor de as !ekroonde konin! helemaal in de war ijn moorddaad "ijna&erraadt% Lad@ Ma$"eth !rijt in en stuurt alle !asten we!%

Als Ma$"eth &erneemt dat Dun$ans oon, Mal$olm met Ma$du een &er"ondte!en hem !esloten he""en, laat hij diens &rouw en kinderen om"ren!en% Nu ijnMa$du en Mal$olm no! &ast"eradener om de S$hotse troon teru! te winnen%

Ma$"eth keert naar de heksen teru! om ijn toekomsti! lot te &ernemen% *ij!e&en hun antwoord &ia het "eeld &an een "e"loed kind%

*o raakt Ma$"eth in de waan ono&erwinnelijk te ijn, terwijl lad@ Ma$"eth, doors$huld!e&oelens !elaa!d, lan!aam krankinni! wordt% *ij kan de slaa nietmeer &atten en ro"eert &oortdurend "loed &an haar handen te wassen%

Als de troeen &an Mal$olm en Ma$du, die i$h met takken en twij!en!e$amou4eerd hadden, ijn "ur$ht "estormen, lijkt het wel also# het woud &anFirnam inderdaad orukt% Ma$"eth &erneemt de el#moord &an ijn &rouw enwert i$h &erwoed in de strijd, waar hij door Ma$du, die met een keiersnede

!e"oren werd en dus niet door een &rouw !e"aard werd, neer!estoken wordt%

Emilie andeitte Nederlands tweede semester


8/98

Mal$olm wordt als de nieuwe S$hotse konin! !ehuldi!d%

"ing #ear De oude konin! Lear wil ijn rijk in drie>n &erdelen, om in rust &an ijn oude da!te kunnen !enieten% oor de do$hter die het meest &an hem houdt, "eloo#t hij het&rij!e&i!st te ullen ijn% De oudste do$hter oneril die met Al"ani> !etrouwd is,en de tweede Re!an, !ehuwd met ?ornwall, wedij&eren in mooie woorden omhun &aderlie#de te &erklaren% De nu$htere en eerlijke taal &an de jon!ste do$hter?ordelia / =rankrijk en Four!ondi> din!en naar haar hand ) doet Lear in woedeontsteken% Hij &erstoot en onter#t haar, odat Four!ondi> haar laat &allen we!ensde &erloren "ruidss$hat% De edele =rankrijk neemt haar als ijn &rouw mee naarijn land%

De !raa# &an wat te &er, hij wil teru!kra""elen% 5n de"oosheid oekt ijn &rouw oneril de lie#de "ij Edmond, maar e is niet alleen0 Na

de dood &an ?ornwall doet Re!an hetel#de%

Emilie andeitte Nederlands tweede semester9


9/98

De &olledi! !eestesiek !eworden Lear in nu in het kam &an ?ordelia% De=ransen worden e$hter &ersla!en en Lear en ?ordelia worden !e&an!en!enomen%

oneril &er!i#ti!t haar us Re!an en lee!t daarna el#moord% Ed!ar daa!t ijn"astaard"roer Edmond tot een twee!e&e$ht uit en &erwondt hem dodelijk% Dester&ende Edmond e!t dat hij het "e&el !e!e&en hee#t om de !e&an!en ?ordeliaen Lear te doden% Alle hul komt te laat &oor de jon!ste us% Lear &ers$hijnt metijn dode !elie#de kind in ijn armen en akt, !e"roken door het &erdriet, doodineen%

Al"ani>,


10/98

weemakende lu$ht &an de koolsoe% De "loedlu$ht &an een dood!emaakte luis,lu$ht &an winden,

&an weet, &an urine% Lu$ht &an de $losetotten, waaro de t@#uslijders in een rijnaast elkaar

aten, aan!estaard door de andere, de staande, telkens uit het donker naar &orens$hietende,

'( &loekende, "edelende, "uiksrekende%%%ja, wat, hoe moet ik e noemen0"roedersJ Martelaars &oor de &rijheidJ

*o, nu weten we tenminste waar we o&er raten% En als we e dan !aanherdenken, die es

miljoen, en die herdenkin! esthetis$h met muiek omkleden, dan moeten we wel"eseen dat,

hoe er ook in Aus$hwit werd !estor&en, dat ster&en altijd !eaard !in! metdeel#de muiek0 het

'P !e"rul &an de SS en de sla!en &an de $ao2s% K weet dat ik me nu heel"ehoedaam en heel

!edistantieerd uitdruk, want de werkelijkheid &an dat ster&en was duiendmaaler!er, maar naar

die dieten kan ik /en ma! ik miss$hien ook niet) a#dalen% Niet te &eelteru!kijken, maar om je

heen ien, het kwaad aanwijen waar het nu is, eiden mij de or!anisatoren &an

dee a&ond%

oed, !oed, !oed, ik "en al drie>ntwinti! jaar &erder en ik kijk &ooruit% we!hierheen he" ik

C( el#s niet ++n keer om!ekeken o# ik miss$hien werd !e&ol!d, ik sta niet o eenlijst &an !eo$hten,

ik he" !een &alse aieren o ak, ik !a waar ik wil, ik doe wat ik wil, mijn!ewi$ht is &erdu""eld

en de Ste$krQ"en &an het kam he""en laats !emaakt &oor een allesins

noodakelijk dieet%Dat de s$himmen &an het &erleden a# en toe met me meeloen, nou ja, en eworden, eerlijk

!ee!d, steeds s$himmi!er, net als de &er"lekende ortretten &an de Duitse&aders en !root&aders,

CP !ekleed in SSuni#orm in Duitse huiskamers% Het &erleden inkt we! en maaktlaats &oor het

heden% Da! mijnheer Luns, da! mijnheer Lunsho#, hoe !aat hetJ He"t u die #oto2s!eien in de

Emilie andeitte Nederlands tweede semester1(


11/98

Dail@ Tele!rah0 iet$on!re"ellen !emarteld door #un$tionarissen &an het *uidietnamese le!erJ


12/98

loen in de $ontinenten &an hon!er en armoede, en die naar ons kijken, oals wijin het kam

keken naar de i$h &ol&retende $ao2s en SS2ers% Aus$hwit herdenken "etekent"es$haamd ijn, niet alleen om wat er !e"eurd is, maar om wat er P !e"eurt% Nukunnen we twee din!en doen0 le&en met die s$haamte en doen o# one neus"loedt maar wat is dat &oor een onwaardi! en mieeri! "estaanJ o# de !rond&an one s$haamte we!nemen% 5k !eloo# dat onder "eaalde omstandi!hedenre"ellie de eni!e manier is om je mensijn te mani#esteren en de s$haamte &oorte ijn% een "erustin! dus, maar &eret% Die oo!kleen a#doen en kijken%


13/98

he""en% Wij uit Da$hau, ja wij die !een jodenster droe!en, die een nummer oone kleren

hadden !enaaid en niet in de huid !e"rand, wij die nooit ijn a#!edaald naar deonderste

( traen, wij die nooit &oor de deuren &an de !askamer he""en !estaan%Heimwee naar het

kam, ik "e!rij dat ik u "eledi!, maar ik kan Aus$hwit niet halen, ik tast, ik&ermoed, maar ik

"en als een "linde die o&er kleuren sreekt% En daarom &raa! ik u, &al e maarniet te hard, de heren en dames &olks&erte!enwoordi!ers, die

u !ero"eerd he"t uit te le!!en wat Aus$hwit was en &ooral wat het !eweest isal de jaren

P daarna tot o dit o!en"lik &oor dat handje&ol dat is teru!!ekeerd% 25ederemor!en als ik osta,

ie ik o mijn onderarm dat nummer, ik &oel het tot in de laatstewortel&ertakkin! &an mijn

"estaan ik "en er niet eker &an o# dat niet mijn hele "estaan is2, s$hree# eenman die er

!eweest is% ledere mor!en, heren, stel het u &oor, hoe on&oorstel"aar het ook is%Maar er ijn duidelijker 1(( !e&allen, die u miss$hien meer aansreken0 de$hronis$he ieken, de in&aliden, de s@$his$h !estoorden, de &roe!tijdi!&erouderden, &an wie een kind kan ien dat e moeten worden

!eholen en die we nu al drie>ntwinti! jaar in de kou &an Aus$hwit laten staan%En o&er hen

&allen we nu wel hard% een ensioen, !een $omensatie, !een enkel !e"aar ooit&an eni!e

Nederlandse re!erin!% Dat is een s$handaal, waarte!en iedere&olks&erte!enwoordi!er ou

1(P moeten rotesteren% 5k weet niet wat &oor "edra! ermee !emoeid ou ijn, ikwil het ook niet

weten% Het !aat om eres$huld% En wie die niet inlost, hee#t !een !eweten%

Kit0rij Nederland

r%C( Luns en Lunsho# waren in 19 "elan!rijke Nederlandse oliti$i

r%C G' 5n 19 woedde de oorlo! in ietnam en waren er ernsti!e rassenrellen in de ereni!deStaten% 5n

Sanje, 7ortu!al, *uidA#rika en in de So&jetunie waren heel reressie&e re!imes aan de ma$ht %

Leestest0 ie moodle /% 1 a, 1 " en 1 $)

Emilie andeitte Nederlands tweede semester1C


14/98

C) RMAN FE


15/98

komen dan wanneer we monddood werden !emaakt in ons ei!en land% Daarmeewerd erkend dat wij el#s in de !e&an!enis "ijdroe!en aan de onderstroom &anonrust in Tsje$hoslo&akije, dat het land altijd ou weten dat we er waren%. /TheNew ork Times, 19G)

') Fio!ra6e

Milan


16/98

5n&uloe#enin!0 ie moodle

C) Felan!rijkste werken De !ra /1)

De !ra is de eerste roman &an Milan


17/98

A#s$heidswals 19'5n A#s$heidswalsO hee#t Milan


18/98

Want &oor n als an!st, lie#de, &er&reemdin! kunt anal@serenona#hankelijk &an een $on$reet le&en en $on$rete situaties%.

De ersona!es &an mijn roman ijn mijn ei!en niet !erealiseerdemo!elijkhedenY% *ij o&ers$hreden allemaal een !rens waar ik el# sle$htsom heen lie% Buist die o&ers$hreden !rens /de !rens waara$hter mijn ikohoudt) trekt me aan% 7as o&er die !rens "e!int het !eheim waarnaar deroman &raa!t% Een roman is !een "ekentenis &an de auteur, maar eenonderoek naar het menselijke le&en in de &al die de wereld is !eworden%De !es$hiedenis &an de roman loot niet arallel met de !e"eurtenissen in

de es$hiedenis met een hoo#dletter% Fij de roman !aat het niet omoorlo!en, o&erwinnin!en o# ontdekkin!en in te$hniek o# wetens$ha% Toe!east o de kunst, s$hrij#t


19/98

De ondraagli'ke lichtheid van het bestaan*o hoor je het ook eens &an iemand anders 0

Meesleend en owindend, &errukkelijk, &er"eeldend, &erklarend en &erwarrend,ontluisterend, #el en &er"eten en !e"eten, s$haamteloos, kritis$h, re4e$tie# Yeen weer!aloos ra$hti! "oek%

5nhoud en stijl &loeien rimelloos samen, en het mooiste "ewijs daar&an is detitel0 De ondraa!lijke li$htheid &an het "estaan


20/98

Door middel &an dee re4e$ties, wordt de waarte dan wel li$htheid aanelke "eslissin! !ewo!en% Fij nader inien "lijken dit soort te!enstellin!ensoms minder stelli! dan e leken0 wanneer Tomas "esluit Terea2s koer ote halen, lijkt dat een 2li$hte2 "eslissin!% Maar "ij Terea weet Tomas dat hetde waarste "eslissin! &an ijn le&en al ijn0 e ou niet meer we!!aan%

Wat is in dit &er"and li$ht en wat is waarJ # is hier niet eerder srake &aneen s$hijn"are te!enstellin!, een arado3, oals de twee kanten &andeel#de medailleJ

Kiterlijke stru$tuur0Het "oek telt CPP a!inaOs en is o!eslitst in e&en delen0

Li$htheid en *waarte*iel en Li$haamn"e!reen Woorden*iel en Li$haamLi$htheid en *waarteDe rote Mars


21/98

• L5?HTHE5D EN *WAARTE

_Maar is waarte werkelijk &ers$hrikkelijk en li$htheid s$hitterendJ De waarstelast "reekt ons, laat ons struikelen, drukt ons te!en de !rond% Maar in delie#deso>ie aller tijden &erlan!t de &rouw ernaar de ware last &an hetmannenli$haam o het hare te &oelen% De waarste last is derhal&e ook het "eeld&an de meest intense le&ens&er&ullin!% Hoe waarder de last, des te di$hter "ijde !rond, des te werkelijker en e$hter is ons le&en% De a"solute a#wei!heid &aneen last daarente!en &erooraakt dat de mens li$hter wordt dan lu$ht, omhoo!&lie!, "o&en de aarde en het aardse "estaan wee#t, sle$hts &oor de hel#twerkelijk wordt en ijn "ewe!in!en e&en &rij als inloos ijn% Wat moeten we dankieen0 *waarte o# Li$htheidJ Dee &raa! stelde 7armenides i$h in de esdeeeuw &oor ?hristus% Hij a! de hele wereld &erdeeld in te!enstellin!en li$ht duisternis !ro#heid 6jnheid warmte koude ijn nietijn% De ene ool &an dete!enstellin! &ond hij ositie# /li$ht, warmte, 6jnheid, ijn), de andere ne!atie#%

Een der!elijk onders$heid in ositie&e en ne!atie&e olen lijkt miss$hienkinderlijk een&oudi!% ++n din! na0 wat is ositie#, waarte o# li$htheidJ7armenides antwoordde0 li$htheid is ositie#, waarte ne!atie#%`

• KN5?5TE5T EN MASSA

_*e mar$heerde naakt met een hele"oel andere naakte &rouwen rondom hetwem"ad, Tomas at hoo! in een mand te!en het !ewel# &an het wem"ad,s$hreeuwde te!en hen, dwon! hen te in!en en knie"ui!in!en te maken% Wie deoe#enin! niet !oed uit&oerde, s$hoot hij dood% 5k wil no! een keer teru!komen odie droom0 de &ers$hrikkin! er&an "e!on niet o het moment dat Tomas heteerste s$hot loste% De droom was &ana# het allereerste "e!in &ers$hrikkelijk%

Naakt met andere naakte &rouwen te mar$heren was &oor Terea het meestelementaire "eeld &an &ers$hrikkin!%`

_Toen e "ij haar moeder woonde, mo$ht e i$h niet osluiten in de "adkamer%Haar moeder wilde daarmee e!!en0 Bouw li$haam is net als alle andereli$hamen je he"t !een re$ht om s$haamte je he"t !een reden te &er"er!en wato identieke wije in miljarden andere e3emlaren "estaat% 5n haar moederswereld waren alle li$hamen hetel#de en e mar$heerden a$hter elkaar in een rij%Naaktheid was &oor Terea &an kinds a# het s@m"ool &an de &erli$hteuni#ormiteit &an een $on$entratiekam, het s@m"ool &an &ernederin!%`

_No! &oor e ijn $orresondentie met Sa"ina ontdekt had, at hij met haar enenkele &rienden in een na$ht$lu"% *e &ierden TereaOs nieuwe "aan% *e !in! we!"ij het la"oratorium en werd #oto!ra#e &an het week"lad% mdat hij el# niet!raa! danste, ont#ermde een jon!e $olle!a i$h o&er Terea% *e a!en ers$hitterend uit o de dans&loer en hij &ond Terea mooier dan ooit% Hij &ol!de &ol&er"ain! met welke re$isie en &ol!aamheid Terea no! een #ra$tie &an eense$onde eerder de wil &an haar artner aan&oelde% Die dans leek te &erraden dathaar oer&aardi!heid, haar sontaan &erlan!en te doen wat e in TomasO o!enkon leen, niet noodakelijkerwijs met TomasO ersoonlijkheid was &er"onden,maar klaar stond de roe te "eantwoorden &an welke andere man ook die e inijn laats ou ontmoeten% Be ou je !emakkelijk kunnen &oorstellen dat Terea en

ijn $olle!a minnaars waren% Het !emak waarmee je je dit kon &oorstellenkwetste hemI Hij realiseerde i$h dat TereaOs li$haam onder eni! ro"leem in

Emilie andeitte Nederlands tweede semester'1


22/98

een lie#des"and met welk mannenli$haam ook !eien kon worden, en hij kwam ineen sle$ht humeur% 7as laat in de na$ht, toen e thuis waren, "ekende hij haardat hij jaloers was%`

• TEAL EN NDLT

•


23/98

Te!enstellin!en0 kunst en kits$h, iel en li$haam, li$ht en waar, toe&al ennoodlot, trouw en &erraad, man en &rouw, waarheid en leu!en, erotis$he&riends$ha en lie#de, s$huld en ons$huld, indi&idu en olitiek, hel enaradijs%

De $ommunistis$he o&erheersin! in de Tsje$his$he maats$haij 0 het

ma$htsmis"ruik, de uni#ormiteit, het !e"rek aan ri&a$@, de $on6suerin!&an het &erleden% _es$hiedenis is iets tast"aars0 een oorlo!, een olitiekre!ime wij ijn er in !e&an!en als in een &al% Wat ijn one mo!elijkhedenin die &alJ De moderne roman onderoekt die mo!elijkheden%`

De "olhoed 0 S@m"ool &an waarteO die li$htO kan worden Seksualiteit en erotis$he owindin!0 Het "edrij&en &an de lie#de !ee#t de

ersona!es ini$ht in hun le&en o# in hun &erhoudin!en% Sa"ina en =ran , Terea en de in!enieur , Tomas en ijn &ero&erin!en , Tomas en Terea

G) Re$ensie 1

Weliswaar selen de 7raa!se Lente en de Russis$he in&asie een !rote rol in de

roman, maar


24/98

s@$holo!is$he waars$hijnlijkheid uit het oo! &erlieen% Maar &oor


25/98

&an alle te!enstellin!en`J Doorheen het "oek s$hui#t


26/98

toe&al, lots"estemmin!, kits$h en kunst !aan er no! steeds in als oetekoek%


27/98

is het leen &an romans de na&elstren! die hen &er"indt met $ultuur, &ooranderen &ormt het d+ uit!eleen &akantiea$ti&iteit% 5n de "oeken"ijla!en &ankranten en tijds$hri#ten nemen "esrekin!en &an romans en inter&iews metromans$hrij&ers het leeuwendeel &an de "es$hik"are ruimte in%

De roman !roeit uit tot de "eli$hamin! &an de moderne mens

5n de loo &an de ne!entiende eeuw "ereikt de roman een a"soluut hoo!teunten &erwer#t het !enre /de6nitie#J) ijn &ooraanstaande laats in de $ulturelehi>rar$hie% Dat su$$es han!t samen met owel $onte3tuele als tekstuele #a$toren%5nstitutioneel is er srake &an een toenemende !eletterdheid, waardoor hetotenti>le leersu"liek e3onentieel toeneemt% Te!elijk worden dedrukte$hnieken en de mo!elijkheden om "oeken o !rote s$haal te &ersreidensterk !ero#essionaliseerd% Een t@is$he uitin! &an die e&olutie &ormen de &ele&olksedities die o !i!antis$he ola!en worden &ersreid% De roman slaa!t erte&ens in om een interessant "ond!enoots$ha te sluiten met de kranten, die ohun "eurt &ia het onemen &an #euilletons hun &erkoo$ij#ers &erho!en% Hets$hrij&en &an literatuur wordt een "eroe% Het auteursre$ht en het $o@ri!htworden een #eit en oulaire auteurs dwin!en &an hun uit!e&ers ho!e honorariaa#% De stem &an de auteur wordt maats$haelijk in "rede krin! !ehoord en ijnwerk krij!t aanda$ht in literaire tijds$hri#ten%

No! "elan!rijker dan die !ewiji!de e3terne omstandi!heden is de internee&olutie die het !enre doormaakt% *o !roeit de roman &ana# on!e&eer 19P( uittot de "eli$hamin! "ij uitstek &an de moderne mens en ijn situatie in de wereld%

Enerijds wordt in &aak "ijonder uit&oeri!e &erhalen een "reed anoramao!ehan!en &an de maats$haij0 de in!rijende te$hnolo!is$he &eranderin!en,het ontstaan &an de metroool en de massa, de so$iale "ewe!in!en, desannin!en tussen de "ur!erij en het roletariaat o# de !es$hiedenis &an een&olk o# een !esla$ht% ooral de !rote realistis$he auteurs oals Honor+ de Fala$,?harles Di$kens, Emile *ola o# =jodor Dostoje&ski he""en dat "eeld &an de romanals een waarheids!etrouwe sie!el &an de samenle&in! tot on!ekende hoo!ten!e&oerd% 5n de raktijk neemt dat roje$t no!al di&erse !edaanten aan, &an eenrealistis$h ortret o&er een meer kritis$he anal@se met wetens$haelijke allurestot ittoreske idealiserende heimatliteratuur%

Andere s$hrij&ers ri$hten hun #o$us o de le&ens!es$hiedenis &an een enkelindi&idu en ijn dire$te om!e&in!% De roman $on$entreert i$h dan hoo#dakelijko een hoo#dersona!e met wie de leer !ea$ht wordt i$h te identi6$eren/althans &oor o&er de alwetende &erteller daaro aanstuurt)% Die hoo#dersoonoekt naar een ei!en laatsO0 een innerlijk e&enwi$ht, de realisatie &an de"ur!erlijke normen, maats$haelijke erkennin!% Te!elijk #un!eert het ersona!e&ooral als een enkelin!, /iemand) die a#wijkt ten oi$hte &an de !an!"areso$iale norm% Hij &ers$hijnt a#wisselend als held, "oh+mien, kunstenaar, idealist,o# als antiheld, re"el, s$helm o# mar!inaal% die manier wordt de moderneroman d+ laats waar de heersende ideolo!ie wordt !e>taleerd maar te!elijk ook"ekritiseerd% Het model &an de "ildun!sroman wordt daar"ij steeds "elan!rijker%

5n dit t@e literatuur met Bohann Wol#!an! oethes Wilhelm Meister alsrotot@e staan de lot!e&allen &an een indi&idu $entraal, ijn s@$holo!is$h enEmilie andeitte Nederlands tweede semester

'


28/98

maats$haelijk !roei en leerro$es, ijn $on4i$ten met anderen en met i$hel#%aak wordt dat &erhaal retrose$tie# &erteld, &anuit de uiteindelijk &erwor&enstatus, waardoor het mo!elijk is om de &roe!ere handelwije kritis$h tee&alueren% 5n de laats &an a&ontuur en ure romantiek komen rationaliteit,s@$holo!is$he uitdiein! en re4e$tie%

ooral in de twinti!ste eeuw maakt dat !eloo# in het rationele el6ni$ht en demaats$haelijke utoie laats &oor een meer essimistis$he en kritis$hein!esteldheid% Het indi&idu wordt i$h ten &olle "ewust &an ijn ei!en!esletenheid, &an het #eit dat hij mee !edetermineerd wordt door ijn&oor!es$hiedenis en ijn on"ewuste dri#ten% Te!elijk wordt de utoie &an eenharmonieue wereld #undamenteel ontmaskerd als een ideolo!is$he $onstru$tieen een naUe&e illusie% De situatie &an de mens in de wereld wordt daardooralmaar ondoori$hti!er, du""elinni!er en $haotis$her% Het modernisme en later,no! radi$aler, het ostmodernisme !e&en intens uitdrukkin! aan die onder!an!&an de rote *in!e&ende erhalen, die "erusten o het !eloo# in een autonoom

el#"ewustijn, de historis$he &ooruit!an!, de ekerheden &an ideolo!ie,!odsdienst en wetens$ha% De ersona!es wer&en &oortaan troosteloos en$@nis$h rond in een a"surde wereld, !enadeloos o&er!ele&erd aan hunsoort!enoten en de soken &an hun ei!en traumaOs% *el#s de &erteller staat nietlan!er !arant &oor een de6nitie&e, in!e&ende "etekenis% 5nte!endeel, hetrin$ie &an de on"etrouw"are &erteller die de $ontrole o&er ijn ei!en &erhaal&erliest, die lie!t en maniuleert, die weenlijke elementen &er!eet en er nietmeer in slaa!t een !oed &erhaal te &ertellen wordt s$herin! en insla!% De leerwordt daardoor ontwri$ht in ijn &ertrouwen, moet el# o oek naar de waarheiden komt &eelal tot de &aststellin! dat die oekto$ht &ru$hteloos moet "lij&en% okin de &erhaalo"ouw wordt die onekerheid !e$ulti&eerd door een sterke

#ra!menterin!, met uiteenloende stemmen die door elkaar aan het woordkomen, on&erklaar"are sron!en in tijd en ruimte, een &erteller die ijn ei!en rolonderuit haalt en tal &an andere &er&reemdende /maar al snel herken"are)strate!ie>n% De roman wordt een onolos"aar la"@rint%

oorloers en eerste hoo!teunt(iovanni $O))*))IO : Il Decamerone

1) 5nleidin! 0

Tussen 1CG en 1CP1 werd een kwart &an de Euroese "e&olkin! we!!e&aa!ddoor een uit"raak &an de est% De De$amerone &an de =lorentijnse auteurio&anni Fo$$a$$io /1C1C1CP) is omstreeks 1CP1 ontstaan% Fo$$a$$io s$hree#het werk na de !rote esteidemie, waar"ij die traumatis$he !e"eurtenis alsuit!an!sunt diende%

Het "oek !aat o&er e&en &rouwen en drie mannen die de esteidemieont&lu$hten door o een land!oed in =iesole e&en "uiten =loren$e neer testrijken% m de tijd aan!enaam door te komen &ertellen e elkaar &erhalen% DeDe$amerone is dus een !% 2raam&ertellin!20 er is srake &an een kader&erhaaldat in totaal honderd in!e"edde &erhalen omsluit%

De titel is 5taliaans &oor 2"oek der tien da!en2, wat re$ies de eriode is dat de jon!e mensen daar s$huilen% Fo$$a$$io weet te &ari>ren met de toon &an elke

&erteller en dat le&ert een "eeld o &an de &ers$hillende karakters% ok wordton!eouten $ommentaar !ele&erd o het 5taliaanse le&en% De &erhalen ijn &an

Emilie andeitte Nederlands tweede semester'9


29/98

een rauwer realisme dan de middeleeuwen !ewoon waren0 menselijkewakheden en hartsto$hten &an alle la!en &an de 5taliaanse "e&olkin! worden eruit!e"eeld%

De erotis$he &erhalen uit de De$amerone doen wat klu$hti! aan en !aan "ijnaaltijd o&er o&ersel% &allend &aak is het de &rouw die het initiatie# neemt &ooreen "uitene$htelijke es$aade% De man wordt daar"ij re!elmati! o hilaris$hewije &oor de !ek !ehouden% een wonder dat het "oek eeuwenlan! &er"oden is!eweest, al hiel dat &er"od maar weini!% De e3emlaren werden !ewoon onderde toon"ank &erko$ht% E$ht erotis$h in de in &an owindend kun je de&ertellin!en niet noemen% *e ijn &ooral !rai!% De toon is retti! li$ht en erworden !een ordinaire s$huttin!woorden !e"ruikt% Ei!enlijk ijn het een soortsrookjes, waar"ij het de o&erseli!en door list en "edro! altijd lukt om we! tekomen met hun daad% En dat ast !eheel in de 5taliaanse traditie om rese$t ote "ren!en &oor een !oede "edrie!er% Heel #out, maar wel leuk%

Misschien zullen er enigen onder u zi'n+ die zeggen dat ik mi' bi' het opschri'ven van deze

geschiedenissen te veel vri'heid heb veroorloo,d+ daar ik etteli'ke keren vrouwen dingen heb laten zeggen en aanhoren+ die voor eerbare vrouwen niet gepast zi'n om te zeggen en aan te horen Datloochen ik echter+ omdat niets zo oneerbaar is dat het voor iemand+ wie ook+ ongepast zou zi'nwanneer het met eerbare woorden gezegd werd. en dat meen ik aardig knap gedaan te hebben/0 1n wanneer dan toch misschien een plaats o, een woord'e vri'er is+ dan een van dezeschi'nheiligen die de woorden meer a,wegen dan de daden en er zich meer op toeleggen goed teschi'nen dan goed te zi'n+ oorbaar achtte+ dan zeg ik dat het voor mi' niet onbetameli'ker kan zi'n

ze geschreven te hebben+ dan het in het algemeen voor mannen en vrouwen onbetameli'k isalledaagse woorden te gebruiken+ zoals gat en pin en vi'zel en stamper en lange worst en dikkeworst en meer van dezulke

') Thematiek en interretatie

De thema2s loen uiteen &an 2&erhalen o&er te!ensla! die to$h een !oede a4oohe""en2 tot 2&erhalen o&er hoe &rouwen hun man weten te "edrie!en2%

Elke 2da!2 "e!int met een korte inleidin! o het thema en eindi!t met eena#sluitin!% De a#onderlijke &erhalen o&ertreen elkaar in de su"tiliteiten enintri!es o&er &orsten, &orstinnen, ridders, jonk&rouwen, koolieden, oli$hters,!auwdie&en, s$hilders, monniken en hoeren%

Maar de De$amerone is meer het is de &erheerlijkin! &an het menselijk &ernu#t,&an het imro&isatie&ermo!en, &an het rake woord, &an de &riends$ha, en &ande lie#de owel !eestelijk als li$hamelijk% Daar"ij wijst Fo$$a$$io !ere!eld o de

waarde &an het &ertellen el#, dat "ehal&e amuseert ook le&ens kan redden% Detien &ertellers o&erle&en de est%

De honderd no&ellen &ol &erleidin! en lie#de, list en "edro!, #ri&oliteit enle&ens!enot, !aranderen het !eels$ha dus alleen maar leuke !eda$hten &erwe! &an de &ereste realiteit% Literatuur als es$aisme en als katharsis /Zlouterin! &an emoties)% ertellen om te ontsnaen aan de rauwe werkelijkheiden om te o&erle&en, i$h &ermaken met het woord als &erweer te!en &er&al endood, elkaar met retti!e !eda$hten onderhouden om het !eonde e&enwi$httussen li$haam en !eest te &rijwaren% De s$heende kra$ht &an het woord$re>ert een nieuwe wereld en is &oor het !eels$ha in het li$ht &an de

omstandi!heden de meest haal"are re$reatie%

Emilie andeitte Nederlands tweede semester'


30/98

De De$amerone !eldt als een &an de a"solute meesterwerken uit dewereldliteratuur, niet alleen &anwe!e de &irtuoos &ertelde &erhalen, maar ookdoor het in!enieue raamwerk waarin die &erhalen ijn in!e"ed% De De$ameronewordt wel !eien als de 2wereldlijke2 te!enhan!er &an de Di&ina $ommedia, alwas het maar &anwe!e de honderd &erhalen te!eno&er Dantes honderd $anto2s%

Wat i$h in de to$ht &an Dante &an 5n#erno naar 7aradiso a#seelt als een.!oddelijke. komedie, wordt "ij Fo$$a$$io een menselijke, aardse komedie &olinnelijkheid% 5n de De$amerone staat er wat er staat en moet er naar de letterworden !eleen% Miss$hien &erklaart dat wel het su$$es &an dee no&ellen"undeldoorheen de tijden%

De thema2s ijn &eelal aan andere /oudere 5taliaanse, =ranse en Latijnse) "ronnenontleend% Nieuw is wel de uit de realiteit !eutte, kra$hti!e s@$holo!ie &an de&roe!e Renaissan$e en de innelijke uit"eeldin! &an alle denk"are menselijkehartsto$hten, !e"reken en dwaasheden% /&andaar 2menselijke2 komediete!eno&er de 2!oddelijke2 &an Dante%)

De in het werk "es$hre&en omstandi!heden itten te!elijkertijd ook &ol mets@m"olis$he en alle!oris$he &erwijin!en% Al!emeen wordt aan!enomen dat dee&en jon!e &rouwen de &ier hoo#ddeu!den /&oori$hti!heid, re$ht&aardi!heid,mati!heid en stand&asti!heid) en drie reli!ieue deu!den /!eloo#, hoo en lie#de)&erte!enwoordi!en% De mannen ouden staan &oor de riekse driedelin! &an demenselijke iel /rede, woede en "e!eerte)%

De De$amerone werd kort na 1CG9 !es$hre&en en hee#t sindsdien telkens weernieuwe leers !etrokken% De &erhalen &an Fo$$a$$io werden ontel"are malen/denk aan het "iarre &erhaal &an riselda) na!e&ol!d, maar nooit o&ertroen0

erhalen uit de De$amerone &ers$henen later "&%ook in een andere "eroemderaam&ertellin!0 de ?anter"ur@ Tales &an eore@ ?hau$er%

C) =ra!ment ' luister#ra!menten0 ie moodle 1 lees#ra!ment0

De onmo!elijke lie#de &an Lisa"etta en Loreno%5n Messina /laats in 5talie) woonden eens drie "roers, koolui &an "eroe,die "ij de dood &an hun &ader, die uit San imi!nano a#komsti! was, eenaanienlijk &ermo!en hadden !e>r#d% *ij hadden een us, die Lisa"ettaheette, een knae en wel"es$haa#de jon!e &rouw, die om wat &oor redendan ook no! niet door hen was uit!ehuwelijkt% Fo&endien hadden de drie"roers in een &an hun ma!aijnen een jon!eman uit 7isa in dienst, eenekere Loreno, die al hun aken "eharti!de% mdat die Loreno eenaantrekkelijk &oorkomen "eat en retti! was in de om!an!, had Lisa"ettaal &aak het oo! o hem laten &allen% En het duurde dan ook niet lan! o# ij"e!on hem on!elo#elijk aardi! te &inden% Toen Loreno daar o een!e!e&en o!en"lik a$hterkwam, !a# hij ijn andere lie#des&erhoudin!en oen "e!on "ij ook aanda$ht aan haar te "esteden% En alles &erlie o &lot

dat de jon!elui, die er! in elkaar &ielen, in een mum &an tijd elkaar hunlie#de "ekenden en dat!ene deden waar e "eiden het meest naar

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterC(


31/98

&erlan!den% Maar terwijl e o die manier samen een heerlijke tijd"elee#den en &olo !enoten, slaa!den e er niet in hun !eheim te"ewaren dat het niet o een "eaald moment uitlekte% Toen Lisa"etta i$h2s na$hts eens naar de laats "e!a#, waar Loreno slie,werd ij onder date het merkte door haar oudste "roer !eien% Maar omdat dat een

&erstandi!e kerel was, liet hij i$h, hoewel de aak hem "ijonder hoo! at,to$h door o&erwe!in!en &an #atsoen en eenaamheid leiden% En onderook maar iets te e!!en o# te ondernemen wa$htte hij, terwijl hem allerlei!eda$hten door het hoo#d seelden, de &ol!ende mor!en a#% Toen de da!was aan!e"roken en hij ijn "roers had &erteld wat "ij 2s na$hts met"etrekkin! tot Lisa"etta en Loreno had ontdekt, nam "ij na rij "eraadsamen met hen het "esluit o&er de aak te wij!en, ten einde iederesmaad &oor henel# o# hun uster te &oorkomen% *ij "esloten i$h &an dendomme te houden en te doen also# e helemaal niets !eien o# !ehoordhadden tot het moment waaro e, onder s$hade o# hinder &oor i$hel#,die s$hande de6nitie# de wereld uit ouden kunnen helen%

En terwijl e dit "esluit &oortdurend &oor o!en hielden, "le&en es$hertsend en la$hend als altijd met Loreno om!aan% En o een da!!in!en e o, onder het &oorwendsel dat e met ijn drie>n een uitstajewilden maken, de stad uit en namen Loreno mee% Toen e nu o eeneename en a#!ele!en lek waren aan!ekomen, a!en e hun kans s$hoonen doodden hem terwijl hij ner!ens o &erda$ht was% er&ol!ens"e!roe&en e hem onder dat iemand er iets &an merkte% En "ij hunteru!komst in Messina &ersreidden e het !eru$ht dat e hem &oor akener!ens naar toe hadden !estuurd0 iets wat !emakkelijk !eloo# &ond omdatij hem &aak der!elijke reien heten maken% Toen Loreno maar niet

teru!kwam en Lisa"etta i$h o&er ijn a#wei!heid on!erust "e!on temaken, &roe! ij haar "roers herhaaldelijk en met !rote nadruk waar hijto$h "lee#% En omdat ij steeds maar "lee# aandrin!en, ei een &an haar"roers o een da! te!en haar0 2Wat he" je to$hJ Wat he" jij ei!enlijk metLoreno te maken, dat je o &aak naar hem &raa!tJ Als je no! eens eenkeer naar hem &raa!t, ullen wij je het antwoord !e&en dat je &erdient%2

Triest en terneer!esla!en en ten rooi aan een on"estemde an!st wa$httede jon!e &rouw &ana# dat moment "eor!d en onder no! iets te &ra!en a# wat er ou !e"euren% En dikwijls rie e 2s na$hts "edroe#d de naam &anhaar &riend en smeekte ij hem teru! te komen, en &aak huilde ij hetetranen o&er ijn lan!duri!e a#wei!heid% En terwijl e ner!ens meer leierin had, "ra$ht e haar da!en in "an!e a#wa$htin! door%

Eens o een na$ht, toen ij er! had !es$hreid om haar !elie#de die maarniet teru!keerde, was ij tenslotte huilend in slaa !e&allen% En tijdens dieslaa &ers$heen haar toen Loreno% Hij a! er "leek en we!!etrokken uiten ijn kleren waren aan alle kanten !es$heurd en we!!erot% En het wasalso# hij te!en haar ei0 2 Lisa"etta, da! en na$ht roe je mijn naam entreur je o&er mijn a#wei!heid, en de tranen die je &er!iet ijn een ware"es$huldi!in! aan mijn adres% Daarom kom ik je e!!en dat ik niet meer "ij

jou kan teru!keren, omdat ik o de laatste da! dat jij me he"t !eien door jouw "roers "en &ermoord%2 En hij wees haar de laats aan waar e hem

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterC1


32/98

hadden "e!ra&en% En nadat hij te!en haar had !ee!d dat ij hem nietmeer moest roeen o# &erwa$hten, &erdween hij%

Lisa"etta werd wakker en huilde naar aanleidin! &an dee droom "itteretranen, want ij !eloo#de heili! in de waarheid er&an% 2s Mor!ens stond ij

o en onder iets aan haar "roers te dur&en &ertellen "esloot ij o deaan!e!e&en lek te !aan kijken o# dat wat ij in haar slaa had !eienwaar was% *e kree! &erlo# &oor een klein uitstaje "uiten de stad, en in!eels$ha &an een &rouw, die wel eens &aker met Loreno en haar wasmee!e!aan en die &an heel hun doen en laten o de hoo!te was, "e!a# iji$h o soedi! rno!elijk naar de "ewuste laats% *e haalde de dorre"laderen we! die daar la!en, en "e!on o een unt waar de !rond haarminder hard leek te !ra&en% En het duurde niet lan! o# ij stuitte daar"ij ohet li$haam &an haar on!elukki!e minnaar, dat no! &olledi! !aa# enon!es$honden was% En daaruit kon e duidelijk a4eiden dat hetdroom!ei$ht waar was !eweest% #s$hoon ij "edroe#der was dan wie ook,

"e!ree ij dat het daar niet de juiste laats was &oor tranen% En hoewele, als dat mo!elijk was !eweest, !raa! heel het li$haam hadmee!enomen om het o een meer assende manier te "e!ra&en, a! ewel in dat dat niet kon% *e sneed daarom o !oed en o kwaad als het !in!met een mes het hoo#d &an de rom en wikkelde het in een doek, waarnaij het aan haar !ediensti!e o&erhandi!de% Nadat ij de rest &an hetli$haam weer had "e!ra&en, !in! ij &er&ol!ens, onder dat ij dooriemand was o!emerkt, &an die laats we! en keerde naar huis teru!%

Nadat ij i$h daar met het hoo#d in haar kamer had o!esloten, s$hreidee er o lan! en "itter o&er dat e het met haar tranen helemaal

s$hoonwaste, terwijl e het "o&endien "edol# onder kussen% Toen nam eo2n mooie !rote "loemot waarin men normaal !esroken marjolein o#"alsemkruid lant, en le!de daar het hoo#d in, nadat e het eerst in een#raaie lakense doek had !ewikkeld% er&ol!ens deed e er aarde o&erheen,waarin e een aantal heel mooie stekjes salemetaans "alsemkruid ootte%En dee "e!oot e met niets anders dan met roenwater o#oranje"loesernsa, en daarnaast ook met haar tranen% En al !auw had ede !ewoonte aan!enomen om &lak "ij de ot te !aan itten en er&oortdurend &erlan!ende "likken o te weren, waar"ij e steeds &ooro!en hield dat die haar !elie#de Loreno "e&atte% En wanneer e er o!eruime tijd naar had itten te kijken, "oo! ij i$h ero&erheen en "e!on e

te s$hreien% En dat deed ij dan net o lan! totdat al het "alsemkruid naten doorweekt was &an haar tranen%

Het "alsemkruid kwam, owel door de lie#de&olle toewijdin! waarmeeLisa"etta het &eror!de als door de &etheid &an de !rond die het !e&ol!was &an de &errottin! &an het hoo#d, heel mooi o en !eurde dat het eenlust was% En terwijl de jon!e &rouw o die ma nier uitin! "lee# !e&en aanhaar &erdriet, werd e herhaalde malen door haar "uren !eien% Diewendden i$h tenslotte tot haar "roers, die i$h al lan!er o&er haar&erwelkte s$hoonheid en de holle "lik in haar o!en hadden &er"aasd, eneiden0 2We he""en !emerkt dat e dat da! in da! uit doet%2 Toen de "roersdit hoorden en in de !aten kre!en wat er aan de hand was, onderhieldene haar er enkele keren o&er% Maar omdat e daarmee !een sla! &erder

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterC'


33/98

kwamen, lieten e tenslotte de "loemot stiekem "ij haar we!halen% ToenLisa"etta tot de ontdekkin! kwam dat hij was &erdwenen, &roe! ij hemherhaaldelijk met eer !rote aandran! teru!% Maar "oe e ook smeekte, ekree! hem niet% En omdat e onohoudelijk "lee# kla!en en huilen, werd eo een !e!e&en o!en"lik iek% En o haar iek"ed deed e niets anders

dan steeds maar weer &ra!en om die "loemot% Haar "roers, die i$hdaaro&er eer &erwonderden, wilden toen wel eens weten wat erin at% *es$hudden de !rond eruit en a!en toen de doek en daarin het hoo#d, datno! niet in die mate tot ont"indin! was o&er!e!aan dat e er niet door hetkrullende haar het hoo#d &an Loreno in herkenden% Toen e dat a!en,stonden e stom&er"aasd en waren als de dood o "an! dat de aakru$ht"aarheid ou krij!en% *e "e!roe&en het hoo#d dan ook met een% Ennadat e hun aken in Messina hadden a#!ewikkeld, !in!en e"ehoedaam en onder iets te e!!en uit de stad we! en &ertrokken naarNaels%

Lisa"etta, die aan ++n stuk door "lee# huilen en steeds weer onieuw omde ot met "alsemkruid &roe!, stier# tenslotte &an &erdriet% En o kwam ereen einde aan haar on!elukki!e lie#de% Toen de aak na &erloo &an tijdal!emeen "ekend was !eworden, maakte iemand er een liedje o, dat toto de da! &an &andaa! no! wordt !eon!en en als &ol!t "e!int0

Wie was die on&erlaat, o od, die mij "eroo#de &an de ot, eno&oorts%

G) Re$ensie0 "oeken &an lie#de en lustie a!ina CC a

htt088www%de"ronmoodle%net8"estanden8media8roman8De$amerone%d#

\ moodle 0

5nter&iew met &ertaler =rans Denissen

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterCC

http://www.debronmoodle.net/bestanden/media/roman/Decamerone.pdfhttp://www.debronmoodle.net/bestanden/media/roman/Decamerone.pdf


34/98

2ran3ois 4abellais: 5antagruel en (argantua1) Fio!ra6s$he inleidin!

De =ranse s$hrij&er =ran$ois Ra"elais &er"lee# tot on!e&eer 1P'P in een#ran$is$aner klooster, maar de !eestelijken &an de Sor"onne namen ijn riekse"oeken in "esla! en maakten hem o de studie onmo!elijk% Hij trad toe tot de"enedi$tijner orde, maar &erliet ook die in 5P'% Hij "e!int rond te reien en komttere$ht aan de uni&ersiteit &an Montellier% Na ijn studie aan de medis$he#a$ulteit daar, &ol!t in &ers$hillende steden $arriere als !ereuteerd!eneesheer%5n 1PG( &ertrok Ra"elais naar Turijn omdat de maatre!elen te!enher&ormden en humanisten waren &ers$hert% 5n Turijn werkte hij als arts &an deonderkonin! &an 7iemonte%

Ra"elais is een e$hte humanistis$he homo uni&ersalis, een !eleerde met eenen$@$loedis$he kennis, die =rans, 5taliaans, Latijn en rieks sreekt, lees ens$hrij#t, en die o latere lee#tijd no! He"reeuws leert, een !eleerde ook die$orresondeert met alle !roten &an ijn tijd 0hij is owel s$hrij&er, dokter als

dilomaat%

Hij wordt ook wel !eortretteerd als een erasmiaans humanist, die de &loeraan&ee!t met de middeleeuwse normen, waarden en met de hele middeleeuwse6loso6e% Hij is dus een man die net als Erasmus de wereld een sie!el derotheid &oorhoudt% Ra"elais wordt te!elijkertijd e$hter ook !et@eerd als delaatste !rote middeleeuwse &olkstaals$hrij&er, die een lan!e middeleeuwse&olkse sot en #olkloretraditie in ijn reusa$hti!e eos &an &ij# dikke "oeken"eli$haamt%

*ijn !rootste roem &erkree! hij met ijn ersi4a!e o de ridderromans% 5n de loo

&an C( jaar u"li$eerde hij het &ierdeli!e, hilaris$he &erhaal &an ar!antua en7anta!ruel% De "eide reuen, &ader en oon, "ele&en de meest otsierlijkea&onturen% eel samenhan! in de &erhalen is er niet% Ra"elais wilde aantonen,wat er allemaal niet deu!t in kerk en samenle&in!, en hoe het "eter ou kunnen%Hij !e"ruikte de satire als middel, om i$h de autoriteiten &an het lij# te houden%Fijna mislukte dit% De Sor"onne &er#oeide ijn werk% De =ranse konin! liet i$h hetwerk &oorleen en &ermaakte i$h er kostelijk mee, odat Ra"elais het el#saandur#de de latere delen onder ijn ei!en naam uit te !e&en%

') 5nhoud en a$hter!rond

Ra"elais was een taalwonder o!eleid als monnik, theoloo! en arts de"uteerde

hij in 1PC' met 7anta!ruel, een satire o kerk en maats$haij in de &orm &aneen s$helmenroman o&er een reus en ijn al te menselijke met!eel 7anur!e%We!ens !root su$$es kree! het "es$heiden "oek drie &er&ol!en0 ar!antua/1PCG), waarin 7anta!ruels &ader een hoo#drol seelt en di&erse/o&oedin!s)theorie>n worden !earodieerd, Le tiers li&re du "on 7anta!ruel/1PG), waarin 7anur!e en 7anta!ruel o oek !aan naar het orakel &an deoddelijke =les, en Le uart li&re /1PP'), waarin &ooral de ma$htshon!er &an de7aus het moet ont!elden%

oor "e!ri &an de satire he" je &ele &oetnoten nodi!, &oor Ra"elais2 &irtuoetaalselletjes en a#wisselin! &an stijlen /!eleerd, &olks, retoris$h) alleen een

!oede &ertalin!% Dan "lijkt de in&loedrijke 1deeeuwer een uiterst moderns$hrij&er die niet alleen e3erimenteerde met t@o!ra6s$he !raen /een ode

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterCG


35/98

aan de wijn in de &orm &an een 4es) maar ook on"ekommerd ho!e en la!e$ultuur met elkaar &ermen!de, als een ostmodernist a&ant la lettre%

ndanks de !rote oulariteit &an ijn "oek werden owel 7anta!ruel als ijn&er&ol!"oek &eroordeeld door a$ademi$i aan de 7arijse Sor"onne &anwe!e hunonorthodo3e idee>n% ok werden de werken a#!ekeurd door de Rooms


36/98

komt &an Matre Bo"elin, een o&oeder &ol!ens de leer &an de middeleeuwses$holastiek% Hij rot de jon!elin! &ol dwae kundi!heden, met als !e&ol! datar!antua i$h, "ij de ontmoetin! met een !riekse knaa &an twaal# jaar, doods$haamde o&er ijn ei!en wan"es$ha&in! en on!emanierdheid0 .5l ne trou&a rienc r+ondre, mais toute sa $ontenan$e #ut, u2il se rit c lorer $omme une &a$he

et se $a$hait le &isa!e de son "onnet%. *ijn &ader rand!ousier &ertrouwt hemdaaro aan de onderwijer 7ono$rates, onder wiens leidin! ar!antua2so&oedin! !eheel wordt her&ormd%

5n ijn werk toonde Ra"elais i$h een &oorstander &an lekker eten en drinken, &an#eesten en &ertier% Er moest meer !ela$hen worden, &ond hij% Dat ou &eelnari!heid s$helen% Ra"elais hee#t i$h "ij&oor"eeld heel kritis$h uit!elaten o&erde wije waaro ?al&ijn en ijn aanhan!ers het le&en in en-&e &ersom"erden0[de s$hijn&romen, maniakale ietlutten, de demoniakale $al&inisten, dieenee#se "edrie!ers, s$hijnheili!en, suikeroeten, kanni"alen en anderewanstalti!e monsters die de natuur tot een aan4uitin! ijn2%

En het stren!as$etis$he ?oll-!e Montai!u in 7arijs, waar ?al&ijn &ier jaar &an ijnstudietijd door"ra$ht /1P'C1P'), waar ook 5!natius &an Lo@ola jarenlan!&er"lee#, werd door Ra"elais !et@eerd als een [luien$olle!e2 waar wreedheiden s$ho#terij het "eleid "ealen% [Fij de Moren en Tartaren worden "oe&en "eter"ehandeld dan die arme ielen o dat $olle!e%2 De uni&ersiteit in rl+ans, waar?al&ijn Re$hten studeerde, kree! &an Ra"elais e&eneens een dikke on&oldoende%De jon!e 7anta!ruel tro# er &oornamelijk "oerse s$holieren aan die i$h meer methet kaatssel dan met de studie "ei!hielden% Het was hier wel heel !emakkelijkeen do$torstitel te "ema$hti!en, $onstateerde hij% Ra"elais "es$hree# ook,uiteraard kritis$h, het otreden &an de #ran$is$anen in dee stad na heto&erlijden &an de &rouw die haar #amilie de uit!a&en &oor dodenmissen wilde"esaren%

Ra"elais !edroe! i$h on"e&an!en, also# er no$h hel no$h hemel was% Maar wathij hekelde, was "o&enal het onre$ht dat mensen aan!edaan werd, de wijewaaro de reli!ie !e"ruikt werd om mensen klein te houden en uit te "uiten% Hijhekelde de domheid &an &eel !eestelijken en hij oe#ende #elle kritiek o hetkloosterle&en uit% Hij was ook te!en het luiden &an klokken "ij reli!ieuele$hti!heden en hij haalde s$her uit naar het auss$ha% Het kanonieke re$htdiende &ol!ens hem alleen om de aus in staat te stellen =rankrijk 6nan$ieel uitte ui!en%

Hij "uit de middeleeuwen uit als "ron &an &ermaak0 de [joie de &i&re2 en de la$hijn &ooral o te &atten als een su"&ersie&e kra$ht ten dienste &an een !ewildemoderniserin! en een !ewilde morele her&ormin!%

• Thema2s 0

$leri$ale o&oedin!stheorie>n 0 te wereld&reemd

monnikenordes 0 as$ese is een ontkennin! &an het le&en en de natuur

middeleeuwse 6loso6e 0 te &eel louter theoretis$he en irrele&ante &ra!en

re$htsraak

"elan! &an het el#standi! werelds leren

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterC


37/98

werelds en li$hamelijk leier is een !ere$ht&aardi!de "ehoe#te &an demenselijke natuur

• Stijlkenmerken 0

&ele soorten humor 0 &an lat&loersheid tot woordselletjes

rijke woordens$hat met ei!en woord&ondsten

men!elin! &an le&endi!e #antasie en heel herken"aar re$ies realisme

G) =ra!ment0

HE 7ANKR DE A=LATEN ERD5ENDE EN DE KDBES K5THKWEL5B


38/98

Wel &riend, de maa!delijns &an dee stad hadden, o in"lain! &an de helsedui&el, een soort &an hals"oord o# $a$he$ol in ho!e stijl uit!e&onden, die hun de"orsten o !oed &er"or!, dat men er daaronder !een hand meer naar uit konsteken, want het slit er&an hadden e aan de a$hterkant aan!e"ra$ht en &an&oren waren e helemaal di$ht, waarmee de arme &erlie#den, dolerend en

$ontemlatie#, !een &rede hadden% een s$hone dinsda! "ood ik er het Ho# een&eroeks$hri#t o&er aan, waarin ik mij te!en !ee!de jueren artij stelde,wijend o het !rote "elan! dat er &oor mij mee !emoeid was, en "eto!end datik om deel#de reden de !ul &an mijn "roek wel &an a$hteren kon laten inetten,als het Ho# er !een orde o stelde% nesti! manieren om aan

!eld te komen, maar hij had er tweehonderd &eertien om er a# te komen on!erekend de &ernieuwin!en, onder ijn neus aan te "ren!en%

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterC9


39/98

5icareske roman 6Schelmenroman75n het midden &an de 1de E% &ers$hijnt een nieuwe &ari>teit in het realistis$h&erhaal, eer ei!enaardi! Saans, waarin een &olkst@e, de 2i$aro2, de heldwordt% Dee 2i$aro2 is een &olksjon!en, die aan ijn lot o&er!elaten in het le&en!eworen wordt en wiens le&en een da!elijkse strijd is om het "estaan% Eerst is

hij ar!eloos sla$htoer, maar al!auw wordt hij in!ewijde kenner en doortratemeester in de list en het "edro!, temidden &an een door en door &erdor&enwereld% Hij #ot iedereen, trekt ijn lan en lukt de da!% 5n de eldamemomenten dat hij het !oed hee#t, ro6teert hij !reti!, meestal e$hter staat hijmet een $@nis$he !rijns te!eno&er de maats$haij% Dikwijls "e&attens$helmenromans so$iale kritiek, doordat alle maats$haelijke standen, &an laa!tot hoo!, !rondi! !edesillusioneerd worden%

Het ei!enlijke rotot@e &an dee realistis$he &erhaalsoort is het anoniem!eu"li$eerde .La &ida de Laarillo de Tormes. uit 1PPG% Als jon!e knaa wordtLaarillo door ijn moeder uit"esteed "ij een "linde, daarna "ij een !ieri!e

!eestelijke, een kale jonker, een a4aten&erkoer, een monnik, een deurwaarder,en% Dee seudo"io!ra6s$he &ertellin! is een realitis$h&ertekenende satire oeen s$hijnheili!e maats$haij en te!elijkertijd een arodie o de ridderroman%

De in&loed &an dee i$areskrealistis$he &erhaalkunst o de latere ontwikkelin!&an de roman is niet !erin! !eweest% Felan!rijke auteurs als rimmelshausen.Der a"enteuerli$he Simli$issimus./1), S$arron .Le roman $omiue. /1P1),Lesa!e .il Flas de Santillane./11P) en H% =ieldin! .Tom Bones./1G) he""en eri$h duidelijk o !eUnsireerd en er een aantal motie&en en &ertelro$+d+s aanontleend% Felan!rijk is o%m% dat in de s$helmenroman &oor het eerst &anuit eenik&erteller een le&ens&erhaal /&ida) wordt !eresenteerd, dat reeds een he$hterestru$tuur &ertoont dan de &roe!ere aaneen!e"reide &erhalen"undels, al "lij#t delot eisodis$h en uit"reid"aar &oor &erdere a&onturen /oen einde)%EenNederlands &oor"eeld &an het !enre is .De &ermakelijke A&onturier. &an Ni$olaasHeinsius%

5n de moderne roman &an de '(ste Eeuw herlee#t de s$helm o een o&allendewije% Terwijl de meeste romanersona!es in een a"surde wereld doordeersonalisatie o# desindi&idualisatie steeds meer uiteen&allen, &ers$hijnt inandere werken steeds nadrukkelijker het t@e &an een onkwets"aar indi&idu, dat"e!aa#d met een aan!east kritis$h "ewustijn, aan elke maats$haelijke druk

weet te weerstaan% Dee moderne i$aro toont dan te!elijkertijd de ro"lematiek&an de a$tuele maats$haij en het utois$he "ewaren &an de indi&idualiteitte!eno&er de "edrei!ende kra$hten% Hij kan &ele rollen selen onder ijnidentiteit te &erlieen en ijn oortunisme &erdedi!t re$ies ijn inte!riteit%

Felan!rijke &oor"eelden &an der!elijke moderne .s$helmen&erhalen ijn0

Thomas Mann .Fekenntnisse des Ho$hstalers =eli3


40/98

De oudste &ersie &an 2Laarillo de Tormes2 die "ewaard is !e"le&en dateert&an 1PPG, het jaar waarin maar lie#st drie uit!aa#jes &an het "oek &ers$henen%&er de auteur "estaat !rote onekerheid, odat het werk meestal anoniem isuit!e!e&en%

Het "oek &ertelt realistis$h en humoristis$h het le&ens&erhaal &an de jon!eL]aro, die a$htereen&ol!ens in dienst treedt &an een "linde "edelaar, een!ieri!e riester, een edelknaa en no! enkele andere meesters% Laarillo iseen e$hte $aro, een s$helm uit de el#kant &an de samenle&in! /maar meteen !oed hart), die ironis$h, soms el#s $@nis$h, &ertelt &an ijn droe&i!e lot,waar"ij niet elden de $lerus het moet ont!elden% Het werkje werd dan ook in1PP o de inde3 !elaatst en in 1P onieuw, maar nu 2!eui&erd2,uit!e!e&en%

Dat je als &olksjon!en je handen al &ol he"t aan het &ullen &an je maa! enhoo!!estemde rin$ies daarom maar e&en moeten wa$hten, leert de jon!eLaarillo, die in dit "oek ijn le&ens!es$hiedenis &ertelt, al snel, wanneer hij

door ijn moeder als kne$htje en "e!eleider aan een "linde "edelaar wordtmee!e!e&en% Slaa! en hon!er ijn ijn deel en e "lij&en dat ook, hoe &aak hijook &an "aas &erandert% Na de "linde "edelaar komt een &rekki!e !eestelijke,dan een "erooide edelman, een a4aat&erkoer, een kaelaan en tenslotte een!ere$htsdienaar%

*ijn le&en "lij#t er een &an a#rammelin!en en hond in de ot, tot hij door ijnlaatste "aas aan een meisje !ekoeld wordt% *e is weliswaar niet !eheel &anon"esroken !edra!, maar daar wil Laarillo niet &an horen, want waarom ou

je moeilijkheden oeken wanneer het ook onder kanJ

Met dit wereldwije ra!matisme is Laarillo het rotot@e &an de s$helm die!een sle$hte in"orst hee#t, maar "ij wie het &reten altijd eerder komt dan demoraal% Dat soort &erhe&enheden kan hij i$h nu eenmaal niet &eroorlo&en maar de eerlijkheid !e"iedt te e!!en dat hij er ook niet de u# &oor ouhe""en als hij het wel kon% Het is een standaard6!uur uit het Saanse&olkstoneel en de 5taliaanse ?ommedia dell2arte, die door ?er&antes enoldoni onster#elijk ou worden !emaakt% 5n Nederland kree! hij ijn"eroemdste !estalte in Ro""eknol uit Fredero2s Saanse Fra"ander, die dire$tdoor de Laarillo werd !eUnsireerd%

Te!eno&er dee !rootmeesters is de anonieme auteur &an Laarillo de Tormes,ruim een hal&e eeuw &r ?er&antes en Fredero, no! een "e!innelin!% Het isel#s te retentieus "ij dee &eramelin! &erhalen en &erhaaltjes o&er een[roman2 te sreken% eel $omositoris$h &ernu#t is er in de Laarillo niet te&inden, het "oek "reekt tamelijk "ruusk a# en de hoo#dersoon is meer eent@etje dan een [karakter2, laat staan dat hij een s@$his$he ontwikkelin!doormaakt%

Maar te!eno&er die tekortkomin!en staan niet alleen talloe komis$he s$-nes,waar&an de humor nu soms wat simel o&erkomt, maar ook ra$hti!e miniortretjes &an de oli$hters, straats$huimers en uit&reters waar&an het in deestiendeeeuwse Saanse steden !ewemeld moet he""en% De edelman die!een droo! "rood te &erteren hee#t maar nooit ijn huis &erlaat onder een

strootje tussen de tanden waarmee hij oi$hti! etensresten &erwijdert, is metijn ha&eloe retentie on&er!etelijk% Met ijn doori$hti!e &erkootru$s doet

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterG(


41/98

de a4atenhandelaar aan hedendaa!se "eurs en re$lamejon!ens denken% Enin de manieren waaro Laarillo steeds weer aan eten weet te komen kondi!tSan$ho 7ana i$h al aan met wie hij ook het rijke reertoire &ansreekwoorden, e!swijen en dooddoeners !emeen hee#t%

Miguel )ervantes: Don 8ui9ote

1) 5nleidin!

Don ui3ote is een &an de eerste romans die !es$hre&en is in een moderneEuroese taal en wordt door &elen "es$houwd als een &an de "este romans ooit&ers$henen%

Het "oek is o!eet als een ersi4a!e o de ridderromans die "ij het !roteu"liek &an Sanjes !ouden eeuw raend oulair waren, oals Amadis en7almerin% Maar !aandewe! !aan de ersona!es hun ei!en we! leiden en wordene tot de karakters die wij o !oed kennen0 de wereld&reemde idealist Donui$hot, die de &ermoorde ons$huld no! uit de oenkast wil "e&rijden met

ridderlijk !eweld de nu$htere eel"erijder San$ho 7ana, die ijn natje en ijndroo!je "elan!rijker &indt dan de "eso!nes &an ijn "aas, die hij dan ook "edenktmet het droo!st denk"are $ommentaar het "oerenmeisje Dul$inea, dat in Donui$hots #antasie een hoo!&erhe&en en "e!eerlijke rinses is%

Weini! "oeken uit de wereldliteratuur he""en o&eel weerklank !e&onden

De roman !aat o&er een oudere heer die in het Saanse dorje La Man$ha woont,Don ui3ote !enaamd% *ijn !rootste ho""@ is het leen &an middeleeuwseridderromans% Dee lie#he""erij hee#t hem niet alleen o de rand &an#aillissement !e"ra$ht, door het leen &an dee romans is hij ook lan!amerhandijn &erstand kwijt!eraakt% Helemaal o!aand in ijn &erhalen "esluit hij el# het

eerame le&en &an een dolende ridder te !aan leiden% Samen met ijneen&oudi!e "uurman San$ho 7ana als s$hildknaa en ijn oude aard Roinanteals ros !aat hij o oek naar a&ontuur% *ijn doel is om het onre$ht te "estrijden endoor !rote daden "eroemd te worden% Hierdoor kan hij indruk maken o ijn !rotelie#de Dul$inea de To"osa, die hij o&eri!ens no! nooit !eien hee#t% Dul$inea iseen jon! een&oudi! "oerenmeisje, dat in de #antasie &an Don ui3ote hetallermooiste meisje ter wereld is%

*ijn #antasie slaat niet alleen o hol "ij Dul$inea, maar ook "ij andere ersonenen aken0 her"er!en iet hij als kastelen, windmolens als reuen, hoertjes alsrinsessen, een kudde s$haen als een le!er% Te!eno&er al dee #antasie staat

San$ho met ijn nu$hterheid, &oori$hti!heid en ijn sreekwoorden% &eri!enshee#t San$ho ook ijn wakheid0 hij weet dat ijn meester leidt aan waanidee>n,maar ijn wak &oor de aardse !eneu!ten maakt dat hij !eloo#t dat ijn meesterhem rijkelijk al "elonen &oor ijn hul%

Het &erhaal "estaat uit een serie los aan elkaar !ekoelde a&onturen% Al reiendontmoet Don ui3ote &eel &ers$hillende ersonen0 herders, edelen, misdadi!ers,riesters en% Door dee mensen wordt hij herhaaldelijk &ernederd, &oor de !ek!ehouden o# uit!ela$hen% Hun ei!en wereld "otst &oortdurend met de#antasiewereld &an Don ui3ote, die e uiteraard niet kunnen "e!rijen% Die#antasiewereld &an Don ui3ote is helemaal !e"aseerd o het een&oudi!e /maar

wel heel menselijke) #eit dat mensen !raa! ien wat e willen ien, los &an wat deo"je$tie&e waarheid is%

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterG1


42/98

De &erhalen waarin dee ontmoetin!en laats&inden, &ari>ren &an !ewoon!rai! /de s$-ne in de her"er!) tot "ijna surrealistis$he komis$h /het !e&e$htmet de windmolen)% ok mis&erstanden leiden tot komis$he situaties, "ij&wanneer Don ui3ote een aar reiende monniken aaniet als to&enaars%

Don ui3ote hee#t &ers$hillende themaOs0

• De &oortdurende "otsin! tussen de ideale en 6$tie&e wereld &an Donui3ote en de re>le meer nu$htere kijk o de wereld &an San$ho 7ana%Dit &ormt dan ook de "ron &an een !root deel &an de humor in het"oek%

• De satire o de a"surditeiten &an de middeleeuwse romantiek% De?er&antes steekt de draak met de hoo#se lie#de /Don ui3ote en ijnlie#de &oor Dul$inea) en trekt dee o in het "ela$helijke dat hetkomis$h wordt%

') Thematiek en interretatie

Het is het &erhaal &an een &erdwaalde Ridder, Don ui$hote /Don uijote), diehet tanende ridderideaal oo!t te realiseren, maar daar we!ens de snel&eranderende so$iale $onte3t niet in slaa!t%

Het tweede hoo#dersona!e, San$ho 7ana, is een hedonistis$h 6!uur, rotot@e&an de "oerse &olksmens die &ooral "lijk !ee#t &an een raktis$he realiteitsin o die manier s@m"oliseren de twee hoo#dersona!es trouwens ook het ontstaan&an de moderne mens met de keue tussen idealisme en materialisme%

Renaissan$istis$h is dit werk omdat

Het een arodie is o de middeleeuwse ha"itus, Het een satire is o de samenle&in!, het indi&idu e&olueert in $on4i$t met de maats$haelijke $onte3t, er maats$haijkritis$he "edoelin!en mani#est aanwei! ijn%

5arodie op de ridderroman

Het "oek is o!eet als een ersi4a!e o de ridderromans die "ij het !roteu"liek &an Sanjes !ouden eeuw raend oulair waren%

2Mijn eni! &erlan!en was de mensen a#keri! te maken &an de &eronnen enoninni!e histori>n in ridder"oeken2, "esluit ?er&antes het tweede en laatste deel

&an de Don ui$hot% Let wel, dee 2&erantwoordin!2 &ol!t o 1'9 hoo#dstukken&ol m@sti6$aties, &alstrikken en &erdraaiin!en% Waarom ou de leer dan ook nietdee laatste wije woorden met een korreltje out mo!en nemenJ

aandewe! !aan de ersona!es ook hun ei!en we! leiden en worden e tot dekarakters die wij o !oed kennen0 de wereld&reemde idealist Don ui$hot, die de&ermoorde ons$huld no! uit de oenkast wil "e&rijden met ridderlijk !eweldde nu$htere eel"erijder San$ho 7ana, die ijn natje en ijn droo!je "elan!rijker&indt dan de "eso!nes &an ijn "aas, die hij dan ook "edenkt met het droo!stdenk"are $ommentaar het "oerenmeisje Dul$inea, dat in Don ui$hots #antasieeen hoo!&erhe&en en "e!eerlijke rinses is% Weini! "oeken uit dewereldliteratuur he""en o&eel weerklank !e&onden%

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterG'


43/98

De krankinni!e a&onturen &an Don uijote /o#, anders !eseld, Don ui$hot,Don ui$hotte, Don ui3ote), die o&eel ridderromans las dat ijn eni!e&erlan!en no! was om als dolend ridder de wijde wereld in te trekken en o de"res te staan &oor alles wat onderdrukt, kwets"aar en maa!delijk was% *o werdhij wat hij las en s$hie hij de wereld rondom i$h naar de "eelden die hij i$h

door het leen had !es$haen% Hij trekt er met ijn strijdros Rosinante en ijns$hildknaa San$ho 7ana o uit en "elee#t talrijke in!e"eelde a&onturen/waaronder de strijd te!en de windmolen&leu!els)% ok ijn !rotendeelsin!e"eelde roman$e met Dul$inea &an To"oso is on&er!etelijk%

eleidelijk o&erstij!t ?er&antes de arodie&orm0 &ooral in het tweede deel wordtDon uijotes waanin steeds meer a#!ewisseld door momenten &an helderheid,waarin de ridder eer &erstandi!e oordelen weet te &ellen, oeer dat hij somsel#s de eni!e is die de waarheid iet, het thema &an de &erstandi!ewaaninni!e, dat we ook al &inden in Lo# der otheid /1P11) &an Erasmus%

Spel met de %ctie

5n de uijote seelt ?er&antes &aak een sel met de leer0 =i$tie en werkelijkheidloen &oortdurend door elkaar, niet alleen in de waarnemin! &an Don uijoteel#, maar ook in de resentatie &an het &erhaal0 het is aan&ankelijk !e"aseerdo o!enaamd historis$he "ronnen, later o een Ara"is$h Manus$rit dat?er&antes dan weer &an $ommentaar &ooriet% To$h wil de s$hrij&er niet "ewerendat het onders$heid tussen 6$tie en werkelijkheid niet te maken is0 in het $omlottussen auteur en leer is er altijd een o"je$tie&e waarheid aan te wijen%?er&antes s$hrij#t in de eerste laats om de leer te &ermaken%

"omische roman

De Don ui$hot "eit alle kenmerken &an een komis$he roman% Hij noemt het"oek een "urleske en een arodie, waarin niets is wat het lijkt en alles in dienststaat &an de humor% ol!ens hem wordt el#s o tamelijk hard&o$hti!e wije dedraak !estoken met de hoo#d6!uur% De &ele rake klaen die Don ui$hot moetin$asseren e!!en !enoe!%

Het idee a$hter Don ui$hot is e&en simel als doeltreend% Twee onderlin!en,een nu$htere, ietwat onnoele "oer en een romantis$he, hal#otte edelman reien!eamenlijk door een alledaa!se wereld, waarin de edelman de meest#antastis$he din!en ontwaart terwijl de "oer telkens &ol &er"ain! toekijkt% Doormiddel &an dit du""ele erse$tie# weet Mi!uel de ?er&antes Saa&edra steeds

onieuw allerlei uiterst komis$he situaties te $re>ren die "o&endien een !rotee!!in!skra$ht he""en% *ijn Don ui$hot is tijdloos en "estaat uit &errukkelijkeanekdotes, waaninni!e "esie!elin!en, hilaris$he osommin!en, semimoraliserende &ertellin!en, wonderlijke a&onturen en no! &eel meer% Met dithetero!ene !eheel &an stijlen en in&loeden stond ?er&antes "o&endien aan dewie! &an een &an de "elan!rijkste uit&indin!en uit de !es$hiedenis &an deliteratuur0 de moderne roman% Samen met Ra"elais was ?er&antes een &an deeersten die de "estaande literaire ro$+d+s met de &oeten trad en !eheel nieuwehorionten !in! &erkennen%

,,Don ui$hot &reesde &oortdurend dat een ko!el ijn ru! ou "innendrin!en en

er "ij ijn "orst weer uit ou komen, en hij hield altijd e&en ijn adem in om teien o# die niet door een wond ontsnate%OO

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterGC


44/98

5nderdaad, er is door de leers de &oor"ije eeuwen heel wat !es$haterd% 5n dit"oek &ind je dan ook werkelijk alles% Situatiehumor, &er"ale !rajes, el#sot/,,die ?er&antes is "edre&ener in het maken &an "rokken dan &an &erenOO) enel#s a"surde humor% *o &ertelt San$ho dat er &ol!ens ijn ,,"ar"ier o&eel tes$heren &alt aan !eels$hasdames, dat het "eter is niet in de rijst te roeren, al

"akt hij aanOO% 5ones$o lijkt niet &er uit de "uurt% En natuurlijk is er die 6jninni!eironie die &ele "ladijden kleurt, niet het minst omdat o&eel ersona!eso&ertui!end het sel &an Don ui$hot meeselen, terwijl e ei!enlijk de draakmet hem steken%

Maatschappeli'ke satire

de hielen !eeten door lieden die ijn satire te ersoonlijk aantrokken, washet &oor ?er&antes altijd oeken naar een !e$odeerde wije om ijn &erli$htemaats$haelijke ini$hten te &erkondi!en% Don ui$hot was een meesteret indie ri$htin!% Naar de le!ende wil, s$hree# hij dat eerste deel in de !e&an!enis,een lek waar hij &aak "elandde &anwe!e ijn aanhoudende non$halan$e met

ijn ersoonlijke "oekhoudin! en aanhoudende wrok &an de rijkelattelands&rouw &an wie hij al snel s$heidde% De so$iale aankla$ht, in$lusie# de&erwijin!en naar de !rootheidswaan &an =ilis/55, was o kundi! &erakt insatiris$he ee$ten en o adeuaat &erwoord dat el#s de Saanse ho#houdin! het"oek s$hudde"uikend las%

Het eerste deel &an .El in!enioso hidal!o Don uijote de la Man$ha. &ers$heen in1(P en "elee#de no! dat jaar &ier drukken, terwijl het meteen in En!eland en=rankrijk werd &ertaald% Een inslaand su$$es, oeer dat er $on$urrenten odokenmet andere o&erle&erin!en o&er de man &an la Man$ha% Het tweede deel &anDon ui$hot &ers$heen in 11P, een jaar &oor de dood &an ?er&antes%

4oman van de man

oor alles lee#t Don ui$hot &oort als een soort oers@m"ool &an het noodlot &ande man, &e$htend te!en molens en s$haen, in "linde &ererin! &oor een &rouwdie hem &era$ht, waardi! in waanin ijn onder!an! te!emoet, !eeten o eena#tandse knol dat hij &oor rank rasaard aaniet%

Het unieke staaltje .male "ondin!. tussen Don ui$hot en ijn trouwe met!eelSan$ho 7ana &er&olmaakt het drama% San$ho 7ana, de lijdame medeli$hti!e,de rasoortunist die de wanen &an ijn meester in toom tra$ht te houden en ein de heimelijke hoo o rijke "elonin!en te!elijkertijd in stand houdt, is een al

e&en uni&erseel 6!uur als Don ui$hot% 5n #eite is dit duo o uit het le&en!e!reen dat het "oek wel een klassieker moest worden% Het "es$hrij#t eenwisselwerkin! tussen mannen die &an alle tijden is% Telkens is de rol&erdelin!deel#de0 de een reikhalend &ooruittrekkend naar nieuwe horionten, de anderer sjokkend a$hteraan, al dan niet o een eeltje% Telkens is de "asis &oor de&erhoudin! een !edeeld mis&erstand0 Don ui$hot iet in San$ho 7ana2s!eels$ha een "e&esti!in! &an ijn !oddelijke roein!, San$ho &er&ult eindelijkeen taak &an "elan!, al "estaat die alleen maar in de &er"eeldin! &an ijn "aas%

Twee mannen die hun ei!enwaarde in elkaar weersie!eld ien, twee "eelden&an deel#de la$hsie!el% Te!en o2n !e&al &an interdeendentie kan !eenhuwelijk o%

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterGG


45/98

5n het "oek komt er aan dee relatie een einde odra Don ui$hot door iektewordt !etroen, "erouw krij!t o&er ijn dwalin!en en &erklaart weer door hetle&en te willen !aan als Alonso ui3ano, de waar &erarmde !rond"eitter die hijwas &oordat ijn hallu$inante midli#e$risis uit"rak% Het is dan ijn &ol!amekne$ht die tot de laatste snik &olhardt in de $onser&erin! &an de wanen &an ijn

meester% Niet &oor niets wordt Don ui$hot de eerste s@$holo!is$he roman uitde wereldliteratuur !enoemd%

C) =ra!ment0 Hoo#dstuk 1

Don ui3ote 8 Hoo#dstuk 1 De ernu#ti!e Edelman Don ui$hot an La Man$haMi!uel de ?er&antes Saa&edra

ertaald door Far"er &an der 7ol, Atheneum7olak en an enne, 1

Hoo#dstuk 5 &er de aard en "ei!heden &an de "eroemde edelman Don ui$hot&an La Man$ha

5n een laatsje in La Man$ha, waar&an de naam mij niet te "innen wil s$hieten,lee#de niet lan! !eleden o2n edelman met een lans in ijn waenrek, een antiekleren s$hild, een ma!ere knol en een haewind% Driekwart &an de o"ren!sten&an ijn land werd o!eslokt door een da!elijkse stoo#ot &an helaas wat meer

runds dan s$haen&lees, 2s a&onds meestal een !ehakt rutje, hond in de ot oaterda!, linen o &rijda!, en een enkel dui#je toe o onda!% De rest !in! oaan een wartlakense kiel en een 4uwelen "roek met "ijassend s$hoeisel &oorde #eestda!en, en door de week hulde hij i$h in ijn !ewone !oed &an het 6jnste!rije laken%

Fij hem in huis woonden een huishoudster &an "o&en de &eerti!, een ni$htje &an"eneden de twinti!, en &oor het land en de markt een knaa die net o handi! deknol adelde als hij het snoeimes hanteerde%

ne ridder lie te!en de &ij#ti! hij was sterk &an !estel, ma!er, s$hraal in ijn!ei$ht, een &oorstander &an heel &roe! ostaan en een !eestdri#ti! ja!er% Erwordt wel "eweerd dat hij uijada o# uesada heette, want dat &ers$hilteni!sins "ij de auteurs die hier&an meldin! maken, al &alt uit aannemelijke&eronderstellin!en o te maken dat hij uejana heette%

Maar dit maakt weini! uit &oor ons &erhaal het is &oldoende dat "ij de weer!a&e!een duim"reed &an de waarheid wordt a#!eweken%

Men moet weten dat de "ewuste edelman i$h de o!en"likken dat hij niets deed en dat waren de meeste &an het jaar met o&eel lie#de en leier wijdde aanhet leen &an ridderromans, dat hij "ijna helemaal de "eoe#enin! &an de ja$ht&er!at, en el#s het "eheer &an ijn ha&e ijn "elan!stellin! o# dwaasheid o dit

unt !in! o &er, dat hij hele laen aailand &erko$ht &oor nieuwe ridderromans,kortom hij haalde alle titels in huis die hij maar te akken kon krij!en niets &ond

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterGP


46/98

hij e$hter o !oed als de wro$htsels &an de "eroemde =eli$iano de Sil&a, wantdiens klare roa en in!ewikkelde redenaties s$henen hem arels toe, eker alshij stuitte o lie#deseistels o# uitda!in!en tot een twee!e&e$ht die &eelal !esteldwaren in de trant &an0 De reden &an de onredelijkheid waarmee mijn redelijkheidwordt "eje!end, &erwakt mijn rede o, dat ik mij met reden "eklaa! o&er uw

s$hoonheid% #0 Y de ho!e hemelen die uw !oddelijkheid o !oddelijke wije metde sterren &ersterken, en u de &erdienste doen &erdienen die uw !rootheid&erdient%

Door het leen &an der!elijke redenaties raakte one arme ridder de kluts kwijt,en hij "rak i$h het hoo#d om e te "e!rijen en de "etekenis eruit te euren dieel#s Aristoteles niet had o!ediet o# "e!reen, als was hij uitsluitend met datdoel herreen% Hij had moeite met de wonden die Don Felianis sloe! en olie,want hij &reesde dat ijn !elaat en li$haam, hoe uitnemend ijn heelmeesters ookwaren !eweest, onder de littekens en andere tekenen &an !eweld moestenitten% Wat hij rees in de auteur was dat hij ijn "oek "esloot met de "elo#te dat

eindeloe a&ontuur te ullen &er&ol!en, en &aak !enoe! "e&in! hem de lust el#ijn en te akken en er metterdaad een eind aan te maken, oals daar in het&ooruiti$ht wordt !esteld en hij had het on!etwij#eld een keer !edaan en el#sklaar!eseeld, als "elan!rijker en nijender !eda$hten het hem niet hadden"elet%

Hij had &aak met de astoor &an ijn dor een !eleerd man die in Si!Qena had!estudeerd oneni!heid o&er de &raa! wie de "este ridder was !eweest07almerijn &an En!eland o# Amadis &an alli> meester Ni$ol]s, de "ar"ier &anhetel#de dor, ei dat niemand haalde "ij de Ridder &an de 7hoe"us, en alsiemand i$h al met hem liet &er!elijken, het Don alaor was, de "roer &anAmadis &an alli>, want die was altijd "ereid de mouwen o te stroen dat wasniet o2n aansteller o# huile"alk als ijn "roer en wat moed "etre#t deed hij niet&oor hem onder%

n,minnekoerijen, te!ensla!en en de onwaars$hijnlijkste onin en ijn &er"eeldin!

werd o !erikkeld, dat hij dat hele stelsel wonderlijke sinsels als waar !in!"es$houwen en er &oor hem niets waarders o de wereld "estond%

Hij ei dat de ?id Ru@ Da een &oortreelijke ridder was !eweest maar het niethaalde "ij de Ridder met het Frandende *waard, die met de ru! &an ijn hand in++n kla twee woeste reuereuen doormidden had !esla!en% No! meer had hijo met Fernardo del ?ario, omdat die in Ron$e&alles de "eto&erde Roelant had!edood door i$h te "edienen &an de list waarmee Her$ules de oon der AardeAntaeus in ijn armen smoorde% Hij ei &eel !oeds o&er de reus Mor!ante, want al"ehoorde die tot het !esla$ht &an de !i!anten, die stuk &oor stuk hoo!moedi! en"rutaal waren, hij was als eni!e "eminnelijk en welo!e&oed% Maar het meest

had hij o met Reinout &an Montel"aen, &ooral toen hij hem uit ijn kasteel a!komen en iedereen o wie hij stuitte a! "ero&en, en toen hij aan de o&erkant

Emilie andeitte Nederlands tweede semesterG


47/98

&an de ee, oals ijn historie meldt, dat &olledi! !ouden a#!ods"eeld &anMohammed stal% Hij ou om de &errader uenelon een hand&ol s$hoen tekunnen &erkoen ijn huishoudster !e&en en ijn ni$ht er"ij%

Hoe dan ook, toen ijn &erstand de !enadestoot eenmaal had !ehad, kwam hij ode &reemdste !eda$hte die eni! !ek ter wereld ooit hee#t !ehad, en dat was dathet hem !east en !ewenst leek, owel ter &erho!in! &an ijn ei!en roem als tendienste &an ijn land, dolend ridder te worden en met ijn waens en aard o&erde hele wereld te trekken om a&onturen te oeken en al het andere te doenwaar&an hij had !eleen dat dolende ridders het doen, door allerhande smaad tewreken en i$h in erikelen en !e&aren te "e!e&en waarmee hij, als hij daar !oeduit te&oors$hijn kwam, eeuwi!e naam en #aam ou &erwer&en%

De stakker waande i$h door de kra$h

Tweede Semester Nederlands

Documents

Transcript of Tweede Semester Nederlands