Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_9/2018_9_YEMENICIA_GUNGORO.pdf ·...
Transcript of Turkish Studies - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/D03262/2018_9/2018_9_YEMENICIA_GUNGORO.pdf ·...
Turkish Studies Comperative Religious Studies
Volume 13/9, Spring 2018, p. 293-313
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13341
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Research Article / Araştırma Makalesi
Article Info/Makale Bilgisi
Received/Geliş: Mart 2018 Accepted/Kabul: Haziran 2018
Referees/Hakemler: Prof. Dr. Adem EFE – Prof. Dr. Mehmet
EVKURAN - Doç. Dr. Eyup ŞİMŞEK
This article was checked by iThenticate.
BATI’DA İSLAMOFOBİ ALGISININ İSTATİSTİKİ ANLAMI ÜZERİNDE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM
Ahmet YEMENİCİ* - Özcan GÜNGÖR**
ÖZET
İslamofobi; çatışma ve terör algısı üzerinden önyargı, ayrımcılık ve
şiddet gibi davranışlarla İslam ve Müslüman karşıtlığı şeklinde ortaya
çıkmakta, bunun sonucunda da bir dinin ve onun müntesiplerinin adeta
kitlesel bir korku nesnesine dönüştüğü süreçler yaşanmaktadır. Farklı
dinlere mensup bireyler arasında ortaya çıkan ilişki biçimlerine ve deneyimlerine bakıldığında, gittikçe bir korku sarmalının dışına
çıkabilme imkânının kaybolduğu algısı, çoktan belirleyici olmuş gibi
gözükmektedir. Özellikle Amerika ve Avrupa Ülkelerinde sürekli
tırmanan karşıtlık bu algıyı destekleyici ögeler taşımaktadır. Korku
altında olma dışında adeta başka bir seçenek hiç yokmuş ve
olmayacakmış gibi tek boyutlu bir ilişki biçiminin oluşturduğu baskı, bir sorun alanı olarak, tüm tarafların öncelikle, farklı bir ilişki zeminini
tartışmaya açmalarıyla bağlantılı biçimde farklı bir boyut kazanacaktır.
Bu bağlamda makalede Batı’da İslamofobi algısının tezahürlerinin nasıl
ortaya çıktığı güncel istatistikler üzerinden eleştirel bir okumaya tabi
tutulmuştur. Makalenin temel amacı doğrultusunda Amerika’da ve
Avrupa’da (Fransa, Almanya, İngiltere örnekleminde) İslamofobi’nin a) şiddet, b) ayrımcılık, c) dışlama ve d) önyargı şeklinde ortaya çıkışının
istatistikler ile değerlendirmesi yapılmış, tartışma ve sonuç bölümünde
de İslamofobinin tezahür etme biçimleriyle ilgili ortaya çıkan bu istatistiki
veriler eleştirel bir yaklaşım çerçevesinde irdelenmiştir.
Bu bağlamda İslamofobi algısı üzerine yapılmış istatistiksel çalışmalara ve çalışmalar üzerinde yapılan değerlendirmelere yönelik
eleştirel bir yaklaşımı belirleyen temel ölçütlerin neler olabileceği ya da
olması gerektiği sorusu makalenin tartışma eksenini oluşturmuştur. Zira
eleştirel yaklaşımda, teorik bir zemin olması bakımından, sorunun hangi
ölçütler bağlamında irdeleneceği belirleyici bir durumdur. İslamofobi ile
* Dr. Öğr. Üyesi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, El-mek: [email protected]
** Doç. Dr., Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, El-mek: [email protected]
294 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
ilgili veriler üzerinde değerlendirme yaparken, suni yönlendirmeler sonucu alışıla gelmiş fobik tutumların ötesinde, gerçekte ne oluyor
sorusuna daha metodolojik bir bakış açısının imkânı üzerinden cevaplar
aranmıştır.
Anahtar Kelimeler: İslamofobi, Batı, Eleştirel Yaklaşım, Şiddet,
Ayrımcılık, Dışlama, Önyargı
A CRITICAL APPROACH ON THE STATISTICAL PERCEPTION OF THE ISLAMOPHOPY IN THE WEST
ABSTRACT
Islamophobia; prejudice, discrimination, and violence through
conflict and terrorism, in the form of Islam and Muslim opposition. As a result, there is a process in which a religion and its followers are
transformed into an object of mass horror. Especially in America and
Europe, the climbing opposition is supporting these perceptions.
Except for producing a frightened relationship, a one-dimensional
relationship as if there was no other option, it is a situation with bad
results for all parties. Instead of all parties, they should first discuss the ground of a different relationship outside of fears, it will add a new
dimension to this situation. In this context, how the manifestations of the
Islamophobia perception emerged in the West has been subjected to a
critical reading through current statistics. The main objective of the study
was to evaluate the emergence of Islamophobia in the USA and Europe (France, Germany, England) in terms of a) violence, b) discrimination, c)
exclusion and d) prejudice. In the discussion and conclusion section, this
statistic about the forms of manifestation of Islamophobia is given and it
is examined within the framework of a critical approach.
The study focuses on the fear-based destruction of Islamophobia
on identities and focused on their results. In this case, to remove the heavy pressure on the identities of Islamophobic perception, first of all, it
is possible to be recruited by terrorist groups in the smallest force against
the environments that are disconnected from their cultural universe.
Therefore, the meaning of the parties to gain sensitivity has been
examined in this study. When evaluating the data related to Islamophobia. virtual orientations beyond the usual phobic attitudes, the
answers were sought through the possibility of a more methodological
point of view in terms of what is actually happening.
STRUCTURED ABSTRACT
There are Islamophobic situations in history. However, the Muslim
opposition, which started to increase in the United States after the
attacks of September 11, has spread to European countries such as
Germany, Austria, England, Holland and France. Many studies have
been done to reveal the anti-Islamism and the reflection of Islamophobia
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 295
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
on the countries. As a few examples. DUBAM1 (2015) made a presentation on the Perception of Islam in Turkey, UHIM2 has produced a report on
rising hatred, racism and Islamophobia in Europe and SETA published ''
European Islamophobia Report '' in 2015 and 2016.
In this article, how the perception of Islamophobia occurs in the
West will be discussed with a critical approach through current statistical
data.
In this context, the main purpose of the article is; In the USA and
Europe (in the case of France, Germany, UK), to evaluate Islamophobia
with the statistics of a) violence, b) discrimination, c) exclusion and d)
prejudice, and in the discussion and conclusion section the
manifestations of Islamophobia to discuss this statistical data in relation to a critical approach.
It is necessary to clarify the meaning of the expressions such as
critical thinking and critical point of view. Because it is based on certain
criteria such as violence, discrimination, exclusion and prejudice, the
statistics are examined through a critical perspective and a criterion as a
criterion for critical approach.
The research is based on a critical perspective in order to
understand and explain a study on Islamophobia and to carry out new
studies on a qualified ground. In this framework, statistics are given
about the Islamophobia perception in the West and the evaluations
around Islamophobia are discussed with a critical understanding approach.
Discussion
Judging from the experiences of different countries, prejudice,
violence, exclusionism and discrimination emerge in the form of behavior
that nourishes Islamophobia.
and continues to grow and spread through the media. How should the process be assessed against hostility built on prejudice and media,
without falling into the spiral of violence and terrorism? Those who are
affected by terror and hatred now have to think about these issues
without giving them opportunity for new evils. They may cause violence
and hatred to increase, and perhaps later turn into terror. Those who want to get rid of violence and hatred, have come to a critical approach
to rethink their position.
How will it lead to an alienation on creation of fear through religion
in a process where differences are very intense in every aspect of life? It's
a thesis that your coexistence is no longer inevitable, the ground on
which a new culture universe based on the separation of Islamophobia will attract people is anxiety. Now, generalist categories are produced
such as the Eastern-Westerners; Muslims and Christians in a
"methodological and ideological" trap. (Evkuran, 2011: 207) Representing
Muslims with terrorist groups and Christians with a crusaded mentality
and identification attempts are in a disjunctive, alternative, and conflicting structure. wants to force people into a one-way relationship.
1 Dünya Bülteni Araştırma Merkezi. 2 Uluslarası Hak İhlalleri Merkezi.
296 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Even if it is a very naïve attempt, who organize the Germans and organize marches against those who protest against a mosque to be built
in Germany, he gives a rose to those who fly on Friday as a westerner, a
Christian and a clergyman who always have a good relationship with the
Turkish Imam and the teachers, who can not come from ignoring to his
idea and acts (Yemenici, 2012: 224-225). As a criterion of critical
approach, naive, singular and different examples are being criticized as an illusion as well as being ignored by the dominant, highly visible ones
(Paul and Elder, 2013: 287).
As noted in the section where the statistics are given, various
foundations to organize Islamophobic activities (Baştürk, 2015: 16-17) it
strengthens the skepticism of whether otherisms are natural reactions. Terrorist incidents, prejudices, discrimination, violence, etc. situations,
worldview, theology and ideology are the actions that are carried out
(theological, ideological) in the areas manipulated by the available
factions at any moment to change. In the past, anti-Semitism (Adorno,
2016: 11-24), the structures and factions that emerged in the form of
anti-Islamism today are typical of this sense.
Different cultures and beliefs are intertwined and in a process
where they are more visible to each other, the return of this global
situation, everyone is drawn to their limits. or in a closed social structure
within certain geographical boundaries. In this case, what will be the
direction of society's intertwining and becoming open to each other (Göle, 2009) is a question to be answered.
It is difficult to talk about the clear boundaries of identities in the
globalization process. What qualities will emerge in identities exposed
simultaneously to Islamophobia? This question draws attention to a
situation that needs to be discussed. Identity perceptions of individuals.
the global constraints that come upon it must be exposed and discussed in this process.
It is no longer possible for this global situation to reverse in a
process where different cultures and beliefs are intertwined and visible
to each other, everyone is drawn to their borders or continues in a closed
social structure. In this case, what is going to be the direction of the society's intertwining and becoming open to each other (Göle, 2009) is an
important question.
It is difficult to talk about the clear boundaries of identities in the
globalization process. What qualities will emerge in identities exposed
simultaneously to Islamophobia? This question draws attention to a
situation that needs to be discussed. Identity perceptions of individuals. the global constraints that come upon it must be exposed and discussed
in this process.
There will be global phobic processes on the one hand that can only
lay the groundwork for the destruction of the old, traditional areas of
conflict (religion, culture, ethnicity, social classes, etc.), including it and the common experiences of mankind generated by all its differences.
On the other side, there will be processes that can create confidence
in this natural way, giving opportunity and opportunity for the common
experience base that will be generated by racing if necessary. Inevitably,
Islamic theology and Muslims must seek ways to emerge not only as
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 297
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
victims but also by giving concrete examples of the common heritage of mankind as well as the ability to protect the value of their own within
their own riches. The destructive pressure created around Islamophobia
can only be overcome in this way.
Keywords: Islamophobia, West, Critical Approach, Violence,
Discrimination, Discrimination, Prejudice
GİRİŞ
İslamofobi, 11 Eylül’den sonra ABD ve Avrupa’da İslam ve Müslüman karşıtı
tepkilerin/tutumların birleştiği ortak paydayı ifade etmek için yaygın bir şekilde kullanımda olan bir
kavramdır (Türkan, 2015: 23). İslamofobi kelimesi “İslam” ve Yunanca “phobos” kelimelerinin
birleşmesinden oluşmuştur. Terim olarak İslamofobi İslam’a karşı önyargı ve Müslüman azınlığa
karşı gösterilen ırkçılık şeklinde anlaşılabilir (Karslı, 2013: 80). İslamofobi ‘‘İslam’ı, hem din hem
hayat tarzı anlamında hem toplumsal proje anlamında hem de kültürel anlamda tamamen
reddetmektir’’ şeklinde ifadelendirilmektedir (Aydın ve Yardım, 2008: 8). Bu bağlamda İslamofobi
literatür içerisinde “önyargı”, “ayrımcılık”, “dışlanma” ,“şiddet” gibi kavramlara atfen
tanımlanmaktadır. Özllikle “Şiddet” kavramı Müslümanlara yapılan sözlü sataşmalar ile fiziki ve
psikolojik saldırılar içerisinde değerlendirilmektedir (Kirman, 2010: 22).
Günümüzde gelinen süreçte İslamofobi artık Müslümanlara yönelik sadece retorik bir nefret
söylemi olma eşiğini çoktan aşarak okul, iş yeri, cami, toplu taşıma araçları ve sokakta Müslümanlara
yönelik fiziki saldırılarda kendini gösteren somut bir düşmanlık haline evrilmeye başlamıştır (SETA,
2017). Bu anlamda başta eğitim olmak üzere bireysel ve toplumsal yapılar bağlamında İslamofobi
çok yönlü olarak tartışma konusu yapılmaktadır.
İslamofobi algılamasının oluşturulmasında bir takım siyasi, askeri, ekonomik ve tarihi
nedenler bulunduğu ileri sürülmektedir. (Karslı, 2013: 98). Batı’da cereyan eden İslam karşıtlığı ve
Müslüman korkusunun yeni olmadığı İslamofobi’nin Batı’da, İspanya’nın fethinden beri ya da
Osmanlı’nın Avrupa içlerine ilerleyişinden itibaren var olduğu ileri sürülmektedir (Aktaş, 2014: 36).
Batı’ya göre İslam, modern Batı değerlerle uyuşmayan geri, çağdışı, uzlaşmaz, fanatik ve
çatışmacı, özgürlük düşmanı, diktatörlüğü yücelten bir dindir. Müslümanlar hiçbir şey yapmasalar
bile İslam'ın bir din olarak bu olumsuz özellikleri başlı başına tehdit ve korku oluşturmak için
yeterlidir. İslam ve Batı çatışması kaçınılmazdır. Müslümanların terörist eylemleri, İslam'ın Batı
hakkında düşündüklerinin açığa çıkması şeklinde yorumlanmaktadır (Evkuran, 2011: 205). İslam;
Batı medeniyeti ve değerlerine yönelik küresel tehdit olarak algılanmaktadır. Örneğin, “kılıç dini,”
“şiddet dini” ve “şiddet peygamberi” gibi Ortaçağ döneminden kalma İslam nitelemeleri; çağdaş kitle
medyasının söylemlerinde hiçbir güncel eleştiriye tabi tutulmadan yer almaktadır. İslam; akıl dışı,
anti-modern ve katı bir inanç ve eylem düzeni olarak tasvir edilmek istenmektedir (Buehler, 2014:
132).
Avrupalıların, kendi kimliklerini kendi sınırları dışındaki toplulukları esas alarak
tanımladıkları tartışılmaktadır. Romalı yazarlar, henüz Araplar Müslüman olmadan önce onları
“Arabistan haydutları, Arabistan’ın kurtları” şeklinde tasvir etmişlerdir. Yani Avrupalıların “barbar
öteki” ye karşı “medeni biz” anlayışını daha dördüncü yüzyıldan itibaren tesis ettikleri ileri
sürülmektedir (Aktaş, 2014: 39). Aynı şekilde Müslüman Türkler de Avrupalıların bilinçaltına en önemli
“öteki” olarak işlenmiştir. Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) tam üyelik sürecinde sıkça bu ötekileştirme
örnekleriyle karşılaşılmıştır. Gerekli kıstasları yerine getirse de Türkiye’nin Avrupa’da asla olamayacağı pek
çok kez dile getirilmiştir. Örneğin, AB Komisyon üyesi Frits Bolkestein, ‘‘Türkiye’nin AB’ye alınması
durumunda 300 yıl önceki Viyana mağlubiyetinin bir anlamı kalmayacaktır.’’ diyerek Türkiye’nin kesinlikle
AB’ye alınmaması tezini üzerinde durulmaktadır (Ataman, 2017).
298 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Avrupa'da, İslam’ı Dinini terör ve şiddet olaylarıyla ilişkilendiren yayınların yapılması, Batı
değerlerini tehdit altında görerek/göstererek Müslümanların ötekileştirilmesi trajik sonuçlar
doğurmaktadır. Bu durum İslam hakkında bilgisi olmayan insanlarda İslam ve Müslümanlara karşı
bir korku oluşmasına neden olmaktadır (Karslı, 2013: 98). Ayrıca bu korku, pek çok Avrupa
ülkesinde Müslümanların baskı ve kontrol altında tutulmasına, Müslümanlara yönelik saldırıların da
artmasına sebep olmaktadır (Evkuran, 2011: 214).
Tarihsel temelleri bakımından İslamofobi, Batı ve öteki ilişkisini farklılıklar bağlamında
tümüyle bir tehdit algısı içine hapseden ve başka ilişki biçimleri üzerinde de karartma uygulayan bir
tutumu ifade etmektedir ( Yüksel, 2014). Diğer yandan yabancı düşmanlığının özellikle Hollanda
örneğinde giderek İslam ve Müslüman karşıtlığı şeklinde İslamofobiye dönüşmeye başladığı tespiti
dikkat çekicidir ( Canatan, 2008). 11 Eylül olayından sonra ABD’de artmaya başlayan Müslüman
karşıtlığı Avrupa ülkelerinde de giderek yayılmıştır. Anti İslamizmin ve İslamofobinin ülkelere
yansımalarını ortaya koymak için birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye’de DÜBAM3 2015’te
İslamofobi ve Avrupa’da İslam Algısı üzerine bir sunum gerçekleştirirken UHİM4 Avrupa’da
yükselen nefret, ırkçılık ve İslamofobiyi konu edinen bir rapor hazırlamıştır. SETA 2015 ve 2016
yıllarında ‘‘Avrupa İslamofobi Raporu’’ yayınlamıştır.
Bu makalede ise Batı’da İslamofobi algısının tezahürlerinin nasıl ortaya çıktığı güncel
istatistikler üzerinden eleştirel bir okumaya tabi tutulacaktır. Bu bağlamda makalenin temel amacı;
Amerika’da ve Avrupa’da (Fransa, Almanya, İngiltere örnekleminde) İslamofobi’nin a) şiddet, b)
ayrımcılık, c) dışlama ve d) önyargı şeklinde ortaya çıkışının istatistikler ile değerlendirmesini
yapmak, tartışma ve sonuç bölümünde ise İslamofobinin tezahür etme biçimleriyle ilgili ortaya çıkan
bu istatistiki verileri eleştirel bir yaklaşım çerçevesinde tartışmaktır. İslamofobi algısı üzerine
yapılmış istatistiksel çalışmalara ve çalışmalar üzerinde yapılan değerlendirmelere yönelik eleştirel
bir yaklaşımı belirleyen temel ölçütlerin neler olabileceği ya da olması gerektiği sorusu makalenin
tartışma eksenini oluşturacaktır. Eleştirel düşünce, eleştirel bakış açısı gibi ifadelerin hangi anlamda
kullanılacağına açıklık getirmek gerekir. Çünkü makalede, istatistiki veriler şiddet, ayrımcılık,
dışlama ve önyargı gibi belirli gruplamalardan sonra eleştirel bir bakış açısıyla ve eleştirel yaklaşımın
gereği olarak belirli ölçütler üzerinden irdelenecektir.
M. Lipman’a göre eleştirel düşünme; iyi bir yargıya götüren, içinde bulunduğu bağlama
duyarlı, kriterler üzerine kurulu ve kendini düzeltici bir yapıya sahiptir (Nosich, 2015: 2). Eleştirel
düşünme bir başka açıklamada; iyi bir yargıyı hedefleyerek bir şeyin gerçek ederini, erdemini,
değerini ortaya koyup uygun değerlendirme standartlarını kullanma olarak ifade edilmektedir (Paul
ve Elder, 2013: xxvii).
Eleştirel düşünce biçiminde, özellikle çalışılan sorunsalın hangi ölçütler/standartlar
çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutulacağı hem belirleyici hem de aşılması gereken bir süreçtir
(Nosich, 2015: 4-5). Eleştirel teori açısından kısaca ifade etmek gerekirse, böyle bir yaklaşım,
faillerin gizli zorlamaların farkına varmasını ve onları bu zorlamalardan kurtarıp doğru çıkarlarının
nerede olduğunu belirlemelerini hedefleyen teorik bir zemin sunar (Geuss, 2013: 88-89). Bu teorik
çerçeve, veri üretilen İslamofobi ile ilgili faillerin farklı davranışlarında tezahür eden durumun, hangi
yaklaşımla değerlendirilebileceğini de açıklamaya imkân verecektir. İslamofobi konusunda
metodolojik açıklık kazanmak için (Evkuran, 2011: 206-207) eleştirel bir yaklaşım aynı zamanda
üzerinde ilerleme kaydedilebilecek zemin oluşturacaktır.
İslamofobinin ne düzeyde bir olgu olduğunu, onu ortaya çıkaran nedenler bakımından Doğu
– Batı, İslam dünyası – Hristiyan dünyası ve Müslüman – Hristiyan bireyler arasındaki ilişki
3 Dünya Bülteni Araştırma Merkezi. 4 Uluslarası Hak İhlalleri Merkezi.
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 299
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
biçimlerini hangi yapılar içinde etkilediğini ve yönlendirdiğini anlamak (Kirman, 2010: 25), eleştirel
bir bakış açısını gerekli kılmaktadır. Zira günümüzde İslam ilahiyat düşüncesi akademik düzeyde
dahi hem içerde Müslüman olanlara, hem de dışarda Müslüman olmayanlara karşı her türlü sert dini
söylem ve faaliyet içinde korku salmayı meziyet olarak gören anlayış ve baskı ile islamofobik bir
İslam ve Müslüman algısı arasında sıkışıp kalmıştır (Hakyemez, 2017: 31 – 35). Daha açık bir
ifadeyle makalede, islamofobi üzerinde yapılan bir çalışmayı anlamak, açıklamak ve yeni çalışmaları
da nitelikli bir zeminde yürütebilmek için eleştirel bakış açısı gereklidir varsayımından hareket
edilmekte, eleştirel bir yaklaşımın hangi ölçütlere dayalı olarak yapılabileceği çalışmada
irdelenmektedir. Bu çerçevede istatistiki olarak Batıdaki İslamofobi algısına ilişkin veriler ve
İslamofobi etrafında yürütülen değerlendirmeler eleştirel bir anlayıcı yaklaşımla tartışılacaktır.
Avrupa’da İslamofobi’ye İstatistiki Açıdan Genel Bir Bakış
Avrupa’da Medyanın, kitle iletişim araçlarının yanı sıra siyasi parti liderlerinin İslam’a ve
Müslümanlara yönelik olumsuz bakış açısı İslam karşıtlığını-Müslüman düşmanlığını
tırmandırmakta ve durumu kaygı verici boyutlara taşımaktadır. Özellikle ana akım siyasetçilerin,
İslamofobiyi canlı tutmadaki etkilerini onların söylemleri üzerinden çözümleyen az da olsa bazı
çalışmalar, 2001 – 2007 yılları arasında İngiltere’de hükümet yetkililerinin konuşmalarında
İslamofobik bir karakterin olduğunu belirtmektedir (Moosavi, 2013). Nitekim NATO genel sekreteri
Willy Claes’in 1995 yılında ‘‘İslam fundamentalizmi Avrupa için en büyük tehdittir’’ açıklaması bir
uyarı niteliği taşımakla birlikte, İslam – Müslüman karşıtlığını tırmandıran bir etki yaratmıştır
(Ataman, Er, 2008: 758). Diğer yandan Avrupa merkezci bu ideolojik tutumun Müslümanları
Avrupalı olmak ile Müslüman olmak arasında bir tercihe zorladığı belirtilmektedir (Evkuran, 2011:
214- 215).
İslamofobi’nin yükselişe geçmesi ve Avrupa’yı tedirgin etmesinde bir diğer unsur da
Avrupa’da Müslüman nüfusun artışıdır. PEW Araştırma Merkezi’nin “Küresel Müslüman Nüfusun
Geleceği: 2030 Öngörüsü” raporunda Avrupa’da 2030 yılında 58 milyona yani Avrupa nüfusunun
% 8’ine ulaşması tahmin edilmektedir (Aktaş, 2014: 33-34). Yine tahminlere göre 2050 yıllında
Müslümanların Avrupa’daki nüfus oranı % 20 olacaktır. Ayrıca Avrupa’da Müslümanların doğum
oranları, Müslüman olmayanlara göre 3 kat daha fazladır. Müslüman nüfusun ve mühtedilerin
artmasıyla, İslamofobinin yükselişe geçmesiyle doğru orantılı görünmektedir (Türkan, 2015: 32).
Avrupa’da İslamofobi’nin bir kısmı önyargıdan kaynaklanmaktadır. Yapılan araştırmalarda
ırk, cinsiyet, siyasi yönelim gibi demografik değişkenlerin önyargılı tutumlar ile ilişkili olduğu dikkat
çekmiştir. Lee ve arkadaşlarının 223 üniversite öğrencisi üzerinde yaptıkları araştırmada,
İslamofobik tutumları yüksek olan bireylerin önyargı düzeylerinin de yüksek olduğu tespit edilmiştir.
Böylece İslamofobi’nin oluşmasında yeterli verilere ulaşmadan peşin hükümle hareket etme
şeklindeki önyargılı yaklaşımların belirleyici olduğu görülmektedir (Karslı, 2013: 86).
Müslüman ve Müslüman olmayanlar üzerinde 2010 yılında Avrupa’da yaşayan toplam 2000
kişi olmak üzere yapılan OSI5 (2010: 22, 218) araştırmasında Müslümanların sadece % 2’si
yaşadıkları ülkede dini bir önyargının olmadığını ifade etmiştir. Raporda din, Müslümanların
entegrasyonuna engel olarak görülmekte, Müslümanlar sürekli gözetim altında tutulmakta ve şüpheli
olarak verilmektedir (Çötok ve Taşdelen, 2013: 8).
Avrupa Birliği’nin 27 ülkesinde 23,500 kişi üzerinde araştırma yapan European Union
Agency for Fundamental Fights yayınladığı sonuçlarda, her üç Müslüman’dan birinin sadece son bir
yılda mutlaka ayırımcılıkla karşılaştığı ve her on Müslüman’dan birinin de saldırı veya aşağılanmaya
maruz kaldığı görülmüştür. Araştırmaya katılanların %40’ı maruz kaldıkları bu ayırımcılık ve
saldırıların sebebini kültürel kökenleriye ilişkilendirmektedir. Yaşadıkları ülke vatandaşı olan
5 Open Society Institute Report.
300 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Müslümanların % 27’si ayırımcılığa uğradığını ifade ederken, vatandaş olmayanlarda bu oran % 41
olarak saptanmıştır (Aktaş, 2014: 33-34). Başka bir araştırmada Kunst ve arkadaşları Avrupa’da
yaşayan farklı etnik kökenlerden Müslümanların örneklemini alarak İslamofobi’nin Müslüman
bireylerde stres ve ayrımcılık algısına neden olduğunu ortaya koymuşlardır. Araştırmada günlük
hayatlarında pek çok Müslümanın sadece ayrımcılığa uğramakla kalmadığını, aynı zamanda
toplumdaki değerlerinin de düşmekte olduğunun da farkında olduklarını ortaya çıkarmıştır (Karslı,
2013: 95-96). Uluslararası Helsinki İnsan Hakları Federasyonu tarafından 2005 yılında AB’de
Müslümanlara karşı hoşgörüsüzlük ve ayrımcılık konusunda yapılan çalışmada 11 ülkenin
sonuçlarına göre Müslümanlar, düşman olarak görülmektedir (Çötok ve Taşdelen, 2013: 7).
11 farklı Avrupa kentinde yapılan araştırma sonucunda Müslümanlarda, farklı inanç
gruplarına kıyasla "dine saygının" daha önemli bir ulusal değer olduğu ortaya çıkmıştır
(Dünyabülteni, 2009). Avrupa‘da, ayrımcılığa uğrayan Müslümanlar sorunlarına siyaset yoluyla
çözüm üretmek için partilerini kurma kararı almıştır. Avusturya, Bulgaristan, Fransa, Hollanda,
İspanya ve Yunanistan’da kurucularının veya üyelerinin çoğunluğu Müslüman olan 11 partinin
sadece Müslümanlar için değil, aynı zamanda haksızlığa maruz kaldığını deneyimleyen farklı gruplar
için de olumlu bir adım olduğu düşünülmektedir (Türkiye Gazetesi, 2017).
İslamofobi bağlamında Avrupa’da Müslümanlara ve İslam’a ait değerler konusunda da
şiddet uygulanmaktadır. Şiddet camilere saldırı, hakaretler, tehdit, nefret söylemi, fiziksel şiddet,
özel mülklere saldırı, Vandalizm vb. şeklinde kendini göstermektedir (Sabah, 2017). Ayrıca Avrupa
ülkelerinde Müslümanların baskı ve kontrol altında tutulması, Müslümanlara yönelik saldırıların da
artmasına sebep olmaktadır (Evkuran, 2011: 214).
2001-2011 Yılları arasında Avrupa genelinde 200'den fazla camiye saldırı
gerçekleştirilmiştir. Avrupa'da camilerin direk hedef alınması camilerin kolay saldırılabilecek yerler
olmasından kaynaklanmaktadır. 2014'ün sonlarında Avrupa’da 7 ayrı ülkede İslam karşıtı saldırılar
düzenlenmiş ve 39 camiye saldırı yapıldığı haberlere konu olmuştur (Sabah, 2015). 2016-2017
verilerine göre ise Batı’da toplam 2800’den fazla İslamofobik saldırı gerçekleşmiş, bu da
İslamofobinin hızla arttığını göstermektedir (Sabah, 2017).
1. Almanya’da İslamofobi’nin İstatistiki Boyutu
PEW Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir araştırmaya göre Müslümanlar Almanya’da nüfusun
% 5.8’ini (4 milyon 800 bin) oluşturmaktadırlar (Oruç, 2015: 7-8). Almanya’da 2007 Yılında
Berliner Zeitung gazetesi, Başbakan Merkel’i başörtülü, SPD lideri Kurt Beck’i de sakallı gösterdiği
bir haberde “Böyle devam ederse Almanya’da 50 yıl sonra Hıristiyanlar azınlıkta kalacak” şeklinde
idddialar ileri sürmüştür. Gazete, son bir yılda pek çok Alman’ın İslam dinine geçmesine dikkat
çekerek, yakında Almanya’nın bir İslam ülkesi haline gelebileceğini yazmıştır (Ataman, Er, 2008:
759). 50 yıl sonra yoğun göç ve doğum oranları dikkate alındığında Alman nüfusunun 100 milyonu
aşacağı ifade edilmekte ve Hıristiyan Müslüman nüfusunun eşitlenecek olması da Almanya’da
İslamofobiyi besleyen bir etken olarak görülmektedir (Ataman, Er, 2008: 760).
a) Şiddet Boyutu
2014 yılında Almanya’da PEGİDA6 adlı bir örgüt Müslüman karşıtı gösterileri ile tüm
Avrupa’ya yayılmıştır. Bu örgütün 2014 Ekim ayında gösterilere Dresden’de başlamasının ardından
yabancılara karşı saldırılar, PEGİDA gösterileri öncesindeki döneme göre iki kat artmıştır. Alman
Birinci Televizyon Kanalı’nda “Report Mainz” adıyla yayınlanan programın yürüttüğü bir başka
çalışmada PEGIDA eylemlerinin başladığı 20 Ekim 2014’ten önceki 3 Ay içinde Almanya’da
6 Batı’nın İslamlaşmasına Karşı Olan Yurtsever Avrupalılar
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 301
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
sığınmacılara ve göçmenlere karşı toplam 33 saldırı yapılmışken, eylemleri takip eden üç ayda bu
sayı 76’ya çıkmıştır (UHİM, 2016: 18).
PEGİDA hareketi ile 2015 yılı, Alman toplumunda İslamofobi’nin hissedildiği bir yıl
olmuştur. Bu Hareketin Müslümanları, ‘‘suçlu, seksist, homofobik’’ ve ‘‘Beyaz Almanlardan bile
daha terörist’’ olarak sunduğu ileri sürülmüştür (Aljazeera, 2016).
Özellikle Almanya’nın mültecileri kabul etmek istememesiyle ortaya çıkan mülteci krizi
İslamofobi’ye zemin kazandıran bir başka unsur olma özelliği bakımından tartışılmaktadır.
Sığınmacıların bulunduğu kamplara saldırıların düzenlenmesi girişimi, göçmen Müslümanların
Almanya’da kabul görmemesinin bir işareti olarak algılanmaktadır (Aljazeera, 2016). Almanya'da
260 İslam karşıtı eylem düzenlenmiş, 664 sığınmacı Müslüman mülteci saldırıya uğramıştır (Sabah,
2017). 2001-2014 yılları arasında Almanya’da, Resmî rakamlara göre 297 cami kundaklanmıştır.
Federal Anayasayı Koruma İstihbarat Teşkilatı verilerine göre Almanya’da ırkçı motifli
şiddet eylemleri son yedi yılda rekor düzeyde artmıştır. Bu rapora göre, 2014 yılında ırkçı saldırılar
2013’e oranla %23,6 artmıştır. Raporda toplam 990 ırkçı şiddet eylem kaydedilmiştir (UHİM, 2015:
17). 2015’de ise 1,1 milyondan fazla göçmenin gelmesi üzerine Almanya vatandaşları arasında
yabancı düşmanlığı ve İslam karşıtı tutumlar artmıştır. 2015’te Dresden'in başkenti olan
Saksonya'nın doğu eyaletinde bulunan mülteci barınaklarına 800 saldırı gerçekleştirilmiştir (Hılling,
2016).
Müslümanlara karşı şiddet ve saldırıların gerçekleşmesinde IŞİD gibi terör yapan ve dinin
arkasına sığınan grupların etkisi de vardır. Müslüman kimliğe sahip kimselerin sebep olduğu ölümler
doğrudan Almanya'da Müslümanlara karşı nefret ve korkuyu tırmandırmaktadır. 10 Mayıs 2016’da
Grafing tren istasyonunda bir IŞİD mensubunun yolculardan birini öldürmesi, 18 Temmuz 2016’da
bir Afgan mültecinin Almanya'daki bir tren yolunda ‘‘Allahu Akbar’’ diye bağırarak balta ile
yolculara saldırması, 24 Temmuz 2016 bir sığınmacının Ansbach'da bir şarap barının önünde kendini
patlatarak 12 kişiyi yaralaması, 19 Aralık 2016’da Berlin’de bir kamyonun Noel pazarındaki
kalabalık üzerine sürülmesi Müslümanların sebep olduğu şiddete örnek olarak verilmektedir (Foster,
2016). 2017 yılı içerisinde de Müslüman olduğu ileri sürülen şahısların sebep olduğu şiddet devam
etmiş, 16 Nisan 2017 Essen’de IŞİD Sikh Düğününde bombalı saldırı gerçekleştirmiş, 29 Nisan
2017 Prien am Chiemsee’de İslam'ı Hıristiyanlık için terk eden kadın bıçaklanmış, 19 Mayıs Baden
Württemberg’de bir terör saldırısı gerçekleşmiştir (List of İslamic Teror Attaks: 2017).
Son olarak “Almanların İslam’a Karşı Yaklaşımları” başlıklı anket verilerinde katılımcıların
%64’ü İslam’ın şiddet ile özdeş olduğunu, %60’lık bir kesimi ise İslam’ın intikam ve cezalandırma
ile özdeş olduğu kanaatinde olduğu ileri sürülmektedir (Türkan, 2015: 28-29).
b) Ayrımcılık Boyutu
Allensbach Enstitüsü tarafından yapılan “Almanların İslam’a Karşı Yaklaşımları” başlıklı
ankette, katılım gösterenlere 21 farklı ifadeyle görüş ve düşüncelerini belirtrmeleri söylenmiştir.
Katılım gösterenlerin %83’ü İslam’ın kadınlara yönelik ayrımcı bir yaklaşım içinde olduğu
düşüncesini ifade etmiştir (Türkan, 2015: 28-29).
Chatham House Avrupa Programı tarafından yapılan bir araştırmaya göre Almanya’da
“Müslüman göçmenler başta olmak üzere yeni göç dalgaları engellenmeli” sorusuna katılımcılar
Almanya’da % 54 oranında destek vermiştir. Araştırmanın kapsamına giren ülkelerden hiçbirinde bu
ifadeye karşı çıkanların oranı yüzde 32’yi aşmamıştır (Bayraklı, 2017). Bertelsmann Vakfı tarafından
yapılan bir araştırmada Alman nüfusunun %57’si İslam’ı bir tehdit olarak görmektedir. İslam’ı tehdit
olarak algılayanların %50 oranında üniversite mezunu olduğu saptanmıştır (DW, 2015).
302 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
c) Dışlayıcılık Boyutu
Yapılan bir araştırmada Almanların büyük oranda İslam’ı “Almanya toplumunun bir
parçası” olarak görmediği ileri sürülmektedir. Görüşüne başvurulan Almanların %61’i İslam’ın Batı
dünyasına ve Almanya’ya uygun olmadığını düşündükleri belirtilmektedir. Varılan bu sonuç iki yıl
önce yapılan başka bir çalışmaya oranla %9’luk artış olarak yorumlanmıştır. Çalışmaya katılım
gösterenlerin %40’ı ülkede yaşayan Müslümanlar nedeniyle kendilerini “kendi vatanlarında yabancı
hissettiklerini” belirtirken, her dört Almandan biri Müslümanların Almanya’ya gelmesinin yasak
edilmesini istediği belirtilmektedir (Türkan, 2015: 126-127). Müslümanların Almanya’da
istenmediği ve toplumun dışına atılmak istendiği algısı belirleyici olmuş gibi bir kanaatin oluştuğu
yaygınlık kazanmaya başlamıştır.
d) Önyargı Boyutu
Almanya’da İslam’a dair önyargı öyle boyutlara ulaşmıştır ki Müslüman nüfusun yaşamadığı
bölgelerde İslamofobinin daha çok olduğu görülmektedir. Yapılan araştırmalardan birinde
Müslümanların çok daha yoğun yaşadığı eyaletlerde İslam'ı tehdit olarak görenlerin oranı daha düşük
olurken, Müslümanların çok daha az bir nüfusu teşkil ettiği doğu eyaletlerinde ise bu oranın çok daha
yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Müslümanlarn yoğun olduğu Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti'nde
İslam'ı tehdit olarak algılyanların oranı % 46, Müslümanın yaşamadığı Saksonya Eyaleti'nde ise bu
oran % 70 tir(DW, 2015).
2. Fransa’da İslamofobi’nin İstatistiki Boyutu
PEW Araştırma Merkezi’nin yaptığı bir araştırmaya göre Fransa nüfusunun % 7.5’i
Müslümandır (4 milyon 700 bin). Araştırmalara göre 2030’da Avrupa’nın % 8’i Müslümanlar
olacakken bu oran Fransa’da % 10 olacaktır. Bu durum 2030 yılında Fransa’nın belirli bölgelerinde
İslam 1. din haline gelecektir şeklinde yorumlanmaktadır (Oruç, 2015:7-8).
a) Şiddet Boyutu
Fransa Müslüman karşıtı gösterilerin en yoğun olduğu ülkelerden biri haline gelmiştir.
Özellikle Charlie Hebdo olayı Fransa’da İslamofobi açısından kritik bir etkiye sahiptir.
2011’de Charlie Hebdo Dergisinin kapağında "Gülmekten ölmezseniz 100 kırbaç" diyen ve Hz
Muhammed'i tasvir eden karikatür ile "Helal Aperatif" başlıklı köşe yazısı ve "Madam Şeriat" adlı bir kadın
ekine yer vermesi tepki çekmiştir. Bu çizimler bazı grupların derginin merkezini yakmaya kadar varan olaylara
sebep olmuştur. (ARSLAN, vd. 2016: 455). Charlie Hebdo olaylarından sonra Fransa’da ‘‘İslamofobi
Karşıtı Topluluk’’ tarafından yayımlanan raporda, 2012 yılında camilere yönelik 40, bireylere ise
418 İslamofobik saldırının gerçekleştirildiği belirtilmektedir (Türkan, 2015: 74).
Olayların iyice tırmanması sonucu 7 Ocak 2015 tarihinde derginin bulunduğu bina silahlı saldırganlar
tarafından basılmış ve derginin çizerleri ve polislerin de olduğu 11 kişi öldürülmüştür (Arslan, vd. 2016: 455).
BBC de bu saldırının ardından, Hz. Muhammed’e hakaret niteliği taşıyan karikatüre yer vermiş ve
yayın ilkelerinde de değişiklik yaparak “Hazreti Muhammed hiçbir şekilde tasvir edilemez”
maddesini kaldırmıştır (Türkan, 2015: 124).
Charlie Hebdo olayları ve düzenlenen saldırı sonrasında ülke çapında saldırgan eylemler
meydana gelmeye başlamıştır. Le Mans’daki bir camiye el bombası atılmış, Port-la-Nouvelle
kentinde bir mescide ateş açılmış, Villefranche-sur-Saone bölgesinde bir caminin yakınındaki kebap
restoranı önünde patlama meydana gelmiştir. 7 Ocak 2015-7 Şubat 2015 Tarihleri arasında Fransa’da
153 İslamofobik olay gerçekleştirilmiştir. 2014 Ocak ayı dikkate alındığında Müslümanlara karşı
yürütülen eylemlerde %70’lik bir artış olduğu gözlenmiştir (Türkan, 2015: 76- 77). SETA verilerinde
Müslümanlara yönelik fiziksel saldırılar, 2015 yılının ilk 6 ayında % 500 oranında çoğalmıştır. Sözlü
taciz %100, camilere yönelik saldırılar %400 oranında artmıştır. Fiziksel ya da sözlü taciz edilenlerin
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 303
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
% 75’ini kadınlar oluşturmaktadır (Aljazeera, 2016). 2016-2017 arasında ise 360’tan fazla saldırı
olmuştur(Sabah, 2017).
Fransa’da İslamofobi ile Mücadele Derneği (CCIF) tarafından yapılan araştırmada
“İslamofobik saldırıların nedeni nedir?” sorusuna ankete katılanların %78’i saldırıların nedenini
medyanın taraflı olmasına bağladığını, %50’si politik söylemlerin İslamofobik olayları arttırdığını
belirtmiş, %41 ise Müslümanlardan bazılarının davranışlarının İslam karşıtlığına sebep teşkil ettiğini
savunmuş, %35’i de saldırıların Fransa’daki laiklik algısından kaynaklandığını ifade etmiştir.
Yapılan araştırmada saldırıların hedefleriyle ilgili ankete katılanların %68’i hayatları boyunca en az
bir kez İslamofobik saldırıya uğradığını, bunların %72’sinin başörtüsü takan genç kadınlar olduğu
belirtilmiştir. Fiziksel saldırıya uğrayanların %97’sinin ise kadın olduğu görülmüştür. İslamofobik
eylemlerin %26’sının kamusal alanlarda, %30 toplu taşıma araçları ve kamu hizmetlerinde, %13’ü
eğitim kurumlarında, %12’si mağazalarda, %8’si ise kişinin yakın çevresinde yaşanmıştır (Türkan,
2015: 75-76).
b) Ayrımcılık Boyutu
Fransa’da yine ‘‘İslamofobi Karşıtı Topluluk’’ tarafından yayımlanan raporda,
Müslümanların aşağılanmadan alay konusu edilmeye, fiziksel saldırılardan ayrımcılığa kadar çok
farklı olumsuzluklara ve İslamofobik ortamlara maruz kaldıkları bildirilmiştir (Türkan, 2015: 74).
Müslüman kadınlara karşı eğitim ve istihdam alanındaki ayrımcılık başta olmak üzere nefret
suçları, verilere göre Müslüman bir kadının sokakta saldırıya uğrama oranı Müslüman erkeklere göre
% 70 daha yüksek çıktığı dikkat çekici bulunmaktadır. Fransa’da Esma Bougnaoui’nin işine tesettür
sebebiyle son verilmesi ve böyle bir ayrımcılığa muhatap olması sebebiyle açtığı davada bu
muamele, Avrupa Adalet Divanı tarafından “gayri hukuki bir ayrımcılık” olarak değerlendirilmiştir
(Bayraklı, 2017).
Ayrımcılığın, olayların haber yapılma biçimlerinde dahi dikkat çekici bir şekilde ortaya
çıktığı belirtilmektedir. ABD’de 10 Şubat 2015’te üç Müslüman gencin evlerinde uğradıkları silahlı
saldırı sonucu ölümleri Avrupa medyası tarafından görmezden gelinmiştir. (Türkan, 2015: 116-117).
c) Dışlayıcılık Boyutu
Müslüman kadınlar birçok yerde toplumsal olarak dışlanmış durumda görünmektedir.
Fransa’da başörtüsü karşıtlığı %80’e ulaşmıştır (Türkan, 2015: 30-31). Bu sebeple başörtülü kadınlar
giyimleri sebebiyle istihdam edilmeyeceklerini düşündükleri için iş başvurusunda dahi
bulunmamaktadır. Müslüman kız öğrencilerin okullara başörtüsü ile gitme talepleri ile ilgili yapılan
tartışmalarda kızların, başörtüsünü aile baskısı değil de kendi istekleriyle takmaları daha fanatik ve
tehlikeli bulunmaktadır (Evkuran, 2011: 213-214). Fransızların %94’ü peçeli çarşafın, türbanın %80
Fransız toplumunda yaşama konusunda “sorun oluşturduğunu” düşünmektedir. Fransızların %54’ü
cami inşaatlarının “kolaylaştırılmamasını” istemektedir (Türkan, 2015: 22). Müslümanlara yönelik
Avrupa’da çıkarılan bazı yasalar ve hükümet uygulamalarında ayrımcılık ve baskı yapıldığı
belirtilmektedir. Pek çok yerde Müslüman varoşlarda yaşamaya zorlanmıştır(Karslı, 2013: 92).
İPSOS verilerine göre ise Fransa toplumunun %74’ü İslam’ın ‘Hoşgörüsüz’ olduğunu, İslam’ın
Fransa’nın değerleriyle uyuşmadığını düşünmektedir (Türkan, 2015: 74).
3. İngiltere’de İslamofobi’nin İstatistiki Boyutu
YouGov araştırmasına göre İngiltere’de ‘‘İslam, Batı değerlerine tehdittir.’’ diyenlerin
oranının 2001 yılında % 32 iken 2006’da %53'e yükselmiştir. Araştırma sonuçlarında, İngilizlerin
büyük bölümü polisin terörle mücadele için Müslümanları izlemesi gerektiğini düşünmektedir
(Çöteli, 2012: 12-13).
304 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
a) Şiddet Boyutu
25 Ağustos 2006 tarihli Daily Telegraph Gazetesi'nin yaptırdığı YouGov araştırmasına göre
İngilizlerin % 53'ü İslam dinini ‘tehdit’ olarak görmekte ve Müslümanların çoğunun terör saldırısı
düzenleyebileceğine inanmaktadırlar. Araştırmaya göre ‘İngiliz Müslümanların barışçıl, yasalara
uyan ve terör eylemleri karşısında herkes gibi üzülen kişiler’ olduğuna inananların oranı bir yılda %
23'ten % 16'ya düştür. Müslümanlarının büyük çoğunluğunun ülkeye karşı sadakat duygusu içinde
olmadıklarını, her hangi bir terör eylemi olduğunda göz yumabileceklerini, hatta eylemi bizzat
gerçekleştirebileceklerini düşünenlerin oranı ise % 80 nispetinde artmıştır. Bu oran 2005’te % 10
olarak belirtilmiştir (Çöteli, 2012: 12-13).
Tell Mama’nın “Anti-Muslim Overview, Analysis and Cumulative Extremism” başlıklı
raporuna göre 1 Mayıs 2013 - 28 Şubat 2014 arasında İngiltere’de 734 İslamofobik olay ve 36 adet
fiziksel şiddet gerçekleşmiş ve bunlardan 13 tanesi ise aşırı şiddet vakası olarak nitelendirilmiştir.
Genel olarak Polis kayıtlarında nefret suçları İngiltere’de azalmaktaysa da İslam karşıtı olaylar artış
kaydetrmektedir. 22 Mayıs 2013 tarihinde gerçekleşen Lee Rigby’nin öldürüldüğü Woolwich
saldırısından sonraki hafta Müslümanlara yönelik eylemlerde %373 artış görülmüştür (Türkan, 2015:
78).
2013 yılı “Maybe We Are Hated” raporunda kendisiyle görüşülen Müslüman kadınlar
toplum içinde açıkça aşağılayıcı hakaret ve tacizlere maruz kaldıklarını söylemiştir. Kendi
araçlarında veya toplu taşıma vasıtalarında önlerine çıkılarak terörist oldukları yüzlerine karşı
söylenmiş, “O başındaki şeyi çıkar” gibi tehditvari söylemlerde bulunulmuş, kendilerine “Bayan
Usame bin Ladin” denilerek seslenilmiştir. Rapora göre nefret suçuna maruz kalanlar %67 öfke,
%50 rahatsızlık, %40 şok, %39 korku, %35 güvensizlik, %23 endişe, %20 bunalım ve %17 uyku
bozukluğu yaşadıklarını ifade etmiştir (Türkan, 2015: 84).
Londra’da Müslümanlara karşı işlenen nefret suçlarının giderek artış gösterdiği, Ekim
2014’teki polis verilerine göre son 12 aylık süreçte %65 oranında yükselişte olduğu görülmüş ve bu
süre içinde İslamofobik nefret suçları artarak 344’ten 570’ye çıkmıştır (Türkan, 2015: 78).
3 Haziran 2017’de IŞİD’in üstlendiği saldırı sonrasında nefret suçlarında artış olduğu
belirtilmiştir (Haber, 2017).
b) Dışlayıcılık Boyutu
İngiltere Alo Çocuk Hattı’nın yaptığı açıklamada, 18 yaş altı 1400 kadar çocuğun deri
renkleri ve Müslüman olmaları sebebiyle aynı sınıfı paylaştığı çocuklar tarafından tartaklandığı
yönünde kendilerine şikâyetlerde bulunulduğunu bildirmiştir. 2011-2012 yılları arasında internet
yoluyla kişileri rahatsız etmenin %87, dışlandığı için kendine zarar vermenin %41, aynı sebeple
intihar girişiminin %33 oranında arttığı belirtilmiştir (İslami Analiz, 2017).
İngiltere Tell Mama tarafından ve 2013 “Maybe We Are Hated” raporunda Müslüman karşıtı
eyleme maruz kalmış 20 Müslüman kadınla yapılan derinlemesine görüşmede toplum tarafından
dışlanmışlık hissi, birçok Müslüman kadın’ın kimlik ve aidiyet sorunu yaşamasına yol açtığı ortaya
çıkmıştır (Türkan, 2015: 84).
c) Ayrımcılık Boyutu
İngiltere ulusal istatistik kurumunun verilerine göre son iki yılda ‘‘Muhammed’’ İngiltere ve
Galler bölgesinde bebeklere verilen en yaygın isim olmuştur (BBC, 2014). Fakat Avrupa’da
Müslüman isimli olmanın gelecekte bir dezavantaja dönüşmesi söz konusu edilmektedir. BBC’de
Inside Out programının yaptığı bir araştırmaya göre "Müslüman isimli olmayanların", "Müslüman
isimlilere" kıyasla üç kat daha fazla iş görüşmesine çağrılma şansına sahip olduğu görülmüştür.
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 305
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Program için görüşüne başvurulan Müslümanlar, dini inançları nedeniyle başvurularında ret cevabı
aldıklarını söylemiştir (BBC, 2017).
Open Society Foundation’ın “Londra’da Müslümanlar” konulu araştırmasında Müslüman
katılımcılara ayrımcılık deneyimleri sorulduğunda sırasıyla dini ayrımcılık (45), ırki ayrımcılık (32)
renk ayrımcılığı (31), yaş (13), cinsiyet(11) ayrımcılığı yaşadıklarını belirtmişlerdir (Çötok ve
Taşdelen, 2013: 7).
İngiltere’de yaşayan Müslümanlara Islamic Human Rights Council tarafından yapılan
“ayrımcılık” ve “ötekileştirme” ile ilgili çalışmanın sonuçları dikkate alındığında; Katılımcıların
%66.9’u medyada olumsuz Müslüman tiplemesine tanıklık etmiştir. Katılımcıların %41.9’u etnik ve
dini kimliğinden ötürü alay ve dalga konusu olmuştur. Katılımcıların %44.6’ı ayrımcı politikalara
maruz kalmıştır. Katılımcıların %55.3’ü komşularıyla ırkçı gerilimler içinde olmuştur. Yine aynı
ankette, İngiltere’de yaşayan Müslümanları “ırkçı” ve “ayrımcı” bağlamda en çok rahatsız eden
başlıca üç sorun: Medyada İslam’ın olumsuz sunumu (%66.9), Yabancı gözlerin kendilerine olumsuz
bakışları (%44.4), Müslümanları olumsuz yönde etkileyen politikalar olarak saptanmıştır (%37.8)
(Türkan, 2015: 32-33).
İngiltere’de 2001 Eylül ile 2012 Ağustos arasında ise 2 bin 297 kişi terör suçlamasıyla
gözaltına alınmıştır. Gözaltı ve tutuklamaların %47’sini Müslümanlar oluştururken, %46’sı ise diğer
din mensuplarındandır. İngiltere’de 2001 Şubat’tan sonra kabul edilen terör yasası Müslümanlara
karşı hukuksuz gözaltı ve tutuklamaların kapısını açtığı belirtilmektedir (Türkan, 2015: 110-111).
d) Önyargı Boyutu
Open Society Foundation 2012’ın “Londra’da Müslümanlar” konulu araştırmasında
Müslümanların ayrımcılık konusundaki ifadeleri ilgi çekicidir. İngiltere’de ırkçı önyargının seviyesi
konusunda Müslümanlar içinde 100 kişiden % 58‟i epey ırkçı önyargının var olduğunu, % 19‟u az
olduğunu, % 17‟si ise çok fazla olduğunu ifade etmişlerdir. Irkçı önyargının yanı sıra dini önyargının
olup olmadığı ile ilgili yöneltilen soruda ise Müslümanların % 43‟ü çok fazla dini önyargının var
olduğunu, diğer % 43‟ü epey var olduğunu, % 9‟u ise dini önyargının az olduğunu ifade etmiştir.
Yani Müslümanların % 86‟sının verdikleri cevaplardan dini ön yargının var olduğunu belirttikleri
ortaya çıkmaktadır (Çötok ve Taşdelen, 2013: 7).
4. ABD’de İslamofobi’nin İstatistiki Boyutu
İslamofobinin 1990’ların başında nüvelerinin oluştuğu 11 Eylül sonrası dönemde bir sanayi
haline geldiği görülmektedir. Bunun örneklerinden birini Obama Center for American Progress’in
yaptığı ve 2011 yılında yayınlanan bir araştırmada, yedi tane vakıf 10 yıl boyunca çeşitli kuruluşlara
42 milyon dolar fon aktarması oluşturmaktadır. 42 milyon dolar fon, Amerika Birleşik Devletleri’nde
İslamofobik aktiviteleri organize etmeleri, örgütlemeleri, yayınlar yapmaları için aktarılmıştır.
Kaynak aktarılan bu grupların bir kısmının Avrupa’daki İslamofobik çevrelerle ortak faaliyetleri ve
mali ilişkileri bulunduğu belirtilmektedir (Baştürk, 2015: 16-17).
Diğer taraftan 80 ve 90’lı yıllarda çekilen “Iron Eagle”, “True Lies” ve “The Siege” gibi
büyük bütçeli Hollywood filmlerinde Müslüman teröristlerin Amerika’ya saldırıları konu edinilerek
insanların bilinçaltına Müslümanların terörist olduğu mesajı yüklenmeye çalışılmıştır (Karslı, 2013:
86). Müslümanların bu şekilde lanse edilmesi, Müslümanlara karşı aynı şekilde şiddetvari eylemlerle
karşılık verme eğilimine sebep olabilmektedir.
a) Şiddet Boyutu
DAEŞ’in ortaya çıkmasından sonra medyanın yayınları sebebiyle İslamofobi had safhaya
ulaşmıştır. Texas’ta bir caminin yakılması, ABD’de yaşayan DAEŞ Sempatizanı olanların 72 saat
içinde teslim olmasını ilan eden broşürlerin Boston sokaklarında dağıtılması İslamofobik tutumun
306 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
örnekleri olarak algılanmıştır. Washington merkezli Brooking Institution Şubat ayında yürüttüğü
araştırmada DAEŞ sonrasında Amerikalıların İslam’a karşı nefretinin arttığı ve Amerikalıların
%14’ünün dünyadaki Müslümanların çoğunluğunun DAEŞ’i desteklediğine inandığı ortaya
çıkmıştır (UHİM, 2015: 14-15).
Floridalı Papaz Jerry Jones 11 Eylül 2010’u ‘‘Uluslararası Bir Kur’an Yak Günü’’ olarak
ilan etmiş ve takipçileriyle beraber Kur’an nüshalarını yakmıştır (Balcı, 2012).
Donald Trump'ın başkan seçildiği Kasım seçimlerinden sonra ise ırkçı eylemlerin yükselişe
geçtği belirtilmektedir. ABD'de bugüne kadar 450'den fazla İslamofobik saldırı gerçekleşmiş olduğu
ve bu saldırıların özellikle kasım seçimlerinden sonra daha da arttığı ifade edilmektedir (Sabah,
2017).
b) Ayrımcılık Boyutu
ABD 2016 Başkanlık Seçimlerinde Donald Trump, Müslümanların ‘küresel cihadı
desteklediğini’ iddia edip ‘‘ABD’nin kapıları Müslümanların girişine tamamen kapatılmalı” çağrısı
yapmıştır. ABD’deki Müslümanların büyük çoğunluğunun Amerikalılardan “nefret ettiğini” öne
süren Trump, “ABD’de yaşayan Müslümanların %51’i şeriatla yönetilme tercihinin sunulmasını
istiyor” iddiasına bulunmuştur (UHİM, 2015: 16).
c) Önyargı Boyutu
2008 ve 2012 başkanlık seçimlerinde de İslamofobi öne çıkmıştır. Pek çok Amerikalı,
Barack Obama’nın gizli bir Müslüman olduğu gerekçesiyle duydukları korkuyu ifade etmiş ve bu
nedenle Barack’ın oylarını hak etmediğini söylemişti (Türkan, 2015: 27). Obama’nın Müslüman
olma ihtimali bile insanlarda önyargılı bir yaklaşımın oluşmasına sebep olmuştur.
Time dergisinin 2010 yılında yaptığı bir ankette İslam karşıtlığının oluşmasında medyanın
çok önemli etkisi olduğu saptanmıştır. Ankete katılan Amerikalıların %62’si hayatlarında hiçbir
Müslümanla karşılaşmadıklarını belirtmişlerdir (Karslı, 2013: 86). Müslümanlarla iletişim
kurmadıkları halde Amerikalılar arasında İslamofobinin bu denli yüksek olmasının nedeni olarak,
televizyon, radyo, internet ve filmlerde yapılan İslam karşıtı propagandanın yol açtığı önyargılar
gösterilmektedir.
Ulaşılabilen verilere bakıldığında islamofobiye ilişkin ön yargı, şiddet, dışlayıcılık ve
ayrımcılık gibi davranışlara yönelik istatistiki veriler bir artışı göstermektedir. Ancak birer sonuç
olarak bu veriler, Müslümanlara karşı ön yargı, şiddet, dışlayıcılık ve ayrımcılık gibi davranış
örüntülerini ortaya çıkaran yapıları anlamak için yorumlanmaya ve değerlendirilmeye ihtiyaç
duymaktadır. Yukarda ilgili verilere müteakiben kısa bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Burada ise
İslam’a ve Müslümanlar’a karşı tezahür eden islamofobik davranışlara ilişkin veriler üzerinden konu
daha ayrıntılı olarak tartışılacaktır.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Farklı ülke deneyimlerine bakıldığında ön yargı, şiddet, dışlayıcılık ve ayrımcılık,
islamofobiyi besleyen bir davranış örüntüsü halinde ortaya çıkmakta ve medya yoluyla da büyümeye
ve yayılmaya devam etmektedir. Önyargı ve medya üzerinden inşa edilen düşmanlık karşısında,
şiddet ve terör sarmalına düşmeden, hatta farkında olarak süreç nasıl değerlendirilmelidir. Belli ki
terör failleri ( ki bu failler devletler ve uluslararası hukukta cezayı hak eden suçlulardır) dışındaki
taraflar ve kitleler ciddi bir kafa karışıklığı ve güven bunalımı içine sürüklenmeden, yeni terör
faillerinin devşirilmesine fırsat vermeyecek, şiddet ve terör sarmalını kıracak ve aşacak eleştirel bir
bakış açısı geliştirmenin imkânını sorgulamak durumundadırlar.
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 307
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Makalenin tartışma ve sonuç bölümünde, İslamofobik algılar üzerinde yapılan çalışmalardan
ortaya çıkan istatistiki veriler eleştirel bir yaklaşışımla tartışılmıştır. Aynı zamanda şiddet, terör, ön
yargı ve dışlama gibi davranışları ortaya çıkaran süreçler ve durumlar karşısında, tepkisel ve
alışılagelmiş davranışların ötesinde, daha geniş bir bakış açısıyla ve başka bir ilişki zemininin
varlığını sorgulayabilecek eleştirel yaklaşışımın (Nosich, 2015: 27-28) temel ölçütlerinin neler
olabileceği de yordanmaya çalışılmıştır.
Makalede eleştirel bakış açısının dayandığı ölçütlerden biri şu temel soru etrafında
tartışılmışktır; İslam’a ve Müslümanlara karşı geliştirilen İslamofobi – ya da antiislamizm şeklindeki
algılama biçimi ile Müslümanların İslamofobi – antiislamizm karşısındaki algıları, günümüzde
Müslümanlarla diğer din mensupları arasındaki ilişki biçimini ve bu ilişkinin derinliğini ne ölçüde
açıklayabilir?
Hem tarihte hem de günümüzde Müslümanlarla diğer din mensupları arasında kendi tarihsel
koşulları bağlamında olumlu olumsuz pek çok örnek yaşanmıştır. Fakat özellikle olumsuz örnekler
çekilerek tek yönlü algılar üzerinden tek bir ilişki biçimi geliştirmek, sahaya ilişkin yanılsamalar
oluşturma riskini taşımaktadır. Hatta ilişki biçimlerinin başka yönlerini görmeyi engelleyici bir
özellik kazanabilir. Aynı şekilde sadece olumlu örnekler çekilerek bunlar üzerinden kurulacak ilişki
biçimleri de sorunlar oluşturabilir. Olumlu olumsuz farklı ilişki biçimlerinin kendine özgü koşulları
vardır ve onlar üzerinde gerçekçi değerlendirmeler ve eleştiriler yapabilmek ancak metodolojik
olarak yol alma imkânı verebilecektir. Bilindiği üzere tarihte farklı dinlere mensup insanlar arasında
olumlu olumsuz pek çok ilişki biçimi deneyimlenmiştir (Andrea, 2012: 75). Özellikle yakın tarihe
kadar örneklik oluşturması bakımından Osmanlı tecrübesi ve hoşgörüsü, devraldığı miras yönüyle
de Türk ve İslam düşünce geleneğinden beslenmiştir (Zengin, 2008: 140-160).
Günümüz koşullarına bakıldığında artık insanların tüm dünyayı gezebildiği ve dünya
üzerinde yabancı diller ve aksanlarının konuşulmadığı bir şehrin hemen hemen olmadığı, sokakların,
iş yerlerinin ve evlerin yabancı ürünlerle dolu olduğu, televizyonlar vasıtasıyla çok sayıda yabancı
milletin, kültürün ve dinin oturma odalarımıza taşındığı (Smidler, 2007: 23 – 24) süreçler
yaşanmaktadır.
Hayatın her alanında farklılıkların çok yoğun olarak yaşandığı bir süreçte, din üzerinden
korku sarmalının inşa edilmesi, nasıl bir ötekileştirmeye yol açacaktır? Bir arada yaşamının artık
kaçınılmaz olduğu tezi yükselirken İslamofobi etrafında ayrıştırmaya dayalı yeni bir kültür evreninin
insanları sürükleyeceği zemin kaygı oluşturmaktadır. Artık Doğulular-Batılılar; Müslümanlar-
Hristiyanlar gibi genellemeci kategoriler üretilerek, “metodolojik ve ideolojik” tuzak içinde
(Evkuran, 2011: 207) Müslümanları terör guruplarıyla, Hristiyanları da haçlı zihniyeti ile temsil
etme ve tanımlama girişimleri ayrıştırıcı, ötekileştirici ve çatışmacı bir yapıda, insanları tek yönlü bir
ilişki biçimine hapsetmek istemektedir.
Elbette tarihte çok iyi örnekler olmakla beraber, İslam ve Hz. Peygambere karşı aleyhtarlık
düzeyinde teolojik söylemlere haiz olumsuz örnekler de söz konusudur (Canikli, 2017: 269-287,
2016: 269-281). Ancak günümüzde İslam ve Müslümanlar üzerinden tüm taraflar arasında, teolojik
tartışmaların ötesinde, iç içeliğin çok yoğun olarak yaşandığı bir süreçte şiddet ve terör ekseninde bir
karşıtlık oluşturulmakta, olumlu çağrışımlar yapmaya imkân vermeyecek düzeyde bir ötekileştirme
söylemi içine insanlar adeta sokulmak istenmektedir.
Çok naif bir girişim olarak bile alınsa, Almanya’da inşa edilecek bir camiye protesto
yapanlara karşı, Almanları organize eden ve yürüyüş düzenleyen, Cuma günü camiden çıkanlara gül
veren, Türkiye’den giden din görevlileriyle ve öğretmenlerle hep dostane ilişkiler kuran bir Batılı,
bir Hristiyan ve bir din adamının bu yaklaşımı hangi gerekçe ile görmezlikten gelinmelidir
(Yemenici, 2012: 224-225). Eleştirel yaklaşımın bir gereği olarak naif, tekil ve farklı örnekler,
308 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
baskın, çok görünür olanlar yanında yok sayılması bir yanılsama olarak eleştiri konusu
yapılmaktadır (Paul ve Elder, 2013: 287).
Doğu batı, İslam dünyası Hristiyan dünyası vb. isimlendirmeler altında yürütülen ilişki
biçimleri sadece terörize yapılardan hareketle mi oluşturulmak isteniyor? Oysa bunun ötesinde
üniversiteler, sivil toplum örgütleri, sağduyulu politikacılar, akademisyenler din görevlileri vb. pek
çok toplum katmanları beraber (Şimşek, 2016) yaşamaya imkân veren, sorunları karşılıklı ve doğru
bir zeminde tartışma imkânını – stratejisini araştıran yaklaşımları, terörize eylemlere kıyasla daha mı
az önem arz ediyor? Bu anlamda toplumların hangi olaylara odaklandığı artık stratejik bir önem
taşımaya başlamıştır.
Şiddet, terör ve çatışmaya örnek gösterilen örgütsel yapılar, ötekileştirdiği insanlar için bir
tehdit oluştururken aynı zamanda kendi toplumları için de birer tehdit değil midir? Başta Kâbe
baskını olmak üzere İslam ülkelerinde ve Türkiye’de gerçekleştirilen terör olayları ve buna dayanak
oluşturan dini anlayışlar nasıl değerlendirilmelidir? Aynı şekilde batıda Nazi örgütlerinin yaptığı
eylemler, ön yargıların yol açtığı hak ihlalleri – saldırılar nasıl açıklanabilir? Dünyanın en çok
muzdarip olduğu terör olaylarına bakıldığında din, etnik farklılık gözetmeksizin her ülkede ve
coğrafyada terörün kendi dilini konuştuğu görülecektir (“Dünyanın en korkunç terör saldırıları”,
2018).
Adeta insanların kimlerle, olumlu ya da olumsuz nasıl bir ilişki kurması gerektiğine
bireylerin kendi deneyimlerine dayalı olarak onların iradeleri değil, baştan hedeflenmiş olan bir
anlayışın belirlediği sınırlar içindeki motivasyonlar tayin etmeye başlamıştır (Hull, 2004: 49-50).
İstatistiklerin verildiği bölümde de dikkat çekildiği üzere, islamofobik faaliyetleri organize etmek
üzere muhtelif vakıflarca ayrılan fonlar (Baştürk, 2015: 16-17), karşıtlık algılarının doğal tepkiler
olup olmadığı kuşkularını güçlendirmektedir.
İslamofobik algı biçimini eleştirirken başvurulan birinci ölçüt açısından kısaca ifade etmek
gerekirse; Müslümanlarla diğer din mensupları, farklı toplumlar ve kültür çevreleri arasındaki ilişki
biçimini açıklamak için farkında olarak ya da olmayarak İslamofobik algı biçimlerinden ve
kavramsallaştırmalarından hareket etmek yanıltıcı sonuçları kaçınılmaz yapacaktır. Örnekleri sahada
görülen bu durum, bütünü kavramaktan alıkoyan, tepkisel olmanın ötesine geçemeyen, doğulular-
batılılar; Müslümanlar-Hristiyanlar; radikaller-ılımlılar gibi toptancı ve indirgemeci bir söylem
geliştiren, tarafların birer özne olduğu doğal ilişki zemininden kayarak iradeleri dışındaki her türlü
yönlendirilmeye maruz bir düzeyde gerçekleşmektedir.
Terör olayları, ön yargılar, ayrımcılık, şiddet vb. durumlar, dünya görüşü, teolojisi ve
ideolojisi değişmeye her an müsait failler tarafından manipüle edilen alanlarda (teolojik, ideolojik)
icra edilen eylemler olma özelliği taşırlar. Geçmişte antisemitizm (Adorno, 2016: 11-24),
günümüzde antiislamizm şeklinde ortaya çıkan, etrafındaki tepki sarmalında da farklı çatışma
alanları oluşturan yapılar ve failler bu anlamda tipik birer örnektir.
Farklı kültürlerin inançların iç içe girdiği ve birbirlerine daha görünür olduğu bir süreçte, bu
küresel durumun geriye dönmesi, herkesin kendi sınırlarına çekilmesi ya da belli coğrafi sınırlar
içinde kapalı bir toplumsal yapıda devam etmesi artık mümkün gözükmemektedir. Bu verili durumda
toplumların iç içeliğine ve birbirine açık hale gelişine (Göle, 2009) neyin yön vereceği cevaplanması
gereken bir soru. İslamofobi etrafında oluşturulmak istenen çatışama ve terör olayları mı yoksa
bireylerin ve toplumların kendi doğal koşullarında yaşayacakları ilişki biçimleri mi? Temel sorun,
dini, kültürel vb farklıkların ancak doğulular-batılar gibi tek bir ilişki biçimiyle ve çatışma - terör
olayları üzerinden anlaşılacak bir durum olduğu algısına, ilgili tarafların mahkûm olma tehlikesidir.
İslamofobik algılara ilişkin ortaya çıkan istatistiki verilere yönelik eleştirel yaklaşıma esas
teşkil eden ikinci ölçüt, İslamofobinin kimlikler üzerinde korkuya dayalı tahribatlarına ve
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 309
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
sonuçlarına odaklanacaktır. Küreselleşmenin getirdiği, kimliklerin müphemleşmesi süreci
tartışmanın odağında olduğu bir anda, eş zamanlı olarak İslamofobinin etkisine maruz kalan
kimliklerde hangi nitelikler tezahür edecektir? Bu soru tartışılması gereken bir duruma dikkate
çekmektedir. Bireylerin kimlik algıları üzerine gelmekte olan küresel kısıtlamalar bu süreçte açığa
çıkarılmak ve tartışılmak durumundadır.
Küreselleşme sürecinde ortaya çıkan kültürün melezleşmesi olgusu üzerinde durulmaktadır
(Friedman, 1996: 101-105). Kimlikten kaynaklanan anlam çerçeveleri kaybolmakta, bu durum,
bireylerin iç ve dış dünyalarında meydana gelen olayları kendi kimlikleriyle anlama ve
anlamlandırmaları önünde engel teşkil edebilmektedir (Yapıcı, 2003: 131). Kimliklerin açıkça tehdit
altına girdiği, hatta bireyin kimlik sisteminin bütünüyle sarsıntı içinde kaldığı, insanların aidiyet
hissini sağlayan kültürel çevrenin müphemleşmekte olduğu ifade edilmektedir(Sayar, 2018: 6).
Küreselleşme ile eş zamanlı olarak, şiddet ve terör algısı üzerinden gündeme gelen İslam ve
Müslüman karşıtlığı, kimlikler üzerinde yeni bir baskı alanı ortaya çıkarmaya başlamıştır (Şirin,
2015: 241-245). Kimliklerin baskı altında ve zorlamalar karşısında ne tür davranış örüntüleriyle
ortaya çıkacağı (Gençtan, 1992: 134-137) ve nasıl tepkiler verebileceği sahadaki örnekler üzerine
bakıldığında artık çok yalın bir şekilde gözlemlenebilir hale gelmektedir. Fransa örneği üzerinden
yürütülen bir tartışmada radikalleşme, şiddet, çatışma ve terör anlamındaki savaş çığırtkanlığı,
nihilist bir isyan olarak ifadelendirilmekte, isyanın anahtarı, kültürel olarak yerleşik bir din
aktarımının olmamasında aranmaktadır. Özellikle kültürü reddeden selefi akıma kıyasla,
Türkiye’den Fransa’ya giden insanların bu radikal sapmalara maruz kalmadığı, bunun nedeni olarak,
Türkiye’den gönderilen öğretmen ve din görevlileri kanalıyla din ve kültür aktarımının yapılabilmiş
olması gösterilmektedir (Roy, 2017). Bu durumda islamofobik algılama biçiminin kimlikler üzerinde
oluşturduğu ağır baskıyı kaldırmak, öncelikle en küçük bir zorlamada devşirilmeye müsait, kendi
kültür evreninden kopuk ortamlara karşı, tarafların duyarlılık kazanmasından geçecektir. Bunun
anlamı ait olma ve birey olma yolunda anlık tepkisel refleksler tuzağı karşısında bir istikrar
yakalamaktır. Başta eğitim olmak üzere sosyokültürel ve teolojik boyutlar bir bütün olarak bu
istikrarın koruyucusu olurken, kışkırtıcılığı ile islamofobik algılama biçimi de tüm taraflar için
kimlikler üzerinde bir ifsat odağı olarak işlev görmektedir.
Bir din mensubu, ya da her hangi bir birey veya bir toplumsal yapı, korku ve karşıtlık
sarmalının baskısından kurtularak konuşması, düşünmesi ve yaşamını kendi iradesiyle sürdürmesi
ne kadar mümkündür? İslamofobi etrafında ortaya çıkan davranışlara ilişkin eleştirel yaklaşımın
dayandığı üçüncü ölçüt bu soru üzerinden değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu değerlendirmeyi
yaparken “Madun Konuşabilir mi” (Spivak, 2016)? adlı eseri ortaya çıkaran eleştirel yaklaşım bir
katkı olarak değerlendirilebilir. Bu ölçütte odak sorun; bireylerin, toplumların ya da bir dine-inanca
mensup insanların ne olduklarını ya da ne olmadıklarını, ötekileştirdikleri yapılar üzerinden inşa
etmeye başladıkları anda, kendilerini ötekileştirme sorunu (Yemenici, 2017: 161) içinde olup
olmadıklarını nasıl yordayacaklarıdır.
Farklılıklar arasında elbette Kur’an’da yer alan ifade biçimiyle “tearufî” (Selçuk, 2005: 229-
241) bir yön, günümüzde kavramsallaşan “diyalektik diyalogdan diyalojik diyaloğa” (Aydın, 2002:
26) doğru bir etkileşim, varoluşsal kaçınılmaz bir durumdur. Hatta ben ve öteki arasındaki ilişkinin
varlıkları, evreni ve insanları temellük edilecek bir meta olarak görmeyen, özne - nesne arasındaki
ilişkiye indirgemeyen, aksine ben ve öteki arasındaki ilişkiyi ontolojik ve varoluşsal boyutta
kavrayarak hakikati anlamak için diyalojik bir imkân olarak yorumlayan, özellikle farklılıkların
bireyin hem çevresine hem de kendisine yabancılaşmayı engelleyen onarıcı - iyileştirici anlamların
üretilmesini sağlayan boyutlar taşıdığı ileri sürülmektedir (Kalın, 2016). Ancak bu etkileşimin her
an bir risk olarak taraflar arasında kendini ötekileştirmeye evrilip evrilmediği, tetikte durmayı
gerektirecek metodolojik bir algıyı zorunlu kılar. İslamofobi etrafında karşılıklı olarak
oluşan/oluşturulan algılar ve tepkiler artık kendini ötekileştirme sarmalına çoktan düşmüş
310 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
görünmektedir. Zira birinci ve ikinci ölçütte tartışıldığı üzere, karşılıklı ilişki biçimi ve kimliklerin
maruz kaldığı etkiler, islamofobik algılama biçiminde tek boyutlu, tepkisel ve indirgemeci bir
biçimde sadece öteki üzerinden yapılandırılmaya başlamakta, bunun sonucunda da kimlikler ve ilişki
biçimleri başka alanlara yönelmek için artık mecalsiz vaziyete düşmektedir. Bu anlamda yapılacak
olan eleştirel yaklaşımlar, taraflar arasında öncelikle kendilerini ötekileştirmekten kurtarmaya, sonra
da tüm farklıklarıyla birbirini geliştiren bir ilişki biçimi oluşturmaya imkân sunacaktır.
İstatistiki olarak her geçen gün artan islamofobik algılama biçiminin batıdaki tezahürü
üzerinde, panik ve tepkisel bir tutum yerine, verileri bir bilgiye dönüştürecek referans noktası ne
olabilir düşüncesinden hareketle sorun eleştirel bir yaklaşımla irdelenmelidir. Gittikçe artan şiddet
ve çatışma döngüsü karşında alışıla gelmiş yargı kalıpları dışına çıkmak için eleştirel bir bakış
açısının bir fırsat oluşturabileceği göz ardı edilmemelidir. Bu doğrultuda çok yönlü ve bir o kadar da
farklı argümanlarla çalışma hiç şüphesiz sürdürülebilir.
Makalenin bütünü dikkate alındığında şu temel düşünce ileri sürülebilir. Sadece eskiden
kalan, geleneksel çatışma alanları (din, kültür, etnik, sosyal sınıflar vb) değil, bunu da kapsayan ve
tüm farklılıklarıyla insanlığın ürettiği ortak deneyimlerin yok edilmesine zemin hazırlayabilecek
küresel fobik süreçler bir tarafta, kendi doğal zemininde, gerekirse de yarışarak üreteceği ortak
deneyim zeminine fırsat ve imkân verebilen, bu yolla da güven oluşturmayı başaran süreçler bir
başka tarafta olacaktır. Kaçınılmaz olarak İslam ilahiyatı ve Müslümanlar, aynı şekilde diğer din
mensupları da birer mağdur olarak değil, insanlığın ortak mirasının kıymetini kendi zenginliği içinde
koruyabilme kabiliyetini canlı tutarak ve somut örnekler de sunarak çıkmanın yollarını aramak
durumundadırlar. İslamofobi etrafında oluşturulan tahrip edici baskı ancak bu şekilde aşılabilecektir.
KAYNAKÇA
Adorno, T.W.( 2016). Otoritaryen Kişilik Üzerine Niteliksel İdeoloji İncelemeleri. (D. Şahiner.
Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
Andrea, B.(2012). “Allah’ın Selamı Üzerlerine Olsun” Osmanlı Ruhu, Erken Modern Dönemde
Hoşgörü Modelleri ve Çokültürlülük Üzerine Çağdaş Tartışmalar. Kemal Karpat ve Yetkin
Yıldırım (Edt.) Osmanlı Hoşgörüsü içinde (s.75-102). İstanbul: Timaş Yayınları.
Aydın, M.Z., Yardım, M.(2008). ‘‘Belçika’da İslamofobi ve Müslümanlara Yönelik Ayrımcılık’’ XII/1 C.Ü
İlahiyat Fakültesi Dergisi.
Aktaş, M.(2014). ‘‘Avrupa’da Yükselen İslamofobi ve Medeniyetler Çatışması Tezi’’ Ankara
Avrupa Çalışmaları Dergisi 13:(1)
Aljazeera, (2016). http://www.aljazeera.com.tr/interaktif/ulke-ulke-islamofobi.
Arslan, K., Kayacı, M., Ünal, R.(2016). İslamofobi ve Batı Dünyasındaki Yansımaları. Dicle
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (DÜSBED) ISSN : 1308-6219.
Ataman, N. (2017). Batı’daki İslam ve Türk Algısı: Tıkanan Batı’da Yeniden Yükselen
Irkçılık http://www.diyanetdergi.com/gundem/item/1100-bati-daki-islam-ve-turk-algisi-
tikanan-bati-da-yeniden-yukselen-irkcilik.
Balcı, K.(2012). Evrilen Bir Gerçeklik Olarak İslamofobi. Dipnot Sosyal Bilim Dergisi.
Baştürk, L.(2015). İslamofobi ve Avrupa’da İslam Algısı. Dünya Bülteni Araştırma Masası.
BBC, (2014). http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/09/140901_muhammed_norvec
06.06.2017
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 311
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
BBC, (2017). http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-38883105 06.06.2017 06.06.2017
DW, (2015). http://www.dw.com/tr/almanlar%C4%B1n-islam-alg%C4%B1s%C4%B1-tehdit/a-
18176558 5.06.2017
Bayrakeli, E.(2017). http://www.setav.org/islamofobi-abnin-yeni-kriteri/
Buehler, A.F.(2011). ÇEV: Mehmet Atalay (2014). İslamofobi: Batı’nın “Karanlık Tarafı”nın Bir
Yansıması. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:1 (2014), ss.123-140 DOI:
10.1501/Ilhfak_0000001407
Canatan, K., (2008). “Hollanda Toplumunda Yabancı Karşıtı Tutumların Analizi / Analysis of
Xenophobian attıtudes in the Dutch Society”, TURKISH STUDIES -International
Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/7 Fall
2008, p. 220-240, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.498,
ANKARA - TURKEY
Canikli, İ. (2017). İslamofobinin Bir Tezahürü Olarak Peygamber Karşıtlığı. Bartın Üniversitesi
İslami İlimler Fakültesi 01-02 Aralık 2016 Uluslararası İslamofobi ve Terör Sempozyumu
içinde (s.269-287). Bartın Üniversitesi.
Canikli, İ. (2017). Hz.Muhammed Özelinde Peygamber Aleyhtarlığı. Ankara: Fecr Yayınları.
Çöteli, S.(2012). Propaganda ve İslamofobi’nin İngiliz Kitle İletişim Araçlarından Yansımaları.
Akademik Bakış Dergisi -Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 33
ISSN:1694-528X
Çötok, N.A., Taşdelen, H.M.(2013). Avrupa Ekseninde Yabancı Korkusu ve İslamofobi Algısının
Değerlendirilmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic Volume 8/6 Spring 2013, p. 1-13, www.turkishstudies.net,
DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.4963, ANKARA-TURKEY
Dünyabülteni.(2009). http://www.dunyabulteni.net/index.php?aType=haber&ArticleID=98895
08.06.017
Dünyanın en korkunç terör saldırıları. (2018, 27 Şubat). Erişim adresi:
https://www.cnnturk.com/fotogaleri/yasam/diger/-dunyanin-en-korkunc-teror-
saldirilari?page=1?.
Er, T ve Ataman, K. (2008). İslamofobi ve Avrupa’da Birlikte Yaşama Tecrübesi Üzerine. Uludağ
Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 747 – 770.
Evkuran, M.(2011). Bir Kimlik Politikası Olarak İslamofobi. Kolektif Bir Korkunun Anatomisi
Sempozyum Tebliğleri 18-19 Kasım 2011 Sıvas.
Foster, A.(2016). http://www.express.co.uk/news/world/652765/Terrorist-attacks-Germany-
Terrorism-Foiled-plots-Threat-Security-Islamic-State-ISIS 04.06.2017
Friedman, J. (1996). Küresel Sistem, Küreselleşme ve Modernitenin Parametreleri. A. Topçuoğlu ve
Yasin Aktay (Der.) Modernizm, İslam, Küreselleşme ve Oryantalizm. Ankara: Vadi
Yayınları.
Gençtan, E. ( 1992). Çağdaş Yaşam ve Normaldışı Davranışlar. 8. Baskı, İstanbul: Remzi Kitapevi.
Geuss, R. ( 2013). Eleştirel Teori Habermas ve Frankfurt Okulu, Çeviren. Ferda Keskin. İstanbul:
Ayrıntı Yayınları.
Göle, N.(2009). İç içe girişler: İslam ve Avrupa. İstanbul: Metis Yayınları.
312 Ahmet YEMENİCİ - Özcan GÜNGÖR
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Güler İ.(2017). http://www.islamianaliz.com/yazi/islam-neden-baris-ve-
%E2%80%9Cguven%E2%80%9D-dini-olmaktan-cikti-3491
Haber (2017). Londra'da Saldırının Ardından İslamofobik Nefret Suçlarında Artış.
http://www.ufkumuzhaber.com/londrada-saldirinin-ardindan-islamofobik-nefret-
suclarinda-artis-58239h.htm 06.06.2017
Hakyemez, C. ( 2017). İslamofobinin İslam Araştırmaları Üzerindeki Etkileri. İlahiyat Akademi
Dergisi (İslamofobi Özel Sayı), 6, 27 – 37. Erişim Adresi:
http://dergipark.gov.tr/ilak/issue/36729/394533
Hılling, M.(2016). http://www.politico.eu/article/head-of-german-anti-islamic-group-on-trial-for-
hate-speech-lutz-bachmann/ 08.06.2017
John. H. (2002). İnançların Gökkuşağı, Dinsel Çoğulculuk Üzerine Eleştirel Diyaloglar, (M. Aydın.
Çev.). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Hul, J.M. (2004). Demokratik Çoğulcu Toplumlarda Din Eğitimi Üzerine Genel Değerlendirmeler.
Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar
(s.33-51) içinde. 2. Baskı. Ankara: MEB. Din Öğretimi Genel Müdürlüğü.
İslami Analiz (2017). http://www.islamianaliz.com/haber/ingilterede-islamofobi-gittikce-artiyor-
2196
Karslı, N.(2013). İslamofobi’nin Psikolojik Olarak İncelenmesi. Din bilimleri Akademik Araştırma
Dergisi 13 (1), 75 - 100. Erişim Adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/52223
Kalın, İ. (2016). Ben, Öteki ve Ötesi. İslam – Batı İlişkileri Tarihine Giriş. İstanbul: İnsan Yayınları.
Kirman, M.A. (2010). İslamofobinin Kökenleri: Batılı mı Doğulu mu? İslami Araştırmalar,21(1),
21-39. Erişim adresi: http://www.islamiarastirmalar.com/upload/pdf/cd26fc5b60cec96.pdf
List of İslamic Attaks (2017). https://www.thereligionofpeace.com/attacks/europe-attacks.aspx
Moosavi, L. (2013). Islamophobia in the representations of Islam and Muslims by the
British government between 2001 and 2007, Turkish Journal of Sociology, 2013/2, 3/27, 2013/2,
333-368.
Nosich, G. ( 2015). Eleştirel Düşünme ve Disiplinlerarası Eleştirel Düşünme Rehberi. Çeviren Birsel
Aybek, Ankara: Anı Yayıncılık.
Okur, M.A.(2017). http://www.diyanetdergi.com/gundem/item/1099-uretilen-korku-psikolojisi-islamofobi
Oruç, S.(2015). İslamofobi ve Avrupa’da İslam Algısı Dünya Bülteni Araştırma Masası
Paul, R. ve Elder, L.( 2013). Kritik Düşünce. Çeviri Editörleri: Esra Aslan ve Gamze Sart. Bölüm
Çeviri: Gamze Sart. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Purtaş, F.(2015). Bayraklı, Enes ve Hafez, Farid (Eds.) (2016). European Islamophobia Report 2015.
İstanbul: SETA Yay.
Roy, O. (2017). Cihadcılık Bir Kuşağa Özgü Nihilist Bir İsyandır, erişim tarihi: 27.11.2016,
http://medyascope.tv/2015/12/06/olivier-roy-cihadcilik-bir-kusaga-ozgu-nihilist-bir-
isyandir.
Sabah, (2015). http://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/10-soruda-avrupada-islamofobi
Sabah, (2017). http://www.sabah.de/gundem/2017/02/01/batida-islamofobinin-2016-bilancosu
Batı’da İslamofobi Algısının İstatistiki Anlamı Üzerinde Eleştirel Bir Yaklaşım 313
Turkish Studies Volume 13/9, Spring 2018
Samur, H.(2016). Avrupa’daki İslamofobinin ‘Avrupalı’ Sebepleri. Mukaddime, 2016, 7(2) doi:
10.19059/mukaddime.88976
Sayar, K. (2018, 5 Mart). Küreselleşmenin Psikolojik Boyutları, (Kişisel Web Sayfası).
http://www.kemalsayar.com/katagor_detay-kuresellesmen_n-ps_koloj_k-boyutlar_-30.html
Selçuk, M. (2005) Birlikte Yaşamaya Kur’an-i Bir Yaklaşım: “Tearuf”. Remziye Yılmaz (Ed.).
Kültürel Çeşitlilik ve Din içinde (s.229-241). Ankara: Sinemis Yayınları.
SETA, (2017). http://www.setav.org/islamofobi-abnin-yeni-kriteri/
Smidler, L.( 2007). Monolog Çağından Global Diyalog Çağına, (M. Şengün. Çev.). M. Aydın ve S.
Turan (Editörler). Tek Dünya Çok İnanç. İstanbul: Ufuk Kitap.
Spivak, G.C. (2016). Madun Konuşabilir mi? Ankara: Dipnot Yayınları.
Şimşek, E. (2016). Türkiye’de Din Eğitimi ve Dini Çoğulculuk: Birlikte mi, Beraber mi? Muhittin
Okumuşlar (Edt.) II. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu 19 – 21
Mayıs 2016 SARAJEVAO. Konya: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları.
Şirin, S. (2015). Müslüman Amerikalı Gençler, Çoklu Yöntemlerle Çoklu Kimlik Araştırmaları.
İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
Türkan, H. (2015). “Avrupa’da Yükselen Ayrımcılık Nefret, İslamofobi ve Irkçılık” ed. Hüseyin
Türkan
Türkiye Gazetesi, (2017). http://www.turkiyegazetesi.de/avrupanin-disladigi-muslumanlar-kendi-
partilerini-kuruyor/ 08.06.2017
Uhim (2015). https://uhim.org/2015_dunya_hak_ihlalleri_raporu.html.
Yapıcı, A. ve Yıldırım M. ( 2003). Küreselleşme Sürecinin Dinî Kimliklere Etkisi, Sosyal Psikolojik
Bir Değerlendirme. Dini Araştırmalar Dergisi, 6 (17), 117 – 138.
Yemenici, A. (2012). Din Kültürü ve Ahlak bilgisi Öğretmenlerinin Diğer Dinlere ve Din
Mensuplarına İlişkin Yaklaşımları. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yemenici, A. (2017). İslamofobi karşısında İslam Algısına Dair Bir Türkiye Örneği: Hoşislamlar ve
Pedagojik/Eğitsel Değeri. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi 01-02 Aralık 2016
Uluslararası İslamofobi ve Terör Sempozyumu (s.159-185) içinde. Bartın Üniversitesi.
Yüksel, M. (2014). İslamofobinin Tarihsel Temellerine Bir Bakış: Oryantalizm Ya da Batı ve Öteki.
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72 (1), 189 – 200.
Zengin, Z. S. (2008). Tanzimat ve Sonrası Dönemde Osmanlı Toplumunda Gayrimüslimler ve Din
Eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 6 (15), 139-170.