TURKIJE

Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt

COLOFON Tekst: Jan Bemelmans en Bert-Jan Boer Illustraties: Bertil Videt, Duygu Sar, Erdinc Sacan, Gérard Nicosie, IS Geschiedenis, Kücük Garip-Ilhan, Presidency of the Republic of Turkey, Vereniging Nederlanders in Turkije, VN, Yesil Cami.

II

De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de commissie PIN. © Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2013

De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via cmo@fm.ru.nl.

Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail: cmo@fm.ru.nl http://www.cmo.nl

Het verhaal van Melissa op pagina 19 is ontleend aan School TV. Haar verhaal is in zijn geheel te zien op http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061222_allochtoon01.

III

INHOUD Turkije, weet je wel? pag. 1 Van vroeger tot nu pag. 2 Een gevarieerd land pag. 4 Landschappen en klimaten pag. 4 Planten en dieren pag. 4 Mensen pag. 5 De rol van de islam pag. 6 Aardbevingen pag. 8 De Europese zijde pag. 9 De Aziatische zijde pag. 11 De economie pag. 12 Het leger pag. 12 Turkije en zijn buren pag. 14 Turken en Grieken pag. 14 Andere buurlanden pag. 15 Turken zwermen uit pag. 17 De eerste Turkse gastarbeiders pag. 17 Generaties volgen pag. 18 Melissa’s ouders komen uit Turkije pag. 19 Aanpassen of niet? Blijven of teruggaan? pag. 20 Turkije internationaal pag. 21 Verenigde Naties (VN) pag. 21 Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) pag. 22 Europese Unie (EU) pag. 22 En verder… pag. 24 Aantekeningen pag. 25 Meer op internet pag. 27

IV

1

TURKIJE, WEET JE WEL? Turkije is een land waar we vaak over horen. Een land dat regelmatig in het nieuws is. Een land ook met allerlei verrassingen. Wist je bijvoorbeeld dat… … de tulp, waarvan steeds wordt gezegd dat hij typisch Nederlands is, oorspronkelijk uit Turkije komt?

… yoghurt oorspronkelijk een Turks zuivelproduct is?

… Sinterklaas helemaal niet uit Spanje komt? En dat Sint Nicolaas bisschop is geweest in het plaatsje Nemre, voorheen Myra, in wat nu Turkije is?

... langharige angorakatten, angorageiten en angorakonijnen voor het eerst zijn gefokt in de stad die vroeger Angora heette en nu An-kara heet? … koffie voor het eerst in het tegenwoordige Tur-kije wordt gedronken in 1453? … de stichter van het huidige Turkije, Mustafa Kemal, in het Griekse Thessaloniki is geboren? En dat hij beter bekend staat onder zijn erenaam Atatürk (= vader van de Turken)?

Zo zie je, Turkije is een land waar veel interessants te ontdekken valt. Niet alleen op historisch gebied. Op het gebied van natuur en landschap, cultuur, politiek en gods-dienst is er veel wetenswaardigs te vermelden. Over de Turkse bevolking valt ook veel te vertellen. Niet alleen over de mensen die in Turkije wonen. Ook over de Turken in het buitenland valt allerlei interessants te zeggen.

In dit informatiepakket nemen we je mee naar dit invloedrijke land met zijn grondge-bied op twee werelddelen. Bij het lezen zul je allerlei dingen over Turkije ontdekken die het land nóg interessanter maken dan het misschien al was. En als je binnenkort op vakantie gaat, naar bijvoorbeeld Antalya, dan kijk je er misschien anders naar dan vóór het lezen van dit boekje.

2

VAN VROEGER TOT NU

Tijd

Vanaf 6500 v.Chr.

Vanaf

650 v. Chr.

Vanaf 200 v. Chr.

Vanaf 400

Vanaf 13e eeuw

1453

1612

1914-1918

1921

1923

1928

1974

Plaats of bijzonderheid

Anatolië of Klein-Azië.

Beroemde filosofen.

Deel van het

Romeinse Rijk.

Het Byzantijnse Rijk (deel van het oostelijk deel van

het Romeinse Rijk). Hoofdstad is

Constantinopel.

Het Byzantijnse Rijk wordt meer

en meer veroverd door het

Ottomaanse Rijk.

Constantinopel wordt Istanbul.

Nederland knoopt officiële contacten aan met het Otto-

maanse Rijk.

Eerste Wereldoor-log. Het Otto-maanse Rijk is

bondgenoot van Duitsland.

Het Ottomaanse Rijk valt uiteen. Stichting van de

Republiek Turkije.

Invoering van het Latijnse alfabet i.p.v. het Arabi-

sche schrift.

Turkije valt Cyprus binnen.

Het eiland wordt gesplitst.

Persoon of volk (v)

Rondtrekkende volken.

Grieken (v) Herakleitos

Thales van Milete

Turks-Ottomaanse sultan Mehmet II

verovert Constantinopel.

Mustafa Kemal Atatürk

(1881-1938)

GESCHIEDENIS Turkije toen Tot 1921 is het gebied dat we nu Turkije noemen lange tijd een deel geweest van enkele grote rijken. Het maakte deel uit van het Romeinse Rijk, waarvan het oostelijke deel in 400 werd afge-splitst en Byzantium ging heten. Dit Byzantijnse rijk werd later weer veroverd door het Otto-maanse Rijk.

Grieken, Arabieren en Perzen hebben duidelijk hun stempel gedrukt op het Ottomaanse Rijk. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de gebouwen, de gewoonten en (tot 1928) het gebruik van het Arabische schrift. Het begin van het einde van het Ottomaanse Rijk komt in de Eer-ste Wereldoorlog (1914-1918). In die oorlog kiest het rijk de kant van Duitsland. Duitsland en zijn bondgenoten verliezen de oorlog.

Na die oorlog zijn er allerlei vol-ken die graag een eigen staat willen, met de Turken voorop.

3

Een van de Turkse legergroepen die strijden voor een eigen Turkse staat wordt aange-voerd door Mustafa Kemal. Na de Eerste We-reldoorlog valt het Ottomaanse Rijk uiteen en in 1923 sticht Mustafa Kemal de Republiek Turkije. Kemal krijgt als bijnaam Atatürk: ’vader van de Turken’. Atatürk zorgt ervoor het Latijnse schrift (dat wij ook gebruiken) in Turkije wordt inge-voerd. In de Tweede Wereldoorlog heeft Turkije niet meegevochten. Tot februari 1945 is het land zelfs neutraal. Toch verklaart het in februari 1945 de oorlog aan Duitsland. Maar dat is ei-genlijk alleen maar een officiële daad. Een maand of drie later, op 8 mei 1945, is de Tweede Wereldoorlog in Europa voorbij. In 1945 sluit Turkije zich aan bij de Verenigde Naties. Het land doet dit als een van de eer-sten. In 1952 wordt het land lid van de NAVO. In juli 1974 valt het Turkse leger Cyprus binnen, een eiland in de Middellandse Zee. Op Cyprus, zelfstandig sinds 1960, wonen zowel Grieks-Cyprioten als Turks-Cyprioten. De meeste Grieks-Cyprioten willen dat het eiland zich aansluit bij Griekenland. De Turks-Cyprioten zijn daar fel op tegen. Turkije valt dan het eiland binnen; de Grieks-Cyprioten vluchten naar het zuiden van het eiland, de Turks-Cyprioten naar het noor-den. Het eiland valt in twee delen uiteen. De Turks-Cyprioten in het noorden van Cy-prus roepen in 1983 de onafhankelijkheid uit. Behalve Turkije zelf erkent niemand an-ders het onafhankelijke Noord-Cyprus. Het zuidelijke deel van Cyprus geldt wél als een onafhankelijke staat en wordt in 2004 deel van de Europese Unie.

Toeristen bekijken het Turkse deel van de hoofd-stad Nico-sia vanuit een uit-kijkpost in het Griek-se deel

Atatürk geeft les in het Latijnse schrift

4

EEN GEVARIEERD LAND

Turkije is een groot land, 22 keer zo groot als Nederland. Het ligt voor het grootste deel in Azië. Voor een klein deel ligt het in Europa. De Dardanellen, de Zee van Mar-mara en de Bosporus scheiden Europees en Aziatisch Turkije van elkaar. De scheiding tussen Europa en Azië loopt zelfs dwars door de miljoenenstad Istanbul. Het Europese deel van Turkije grenst aan Griekenland en Bulgarije. Het Aziatisch deel wordt ook wel Anatolië genoemd. Het Aziatisch deel van Turkije heeft als buurlanden: Georgië, Ar-menië, Iran, Irak, Syrië en Cyprus.

Landschappen en klimaten Turkije heeft veel verschillende landschappen. Of het nu gaat om hoogvlakten, woestijngebieden, moeras-sen, ruig berglandschap met toppen tot meer dan 5.000 meter hoog, brede zandstranden of bossen, Turkije heeft het allemaal. Het klimaat is al even gevarieerd. Zo heeft het ge-bied aan de Middellandse Zee een klimaat dat lijkt op dat van de Côte d’Azur in Zuid-Frankrijk. In het midden van het land vind je een echt landklimaat met snikhete zomers en ijskoude winters. Aan de noordkust vind je een warm zeeklimaat met mild weer. Woestijnachtige omstandigheden vinden we in het zuidoosten. De hooggelegen berggebieden zijn het grootste deel van het jaar met sneeuw bedekt. Planten en dieren Met al die verschillende landschappen en klimaten is het niet vreemd dat het aantal dier- en plantensoor-

ten (ruim 9.000!) ook groot is. Bij de plantensoorten zitten veel soorten distels, kla-vers, orchideeën en bolgewassen als de tulp. Misschien denk je dat de tulp typisch Ne-derlands is, maar dat is niet zo. De tulp komt oorspronkelijk uit … Turkije!

Landschap met hoge bergen en zandstrand (boven) en sneeuw in Istanbul (onder)

5

De Turkse dierenwereld kent nog veel geheimen voor de weten-schap. Doordat er verschillende plaatsen zijn waar (hoog-)vlakten gescheiden worden door hoge bergruggen, kunnen er zich aparte diersoorten ontwikkelen. Zo vind je er diersoorten die tamelijk uniek zijn voor Turkije. Een van de bekendste dieren in Turkije is de Van-kat, die fami-lie is van de Perzische kat. De Van-kat is makkelijk te herken-nen aan zijn ongelijk gekleurde ogen. Ook beroemd is de Kangal-hond, die voortkomt uit de stad Si-vas in centraal Turkije. De Kangal-hond is een herdershond en kan een meter hoog worden met een gewicht van 65 kilo. Of het nu gaat om vogels, vlinders, insecten of zoogdieren, er worden nog altijd soorten in Turkije gevonden die de weten-schap nog niet heeft beschreven. Mensen In het gebied dat Turkije omvat wonen ongeveer 80 miljoen mensen. Daarvan is bijna driekwart van oorsprong (etnisch) Turk. Ruim 20% hoort tot het Koerdische volk. Verder zijn er nog kleine bevolkingsgroepen, zoals Tsjerkessen, Arabieren, Sy-riërs en Armeniërs. Het Turks is de enige officiële taal. Het wordt door 90% van de bevolking gesproken en geschreven. Van de andere talen die je tegenkomt, is het Koerdisch de meest voorkomende. We hebben al gezien dat het gebied dat nu Turkije is in de loop van de eeuwen door heel wat verschillende volkeren is be-woond. Veel van die volken hebben hun eigen kookkunst mee-gebracht. Die hebben ze vervolgens aan elkaar doorgegeven. Zo kunnen we nu genieten van een erg gevarieerde Turkse keuken. Internationaal wordt de kookkunst uit Turkije hoog gewaar-deerd. Proef maar eens een nohut yemegi, soep met kikkererw-ten. Poğaça, broodjes met gehakt, zijn ook niet te versmaden. Renkli kek, regenboogtaart, smaakt ook prima. Bij al die lekkernijen zul je één ding niet aantreffen: varkens-vlees. Dit komt omdat ongeveer 95% van de bevolking de islam als godsdienst heeft. En in de islam is het varken een onrein dier. Behalve moslims zijn er kleine groepen mensen die christelijke godsdiensten aanhangen. Dat zijn bijvoorbeeld de Grieks-orthodoxe en de Armeens-orthodoxe kerk. Verder is er een klei-ne Joodse minderheid.

Renkli kek

Moskee

Armeens-orthodoxe kerk

Armeniërs

6

De rol van de islam Vanaf 1928 geldt in Turkije de regel dat de overheid zich niet mag bemoeien met de godsdienst. Omgekeerd mogen godsdienstige leiders zich niet bemoeien met de poli-tiek. Deze scheiding tussen overheid en godsdienst heet met een moeilijk woord secu-larisme. De controle op de scheiding tussen godsdienst en politiek wordt uitgevoerd door het Directoraat van Godsdienstzaken. Het houdt bijvoorbeeld toezicht op het godsdienst-onderwijs op de scholen. Schoolkinderen moeten volgens de Turkse grondwet van 1982 les in de islam krijgen. Verder mogen mensen die voor de overheid werken geen uiterlijke tekens van hun godsdienstige overtuiging laten zien. Vrouwelijke ambtena-ren bijvoorbeeld mogen geen hoofddoek dragen op het werk (wat in Nederland bij-voorbeeld meestal wel is toegestaan). Mensen die bij de overheid werken, mogen niet proberen hun godsdienstige overtuiging aan anderen over te brengen. Veruit de belangrijkste godsdienst van Tur-kije is de islam. Zo’n 95% van de bevolking noemt zich moslim. De islam kent verschil-lende richtingen of stromingen. In Turkije zijn de meeste moslims soennitisch. Het soennisme is de grootste hoofdstroming van de islam (de andere belangrijke stro-ming is het sjiisme). Het woord soenna is Arabisch voor 'traditie'. Soennitische mos-lims volgen de traditie die gebaseerd is op het leven van de laatste en belangrijkste profeet van de islam, Mohammed. Zo’n 10 tot 20% van de moslims in Turkije is alevitisch. Alevieten (een afsplitsing van het sjiisme) worden door de Turkse soen-nieten vaak als ketters beschouwd omdat ze losser omgaan met de regels van de Koran. In de alevitische gemeenschapshui-zen (cemevi's) zitten mannen en vrouwen (zonder hoofddoek) door elkaar. Alevieten vasten meestal niet, ze gaan niet naar de moskee en ze bidden wanneer ze daar be-hoefte aan hebben. Ze geloven wel in Al-lah en in Mohammed als zijn profeet, maar ze hebben, net als de sjiieten, heel andere opvattingen over wie de juiste opvolgers zijn van de profeet Mohammed. Hoe belangrijk is de islam eigenlijk voor de Turken? Dat is heel verschillend. Er zijn mensen die streng vasthouden aan de re-gels die de islam voorschrijft. Ze houden graag vast aan eeuwenoude tradities. Dat zie je bijvoorbeeld aan de kleding die vrou-wen uit deze groep moslims dragen.

Alevitisch feest (boven); protest na een aanval van soennieten op

een Alevitische familie (onder)

Soennitische moslims in de Suleymaniye-moskee in Istanbul

7

Aan de andere kant vind je vooral in de grote steden mensen die niet meer leven vol-gens de aloude tradities en religieuze regels. Er zijn er zelfs die zeggen dat de islam in hun leven helemaal geen rol meer speelt. Die mensen zijn blij dat je godsdienst niet meer op je identiteitskaart hoeft te staan. De regering heeft die regel in 2006 afge-schaft. Omdat in Turkije de islam veruit de grootste godsdienst is, telt het land vele duizen-den moskeeën. Het is zelfs het land met de meeste moskeeën ter wereld. Als je rond-kijkt in een dorp op het platteland, hoe klein ook, zul je er een moskee vinden. De wat grotere plaatsen hebben meerdere moskeeën. In de grote miljoenensteden vind je er honderden. Daar zijn hele grote gebedshuizen bij die ook buiten Turkije bekend zijn. Dat is bijvoorbeeld de Eyüp Sultan-moskee in Istanbul. Een hele oude moskee is de Yeşil Camii-moskee in de stad Bursa. Hij stamt uit de 14e eeuw. In de hoofdstad Anka-ra vind je onder andere de Kocatepe-moskee.

Naast vele oudere moskeeën vind je er ook diverse hele moderne moskeeën, in ver-schillende stijlen gebouwd. Hetzelfde geldt trouwens voor andere gebouwen in Turkije als woonhuizen, theaters, musea en kantoorgebouwen. De Turkse architectuur vindt veel erkenning in het buitenland en heeft grote invloed op bouwstijlen in andere lan-den.

Eyüp Sultan-moskee linksboven en Yeşil Camii-moskee rechtsboven; Moderne moskee linksonder en een modern kantoorgebouw rechtsonder.

8

Aardbevingen Maar veel van die mooie gebouwen lopen voortdurend groot gevaar. Gevaar waarvan niet is te voorspellen waar en wanneer het toeslaat: aardbevingen. Waarom zijn er van tijd tot tijd aardbevingen? Om dat te weten, moeten we kilometers diep onder de grond van Turkije kijken. De aardkorst bestaat uit een groot aantal platen die drijven op vloeibaar gesteente, kilometers diep onder de aardkorst. Turkije ligt voor het grootste deel op de zoge-naamde Anatolische Plaat. In het westen en het oosten komen de Euraziatische en de Arabische Plaat langzaam maar zeker steeds dichter naar elkaar toe. Daardoor komt de Anatolische Plaat steeds meer tussen die twee platen klem te zitten. Door de druk en de spanningen tussen de platen ontstaan er aardbevingen. En die aardbevingen kunnen heel zwaar zijn.

Zo wordt het gebied rond de zuidoostelijke stad Bingöl op 1 mei 2003 getroffen door een aard-schok van 6,4 op de schaal van Richter. 177 men-sen vinden de dood, 520 anderen raken gewond. In Nederland is er veel aandacht voor de beving, omdat verschillende Turken die hier wonen familie in het getroffen gebied hebben. Maar de zwaarste aardbeving in Turkije is die van oktober 2011 bij de stad Van in Oost-Turkije met een aardschok van 7,2 op de schaal van Richter. Deze veroor-zaakt zo’n 750 doden.

De ravage na de aardbeving in Van

9

De Europese zijde Op pagina 4 zagen we al dat Turkije voor een deel in Zuidoost-Europa ligt. Dat gebied is niet zo groot; het is maar zo’n 3% van het hele land. Van de ongeveer 80 miljoen inwoners van Turkije woont zo’n 10 miljoen in het Europese deel.

De Bosporusbrug verbindt Europa met Azië Dat Turkije deel is van Europa, zie je niet alleen aan de ligging van een stukje Turkije op het Europese werelddeel. Je ziet het ook aan de kleding van de jongeren in de gro-te steden. Ze gaan uit naar plekken waar vooral westerse muziek wordt gedraaid. Wanneer je aan een Turk vraagt: ‘Voel je je Europeaan of Aziaat?’, dan is het ant-woord dat je vaak krijgt: ‘Europeaan’. Dat antwoord is niet zo vreemd. Zo doet Tur-kije mee aan het Eurovisie Songfestival. Bij de sport is het land ingedeeld bij de Europese landen. Denk maar eens aan de voetbalcompetities Champions League en Europa League. Galatasaray heeft de Eu-ropa League (die toen nog UEFA League heette) in 2000 zelfs gewonnen.

Er is een levendige handel met veel Europese landen. En bij veel Turken is er één grote wens: lid worden van de Europese Unie. Dat daar nog heel wat bij komt kijken, lees je op pagina 22. Reis je door het Europese deel van Turkije, dan is er één stad in dit gebied die we niet onvermeld kunnen laten: Istanbul. Een hele oude stad, in 667 voor Christus door Griekse kolonisten gesticht. De stad heeft een roemruchte historie met heel wat hoogte- en dieptepunten. Zo hebben de kruisvaarders er in de dertiende eeuw flink huisgehouden. Veel kostbaarheden zijn vernietigd, omgesmolten of naar Venetië in Italië gebracht. Daar kun je de be-waard gebleven kostbaarheden vandaag nog steeds bekijken.

10

Istanbul heeft niet altijd zo geheten. Tot 1930 had Istanbul een andere naam: Con-stantinopel. Deze stad is hoofdstad geweest van verschillende rijken. Vooral in de eeu-wenlange periode dat Constantinopel de hoofdstad van het Ottomaanse Rijk was, kende de stad periodes van grote bloei. Griekse handelaren brachten er veel welvaart. Aan de andere kant zijn er tijden van verval, zoals in de 19e eeuw. Het Ottomaanse Rijk is dan al aan het afbrokkelen. Uiteindelijk houdt het Ottomaanse Rijk in 1923 op te bestaan. Constantinopel met de nieuwe naam Istanbul wordt dan deel van het mo-derne Turkije. Wel verliest Istanbul haar status als hoofdstad. De nieuwe hoofdstad van Turkije wordt Ankara. Dat Istanbul een enorm rijke geschiedenis heeft, zie je wanneer je in de stad met zijn ongeveer 13,5 miljoen inwoners om je heen kijkt. Je kunt het zo gek niet bedenken of het is er: eeuwenoude paleizen of delen van de oude stadsmuren, kerken, synagogen en eeuwenoude moskeeën. Maar Istanbul heeft ook veel moderne gebouwen en laten we ook de vele parken en pleinen niet vergeten. We schreven al dat Istanbul in twee werelddelen ligt: Europa en Azië. Via onder ande-re de Bosporus kun je van het ene werelddeel naar het andere reizen. Dat kan bijvoor-beeld over de 1.590 meter lange Bosporusbrug, die in 1973 is geopend. Je kunt ook kiezen voor de 1.510 meter lange Fatih Sultan Mehmetbrug. Deze brug is in 1988 offi-cieel in gebruik genomen. En wat krijg je aan de andere kant van de Bosporus te zien?

Je vindt er een aantal stadswijken die eeuwen geleden vissersdorpen waren en die nu zijn opgeslorpt. In de loop van de eeuwen, tot ver in de 20e eeuw, groeit het inwoner-tal van wat nu Aziatisch Istanbul is. In dit stadsdeel liggen veel beboste hellingen, die beschermd gebied zijn. Die bossen mogen dus niet worden gekapt. Verder vinden we in dit deel van de miljoenenstad veel parken en groentetuinen.

Fatih Sultan Mehmetbrug

11

De Aziatische zijde Op pagina 9 heb je gelezen dat 3% van het Turkse grondgebied in Europa ligt. 97% van het grondgebied ligt dus in Azië. Dit enorme gebied staat bekend onder de naam Anatolië. De grote variatie op allerlei gebieden waarover we in het vorige hoofdstuk spraken, is vooral in Aziatisch Turkije te vinden. In het Aziatische deel liggen tal van bekende steden. Een van de meest bekende is Antalya, gelegen aan de Middellandse Zeekust. De stad is de op twee na meest bezochte plaats door internationale toeristen ter we-reld. In 2011 zijn dat er zo’n 10 mil-joen. In dat jaar zijn er maar twee steden die meer buitenlandse toeris-ten ontvangen. Alleen Parijs en Lon-den moest de stad voor zich dulden. Voor Nederlanders hoort Antalya tot de bekendste vakantiebestemmin-gen in Turkije. En ben je er dan toch, dan zou je een excursie kun-nen maken naar Nemre, voorheen Myra, het dorp waar eens Sint-Nicolaas heeft geleefd. Zo’n 160 kilometer ten oosten van Antalya ligt een andere stad die bij veel Nederlandse toeristen bekend is: Alanya. Het is niet alleen een be-kende badplaats. Als je er al eens geweest bent, dan ken je de Piraten-grot misschien wel. Deze grot is echt een schuilplaats geweest voor pira-ten. Maar ja, veruit de meeste men-sen gaan toch naar deze stad om er lekker aan het strand vakantie te vieren. Dit is volgens Jasper de re-den waarom Turkije zo populair is geworden bij de Nederlanders: “Ten eerste heeft Turkije heel veel stranden, waar veel Nederlanders voor gaan. Zeker in de zomermaanden heb je vrijwel altijd mooi weer. In Turkije heb je erg veel verschillende recepten, je kan er echt veel eten, en er is al-tijd wel iets bij wat je lekker vindt. Als je er niet van houdt om elke dag aan het strand te zijn, dan kun je in Turkije heel veel uitstapjes maken.” Er zijn meer bekende steden in Aziatisch Turkije. Bijvoorbeeld Izmir. Deze miljoenen-stad aan de Egeïsche zee heeft na Istanbul de belangrijkste haven van het land. Om die reden is de stad belangrijk voor de Turkse economie. Ook al ligt de stad in Azië, toch heeft de NAVO er tientallen jaren zijn hoofdkwartier voor Zuidoost-Europa gehad.

De jachthaven van Antalya

De Piratengrot in Alanya

12

De economie Turkije is niet alleen een land met een groot grond-gebied en een groot aan-tal inwoners. Ook als we kijken naar de economie is het geen kleintje. In de top-20 van grootste eco-nomieën ter wereld staat het land al jaren op de 15e plaats. Economen vin-den het dan ook een ont-wikkeld land. Het doet mee in de G20. Dat is een groep van twintig landen die economisch het sterkst zijn en die regel-matig met elkaar om de tafel gaan zitten om over allerlei economische en politieke onderwerpen te overleggen. Er zijn allerlei soorten industrie. We vinden bijvoorbeeld fabrieken voor auto’s, elektro-nica, textiel, constructie en bouw, voedingsmiddelen en chemie. Toch is het grootste deel van de Turkse bedrijven niet in de industrie bezig. De meeste bedrijven vind je bij de dienstverlenende sector, waaronder verzekeraars, adviesbureaus, computerbe-drijven en financiële bedrijven. Een belangrijke vorm van dienstverlening is het toeris-me. Zoals je al op de vorige pagina hebt kunnen lezen komen miljoenen toeristen jaarlijks naar Turkije die hun geld achterlaten in hotels, restaurants en uitgaansgele-genheden. Verder zijn in- en uitvoer voor het land belangrijk. Er wordt veel uit Duitsland, Japan en Italië ingevoerd. Veel uitvoer is er naar Duitsland, Groot-Brittannië en Italië. Daar-bij zitten ook landbouwproducten. Maar de uitvoer van industriële producten is veel groter dan die van agrarische producten. De Turkse munteenheid is de lira. De lira is onderverdeeld in 100 kuruş. Het land heeft perioden van enorme inflatie gekend (d.w.z.: je kunt met dezelfde hoeveelheid geld steeds minder kopen). De Turkse lira is in 2005 nog maar zo weinig waard, dat er toch echt iets moest gebeuren. Er werden zes (!) nullen van alle geldbedragen afgehaald. TL 12.500.000 werd TL 12,50 en TL 250.000.000 werd TL 250. Honderd lira is nu ongeveer gelijk aan 42 euro.

De leiders van de G20 bij elkaar. De premier van Turkije staat rechts naast president Obama van Amerika in het midden.

Het oude biljet van 5 miljoen lira en het nieuwe biljet van 5 lira

13

Het leger Een belangrijke plaats in Tur-kije is weggelegd voor het le-ger. Het leger van dit land is een van de grootste in de we-reld. Het telt in totaal meer dan 773.000 militairen. Tel je daar nog eens de bijna 400.000 reservisten bij, dan kom je op een kleine 1,2 mil-joen. Die 400.000 reservisten kunnen worden opgeroepen als het leger oorlog moet voeren. Vergelijk dat aantal soldaten maar eens met de ongeveer 45.000 militairen in het Neder-landse leger. Het leger was in 1920 al zo groot toen het onder leiding van Atatürk vocht voor de onafhankelijkheid van Turkije. Na de onafhankelijkheid is het Turkse leger even groot gebleven.

Het leger mag zich niet met de politiek bemoeien. Toch is dat niet altijd zo geweest. Na de Tweede Wereldoorlog heeft het leger tot drie keer toe de macht gegrepen. Dat gebeur-de in 1960, 1971 en 1980. De staatsgreep van 1980 wekte bij Europese landen veel ver-ontwaardiging op. De gesprek-ken over een lidmaatschap van de EU werden tijdelijk stil-gelegd (meer hierover op pa-gina 22). Net als in 1960 en 1971 bleef

de macht een paar jaar in handen van het leger. Daarna kregen de burgerpolitici het weer voor het zeggen. Het leger ziet voor zichzelf een bijzondere taak: het in stand houden van de scheiding tussen godsdienst en de overheid. Die taak is vooral belangrijk, omdat er politieke partijen zijn die de islam hoog in het vaandel hebben staan. Dat is bijvoorbeeld de AK-partij van Recep Tayyip Erdoğan. De partij is sinds 2003 aan de macht met Erdoğan als premier. Gelukkig zag het leger geen reden om in te grijpen. Het leger is wel actief in een andere kwestie: de strijd tegen de Koerden. De Koerden streven naar een onafhankelijke staat. Die strijd is al tientallen jaren aan de gang. Veel Koerden hebben zich verenigd in de Koerdische Arbeiderspartij, de PKK. Op pagi-na 23 vind je meer over dit ‘Koerdische probleem’ waarmee Turkije worstelt. Net als Nederland heeft Turkije soldaten in Afghanistan. Het land speelt er zelfs een belangrijke rol. Het is lid van de NAVO én het is een islamitisch land, het enige in die militaire organisatie. Dat maakt Turkije best bijzonder. Daarom is de Turkse rol in Af-ghanistan voor de NAVO zo belangrijk.

De staatsgreep van november 1980

14

TURKIJE EN ZIJN BUREN

We weten al dat Turkije aardig wat buurlanden heeft. Nederland heeft maar twee buurlanden of drie als je de overkant van de Noordzee meetelt (België, Duitsland en Groot-Brittannië). Turkije heeft niet minder dan acht buurlanden. Hoe kan het land met al die buren uit de voeten? We gaan enkele buurlanden eens nader bekijken. Turken en Grieken De Grieken zijn echt een hoofdstuk apart als je het hebt over de buur-volken van de Turken. Al in de oud-Griekse tijd werden grote delen van wat nu Turkije is door Grieken be-volkt. Wist je dat Antalya in de tweede eeuw voor Christus door een Griekse heerser is gesticht? Er is een lange tijd geweest dat de rollen omgekeerd zijn. Tussen 1456 en 1830 hoort het Griekenland van nu bij het Ottomaanse Rijk. De Turken hebben het er voor het zeggen. In de 20e eeuw gaat het flink mis tussen de twee volken. Van mei 1919 tot oktober 1922 woedt de Grieks-Turkse Oorlog. De Turken krijgen gebieden terug die tot dan toe Grieks waren. Er komt een grote verhuizing van Turken en Grieken. Bijna alle Turken die op Grieks grondgebied wonen, moeten naar Turkije verhuizen. De Grieken die in de Turkse gebieden van het voormalige Ottomaanse Rijk wonen, moe-ten naar Griekenland vertrekken. Een van de legercommandanten van de Turken in die oorlog is Mustafa Kemal Atatürk.

Mustafa Kemal leidt de Turken naar de overwinning Grieken in Turkije die moeten verhuizen Na de Tweede Wereldoorlog is de verhouding tussen de twee landen al niet veel beter. En dat terwijl ze allebei lid zijn van de NAVO. In 1974 komt de burenruzie tot een dieptepunt op Cyprus, zoals je al op pagina 3 kon lezen. Op dit eiland in de Middel-landse Zee wonen mensen van Griekse (in het zuiden) en van Turkse oorsprong (in het noorden). De Turks-Cyprioten zijn de kleinste groep. De ruzie tussen Grieks- en Turks-Cyprioten, de wens van de Grieks-Cyprioten om zich aan te sluiten bij Grieken-land en de bezetting van het noorden van Cyprus door de Turken verstoort de goede betrekkingen tussen Griekenland en Turkije tot op de dag van vandaag.

De Griekse en de Turkse vlag

15

Andere buurlanden Er zijn meer buren waar Turkije zo zijn proble-men mee heeft. Zo klikt het niet altijd echt met Irak en Syrië. Waar draait het om? In Tur-kije ontspringen twee grote en belangrijke ri-vieren: de Tigris en de Eufraat. Als die rivieren in Syrië en Irak aankomen, heeft Turkije al veel water uit die rivieren gehaald voor de landbouw, de industrie en voor drinkwater. Vooral bij grote droogte kunnen er watertekor-ten komen in de twee Arabische buurlanden. Die willen dat Turkije meer water in de rivieren laat. Maar dan zeggen de Turken dat ze voor zichzelf al geen water in overvloed hebben. Een buurland waarmee Turkije een erg lastige verhouding heeft is Armenië. Dat komt door een gebeurtenis in het begin van de 20e eeuw. Het is de tijd dat het Ottomaanse Rijk vecht in de Eerste Wereldoorlog. De vijanden zijn Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland. De Turken verdenken de christelijke Armeniërs ervan met de vijand te heu-len. Daarom worden in 1915 de Armeniërs uit hun steden en dorpen verdreven en tij-dens een lange tocht in de richting van het huidige Syrië gestuurd. Onderweg worden honderdduizenden van hen óf vermoord óf ze komen om van honger, dorst en uitput-ting. Hoeveel het er precies zijn weet niemand, maar sommigen zeggen dat er wel meer dan een miljoen Armeniërs zijn omgekomen. Het is dus niet vreemd dat Turkije en Armenië elkaar nog heel lang als vijanden zien. Dat duurt zeker tot 2009, als de twee in het Zwitserse Zürich zich enigszins met elkaar verzoenen. Maar het blijft een erg breekbare en gespannen relatie.

Gelukkig is het niet allemaal ellende wat de klok slaat. Want Turkije en Azerbeidzjan kunnen wel prima door één deur. Dit komt vooral omdat de twee landen op verschil-lende gebieden zaken met elkaar gemeen hebben. Daarbij kun je denken aan muziek en de Turkse en Azerbeidzjaanse taal die veel op elkaar lijken. Beide landen voelen zich bovendien Europees. Zo doet ook Azerbei-dzjan mee aan het Eurovisie Songfestival. In 2011 weet het land het festival nog te winnen ook. Azerbeidzjan levert verder veel aardgas aan Turkije. Er bestaan zelfs plannen om een gaspijpleiding van Azerbeidzjan dwars door Tur-kije aan te leggen. Die zou dan naar de EU moe-ten lopen. Dat is dan weer gunstig voor de han-del tussen Turkije en Azerbeidzjan.

Omgekomen Armeniërs in 1915

De Eufraat in Irak is op sommige plaatsen opgedroogd

De pijpleidingen liggen al klaar...

16

Een land waarmee Turkije het al heel lang goed kan vinden, is Iran. Je zou kunnen denken dat dit komt doordat Iran net als Turkije een islamitisch land is. Maar in Iran is er geen scheiding tussen godsdienst en de overheid, in Turkije wel. De goede relatie tussen Iran en Turkije komt niet zozeer door de islam, maar vooral door de economi-sche betrekkingen. De twee landen drijven veel handel met elkaar. De regeringen in Ankara en Teheran werken veel samen als het om aardolie en aardgas gaat.

Bij de buren van Turkije is het sinds enige tijd flink aan het rommelen. Zo woedt er vanaf 2011 een bloedige burgeroorlog in Syrië. Vele tienduizenden Syriërs vluchten naar Tur-kije. Langs de grens van Turkije zijn grote vluchte-lingenkampen uit de grond gestampt. Tiendui-zenden Syriërs bevolken inmiddels deze kampen. Volgens UNHCR, de vluch-telingenorganisatie van de VN, zijn het er in septem-ber 2012 ruim 80.000. Niet alleen via de lands-grenzen, ook over zee proberen vluchtelingen Turkije binnen te komen. Dit betekent niet dat die mensen Turkije als einddoel hebben. Ze willen bijvoorbeeld naar West-Europa. Zo is er een mix van buren met wie het klikt en buren waarmee Turkije het minder goed of zelfs slecht kan vinden. Maar we moeten verder kijken dan alleen naar de lan-den waaraan het grenst. Immers, miljoenen Turken wonen en werken in andere lan-den, met name in Europa. Landen waar veel Turken leven, zijn voor Turkije belangrijk. Waar wonen al die Turken dan? En hoe gaat het me ze? Hierover kun je lezen in het volgende hoofdstuk.

De Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad (rechts) in gesprek met de Turkse premier Tayyip Erdogan (links) in Teheran over samen-werking

Vluchtelingenkamp met vluchtelingen uit Syrië in Turkije

17

TURKEN ZWERMEN UIT

De eerste Turkse gastarbeiders In de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw komen veel Turken naar Nederland om hier te werken. Ze worden gastarbeiders genoemd. Er is in die tijd zoveel werk, dat dat niet allemaal door Nederlanders gedaan kan worden. Het gaat vooral om werk waar je geen opleiding voor nodig hebt. De gastarbeiders worden met open armen ontvangen. De eerste twaalf Turken die in Tilburg komen werken, worden zelfs onder begeleiding van de plaatselijke harmonie van het station gehaald. Tussen 1960 en 1973 komen 65.000 Turkse gastarbeiders naar ons land. Ze zijn vooral afkomstig uit het midden en zuidoosten van Turkije, gebieden waar dan veel werkloosheid heerst. Een voorbeeld van zo’n Turkse gastarbeider is Yasar. Hij komt in 1963 naar ons land. Hij gaat in Tilburg als houtbewerker aan de slag. Daarvoor werkte hij in zijn eigen land in verschillende fabrieken en had hij een baan als taxichauffeur in Istanbul. Op een zeker moment besluit hij, zoals veel van zijn generatiegenoten, naar het buitenland te gaan. Hij had het volgende beeld voor ogen: “Een paar jaar werken in het buitenland, eenvoudig leven om met het gespaarde geld een nieuwe auto van het merk Chevrolet te kopen.”

Anderen werden vooral getrokken door het avontuur. Zo ging Huse-yin niet naar Nederland om de kost te verdienen of om veel geld te sparen. Hij zegt: “Ik was jong en ik was nogal avontuurlijk inge-steld. Het was het avontuur dat me trok. Het idee om te gaan kreeg ik door een kennis die bij een bureau werkte dat mensen uitzond naar Europa.” In de beginjaren verblijven de tij-delijke werknemers vaak bij colle-ga’s als kostgangers. Al snel ont-stonden overal pensions, speciaal voor gastarbeiders. Hoe goedko-per, hoe beter, want dan blijft er meer geld over om naar huis te sturen. En dus schortte er nogal eens wat aan de ‘Turkenpensions’, zoals ze in de volksmond ge-noemd werden. In sommige ge-vallen was zo’n pension niet meer dan een fabriekshal met twintig oude, vieze bedden en een kachel. Soms werd een bed aan twee mannen verhuurd. Slapen ging in zo’n geval in ploegdiensten, net als het werk. De een stapte in bed als de ander aan het werk ging.

18

Generaties volgen Een poosje werken, geld verdienen en dan weer terug. Met die gedachte komen de meeste gastarbeiders naar Nederland. Voor de achtergebleven familie in het arme Turkije is het geld uit Nederland ook zeer welkom. Het loopt in veel gevallen anders. Veel gastarbeiders blijven en laten hun vrouw over-komen naar Nederland en ze krijgen de Nederlandse nationaliteit. Hun kinderen wor-den hier geboren en gaan hier naar school. En inmiddels hebben die kinderen zelf ook vaak weer kinderen. Zo volgen de generaties elkaar op. De kinderen van de eerste gastarbeiders hebben het hier niet altijd gemakkelijk. Ze zitten tussen twee culturen in. Ze zijn van Turkse afkomst maar hun toekomst ligt in Nederland. Veel van hun ouders spreken slecht Nederlands en voelen zich meer Turk dan Nederlander. Dat levert soms problemen op.

Erdinç Saçan is zo’n kind van een gastarbeider. Hij is een succesvol ondernemer gewor-den. In 2009 maakt hij een boek over kinderen van Turk-se gastarbeiders. Ze zijn bij-voorbeeld kunstenaar, onder-nemer, sporter of ambtenaar geworden. Wat ze met elkaar gemeen hebben, is dat ze zeer succesvol zijn in wat ze doen. Jongeren van Turkse afkomst kunnen een voor-beeld aan hen nemen. Het zijn rolmodellen. Het rolmodel van de samen-steller van het boek is zijn vader, die alleen basisschool heeft gehad en herder is ge-weest. Erdinç Saçan vertelt: “Hij was herder in Turkije, mijn vader groeide op in Cap-padocië. Zijn vader was her-der, zijn grootvader ook. En ik, zijn zoon, ben afgestu-deerd ICTer. In één generatie is een enorme stap gemaakt. Dat zie je niet alleen bij mij, als Turk van de tweede gene-ratie, maar ook bij de kinde-ren van Marokkanen uit het Rifgebergte. Mijn vader hield veel van lezen, heeft een open instelling. En heeft altijd gezegd: ‘Hier in Nederland moet je je toekomst opbou-wen.’”

Erdinç Saçan

Turkse herder met zijn kudde

19

Melissa’s ouders komen uit Turkije Een ander voorbeeld van iemand met Turkse ouders is Melissa. Haar moeder kwam op haar vijftiende jaar naar Nederland, samen met haar broertjes en zusjes. Melissa’s opa kwam hier werken en nam zijn vrouw en hun kinderen (waaronder Melissa’s moeder) mee. Ze vertelt wat ze van huis uit meekrijgt van de Turkse cultuur. Ze noemt de taal, het eten en het feit dat je je schoenen uit moet doen voordat je naar binnen gaat. Er wordt bij haar thuis Turks en Nederlands gesproken, maar als ze bij haar opa en oma is, spreekt ze Koerdisch. Die spreken beiden heel slecht Nederlands. Ze kennen alleen simpele zinnetjes als ‘Hoe laat is het?’ of ‘Hoe gaat het?’.

Melissa ziet wel verschillen tussen de Nederlandse en Turkse cultuur. Als je bijvoor-beeld bij je tante op visite wilt gaan, kun je in Turkije gewoon spontaan langskomen. In Nederland maken de mensen vaak eerst een afspraak. En dan moet je ook nog van tevoren zeggen of je blijft eten of niet. De buurt waar ze woont, vindt ze gezellig. Er wonen mensen uit veel verschillende cul-turen. Er zijn veel verschillende winkeltjes. Wat ze minder leuk vindt is dat er veel cri-minaliteit is. Er wordt gestolen in de winkels en ze zou ’s avonds laat niet alleen op straat durven lopen. Melissa vindt het niet moeilijk om hier een Turkse te zijn. Ze zegt: “Je komt uit Turkije en verder ben je gewoon hetzelfde.”

De buurt waar haar school staat, noemt ze een rustige, saaie buurt. Er wonen bijna alleen maar Nederlanders. Op school heeft Melissa dan ook veel Nederlandse vriendinnen. Haar moeder heeft bewust voor deze school voor Melissa gekozen. Het is een kleine, veilige school en het bevalt Melissa er prima. Melissa besluit: “Op school voel ik me Neder-lands en als ik thuis ben en bij familie en hier in de buurt voel ik me wel echt Turks. Turkije is leuk om op vakantie te gaan, maar niet om er te wonen.” En trouwen met een Turkse man? Melissa zegt lachend dat ze denkt dat dat er niet in zit. Turkse winkel in haar buurt

20

Aanpassen of niet? Blijven of terug gaan? Als je naar een ander land verhuist, zul je je moeten aanpassen. Denk alleen al aan de nieuwe taal die je moet leren. Maar je hoeft je eigen cultuur natuurlijk niet helemaal te vergeten. Zo gaat het ook met de Turkse gastarbeiders. Ze brengen hun gewoon-tes en gebruiken mee en zetten die hier voort. Er worden moskeeën gebouwd, zodat ze hun geloof kunnen blijven beleven en een vrouw met een hoofddoek is niets bijzon-ders meer. Nederland maakt kennis met de Turkse bakker en kleermaker en met sho-armazaken en koffiehuizen. Ons land wordt kleurrijker door al deze nieuwe invloeden. Toch zijn er ook proble-men. In grote steden zoals Rotterdam en Den Haag ontstaan wijken waar veel gastarbeiders bij elkaar wonen. Dat levert soms spanningen op met de oorspronkelij-ke Nederlandse bewo-ners. Die voelen zich in de loop der jaren hoe langer hoe meer een vreemde in hun wijk. Ze ergeren zich bijvoorbeeld aan de schotelantennes die Turkse bewoners aan hun gevel hangen om naar Turkse televisie-programma’s te kunnen kijken. De Nederlanders die al hun hele leven in de wijk wo-nen en de nieuwkomers weten vaak weinig van elkaar. Ze leven in hun eigen wereld. De cultuurverschillen lijken soms moeilijk te overbruggen. Dat Turkse gastarbeiders soms terugverlangen naar hun geboorteland kun je je vast wel voorstellen. Je zou denken dat volgende generaties zich hier steeds beter op hun gemak voelen. Zij groeien immers op in de Nederlandse samenleving en hebben de Nederlandse nationaliteit. Toch hoor je steeds vaker verhalen van kinderen van gast-arbeiders die in Turkije willen gaan wonen. Ze hebben het gevoel dat minderheden in Nederland steeds minder welkom zijn. Ze voelen zich vaak onbegrepen door leeftijds-genoten met Nederlandse ouders.

Een voorbeeld is de Turkse Sinem (24). Haar moeder komt er alleen voor te staan als haar va-der het gezin verlaat. Omdat haar moeder slecht Nederlands spreekt, moet Sinem in haar jeugd altijd als tolk of vertaler optreden. Ze is vastbe-sloten om met haar moeder in Istanbul te gaan wonen. Ze wil niet dat haar moeder voor altijd afhankelijk van haar is. Ze voelt zich in Turkije ook veel meer op haar gemak dan in Nederland. Als ze hier in de trein bijvoorbeeld een telefoon-gesprek in het Turks voert, ervaart ze soms geïr-

riteerde blikken bij medereizigers. Die lijken te zeggen: “Spreek toch gewoon Neder-lands.” Ze verbaast zich erover dat zoiets niet gebeurt als ze Frans of Engels spreekt. Sinem twijfelt daarom steeds meer: “Blijven of teruggaan naar Turkije?”

21

TURKIJE INTERNATIONAAL Turkije is een land dat graag internationaal zijn nek uitsteekt. Daarom is het land lid van heel wat internationale organisaties, zoals de Verenigde Naties. De regering in An-kara wil dolgraag lid worden van een belangrijke organisatie waar ze nog geen lid van is: de Europese Unie. Wat Turkije internationaal zoal doet, en wat het wil, lees je hier. Verenigde Naties (VN) De Verenigde Naties zijn al vanaf het begin voor Turkije erg belangrijk. Turkije en Ne-derland behoren beiden bij de vijftig landend die de VN hebben opgericht. Belangrijk bij de VN is de Veiligheidsraad. Die helpt mee om oorlogen, dreigende oorlogen of an-dere problemen tussen landen op te lossen of te voorkomen. Al vier keer is Turkije lid geweest van de Veiligheidsraad. In 2008 hebben zelfs 151 landen speciaal voor Tur-kije gekozen. De VN kan soldaten sturen naar plaatsen in de wereld waar oorlog is geweest of een oorlog dreigt. Het zuiden van Libanon is zo’n plaats. Daar is meermalen oorlog gevoerd tussen allerlei groe-pen en landen. In 2006 bij-voorbeeld heeft Israël er een oorlog uitgevochten tegen de Hezbollah-beweging. Dat is een islamitische politieke partij in Libanon met een eigen leger. Nadat de oorlog was afgelopen, stuurden de VN soldaten naar Zuid-Libanon. Aan deze zoge-noemde UNIFIL-macht doen ook sinds 2006 Turkse soldaten mee. Dat de VN voor Turkije belangrijk is, blijkt wel uit de zogenaamde Permanente Verte-genwoordiging. Dit betekent dat het land in allerlei VN-organisaties vertegenwoordi-gers heeft. We noemen er vier: De UNDP, het VN-ontwikkelingsprogramma ECOSOC, de Economische en Sociale raad

van de VN UNICEF, het VN-kinderfonds De Algemene Vergadering van de Verenig-

de Naties Voor de kinderen van de Turkse VN-medewerkers is er in New York een speciale school, de Atatürk-school.

Turkse UNIFIL-soldaten

De Turkse premier Erdogan spreekt de VN toe

22

Noord-Atlantische Verdragsorganisatie Sinds 1952 is Turkije lid van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, de NAVO. Tot 1991 is het militaire bondgenootschap belangrijk in de Koude Oorlog tussen de twee grote blokken in de wereld. Aan de ene kant de Sovjet-Unie met zijn bondgenoten in het Warschaupact. Aan de andere kant de Verenigde Staten met hun bondgenoten in de NAVO. Je hebt al kunnen lezen dat Turkije en Griekenland het niet zo goed met el-kaar kunnen vinden. Toch zijn ze allebei lid van de NAVO. Dat geeft bijvoorbeeld bij de Cyprus-kwestie (zie pag. 3 en 14) een wat vreemde situatie. De NAVO is voor Turkije belangrijk en Turkije voor de NAVO. Bij verschillende oorlogen in het Midden-Oosten starten veel acties van de NAVO vanaf Turks grondgebied. We hebben dat bijvoorbeeld gezien bij de oorlog in Irak die in 2003 is begonnen. Turkije helpt ook voor de NAVO mee in Afghanistan. Het militaire bondgenoot-schap is er actief onder de naam ISAF. Bijna 2.000 soldaten uit Turkije zijn bij de ISAF-troepenmacht gelegerd. In de hoofdstad Kaboel hebben de Turken zelfs de leiding over de NAVO-eenheid die er aan het werk is. De Turken leiden de ISAF-eenheid al vanaf 1 november 2009. Europese Unie Er is één belangrijke internationale organisatie waarvan Turkije nog geen lid is, terwijl veel Turken dat wel zouden willen: de Europese Unie. Want ja, veel Turken voelen zich veel meer Europees dan Aziatisch. Al in 1963 sluit Turkije een speciaal verdrag met de EEG (Europese Economische gemeenschap), de voorloper van de EU. In 1987 vraagt Turkije officieel het lidmaatschap van de EU aan. Maar Griekenland houdt dat tegen. Weer zo’n voorbeeld waaruit blijkt dat de twee landen niet bepaald vriendelijk tegen-over elkaar zijn. In 1999 probeert de regering in Ankara het nog eens. Ditmaal ligt Athene niet dwars. Vanaf dat jaar is Turkije een zogenaamd kandidaat-lid van de EU.

Zo’n kandidaat-lid-maatschap is eigen-lijk niet zo interes-sant. Volledig lid zijn, daar gaat het om. Maar dat is nog niet zo simpel. Daar komt voor Turkije veel bij kijken. Zo vindt de EU dat eerst het Koerdi-sche probleem op een goede manier moet worden opge-lost. Wat is dat pro-bleem dan wel?

De vlaggen van de NAVO en van Turkije wapperen naast elkaar

bij een kantoor van de NAVO

23

De Koerden zijn een groot volk van naar schatting tussen de 27 miljoen en 30 miljoen mensen. Er wordt ook wel een aantal van 40 miljoen genoemd. Ze wonen in een gebied dat soms Koerdistan, Land van de Koerden, wordt genoemd. Het ligt in vijf landen: Iran, Irak, Armenië, Syrië en Turkije. Tussen de 13 miljoen en 15 miljoen Koerden wonen op Turks grondgebied. De regering in Ankara ziet zo’n onaf-hankelijke staat Koerdistan helemaal niet zitten. En al helemaal niet zolang de Koerdische Arbeiderspartij, de PKK, met geweld een zelfstandig Koerdistan probeert tot stand te brengen. Veel landen, ook Turkije, zien de PKK als een terroristische organisatie en heb-ben de partij verboden. Het Turkse leger levert van tijd tot tijd gevechten met gewapende Koerden. Er zitten duizenden Koerden om politieke rede-nen gevangen in Turkse gevangenis-sen. De belangrijkste leider van de PKK, Abdullah Öcalan, is daar ook bij. Hij werd in 1999 in Kenia gevangen genomen door de Rode Baretten, een speciale legereenheid van de Turken. Koerdische (politieke) gevangenen worden niet altijd goed behandeld. Mensenrechten-organisaties als Amnesty International en Human Rights Watch hebben meer dan eens geschreven over schendingen van de mensenrechten door Turkije. Er zijn ook berich-ten over martelingen. Zolang dat nog gebeurt, mag Turkije geen EU-lid worden. Behalve de Koerdische kwestie zijn er andere zaken die ook belangrijk zijn voor de EU, wil Turkije lid kunnen worden. We noemen er een aantal. Turkije moet de Cyprische Republiek, Grieks-Cyprus, erkennen. Er moeten betere

verhoudingen zijn met Griekenland. De regering in Ankara moet toegeven dat de dood van honderdduizenden Armeniërs

een vooraf geplande moordpartij is. En Turkije en Armenië moeten zich verder met elkaar verzoenen.

Het leger kan nog te veel uitmaken hoe de Turkse politiek in elkaar steekt. Het leger moet zich niet met politiek bemoeien.

Alle godsdiensten (dus ook de drie christelijke godsdiensten) moeten dezelfde rech-ten en vrijheden krijgen als de islam nu heeft.

Iedereen moet vrij uit kunnen komen voor zijn mening. Nu nog steeds mag je niet vrijuit spreken over bijvoorbeeld de Koerden of de kwestie van de Armeniërs. Soms heb je een probleem als je kritiek levert op de Turkse staat, bijvoorbeeld als journa-list.

De arrestatie van Öcalan

24

Turkije op zijn beurt heeft de nodige kritiek op de EU. Zo is er nogal wat geweld tegen Turken in EU-landen. Veel geweld gebeurt uit vreemde-lingenhaat of racisme. In Duitsland zijn enkele keren huizen van Turkse gezinnen in brand gestoken. In Ankara is er een Ministerie voor Tur-ken in het buitenland geko-men dat Turken in bijvoor-beeld de EU gaat bescher-men. Turkije vindt verder dat ver-schillende EU-landen de PKK niet mogen helpen. Dat is immers een terroristische organisatie van de Koerden, zo vindt de regering. De re-gering in Ankara heeft ook fikse kritiek als het om de vrijheid van meningsuiting in de EU gaat. Vooral Frankrijk moet het ontgelden. Dat land heeft in 2012 een wet ingevoerd, die volgens Ankara de vrijheid van meningsuiting inperkt. Die wet zegt dat je in Frankrijk de volkenmoord op de Armeniërs niet mag ontkennen. Maar er komt nog veel meer bij kijken als het om de toetreding van Turkije tot de EU gaat. Het is een langdurige en ingewikkelde kwestie. Denk alleen maar aan de ver-schillende meningen in de EU-landen zelf. Veel mensen en politieke partijen zijn vóór, maar er zijn ook veel mensen tégen Turkije als EU-lid. Toch zou Turkije een bijzonder lid van de EU kunnen zijn. Het zou het eerste EU-land zijn waar de islam veruit de grootste godsdienst is. Het zou een heel belangrijk EU-land kunnen zijn voor de con-tacten met landen in het Midden-Oosten en Centraal-Azië. Economisch zou Turkije voor de EU eveneens belangrijk kunnen zijn. En de EU zou er in één klap zo’n 80 mil-joen inwoners bij krijgen. En verder… In 1975 heeft de Nederlandse zanger Alexander Curly een hit met het liedje ‘Aggesus’.

Het gaat over de Turkse gastarbeider Hassan in Am-sterdam. Zoek het maar eens op internet. Je kunt je afvragen of hij wel weet waar hij het over heeft. Jij weet nu dat er in Turkije geen sjeiks zijn. Dat is toch meer iets voor de Arabische wereld. De tekst van het refrein zou nog een beetje Arabisch kunnen klinken. Maar jij weet nu dat in Turkije Turks wordt gespro-ken. En is Hassan wel een Turkse naam…? Nee dus. Je hebt nu veel gelezen over een groot, veelzijdig en belangrijk land. Een land met heel veel gezichten. Een belangrijk land, niet alleen voor zijn buurlanden. Turkije, weet je wel…?

25

AANTEKENINGEN

26

MEER OP INTERNET Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer onderwerpen die je kunnen helpen bij je werkstuk of spreekbeurt. Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je het beste je spreekbeurt kunt inkleden. Ga naar www.cmo.nl of www.maak-een-werkstuk.nl.

27

SCRIPTIESERVICE De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu en Mensenrechten. Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons. Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/werkstuk.

De versie op papier is te bestellen bij: Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail: cmo@fm.ru.nl http://www.cmo.nl