T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN •• ••

BUGUNKU DURUMU

KaSIID 2005

ANKARA ONlvERSITESI BASIMEVI • 2005 www.ankara.edu.tr

iyindekiler

BijIUm 1 Giris ............................................................................................................... 1

1.1 Btiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik. .......................................... .3

1.2Mali Darbogaz .................................................................................... 4

1.3 Ytiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri ..................................... 7

I.4Btitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat ......................................................... 11

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l Sorumlu KlIma ....... .14

1.6 Y aplsal Degi~iklik ............................................................................... 15

1.7Bologna Deklarasyonu ............................................. , ............................. 18

BijIUm 2. TUrk YUksekijgretiminin Tarihcesi .......................................... 21

BijIUm 3. Universitelere Basvuru ve Yerlestirme ...................................... ... 27

3.1 <;e~it1i Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan ............................ , ........ '" ...... 27

3.2Ba~vuru SaYllan .................................................................................. 27

3.3 Ytiksekogretim Kurumlarma Yer1e~tirme ..................................................... 32

3.4<;e~itli Ogrenci Gruplannm B~an Oranlanmn irdelenmesi ................................ 37

3.4.1 Yeni Mezunlann Yer1e~me Oram ............................................................ 38

3.4.2Mesleki ve Teknik Lise <;lkl~ Ogrenciler ................................................ 38

BOlUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan .......... ................................ .43

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SaYllan ........................................................ .43

4.2Lisanstistti Ogrenci SaYllan .................................................................... 50

4.3 Ogretim Elemam SaYllan ............ , ......................................................... 52

5.1 Yurtdl~ma Lisanstistti Egitim Amaclyla Eleman Gonderme .............................. .57

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tlrma Gorevlileri ....................... 58

5.1.2YOK Tarafmdan YapIlan Dtizenlemeler. ............................................... 65

5.2Yurtiyi Lisanstistti Programlanmn Etkin Hale Getirilmesi ................................ 68

Bijliim 6. Program Gelistirme ve Proje Cahsmalan .................................. 71

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Y eti~tirme Reformu ........................................ 71

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ....... 80

6.2Meslek Yiiksekokullan ................................................................... 81

6.2.1 Meslek Yiiksekokulu Kriterleri ..................................................... 82

6.2.2 Fiziksel Olanaklar. ................................................................... 82

6.2.3 Ogrenci SaY11an ve Okulla~ma Oram .............................................. 83

6.2.4 Ogretim Elemanlan ................................................................... 83

6.2.5 Endustriyel Egitim Projeleri ......................................................... 84

6.2.6 Program Geli~tirme <;ah~malan ..................................................... 85

6.2.7 Lisans Programlanna Dikey Ge9i~ .................................................. 86

6.2.8 Smavslz Ge9i~ Uygulamasl. ......................................................... 87

6.2.9 Okul-Sanayi ButUnle~mesi ........................................................... 89

6.2.10 Mezunlanmn istihdaml. ............................................................ 90

6.2.11 Finansman ................................... " ....................................... 90

6.2.12 Tamamlanan Projeler ............................................................. 90

6.2.13 MYO'lann Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler ............................. 92

6.2.13.1 150 MYO'nun Geli~tirilmesi Projesi ......................................... 92

6.2.13.2 Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ......................... 94

6.2.14 Darbogazlar. ......................................................................... 95

6.3 Uzaktan Yuksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;ah~malar ...................... 96

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) nin <;ah~malan ......... 1 0 1

6.4.1 ULAKNET' in Geli~imi ......................................................... 101

6.5 Stratejik Ar~tIrma ve EtUdler Milli Komitesi .................................... 103

6.6 Turk Ermeni ili~kileri Milli Komitesi .............................................. 105

6.7 Ataturk ilkeleri ve inkllap Tarihi Dersi ............................................ 106

Bolum 7 Arastuma ve Yavm Faalivetleri. .......................................... 1 09

Bolum 8. Yuksekogretimin FinansmaDl ............................................ .. 121

8.1 Butye Odenekleri ......................................................................... 121

8.20grenci Ba~ma Btitye Odenekleri ...................................................... 124

8.3 YatInm Odenekleri ....................................................................... 126

8.3.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl. ................................. 126

8.3.2 Ylllar itibariyle Proje Sayllan ..................................................... 126

8.3.30denek Tahsislerinin Yetersizligi ................................................. 127

8.3.40niversitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl ....... 129

8.3.5 ilerleme ve <;agda~la~ma PaY! .................................................................. 129

8.3.6Butye Uygulamasmdan Dogan Finansman AYlgl. .............................. 129

8.3.7Ytiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ........................................ 129

8.3.8Yuksekogretimde Aray-Gerey Yetersizligi ....... ' ................................ 130

8.3.9Halen Devam Etmekte Olan Ve 2004 Ylh Yatmm Programmda

Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyacl. ............................................ 130

8.4 Cari Odenekler. .......................................................................... 131

8.4.1Yeni Yuksekogretim Kurumlanmn Kurulmasl. ................................ 131

8.4.2yuksekogretim Kurumlanna Ogretim Uyesi Yeti~tirmek iyin

Yapllan Egitim Harcamalan ...................................................... 131

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ........................................... 131

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katkl Paylan ......................... 133

Bolum 9. Turk ve Akraba Topluluklan ile iliskiler ve Yurtdlsmda Okuvan

Tee. Vatanda I O ... renciler ............................................................ 135

'9.1 Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Y~ayan

Turk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler. .............................. 135

9.1.1 Turkye Ogretimi ..................................................................... 140

9.1.20grencilerin Ba~an Durumu ...................................................... 141

9.2Yurtdl~mda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler. ................................... 143

9.3 Ogretim Uyeleri ........................................................ ··············· .. 146

9.4 Yurtdl~mda Kurulan Ortak Universiteler. ........................................... 147

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi .................. 147

9.4.2 Klrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi ......................................... 147

9.5i~birligi Anla~malar. ...................................................................... 148

Bolum 1

Giri§

Cagda~ yuksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'Sllla (M.0.400), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.a. 124), ve hatta bir ara~tlrma kurumu niteligini de ta~lmasl nedeniyle, iskenderiye Muzesi'ne (M.a. 330-200) kadar goturmek mlimklindur. Ancak, gUnumuzdeki yliksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan universitenin prototipleri olan Bologna Dniversitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 ythnda kuruldugu goz onune almdlgmda, yagda~ yliksekogretimin yakla~lk 900 ytlhk bir geymi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyliz yth a~klll bir sure iyinde ye~itli a~amalardan geyerek gelinen bugunku noktada, bir Ulkenin yliksekogretim sisteminin:

• Ara~t1rma universiteleri, • Kitlesel egitim yapan universiteler, • Klsa sureli mesleki egitim yapan kurumlar, • Uzaktan ogretim kurumlan, • Ticari amayla orglin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar, • Sirketlerin blinyelerindeki egitim birimleri

olmak uzere, a1tl ana turdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu gorulmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem iyindeki oranlan henuz yok az olmakla birlikte, ozellikle ileri Ulkelerde son ytllarda geli~me egilimindedirler.

Egitim-ogretimin yanmda, ara~t1rmanm da universitenin i~levleri arasma girmesmm geymi~i ise yok daha klsadlr. Ondokuzuncu ylizythn b~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik olmakslzlll egitim-ogretim ve pratik sonuylanna bakllmakslzm ara~t1rma yapllan bir kurum olarak tarnmlaml~ ve egitim-ogretim ile ara~t1rmarnn birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri surmii~tur. Ancak, son ylizytl iyinde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan slrasmda bu geli~melere dayah olarak uretilen maddeler ve cihazlar, ba~ta ara~t1rma iiniversiteleri olmak iizere, yliksekogretim sistemini, ayrn zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir paryaSl haline donu~turmu~tiir. Gunumiizde bir Ulkenin Ar-Ge sistemi:

• Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri, • Kamu Ar-Ge kurulu~lan, • Yiiksekogretim kurumlan

1

olmak uzere u~ ana till kurumdan olu~maktadlf. Bu kuhunlann Ar-Ge sistemi i~indeki i~levlerini kahn ~izgilerle birbirlerinden aymnak, ozellikle giinumuzde, her ne kadar artIk mumkun ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlannm ana i~levini temel bilimsel ve uygulamah ara~tmnalar yapmak ve lisansusm egitimle ust duzey Ar-Ge personelini yeti~tinnek olarak tammlamak ger~ek~i bir yakla~lmdlf.

Ornegin, Amerika Birle~ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kIrk yI1daki bUyiimesinin % 50'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu Ulkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73 'unun ozel sektOrde, % 11 'inin kamu kurulu~lannda, % 16'Sl ise universitelerde yiirutUlmesine kar~lhk, patentlerde atlfta bulunulan bilimsel literaturun yakla~lk % 75'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve bUyiik bolumu universitelerde yiirutUlen ara~tInnalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumunun temelini olu~turan bilgi teknolojileri (enfonnatik veya bili~im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek uretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler, ara~tInna universitelerinin bulundugu Kaliforniya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ~e~itli ol~eklerdeki ozel kurulu~larla universitelerin i~birligi yapmalan sonucunda geli~tirilmi~, modern yonetim ve ileri uretim sistemlerinin entegre bir ~ekilde kullamlmaslyla ticari faaliyete donu~turulmu~till.

Ozetle, yakla~lk dokuzyiiz y:Ilhk bir ge~mi~i olan yiiksekogretim sistemi, degi~en ~art1ara uyum saglayarak geli~en toplumsal ihtiya~lan kar~I1ayabilmi~, yeti~tirdigi i~gucu, yarattlgl yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni~ bir yelpaze i~inde topluma sundugu ~e~it1i hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma ~ok onemli katkllar yapml~, kulturu muhafaza etmi~ ve geli~tinni~, hem kendisini yenilemi~, hem de toplumsal degi~ime oncUlUk etmi~tir.

Cografi slmrlann oneminin azaldlgl, devlet~iligin yerini serbest pazar ekonomisine blraktlgl, ozelle~tinneye hlZ verildigi ve rekabetin her alana damgaslm vurdugu gunumuzun kureselle~mi~ dunyasmda, yiiksekogretim sistemi u~ temel i~levi olan, egitim-ogretim, ara~tlnna-geli~tinne ve toplum hizmetleri ile, Ulke ekonomisinin itici gucu, Ulkenin uluslararasl rekabet gucunu belirleyen ba~hca unsurlardan biri ve insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumu a~amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine burUnmu~ bilgi fabrikasldlr.

Doksanh y:Illarda bir~ok Ulke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklU refonnlara sahne olmu~tur. i1gin~ olan husus, geli~mi~lik duzeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yaplsl baklmmdan buyiik farkhhklar gosteren Ulkelerdeki sorunlann ve bunlann ~ozumu i~in yapllan refonn ~ah~malannm ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla buyiik benzerlikler gostennesidir.

Diinyada yiiksekogretimin gundemini olu~turan sorunlar, bunlann yoziimii i9in onerilen yeni yakla~lmlar ve yiirutUlen reform ~ah~malanll1 yedi ana ba~hk altmda, toplamak mumkundur (Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, 1994. Aynca Bkz. Guruz, K., "Dunyada ve Turkiye'de Yuksekogretim , 6SYM Yay. No. 2001-4).

2

1.1 Bfiyfime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~mekte olan Ulkelerde ilk ve ortaogretimdeki okulla~ma oranlannm hlzla ytikselmesi, geli~mi~ Ulkelerde ise teknolojideki geli~melerin ytiksekogrenim gormti~ olmaYl ve yeti~kinlerin stirekli egitimini neredeyse zorunlu hale getirmesi, tUm tilkelerde ytiksekogretime olan talebi onemli olytide art1rml~hr. 1970'ten 1995'e ye~it1i Ulke gruplanndaki ytiksekogretim ogrencisi saY1lan Tablo 1.1 'de gosterilmi~tir.

Tablo 1.1. Yfiksekogretimdeki ogrenci saydan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985 1990 1995 YDKSEK GELiR GR 20.9 21.3 23.9 24.7 31.0 36.3 DiGER ULKELER 6.0 19.0 26.9 33.6 37.3 44.2 nONY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3 68.3 80.5

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 1999 ve Glirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

Ce~itli cografi bolgeler ve degi~ik geli~mi~lik dtizeyindeki Ulkelerin 1970 ve 1997 Yillanndaki ortalama ytiksekogretim okull~ma oranlan Tablo l.2'de gosterilmi~tir.

Gortildtigti gibi, soz konusu yirmi yedi Y1lhk donemde, ttim Ulkelerdeki okulla~ma

oranlannda btiytik artl~lar meydana gelmi~tir. Geli~mi~ Ulkelerdeki okulla~ma oram yakla~lk olarak bir kat artml~t1r.

Tablo 1. 2 Yiiksekogretimdeki Okulla~ma Oranlan, 0/0

ULKEGRUBU 1970 1980 1990 1997 Geli~mi~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4 Latin Amerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3 Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3 Dogu Asya ve Okyanusya 1 6 37 6,6 12,1 Gooey Asya 4,7 4,8 6,3 7,9 Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2 DUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

.. Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999

Bu geli~meler, tUm Ulkeleri birim maliyeti daha dti~tik ytiksekogretim kurumlanna yone1tmi~ ve bunun sonucunda da ytiksekogretim kurumlan arasmda i~levsel ye~it1ilik

artml~t1r.

Bir filkedeki tUm yfiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yfiksek lisans ve doktora programlan da bulunan ara~tIrma finiversitelerinde lisans dfizeyinde ogrenim gormelerini dfi~finmek artlk mfimkfin degildir. ABD'nin Kalifomiya eyaletindeki ytiksekogretim sistemi bu balamdan tUm dtinyaya omek te~kil etmektedir (A Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). Bu eyaletteki yok saYldaki iki yIlhk community college ve junior college gibi, tilkemizdeki meslek ytiksekokullanmn dengi olan kurumlann yanmda, iki tane yok kampuslu eyelet tiniversitesi ve yok saYlda ozel tiniversite vardlr. University of

3

California, lisans, yiiksek lisans ve doktora duzeyinde egitim yapilan bir ara~tmna universitesi; California State University ise, sadece lisans ve yiiksek lisans duzeyinde egitim yapilan bir kitlesel egitim universitesidir. Bu universitenin Miitevelli Heyet Ba~kaDlnlD ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarma nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir duzeyde mesleki ve teknik egitim yapan kisa sureli yiiksekogretim kurumlanmn bazi Ulkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki payl Sekil 1.1 'de gosterilmi~tir. Gorfildugu gibi, bu mr kurumlann sistem iyindeki payt bir yok ileri Ulkede % 30'un uzerindedir. Ulkemizde de bu baglamda yah~malar yiirutUlmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yiirurlUge giren 4702 saYIh Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programlll devami niteliginde veya bUlla en yaklll programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi iyinde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~llldaki meslek yiiksekokullan programlarma yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim ytlmda ba~lanml~t1r.

Ulkemizdeki Aylkogretim FakUltesi'ne benzer bir kurumsal yapi iyinde munhasiran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazi Ulkelerin yuksekogretim sistemleri iyindeki paYI Sekil 1.2'de gosterilmi~tir. Bu mr yiiksekogretim kurumlannlll, daha ziyade, gelir duzeyi nispeten du~uk ve nufusu geny olan Ulkelerde yaygm oldugu gorfilmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli ytllardan ba~layarak, yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapilan harcama miktarlannda reel du~u~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mUmkUndur:

• Artan ogrenci saY1lan, • HIzia geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yiiksek

alanlara kaymasl, • HIzia geli~en teknolojinin daha pahah ekipman kullammllli gerekli k1lmasl, • Kamu kaynaklanmn toplumsal getirisi daha yiiksek olan temel egitim ve altyapi

yatmmlanna kaydmlmasl, • Devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli ytllarda bu etmenlerin sonucu olarak yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapIlan harcamalardaki reel azalma, du~uk gelir grubu Ulkelerde % 12,3, alt orta gelir grubu Ulkelerde % 9,1 ve ust orta gelir grubu Ulkelerde ise % 4,6

4

Pakistan

Hollanda

Singapur ~::::;=C:=:;~;III;;I;I;.;;:::~~ Tayvan ,

Behfika

isveg

t;:ek Cumhuriyeti

Malezya

israil

irlanda

$ili

yin

isvigre

Peru

Avustralya

ABO

Rusya

Norveg

Portekiz liE;; Finlandiya t Macaristan

Japonya

Kore

Birle~ik Kralhk

Yeni Zelanda

Arjantin j;IIII;11111 Yunanistan

Almanya ~~:!lil!i!I~~ Tayland

ispanya

Filipinler

OrdOn

Endonezya

TOrkiye

Kolombiya

Bulgaristan

Hindistan

Avusturya e~!~~ Meksika

italya

,',.;

Kaynak: OECD Statistical Yearbook 99 ve GUrUz, K, "Dilnyada ve 1iirkiye' de Yilksekligretim", OSYMYay. No. 2001-4 Sekil 1.1 K1sa sUreli yilksekligretim kurumlanmn bazl i1lkelerin yUksekligretim sistemleri i~inde kaylth ligrenci saYlsInIn yUzdesi olarak paYI

5

Tayland

TOrkiye

Hong Kong

Cin

Pakistan

Yeni Zelanda IElllillll1 Endonezya

Israil

Hollanda

Kore !!!!jI Irlanda _

Ispanya

Meksika

Birlel?ik Krallik

OrdOn

Venezuela

Almanya

Hindistan

Portekiz

Italya

Malezya

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Dilnyada ve Tiirkiye' de Yiiksekligretim", OSYM Yay. No. 2001-4

~ekil: 1.2 Uzaktan ligretimin bazi ii1kelerin yiiksekligretim sistemleri iIYinde kaYlth ligrenci saYlSlmn yiizdesi olarakpaYI

olarak gerc;ekle~mi~, yiiksek gelir grubu ulkelerde ise %0,9 art1~ meydana gelmi~tir. Bu geli~meler Diinya BankaSI 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

<;e~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik duzeyindeki Ulke gruplannda 1995 ytlmda yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapllan ortalama harcama miktarlan

6

Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildugli gibi, geli~mi~ Ulkelerdeki harcamalar, geli~mekte olan tilkelerdeki harcamalann yakla~lk alb kabdlr. Aym Yll Tiirkiye'de yapilan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine alzndlgznda 1538 $ ile diinya ortalamaslmn yarzszndan, a~lkogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak ger~ekle$mi$tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklanndan yapilan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba~ma YapIlan Harcama (ABD$)

nUNYA ORTALAMASI 3.370 Gelismis Bol~eler 5.936

Kuzev Amerika 5.936 Asva/Okvanusva 5.488 Avruoa 6585

Eski Sovv_et Blo2:u Ulkeler 457 Gelismek Lt: 01an Boh!eler 967

Salrra Afrikas! 1.241 Arap Ulkeleri 1.SRR Latin Amerika / Karayipler 937 Dogu AsyalOkyanusya 709 GiineyAsya 1.058

En Az Geli~mi~ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO

Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Yillarda Reagan ve Thatcher ile ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'11 ytllarda Birle~ik Kral11k ve ABD'nde kurumsal yapllar kazanml~ ve bu Ulkelerden tUm dlinyaya yayIlml~tIr. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek mlimklindlir:

* Reel ogrenim licreti uygulamasl, * Kaynaklann ye~itlendirilmesi, * Maliyet verimliligi ve i~letmecilik, * Akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon, * Ozel yliksekogretim kurumlanmn yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yan kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. Cunkli, yliksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak lizere iki tilr getirisi vardlr. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo 1.4'de ozetlenmi~tir. Siyasi otoritenin, yliksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktayt goz online almasl son derece onemlidir.

Dlinyadaki genel egilim, birim maliyetin ki~isel getirinin kar~lhgl olan kIsmlm reel ogrenim licreti olarak vergi mukelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmakbr. Aynca, beslenme ve bannma iyin yapllan subvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl Ulkelerde reel ogrenim ucretlerinin devlet yliksekogretim kurumlannda ogrenci ba~ma yapllan harcamalara oram Tablo 1.5'te gosterilmi~tir. Buradan apk~a

goriildiigii gibi, yiiksekogretim ancak zengin iilkelerde paralz olabilir yolundaki

7

iddia tiimiiyle gefYersizdir. Tersine, yiiksekogretim verebilecek kadar zengin olan iilkelerde olmayabilmektedir.

ancak bu hizmeti iicretsiz olarak reel ogrenim iicretine tabi

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal Ki~isel

• Vergi gelirlerindeki art1~ • Yliksek kazane; diizeyi

• Uretkenlikteki art1~ • i~ bulmada kolayhk

• • Tiiketimdeki art1~ Y atmmda art1~ Ekonomik

i~giicii esnekliginin art1~l Daha iyi e;ah~ma ko~ullan • • • Devletten beklenen mali destegin • Ki~isel/Mes1eki hareketlilik

azalmasl

• Sue; oramndaki azalma • Daha saghkh ve uzun ya~am Bagl~ ve topluma hizmette artl~ <;ocuklar daha

.. • • le;m lyl ya~am

• V atanda~hk bilincinin geli~mesi ko~ullan

Sosyal kenetlenme Mii~teri olarak daha ..

karar Sosyal • • lyt

• Teknolojiye uyum saglama ve verebilme

kullanma becerisinin geli~imi • Ki~isel statiiniin yiikselmesi

• Daha fazla hobi ve bo~ zaman aktiviteleri

Tablo 1.5 Bazl iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin

8

kamu kaynaklarmdan ogrenci ba~ma yapIlan harcamalara oraDl.

Ulke Reel UcretlYapIlan

Ulke Reel

Harcama (%) U cretIY apIlan Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10 Bulgaristan 42 Estonya 9 Avustralya 30 Japonya 9 Sili 26 <;in 9 Jamaika 25 Polonya 7 Endonezya 25 Malezya 6 Vietnam 23 <;ek Cumhuriyeti 5 Kore 23 Tayland 5 ispanya 20 Hindistan 5 israil 20 Pakistan 4 Slovenya 19 MlSlr 4 Litvanya 18 Sri Lanka 3 KostaRika 16 Honduras 3 ABD 15 Bolivya 3 Filipinler 15 Macaristan 2 Barbados 15 Guatemala 2 Kenya 12 Tiirkiye 2 Nepal 10 Frans a 1

Kaynak: Priorities and Strategies for Education, The World Bank, Washington, D.c., 1995 ve Giirliz, K, "Diinyada ve Ti.irlciye'de YUksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4.

•

•

Yiiksekogretimin devlet kurumlarmda da reel ogrenim iicretine tabi kIlmmasl giderek yaygmla~maktadlr. Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri Tablo 1.6'da gosterilmi~tir.

Tablo 1.6 Bazl ii1kelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

Vlke Ogrenim Vereti

Avustralya 3.300-5.500 $ Birle~ik Kralhk 1.000 $ C;in 888 $ Hollanda 2.250-3.150 $ Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing of Tertiary Education: OEeD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilginy olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birincisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamamn muhafazakar hiikiimet zamamnda planlanmasma kar~m, ogrenim iicretine her zaman kar~l ylkml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata geyirilmesidir. ikincisi ise, C;in'deki ogrenim iicretinin fert ba~ma milli gelirin birkay kat! olmasldlr. C;in'deki bu uygulamayla, ogrenim iicretlerinin harcamalan kar~Ilama oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iicreti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel iigrenim iicretinin ftrsat e$itligini zedeleyerek iilkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar $unlardlr:

Reel ogrenim iicretinin yanmda, ba~anh ve muhtay ogrenciler iyin kar~lhkslZ burs; diger ogrenciler iyin ise, bory alabilme imkanlan mutlaka mevcut olmahdlr.

Borylara uygulanacak geri odeme siire1eri ve faiz oranlan ticari faizlerden dii~iik,

ancak geri toplama 19m yapllacak-harcamalan fazlaslyla kar~llayacak diizeyde olmahdlr.

Muhtar iigrencilerin belirlenmesi, borrlara uygulanacak /aiz oranlarmdaki hakkaniyet iilriisii ve geri iideme mekanizmalan gibi hususlar birrok iilkenin giindemin dedir. Mezuniyetten sonra vergi siir~arjl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir kamu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve klsmi siibvansiyonu ile ticari bankalann da bu amayla devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi yoziimlerinin ikincisi ozel yiiksekogretim kurumlannm yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri iyindeki pay! Sekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan ar1kra giiriildiigii gibi, iizel yiiksekiigretim kurumlanmn ancak zengin iilkelerde yaygmla$abilecegi yolundaki giirii$ de tiimiiyle gerersizdir. Nitekim, bu tiir kurumlar ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

9

Filipinler

Kore

Hollanda C::;~::=:!;I;==~;;='~ Portekiz .11111 ..... IIIIIIIIIIIII.~I111~;~~

$iIi • ___ ."_iIII_1II2~f

Romanya ••• lIIIIIiII ...... ~~.~

Venezuela .....

Fransa .iIII"IIii.~

Bulgaristan •• ~"I!I!

Letonya

Hong Kong

Siovenya

TOrkiy e*

Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve GUrUz,K., "DUnyada ve 1Urkiye' de YUksekiigretim", OSYM Yay. No. 2001-4 Sekil 1.3 Ozel yUksekiigretim kurumlarInIn bazl Ulkelerin yUksekiigretim sistemleri i~inde kaylth iigrenci saYISlnIn yUzdesi olarak paYI

* 2004-2005 akademik Yllmda bu oran iilkemiz i<;in % 4,2 dir.

Geli~mi~ iilkelerdeki ozel yUksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaCl giitmeyen vakIflar tarafmdan kurulmu~, yUksek prestijli ara~tlfma tiniversiteleri niteligine sahip kurumlardlr. Buna kar~lhk, geli~mekte olan iilkelerdeki ozel yUksekogretim kurumlan ise, daha ziyade, kar amaCI giiden, kIsa siireli mesleki ve teknik egitim kurumlan niteligindedir. Bu baklmdan, ozel yiiksekogretim kurumlarzmn yaygmla$masliun

10

arzu edilen sOnUflarl verebilmesi ifin, aflk, $effaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklanndan bu ttir kurumlara yapllacak yardlm ve katkIlann bu ttir standart ve gostergelere baglanmasl kaymIlmazdlr.

Devlet ytiksekogretim kurumlannm kar~l kar~lya bulunduklan sorunlan yozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallanna gore davranabilmeleri lym giri~imci yakla~lmlarla kaynak ye~it1endirmesine yonelmeleri, neredeyse tUm tilkelerde ytiksekogretim gundeminin ana konulanndan biridir.

Devlet ytiksekogretim kurumlanmn gunumuzde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklarl degerlendirebilmesi ifin vazgefilmez on kO$ul, kurumun tabi oldugu biitfe sistemi ile idari ve mali mevzuatm 0 kuruma, serbest pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ifinde gereken bifimde hareket edebilme imkanlarlltl saglamasldlr.

1.4 Biit~e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yuksekogretimin kaynaklan ne kadar ye~it1endirilirse ye~it1endirilsin, ozel ytiksekogretim kurumlannm pay! ne kadar artarsa artsm, ytiksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla buytik olyude kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaYlslyla so run, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bifimde kullamlmasl ve kurumlarlll tabi oldugu idari ve mali mevzuatlll gereken esneklikleri saglamas,d,r.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretim kurumlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Gelir Kalemleri Kaynaklar Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar Uluslararasl Miikellefleri) Ebeveynler Kurulu~lar HaYlrseverler Kurulu~lar

Devletin Biitc;e Vasltaslyla ~ ~~rudan Katklsl

Ogrencilere YapIlan Katkllar • Burslar .j .j .j .j • Subvansiyonsuz Krediler .j .j • Subvansiyonlu Krediler .j .j

Mal ve Hizmet iT retimi • Sertifika Programlan .j .j

• Dam~manhk \j \j .j • Ara~tlfma-Geli~tirme .j .j .j • Mal Uretimi .j .j • Laboratuvar Testleri .j .j

Kira ve Faiz Gelirleri \j .j Bagl~lar .j .j .j

Bu hususlar, ozellikle devlet ytiksekogretim kurumlan bakImmdan son derece anemlidir. Dunyada halen uygulanmakta olan butye sistemlerini ba~hca dart ana grupta toplamak mtimktindtir:

11

1. Bir onceki )'11 yapllan odenek tahsisi lizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile olu~turulan, <;ok sa)'1da fasll ve kalemden olu~an hiit<;e,

2. Ogrenci sa)'1s1 gibi girdi gostergelerine gore hazrrlanan biit<;e, 3. Mezun sa)'1sl, mezunlann niteligi, ya)'1mlanan bilimsel makale ve iiretilen

hizmetlerin niteligi gibi, ylktl gostergelerine gore hazrrlanan biit<;e, 4. Devlet katklsmm dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma ibraz

edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen biit<;e sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl iilkeler Tablo 1.7'de verilmi~tir. Bu sistemler arasmda en verimsiz olam, iilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarmm hem dagltlmmda hem de kullantmmda a§lrl merkeziyetfi, biirokratik i§lemleri fok yogun, smlrlaYlcl, fall§anlarl ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaratlclllgi engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda§mayan bir yapldadlr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara§tlrma ve egitim-ogretim faa/iyetlerinde beklenen fagda§ uygulamalarl, ne yaZlk ki olumsuz yonde etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl iilkelerde uygulanan biit~e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem Arjantin Birle~ik Avustralya Sili Brezilya Kralhk Danimarka Cezavir Cin Finlandiva Fas Endonezya Hollanda Filipinler Fransa israil Gana Guney Hindistan Afrika Honduras isvey italya Japonya Kenya Kanada Nepal Macaristan Nijer Nijerya Pakistan NorveQ

I Panua Yeni Gine I Vietnam Peru Sudan Tanzanya TURKiYE Urdun Venezilella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", bSYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lhk tUm ileri iilke1er, girdi ve/veya <;Iktl gostergelerine dayah torba biit<;e sistemine ge<;mi~lerdir. Bu sistemde devlet katklsl tek kalem olarak verilmekte, kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim iicretleri dahil) devlet katklsl ile birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

12

Geli~mekte olan iilkelerde de bu yonde bir egilim vardlr. Ornegin, Arjantin'de 1997 Yllmda 1,5 milyar ABD dolan olan top lam yliksekogretim bUtyesinin % 13'u, gostergelere dayah klsml torba bUtye olarak dagltllml~ ve 70 milyon ABD dolan tutanndaki odenek ogretim uyelerine ara~tIrma faaliyetlerindeki performanslanna gore yapIlacak ek odemelere aynlml~tlr. 1997'de % 13 olan butyenin bu kismmm, 2000 yllmda % 40'a ylkmasl hedef1enmi~tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl iilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller uzerinde, ancak degi~ik ~ekillerde ve degi~ik

oranlarda yanslml~tIr. Bilindigi gibi, 19. ylizYll ba~l ile 1980'li Ylllann ortalan arasmda geyen donem, yliksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapllannm ~ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl iilkelerinde duzenleyici bir rol ustlenmi~, yliksekogretimde akademik oligar~i ile devlet burokrasisi arasmda dengeye dayah, burokratik bir duzen kurmu~tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasma paralel olarak, KIta Avrupasl uIkelerinde de devletin yliksekogretimdeki roW, sureyleri duzenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve ylktllanm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degerlendirici (evaluative state) bir ~ekle donu~mu~ttir. Bu degi~iklige paralel olarak, ozellikle ABD ve bir olyude de Birle~ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri~imcilik ve i~letmecilik, Klta Avrupasl iilkelerinin yliksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye b~laml~tIr.

Duzenleyici devletten, degerlendirici devlete donu~umu, Klta Avrupasl iilkeleri bakImmdan ~u ~ekilde ozetlemek mumkundur:

DUZENLEYici DEVLET DEGERLENDIRICI DEVLET SEVK VE iDARE

• AynntIh kanun ve yonetmelikler ................................. Amaylar ve hedefler • Merkezde karar. ........................................................... Kurumda kararlar • Sembolik rector .............................................. GUylti rektor • Sadece ogretim uyeleri ............................................ Tum ilgililer ve payda~lar

KAYNAK TAHSisi

• Aynntlh bUtye ........................................................... Torba bUtye • Fakultelere tahsis ....................................................... Kuruma tahsis • Bir onceki Ylla gore veya girdilere bagh ................... Girdi ve ylktllara bagh

KURUMSAL YAPI • Devlet Kurumu ............................................. Devlet kurumlannm

yanmda ozel kurumlar • Rekabet yok ................................................................. DIke ve dtinya

Olyeginde rekabet • Kaynaklann 90gu kamusaL ............................................... Kaynak yaratmamn te~viki • Ogrenim iicretsiz .......................................... Reel ogrenim iicreti • Biirokratik ve oligar~ik ................................... Giri~imci ve toplum ve

pazara duyarh

13

Tiim bu geli~meler goz oniine almdlgmda, devlet iiniversitelerimizin gerek egitim­ogretim, gerekse ara~tIrma-geli~tirme faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite diizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik geli~melere gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yiiksekogretimde saglzklz bir rekabet ortaml olu$turulmastntn $art ve artlk ka(:tnllmaz oldugu a(:lk~a

goriilmektedir. Boyle bir ortamtn olu$turulmasl i~in gereken on kO$ul ise, devlet iiniversitelerimizin yurtdl$tndaki iiniversitelerin ve vaklf iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~l Sorumlu KIhnma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yiiksekogretim kurumlannm topluma kar~l daha fazla sorumlu kllmmalan yoniindeki egilim 80'li Yillardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tIr. 29 Mart 1985'de Birle~ik

Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazlrlanarak bu iilkenin RektOrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sun ulan Report of the Steering Committee for Efficiency Studies in Universities ba~hkh rapor, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometer ta~l olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tiir gostergelerin kalite ve verimliligi olymede kullamlmasl, rektOrlin akademik liderlik vasfl yanmda kurumun ba~hca icra orgam olmasl ve modem finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde yaygmla~tmlmasl gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar geyen 20 Yll iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminah ve akreditasyon tUm iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi bazl iilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~hrma faaliyetlerine gore degerlendirilerek slralanml~, bu slralamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~ ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~hr. Ozellikle ara~tlfma fonlarllllll dagItlml, neredeyse tamamen kurumlann ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarllla endekslenmi~tir.

Akreditasyonu ye~it1i ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Ulkemiz iiniversite1erinin de iiye oldugu, bugiinki adl Avrupa Universiteler Demegi (European Universities Association, EUA), daha onceki adl Avrupa RektOrler Konferansl (Standing Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uluslararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi$ standartlara uygun ve donemsel olarak yapllall akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakktnda formel olarak yapllall yazdi beyandlr.

KIsacasl, akredite edilmi~ bir yiiksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore yiirliten ve belirli bir kalite diizeyinin iizerinde ogrenci yeti~tiren ve ara~tlrmalar yapan bir kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonucu olup, ba~hca i~levleri kalite kontrolii ve kalite teminatldlr.

14

ABD'nde akredite olmaml~ bir yiiksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek alamadlgl gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABD halen akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek ulkedir. Avrupa Ulkeleri ise henuz akademik degerlendirme ve "yumu$ak" kalite kontrolu ve kalite teminatl a~amalannda olup, bir yok A vrupa Ulkesinde bu amayla kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen bUtyeler bu i~lemlerle bir O1yude ili~kilendirilmeye

ba~laml~tIr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", eRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalann kar~lhkh olarak tamnmasl, bir Ulkeden alman bir diplomanm ba~ka bir Ulkede bir ust dereceye yonelik program a kabul edilmeye veya i~

bulmaya imkan vermesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenmeyen kurumlann diplomalanmn tamnmaSI tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ gucunun de giderek kureselle~tigi

dunyamlzda bu baklmdan da bUyiik onem ta~lmaktadlr.

Kureselle$en dunyam1zda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararaSI boyutlar kazanmasl muhtemel bir geli$medir. Zira, i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal duzeydeki ~irketlerin

transnasyonalle~mesi sonucunda uretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir Ulke yerine, birbirini tamamlayan paryalar halinde, birden yok Ulkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tum Ulkelerde kaliteyi artlrma yonundeki yabalar a~aglda slralanan konular uzerinde odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ye~itli te~vik (performansa bagh ek odeme) ve mueyyidelerle (azalan surekli i~ garantisi) ogretim elemanlanmn ogretici ve ara~tmci niteliklerinin ytikseltilmesi,

• KutUphane, laboratuvar, teyhizat, bilgisayar ve internet baglantlsl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlrma altyapIslmn geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiyay duydugu daha geyerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun mufredatlarl olan yeni egitim programlanmn geli~tirilerek uygulamaya konulmasl,

• Ogretim pro gram I an ile ara~tlrma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun bir biyimde, entellektuel derinliginin ve disiplinlerarasl geni~liginin artmlmasl,

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~IS1nda, kurumun misyon ve amaylanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir biyimde i~letilmesi.

1.6 YapIsal Degi~iklik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle universite1erin klasik yapllannda koklU degi~iklikleri gerektirmektedir. Ogretim uyelerinin yanmda, ozellikle mali kaynak yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellede, ogrencilere yonelik beslenme, bannma, saghk, kultfu ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun urettigi mal ve hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tur faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlr.

15

ate yandan, egitim ve ara~t1rma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel ktirsti, boltim ve faktilteler arasmdaki kat! disiplin smulanm ortadan kaldlrmakta, bunlann yamnda, ye~itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu geyici ve stirekli gruplann onemi artmaktadlr.

iyinde bulundugumuz ve gorunur gelecekte geyerliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonkturtin gerektirdigi ytiksekogretim mezunu ki~ilerde ar~man temel nitelikler ~unlardlr: • Disiplinlerarasl proje gruplannda yah~abilme yetenegi, • Sorun yozebilme ve analitik dti~tinme yetenegi, • Kendi dilinde ve en az bir yabanci dilde yazIlI ve sozlti ileti~im yetenegi, • Bilgisayar okuryazarhgl, • Bir mesleki alanda derinlik yamnda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (orne gin, makine mtihendisligi ogrencisinin yevre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri Ulkelerdeki lisans programlan stirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim tiyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla ytiktimlti k1lmmaktadlr. Soz konusu degi~ikliklerin ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek mtimktindtir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde dtizenlenmesi, • Mtifredatlar ve ders iyeriklerinde grup yah~maSml iyeren proje ve tasanmlann

aglrhgllllll artmlmasl. • Bilgisayar uygulamalannm her dersin iyerigindeki aglrhgllllll artmlmasl, • Alanlar ve disiplinler arasllldaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi.

• Son ytllarda, ytiksekogretim kurumlannlll geleneksel yapllannda en koklti degi~ikliklere yol ayan unsur, ileri telekomtinikasyon ve bili~im teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye ula~lm teknolojilerinde meydana gelen ba~ dondtirticti geli~melerdir.

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim stiresinin btiytik bir boltimtinde ogretmeni ile ytiz ytize temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basIlml~ yazlh metinler halinde ve/veya diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi ara<;larla ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullanIldlgl bir ogretim turn olarak tammlanmaktadlr.

1830 ytllllda mektupla ogretime b~layan uzaktan egitimde, daha sonralan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~t!r. Bu ttir ogretimin kurumsalla~ml~ ilk ornegi, orgtin ytiksekogretime devam etme olanagl bulamayan yeti~kinlerin egitimi amaCI ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese a<;lk oldugu i<;in Open University (Aylk Dniversite) adl verilen tiniversitedir. Bu tiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardlr. Ttirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 Ylllllda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete ge<;irilen YAYKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 ythnda bu kuruma kaYlth ogrenci saYlsl 1O.000'e yakla~ml~ idi. Bu ogrenciler daha soma Anadolu Dniversitesi'ne bagh faaliyete geyirilen ve ingiltere'deki ornekten esinlenerek Aylkogretim Faktiltesi adl verilen faktilteye devredilmi~tir.

A<;lkogretim Faktiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan egitim yapan bir kurumdur.

16

Uzaktan egitim yontemi halen ~u amaylarla kullamlmaktadlr:

• Ki~ilere geli~en teknolojilerin gerektirdigi yeni bilgiler vermek veya genel kliltlirlerini geli~tirmek amaclyla meslek iyi egitim, i~ ba~mda egitim gibi surekli egitim veya sertifika programlan uygulamak,

• Bir yuksekogretim kurumunda mezuniyet iyin gereken kredilerin bir kIsmlm vermek uzere munferit dersler vermek,

• Bir tiniversite iyinde bazl dersleri merkezi olarak vermek; konsorsiyumlar vasltaslyla derslerin bir kIsmml ortak olarak vermek; kaynak ya da iyerik bakImmdan ytiz ytize (orgtin) egitime destek olmak,

• Tamamen uzaktan egitimle diploma vermek.

<;ok yakm bir geymi~te bilgisayar ve telekomunikasyon teknolojilerinde meydana gelen ba~dondurticu geli~meler, bu iki alam artlk bir buttin olarak birle~tiren bilgi teknolojilerini dogurmu~tur. Bilgi teknolojileri uzaktan egitimi gunumuzde derin bir ~ekilde etkilemektedir. Internet artlk super bir bilgi otoyolu, World Wide Web ise Merkezi Sanal Bilgi ve Dokumantasyon Merkezi olarak nitelendirilmektedir. Posta, televizyon, video ve hatta du~uk kapasiteli ki~isel bilgisayarlar dahi artlk ilkel uzaktan egitim araylan olarak kabul edilmekte, bunlann yerlerini, CD-ROM, multi medyah ki~isel bilgisayarlar, ki~ilerin kendi tempolanna gore ogrenmelerine imkan veren geli~mi~ ki~isel bilgisayarlar, kablolu televizyon, sistemleri, aglara baglanabilen i~ istasyonlan, video konferans sistemleri, elektronik haberle~me ve uydu uzerinden irtibatlandmlan e~ zamanh (synchronous) elektronik kursu (verici) ve elektronik sImilar (ahcI) almaktadlr. Ozetle, mektupla ogretime ba§layan uzaktan egitimin yerini artlk ileri bilgi teknolojilerinin kullanzldlgl sanal (virtual) veya siber (cyber) egitim, kitap raflarmdan olu$an kutuphanelerin yerini, merkezi dijital kutuphaneler almaya ba$laml$tlr.

Tum bu geli~meler uzaktan egitime de yanslml~t1r. ileri telekomunikasyon ve bili~im teknolojilerine dayah uzaktan egitim konusundaki son geli~meler Bolum 6.3'te ozetlenmi~tir. Uzaktan egitim ile ilgili dikkat yekici geli~melerden biri de, yuksekogretim kurumlanmn yamnda, biryok ticari kurulu~un kar amaclyla bu sektOrde faaliyet gostermesidir. ABD'de 1996 Yllz ile 1998 doneminden bu yana 1,7 milyar dolar tutarmda risk sermayesi bu sektore girmi$tir. Klsacasl, lise sonraSI egitim ABD'de ba$ll ba$ma bir endustri haline gelmi$tir; bu sektorde 1998 Yllz itibarz ile yllda 300 milyar dolar harcanmaktadlr.

Dokuzyuz Yllilk bir kurum olan universite, bu sure irinde geli$en bilim ve teknoloji ve toplumsal ihtiyarlara gore kendi kendine surekli olarak yenileyebilmi$ ve toplumdaki prestijli konumunu koruyabilmi$tir. Ancak, guniimiizde iiniversite, ileri bilgi teknolojilerinden kaynaklarzan, bamba$ka tiirde bir yaptlanma ihtiyacl ile kar$l kar$lyadlr. Yeni teknolojilerin cografl slnzr tammamaSI n eden iyle, bu geli$meye ayak uyduramayan kurumlarm, i§levlerinin onemli bir k,sm,m yitirmeleri karmtlmazdlr. Zira, ABD'nin en elit universitelerine dahi kaYlt iyin gelen ogrenciler artlk ye~itli uzaktan egitim yontemleriyle aldlklan dersler iyin kredi verilmesini talep etmektedirler. KIsa bir sUre iyinde, bir ulkenin ogrencileri b~ka bir ulkenin kurum veya kurulu~lannda uzaktan egitimle aldIklan dersler iyin kredi talep edecekler, hatta diploma ibraz edeceklerdir.

Uzaktan egitimde akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akreditasyon, dunya ytiksekogretim gundeminin ba~ slralannda yer alan konular arasmdadlr.

17

Geli~mekte olan Ulkelerdeki uzaktan egitim uygulamalan ile geli~mi~ Ulkelerdeki uygulamalar arasmda temelde onemli bir fark bulunmaktadlr. Birinci grup Ulkelerdeki uygulama daha vok vag nlifusuna yonelik ve nispeten eski teknolojilere dayahdlr. Buna kar~lhk, geli~mi~ Ulkelerdeki uygulama ise, daha vok ileri teknolojilere dayah olup, orgiin egitimde etkinlik ve verimliligi artlrmak amaclyla veya yeti~kinlerin

siirekli egitimi ivin kullamlmaktadu.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin vag niifusunun egitiminde orgiin egitimi tamamen ikame edecegini dii~iinmek, en azmdan ~imdilik gervekvi bir yakl~lffi olarak gOriinmemektedir.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin diger bir onemli niteligi ise, bu uygulamalarda iiniversitelerin ticari kurulu~larla i~birligi yapmasmm gerekliligidir. idari ve mali mevzuatl bu tiir i~birligine elvermeyen iilkelere ileri teknolojiler de dayall uzaktan egitimin yaygmla~masl zordur.

1.7 Bologna Deklarasyonu

Ba~ta ABD olmak iizere, Anglo-Sakson Ulkelerindeki devlet iiniversiteleri, Klta A vrupasl Ulkelerindeki iiniversitelere kIyasla toplum ve pazann ihtiyavlanna vok daha duyarh ve idari ve mali konularda vok daha fazla yetki ve esnekliklere sahip kurumlardlr. Bu nedenlerle, ABD'den ba~layarak zaman ivinde yeni bir iiniversite yonetim modeli ortaya vlkml~tlr. Giri$imci Universite adl verilen bu modelin ideal halinde, iiniversite kendine tahsis edilen kamu kaynaklarml, sahip oldugu her tiirlii tesis, ter;hizat, bilgi birikimi ve insangiiciinii miite~ebbis bir yakla~lmla degerlendirerek yarattlgl kaynaklar ve ogrencilerden aldlgl reel ogrenim iicretleri ile birle~tirerek faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun kendi gider biitr;esini kendi yapabilmektedir.

Devletin roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye donii~mesine paralel olarak, b~ta isvev ve Hollanda olmak iizere, KIta Avrupasl iilkelerinde de giri~imci iiniversite modelinin birvok unsuru iiniversitenin sevk ve idaresine ve giinlUk i~leyi~ ve yonetimine yanslffiaya b~lamI~trr.

Devletin yiiksekogretimdeki roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye donii~iimiinii, iiniversitenin sevk ve idare sisteminde devlet biirokrasisi ile akademik personelin aguhgmm azalmasl, buna kar~lhk toplum ve pazann etkisinin artmasl ~eklinde de ifade etmek miimkiindiir.

Her iiniversite ogretim iiyesinin gonliinde yatan kurumsal yapl, Vilhelm von Humboldt'un tasarlaml~ oldugu, isteyen ogretim iiyesinin istedigini ogrettigi ve ara~tIrdlgl ve isteyen ogrencinin de istedigini ogrendigi ve kollegyal bir yonetim anlayI~ma dayah iiniversite modelidir. Bu nedenle, gm~lmci iiniversite modelinin bu avldan sakmcah oldugu, von Humboldt'un hayal ettigi tm kurumlann gerekliligi ve bu tiir kurumlann kamu kaynaklanndan desteklenmesinin gerektigi, ancak kamu kaynaklanna bu olviide baglmh olunan bugiinkii ko~ullarda arzu edilen diizeydeki iiniversite ozerkliginin maalesef miimkiin olamayacagl yoniindeki gorii~ler oldukva yaygmdlf.

Devletin i~levi siirevleri diizenlemeden vlktllan degerlendirmeye donii~iirken, tiim Ulkelerde biirokratik ve/veya oligar~ik modelden piyasa veya giri~imci modele gevi~ siirecmm ba~ladlgl bir gervek oldugu gibi, gelir kaynaklannm ve~it1endirilmesinin ozerkligi artIracagl yoniindeki gorii~ler vok daha yaygmdlr.

18

Nitekim, Alman, Franslz, ingiliz ve italyan egitim bakanlanmn 25 Ekim 1998 tarihinde imzaladlklan Sorbonne Deklarasyonu ve bunu izleyen, 19 Haziran 1999'da A vrupa'daki 31 tilkenin egitim bakanlannca imzalanan Bologna Deklarasyonu ile uluslararasl diizeyde rekabet giiciine sahip bir Avrupa Yiiksekogretim Bolgesi (The European Higher Education Area) olu~turulmasl

yonlinde siyasi irade ortaya konmu~tur. Bu ama<;la, diploma ve akademik derecelere ~effafhk getirilmesi, ABD sistemine benzer ~ekilde lisans, yliksek lisans ve doktora a~amalannm benimsenmesi, ogrenci ve ogretim iiyesi hareketliliginin (mobility) tqvik edilmesi, ogretim, yeti~tirme (training) ve ara~tIrmaya dayall entegre programlar geli~tirilmesi ve akademik degerlendirme ve kalite kontrol sistemleri kurulmasmda A vrupa diizeyinde i~birligi yapIlmasl temel ilkeler olarak benimsenmi~tir

Avrupa genelinde ortaya konan bu gorii~ler kimine gore ABD sistemine ge.;i~, kimine gore ise Avrupa iiniversitelerinin ozbenligine donii~en bir ifadesidir.

18-19 MaYIs 2001 tarihlerinde Prag'da yapIlan Avrupa Egitim Bakanlan toplantlsmda iilkemiz Avrupa Birligi biinyesinde yer alan ve iilkemizin de kullalllmma a';lk bulunan Sokrates ve Leonardo gibi egitim programlarmm etkin olarak yiiriitiilmesinde .;ok onemli bir yeri olan Bologna Deklarasyonu'na imza at an iilkeler arasma tam iiye olarak kabul edilmi~tir. Yiiksekogretim sistemimiz bu tarihte Bologna Deklarasyonunda yer alan dokuz ana hedefden bir klsmml esasen yerine getirmi~ durumda idi. Bu tarihi takiben tiim maddelerde uyumun saglanmasl l.;m .;ah~malar yiiriitiilmii~tiir.

Universitelerimizde ogrenci konseylerinin kurulmasl ve temsilcilerin mevcut yasa .;er.;evesinde yonetime katIlmalan, iiniversitelerimizde ulusal diizeyde akademik degerlendirme ve kalite kontroliinii ama.;layan yonetmeligin ';lkartIlmasl ve uygulamanm ba~latIlmasl bu dogrultuda atiian adlmlar arasmda en onemlileridir. Tiirk yliksekogretimi a<;lsmdan son derece onemli olan bu geli~me ile birlikte, iiniversite ogrencilerimiz ve ogretim elemanlanmlzm A vrupa'daki iiniversitelerle kar~lhkh olarak ger<;ekle~tirecekleri degi~im programlarmda yogun bir ~ekilde yer almalan ve kendi konulannda ortakla~a ar~tlrma ve uygulama projeleri geli~tirme olanaklanmn artmasl beklenmektedir. Ulkemiz iiniversitelerinin A vrupa Yiiksekogretim Bolgesi i<;indeki yerlerini koruyarak, gerektirdiginde rekabet edebilmeleri, gerektiginde birbirleri ve diger A vrupa iiniversiteleri ile i~birligi yapabilmelerinin oniindeki engel, giderek azalan biit<;e odenekleri ve idari ve mali konularda tabi olduklan <;agdl~l kIsltlamalardlr.

Yiiksekogretimde ul~llan bu ~amayI ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir. Giiniimiiz iiniversiteleri artlk faaliyet alanlanm sadece kendi mensuplanmn deger yargIlanna gore tespit etmekten ziyade faaliyetlerinin tiirlerini ve alanlanm toplumun gereksinim ve beklentileri ile kendilerine tahsis edilen kaynaklara gore belirleyen kurumlardIr. DolayISlyla, <;agda~ iiniversite, toplumun her kesimi ile biitiinle~mi~, faaliyetleri bakImmdan topluma kar~l olan sorumlulugunu ne ol<;iide yerine getirdigi denetlenen ve faaliyetleri toplum tarafmdan yonlendirilen, sahip oldugu her tiirlii fiziksel olanak, tesis, te<;hizat, bilgi birikimi ve insangliciinii giri~imci bir zihniyetle degerlendirerek ek mali kaynak yaratan, modern i~letmecilik teknikleri ile yonetilen fevkalade karm~lk yaplya sahip bir kurumdur.

19

Bolum 2

Turk Yuksekogretiminin Tarih~esi

Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tUmiinde, Selyuk Tiirklerinin 11. yiizYllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne at! fl ar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa'nm karanhk yaglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkIlarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluyla A vrupa'ya geytigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta C;ag A vrupa'smdaki iiniversiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugiinkii Tiirk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tlf.

Bugiinkii yiiksekogretim kurumlanmlz, BatI'da oldugu gibi yiizlerce Yllhk bir siirey iyinde tiirIii degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen biiyiik miicadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzm yerine geymek iizere, BatI'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr.

Bat! tiirii yiiksekogretim kurumlannm iilkemizdeki ilk ornekleri, 1773'te kurulan • Miihendishane-i Bahri-i Hiimayun, 1795'te kurulan Miihendishane-i Berri-i Hiimayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiizyllm sonuna dogru ve 20. yiizyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e benzer bir ~ekilde ye~itli bakanhklara bagh olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Miihendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Miihendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911 'de kurulan KondiiktOr Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Bat! tUrn yiiksekogretim kurumlannm diger omekleridir. Bu kurumlann bazllan bugiinkii istanbul Teknik Universitesi (iTU), Marmara, Mimar Sinan ve YlldlZ Teknik Universitelerinin niiveleridir. 1863'te kurulan ve 1912'de miihendislik boliimleri eklenen Robert Kolej ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tUrn yiiksekogretim kurumu olup, bugiinkii Bogaziyi Universitesi'nin niivesidir.

Giilhane Fermam'ndan klsa bir siire sonra modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve iiniversite 1865'te aYllml~tIr. 1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan iiniversite, 1900'de Dar'iil­flinuni Osmani adl ile tekrar ayllml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilflinun'a baglannll~tIr.

Cumhuriyet'in ilamnm hemen ardmdan ba~latIlan egitim seferberligi ile yiiksekogretim kurumlannm Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atIlmaya ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim EnstitUsii, 1930'da ise Ziraat Enstitiisii kurulmu~tur.

Atatiirk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra Dariilflinun iizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerIendirmek iizere davet edilen isviyre'li Profesor Albert Malche'nin 31 Mayls

21

1932 tarihli raporundan kIsa bir sure soma 1933'te Darulflinun lagvedilerek yerine istanbul Universitesi kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), fagda$ iiniversitenin iilkemizdeki gerfek ba$lang,c,d,r.

Yiiksek Muhendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulmu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakulte ve enstitUlerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 sayIlI Kanun ytirurlukten kaldmlml~, ylkanian 4936 saYlh Kanunla universitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 Ylllan arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Ataturk Universitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYIlmasl hIZ kazanmI~tIr.

1967 Yllmda kurulan Hacettepe Universitesi ve 1971 Yllmda kurulan Bogaziyi Universitesinden soma 1973-1981 araSI universitelerin tam anI amI ile Anadolu'ya yayIldIgI bir donemdir. Turkiye'nin her bakImdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, DiyarbakIr, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, ElazIg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni universite kurulmu~ ve boylece Ulkemizdeki universite saYlsI on dokuza ytikselmi~tir. HIzia artmakta olan universite ve bunlara ba~vuran ogrenci saYIlan kar~lsmda 1974 Yllmda Ogrenci Se9me ve Yerle§tirme Merkezi (OSYM) kurularak universitelere merkezi smavla ogrenci ahnmasma ba~lanmI~tIr. Yuksekogretime artan talep kar~lSlnda, aym Yll kurulan ve mektupla ogretim yapan YA YKUR ile Ulkemizde orgun ogretim yamnda Apkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan-ogretime de ba~lanmI~tIr.

Burada bir parantez ayarak, ytiksekogretimde liniversiteler dI~mdaki geli~melere de kIsaca bakmakta yarar vardIr. Universitelerden farkh olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir ~ekilde kitlesel mesleki egitime agIrhk vermek amaclyia kurulan akademiler, zaman iyinde bu amaylanndan uzakla~ml~lar ve 1977'de ylkanian 2095 saYlh Kanunla universiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkml~tIr. Ancak, universiteler ile akademiler arasmda yeki~me ba~lamI~ ve Dam~tay akademilerin yIkardIgI yonetmelikleri surekli olarak iptal etmi~tir.

HIzia artan geny nufusun ytiksekogretime olan talebi 1960'h Ylllann ortalanndan ba~layarak, ye~itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar amayh ytiksekokulun aylimasma yol aymI~ ve bu okullardaki ogrenci saYlSI kIsa sure iyinde elli bine ula~ml~tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa' ya aykm bulmasl ile bu okullar 1418 saYIh Kanunla akademilere baglanmI~tIr.

1981 Yllma gelindiginde Ulkemizde:

• • •

• •

22

Universiteler Akademiler Bir kIsmI diger bakanhklara, yogu Milli Egitim BakanhgI'na bagh iki YIlhk meslek ytiksekokullan ile konservatuvarlar Milli Egitim BakanhgI'na bagh uy Yllhk egitim enstitUleri YAYKUR

olmak uzere be~ tiirde, toplam 166 yuksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981'de ylkanlan 2547 saYlh Yiiksekogretim Kanunu ile iilkemizdeki tUm yiiksekogretim kurumlan Yuksekogretim Kurulu (YOK) yatlsl altmda toplanml~, akademiler Universitelere, egitim enstittileri egitim fakUltelerine donU~ttirtilmU~ ve konservatuvarlar ile meslek yiiksekokullan Universitelere baglanml~tlr. Bu dUzenleme kapsammda istanbul'da Mimar Sinan, Mannara ve YIldlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz Eyltil ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve birle~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise YUzUncii Yll Universitesi adl ile yeni bir Universite kurulmu~tur. Boylece, TUrk yiiksekogretim sistemi 1982 Ylh itiban ile yirmi yedi Universite ile bunlara bagh fakiilte, enstitU, ytiksekokul, konservatuar ve meslek ytiksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donU~ttirtilmU~ttir. Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh Aylkogretirn FakUltesi'ne devredilerek uzaktan ogretirnin tilkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tIr.

Anayasa'da yer alan hUkUmlere uygun olarak getirilen yeni yasal dUzenlerne ile kar arnaCl gUtrneyen vakIflann ozel ytiksekogretim kururnlan kurmalanna irnkan saglanrnl~tlf. Bu tUr ilk Universite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete geymi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde ayllan iki davanm sonucunda Mahkerne'nin bu ttir Universitelerin de kanunla kurulrnasl gerektigine karar vermesi Uzerine, 1992 yllmda ylkanlan 3785 saYlh Kanunla aylkhga kavu~rnu~tur. ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakUlte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile Universite saYisl yirrni dokuza yUkselrni~tir .

3 Ternmuz 1992'de ylkanlan 3837 saYlh Kanunla, yogu daha once 0 illerde mevcut olan birirnlerin nUve te~kil ettigi, 21 yeni Universite ile 2 yUksek teknoloji enstitUsiinUn Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;anakkale, Denizli, Ratay, Kars, Isparta, izrnir, Kahrarnanrnara~, Kmkkale, Kocaeli, Ktitahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, Sanhurfa, Tokat ve Zonguldak illerirnizde kurulrnasl ile Universite saYlrnlz elliUye yiikselrni~tir.

1992 Yllmda ikinci vakIf Universitesi olan Koy Universitesi, 1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boltinrnesi ile Eski~ehir'deki ikinci Universite olan Osrnangazi Universitesi, 1994'te tilkernizin UyUncU vakIf Universitesi olan Ba~kent Universitesi ile Franslzca egitirn yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de 2, 1999'da ise 2 vakIf Universitesinin kurulmasl ile tilkernizdeki yiiksekogretirn kururnu saYisl 73'e yiikselmi~tir. Bu kururnlan 2001'de vakIflarca kurulan Y ~ar, istanbul Ticaret, izrnir Ekonomi ve 2003 Yllmda kurulan TOBB­Ekonorni ve Teknoloji Universitesi, Anadolu KUltUr Egitirn Vakfl ile Mersin ilaga Egitim ve KUltUr VakfI izlemi~tir. YUksekogretirn kururnlanrnlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2.l'de gosterilrni~tir. Boylece, 1923 yllmdan 2004 Yllma kadar geyen 81 Yllhk Curnhuriyet donerninde:

23

Tablo 2.1 Kurulu~ tarihlerine gore yUksekogretim kurumlan

YUksekogretim Kurumu Ad. Bulundugu il Kurulu~

Tarihi

1 istanbul Universitesi istanbul 1933 2 istanbul Teknik Universitesi istanbul 1944 3 Ankara Universitesi Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Universitesi Trabzon 1955 5 Ege Universitesi izmir 1955 6 Atatiirk Universitesi Erzurum 1957 7 Orta Dogu Teknik Universitesi Ankara 1959 8 Hacettepe Universitesi Ankara 1967 9 Bogaziyi Universitesi istanbul 1971

10 Dicle Universitesi Diyarbaklr 1973 11 <;ukurova Universitesi Adana 1973 12 Anado1u Universitesi Eski~ehir 1973 13 Cumhuriyet Universitesi Sivas 1974 14 inonii Universitesi Ma1atya 1975 15 FIrat Universitesi Elazlg 1975 16 Ondokuz MaYIs Universitesi Samsun 1975 17 Se1yuk Universitesi Konya 1975 18 UludaK Universitesi Bursa 1975 19 Erciyes Universitesi Kayseri 1978 20 Akdeniz Universitesi Antalya 1982 21 Dokuz Eyliil Universitesi izmir 1982 22 Gazi Universitesi Ankara 1982 23 Marmara Universitesi istanbul 1982 24 Mimar Sinan Universitesi istanbul 1982 25 Trakya Universitesi Edime 1982 26 YIldlZ Teknik Universitesi istanbul 1982 27 Yiiziincii Yll Universitesi Van 1982 28 Bilkent Universitesi Ankara 1984 29 Gaziantep Universitesi Gaziantep 1987 30 Koy Universitesi istanbul 1992 31 Abant izzet Baysal Universitesi Bolu 1992 32 Adnan Menderes Uniersitesi Ay_dm 1992 33 Afyon Kocatepe Universitesi Afyon 1992 34 Bahkesir Universitesi Bahkesir 1992 35 Celal Bayar Universitesi Manisa 1992 36 <;anakkale Onsekiz Mart Universitesi <;anakkale 1992 37 Dumlupmar Universitesi Kiitahya 1992 38 Gaziosmanpa~a Universitesi Tokat 1992 39 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstirusii Kocaeli 1992 40 Harran Universitesi Sanhurfa 1992 41 izmir Yiiksek Teknoloji Enstirusii izmir 1992 42 Kafkas Universitesi Kars 1992 43 Kahramanmara~ Siityii imam Kahramanmara~ 1992

Universitesi 44 Kmkkale Universitesi Kmkkale 1992

24

Tablo 2. I (Devam)

45 Kocaeli Oniversitesi Kocaeli 1992 46 Mersin Oniversitesi iyel 1992 47 Mugla Oniversitesi Ml!gla 1992 48 Mustafa Kemal Universitesi Hatay 1992 49 Nigde Universitesi Nigde 1992 50 Pamukkale Universitesi Denizli 1992 51 Sakarya Universitesi Sakarya 1992 52 Stileyman Demirel Universitesi Isparta 1992 53 Zonguldak Karaelmas Universitesi Zonguldak 1992 54 Osmangazi Universitesi Eski~ehir 1993 55 Ba~kent Universitesi Ankara 1994 56 Galatasaray Universitesi istanbul 1994 57 Patih Universitesi istanbul 1996 58 I~lk Universitesi istanbul 1996 59 istanbul Bilgi Universitesi istanbul 1996 60 Sabancl Universitesi istanbul 1996 61 Yeditepe Universitesi istanbul 1996 62 Kadir Has Universitesi istanbul 1997 63 Atlhm Universitesi Ankara 1997 64 Beykent Universitesi istanbul 1997 65 <;ag Universitesi Tarsus 1997 66 <;ankaya Universitesi Ankara 1997 67 Dogu~ Universitesi istanbul 1997 68 istanbul Ktilttir Universitesi istanbul 1997 69 Maltepe Universitesi istanbul 1997 70 Bahye~ehir Universitesi istanbul 1998 71 Haliy Universitesi istanbul 1998 72 Okan Universitesi istanbul 1999 73 Ufuk Universitesi Ankara 1999 74 Ya~ar Universitesi izmir 2001 75 istanbul Ticaret Universitesi istanbul 2001 76 izmir Ekonomi Universitesi izmir 2001 77 TOBB Ekonomi ve Teknoloji Ankara 2003

Universitesi

78 Mersin Egitim ve Ktilttir Vakfl ilaga (*) Mersin 2003

79 Anadolu Ktilttir ve Egtitim Vakfl (*) istanbul 2003

(*) 4702 SaYlh Kanun kapsammda bir tiniversiteye bagh olmakslzm kurulan vaklf meslek ytiksekokullan

Ytiksekogretim kurumu saYlsl l'den 79'a,

• Ogrenci saYlsl 2.914'den 1.942.995'e Yllhk mezun saYlSl 32 l'den 288.819'a

• Ogretim elemam saylSl 307'den 82.096'ya

25

ytikselmi~ olup, yakla~lk olarak ogrenci saYlsmda 667, yIlhk mezun saYlsmda 900, ogretim elemam saYlsmda ise 267 kathk artl~lann geryekle~tirildigi ve ytiksekogretim kurumlanmn istanbul'dan Anadolu'nun en ticra ko~elerine kadar yayllmasmm saglandlgl gortilmektedir.

Zaman zaman iyinde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~art1ara ragmen, yer yer verilen btiytik mticadeleler ve btiytik fedakarhklarla saglanan bu geli~me Ttirkiye Cumhuriyeti 'nin gurur tablolan ve yagda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

26

Bolum 3

Oniversitelere Ba§vuru ve Yerle§tirme

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Saydan

Ulkemizdeki s;e~itli liselerden 2003-2004 ders ythnda mezun olan ogrenci saytlannm lise tiirlerine gore daglhml Tablo 3.l'de gosterilmi~tir. Bu tablodan goriildugu gibi, genel lise mezunlannm toplam mezunlar is;indeki payt % 65, mesleki ve teknik lise mezunlanmn payt ise % 35'dir. Liseden mezun olanlann yIllara gore degi~imi ise Tablo 3.2'de verilmi~tir. Buradan goriildugu gibi, 1986-1987 ders ytlmda 226.453 olan lise mezunu saytsl, 2003-2004 ders ythnda 683.019'a ylikselmi~tir.

3.2 Ba~vuru Saydan

Ogrenci Se9me ve Yerle,Jtirme Merkezi (OSYM) tarafmdan duzenlenen yuksek ogretime giri~ smaVl, 1981-1998 ylllan araslllda iki basamakh olarak uygulanml~tlr. Ogrenci Se9me SmaVl (OSS) adl verilen birinci basamak SlllaVl, Turks;e, matematik, fen bilgisi ve sosyal bilgiler alanlanndaki temel kavramlara dayah olarak, okudugunu anlama ve yorumlama yeteneklerini ols;en slllavdlr. Ogrenci Yerle,Jtirme Smavl (OYS) olarak adlandmlan ikinci basamak smaVl ise, esas olarak bilgi ols;en bir slllavdlr. Universitelere yerle~tirme, OSS, OYS ve Ortaogretim Ba,Jarz Puanlarmm (OBP) belirli katsaytlarla yarpIlarak toplanmasl sonucunda elde edilen yerle~tirme puanlan ile ogrencilerin tercihlerine gore yapllmaktayd1.

1999 ytlmdan itibaren uygulanmaya konulan yeni smav sisteminde, jkinci Basamak Smavl (OYS) kaldmlml~tIr. Universiteye yerle~tirmenin, Birinci Basamak Smavl (OSS) sonus;lanna Aglrlzklz Ortaogretim Ba,Jarz Puanmm (AOBP) bir katsayI ile s;arpllarak eklenmesi sonucunda hesaplanan yerle~tirme puam ve ogrencilerin tercihlerine gore yapllmasl kararl~tlTIlml~tIr.

Yuksekogretime giri~ is;in: • Lise son slmf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), • Daha onceki ytllarda Slllava girip kazanamayanlar, • Daha once bir yliksekogretim programma yerle~tirilmesine kar~m, program ve/veya

liniversite degi~tirmek amaclyla tekrar smava girenler; bir yliksekogretim kurumunu bitirdikten sonra tekrar smava girenler,

olmak uzere ba~hca US; grup ogrenci OSYM' ye baFurmaktadlr. OSYM' ye 2003 Ylhnda ba~vuran 1.502.605 ogrenciden 1.451.973'u, 2004'de 1.786.883 ogrenciden 1.728.026'Sl, 2005'de 1.730.876 ogrenciden 1.671.726'Sl OSS'ye girmi~tir. Aynca meslek yliksekokullan ile as;lkogretim onlisans programlanna smaVSlZ ges;i~ hakkmdan yararlanmak is;in 2003' de 94.274, 2004' de 115.422, 2005' de 120.798 ogrenci ba~vurmu~tur. Boylece YUksekogretim Kurumlanna yerle~mek istegiyle ba~vuran ogrenci saytsl toplam 2003'de 1.596.879'a, 2004'de 1.902.305'e, 2005'de 1.851.674'e ula~ml~tIr. Ba~vuran bu adaylann 2003'de % 35,3'u, 2004'de %39,9, 2005'de %37,5'i lise son slmf ogrencisi, 2003'de % 43,Tsi, 2004'de %40,8'i, 2005'de %44,8'i OSS'ye daha once girip kazanamayanlar ve 2003'de % 21,0 'i, 2004'de %19,3'u, 2005'de %17,7'si ise daha onceki Ylllarda bir yliksekogretim programma yerle~tirilenlerdir.

27

Tablo 3.1 2003-2004 Ogretim Ylh Ortaogretimde Okul Ttirlerine Gore Mezun Ogrenci Saydan

OKULTURU MEZUN OGRENCi SAYISI ORTAOGRETiM TOPLAMI 683019 GENEL LisELER 452379

LiSE 343171 ANADOLU LiSESi 69339 FEN LiSESi 3469 ANADOLU GUZEL SANATLAR LiSESi 1447 ANADOLU OGRETMEN LiSESi 9714 6ZEL GENEL LisE 25239

MESLEKl ve TEKNiK LisELER 230640 ERKEK TEKNiK OGRETiM 101839

ENDUSTRi MESLEK LisESi 66510 <;OK PROGRAMLI LiSE 15623 TEKNiKLiSE 5464 MESLEKi VE TEKNiK EGiTiM MERKEZi 7494 ANADOLU MESLEK LiSESi 4860 ANADOLU TEKNiK LiSESi 1888

KlZ TEKNiK OGRETiM 46921 KIZ MESLEK LiSESi 29852 <;OK PROGRAMLI LiSE 9963 MESLEKi VE TEKNiK EGiTiM MERKEZi 455 ANADOLU KIZ MESLEK LisESi 6632 ANADOLU KIZ TEKNiK LiSESi 19

TicARET VE TURiZM OGRETiMi 62083 TicARET MESLEK LiSESi 39870 <;OK PROGRAMLI LisE 14398 MAHALLi iDARELER MESLEK LiSESi 51 MESLEKi VE TEKNiK EGiTiM MERKEZi 321 ANADOLU TicARET MESLEK LiSESi 4397 ANADOLU OTELCiLiK VE TURizM 2640 MESLEK LiSESi ANADOLU iLETiSiM MESLEK LisESi 406

DiN OGRETiMi 11731 iMAM HATip LiSESi 8017 ANADOLU iMAM HATip LiSESi 3714

OZELEGiTiM 361 SAGLIK MESLEK LisESi 7533

OZEL MESLEKi VE TEKNiK LisELER 172

28

tv 1.0

1986-87

GENEL LisELER Lise 119.645

Anadolu Lisesi 3.159

A~am Lisesi -Fen Lisesi 377 Anadolu Giizel Sanatlar -Lisesi Anadolu ()gretmen Lisesi 3.293

MESLEKi VE TEKNiK LisELER Erkek Teknik Ogretim 47.935 K1Z Teknik Ogretim 10.317 Ticaret ve Turizm Oi!;retimi 20.382 imam-Hatip Liseleri 15.974

Resmi Liseler Toplaml 221.082

Ozel Liseler Toplaml 5.371

GENEL TOPLAM 226.453

Tablo 3.2 Liselerden mezun olan ogrenci saydanmn lise tiirlerine ve ydlara gore degi~imi.

1987-88 1988-89 1989-90 1990-91 1-991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01

131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229.951 279.299 390.259 217.102 227.182 215.170 202.342 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292 12.460 21.069 24.716 31.114

528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 14.561 -- -- --393 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943 915 2.200 2.910 2.313

- - - - - - - - 460 209 502 599 660 558

3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256 4.045 4.733 6.035 6.271 6.569

47.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850 104.260 91.385 86.289 94.437 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482 29.218 27.588 27.152 29.855 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233 53.407 58.036 63.438 69.050 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525 31.868 79.479 42.776 29.355

240.021 246.276 271.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324 469.026 520.562 477.570 465.885

6.337 6.867 7.593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288 7.672 20.601 20.671 15.277

246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 476.698 541.163 498.241 481.162

2001-02 2002-03 2003-04

204.084 240.507 343.171 61.160 64.385 69.339

-- -- --2.682 3.055 3.469

756 1.048 1.447

8.540 9.888 9.714

87.909 81.122 101.839 26.594 30.790 46.921 66.515 60.970 62.083 25.437 9.380 11.731

483.978 501.490 657.608

13.418 16.614 25.411

497.396 518.104 683.019

Ba~vuran ogrenci sa)'llannm Yillara gore daglhml ~ekil 3.1 'de, lise son smlf ogrencilerinin 6SYM'ye yapllan ba~vurular iyerisinde payl ise ~ekil 3.2'de gosterilmi~tir

800000-

600000-

400000-

g!'f>

200000- I ~:

:;;.r.

.~.

- fl'c r- t{ - t.; -': '~

r-" -

~:

- ". r- ;,: -:.~' - , .. r-.' -' 1·-,

- i~ r-;. ~ E - :j' r- .', --~~ .' ~" " ~~

-:!! r-, ~~ -* r-:~-' 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Not: 2003 )'llmda 1.502.605, 2004 )'lhnda 1.786.883, 2005 Yllmda 1.730.876 aday bSS'ye, 2003 Yllmda 94.274, 2004 )'llmda 115.422, 2005 )'lhnda 120.798 aday sadece smaVSlZ geyi~ iyin ba~vuru yapml~tIr.

~ekil 3.1 OSYM'ye ba~vuran ogrenci saydanmn ydlara gore degi~imi.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

~ekil 3.2 Lise son simftaki ogrencilerin top lam ba~vuru ic;indeki paYI

30

~ekil 3.2'den gOriildugu gibi, yiiksekogretime giri~ kaplsmm onunde lise son slmf ogrencilerinin yamnda, eski lise mezunlanndan olu~an buyiik bir kitle bulunmaktadlr. Bu kitle, dershanelere devam ederek, kahplara dayah 90ktan se9meli problem 90zme uzerinde yogunla~makta ve lisede aldlgl formasyonu onemli ol9ude yitirmektedir. 2002 yllmda son slmfdaki ogrencilerin toplam ba~vuran i9indeki paymm % 34,3 ve % 30,l'e gerilemesi, uygulamasl ilk kez 2002 de yapllan smaVSlZ ge9i~e ba~vuran eski mezunlann saYlSlmn 90k fazla olmasmdan kaynaklanmaktadu. Son slmftaki ogrencilerin toplam ba~vuran i9indeki payl, yiikselerek 2003 yllmda %35,3'e, 2004 yllmda %39,9'a, 2005 yllmda ise %37,5'e ula~ml~tu.

Turk yiiksekogretim sistemi uzerinde olu~an demografik baskmm temel nedeni, lise mezunlanmn herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde ge9imlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden buyiik ol9ude yoksun olmalandlr. Ulkemizdeki i~gucu piyasasmda, i~e yeni girenler i9in duzenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genellise mezunlanmlzm egitimleri itibanyla bu tilr programlara hazlr olup olmadlklan da tartI~ma konusudur.

Devlet istatistik Enstitusu'nun Tablo 3.3'te ozetlenen projeksiyonlarma gore, yuksekogretim 9ag nufusu (18-21 ya~) 1995'ten 2000'e kadar azalma egilimine girmi~, son Ylllarda ise artma gostermi~tir. Bunun yanmda, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise surekli olarak artmaktadu. Omegin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991'de % 37,6 olan bu oran, 1998-1999'da % 57,7'ye yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ i9in ba~vuran ogrenci saYlsmda, son Ylllarda gorulen duraganla~ma egilimine ragmen, ozellikle sekiz Yllhk temel egitimin etkisiyle, onumuzdeki Yillarda artl~

beklenmektedir. Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan yapllan projeksiyonlara gore, 2005-2006 ders Ylhnda ortaogretimdeki ogrenci sayIsI, 1.710.092'si genelliselerde, 2.484.051'i ise mesleki ve teknik liselerde olmak uzere, toplam 4.194.143'e ula~acak, bu kademedeki okulla~ma oram ise % 79,4'e yiikselecektir. Buna gore, onumuzdeki be~ Yll igerisinde yiiksekogretime giri~ i9in ba~vuran aday saYISlmn 2.000.000'u a~acagl tahmin edilmektedir.

Tablo 3.3 Yiiksekogretim ~ag niifusunun yIllara gore degi~imi.

YII <;ag Nufusu (18-21 Ya~)

1994 5.093.000 1995 5.228.000 1996 5.184.000 1997 5.142.000 1998 5.102.000 1999 5.063.000 2000 5.025.000 2001 5.371.000 2002 5.355.000 2003 5.288.000 2004 5.192.000 2005 5.098.000

31

3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yerle~tirme

1999-0SS'den itibaren adaylara sozel ve saytsal boliimlerden olu~an bir smav uygulanmaya ba~lanml~hr. Sozel bolum Tiirkye'yi kullanma gucu ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde du~unmeyi olyen sorulardan, saytsal bolfim ise matematiksel ili~kilerden yararlanma gficfinu ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde du~finmeyi olyen sorulardan olu~maktadlr.

2002 ve daha onceki ytllarda OSS'yi kazanan adaylann, meslek yfiksekokullan ve aylkogretim programlanna yerle~ebilmeleri iyin ilgili puan tiirfinde 105,000 ve daha yfiksek OSS puam, lisans programlanna yerle~ebilmeleri iyin ise OSS'de ilgili puan tiirtinde 120,000 ve daha yfiksek OSS puam almalan gerekmektedir. Gerek onlisans ve aylkogretim, gerekse lisans programlanna yapllacak yerle~tirmede, adaylann OSS puanlanna aglrhkh ortaogretim ba~an puanlanmn belli bir aguhkta katllmaslyla elde edilen Y-OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadlr. Ozel yetenek smavlyla ogrenci alan yfiksekogretim programlanna ba~vurabilmek iyin OSS'de 105,000 ve daha fazla OSS puam, ogretmenlik programlan iyin ise 120,000 ve daha fazla OSS puam alml~ olmak gerekmektedir.

2002 OSS'den itibaren Mesleki ve Teknik Ortaogretim Kurumlan mezunlan, kendi alanlanmn devaml niteligindeki onlisans programlan ile orgun ve aylkogretim onlisans programlanna mezuniyet Ylh, okul tiiru ve mesleki ve teknik egitim bolgesine bagh oncelikler gozetilerek smaVSlZ olarak yerle~tirilmektedirler. Aynca OSS smavma girerek ilgili puan turunde 105.000 ve daha fazla OSS puam alan adaylar aylkogretim programlanna ve mesleki egitim kapsaml dl~mda kalan onlisans programlanna yerle~ebilmektedirler. Adaylann lisans programlanna yerle~ebilmeleri iyin OSS'de ilgili puan tfirunde 120.000 ve daha fazla OSS puam almalan gerekmektedir. Mesleki egitim kapsammdaki onlisans ve aylkogretim programlanna yapllacak yerle~tirmede adaylann mezuniyet Ylh, mezun olduklan ortaogretim kurumunun tiirii ve mesleki teknik egitim bolgesinin iyinde ya da dl~mda olmasl durumlanna bakllarak olu~turulan oncelik slralan ve mesleki ortaogretim b~anlan gozetilerek yerle~tirilmektedirler. Lisans programlan ile diger onlisans programlanna yapllacak yerle~tirmede adaylarm OSS puanlanna aglrhkh ortaogretim ba~an puanlanmn belli bir aguhkta katllmasIYla elde edilen Y -OSS puanlan ve varsa ek puanlan kullamlmaktadu.

2002 ve daha onceki yI1larda uygulanmakta olan puanlama yonteminde OSS puanlanmn en buyfigu ve en kuyugu, hesaplama yapIlan ytlm puan daglhmma bagh olarak, Ylldan ylla degi~mektedir. Bu da adaylar arasmda puanlann smava girilen Yllda du~ecegi veya yfikselecegi tahminlerinin yapllmasma neden olmaktadu. Bu sakmcaYI en aza indirmek amaclyla, 2003 OSS'den itibaren, her puan tfiriinde ayn olmak uzere, OSS puanlanmn en yfiksegi 300, en kuyugu 100 olacak ~ekilde bir donu~tfirmeye tabi tutulmasma karar verilmi~tir. 2002-0SS ve daha onceki ytllarda, smaVSlZ geyi~ hariy, meslek yfiksekokullan ve aylkogretim onlisans programlanm tercih edebilmek iyin ilgili puan tiiriinden en az 105.000 veya daha yfiksek, bir lisans programml tercih edebilmek iyin ise ilgili puan tfiriinde 120.000 veya daha yfiksek OSS puanma sahip olmak gerekmi~tir. OSS puanlanmn 100 ile 300 arasmda degi~mesi, bu smlrlarda da degi~iklik yapllmaslm gerektirmi~tir. OSS'yi kazanma, bir ba~ka deyi~le, meslek yfiksekokullan ve apkogretim programlanm smaVSlZ geyi~ dl~mda tercih edebilme smm 105.000 yerine 160.000; lisans programlanm tercih edebilme smm da 120.000 yerine 185.000 OSS puam olarak belirlenmi~tir. Bu

32

slmrlarda meydana gelen degi~iklik, kesinlikle OSS'yi kazanma puanlannm ytikseltilmesi anlamma gelmemektedir. Bu degi~ikligin anlam1, eski OSS dag1hmmdaki 105.000 OSS puamnm yeni OSS dag1hmmda 160.o00'a, 120.000 OSS puamnm 185.000'a kar~lhk gelecegidir.

2004-0SS sonucunda, orgiin ogretim ile ay1kogretim programlanna yerle~tirilen toplam 633.083 adaym dag1hm1 Tablo 3.4'te gosterilmi~tir. Orgiin ogretime yerle~tirilenlerin % 42,5'i k1Z, % 57,5'i ise erkektir.

Tablo 3.4 2004-0SS'de orgiin ogretim He aC;lkogretime yerle§tirHen ve kaydolan ogrenci sayllan.

Lisans

Onlisans

TOPLAM

Lisans

Onlisans

TOPLAM

I Yerle!tirilen (Y)

ORGUN OGRETiM

197.774

195.665

393.439

A<;IKOGRETiM

137.493

102.151

239.644

IGENEL TOPLAM 633.083

Kaydolan (K)

I K/Y(%) I

197.087 99,7

153.707 78,6

350.794 89,2

106.131 77,2

75.348 73,8

181.479 75,7

532.273 84,1

Toplam yer1e~tirilenlerin (ay1kogretim dahil) ba~vurulara orammn Y1llara gore degi~imi Sekil 3.3'te, yerle~tirilen adaylann orgtin ogretim ile ay1kogretime gore dagI11m1 ise Sekil 3.4'te gosterilmi~tir. Ay1kogretime olan talebin 1993 Y1lmda maksimum dtizeye ula~mas1 nedeniyle, ba~vuran adaylann yakla~lk % 36'Sl bir ytiksekogretim programma yerle~tirilmi~tir. Bu oran, 2003 Y1lma kadarki 8 Y1lhk devrede % 30 dolaymda kalm1~, 2003'de % 34,7'e ula~m1~t1r. 2004'de ise %33,3 olmu~tur.

Tablo 3.4'ten gortildtigti gibi, orgtin ogretimdeki lisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin btiytik yogunlugu kaYlt yaptlrmaktad1r. 2004-0SS'de kontenjanlan bo~ kalan Ii sans programlanmn dag1hm1 Tablo.3.5'te gosterilmi~tir.

2004-0SS sonucunda orgtin ogretimdeki Onlisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 21,4'ti, ay1kogretime yer1e~tirilen ogrencilerin ise yakla~lk % 24,1'i kaY1t yaptlrmam1~t1r.

Orgtin ogretimdeki Onlisans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore dti~tik olmasmm muhtemel nedenleri, meslek ytiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkI verilmemesi ve faktilte diplomasma atfedilen sosyal stattidtir.

33

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 3.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurulara orammn ydlara gore degi~imi. (Ek yerle~tirme dahil)

300.000

1 00.000 ..loHi'i ..... ~~1H!-4

50.000

o 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 3.4 Orgiin ogretim ile a~lkogretime yerle~tirilenlerin yIllara gore dagIllml. (Ek yerle~tirme dahil)

34

Tablo 3.5 2004-0SS'de kontenjanlan apk kalan lisans programlan.

Program Kontenjan Ka)'lt Yaptmnayan

Sa)'l Yiizde Alman Dili ve EdebiyatI 421 34 8,1

Arap Dili ve EdebiyatI 113 2 1,8 Deniz Bilimleri ve Gemi in~aatI 459 18 3,9 Felsefe 939 16 1,7 Gazetecilik 773 22 2,8 Makine 4483 24 0,5 Metalurji 742 13 1,8 Meteoroloji 36 2 5,6 Ormanclhk 808 7 0,9 Radyo, Sinema ve Televizyon 1184 119 10,1 Slav Dilleri ve EdebiyatI 199 4 2,0 Su Uriinleri 919 3 0,3 Tarih 3482 27 0,8 TUrk Dili ve EdebiyatI Ogr. 495 25 5,1

Aylkogretim kontenjanlan 1992 Yllmdan itibaren bUyiik oranlarda artmlml~, 1999 yIlmda ise kontenjan Slmn tamamen kaldmlnl1~tIr. Ancak, Tablo 3.6'dan da goriildUgU gibi, aylkogretime olan talep yIllar itibanyla bagIl olarak azalml~tIr. Bunun ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime baFuran devlet memurlarmm bu talebinin zaman iyinde kar~llanml~ olmaSldlf.

VakIf Universitelerine yerle~tirilen toplam 30.741 ogrencinin Universitelere gore dokUmU Tablo 3.7'de verilmi~tir. Buna gore, vaklf Universitelerine yerle~tirilen

ogrencilerin, toplam orglin ogretime yerle~tirilenler iyindeki payl % 7. 8'dir.

Yurtdl~mdaki ye~itli Universite1ere yerle~tirilen top lam 9.505 ogrencinin tilkelere gore daglhml Tablo 3.8'de verilmi~tir.

35

Tablo 3.6 A«;Ikogretim programlarma yerle~tirilen ve kayIt yaptumayan ogrenci sayIlarmm yIllara gore dagIlImi.

36

YII Kontenjan Y erle~tirilen KayIt Yaptumayan

Say! Yiizde 1983 35.000 14.982 - -

1984 40.000 47.999 16.996 35,4

1985 50.000 60.000 19.545 32,6

1986 60.000 68.911 26.189 38,0 1987 55.000 73.828 19.619 26,6

1988 60.000 81.356 17.067 21,0 1989 65.000 85.056 15.910 18,7 1990 65.000 83.388 16.366 19,6 1991 65.000 82.767 16.104 19,5 1992 205.917 129.114 23.831 18,5

1993 616.220 241.686 101.811 42,1 1994 991.661 165.853 44.470 26,8

1995 979.595 167.679 53.201 31,7 1996 575.220 185.180 46.780 25,3

1997 580.220 191.294 45.880 24,0 1998 Slmr yok* 164.660 42.347 25,7 1999 Slmryok 181.275 54.573 30,1 2000 SlillfYok 162.225 52.679 32,5 2001 SlmrYok 181.346 42.634 23,5 2002 SlmrYok 285.395 59.300 20,8 2003 SlmrYok 206.768 40.539 19,6

2004 SmlrYok 239.644 58.165 24,3

* AOF Kamu Yonetimi Bollimu hariy.

Tablo 3.7 2004 yllmda vakif iiniversitelerine yerle~tirilen ogrenci sayllan.

Universite Ogrenci Universite Ogrenci

SaYISI SaYISI

Bilkent 4054 <;ankaya 826

Yeditepe 2502 Atlhm 896 Ba~kent 2118 Koy 715 Beykent 2630 Sabancl 603 istanbul Bilgi 1800 Haliy 579 Bahye~ehir 1953 <;ag 557 izmir Ekonomi 1604 Dogu~ 578 istanbul Kliltur 1967 I~lk 506 Kadir Has 1068 Ya~ar 650 Maltepe 1517 Ufuk 155

istanbul Ticaret 1289 Okan 416 Fatih 1481 TOBB 277

Tablo 3.8 2004 yllmda yurtdl~mdaki iilkelere yerle~tirilen ogrenci sayllan.

Dike Y erle~tirilen Ogrenci SaVISI

Azerbaycan 960 Bul!mristan 211 Gt' 100 Hlrvatistan -Kazakistan 138 Kmnzistan 314 Kuzev Klhns Tiirk C:umhuriveti 7573 Litvanva 20 Macaristan -

I M~ln,,1, ,~"n -Malta -Moldova 70 Romanva 12 Ukravna 107 TOPLAM 9505

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmlll Ba~an Oranlarllllll irdelenmesi

2004-0SS'ye giren 1.728.076 adaydan 160 ve daha ytiksek puan alan aday saytsl 1.362.208; 185.00 ve daha ytiksek puan alan aday saytSl ise 977.382'dir. Ba~vuran adaylardan, daha once sozu edilen 3 ogrenci grubunun ba~an oranlan Tablo 3.9'da gosterilmi~tir. Buradan gornldugu gibi, ilk Slrayt % 40,3 ba~an oramyla daha onceki yIllarda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 32, 1 ba~an oram ile daha onceki yI1larda smaVl kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son slmf ogrencileri ise % 26,9 ba~an oram ile en sonda gelmektedir. Ortaya ylkan bu slralama, ortaogretimle ytiksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

Tablo 3.9 Yerle~tirme sonu~larma gore ~e~itli gruplann ba~an yiizdeleri.

Aday Grubu Ba~vuran Y erle~tirilen Ba~an Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi 757.421 203.482 26,9 Daha once kazanamayan 773.893 311.766 40,3 Daha once kazanan 365.882 117.398 32,1 TOPLAM 1.897.196 632.646 33,3

Not: I) 2004 OSYS ve Smavslz Geyi~e (MSG) ba~vuran adaylardan 4905 adaym okul tUrn ve 31 adaym da ogrenim durumu belir1enememi~ oldugundan, toplam 4936 aday yukandaki tqplonun ba~vuranlar saylSl iyinde gornnmemektedir. Bu adaylar da katIldlgmda 2004 OSYS ve MSG'de ba~vuran toplam aday saylSll .902. 132'dir.

2) 2004 OSYS ve MSG'de yer1e~en adaylardan 420 adaytn okul turn ve 2 adaym da ogrenim durumu belir1enememi~ oldugundan, top lam 422 aday yukandaki tablonun yer1e~enler saylSl iyinde gornnmemektedir. Bu adaylar da kat1ldlgmda 2004 OSYS ve MSG'de ytiksekogretim programlanna yer1e~en top lam aday saylSl 633.083'dur.(Ek yer1e~tirme dahildir.)

37

3.4.1 Yeni Mezunlarm Yerle~me Oram

Yeni mezunlann, aylkogretim dahil, smaVl kazanarak bir yiiksekogretim programma yer1e~en toplam ogrenci saylSl iyindeki payt, 1983'deki % 59,5 degerinden ba~layarak stirekli olarak azalml~ ve 1998'de % 20,1'e dti~mti~ttir. Bu pay, 1999'da % 27,3, 2000'de %25,3, 2001 ytlmda %22,9, 2002 ytlmda %26,4, 2003 ythnda %30,9, 2004 yllmda ise %32,2 olmu~tur. Bu durumda, 1998'den 2002'e art1~ oranI %31,3; 1998'den 2003'e art1~ oranI %53,7; 1998'den 2004'e art1~ oranI %60,2'dir.

Sadece orgtin ogretimdeki onlisans ve lisans programlan goz ontine almdlgmda, yeni mezunlann 1998'de % 27,8 olan yerle~me oranI, 1999'da % 37,5, 2000'de % 33,6, 2001'de %10, 2002'de % 41,3, 2003'de % 43,5, 2004'de ise %45 olmu~tur. Buna gore, 1998'den 2004'e artl~ oranI %61,9'dur.

3.4.2 Mesleki ve Teknik Lise <;lkl~h Ogrenciler

Mesleki ve teknik lise ylkI~h adaylardan meslek yiiksekokullanna (MYO) yer1e~en ogrencilerin saYllan ile bu okullara yerle~en top lam ogrenci saYlsl iyindeki paytnIn son on ylldaki degi~imi Tablo 3.1 O'da gosterilmi~tir.

Tablo 3.10 Mesleki ve teknik lise ~lkl~h adaylardan MYO'larma yerle~enler.

Yll SayI Yerle~enler i~indeki Yiizde

1995 28.909 42,2 1996 32.784 41,3 1997 38.486 38,2 1998 32.922 372 1999 48.485 484 2000 56.674 53,6 2001 64.076 54,1 2002 166.402 859 2003 121.718 75,8

2004 128.098 65,5

Gortildtigti gibi, mesleki ve teknik lise ylkI~h adaylardan MYO'lanna yerle~en ogrencilerin saytlan, 2002 ythnda en yiiksek degerine ula~ml~ ve bir onceki ytla gore %159,7'lik bir art1~ gostermi~tir. Bu ogrencilerin, MYO'lanna yerle~en toplam ogrenci saytsl iyindeki yiizdesi de 2002 ytlmda en yiiksek degerine ula~ml~ ve bir onceki ytla gore % 58,8'lik artl~ gostermi~tir.

Mesleki ve teknik lise ylkI~h yeni mezun adaylardan 1998-2004 ytllan arasmda orgtin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yerle~en ogrenci saYllan Tablo 3.ll'de gosterilmi~tir.

38

Tablo 3.11 Mesleki ve teknik lise ~lkl§h yeni mezunlardan orgtin ogretim programlarma yerle§enlerin sayllan

Yll Onlisans Lisans 1998 6.655 7.428 1999 13.428 10.294 2000 13.299 8.225 2001 14.019 7.914 2002 73.060 8.153 2003 67.256 83,25

2004 76.382 84,56

1998'e Gore 2004 ArtI~ Oraru(%) 1147,7 113,8

Eski mezunlar dahil, mesleki ve teknik lise <;lkI~h adaylardan orgiin ogretim onlisans (MYO) ve lisans programlanna yer1e~en toplam ogrenci saYlsmm son on ylldaki degi~imi Tablo 3.12'de gosterilmi~tir.

Tablo 3.12 Mesleki ve teknik lise ~lkl§h adaylardan orgtin ogretim programlarma yerle§enlerin yIllara gore degi§imi.

Yll Say. 1995 57.265 1996 63.647 1997 69.349 1998 65.121 1999 68.046 2000 78.061 2001 85.986 2002 188.628 2003 143.672 2004 292.427

Teknik lise ve endustri meslek lisesi <;lkI~h ogrencilerden 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 ve 2004 Ylllannda teknik egitim fakultelerine yer1e~enlerin saYllan ile bu ogrencilerin teknik egitim fakultelerine yer1e~en toplam ogrenci saYllan i<;indeki paylan Tablo3.13'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.13 Teknik lise ve endiistri meslek lisesi «;Ikl~h adaylardan teknik egitim faktiltelerine yerle§enlerin sayllan.

YII TeknikLise End.Mes. Lisesi Toplam Pay(o/.;) 1998 786 1.561 2.347 53,8

1999 969 2.629 3.598 79,9

2000 1.108 2.716 3.824 78,6 2001 1.261 3.618 4.879 77,3 2002 1.235 3.557 4.792 70,3 2003 1.210 4.091 5.301 71,5 2004 1.003 3.157 4.160 53,7

1998'e Gore2004 27,6 102,2 77,2 -0,2

ArtI~ oram(%)

39

1998-2004 Ylllan arasmda ogretmenlik programlanna yer1e~en ogretmen lisesi <;lkt~h ogrencilerin sayllan ve bu ogrencilerin ogretmenlik programlanm kazanan toplam ogrenci saYllan i<;indeki paylan Tablo 3.14'te verilmi~tir.

Ogretmen lisesi <;lkl~h adaylardan yeni mezun olanlarm lisans programlanna yer1e~me oram 2001'de % 63,1 iken, 2002'de % 58,4 2003'de %62,8, 2004'de 65,9 olmu~tur. Ogretmen liseleri, bu oran ile fen liseleri (% 73,4) ve Anadolu liselerinin (%45,3) arasmda yer alml~tIr.

Tablo 3.14 Ogretmen lisesi ~lkl~h adaylardan ogretmenlik programlarma yerle~enlerin sayIlan.

YII Say! Yerle~enler i~indeki Yiizde 1998 2.956 8,8 1999 4.251 13,6 2000 4.462 13,6 2001 4.533 13,0 2002 5.338 14,8 2003 7.649 20,3 2004 8.010 21,0

1998'e Gore 171,0 138,6

2004Artl~ Oram(%)

1998-2004 ytl1an arasmda ticaret meslek lisesi, klZ meslek lisesi ve otelcilik ve turizm meslek lisesi <;lkl~h adaylardan mesleki egitim fakiiltelerine yer1e~en ogrencilerin saytlan ile bu ogrencilerin bu fakiilteleri kazanan top lam ogrenci saYllan i<;indeki paylan Tablo 3.15'te gosterilmi~tir.

Tablo 3.15 Ticaret meslek lisesi, kIz meslek lisesi, otelcilik ve turizm meslek lisesi ~lkl~h adaylardan mesleki egitim fakiiltelerine yerle~enlerin sayllan.

YII Say! Pay (%) 1998 1.488 62,4 1999 1.654 91,3 2000 1.662 92,9 2001 1.654 91,3 2002 1.613 89,0 2003 1.622 89,4

2004 1.830 82,1

1998'e Gore 2004 23,0 31,6

Artl~ Oram (%)

1998-2004 ytllan arasmda imam-hatip lisesi <;lkt~h adaylardan bazl Ii sans programlanna yer1e~en ogrencilerin saytlan Tablo 3.16'da gosterilmi~tir.

40

Tablo 3.16 imam-hatip lisesi C;lkl~h adaylardan bazl lisans programlarma yerle~enlerin saydan.

YIl Hukuk Siyasal Bit Ogretmenlik Din Ktil. Ve

ilahiyat Ahlak Bit Og.

1998 232 277 3.285 322 1.420 1999 54 97 315 669 1.324 2000 96 149 639 778 1.254 2001 82 93 541 785 917 2002 91 70 433 603 685 2003 42 42 69 440 508

2004 11 115 96 429 500

Aylkya goriildugu gibi, yeni smav sistemi ile mesleki ve teknik lise ylkl~h ogrencilerin onunun tIkandlgl yolundaki iddia dogru degildir. Ba~anh ogrencilerin onu her programda aylk oldugu gibi, kendi alanlannda devam eden ogrenciler buyfik avantajlara sahiptirler.

1998-2004 Ylllan arasmdaki smavlara giren ileti~im Meslek Lisesi kokenli toplam aday saYlsl ile bunlardan ileti~im fakUltelerine ve diger yilksekogretim programlanna yerle~enlerin sayllan Tablo 3 .17'de verilmi~tir. Buradan aylkya goriildugu gibi, yeni smav sisteminin ileti~im meslek liseleri mezunlarmm onunu tIkadlgl yolundaki iddia da tamamen geryek dl~ldlr.

Tablo 3.17 ileti~im meslek lisesi C;lkl~b adaylardan ileti~im faktilteleri ile diger ytiksekogretim programlarma yerle~enlerin sayilan.

Sayt 1998 1999 2000 2001 2002 200 2004 Ba~vuran 361 532 587 677 905 695 962 ileti~im Faktiltelerine Yerle~en 6 7 9 8 10 12 17 Diger Yiiksek6gretim Programlanna 128 237 308 394 643 395 562

2001 Yllmda mesleki ve teknik lise kokenli 184.352 yeni mezunun yanmda 370.363 eski mezun, 2002 Yllmda 183.561 yeni mezunun yanmda 627.078 eski mezun, 2003 Yllmda 151.053 yeni mezunun yamnda 332.816 eski mezun, 2004'de ise 186.595 yeni mezunun yanmda 365.174 eski mezun smava girmi~tir. Mesleki ve teknik liselerin ana amaCl, mezunlanna mesleki ve teknik beceriler kazandumak suretiyle, onlann en klsa yoldan i~ hayatma atIlarak uretken hale gelmelerini saglamaktlr. Nitekim, ODTU Ekonomi Boliimu ogretim uyelerinden Prof. Dr. AySlt Tansel'in bu konuyla ilgili yah~masmda*, mesleki ve teknik lise mezunlanrun i~ bulma oranlanrun genel lise mezunlanna klyasla yok daha yilksek olmaslrun yanmda, mesleki ve teknik ortaogreti: 40 ki~isel getirisinin de genel lise egitimine gore yok daha yilksek oldugu aylkya ortaya konmu~tur.

*Tansel, A., General Versus Vocational High Schools and Labour Market OUlcomes in Turkey, Ankara, 1999.

41

Hal boyle iken, mesleki ve teknik lise mezunlannm, akademik egitimlerindeki eksikliklerini giderebilmek timidiyle dershanelere yonlendirildikleri, yukanda veri len sa)'llardan aC;lkc;a gortilmektedir. Bu, hem ogrenciler, hem de iilke aC;lSlndan bo~a giden bir yatmm ve buyiik bir israftu.

1998-2004 )'lllan arasmda mesleki ve teknik lise C;lk1~h son slmf ogrencilerinden c;e~it1i lisans programlanna yer1e~enlerin sa)'llan Tablo 3.18'de gosterilmi~tir.

2001 )'llmda mesleki ve teknik lise C;Ik1~h son slmf ogrencilerinden muhendislik programlanna yerle~tirilen 415 adaydan 99'u teknik lise** ile endustri meslek lisesi C;lk1~hdlr. 2001'de bu iki llir lise C;lk1~h toplam aday sa)'lsl 71.751 olduguna gore, bunlardan muhendislik programlanna yer1e~enlerin oram ancak % 0,13' dur. 2002 )'llmda mesleki ve teknik lise C;lk1~h son slmf ogrencilerinden muhendislik programlanna yerle~tirilen 386 adaydan 59'u teknik lise ile endustri meslek lisesi C;lkl~hdlr. 2002'de bu tur lise C;lk1~h toplam aday sa)'lsl 58.325 olduguna gore bunlardan mUhendislik programlanna yerle~tirilenlerin oram %0.10' duro 2003 )'llmda mesleki ve teknik lise C;lk1~h son slmf ogrencilerinden mUhendislik programlanna yerle~tirilen 265 adaydan 37'si teknik lise ile endustri meslek lisesi C;lkl~ olup, bu iki Wr lise C;lkl~h toplam aday saylSl 63.676 olduguna gore bunlardan muhendislik programlanna yerle~enlerin oram %0,06'dlr. 2004 Ylhnda ise mesleki ve teknik lise C;lk1~h son smlf ogrencilerinden muhendislik programlanna yerle~tirilen 255 adaydan 25'i teknik lise ile endustri meslek lisesi C;lkl~hdlr. 2004'de bu iki Wr lise C;lkl~h toplam aday sa)'lSl 82,803 olduguna gore, bunlardan muhendislik programlanna yerle~enlerin oram ancak % 0,03'Wr. Son derece dii#ik bu oranlar iizerinde spekiilasyon yapmanm hif;bir anlaml yoktur.

Mesleki ve teknik lise mezunlannm 1999 Ylhna kadar ne olc;ude yanh~

bilgilendirilerek, dershanelere yonlendirildiklerine ili~kin iki onemli gostergeyi aynca belirtmekte yarar vardu.

Bu gostergelerden birincisi, 1999'da 297 teknik liseden, OSS-SAY puanma gore lise ortalamasl 120'den yiiksek olan teknik lise sa)'lslmn sadece 42 oldugudur. Ba~ka bir deyi~le, 297 teknik liseden sadece 42'sinin ortalama ogrencisi, OSS'de 120'nin uzerinde puan alarak lisans programlanna aday olmaya hak kazanabilmektedir. Aslmda, lisans programlanna yerle~me 135 puandan itibaren ba~lamaktadlr. 1999 )'lhnda, OSS-SAY puamna gore lise ortalamasl 135'in iizerinde olan teknik lise sa)'lsl ise sadece 6 'dlr.

**imam Hatip Lisesi, Ticaret Meslek Lisesi, Teknik Lise, Endustri Meslek Lisesi, KIZ Meslek Lisesi, Saghk Meslek Lisesi, Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi, Sekreterlik Meslek Lisesi, Astsubay Hazlrhk ve Astsubay Slruf Okullan, Diger Meslek Liseleri

42

Tablo 3.18 Mesleki ve teknik lise ~IkI~h son SIBIf ogrencilerinden lisans programlarma yerle~tirilenlerin sayIlan.

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Ba~vuran Yeni Mezun SaYIsI 139.734 219.714 182.044 184.352 183.561 160.933 196.325

Y erle~en Ogrenci SayIlan

Miihendislik 606 548 441 415 386 265 255

Uygulamah Sosyal 667 707 688 686 566 499 331 Hukuk 318 121 132 173 156 113 94

Siyaset Bilimi ve 216 155 101 97 72 54 94

Kamu Yonetimi

Ogretmenlik 2.900 3.522 3.733 3.845 4.540 5615 5974 Teknik Egitim 745 1.108 957 895 779 622 425 Mesleki Egitim 316 567 567 508 430 366 545

Din Kiiltiirii ve Ahlak 10 603 255 187 182 72

Bilgisi Og. 78

ilahiyat 42 1.134 435 228 201 95 104

I TOPLAM 15.820 18.465 17.309 17.034 17.312 7701 17900

2000'de ise 281 teknik liseden OSS-SAY puanma gore lise ortalamasl 120'den biiytik teknik lise saytSI 45 iken 135'den biiytik teknik lise saytSI sadece I olmu~tur. 2001 'de ayru puan tiirunde lise ortalamasl 120'den biiytik olan teknik lise saylSl 287 ic;inde 29 olurken, 135 puam gec;en teknik lise saytSI 3 olmu~tur.

ikinci onemli gosterge ise ~udur: 1998'de 4.834 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.093'iiniin birincisi herhangi bir yiiksekogretim programma yerle~ememi~tir. Smavl kazanamayan 1.093 lise birincisinin % 75'i (822), mesleki ve teknik lisedendir. 1999 yllmda ise 5.845 lisenin mezunlan smava girmi~ ve bunlardan 1.311 'inin birincisi herhangi bir ytiksekogretim programma yer1e~ememi~tir.

Smav kazanamayan 1.311 lise birincisinin % 76'SI (993), mesleki ve teknik lisedendir. 2000'de ise 5.691 lisenin 1581 lise birincisi herhangi bir ytiksekogretim programma yer1e~ememi~tir.Bunlann %63.6'SI (1006) mesleki ve teknik lisedendir. 2002' de 6.292 liseden 2.107 lise birincisi herhangi bir ytiksekogretim programma yer1e~ememi~, bunlann %54,3'ii (1145) mesleki ve teknik lisedendir. 2003'de 6.304 liseden 2.229 lise birincisi herhangi bir ytiksekogretim programma yer1e~ememi~ olup, bunlann %63,9'u (1.424) mesleki ve teknik lisedendir. Son olarak, 2004'de 6.599 liseden 2.200 lise birincisi herhangi bir programa yer1e~ememi~tir. Bunlann %57,3'ii (1.260) mesleki ve teknik lisedendir.

43

Alan puam ve ek puan uygulanmasl suretiyle, mesleki ve teknik lise mezunlanmn yiiksekogretime gef~te dershanelere mahkum edilmelerinin hiiyiik olfiide ortadan kaldmldlgl aflktlr. Bu husus, ebeveynler ve ogrenciler tarafindan zaman iyinde iyice anIa~nldlgmda, mesleki ve teknik ortaagretim iilkemizde geryelcten rayma oturmu~ olacaktrr. Eger bu yeni diizenleme yapllmamI~ olsaydl, mesleki ve teknik lise mezunu genylerimiz dershanelerde mesleki ve teknik becerilerini kaybetmeye devam edeceklerdi.

44

BoU.im 4

Ogrenci ve Ogretim Elemanl SaYllarl

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayllan

2004-2005 egitim-ogretim )'lh itibanyla tUm ytiksekogretim kurumlannda ytirtittilen lisans ve on lisans duzeyindeki programlara ka)'lth ogrencilerin dokfimu Tablo 4.1'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.1 2004-2005 Egitim-ogretim yilmdaki ogrenci sayllan.

16grenCi SaylSl

UNivERSiTELER

Orgiin Ogretim Fakulteler( 591)* 630.562 4 Yllhk Yuksekokullar (179)* 60.820 2 Yllhk Meslek YUksekokullan (473)* 226.133

ikinci Ogretim Lisans 171.566 On Lisans 158.323

TOPLAM 1.247.404 Aflkogretim Lisans 482.461 On Lisans 213.130 TOPLAM 695.591

• ¥ .. .. ¥

DIGER YUKSEKOGRETIM KURUMLARI

Lisans 8.143 On Lisans 17.948 TOPLAM 26.091

TURKiYE TOPLAMI 1.969.086

* Birim saYlSl Orgfin ogretim ve a91kogretimdeki Ii sans ve onlisans duzeyindeki programlara kaYlth ogrenci sayIlannm Yillara gore degi~imi slraslyla Sekil 4.1 ve 4.2'de gosterilmi~tir. Yuksekogretim kurumlanmlzdaki ka)'lth ogrencilerden 15.428'i yabancl uyruklu olup bunlann buytik yogunlugu Turk Cumhuriyetleri ile Tfuk ve Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerdir.

45

IilILisans .On Lisans

1993·1994 1994·1995 1995·1996 1996·1997 1997·1998 1998·1999 1999·2000 2000·2001 2001·2002 2002·2003 2003·2004 2004·2005

~ekil 4.1 Orgiin ogretim programlarma kaylth ogrenci saYIslmn yIllara gore degi~imi

1993·1994 1994·1995 1995·1996 1996·1997 1997·1998 1998·1999 1999·2000 2000·2001 2001·2002 2002·2003 2003·2004 2004·2005

~ekil 4.2 A«;lkogretim programlanna kayIth ogrencilerin yIllara gore degi~imi.

46

Devlet istatistik Enstitusu verilerine gore iilkemizdeki 2005 )'1h yiiksekogretim vag nufusu 5.098.000'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki toplam okulla~ma oram % 38,6, orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 25,O'dlr. 2000'deki okulla~ma oranlan, SlraSl ile, % 29,7 ve % 19,4 idi.

Boliim 4.2'de verilen lisansustii ogrenci sa)'11an da eklendiginde, 2004'de aylkogretim dahil, toplam okulla~ma orammn % 41,3, sadece orgun ogretime dayah okulla~ma orammn ise % 27,8 oldugu goriilmektedir. Lisansustii ogrenciler de dahil edilerek hesaplanan okulla~ma oranlan 2000'de, SlraSl ile, %31,7 ve % 21,7 idi.

iki Yllhk meslek yiiksekokullannm orgun ogretimdeki pa)'1 % 28,4 toplam iyindeki payl ise % 18,4'tUr. Ulkemizde meslek yiiksekokullanna benzer klsa sureli yiiksekogretim kurumlanmn, geli~mi~ iilkelerin yiiksekogretim sistemleri iyerisindeki payl ise % 30'un uzerindedir.

2004 )'1h verilerine gore, aylkogretimin Turk yiiksekogretim sistemi iyerisindeki pa)'1 %35,3'tiir

2004-2005 doneminde, universitelere bagh 591 fakulte ile 179 yiiksekokulda yiiriitiilen Ii sans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna ka)'1th ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.2'de, 473 meslek yiiksekokulunda yiiriitiilen on lisans duzeyindeki orgun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml ise Tablo 4.3'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 Ogretim alanlarma gore lisans diizeyindeki ogrenci saydan. (2004-2005)

Ogretim Alam Say! Yiizde

Dil ve Edebiyat 34.925 4,0

Matematik ve Fen Bilimleri 85.654 10,0 Saghk Bilimleri 77.978 9,0 Sosyal Bilimler 80.815 9,4 Uygulamah Sosyal Bilimler 389.255 45,1 Teknik Bilimler 149.179 17,3 Ziraat ve Ormanclhk 27.480 3,2 Sanat 17.662 2,0 TOPLAM 862.948 100,0

47

Tablo 4.3 Ogretim alanlarma gore on lisans diizeyindeki ogrenci sayllan. (2004-2005)

Ogretim Alam Say! Yiizde

Dil ve Edebiy_at 225 -Matematik ve Fen Bilimleri 3.197 0,8 Saghk Bilimleri 13.282 3,5 Sosyal Bilimler 14 -Uygulamah Sosyal Bilimler 159.115 41,4 Teknik Bilim1er 186.629 48,6 Ziraat ve Ormanclhk 16.067 4,2 Sanat 5.716 1,5 Diger 211 -TOPLAM 384.456 100,0

1992-1993 egitim-ogretim yllmda ba§latIlan ve kamuoyunda parah gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci saytlarmm son be~ ytldaki degi~imi Tablo 4.4'te gosterilmi~tir. Goriildugu gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saytSl son be~ egitim-ogretim yt1mda yakla§lk % 59,3'lUk bir artI~ gostermi~tir.

Tablo 4.4 ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlarmm yIllara gore dagIlImI.

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005

Lisans 145.074 151.674 155.565 163.320 171.566

On Lisans 62.036 72.374 124.208 145.380 158.323

TOPLAM 207.110 224.048 279.773 308.700 329.889

2004-2005 egitim-ogretim ythnda lisans ve on lisans dtizeyindeki orglin ogretim programlanna kaytth toplam ogrenci saytsl bakImmdan en buylik ve en klic;uk be~ iiniversitemizdeki ogrenci saytlan Tablo 4.5'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.5 Orgiin ogretimdeki ogrenci saYIsI (lisans ve on lisans) bakImmdan en biiyiik ve en kii<;iik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaylSI Universite Ogrenci SayISl

Gazi 61.557 TOBB Ekonomi 270 Selc;uk 61.282 Ufuk 335 istanbul 50.383 Okan 418 . Marmara 42.980 Gebze YUk.Tek.Enst. 490 KTU 40.727 Ya§ar 557

48

2004-2005 egitim-ogretim )'Ilmda vaklfiiniversitelerine ka)'Ith toplam 83.742 lisans ve onlisans ogrencisinin iiniversitelere gore dagI1lml Tablo 4.6'da gosterilmi~tir. Buna gore, vaklf iiniversitelerindeki toplam lisans ve onlisans ogrenci sa)'Islrun orgiin ogretimdeki toplam lisans ve onlisans ogrenci sa)'Isma oram % 5,7'dir. Bir onceki )'Ila gore artI~ oranl %20'dir.

Tablo 4.6 VakIf yiiksekogretim kurumlarma kayIth lisans ve on lisans ogrenci sayllan. (2004-2005)

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYIsI SaylSl Yeditepe 11.429 istanbul Ticaret 2.655 Bilkent 9.878 AtIhm 2.196 istanbul Bilgi 6.870 Sabanci 2.016

B~kent 6.510 Halic;: 1.867 Beykent 5.319 Anadolu Kiiltiir ve 1.821

Egitim VakfI(*) istanbul Kiiltiir 4.455 Dogu~ 1.749 Bahye~ehir 4.267 I~lk 1.701 Maltepe 3.668 Cag 926 izmir Ekonomi 3.301 Ya~ar 557 Cankaya 3.257 Okan 418 Fatih 2.774 Ufuk 335

KadirHas 2.695 TOBB Ekonomi 270

Koy 2.681 Mersin ilaga Egitim 127 ve Kiiltiir Vakfl(*)

(*) 4702 saYlh Kanun kapsammda iiniversiteye bagh olmakslzm kurulan vaklf Meslek Yiiksekokullan

2003-2004 egitim-ogretim yIlmda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci saYllannm daglhml Tablo 4.7'de verilmi~tir. Mezun sa)'Ismda bir onceki )'Ila gore artI~ oranl % 10,6'dlr.

Tablo 4.7 Yiiksekogretim kurumlarmdan 2003-2004 egitim-ogretim yllmda mezun olan ogrenci sayllan.

Mezun Ogrenci SayI Yiizde

Fakiilteler 132.293 45,8 Y iiksekokullar 11.931 4,1 Meslek Yiiksekokullan 79.871 27,7 Aylkogretim 64.724 22,4 TOPLAM 288.819 100,0

49

1uu.luuU...,

4.2 Lisansiistii Ogrenci Saydan

Universitelerimize bagh enstitiilerde yiirtitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tIp faktiltelerinde ve diger egitim kurumlannda yiirtittilen tIpta uzmanhk programlanndaki kaYlth ogrenci sayIlanmn Yillara gore degi~imi ~ekil 4.3'te, mezun sayIlannm yIllara gore degi~imi ise ~eki14.4'te gosterilmi~tir.

1993. 1994. 1995· 1996· 1997· 1998· 1999· 2000· 2001· 2002· 2003· 2004· 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

~ekil 4.3 Yiiksek lisans, doktora ve tlpta uzmanhk programlarma kaylth olanlarm ydlara gore degi~imi.

1993. 1994· 1995· 1996· 1997· 1998· 1999· 2000· 2001· 2002· 2003· 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

~ekil 4.4 Yiiksek lisans, doktora ve tlpta uzmanhk programlarmdan mezun olanlarm yIllara gore degi~imi

50

1983-2004 yt1lan arasmdaki donemde yiiksek lisans ogrencisi saYlsl 9.059'dan 90.333'e, doktora ogrencisi sayISl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 24.891 'e, tIpta uzmanhk ogrencisi saYISI ise 2.364'ten 15.892'ye yukselmi~tir. Boylece, iiniversitelerimizdeki 220 enstitu ve 45 tIp fakultesinde lisansustii duzeyde ogrenim goren 92.566 yiiksek lisans, 27.335 doktora ve 10.532 tIpta uzmanhk ogrencisine ilaveten, diger egitim kurumlanmlzdaki 1 tIp fakultesi, 44 hastane ve 5 enstitiide ogrenim goren 296 yiiksek lisans, 58 doktora ve 6.478 tIpta uzmanhk ogrencisiyle birlikte 2004-2005 egitim-ogretim Yllmda iilkemizdeki toplam lisansustii ogrenci saYISI 13 7 .116'ya yiikselmi~tir.

2004-2005 egitim-ogretim YIlmda universite1erimizdeki yiiksek lisans ve doktora programlanna kaYlth ogrencilerin alanlara gore dagI1lml Tablo 4.8'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.8 Halen kayIth yiiksek Iisans ve doktora ogrencilerinin alan lara gore dagIllml. (2004-2005)

Yiiksek Lisans Doktora Alan SaYI Yiizde SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 2.465 2,6 873 3,2

Matematik ve Fen Bilimleri 6.903 7,5 3.186 11,7 Saghk Bilimleri 3.647 3,9 3.653 13,4 Sosyal Bilimler 11.080 12,0 3.513 12,8 Uygulamah Sosyal Bilimler 44.104 47,6 7.606 27,8 Teknik Bilimler 19.305 20,9 6.450 23,6 Ziraat -Ormanclhk 3.249 3,5 1.541 5,6 Sanat 1.813 2,0 513 1,9

TOPLAM 92.566 100,0 27.335 100,0

Yiiksek lisans ogrencilerinin % 9'u, doktora ogrencilerinin ise % 3,5'i vakIf iiniversitelerinde ogrenim gormektedir. Lisansustu ogrencilerin vakIf universitelerine gore daglhml Tablo 4.9'da verilmi~tir.

Tablo 4.9 Vaklf iiniversitelerine kayIth Iisansiistii ogrenci saYIlan.

Universite Ogrenci SaylSl Y. Lisans Doktora

AtIhm 406 -Bahve~ehir 121 -Ba~kent 475 48 Beykent 537 -Bilkent 659 352 <;ag 47 -<;ankaya 217 -Dogu~ 183 -

51

Fatih 198 -Halic; 128 -I~lk 301 130 istanbul Bilgi 1.394 11 istanbul Kiiltur 249 37 istanbul Ticaret 472 -izmir Ekonomi 205 6 KadirHas 259 130 Koy 272 8 Maltepe 248 -Okan 8 -Sabanc1 311 73 Ya~ar 3 -YediteQe 1.636 166 TOPLAM 8.329 961

Yuksek lisans ogrencilerinin 1.708'i, doktora ogrencilerinin 787'si, tlpta uzmanhk ogrencilerinin ise 217'si, olmak fizere, toplam 2.712 lisansustU ogrenci yabanc1 uyrukludur.

Universite1erimize bagh 220 enstitUde, 586'Sl saghk bilimleri, 543'u sosyal bilimler, 692'si fen bilimleri ve 180'i diger uzmanhk enstitUlerinde olmak uzere, toplam 2.001 doktora program1 yfiriitUlmektedir. Doktora programlanna kayIth ogrenci saYlSlna gore en buyfik ve en kuyuk be~ universitemiz Tablo 4.10'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.10 Doktora ogrencisi saYlsl aC;lSlndan en biiyfik ve en kiic;iik be~ iiniversite. (2004-2005)

Universite Ogrenci SaYISI Universite Ogrenci SaYlsl Ankara 2.966 izmir Ekonomi 6 Marmara 2.097 Koy 8 Gazi 2.076 istanbul Bilgi 11 istanbul 1.800 Mugla 14 Ortadogu Teknik 1.693 Mustafa Kemal 16

4.3 Ogretim Elemam Saydarl

Universitelerimizin ye~itli unvan kademelerinde gorev yapan ogretim elemam sayIlanmn son dort egitim-ogretim Y1lmdaki kar~lla~tlrmalan Tablo 4.11 'de gosterilmi~tir .

52

Tablo 4.11 Universitelerdeki ogretim elemanlan sayllan.

2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005

Profesor 9.396 10.042 10.688 11.220 DOyent 5.367 5.219 5.121 5.229 YardImcI DOyent 11.190 12.356 13.266 14.219 Ara~tmna Gorevlisi 25.864 27.380 28.426 28.261 Diger Ogretim 18.195 19.137 19.564 20.626 Elemanlan

TOPLAM 70.012 74.134 77.065 79.555

Diger egitim kurumlanndaki 630 ogretim uyesi ve 1911 diger ogretim elemam ile birlikte 2004-2005 ders yIlmda lilkemizdeki toplam ogretim elemam sayISI 82.096'dIr. Ogretim uyelerinin 267'si, diger ogretim elemanlannm ise 620'si, yabancI uyrukludur.

En fazla ve en az ogretim uyesine sahip be~ universitemiz Tablo 4.12'de gosterilmi~tir .

Tablo 4.12 Ogretim iiyesi saylSl al;lSlndan en biiyiik ve en kiil;iik be~ iiniversite.

Universite Ogretim Universite

Ogretim Uyesi SaylSl Uyesi SaylSl

istanbul 2.151 Okan 12 Ankara 1.634 Ya~ar 14 Gazi 1.574 TOBB Ekonomi 23 Hacettepe 1.302 <;ag 25 Ege 1.292 Ufuk 28

2003-2004 egitim-ogretim yIlmdan 2004-2005'e, universitelerimiz lisans ve onlisans programlanndaki toplam ogrenci sayIsI % 6,7'lik artI~la 1.820.994'den 1.942.995'e, orgun ogretim ogrencisi sayISI % 6,7'lik artI~la 1.168.724'den 1.247.404'e ytikselmi~tir. Bunlann yamnda, toplam ogretim elemam saYIsmm % 3,2'lik artI~la 77.065'den 79.555'e, ogretim uyesi (profesor, dOyent ve yardImcI dOyent) sayIsmm ise % 5,5'lik artI~la 29.075'den 30.668' e ytikseldigi gortilmektedir.

2004-2005 ders yllmda, lisans duzeyindeki orgun ogretim programlannda gorev yapan ogretim uyeleri ile ogretim uyesi ba~ma du~en ogrenci saYIlannm ogretim alanlanna gore dagIhmI Tablo 4.13'te gosterilmi~tir. DIke genelinde ogretim uyesi ba~ma du~en lisans duzeyindeki orgun ogretim ogrenci saYISI 29'dur.

53

Tablo 4.13 Lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlannda ogretim iiyesi saYlsl He ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saYlslmn alanlara gore dagdlml.

Alan Ogretim Uyesi Ogrenci/OgretimUyesi Oram

SaYlsl 2003-2004 2004-2005 Dil ve Edebiyat 814 42 43 Matematik ve Fen Bilimleri 3.144 27 27 Saghk Bilimleri 9.583 8 8 Sosyal Bilimler 2.355 36 34 Uygulamah Sosyal Bilimler 5.548 72 70 Teknik Bilimler 4.758 32 31 Ziraat ve Ormanclhk 1.839 15 15 Sanat 627 22 28 Diger Alanlar 750 - -TOPLAMIGENEL ORAN 29.418 31 29

On lisans programlanndaki ogretim elemanl saYllan ile ogretim elemanl ba~ma orgun ogretim ogrencisi saYllan Tablo 4.14'te verilmi~tir. Buradan gorUldugu gibi, ogretim gorevlileri ve okutmanlann da dahil edilmesine kar~m, on lisans programlanndaki genel oran, lisans duzeyindeki genel oramn yok uzerindedir ve ortalamada herhangi bir iyile~tirme saglanamaml~tlr. Bunun en onemli nedeni, on lisans programlanmn akademik kadrosunun yekirdegini olu~turan ogretim gorevlisi ve okutman atamalanna getirilen klsltlamalardu.

Tablo 4.14 On lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saYlsl He ogretim elemam ba~ma dii~en ogrenci saYlsmm alanlara gore dagdlml.

Alan Ogretim Elemam Ogrenci/Ogretim Elemam Or am SaylSl

2003-2004 2004-2005

Dil ve Edebiyat 139 2 2 Matematik ve Fen Bilimleri 6 381 533 Saghk Bilimleri 360 34 37 Sosyal Bilimler 107 - -Uygulamah Sosyal Bilimler 1.061 140 150 Teknik Bilimler 1.645 105 113 Ziraat ve Ormanclhk 187 91 86 Sanat 68 78 84 Diger Alanlar 2.910 - -TOPLAM/GENEL ORAN 6.483 56 59

54

Ogretim uyesi ba~ma du~en lisans duzeyindeki orgun ogretim ogrenci saYlsmm en kuyuk ve en buytik oldugu be~er universite Tablo 4.15'te gosterilmi~tir.

Tablo 4.15 Ogretim iiyesi ba~IDa dii~en orgiin ogretim lisans ogrenci saYIsIDID en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler.

Universite Ogrenci/Og.

Universite Ogrenci/Og.

Uyesi Oram Uyesi Oram Gebze yukTekEnst. 4 <;ankaya 45 izmir yukTekEnst. 11 Marmara 47 TOBB Ekonomi 12 Nigde 48 Harran 12 I~lk 50 Ufuk 12 Kocaeli 51

istanbul Teknik 16 Selyuk 52 Mimar Sinan 16 Mugla 52 Sabancl 16 Bahkesir 54 Adnan Menderes 16 istanbul Bilgi 57 Ankara 16 Beykent 60 Hacettepe 17 <;anakkale 18 Mart 61 Galatasaray 18 izmir Ekonomi 61 istanbul 19 Dumlupmar 77

Universitelerimizdeki ogretim uyesi saYlSlmn yetersizligi, Tablo 4.16'dan da gortildugu gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya Ylkmaktadlr. Turkiye, ba~ta ogretmen yeti~tirme olmak tizere, kritik ileri teknoloji alanlannda yok ciddi bir ogretim uyesi aylgl ile kar~l kar~lya bulunmaktadlr.

Tablo 4.16 Degi~ik alanlarda ogretim iiyesi ba~ma dii~en lisans ogrencisi saydan.

Ogrenci/Ogretim Uyesi Oram Alan 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005 ilkogretim 363 295 253 211 Okul Oncesi Ogretmenligi 437 407 373 362 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 135 120 106 96 Yabancl Dil Ogretmenligi 80 72 71 74 Teknik Egitim 88 92 95 97 iktisat 83 80 79 76 Mesleki Egitim 62 60 60 66 i§letme 67 63 61 60 Sosyal Bilimler Ogretmenligi 33 38 38 39 Fen Bilimleri Ogretmenligi 46 46 46 47 Turk Dili ve EdebiyatI Ogretmenligi 133 125 125 127 Bilgisayar Mtihendisligi 52 51 53 51 Elektrik-Elektronik Muhendisligi 43 41 40 39 in~aat Muhendisligi 37 34 34 33 Makine Mtihendisligi 34 33 33 34 Malzeme-Metalmji Muhendisligi 27 28 28 30

55

1992 yllmdan sonra kurulmu~ olan 25 devlet tiniversitesindeki ogretim iiyesi ba~ma dii~en Ii sans ogrenci sayIlan, Tablo 4.17'de gosterilmi~tir. Buradan goriildiigii gibi, bu iiniversitelerimizdeki toplam ogretim iiyesi saylSl, geyen ders y11mdan bu ders y11ma % 9.6 oranmda artl~la, 6.129 'dan 6,483'e yiikselmi~tir. Bu artl~, yiiksekogretimin iilke sathma yaYllmasl bakImrndan kiiyUmsenmemesi gereken bir geli~medir.

Tablo 4.17 1992 YIII ve Sonraki YIIlarda kurulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi ile ogretim iiyesi ba~ma dii~en orgiin ogretim lisans ogrenci sayIlan.

UDiversite 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005

SaYI OraD Abant izzet Baysal 243 35 Adnan Menderes 218 17 Afyon Kocatepe 125 65 Bahkesir 186 47 Celal Bayar 271 45 ~anakkale Onsekiz 145 61 Durnluprnar 73 199 Galatasaray 76 20 Gaziosmanp~a 126 27 Gebze YUk. Tek.Enst. 76 1

Harran 194 18 izmir Yiik. Tek.Enst. 73 10 Kafkas 84 28 Kahraman Mar~ Siityii

136 32 imam Kmkkale 217 27 Kocaeli 315 46 Mersin 287 19 Mugla 124 40 Mustafa Kemal 142 36 Nigde 163 67 Osmangazi 410 24 Pamukkale 257 38 Sakarya 330 37 Siileyman Demirel 403 39 Zonguldak Karaelmas 226 22

SaYl: Ogretim Uyesi SaYlslm Gosterrnektedir. Oran: Ogrenci/ Ogretim Uyesi Oramdlr.

56

SaYI

282

278

142

195 321

161

106 86

149

93

210 89

87

185

224

355

325

163 229 184

433

339 363

460

281

OraD SaYI OraD SaYI OraD

34 333 32 341 34

15 308 16 350 16

63 209 51 336 37

49 241 44 210 54 38 343 37 360 36

58 166 61 181 61

142 158 95 188 77

19 88 19 96 18

25 169 24 206 23

2 96 4 130 4

16 253 12 263 12 10 98 11 109 11

36 103 39 122 40

27 196 27 216 28

30 242 30 271 29

48 374 50 395 51

20 327 23 373 23

38 175 47 192 52

24 216 28 258 26 58 201 52 199 48

24 449 25 457 25 30 336 33 384 32 36 390 36 418 37

34 539 30 561 30

22 281 26 311 27

Bolum 5

Dgretim Oyesi Yeti~tirme

5.1 Yurtdl~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme

Ogretim elemam yeti~tirmek amaclyla yurtdI~ma ogrenci gonderme i~lemleri, 1987 YIlma kadar 1416 saYIh Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgi (MEB) tarafmdan yiiriittilmii~ttir. 1987 Yilmda 2547 saYIh Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik yapilarak, iiniversitelerin de yurtdI~ma eleman gondermeleri saglanmI~tIr.

1992 YIlmda kurulan 23 yeni iiniversite ve yiiksek teknoloji enstitiisiiniin ogretim iiyesi gereksinimini kar~Ilamak amaclyla 3837 saYIh Kanun'a eklenen geyici 24. madde ile gerek 1416 saYIh Kanun yeryevesinde MEB tarafmdan, gerekse 2547 sayIlI Kanun'un 33. maddesi uyannca Yiiksekogretim Kurulu (YOK) kanahyla iiniversiteler ve yiiksek teknoloji enstittileri adma 2000 Yilma kadar yurtdI~ma gonderilmesi planlanan ogrenci sayIlan Tablo 5.l'de gosterilmi~tir.

Tablo 5.1 1993-2000 yIllan arasmda MEB ve YOK kanahyla yurtdl~ma gonderilmesi planlanan toplam ogrenci sayllan

Yll Kontenjan 1993 1.380 1994 700 1995 700 1996 700 1997 700 1998 700 1999 620 2000 620

Tablo 5. l'deki saYIlar, MEB ile YOK'e tahsis edilen toplam kontenjan saYIsim gostermektedir. Geyici 24. maddeye gore 1993 YIlmdaki 1.380 kontenjanm tiimiiniin YOK'e tahsis edilmi~ olmasma kar~m, 1994 YIlmdan itibaren bu kontenjanlann MEB ile YOK arasmda nasil dagitIlacagi belirtilmemi~tir. 1994-2004 YIllan arasmda YOK'e tahsis edilen kontenjan sayIlanmn Yillara gore dagIlImi Tablo 5.2 'de gosterilmi~tir. Buradan da gortildiigii gibi, 1996 yllmdan itibaren kontenjan saYIlannda onemli azalmalar olmu~tur.

57

Tablo 5.2 YOK'e tahsis edilen yurtdl~l burslarm yIllara gore dagIllffil.

Yll YOK'e Verilen Kontenjan

1994 500 1995 300 1996 200 1997 200 1998 200 1999 100 2000 80 2001 100 2002 80 2003 80 2004 80 2005 80

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tIrffia Gorevlileri

1987 ytlmdan 2004 Ylh sonuna kadar YOK tarafmdan lisansiistii egitim amaclyla yurtdl~mdaki 29 degi~ik iilkeye gonderilen ara~tlfma gorevlilerinin toplam saylSl 3.745'tir. Bu ara~tlfma gorevlilerinin ytllar itibanyla iilkelere gore daglhml Tablo 5.3'te, iilkelerine gore iiniversiteler bazmda dagtllmlan ise Tablo 5.4'te gosterilmi~tir.

Tablo 5.3'ten de goriildiigii gibi, ~u ana kadar gonderilen toplam 3.745 ara~tlfma

gorevlisinden 1.282'si (yakla~lk % 34) 1993 yth iyerisinde gonderilmi~tir. Gerek YOK'e tahsis edilen kontenjan saYllanndaki azalma, gerekse yurtdl~ma gonderilecek elemanlann seyimindeki standartlann yiikseltilmesi nedeniyle, 1996 ytlmdan itibaren yurtdl~ma gonderilen ara~tlrma gorevlilerinin saYllannda dii~me meydana gelmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ogrencilerin yakla~lk % 50'si Amerika Bir1e~ik Devletleri'ne (ABD), % 40'1 ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % 10'u ise 27 degi~ik iilkeye gitmi~tir.

Bugiine kadar yurtdl~ma gonderilen 3.745 ara~tlrma gorevlisinin % 19'u (714 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlann, bagh olduklan iiniversitelere gore dagtllml Tablo 5.5'te verilmi~tir.

Yurtdl~ma gonderilen ara~t1rma gorevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tiirkiye'ye donen 2.132 ki~inin iiniversite bazmda dokiimii Tablo 5 .6'da verilmi~tir.

Egitimlerini tamamlayamadan Tiirkiye'ye donen 352 ara~tlfma gorevlisinin iiniversitelere gore dagtllml Tablo 5.7'de gosterilmi~tir. Bu ogrencilerin yakla~lk

% 43'ii akademik ba~arzslzlzk, % 12'si ise saglzk nedenleriyle Tiirkiye'ye donmii~lerdir. Geriye kalan % 45'in biiyiik yogunlugunu, 33. maddenin ruhuna aykm olarak, iiniversitelerimiz tarafmdan klsa siireli yurtdl~ma gonderilip Tiirkiye'ye donen ara~tlfma gorevlileri olu~turmaktadlf. Bu tip uygulamaya son yedi Ylldlf kesinlikle izin verilmemektedir.

Miistafi saytlan veya donmeyen 547 ara~t1rma gorevlisinin iiniversitelere gore dagtllml Tablo 5.8'de gosteri1mi~tir.

58

Tablo 5.3 Ara~tIrIDa Gorevlilerinin Ulkelere Gore VIllar itibari ile DagillIDI

r- oo '" <:> - N .., ... OIl '" r- oo '" <:> - N ... ... GENEL 00 00 00 '" '" '" '" '" '" '" '" '" '" <:> <:> <:> <:> <:>

ULKELER ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ <:> <:> <:> <:> <:> TOPLAM N N N N N

ABD 67 138 55 66 67 60 745 64 16

85 40 56 50 47 32 53 29 29 1864 9

ALMANYA 7 17 4 13 13 13 44 2 11 5 5 1 7 2 1 1 146

AVUSTRALYA 1 14 1 1 1 18

AVUSTURYA 2 2 1 3 3 2 3 1 1 1 1 1 1 22

AZERBAYCAN 1 1

BEL<;:iKA 2 1 1 1 2 8

BOSNA-HERSEK 1 1

<;:iN HALK CUM. 1 1

DANiMARKA 1 1 1 3

FiNLANDiYA 1 1 1 3

FRANSA 5 12 7 4 8 3 13 5 9 2 3 9 8 2 1 4 2 2 106

GONEYKORE 1 1

HOLLANDA 1 2 1 3 1 1 1 1 1 1 2 1 1 17

iNGiLTERE 38 208 112 127 110 74 446 52 93 57 17 21 8 9 10 11 10 10 1411

iSPANYA 1 1

iSRAiL 3 3 6

iSVE<;: 2 2 4

isvi<;:RE 6 1 2 3 1 1 2 2 1 1 19

iTALYA 1 1 1 1 4

JAPONYA 2 1 1 3 1 1 1 10

K.iRLANDA 1 1

KANADA 24 17 3 3 2 6 1 4 1 3 3 1 3 1 2 2 75

KAZAKiSTAN 1 1

MACARiSTAN 1 1 2

NORVE<;: 1 1 2

BEYAZRUSYA 1 1

RUSYA 3 2 2 1 1 1 1 11

Y.ZELLANDA 1 1

YUNANiSTAN 1 1

TOPLAM 149 399 187 226 208 159 128 131 28 162 76 97 80 63 53 74 47 47 3745 2 5

59

T bi 54 Y a 0 . d '1 . I I Ik I urtdlSllla gon en en ara1 tIrma gorevhIerllllll iimversIte er Itlbany a ii e ere { ore d II a\!llml

-< z z z ;:.:: :>1 "'-l -< -< -< ~ z ~

-< "'-l "'-l -< > > -< -< ~ -< -< -< -< ~ '" ;;;J "' >

"' > ...l

"' -< ~ > ..... ~ -< ~ ~ ~ u -< ~ ...l u- ~ z "' u 0 '" -< ::;

"'-l Z ~ '" z ~ '" ~ '" ~ > '" u- "'-l Z -< "'-l ;:.:: ;:.:: ;;;J > -< ~ ~ ;;;J z -< z z ..... u- ..... -< 'g 'E2 "'-l .~ ~ -< ~ "' Z ...l = ...l -< ~ ~ ~ ...l 0 -< ~ z ..... u- ::; '" gj ...l

~ c2 ...l ...l > N -< ~

Universite -< ..... ::; '" '" ...l ~

~ > ~ .~ ~ -< -< -< 0 ...l -< "'-l -< ~ 0 c..:l ...l ;;;J ;;;J 0 -< ...l Z fa ~

~ u ..... ..... "'-l Z =: z '" z -< ~ "" ... z ~ = ~

..... -< z .~ N 5 > ..... ~ > =: ..... > '" Z "'-l .....

"" ~ ::; 0 -< ..... = = u-

ABANT iZZET BA YSAL 48 12 2 62

ADNAN MENDERES 33 24 3 2 62

AFYON KOCA TEPE 36 27 1 64

AKDENiz 13 4 1 1 5 24

ANADOLU 82 22 2 3 6 1 6 122

ANKARA 68 66 6 1 7 4 1 1 2 2 1 3 1 1 1 1 1 1 1 169

ATATORK 40 31 2 4 3 80

BALIKESiR 40 28 3 71

BOGAZi<;i 30 18 1 1 50

CELALBAYAR 43 14 1 2 1 1 62

CUMHURiYET 8 36 1 1 1 47

<;.KALE ONSEKiz MART 45 23 3 1 1 1 74

<;UKUROVA 26 52 4 2 3 1 1 1 2 2 1 1 96

DicLE 28 7 1 1 5 42

DOKUZEYLOL 44 27 7 1 4 1 1 1 1 1 1 89

DUMLUPINAR 46 14 1 2 63

EGE 42 26 6 1 3 1 1 1 81

ERCiYES 17 29 2 1 1 50

FIRAT 6 28 34

GALATASARAY 2 1 14 1 2 20

GAZi 41 56 3 2 1 1 104

GAZiANTEP 1 36 2 39

GAZiOSMANP MiA 50 21 4 75 GEBZE yOK.TEK.ENST. 61 5 66 HACETTEPE 51 60 7 1 7 4 2 1 1 1 135

HARRAN 34 18 3 1 1 57

iNONO 11 41 1 2 1 56

iSTANBUL 53 34 12 7 2 3 2 1 1 1 116

iSTANBUL TEKNiK 61 36 2 1 2 2 1 1 1 107 iZMiR yOK. TEK. ENST. 71 1 72

KAFKAS 25 32 2 2 1 62

K.MARAS SOT<;O iMAM 33 22 2 2 59 KARADENiZ TEKNiK 45 34 1 20 100 KIRIKKALE 35 24 2 2 1 1 65

KOCAELi 64 13 1 1 2 81 MARMARA 36 37 10 8 3 2 96 MERSiN 40 16 3 4 4 1 68 MiMARSiNAN 6 15 2 1 3 1 28 MUGLA 46 19 3 1 1 1 71 MUSTAFA KEMAL 32 23 4 1 60 NiGDE 39 23 2 1 65 ONDOKUZ MA VIS 8 47 4 1 1 61 ORTA DOGU TEKNiK 101 45 2 1 1 8 3 1 162 OSMANGAZi 34 4 1 4 43 PAMUKKALE 42 16 6 64 SAKARYA 33 44 1 78

SEL<;UK 6 35 10 3 3 57 SOLEYMAN DEMiREL 38 23 1 1 1 64 TRAKYA 7 22 2 1 32 ULUDAG 26 31 2 4 1 8 1 73 YILDIZ TEKNiK 25 26 4 6 3 1 1 4 70 YOZONCOYIL 16 16 2 2 3 1 40 ZONGULDAK KARAELMAS 24 28 2 2 1 57

...,. ..., ..... 'D l/)

TOPLAM 'D .... ...,. 00 .... 0 ..... 0 ..., .... l/) 0- 00 ..., .... .... .... ...,. .... ...,. 'D .... .... .... .... .... .... .... .... ...,. 00 ...,. .... .... .... .... ..... .... .... ..... .... .... .... .... ...,

60

Tablo 5.5 Egitimlerini devam edenlerin iiniversitelere gore dagdlml.

Universite SaYI Abant izzet Baysal 4 Adnan Menderes 14 Afyon Kocatepe 4 Akdeniz 7 Anadolu 13 Ankara 48 Atatiirk 9 Bahkesir 13 Bogazic;i 7 Celal Bayar 7 Cumhuriyet 2 (:.Kale 18 Mart 20 (:ukurova 17 Dicle 3 Dokuz Eyliil 30 Dumlupmar 4 Ege 10 Erciyes 8 FIrat 3 Galatasaray 7 Gazi 16 Gaziantep 4 Gaziosnnanpa~a 25 Gebze Yuksek Teknoloji Enstitiisu 14 Hacettepe 43 Harran 3 intinu 1 istanbul 3 istanbul Teknik 49 izmir Yiiksek TeknoIoji Enstitiisii 11 Kafkas 10 Kahramanmara~ Siitc;ii imam 9 Karadeniz Teknik 8 Kmkkale 2 KocaeIi 20 Marmara 25 Mersin 23 Mimar Sinan 8 MugIa 16 Mustafa KemaI -Nigde 2 Orta Dogu Teknik 3 Ondokuz MaYls 65 Osmangazi 1 PamukkaIe 9 Sakarya 46 SeIyuk 4 Siileyman DemireI 8 Trakya 4 Uludag 15 YIIdlZ Teknik 18 Yiiziincii YII 6 Z. KaraeImas 13

TOPLAM 714

61

Tablo 5.6 Egitimlerini tamamlayarak donenlerin iiniversitelere gore daglhllll.

Universite Y.lisans Doktora Y.lisans ve

Doktora Abant izzet Baysal - 4 35 Adnan Menderes 10 6 21 Afyon Kocatepe 16 7 18 Akdeniz - 12 -Anadolu 56 28 4 Ankara 3 75 9 Atatiirk 22 34 3 Bahkesir 12 16 13 Bogazi<;i 7 26 1 Celal Bayar 7 13 19 Cumhuriyet 6 23 5 <;.Kale 18 Mart 6 9 13 <;ukurova 5 62 6 Dicle 6 17 6 Dokuz Eyliil 5 37 4 Dumlupmar 17 3 12 Ege 25 29 -Erciy~s 7 31 1 FIrat - 23 4 Galatasaray - 9 3 Gazi 13 48 -Gaziantep - 25 3 Gaziosmanpa~a 6 9 16 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 8 9 19 Racettepe 6 68 5 Rarran 3 11 16 inonii 1 24 16 istanbul 4 37 2 istanbul Teknik 1 38 5 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 2 16 18 Kafkas 7 6 24 Kalrramanmara~ Siit<;ii imam 12 6 25 Karadeniz Teknik 10 2 62 Kmkkale 3 8 20 Kocaeli 5 5 19 Marmara 4 30 4 Mersin 13 7 11 Mimar Sinan 2 5 -Mugla 19 4 13 Mustafa Kemal 9 10 24 Nigde 7 15 18 Orta Dogu Teknik 1 51 2 Ondokuz MayIs 3 70 -Osmangazi 1 9 21 Pamukkale 10 7 20 Sakarya 2 9 7 Sel<;uk 4 30 -

Siileyman Demirel 4 16 21 Trakya - 16 3 Uludag 1 32 12 YlldlZ Teknik 1 30 2 Yiiziincii ytl - 18 9 Z. Karaelmas 3 10 18 TOPLAM 375 1145 612

62

Tablo 5.7 Egitimlerini tamamlamadan donenlerin nedenlerine ve iiniversitelere gore dagIllml.

Universite Ba~arISIZhk Saghk Diger

Abant Izzet Baysal 4 1 2 Adnan Menderes 1 - 2 Afyon Kocatepe 2 4

Akdeniz 1 - -Anadolu 10 3 2 Ankara 1 2 4

AtatUrk - - 2 Bahkesir - - 4

Bogaziyi 3 - 2 Celal Bayar - - -Cumhuriyet 4 1 1

<;anakkale 18 Mart 1 1 1

<;ukurova 1 - 1 Dic1e 1 1 4

Dokuz Eyliil - 2 7 Dumlupmar 3 2 -Ege 1 2 3 Erciyes - 1 1

FIrat 2 - -Galatasaray - - -Gazi 10 - -Gaziantep 3 - -Gaziosmanpa~a 2 4 4

Gebze Yiiksek Teknoloji EnstitUsii 1 - 3 Hacettepe - 1 -Harran 2 1 3 Inonii 8 - -Istanbul 4 1 54 Istanbul Teknik 1 1 5 Izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 5 - 4 Kafkas 3 1 -Kahramanmara~ Siityii Imam 4 - -Karadeniz Teknik 6 - -Kmkkale 9 - 5 Kocaeli - - -Marmara 3 2 14 Mersin 1 2 3 Mimar Sinan 1 - 10 Mugla 4 - -Mustafa Kemal 1 1 1 Nigde 5 1 4 Ondokuz MaY'S - - -Orta Dogu Teknik 3 1 1 Osmangazi 1 - 1 Pamukkale 6 - -Sakarya 1 - -Selyuk 17 - -

Siileyman Demire1 2 - 2 Trakya 1 1 1 Uludag 5 2 -YildiZ Teknik 3 2 1 Yiiziincii YII - 2 1 Z. Karaelmas 6 - 3

TOPLAM 153 43 156

63

Tablo 5.8 Geri donmeyenlerin iiniversitelere gore dagdlml.

Universite Miistafi SayJlanlar istifa Edenler

Abant izzet Baysal 11 I

Adnan Menderes 8 -Afyon Kocatepe 11 2

Akdeniz I 3

Anadolu 3 3

Ankara 18 9

Atatiirk 9 I

Bahkesir 12 I

Bogazic;i 3 1

Celal Bayar 14 2

Cumhuriyet 4 1

<;:.Kale 18 Mart 12 11

<;:ukurova 3 1

Dic1e 2 2

Dokuz Eyliil 1 3

Dumlupmar 22 -Ege 6 5

Erciyes 1 -

Flfat 1 1

Galatasaray 1 -Gazi 11 6

Gaziantep 3 1

Gaziosmanpa~a 8 1

Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 2 10

Hacettepe 9 3

Harran 12 6

inanii 6 -istanbul 6 5

istanbul Teknik 3 4

izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii 8 8

Kafkas 11 -

Kahramanmara~ Siitc;ii imam 2 1

Karadeniz Teknik 12 -Kmkkale 13 5

Kocaeli 20 12

Marmara 5 9

Mersin 5 3

Mimar Sinan 1 1

Mugla 9 6

Mustafa Kemal 11 3

Nigde 6 7

Orta Dogu Teknik 3 1

Ondokuz MaYIs 7 12

Osmangazi 4 5

Pamukkale 9 3

Sakarya 8 5

Selc;uk 2 -

Siileyman Demirel 9 2

Trakya 4 2

Uludag 6 -Ylldlz Teknik 8 5

Yiiziincii YII 4 -Z. Karaelmas 4 -

TOPLAM 374 173

64

5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu Tarafmdan YapIlan Diizenlemeler

1993 yllma kadar, yurtdl~ma lisansiistil egitim amaclyla gonderilecek ara~tmna

gorevlilerinin seyimi iyin herhangi bir smav yapllmamaktaydl. Maliye Bakanhgl tarafmdan YOK'e tahsis edilen kontenjanlann rakamsal olarak iiniversitelere daglllmi YOK tarafmdan geryekle~tirilmekteydi. YOK tarafmdan tahsis edilen kontenjanlar, iiniversiteler tarafmdan mevcut ve gelecekteki ihtiyaylar goz oniine almarak anabilim dallanna dagltIlmakta ve iiniversite yonetim kurulu karan ile YOK'iin onayma sunulmaktaydl.

Anabilim dallannm YOK tarafmdan onaylanmasmdan soma, iiniversiteler bu alanlarda yurtdl~ma lisansiistii egitime gonderecekleri ara~tlrma gorevlilerini kendileri belirleyip YOK'iin onayma sunuyorlardl. Universitelerin belirledigi bu ara~tIrma gorevlilerinin uymasl gereken ko~ullar ise minimum diizeyde tutulmu~tu.

1992 ytlmda 3837 sayth Kanun yeryevesinde kurulan 23 yeni iiniversite ve yiiksek teknoloji enstitiisiiniin ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~llanmasl amaclyla ilk defa 1993 ythnda OSYM tarafmdan Yurtdl~l Lisansilstil Sznavl (YLS) diizenlenmi~tir. Bu ytldan soma diizenlenen YLS ile hem 1992 ythndan soma kurulan yiiksekogretim kurumlan adma yurtdl~ma

gonderilecek ara~tlrma gorevlilerinin, hem de MEB kanahyla yurtdl~ma gonderilecek ogrencilerin seyimleri birlikte yapllml~tIr. 1992 ythndan once kurulan iiniversiteler ise, eskiden oldugu gibi, yurtdl~ma gonderecekleri ara~tlrma gorevlilerini kendileri belirlemeye devam etmi~lerdir.

YOK, ogretim iiyesi ve ara~tmcllann yurtiyinde ve yurtdl~mda yeti~tirilmesi iyin gerekli yah~malann uyum ve biitilnliik iyinde yiiriitiilmesini saglamak amaclyla 1996 Yllmda Ogretim Uyesi ve Ara~tmcl Yeti~tirme Kurulu 'nu olu~turmu~ ve lisansiistii egitim amaclyla yurtdl~ma gonderilecek ara~tIrma gorevlileriyle ilgili izlenecek yontemlerde radikal degi~iklikler yapml~tIr.

Onbe~ iiyeden olu~an Ogretim Uyesi ve Ara~tlrzcl Yeti~tirme Kurulu'nun kompozisyonu a~aglda belirtilmi~tir:

• MEB tarafmdan gorevlendirilecek bir iiye, • YOK Ba~kam'nca, Yilksekogretim Yilriltme Kurulu iiyeleri arasmdan

gorevlendirilecek bir iiye, • DPT Milste~arlzgl'nca gorevlendirilecek bir iiye, • TUBiTAK Ba~kam'nca gorevlendirilecek bir iiye • OSYM Ba~kam, • YOK Ba~kam'nca, Yilksekogretim Genel Kurulu 'nun ve rektOrlerin gorii~leri

almarak, ogretim iiyesi ve ara~tIrmacl yeti~tirme konusunda deneyim sahibi, akademik yah~malan ile temayiiz etmi~ halen gorevde veya emekli olan ogretim iiyeleri arasmdan seyilecek on iiye.

Yurtdl~mdaki egitim iicretleri, iilkelere ve iilkelerdeki iiniversitelere gore farkhhklar gostermektedir. Orne gin, Fransa ve Almanya'daki iiniversitelerde egitim iicreti yoktur. ABD'deki eyalet iiniversiteleri, ozel iiniversitelere gore daha ucuzdur. Degi~ik

iilkelerde lisansiistii egitim goren tiim ara~tIrma gorevlileri iyin yapllan harcamalann goz oniine ahnmaslyla YOK tarafmdan 1996 ytlmda geryekle~tirilen yah~mada,

65

ara~tIrma gorevlisi ba~ma yIlda ortalama olarak 25.000 dolar harcama yaplldlgl hesaplanml~tlr.

Yiiksekogretim kurumlanmlzm ogretim tiyesi ihtiyaci yadsmamaz bir gen;ektir. Ancak YOK, yurtdl~mdaki egitimin yiiksek maliyetini goz ontine alarak ve nitelikli tiniversitelere kabul edilebilmeleri iyin* yurtdl~ma gonderilecek elemanlann belirlenmesinde seyici olunmasl gerektigi noktasmdan hareket etmi~ ve bu aylgm her ne pahasma olursa olsun yurtdl~ma ogrenci gondererek kapat1lmasmm dogru olmadlgml, yiiksekogretim kurumlanmlzm nitelikli ogretim tiyelerine ihtiyaylan oldugunu vurgulaml~tIr. Bu gorti~ler yeryevesinde ve Ogretim Uyesi ve Ara~tmcl Yeti~tirme Kurulu'nun onerileri dogrultusunda, YOK tarafmdan 1996 Yllmm ikinci yansmda konuyla ilgili olarak alml~ oldugu onemli kararlar ~unlardu:

• Adaylar, gidecekleri yabanci tilkenin diline vaklf olmahdlr. Aksi takdirde, bu ki~ilerin egitimlerini gtiyltikle yaptIklan veya egitimlerini tamamlayamadan geri dondtikleri belirlenmi~tir. Yabanci dil egitimi, ozellikle son on Yll iyerisinde tilkemizde yok geli~mi~tir. Bu nedenle, yabanci dil bilgisi belirli bir seviyeye gelmemi~ elemanlar yurtdl~ma gonderilmemelidir.

ABD'ye gidecek adaylann TOEFL smavmm klasik yazIlI sisteminden 550'den, bilgisayarh sisteminden ise 213'den, ingiltere'ye gidecek adaylann IELTS smavmdan 7,0'den az olmamak ko~uluyla ba~vurduklan tiniversitelerin yabanci dil puam ile ilgili ko~ulunu Ttirkiye'de saglamalan istenmektedir. Diger dillerin soz konusu oldugu tilkelere lisanstistti egitim iyin gonderilecek adaylar iyin ise, ilgili tilkede lisanstistti egitimi takip edebilecek dtizeyde dil bilgisine sahip olduklanna dair bir belgeyi, ilgili tilkelerin ktilttir merkezlerinden veya e~deger kurulu~lanndan getirmeleri istenmektedir.

• Son yIllarda yurtdl~mdaki egitim sistemlerinde btiyiik degi~iklikler olmu~tur. Lisans programlanndaki egilim, ogrencilerin kendi bran~lannda ihtisasla~malan yerine ogrencilere formasyon verme yontindedir. Kendi alanlannda derinlik kazanmak isteyen ogrenciler tarafmdan tercih edilen yiiksek lisans programlanmn yogunlugu tezsiz yiiksek lisans programlandlr. Lisanstistti yah~malann en yogun yaplldlgl tilke olan ABD'de yllda yakla~lk 400.000 yiiksek lisans derecesi verilmektedir. Bunlann % 85 'i tezsiz yiiksek lisans derecesidir.

YOK, yiiksek lisans derecesi almak iyin yurtdl~ma ara~tIrma gorevlisi gondermemekte, sadece doktora egitimine izin vermektedir. Bu kuralm tek istisnasl, mimarhk, gtizel sanatlar ve benzeri alanlardu (Ozellikle bu alanlarda ABD'de ahnabilecek en son derece Master of Fine Arts'dlr.).

• Yurtdl~mdaki lisanstistti egitim mutlaka belli bir kalitenin tizerindeki yiiksekogretim kurumlannda yapllmahdlr. YOK, yurtdl~mda doktora egitimi iyin gidilebilecek tiniversiteleri alan bazmda belirlemi~tir. Universitelerin slralanmasmda ABD iyin National Research Council (NRC) tarafmdan yayInlanan Research Doctorate Programs in the United States, ingiltere iyin ise Higher Education Funding Councils for England, Scotland and Wales tarafmdan yapllan degerlendirme sonuylan (Research Assessment Exercise) baz olarak ahnml~tIr.

* Lisansiistii egitim yapmak iizere yurtdl~ma gonderilecek ki~ilerle ilgili olarak kar~lla~J!an sorun sadece bunlann nasll se~ilecegi degildir. Esas zorluk, sefilen adaylarm yurtdl~mdaki nitelikli iiniversitelere yerle~tirnmesidir.

66

1996 Ylhnda yapllan degi~ikliklerin en onemlilerinden biri, YLS'nin bilim smavmdan yetenek smavma donu~tiiriilmesidir. Boyle bir karann almmasmdaki en buylik nedenlerden biri, ki~ilerin alanlanndaki bilgi duzeyinin degerlendirilmesinde bilim smaVI sonucunda almacak tek bir not yerine, geni~ bir zaman dilimine yaytlml~ bir degerlendirme olc;Utu olan genel akademik not ortalamasmm temel almmasmm akl1c1 bir yakla~lm olmasmdandlr. Ki~ilerden yliksekogrenimlerini belirli bir not duzeyi ile bitirmelerinin istenmesi, onlann kendi alanlannda belirli bir bilgi duzeyine ula~tlgmm gostergesidir. Gte yandan glinUmuzde alanlar arasmdaki slmrlar hemen kaybolmu~ ve bilim disiplinlerarasl bir ic;erik kazanml~tIr. Gmegin, Fen Bilgisi Ogretmenligi Sosyal Bilgiler Ogretmenligi Bilgisayar Yazlhml Biyokimya, Malzeme Bilimi ve bunlara benzeyen tUm alanlarda bilim smaVI yapmak imkanslzdlr. (:unku, disiplinlerarasl nitelikteki bu alanlara degi~ik mezun ki~iler baFurabilir. Bu aC;lklamalardan gorUlecegi gibi, bilimsel sorunlar tek bir alam, c;ok iyi de olsa bilen ki~ilerin c;ozumleyebilecegi duzeyi gec;mi~ bulunmaktadlr. Bu nedenle, bilim smaVI yetenekli ki~ileri sec;meye uygun bir smav tiiru olarak gorlilmemekte, ozellikle geli~mi~ lilkelerde yapllan kitlesel sec;me smavlannda genel yetenek smaVl uygulanmaktadlr. Bunun tipik omegi, ABD'de uygulanan SAT (Scholastic Aptitude Test) ve GRE (Graduate Record Examination) smavlandlr.

Tum bu gerekc;elerin l~lgl altmda ve MEB'mn da onaYI almarak, 1996 yllma kadar c;oktan sec;meli alan smaVI olarak yapIlan YLS, 1996 Yllmda sozel ve saYlsal bolUmlerden olu~an yetenek smaVI olarak yapIlml~tIr. Smavda, lisansustii egitimdeki ba~anda etkili olan sozel, saytsal ve mantIksal akll yliriitme (muhakeme) becerilerinin olc;ulmesi amac;lanml~tlr.

Yurtdl~mdaki bir yliksekogretim kurumundan doktora egitimine yone1ik olarak kesin akseptans temin eden adaylann sec;imi, ilk kez 1996 ythnda sozlii sznavla yapIlml~tlr.

SozlU smava ba~vurmak ic;in yerine getirilmesi gereken nitelige yonelik birfok on kO$ul bulunmaktadlr. Bunlardan bir tanesi, adaylann YOK tarafmdan alanlara gore belir1enmi~ yurtdl~mdaki liniversitelerden doktora egitimi 19m ko~ulsuz kabul belgesi almalandlr.Yurtdl~mdaki kaliteli universitelerden doktoraya kabul belgesi alabilmek son derece guc;tiir. Bunun ic;in standart smavlardan (TOEFL, GRE/GMAT) yliksek puan ahnmasl gerekmektedir. Aynca, adaytn lisans ve/veya yliksek lisans egitimiyle ilgili genel not ortalamasl yUksek olmahdlr.

Yurtdl~l lisansustii egitim amaclyla gonderilen ara~tlrma gorevlilerinin kalitelerindeki artl~,

ozellikle yurtdl~mdaki tamnml~ universitelerin dikkatini c;ekmi~tir. Bu universiteler Yuksekogretim Kurulu ile temas ederek sec;ilecek bursiyerlerin kendi universitelerinde ogrenim gormelerini saglamak amaclyla anla~ma yapmak istediklerini belirtmi~lerdir.

ingiltere'nin en koklU universitelerinden biri olan ve ingiltere'de 1996 ytlmda yapllan degerlendirme sonuc;lanna gore (Research Assessment Exercise) birinci slrada yer alan Cambridge Universitesi ile Yuksekogretim Kurulu arasmda 2001 Ylhndan gec;erli olmak uzere 5 yll sureli bir anla~ma imzalanml~tIr.

Bu programa ba~vuracak adaylann lisans egitimlerini donem kaybetmeden tamamIaml~ olmalan genel not ortalamalannm en az 300/400 ve 70/100 olmasl, IELTS'den en az 700 almalan gerekmektedir.

67

Bu ~artlan saglayanlardan Cambridge Universitesinden doktora egitimi iyin kabul belgesi saglayan adaylar Yliksekogretim Kurulu tarafmdan yapIlan sozlii smavda da ba~anh olmalan halinde Mehmet Fuat Kopriilii bursiyeri olarak Cambridge Universitesi'nde ogrenim gormektelerdir.

5.2 Yurth;i Lisansiistii Programlarmm Etkin Hale Getirilmesi

Ogretim iiyesi aylgml kapatmak amaclyla yurtdl~ma eleman gonderilmesinin yam sua, yurtiyi kaynaklanmlzm da etkili kullamlmaslyla hem biiyiik tasarruflann saglanacagl, hem de iiniversitelerimizdeki ara~t1rma potansiyelinin verimli olarak kullamlacagl bilincinde olan YOK, bu konuyla ilgili olarak 1996 Yllmdan itibaren onemli giri~imlerde bulunmu~tur.

Hlzla biiyiiyen ve Anadolu'ya yaytlan yiiksekogretim sistemimizin ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~llanmasl iyin yapllan ilk diizenleme, 16 KaSlm 1983 tarihinde yiiriirliige konan Bir Universite Adma Bir Diger Universitede Lisansustu Egitim Goren Ara.Jtzrma Gorevlileri Hakkmda yonetmelik'dir. Bu yonetmelikle, geli~mekte olan iiniversitelerdeki ara~t1rma gorevlilerinin, geli~mi~ universitelerde lisansiistii egitim yapmalan hedeflenmi~tir. Bu yonetmeligin yururliige girmesinden 1997 ylll ba~ma kadar gefen sure iferisinde, bu yonetmelik hukumlerine gore yurtifinde yeti~tirilen topiam ogretim iiyesi say's, 723'tiir. Saymm bu kadar dii~iik kalmasmm iiy temel nedenini ~u ~ekilde ozetlemek miimklindiir:

•

•

•

Ar~tlrma gorevlilerine, geli~mi~ iiniversitelerimizin bulundugu bannma imkam saglanamamasl nedeniyle program caZlp hale biryok ara~t1rma gorevlisi lisansiistli yah~malanm klsa gorevlendirmelerle yiiriitmek zorunda kalm1~trr.

Ar~t1rma gorevlilerinin gerek bilimsel, gerekse yabancl giderebilmek amaclyla hazlrhk programlan diizenlenememi~tir.

gorevlileri, geli~mi~ iiniversitelerin yaptlklan Lisansiistii genellikle b~anslz olmu~lardrr.

biiyiik ~ehirlerde getirilememi~ ve

siireli, geyici

dil eksikliklerini Bu ar~tlrma

Giri~ Smavl'nda

Ar~t1rma gorevlilerinin lisansiistli yah~malan saglam mali kaynaklara dayandmlmadlgl iyin.. bu tiir faaliyetler uluslararasl baklmmdan cazip hale getirilememi~tir.

diizeydeki bilim adamlanmlz

1996 ytlmdan itibaren ogretim iiyelerinin yurtiyi kaynaklar yardlllliyla yeti~tirilmesi

yoniinde somut arnmlar at1lml~tlr. Oncelikle, Lisansustu Egitim Yonetmeligi'nde degi~iklik yapllarak, geli~mekte olan iiniversitelerdeki ara~t1rma gorevlilerinin geli~mi~ iiniversitelerde smaVSlZ olarak lisansiistli egitime b~lamalan ve gerektiginde bunlann bilimsel hazlrhk ve/veya yabancl dil egitimi almalan saglanml~tlr. Bu konuyla ilgili yonetmelik degi~ikligi, 05.10.1996 tarih ve 22778 sayth Resmi Gazete'de yaytmlanarak yiiriirliige girmi~tir. Aynca, bu programm ba~anya ula~abilmesi iyin 1996 ytlmda Ankara, Atatiirk, Bogaziyi, <;ukurova, Dokuz Eylii1, Hacettepe, istanbul Teknik ve Orta Dogu Teknik Universiteleri kampuslannda b~lat1lan yurt ve stlidyo apartman komplekslerinin yapnm tamam1anmI~t1r.

Tablo 5.9'da aylkya goriildiigii gibi, yurtiyinde ogretim iiyesi yeti~tirme faaliyetlerinde son 8 ytlda saglanan geli~me (5.762 ara~t1rma gorevlisi), onceki 16 ytlda geryekle~tirilebilenin (723 ar~tlfffia gorevlisi) sekiz katlrnr.

68

Tablo 5.9 35. madde c;erc;evesinde gorevlendirilen ar~tlrma gorevlilerinin lisansiistii egitim yaptddan iiniversitelere gore dagdmll.

Universite 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Abant izzet Baysal - - - - - 3 -Akdeniz - - - 1 - - 1 Anadolu - 2 18 7 7 37 13 Ankara 134 202 236 111 112 104 93 Atatfuk 2 9 3 5 15 4 7 Bahkesir - - - 5 1 - -Bogaziyi 9 7 14 - 5 5 4 Celal Bayar - - 1 - - - -Cumhuriyet - 1 - - 1 - -<;anakkale 18 Mart - - 1 - - - -<;ukurova 5 32 61 51 38 47 17 Dokuz EylUl 18 70 35 33 42 84 58 Dumlupmar - 1 - - - - -Ege 17 42 26 48 38 59 37 Erciyes - 2 2 2 2 1 1 FIrat - 6 1 2 1 3 -Galatasaray - - - - - 1 -Gazi 23 91 132 59 77 145 77 Gaziantep - 1 - 1 - - -Gaziosmanpa~a - - - 1 1 - -GebzeYUk.Tek. - 2 4 2 1 - 2 Hacettepe 24 72 95 63 76 76 51 inonU - 1 - 3 4 - -istanbul 31 53 66 50 66 62 38 istanbul Teknik 20 50 50 17 11 14 14 izmir Yuk. Tek. - 1 - - - - -Karadeniz Teknik 3 38 24 20 12 28 3 Kmkkale - - - 1 - - -Kocaeli - - - - - - -Marmara 9 18 31 37 55 20 26 Mersin - - 1 2 - - -Mimar Sinan 1 5 6 - 6 5 6 Mugla - 1 - - 1 - -Ondokuz MaYIs - 7 6 3 13 3 2 Orta Dogu Teknik 19 69 72 59 108 244 167 Osmangazi - 1 2 - 4 31 10 Pamukkale - - 1 - - - -Sakarya - 12 1 - 4 12 1 Selyuk 2 32 30 10 5 4 7 SUleyman Demirel - 2 1 - 2 - -Trakya - 2 - 2 3 2 -Uludag - 2 13 6 8 19 11 YIldlZ Teknik 3 8 11 7 6 15 16 YUzUncU Yll - 3 - 1 - - -Zonguldak Karaelmas - - - - - 1 -TOPLAM 320 845 944 609 725 1029 662

2004 --

16 82 4

10 ---

25 40 -

38 3 -1

71 --1

37 -

22 20 1

14 -1

25 1 4 1 2

180 6 3 4 7 --2 7 --

628

69

Aynca yurtiyinde ogretim uyesi yeti~tirme yeryevesinde lisansustii yalI~malara mali destek saglamak iyin Katma Butr;eli Mareler Biltr;e Kanunu 'na eklenen bir madde ile universitelere kaynak tahsis edilmi~tir. Bu yeryevede 2005 Ylh iyerisinde universitelerin ilgili kalemlerine aktanlmasl iyin Maliye Bakanhgl 'na teklif edilen miktarlar Tablo 5 .1O'da gosterilrni~tir.

70

Tablo 5.10 Yurti~i Lisansiistii Programl Projesi ~er~evesinde 2005 Ylh i~erisinde iiniversitelere yapIlmasl teklif edilen odemeler. (YTL)

Universite Teklif Edilen Miktar (YTL)

Anadolu 22.469,13

Ankara 359.506,19

Bogaziyi 67.407,41

<;ukurova 67.407,41

Dokuz EylUl 112.345,67

Ege 67.407,41

Gazi 134.814,82

Hacettepe 112.345,69

istanbul 44.938,26

istanbul Teknik 202.222,22

Karadeniz Teknik 157.283,95

Marmara 22.469,13

Ondokuz MaYls 22.469,13

Orta Dogu Teknik 404.444,45

YlldlZ Teknik 22.469,13

TOPLAM 1.820.000,00

Bolum 6

Program Geli§tirme ve Proje Cah§malan

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu

1982 Ylllllda yUriirliige giren 2547 sayIll Yiiksekogretim Kanunu gereglllce, hizmet oncesi ogretmen yeti~tirme i~levi tamamlyla iiniversitelerin Egitim Fakiiltelerine devredilmi~tir. Egitim Fakulteleri, iilkenin ogretmen ihtiyacllll kar~llamada en onemli kurumlar olmu~ ise de ba~lang1<;taki yanh~ yapllanma, temel amaylardan uzakla~ma gibi ye~it1i sorunlar nedeniyle iilkenin ogretmen ihtiyacllll kar~Ilamada gerek nitelik gerekse nicelik bakImllldan yetersiz kaldlgl goriilmii~tiir. Bunun sonucu olarak, ozellikle okulOncesi egitim ve ilkogretim diizeylerinde kIsa zamanda kar~llanamayacak ogretmen apgl ortaya ylkml~ ve MEB, zorunlu olarak bu duzeyler iyin gerekli ogretmen ihtiyacllll ba~ka kaynaklardan (diger fakiilte mezunlan gibi) kar~llamaya ba~laml~t1r. Bu sorunlan dikkate alan YOK, 1996 Ylh ba~lllda MEB ile birlikte ba~latt1g1 bir yah~ma ile iilkenin ogretmen ihtiyaylan dogrultusunda Egitim Fakiiltelerinin ogretmen yeti~tirme programlanm yeniden diizenlemi~tir. Bu diizenleme yah~maSl

kapsamlllda Egitim Fakiiltelerinde yiirutUlen ve yeni ayllmasl onerilen tUm ogretmen yeti~tirme lisans programlan yeniden geli~tirilmi~ ve 1998-1999 egitim­ogretim yllllldan itibaren universitelerimizde uygulanmaya ba~laml~tlr. Ba~ta, Universitelerarasl Kurul, YOK Genel Kurulu ve YurUtme Kurulu olmak uzere Egitim Fakultesi Dekanlan ve ogretim uyeleriyle de tart1~llarak uygulamaya geyirilen bu yeniden yapllanmanlll en onemli ozellikleri a~aglda aylklanml~t1r:

1. Egitim Fakulteleri, 1996 yllma kadar Ulkenin ihtiyay duydugu nitelik ve nicelikteki ogretmenleri yeti~tirmek yerine, sahip oldugu ogretim elemanlanmn akademik yonelimleri ve tercihleri dogrultusunda yapllanml~ ve ayllan programlar daha yok ortaogretim duzeyine ogretmen yeti~tiren lisans programlan olmu~tur. Bunun sonucu olarak, okulOncesi ve ilkogretim alanlannda yeti~en ogretmen saYlsl, ihtiyacl kar~I1amada yok yetersiz kahrken, ortaogretim duzeyine ye~itli

bran~larda ihtiyay fazlasl ogretmen yeti~tirilmeye ba~lanml~t1r.

Yuksek Ogretim Kurulu tarafllldan geryekle~tirilen yeniden yapIlandlrma yeryevesinde egitim fakiiltelerinin kontenjanlanndaki degi~iklikler Sekil 6.1-Sekil 6.8 de aylkya goriilmektedir.

71

400n~~-'---~~~~~~~~~~~~~~~~~~~----~----~--~~

350 ~~~~~~+±~~~~~~~~~~~d+~~~~

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

$ekil6.1 ingilizce ogretmenligi programl kontenjanmm yIllara gore dagIllml

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

$eki16.2 Smlf ogretmenligi prograllll kontenjanmm yIllara gore daglhllll

72

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

~ekil 6.3 Anaokul- Okuloncesi ogretmenligi programl kontenjalllllln yIllara gore dagIllml

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

~ekiI6.4 Sosyal Bilgiler ogretmenligi programl kontenjalllllln yIllara gore dagthmI

73

74

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sekil 6.5 Tiirk'Ye ogretmenligi prograIDI kontenjalllllln yIllara gore degi~imi

1992-1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sekil 6.6 ilkogretim matematik ogretmenligi prograIDI kontenjalllllln ydlara gore degi~imi

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sekil6.7 ilkogretim fen bilgisi program. kontenjanmm yIllara gore degi~imi

1992-1997

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sekil 6.8 Bilgisayar ve ogretim teknolojileri ogretmenligi program. Kontenjamnm yIllara gore degi~imi

75

76

Bu ~ekil1erden aylkya goriildugu gibi, okulOncesi ve ilkogretim ogretmenlik programlan kontenjanlannda kayda deger artl~lar getirilirken, fazla ihtiyay duyulmayan ortaogretim ogretmenlik programlan kontenjanlan ya sabit tutulmu~ ya da yerine gore du~urUlmu~tUr. Sonuyta, yeni yapilanmanm yliriirluge girdigi, 1998 yllma kadar toplam 20.000'in altmda olan Egitim Fakultesikontenjanlan 1998-1999 egitim-ogretim YIhndan itibaren 39.000'lere ylikselmi~tir. Ancak, yeni duzenleme ilk mezunlanm verene kadar geyecek surede bu alanlardaki ogretmen aylgllll biran once ve hlZh bir biyimde kapatmak en onemli mesele haline gelmi~tir. Ozellikle 8 yllhk kesintisiz zorunlu egitimin de yliriirluge girmesi ile bu ihtiyay aci11e~mi~tir. Bu ihtiyaci degerlendiren YOK, ilk olarak 1996 Yllmda OkulOncesi, Smif Ogretmenligi ve ingilizce Ogretmenligi alanlannda ogretmenlik sertifika programlan geli~tirmi~ ve uygulanmak uzere Egitim Fakultelerimize gondermi~tir. YOK, ikinci bir onlem olarak da, Egitim Fakultelerinde yliriitUlmekte olan ve yakla~lk 40.000 ogrencinin devam ettigi ortaogretim alan ogretmenligi sertifika programlanm, Simf Ogretmenligi sertifika programma donu~tUrmek uzere gerekli program yah~maSml yapml~ ve Kasim 1997'de tUm Fakulte1erimize gondermi~tir. Bu tedbirin onemli bir sonucu olarak, ortaogretim alan ogretmenligi sertifika programlllda kaylth ogrenci saYlsl 40.000'lerden 29.000'e inerken, sadece 1.000 dolaymda olan ilkogretim simf ogretmenligi sertifika programi ogrenci saytsl Kasim 1998 itibanyla 12.000'lere tlrmanml~tlr. Bu sayl, EylUl 1999 itibariyle 25.000'lerin, 2000 YIh itibariyle 45.000'lerin lizerinde geryekle~mi~tir.

ingilizce Ogretmenligi Sertifika Programma kaydolan ogrenci saytsl ise 2000 yth itibariyle 1915,2001 yth itibariyle 2407, 2002 yth itibariyle 1892,2003 yth itibariyle 3352,2004 yth itibariyle 2176 olmu~tur.

2000-2001 egitim-ogretim ytlmda Milli Egitim Bakanhgl'nm talebiyle bir defaya mahsus olmak uzere ortaogretim iyin Matematik ve Tlirkye/Turk Dili ve Edebiyati alanlannda ogretmenlik sertifika programlan aY1lml~tlr. Bu programlardan Matematik Ogretmenligi Sertifika Programma katlhm 5405; Tiirkye/Turk Dili ve Edebiyah Ogretmenligi Sertifika Programma kahhm da 4428 olmu~tur.

2. 1982 YIlllldan itibaren universiteler bunyesinde faaliyet gostermeye ba~layan Egitim FakUlteleri daha yok ortaogretim ogretmeni yeti~tirmeye yonelmi~ler ve ilkogretim II. kademe (eski adlyla ortaokul) ogretmeni yeti~tirilmesi gozardl edilmi~tir. 1995-1996 Egitim Fakulteleri mezunlanmn ogretmenlik alanlanna gore dagIhmlllm incelenmesinden oldukya yarplk ve olumsuz bir tablo ortaya YIkmaktadlr. Soyle ki, ilkogretimin II. kademesinde okutulan ve daha yok ogrencinin almasl gereken Fen Bilgisi dersi ogretmenligi iyin tUm Egitim Fakiiltelerimiz sadece 58 mezun verirken, ortaogretimde (lise) okutulan Fizik, Kimya, Biyoloji dersleri ogretmenlikleri iyin 2.008 mezun vermi~lerdir. Aym ~ekilde, Egitim FakUltelerimiz ilkogretim II. kademesinde okutulan Turkye dersi ogretmenligi iyin sadece 61 mezun verirken, lisede okutulan Turk Dili ve EdebiyatI dersi ogretmenligi iyin 793 mezun vermi~lerdir. ilkogretim II. Kademesinde okutulan ve yine daha yok ogrencinin almasl gereken Sosyal Bilgiler dersi ogretmenligi iyin durum daha da vahim goriinmektedir. Egitim Fakulte1erimiz bu alanda hiy mezun vermez iken, liselerde okutulan ve Sosyal Bilgiler alanlanm iyeren Tarih, Cografya ve Felsefe grubu ogretmenlikleri iyin toplam 1.330 mezun vermi~lerdir. MEB, bu nedenle lise ogretmenligi programlanndan mezun ogretmenleri ilkogretim duzeyinde

kullanmak zorunda kalmI~, ancak bu uygulama da ge~itli problemleri beraberinde getirmi~tir. Sadece bir bran~ta (Fizik,Tarih gibi) yeti~en ogretmenler, ilkogretimde yer alan Fen Bilgisi, Sosyal Bilgiler gibi dersleri ogretmekte zorlanmI~lar ve 90gu durumda bu duzeyde ogretmenlik yapmak istememi~lerdir. Aynca ek alanda yeti~en bran~ ogretmenleri, yan alanlan olmadIgI i9in, kendi alanlan dI~mda ba~ka bir derse girememi~ler ve ozellikle kU9uk ilkogretim okullannda her bran~ i9in bir ogretmen bulundurma zorunlulugu ortaya 9Iknll~tIr. Ozellikle, koy ve kasaba ilkogretim okullannda 90gu zaman buna imkan olmamasI, baZI derslerin ogretmensiz ge9mesine neden olmu~tur. Yeni duzenleme, Egitim Fakultelerindeki boltim yapIlanmasIm, milli egitim sistemimizdeki okul yapIlanmasma parallel hale getirerek yan alan uygulamasma yer vermekte ve ogretmenlerin bir'den fazla alanm derslerini ogretebilecek ~ekilde (Fen Bilgisi ve Matematik ya da Turkge ve Sosyal Bilgiler gibi) yeti~tirilmesini ongormektedir.

3. Egitim Fakultelerinde yaptmlan ytiksek lisans ve doktora 9ah~malan, yine ogretim elemanlannm akademik yonelimleri dogrultusunda temel bilimlere yogunla~mI~ ve Egitim Fakultesinin asli gorevlerinden biri olan ogretmen egitiminin niteligini arttIrmaya yonelik bilimsel 9ah~malar ihmal edilmi~tir. Yeni yapllanma, Egitim Fakultelerindeki bilimsel 9ah~malann ogretmen yeti~tirme ve egitim konulanna yonelmesini, temel bilimler alanmdaki ara~tIrmalann ise Fen­Edebiyat Fakultelerinde ytiruttilmesini ongormektedir.

4. 1996 YIhna kadar, ozellikle bran~ ogretmenligi Ii sans programlannda, Egitim Fakulteleri ile Fen-Edebiyat Fakulteleri programlannda tekrarlar ba~lamI~; Egitim Fakulteleri, Fen- Edebiyat Fakultesi lisans programlannda yer alan aym dersleri kendi programlannda a9maya ve aym Wr laboratuvarlara ihtiya9 duymaya ba~lamI~tIr. Bunun kar~Ihgmda da, Fen-Edebiyat Fakulteleri ogretmen yeti~tirme i~levini

ustlenmi~ duruma du~mu~lerdir. Bu nedenle, tiniversitelerimizde kaynak dagItImI ve kullammI a9Ismdan son derece verimsiz uygulamalar gozlenmeye ba~lamI~tIr. Yeni duzenleme, alanla ilgili derslerin Fen-Edebiyat Fakultelerinden ahnmasmI, Egitim Fakultelerinde ise alamn ogretimine yonelik egitim verilmesini ongormektedir.

5. Herhangi bir alan fakultesinden mezun olan adaylara yonelik olarak Egitim Faktiltelerince ytllardIr duzenlenen ortaogretim ogretmenlik sertifika programlan, igerik ve sure a9Ismdan yetersiz kalmI~ ve uygulamadan uzak, smIrlI bir zaman dilimine sIkI~tmlan programlar haline gelmi~tir. Yeni duzenleme, bu sertifika programlanna son vermekte ve daha nitelikli ortaogretim alan ogretmeni yeti~tirmek amaclyla, gerek Egitim Fakultelerinde 5 YIlhk bUtunle~tirilmi~ tezsiz ytiksek lisans programlan, gerekse alan fakultesi mezunlan i9in 1,5 ytlhk tezsiz ytiksek lisans programlan ongormektedir.

2004-2005 ogretim yth itibariyle ortaogretim alan ogretmenligine yonelik tezsiz ytiksek lisans programlannda kaytth ogrenci saytlan alanlara gore a~agIda

gosterilmi~tir.

77

78

Turk Dili ve Edebiyatl Ogretmenligi Tarih Ogretmenligi Cografya Ogretmenligi F elsefe Grubu Ogretmenligi Matematik Ogretmenligi Biyoloji Ogretmenligi Fizik Ogretmenligi Kimya Ogretmenligi ingilizce Ogretmenligi Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri Ogretmenligi Muzik Ogretmenligi Resim i~ Ogretmenligi

1.496 1.031

390 512

1.464 1.156 1.139 1.107

49 21

5 16 17

6. Yeni yapllanmadan once, Egitim Faktiltelerinde alanm ogretimine yonelik yontem bilgisi ve ogretmenlik tecrubesi ile ilgili yah~malar ihmal edilmi~tir. Fen-Edebiyat Faktiltesi programlanndan kalma bir ah~kanhkla, ozellikle alan ogretmenligi lisans programlannda yok saylda ve bazen uzmanla~maya kadar giden (kat! hal fizigi, organik kimya gibi) alan derslerine yer verilmi~tir. Bunun sonucu olarak, alam iyi bilen ancak ogrencilerle iyi ileti~im kuramayan ve bilgisini ogretemeyen ogretmen tipi ortaya Ylkml~t!r. Yeni dtizenleme ile yeniden geli~tirilen ogretmen yeti~tirme lisans programlan, alan ogretim yontemlerini ve ogretmenlik uygulamasml on plana Ylkarmaktadlr. Programlann onemli bir boltimti okullarda uygulamaya aynlmakta ve aday ogretmenlerin, deneyimli ogretmenlerin nezaretinde okul ve slmf iyi uygulamalar yoluyla ogretmenlik becerisi ve tecrubesi kazanmasl amaylanmaktadlr.

7. Yeni duzenleme ile birlikte ogretmen yeti~tiren programlarda yer alan ogretmenlik formasyonu dersleri yeniden yapllandmlml~ ve hem uygulamayt hem de yagda~

ogretmen yeti~tirme programlannda yer alan Ogretimin Planlanmasl, Smlf Yonetimi, Bilgisayar ve Ogretim Teknolojileri, Ozel Ogretim Yontemleri gibi alanlan on plana ylkaran bir formasyon programl olu~turulmu~tur. Gerek lisans programlannda gerekse lisanstistti dtizeydeki tezsiz ytiksek lisans programlannda uygulanacak olan bu program ile ogretmen adaYl uygulamaya daha yakm olabilecek, teorik bilgileri ezberleme yerine bizzat ogretim ortammda kar~lla~abilecegi sorunlara yozum uretme ve alan ogretim becerilerini geli~tirme flrsat! bulabilecektir.

8. Egitim Faktiltelerinde son Ylllarda yok saYlda ayllan Program Geli~tirme, Egitim Yonetimi, Halk Egitimi, Olyme ve Degerlendirme gibi lisans dtizeyindeki egitim bilimleri programlannm belirli istihdam alanlan yoktur. Bu alanlar, ogretmenlik becerisi tizerine in~a edilmesi ve lisanstistti dtizeylerde ayllmasl gereken programlardlr. Bu alanlarda lisans egitiminden geyen ogrenciler mezun olduklannda yogunlukla i~siz kalmakta veya kendi alanlan dl~mdaki i~lerde

yah~mak zorunda kalmaktadlflar. Boylece Egitim Fakultelerinin onemli bir ogretim elemam kapasitesi verimsiz bir ~ekilde kullamlmaktadlr. Yeni dtizenleme, bu alanlardaki lisans programlanm kapatarak lisansustti dtizeye ta~lmakta ve varolan kapasitenin lisans dtizeyinde ogretmen yeti~tirmede ve lisansustU duzeyde ise egitim bilimleri alanmda yapllacak bilimsel yah~malann bulgulanmn ogretmen yeti~tirmeyi iyile~tirme yonunde kullamlmaslm ongormektedir.

Egitim Fakiilteleri, yukanda onemli ozellikleri aylklanan yeni duzenlemeye gore ogrenci almaya 1998-1999 ogretim Yllllldan itibaren ba~laml~lardlr. BaZl fakultelerimizde yeni duzenlemeye gore ayllan programlarda geyici olarak ogretim elemalll slkmtlsl yekilmektedir. Ozellikle ozel ogretim yontemleri alanmda tilkemizde yeti~mi~ ogretim elemalll saYlsl yok denecek kadar azdlr. Bu nedenle, YOK ile MEB'in ortakla~a alml~ olduklan kararla, 1997 Ylh iyinde 1416 saYlh Kanun yeryevesinde yurtdl~mda lisansustu egitim yapmak amaclyla saglanan burslardan 750 tanesi, ogretmen egitimi ile ilgili alanlara aynlml~tlr. Bu burslardan 197 tanesi yapllan slllaviar neticesinde doldurulmu~tur. Geriye kalan burslardan 298'i ise, yine yurtdl~mda ogretmen yeti~tinne alanmda doktora yapmak uzere gidecek ogretmenlere ve ogretmenlik alanma uygun lisans programlanndan mezun olanlar iyin kullallllml~hr. Bu ~ekilde Egitim Fakulteleri, 4-5 yll soma ihtiyay duyduklan alanlarda onemli saYlda doktorah ogretim elemalllna kavu~acaklardlr. 2004 yth sonu itibari ile 75 ogrenci egitimini tamamlayarak yurda donmu~tur.

Aynca, bu refonn hareketinin surekliligini ve etkinligini saglamak uzere, ogretmenlik yeterlik ve standartlannm belirlenmesi, alanlara ve duzeylere gore ogretmenlik programlannlll geli~tirilmesi ve degerlendirilmesi, yeni ogretmen yeti~tirme

programlannm ayllmasl, akreditasyon ile ogretmen egitimine donuk klsa ve uzun vadeli planlama, ogretmen ihtiyacmm ve program kontenjanlannlll belirlenmesi gibi konularda Yuksekogretim Kuruluna onerilerde bulunacak kahcl bir Ogretmen Yeti$tirme Milli Komitesi kurulmu~tur.

Sonuy olarak, ogretmen yeti~tinne programlannda yapllan yeni duzenleme ile Egitim Fakultelerinin, tilkenin ogretmen ihtiyacllll daha etkili ve verimli bir biyimde kar~llamalan, daha nitelikli ogretmen yeti~tinneye yonelik programlar ytirtitmeleri ve daha saghkh bir yapl iyinde i~levlerini yerine getirmeleri ongortilmektedir. Bu kapsamda 1994-1999 Ylllan arasmda YOK bunyesinde ytirtittilen Dunya Bankasl destekli Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesinin etkinlikleri ve kaynaklan, ogretmen yeti~tinneyi iyile~tinne yonunde yok etkin ve verimli olarak kullallllml~t1r.

Projenin, program geli$tirme boyutu kapsammda geli~tirilen ogretim materyalleri ve materyallerin talllt1lmasl amaclyla yapllan geni~ yaph seminerler; burslar boyutu kapsammda fakultelerimizin ogretim elemanlanna sunulan yurtdl~lllda ytiksek lisans, doktora, doktora somaSl egitim imkanlan ve klsa donem seminer ve inceleme etkinlikleri; donamm boyutu kapsamlllda satlll allllan araylar ve ogretim malzemeleri yoluyla, Egitim Fakultelerinin niteligini geli~tinne yolunda, onemli bir a~ama

kaydedilmi~tir. Bunlarla ilgili detayh bilgi, Tiirk Yiiksekogretiminin Bugiinkii Durumu -Mart 1999 raporunda verilmi~tir.

Egitim Faktiltesi-Uygulama Okulu i~birligi Programl, YOKIDiinya Bankasl Hizmet Oncesi Ogretmen Egitimi Projesi'nin program geli~tinne kapsamlllda geryekle~tirdigi onemli etkinliklerden bir digeridir. Bu etkinliklerin bir sonucu olarak, 1998-1999 egitim-ogretim yI1111dan itibaren uygulanmak uzere Uygulama Okullan ile Egitim Fakulteleri arasllldaki ileti~imi gUylendinnek ve bir sisteme oturtmak amaclyla YOK ile MEB araslllda bir protokol imzalanml~t1r. Bu iki kurum araslllda gun geytikye geli~en olumlu ve saghkh i~birliginin onumuzdeki ytllarda daha nitelikli ogretmen yeti~tinne yabaSllla yok onemli katk1lar yapacagl beklenmektedir.

79

Genelde egitim, ozelde ise ogretmen egitimi, Tiirkiye'nin en onemli ve oncelikli meselesidir. YOK ile MEB tarafmdan birlikte gen;ekle~tirilen bu ba~anh reform hareketi, sonuylanm oniimiizdeki )'lllarda vermeye ba~layacaktH. Gelecegimizin giivencesi yeni nesillerin iistiin nitelikli ve iyi yeti~mi~ ogretmenler tarafmdan egitilmelerini saglamak adma yapllan tiim bu yah~malann devamh olarak siirdiiriilmesi gerekmektedir. Bu ulvi ve onemli yabaya toplumun her kesiminin katklda bulunmasl beklenmektedir. Bu anlaYl~la geryekle~tirilen hizmet oncesi ogretmen yeti~tirme reformunun Tiirk Egitim Tarihinde onemli bir yer alacagl dii~iiniilmektedir.

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon)

Diinya Bankasl destekli Hizmet Oncesi 6gretmen Egitimi Projesi yeryevesinde, Egitim Fakiiltelerinin akreditasyonu ve ogretmen egitimi ile ilgili standartlann geli~tirilmesi yah~malan Ekim 1998'de ba~latIlml~ ve Haziran 1999'a kadar devam etmi~tir.

<;ah~malar, Egitim Fakiiltelerinden seyilen oniiy ogretim iiyesi ve iki yabancl dam~manla birlikte yiiriitiilmii~tiir. Akreditasyon 9alz~ma Grubu adl verilen bu ekip, ilk faaliyetini KaSlm 1998'de Ankara'da Ogretmen Egitiminde Akreditasyon konulu iiy giinliik bir konferans diizenleyerek geryekle~tirmi~tir. Akreditasyonu tamtmak amaclyla diizenlenen bu toplantIya 43 Egitim fakiiltesinden 94 ogretim elemam, Milli Egitim Bakanhgl'ndan ise 27 ki~i katIlml~tlr. Konferanstaki sunumlar iki yabancl dam~man ile ABD ve ingiltere'den davet edilen iiy yabancl uzman tarafmdan yapllml~tIr. Uy giin siire ile olu~turulan gruplardaki yah~malann sonuylan ise Akreditasyon <;ah~ma Grubu iiyeleri tarafmdan sunulmu~tur.

Ba~anh bir ~ekilde sonuylanan bu konferansm ardmdan, akreditasyon ile ilgili dokiimanlan geli~tirmeye haZlrhk amaclyla <;ah~ma Grubu tarafmdan Ankara'daki iiy Egitim Fakiiltesinde incelemeler yapllml~tIr. Bu yah~malar sonucunda, ogretmen egitiminde uygulanacak akreditasyon ile ilgili a~aglda belirtilen iiy boyutta standartlar geli~tirilmWir:

• Ba~langl~ Standartlan: i~in yapIlmasl lym elde bulunanlan sorgulayan bu standartlar arasmda, miifredat, personelin niteligi ve mesleklerine uygunlugu, iist diizey yonetimin niteligi, ogrencilerin niteligi, fakiilte ve uygulama okullan arasmdaki diizenlemeler ve fakiiltede bulunan tesisler yer almaktadlr.

• Siire~ Standartlan: Egitim siirecmm nasll yiiriitiildiigiinii inceleyen bu standartlar arasmda, egitimin ve ogrencilerde ogrenmenin kalitesi, tesislerin etkin kullamml ve yonetim uygulamalan yer almaktadlr.

• Sonu~ Standartlan: Uriiniin kalitesi ile ilgili bu standartlar arasmda, yeni mezun ogretmenlerin ogretme becerileri, fakiiltenin ya)'lnlanml~ ar~tIrmalannm konu ile olan ilgisi ve kalitesi ile kalite gUvencesi mekanizmalanmn etkinligi yer almaktadlr.

80

Geli~tirilen bu standartlara dayah akreditasyon sisteminin pilot uygulamaslm yapmak tizere Anadolu, <;ukurova, Dokuz EylUl, Gazi, Karadeniz Teknik ve Orta Dogu Teknik tiniversitelerinin Egitim Faktilteleri sec;ilmi~tir. Akreditasyon <;ah~ma Grubu elemanlan, gerekli egitimi aldlktan soma degerlendirici olarak Mart 1999'da bu pilot faktilteleri ziyaret ederek raporlanm proje yonetimine sunmu~lardlr. <;ok ba~anh

gec;en bu uygulamanm sonuc;lanm tilm Egitim Faktiltesi mensuplan ile payla~mak ve tartI~mak tizere Nisan 1999'da Edirne'de toplanh yapllml~hr. Bu toplanhda, akreditasyon sistemini daha yaygm bir ~ekilde tamtmak tizere bir kitap yazIlmasl ve Mayls 1999'da bolgesel seminerler yapIlmasl kararla~tlfllml~tIr. Akreditasyon <;ah~ma Grubu tiyeleri tarafmdan gerc;ekle~tirilen bu seminerler c;ok ba~anh

gec;mi~tir. Akreditasyonda kullamlacak degerlendirici saYlSlm artumak amaclyla, degerlendirici egitimi semineri Haziran 1999'da Ankara'da tekrarlanml~tlr. Yine Haziran aYl ic;erisinde akreditasyonla ilgili deneyimleri payla~mak, sorunlan tartl~rnak ve gelecege dontik planlamalar yapmak tizere, Egitim Faktilteleri yoneticileri ve bazl ogretirn elemanlan ile Van'da bir toplantl gerc;ekle~tirilmi~tir. Aynca, Haziran aYl sonlannda Akreditasyon <;ah~ma Grubunun ingiltere ve ABD'deki akreditasyon sistemlerini yakmdan tammalanm saglamak tizere c;ah~ma gezisi dtizenlenmi~ ve hazlrlanan programm elemanlanmlz ic;in son derece yararh ve verimli gec;tigi gozlenmi~tir.

Egitim Faktiltelerindeki akreditasyon uygulamasl ile gerc;ekle~tirilen c;ah~malar, 26-29 Subat 2000 tarihlerinde ABD'nin Chicago kentinde dtizenlenen ve bu alanda dtinyadaki en onemli toplantIlann ba~mda yer alan Amerikan Ogretmen Yeti$tirme FakUlteleri Birliginin 52. Yllllk Olagan Toplantlsl'nda teblig olarak sunulmu~tur.

Akreditasyon c;ah~malannm devamlm saglamak amaclyla, ingiliz Ktilttir Heyetinden saglanan rnaddi destek ile 2001 yllmda a~aglda slralanan etkinlikler dtizenlenmi~tir.

•

•

•

•

4-6 MaYls 2001 tarihlerinde Akreditasyon c;ah~ma grubu bir araya gelerek yapIlacak faaliyetleri planlaml~lardlr.

10-12 MaYls 2001 tarihlerinde Edime'de Egitim Faktilteleri Dekanlanyla yapllan toplantlda, akreditasyon ile ilgili yapIlan planlama geni~ bir ~ekilde tartl~llml~tlr.

13-15 MaYls 2001 tarihlerinde Ankara'da Akreditasyon c;ah~ma grubu c;e~itli

egitim faktiltelerinden sec;ilen 11 yeni degerlendiriciyi egitime alml~lardlr.

Akreditasyon c;ah~ma grubu tiyeleri ile yeni egitilen degerlendiricilerden 2 ayn grup olu~turularak, Atattirk Universitesi Agn Egitim Faktiltesinde Ondokuz MaYls Universitesi Egitim Faktiltesinde akreditasyon c;ah~masl gerc;ekle~tirilmi~tir.

6.2 Meslek Yiiksekokullan

Ttirkiye'de mesleki ve teknik egitimin, nicelik ve niteliksel olarak, bugtinkti durumundan daha ileri bir dtizeye gOttirtilmesi gerekmektedir. Sanayinin gereksinim duydugu nitelikli ara ins an gtictinti yeti~tiren tek kaynak meslek ytiksekokullandlr. Meslek ytiksekokullan (MYO) tekniker unvanma sahip ara insan gticti yeti~tirmektedirler. Ttirkiye ekonomisinde tiretim ve istihdamm c;ok btiyUk bir boltimti KOBi'ler (KtiC;tik ve Orta Boy

81

i~letmeler) tarafmdan yapllmaktadlr. Ulkemiz kalkmma planlan ara kademe insan gucu ihtiyacml gec;mi~te siirekli olarak ortaya koymu~ ve giiniimiizde de duyulan bu gereksinimi ortaya koymaya devam etmektedir.

Ulkemizdehalenmevcut olan 625 MYO'dan 490'1 faaldir. Hemen hemen tUm yurda dagllml~ olan bu okullara halk ve yerel yonetimler yakm ilgi ve destek gostermektedir. Bu okullarda teknik, denizcilik, iktisadi ve idari programlar ve saghk programlan adl altmda top lam 258 programda egitim-ogretim yapllmaktadlr.

Bu programlara ek olarak <;ukurova, Mersin ve Sakarya Universitelerine bagh MYO' larda internet iizerinden uzaktan egitim verilmeye ba~lanml~tlr. <;ukurova Universitesi Adana MYO'nda Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Sakarya Universitesi Adapazan MYO'nda Bilgi Yonetimi, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endiistriyel Elektronik, i~letme, Mekatronik, Mersin Universitesi Mersin MYO'nda Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Elektronik Haberle~me, Endiistriye1 Elektronik ve Endiistriyel Otomasyon ve Anadolu Universitesi AC;lkogretim Fakiiltesinde Bilgi Yonetimi programlannda internet iizerinden egitim yapllmaktadlr. intemete dayah egitimin MYO'lannda oniimiizdeki Ylllarda kapasite yaratmada onemli bir rol oynayabilecegi dii~iiniilmektedir. Bu nedenle gelecek Yillarda intemete dayah egitim veren MYO miktan arttmlacaktlr.

Son zamanlarda, daha onceki Ylllarda uygulanmaya ba~lanan projelerin bir boliimiiniin tamamlanmaslyla, meslek yiiksekokullannda sanayinin gereksinim duydugu nitelikli insan giicii yeti~tirilmesi konusunda kaydedilen geli~meler devam etmektedir. izleyen boliimlerde her bir ba~hk altmda ~imdiye kadar saglanan geli~meler ile birlikte yapllmasl planlanan geli~meler ele ahnmaktadlr.

6.2.1 Meslek Yiiksekokulu Kriterleri

Meslek yiiksekokulu ac;ma, program ac;ma ve ogrenci alma esaslan ile ilgili kriterlerde "MYO Kriterleri" yeniden hazlrlanml~ ve tiim ilgili yerlere dagltllml~tIr. Bu kriterlerde; yerle~im bolgesi uygunluk analizi, MYO ac;ma ile ilgili ana prensipler, kurulacak MYO'nda aranacak fiziksel imkanlar, c;ah~ma alanlanmn yaplSl, egitim-ogretime ba~lamak ic;in gerekli olan asgari ko~ullar, programlarla ilgili esaslar, ikinci ogretime ba~lama, hazlrhk smlfl ac;ma ve MYO aC;llmasl ile ilgili olarak istenen dokiimanlar ve standartlar detayh olarak belirlenmi~tir.

6.2.2 Fiziksel Olanaklar

Ozellikle yeni kurulan meslek yiiksekokullan ba~ta olmak iizere, meslek yiiksek okullanmn bazIlanmn meslek yiiksekokulu olarak tasar1anml~ binalan bulunmamaktadlr. Meslek yiiksekokullanndan bir boliimii diger egitim kurumlan ve diger kamu kurumlan ile aym fiziksel ortamlan kullanabilmektedirler. Bu durum egitim ve ogretimi olumsuz etkilemektedir.

Sanayinin gereksinim duydugu nitelikte bir egitim gerc;ekle~tirebilmek ic;in, meslek yiiksekokullanmn sahip oldugu laboratuar ve atOlyelerin sanayide kullamlan teknolojiye uygun olarak donatllml~ olmalan gerekir. Ancak, c;ok yiiksek maliyeti gerektiren bu arac; - gerec; ve donammlannda eksiklikler bulundugu bilinmektedir.

82

Bununla beraber son 6-7 yIlda, devlet tiniversiteleri ve yerel yonetimlerin destek ve katkIlanyla eksiklilerin giderilmesi yontinde onemli geli~meler kaydedilmi~tir. Buna ek olarak, Mesleki ve Teknik Orta Ogretim (MTOO) okullanmn bulundugu bolgelerde mevcut olan tesis, aray ve gereyler ortak kullamm yoluyla MYO ogrencilerinin yararlanmasma sunulmu~ olup eksiklikler belirli bir olytide azaltIlmaya yah~llml~tIr.

6.2.3 Ogrenci SayIlan ve Okulla~ma Oram

Meslek ytiksekokullan orgtin ogretim programlanndaki ogrenci sayllan Yillar itibariyle stirekli artI~ gostermi~tir. Diger bir ifadeyle, ytiksekogretimde Mesleki ve Teknik Ogretim 1983-2004 doneminde, gerek okul gerekse ogrenci saYlsl bakImmdan 12,1 kat btiytimti~ttir. Bu btiytime ve artl~lar tilkemizde geli~en sanayinin ihtiyay duydugu nitelikli ara insan gtictine olan ihtiyaci gostermektedir.

Ancak, kaydedilen olumlu geli~melere ragmen, mesleki ve teknik egitimdeki okulla~ma oram hentiz yagda~ tilkeler seviyesine Ylkanlamaml~tlr. Halihazlrda meslek ytiksekokullanmn orgtin ogretimdeki payt % 28,4 toplam iyindeki payt ise %18,4 olup yok dti~tik bir dtizeydedir. Bu oran ileri tilkelerin yogunda % 30'un tizerinde olup, Singapur'da % 59 Tayvan'da % 55, isviyre'de % 47, ABD'de % 55'tir. Bu durum, "TUrk Yiiksekogretim Sisteminin dogal biiyiime alam iki yIlhk meslek yiiksekokullandlr" geryegini bir kez daha gozler ontine sermektedir.

Okull~ma oramm artlrmak amaclyla ~u tedbirler ahnml~tIr: Yeni MYO'lar ayIlml~, geli~mi~ meslek liselerinin fiziki olanak ve donammlanndan istifade ile bu okullarm egitiminin bittigi saatlerden sonra bu olanaklan kullanmak suretiyle yakla~lk 50.000 MYO kontenjam ayllml~, smaVSlZ geyi~ uygulamasma ba~lanml~, II. ogretim kontenjanlan artmlml~, vakIflann MYO kurmalanna olanak saglanml~, uzaktan ogretime aglrhk verilmi~, intemete dayah egitime ba~lanml~, ve 26 MYO'da kapasite artmmma gidilmi~tir.

6.2.4 Ogretim Elemanlan

Ttirk ytiksekogretim sisteminin genelinde oldugu gibi, MYO'larda da ogretim elemam slkmtlsl devam etmektedir. Son ytllarda yeni ayllan meslek ytiksekokullan nedeniyle ve ozellikle smaVSlZ geyi~ sistemi dolaytslyla artan ogrenci saYllan, ogretim elemam ihtiyacml da beraberinde getirmi~tir.

Mesleki ve teknik egitimin amaCI teorikten yok uygulama amayh egitim vermektir. Ancak ogretim elemanlanmn i~yeri deneyimlerinin olmaYl~1 bu egitimi olumsuz yonde etkilemektedir. Ulkemizde lisans dtizeyindeki programlarda gorev yapan ogretim tiyelerinin niteliklerinin, dtinyaca kabul edilen tammlan olmasma kar~lhk, meslek ytiksekokullannda gorev alan ogretim elemanlanmn niteliklerinin bu ttir bir tamml yoktur.

Meslek ytiksekokullannda doktora derecesine sahip ogretim elemanlan gorev yaptlgl gibi, bu dereceye sahip olmayan ogretim gorevlisi, okutman ve uzmanlar da gorev yapmaktadlr. Meslek ytiksekokullannda gorevli meslek dersi ogretim elemanlarl genelde lisans dtizeyinde egitim alml~ mezunlardan olu~maktadlr. <;ogunlugunun endtistri deneyimi bulunmamaktadlr. Ogretim elemanhgl konusunda yeterli birikimleri yoktur. Genelde herhangi bir lisans programlm bitirdikten soma, dogrudan ogretim elemam olarak ders vermeye ba~lamaktadlrlar. Bu uygulama ne faktiItelerde ne de orta ogretimde mevcuttur.

83

Fakultelerde ara~tmna gorevlileri deneyimli ogretim uyeleri yanmda kendilerini geli~tirmektedirler. Meslek liselerinde ise en az 1 yll suren stajyer ogretmenlik uyguiamasl vardir. Meslek yliksekokullannda ise boyle bir uygulama oimadigi iyin egitimin kalitesi olumsuz yonde etkilenmektedir. AB Ulkelerinde ve ABD'de meslek yUksekokulu ve dengi yliksekogretim kurumlannda gorevalacak ogretim elemanlanndan i§ tecrubesi. ve ogretim elemanhgi iyin belirli merkezlerden ahnml§ sertifika istenilmektedir. Bu Ulkelerde ogretim elemanhgi itibarh ve talebi yUksek bir meslektir. Bu nedenle MYO ogretim elemanlanmn surekli egitilecegi Surekli Egitim ve Teknoloji Geli~tirme Merkezlerinin (SETEM) bir an once faaliyete geymesi ya~amsal oneme sahiptir.

2004-2005 egitim-ogretim YIh itiban ile meslek yliksekokullannda gorev yapan ogretim elemam saYlsl 6.483 olup, ogretim elemanmm ba~ma du~en ogrenci 59'dir. Bu oran Almanya'da 5, ingiltere'de 20, Japonya'da 9, Belyika'da 10, Hollanda'da 14, Macaristan'da 11, Kore ve ABD'de 21 'dir. Meslek liselerinden meslek yliksekokullanna geyi~in

ba~lamadigi 2001-2002 egitim-ogretim yllmda bu oran 46 idi. Bu oran bile yukanda belirtilen yabanci Ulkelerin saytiarl kar~lsmda yok yliksek bir oran iken, bunun iki ytl gibi yok kisa bir zaman dilimi iyinde 46'dan 59'ye yIkmasl, asIa kabul edilemez bir durumdur. Turkiye'de mesleki ve teknik orta ogretimde 13 ogrenciye bir ogretmen du~erken (981.224 / 71.827), onlann bir ust kademesi olan MYO'larda ogretim elemam ba~ma du~en ogrenci saytsmm 59 oimasmi izah edebilmek mUmkun degildir.

Ogretim elemam ba~ma du§en bu yliksek ogrenci oranmm smaVSIZ geyl~m henuz uyguianmadigi 2001-2002 egitim-ogretim ythndaki oran olan 46'ya yekilebilmesi iyin buglinkU mevcuda ilave olarak 3.177 ogretim e1emamna bu oramn lisans programlanndaki 32 olan orana yekilebilmesi iyin ise 2010 ytlmda (ogrenci saytsmm %10 arttlgi varsaytlarak) bugUnkU mevcuda ek olarak 8.262 ogretim elemamna ihtiyay vardir. Ogretim elemam ba~ma du~en ogrenci saYlslm dunya ortalamasma yakla§tlrmak amaclyia muhtelif ytllarda hukumetlerden 7.000 ogretim elemam kadrosu istenmi~ ancak sonuy almamaml~tlr.

MYO'lannda ya~anan ogretim elemam saytlannm azhgmi bir olyude telafi eden husus son ytllarda MYO'lannda yliksek lisans ve doktorah ogretim gorevlilerinin saytsmdaki artl~tlr. Ozellikle MYO'lannda gorev yapan yliksek lisansh ogretim gorevlileri saymm artml§ olmaSI MYO ogretim elemam saytsal noksanhgim bir olyude telafi eden niteliksel bir a~ama olarak degerlendirilmektedir. Geymi~ ytllarda az saytda olan yliksek lisansh ogretim elemam saytsmm 2004-2005 egitim-ogretim ythnda 1869'a, doktorah ogretim elemam saYIsmm da 1061' e ylkarak, top lam doktora ve yUksek lisans yapml§ olan ogretim elemam saYIsmm 2930'a ula§masl yok sevindirici bir husustur. Yuksek lisans ve doktora yapml~ ogretim elemanlannm, top lam MYO ogretim elemanlan iyindeki payl %51' e ula§ml~tlr.

6.2.5 Endustriyel Egitim Projeleri

Meslek yliksekokullanmn amaylanna yonelik sanayi, ticaret, ve hizmet sekt6rlerinin ihtiyay duydugu ara insan gucunun niteligini ve niceligini arttlrmak ve bu okullan uluslar araSI standartlara ula§tlrabilmek iyin 1985 YIhnda 32,7 Milyon A.B.D. Dolan Dunya Bankasl Kredisi ve 5,1 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki T. C. Hukumeti katkisl ile toplam 37,8 Milyon A.B.D. Dolan kullamlarak I. Endustriyel Egitim Projesi uygulamaya konmu~tur. Bu proje kapsamma alman 8 MYO'nda yeniden bir yapilanmaya gidilmi§, programlar geli~tirilmi~, ogretim elemanlan sayllan arttmlarak bunlardan 199'u yurtdl~mda egitilmi~ ve laboratuvarlan en son teknolojiyi iyeren teyhizatla donatllml§t1r.

84

1989 yllmda Diinya Bankasl kaynaklanndan saglanan 105,8 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki kredi ile II. Endiistriyel Egitim Projesi ba~lahlml~hr. Tiirkiye Cumhuriyeti tarafmdan 50 Milyon A.B.D. Dolan tutanndaki in~aat harcamalan taahhiit edilen 23 MYO'nun fiziksel imkanlan, program bazmda hazlrlanan standart tasanm ilkeleri dogrultusunda projelendirilmi~ ve in~aatlar tamamlanml~tlr. Bu proje kapsammda bulunan MYO'lann at5lye ve laboratuvarlan, son teknolojiye sahip teyhizat ile donatllml~tlr. Bu okullann kadrolan geni~letilmi~ ve 533 ogretim elemam yurt dl~mda egitilmi~tir.

II. Endiistriyel Egitim Projesi kapsammda yapIlanlardan bir digeri de, Meslek Yiiksekokullannda uygulanan stajl Endiistriye Dayah Egitim (EDE) adl altmda geli~tirmek ve okul-sanayi i~birligini kuvvetlendirici yah~malan arttmnak olmu~tur. Bu yah~malann ba~mda EDE yonetmeliginin hazlrlanmasl gelmektedir.

6.2.6 Program Geli~tirme <;ah~malan

Milli Egitim Bakanhgl-Yiiksekogretim Kurulu Program Geli~tirme yah~maSl ile, mesleki ve teknik orta ogretim kurumlanndan meslek yiiksekokullanna smaVSlZ olarak ogrenci ahnmasl hiikmiiniin 4702 saYlh Kanun'la getirilmesi nedeniyle, bu geyi~in programlar aylSlndan tutarhhgml ve devamhhgml saglayabilmek ve ileride modUler sisteme geyi~e imkan verecek ve aym zamanda istihdam kesiminin ihtiyaylanm kar~llayacak ~ekilde MYO'lann egitim programlannm geli~tirilmesi hedeflenmi~tir.

4702 saYlh Kanun'un en onemli taraflanndan biri mesleki ve teknik egitimde biitiinliigii saglamaktlr. Egitim sistemimiz iyerisinde mesleki ve teknik egitimin ilk kademesi mesleki ve teknik ortaogretim, ikinci kademesi lse meslek yiiksekokullannda onlisans diizeyinde verilen egitimdir. Bu iki kademenin miifredatlanndan birbirinin devaml ~eklinde olmasl gerekir. Ancak, bugiinkii yaplda devamhhgm oldugundan bahsedilemez. Bu projede MYO'lannda yiiriitiilen programlann mesleki ve teknik orta egitimde yiiriitUlen programlann miimkiin oldugunca devaml niteligini almasl istenmi~ ve proje sonrasmda bu sonuca ul~Ilml~tlr.

Projede geli~tirilecek her program iyin MYO, Mesleki Teknik Orta Ogretim (MTOO) ve i~ yevrelerinden seyilen 151 ki~ilik uzmanlar grubu tarafmdan komisyonlar olu~turulmu~, bu komisyonlann internet ortammda her an ula~malanm saglayacak bir web tabanh sistem olu~turulmu~, bunun yam sua komisyonlann ayda bir kez toplanmasl saglanml~tlr.

"MEB-YOK Meslek Yiiksekokullan Programl Geli~tirme Projesi" projesi ile ogrencilerin %70-80' ini kapsayan 15 program seyilmi~, e~deger veya benzer diger programlar ile 15 program ili~kilendirilmi~, geli~tirilmi~ ve 2002-2003 ogretim Yllma meslek yiiksekokullannda uygulanmasma ba~lanml~tlr.

MYO'lannda en yaygm olan ve en yok ogrencisi bulunan bu programlar ~unlardlr:

Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endiistriyel Elektronik, Elektronik Haberle~me, Endiistriyel Otomasyon, Makine, iklimlendinne-Sogutma, in~aat, Otomotiv, Tekstil, i~letmecilik, Muhasebe, Turizm ve Otel i~letmeciligi, Turizm Rehberligi, Turizm ve Seyahat i~letmeciligi, Biiro Yonetimi ve Sekreterlik, ve Pazarlama. Aynca, programlarda okutulacak kaynak kitap veya ders notlan da ara~tmlml~ ve tavsiye edilmi~tir.

85

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi ile ba~latI1an MYO-MTOO program butiinlugu ve program geli~tirme yah~malannm a~agldaki ba~hklar altmda surdurulmesi ongorulmektedir:

_ MY o Pro gramlanmn Geli~tirilnwsi:MYO'Ia.f1nda _yaygmhK>i~alemigin ihtiyaylaJ'l' bolgesel ihtiyaylar ve ogrenci sayllan kIstas ahnarak belirlenen 50 MYO programl geli~tirilecektir ,

MYO Programlan ile MTOO Alan/KollBolUmlerin Uyumla~tmlmasl: Smavslz geyi~ sisteminin saghkh olarak uygulanabilmesi iyin MYO ile MTOO programlannm uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Uyumla~tlrma yabalan Ulke yapmda ve METEB'ler olarak ele almacaktlr.

DGS Program Butiinlugu: MYO mezunlannm sistem iyinde en az % 1 O'u iyin lisans programlannda kontenjan aynlacak olmasl nedeniyle, MYO programlan ile lisans programlan arasmda en saghkh geyi~i saglayacak yah~malar yapllacaktlr.

Muhtelif egitim-ogretim programlanna ait 100 kaynak kitap yazlm proJesl ba~latllml~tlr.

6.2.7 Lisans Programlanna Dikey Gel;i~

Meslek yliksekokulu ogrencilerini daha ba~anh olmaya ozendirmek, yetenekli ba~anh ogrencilerin lisans ogrenimi yapabilmelerine olanak saglamak amaclyla hazlflanan "MYO ve Aylk Ogretim Onlisans Programlan Mezunlannm Lisans Ogrenimine Devamlan Hakkmda Yonetmelik," 19 Subat 2002 ve 24676 Sayth Resmi Gazete'de yaYlmlanarak ylirUrluge girmi~tir.

Bu yonetmelige gore, smaVSlZ olarak MYO ile aylk ogretim onlisans programlanna devam ederek tamamlayan ogrencilere, mezun olan ogrencilerin % 1 O'undan az olmamak uzere aynlacak kontenjanlarla OSYM tarafmdan yapllacak smavda ba~anh olmalan halinde 4 Yllhk fakUlte ve yliksekokullarda lisans ogrenimine devam edebilme olanagl saglanml~tlr.

MYO ve aylk ogretim onlisans mezunlanndan, orgun ogretim lisans programlanna hangi mezunlann, nasll ba~vurabilecegi ve bu programlann kontenjanlan, universitelerin goru~ ve onerileri de dikkate almarak YOK tarafmdan belirlenmektedir. OSYM tarafmdan liniversite rektOrluklerinin oldugu illerde ve Lefko~a'da yapllan Dikey Ger;i§ Sznavl (DGS) 'na, Turkiye'deki mezunlann yamslra, Kuzey KIbns Turk Cumhuriyeti, Turk Cumhuriyetleri, Turk ve Akraba Topluluklan ile yurt dl~mdaki

universitelerin 2-3 ytlhk programlanna OSYM tarafmdan yerle~tirilmi~ bulunan meslek yliksekokulu mezunlan da katllabilmektedir. Yeni mezunlarla birlikte MYO ve aylkogretim onlisans programlanndan geymi~ Ylllarda mezun olanlara da 3 smav hakkl tamnml~ ve 3 smav hakkl doldugu iyin bu uygulama sona ermi~tir.

Smavda ba~anh olarak lisans ogrenimine devam hakkl elde eden ogrencilere Lisans Ogrenimine Hazlrlzk Programl uygulanmaktadlr. Program! ba~anyla tamamlayan ogrencilerin universite uyuncu smrflanna kayttlan yapllmaktadlr.

86

Bu yeni uygulamalar ile birlikte, sekiz yIlhk kesintisiz egitimi bitiren ogrencilerin bUyiik yogunlukla meslek liselerini tercih edecegi ve oradan da iki )'llhk meslek yiiksekokullanna yonelecegi beklenmektedir. Bu durumun, Ulkemizde yok du~uk seviyede bulunan mesleki ve teknik egitimde okulla~ma oranmm artmasma onemli katkIda bulunacagl degerlendirilmektedir.

ilki 2000 )'llmda yapllan DGS'ye 101.000 ogrenci kahlml~ ve 4.255 ogrenci ba~anh olarak universitelerin ye~itli lisans programlanna yerle~tirilmi~tir. DGS-2001 smavma ise 54.353 ogrenci kahlml~ ve 4.255 ogrenci ba~anh olarak universitelerin ye~itli lisans programlanna yerle~tirilmi~, 2002 Ylh DGS'de toplam 6.353 kontenjan ilan edilmi~ olup, bu kontenjanlara 5.331 ogrenci yerle~tirilmi~, 2003 Ylh DGS' de toplam 6.759 kontenjan ilan edilmi~ olup, 5.570 ogrenci lisans programlanna yerle~tirilmi~tir. 2004 DGS'ye 49.306 ogrenci ba~vuru yapml~ lisans programlannda 7.813 kontenjan belirlenmi~tir. 2005 DGS'ye ise 49.752 ogrenci ba~vuru yapml~ lisans programlannda 7.677 kontenjan belirlenmi~tir.

6.2.8 Smavslz Ge~i~ UygulamasI

TUrk Egitim Sisteminin en onemli yarplkhklanndan biri de, ortaogretimdeki maliyetlerdir. Mesleki ve teknik liselerdeki ogrenci maliyetleri genelliselerdeki ogrenci maliyetlerinin yok ustUndedir. 2001-2002 egitim-ogretim Ylh itibariyle ortaokuldan soma smavla girilen mesleki ve teknik liselerin mezunlan, yiiksekogretime giri~te ikinci bir smavla bamba~ka alanlara yonelmektedir. ~u anda meslek yiiksekokullanna giren ogrencilerin ancak yansl mesleki ve teknik lise mezunu olup, geri kalan bolumu genel lise kokenli ogrencilerdir. Bu durum, bazl alanlarda genel lise egitimine nazaran be~-a1tl misli daha pahah olan mesleki ve teknik lise kaynakh ogrencilerin, bir anlamda sistem dl~ma ylkmasl gibi son derece olumsuz ve kabulU mumkun olmayan gayri ekonomik bir tabla ortaya Ylkarmaktadlf.

Bu nedenle, mesleki ve teknik egitimde, ortaogretim ile yiiksekogretim arasmda bugune kadar kurulamaml~ olan ili~kiyi kurmak, her iki duzeydeki egitim kurumlannda mevcut olan fiziki kapasite ile ogretmen ve ogretim elemam kapasitesini ortak kullanmak suretiyle ek kapasiteler yaratmak, mesleki ve teknik egitimi te~vik etmek iyin mesleki ve teknik liselerden meslek yiiksekokullanna smaVSlZ geyi~leri saglamak amaylan ile, program butUnlUgu iyinde irtibatlandmlml~ lise ve meslek yiiksekokullanndan olu~an, Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) kurulmasml, bu bolgeler iyinde faaliyet gosteren smai, zirai ve ticari kurulu~lann imkanlanm da egitime aymalanm ongoren 4702 sa)'lh yasa 26 Haziran 2001 tarihinde yiirurlUge girmi~tir. Bu yasa a~agldaki yenilikleri kapsamaktadlr.

Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi: (METEB) Bir veya daha fazla meslek yiiksekokulu ile ogretim programlan butUnlUgu ve devamhhgl iyinde ili~kilendirilmi~ mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan olu~an egitim bolgesidir.

Mesleki ve teknik egitim bolgesinde, yagda~ bilim ve teknolojideki degi~me ve geli~melere uygun olarak ekonominin gereksinim duydugu alanlarda yiiksek nitelikli i~ gucu yeti~tirmek uzere, bir veya daha fazla meslek yiiksekokulu ile mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan, ogretim programlan butUnlUgu ve devamhhgl iyinde ili~kilendirilmi~tir. Her ilde bir mesleki ve teknik egitim bolgesi kurulmu~tur.

Mesleki ve teknik egitim bolgelerinde bulunan meslek yiiksekokulu veya okullarl ile mesleki ve teknik orta ogretim kurumlan, ilgili kamu ve ozel kurum ve kurulu~lan arasmdaki i~birligi ve koordinasyonunun saglanmasma ve yiirutUlmesine ili~kin esas ve usuller, Milli

87

Egitim Bakanhgl ve Yi.iksekogretim Kurulu i~birligi ile C;lkardlgl "Mesleki ve Teknik Egitim Yonetmeligi" ile bir esasa baglanml~t1r.

Mesleki ve teknik ortaogretim kurumlanndan mezun olan ogrenciler istedikleri takdirde bitirdikleri progralTi1ll. devaml niteliginde veya buna en yakm programlann uygulandlgl, oncelikle kendi mesleki ve teknlk egitim holgesi 191nde yer alan veya bolgesi dI~mdaki meslek yiiksekokullanna smaVSlZ olarak yerle~tirilmeleri 2002-2003 egitim ogretim )'llmdan itibaren uygulamaya konulmu~ ve smaVSlZ gec;i~ kapsammda Devlet, Vaklf, KKTC Meslek Yi.iksekokullanna 196.609 kontenjan aynlml~, aynlan kontenjanlara 193.686 ogrenci yerle~tirilmi~tir. 2003-2004 egitim-ogretim )'lhnda meslek yiiksekokullanna smaVSlZ olarak 202.787 kontenjan aynlml~ buna kar~lhk 160.604 ogrenci yerle~mi~tir. 2004 )'llmdan itibaren merkezi yerle~tinnede meslek yiiksekokullanna smaVSlZ gec;i~le yerle~tinneden soma kalan kontenjanlara OSS sonuc;lanna gore diger adaylar yerle~tirilmektedir. 2004-2005 egitim-ogretim Yllmda OSYM'ye smaVSlZ yerle~tinne ic;in 115.248 ogrenci ba~vuruda bulunmu~, 164.251 aday yerle~mi~; 2005-2006 )'lhnda ise OSYM'ye smaVSlZ yerle~tinne ic;in 120.798 ogrenci b~vuruda bulunmu~ olup meslek yiiksekokullanna 180.221 aday yerle~mi~tir. Smavslz olarak meslek yiiksekokullanna devam ederek mezun olan ogrencilerin yiizde onundan az olmamak iizere aynlacak kontenjanlara gore alanlanndaki lisans programlanna dikey gec;i~ yapma olanagl saglanml~t1r.

VakIflar, kazanc; amacma yonelik olmamak ~artlyla mali ve idari hususlar dl~mda akademik c;ah~malar, ogretim elemanlannm saglanmasl ve giivenlik yonlerinden Kanunda gosterilen esas ve usullere uymak kaydlyla, bir iiniversite veya yiiksek teknoloji enstitiisiine bagh olmakslzm, ekonominin ihtiyac; duydugu alanlarda yiiksek nitelikli i~ giicii yeti~tinnek

amaclyla, meslek yiiksekokulu kurabilecektir. Vaklflar tarafmdan kurulacak meslek yiiksekokullanmn kurulu~, i~leyi~, gozetim ve denetimine ili~kin esaslan diizenleyen "Vaklf Meslek Yiiksekokullar Yonetmeligi" 22 Mayls 2002 tarih ve 24762 sayIll Resmi Gazete'de ya)'lmlanarak yiiriirliige ginni~tir. Bu kanun ve yonetmelik c;erc;evesinde 22 Eyliil 2003 de Mersin Deniz ve Ticaret Meslek Yiiksekokulu ile Anadolu Bil Meslek Yiiksekokulu kurulmu~ ve ogrenci almaya ba~laml~tlr.

Tiirkiye Bilimsel ve Teknik Ara~t1nna Kurumunca tespit edilen uluslararasl bilimsel yan~malarda odiil kazanan ogrenciler, odiil kazandlklan alanlarda Ogrenci Sec;me ve Y erle~tinne Merkezi ile Tiirkiye Bilimsel ve Teknik Ara~t1nna Kurumunca mii~tereken belirlenecek yiiksekogretim kurumlanndan sec;tiklerine smaVSlZ girebileceklerdir.

Mesleki ve teknik egitim bolgeleri ic;indeki mesleki ve teknik ortaogretim kurumlan ile diger kamu ve ozel kurum ve kurulu~larda gorevli olup da meslek yiiksekokullanndaki ders ve uygulamalarda gorevlendirilen ogretmenlere, uzman ki~ilere, emekli ogretim elemanlanna ve emekli ogretmenlere 2914 sa)'lh Yiiksekogretim Persone1 Kanununda belirtilen miktarda saat ba~ma ders iicreti odenecektir. Bu suretle MYO'lardaki ogretim elemam noksanhgl bir olc;iide hafifletilmi~ olacaktlr.

Mesleki ve teknik egitim bolgesi ic;indeki meslek yiiksekokulu ogrencilerinin i~ yerlerindeki egitim, uygulama ve stajlanna ili~kin esas ve usuller Yiiksekogretim Kurulunca C;lkartIlan "Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi ic;indeki Meslek Yiiksekokulu Ogrencilerinin i~ Yerindeki Egitim, Uygulama ve Stajlanna ili~kin Esas ve Usuller Hakkmdaki Yonetmelik" ile belirlenmi~tir.

88

Smavslz ge<;i~ esaslanm duzenleyen kanun ve uygulamalanm tamtmak i<;in bir tamtlm k1lavuzu hazlrlanml~ ve 25.000 adet basIlarak ogrencilere, okullara, ailelere ve universitelere dagl tllml~tlr.

6.2.9 Okul-Sanayi Biitiinle~mesi

Yuksekogretim Kurulu (YOK) ve istanbul Sanayi OdaSl VakfI (iSOV) arasmda 27 Subat 1997 tarihinde imzalanan ve 01 Mart 1999 tarihinde yeniden duzenlenen YOK-isov Okul Sanayi i~birligi Protokolii geregince olu~turulan genel kurul ve icra kurulu toplant1lan duzenli olarak yapIlmakta ve mesleki egitimle ilgili onemli kararlar ahnmaktadu.

Protokol kapsammda; mesleki ve teknik egitimin, i~ dunyasmdan gelecek talepleri kar~Ilayabilmesi i<;in egitim programlanmn ve ogretim elemanlanmn bilgilerinin giincelliklerini korumasl amaclyla Endiistri Deneyimini Artuma (EDA) programma ba~lanml~tlr.

isov icra Kurulu toplantlSlnda, EDA <;ah~malanmn daha belirgin esaslara dayandmlmasl amaclyla te~kil edilen komisyon, EDA programl yiiriitme usul ve esaslanm olu~turmu~tur. Bu <;ah~mada, EDA programmm hedefleri; i) Ogretim Elemanlan a<;lSlndan ii) Meslek Yiiksekokullan a<;lSlndan iii) i~letmeler a<;lSlndan olmak iizere ii<; grupta toplanml~t1r.

Ogretim elemanlannm meslegi ile ilgili geli~meleri izleyebilmesi, i~yeri ortamml tamyarak bu ortamda bilgi ve beceri kazanmasl, i~letmelerin egitimden beklentilerinin belirlenmesi, i~letmelerle meslek yiiksekokullan arasmda i~birligi olu~turulmasl ogretim elemanl a<;lsmdan belirlenen hedeflerdir.

Meslek yiiksekokullan a<;lSlndan ise hedefler; egitim programlannm giincelliginin korunmasl, i~letmelerin gereksinimlerinin belirlenerek egitim programlanna yanslt1lmasl, i~letmelerde yer alan yeni teknolojiler ile iiretim ve yonetim tekniklerinin meslek yiiksekokullanna aktanlmasldlr.

i~letmeler ile meslek yiiksekokullan arasmda i~birligi kurulmasl, ogretim elemanlannm bilgi ve deneyimlerinden faydalamlmasl, meslek yiiksekokulu mezunlanm istihdam etmek suretiyle e1eman ihtiyacmm kar~llanmasl, meslek yiiksekokullanndaki persone1 ve te<;hizattan yararlamlmasl, EDA'nm i~letmeler a<;lSlndan belirlenen hedefleri arasmdadlr.

Ogretim elemanlannm sanayi deneyimini artlrma projesi <;er<;evesinde 1999 Ylhnda 36, 2000 Yllmda 78,2001 Yllmda da 52, 2002 Yllmda 45,2003 Yllmda 49,2004 Yllmda 69 olmak iizere top lam 329 ogretim elemam <;e~itli sanayi kurulu~lannda bir ay siireyle egitime ahnml~t1r. Uygulama, 2005 Yllmda da yapllacaktlr.

Endiistri Deneyimini Artuma (EDA) <;ah§malanmn, Tiirkiye Odalar ve Borsalar Birligi (TOBB) §emsiyesi altma almmasl, <;ah§malann yurt <;apmda yayllmasml, tamnmasml ve EDA yah§malanna katIlacak ogretim elemam saYlSlmn artmasml saglayacaktu.

YOK-isov Protokolii kapsammda yapllan <;ah~malardan bir digeri de, Meslek Yiiksekokullannda uygulanan stajl Endiistriye Dayah Egitim (EDE) adl altmda geli~tirmek

ve okul-sanayi i~birligini kuvvetlendirici <;ah~malan artlrmak olmu~tur. Bu <;ah~malann ba~mda EDE yonetmeliginin hazlrlanmasl gelmektedir. EDE uygulamasl, proje kapsammda bulunan tiim okullar tarafmdan uygulanmaktadlr.

89

Protokol kapsammda aynca, internet tizerinden bilgi ah~ veri~ini saglayacak bir sistem olarak iSOV-NET kurulmu~tur. Bu yeryevede, internet ortammda bazl hizmetler verilmeye 9ah~llmaktadlr.

Meslek yiiksekokullan ile -endtistriili~kilerini-geli~tirmeye yonelikolarak 1997 -¥lhndanhu -yana ytirtittilmekte olan "YOK-isov Endtistri Egitim i~birligi Modeli"nin tilke dtizeyinde yaygmla~tmlarak, geli~tirilmesi planlanmaktadlf. Modelin tilke genelinde yaygmla~tmlmasmda TOBB 'un lokomotif gorevi gormesi iyin giri~imde bulunulacaktlr.

Okul Sanayi i~birligi kapsammda geryekle~tirilen faaliyetlerin bazllan ~unlardlf.

Okul-Sanayi i~birligini peki~tirmek amaclyla 108 il ve ilyede il Dam~ma Kurulu olu~turulmu~tur. Digerlerinde kurma yah~malan devam etmektedir.

<;ankm MYO'nun organizasyonunda 30 tilkeden gelen temsilcilerin katlhml ile Ankara'da Uluslararasl Mesleki ve Teknik Egitim Konferansl (IVETA) dtizenlenmi~tir.,

istanbul'da Biyomedikal AtOlye <;ah~masl dtizenlenmi~tir.

18-19 Ekim 2001 tarihinde Marmara Universitesi Teknik Bilimler Meslek Ytiksekokulunun organizasyonu ile geni~ katIhmh " 1. Ulusal Meslek Ytiksekokullan Sempozyumu" dlizenlenmi~, 15-17 Ekim 2003 tarihleri arasmda Ege Universitesi Ege Meslek Ytiksekokulunda "II. Ulusal Meslek Ytiksekokullan Sempozyumu" ve Ankara Universitesi <;ankm Meslek Ytiksekokulunda 20-22 Ekim 2003 tarihleri arasmda "Ankara Universitesi !VETA Bolgesel Konferansl" dtizenlenmi~ ve ba~anh sonuylara ula~llml~t1r.

6.2.10 Mezunlarmm istihdaml

MYO mezunu ogrencilerin kendi alanlannda istihdam edilmelerindeki bilinen sorunlar devam etmektedir. 490 MYO'nun ancak % 50'sinin mezunlan i~gticti piyasasmda yeterli istihdam olanaklan elde edebilmektedir.

Bugtinkti sistemde meslek okullannda kazandmlan yeterliliklerle, i~ hayatmm ihtiyaylan arasmda ciddi farklar vardlr. Egitim programlannm bir klsml dar uzmanhk alanlanna yonelmi~tir. Dar beceri alanlannda egitilen mezunlar kazamlan becerileri yan alanlara aktararnamakta ve bu da mezunlann istihdarn hayatma girmelerini zorla~tmnaktadlr.

6.2.11 Finansman

Son be~ Y11 iyinde Dtinya Bankasma MYO'lann geli~tirilmesi iyin fizibilite yah~maSl

yapllrnl~ 3 proje onerilmi~, ancak Devlet Planlama Te~kilatI'nm olumsuz gorti~ bildirmesi nedeniyle uygulamaya konulamaml~tIr. Daha once kurulmu~ olan ancak kaynak sorunu nedeniyle egitirn ve ogretime ba~layamaml~ 118 MYO'nun mevcudiyeti onemli bir sorun olarak kalmaya devam etmektedir.

6.2.12 Tamamlanan Projeler

Deprernden zarar goren Bolu, Dtizce ve Sakarya rneslek ytiksekokullan alman tedbirlerle en klsa stirede egitim ve ogretime hazlr hale getirilmi~tir.

90

Meslek yUksekokullan ogrencilerinin urettigi urtinlerin tamtIldlgl sergiler duzenlenmi~tir.

Universitelerde MYO yonetimini geli~tirmek amaclyla bir rektor yardlmclSl ba~kanhgmda Meslek Yuksek Okulu Komiteleri (MYOK) kurulmu~tur. MYOK'lar universitelerde MYO'lanyla ile ilgili her ttirlu kararlann ahnmasl ve olu~turulmasl i<;in universite senatosuna teklifte bulunabilmektedir.

Proje <;ah~malanm desteklemek amaclyla anketler yapllml~, degerlendirilmi~, anket sonu<;lan bastmlml~ ve ihtisas komisyonlanmn kullammma sunulmu~tur.

Geli~me potansiyeli yUksek 26 MYO'na 2002 Ylh i<;in btit<;eden 8 trilyonluk bir kaynak aynlarak ozellikle atolye ve laboratuvarlan geli~tirilmi~tir. Aynl proje ile 2003 yIlmda 16 MYO i<;in but<;elerine toplam 5 trilyon, 2004 yIlmda 16 MYO i<;in but<;elerine toplam 4,5 trilyon, 2005 yIh i<;in ise yine 16 MYO btit<;esine toplam 3,4 trilyon konmu~tur.

MEB-YOK Program Geli~tirme Projesi kapsammda ele alman ve MTOb ile koordine edilerek geli~tirilen 15 MYO programl 1.000 adet bastmlarak kitap ve CD bi<;iminde MYO ve ili~kilendirilen MTOO okullanna gonderilmi~tir.

SaYllan henuz istenen duzeyde olmasa da bazl MYO'larda sertifika programlan uygulamasl ba~latIlml~tIr.

16. Milli Egitim Surasl'mn MYO'lan ilgilendiren bolumleri hayata ge<;irilmi~tir.

Yuksekogretim Kurulu'nun teklifi uzerine Maliye Bakanhgl tarafmdan ilgili meslek yUksekokullan but<;elerine aktanlmak uzere konulan odeneklerin tahsis ve takibi Endustriyel Egitim Projesi Ba~kanhgl tarafmdan yapllmaktadlr.

TUm MYO'lann web siteleri olu~turulm~tur.

Bir<;ok kitap<;lk ve yonetmelik hazlrlanml~, bazl kIlavuzlann da hazlrlanmasma katklda bulunulmu~tur. Aynca smaVSlZ ge<;i~ sistemini tamtmak amaclyla <;e~itli bolgesel toplantIlar duzenlenmi~tir.

Meslek yUksekokullanmn mevcut durumu, geli~imi i<;in yapllmasl gerekenler, sorunlar ve <;ozum yollanm belirleyebilmek amaclyla; Yuksekogretim Kurulu Endustriyel Egitim Projesi Ba~kanhgl'nm giri~imleri ile 26-28 Kaslm 2004 tarihleri arasmda I.Ulusal Meslek Yiiksekokullan Miidiirler ToplantlSl duzenlenmi~tir.

Toplantmm hazlrhk <;ah~malanm gozden ge<;irmek amaclyla, 17-19 Eylti1 2004 tarihinde Nev~ehir'de Yurtitme ve Dam~ma Kurulu uyelerinden olu~an bir grupla toplantl yapIlml~tu.

Buttin rektorluklere gonderilen yazl ile meslek yUksekokullan mudur veya mudur yardlmcIlanmn toplantlya katIhml istenmi~, boylece geni~ <;aph bir katlhmm saglandlgl toplantI sonucunda; <;ah~ma konulanna gore olu~turulan komisyonlar, toplantl oncesinde ve toplantl suasmda yaptIklan <;ah~malarla komisyon raporlanm hazlrlaml~lardlr. Hazulanan komisyon raporlannm degerlendirilerek, son ~eklini vermek amaclyla 07-09 Ocak 2005 tarihlerinde Tokat'ta yapIlan degerlendirme toplantlsl sonucunda ortaya <;lkan, "Toplantl Son",; Raporu" nun redaksiyon ile baskl i~lemleri tamamlanml~ ve kitap<;lk haline

91

getirilerek tUm rektorliik, meslek yiiksekokullan, sanayi ve ticaret odalan ile ilgili kurum ve kurulu~lara Endustriyel Egitim Projesi Ba~kanhgl tarafmdan gonderilmi~tir.

Toplantl fikrinin ba~langICmdan, sonue; raporunun hazlrlamp, baslhp, dagltlmma kadar gee;en ... surecin-her a~amasmda-ozenli veozverili-hire;ah~ma-yapllml~tlr .. ToplantL sonunda,.mesleki.

ve teknik egitim sorunlannm anla~llarak benimsenmesi, e;ozum yollanmn belirlenmesi ve gelecege yonelik gorev tanlmlannm olu~turulmasma onemli katkllar saglanml~, e;ozumler ie;in ortak platform yaratllml~ ve meslek yiiksekokullan arasmda i~birligi ortaml saglanml~tlr.

Toplantl sonrasmda yapllan anketin degerlendirilmesi sonucunda, toplantmm katlhmcllar tarafmdan yeterli ve doyurucu bulundugu, bir sonraki toplantmm 12-24 ay arasmda yapIlmasl fikri benimsenmi~tir.

6.2.13 MYO'larm Geli~tirilmesine Yonelik Yeni Projeler

~ift Diplomah Mesleki Egitim Projesi (1+1) sistemi uygulamaya gee;irilecektir. Bu projenin amaCI ABD ve ingiltere'de bulunan MYO'lara e~deger yiiksekokullarla Turkiye'deki MYO'lar arasmda kar~lhkh anI~ma yaparak Tfukiye'deki MYO ogrencilerinin birinci yth kendi ulkelerinde, ikinci Ylh ise anla~mah Ulke egitim kurumlannda ogrenimlerine devam etmek yoluyla e;ift diploma almalarmI saglamaktIr. Bu proje ile MYO ogrencilerine ogrenimlerine yurt dl~mda devam edebilme olanagl saglayarak MYO'lan daha cazip hale getirilecektir. Bu proje ile MYO programlanrnn hem AB'ye uyumu ve akreditasyonu, hem de programlar ve insan gtictintin uluslararasl rekabet gticu artmlacaktrr.

Kalite gtivence sisteminin mesleki egitimin bir pare;asl haline getirilmesi istikametinde onemli geli~meler elde edilmi~tir.

MYO insan gticu altyapIS1ll1 geli~tirme projesi. Bu proje ogretim elemanlanm i~e ahrken ve hizmet ie;inde yeti~tirilmesini amae;lamaktadrr.

MYO'lanm her yonuyle tamtan ve Meslek ytiksekokullan" adh bir kitap tamamlanarak yaytnlanmasl plan1anmaktadrr.

butUn i~levlerini kapsayan "Turkiye'de e;ah~masl b~latllmI~ olup klsa zamanda

MYO'lann ontimtizdeki onbe~-yirmi ytlhk donemlerde alacagl ~ekil uzerine bir e;ah~ma

b~latllml~tIr.

En klsa zamanda modUler programlara gee;ilmesi ie;in e;ah~malar b~latllmI~tIr.

150 Meslek ytiksekokulunun geli~tirilmesi plan1anmI~trr.

6.2.13.1 150 Meslek Yiiksek Okulunun Geli~tirilmesi Projesi

I. ve II. Endustriyel Egitim Projelerinin tamamlanmasmdan sonra, 150 Meslek Yuksekokulu'nun daha ogretim elemam, makine-tee;hizat, programlar, yonetim ae;lsmdan her yonuyle geli~tirilmesi ie;in Dunya Bankasl'na fizibilitesi tamamlanml~ bir proje sunulmu~tur.

Proje ile amae;lanan hedefler ~agldaki gibi slralanabilir:

92

4702 sa)'lh yasayla getirilen SlllaVSlZ ge<;i~ sistemi sonucunda arttmlan ogrenci kontenjamnm oncelikle ogretim elemam ihtiyacllll kar~llamak amaclyla gerek bu sistemde yer alan 150 MYO'daki ogretim elemanlannlll gerekse sozii edilen MYO'larla i1i~kilendirilen bir kIslm MTOO'deki ogretmenlerin yurti<;i ve yurt dl~lllda egitilmelerini saglamak,

Mevcut ogretim elemanlanna ilave olarak yeni ogretim elemanlanm yeti~tirmek,

I. ve II. Endiistriyel Egitim Projelerinde geli~tirilen 31 MYO'na ilaveten belirli kriterler esas allllarak Meslek Yiiksekokullannm geli~mi~ iilkelerdeki benzerlerinin btitiin fonksiyonlanm icra edecek ~ekilde geli~tirmek,

Proje hedefleri arasmda yer alan ya~am boyu ogretim ve modiiler egitim konulannda daha once desteklenen 31 MYO'nu kullanmak,

MTE i<;in orta ve yiiksek kademede entegrasyon, koordinasyon ve i~birligini

saglamak, ge<;erli bir kalite giivence sistemi kurmak,

YOK biinyesinde MTE'nin program, personel, sistem, ol<;me-degerlendirme ile endiistriyel i~birligi yoniinden siirekli geli~tirilmesini saglamaya yonelik bir birim olu~turmak,

Kaliteli tekniker miktanm artlrarak Tiirk Sanayiinin rekabet giiciinii geli~tirmek,

Mesleki ve teknik egitime kaliteli ve deneyimli ogretim elemam temin etmek ve bunlan sistem i<;inde muhafaza etmek,

MYO ile mesleki teknik ve teknik orta ogretim programlanmn biitiinle~tirilmesinde zorluk <;ekilen Ankara METEB'de <;agda~, modem, yeni teknolojilerle donatIlml~, zaman i<;inde 5.000 ogrenci kapasitesine ula~arak, cazibe merkezi olacak yeni bir MYO kurmak,

Tiirk i~ hayatmlll hangi alanlarda ne kadar ara ins an giicii ihtiyacI oldugunun belirlenmesi ve gelecek 10 )'lldaki ihtiyacm saptanabilmesi i<;in "Tiirk i~ Hayatl insangiicii Planlamasl Projesi"ni ba~latmak.

Bu proje ile ama<;lanan en onemli iki husus mesleki ve teknik egitimde kurumsalla~mamn geli~tirilmesi ile insan kaynaklanmn ve egitim programlannm geli~en sanayi ili~kilerine parallel olarak giincelle~tirilmesidir. Proje i<;inde geli~tirilmesi ongorulen diger alanlar genelde bu iki amacm desteklenmesine yonelik faaliyetlerdir. Aynca, bu proje kapsammdaki MYO'lann geli~tirilmesi i<;in a~agldaki MYO mezunlanm izleme ve MYO'lanm topluma tamtma faaliyetleri yapllacaktIr.

MYO mezunu olarak i~ hayatma atIlan ki~ilerin; hangi alanda <;ah~tIgI, i~ bulmada ya~anan gii<;liikler, okul bilgilerinin yeterligi gibi konularda MYO'lan bilgilendirecek ve bu konuda onlara yon verecek bir geri besleme sistemi kurmak, mesleki ve teknik egitim kurumlanm geni~ halk kitlelerine ve i~ diinyasma yeterince tamtmak amaclyla tamtIm faaliyetleri planlamak. TamtIm yapIlacak konular ~unlardlr: Ara insan giiciiniin Tiirk sanayi i<;in onemi, MYO'lann onemi ve mezunlanna sagladlgl faydalar, istihdam olanaklan,

93

dikey geyi~ sistemi (DGS), METEB sistemi, teknikerlerin toplumdaki statlisu, AB'ye giri~te mesleki ve teknik egitimin onemi. Bu konular Radyo ve TV gibi basm-yaym organlannda, ilan, logo, ~ilt, Sanayi iyin MYO kitabl, CD, Kaset, Web sayfasl, sanayicinin MYO'lanm ve MYO'lann yonetici ve ogretim elemanlanmn ise sanayi tesislerini kar~lhkh

-- -ziyaret etmelerigibi-faaliyet1er1etanItllacaktlf. - -------- -- - ---- -- ----- ----- ------- ---- -- --

Proje kapsammdaki MYO'lann dokumantasyon yonunden geli~tirilmesi iyin a~agldaki

faaliyetler icra edilecektir: Yeni ders kitaplan yazlml ve mevcut olanlann guncellenmesi, I ve II. Endustriyel Egitim Projesi kapsammdaki okullann programlanndan geli~tirilmeyenler geli~tirilecek, geli~tirme yah~masl yapllanlann ise teknolojik degi~me nedeniyle mufredat programlan gozden geyirilecek, yeni bilgisayar programlan ve kitaplar saglanacak, MYO'lannda uygulanan tum program ve iyerikleri aynntIh bir ~ekilde hazlrlanarak MYO'lara CD'lere kaydedilerek gonderilecek, MYO'lannda okutulan her bir ders iyin bir ana ve 3-4 yardlmcl kitap hazlrlanacak, ileti~im konusunda bir kitap basllacak, daha once tercume edilen kitaplar yogaltIlarak MYO'lanna gonderilecek, 250 Meslek standardl dokumanmdan birer set yararlamlmak uzere MYO'lanna gonderilecek, satm ahnacak makine ve teyhizatm teknik kitap ve bro~urleri tercume edilip yogaltllarak dagltllacaktu.

6.2.13.2 Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)

Dunya Bankasl fonlanndan 150 MYO'nun geli~tirilmesi projesi kapsammda ba~langl<;ta 3 MYO'nun Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM)ne donu~tlirUlmesi

planlanmaktadlr.

SETEM'lerin amaCl, geli~en teknolojilere paralel olarak MYO'lannda gorev yapan veya gelecekte gorev yapacak ogretim elemanlanmn hizmet oncesi ve hizmet-iyi egitimlerini yaptIrmaktlr.

MYO'lannda halihazuda gorev yapan ogretim elemanlanmn buylik bolumunun formal bir ogretmenlik egitiminin olmadlgl du~unUldugunde, SETEM'lerin kurulmasmm ne kadar onemli oldugu kendiliginden ortaya Ylkmaktadlr.

Egitim ve ogretim yah~malanmn yanmda SETEM'ler ogretim materyalleri geli~tinnek,

endustriye dam~manhk yapmak, geni~ ogrenci kitlelerine verilmesi planlanan uzaktan ogretimin "bilgisayar, internet altyaplsl, ders kaynaklan, bilgisayar animasyon ve simUlasyon gibi alt yapl hazlrhklanm geli~tirmek" vb. gorevleri de ustlenecek ve bolgelerinde birer egitim ve teknoloji cazibe merkezi haline geleceklerdir. Bu merkezlerin bolgelere gore dengeli daglhmma ve genel butyeden desteklenmesine ozen gosterilecektir.

SETEM'ler universite rektOrluklerine bagh olarak hizmet verecek birimler olmakla birlikte, ayn merkezlerdeki Surekli Egitim ve Teknoloji Merkezlerinin uyum iyinde hizmet verebilmeleri iyin YOK Endustriyel Egitim Proje Ba~kanhgl'nm kontrol ve koordinasyonu altmda yah~acaklardlr. Bu amayla YOK Endustriyel Egitim Proje Ba~kanhgl'mn yaplsl yeniden gozden geyirilerek Mesleki ve Teknik Egitim Koordinasyon Merkezi haline getirilmesine yah~llacaktIr.

Her SETEM'de birer enformatik b6lumu kurulacak ve egitime gelen 6gretim elemam ve 6grenciler bilgisayar okur yazan olarak mezun olacaklardlr.

Surekli Egitim Merkezlerinde gorev alacak yonetici, ogretim elemanl, uzman, tekniker, teknisyen ve memurlar yurt iyinde veya yurt dl~mda egitilecektir. Yurt dl~mda benzeri

94

gorevleri yapan siirekli egitim merkezleri ile Tiirkiye'de ve~itli iiniversitelere bagh hizmet veren siirekli egitim merkezleri arasmda koordinasyon ve i~birligi yapllacaktlr. Bu merkezlerde gorev yap an ogretim elemanlanmn ve uzmanlann tecriibelerinden yararlamlacaktIr.

Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezlerinde oncelikle Meslek Yiiksekokullannda gorevli veya gorev alacak ogretim elemanlan belirli periyotlarla uzmanlarca egitilecektir.

Egitim oncelikle egitim metodolojisi ve egitim teknikleri (gormeye dayah egitim arac;:lanmn kullamml, derslerin ytlhk, haftahk, giinliik planlannm yapllmasl, atOlye ve laboratuvar kullamml, degerlendirme) konulannda yapllacaktIr.

ikinci a~amada ise geli~en yeni teknolojilere bagh olarak eski programlann kapatIhp, yeni programlann avIlmasl durumunda bu programlarda gorevli ogretim elemanlanmn yeni avllacak programlar ivin egitilmeleri gerekecektir.

Proje ivin mevcut MYO'lanndan siirekli egitim merkezi gorevini yapacak ilk a~amada 3 pilot Meslek Yiiksekokulu sevilerek uygulamaya ba~lanacaktIr.

ilk a~amada SETEM'e donii~tiiriilmesi planlanan MYO'lar:

- Uludag Universitesi Uludag Teknik Bilimler MYO

- Ankara Universitesi <;ankm MYO - Gaziantep Universitesi Gaziantep MYO

6.2.14 Darbogazlar

MYO'lann orgiin ogretimdeki payl % 28,4'lere yiikselmi~ olmakla birlikte hala diinya ortalamalanmn ve standartlannm altmdadlr.

Ogretim elemam yetersizliginin en kIsa siirede voziilmesi gerekmektedir.

Mesleki ve Teknik Egitimde okuyacak vok ogrenci olmasma kar~m fiziki kapasite yetersizligi nedeniyle kontenjanlar arttmlamamaktadlr.

istanbul ve Ankara b~ta olmak iizere biiyiik ~ehirlerde ve sanayi bolgelerinde cazibe merkezi (center of excellence) olacak yapl ve karakterde MYO bulunmamaktadlr. istanbul ve Ankara gibi biiyiik ~ehirlerde MYO kurulmasl te~vik edilecektir.

MYO ogrencilerinin sanayide staj yapabilmeleri amaclyla bir yonetmelik hazlrlanml~ ve bununla ilgili yasal diizenlemeler yasa tasanSl halinde Milli Egitim Bakanhgl'na gonderilmi~, ancak yapIlmak istenen diizenlemeler Maliye Bakanhgmm istegiyle tasandan vlkanlml~ ve yasala~amaml~tIr. Stajm yasal temellere oturtulmasl, ogrencilere sigorta yapllmasl, 1/3 diizeyinde maa~ almalan, yemek iicretlerinin odenmesi, i~ elbiseleri saglanmasl gibi konularda yasal diizenleme bulunmamasI onemli bir eksiklik olarak devam etmektedir.

95

Daha once kurulmu~ bulunan MYO'lanmn kaynak sorunu nedeniyle egitim-ogretime ba~layamamasl onemli bir sorun olarak devam etmektedir.

Sonuy olarak, yukandaki aylklamalardan da anla~llacagl gibi, alman ve almmakta olan . tedbirlerle-".1"'lirkYiiksek Qgretim -SisteminindogaLgeni~leme_ alam 2 )'llhkMYQ'la.r<:hr" ilkesi biiyiik O1yiide hayata geyirilmi~tir.

6.3 Uzaktan Yiiksekogretim ile ilgili Geli~meler ve C;ah~malar

Yiiksekogretim kit1eselle~mesinin yanmda, geli~en teknolojinin yeti~kinlerin siirekli egitimini gerekli k1lmasl ve toplumun, genel kiiltiir diizeyinin yiikseltilmesi yolundaki taleplerin artmasl, Tiirkiye'deki deyimi ile "aylkogretim", daha dogru olan teknik terimi ile ise "uzaktan egitim" (distance education) adl verilen, yeni bir yiiksekogretim tiiriinii ortaya Ylkarml~tlr.

Uzaktan ogretim, ogrencinin egitim siiresinin biiyiik bir boliimiinde ogretmeni ile yiiz yiize temas halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlh metinler ve diger medya araylan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, bilgisayar (computer conferencing), video (video conferencing) ve internet gibi araylarla ikili ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin yogun olarak kullamldlgl bir ogretim tiirii olarak tammlanmaktadlf.

Universite biinyesinde uzaktan egitim ilk kez 1897'de Chicago Universitesi'nde ba~latllml~tu. 1930 yllma gelindiginde, 39 Amerikan iiniversitesinde mektupla ogretim programlan yard!. Avusturalya'da Queensland Universitesi, 1911'de mektupla ogretime ba~laml~, bu tiir programlar Rusya'da 1926, Giiney Afrika'da ise 1946'da ba~latllml~t1r .

Birle~ik Kralhk'ta uzaktan ogretim, yiiksekogretimi kit1eselle~tirmeyi, yani demokratikle~tirmeyi, hedef alan i~yi Partisi Hiikiimetinin Ba~bakam Harold "Wilson'un 1960'11 ylllar ortalanndaki giri~imleriyle ba~laml~t1r. Bu giri~imler sonucunda Aylk Universite (Open University), baglmslz ve derece verme yetkisine sahip bir yiiksekogretim kurumu olarak 1969'da bu iilkenin iiniversiteleri arasmda yer alml~t1r. Diger yiiksekogretim kurumlanna devam etme imkam bulamayanlar iyin, kurulmu~ olan Aylk Universite, uzaktan ogretim iiniversite statiisiine sahip ilk kurumsal ornegidir. Kurulu~undan bugiine kadar geyen siire zarfmda, Aylk Universite'den yakla~lk 300.000 ki~i mezun olmu~tur. Bu iiniversitenin ogrenci saylSl, yansl lisans diizeyindeki programlara kayIt11 ogrenciler olmak iizere, halen 100.000 civanndadu. Bu kurumda tam zamanh olarak gorev yapan akademik persone1 saylSl ise halen I.OOO'e yakmdlf.

Halen 90 iilkede uzaktan ogretim programlan uygulanmaktadlr.

Giiniimiizde, ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yiiksekogretim, diinya yapmda hlzla yaygmla~maktadlr. Bu alanda geli~tirilen dersler veya programlar, Internet, diger veri ileti~im aglan veya radyo-televizyon baglantIh olarak verilmektedir.

Bunlann otesinde, Internet ve uydu araclhglyla ileti~im olanaklan, yeni bir egitim sanayinin ortaya ylkmasma yol ayml~tu. <;e~it1i bilgisayar, internet ve diger ileti~im alanlannda faaliyet gosteren ticari firmalar ise, yeni teknolojilerin kullamml sayesinde yer ve

96

zaman baglmslzhgmm yam Slra, yok geni~ seyenekler sunarak, egitimde geleneksel tiniversitelere ciddi bir rekabet olu~turmaktadlr.

internet tizerinden daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine ula~ma imkam, yalmzca orgtin egitimde degil, ozellikle yaygm egitimde kurslar, seminerler, sertifika programlan, kamu ve ozel kurulu~lara egitim programlannm uzaktan sunulmasml gtindeme getirmi~tir. internet tizerinden sunulan dersler, ozellikle eri~kin egitiminde yer ve zaman baglmslzhgl aylsmdan btiytik kolayhklar saglamaktadlr. Bunun yam sua, internete dayah egitim, on lisans, lisans ve ytiksek lisans programlannm da artmasma imkan vermektedir.

Uzaktan egitim baZl tilkelerde, baglmslz aylk tiniversiteler veya ye~itli ytiksekogretim kurumlan iyindeki birimlerce ytirtittilen uzaktan egitim programlan yerine, konsorsiyumlar tarafmdan ortak uzaktan egitim programlan ~eklinde ytirtittilmektedir. Fransa'daki Federation lnteruniversitaire de I' Enseignement a Distance (FlED) kapsammda 22 tiniversitenin katlhmlyla uzaktan egitimin yanmda, kIsmen ytiz ytize egitim de yapllmaktadlr. italya'da benzer yapldaki Consorzio per l'Universita Distanza (CUD) 1984'de, irlanda Cumhuriyeti'ndeki Irish National Distance Education Center ise, 1987'de Dublin'deki konsorsiyumun odak noktasl olarak, fakat Dublin'deki National Institute for Higher Education'un bir faktiltesine e~deger stattide kurulmu~tur. Kanada'nm kuzey bolgelerine egitim hizmeti gottirmek tizere 1986 kurulan Contact North adh konsorsiyuma bir yok liniversite ve kolej dahildir.

Avustralya'da yok yaygm bir uzaktan egitim agl vardlr. Adl Open Learning Australia olan bu ag kapsammda 24 liniversite ve ytiksekogretim kurumunda sosyal bilimler, i~letme, fen bilimleri, teknoloji ve saghk bilimleri alanlannda lisansoncesi, lisans ve lisanstistti dersler verilmektedir. Bu derslerden alman kredileri mezuniyete saymak mtimktindtir. Aynca sertifika programlan da vardlr. Halen 400.000 civannda ogrenci bu ~ekilde ogrenim gormektedir.

ingiltere'de Wolsey Hall ve National Extension College kar amayh uzaktan egitim kurumlandlr. Norvey' teki 25 ozel uzaktan egitim kurumuna kaytth ogrenci saytSl, bu tilkedeki orgtin ytiksekogretim programlarma kaYlth ogrenci saYlSlnm yakla~lk iki katldu. Bu tilkedeki ozel uzaktan egitim kurumlanna kaytth ogrencilerin % 70'i iki kuruma kaYlthdlf. Bu kurumlarda muhendislik ve bilgisayar programlan da vardlr.

ABD'nde ytiksekogretim sistemi dl~mda, ye~itli ozel kurumlar, ~irketler, silahh kuvvetler ve kamu kurumlannca ytirtittilen uzaktan egitim programlarma kaYlth ogrenci saYlsmm 5 milyon civannda oldugu tahmin edilmektedir. Bu tilkede saytsl 500'e ula~an ozel uzaktan egitim kurumu vardlr. Bu kurumlann 11O'u National Home Study Council'a akredite olup, ye~itli mesleki ve teknik alanlarda programlar ytirtitmektedir. $irketlerin, silahh kuvvetlerin ve kamu kurumlanmn ytirtitttikieri programlar, bu kurulu~lann personelinin stirekli ve tekrar egitimine yoneliktir. Video konferans, ~irketlerin yok yaygm olarak kullandlgl bir uzaktan egitim yontemidir.

Televizyonla uzaktan egitim gerek community college'ler, gerekse tiniversiteler tarafmdan orglin egitime destek amaclyla yaygm biyimde kullanllmaktadlr. Keza, bilgisayar konferansl da bu amayla kullamlan bir yontemdir. Bu yontemde dersler disketlere ytiklenerek ogrencilere gonderilmekte ve ogrenciler ogretim uyeleriyle elektronik posta gibi yontemlerle dogrudan ili~ki kurabilmektedir. Elektronik

97

Universite ~ebekesi adlyla konsorsiyum 6lu~turulmu~ 19 universiteden bu yolla lisans derecesini almak mumkilil olmu~tur.

ABD'nde baglmslz aylk universite yakm zamana kadar yoktu. Uzaktan egitim, bu tilkedeki --iiniversiteler,-~irket1er-¥e--askeri_1'iiks_eko~Letim kurum1anmn bunyeleri iyindeki

birimlerce yiiriittilmekteydi. Universitelerin olu~turdugu en biiyiik konsorsiyum, 1990'h Ylllarm ba~mda 70 yiiksekogretim kurumunun uye oldugu National University Continuing Education Association (NUCEA) idi. Bu konsorsiyum tarafmdan yiiriittilen programlara 250.000 ogrenci kaYlthydl. Telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerinin ge1i~mesi, ozellikle Internet/in yaygmla~masl ve World Wide Web/in kurulmasl, uzaktan egitim biyim, iyerik ve tilke yiiksekogretim sistemleri iyindeki yer ve payml 90'h Ylllann ortalanndan itibaren koklii bir biyimde degi~tirmeye ba~laml~tlr. Bir yok Amerikan iiniversitesi internet uzerinden on-line egitime ba~laml~tlr. Halen Amerikan iiniversitelerinin % 75'i bu tiir egitim yapmakta olup, tamamen uzaktan egitim yontemi ile yiiriittilen dereceye yonelik programlara kaYlth olan veya derslerin bir ktsmml bu yontemle alan ogrencilerin saYlsmm 6 milyon civannda oldugu tahmin edilmektedir. ABD ilniversitelerinde halen 90.000 ders bu tilr yontemlerle verilmektedir.

New York University, State University of New York (SUNY), Penn State University of Winconsin, California State University, Duke University gibi bir yok prestijli ABD iinivesitesi, ktsmen uzaktan, klsmen de orgiin egitimden olu~an programlar ba~latml~lardlr. Bunlar daha ziyade i~letme yiiksek lisansl (MBA) program1andlr.

Unlii Stanford University tamamen sanal ortamda yiiksek lisans programlan ba~latml~tlr; bu programlardaki ogrenci saylSl 5.000'dir. Chicago ve Columbia iiniversiteleri Unext i1e ortak olarak tamamen sana1 bir kolej kurmak iyin anla~ml~lardlf. University of Illinois Virtual Campus ve University of Illinois Online'de veri1mekte olan 1.755 derse 32.000 ogrenci kaYlthdlr. University of California'ya bagh UC Berkeley Extension'da 61.000 ogrenci uzaktan egitimle verilen 2.900 derse kaYlthdlr. State University of New York sisteminde 12.000 University of Maryland'da 12.000 ogrenci uzaktan verilen egitimle verilen ders1ere kaYlthdH Halen ABD'nde belirtilen buyukliigun ustunde olup uzaktan egitim programl olmayan iiniversite yok denecek kadar azdH.

ileri teknolojileri kullanmak suretiyle tamamen uzaktan egitimle dereceye yonelik programlar ba~latan ilk sanal iiniversite (virtual veya cyber university), 1989'da kurulan University of Phoenix Online'du. Bu iiniversite, halen lisans ve lisansustii diizeyde derecelere yonelik 35 program iyinde 800 ders vermektedir. Halen ogrenci saYlsl 9.500 olan bu sanal iiniversitenin hedefi 200.000 ogrencidir. 1993'te kurulan Capella University yiiksek lisans ve doktora duzeyinde 500 ders vermektedir. 1995'te kurulan Jones International University i~letme yiiksek lisansl (MBA) ve ye~itli mesleki alanlarda 26 sertifikaya yonelik 80 ders vermekte olup, bolgesel kuru1u~larca akredite edilen ilk sanal universitedir. Halen ABD'nde faaliyette olan diger sanal ililiversiteler ise ~unlardlr. Unext (1997, i~letme yiiksek 1isansma yonelik 100 ders), Cenquest (1997, i~letme alanmda 100 ders 2 yiiksek lisans ve 3 sertifika programl), Pensare (1998, MBA derecesine yonelik 30 ders) ve Fathom (2000, lisans ve yiiksek lisans diizeyinde 7.000 ders). Yeni faaliyete geyen Western Governors University adh sanal ililiversitenin ogrenci saYlsl ise halen 900'dur.

Microstrategyadh yazlhm ~irketinin sahibi olan ABD vatanda~l Michael Saylor, herkese aylk ve ucretsiz sanal bir iiniversitenin kurulmasl iyin 100 milyon dolar bagl~laml~tlr.

98

•

•

•

ingiltere Yliksekogretim Fonlan Konseyi (Higher Education Funding Council for England, HEFCE) , Oxford ve Cambridge dahil, ingiliz Universitelerinden olu~an bir konsorsiyum vasltaslyla dUnyaya aylk bir sanal Universite kurulacagml, bu Universitenin 2005'te 75.000 yabancl uyruklu ogrenciyi kaydetmeyi ve bundan 700 milyon sterlin ge1ir bekledigini, 2000 Yllmm Subat aymda duyunnu~tur. Open University, zaten internet ve World Wide Web Uzerinden dUnyaya ayI1ml~ olup, halen 24.000 yabancl ogrenci bu Universiteye kaYlthdlr.

ileri telekominikasyon ve bilgisayar teknolojilerine dayah tamamen sanal uzaktan egitimin orgiin yiiksekogretimin yerini alacagllll one siirmek gerc;ekc;i olmayan yakla~lmdlr. Ancak, bu teknolojilerin orgUn yliksekogretimle bUylik olyUde bUtlinle~mekte oldugu, en prestijli Universitelerde dahi derslerin bir kIsmmm bu yontemle verilmeye ba~landlgl ortada olup, bunu giderek yaygmla~acagl aYlktlr. Diger yandan, yliksek lisans dUzeyinde, ozellikle i~letme alamnda tamamen sanal programlar giderek artmaktadlr. Ancak, sanal veya on-line uzaktan egitimin kullamlma potansiyelinin en yliksek oldugu alan yeti~kinlerin tekrar ve sUrekli egitimi (continuing and recurrent adult education) ve ye~itli mesleki ve teknik sertifika programlandlr. Bu alamn Yllhk mali hacminin halen ABD'nde GSMH'nm %6'Sl civannda oldugu ve bu sektOrlin hlzla bUyliyecegi tahmin edilmektedir.

Sanal yontemlerle uzaktan egitimin sahip oldugu bUylik ticari potansiyel, bu alam telekominikasyon, bilgisayar, yazlhm ve medya ~irketleri ile yaymevleri iyin yok yekici bir yatmm alam haline getinneye ba~laml~tlr. Halen hisse1eri borsalarda ahmp satllan 10 ABD ~irketi bu alanda onemli yatmmlar yapmaktadlr. On-line dersler hal en, Yllhk cirosu 240 milyar dolar olan ABD yliksekogretim sisteminde, 350 milyon dolarhk bir paya sahiptir. Ne var ki, yIlhk cironun 2003 'te 2 milyar do lara ula~acagl tahmin edilmektedir.

Yukanda belirtilen geli~meleri dikkate alarak Universitelerarasl ileti.Jim ve Bilgi Teknolojilerine Yonetmeligi, Resmi Gazete'nin 14 Arahk 1999 yUrUrllige girmi~tir.

YOK tarafmdan hazlrlanan DayaZz Uzaktan Yiiksekogretim tarihli saYlsmda yaYlmlanarak

Uzaktan Yiiksekogretim Yonetmeligi 'nin amaCI, Universite1erarasl ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yapllan on lisans, lisans ve yliksek lisans egitiminde:

Universitelerin egitim-ogretim olanaklanmn payla~I1masml saglayarak Universiteler arasmda akademik yardlmla~maYI kolayla~tlnnak, Bilgi ve ileti~im teknolojilerinin sagladlgl etkile~imli ortam, yoklu ortam olanaklan ve smlrS1Z bilgiye ula~abilme ozellikleri sayesinde egitimin etkinligini artInnak, YUksekogretimi yeni ogrenci kitlelerine yaygmla~tlnnak ve verimini artlnnaktlr. Belirtilen faaliyetlerin planlanmasl ve koordinasyonunu saglamak amaclyla ye~itli Universitelerde bu alanda yah~an ogretim Uyeleri ile TUrk Telekom ve TUBiTAK Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) temsilcilerinden olu~an bir Enformatik Milli Komitesi kurulmu~ ve yah~ma yonetmeligi 1 Mart 2000 tarihli Resmi Gazete'de yaYlmlanml~tlr .

Bu tarihten itibaren yah~malanna ba~layan Enfonnatik Milli Komitesi ilk olarak Harran Universitesi ile istanbul Universitesi arasmda Universitelerarasl ileti~im ve Bilgi Teknolojilerine Dayah Uzaktan YUksekogretim Projesi; istanbul Bilgi

99

Universitesinin e-MBA Projesi; Orta Dogu Teknik Universitesinin Bili~im (Informatics Online) M.S. Programlanm degerlendirerek uygulamaya geyirilmesini uygun bulmu~tur.

~---1J~ak-tan-ogr€tim-t€lrnikleri-kullallllar-ak-egitiffi-v:ermek_i.izer_e_An~dolu Universitesi SosYCl_l ___ _ Bilimler ve Fen Bilimleri Enstimleri bfulyesinde ye~it1i alanlarda tezsiz yiiksek lisans ikinci ogretim programlan ve Sakarya Universitesi Sosyal Bilimler Enstimsu bfulyesinde Uretim ve Servis Sistemleri e-MBA programi aYIlml~tIr.

2000-2001 ogretim YIh iyin uzaktan yiiksekogretim kapsammda Orta Dogu Teknik Universitesi tarafmdan "e ile Bilgisayar Programclhgma Giri~", "Java ile Bilgisayar Programclltgma Giri~", "Veri Tabam Yonetim Sistemleri", "Image Processing Algorithms" ve "Artificial Intelligence" derslerinin; FIrat Universitesi tarafmdan "Robotik" dersinin verilmesi uygun gorlilmii~ ve amlan dersler kredilendirilmi~tir.

2001-2002 ogretim YIh iyin ise Karadeniz Teknik Universitesi tarafmdan "Mimari Ele~tiri ve Proje Uygulamasl"; Sakarya Universitesi tarafmdan "Bilgisayar Destekli Teknik Resim" ile "Temel Bilgi Teknolojisi Kullamml"; Orta Dogu Teknik Universitesi tarafmdan da "Mekanizma Teknolojisi" derslerinin uzaktan yiiksekogretim kapsammda ayI1masl ve kredilendirilmesi uygun gorlilmu~tiir.

intemete dayah olarak 2001-2002 ogretim ytlt itibariyle Anadolu Universitesi biinyesinde Bilgi Yonetimi, Sakarya Universitesi biinyesinde ise Bilgi Yonetimi ile Bilgisayar Programclhgl onlisans programlan; 2002-2003 ogretim ythnda Sakarya Universitesi bunyesinde i~letme, Mersin Universitesi biinyesinde Endustriyel Elektronik, Dogu Akdeniz Universitesi bunyesinde Bilgi Yonetimi programlan 2003-2004 ogretim Yllmda Sakarya Universitesi bunyesinde Bilgisayar Programclhgmm admm degi~tirilmesiyle olu~turulan Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama, Endiistriyel Elektronik, Mekatronik, Mersin Universitesi bunyesinde Elektronik Haberle~me, Endiistriyel Otomasyon, Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama programlan; 2004-2005 ogretim yllmda ise <;ukurova Universitesi biinyesinde Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama onlisans programlan faaliyete geymi~ buiunmaktadir.

Yirminci yiizYllm sonlanna damgasmi vuran bilgi yagl, toplumu farkh ayllardan derinden etkilemi~tir. Bilgi ve ileti~im teknolojileri, her sektOrde oldugu gibi yiiksekogretimde de yeni bir ylglr ayml~tIr. Universitelerimizde klSlth ogretim iiyesi kaynagmm etkin ve verimli kullammmm yam slra, daha geni~ ve farkh ogrenci kitlelerine hitap edebilme ozelliginden dolayt ileti~im ve bilgi teknolojilerine dayah uzaktan yiiksekogretimin diinyadaki geli~melere paralel ve e~ zamanh olarak iilkemizde de hIzla yaygmla~acagi

beklenmektedir.

5335 saYIh Kanunla Yuksekogretim Kanununun 43/d maddesine eklenen hiikiim ile yiiksekogretim kurumianmizm yurtdl~mdaki yiiksekogretim kurumlan ile diger kurulu~larla i~birligi tesis ederek onlisans ve lisans programlan da dahil olmak uzere ulusiararasl ortak egitim ve ogretim programlan yiirlitebilecekleri hukiim altma almml~tlr.

Tiim bu geli~meler goz onune almarak, A.B.D. 'nin en buyiik iiniversite sistemi olan New York Eyalet Universitesi (State University of New York, SUNY) ile iiniversitelerimiz arasmda ortak lisans programlan yiirlitiilmesi konusunda bir i~birligi geryekle~tirilmi~tir. Bu i~birligi kapsammda, soz konusu A.B.D. iiniversiteleri ile universitelerimizin ortakla~a

100

hazlrladlklan lisans programlannm bir boliimii A.B.D.ndeki iiniversitelerde, bir boliimii proje kapsammda yer alan iiniversitelerimizde bir boliimii ise uzaktan egitim teknolojileri kullamlarak yiiriitiilecektir. ilk defa 2003-2004 egitim-ogretim Yllmdan itibaren uygulamaya konan bu proje kapsammda on program ile ba~lanml~ ve 2005-2006 egitim-ogretim Ylhnda ise bu saYl onsekize ula~ml~tlr. Kiiresel ve Uluslararasl ili~kiler, Bili~im Sistemleri Miihendisligi, ingilizce Ogretmenligi, Deniz Ula~tlrma i~letme Miihendisligi, Gemi Makineleri i~letme Miihendisligi, in~aat Miihendisligi, <;evre Miihendisligi, Moda Tasanml, Tekstil Geli~tirme ve Pazarlama, i~letme ve iktisat olarak belirlenmi~tir. Soz konusu bu programlan ba~an ile tamamlayan ogrenciler, A.B.D. ve Tiirkiye'de bu programlan ortakla~a yiiriiten iiniversitelerin diplomalanm almaya hak kazanacaklardlr.

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) , nin <;ah~malan

21. yiizYlI hiy ku~ku yok ki, bilgi yogun iiriinlerin iiretildigi iilkelerin liderliginde geyecektir. Bilgi iiretiminin on ko~ulu ise bilgiye eri~imdir. Bilimsel ve teknolojik bilgiler ba~ta olmak iizere, her tiir bilginin kurulu~lar arasmda hlzla aktanlabilmesi iyin bilgi otoyollanna ihtiyay vardlr. Bilgi ve ileti~im sistemlerinin kullamlmasl, bizlere daha saghkh, daha iyi egitilmi~ ve daha iiretken bireylerin olu~turdugu bilgi toplumu olma yolunu aymaktadrr.

Bilgi ileti~iminde yogun olarak kullamlan Internet'in Tiirkiye'ye giri~inin ilk adlml, 1991 Ylhnda TUBiTAK-ODTU ortakhglyla hazlrlanan TUBiTAK-DPT projesinin kabuliiyle atllml~tlr. 1991 Ylhnm sonlannda uluslararasl Uy iyin NSF (ABD) ve CERN'e (isviyre) ba~vurulmu~tur. Her iki kurulu~tan da 1992 Mart aYlnda olumlu cevap almmasl iizerine, Temmuz aYlnda PTT'ye 64 Kbit'lik hat ba~vurusu yapllml~, Eyliil aYlnda ise ROUTER kurulmu~tur. Tiirkiye'nin fiziksel olarak ilk Internet baglantIsl, TUBiTAK-ODTU'niin ortak yah~malan sonucunda 23 Ekim 1992'de Hollanda'mn NIKHEF Ara~tlrma Merkezi ile ODTU arasmda X.25 kullamlarak yapllml~tIr. 5 Nisan 1993 tarihinde 64 Kbit'lik ODTU­NSF hattmm hazlr olmasmm hemen ardmdan Internet, 21 Nisan 1993'te Tiirkiye'nin genel kullammma sunulmu~tur.

Tiirkiye, Internet'i kullanmaya ba~layan 51. iilke olmasma kar~m, yok kIsa bir siire soma bilgi trafigi aylsmdan 30. slraya yerle~mi~tir. Universiteler, ar~tlrma kurumlan, ozel sektor ve ilk ki~isel Internet baglantIlanm saglayan TDBiTAK-ODTU i~birligi (TRNET) grubu, Tiirkiye'nin Internet kullammmi etkilemi~tir.

Uluslararasl ve ulusal geIi~ime paralel olarak, bilgiye en~lm ve bilgi teknolojilerinin yonetiminde tekrar organize olma gereksinimi duyulmasl iizerine, 1996 yIllllda TUBiTAK Ba~kanhgma bagh Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) kurulmu~tur. Bu yeni olu~um iyinde TRNET grubunun teknik i~leri, TUVEKA, YOK ve TUBiTAK dokiimantasyon birimleri birle~tirilmi~tif. ULAKBiM, kurulu~undan itibaren amacma uygun olarak ulusal bilgi sisteminin gereksinimi olan teknoloji ve bilgiyi, kullamcllllll hizmetine sunma dogrultusunda onemIi adlmlar atml~tlf.

ULAKBiM iilkemizin en biiyiik Internet agml i~letirken, Cahit Arf Bilgi Merkezi } iilkemizin en biiyiik bilgi ve beIge saglama odagl olarak yok onemIi bir misyon yiiklenmi~ durumdadlf.

6.4.1 UlakNet'in Geli~imi

Universite ve ara~tlrma merkezlerini birbirlerine baglayan UlakNet ulusal ag alt yaplslm Ocak 1997'de hizmete ayml~ ve kiiresel Intemet'e baglaml~tIr.

101

1998 )'1h sonunda top lam 2.5 Mbps olan UlakNet'in yurt dl~l baglanh kapasitesi, 1999 )'1hnda 10 Mbps'a Ylkarhhnl~trr.

1999 sonu itibariyle toplam 114 noktadan 80 tiniversite ve ar~tmna kurumu arasmda toplam 65 Mbps bant geni~ligi saglanmI~hr.

Arahk 2000 tarihinde, 120 noktadan 80 tiniversite ve ar~trrma kurumunun UlakNet'e baglantl kapasitesi toplam 75 Mbps'a ul~ml~trr.

Ocak 2000 tarihinde 10/4 Mbps (Geli~ 1 Gidi~ YonUnde) olan yurt dl~l baglantl kapasitesi ise 15 Agustos 2000 tarihinde 42/6 Mbps'e yUkseltilmi~ ve )'11 sonuna kadar bu degerde kahnl~tlr. 2000 )'1lmda eri~ilen bu degerle birlikte, yurt dl~l baglanh kapasitesinde 1998 )'1lma gore 19 kat, 2000 yIh b~ma gore de 3,5 kathk bir artl~ saglanmI~hr.

Ocak 2002 tarihinde 160 noktadan UlakNet'e baglanan 80 Universite ve kurumun toplam eri~im kapasitesi 130 Mbps seviyelerine ula~ml~tlr.

Bilim ve Teknoloji YUksek Kurulu 13 Arahk 2000 gUnlU toplantIsmda Universite ve ara~tIrma geli~tirme kurumlanmn bilgi kaynaklanna elektronik ortamda hlzla eri~melerini saglamak, ogretimle ar~tlrmanm bUtUn1e~mesini ve ortak ar~trrma)'1 desteklemek, saghk ve egitim alanlannda Universitelerin uzaktan hizmet vermelerini mfunkUn kIhnak iyin, Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi'nin hizmet kalitesinin uluslararasl standartlara yUkseltihnesini, bu amayla gerekli odenegin teminini kararla~tlrml~tlr.

Bilim ve Teknoloji Kurulu'nun soz konusu karan dogrultusunda UlakNet'e daha geni~ kapasite ve Nitelikli Servis (QoS) ozellik1erinin kazandmhnasl amacIyla, ULAKBi:M tarafindan UlakNet Altyaplsllll iyile~tirme Projesi hazlrlanml~ ve YUksek Planlama Kurulu'na sevk edilmek Uzere Ma)'1s 2001 tarihinde Devlet BakanhgI ve B~bakan YardImclhgI 'na sunuhn~tur.

Bu projede 2001 yIh EylUl ayIna kadar bir geli~me ohnaml~, daha soma Devlet Planlama Te~kilatl'nm giri~imi ile projenin yatmm giderlerini kar~llamak Uzere ULAKBiM ve Universitelerin bUtyelerine ongorUlen altyapl yatmml iyin gerekli odenek konmu~tur.

Projenin hayata geyirilebihnesi iyin gerekli cari bUtye ise, YOK ve TOBiTAK B~kanhklanmn yogun yabalan, Maliye Bakanhgmm destegiyle 1,5 )'11 sUren giri~imler sonunda 2002 )'1h ortalannda temin edihni~tir. Boylece, UlakNet'in baglantI kapasitesinin artmhnasl ve kurulu~ felsefesine uygun bir yah~ma dUzeni kuruhnasma ili~kin projenin hayata geyirilmesi olanagl saglanml~tlr.

Yeni UlakNet omurgasl, Universitelerin ve TUrk Telekom'un hazuhklanm tamamlamasmm ardmdan Kaslm 2002'de, Universite baglantIlan ise bu tarihten b~layarak kademeli olarak devreye ahmm~tlr.

UlakNet Altyaplsml Yenileme Projesi'nin hayata geymesi ile,

• DUnya akademik aglan ile bUtUnle~mek iyin A vrupa, Kuzey Amerika, Kore yUksek egitim ve ara~trrma kurulu~lanmn dahil oldugu A vrupa Akademik Agl GEANT'a b~langw olarak 155 Mbps simetrik kapasite ile baglantI yaplhru~,

• KUresel Internet geyl~l, Ankara'dan 310 Mbps, istanbul'dan 155 Mbps kapasiteli iki TTNet baglantlsl saglanarak top lam 465 Mbps kapasitesine yUkseltihni~,

• Omurga kapasitesi 34 Mbps bant geni~liginden 155 Mbps bant geni~ligine artmlml~,

102

• Universite ve arru;;tmna kurumlannm UlakNet'e olan baglantllan 4 ile 75 kat arasmda artmhm~

• Universite ve ara~tlfma kurumlanmn UlakNet'e toplam baglantl

• •

kapasitesinde 20,4 kat art1~ saglamm~ Yurt dl~l baglantl kapasitesi 10 kat (64 Mbps'den 620 Mbps) hiiyiimii~, 500.000'e yakm bir kullanlcl grubuna ulru;;1ll1~t1r.

Yapllan sH(ramaya ragmen altyaplmlzm A vrupa'nm belli ba~h Ulkelerinin MUa gerisinde kalmasl biiyiik ol<;iide Ulkemizdeki telekom hizmetlerinin rekabet<;i A vrupa pazanna gore daha pahah olmasmdan kaynaklanmaktadlr.

Goriildiigu gibi, UlakNet'in kuruhnasmdan bu yana gerek hizmet kalitesinde, gerekse agm yaygmlru;;masmda biiyiik ilerlemeler kaydedihni~tir. Soz konusu diizenlemelerle, yeni donemde UlakNet'in oncelikle egitim, bilimsel ara~tlrma, teknik geli~me, teknoloji trans feri , bilimsel, teknik ve kiiltiirel bilginin yayrlmasl gibi akademik arru;;tlrma ama<;lanna yonelik hizmet vermesi temin edilecektir.

Nitekim, UlakNet Altyapl Yenileme Projesi ile ilk kez Avrupa Akademik Agl GEANT'a dogrudan bir baglantl saglanarak bu tiir akademik <;ah~malar i<;in gerekli ortamm saglanmasl yo lunda biiyiik bir adlm atlhm~tlr. Boylece, Tiirkiye'deki iiniversite1er ile yurt dl~mdaki egitim ve arru;;tIrma kurulu~lan arasmda ortak egitim ve arru;;trrma i<;in yeni olanaklar yaratlhnl~ olacak, lilkemizdeki liniversiteler ve ara~tIrma kurumlanna diinya <;apmdaki ara~tIrma projelerinde (om. saghk ve tip, endiistriyel siire<;ler, meteoroloji ara~tmnalan, biyo-miihendislik) etkin bir rol oynamalan olanagml yaratacaktlr. Aynca, dlinya <;apmda katIhma a<;lk, <;oklu ortam kullanan egitim programlan a<;malanna, yeni teknolojilere yonelik denemeler yapmalanna ve yeni uygulamalar geli~tirmelerine izin verecektir.

UlakNet iizerinden akademik Intemet baglantIsl dl~mda ihtiyacl kar~llayacak kadar kliresel Internet hizmeti de verihnekle birlikte, bu hizmetin devlet tarafindan finanse edildigi ve asli amaClmn akademik <;ah~malar i<;in ortam saglamak oldugu gozoniine almarak, her liniversiteye tahsis edihni~ olan hat kapasitesinin en <;ok yiizde 50'sinin ktiresel Internet'e ge<;i~ i<;in kullamhnasl hedeflenmektedir.

6.5 Stratejik Ara~tlrma ve Etiidler Milli Komitesi

2547 Sayrh Kanunun 2880 saYlh Kanunla degi~ik 7. maddesinin (b) ve (m) bentleri uyannca Yliksekogretim Kurulu biinyesinde kurulan Stratejik Ara$tlrma ve Etiidler Milli Komitesi ba~ta Tlirk-Yunan ili~kileri olmak iizere, Tlirkiye'nin ikili ve <;ok tarafll uluslararasl ili~kilerini ve bolgeyle ilgili konulanm kapsayan tarihi, kUltlirel, siyasi, ekonomik, hukuki, sosyolojik, jeopolitik ve jeostratejik yaplyr bilimsel yontemlerle ara~tIrmak amaclyla <;e~itli bilimsel projeler hazlrlatmak, bu konularda yapllacak akademik <;ah~malan yonlendirmek ve te~vik etmek fonksiyonlanm iistlenmi~tir.

Milli Komite, 12 Arahk 2001 tarihli toplantlsmda, <;ah~ma alanmm Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya-Ka£kasya ve Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlanm kapsayacak ~ekilde geni~letilmesine karar vermi~tir.

Stratejik Ara~t1rma ve Etiidler Milli Komitesi;

• Yliksekogretim Yliriitme Kurulu Uyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2liye, • Universitelerde ve liniversite dl~mdaki stratejik ara~tIrmalarla ilgili bilim adamlan

arasmdan Yiiksekogretim Genel Kurulu'nca belirlenen 7 iiye,

103

• Genelkurmay Ba~kanhgl 'nca belirlenen 2 uye, • Milli istihbarat Te~kilatI'nca belirlenen ust duzeyde yetkili 1 uye, • Dl~i~leri Bakanhgl'nca belirlenen, konu ile ilgili ust duzeyde yetkili 2 uye, olmak uzere

top lam 14 uyeden olu~maktadlr.

7 KaSlm 1997 tarih ve 23163 sayth Resmi Gazete'de yaymlanan "Stratejik Ara~tlrma ve Etudler Milli Komitesi Yonetmeligi'nin (e) maddesinin 3. paragrafma uygun olarak alman ayn bir kararla Yunanistan Yurtitme Komisyonu (YYK) , 9 Nisan 2002 tarihinde Yurtitme Komisyonu (YK) adml alml~tu. Bu Komisyon'un amaCl esas olarak Yunanistan, Balkanlar, Orta Dogu, Orta Asya- Kaflcasya ili~kileri ile Dogu Akdeniz, Ege, Karadeniz deniz alanlan konusunda Turkiye'nin ihtiya<; duydugu akademik <;ah~malan yonlendirmek ve te~vik

etmektir.

YK tarafmdan degerlendirmeye almacak projelerin a~aglda belirtilen temel hedeflere uygun olmasl gerekmektedir:

1. Mevcut strateji ve politikalara, baglmslz bilimsel kaynaklarca irdelenmi~ altematifler uretmek,

2. Akademik derinligi olan bilgi destegi saglamak,ahnml~ veya almacak kararlarla ilgili olaraki<; ve dl~ kamuoyunu akademik zeminde hazlrlamak,

3. Diger devletlerin uygulamalanyla ilgili mukayeseler yapllmasma imkan saglamak,

4. Ulusal politikalann uygulanmaslyla ilgili gozlem ve degerlendirme yapmak,

5. Askeri-politik alanlan da kapsayan aguhkh uluslararasl konulann akademik a<;ldan mevcut ve altematif stratejiler boyutunda ele almak,

6. Kar~l tezlere bilimsel zeminde cevap verebilmek.

SAEMK'e Agustos 1998 - Temmuz 2004 tarihleri arasmda sunulan toplam 73 adet proje onerisinden 30 adeti desteklenmeye deger bulunmu~, 27 adeti uzun vadeli hedefler dogrultusunda daha soma desteklenmek uzere proje bilgi bankasma ahnml~, 16 adeti ise proje degerlendirme kriterlerine uymadlgmdan, kabul edilmemi~tir.

Desteklenmeye deger bulunan 30 adet projeden, 29 adeti tamamlanml~tIr. Bu projeler arasmda yer alan toplam onaltI adet <;ah~madan; u<; adeti 1999 ythnda, yedi adeti 2001 Yllmda, iki adeti 2002 Yllmda ve dort adeti ise 2003 Ylhnda kitap haline getirilerek her birinden 1000'er adet bastmlml~ ve ilgili ki~i ve kurumlara dagltIml yapllml~tIr. Aynca bir akademik <;ah~ma te~vik amaclyla sadece baslm masraflan kar~llanarak 2003 yllmda kitap haline getirilmi~tir. Soz konusu kitabm dagltIml devam etmektedir. 2002 Ylhnda be~ adet <;ah~ma, 2003 ythnda ise bir adet <;ah~ma ingilizce'ye <;evirtilerek kitap haline getirilmi~ ve 2000'er adet bastmlml~tIr. Soz konusu kitaplann dagltlml devam etmektedir. Halen u<; adet Turk<;e, 6 adet ingilizce <;ah~manm baslm i~lemleri devam etmektedir.

Milli Komite, Turk Deniz Ara~tIrmalan Vakfl tarafmdan 5-7 Mayls 2000 tarihleri arasmda Bodrum'da duzenlenen "The Aegean Sea 2000" ve 12-14 Mayts 2001 tarihleri arasmda istanbul'da duzenlenen "The Problems of The Regional Seas 2001" adh uluslararasl

104

sempozyumlar ile 14-15 Arahk 2003 tarihleri arasmda duzenlenen "Ege Klta Sahanhg/' adh ulusal sernpozyurna onernli olyude katklda bulunmu~tur.

Sanal ortamda, ozellikle Yunanistan'm Ttirkiye kar~ltI propaganda faaliyetlerinin etkisiz kIlmrnasl, geriletilrnesi arnayh ytirtittilen projenin iki a~arnasl tarnarnlanrnl~ olup, Yunan­Arnerikan karnusal savunrna bilgi agmm sanal alanda girdigi bilgisizle~tirme karnpanyasma kar~l objektif ve ikna edici kar~l argtirnanlann daha etkili sunulrnaslm arnaylayan ti9tincti a~amasl ise devam etmektedir.

Milli Korniteye ait web sayfasl hazlrlanml~ olup, "www.saemk.org" adresinde faaliyete geyrni~tir. internet ortarnmdan SAEMK'le ilgili genel bilgilere ve SAEMK yaymlanna ula~rnak rnurnkundur. Web sayfasmda olu~turulan bilgi bankasmda ise Turk dl~ politikasl ile ilgili tUm uluslararasl ve ikili antla~rna ve sozle~rneler ile belgeler rnevcuttur.

6.6.Tiirk-Ermeni ili~kileri Milli Komitesi

2547 Sayth Kanunun 7.rnaddesinin (b) ve (rn) bentleri uyannca, Yuksekogretirn Kurulu bunyesinde 06.09.2002 tarihinde kurulan Turk Ermeni ili~kileri Milli Kornitesi(TEiMK), Turk-Ermeni ili~kilerini, Ermeni kulturtinu, siyasetini, toplum yaplsml, ve tarihini bilimsel yonternlerle ara~tIrrnak ve degerlendirmeler yaprnak, konu ile ilgili yeni yah~rnalann yapIlabilrnesi iyin gerekli ortarnl yaratrnak, Turkiye'de Errneni ara~tIrrnalanmn geli~ebilrnesi iyin ba~ta Ermenice , Rusya, ingilizce, ve Arapya olrnak uzere diger dillerde tarafslz ve bilirnsel Errneni ara~tIrrnalannm yapllmasml saglarnak, ara~tIrrna yapanlara destek olrnak, Ermeni ara~tlrrnalan konusunda uzrnanla~rnl~ Turk ve yabancl bilirn adarnlan arasmda ileti~irn kurulrnasml ve ara~tIrrnacllara ihtiyay duyduklan bilgi ve kaynaklann saglarnasml arnay edinmi~tir.

Turk Ermeni ili~kileri Milli Kornitesi;

a) Yilksek Ogretirn Yurtitrne Kurulu Uyeleri arasmdan, Genel Kurul'ca belirlenen 2 uye, b) Universitelerde ve universiteler dl~mda kalan Errneni ve Katkasya ara~tlrrnalan ile

ilgili bilirn adarnlan ve uzrnanlar arasmdan Yuksekogretirn Genel Kurulu'nca belirlenen 7 uye,

c) Resrni ve ozel kururn ve kurulu~lardan belirlenen konu ile ilgili ust duzeyde yetkili 5 uye, olrnak uzere 14 uyeden olu~rnaktadlr.

Turk-Ermeni ili~kileri Milli Kornitesi'nin Yonetrneligi 16 Nisan 2003 tarihli ve 25081 saYlh Resrni Gazetede yaytnlanrnl~, yonetrnelige dayamlarak yonergesi hazlrlanrnl~tIr.

Kornitemizin tamtIldlgl ve Errneni Meselesi konusunda yapllacak bilirnsel yah~rnalann

desteklenecegi, Universitelerirnize ve ilgili kururnlara bir yazl ile duyurulrnu~tur. Bu duyuru neticesinde gonderilen 22 adet proje onerisi Korniterniz Yurtitrne Kurulu uyeleri tarafmdan degerlendirrneye ahnml~tIr.

Ermeni ara~tIrrnalan konusunda uzrnanla~rnl~ yabancl bilirn adamlan ile ara~tIrmacIlann konu ile ilgili yapacaklan yah~rnalarda kaynak olarak Osrnanh Ar~ivlerini kullanmalanm teFik etrnek amaclyla Turk Tarih Kururnu tarafmdan hazlrlanan "Osrnanh Ar~ivlerini TamtIrn Yazlsl", ingilizce, Franslzca, Alrnanca ve Rusya dillerine yevirisi yapllarak, ba~ta Arnerika Bir1e~ik Devletleri olrnak uzere A vrupa, Orta Asya ve Rusya ile korn~u tilkelerdeki tarih ve uluslararasl ili~kiler ve hukuk bo1tirnleri bulunan toplarn 256 universiteye e-mail ve posta yoluyla gonderilrni~tir.

105

Enneni Meselesi konusunda yurtiC;i ve yurtdl~l kamuoyunu aydmlatmak maksadlyla Komitemiz destegi ile "Enneni Sorunu EI Kitabl" (3500 adet), "The Armenia Issue and The Jews" (2000 adet) ve "The Armenian Diaspora"(2000 adet) adh kitaplardan toplam 7500 adet bastmlml~tlr. Soz konusu yaymlar Universitelerimize, konuyla ilgilenen ogretim elemanlan

______ .Ye_ar~tlnnacllara,-c;-e~itli-kurum-\T.e-kurulu~lara-dagltIlmI~-olup,_halen_talep_dogrultusunda------­~ahIslara ve kurumlara dagltlml devam etmektedir. Bu yaymlann yam Slra Tarsus Belediyesi tarafmdan hazlrlanan "i~te Gerc;ek Enneni Dosyasl" isimli CD'nin gorsel materyal olarak kullamml Ba~kanhglmlzca uygun bulunmu~ ve 2000 adet c;ogaltllarak bahsi gec;en ilgililere dagltIml yapIlml~tIr.

6.7 Atatiirk ilkeleri ve inkdap Tarihi Dersi

1- Cumhuriyetimizin laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olma niteliklerinin korunabilmesi, Atatlirk ilke ve inkIlaplanm dogru kavraml~ genc;lerin yeti~tirilmesine

baghdlr. Bu nedenle, liniversitelerimizde okutulan Ataturk jlkeleri ve jnkllap Tarihi dersinin amacma uygun olarak i~lenmesi, Ulke rejimi ve gelecegi ic;in bliylik onem ta~lmaktadlr.

Bu amac;la, 17 Haziran 1997 tarihli YOK Ylirlitme Kurulu toplantIsmda bir komisyon olu~turulmasma karar verilmi~tir. Ankara, Atatlirk, Bogazic;i, Dokuz EyIUl, Hacettepe ve istanbul Universiteleri blinyelerinde yer alan Ataturk jlkeleri ve jnkllap Tarihi Enstitusu Mlidlirleri; Atatlirk Kliltlir, Dil ve Tarih Yliksek Kurumu; Atatlirk Ara~tlnna Merkezi ve Tlirk Tarih Kurumu Ba~kanlan ile 1 Temmuz 1997 glinli Ankara'da yapllan toplantlda, dersin daha yararh olabilmesi ic;in neler yapilabilecegi geni~ bir ~ekilde tartl~llml~tlr.

YOK Ylirlitme Kurulu, 9 Temmuz 1997 tarihli toplantlsmda ise Atatiirk jlkeleri ve jnkdap Tarihi dersinin liniversitelerimizde verili~i ve i~leni~ine ili~kin sorunlan saptamak, yontem geli~tinnek ve dersi veren tlim ogretim elemanlanna hizmet iC;i egitim vennek amaclyla Atatiirk jlkeleri ve jnkllap Tarihi Enstituleri'nin bulundugu liniversitelerimizde b6lgesel seminerler dlizenlemeye karar venni~tir. Aynca,

• Ataturk jlkeleri ve jnkzlap Tarihi dersinin smavlanmn liniversitelerin kendi ic;inde merkezi sistemle yapilmasl,

• Yliksek lisansl olmayan ogretim elemanlannm onlimlizdeki 5 Yll ic;erisinde tezsiz yliksek lisans yapmalan ve doktoraslz elemanlann da doktora c;ah~malanna ba~lamasl

kararlarl almarak liniversite rektOrlliklerine bildirilmi~tir.

Bu kararlar dogrultusunda Ekim 1997-Nisan 1999 tarihleri arasmda liniversite ogretim elemanlannm geni~ katlhmlyla liniversitelerimizde Atatlirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi dersini veren tum ogretim elemanlanna yapllmasl planlanan bOlgesel seminerler tamamlanml~tlr.

Amlan bu seminerlerden soma Atatlirk ilkeleri ve inkllap Tarihi Enstituleri Mlidlirleri ile yapilan degerlendinnelerde; seminerlerin c;ok yararh oldugu ve diger liniversitelerde de il bazmda, ancak daha geni~ katlhmh (liniversitedeki tum ogretim elemanlan ve ogrenciler, ogretmenler vb.) olarak seminerlerin devam ettirilmesinin yararh olacagl sonucuna vanlml~tIr.

Bu oneri Yliksekogretim Ylirlitme Kurulu'nun 11 Subat 2000 tarihinde yapml~ oldugu toplantlda tartl~maya aC;llml~, sunulan oneri kabul gonnli~ ve bu seminerlerin Dic1e UniversitesilDiyarbakIr ve Ylizlincli Yll UniversitesiN an' da ba~latllmasma karar verilmi~tir.

106

9-10 Ma)'ls 2000 tarihinde "2000'li Yillarda Kalkmma ve Klireselle~me A91smdan Tiirkiye'de Vlus Devlet Olmanm Onemi" konulu ilk seminer Dic1e Universitesinde yapllml~, konu~ma metinleri kitap haline getirilmi~ ve ilgililere dagltIlml~tIr.

Aynca, Atatiirk9u Du~unce Sisteminin daha etkin ve yararh bir bi9imde ogretilmesini saglamak amaclyla Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi dersinin en uygun ko~ullarda yiiksekogretim ogrencilerine nasIl verilebilecegi ilgili Kurum ve Kuru1u~larla yapllan toplantIlarda degerlendirilmektedir.

Ba~kanhglmlzca Ataturk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Ara~tIrma ve Uygulama Merkezi bulunmayan Universitelerimiz bunyesinde soz konusu Merkezlerin kurulmasl hususu uygun mutalaa edilerek durum Universitelere bildirilmi~tir.

Ataturk ilkeleri ve inkllap Tarihi Enstitusu'nde gorevli ogretim elemanlan tarafmdan konferanslar, seminerler duzenlenmesi ve ogretim elemanlanmn bu tiir faaliyetlerde yer almalannm te~vik edilmesi Universitelerimize duyurulmu~tur.

2- Turk toplumunu ogrencilik yIllannda ba~layacak ~eklide aSllslz soykmm iddialan konusunda bilgilendirmek ve bilin9lendirmek amaclyla 2002-2003 egitim-ogretim yllmdan itibaren tum universitelerimizde ortak ve zorunlu ders olarak verilen Atatiirk ilkeleri ve inkllap Tarihi dersi kapsammda okutulacak konulann verili~i ve i~leni~i ile ilgili yontem geli~tirmek uzere dersi veren ogretim uyesi ve elemanlannm kat1ldlgl bolgesel seminerler Ataturk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Enstitiisu bulunan alt1 universitemizde duzenlenmi~tir. Ekim 2002-arahk 2002 tarihleri arasmda duzenlenen seminerlere tum universitelerimiz ilgili ogretim elemanlan katIlml~tIr.

Seminere, "Tarih Boyunca Ermeni Sorunu" ba~hgl ile Turk-Ermeni ili~kileri ve Ermeni sorununun gunumuze kadar ge9mi~i hakkmda bilgi verilmesiyle ba~lanml~, daha sonra Ermeni soykmml iddialarmm incelenmesinin oncelikle hukuksal a91dan yapllmasl ve bu hususta da, Turkiye ve Ermenistan dahil yUzden fazla iilkenin taraf oldugu Birle~mi~ Milletlerin 1948 tarihli Soykmm Sozle~mesinin esas ahnmasl gerektigi ve bunun onemine kar~m iilkemizde pek i~lenmemi~ olan "Ermeni Sorununun Hukuksal Boyutlan : Ulusal ve Uluslar Arasl" ba~hglyla incelenmi~tir. Daha sonra Ermeni terorU tiim boyutlanyla "Ermeni iddialan ve Teror" ba~hgl altmda incelenmi~ ve "Ermeni Sorununun Uluslar AraSI Boyutlan" ba~hgl ile de Turkiye-Ermenistan ili~kileri, Karabag Sorunu ve 90zum 9abalan, Ermeni diasporasmm roW ve Ermeni sorunu hakkmda bazl sivil toplum orgutlerinin dialog araYl~lan hakkmda bilgiler sunulmu~tur.

Atatiirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi Dersini veren ogretim elemanlanmn katIldlgl bu seminerlerde Yiiksekogretim Kurulu B~kanhgl tarafindan bastmlan "Ermeni Sorunu EI Kitabl" dagltIlml~, aynca tiim Universitelerimizin Rektorliik Kutiiphanelerine iki~er adet gonderilmi~tir.

107

Bolum 7

Ara~tlrma ve YaYln Faaliyetleri Universitelerin temel i~levlerinden biri, ara~t1rma faaliyetleri ile yeni bilgi ureterek bilime uluslararasl duzeyde katkl yapmaktIr. Bu nedenle, lisansustu ogrenci ve mezun sayllan ile uluslararasl duzeydeki bilimsel dergilerde yaYlmlanan makale sayllan universitelerdeki ara~tIrma faaliyetlerinin degerlendirilmesinde goz onune almmasl gereken onemli temel pktIlardlr.

Universitelerimizdeki lisansustu ogrenci ve mezun sayIlanmn BOlum 4.2'de verilmi~ olrnasl nedeniyle, bu bolurnde sadece bilirnsel dergilerde yaYlrnlanan makale saYllan ile ilgili bilgiler verilecektir.

Ulkelerin bilirnsel ve teknolojik geli~rni~ligini olyrnek Ipn kullamlan ye~itli gostergelerden biri, Science Citation Index (SCI), Social Science Citation Index (SSCI) ve Arts and Humanities Citation Index (AHCI) gibi uluslararasl atlf endekslerinde yaYlrnlanan rnakale sayllandu. Uluslararasl duzeyde itibar goren hakernli bilirnsel dergileri kapsayan bu endekslerde yaytmlanan Turkiye kaynakh bilirnsel yaym saYllan ile tilkernizin bu yaymlar itibanyla dunya slralarnasmdaki yerinin Yillara gore degi~irni Tablo 7. l' de verilrni~tir.

Tablo 7.1 Degi~ik AtlfEndekslerinde YaYlmlanan Tiirkiye Kaynakh Bilimsel Yaym S I ayl an

AtIf 1985 2000 2001 2002

Endeksi Sayl Sua SaYI Sira Sayl Sira SaYI Sua

SCI 493 44 6.074 25 7.592 22 9.303 22 SSCI 31 43 246 ** 276 ** 326 ** AHCI 8 45 39 ** 21 ** 35 **

TOPLAM 532 6.359 7.889 9.664

Kaynak: lSI CD-ROM (1985) lSI Web of Science ( 2000-2004, 3 Agustos 2005 tarihi itibari ile)

Tum dokuman (all documents type) saYllarl dikkate allnml~tlr. ** Henuz veri elde edilememi~tir.

2003 2004

SaYI Sira SaYI Sua

12.160 22 13.773 20 528 ** 527 ** 74 ** 71 **

12.762 14.371

Buradan goruldugu gibi, fen bilirnleri (ternel bilirnler, muhendislik bilirnleri, saghk bilirnleri, tanrn-orman-hayvanclhk alanlan) alanmdaki yaym saytsl (SCI) ile sosyal bilirnler (sosyal bilirnler, be~eri bilimler, sanat alanlan) alanmdaki yaym saYllan (SSCI ve ARCI) arasmda onernli bir fark bulunrnaktadlr. Ancak sayllardaki bu farkhhk, yalmzca tilkernize oZgU bir dururn olrnaytp, anadili ingilizce olrnayan turn tilkelerde de gorulmektedir. Bunun ba~hca nedenleri ~unlardlr:

• Endeksler tarafmdan taranan dergilerin yogunlugunun ingilizce dilinde yaytnlanrnasl,

109

• Anadili ingilizce olmayan Ulkelerdeki sosyal bilimcilerin ingilizce dilinde yaym yapmalarmm yamnda Almanca, Franslzca gibi ba~ka dillerde de yaym yapmaYl tercih etmeleri.

----S-os-yal-b-ilimler-al-anmd-ak-i-yaymlann-toplam-ya-ym-sa-Y-lsllla-ora.IlLulkemizde Of<~o_5,",,-----'~in,------__ altmda, dunya ortalamaSl % 12, anadili ingilizce olmayan Ulkeler arasmda % 8, ingilizce konu~ulan Ulkelerde ise % 1 8 dolaymdadlr. Science Citation Index (SCI) tarafmdan taranan dergilerde yaYlmlanan Turkiye adresli yaymlann Yillara gore degi~imi Tablo 7.2'de gosterilmi~tir.

Tablo 7.2 SCI tarafmdan taranan dergilerde yapIlan Tiirkiye adresli bilimsel yaymlar.

Diinya Tiirkiye

Tiirkiye'nin Tiirkiye'nin Tiirkiye'nin

YII Adresli Diinyadaki Diinya Toplaml Yaym % ArtI~1

% Payl Sualamasl 1974 425.020 222 - 0,052 -1975 427.625 200 - 0,047 -1976 449.458 235 - 0,052 -1977 532.208 303 - 0,057 -1978 536.550 337 - 0,063 -1979 555.543 316 - 0,057 -1980 584.564 390 - 0,067 41 1981 509.647 344 -11.8 0,067 42 1982 531.848 350 1,8 0,066 44 1983 557.659 395 12,9 0,071 45 1984 504.304 380 -3,8 0,075 44 1985 609.893 493 29,7 0,081 43 1986 611.428 520 5,5 0,085 44 1987 630.150 591 13,7 0,094 44 1988 628.065 660 11,7 0,105 42 1989 579.404 815 23,5 0,141 41 1990 658.404 925 13,5 0,140 40 1991 619.015 1.080 16,8 0,174 39 1992 675.620 1.354 25,4 0,200 38 1993 694.654 1.492 10,2 0,215 37 1994 726.877 1.789 19,9 0,246 34 1995 756.090 2.333 30,4 0,309 34 1996 780.101 2.917 25,0 0,374 32 1997 804.191 3.313 13,6 0,412 28 1998 821.435 3.901 17,8 0,475 26 1999 861.400 4.491 15,1 0,521 25 2000 1.064.493 6074 35,2 0,571 25 2001 1.183.476 7592 25,0 0,642 25 2002 1.080.990 9303 22,5 0,861 22 2003 1.111.410 12160 30,7 1,094 22 2004 1.057.195 13773 13,3 1,303 20

Kaynak: lSI CD-ROM (1980-1999) lSI Web of Science ( 2000-2004, 3 Agustos 2005 tarihi itibari ile)

110

Tablo 7.2'den goriildugu gibi, Turkiye adresli yaymlar baklmmdan iilkemiz, 1980 yllmda 390 yaym ile 41. slradaydl. Bu Slra, 1980-1990 arasmdaki on Yllhk donemde bazl oynamalarla yakla~lk olarak korunmu~tur. Soyle ki, 1989 Ylhnda 815 yaymla yine 41. slrada yer almaktaydlk. Bu durgun donemden sonra, dunyadaki slralamamlz a9lsmdan gunumuze kadar suren buylik bir atlhm donemi dikkati gekmektedir.

Bazl iilkelerin uluslararasl atIf endekslerince (Science Citation Index, Social Science Citation Index ve Arts and Humanities Citation Index) taranan dergilerde 1981 ve 1995 ytllannda yaytmlanml~ olan bilimsel makale saytlan ve aynl Ylllarda bu makalelere yapllml~ olan atIf sayllan Tablo 7 .3'de gosterilmi~tir. Bu tabloda goruldugu gibi, ABD, gerek makale, gerekse atlf saytlan baklmmdan buylik farklarla ondedir. Bu iilkenin bilim insanlarmca yaYlmlanml~ olan bilimsel makalelerin saYlsmm aynl Yll dunyada yaylmlanml~ toplam bilimsel makale saYlsma oram 1981 'de %38, 1995'de %32 idi. Atlf saYllanndaki oranlar ise 1981 'de %49, 1995'de %43 idi. Ba~ka bir ifadeyle, ABD tek ba~ma dunyadaki yaymlann yakla~lk u9te birinin, atIflann ise neredeyse yansmm kaynagldlr.

Bu tablodan a9lk9a goruldugu gibi, 1981-1995 doneminde bilimsel yaytn saylSlnda buylik sl9rama gergekle~tiren iilkelerden biri de Turkiye'dir. Bu donemde iilkemizin yaym saylSl yakla~lk 7 kathk bir artl~la 378'den 2.471 'e ylikselmi~tir. Aynl donemde atlf saYlsmda meydana gelen artl~ 7 kattan biraz fazladlr.

1995-1999 Ylllan arasmdaki be~ Yllhk doneme bakIldlgmda, yaym saYlSlndaki artl~m % 92, ylizde katkl paymdaki artl~m ise % 69 oldugu gorulmektedir. Aynl donemde dunya yaym saylSlndaki ylizde degi~iminin % 14 oldugu goz onune almdlgmda, Tiirkiye'deki artl$m diinya genelindeki artl$ egiliminin yakla$lk 7 misli oldugu ortaya ~lkmaktadlr.

3 Subat 1993 tarihinde toplanan Bilirn ve Teknoloji Yiiksek Kurulu'nun, iilkemizi bilim ve teknolojide ileri iilkeler duzeyine getirmek amaclyla, 1993-2003 donemi i9in ongordugu Bilirn ve Teknoloji Politikasl hedefleri arasmda, iilkemizin evrensel bilime katkl a~lsmdan diinya slralamasmdaki yerini otuzunculuga ~lkarllmaSI hedefi de yer almaktadlr. 1993 yllmda 37. slrada bulundugumuz goz onune ahndlgmda, on ytlhk bir donemde yedi basamak ylikselmeyi hedeflemek, 0 gun a9lsmdan olduk9a buylik bir atIhm olarak ongorulmu~ olmahydl. Ancak, bu tarihten yalmzca dokuz ytl soma on yIlhk hedefin de 90k ustUne 9lkarak 22. slraya, 11 yll sonra 20. slfaya yukselmek, bilim insanlanmlzm 90k ustUn bir ba~ansl olarak algllanmasl gereken bir durumdur.

2004 Yllmda SCI'da yaYlmlanan 13773 yaytnm sektOrel dagIllml ~oyledir:

111

Sekil7.1 2004 Yllmda Sel'da YaYlmlanan Tiirkiye Kaynakh Yaymlann Sektorel DagIlIIDl

1,80/0

98,20/0 o Oniversiteler

• Kamu Kurulu~lan + Ozel Sektor

112

Tablo 7.3 BaZI iilkelerin fen ve sosyal bilimler alanlarmdaki bilimsel yaym ve atlf sayllan

ULKE YAYIN SAYISI ATIFSAYISI 1981 1995 1981-1985 1993-1997

ABD 174.123 249.386 3.496.945 6.475.200

BiRL. KRALLIK 38.580 61.734 684.437 1.334.782

JAPONYA 27.177 58.910 378.092 930.981

ALMANYA 23.101 41.039 319.296 782.069

FRANS A 33.602 53.160 467.933 1.068.338

KANADA 19.560 33.426 299.529 669.313 RUSYA VY 24.958 VY 159.065 iTALYA 9.618 24.695 133.715 422.636 AVUSTRALYA 10.519 18.088 147.733 301.320 HOLLANDA 7.270 16.702 143.320 384.977 iSPANYA 3.462 15.367 31.272 227.637 HiNDisTAN 13.623 14.883 56.464 90.162

iSVE<;; 6.891 12.825 145.644 289.268 isvi<;;RE 6.160 11.510 146.664 341.129 (iN 1.293 11.435 8.517 77.841 iSRAiL 4.934 8.279 73.973 148.182 BEL<;;iKA 4.273 8.167 67.888 166.223 POLONYA 4.563 7.097 30.960 71.003 DANiMARKA 3.855 6.414 93.093 147.212 FiNLANDiYA 2.615 5.732 41.094 119.304 BREZiLYA 1.913 5.440 14.446 55.170 KORE 234 5.393 2.656 43.561 AVUSTURYA 2.735 5.287 28.921 94.144 NORVEC 2.306 4.264 34.601 70.109 YENi ZELANDA 2.200 3.539 23.181 53.775 YUNANiSTAN 968 3.150 8.981 21.106 <;;EK CUMHURiYETi 2.598 3.047 21.591 39.407 MACARiSTAN 968 3.259 8.981 34.790 MEKSiKA 907 2.901 8.779 28.589 ARJANTIN 1.051 2.589 10.015 28.240 TURKiYE 332 2.449 2.139 15.404 HONG KONG 375 2.382 3.770 27.406 MISIR 1.304 2.091 5.133 9.730 SiNGAPUR 192 1.914 1.302 16.257 iRLANDA 881 1.891 9.047 27.772 SiLi 673 1.376 6.521 15.940 VENEZUELA 348 660 3.962 7.847 TAYLAND 373 648 2.419 8.398 PAKisTAN 189 618 935 2.803 MALEZYA 229 587 1.332 3.450 ENDONEZYA 135 294 1.015 4.138 KOLOMBiYA 89 310 694 3.364 FiLipiNLER 243 294 1.379 2.893 DRDDN 56 278 263 1.018 PERU 72 143 620 1.614

YUKSEK GELiR GRUBU ULKELER 386.586 663.107 6.772.401 14.285.843

niGER ULKELER 72.871 108.929 365.818 830.881 nUNYA TOPLAMI 459.457 772.036 7.138.219 15.116.724

Kaynaklar: The Task Force on Higher Education and Society; "Higher Education in Developing Countries, Perils and Promise", The World Bank, Washington, D.C.,(2000) ve Giiriiz,K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", OSYM Yay.No:2001-4

113

Tablo 7-3'ten gori.ildugu gibi Ulkemiz bilimsel yaym sayIlannda 1990'11 ytllardan gunumuze yok buyfik bir ivme yakalaml~tIr. Gelecege yonelik ongortilerde bulunabilmek iyin, slralama listesinde Turkiye'nin yakmlannda bulunan tilkeleri incelemek gerekmektedir. Yaym saylSl aylsmdan bu tilkelerle yapllan kar~t1a~tIrma Tablo

----/.-S-'te--verrtm~tir .

Tablo 7.4 Tiirkiye He bazi iiIkeIerin bilimsel yaym sayllan itibanyia kar~Ila~tlrilmasl

Diinya Yaym Yll Siraiamasl DIke SaYlsl

1 24 Norvec 4.369

9 25 Yunanistan 4.015

9 26 TURKiYE 3.901

8 27 Yeni Zelanda 3.809

28 Ariantin 3.746

1 23 Avusturya 6.989

9 24 Finlandiya 6.933

9 25 TURKiYE 4.491

9 26 Norvey 4.347

27 Meksika 4.146

2* 23 Danimarka 8.039

0 24 Avusturya 8.039

0 25 TURKiYE 6.074

0 26 Hong Kong 5.610

27 Yunanistan 5.517

2* 23 Avusturya 9.415

0 24 Finlandiya 8.826

0 25 TURKiYE 7.592

1 26 Hong Kong 7.214

27 Yunanistan 6.524

2* 20 Belcika 11.688

0 21 israil 10.431

0 22 TURKiYE 9.303

2 23 Danimarka 8.998

24 Avusturya 8.597

2* 20 Belyika 13.983

0 21 israil 12.447

0 22 TURKiYE 12.160

3 23 Danimarka 10.431

24 Avusturya 10.178

2* 18 Polonya 14.753

0 19 Tayvan 14.373

0 20 TURKiYE 13.773

4 21 Belcika 13.373

22 israil 11.342

* 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 y1l1anndaki bilimsel yaym sayllan geni~letilrni~ SCI' den almllll~tIr. Tum

dokiiman (all documents type) saYlian dikkate aiznml~tlr.

Kaynak: lSI CD-ROM, lSI Web of Science (2000-2003,30 Haziran 2004 tarihi itibari ile)

114

Bilimsel makale sa)'lsl a~:1smdan Ulkemizin Avrupa Birligi CAB) Ulkeleri ile kar~I1a~tmlmasl Tablo 7.5'te verilmi~tir. Buradan goriilecegi gibi, AB'ye yeni iiye olan iilkeler ile aday iilkeler ic;erisinde yaym saylSl en fazla olan iilke Polonya'dan soma Tiirkiye'dir. Aynca iilkemizin yaym saylsl, AB'ye iiye olan Belc;ika, Danimarka, A vusturya, Finlandiya, Yunanistan, Portekiz, irlanda ve Liiksemburg' tan daha fazladlf.

Tablo 7.5 Tiirkiye He Avrupa Birligi Ulkelerinin bilimsel yaym sayIlan itibanyla kar~Ila~tlnlmasl

Yaym SaYlsl AB' ye yeni uye olan

AB Ulkeleri 2004 Ulkeler ve AB'ye aday

olan Ulkeler

Ingiltere 72214 Polonya

Almanya 66273 TDRKiYE

Fransa 47725 Cek Cumhuriyeti

Italya 35852 Macaristan

Ispanya 26758 Romanya

Hollanda 20432 Slovakya

Isve9 14122 Slovenya

Bel9ika 11369 Bulgaristan

Danimarka 8248 Estonya

Avusturya 7957 Litvanya

Finlandiya 7731 Klbns Rum Kesimi

Yunanistan 6625 Malta

Irlanda 4882

Portekiz 4864

LOksemburQ 165

Kaynak: lSI Web of Science (14.09.2005 tarihi itibari ile) SCI+SSCI+AHCI toplaIlll Sadece makale (Article) sayllan ahnnn~t1r.

Yaym SaYlsl

2004

12998

12229

5173

4230

2173

1978

1749

1586

694

343

204

51

Her ne kadar yaym sayllan itibari ile kar~lla~t1rma yaplldlgmda AB 'ye yeni iiye olan iilkeler ile aday iilkeler ic;erisinde ya)'ln saYlSl en fazla olan iilke Polonya'dan soma Tiirkiye oldugu ifade edilmi~se de, Tablo 7.6'dan da gorUlecegi iizere milyon ki~i ba~ma bilimsel ya)'ln saYlSl aC;lsmdan iilkemizin A vrupa Birligi iilkeleri ile kar~I1a~tlflldlgmda Tiirkiye'nin sondan dordiincii slrada yer aldlgl, isvec;'in 12 kat, Almanya'nm 4,5 kat, Yunanistan'm 3,5 kat daha fazla oldugu anla~I1maktadlr.

115

-

Tablo 7.6 Tiirkiye He Avrupa Birligi iilkelerinin bin niifus ba~ma dii~en bilimsel yaym sayIlan itibanyla kar~Ila~tIrIlmaSI

Milyon Ki~i Ba~ma

2004 Djj~en AB MAKALE NOFUS Makale OLKELERi SAYISI (bin) SaYlsl

AB' ye yeni -Dye olan Olkelerve AB'y~. aday olan Ulkeler

isvec;: 14.122 8.878 1591 Siovenya Danimarka 8.248 5.384 1532 Cek Cumhuriyeti Finlandiya 7.731 5.190 1489 Estonya Hollanda 20.432 16.150 1265 Macaristan irlanda 4.882 4.015 1216 Siovakya inQiltere 72.214 60.094 1202 Polonya

Klbns Rum Belc;:ika 11.369 10.289 1105 Kesimi Almanya 66.273 82.398 804 Bulgaristan Fransa 47.725 60.180 793 TURKiYE ispanya 26.758 40.217 665 Malta Yunanistan 6.625 10.665 621 Litvanya italya 35.852 57.998 618 Romanya Portekiz 4864 10.102 481 Avusturya 7.957 19.731 403 UiksemburQ 165 440 375

Kaynak: : lSI Web of Science (14.09.2005 tarihi itibari ile) SCI+SSCI+AHCI toplall1l Sadece makale (Article) saYllan ahnrm~tlf.

Milyon Ki~i Ba~ma

2004 Djj~en MAKALE NOFUS Makale SAYISI (bin) SaYlsl

1.749 1.935 904 5.173 10.249 505

694 1.380 503 4.230 10.045 421 1.978 5.431 364

12.998 38.622 337

204 700 291 1.586 7.537 210

12.229 68.109 180 51 390 131

343 3.490 98 2.173 22.271 98

Aynca ~ekil 7.2 de 1999,2000,2001,2002,2003 ve 2004 ytllan itibari ile Tlirkiye'nin yaym saYlSlmn artI~ hlzmm kendisinden list slralarda olan Tayvan, Polonya'nm yaytn saylSl artI~ hlzmdan daha fazla oldugu gorulmektedir.

Kaynak: lSI Web of Science

01999

.2000

.2001

.2002

192003

.2004

~ekil 7.2 2004 yllmda Diinya Slralamasmda 20.S1rada olan Tiirkiye'nin Ustiinde Yeralan (18,19,21 ve 22.S1rada ) Ulkelerin

1999,2000,2001,2002,2003,2004 YIllarmdaki Yaym SayIlan

116

12 ----.---.------ ------.. ---.-------.. ---.- -----.------.-.------.-.-.. ----------------.---.---... -.-.. -- -.------- ... --.-.-----.... ---.

-0

~ ~ N M ;;; .... ~ ~

gs il ~ - N '" ;0; If>

~ co 00 00 "" ~ '" ! ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ;!! ~ YIII

Kaynak : TDBiTAK-Ara~tlf1Cl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2005) (2003 verisi heniiz elde edilememi~tir.)

~ekil 7.4 Bin <;ah~an Ki~i Ba~llla Bilim AdamI SaylSl

E ~

ARGE Harcamalannda Endustri PaYI

90

80

-g; § ~ N

~ ..--- ~- / ,----~

- N Q <:> 0 <:> N '"

~------- . --- ~

--/~.~ .---- • . • • • • • • •

70

60

c: 50 (1l ...

. ~~

..".. --/-~ .::=~/,----

o 40

30 ~

20

10

0 <:> c;; N .., .,

'" ~ ,... <0 .,. <:> p N .., .. '" '" ,...

"" co "" co co co '" 0> co '" '" .,.

'" '" .,.

'" '" ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

YII

Kaynak : TDBiTAK-Ara~tlf1Cl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2005) ~ekiI7.5 ARGE Harcamalarmda Endiistri PaYl

co '" Q .,. '" Q

~ ~ <:> N

p N '" Q Q <:> <:> <:> <:> N N N

! ,

• Japony., ~AB()

--Ahtl<lny.,

-AB

• OEeD -+-KOle -RUsy.l

, -Tiirkiye

:

'" 8 N

--ABO • Almanya

-Turkiye • AB

-Japonya

-- Kore -OEeD -Rusya

119

ARGE Harcamalan Kamu PaYI

80 -------------·---------------------~~--~l

70+-----------------------~~~------------------------~

10

0 0 .... N M

""" In IQ ,... co Ql 0 .... N M """ In IQ ,...

co co co co co co co co co co Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql Ql .... .... .... .... .... .... .... .... ..- .... ..- .... .... .... ..- .... ..- ....

YII

Kaynak : TDBiTAK-Ara~tInCl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2005) ~ekil 7.6 ARGE Harcamalarmda Kamu PaYI

Yiiksekiigretim ARGE Kaynak Kullalllm Oralll

80

70 -~ -~

co Ql 0 Ql Ql 0 Ql Ql 0 .... .... N

....d. 60 '-./ "V

50

;,."

z ~ 40 0

30

• • • • " 20 -

.... N 0 0 0 0 N N

. - . ... .. ~ .-----. Ii __ .~. • • • ~ ~ !I • .~ ---~~~ • • t i • •

10 ..&

M 0 0 N

-----~ -----0

0 0; N '" ... .,.. <.0 r- <0 ~ 0 - N '" ..,.

'" <.0 r-.. ~

co 0:> .. ~ ~

0:> co "" ~ "" "" "" "" "" ~

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Y,h

.. Kaynak: TUBITAK-Ara~tmcl BIlgl Slsteml IstatIstiklen (ARBIS) (2005) (2003 verisi heniiz elde edilememi~tir.) ~ekil 7.7 Yiiksek Ogretim ARGE Kaynak Kullamm Oram

120

oo "" <:> 0 '" ~ "" g 0

~ ~ <:> 0

'" '" N

-+--ABO ~AlmanYa

--AB -Japonya

• OECO --Kore -Rusya -Turkiye

• Jallollya ~ABD

--Almanya

-AB

• OECD

-+-Ko,e

-Rusya

-Tiirkiye

M g N

Gelecekte henzer onemli artl$larm ve ara$tlrmalardan heklenen diger iiriinlerin onemli olt;;iilerde gert;;ekle$mesi, yiiksekogretim kurumlanmlzm ara$ttrma faaliyetlerine yapllacak yatmm ve te$viklerde, rutin dl$mda slt;;rama saYllahilecek artl$ ve diizenleme yapllmaslyla miimkiin olahilecektir.

53 tiniversite btit<;esine teknoloji altyaplsl ve bilimsel ara~t1rma projeleri i<;in konulan yatmm ve cari karakterli odenek toplamlannm, konsolide bUt<;e toplaml i<;indeki oram Tablo 7.7'de gosterilmektedir.

Tablo 7.7 Yiiksekogretim Kurumlarmm 2003-2004-2005 Yillan itibanyla Teknolojik Ara~tIrma Sektiiriine Konsolide Biit-reden Aynlan Odenekler ile Oranlanmn $ Bazmda

Gosterimi

YOKSEKOGRETiM YILLAR KONSOLiDE

KURUMLARI BOTCE

BOTCESi

2003 146.485.000.000 3.337.368.000

2004 150.658.129.000 3.870.444.670

2005 155.472.000.000 5.195.513.500

TOP LAM 452.615.129.000 12.403.326.170

$: 2003 YIII Kur Degeri (YTL) = 1,4076 $: 2004 YIII Kur Degeri (YTL) = 1,4809 $: 2005 YIII Kur Degeri (YTL) = 1,3337

TEKNOLOJiK ARA$TIRMA

YATIRIM BOTCESi

100.440.000

94.310.000

119.208.000

313.958.000

CARi BOT.den TEK TEK.VE BAP PRJ

TEK. AR$ YE YAT+CARi i!;iN A)'RILAN

AYRL ODEN TOP KAYNAGIN KONB

BOT$ ORANI

117.352.500 16.912.500 0,080

$83.370.630

109.150.535 14.840.535 0,072

$73.705.540

132.817.837 13.609.837 0,085

$99.585.991

45.362.872 359.320.872 0,079

ABD'de 1990'h yIllann ba~l itibanyla kamu kaynaklanndan akademik ara~t1rmalara tahsis edilen odenegin toplam 13,9 milyar dolar oldugunu ve bu miktann % 83 'tintin bu tilkedeki yakla~lk 3.600 yllksekogretim kurumundan sadece 125'ine (Carnegie smrflandlrmasma gore Research University I ve Research University II kategorisine giren iiniversite saytsl) tahsis edildigini aynca belirtmekte yarar vardlr.

Universitelerimizde, ileri tilkelere gore kti<;tik, ancak asIa kii<;timsenmemesi gereken bir bilimsel ara~t1rma potansiyeli olu~mu~tur. Bu potansiyelin daha da geli~tirilerek, <;e~itli mekanizmalarla ozel sektOrle, i~birligi ve etkile~im saglanarak toplum hizmetlerine donii~tiirtilebilmesi ve bu suretle ileri tilkelerde oldugu gibi katma deger yarat1labilmesi i<;in, sadece kaynaklarm artlnlmasl yeterli degildir.

Eksik unsurlan belirlemek i<;in oncelikle makro gostergelerin ele almmasl gereklidir. Ttirkiyelde, 2003 ythnda GSMHI dan ARGEI ye aynlan pay % 0,64Idtir. Bu paytn degi~ik tilkelerdeki (sanayile~mi~ iilkeler) degerleri Sekil 7.3 Ide gosterilmi~tir. Bin <;ah~an ki~i b~ma dti~en bilim adaml saYlsl Ttirkiyelde 1,1, Avrupa Birligi Ulkelerinde 5,8, ABDlde 8,6'dlr. (Sekil 7.4). Sanayile~mi~ iilkelerdeki toplam ARGE harcamalannda endtistrinin ve kamunun payl Sekil 7.5 ve 7.61de gosterilmektedir.

Sekil 7.7'de ise sanayile~mi~ iilkelerde Yiiksekogretim ARGE kaynak kullamm oranlan gosterilmi~tir.

117

Universite1erimizdeki bilimsel potansiyelden etkili bir bic;imde yararlanabilmek ve bu suretle katma deger yaratabilmek ic;in:

GSYiH'dan ARGE'ye aynlan pay % l' e,

• Bin c;ah~an ba~ma dti~en ARGE personeli saylSl l,4'e,

• Ozel sektOrtin, bu ~ekilde btiytittilen ARGE faaliyetleri ic;indeki payl % 50'ye c;Ikanlmah ve ARGE'ye aynlan kamu kaynaklanmn dagltlffimda, kaynaklan ince bir tabaka halinde dagltmak yerine, potansiyeli ytiksek olan yerlere oncelik verilmelidir.

• Ytiksekogretim kurumlannda bulunan teknoloji geli~tinne, teknopark v.b. birimlerin in~aatlan hlzla tamamlanmah ve tiniversitelerimizin bu tilr birimlerde ozel sektOr kurulu~lan ile birlikte ticari amac;h ARGE faaliyetlerine giri~ebilmeleri ic;in, btirokratik engeller kaldmlmah ve ozel te~vikler getirilmelidir.

ARGE Harcamalan GSYiH Oram

3,5

3

2,5 • • • • • .-. ~ ~

2 s:: . x . . .

x ~ ... 1,5 0

1

0,5

0 < I I I I I I I I I I I I I I I 0 ~ '" ... ... '" <0 .... IX> 0> 0

~ '" ... .. '" <C .... co co co '" co IX> co '" ~ ~ 0>

~ 0> 0>

~ 0>

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

YII

Kaynak: TOBiTAK-Ara~trrlcl Bilgi Sistemi istatistikleri (ARBiS) (2005) ~ekil 7.3 ARGE Harcamalan GSYiH Oram

118

.

I

IX> co ~

---+- ABD . Almanya -TOrkiye

~ x . AB -Japonya -+- Kore -OEeD -Rusya

I I <-<

"" 0 Q '" ... ~

0 0 8 0 0 0

'" '" '" '"

Boliim 8

Yiiksekogretimin Finansmanl

8.1 Biit<;e Odenekleri

Tiirkiye'de okul oncesi, ilkogretim ve ortaogretim ic;in Milli Egitim BakaniIgI'na (MEB), yiiksekogretim ic;in ise, Yiiksekogretim Kurumlanna (YOK) aynlan toplam bUtc;e odeneklerinin Yillara gore degi~imi Tablo 8.1 'de gosterilmi~tir. 2005 Mali YIiI MEB biitc;esi 14.882.259.500 YTL, YOK hiitc;esi 5.218.467.000 YTL, toplam egitim bUtc;esi ise 20.100.726.500 YTL'dir.

Tablo 8.1 Egitim i<;in aynlan biit<;e odeneklerinin yIllara gore degi~imi.

(M'l TL) uyar Biitt;e Odenekleri (Cari Fiyatlarla) Toplam Egitim Biit~esinin

Yd MEB YOK Toplam Biit~e PaYI GSMH PaYI (%) J%)

1981 147,3 46,5 193,8 12,9 2,42 1982 187,2 54,8 242,0 13,8 2,28 1983 287,7 95,5 383,2 15,2 2,75 1984 341,6 118,2 459,8 14,2 2,07 1985 466,0 151,7 617,7 12,3 1,74 1986 618,5 222,5 841,0 11,6 1,64 1987 928,6 320,6 1.249,2 11,3 1,67 1988 1.794,4 613,9 2.408,3 11,6 1,87 1989 2.967,1 1.050,7 4.017,8 12,2 1,74 1990 8.506,5 2.803,6 11.310,1 17,1 2,77 1991 13.850,2 4.696,0 18.546,2 17,9 2,90 1992 30.357,2 9.122,9 39.480,1 18,9 3,57 1993 57.546,4 15.695,5 73.241,9 22,0 3,72 1994 93.580,5 31.182,8 124.763,3 15,1 3,21 1995 135.572,4 45.232,8 180.805,2 13,5 2,30 1996 257.601,1 92.172,8 349.773,9 9,8 2,37 1997 510.063,6 202.352,4 712.416,0 11,2 2,81 1998 1.243.108,0 422.656,9 1.665.764,9 11,3 3,39 1999 2.130.308,5 676.899,8 2.807.208,3 11,7 3,50 2000 3.350.330,0 1.054.610,7 4.404.940,7 9,3 3,52 2001 4.046.305,6 1.372.910,5 5.419.216,1 11,2 3,53 2002 7.460.991,0 2.495.967,7 9.956.958,7 10,1 3,54 2003 10.179.997,0 3.346.669,0 13.526.666,0 9,2 3,81 2004 12.854.642,0 3.894.070,7 16.748.713,6 11,1 3,99 2005 14.882.259,5 5.218.467,0 20.100.726,5 12,9 4,18

(*) 2005 Mali Ylh Butyeleri odenek miktarlan YTL.olarak yazIlnu~tlr. Not: Katma Butyeden yiiksekogretim ogretime aynlan odenek 4.292.767.000 YTL.olup, 2005 yIlmda 2547

saYlh Kanunun 46, 58, ek 25, ek 26, ek 27 nei maddeleri ile 3843 saYlh Kanunun 7 nei maddesi uyannea tahsil edilen tutarlan, yiiksekogretim kurumlan bUtyelerine 925.700.000 YTL. gelir kaydedilmesi sebebiyle universite bUtyeleri 5.218.467.000 YTL.ye ula~nu~tIr.

Yiiksekogretime aynlan paym, top lam egitim biitc;esi, toplam biitc;e ve Gayri Safi Milli Hasiia (GSMH) ic;indeki oranlanmn Yillara gore degi~imi ise Tablo 8.2'de gosterilmi~tir.

121

2004 yllmdan 2005 yllma olan degi~melere baklldlgmda, toplam egitim butc;;esinin konsolide butc;;e ic;;indeki payl % 11,1 'den % 12,9'a, GSMH ic;;indeki payl ise % 3,99'dan % 4,18'e C;;lkml~tlr. Yuksekogretim bUtc;;esinin konsolide bUtc;;e ic;;indeki paymm % 3,36'ya, GSMH ic;;indeki paymm ise % 1,09'a C;;lktIgl gortilmektedir.

Tablo 8.2 Yiiksekogretime aynlan bii~ Odeneklerinin yillara gore d~imi.

Ytiksekogretim Btit~esinin

YII Toplam Egitim Toplam Btit~e GSMH i~indeki

Btit~esi i~indeki i~indeki PaYI (%) PaYI (%)

PaYI (%)

1981 24,0 3,1 0,58 1982 22,6 3,1 0,52 1983 24,9 3,8 0,69 1984 25,7 3,7 0,53 1985 24,6 3,0 0,42 1986 26,5 3,0 0,42 1987 25,7 2,9 0,42 1988 25,5 2,9 0,47 1989 26,2 3,2 0,45 1990 24,8 3,9 0,56 1991 25,3 4,2 0,69 1992 23,1 4,3 0,84 1993 21,4 4,1 0,90 1994 25,0 3,8 1.10 1995 25,0 3,2 0.90 1996 26,4 2,6 0.80 1997 28,4 3,1 0,80 1998 25,4 2,9 0,86 1999 24,1 2,8 0,84 2000 23,9 2,2 0,84 2001 25,3 2,8 0,89 2002 25,1 2,5 0,89 2003 24,7 2,3 0,94 2004 23,2 2,6 0,93 2005 26,0 3,4 1,09

Egitime yapllan harcamalar, ekonomik buytimeyi hlzlandlrmanm yam slra, uretimi artIrmakta, ki~isel ve sosyal geli~meye katkl yaparak sosyal slmflar arasmdaki derin uc;;urumlan ortadan kaldlrmaktadlr. Toplam mali kaynaklar ic;;inde egitime ne kadar pay aynlacagl, her tilkede hukumetlerin almasl gereken onemli bir karardlr. Buraya yapllan yatmmm gerek sosyal gerekse ki~isel getirisi oldukc;;a fazla oldugundan, egitim harcamalannm artmlmasl, te~vik edilmesi gereken bir unsurdur.

Ekonomik i~bir1igi ve Kalkmma Te~kilatI (OEeD) tilkelerinde, milli kaynaklann onemli bir bolumu egitime aynlmaktadlr. Kamu ve ozel kaynaklann ttimu goz online almdlgmda, OEeD tilkeleri, ortalama olarak Gayri Safi Yurt iC;;i Haslla'nm (GSYiH) % 5,9'unu egitim kurumlanna harcamaktadlr. Bu konuyla ilgili olarak veri saglayan 17 OEeD tilkesi ic;;erisindeki sadece altI tilkede (italya, Japonya, Turkiye, Arjantin, Hindistan, Yunanistan) bu oran % 5 'in altmdadlr. Yuksekogretime yapllan harcamalann GSYiH ic;;erisindeki payl ise, OEeD tilkeleri ic;;in ortalama % 1,6'dlr. 1995 yth ic;;in degi~ik tilkelerde, egitime yapllan toplam harcamalann ve ytiksekogretime yapllan harcamalann GSYiH'ya oranlan Tablo 8.3' de gosterilmi~tir.

122

Tum dunyada, egitime yapllan yatmmlann buyiik: bir yogunlugu kamu kaynaklanndan kar~llanmaktadlr. OEeD iilkelerinde, egitime yapllan kamu harcamalannm GSyiH'ya oram, ortalama olarak % 4,Tdir. Bu oramn degi~ik iilkelerdeki degi~imi Tablo 8.4'te g6sterilmi~tir.

Tablo 8.3 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapIlan kamu ve ozel sektor harcamalarmm GSYiH'ye oranlan (1995).

DIke Toplam EgitimlGSYiH YiiksekogretimlGSYiH

(%) (%) Almanya 5,8 1,2 ABD 6,7 2,4 Arjantin 4,1 1,0 A vusturalya 5,6 1,8 <;::ek Cumhuriyeti 5,7 1,0 Danimarka 7,1 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 6,3 1,1 Hindistan 2,6 0,7 israil 8,3 1,8 isvev 6,7 1,7 italya 4,7 0,8 Japonya 4,7 1,0 Kore 6,2 1,9 Sili 5,6 1,8 TURKiYE 2,4 0,9 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

Tablo 8.4 Toplam egitime ve yiiksekogretime yapIlan kamu harcamalarmm GSYiH'ye oranlan (1995).

DIke Toplam EgitimlGSYiH YiiksekogretimlGSYiH

(%) (%) Alma~a 4,5 1,0 ABD 5,0 1,1 Arjantin 3,4 0,7 A vusturalya 4,5 1,2 <;::ek Cumhuriyeti 4,8 0,7 Danimarka 6,5 1,3 Finlandiya 6,6 1,7 Fransa 5,8 1,0 Hindistan 2,4 0,6 israil 7,0 1,2 isvev 6,6 1,6 italya 4,5 0,7 Japonya 3,6 0,4 Kore 3,6 0,3 Sili 3,0 0,4 TURKiYE 2,2 0,8 Yunanistan 3,7 0,8

Kaynak: OECD Indicators - 1998

123

Egitime yapllan harcamalann 1990-1995 yIllan arasmdaki 5 yllhk donemde naSI I degi~tigi incelendiginde, OECD Ulkeleri iyerisinde gene Ide bir art1~ egiliminin oldugu, iyinde Ttirkiye'nin de bulundugu az sayIdaki Ulkede ise gerileme oldugu gozlenmektedir. Bununla ilgili veriler Tablo 8.5'te gosterilmi~tir.

Tablo 8.5 1990 ve 1995 yillan arasmda egitime ve yiiksekogretime yapilan kamu harcamalarmm degi~im endeksi (1990 = 100 olarak ahnml~tIr).

DIke Tiim Egitim Kurumlan Yuksek6gretim Kurumlan

Avustralya 114 126 Kanada 111 102 Finlandiya 96 123 Fransa 118 130 italya 80 72 Japonya 105 123 ispanya 119 130 TORKiYE 76 91 ingiltere 113 111 Meksika 163 125

Kaynak: OEeD Indicators - 1998

8.2 Ogrenci Ba~ma Biit~e Odenekleri

Ytiksekogretimde ogrenci ba~ma btitye odeneklerinin Yl11ara gore degi~imi Tablo 8.6'da gosterilmi~tir. Bu tabloda gortildtigti gibi, 1981'de orgtin ogretimdeki ogrenci ba~ma 2.014 $ olan btitye odenegi, 1993'de Cumhuriyet tarihinin en ytiksek degeri olan 2.658 $'a ula~ml~tIr. 2001 yIlmda ya~anan ekonomik krizle birlikte 1.190 $ seviyesine dti~en ogrenci ba~ma odenek 2003 yIhnda 2.059 $ seviyesine Ylkml~tIr.

Tablo 8.6 Ogrenci ba~ma biitc;e odeneginin yIllara gore degi~imi.

Ogrenci Ba~ma TOJ!Iam Biit~e Oden@ Ogrenci Ba~ma Cari YII 2005 Fiyatlan la_(Milyon TL) Cari Fiyatlarla (ABD $1 Harcama (ABD $)

Orgiin Toplam Orgiin Toplam Of!!:Un Toplam 1981 3.663,00 3.663,00 2.014 1.932 1.551 1.487 1982 2.894,36 2.894,36 1.885 1.778 1.376 1.297 1983 4.484,30 3.363,23 2.287 2.048 1.738 1.556 1984 3.152,09 3.152,09 1.701 1.494 1.343 1.180 1985 2.208,72 2.208,72 1.270 1.070 965 813 1986 2.374,36 1.978,63 1.270 1.002 990 781 1987 2.217,91 1.663,43 1.263 952 947 714 1988 2.403,12 1.802,34 1.369 1.020 985 734 1989 2.684,01 1.858,16 1.433 1.002 945 661 1990 3.949,83 2.563,92 2.114 1.389 1.522 1.000 1991 4.103,12 2.652,52 2.055 1.319 1.520 976 1992 4.222,02 2.780,35 2.288 1.503 1.761 1.157 1993 4.825,11 2.965,60 2.658 1.632 2.046 1.256 1994 3.271,03 1.914,42 2.025 1.185 1.519 889 1995 2.646,08 1.298,98 1.538 755 1.230 604 1996 2.996,48 1.797,89 1.509 943 1.042 651 1997 3.379,27 2.210,29 2.195 1.435 1.432 937 1998 3.802,97 2.350,60 2.002 1.238 1.328 821 1999 3.813,59 2.418,69 1.924 1.221 1.403 890 2000 4.053,15 2.594,10 1.934 1.247 1.389 896 2001 2.896,50 1.759,88 1.125 727 783 506 2002 3.076,98 2.079,09 1.463 989 1.049 709 2003 3.541,33 2.254,32 2.059 1.311 1.523 969 2004 3.553,15 2.306,82 2.153 1.398 1.651 1.072 2005 4.095,3 2.529,3 3.072 1.898 1.938 1.197 ..

~ .. .. .. ~ Kaynak : Ogrenci saYlhlan OSYM'nm Yuksekogrebm Istabsbklen Kltabmdan almml~tIT.

124

OECD Ulkeleri, ogrenci ba~ma ortalama olarak yIlda 10.444 ABD dolan harcama yapmaktadlr. Ancak bu ortalama, ABD' deki harcamanm yok yiiksek olmasmdan etkilenmektedir. Bu nedenle, ttim Ulkelerin ortalamasml goz ontine almak daha akIlel bir yakla~lm olacaktIr. Bu rakam, 8.130 ABD dolandlr ve Ttirkiye'de ogrenci ba~ma yapIlan harcamalann yakla~lk 4 katIdlr. Degi~ik Ulkelerde, 1997 yIlmda orgtin ogretimdeki ogrenci ba~ma yapllan harcamalar Tablo 8.7'de verilmi~tir.

Tablo 8.7 Yuksekogretim kurumIarmda ogrenci ba~ma yapIlan harcama (1997) (Satmalma Gucu Paritesi kullamlarak ABD Dolarma ~evrilmi~tir)

DIke Ogrenci Ba~ma YapIlan

Harcama (ABD $)

ABD 17.466 isvey 12.981 Avustralya 11.240 Japonya 10.157 israil 10.132 Almanya 9.466 ~ili 8.775 Birle~ik Kralhk 8.169 Malezya 7.793 Frans a 7.177 Finlandiya 7.145 Kore 6.844 Portekiz 6.073 italya 5.972 <;ek Cumhuriyeti 5.351 ispanya 5.166 Meksika 4.519 Yunanistan 3.990 Uruguay 2.394 Filipinler 2.170

Kaynak: "Education at a Glance OEeD Indicators Education and Skills", Paris, 2000 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksek6gretim", OSYM Yay. No.2001-4.

Tablo 8.Tde verilmi~ olan rakamlar, yiiksekogretimde tam zamanh ogrenci e~degeri

ba~ma, kamu kaynaklan ile ozel kaynaklardan yapllan top lam harcamayI gostermektedir. Ogrencilerin geyimi iyin kamu kaynaklanndan yapllan stibvansiyonlar bu rakamlara dahil edilmemi~ ve harcamalann satmalma gticti paritesine gore normalize edilmesiyle daha anlamh bir uluslararasl kar~lla~tlrma yapllabilecegi dti~tinUlmti~ttir.

Tablo 8.6'da Ulkemiz iyin verilen rakamlar ise, 0 yIlki ytiksekogretim btityesi odeneginin, o yIlki top lam ogrenci saYlSlna boltinmesi ve yine 0 yIlki ortalama do viz kuru tizerinden ABD dolanna yevrilmesi ile bulunmu~tur. Tablo 8.6'daki degerlerin Tablo 8.1 'deki degerlerle kar~lla~tmlmasmdan gortildtigti gibi, 1995 de Ulkemizde aylkogretim dahil toplam ogrenci ba~ma kamu kaynaklanndan yapllan 755 dolarhk harcama, 0 Yllki dtinya ortalamasmm dortte birinden az, sadece orgtin ogretimde ogrenci ba~ma yapllan 1.538 dolarhk harcama ise, 0 yIlki dtinya ortalamasmm yansmdan azdlr.

125

8.3 Yatlnm Odenekleri

Yiiksekogretim yatmm odeneklerinin alt sektor1ere gore dagIhml Tablo 8.8'de gosterilmi~tir. Gorlildiigti gibi, yatmmlann yakla~lk % 30 ile % 40 arasmda degi~en bir klsml saghk sektOrlinde, yani tiniversite hastanelerindedir. Buna kar~lhk, orgtin ogretimdeki ogrencilerin yakla~lk % 4'ti tIP faktiltelerindedir. Ba~ka bir deyi~le, tlp faktilteleri hariy tutuldugunda, orgtin ogretimdeki ogrenci ba~ma yapIlan ortalama harcama dtizeyinde az da olsa bir dti~me gorlilmektedir. Yatmm odeneklerinin artmlmasml gerektiren ba~hca nedenler a~agIda verilmi~tir.

Tablo 8.8 Yiiksekogretim yatlnm odeneklerinin son on ydda alt sektorlere dagdlml.

Toplam Yatlnm Odenegi Sektorlere Gore Dagdlm

Yd (Bin YTL) (%)

Cari 2005 Egitim SaglIk Diger Fiyatlarla Fiyatlanyla

1995 8.923,1 374.821,5 59,9 34,7 5,4 1996 25.455,7 598.503,5 66,2 29,3 4,5 1997 63.248,5 824.238,9 59,8 35,9 4,3 1998 128.812,7 975.020,4 54,3 40,3 5,4 1999 157.602,3 791.256,1 61,5 32,9 5,6 2000 249.508,0 887.402,0 60,1 33,9 6,0 2001 354.220,8 683.737,0 62,0 30,0 8,0 2002 624.490,0 891.105,0 61,0 28,1 10,9 2003 790.940,0 1.015.559,0 51,8 33,5 14,8 2004* 807.615,0 940.826,0 53,2 32,6 14,2 2005 903.765,0 903.765,0 50,8 32,9 16,3

(*) 10 tnlyon kamula~tlfma odenegl hany

8.3.1 Yeni Yiiksekogretim Kurumlarmm Kurulmasl

Ytiksekogretim kurumlan saylSlnda son on Yllda btiytik artl~ olmu~tur ve yeni ayllan bu ytiksekogretim kurumlannm fiziki altyaplsl ile makine-teyhizat aylgl bulunmaktadlr. Aynca, ogrenci kontenjanlanndaki Yllhk artl~lar nedeniyle ytiksekogretim kurumlanmlzda hizmet geni~lemesi olmaktadIr.

8.3.2 Ydlar itibariyle Proje Saydan

Ytiksekogretim kurumlarmm ytirlitttikleri yatmm projesi saYllanmn Ylllar itibanyla dagIlIml Tablo 8.9'da gosterilmi~tir.

126

V,I

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Tablo 8.9 Yiiksekogretim kurumlarmm son be~ yIlda yiiriittiikleri yatlnm projesi sayIlan

Egitim Saghk Spor Teknolojik Ara~tlfma Genel Toplam DE V T DE V T DE V T DE V T DE V T

516 161 677 104 101 205 61 - 61 385 1 386 1066 263 1329 504 203 707 119 88 207 62 - 62 390 - 390 1075 291 1366 428 168 596 92 93 185 63 - 63 344 - 344 927 261 1188 332 205 537 84 102 186 60 - 60 289 - 289 765 307 1072

316 255 571 82 99 181 59 - 59 231 - 231 688 354 1042 301 281 568 82 101 183 61 - 61 214 - 214 658 382 1040

DE = Devam Eden; Y = YIIhk; T = Toplam (*) KUltiir, Tanm ve Klrsal Alan Planlamasl Sektor projeleri Egitim SektOrii proje toplanuna dahil edilmi~tir.

8.3.3 Odenek Tahsislerinin Yetersizligi

Yiiksekogretime tahsis edilen odenekler, tekliflerin yok altmda olmasl nedeniyle projeler planlanan zamanda bitirilememektedir. Bu nedenle, iiniversitelerimizdeki egitim-ogretim ve bilimsel ara~t1rma yah~malan olumsuz yonde ciddi olarak etkilenmektedir. Bu durumun bir uzantlsl da, kontenjanlann yeterince artmlamamasma neden olmaktadlr.

Tablo 8.10'dan goriildiigii gibi, son be~ Yllda yiiksekogretim kurumlanmlza yatmm iyin tahsis edilen kaynaklar, tekliflerin yok altmda kalmaktadlr. Ba~ka bir deyi~le, son be~ Yllda 7.881.425 Bin YTL kaynak aynlmasl teklif edilmi~, buna kar~lhk 4.434.992 Bin YTL kaynak aynlml~t1r. Universitelerimizin ihtiyacl olan 3.446.433 Bin YTL odenek ihtiyacl kar~llanamaml~t1r. Bu nedenle iiniversitelerimiz, altyapl yatmmlan baklmmdan geri kalml~t1r.

Tablo 8.10 2005 yIlI fiyatlan He yatlnm teklifve tahsislerinin kar~da~tlnlmasl (Bin YTL)

YII 2005 Ydl Fiyatlanyla Tahsis/Teklif

Teklif Tahsis (%) 2001 2.015.914 683.737 37,20 2002 1.765.905 891.105 57,62

2003* 1.417.342 1.015.559 79,74 2004* 1.619.020 940.826 66,75 2005* 1.063.244 903.765 85,00

TOPLAM 7.881.425 4.434.992 56,27 *2003-2004-2005 Mali yllmda, YPK'ca tekliftavam belirlendigi i~in oran yilksek gorillmektedir.

Universitelerin son be~ Ylldaki 2005 Ylh fiyatlan ile yatmm teklifleri Tablo 8.11 'de, ve buna kar~lhk yapllan odenek tahsisleri Tablo 8.12'de gosterilmi~tir.

127

....... N 00

Tablo 8.11 Son be~ )'Ilda 2005 )'III fiyatlan He teklif edHen yatmm Odeneklerinin sektorlere dagdlml.

- --- - - -J.

YII Talep Edilen Odenek Miktan Sektorlerdeki PaYI (%)

Egitim Saghk Diger Toplam Egitim Saghk Diger 2001 1.175.473 598.026 242.415 2.015.914 58,3 29,6 12,1 2002 927.615 579.530 258.759 1.765.905 52,6 32,8 14,6 2003 770.000 466.653 180.689 1.417.342 54,3 32,9 12,8 2004 743.299 616.849 258.872 1.619.020 45,9 38,1 16,0 2005 565.785 320.773 176.686 1.063.244 53,2 30,2 16,6

Tablo 8.12 Son be~ )'Ilda 2005 )'III fiyatlan He tahsis edHen yatmm odeneklerinin sektorlere dagdmll.

---- ---Tahsis Edilen Odenek Miktan SektOrlerdeki PaYI (%)

YII Egitim Saghk Diger Toplam Egitim Saghk Diger

2001 418.293 215.481 49.963 683.737 61,1 31,5 7,4 2002 540.923 262.387 87.795 891.105 60,7 29,4 9,9 2003 525.897 346.579 233.083 1.105.559 47,5 31,3 21,2 2004 502.160 307.148 131.518 940.826 53,3 32,6 14,1 2005 459.418 296.960 147.387 903.765 50,8 }~,9 16,3

8.3.4 Universitelerin Gayn Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacI (Onanm Giderleri)

Universitelerin kapah fiziki alanlan 13.701.979 m2'dir. Universitelerin fiziki alanlannm bir klsml Osmanh doneminden kalma tarihi yapllar olup, bu yapllann tarihi ozelliklerinin bozulmamasl iyin yapllan restorasyonlara normal onanmm uy-dort katl daha fazla harcama yapIlmaktadlr. Onanm giderleri iyin yiiksekogretim kurumlan 2005 Ylh yatmm btityesi teklifinde 106.863 Bin YTL onanm odenegi talebine kar;ahk, tilkemizin iyinde bulundugu ekonomik ~artlar sebebiyle 77.763 Bin YTL olarak tahsis edilmi~tir.

8.3.5 ilerleme ve C;agda~la~ma PaYI

Universitelerin ilerlemesi ve yagda~la~abilmesi, diger bir anlatlmla eskiyen ve eksik olan aray-gereylerin yenilenerek tamamlanabilmesi iyin, tiniversitelere aynlan kaynaklann en az ortalama iktisadi btiyiime hlzma e~it bir hlzla arttmlmasl soz konusu olmahdlr. VIII. Be~ Yllhk Kalkmma Plam doneminde ytiksekogretimde okulla~ma orammn orgtin ogretimde % 28.3 olmak tizere, aylkogretimle birlikte % 37.3'e ylkartllmasl dti~tintildtigtinde buna paralel olarak yiiksekogretime aynlan kaynaklann da arttmlmasl gerekmektedir.

8.3.6 Biit~e Uygulamasmdan Dogan Finansman A~IgI

Btitye uygulamalan slrasmda Btitye Kanunundaki kesinti, Maliye Bakanhgmca dtizenlenen harcama programl, Hazinece nakit saglamadaki gtiyltik ile taahhtit i~leri, malzeme ve hizmet ahmlannda uygulanan KDV, gtimriik vergisi gibi nedenlerle her yrl yatmm odeneklerinin asgari % 25'i kullamlamaz hale gelmektedir.

8.3.7 Yiiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi

Ytiksekogretim kurumlanmlzda ya~anan fiziki alan darbogazmm yoztime ula~tmlmasl, egitim kalitesinin arttmlmasl ve olyek ekonomilerinden en ust dtizeyde yararlamlmasl gibi hedeflerin tam olarak geryekle~tirilebilmesi aylsmdan onem ta~lmaktadlr. Ogrenci ba~ma dti~en kapah alan miktan, tiniversiteden tiniversiteye btiytik farkhhklar gostermektedir. Her tiniversitenin kurumsal yaplsl ve komposizyonu farkh oldugundan, bu rakamlar yeryevesinde anlamh sonuylara ula~mak mtimktin gorulmemektedir.

Ulkemizde 01 Haziran 2005 tarihi itibariyle Devlet tiniversitesi sayrsl 53, Faktilte saYlsl 536, Ytiksekokul saylSl 222, Meslek yiiksekokulu sayrsl 486, Saghk Hizmetleri Meslek yiiksekokulu saylSl 107, Enstitti sayIsl 223 olup, Yeni birimlerin ayIlmaSl ile fiziki mekan ihtiyacl kendini daha fazla hissettirmi~tir. 2004-2005 yrh orgtin ogrenci saylSl 1.274.273 (vakif tiniversiteleri ogrenci saylSl hariy, lisanstistti ogrenci saylSl dahil), aylk ogretim ogrenci sayrsl 695.591 olmak tizere toplam 1.969.864'dtir.

Universitelerimizde, 2005 Ylh itibariyle ogrenci ba~ma dti~en kapab alan, Tablo 8.l3'te goruldtigti gibi, 10,75 m2 'dir. Bu rakamm Avrupa ortalamasl yakla~lk 25 m2 'dir.

129

Tablo 8.13 Tiirkiye'de ogrenci ba~ma dii~en kapab alan (m2)

Kapah Alan (m2)

Orgiin ve Orgiin A~lk~gr-etiJU Ogr-etim

Alan Toplam Ogrenci Ogrenci

Ba~ma Dii~en Ba~ma Dii~en

Alan Alan

idari 4.111.412 2,09 3,23 Egitim 6.061.661 3,08 4,76 Sosyal 2.069.924 1,05 1,62 Spor 1.458.982 0,74 1,14

TOPLAM 13.701.979 6,96 10,75

* 2004-2005 ogrenci saYlsma gore hesaplanrnl~t1r.

8.3.8 Yiiksekogretimde Ara~-Gere~ Yetersizligi

Yirrnibirinci yiizytlm ba~mda, Turkiye gibi ekonomik potansiyeli yiiksek olan bir Ulkede, yiiksekogretim kurumlannm makine-teyhizat ihtiyaylanna bir smlrlama getirrnek mumkun degildir. Bu nedenle, egitim kalitesinin arttmlmaSl ve ara~tlfma-geli~tirrne faaliyetlerinin geli~tirilebilmesi gibi yok ye~itli amaylar aylSlndan aray-gerey ihtiyacl buyiik onem ta~lmaktadlr .

8.3.9 Halen Devam Etmekte Olan ve 2005 Ydl Yatlnm Progrannnda Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyaci

Tablo 8.14' den gorfilecegi uzere, universitelerimizin 2005 ytlt yatmm programmda yer alan projelerin tamamlanabilmesi iyin Egitim SektOrfinde 613.221 Bin YTL, Saghk SektOrfinde 1.608.859 Bin YTL, olmak uzere top lam 2.222.080 Bin YTL odenege ihtiyay duyulmaktadlf.

Tablo 8.14 Universitelerin 2005 ydl yatInm progrannnda yer alan projelerinin tamamlamasl i~in gerekli odenek ihtiyaci

(Bin YTL)

Sektorler ihtiya~ (2005 Cari Fiyatlan He )

Egitim 613.221 Sagltk 1.608.859 TOPLAM 2.222.080

Sonuy olarak, universitelerimizin gerek egitim-ogretim, gerekse ara~t1rrna-geli~tirrne

faaliyetleri baklmmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite duzeyine ula~abilmeleri, bilimsel, teknolojik ve sosyo-ekonomik geli~melere gore kendilerini surekli olarak yenileyebilmeleri iyin, geymi~ten gelen yatmm aylklannm hlzlt bir ~ekilde kapatllmasl, bundan soma aynlacak kaynaklann ise reel olarak arttmlmasl gerekrnektedir.

130

8.4 Cari Odenekler

Yiiksekogretim Kurumlan 2004 ve 2005 mali odenek teklifleri, kar~I1a~tumah olarak Tablo 8.15'te verilmi~tir.

Tablo 8.15 Yiiksekogretim Kurumlarmm 2004-2005 mali yIh odenek teklifleri

ANALiTiK BUT<;:E

KODU GiDERiN EKONOMiK 2004 YIII Biitl;e Teklifi 2005 YIII Biit~e Teklifi SINIFLANDIRMASI (Milyon TL.) (YTL.)

01 PERSONEL GiDERLERi 2.102.533.305 2.350.905.466

02 SOSY AL GUvENLiK KURUMLARINA

272.625.926 292.900.039 DEVLET pRiMi GiDERLERi

03 MAL VE HizMET ALIM GiDERLERi 596.748.410 588.530.270

05 CARi TRANSFERLER 116.211.774 113.334.589 TOPLAM 3.088.119.415 3.345.670.364

8.4.1 Yeni Yiiksekogretim KurumIarmm KuruImasI

Art1~ Oram (%)

12

7

-1

-2

8

Yeni kurulan ytiksekogretim kurumlan i<;in gerekli yeni idari ve akademik kadrolann tahsisi ve bu kadrolara yapllan atamalar sonucunda persone1 odeneklerinde onemli artl~lar ortaya <;lkrnl~tIr. Buna paralel olarak, hizmet ahmlan ile tliketim mallan ve malzeme ahmlannda da hiiytik artl~lar olmaktadu. Ozellikle soz konusu kurumlann demirba~ ihtiya<;lannm, hizmetin ytirtiti.ilmesi baktmmdan hiiytik onem ta~ldlgl dikkate almdlgmda, bu kalemlere daha fazla kaynak aynlmasl gerekrnektedir.

8.4.2 Yiiksekogretim Kurumlarma Ogretim Uyesi Yeti~tirmek i~in Yapdan Egitim Harcamalan

Yiiksekogretim kurumlanndaki hlZlt geni~leme, ogretim elemam ve ozellikle nitelikli ogretim Uyesi yeti~tirilmesini acil bir ihtiya<; haline getirrni~, bu <;er<;evede yurt i<;inde ve yurt dl~mda geni~ <;aph egitim programlan ba~latIlml~t1r. Diger taraftan, onceki yJllarda yurtdl~ma gonderilmi~ ve gonderilecek ogrenciler i<;in daha fazla kaynak aynlmasl gerekrnektedir.

8.5 DevIet Universitelerinin Gelir Kaynaklan

Devlet iiniversitelerinin gelir kaynaklannm Yillara gore degi~imi Tablo 8.16'da gosterilmi~tir. 2005 YIlt i<;in Universitelerin toplam geliri cari fiyatlarla 11.001.273.766 YTL olup, bunun % 4Tsi bUt<;eden, % 49'u ise Universiteler tarafmdan doner serrnaye ve diger kaynaklardan saglanrnl~tIr. Ogrencilerin odedigi katkl paylannm toplam gelirlere oram ise sadece % 4'dir.

131

....... w N

YIl

1983 1984 1985 1986 1987

1988

1989 1990 1991 1992 1993

1994

1995 1996 1997 1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

I

Tablo 8.16 .. I

Devlet Universitelerinin gelir kaynaklannm yIllara gore degi~imi. I

Milyon TL., Cari Fiyat

I

Katma Biit~e Odenekleri Universitenin Gelirleri*

Ogrenci Gelirler I Gelir

Genel I Kaynaklanmn 1 2 3 (2+3) Katlil Pay!

Toplaml Paylan (%) Personel D.Cari YatJrtm Transferler TOPLAM Biit~e Doner Sermaye Diger ** TOPLAM Biit~e Univ. Ogrenci

53.054 14.876 23.385 4.206 95.521 77.650 VY 2.079 Vy - Vy IVY VY VY 61.780 21.875 27.130 7.402 118.187 112.305 VY 1.093 VY 978 VY Vy Vy VY 75.000 24.500 37.712 14.502 151.714 148.711 VY 3.461 VY 9.432 VY Vy Vy Vy

110.000 37.000 50.486 25.000 222.486 225.268 VY 7.850 Vy 13.190 VY VY Vy VY 156.027 55.172 79.261 30.164 320.624 357.171 VY 16.040 VY 15.051 VY VY Vy Vy I

320.000 90.000 171.038 32.743 613.781 599.893 159.992 20.521 180.513 22.321 802.727 75 22 3 500.800 147.678 356.686 45.519 1.050.683 1.349.902 351.186 46.850 398.036 24.349 1.772.287 76 22 2

1.704.400 302.862 709.206 87.166 2.803.634 2.780.753 618.036 69.862 687.898 60.412 3.529.063 79 19 2 2.704.400 515.000 1.198.014 278.580 4.695.994 5.149.624 1.077.563 182.203 1.259.766 65.718 6.475.108 80 19 1 ,

5.600.000 835.000 2.165.231 522.671 9.122.902 8.617.127 1.786.108 182.879 1.968.987 137.655 10.723.769 80 18 2 10.000.000 1.529.100 3.198.940 967.474 15.695.514 14.725.568 3.213.737 381.079 3.594.816 425.157 18.745.541 79 19 2 18.808.000 3.218.500 7.842.265 1.314.055 31.182.820 28.834.345 7.189.873 493.778 7.683.651 1.108.889 37.626.885 77 20 3 30.000.000 5.000.000 8.923.450 1.309.320 45.232.770 43.268.165 15.926.889 1.310.330 17.237.219 2.214.730 62.720.114 69 27 4 55.002.000 8.631.257 25.441.754 3.097.739 92.172.750 87.564.113 35.486.478 3.014.829 38.501.307 9.419.610 135.485.030 65 28 7

114.000.000 18.016.000 63.142.830 7.193.550 202.352.380 192.234.761 119.196.099 7.792.874 126.988.973 17.019.333 336.243.067 57 38 5 246.900.000 33.433.000 128.957.700 13.366.199 422.656.899 422.656.899 216.364.661 15.123.476 231.488.137 33.338.073 687.483.109 I 61 34 5

439.927.300 53.444.550 157.602.300 25.925.665 676.899.815 676.899.815 370.935.014 25.342.819 396.277.833 51.198.604 1.124.376.252 I 60 35 5

675.015.500 82.258.500 256.083.500 41.253.200 1.054.610.700 1.054.610.700 646.272.899 52.933.104 699.206.003 91.017.072 1.836.833.775 57 38 5

850.851.600 106.155.998 354.220.850 61.682.102 1.372.910.550 1.372.910.550 1.1 04.871.188 65.256.011 1.170.127.199 113.783.097 2.648.851.046 I 52 44 4

1.547.043.000 242.695.000 624.490.000 81.739.700 2.495.967.700 2.495.967.700 2.Q41.637.912 74.047.567 2.115.685.479 173.654.572 4.785.307.751 52 44 4

2.203.537.000 271.907.000 790.940.000 80.285.000 3.346.669.000 3.346.669.000 2.207.961.536 97.262.919 2.305.224.455 245.729.959 5.897.623.414 57 39 4

2.431.844.000 553.214.000 817.615.000 91.397.670 3.894.070.670 3.894.070.670 2.642.872.594 126.063.469 2.768.936.063 319.619.563 6.982.626.296 56 40 5

2.734.954.000 556.880.000 913.059.000 1.013.574.000 5.218.467.000 5.218.467.000 3.298.503.832 193.290.538 3.491.794.370 391.134.188 9.10 1.395.558 I 57 38 4

2005 )'1h doner sermaye rakamlan tekliftir. ** Kantin, kafeterya, yurt, kira vb. gelirler (2005 YIh gelirleri tekliftir.) VY=Veri Yok

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler ve Ogrenci Katkl Paylan

Se9i1mi~ bazl tiniversite egitim program1anna gore, ogrenci cari ma1iyetleri ve katkI pay1an Tab10 8.17'de veri1mi~tir. Katkl pay1anmn harcama ka1em1erine gore daglhml ise Tab 10 8.18' de gosteri1mi~tir.

Tablo 8.17 Programlara gore ogrenci ba~ma cari maliyetler ve ogrenciler tarafmdan odenen katkI paylan (Milyon TL)

2003-2004 2004-2005

Program Ort. Cari KatkI PaYI Ort. KatkI PaYI MaIiyet I.Ogretim I1.0gretim Cari I.Ogretim I1.0gretim

MaIiyet

TIP 9.882 375 - 11.365 431 Yabanci Diller YO 7.597 250 3.805 8.737 287 Sivil Havaclhk YO 5.427 300 2.715 6.241 345 Konservatuvar 5.427 375 2.715 6.241 431 Diger Saghk Bi1imleri 3.564 315 - 4.100 362 Giizel Sanatlar 2.446 200 1.225 2.813 230 Miihendislik-Mimarhk 1.944 245 975 2.236 282 Ziraat-Orman 1.944 245 975 2.236 282 Fen-Edebiyat 1.625 180 815 1.873 207 Hukuk-iktisat-i~letme 1.467 200 735 1.688 230 Diger 4 YIlhk YO 1468 120 735 1.688 138 Egitim 1.305 180 655 1.501 207 iIeti~im 1.223 180 615 1.407 207 2 YIlhkMYO 978 120 490 1.125 138 Lisansiistii Programlar 968 165 - 1.122 190

AS;lk Ogretim 125 45 - 144 52

Tablo 8.18 Son dort yllda ogrencilerden alman katkI paymm harcama kalemlerine oransal dagIllml

Harcama Kalemi 2001 (%) 2002 (%) 2003 (%) 2004 (%)

Beslenme 35 34 33 34

Saghk 11 11 10 9

Spar 7 7 8 6

Bannma 4 4 4 4

Kiiltiir 4 4 4 3

Diger Sosyal Hizmetler 8 8 8 7

Genel Y6netim 2 2 2 2

Transferler 4 4 4 4

Univ. Cari ve Vat. Hiz. 25 26 27 31

TOPLAM 100 100 100 100

-3.369 3.121 3121

-1.407 1.120 1.120 937 845 845 753 704 563 --

Tab10 8.18' den gorti1dtigti gibi, ogrencilerin odedigi katkl paylanndan tiniversitelerin cari ve yatmm harcama1anmn pay!, yasal dtizenleme1er ile 2001 y!h i1e 2003 yIllan arasmda % 26 civannda seyir izlemi~.

133

Bolum 9

Turk ve Akraba Topluluklan ile ili§kiler ve Yurt DI§lnda Okuyan T.C. Vatanda§1 Ogrenciler

9.1 Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Turk ve Akraba Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler

1992-1993 egitim-ogretim yllmdan itibaren Turk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya~ayan Turk ve Akraba Topluluklanndan; on lisans, lisans ve lisansustti egitimlerini tilkemiz universitelerinde yapmak tizere gelen ogrenci saYllan Tablo 9.1 ve 9.2' de gosterilmi~tir.

Turkiye'de Ogrenim Goren Yabancl Uyruklu ogrencilere ili~kin 2922 saYlh Kanun ve 85/9380 saylh yonetmeligin 4. maddesi geregince yapllan Degerlendirme Kurulu toplantIsmda, 2005-2006 egitim-ogretim yth iyin Turk Cumhuriyetlerine 600 (150x4), Balkanlara 343, Asya Ulkeleri, Turk Topluluklan ve Rusya'ya 457, ve ek 100 kontenjan olmak uzere top lam 1500 kontenjan aynlml~tlr. Devlet Bakanhgl'nda 12 Ocak 2005 tarihinde yapllan Koordinasyon Kurulu toplantlsmda kararla~tmlan ogrenci kontenjanlannm tilke ve topluluklara gore daglhml Tablo 9.3'te verilmi~tir.

Aynlan kontenjanlara program dagIllml, tilkelerin ihtiyaylan dogrultusunda yapllmaktadlr. ihtiyay duyulan programlar, Dl~i~leri Bakanhgl kanah ile ilgili tilkelerden istenmekte, bilgiler Kurulumuza ula~tIgmda, universitelerimizin fiziki imkanlan ve tilkelerin istekleri dikkate almarak, ogrencilerin ogrenim gorecekleri programlar ve ytiksekogretim kurumlan belirlenmektedir.

2005 Ylhnda Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Kmm, Klrglzistan, Kazakistan, Kosova, Makedonya, Moldova, Romanya, Tacikistan, Tataristan ve Turkmenistan seyme ve yerle~tirme smavlan yapllml~tIr.

Smavda, Turkye bilen ogrenciler iyin Turkye seviye tespit smaVl da uygulanmaktadlr. Smav sonucunda (A) ve (B) seviyesinde Turkye bilen ogrenciler yerle~tirildikleri

ytiksekogretim kurumlarmda ogrenime ba~lamakta, (C) seviyesindeki Turkye bilen ogrenciler ise 1 y11 Turkiye Ttirkyesi egitimi gorerek bir sonraki y11 tiniversitelerde kazanml~ olduklan programlarda egitimlerini surdureceklerdir.

Ttirkiye'de yapllan Turk Cumhuriyetleri ile Akraba Topluluklan Smavl'nm (TCS) Turkye Seviye Tespit Bolumunde baraj sistemi uygulanmaktadlr. Baraj, ogrencinin universitedeki egitim-ogretimini surdurebilecek derecede Turkiye Turkyesi bildiginin kamtlanmasl amacma yoneliktir.

135

....... W 0'\

I

T.bI. 9.1 Ti,k c..mhntly"'.ri ;to A,y ••• B.II" .. I."'. Y.,.y •• Ti,k YO Ak ..... T •• lnlnM.".d .. (jllremlul. E~tim GlI,m.,,, Cd .. ii~~.cll"'. iiJlrel.~ YO Y,lIm G4~ Dl,~ I

VILLAR 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

<: aJ <: <: <: <: <: aJ <: aJ <: aJ <: LU LU

aJ ~ Cl:: aJ ~

Cl:: aJ ~ Cl:: aJ ::s Cl:: aJ ~

Cl:: <: ~

Cl:: aJ ::s 0 0 0 0 0 LU 0 ~ <!> ~ <!> ~ <!> ~ :z: <!> ~ <!> ~ <!> ~ :z: Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ :5 i=: ~ -J i=: ~ -J i=: ~ -J i=: ~ -J i=: ~ -J i=: ~ -J

~ :::J

~ :::J

~ :::J

~ :::J ~ :::J ~ :::J ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~

OLKELER LU LU LU LU LU IJ.J

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 202 202 2 237 220 6 198 195 16 151 ~49

KAZAKISTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 202 108 9 200 200 11 182 160 19 150 '43

KIRGIZISTAN 1400 267 0 600 272 1 240 183 1 235 97 0 182 172 5 186 171 9 200 90 CZBEKisTAN 1400 1383 0 600 240 3 240 2 0 200 147 2 150 127 5 175 4 1 5 4 TACiKisTAN 0 0 0 40 1 1 40 40 0 30 27 1 66 66 11 60 59 12 64 64 TORKMENisTAN 1400 1040 0 614 561 0 240 214 0 200 176 2 441 415 10 479 353 17 215 1211

BALKANLAR 869 440 0 789 331 0 320 206 0 315 209 2 352 254 5 343 327 21 296 ~48

ASY A OLKELERi 52 49 0 758 541 1 221 161 1 301 242 27 278 188 36 216 194 22 209 78 TORK TOPLULUKLARI 117 89 0 75 32 0 89 64 0 90 79 2 96 86 8 125 115 16 105 85 RUSYA FEDERASYONU 159 129 0 544 497 1 295 176 0 285 187 2 259 183 1 212 173 26 184 65

GENEL TOPLAM 8197 5695 0 5220 3079 7 2165 1209 2 2060 1474 49 2261 1911 98 2176 1751 159 1579 1437

YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 G NEL

<: aJ <: aJ <: aJ <: aJ <: <:

<: aJ <: LU

aJ ::s Cl:: aJ ~ Cl:: aJ ~

Cl:: aJ ~ Cl:: <: ~ Cl:: <: ::s Cl:: aJ ~ 0 0 0 0 LU 0 LU 0

~ :z: <!> ~ <!> ~ <!> ~ <!> ~ <: <!> ~ :z: <!> ~ <: Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ Cl:: ::s ~ :5 i=: ~ -J i=: ~ :5 i=: ~ :5 i=: ~ :5 i=: ~ :5 i=: ~ :5

~ :::J

~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ OLKELER LU LU LU LU LU LU

AZERBAYCAN 150 133 20 170 149 72 150 128 93 156 156 145 164 164 164 150 150 150 3968 330

KAZAKisTAN 152 142 50 184 135 89 157 157 101 150 150 105 150 150 119 150 150 150 3917 876

KIRGIZiSTAN 166 159 56 173 173 94 182 165 110 180 180 148 162 162 147 150 150 150 4056 341

CZBEKiSTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 3 5 5 5 2778 ~915 TACiKiSTAN 70 62 37 40 38 28 40 40 36 40 38 36 40 40 23 42 42 42 572 517

TORKMENisTAN 197 197 67 152 145 70 150 138 97 150 118 109 150 121 114 151 136 112 4539 $825

BALKANLAR 405 365 127 386 341 198 357 317 244 395 357 268 397 397 361 462 462 450 5686 254

ASY A OLKELERI 242 194 73 181 175 116 162 152 112 244 229 176 236 236 219 319 319 319 3419 858

TORK TOPLULUKLARI 143 136 53 153 139 74 121 111 69 163 159 126 210 210 137 183 183 183 1670 ~488

RUSYAFEDERASYONU 216 162 30 155 94 53 126 81 40 147 85 46 96 76 57 80 80 80 2758 088

~NEL TOPLAM __ 1741 1550 513 1594 1389 794 1445 1289 902 1625 1472 1159 1608 1559 1344 1692 1677 1641 33363 5492

aJ Cl:: 0 <!> ~ i=: ~ LU

11

21 28

0

14

43

59

65

28

24

293

aJ Cl:: 0 <!> ~ i=: ~ LU

679

674

749

19

241

641

1735

1167

696

360

6961

Tablo 9.2 Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya§ayan Tiirk ve Akraba Topluluklarmdan Ulkemizde Egitim Gormeye Gelen Ogrencilerin Ulkelere ve YIIlara Gore DagIllml

YILLAR 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

:<: ~ :<: as :<: as :<: as :<: as :<: as :<: as ;;! as ~

0:: as ~ 0:: as ~ ~ as ~

0:: as ~ 0:: as :s '0 '0 '0 '0 '0

~ .::! :<: (!) .::! (!) .::! (!) .::! (!) .::! (!)

~ (!) .::!

0:: :s ~ 0:: :s :::; ffi :s :::; ffi :s :::; ffi :s ~ :s :::; ffi :s

~ S ~ S j::: ;,; S j::: ;,; S j::: ;,; S ~ S j::: ;,; S ;:: 1B ;:: ~ ;:: ~ ~ ~ ~ >(!) ;:: ~ ~

OLKELER LU LU LU LU LU

AZERBAYCAN 1400 1291 0 600 314 0 240 79 0 202 202 2 237 220 6 198 195 16 151 149 KAZAKlsTAN 1400 1007 0 600 290 0 240 84 0 202 108 9 200 200 11 182 160 19 150 143 KIRGIZISTAN 1400 267 0 600 272 1 240 183 1 235 97 0 182 172 5 186 171 9 200 190 OZBEKISTAN 1400 1383 0 600 240 3 240 2 0 200 147 2 150 127 5 175 4 1 5 4 TACiKISTAN 0 0 0 40 1 1 40 40 0 30 27 1 66 66 11 60 59 12 64 64

TORKMENisTAN 1400 1040 0 614 561 0 240 214 0 200 176 2 441 415 10 479 353 17 215 211

CUMHURIYETLE~ 7000 4988 0 3054 1678 5 1240 602 1 1069 757 16 1276 1200 48 1280 942 74 785 761 ARNAVUTLUk 0 0 0 0 0 0 20 17 0 20 19 1 20 20 0 25 25 3 25 22 BATITRAKYP 0 0 0 33 1 0 20 1 0 10 10 0 10 9 1 11 11 0 10 9

BOSNA HERSEk 0 0 0 400 47 0 60 32 0 60 19 0 60 28 0 49 49 0 40 25 BULGARiSTAN 0 0 0 100 84 0 80 73 0 100 86 0 122 95 1 120 120 11 80 66

GAGAVU 82 80 0 100 90 0 20 13 0 20 11 0 22 22 0 35 22 0 26 26

HIRVATISTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 0 7 4 KARADAG 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 0 2 2

KOSOVP 12 12 0 50 31 0 40 10 0 31 15 0 34 13 1 30 29 1 36 36 POLONYP 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

MAKEDONYP 1 1 0 86 60 0 30 29 0 41 33 1 45 38 1 30 29 2 36 32 ROMANYP 0 0 0 10 8 0 30 20 0 13 7 0 13 10 0 11 11 1 15 11

SANCAK 774 347 0 10 10 0 20 11 0 20 9 0 26 19 1 24 24 3 19 15 SIRBISTAN KARADAG 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 BALKANLAR 869 440 0 789 331 0 320 206 0 315 209 2 352 254 5 343 327 21 296 248

AFGANISTAN 1 0 0 602 452 1 35 8 0 75 55 10 38 33 5 25 7 0 22 22 IRAK TORKMEN 8 8 0 4 1 0 73 52 1 80 68 8 90 49 7 50 47 2 50 48

IRAN 2 2 0 5 0 0 17 8 0 5 0 0 5 3 0 10 10 0 20 2 LOBNAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 0 2 2 SURIYE 4 2 0 50 0 0 40 37 0 41 37 2 45 8 2 14 14 2 20 20 ORDON 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 AHISKP 37 37 0 97 88 0 56 56 0 100 82 7 100 95 22 115 115 18 95 84

ASYA OLKELERi 52 49 0 758 541 1 221 161 1 301 242 27 278 188 36 216 194 22 209 178 GORCISTAN 0 0 0 0 0 0 20 1 0 10 3 1 8 7 0 10 7 1 10 0

KAZAKTORKO 0 0 0 10 8 0 0 0 0 5 5 0 2 2 0 3 0 0 5 0 KIRIM 47 41 0 23 0 0 36 36 0 50 49 1 60 54 5 65 62 7 50 46

MOGOLiSTAN 26 23 0 22 22 0 15 14 0 10 10 0 8 8 2 20 20 5 20 20 UKRAYN!' 0 0 0 0 0 0 3 2 0 5 3 0 5 2 1 5 4 1 5 4 UYGU~ 44 25 0 20 2 0 15 11 0 10 9 0 13 13 0 22 22 2 15 15

TORK TOPLULUKLARI 117 89 0 75 32 0 89 64 0 90 79 2 96 86 8 125 115 16 105 85 ADIGE 0 0 0 15 13 0 3 0 0 5 1 0 2 0 0 2 0 0 2 0 ALTA'! 0 0 0 10 8 0 10 9 0 10 9 0 5 0 0 5 5 2 5 5

BA$KORDISTAN 21 7 0 62 52 0 31 31 0 30 29 0 34 24 0 34 34 2 25 24

BELARUSY!' 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1 0 2 1

BURYAT 0 0 0 0 0 0 25 10 0 10 0 0 2 2 0 5 3 1 2 2

CECENlsTAN 0 0 0 100 91 0 23 23 0 13 1 0 22 20 0 10 5 0 8 8

CUVA$ISTAN 0 0 0 13 13 0 22 22 0 40 26 0 20 17 0 15 9 2 10 8

DAGISTAN 5 5 0 10 10 0 27 23 0 25 24 2 15 13 0 15 15 5 15 15

HAKAS 7 7 0 10 10 0 10 6 0 10 0 0 5 0 0 3 3 1 5 5

INGU$ETYA 0 0 0 36 35 0 21 21 0 6 1 0 5 5 0 5 2 0 5 5 KABARTAY·BALKAR 25 14 0 59 56 0 20 0 0 20 20 0 10 10 0 20 15 6 10 9

KAFKAS TOPLULUK. 15 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

KALMUKLAF 0 0 0 5 0 0 3 0 0 5 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0

KARACA Y CERKE 60 57 0 54 54 0 20 2 0 34 27 0 20 16 1 11 11 3 10 10

KARAKALPAk 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 KUMUk 2 1 0 12 12 0 0 0 0 5 5 0 10 2 0 0 0 0 0 0

LlTVANYA VE BALTlk 0 0 0 3 3 0 3 0 0 0 0 0 4 1 0 5 3 1 5 5

MARi 0 0 0 0 0 0 1 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

MORDVIN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NOGA'I 3 3 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 0

OSETY!' 0 0 0 6 5 0 2 0 0 3 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0

PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

RUSYAFED. 0 0 0 13 13 0 5 3 0 10 1 0 10 1 0 5 0 0 0 0

SAHA(YAKUT 0 0 0 20 20 0 15 12 0 15 15 0 5 5 0 5 4 2 5 2

SAMAR!' 0 0 0 0 0 0 4 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

$OR TORKLERI 0 0 0 7 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 3

TATARISTAN 16 16 0 86 84 0 35 5 0 30 17 0 80 62 0 63 63 1 58 58

TUVA 3 3 0 11 11 1 10 0 0 10 10 0 5 5 0 5 0 0 5 5 RUSYAFEDERASYONU 159 129 0 544 497 1 295 176 0 285 187 2 259 183 1 212 173 26 184 165

GENEL TOP LAM 8197 5695 0 5220 3079 7 2165 1209 2 2060 1474 49 2261 1911 98 2176 1751 159 1579 1437

137

as 0:: '0 C.'J

.~ ~ LU

11 21 28 0

14 43 117

7 3 8

28 3

1 0 3 0 4 2 0 0 0

59 9 7 0 1

16 0

32 65 0 0 14 9 1 4 28 0 0

2

0

0

4

1

3

1

0 3

0

0

2

0 0 0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

8

0

24

293

Tablo 9.2 (Devam) Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda Ya§ayan Tiirk ve Akraba Toplulukiarmdan Ulkemizde Egitim Giirmeye Gelen Ogrencilerin Ulkelere ve Yillara GOre Daglhml

YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 GENEL

aJ <: r-~ ~ <: aJ <: <:

~ <:

<: <: ------M! <: <: W ~ ~ <> <:-s ~<: ~:) ~-:I t5 ::::! UJ - '0 UJ

~ '0 1IJ ~ 1IJ ~ '0 ~ ~ '0 ~ '0

.::::! <: ~ .::::! <: ~ .::::! ~ .::::! ~ .::::! ~ ~ .::::! ~ 0:: S ~ 0:: S ~ 0:: S ~ 0:: S ~ 0:: S ~ 0:: S ~ 0:: S ~ ~ ..... j:: ~ :5 j:: ~ ~

j:: ~ :5 .!:::: ~ ..... j:: ~ ..... j:: ~ ..... j:: ::;)

~ ~ ~ ::;)

~ ~ ~ ::;)

~ ~ ~ ~ >Q) ~ ~

OLKELER UJ UJ UJ UJ UJ UJ UJ

AZERBAYCAN 150 133 20 170 149 72 150 128 93 156 156 145 164 164 164 150 150 150 3968 3330 679 KAZAKiSTAN 152 142 50 184 135 89 157 157 101 150 150 105 150 150 119 150 150 150 3917 2876 674 KIRGIZISTAN 166 159 56 173 173 94 182 165 110 180 180 148 162 162 147 150 150 150 4056 12341 749 OZBEKisTAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 3 5 5 5 2778 1915 19 TACiKiSTAN 70 62 37 40 38 28 40 40 36 40 38 36 40 40 23 42 42 42 572 517 241

TORKMENlsTAN 197 197 67 152 145 70 150 138 97 150 118 109 150 121 114 151 136 112 4539 3825 641 CUMHURiYETLER 735 693 230 719 640 353 679 628 437 676 642 543 669 640 570 648 633 609 19830 148 3003

ARNAVUTLUK 28 24 11 15 14 13 16 14 13 15 14 14 20 20 19 25 25 18 229 214 99 BATITRAKYA 20 20 8 22 22 8 33 22 19 30 28 14 25 25 22 38 38 33 262 196 108

BOSNA HERSEK 36 24 11 26 22 17 30 27 18 32 22 17 30 30 28 30 30 30 853 355 129 BULGARiSTAN 78 70 31 130 111 82 85 80 73 94 93 70 83 83 78 90 90 90 1162 1051 464

GAGAVUZ 32 32 11 30 30 15 42 41 27 40 40 27 40 40 34 41 41 41 530 488 158 HIRVATISTAN 5 5 3 6 4 4 5 5 5 5 5 1 5 5 3 6 6 6 44 39 23

KARADAG 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 2 2 2 2 1 0 0 0 15 8 3 KOSOVA 126 116 32 91 91 39 67 66 49 78 75 63 99 99 87 114 114 114 808 707 389

POLONYA 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1 1 1 0 0 0 0 0 0 3 1 1 MAKEDONYA 48 48 10 36 34 13 47 47 27 53 49 38 53 53 53 62 62 62 568 515 211

ROMANYA 10 6 3 8 2 2 8 6 6 20 19 14 20 20 18 24 24 24 182 144 70 SANCAK 20 20 7 20 11 5 20 9 7 20 4 4 14 14 14 25 25 25 1012 518 66

SIRBisTAN KARADAG 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 7 7 7 7 7 YUGOSLAVYA 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 5 3 6 6 4 0 0 0 11 11 7

BALKANLAR 405 365 127 386 341 198 357 317 244 395 357 268 397 397 361 462 462 450 5686 425 1735 AFGANISTAN 40 23 5 11 11 9 15 15 4 50 50 29 53 53 50 85 85 85 1052 814 207

IRAK TORKMEN 50 42 12 40 40 21 40 40 30 43 43 38 50 50 47 80 80 80 658 568 253 IRAN 30 18 7 35 34 25 28 27 21 24 24 15 15 15 15 30 30 30 226 173 113

LOB NAN 2 2 0 3 3 3 5 4 4 5 5 5 5 5 3 4 4 4 28 26 20 SURiYE 20 9 2 11 11 8 12 9 4 23 18 14 20 20 14 10 10 10 310 195 74 ORDON 0 0 0 0 0 0 2 2 0 6 4 4 4 4 1 6 6 6 18 16 11 AHISKA 100 100 47 81 76 50 60 55 49 93 85 71 89 89 89 104 104 104 1127 1066 489

ASYA OLKELERi 242 194 73 181 175 116 162 152 112 244 229 176 236 236 219 319 319 319 3419 285 1167 GORCISTAN 2 2 2 7 7 0 10 7 6 12 12 11 60 60 9 21 21 21 170 127 51

KAZAKTORKO 5 1 0 0 0 0 0 0 0 10 10 0 10 10 0 0 0 0 50 36 0 KIRIM 68 68 23 79 72 40 45 45 26 61 57 44 47 47 43 47 47 47 678 624 250

MOGOLiSTAN 31 29 16 40 36 23 41 40 28 51 51 50 57 57 57 74 74 74 415 404 264 UKRAYNJl 5 4 2 7 6 2 4 4 4 7 7 2 5 5 3 6 6 6 57 47 22

UYGUF 32 32 10 20 18 9 21 15 5 22 22 19 31 31 25 35 35 35 300 250 109 ORK TOPLULUKLARI 143 136 53 153 139 74 121 111 69 163 159 126 210 210 137 183 183 183 1670 148 696

ADIGE 2 0 0 3 2 2 3 3 3 3 3 2 3 3 2 1 1 1 44 26 10 ALTAY 3 1 0 3 3 0 3 1 1 3 3 2 3 3 0 1 1 1 61 48 6

BASKORDiSTAN 25 23 4 23 18 12 11 4 1 10 8 5 10 10 6 5 5 5 321 269 37 BELARUSYA 6 6 0 2 1 1 2 0 0 2 0 0 2 2 0 1 1 1 20 12 2

BURYAT 4 4 1 4 1 0 4 4 2 4 3 3 3 3 2 4 4 4 67 36 13 CECENiSTAN 5 5 2 13 10 4 10 0 0 19 7 4 7 7 5 5 5 5 235 182 24 CUVASiSTAN 18 10 5 6 6 4 6 4 2 5 3 2 3 3 3 4 4 4 162 125 23

DAGISTAN 27 19 2 10 9 7 9 1 0 8 0 0 5 0 0 6 6 6 177 140 25 HAKAS 4 4 2 3 3 1 3 3 2 4 3 3 3 3 2 1 1 1 68 48 13

INGUSETYJl 2 1 0 2 2 2 2 2 1 3 3 2 3 0 0 1 1 1 91 78 6 KABARTAY-BALKAF 12 10 3 10 6 5 7 7 4 8 2 2 5 0 0 3 3 3 209 152 26 KAFKAS TOPLULUK. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 15 0

KALMUKLAF 1 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 1 1 1 1 1 1 28 2 2 KARA~AY <;ERKE 20 9 5 8 3 2 6 6 4 5 0 0 5 0 0 3 3 3 256 198 20

KARAKALPA~ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1 0 KUMU~ 8 8 0 4 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 41 30 1

LiTV ANYA VE BAL TI~ 6 4 2 5 1 1 5 4 3 8 3 2 4 2 2 4 4 4 52 30 15 MARi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0

MORDVIN FED.CUM. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0 NOGA 0 0 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 24 3 0

OSETYJl 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 14 5 0 PERM OBLASTI 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 0

RUSYAFED. 15 0 0 10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 68 18 0 SAHA(yAKUT 2 2 0 3 3 1 6 4 0 3 2 0 3 3 1 1 1 1 83 73 5

SAMARJl 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 4 0 SOR TORKLERi 0 0 0 2 0 0 2 0 0 2 1 0 1 1 0 1 1 1 20 13 1

TATARisTAN 49 49 4 30 16 7 36 31 14 50 40 16 30 30 29 35 35 35 598 506 114 TUVJl 7 7 0 8 8 3 8 7 3 8 4 3 5 5 4 3 3 3 88 68 17

RUSYA EDERASYONU 216 162 30 155 94 53 126 81 40 147 85 46 96 76 57 80 80 80 2758 208 360 GENEL TOP LAM 1741 1550 513 1594 1389 794 1445 1289 902 1625 1472 1159 1608 1559 134 169 1677 164 33363 254 6961

138

Tablo 9.3 2004-2005 Ogretim Yllmda Turk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklarma Ayrtlan Kontenjanlar

KONTENJAN

OLKELER OLKE TOPLAM AZERBAYCAN 150 150 KAZAKisTAN 150 150 KIRGIZiSTAN 150 150 TORKMENlsTAN 150 150

CUMHURiYETLER 600 600 ARNAVUTLUK 20 20 BATI TRAKYA 30 30 BOSNA HERSEK 30 30 BULGARiSTAN 55 55 HIRVATisTAN 3 3 SIRBlsTAN-KARADAG 3 3 KOSOVA 84 84

Kosova 60 Arnavut,Bo§nak ve diger 24

MAKEDONYA 45 45 MOLDOVA 40 40

Gagauz 35 Moldovan 5

ROMANYA 23 23 SANCAK 10 10

BALKANLAR 343 343 AFGANiSTAN 50 50 IRAK TORKMENLERI 70 70 iRAN(Azeri, Tiirkmen, KaSQay) 10 10 LOBNAN 2 2 SURIYE TORKMENLERi 10 10 ORDON 4 4

ASYA OLKELERi 146 146 <;iN HALK CUMHURiYETi 20 20 GORCiSTAN (Abhazya, G: Osetya, Acaristan) 10 10 MOGOLiSTAN 50 50

Mogol 45 Kazak 5

UKRAYNA 43 43 Klnm Tatarlan 40

Ukrayna 3 AHISKA TORKLERi 98 98

Azerbaycan 20 Kazakistan 35 Klrglzistan 20

Rusya Federasyonu 20 Ukrayna 2

Tataristan 1 TACiKisTAN 30 30

TORK TOPLULUKLARI 251 251 BELARUS 0 BAL TIK OLKELERi 2 2 RUSYA 58 58

Adlgey 1 Altay 1

Ba§kortostan 4 Buryat 3

<;uva§istan 2 Daglstan (Kumuk+Nogay) 5

Hakasya 1 ingu§etya 1

Kabartay Balkar 2 Kalmukya 1

Karacay <;erkez 2 Saha 1

l:jor Tiirklerl 1 Tataristan 30

Tuva 3

RUSYAFEDERASYONU 60 60

EK KONTENJAN 100 100

GENEL TOP LAM 1500 1500

139

Devlet burslusu ogrencilerin dl~mda, Tiirkiye Diyanet Valifz tarafmdan ilahiyat Faktiltelerinde egitim gormesi istenen ogrenciler de bulunmaktadlr. 2004-2005 egitim­ogretim Yllmda Afganistan'a 19, Arnavutluk'a 14, israil'e 3 Kazakistan'a 10, Kosova'ya

-~8~~ake_dDn¥a'_J.ra_3_v~_Mogolistan'a 2 olmak mere t012lam 59 ogrenciye burs tahsis edilmi~tir. 1998-1999 yrlmdan itibaren Tiirkiye Diyanet Valifz tarafmdan toplam 1331 ogrenciye burs verilmi~tir.

jslam Kalkmma Bankasl burslusu olarak 446; Ktiltiir Anla~malan, Kiiltiirel Degi~im Programlan ve benzeri anla~malar yeryevesinde hiikiimetler emrine verilen yUksekogretim burslanndan yararlanan 640; Dogu Tiirkistan Valifz tarafmdan getirilen ve burs verilen 92 ogrenci yUksekogretim kurumlanmlzm lisans ve lisansustii programlannda ogrenim gormektedirler.

Turk Cumhuriyetleri ile Turk ve Akraba Topluluklan Liselerinden mezun ogrencilerden isteyenlerin kendi imkanlan ile tilkemizde egitimlerini surdurmelerini saglamak amaclyla; Turkiye'de Ankara'da, Turkiye dl~mda Tiran (Arnavutluk), Baku (Azerbaycan), Dakka (Bangalde~), AlmatI (Kazakistan), Bi~kek (KIrglzistan), Beyrut (Lubnan), Uskup (Makedonya), Kabil ve Mezar-l Serif (Afganistan), Kuala Lumpur (Malezya), Kahire (MlSlr) , Ulanbator (Mogolistan), Ta~kent (Ozbekistan), islamabad (Pakistan), Kazan (Rusya Federasyonu), Sam (Suriye) ve Amman (Urdun)'de Yabancl Uyruklu Ogrenci Smavl (YOS) yapilmaktadir.

Yabancl uyruklu ogrencilerden kendi mali imkanlan ile Turkiye'de yUksekogrenim gormek isteyenlerin YabanCl Uyruklu Ogrenci Smavl'm (YOS) kazanmalan zorunludur. Yabancl uyruklu ogrencilerin tiniversitelere kabulleri, Yabancl Uyruklu Ogrenci SmaVl (YOS) Temel Ogrenme Becerileri testinden en az 40'm altmda standart puan almamak kaydlyla YOS sonuylanna gore ve universitelerin teklifi uzerine YUksekogretim Yuriitme Kurulu'nca onaylaml~ e~degerligi kabul edilen smav ve taban puanlan degerlendirilerek ilgili universitelerce yapllacaktIr.

1998-1999 egitim-ogretim yilmdan itibaren Yabancl Uyruklu Ogrenci Smavl'nda (YOS) ba~anh olan toplam ogrenci sayrsl 13717'dir.

9.1.1 Tiirk~e ogretimi

Ogrencilere bir yll Turkiye Turkyesi ogretilmesi ile ilgili gorev Kurulumuza verilmi~tir. Bu hizmetin yapllmasl iyin Ankara Universitesi Tiirkr;e Ogretim Merkezi (TOMER), 8 ilde ogrencilere Turkiye Turkyesi egitimi vermenin yanmda ye~itli uyum sorunlanmn yoztilmesinde de yardlmcl olmu~tur. Ankara Universitesi'nin yUkunu hafifletmek amaclyla, 1995-1996 egitim-ogretim Yllmdan itibaren Gazi ve Abant izzet Baysal Universiteleri, 1996-1997 egitim-ogretim yilmdan itibaren de Ege Universitesi Turk Dunyasl Ara~tIrma Enstitiisu tarafmdan Turkiye Turkyesi egitimi verilmeye ba~lanml~tIr.

140

9.1.2 Ogrencilerin ba~an durumu

1992-1993 egitim-ogretim )'llmdan itibaren gelen ogrencilerin ba~an durumlan Kurulumuz tarafmdan takip edilmektedir. Universitelerimizden alman ba~an durumlanna ili~kin bilgiler incelendiginde, iyi bir seyim yapllarak getirilen iilkelerin ogrencilerinin daha ba~anh olduklan gorulmektedir. Bu nedenle, seyme ve yerle~tirme smaVl yapllan iilkelerde ba~vurulann yok olmasmm saglanmasl, diger iilke ve topluluklarda ise ogrenci seyimlerine daha fazla ozen gosterilmesi gerektigi kamsma vanlml~tIr.

Tablo 9.4'ten goruldugu gibi, universitelerimize yerle~tirilen ogrencilerden 12162'sinin ye~it1i nedenlerle burslan kesilmi~tir. Bursu kesilen ogrencilerin durumlan incelendiginde, devamslz ogrencilerin saYlSlnm yok oldugu gorulmektedir.

141

-

Tablo 9.4 Turl Cumhuriyetleri He Turk Akraba Topluluklarmdan gelen tigrencilerden bursu kesHenlerin yIllara ve nedenlere gore daglhml

VERiLEN KULLANILAN OGRENiM BURSU KESiLEN

YILLAR ~OLKE OLKE GOREN MEZUN DEVAMSIZ DisiPLiN KAYIT BA~ARISIZ DiGER

KO TENJANI KONTENJANI OGRENCi OGRENCi YAPTIRMAYAN

1992 8197 5695 0 2110 496 17 543 352 2177 1993 5220 3079 7 1020 340 8 551 373 780 1994 2165 1209 2 462 92 2 135 187 329 1995 2060 - 1474 49 509 87 6 101 355 367 1996 2261 1911 98 594 67 8 283 283 578 1997 2176 1751 159 635 78 4 184 254 437 1998 1579 1437 293 485 54 2 112 219 272 1999 1741 1550 513 314 43 4 136 271 269 2000 1594 1389 794 143 36 0 31 155 230 2001 1445 1289 902 79 31 1 26 94 156 2002 1625 1472 1159 16 18 2 11 57 209 2003 1608 1559 1344 2 12 1 5 32 163 2004 1692 1677 1641 0 3 0 1 0 32

TOPLAM 33363 25492 6961 6369 1357 55 2119 2632 5999 ----- ....

TOPLAM

3585 2052 745 916 1219 957 659 723 452 308 297 213

36

12162

N

""

On lisans, lisans ve lisansiistii ogrencilerine verilen burs miktarmm yetersizligi, ogrencilerin egitimleri dl$mda i$lerle ilgilenmelerine neden olmaktadlr. Aynca, Tlirkiye Tlirk<;esi egitimine ge<; gelmeleri, ogrenimlerine yeterli Tlirk<;e ogrenmeden ba~lamalan, ortaogretimlerindeki egitim-ogretimin farkhhgl, bazl ders kitaplannm pahah olmasl ve kitap bedellerinin yeterli bulunmamasl veya ge<; verilmesi, diger ba~anslzhk nedenleri arasmda saYllabilir.

1992-1993 egitim-ogretim Yllmdan itibaren ogrenim goren ogrencilerden 6369'u mezun olmu~tur. On lisans diplomasl alan ogrencilerden ba~anh olanlann lisans programlanna dikey ge<;i~leri te~vik edilmektedir. Aynca, lisans egitimlerini Ulkemizde tamamlayan ogrencilerden Ulkelerince talep edilenler, lisansusHi egitimlerine devam etmektedirler.

9.2 Yurt DI~lDda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler ve Yurtdl~l Yiiksekogretim Diplomalan Denklik i~lemleri

Turkiye Cumhuriyeti vatanda~l ogrencilerin ytiksekogretim amaclyla Tfuk Cumhuriyetlerine gidi~lerinin ve kar~lla~llacak diploma denkligi sorunlannm disiplin altma ahnmasl gerekliligi du~unUldugunden, 1997 Yllmdan itibaren bu programlann Ogrenci Se<;me ve Y erle~tinne Merkezi Ba~kanhgl'mn hazlrladlgl OSYS Yuksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Kllavuzu'nda yer almasl uygun gortilmu~tfu.

Yurtdl~mdaki ytiksekogretim kurumlanndan alman on lisans, lisans ve ytiksek lisans diplomalannm denklik i~lemleri 2547 saYlh Kanun ile bu kanun uyannca <;lkanlan ve 14 Temmuz 1996 tarih ve 22696 saYlh Resmi Gazete'de yaYlmlanarak ytirtirlUge giren "Yurtdl,Jl Yuksekogretim Diplomalan Denklik Yonetmeligi" hukumleri uyannca yapllmaktadlr.

Diploma denkligini yaptlnnak isteyenler bir dilek<;e e~liginde, amlan yonetmelikte belirtilen; bir onceki egitim-ogretime ili~kin diploma ash veya onayh sureti, denkligi istenilen diploma veya mezuniyet beIge ash, ogrenim suresi i<;inde ahnml~ ders, not ve ders saatlerini gosterir universitesinden onayh beIge (transkript) ash, yabancl dildeki belgelerin noter tasdikli Turk<;e tercumeleri ve Pasaportlanm ibraz ederek ba~vunnaktadlrlar.

Diplomalann on incelemesi Diploma Denklik Komisyonunca yapllmakta, komisyonca olu~turulan oneriler Yuksekogretim Yurtitme Kurulu Karan ile kesinle~mektedir. Diploma Denklik Komisyonu, Yuksekogretim Kurulu Ba~kanl tarafmdan gorevlendirilen Yuksekogretim Yurtitme Kurulu uyelerinden birinin ba~kanhgmda; Milli Komiteler Ust Kurulu tarafmdan onerilen ki~iler arasmdan, YUksekogretim Genel Kurulu tarafmdan se<;ilen en az 2 ogretim uyesinden olu~makta, soz konusu komisyon gerektigi kadar alt komisyonlar kurabilmektedir.

Diploma denklik komisyonunca; belgelerin orijinal olup olmadlgl, uzerlerinde kazmtI, silinti ve benzeri tahrifatm bulunup bulunmadlgl, belgelerin ba~vuran ki~iye ait olup olmadlgl, diplomaYl veren universite veya ytiksekogretim kurumunun ve egitimin yaplldlgl programm tamnml~ ve itibarh bir kurum ve program olup olmadlgl, diplomanm almdlgl egitim programmm Turkiye'deki universitelerde verilmekte olan hangi duzeydeki egitim programlan ile e~ deger oldugu ara~tmlmakta, diplomanm uluslararasl duzeyde veya ikili anla~malarla tanman bir universiteden ahnml~ olmasma ragmen, egitim programmm Him, niteligi, duzeyi konusunda tereddude du~Uldugu durumlarda, ki~iden universitenin resmi

143

katalogu ve ek belgelerle birlikte egitimin yaplldlgl Ulkede hangi tarihlerde bulunmu~ oldugunu pasaport veya diger belgelerle kamtlamasl istenmekte, gerekirse 0 Ulkedeki Turk

_~E=gitim Mu~avirliginin veya Egitim Ata§eliginin gOrU§lerine ba~vurulmakta ve ihtiya~ ____ --1

halinde belgeler bir ytiksekogretim kurumuna incelettirilerek gorU~ ahnmaktadlr.

Akademik belgelerin orijinal olmadlgl, uzerinde tahrifat yaplldlgl veya belgelerin ki~iye ait olmadlgl tespit edildiginde denklik i~lemi yapIlmamakta ve bu ki~iler hakkmda yasal i~lem yapllmak uzere Cumhuriyet Ba~savclhklanna SUy duyurusunda bulunulmaktadlr.

Yapllan incelemeler sonucunda;

a) Onlisans diplomalannm denklik i~lemleri kabul veya ret ~eklinde bir karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

b) Lisans diplomalannm denklik i~lemlerinde, diplomanm ahndlgl kurumun uluslararasl veya ikili anla~malarla tamnml~ bir kurum oldugu, egitimin yaplldlgl programm Turkiye'deki benzeri egitim programma denk oldugu, egitim duzeyi ve ogrenim alam aylkya tespit edilenlere "denklik belgesi" verilmekte,

c) Lisans egitimi duzeyi ve iyerigi konusunda bir tereddtit hasll oldugunda ogrenci, usul ve esaslan Yuksekogretim Kurulunca belirlenen ve bir slmf geyme, ders geyme smaVI niteliginde olmayan, ancak ogrencinin alml~ oldugu derslerin kapsammm ve ogrencinin kazanmasl gereken en az bilgi duzeyinin tespitine yonelik ozel bir "seviye tespit smavI"na tabi tutulmakta, seviye tespit smavlan YIlda bir kez iki a~amah olarak 45 ayn alanda geryekle~tirilmekte, bunlardan 21 tanesi Kurulumuzca, 4 tanesi Universitelerce, 20 tanesi OSYM tarafmdan yapIlmakta, bu smav ve belgelerin birlikte degerlendirilmesi sonucunda a~agldaki hususlardan birine karar verilmektedir:

1. Lisans diplomasmm denkligi kabul edilenlere denklik belgesi verilmekte,

2. Egitim duzeyi onlisans duzeyinde oldugu tespit edilenlere onlisans diplomasl denklik belgesi verilmekte, bu ki~ilerden dileyenler Turkiye'de lisans denklik tamamlama programma devam edebilmekte,

3. Egitim duzeyi universiter bir egitime denk gortilmeyenlerin talepleri reddedilmekte ve herhangi bir denklik belgesi verilmemektedir.

d) Hazlrhk slmfl hariy en az 4 YIlhk bir ytiksekogretim programmdan mezun olmalanna ragmen diploma denklikleri onlisans duzeyi olarak tespit edilmi~ olan veya seviye tespit smavlanmn birinci a~amasmda ba~anh olup ikinci a~amasmda ba~anslz olan ki~iler diledikleri takdirde, Turkiye'deki bir tiniversitede lisans denklik tamamlama egitimine ba~vurabilmektedirler. Lisans denklik tamamlama egitimine kablmak isteyen ogrencilerin alanlar itibariyle hangi universitelerde ve hangi faktitlelerde egitim-ogretim gorebilecekleri Ytiksekogretim Yurtitme Kurulunca belirlenmekte, bu ogrencilerin ogrenim ucretleri hakkmda, 3843 saYlh "Yuksekogretim Kurumlannda ikili Ogretim YapIlmasl, 2547 saYIh Yuksekogretim Kanunu'nun Bazl Maddelerinin Degi~tirilmesi ve Bu Kanuna Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkmda Kanun"un 7. maddesi hukumleri

144

uygulanmaktadIr. Soz konusu tamamlama egitiminin siiresi ve ogrencinin almak zorunda oldugu dersler hakkmda karar verme yetkisi iiniversitelere ait olup, intibakl yapIlan aday, o iiniversitenin normal ogrencisi gibi 2547 sayth Kanun'un 44. maddesine ve iiniversitenin egitim-ogretim ve smav yonetmeligine gore egitim-ogretimine devam etmekte, tamamlama egitimini ba:;;an ile bitiren ogrencilere Yiiksekogretim Kurulu'nca lisans dipiomasl denklik belgesi verilmektedir.

e) Yiiksek lisans denklik i~lemleri kabul veya ret ~eklinde karara baglanmakta, kabul edilenlere denklik belgesi verilmektedir.

f) Ki~ilerin her ne ad altmda olursa olsun yurt dl~mdan ayIk, ekstem, glyabi egitim gibi devam zorunlulugu bulunmayan bir egitim-ogretim sonunda aldlklan sertifika veya diplomalara denklik verilmemekte, modem egitim teknolojileri kullamlarak egitim veren "uzaktan egitim" programlannm tamnml~hgl Yiiksekogretim Kurulu'nca aynca incelenerek karara baglanmaktadIr.

Yiiksekogretim Yiiriitme Kurulu tarafmdan alman kararlar yen;evesinde mevcut uygulamada;

1- Yurtdl~mdan TIp, Di~ Hekimligi ve EczacIhk alanlannda alman diplomalarla yapIlan denklik b~vurulan amlan yonetmelik hiikiimlerine gore incelenmekte, eksikligi bulunmadlgl tespit edilen ilgililerin denklik ba~vurulan, iilke aynml gozetilmeksizin, yapIlacak olan Seviye Tespit SmavI sonucuna gore degerlendirilmektedir.

2- <;e~it1i iilkelerin yurtdl~mda bulunan yiiksekogretim kurumlan 1997 ythndan itibaren ass kllavuzlannda yer alml~ olup, ass kIlavuzunda yer alan KKTC haricindeki iilkelerde ogrenim goren ogrencilerden, kIlavuzda yer alan programlara ass sonucuna gore aSYM tarafmdan yerle~tirilen ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapIlacak inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, denklik belgesi diizenlenmekte, aSYM tarafmdan yerle~tirilmeyen ogrencilerin denklik ba~vurulan reddedilmektedir. Vine ass kllavuzunda yer alan "ozel yetenek" smaVI ile ogrenci kabul eden programlarda ogrenime ba~ladIklan ytl itibanyla geyerli olan ass 'dan 105 (ozel yetenek ogretmenlik programlan iyin 120) 2003 ythndan itibaren 160 (ozel yetenek ogretmenlik alanlan iyin 185) ve iizeri puan alan ve ass kIlavuzunda belirtilen kontenjan yeryevesinde yerle~en ogrencilerin alacaklan diplomalara, yapIlan inceleme sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, denklik belgesi diizenlenmekte, aksi takdirde denklik ba~vurulan

reddedilmektedir.

3- KKTC dl~mda ass kllavuzunda yer alan iilkelerin ana dili haricinde kllavuzda yer alan dil programlanna aSYM tarafmdan yerle~tirilen ogrencilerin alacaklan diplomalann denklik degerlendirmesi, yapIlan inceleme sonucunda, ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde, KPDS ya da yalmzca ingiliz dili iyin TOEFL smaVI sonucuna gore yapIlmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve iizeri TOEFL'dan 550 ve iizerinde puan alan ba~vuru sahipleri adma denklik belgesi diizenlenmektedir.

4- KKTC haricinde, ass kllavuzunda yer alan iilkeler dl~mda, yurtdl~mda bulunan yiiksekogretim kurumlannda ogrenim gorecek olan ogrencilerin, yiiksekogrenime ba~ladIklan ytl itibanyla geyerli olan ass' dan, ilgili alan tiiriinde, onlisans programlan iyin 160 ve iizeri, lisans programlan iyin 185 ve iizeri puan almalan gerekmekte olup, bu ko~ulu saglamayan adaylann denklik ba~vurulan reddedilmektedir.

145

5- Sovyetler Birligi'nin dagllmasmdan sonra olu~an Rusya Federasyonu, Turk Cumhuriyetleri ve diger Baglmslz Devletler ile Balkan ulkelerinde bulunan ve Kurulumuzca tamnan yliksekogretim kurumlannda, ass kIlavuzunda yer almaya ba~lamadan onceki bir tarihte ogrenime b~layanlann denklik ba~vurulan uzerinde yapllan incelemeler neticesinde, Temel Fen Bilimleri, Tarih, Sanat Tarihi, Cografya, Sosyoloji, ogrenim gorulen ulkelerin ana dilleri lizerine verilen egitim, Klasik Arkeoloji ve Glizel Sanatlar dallannda alman diplomalan ile yapllan b~vurulann incelenmesi sonucunda ilgili mevzuata uygunlugu saptandlgl takdirde denklik belgesi duzenlenmekte, ogrenim gorulen Ulkelerin ana dillerinden farkh dil programlannm denklik degerlendirmesi KPDS ya da yalmzca ingilizce iyin TOEFL smaVI sonucuna gore yapllmakta, ilgili dil iyin KPDS'dan 70 ve uzeri TOEFL'dan 550 ve uzerinde puan alan ba~vuru sahipleri adma denklik belgesi duzenlenmekte, TIp, Eczaclhk, Di~ Hekimligi, Muhendislik, Hukuk, Ogretmenlik alanlannda alman diplomalann denklik ba~vurulan yapllacak olan Seviye Tespit Smavi sonucuna gore degerlendirilmekte, diger alanlarda alman diplomalann denklik ba~vurulan ise olu~turulan alt komisyonlardan veya universitelerimizden alman goru~ dogrultusunda degerlendirilerek kabul edilmekte, reddedilmekte ya da yapllacak olan seviye tespit smaVl sonucuna gore degerlendirilmektedir.

6- KKTC'de bulanan, diploma denkligi Yuksekogretim Kurulu tarafmdan tanman ve OSYS kIlavunda yer alan liniversitelerin onlisans ve lisans programlanna ilgili kIlavuzda belirtilen esasalar yeryevesinde, Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Merkezi (OSYM) tarafindan merkezi gene I yerle~tirme ve merkezi genel yerle~tirme sonucunda bo~ kalan kontenjanlanna aSYM tarafmdan Ulkemizdeki yliksekogretim kurumlanna oldugu gibi ek yerle~tirme ile yerle~tirilen ve sozkonusu universitelerde ogrenim gorerek diploma alan ilgililerin denklik ba~vurulan incelenerek, ve 26 MayIs 1998 tarihinde imzalanan "T.C Yuksekogretim Kurulu ile KKTC Milli Egitim, KUltUr,Genylik ve Spor Bakanhgl Arasmda Yuksekogretimde i~birligi ProtokolU" hukumleri uyannca tespit ve tesis edilen usul ve esaslar yervevesinde ogrenim gorerek diploma almalan ve ba~vurulanmn ilgili mevzuata uygunlugunun saptanmasl halinde denklik verilmekte, aksi takdirde ba~vurular reddedilmekte ya da yapllacak olan Seviye Tespit Smavi sonucuna gore degerlendirilmektedir.

Soz konusu universitelerin ozel yetenek programlanna ogrenci ahmmda uygulanacak i~lem ve ko~ullar ilgili yliksekogretim kurumlan tarafmdan adaylara duyurulmakta olup, ozel yetenek smaVl sonuylanna gore ogrenci kabul eden programlarda ogrenime ba~layan ogrencilerin Ulkemizdeki liniversitelere yatay geyi~ yapmalan mumkun degildir.

9.3 Ogretim Uyeleri

1991 yllmdan bu yana Ulkemiz ile Turk Cumhuriyetleri arasmda yogun bir ogretim uyesi degi~imi surmektedir. Bu degi~im ilk yIllarda sadece Tfukiye'ye dogru goruluyorsa da, son yIllarda Ulkemizden de gittikye art an sayIda ogretim elemam bu ulkelerde gorev almaktadlr. 1997 Ylhndan gunumuze Baglmslz Tfuk Cumhuriyetlerinde T.C uyruklu 1774 bilim adaml gorevlendirilmi~tir.

2547 SaYlh Yuksekogretim Kanunu'nun 34. maddesine gore, Ulkemiz devlet ve vakIf universitelerinde sozle~meli olarak 2815 Turk Cumhuriyetleri uyruklu ogretim elemam yah~maktadlr.

146

9.4 Yurt DI~mda Kurulan Ortak Universiteler

9.4.1 UluslararaSI Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Universitesi

Ahmet Yesevi Universitesi, Kazakistan Cumhurba~kam Saym Nursultan Nazarbayev'in buyrugu ile 06.06.1991 tarihinde Kazakistan'm Turkistan ~ehrinde kurulmu~tur. Turkiye Cumhuriyeti Hukumeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Hukumeti arasmda Turkistan ~ehrinde Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasl Tiirk-Kazak Universitesi kurulmasma dair anla~ma, 31 Ekim 1992 tarihinde Ankara'da imzalanml~tIr. Bu anla~mamn onaylanmasmm uygun bulundugu hakkmdaki 3904 say:Ih Kanun'un 4 May:Is 1993 tarih ve 21571 saYlh Resmi Gazete'de yay:ImlanmaSI ile Universite bugiinku ortak uluslararasl universite statUsune kavu~turulmu~tur. Universitenin kIsaltIlml~ adl Ahmet Yesevi Universitesi'dir. Akademik, idari ve mali ozerklige sahip olan universitenin Miitevelli Heyet Ba~kanhgl Ankara'da, egitim-ogretim ise Kazakistan'dadu.

iki Ulke arasmda vanlan sozle~me ve mutabakat geregi Mutevelli Heyet Ba~kam ile RektOr I. Yardimcisl Turkiye Cumhuriyeti tarafmdan; Mutevelli Heyet Ba~kan Yardimcisl ile Universitenin RektOrii Kazakistan Cumhuriyeti tarafmdan atanmaktadlr.

Yuriitme Kurulu'nun 28.04.2000 tarih ve 26. Oturumunda Ahmet Yesevi Uluslararasl Turk Kazak Universitesi'nin talebi dogrultusunda, universitenin programlannm 2000 Ylh Yuksekogretim Programlan ve Kontenjanlan Kllavuzundan ylkartllmasl karan ahnml~tlr.

Universitenin internet adresi www.yesevi.edu.tr

9.4.2 KIrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi

Turkiye Cumhuriyeti Hukumeti ile Klrglz Cumhuriyeti Hukumeti arasmda Klrglzistan'm Ba~kenti Bi~kek ~ehrinde Klrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi kurulmasma i1i~kin anla~ma 30.09.1995 tarihinde izmir'de imzalanml~tIr.

Anla~manm onaylanmasmm uygun bulundugu hakkIndaki 4144 saYlh Kanun 23.06.1996 tarih ve 22675 say:Ih Resmi Gazete'de yaYlmlanml~ ve adlgeyen anla~ma 09.07.1996 tarih ve 96/8350 say:Ih Bakanlar Kurulu Karan ile onaylanml~tIr.

17.12.1995 tarihinde Bi~kek'te imzalamp DI~i~leri Bakanhgl'nca 13.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'na sevkedilen ve 21.08.1996 tarihinde Bakanlar Kurulu'nda kabul edilen Klrglzistan-Tiirkiye Manas Universitesi Tiiziigii'nun onaylanmasl, 22.09.1996 tarih ve 22765 say:Ih Resmi Gazete'de, Mutabakat ZaptI'nm onaylanmasl ise 23.09.1996 tarih ve 22766 say:Ih Resmi Gazete'de yay:Imlanml~tIr.

Universite 20.11.1997 tarihinde Fen-Edebiyat FakUltesi, Teknik Egitim Fakultesi ve iktisadi ve idari Bilimler Fakultesi'nde top lam 100 ogrenci ile egitim-ogretime ba~laml~tIr. TIp fakultesi ve hastanesinin kurulmasl ise 24.10.1997 tarihinde imzalanan ek protokolle kararla~tmlml~tIr.

147

Universitede Klrglzistan'dan 1302, TUrkiye'den 440 ve diger iilke ve topluluklardan 145 (Kazakistan, Azerbaycan, Ozbekistan, Rusya Federasyonu, Tacikistan, TUrkmenistan) olmak

------u:tiZ€~'7----og-f-enci-ogrenim gonnek:tediLMeZllll-lLerme¥ejl~y~nJinivers~it~e~d""en~9-"c1 ___ _ ogrenci mezun olmu~tur. Universitede halen iilkemizden 70 akademik ve 35 idari personel, Klrglzistan'dan 110 akademik ve 201 idari personel hizmet vermektedir.

Oniversitenin internet adresi www.manas.kg

11).5 i~birligi Anla~malan

Ara~tmna-geli~tirme faaliyetleri yeryevesinde, iiniversitelerarasl ve enstitiilerarasl i~bir1igine gidilmesi, ortak projeler hazlr1anmasl amaclyla TUrk universiteleri ile Diger Turk Cumhuriyetleri universiteleri arasmdci 1989 Yllmdan itibaren 146 i~bir1igi protokolii yapI1ml~t1r.

148