Tuni Papuçiu përvjetori

8/7/2019 Tuni Papuiu prvjetori

1/26

1

NJERIU REDAKSI

Shkrimtari, gazetari dhe publiisti Tuni Papuiu (1922-1975)

Tuni Papuiu ka lindur m 23 mars 1922 n qytetin e Fierit. Shkolln fillore e kreu nvendlindje, t mesmen dhe studimet e larta n Tiran. Q nga shtatori i vitit 1943 e deri nlirimin e Shqipris, ishte inkuadruar n Zonn e Par Operative t Vlors. Menjher pas

lirimit, iu prshkushtua gazetaris. Nxori dhe drejtoi n Sevaster t Vlors gazetn Prpjekja e rinis . Veprimtarin gazetareske e vijoi n Tiran n gazetn Sporti (1945), si kryeredaktor i saj, duke qn prkrah Andon Mazrekut n Ballkaniadn e vitit 1946.M pas, deri n 1959 punoi natn si i freskt n gazet. Q prej vitit 1959 deri sa u ndanga jeta, drejtoi t prdyjavshmen letrare dhe artistike t ilustruar, revistn Fatosi . Vdiqpapritmas n Shkodr, m 3 qershor 1975. Nj rruge n qytetin e tij t lindjes, Fieri, i shtvn emri i tij. sht dekoruar disa her pr veprimtarin e tij letrare dhe publiistike.

Trashgimia publiistike dhe letrare e Tuni Papuiut sht n koleksionet e medias s shkruart viteve 40-70, si dhe n botimet letrare pr shkollat. Ndrsa disa prej krijimeve t tij letrarepr fmij jan botuar ndr t tjera tek vllimet Midis shelgjesh buz lumit , Nj sirtar i

veant , Supa dhe karamelet etj. Krijimet e tij prmbajn vjersha, tregime, skee,gazmore, pjes teatrale, tekste kngsh pr fmij dhe qindra e qindra artikuj n shtypinshqiptar. Pr vite me radh, n Festivalet mbarkombtare t Kngs pr Fmij, organizuarn Shkodr, ka fituar mimet e para pr tekstet e kngve, t kompozuara nga autor t till siCesk Zadeja, Tonin Harapi, Avni Mula, Tish Daija, Pjetr Gaci, etj Veprimtaria e tij letraresht prfshir edhe n Fjalorin enciklopedik Gazetar dhe publiist shqiptar , hartuarnga prof. dr. Hamit Borii dhe botuar nga Unioni i Gazetarve Profesionist t Veriut(UGPV), Figura t shquara t rrethit t Fierit , si dhe tek Lexikon me titull Shkrimtart shqiptar pr fmij (1872-1995) hartuar nga prof. Odhise K. Grillo.

Mendime pr Tuni Papuiun, jetn dhe veprn e tij

Tuni Petro Papuiu (1922-1975)


2/26

2

Tuni Petro Papuiu , pr nga karakteri i vet, natyra gazmore dhe aftsit e gjithanshme, kaqn nj personalitet i tipit unikal, nj djal fierak q, si shprehet populli, e lind nna rrall.Lindi n Fier n vitin 1922 dhe punoi pr vite t tra n gazet e m pas, deri sa vdiq, nrevistn Fatosi. Ai i ngjante miniers. Sa m shum t krkoje, aq m shum vlera do ti

njihje, aq m shum xhevahire do t gjeje te ky njeri.Pati nj temperament t gjall. Nxns n Fier la mbresa t pashlyeshme te shokt e tij,gjimnazist n Tiran prqafoi idet m prparimtare t kohs, partizan gjat LuftsAntifashiste Nacionallirimtare e vuri jetn n roje nderi t atdheut. Qe gazetar dhe publiist ishquar: S bashku me Jakov Xoxn, fill pas lirimit, nxori gazetn e par Prpjekja e rinisn Vlor. Qe ndr udhheqsit e BRASH-it n Tiran, kryeredaktor i par i gazets Sporti,organizator dhe publiist n Ballkaniadn e vitit 1946, s bashku me t paharueshmin AndonMazreku. Qe njeri i mir, si e ka prcaktuar akademiku Alfred Ui, njeri ipazvndsueshm i gazets, q prballoi me ndrgjegje t lart edhe punn m t thjeshtteknike aq delikate, edhe t redaktorve e kryeredaktorit.Llambi Blido, piktori yn i mirnjohur e pati quajtur Tunin njeri redaksi. Pra ai punonte si

nj redaksi e tr. Te revista Fatosi u shpalos talenti i tij si shkrimtar dhe publiist prfmij, si edukator i brezit t ri t artistve e letrarve, q e ngritn n maj artin dhe letrsinton. Piktori i merituar Agim Faja ka shkruar se Tuni Papuiu qe njeri n kuptimin e vrtett fjals, me zemr t madhe dhe shpirt fisnik. Tuni i madh e n t njjtn koh modest ishte miku m i ngusht i tipografve, ishte msuesi ityre dhe shpesh, kur bheshin gabime t rnda n shtyp, ishte shptimtari i tyre, sepse i merrten mbrojtje duke i hedhur vetes gabimet e tyre.Tuni Papuiu qe shpirti i festivaleve kombtare t kngs pr fmij n Shkodr. Jo vetm siantar permanent i juris, por edhe si autor i teksteve t kngve pr fmij, ku laurohej dovit me mime nderi; jeta e tij u sos pikrisht n festivalin kombtar t kngs pr fmij n ,n vitin 1975.

Tuni Papuiu i prket elits s publiistve. Aty ku ndohej Tuni, aty buron knga, buroningzimi dhe humori. Aty ku ishte Tuni, aty takoje ndershmrin, gatishmrin pr t ndihmuarnjerzit, takoje besimin dhe optimizmin pr jetn.

Marr nga libri: Figura t shquara t rrethit t Fierit, 2002

Kujtime qershori

41 vjet!

Pr ty, voglush, jan shum kta 41 vjet! Kurse pr ne, q e kaluam gjysm shekullin naduken pak, shum m pak kto vite.

Ishin ditt e para t qershorit 1959. Athere doli n shitje numri i par i revists Fatosi, i cili

mbante n kopertin Nr.1 dhe muajin maj. Pra, numri ishte i majit, kurse revista u shprnda nditt e para t qershorit. E kjo ndodhi kshtu, sepse puntort e mrekullueshm tshtypshkronjs Mihal Duri nuk e paten t leht t shtypnin kt numr t Fatosit, q pr

her t par dilte me gjasht ngjyra. M kujtohen si sot ato dit e net, kur prgatitej revista.Si do ta presin miqt tan t shtrenjt, kalamajt e vegjl, fatosat?

Ne, nj grup shkrimtarsh pr fmij, nj kshill botues vullnetar kishim emocione, sepse nukishim msuar me kt pun. Pyesnim veten, vall si do t dale revista? Midis nesh ishte dhe


3/26

3

Tuni Papuiu, redaktori i par i revists Fatosi, nj punonjs i vjetr i shtypit, q ishte marr

me shum gazeta. Tuni buzqeshte me ne, na qetsonte dhe punonte me zell, duke trokitur san shtypshkronj, n depot e letrs s revistave, n shtpit e piktorve dhe shkrimtarve, tcilt na kishin premtuar bashkpunime pr numrin e par.

Dhe numri i par u b gati. U dorzua dhe n shtypshkronj pr shtyp. Por sa shum vonoi prt dal! Gati 45 dit, sepse ishte nj proces i ri shtypi me shum ngjyraPr m tepr se njmuaj ditn dhe natn, bile ngandonjher edhe pas mesit t nats binte telefoni n zyrn evockl t Fatosit dhe n shtpin e redaktorit Tuni Papuiu. Dika kishte ngelur n shtyp.

Dhe Tuni vraponte n shtypshkronj, punonte me tipograft dhe lyente duart me boj sikur tishte edhe vet tipograf. Dhe vrtet puntort nuk e ndanin Tunin nga gjiri i tyre, e donin megjith shpirt, e quanin pjestar t kolektivit t tyre.

Kur doln kopjet e parat Fatosit, redaktori yn i dashur erdhi me nj tuf revista duke

qeshur pr fitoren modeste q kishim arritur.

Nuk m harrohen kurr kto dit qershori t numrit t par t Fatosit. Kaluan pastaj shummaje e qershore e revista mori shtat duke u br gjithnj e m e dashur pr fmijt e vegjl.Sot po ta vshtrosh koleksionin e Fatosit pr 41 vjet, ai mbush gati nj rresht n nj raft

biblioteke.

N redaksin e revists Fatosi vinin do vit me qindra e mijra letra. Askush nuk merrtemundimin q t gjitha kto ti lexonte, si i lexonte redaktori i lavdishm, Tuni Papuiu. Ai ekuptonte thell se pas do letre ishte nj lexues i vogl, i pasionuar i revists, q i duhejprgjigjur si edhe shkrimtarve e piktorve t rritur. Bashkbisedimi me t vegjlit ishte njpjes e rndsishme e krijimtaris s Tuni Papuiut. Pasi i lexonte t gjitha letrat, ai iklasifikonte, zgjidhte ato q mund t botoheshin n revist (vizatime, vjersha etj.) dhe ndantem vete letrat, t cilave u duhej dhn prgjigje prmes Posts s Redaksis s revists.Pastaj, ulej n makin e shkrimit dhe shtypte pa prtes prgjigjet individuale prbashkpuntort e vegjl. N sirtarin e tryezs s tij t puns ruheshin, jo vetm letrat ebashkpuntorve, po edhe prgjigjet e tij t daktilografuara t panumrta q prbnin njarkiv t vrtet dhe shum t pasur.

Kjo pun e lodhshme dhe shum e kujdesshme sht nj shembull i rall n shtypin ton.

Tuni Papuiu na ka ln disa libra t botuar pr fmij, midis t cilve mund t prmendim Midis shelgjeve buz lumit (tregime), Supa dhe karamelet (vjersha, skee e tregime),

Nj sirtar i veant me shkrime t zgjedhura, si dhe dhjetra e qindra skee pr fmij,poezi, artikuj n shtypin shqiptar.

Redaktori i paharrueshm i revists Fatosi , Tuni Papuiu nuk ishte vetm shkrimtar dhepubliist, por edhe nj pedagog e psikolog, nj msues i vrtet, q i donte pa mas fmijtdhe q shkriu jetn pr ta.

Lexuesit e numrit t par t revists Fatosi sot kan mbaruar shkollat e mesme dhe t lartadhe tani punojn n t katr ant e Atdheut. Por ata kurr nuk i harrojn as gzimin dhe askshillat dhe msimet, q u dha revista e tyre e dashur, pr t ciln shoku yn, redaktori i par,Tuni Papuiu, pr 16 vjet derdhi mundin dhe talentin e tij.

Prof. Bedri Dedja, Akademik, ish kryeredaktor vullnetar i Fatosit


4/26

4

(Marr nga libri ..Nj Sirtar i veant, viti 2000

2. M 3 qershor n Shkodr kishte ndodhur vdekja e papritur e Tuni Papuiut, vllait t vetm

t Pandors. Kjo qe nj goditje shum e rnd, pasi Tunin nuk e kisha patur vetm kunat, poredhe shok, edhe bashkpuntor n revistn Fatosi. Tuni ishte nj njeri q meritonte t qahej

me kuj, ishte nj figur me reputacion t madh, nj flori me shpirt njeriu, q mbaroi n duarte miqve tan t dashur, Lajde Staku e Xhevat Beqaraj.

Prof. Bedri Dedja, Akademik

(Marr nga libri i tij me kujtime Npr rravat e jets, 2001

Posta e Fatosit

N kt libr me titull Nj sirtar i veant t shkrimtarit dhe publiistit Tuni Papuiuprfshihet edhe nj prmbledhje e letrkmbimit t tij me lexuesit e vegjl t revists Fatosi.

Pse u vendos ti prmblidhen disa nga kto letra?

Jan dy arsye: e para, sepse letrat q shkmbejn shkrimtart, sidomos me lexuesit, jan njlloj i letrsis me vlera biografike, historike dhe publiistike. E dyta, sepse Tuni Papuiu shtndr shum t rrallt n letrsin ton t sotme, q e ka lvruar kt zhanr me shum pasion,

vullnet dhe korektes, duke respektuar si nj pedagog i vrtet personalitetin e fmijve tvegjl.

N redaksin e revists Fatosi vinin me qindra e mijra letra letra. Askush nuk merrte

mundimin q t gjitha kto letra ti lexonte me vmendje dhe me prkujdesje, si i lexonteredaktori i mire Tuni Papuiu. Letrat ishin, vrtet t shkurtra, por prmbanin brenda vizatime,vjersha, hartime e krijime t tjera t fmijve.

Tuni Papuiu e kuptonte thell se pas do letre ishte nj lexues i vogl i apasionuar i revists, icili kishte knaqsin dhe sedrn e nj bashkpuntori t njom n mosh, po me dshira,ndrra dhe fantazi t paprsritshme, prandaj ai duhej respektuar n mnyr t barabart si

edhe shkrimtart dhe piktort e rritur.

Bashkbisedimi me t vegjlit ishte nj pjes e rndsishme e krijimtaris s Tuni Papuiut.Pasi i lexonte t gjitha letrat, ai i klasifikonte, zgjidhte ato q mund t botoheshin n revist(vizatime, vjersha etj.) dhe ndante m vete letrat, t cilave u duhej dhn prgjigje, si me ant letrave t tij, ashtu edhe permes posts s redaksis n revist. Pastaj ulej n makinn eshkrimit dhe shtypte pa prtes prgjigjet individuale pr bashkpuntort e vegjl, t cilat iniste me post, ose kompozonte prgjigjet n faqe t veanta t revists. N sirtaret e tryezss tij t puns ruheshin, jo vetm letrat e bashkpuntorve, po edhe prgjigjet e tij tdaktilografuara e t panumrta, q prbnin nj arkiv t vrtet dhe shum t pasur.

Kjo pun e lodhshme dhe shum e kujdesshme sht nj shembull i rrall, t cilin nuk endeshnim dhe nuk e ndeshim n asnj organ t shtypit t kohs, jo vetm athere, por edhe


5/26

5

sot.

Pra, Tuni Papuiu nuk ishte vetm shkrimtar e publicist, po edhe nj pedagog e psikolog, q idonte shum fmijt. N kujtim t ksaj pune, jan zgjedhur pr botim disa nga faqet ePosts s Fatosit, q e lartsojn edhe m shum emrin e autorit.

Bedri Dedja

Posta e FATOSIT . N tryezn time nj sirtar i veant

N tryezn time t puns ndodhet edhe nj sirtar i veant. At sirtar un e hap sa her vjenxhaxhi postieri e m thot: I dashur Fatos, t ka ardhur nj letr nga fatos Gjergjiosenga fatoseMeritaUn v buzn n gaz, I knaqur q shokt e mi t vegjl anemban

Atdheut m drgojn bashkpunime dhe m prshndesin me dashuri.

Kshtu pak e nga pak, sirtari im i veant mbushet plot. Athere e hap: befas nj numr imadh fatosash m vijn mbi tryezn time, kush duke buzqeshur, kush pak i ndrojtur, ndonjtjetriI heshtur dhe i vrejtur, sikur pret ta qortojm pr nj gabim, por ka edhe ndonj q rripak i krekosur, i knaqur nga vjershat e veta.

N pamje t jashtme ndryshojn nga njeri-tjetri, por pr mua ata jan t gjithbashkpuntort e mi t vegjl, letrart apo shkrimtart e ardhshm, shokt dhe lexuesit e mit rregullt, prandaj un i pres t gjith me t njjtn dashuri dhe u them: Mir se erdht!.Disa ua botoj vjershta n faqet e revists Fatosi. Ata kan arsye t jen vrtet t knaqur,

sepse kjo tregon q kan shkruar vjersha t mira. Megjithat, mua nuk do t m plqente ti

shikoja t krekosur

Por, ndrsa nga kjo an gzohem shum dhe ju prshndes, njkohsisht do tju bj edhe nj

kritik t vogl : ju thuajse nuk shkruani fare pr msimin, pr veprimtarit jashtshkollore,pr sjelljen e kulturuar, pr marrdhniet me shokt e shoqet dhe pr sa e sa gjra t tjera, met cilat ndesheni n do hap t jets suaj. Me kt rast do tju jap edhe nj kshill (me z t

ult) : mos ua lini radhn vetm tetave e xhaxhi shkrimtarve pr kto tema, sepse ata vet imarrin nga jeta juaj, i mseojn nga ju.

Ve ksaj, miqt e mi t dashur, ju duhet t shkruani jo vetm vjersha, por edhe tregime apo

hartime t shkurtra.

Pr kt her do ju prshndes duke ju uruar t merrni nota sa m t mira e t shkruani vjershae tregime t bukura.

Edhe tani, derisa sirtari im i veant t mbushet prsri me letrat tuaja t dashura.

Mirupafshim

Miku juaj i mir

FATOSI


6/26

6

Mbresat e mia

Tuni ishte vllai i vetm midis pes motrave Qe i dyti nga fmijt, mbas motrs Kristins.

Babai yn, Petro Papuiu ishte njeri i puns, i paprtuar, energjik, me nj zemr bujare. Po aiishte dhe nj patriot i flakt, madje lagjen ku u vendos me familjen e tij, si ndr banort e part saj, e emrtoi Lagjia Liri, q kt emr e ruan edhe sot. Po kshtu ishte edhe nna, Dhora,

e urt, nikoqire, e sakrifics, e cila kurr nuk na rndoi me punt shtpiake. Gjithka e kryentevet, duke na ln koh t lir q t msonim. Babai, q mbante mbi shpatulla gjithekonomin e shtpis, nuk e kurseu veten, por si arsimdashs, duke njohur inteligjencn edjalit q n moshn dhjet-njmbdhjet vje, e oi n Tiran pr studime, pasi Fieri,vendlindja jon, n ato vite kishte vetm shkoll fillore. Tuni pothuaj u rrit n Tiran; ktukreu msimet me shpenzimet e babait, i cili pothuajse do jav do t vinte ta shihte, t ndiqteecurin e tij dhe shpesh me bujarin q e karakterizonte ndihmonte edhe shokt konviktor tdjalit.

N familje shprthente gzimi i madh, kur ai kthehej me pushime pran nesh. Me vete gjithnjdo t sillte libra, ato vepra t pakta origjinale dhe prkthime q botoheshin n at koh.Kshtuq n shtpin ton u krijua nj bibliotek e pasur pr kohn, e cila na dha mundsi tlexonim. Fillimisht, n nett e gjata t dimrit, mblidheshim rreth vatrs dhe ne m t vegjlvena i lexonte motra e dyt, e treta ndr fmijt, Ksanthipi. Tuni me mua ishte i lidhur shum.Un kisha nj diferenc moshe me t rreth njmbdhjet vjet dhe ai do t gjente mnyrn sesi t m argtonte. Mbaj mend q njher m hipi n nj kal t babait dhe bashk me t iram prqark rrugs kryesore t Fierit. Dikush lajmroi baban dhe ai erdhi menjher e nazbriti pasi kali q ishte ende i pashtruar, si shpreheshin athere.

M von kur hyra n shkolln 7 vjeare, babai pothuajse n do jav do ti niste letra Tunit,duke e vn n dijeni pr gjithka q preokuponte at. Letrn ma diktonte babai dhe un eshkruaja, duke i qndruar besnike mendimeve t tij, madje edhe presjen e pikn duhet ta vijaatje, ku mendonte ai. Kur ia lexoja n fund, ai knaqej. Kjo qe ndihmes e madhe pr mua,pasi kshtu msova ti hartoja vet letrat.

Megjithse Tuni u rrit me t gjitha t mirat nga prindrit, ai nuk e shprdoroi asnjherprkujdesjen e tyre, prkundrazi, qe gjer n fund t jets njeri shum i dhmsur pr familjen evet, pr prindrit, pr motrat dhe kjo sjellje e bri shum t dashur, jo vetm pr t afrmit etij, por edhe pr miqt e shokt. Miq t babait, kur kishin halle do t krkonin ndihmn e

Tunit, do t vinin n Tiran dhe ai shpesh do ti strehonte n shtpin e vet. Madje tregonin sekur vdiq babai i arkitekt Sokrat Moskos, mik i ngusht i babait, shkoi edhe n morg, e veshidhe e shoqroi gjer n Fier pr n banesn e fundit.

Tuni kishte edhe nj dhunti tjetr t rrall. Ai i kndonte me passion kngt e popullit, madjedisa koh prpara se t ndrronte jet, pati dorzuar n Institutin e Folklorit, si quhej athere,nj fletore t trash me tekste t kngve popullore, jo vetm t trevs s Jugut, por edhe tVeriut. N fisin ton t gjr t Papuinjve dhe t Luleve, zri dhe knga e tij ishin gjithnj tpranishm. Nuk m harrohen jaret sa bukur i kndonte! Apo kngt myzeqare e prmetare qi merrte shtruar bashk me dajn e tij, t urt, t dhimsur e bujar, Kozma Lulen e djalin edajs s madh Timo Lulen Me ta kndonte me pasion dhe Nasi Bogo, me t cilin kishim

krushqi. Kto kan ln mbresa t pashlyeshme n kujtesn e pjesmarrsve n kto gzime.Ne, edhe sot e ksaj dite, n shenj kujtimi, sa here q mblidhemi kndojm nj nga kngt e


7/26

7

tij m t preferuara Jorgjicn. Kshtu na duket se ai sht midis nesh.

Megjithse kishte nj diferenc t madhe moshe, mbi njzet e pes vjet, me dajn e vet,Vangjel Lulen, nj fanolist demokrat, njeri me horizont t gjer, njohs i disa gjuhve thuaja, me t mbante nj letrkmbim t rregullt. Daja e donte shum Tunin dhe Tuni dajn,

prandaj pr do gj kshilloheshin me njeri tjetrin, sikur t ishin shok t nj moshe.

Familja jon dhe gjith fisi si nga ana e nns, ashtu edhe babait, qen t lidhur me LuftnAntifashiste Nacionallirimtare, madje dy nga dera e Papuinjve, Mio dhe Loni Papuiu randshmor. Edhe Tuni, megjithse i vetm midis pes motrave u rreshtua n radht partizane,ashtu edhe nj nga motrat, Olimbia. M kujtohet q n familjen ton, pr gati tre muaj ustrehua nj partizan, i cili m von erdhi prsri n shtpin ton, pr t shprehur ndjenjat erespektit pr prkujdesjet e treguara.

N kujtes m ka ngelur edhe njra nga dasmat n shtpin e xhaxhait tone, Koi Papuiu.Martohej i dyti ndr fmijt e tij, Mihali. Ka qn viti 1942 kur u mblodh fisi dhe miqsia.

Dasma nuk filloi me kngt karakteristike, por papritur n shtpin e madhe t xhaxhait buitiknga e sapodal, kushtuar heroit t pavdekshm, Qemal Stafa. T dukej sikur edhe murettronditeshin, pa prfillur rrezikun nga armiqt.

Babai yn, Pei ndrroi jet, n moshn 59 vjeare, m 27 shkurt 1959. Vdekja e babait etronditi shum Tunin. Fytyra e tij shum simpatike, mori pamje t brengosur. Syt i shprehninnj dhembje t thell dhe ai pr nj koh t gjat e prjetoi humbjen e parakohshme t babait.Vite m pas, m 5 qershor t vitit 1972, nj humbje tjetr, tepr e rnd pr familjen ton. Nmoshn 45 vjeare, njra nga motrat, Ksanthipi, vdiq, duke ln jetime vajzn 8 vjeare, Jetndhe n gjasht muajt e saj, vdiq edhe nna jon e urt, e cila nuk e prballoi dot dhembjen prupn e saj.

Dhembja e Tunit, pas ktyre ngjarjeve, u shpreh n prkujdesjen pr mbesn, Jetn. Ai flintenatn me t, kujdesej pr detyrat e saj n shkoll, pr ushqimin, pr dfrimet fminore. Ai endjente shum thell prgjegjsin pr fatin e vajzs jetime. Si na tregonte m von epaharrueshmja Lajde Staku, q i ndenji te koka deri n fund, deri n regtimen e mbrame, aishqiptonte: JetaJeta. Jeta sikur qe amaneti i tij i fundit dhe un e Bedriu kt amanet eruajtm t shenjt, gjersa Jetn sot inxhinjere dhe nn e dy fmijve, e nxorrm n jet

I shkrova kto radh me prkushtimin pr figurn e Tuni Papuiut, jo se qe vllai im dhe jo sendjenjat e mia tronditen kur e kujtoj, por sepse Tuni ishte nj ndr njerzit e rrall q gzoi

respektin e shoqris shqiptare, gazetar dhe publiist i talentuar, shkrimtar pr fmij, artist ekngtar, miku i madh i puntorve tipograf, familjar i rrall midis shokve, njeri q gzoirespekt n mjediset shoqrore, kur ishte gjall dhe q kt respekt e ruajn edhe sot, jo vetmintelektualt, por edhe njerzit e thjesht.

Pandora (Papuiu) Dedja

Nata e fundit

1. Sapo kishte mbaruar nata e dyt e Festivalit t Kngs pr fmij. Shtitnim n rrugnkryesore t qytetit. Ishim ende me mbresat e zrave t pastr e t iltr t artistve t


8/26

8

vegjl. Pastaj u ulm n salln e vogl t turizmit pr t ngrn dark. Pim edhe nganj got vet, edhe nga nj shishe birr.

Ishim regjistruar t dy n nj dhom. Sna flihej. Dualm prsri. Shtitja jon: venim

e vinim prpara Kafes s Madhe.

Nata ishte e freskt. Rruga pothuaj e boshatisur. Na shoqronte hija e dendur e blirvebuz trotuareve. Aroma e blirve na plqente t dyve.

Fliste ai m shum. Dgjoja un m shum. Se kishte nj dshir t uditshme pr tu

rrfyer, pr tu shtyr n kujtime t hershme t rinis. (Ai m besonte).

M fliste pr intimitete, miq, shok, grindje, shqetsime, pr prpilues listash ugurzezaqarkullimi (n njrn prej tyre fati a ndonj dashamirs m pat shnuar edhemua)M tregoi pr mbledhjen gjer n mesnat t redaksis pr lajthitjet eLlambit, pr librin e tij t par, pr

Sikur do t ndaheshim bashk. Dhe t nesrmen (Ah, kjo e nesrme q sdihet nasjell!) n agimin e 3 qershorit 1975, pa u gdhir mir, nj z mbyts, i turbullt, qdukej sikur vinte nga thellsi t largta, me gjuhn pak t trashur e t mpir, me fjalgjysmake:

- Xhe-vat, o Xhe-vat!... m bri t hidhem nga krevati i tronditur. I vajta pran. Engrita me kujdes nga supet. M kapi dorn e ma mbshteti te koka e vet. M ngulivshtrimin e mjegulluar si t m krkonte shptim. M tregoi lavamanin I vura

nj peshqir t lagur te balli e ika t lajmroj Mirn, Myzin, Aqifin, Mihalin,Sknderin. Erdhi shum shpejt nj mjek. Erdhi dhe nj tjetr.

- I pari :

- - Helmim nga ushqimet.

I dyti (duke i provuar te putra e kmbs nj els t vogl

- Hemoragji cerebrale.

E uam pa humbur koh n spital. (Vshtrimi i Sandrit gati ka ngrir. Lajdja iqndron te kryet. Dnes)

Mjekt u prpoqn. Po goditja n kok qe e rnd. Dhe shptimi i pamundur.Dhelarg njerzve t tij m t afrt e m t shtrenjt, n Shkodr, t ciln e donteshum, si Tirann ku banonte, si Fierin ku kishte lindur e ishte endur n miturin evet. Tuni mbyll syt e ndahet pr gjithnj me kt bot, duke ln pas kujtimin mt mire tek ata q e donin, tek ata q i donte.

2.

Tuni e donte jetn dhe mundohej ta shijonte at. Tuni ishte bashkshort, prind evlla shmbullor. Ishte i hedhur e me humor (dhe humori rall i mungonte Tunit).Ishte bujar e mikprits. Tunit i plqenin shtitjet, i plqenin kngt e sidomos ato

popullore. Kur pinte nj ik e ndodhej mes miqsh, patjetr do t zinte kngtmyzeqare dhe prmetare dhe Jorgjica, Jorgjica. Ishin kngt e tij t zemrs.


9/26

9

Humbiste pas tyre. Ato sikur i buronin nga shpirti. Shpesh n sy i vezullonin lot.

I donte njerzit e hapur e t ndershm (se dhe vet ashtu ishte). Tuni jo vetmdonte. Edhe nuk donte: ata q t lajn e t lyejn, q t vrasin natn e t qajnditn. Shpifsit, njerzit me dy syfete nuk i honepste dot

3.

Fatosi hapat e tij t para (prill-maj 1959) I hodhi s toku me Tunin. Ishteredaktor i vetm n revist. Dhe ajo u b jet e dyt pr Tunin. E ndiqte q ngamarrdhniet me bashkpuntort (me t cilt dinte t merrej vesh si ai) te faqosja,te rradhitja n shtypshkronj deri sa t shkonte te t vegjlit, n shkolln aposhtpin e tyre. E donte Fatosin, se donte shum fmijt, gzimin e rrall t

prindrve e shpresn e mmdheut. Dhe, pr fmijt- t bukurit, t pastrit,ngjllort, shkroi sa e sa kng, vjersha, skica, tregime Dshmi sht edhe

prmbledhja Supa dhe karamelet q po vjen n dorn tuaj, lexues t dashur.

E premte, 15 mars 1996

Xhevat Beqaraj (shkrimtar)

Njeriu me zemr t madhe

Ilustrimet e librit t Tuni Papuiut Nj sirtar i veant i mbarova t gjitha. I

kam punuar me at dashuri e impenjim si dikur moti, n vitet 75 e 76 kur punoja mbiAbetaren. Ve ilustrimeve ashtu si m msonte Tuni, un kam br edhe faqosjen

teknike t tyre, duke i aranxhuar edhe me tekstin. Ket pun e bnim me Tunin nnumurat e revists Fatosi se Tuni qe dhe nj redaktor teknik i prsosur. Ai vlersonte n

mnyr shum t kulturuar ilustrimet, duke i konsideruar ato si stacione pushimi n librat,jo vetm pr fmij por edhe pr t rritur. Kujtoj nj debat t tensionuar q bm nredaksi. Dikush ishte kundr ilustrimeve, n nj koh q Tuni edhe un ishim pro tyre. Nlibrat e botuar ,Tuni i vlersonte ilustrimet tamam si nj evropian. Ai shihte shum revistat huaja pr fmij dhe mundohej q n nj far mnyre (brenda mundsive q kishteshtypi yn) ta bnte edhe revistn Fatosi , simotr t tyre. Shihnim : Vjesollijekartinkin , rus, Luminita -n rumune, Koriere dei pikoli dhe pikolisimo italiane ; bullgare, franceze, gjermane Frohlichv sein dhe Frosi Magazin , Gllavejee (bullgare), Iobatat (hungareze), Murtilka (ruse) etj.

Ndoshta sht kjo arsyeja q Fatosi trhiqte vemendjen jo vetm pr prmbajtjen e tij,por edhe pr paraqitjen artistike dhe estetike, ka sot pr sot mungon n revistat tona pr

fmij. Mbase prdorimi i tepruar i kompjuterve e ka sjell kt ftohtsi estetike.

M kujtohet me sa skrupolozitet e ndiqte botimin e Fatosi-t n Mihal Duri .Megjithat ato e donin shum dhe e prisnin me dashuri t tr, edhe burrat edhe grat, gjer tevajzat e reja. Se Tuni kishte dhe shum humor.

***


10/26

10

Kopertinn e librit me krijime t Tunit ton t paharruar e mbarova. Tunin e konceptovamidis fmijve, jets s tyre, krijimeve t tyre, gzimeve t tyre, t cilt ai i deshi aq shum,sa e deshn edhe ata Tunin.

sht shum domethnse vdekja e Tunit n Festivalin e Kngve pr fmij n Shkodr.

Tuni me at pun kmbngulse, q ka br pr nxjerrjen e revists Fatosi, pr tr atokrijime interesante n poezi dhe n proz pr fmij dhe pr at dashuri t madhe q kishtepr ta, natyrisht vetm at lloj vdekje meritonte, se Tuni qe njeri, n kuptimin e vrtet tfjals, me zemr t madhe dhe shpirt fisnik. Interesant, asnjher krijimet e veta poetike, nuk iqaunte poezi, por thjesht vjersha.

N ballin e par t kopertins, Tunin e konceptova n dhomn e tij t puns, n redaksine revists Fatosi, i rrethuar nga tr ata fmij, t gjith fatosa, nga tr ant e Shqipris,

nga qytetet dhe fshatrat nga Jugu, nga Shqipria e Mesme dhe nga Veriu. Duke prjashtuarportretin q sht me fotografi, t tjerat i kam punuar vet, me dor, me nj kujdes t veant,duke u munduar q edhe fotografin ta prekja me ngjyra, pr ta harmonizuar me gjith

ambientin fminor. Megjithat, duke patur synim, q gjithsesi figura e Tunit ishte parsorja.Dhe kur kam punuar torsin, sillja ndrmend xhaketn e tij, kollaren gri, gjer n mbajtsenmetalike t kollares.

N pjesn e prapme t kopertins, kam konceptuar fmijt, duke hyr n oborrin e Pallatitt Pionierve pr t ardhur n redaksi. Ndaj dhe lart kam vn portn metalike t Pallatit, atport q e kemi kaluar kaq her, pr gjashtmbdhjet vjet me radh. E them me kt saktsi,se pas vdekjes s Tunit un nuk shkela m n at zyr.

Botimi i librit pr Tunin sht nj ndrmarrje shum interesante q ai e meriton. Duke iqmtuar krijimet e Tunit besoj se ky sht shrbimi m i madh q i bhet atij. Ky vllim nkt 25 vjetor t vdekjes s tij, vjen taman si nj homazh.

Pr fmijt punove tr jetn paprtuarI deshe shum tamam si syt e ballitNdaj dhe ata kur ndjen se t erdhi fundiT thirrn pran vetes e t mornTek hidhnin valle e kndonin kngt e Festivalit.

Ti ike TuniTi ike dhe na le

Prve kudo,Me gzim, kng e dhembjeTi je me ne.

Agim Faja, piktor i Merituar

Letra e 23 qershorit 1975 e piktorit t merituar, Agim Faja

Kan kaluar afro 20 dit q kur Tuni ssht m. Do kalojn muaj, vite do t kalojn,

do kalojn dekada e Tunin sdo ta kemi kurr m mes ton. Un, Fredi, nuk e pash Tunin tvdekur. U njoftova von, ndaj arrita tamam n kohn kur ai po dilte nga shtpija, kur po dilte


11/26

11

qivuri i tij, i kuq, si gjaku i tij i pastr, si shpirti i tij i kulluar, si mendimet e tij tsinqertaKisha koh pa e takuar Tunin dhe e din Fredi ? Doja ta shikoja edhe njher, tfiksoja tr ato tipare t tij, t nj njeriu t vrtet. Megjithat nuk jam shum pishman. Treav para se t vdiste, un kam ndenjur me t shum, (ashtu si vija zakonisht e rrija me t),

duke biseduar rreth do gjje e mbi do gjNuk jam pishman, sepse Tunin se kam

imagjinuar kurr t shtrir n arkivol. (E si mund t shtrihen burra si Tuni, puntor t atill siqe ai ?) ; ndaj dua q n mendjen time ai t mbetet gjithnj ashtu si ka qen i gjall, dinamik,q mendonte pr punn edhe kur ishte shtruar n spital, e mbi t gjitha i ndershm. Njerz ttill si Tuni lindin rrall dhe nuk vdesin ; ani se shtrihen n arkivol (ky sht ligj e t tr do tshtrihemi atje)At dit pr Tunin ndjeva nj dhembje t madhe dhe kam qar si fmij.

Sprmbahesha dot, Fredi, bile edhe tani q po t shkruaj, m mbushen syt me lot. Se marr

me mend se si kur t vij n Tiran, t mos e takoj m Tunin. Tani e kuptoj edhe vet se sa epaskrkam dashur at. Dhe ai m ka dashur shum...Ti e ke patur bab; ndaj dhe t ka vrarshum vdekja e tij, por un e kam patur shok, e kam patur mik, e kam patur msues at, oFredi! Pr shum gjra konsultohesha me t dhe i besoja atij m shum se vehtes sime; ndajdhe m kot nuk e pyesja...Dhe Durrija u prek shum. Cili mbeti pa u prekur kur na iku Tuni?

Sa her q biem, sa her q ngrihemi, n do moment e kujtojme at dhe nj si pikllim tmadh ndjejm n zemr thell. Ta them hapur edhe nj fare pesimizmi na pushtonTi kepatur nj bab t prsosur, cilido q e ka njohur ka gjetur tek ai shokun dhe mikun e sinqert,un mbi t gjitha kam humbur MSUESIN!

Pak m von, Agimi do na drgonte kto radh pr kujtim t tim eti: Pr fmij tpunove tr jetn paprtuar, i deshe shum, tamam si syt e ballit; ndaj dhe ata, kur ndjen set erdhi fundi t thirrn pran vetes E t morn.Tek hidhnin valle e kndonin kngt efestivalit...

N nj letr t fundit q Agimi m ka drguar n Gjenev, ndr t tjera m shkruan:Librin e Tunit Nj sirtar i veantnatyrisht e ke marr. Qe nj botim i bukur, vrtet i

veant. Pr t kam br edhe nj shkrim n gazetn Drita. Shum jam impenjuar n

kopertinn e tij, dyfaqshe, duke ngulmuar q t evokoja ato vite t mbushura me pun,dashuri e respekt pr fmijt fatosa dhe bashkpuntort. Ato vite, o Fredi nuk kthehen mdhe (e them me bindje) revist si Fatosi, zor se del m n Shqiprin ton. Kjo ka ndodhur

Fredi se ne kemi qn idealist dhe se atje punonte nj Tun q mendonte e krijonte pr filizate rinj, brezin e ardhshm. (Agimi)

: Ai ishte nj njeri me zemr t bardh, nj njeri i dhemshur, i paprkulur n

vshtirsi e optimist, ishte i dashur me njerzit, puntor i paepur e miku i mir i fmijve,ishte babai i revists Fatosi...Me vdekjen e tij edhe un humba shokun e mir, me t cilin

qaja hallet si motra me vllan, humba redaktorin e mrekullueshm t tregimeve t mija teprmodeste, t cilat mi ndreqte me aq kujdes Tuni yn...

Msuese Bora

E kemi gjithnj ktu emrin e Tunit, n mes t emrave t tjer t shokve e t

shoqeve, t cilt i kujtojm gjithmon n kto dit festash. Tani n kt vit po ndjejm dikat vshtir, po ndjejm boshllkun e nj miqsije Miqt e dashamirt gjithnj e kujtojnTunin e Fatosit me respekt e mirnjohje, si nj njeri q la vetm kujtime t mira tek t

gjith, si njeri i puns dhe i mirkuptimit. E ky sht nj sadisfaksion m i madh. Me dgjue

mir pr njeriun tnd, gjithnj e kudo, sht ngushllim i madhE na urojm q kjo tradit emir e babs suaj, t prsritet gjithnj n familjen tuaj


12/26

12

Lajde Staku, shkrimtare

Tuni Papuiu, njeriu-redaksi

N 20 vjetorin e vdekjes s Tuni Papuiut, njri nga themeluesit dhe botuesi

shumvjear i revists Fatosi

Na ishte nj koh kur gazetaria shqiptare pr fmij (si e tr gazetaria jon) i qe nnshtruarkrkesave t propagands s nj partie t vetme. Mirpo edhe n ato kushte kishte njerz qnuk u nnshtroheshin vshtirsive. Ndaj sot kur nj vartsi e till nuk sht m e detyruar,ndjejm dyfish mirnjohje pr t gjith ata gazetar, shkrimtar, intelektual t botimeveshqiptare, t cilt edhe pse brenda kallpeve ideologjike t pashmangshm, arritn t botonindhe t mbanin gjall gazetat dhe revista q u bn t dashura pr lexuesin si uji, ajri, drita. E

till ishte dhe mbeti revista e mirnjohur pr fmij Fatosi.

Tuni, tash e njzet vjet nuk sht ndr ne, por sht me ne gjithmon i paharrueshm,NJERIU-REDAKSI, gazetari i bots s fmijve, redaktori artistik dhe teknik, organizuesidhe zbatuesi, shkrimtari e njeriu q pjesn m t madhe t jets ia dhuroi revists Fatosi. Ai

bnte faqosjen, ai mblidhte ilustrimet, ai ndiqte zbatimin n shtypshkronj. Energjik, iprpikt, i paprtuar, entuziast dhe i trishtuar n t njjtn koh. T ktill e pata njohur Tuninn ato vite t vshtira, pas pleniumit t katrt famkeq, kur edhe un punoja bashk me t nnj redaksi. Tuni Papuiu n at koh ishte gazetar i vjetr, me prvoj t gjat n punn meshtypin dhe si i till ai meritonte sigurisht nj vend m t rndsishm n hierarkin egazetaris pr fmij. Por ai ishte tepr modest. Puna e tij e madhe, e palodhur, qndrimi i tijkorekt, cilsi t nj njeriu t edukuar e t formuar, e mbrojtn nga pasoja, jo t pamundura.Energjia e tij buronte nga dashuria e madhe pr botn e fmijve. Dhe fmijt anembanShqipris ia shprblenin dashurin me qindra letra q vrshonin do muaj n redaksin eFatosit, drejtuar Xhaxhi Tunit. E xhaxhi Tuni nuk ishte aq xhaxhi Ai ishte i ri dhe

mjaft i ri edhe u largua prej lexuesve t tij t dashur, m 3 qershor 1975. Kan kaluar njzetvjet pa xhaxhi Tunin dhe ne kolegt e tij dhe t gjith ish-lexuesit e Fatosit e kujtojm merespekt gazetarin dhe botuesin e palodhur Tuni Papuiu. E kujtojm dhe ndjejm n shpirt njpeng: E meritonte nj koh m t mir, m t but, m pak t ashpr.

Llambi Blido, piktor i merituar

Qershor 1995

Duke shfletuar librin Nj sirtar i veant

Shfletojm tani librin e publiistit dhe shkrimtarit pr fmij Tuni Papuiu Nj sirtar i

veant. Prpara na del i qart portreti i tij i paharruar. Me trupin e gjat dhe t lidhur, si nj

sportist, me buzqeshjen e mbl, me shikimin e mpreht dhe, thell tij, me shpirtin aq tmrekullueshm. Po nuk mund t ishte ndryshe ai, i cili tr jetn e tij e lidhi aq ngusht me

edukimin dhe mirrritjen e brezit tone t ri. Duke e vshtruar n trsi libri Nj sirtar iveant sht si nj biografi e shkurtr e revists aq t njohur pr kohn Fatosi, ku ai


13/26

13

derdhi djersn e tij dhe shkriu talentin e vet t spikatur pr nj periudh t gjat.

Shkrimet e Tunit dallohen pr gjuhn e tyre t thjesht e t pasur, pr mendimet pedagogjike edidaktike q ato prmbajn. Ai i kshillonte dhe i msonte fmijt me dashamirsi, si njprind dhe edukator m i rritur, se si t krijonin, si t msonin dhe si t silleshin n jet, pr tu

br sa m t dobishm pr veten, pr familjen dhe mbar shoqrin.

Prof. as. Dr. Murat Gecaj

Gazeta Drita, 2 prill 2006

Tuni, kolegu dhe miku im i paharruar

(Pjes nga shkrimi i botuar n librin Nj sirtar i veant nga Prof. as. Dr. Murat

Gecaj)

E quaj pr nderdhe detyrim timin q ti shkruaj kto pak radh, n kujtim t Tuni Papuiut,njrit nga publiistt dhe shkrimtart e pasionuar t letrsis son pr fmij.

Ishte viti 1963, kur mbarova studimet pr letrsi n Universitetin e Tirans. N gusht t atij

viti nisa punn si redactor i gazets Pionieri. Ishim n nj kolektiv, bashk me Zihni Reson(kryeredaktor) dhe me redaktort Hysen Hoxha, Xhevat Beqaraj, Eleni Kadare e piktorinOrhan Bega. Por, ndrkaq, ne kishim dhe nj kolektiv tjetr t dyt, at t revists pr fmijFatosi. Aty punonte kolegu yn I talentuar, Tuni Papuiu. Si sht e kuptueshme, ne ishimbashkpuntort m t privilegjuar dhe kurdoher gjetm prkrahjen e dashamirsin e njohurt tij. Si m t rinj q ishim, shpesh kshilloheshim pr tematikn e shkrimeve, taktin mebashkpuntort, kujdesin pr fmijt e talentuar n letrsi e arte etj. Se pr ata, ai tregonte njvmendje parsore.

Puna e profesioni na lidhn dhe u bm miq e shok t mir. Kto lidhje un i ruajta t pastrae t pazgjidhura edhe pasi m drguan me pun n rrethin e Tropojs, nga e kam origjinn, si vullnetar , n shkurt t vitit 1966. Megjithat, ato afr tre vjet, q pothuajse ishim gjithnjbashk me Tunin, lan ne mendjen e zemrn time gjurmt e respektit dhe t dashuris ssinqert, pr nj njeri aq shum t dhn pas bots s fmijve.

N Tropoj shkova me bashkshorten time, msuese dhe djalin 5 muajsh, Arianin. Atje nalindi dhe nj vajz, q i vum emrin Mirela. Sa here vija me shrbim n Tiran, un do t

kthehesha dhe nga zyra e puns s Tunit, q ndodhej n ish-Pallatin e Pionierve. M pyestepr fmijt, familjen dhe malleshim bashk. Flisnim pr t vegjlit dhe krijimet e tyre, tcilat ai i vleresonte aq shum. Si pr t shprehur knaqsin e vet, se un kasha dy fmij t

dalluar n kopshtin e qytetit Bajram Curri dhe pr t zgjeruar gjeografin e shkrimeve trevists Fatosi, ai shprehu dshirn q aty t botohej nj fotografi e tyre, t ciln e shoqroi

ai vet me pak radh. Dhe ashtu u b, pra nga revista nr.4 e vitit 1971, fmijt e mij, Ariani eMirela, tani i pari i martuar e me nj djal n Itali dhe e dyta e martuar e me nj djal nTiran, kan nj kujtim t rrall nga jeta e tyre. Ky gjest domethns e dashamirs ndaj nesh,lidhet me ermin e botuesit t pare t revists pr fmij Fatosi, Tuni Papuiut.

(M von, na lindi djali tjetr, Altini, q sht martuar me nj franceze dhe jeton n

Besanon. Athere, prsri Tuni shprehu dshirn q pr kt fmij tonin t botohej dikadhe na rekomandoi revistn e re Yllkat. Kshtu, n gushtin e vitit 1974 u botua dhe pr at


14/26

14

nj shkrim i shkurtr, shoqruar me nj fotografi t Altinit, veshur me rroba popullore tkrahins s Tropojs).

Na ka qlluar shpesh, q at numr t revists Fatosi ta shfletojm n familjen tone dh eta

kalojm dor m dor, si nj relike t rall. Jo vetm pr mua, por edhe pr bashkshorten e

fmijt tan, emir I tij na ka shkaktuar prher mall e trishtim, por dhe knaqsi e respect tmerituar pr nj njeri, q ka mbetur kurdoher i gjall n kujtesn tone.

Vitet kan rrjedhur. Por prsri e kemi n kujtes Tuni Papuiun, ashtu prher t buzagaz,

t matur n fjal e veprime, korrekt e zemrgjer. Sjellim n prfytyrimin tone nj njeri aq tdashur jo vetm pr t afrmit, por edhe pr kolegt, pr t vegjlit, pr t gjith. E t till, mesiguri, do ta ndiejn perms shkrimeve t tij t frymzuara edhe fmijt e prindrit, q nuk ekan njohur at nga afr n gjallje. Me kt rast, shpreh nderim e respekt t veant pr punne kujdesshme q ka br pr kt botim motra e tij, Pandora. Sigurisht, kjo sht nj knaqsie lehtsim shpirtror pr vet at, si dhe pr tr njerzit e tij t afrm, t cilve aq hert ushkaktoi nj plag t madhe e t pashruar n zemrDo ti vendosim te vendprehja e

prjetshme lule t freskta t pranvers shqiptare, nga e cila ai u shkput papritur dhe fareparakohe.

Me dhimbje e mall t pashuar

MURAT GECAJ

Tiran, m 10 maj 2000

Mirnjohje dhe dashuri pr Tuni Papuiun

N kndin Takim me shkrimtarin, ne do tju njohim sot me nj shkrimtar, i cili nuk jetonm, por q sht i lidhur me nj ngjarje, q ka nj rndsi t veant pr shtypin dhe letrsinton pr t vegjlit. Ai sht Tuni Papuiu, redaktori i par i revists pr fmij Fatosi. Qnga asti q lindi ajo revist e dashur pr fmijt, jeta e Tuni Papuiut u lidh ngusht me tdhe me t gjith fmijt q e deshn, e lexuan dhe e bn miken e tyre. Pr tu kthyer m von

tek ajo si shkrimtar, prkthyes, ilustrator.

Shpresa Vreto, shkrimtare, Drejtore e gazets Sirena e vogl

I paharruar dhe i prjetshm qoft kujtimi i tij, t mirit, t dashurit, njerzorit, TuniPapuiu

Ai u largua nga kjo bot shum shpejt, n qershor t vitit 1975 n moshn 53 vjeare.N Shkodr, midis miqsh e dashamirs q i donte dhe e donin. Iku, megjithse t dashurit e tijdo t donin ta kishin shum m tepr pran tyre, pr t dgjuar zrin e tij melodioz q i jepteet darkave midis miqsh, dasmave t t afrmve, gzimit t afrimit t nj Viti t Ri midis

komshinjve. Shpesh thoshte midis miqsh: Nuk i dua ata q flasin keq pr t tjert, sepse m

duket se u mungon dashamirsia, zgjuarsia dhe mirkuptimiMendoj gjithmon pr babanaq modest, me karakter dhe me at buzqeshjen e tij karakteristike q i dilte nga shpirti.

M kujtohet se ishte i pashm, me ato flokt e gjata q shpesh i drejtonte prapa. Dhe pyes


15/26

15

veten, pse ishte aq i bukur me pamjen e tij ngjllore? Kur ishte 30 vje, apo pesdhjet e dy,apo pesmbdhjet vje, kur shoh fotografit e fmijris s tij. Kjo pyetje vlen pr t gjithbijt e baballarve dhe n fakt ne nuk i dim t gjitha t fshehtat e tyre.

E plqente natyrn, lulet dhe sidomos manjolat, qndronte shpesh pr t par horizontin dhe

buzqeshte. Ishte besnik ndaj vetes, i qart n mendimet dhe logjikn e tij. Pranonte mendimete kundrta, pa dashur ti vras bashkbiseduesit, gjithmon me dshirn e mir, politesn,

drejtsin. Nuk i gjykonte dashakeqt e pakt, nuk i prmonte, por i linte t gjykonin vetdhe t ktheheshin n rrug t drejt: kjo dhunti dua t jet edhe e jotja mik, e jona, prjetsishtmidis nesh

Ai lindi n Fier. I ati kishte 5 vajza, ishte arsimdashs dhe duke njohur inteligjencn e t biritq n moshn dhjet vje e oi n Tiran pr studime, pasi Fieri, vendlindja e tij, n ato vitekishte vetm shkoll fillore. Tuni pothuajse u rrit n Tiran. I kreu studimet me shpenzimet et jatit i cili shpesh shkonte e shihte pr t ndjekur ecurin e tij. Shpesh me bujarin q ekarakterizonte ndihmonte edhe shokt konviktor t t birit. Si tregon e motra e Tunit,

Pandora: N familje shprthente gzimi i madh kur Tuni kthehej n pushime pran nesh. Mevete gjithnj do t sillte libra, ato vepra t pakta origjinale dhe prkthime q botoheshin n atkoh. Kshtuq n shtpin tone u krijua nj bibliotek e pasur pr kohn, e cila na dhamundsi t lexonim. Fillimisht n nett e gjata t dimrit mblidheshim rreth vatrs dhe ne m tvegjlve na i lexonte motra e dyt, e treta nga fmijt KsanthipiMegjithse Tuni u rrit me tgjitha t mirat nga prindrit, ai nuk e shprdoroi asnjher prkujdesjen e tyre, prkundrazi, aiqe gjer n fund t jets njeri shum i dhemsur pr familjen e vet, pr prindrit, pr motrat dhekjo sjellje e bri shum t dashur jo vetm pr t afrmit e tij, por edhe pr miqt e shokt

N librin e tij patrioti Tafil Boletini, nga Kosova, i afrm i Isa Boletinit dhe mikut timprofesor Enis Boletinit, si dhe Nysretit, ndr t tjera shkruan pr kohn q ishte prefekt nFier: Si shtje kryesore e me qejf, n qendr t vmendjes kisha ngrehjen e lagjes Liri (Bishanak). Dhe tue pas se akulli u thye dhe ngrehjen e shpijave populli e ka marr me zell,gati do dit me plan n dor shkojsha pr me i tregue parcelat e me iu nda troje. Por u preknshum. Bejlert e Fierit, veanrisht nga leja q iu dhash Vangjel Luls me hap dyqan e furrpran shpis dhe Pei Papuiut me hap dyqan kpucarie n Bishanak, sepse kjo gja damtontemonopolin e tregut t tyne dhe populli dita m dit shkonte tue u kurajue e po largohej ngainfluenca e tyre. Populli i Fierit, ndonse i but e i dindun, ka pas edhe asi burrash q nuk iuan nnshtrue bejlerve

M posht Tafil Boletini vazhdon: N nji rast me Sami Begun kemi pas nj polemik t

gjat, bile n prezenc t dr. Musa Delvins. N mes t tjerash, me fjal t ambla, m cekuunn e nji shpijePastaj ai vazhdoi : N je burr, ma thuej sinqerisht e haptazi, pse e me

far qllimi po na damton kaq shum?. Qe, besa, vetm pse e quej pr detyr njerzore qedhe populli i Fierit t ket banimet e veta e mos tu paguaj gjithmon qira juve q e keni

komplet nji qytet e shum ifliqe me mijra hektar tok. Kurrgja tjetr .

U udit : Domethan, e keni vetm pr t drejt t perndis? Athere un:More, SamiBeg, far interesi mund t kem prej Pei Papuiut q ska pr veti, apo prej Vangjel Lules,

q furr e dyqan i ka ba me ndihmn e Taq Bozos e t Nazmi Skndulit e t Elmaz efendi

Poces? T isha i interesit edhe ju do t m kishit kuptue deri tash.Familja e Tunit dhe gjith fisi ishin t lidhur me Luftn Antifashiste Nacionallirimtare. Dy

nga dera e Papuinjve, Mio dhe Loni Papuiu ran dshmor. N radht partizane ishte dhenj nga motrat e tij, Olimbia, athere vetm 16-t vjeare. Vet Tuni u formua si gazetar gjat


16/26

16

Lufts kur nxori n Sevaster t Vlors, bashk Jakov Xoxn e paharruar Prpjekjen e Rinis. Ishte nj nga familjet m t dgjuara n Fier dhe q prmendet me dashuri e ngrohtsi ngashkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vllimesh Lumi i vdekur.Prpjekja e Rinis, ekzemplar t s cils i ruaj me kujdes n arkivin tim, si e prmenda

m sipr u b fryt i puns s prbashkt me shkrimtarin Jakov Xoxa, t cilin edhe un m pas

e kam takuar shpesh her kur qndronte n Apolloni, por edhe n ditt e fundit t jets s tijkur kurohej n pavionin 12 t Spitalit t Tirans e ne bisedonim pr letrsin dhe Fierin tont dashur dhe me njerz t mir e t thjesht, mikprits t gjirokastritve por edhe t trevave ttjera nga Shqipria dhe Kosova.

Pastaj, Tuni, gazetari n mosh t re, 22 vjear, u b kryeredaktori i par i Sportit dhe m1946, bashk me Anton Mazrekun mbushn faqet e gazets me njoftime tepr domethnsepr solidaritetin e sportistve tan q arritn t zinin vendin e par n Ballkaniad. GazetariBesnik Dizdari e prmend n botimet e tij si veteran t sportit shqiptar. Nna m thot se kurisha fare i vogl, babai m merrte me vete tek studio e stadiumit Qemal Stafa ku shoku itij Andoni transmetonte ndeshjet e futbollit dhe Tuni prgatiste kronikat pr gazetn. M tej

punoi 12 vjet natn n gazet, m tepr si i freskt , ku humbi dhe njerin sy, por mekarakter gazmor dhe shokt e tij q rrojn akoma kujtojn me nostalgji ato mbrmjemadhshtore t viteve 50-t, ku Tuni kndonte kng t trevs s tij. N Institutin e Folkloritdorzoi nj fletore t madhe me t gjitha kngt myzeqare, q i kndonte vet aq bukur. Derisa vdiq, organizoi lexime letrare duke shkuar tek lexuesit, bashkpunoi me revista dhe gazetat kohs, realizoi botime t vetat dhe t miqve t tij, afroi rreth vetes autor q ishin t shquarapo q shpejt u bn t shquar. Shkrimtar por mbi t gjitha njeri dhe qytetar, i till q portreti itij mbetet mallngjyes, pasqyr e epoks q jetoi.

Sa her jemi ulur pr t punuar mbi bocat e revists, pothuajse rregullisht pr do numur, egjithmon dashamirt e shtypshkronjs kur shihnin se maketi ishte gati, i bnin vend meknaqsi pr nxjerrjen e saj me prioritet.

Punoi gjith jetn me modesti, pa u qar pr meskinitetet q ju desh t prballoj nga njpakic keqdashsish e arivistsh. Ishte m i fort se vuajtja, m i fort se varfria, i thjesht,kndonte ashtu pak melankolik nga hallet e jets, por pranonte i lumtur jetn si ishte, i lir, ipavarur, besnik i shoqris dhe i t afrmve q i donte aq shum. Mbi t gjitha ishte indershm dhe krenar dhe ashtu mbeti deri n fund t jets s tij t shkurtr. Pr 17 vjet rresht,nga 1959 deri sa vdiq n fillim t qershorit 1975, fillimisht vetm, pastaj me nj kolektiv teprt vogl, nxorri revistn Fatosi . Faqet e Fatosit ishin t mbushura me vizatime eilustrime t piktorve t rinj q hapat e para i kan nisur ndoshta tek kjo revist q botohej n

fillimet e veta nga i vetmi redaktor prgjegjs, Tuni.Revista kishte nj rrjet t gjer bashkpuntorsh, nxns por edhe shkrimtar t dgjuar qTuni i afroi rreth vetes. Sa here shkonte tek Safo Marko pr t krijuar nj ilustrim t bukur qti joshte fmijt. Aty qndronte dhe bisedonte edhe me Petro Markon e madh q kishte nj

shpirt t pastr por q mbeti nj rebel , krenar q nuk i pranonte meskinitetet dhe njerzit engusht.

Shtpia e Petro Markos pran maternitetit ishte e mbushur me pikturat e bukura t piktores sshquar, gruas s tij Safos, e cila bashk me piktorin e merituar Agim Faja kishin prioritetin nrevistn Fatosi . Ai ofroi rreth saj pena t njohura q i dhan hov letrsis pr fmij,

Dritro Agollin, Petro Markon, Kol Jakovn, Bedri Deden, Odhise Grillon, Nasho Jorgaqin,Xhevat Beqaraj, Lajde Stakun, Shpresa Vreton, Sknder Drinin etj. Ai ka pasur temperament


17/26

17

t gjall. Mori pjes n Luftn Nacionallirimtare, por pas lirimit deri n fund t jets s tij, ishrbeu atdheut n publiistik. Alfred Ui e ka cilsuar Tunin si njeri t pazvendsueshm. Ishte idealist dhe besonte se nj dit do t fitonte e drejta, mirsia, solidariteti, do tzhdukeshin meskint dhe do t ravijzoheshin karakteristikat e bukura t shqiptarve nshekuj. Te revista Fatosi ai shpalosi srish talentin e vet. Piktori i merituar Agim Faja e ka

cilsuar Tunin si njeri me zemr t madhe dhe shpirt fisnik. Tuni Papuiu ishte edhe shpirti ifestivaleve kombtare te kngs pr fmij ne Shkodr, ku laureohej do vit me mimin epar t nderit, bashk me kompozitort Cesk Zadeja, Tonin Harapi, Avni Mula, Tish Daija,Pjetr Gaci, etj.

Tuni i prket elits s publicistve. Ai shkroi gjat jets s tij t shkurtr me qindra artikujpubliistik, pr sportin shqiptar, profesonin e gazetarit, edukimin e fmijve, problemetsociale, t familjes, t shoqris n prgjithsi, pa artifica, ashtu thjesht, si ishte dhe vet.Me qindra e qindra poezi dhe poema t tij, apo tregime, skee pr fmij, balada, skica ubotuan n revistat pr fmij dhe sidomos tek Fatosi , si dhe n botime shkollore. Shumprej tyre akoma nuk e kan par dritn e botimit, pasi ai ishte tepr krkues ndaj vetes, por

edhe miqve dhe dashamirsve t tij q u lexonte apo u botonte vjershat apo tregimet e tyre. Saher jemi ulur pr t punuar mbi bocat e revists, pothuajse rregullisht pr do numur, egjithmon dashamirt e shtypshkronjs kur shihnin se maketi ishte gati, i bnin vend meknaqsi pr nxjerrjen e saj me prioritet.

Libri i tij Nj sirtar i veant q u botua nn kujdesin e Pandora Dedes sht nj tregues ipuns s tij t vyer ku ai donjerit i kthente prgjigje dashamirse, pr t br ndonjkorrigjim t duhur n shkrimin q i kishte drguar revists. Letrkmbimet me miqt e tij tprhershm piktor e shkrimtar, me Agimin, Lajden, Sknderin, e shum e shum t tjer qi ruaj n arkivin familjar, mbeten nj shembull i dashuris s tij pr artin e letrart, shkrimtartqofshin kta t do moshe. Jo m kot, kolegu i tij i dikurshm i revists Llambi Blido e cilsoin nj shkrim prkujtimor pr t "njeriu-redaksi".

Ishte observues i shoqris shqiptare, i plqente shoqria e pastr, u shmangej karrieristvedhe arrivistve, nuk shante kurr. Ai ishte pasqyra e mirsis. Gjithka e motivonte dhe ebnte pr t mirn e atdheut t vet, t njerzve t thjesht.T afrmit dhe dashamirt e tij do takujtojn si njeriun e iltr, me karakter, q t bnte pr vete me zrin e tij kur kishte nj gzimn familje apo shoqri, por q shprehte edhe keqardhjen e tij t thell pr fatkeqsin e njmiku apo t njohuri, q u ndodhej pran, me mish e me shpirt, pr t kaluar dhembjensbashku. Sa her, bashkqytetar e fshatar t krahins s tij vinin n Tiran, pr t'i ndihmuarTuni i thjesht pr nj hall, pr t takuar nj mjek t mir, pr t treguar kujdesin e duhur, pr

t'i ndihmuar fmijt q t shkolloheshin, duke njohur zemrn e tij t madhe, shpirtin e tij tdhimshm, gjersin e tij, megjithse e dinin se ishte vetm nj punonjs i zakonshm i njreviste pr fmij. Dhe ai me sa kishte mundsi i ndihmonte sikur t ishin njerzit e familjess tij.

Pa krkuar si shkmbim ndonj favor apo privilegj pr vete apo familjen e tij. E vetmja gj qm kujtohet, kur vdiq babai erdhn pr ngushllim shum e shum njerz q nuk i njihja porq me fjal t thjeshta shprehnin mirnjohjen pr t. Nj tipograf i mallngjyer ato dit mtregoi se Tuni kishte retushuar bashk me t me mijra kopje t revists s fmijve, gabiminq ky tipograf kish kaluar pa dashje, q t mos paguante nj shum t madhe si dmtim. Tuniishte i prkryer. I kthehej shpesh shkrimeve dhe poezive t tij. Mbaj n kujtes bisedat e

babait me akademikun Mahir Domi, pr gjuhn e pastr shqipe q donte t prdorte n Fatosi . Profesor Mahiri ishte komshiu yn m i afrt. Shpesh prof. Mahiri i madh dhe tepr i


18/26

18

urt dhe modest, merrte Fatosin dhe e lexonte me kujdes. Kopjet e para t revists, sadilnin nga shtypshkronja i jepeshin atij pr Etlevn dhe Benin, fmijt e tij q do dark vinine qndronin tek ne pr ta ln sadopak t qet t punonte pr librat e tij t gjuhsis profesorine shquar Mahir Domi, fjalpak q jetonte vetm n nj dy dhoma e guzhin. Poema prVedihan , shoqen e Prof. Mahirit sht nj hymn q im at ka shkruar pr at grua nikoqire

nga Delvina, q kujdesej aq mire pr fmijt dhe burrin e saj professor q nuk shkputej kurrnga librat.

E kishte pasion gjenealogjin dhe shpesh i rikthehem atij blloku ku ka shnuar pemngjenealogjike t familjes son t madhe q nga vitet 1700 nga Voskopoja sht vendosur nFier, si edhe shum familje nga Kosova martire. Papuinjt jan ndr t part t vendosur nFier. Ishte nj nga familjet m t dgjuara n Fier dhe q prmendet me dashuri e ngrohtsinga shkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vllimeshLumi i vdekur. M pas, sipasdshmive t pleqve t kohs, Loni Xoxa dhe Grigor Dhima, kan ardhur familje t tjera, siDemajt, Xoxajt, Plakajt, Pogaajt, Tiojt, Dhimajt, Verriajt etj. Dalngadal Fieri po rritej dhepas ndrtimit t urs s Gjanics dhe kishs s Shn Gjergjit, m 1864-n, Fieri u shndrrua n

qytet.

Nj nga miqt e tij mendoi pas vdekjes s tij t botonte nj libr me tregimet e tij, me titull: Midis shelgjesh buz lumit , si kujtim e mirnjohje pr t. N shtypshkronj, kopjet e para tlibrit doln me fotografin e tij t madhe (t prgatitur nga dashamirt e tij tipograf) dhe tgjithve iu duk se e kishim pran nesh dhe u prmalluam. M von doli edhe vllimi metregime, prralla, vjersha e skee, mbledhur nga shkrimtari Xhevat Beqaraj dhe botuar nga Toena.

Me kt rast, atij ju dha nj mim i veant pas vdekjes pr veprimtarin e pasur letrare, prvoglusht q i donte aq shum dhe q u shkruante tekstet m t arrira n Festivalet eFmijve q organizoheshin n Shkodr. U organizua edhe nj mbrmje prkujtimore prTunin e paharruar ku foln shum dashamirs e miq t tij :prof. Alfred Uit, shkrimtartXhevat Beqaraj, Nasho Jorgaqi, Shpresa Vreto, e sa e sa t tjer. Libri Nj sirtar i veant sht nj kujtim i bukur pr krijimtarin e pasur t Tuni Papuiut. Nj rruge n qytetin e Fieritu vu emri i i tim eti. I paharruar dhe i prjetshm qoft kujtimi i tij, t mirit, t dashurit,

njerzorit. Mbi varrin e tij shokt vun mbishkrimin tepr domethns, nga nj vjersh e tij : E dini pse nna folen, n zemr e ka, se bashk me qumshtin e saj, dashurin pr Atdhenma dha .

Alfred Papuiu

I dashur Bedri!

Artikulli q kishit br tok me Xhevatin n gazetn Drita pr poezit e t nderuarit Tuni m

plqeu shum. E lexova me interesim. Mu duk si nj lamtumir entuziaste. Komentet mu

dukn t sinqerta, si jan vet vjershat. Artikullin e quaj dhe si plotsim i dshirs sime prpoezit e Tunit, q lvroi me passion lirikn qytetare e festive pr t vegjlit.

Valbona ime 6 vjee mburret me vjershat e tij. Kt ja kisha shprehur n nj letr t voglvet autorit. Librat e xhaxhi Tunit, n bibliotekn e shtpis son, jan vendosur ndryshe ngat tjert. Ato qndrojn pas xhamit, si nj fotografi, si pasqyr e nj shpirti t thjesht e t

sinqert.


19/26

19

Aristotel Mici, shkrimtar (1975)

Vdekja e Tunit m preku thell sepse ai ishte i afrt dhe mik i gjith letrarve e dashamirsvet letrsis pr fmij. Pr her t par e njoha n janarin e ktij viti, kur i paraqita nj tregimdhe me t shkmbeva nj bised t shkurtr dhe miqsore, sa mu duk sikur t ishim shok

prej kohsh. Nuk m harrohet gjithashtu nj takim q pata me t n redaksi, n ditt esimpoziumit t majit.

- Mos je zmruar q sta kam botuar tregimin-m tha

- Jo-i thash-tregimin e pres n korrik, se pr at koh sht aktual.

- Un e kam vn n nj nga numrat e qershorit-m tha

Me Tunin pata rastin t bisedoj disa her dhe m dha porosi shum t vlefshme. Mua dhekujtdo tjetr q iu dha rasti t njihemi sadopak me t, do t na mbetet n kujtes i paharruar,

Tuni i palodhur, i paprtuar, mik dhe dashamirs i letrarve

Muharrem Xhaxho, shkrimtar (Lubonj, m 1.08.1975)

Disa shkrime, poezi dhe tregime t Tuni Papuiut

Dashuria pr Nnn

Ktu n zemr folen,e dini pse Nna e ka?se dashurin pr Atdhen,me qumshtin bashk ma dha.

Pr trimat n djep m kndoiNinulla m thurri si djaldhe t mirn ajo ma msoiq n jet t bhem i mbar.Ta duash,-m tha,- t vrtetn

dhe rrugn e drejt ti merrta kesh m t shtrenjt se jetnAtdheun mos la lsh t mjer.

Partizan i paqes

Jam i vogl,jam fmi,sht luftanuk e di,sepse paqe

dhe gzimunkam par


20/26

20

n vendin tim...

Thon, luftavret e pret,thonkuedrs

i prngjet,djeg e shembfargjen prparakopshte, shkolla, shpi e ara...

Jo! Un luftnnuk e duavetm paqjamduhet mua,se n paqedo msoj

si Atdheunta lulzoj.

Nzemr paqendo ta kem,partizan i sajdo tjem.

Kush si ne bn gjimnastik

Kush si ne bn gjimnastiknga smundjet nuk ka frikgjimnastika hert, vonmuskulat na i forcon,trupin, mendjen i freskon,faqet buko i kuqon!

Republika jon

Anemban fabrika,kopshte, shkolla shum

lulzon Republika,rritem edhe un.dhe nj mij vjetorindo t t festojm,Republika jonty do t forcojm!

Vend heronjsh

T kemi vend heronjsh,i dashur mmdhe,

se vet ti je hero


21/26

21

dhe bijt heronj i ke.

Ti nxore Sknderben,Heroin legjendar,q lart e ngriti emrin

e popullit shqiptar.

Armiqt e patn kotsa her n qaf t ran,se ty st mposhtn dotdhe kokat ktu lan.

Tri gjza

Nuk sht njeri, po di t flas,t thot ka ngjar dhe do t ngjas,

nqoftse bhesh mik i tijgjithnj n ndihm ai do t vij

(Libri)

Nuk di t shkruaj, ssht as piktor,nuk ka as goj, as kmb, as dor,po para saj, kur ti qndron,dhe e vshtron,ajo, ty, shpejt do t pikturoj,pa patur laps, pa patur boj.

( Pasqyra)

Ecn gjithnj n rrug t gjatdhe nuk bn gjum as dit, as nat.Del q nga mali dhe hyn n det,vall, mund ta gjeni emr do ket?

( Lumi)

Fmija dhe shiu

Shi, shi, o baba shi,bjer avash jo me furi,se na prish ugart,na pakson angaret.

Po t biesh ti m rrall,Un pr ty do t kem mall,por kur vjen si i trbuarme ty jam i zmruar...

Baba shi, ja ku t them


22/26

22

dgjo, mos u nxeh!Ndryshe kur i madh tp tjemdo t ve fre!

Marga (Tregim)

Kisha br nj operacion n njrin sy dhe pr disa dit t dy syt mi kishin mbuluar me njpllak metalike, t lidhur mir me fash. Sshihja asgj. Nuk duhej t lvizja, sduhej t haja.

Rrija e mrzitur, sepse shpesh m shkonte mendja si do ti vinte filli ksaj pune...Vall do tshikoja prsri me dy syt, apo do t m verbohet edhe syri i shndosh?N aste t tilla, shpesh, dikush m ulej te kmbt e krevatit. M pyeste si e ndjeja veten, mfliste pr t rejat e dits, m lexonte gazetn apo ndonj libr. Q n fillim nga zri e kuptova

se ishte fmij.Kur m hoqn fashn nga syt, pran shtratit tim, prve mjekut dhe infermieres, pash edhenj vajz t vogl, topolake, t shkurtr, me bishtaleca. Ajo po m buzqeshte, sikur t ishtenjohur prej kohsh me mua. Pa pritur t m pyeste mjeku, ajo m pyeti e para:- Si e ndjeni veten tani? A shihni me t dy syt?Npr spitale, t smurt miqsohen me njri tjetrin, e ndihmojn njri-tjetrin dhe ata qrrijn pr nj koh t gjat, e heqin veten si t shtpis ndaj atyre q vijn rishtaz. E till

ishte br dhe kjo vajza e vogl. Ajo kishte ardhur aty disa her dhe tani kishte m tepr senj vit q kurohej. E njihnin t gjith mjekt, t gjith infermiert, t gjith t smurt. Edonin dhe e prkdhelnin, jo vetm pr zgjuarsin e saj, pr ndihmn q u jepte t smurve,por edhe pr guximin dhe kurajon q kishte n vetvete. E quanin Marg.

At dit m erdhn mjaft t afrm. N komodinn time u mblodhn plot fruta e mblsira. Ethirra Margn.- Eja, merr!- i thash.- Nuk dua, faleminderit!- tha ajo dhe, duke prdredhur supet, zuri t largohej.- Hajde, mos bj naze tani!- i thirra un prsri.- Eja, t ham bashk!Ajo u skuq n fytyr dhe prsri mu prgjegj:- Nuk mundem!- E sht kjo nuk mundem! Fruta dhe mblsira jan, nuk t bjn dm.Syt e saj shklqyen nga dy pika lotsh. Pr udi un vura re se ajo nisi t qaj.- Pse qan? Mos t ka ndodhur gj?- Jo, - tha, - nuk e di se si m erdhi.

Pastaj, kur i zgjata nj kokr moll, ajo ma largoi dorn dhe vazhdoi:- Ju nuk e dini. Un nuk mund t prtyp asgj. Un jetoj vetm me gjra t lngshme dhe meinjeksione.M erdhi keq dhe qysh prej atij asti u miqsova m shum me at vajz t vogltrembdhjet vjeare dhe msova gjithka pr jetn e saj.

* * *

I jati i Margs, sa qe gjall, bri luft me jetn. Ai ishte krah i vetm n shtpi dhe, duke urobtuar n pun, mbante gruan, tri vajza dhe nj djal, t gjith t mitur. Puna e teprt ekishte lodhur shum. Dhe ja, nj smundje e mbrtheu n shtrat, nga ku nuk u ngrit m igjall. Ishte fundi i vitit 1944.


23/26

23

Marga qe shum e vogl athere. Ajo mban mend si npr ndrr se si ato dit e ma qanteme t madhe. I kujtohen fjalt q thoshin fqinjt dhe t afrmit: E theri n gryk... I ziu, la

fmijt n mes t katr udhve... T tjer i jepnin zemr nns s fmijve: Jeta i ka kto gjra dhe njeriu duhet t dij ti kaprcej vshtirsit, t mos i nnshtrohet

fatit, ta shoh t lign n sy dhe ta mposht at. Disa dit m von, nnn e Margs, nj

fqinj e saj, e kshillonte: Hyr n pun, i thoshte ajo... Dhe ajo, nj muaj pas vdekjes s tshoqit u fut n pun.N fillim e kishte t vshtir, ashtu si e ka do njeri q nis t bj nj pun t re. Nganjherajo trembej dhe mendonte: E si do ti rris un e zeza fmijt, fat do t ken?... Nj dit Margs iu shkrep t pij kafe. Po ku t gjente sheqer? E ma kishte nisur ta fshintesheqerin, sepse kalamajt shpesh ia kishin boshatisur kutin. Krkoi npr skuta dhe m tfund gjeti nj kuti t mbushur me dika t bardh, q iu duk si sheqer. I hodhi zhezves trilug, pastaj dhe pak kafe, e zjeu dhe nisi ta pij... Po... udi...Kjo sishte si kafe, nuk ishte e

mbl... Po goja pse po i lshonte jarg?! Zuri t pshtyj, u kollit, syt iu mbushn me lotdhe fyti po i digjte.At mbrmje ajo svuri gj n goj. I dukej sikur i dilte zjarr nga gryka.

Kaluan disa dit dhe Margs gjithnj e m shum i dhimbte fyti. E kishte keq sidomos kurhante. Me zor t madh kaprcente ushqimin. I prcllonte dika brenda n kraharor. E man fillim nuk i dha rndsi, pastaj, kur pa se ajo po keqsohej, e oi te mjeku. Pas disavizitash dhe pyetjesh doli se Marga kishte pir sod kaustike dhe kjo i kishte dmtuar gypine ushqimit. Gjendja ishte serioze. Vajza tani sglltiste asgj. E shtruan n spital...Marga, megjithse me fyt t smur, e kishte vazhduar shkolln deri n klasn e gjasht. Nspital ajo nuk e shkonte kohn kot. Shpesh e shihje me libra n duar, duke lexuar ose dukebr ushtrime. Kishte dshir q, me tu shruar, t jepte provimet e klass s shtat dhepastaj t regjistrohej n gjimnaz.- Po pasi t mbarosh gjimnazin, - e pyeta un nj dit kur po bisedonim pr kso punsh, -do t bsh?- Do t hyj n pun,- mu prgjigj ajo, duke vn buzn n gaz.Dua ti ndihmoj mamas.Por, po m doli bursa, do t kisha qejf t vazhdoja universitetin... Tani pr tani sdua gj

tjetr, vese t shrohem,- vazhdoi Marga.Megjithse i flisja kshtu pr ti dhn kurajo, nuk besoja q ajo vajz, e cila kishte ngelurgjysmake, nga q rronte m tepr me injeksione se sa me t ngrn, nj dit do t fitonteshndetin si gjith njerzit.

* * *

Q kur dola nga spitali kan kaluar dhjet vjet. Margn nuk pata rast ta shihja.Nj dit dimri, por me diell, un po rrija n nj stol t parkut Rinia s bashku me djalindhe vajzn time dhe po u tregoja atyre se dikur, n kt vend, ka qn nj grop e madhe, meferra, ku hidheshin plehrat e qytetit. Para nesh kaluan disa vajza t rritura. Nga librat dheantat q mbanin n duar, kuptohej se ishin studente. Njra prej tyre u ndal si e habitur, mvshtroi me vmendje dhe pastaj buzqeshi leht.Para meje ishte nj vajz me shtat t hedhur, me flok t prer shkurt, me fytyr t pjekurnga dielli.- Nuk m njihni?- tha ajo duke m zgjatur dorn.U ngrita n kmb. Po e shikoja me vmendje, dhe si e turpruar, iu prgjigja:- M duket se diku ju kam par...Po, m falni, nuk m kujtohet, nuk ju njoh. Cila jeni ju?

- - Ashtu? Kaq shum paskam ndryshuar! Kurse ju jeni po ajo q keni qn.Dhe, duke m vshtruar n betet e syve, pyeti:


24/26

24

- Si jeni tani, a shihni me t dy syt?Kjo pyetje m solli n vete. Syt e saj t mdhenj, goja e vogl, balli i gjer, m kujtuanfytyrn e asaj vajze t vogl nga fshatrat e Kors, q njoha n spitalin e Tirans.- Mos je ti, Marga?- e pyeta.- Po, mu prgjegj ajo.

Kur e shikoja ashtu t rritur dhe me shndet t mir, nuk m besohej t ishte ajo. Po Marganisi t m flas pr t shkuarn. Ajo kishte qndruar edhe gjasht muaj t tjer n spital dhekishte dal e shruar. Pastaj kishte vazhduar shkolln shtat vjeare (shkolla 8- vjeareathere ishte me shtat klas), t mesmen...- Tani mund t them se dola n drit,- tha ajo duke buzqeshur. Mamaja nuk lodhet shum,se ne u rritm...Vllai, motra e madhe dhe e vogla jan n pun. Edhe un sivjet mbarojuniversitetin.E pash se po e prisnin shoqet dhe po shpejtonte. I shtrngova dorn dhe i urova nga zemrasuksese.- Do t shihemi prsri,- i thash kur po largohej dhe ajo, me fytyrn e qeshur, pohoi mekok.

1963

Mirushi (Tregim)

Dua tu flas pr nj mik timin. Jemi fqinj dhe shkojm shum mir me njeri-tjetrin,megjithse kemi mosh shum t ndryshme: ai dhjet vje dhe un gjashtdhjet.

E quajn Mirush dhe ky emr i shkon pr bukuri. Mirushi e ka zemrn t pastr si floriri. Pa

sht edhe i shkatht e gjithmon i buzqeshur.

Sa her shkon m takon, sulet drejt meje:

- Mirdita, xhaxhi!

Bisedojm njeri me tjetrin si miq t mir. E marr shpesh n apartamentin tim q shtprball atij t Mirushit, i jap t shoh ilustrime e libra q ai mund ti kuptoj dhe i tregojgjra, q at e knaqin. Lexon mjaft, msimet i prgatit me kujdes.

Me nj fjal jemi miq.

Por ja, dika e papritur pr pak e prishi miqsin ton. Nj breshr fjalsh t vrazhda mvijn n vesh nga dera e hyrjes s apartamentit, ku banon miku im i vogl:

- Jo nuk e shpie, nuk e oj po t them.

- Po kush do ta shpjer athere byrekun n furr, mor bir? Un kam mjaft pun t tjera,

- Sdi gj un! Tani do t shkoj t luaj...

Dgjoj prplasjen e ders dhe hapa t shpejta npr shkall...

E vras mendjen t gjej mnyrn si ta ndihmoj mikun tim q t kuptoj e t ndreq gabimin.


25/26

25

Sdija si t bja. Filloj ti rri ftoht. Ai m prshndet si gjithnj i qeshur, m afrohet e mflet me przemrsi. I prgjigjem thuajse pa e shikuar.

Por ja q gjithka u prmirsua midis nesh po ashtu pa pandehur.

Nj dit m pyeti:

- Mos je zmruar gj me mua xhaxhi Reli?

- Ndoshta, - i them.

- Ke patur t drejt...por un e kam gjetur pse t ka mbetur hatri prej meje. E kamkuptuar se ju nuk po m vshtroni me dashuri si m par dhe mendova dhe e bluajta nmendje kt. Pse xhaxhi Reli sht ftohur nga un? Un sillem mir me t, me t gjith.

Por kur po thoja me mend kto fjal t gjith, dika mu kujtua. E gjeta!- thash e me vrapvajta n shtpi, lash antn pa zhurm dhe iu afrova nns:

- Mos ke nevoj t t ndihmoj gjsendi, mama?

- Jo,- mu prgjigj ajo,- dreka sht gati, do t hash?

- Si t duash...

Ajo m vshtron me dashuri

- Pse m vren ashtu, mami?

- Sepse sot m dukesh shum i sjellshm.

- Pse a nuk duhet t sillem gjithmon kshtu, me mamin tim?

Dhe miku im i vogl m drejtohet:

- Ndoshta dhe ju e keni dgjuar nj dit at zhurm n shtpin time. Pr punn ebyrekut.

E prkedhela me dashuri. Ai mu hodh n qaf. Ndjeva n zemr se e dua Mirushin m

shum se m par.

1972

Te gurskalitsit e vegjl

Kur lexova n gazet pr gurskalitsit e vegjl u bra kureshtar ndaj nj dit shkova nBerat. N fillim u takova me nxnsit e nj shkolle 8 vjeare, t cilt qen t part q nisnkt pun t bukur.Un, shpesh kam par fmij q pastrojn klasn e tyre, q punojn n kopshtin e shkolls,q mbledhin pambuk e kallza gruri n ara, por, q t punojn gurin, asnjher. Ndaj, kur

pash kta voglush me futa prpara, me ekia e dalta, duke vendosur gur npr muret ekalldrmet e prishura, mbeta i habitur. Ata, megjithse t vegjl, m dukeshin t mdhenj e


26/26

t fuqishm dhe un para tyre e ndjeva veten t vogl, shum t vogl.Iu afrova njrit dhe i thash q t m jepte pak ekiin e daltn q ta provoja edhe un atpun. Ai nuk kundrshtoi. Un i rash gurit me sa fuqi kisha, por dalta m shkau dhe deshdrmova duart.Miku im qeshi. Jo kshtu- tha dhe mi mori prsri veglat e nisi ta skalis gurin n syt e

mi.- Po ti, ku ke msuar- i thash.- M msoi gjyshi- tha aiKy ishte Gaqi Karakashi. Un u njoha edhe me gjyshin e tij, pensionistin 70 vjear VasilKarakashi. Sa i mir ishte gjyshi i Gaqit! Sa i paprtuar! Ai gzohej q mjeshtrin e tij emsonin t vegjlit. Kshtu gzoheshin edhe gjyshrit e tjer gurskalits e murator tvjetr q me dashuri i msonin dhe i ndihmonin. E ti shihnit juve se si punonin LeonardBakalli, Elda Vero, Thoma Miho e t tjer; t shihnit se si ndihmonin fatosat Ylli Janbelli,Dashamira Shqina, Antigoni Sota, pa tjetr do ti prqafonit dhe do tu shtrngonit duart.

Ashtu bra edhe un.Duke zbritur m posht pash t tjer gurskalits. Ishin disa skuadra t nj shkolle 8 vjeare

q rregullonin kalldrmet e lagjes s tyre Clirimi.Nga nj rrugic doln nj varg fmijsh q mbanin gur dhe rr. Ishin 7-8 vjear.- Ku i merrni kto?- pyeta.- N lum- u prgjigjn ata dhe i hodhn gurt n nj pirg. Pastaj u nisn prsri pr andejnga kishin ardhur.Shkova edhe un pas tyre. Lumi nuk ishte larg. N breg t tij kishte shum gur e rr. Atarrmbyen kush nga nj e kush nga dy gur, t tjer mbushn torbat me rr dhe u nisn mevrap, pr ti shpur atje, ku punonin nxnsit. Lodhjen nuk e ndjenin, faqet u kuqonin.

Bashk me ta ishte edhe msuesja e tyre. Ajo m njohu me Mimoza Hoxhn, Igli Jahon, YlliSherifin, Artur Bejkon, Besnik Seitin, Myrjeta Azizollin, Nervina Bagoshin, Diana Azirindhe shum t tjer, t gjith nxns t klass s par B, q punojn dy her n jav pr

rregullimin e kalldrmeve.Duke kaluar nga nj rrug n tjetrn, nga nj lagje n tjetrn, un pash t njjtn panoram:nxns e fatosa e bashk me ta edhe pensionist q punonin me gur pr rregullimin emirmbajtjen e qytetit t tyre muze.Kur u ktheva n Tiran vendosa t shkruaj kto radh pr ti prgzuar me an t revists

kta fmij puntor t zgjuar dhe gjith ata q ndjekin shembullin e tyre, pr t ruajturgjithka t mir e t bukur q na kan ln t part tan dhe pr t msuar q t ndrtojmvet me duart tona vepra t mdha pr atdheun.

1967
http://letersia.zemrashqiptare.net/comment/5999/

Tuni Papuçiu përvjetori

Documents

Transcript of Tuni Papuçiu përvjetori