-Дэлхий дахинд тїгээмэл тохиолддог хоол тэжээлийн дутлын нэг хэлбэр нь (цус багадалт) бєгєєд эрїїл мэндийн ажилтаны анхаарвал зохих асуудлын нэг юм. -Нийт анемийн 70-90%-ийг төмөр дутлын цус багадалт эзэлдэг.

- Дєнгєж тєрж байгаа хїїхдийн бие махбодид 0.5 орчим, харин насанд хїрсэн хїний биед 3-5г тємєр агуулагддаг.

- Дэлхийн 2.1 тэрбум хїн тємрийн дуталтай, тэдгээрийн 1.2 тэрбум нь тємєр дутлын цус багадалтай.

- Єртємтгий бїлэгийн хїн ам болох тєрєх насны эмэгтэйчїїд, 5 хїртэлх насны хїїхдийн дунд тємєр дутлын цус багадалт тїгээмэл илэрдэг.

Тємєр дутал яагаад їїсдэг вэ?1. Хоол хїнсээр авч байгаа тємєр,

ялангуяа гемийн буюу (ашигтай) тємрийн хэмжээ хангалтгїйгээс

2. Ходоод гэдэсний ханаар шимэгдэх тємрийн хэмжээ багассанаас:

а. Євчний улмаас (хоол боловсруулах замын архаг болон хурц євчинїїд, гаж хєгжлїїд)

б. Тємрийн шимэгдэлтийг бууруулагч хїчин зїйл нєлєєлснєєс( аминдэм С ба уургийг хангалтгїй хэрэглэх, кальц ба полифенол агуулсан хїнсний зїйлийг хоолтой зэрэг хэрэглэх г.м

3. Тємєр биеэс их хэмжээгээр, эсвэл багаар боловч удаан хугацаагаар алдагдсанаас - жирэмслэлт тєрєлтийн зай ойр байх, - сарын тэмдэг их хэжээтэй эсвэл олон хоног їргэлжлэх - цус гоожимтгой, цус алддаг байх, - хялгасан хорхойтой байх г.мшалтгаанар їїсдэг.4. Төмрийн хэрэгцээ нэмэгдэх /жирэмсэн/5. Удамшлын цус задралын анеми

- Хоол хүнсээр орж ирсэн төмөр нарийн гэдсэнд шимэгдэж, цусны судсууд, чөмөгт очдог.

- Чөмгөнд 4 Fe нь глобин уурагтай нэгдэж гемоглобиныг үүсгэнэ.

- Цусны улаан эсийн гемоглобин нь хүчилтөрөгчийг эдэд зөөнө.

- Түүний зарим хэсэг элэг, дэлүүд очиж, нөөц болон хадгалагдана.

Тємєр дутлын анемийн эмгэг жам

- Үлдсэн бага хэсэг нь миоглобин, амьсгалын эдүүдийн зарим ферментүүд үүсгэдэг.

- Хүүхэд төрүүлэх насны эмэгтэйчүүдэд нь эрчүүдийг бодвол төмрийн хэрэгцээ хоёр дахин их байдаг.

- Төмрийг сайн шингээхийн тулд С витамин, бас ургамалын гаралтай хїнс их хэрэглэнэ. Хүн төмрийн 20 хувийг махнаас, ургамлын гаралтай хүнснээс 6 хувийг авдаг.

Тємєр дутлын анемийн эмгэг жам

Тємєрийн шимэгдэлтийг нэмэгдїїлэгч хїчин зїйл

• Мах махан бїтээгдэхїїн( мал, шувуу, загас)-ий уургийн бїтээгдэхїїн

• Аминдэм С (эмийн бэлдмэл болон жимс, хїнсний ногоонд агуулагдах)

• Исгэх, хєєлгєх аргаар бий болгосон зарим хоол амтлагч(цуу)

Тємєрийн шимэгдэлтийг саатуулагч хїчин зїйл

• Ходоодны хїчилийн эсрэг эмїїд, хлорапеникол зэрэг эмїїд

• Фитат агуулсан їр тариа, дээд гурил, вандуй, самар

• Янз бїрийн хэлбэрийн кальц (эм болон сїї, сїїн бїтээгдэхїїнд агуулагддаг)

• Танин зэрэг полифенол агуулсан цай, кофе, євс ургамлын ханд

Цус багадалтын зэрэг(гемогобины тївшингээр)

Е.Д.Гоьдбергийн ангилалХүйс Анемийн үзүүлэлт Анемийн

зэрэгГемоглобин /г/л/

Улаан эс /*1012/л/Нв г/л Улаан

эс /*1012/л/

Эрэгтэй Эмэгтэй

< 130< 112

< 3.8< 3.6

ХөнгөнДундХүнд

>100100-66< 66

>3.83.0-2.0< 2.0

ДЭМБ-ийн зєвлємжєєр цус багадалтын тархалтыг:- 40 ба тїїнээс дээш % бол (єндєр)- 20-39.9 хувь бол (дунд зэрэг)- 5-19.9 хувь бол (бага) гэж їнэлнэ

Биеэс алдагдах тємрийн хэмжээ маш бага байдаг . Хэвийн їед алдагдал нь хоол тэжээлийн тємрєєр нєхєгдєн тэнцвэрждэг.

Цус багадалтаас урьдчилан сэргийлэх

1. Зохистой хоололт буюу хоол тэжээлийн хэрэглээг нэмэгдїїлэх, хэрэглэж буй хоол хїнсний нэр тєрлийг олшруулах

Їїнд: • Хїїхдийг 6 сар хїртэл эхийн сїїгээр

дагнан хооллож, тїїнээс хойш 2 нас хїртэл нь нэмэгдэл хоолны зэрэгцээгээр эхийн сїїгээр хооллох

• Хїїхдийг нэмэгдэл хоолонд хугацаанд нь (6 сар), зєв оруулах

• Хэрэглэж буй хїнсний бїтээгдэхїїний нэр тєрлийг нэмэгдїїлэх, тїїний дотор тємрєєр баялаг бїтээгдэхїїнийг оролцуулан нас, физиологийн онцлогт нь тохирсон хоолоор хооллох

100г хїнсний бїтээгдэхїїнд агуулагдах тємєр

Тємрєєр баялаг (100г-даа 4мг-с их тємєр агуулсан)

Тємєр хангалттай(100г-даа 1.5 мг тємєр агуулсан)

Тємєр дутмаг (100г-даа 1.5 мг-бага тємєр агуулсан)

Бтээгдэхїїн Тємєр (мг)

Бтээгдэхїїн Тємєр (мг)

Бтээгдэхїїн тємєр (мг)

Наранцэцгийн їр Хатаасан мєєг Хат.нохойн хошуу Чангаанз Гахайн элэг нохойн хошуу арвайн гурил Малын уушги Їхрийн элэг Малын гэдэс Хонины гэдэс Нэрс Шар будаа Малын зїрх Єндєгний шар

613528121211.510.71097.1-8.97.8776-76.7

Хушны самар Адууны мах Ямааны мах Тахианы мах Їзэм Їхрийн мах Алим Цагаан будаа Єндєг Хонинымах Буудайн талхи Хїїхдийн будаа Гоньд

4.23.13.1332.82.52.32.11.3-21.3-21.8

1.6

Улаан лооль Байцаа Тємс Єргєст хэмх Шар лууван Усан їзэм

1.21.110.90.60.6

2.Єдєр тутмын хоол хїнсэндээ єргєн хэрэглээний хїнсний

баяжуулсан бїтээгдэхїїнийг тогтмол хэрэглэх

• Аминдэм эрдэсээр баяжуулсан гурил хэрэглэх

• Манай улсад їйлдвэрлэгдэж буй баяжуулсан гурилын нэмэгдэл найрлага:

• Тиамин-2ррm, Рибофлавин-3ррm8, Ниацин-10ррm, Фолийн хїчил 1.5ррm, Цинк-22ррm, Тємєр-50 ррm

• Энэ нь 1кг гурилд буюу 100г-д 5мг тємрийн бэлдмэл агуулагдаж байгаа юм.

Гэрийн нєхцєлдЦус багадалтын үед цус төлжүүлэх ач

холбогдол бүхий хоол хүнсийг гэрийн нөхцөлд хэрэглэх нь хамгийн хямд арга болно.

Үүнд: Шарсан элэг, чанасан бөөр зүрх, хонины гэдэс, шорлог, чанасан гүзээ, луувангийн шүүс, улаан лооль, дарс зэрэг хүнсний зүйл ашигтай. Цус өтгөрөлтийн үед өргөст хэмх, алим, лийр, шийгуа, усан үзэм, байцааны шүүс сайн бөгөөд аспирин эмчилгээний журмаар уух нь сайн.

3.Тємрийн бэлдмэл хэрэглэх

Тємрийн бэлдмэл хэрэглэх їед дараах зааврыг баримтална.

• Бэлдмэлийг уулгах тунг тооцохдоо хэрэглэж байгаа бэлдмэлд агуулагдах тємрийн хэмжээг харгалзана.

• Тємрийн бэлдмэлийг хэрэглэх тун хэмжээ:

Тємрийн бэлдмэл хэрэглэх тун хэмжээ, хугацаа

Хїїхэд •Хэвийн жинтэй тєрсєн боловч хєхєє хєхдєггїй, хоол тэжээлийн хангамж муу хїїхэд•Цус багатай эхээс тєрсєн , дутуу болон бага жинтэй тєрсєн, ихэр хїїхэд•2-4 настай хоол тэжээлийн хангамж муу хїїхэд•5-14 насны хоол тэжээлийн хангамж муу хїїхэд

6-12 сартайд нь 1-2мг/кг жин)/хоногт

2-24 сартайд нь 1-2мг/кг жин /хоногт

20-30мг-аар 7 хоногт нэг удаа 3 сарын турш

30-60мг-аар 7 хоногт нэг удаа 3 сарын турш

3 мг/кг жин/ хоногт

Тємрийн бэлдмэлийг эмчилгээний тунгаар єгєхдєє:

• Тємрийн бэлдмэлийг буцалсан ус, жимсний шїїсээр даруулж (эсвэл аскорбины хїчилтэй) ууна. Харин сїї, сїїн бїтээгдэхїїн, кофе, цай, боорцог, гурилан бїтээгдэхїїн хэрэглэхгїй 2цаг болно.

• Єлєн (ходоодны хїчил саармагжаагїй) байхад хэрэглэвээс тємрийн бэлдмэлийн шимэгдэлт сайн байдаг. Иймээ хооллохоос ємнє, эсвэл унтахын ємнє хэрэглэвэл сайн.

• Бэлдмэлийг шууд залгина. • Эмэгтэйчїїд болон эцэг эхэд уг

бэлдмэлийг єгєхєє хїн бїрт (ямар) учираас уг бэлдмэлийг уух шаардлагатай байгаа болон (яаж) ууж, хэрэглэх ёстойг (яагаад) гэдэг тайлбартай нь ойлгуулж єгєх хэрэгтэй.

Гаж нєлєє:• Бэлдмэлийг хэрэглэх їед

аюулхай орчим эвгїй оргих, бєєлжис цутгах, гїйлгэх шинж тэмдэг илэрвэл бэлдмэлийн тунг багасгаад їргэлждїїлэн єгєх хэрэгтэй. Гэвч ходоод, гэдэсний салстын цочролын шинж тэмдэг байнга илэрвэл хооллох їедээ, эсвэл дєнгєж хоол идсэний дараа ууж болно.

• Єтгєн нь хар єнгєтэй гарч болно.

Эсрэг заалт:Цус задралын цус багадалт, нойр

булчирхайн арахаг їрэвсэл, элэгний хатууралын їед хэрэглэхийг хориглоно.

Тємрийн бэлдмэлийг тарьж хэрэглэх нь тємрийн илїїдэлд хїргэх єндєр эрсдэлтэй тул зєвхєн захын цусан дахь гемоглобин нь50-60г/л-ээс бага, эсвэл ходоод, гэдэсний хагалгаа хийлгэсэн, мєн байнга суулгаж, бєєлжиж байгаа, тємєр ууж чадахгїй тохиолдолд хэрэглэх ааллтай.

Тємрийн бэлдмэлийг сэргийлэх тунгаар єгєх їедээ 2 хїртэлх насны хїїхэдэд 50мкг, жирэмсэн эмгэтэйчїїдэд 400мкг фолийн хїчилийн хамт єгнє.