TÜRKİYEDE YEREL YÖNETİMLERİN KÜLTÜR POLİTİKALARI ve KÜLTÜREL BELEDİYECİLİK

7/29/2019 TRKYEDE YEREL YNETMLERN KLTR POLTKALARI ve KLTREL BELEDYECLK

1/147

T.C.

STANBUL AYDIN NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

LETME ANABLM DALIMAHALL DARELER VE YERNDEN YNETM BLM DALI

TRKYEDE YEREL YNETMLERN KLTR

POLTKALARI ve KLTREL BELEDYECLKYksek Lisans Tezi

GRGN ZCAN

stanbul, 2011


2/147

T.C.

STANBUL AYDIN NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

LETME ANABLM DALIMAHALL DARELER VE YERNDEN YNETM BLM DALI

TRKYEDE YEREL YNETMLERN KLTR

POLTKALARI ve KLTREL BELEDYECLK

GRGN ZCAN

Danman: YRD.DO.DR. KEMAL ZDEN

stanbul, 2011


3/147


4/147

i

sim ve Soyad :Grgn ZCAN

Anabilim Dal :letme

Program :Mahalli dareler Ve Yerinden YnetimTez Danman :Yrd. Do. Dr. Kemal ZDEN

Tez tr ve Tarihi :Yksek Lisans, Haziran, 2011

Anahtar Kelimeler :Kltr, Kent, Kltr Politikas, Yerel Ynetimler,

Kltrel Belediyecilik, Avrupa Kltr Bakentleri.

ZET

TRKYEDE YEREL YNETMLERN KLTR POLTKALARI VE

KLTREL BELEDYECLK

Kltr, toplumlarn gemiten bugne biriktirdikleri bilim, dil, sanat,

felsefe, rf ve adetlerin btnn ifade eder. nsan iinde yaad topluma

balayan btn davran ve dn biimleri, tarih iinde oluan deerkalplar kltrn iinde kendine yer bulur. Fertlerin toplum halinde

yaamas iin kurallar belirlenirken, gerek merkezi ynetim gerekse yerel

ynetimler tarafndan kltr alann ekillendirecek kltr politikalarna da

ihtiya duyulur.

Belediyelerin sadece altyap faaliyetleri, yrten yerel rgtler olduu

eklinde yerleik algnn deimesiyle bu konudaki toplumsal talepler de

farkllamaya balamtr. Bu dorultuda belediyelerin sosyal ve kltrel

alanlarda sunduu hizmetler eitlenerek art gstermi, fiziki ve sosyal

belediyeciliin yannda kltrel belediyecilik de bir kavram olarak olumaya

balamtr. Kltr, sosyal belediyecilik alannn bir alt bal olarak ele

alan anlay yerini, kltrel belediyeciliin fiziki ve sosyal belediyecilii

tamamlayan bir olgu olduu dncesine terk etmeye balamtr.


5/147

ii

Bu almada yukardaki perspektiften baklarak kltr politikas,

medeniyet ve kalknma kavramlar ele alnm, kent kltr balamnda

yerel kalknma dinamii olarak kltrn nemi vurgulanmtr. Konuya giritekil etmesi nedeniyleyerel ynetimlerin tarihi geliimi, bugnk durumu

ve yerel ynetimlerde kltre ilikin yasal ereve ortaya konulmutur.

Kltrel belediyecilik erevesinde belediyelerin kltrel faaliyetleri ana

balklar halinde aklanmtr. AB yelik sreci Trkiyede kltr

politikalarnn yerellemesini gerekli klmaktadr. ABnin kltr politikasnn

merkezinde, kltrn yerellemesi, kltrel eitliliin desteklenmesi,

toplumun btn kesimlerinin kltrel faaliyetlere eit katlmnn salanmas

sanatn ve yaratcln desteklenmesi yer almaktadr. Trkiyenin yerel

kltr politikalarna dorudan etkisi nedeniyle AB kltr mktesebat da

almada ele alnmtr.


6/147

iii

Name and Surname :Grgn ZCAN

Maine Branch :Business Administration

Programme :Local Governments and ManagementThesis Advisor :Asst. Prof. Kemal ZDEN

Thesis Type and Date :Master Thesis, Jun, 2011

Key Words :Culture, City, Cultural Policy, Local

Goverments, Cultural Municipalitism, European Capital Of Culture.

ABSRACT

THE CULTURAL POLITICS OF LOCAL GOVERNMENTS INTURKEY AND CULTURAL MUNICIPALITISM

Culture represents science, language, art, philosophy, and customs

that societies cumulate from the past till today. All arguments and

behavioural patterns that connect one to the society he lives within,and

values that form without history find themselves a spot within culture.

Central and local governments must determine their cultural politics to

embody their cultures as an individual is in need policies in order to live

within a society

Local services that arent formed with this conscious are limited with

the contribution they can give the city and those that reside in it. Since the

thought that municipalities arent just bodies that implement infrastructural

operations have changed, so has the demands of society. In accordance,besides the physical and social aspects of municipalities the cultural aspects

have started to form about too. The cultural aspect of municipalities should

be assesed as part of a whole with the physical and social aspects, rather

than evaluated as a subtitle This paper use the above perspective to discuss

cultural politics, civilisation and development and also focuses on the

importance of culture in the local development dynamics.


7/147

iv

This thesis also touches upon the culturel policy, civilazation and

development of local governments, their states today and the legal

devolepment policies they have addressing culture. The cultural operationswithin the cultural municipalities are dealt with under main headings.

Cultural services have been localised through the support of cultural

differences, the localisation of cultures, the effort of creating people from all

backgrounds to participate in cultural activities, and the importance that art

and creativity has on the acceleration of Turkeys process to join the

European Union. The EU cultural programs have also been mentioned in this

thesis in terms of its effect on Turkish cultural politics.


8/147

v

NDEKLER

Sayfa No

ZET.....................................i

ABSTRACT ..............iii

NDEKLER........v

TABLO LSTES............x

GRAFK LSTES..........x

KISALTMALAR...............x

1. GR .................................................................................. 1

1.1. Konunun nemi ................................................................ 1

1.2. Aratrmann Amac ve Hipotez ........................................... 3

1.3. Aratrmann Kapsam ve Aratrma Dzeni .......................... 5

1.4. Aratrmann Yntemi ve Kaynaklar ..................................... 7

2. YEREL KALKINMA AISINDAN KLTR KAVRAMI ve KLTR

POLTKALARI......................................................................... 8

2.1. Giri ................................................................................ 8

2.1.1. Kltr Kavramnn Tanm ve Tarihsel Geliimi ................. 8

2.1.2. Kltr Teorileri ve Kltr Tanmlarnn Gruplandrlmas .. 12

2.2. Kltr ve Medeniyet ........................................................ 15

2.2.1. Kent, Kltr ve Medeniyet .......................................... 15

2.2.2. Kavram olarak Kltr ve Medeniyetin Karlatrlmas .... 16

2.3. Kltr ve Kalknma.......................................................... 19

2.3.1. Genel Olarak ............................................................. 19

2.3.2. Kalknma Kavramnn Ekonomik Bymeden Ayrmas .. 19


9/147

vi

2.3.3. Yeni Kalknma Karesi Anlay...................................... 21

2.3.4. Kent Kltr ve Yerel Kalknma Asndan Kltr ........... 23

2.3.4.1. Kent Kltr ..................................................... 24

2.3.4.2. Yerel Kalknma Ynetimi Asndan Kltr ............. 26

2.4. Kltr Politikasnn Tanm ve Trkiyede Kltr Politikas ..... 29

2.4.1. Genel Olarak ............................................................. 29

2.4.2. Kltr Politikasnn Tanm .......................................... 30

2.4.3. Trkiyede Kltr Politikas ......................................... 31

2.4.3.1. Trk Anayasalarnda kltrle ilgili dzenlemeler..... 35

2.4.3.2. Kltr Bakanlnn Kurulmas ve lgili Mevzuat ...... 39

2.4.3.3. Trkiyede Merkezi Ynetim Kltr Harcamalar ..... 41

3. YEREL YNETMLER ve YEREL YNETMLERDE KLTR

POLTKALARININ DAYANAKLARI ........................................ 44

3.1. Yerinden Ynetim ve Yerel Ynetim Kavram....................... 44

3.1.1. Yerinden Ynetim ...................................................... 44

3.1.2. Yerel Ynetim ........................................................... 45

3.1.3. Trkiyede Yerel Ynetim Birimleri ............................... 47

3.2. Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliimi ................................... 47

3.2.1. Genel Olarak ............................................................. 47

3.2.2.Trkiyede Yerel Ynetimlerin Tarihi .............................. 48

3.3. Yerel Ynetimlerin Kltr Hizmetleri .................................. 50

3.3.1. l zel darelerinde Kltr Hizmetleri ........................... 513.3.2. Ky Yerel Ynetiminin Kltr levleri........................... 53

3.3.3. Belediyelerde Kltr Hizmetleri ................................... 54

3.4. Belediyelerde Kltrel Faaliyetlerin Yasal dayanaklar .......... 55

3.4.1. 1580 Sayl Mlga Belediye Kanunu............................. 55

3.4.2. 5393 Sayl Belediye Kanunu ....................................... 56

3.4.3. 3030 Sayl Mlga Bykehir Belediye Kanunu ............. 58

3.4.4. 5216 Sayl Bykehir Belediye Kanunu ...................... 58


10/147

vii

3.4.5. Ynetmelikler............................................................ 59

3.4.5.1. Belediyelerde Kltrel Faaliyetlere Gnll Katlm . 59

3.4.5.2. Kltr ve Turizm Bakanlnca Yerel Ynetimlerin,Derneklerin, Vakflarn ve zel Tiyatrolarn Projelerine

Yaplacak Yardmlara likin Ynetmelik ............................ 60

3.5. Merkezi Ynetim Kltr Hizmetlerinin Yerel Ynetimlere Devri

Giriimleri............................................................................. 61

3.5.1. Kamu Ynetimi Reform Kanunu Giriimi ....................... 62

3.5.2. Kltr ve Turizm Bakanlnn Baz Tara Kurulularnn

l zel dareleri ve Belediyelere Devrine likin Kanun Tasars . 63

4. TRKYEDE KLTREL BELEDYECLK, UYGULAMA

ALANLARI ve AB-TRKYE LKLERNN YEREL KLTR

YNETMNE ETKS ............................................................. 64

4.1. Btncl Belediyecilik Kapsamnda Kltrel Belediyecilik ...... 64

4.1.1. Kltrel Belediyecilik ve Sosyal Belediyecilikten

Ayrmas .......................................................................... 65

4.1.2. Kltrel Belediyecilii Gerekli Klan Sebepler ................. 70

4.1.3.Belediyelerin Kltrel Hizmetlerin Yrtlmesinde

Karlat Sorunlar ............................................................ 71

4.2. Kltrel Belediyeciliin Uygulama Alanlar Olarak Belediyelerin

Kltr Hizmetleri ................................................................... 76

4.2.1. Kltr Merkezleri ....................................................... 774.2.2. Ktphane Hizmetleri ................................................ 78

4.2.3. Mzeler .................................................................... 79

4.2.4. Kitap Fuarlar ve Yayn Faaliyetleri ............................... 79

4.2.5. Kltr gezileri ........................................................... 80

4.2.6. Sinema Etkinlikleri ..................................................... 81

4.2.7. Tiyatrolar ................................................................. 81

4.2.8. Sanat ve Meslek Edindirme Kurslar ............................. 83


11/147

viii

4.2.9. Kltr Sanat Festivalleri ............................................. 85

4.2.10. Dier Faaliyetler ...................................................... 85

4.3. Kltrel Belediyecilik rnei Olarak Sultanbeyli Belediyesi... 86

4.3.1. Giri ...................................................................... 86

4.3.2. Sultanbeylinin Tarihi Gemii ve BugnnPanoramas.. 87

4.3.3. Sultanbeyli Belediyesinin Kltrel Faaliyetleri .............. 88

4.4. Yerel Ynetimlerin Kltr Politikas Asndan AB Trkiye

likileri ................................................................................ 93

4.4.1. Avrupa Kentsel art .................................................. 94

4.4.2. AB lkelerinde Yerel Ynetimlerin Kltrel Hizmetleri ..... 97

4.4.2.1. Avrupa lkelerinin Kltr Bteleri ....................... 97

4.4.2.2. AB lkelerinde Yerel Ynetimlerin Kltr

Hizmetleri ................................................................... 100

1. talya ................................................................. 100

2. Almanya ............................................................. 102

3. Belika ............................................................... 102

4. sve .................................................................. 103

5. Macaristan .......................................................... 103

6. Fransa ................................................................ 104

7. spanya .............................................................. 104

8. Bulgaristan ......................................................... 104

9. Hollanda ............................................................. 104

10. Norve.............................................................. 1054.4.3. AB ile Trkiye Arasnda Katlm Mzakereleri ve Eitim ve

Kltr Fasl ...................................................................... 105

4.4.4. Avrupa Birliinde Kltre likin Uygulamalar .............. 106

4.4.4.1. Avrupa Kltr Bakentleri (ECOC) ...................... 106

1. Genel Bak ......................................................... 106

2. stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Projesi .......... 107

4.4.4.2. Yerel Kltr Politikalar in Stratejiler Projesi ...... 111


12/147

ix

4.4.4.3. Avrupa Birlii Kltr Program ........................... 112

4.4.4.4. Avrupa Birlii Kltr dlleri ............................. 112

5. SONU............................................................................. 114

KAYNAKA...........................................................................122


13/147

x

TABLO LSTES

Tablo 1.Cumhuriyetin Balang Dnemi Kltrel Kronolojisi ................ 33

Tablo 2.dari Ve Fonksiyonel Snflandrmaya Gre Kltr ve TurizmBakanlnn Genel Bteden Ald Pay (%) ......................................... 42

Tablo 3. Bykehir Belediyelerinin Yaygn Eitim Faaliyetleri

(20052006) .................................................................................... 84

Tablo 4.Kii Bana Den Kltr Harcamalarnn Avrupa lkeleri le

Karlatrlmas ................................................................................ 99

GRAFK LSTES

Grafik 1. Kltr ve Turizm Bakanlnn Genel Bteden Ald

Pay ................................................................................................. 41

Grafik 2.Kltr ve Turizm Bakanl Btesinin Genel Bteye

Oran ............................................................................................... 41

Grafik 3. Avrupa lkeleri ve Trkiyede Kltr Bakanlklarnn Bte

Rakamlar ........................................................................................ 98

Grafik 4. Avrupa lkeleri ve Trkiyede Kii Bana Den Kltr

Harcamas .......................................................................................98


14/147

xi

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birlii

ABGS : Avrupa Birlii Genel Sekreterlii

AKB : Avrupa Kltr Bakenti

APA : American Psychological Association (Amerikan PsikolojiDernei)

Bkz. : Baknz

bs. : Bask

C. : Cilt

CRR : Cemal Reit Rey Konser Salonu

ev. : eviren

ECOC : European Capital Of Culture (Avrupa Kltr Bakentleri)

ed. : Editr

hz. : Hazrlayan

BB : stanbul Bykehir Belediyesi

BF : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

GE : nsani Gelimilik Endeksi

GR : nsani Gelime Raporu

KTB : Kltr ve Turizm Bakanl

M. : Miladi

md. : Madde

MEB : Milli Eitim Bakanl

MESS : Trkiye Metal Sanayicileri Sendikas

M.. : Marmara niversitesi

s. : Sayfa

S.K.: Sayl Kanun


15/147

xii

SBA : Sosyal Bilimler Ansiklopedisi

TBB : Trkiye Belediyeler Birlii

TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

T.C. : Trkiye Cumhuriyeti

t.y. : Tarih Yok

UNESCO : United Nations Educational, Scientific and Cultural

Organization (Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu)

UNDP : United Nations Devolopment Programme (Birlemi Milletler

Kalknma Program)


16/147

1. GR

1.1. Konunun nemi

Tarih ierisinde yaratlan bir anlam ve nem sistemi, inanlar ve

adetlerin btnn ierecek ekilde insan yaamn anlamann ve

dzenlemenin bir yolu olarak kltr (Parekh, 2002, s.184), toplumun iinde

nefes ald atmosferi, hayatn srdrd gk kubbesidir. Fiziki evre

konusunda duyarlln artrlmas iin youn abalar sarf edilen gnmzde,

toplumun iinde nefes alarak canlln srdrd kltrel evre iin de

benzer duyarllk alanlar oluturmak gerekmektedir. Gnmzde iletiim

teknolojilerinde yaanan hzl deiim ve gelimeler sonucunda bilgiye

eriim saniyelerle ifade edilecek derecede hzlanmtr. Ancak bu popler

bilgi, kltrel alan slatrarak iinin boalmasna ve tanmnn

zorlamasna neden olmaktadr. Bu nedenle yneticilerin, ait olduklar

toplumun fertlerine, kendi inan ve deer yarglarndan beslenen kltr

programlarn sunma ve kltrel duyarllklar artrma grevleri

bulunmaktadr.

Kltrn toplumsal kalknmann temel dinamiklerinden olmas,

yukarda belirtilen grevi daha da nemli klmaktadr. John Howkins,

merkezinde ynetiim kavramnn bulunduu yeni kalknma karesinin

tarafna, refah yaratmak iin ekonomi, oluan refahn datm iin sosyal

gereklilikler ve iinde yaanlan fiziki evreye kar sorumluluklarmz

yerletirirken; insani kalknma bilincinin artmas ve ynetimin tm

katmanlar arasnda kpr grevi grmesi iin drdnc ve en nemli grevi

kltre vermektedir (Toksz, 2010, s.186). Bu yaklamn doal sonucuolarak kltr, tm toplumsal gereksinimleri etkilerken, bunlarn toplum

iindeki nem sralar ve konumlar hakknda belirleyici olmaktadr.

Toplumun her katmann ve bireylerin yaam biimlerini nemli lde

etkileyen kltrle ilgili kavramsal dzeydeki yaklamlarn ve tartmalarn

nemi aktr. Kavramsal yaklamlarn yan sra foksiyonel adan kltr

politikalarnnne ekil alaca da bugnn dnyasnda nemli hale gelmitir.

lgili literatrde kltr kavramnn tanm konusunda karlalan eitlilikten,


17/147

2

bu kavramn tanmnn ne derece zor olduu anlalmaktadr. Bu yzden

kltr kavramn statik tanm kalplarnn parantezi iine almak yerine,

toplum hayatnn somut ve yaayan dinamikleriyle yorumlamak daha dorubir yntem olarak belirmektedir.

Toplum, btn halinde ve yaayan bir organizma olarak hayatiyetini

srdrmektedir. Bu canl organizmann dier toplumlarnn kltrlerinden

etkilenmesi veya onlar etkilemesi kanlmazdr. Farkl kltrlerin birbirini

etkilemesi eklinde gerekleen kltrleme sreleri toplumlarn sahip

olduklar kltrel zenginliin olumasnda nemli pay sahibidir. Bu

erevede gndeme gelen kltr deimelerinin anlalabilmesi ve kltrpolitikalarnn oluturulmas iin folklor, mzik, resim, szl ve yazl

edebiyat gibi pek ok arala birlikte, arkeolojik ve mimari kalntlar,

gemiin yazya aktarlan resmi kaynaklar olarak ariv belgeleri ve

ktphanelerden yararlanlmasnem arz etmektedir.

Bu adan bakldnda, Anadolu yarmadas corafi konumu ile gei

noktasnda bulunmas nedeniyle nemli bir kltrleme alan olarak gze

arpmaktadr. Bin yllarla ifade edilen tarihi gemii barndran Anadolu

corafyas, zaman iinde var ederek yaatt pek ok farkl kltr

harmanlayarak bu gnlere aktarmtr. Trkiyenin sahip olduu bu

muhteem kltr hazinesinin merkezi ynetimin brokratik anlamdnyas

iinde ynetilmesi kolay grnmemektedir. Dolaysyla, gemiten bu gne

devam eden bu kltrel ilerleme ve kltrel eitlilik yerel ynetimleri

zorunlu olarak kltrle ilikili klmaktadr. Bu eitlilik ve zenginlii ieren

kltrel alann canlln srdrerek gelimesi iin, yerelle doal olarak varolan balarnn kurumsal altyaplar oluturularak desteklenmesi

gerekmektedir. Bu dorultuda toplumsal farkndalk yaratma ynnde

yaplacak almalarda, demokrasinin beii kabul edilen yerel ynetimlere

nemli grevler dmektedir. Hemerilerinin ynetime katlm iin deiik

mekanizmalar sunabilen yerel ynetimler bu konunun asli muhataplar

haline getirilmeli, bu yolla kltrel alanda toplumsal farkndalk bilinci

ykseltilmelidir.


18/147

3

Yerel ynetimlerin kltrel alandaki ilevlerinin yzeysellikten

kurtarlmas ve belli bir muhteva ve derinlik kazanmas iin konu hakknda

yaplacak akademik aratrma ve almalarn artrlmas gerekmektedir.Yerel ynetimlerin genel fonksiyonlarn ele almann tesinde, zel olarak

yerel ynetimlerde kltr politikalarn konu edinen makale dzeyini aan

akademik alma bulunmamaktadr. Bu nedenle konunun gelien yeni yerel

ynetim anlaylar ve kltrel belediyecilik balamnda daha geni

erevede ele alnmas gerekmektedir. Bu ihtiyatan hareketle Trkiyede

yerel ynetimlerin kltr politikalarnn ve merkezi ynetimlerin bu

politikalar zerindeki vesayeti etkisinin aratrlmas, yeni bir kavramsal

erevede kltrel belediyecilik tartmalarna zemin hazrlayacaktr.

1.2. Aratrmann Amac ve Hipotez

Gnmzn ynetim anlaynda, vatandalarn kendilerine en yakn

birim araclyla hizmete erimesi eklinde tarif edilen subsidiarityilkesinin

genel kabul grmesi nedeniyle merkezi ynetimlerin yetkileri, yerel

ynetimler lehine azalmaktadr. Trkiyenin yaklak asrdr srdrd

batl ve modern bir toplum olma idealinin son adm olarak AB ile yrtlentam yelik grmeleri ile tarama ve mzakere sreleri de yerel

ynetimlerinin ilevlerinin artrlmas yolunda yaplan giriimleri

hzlandrmtr.

Dier mzakere balklarnda olduu gibi eitim ve kltr alannda da

AB yelik sreci Trkiyede kltr politikalarnn yerellemesini zorunlu

klmaktadr. ABnin kltr politikasnn merkezinde, kltrn yerellemesi,

kltrel eitliliin desteklenmesi, toplumun btn kesimlerinin kltrel

faaliyetlere eit katlmnn salanmas sanatn ve yaratcln desteklenmesi

yer almaktadr. Tm bu faaliyetler ncelikli olarak yerel ynetimlerin

sorumluluundadr.

Ekonomik gelimeyi ve toplum bilincinin olumasn tevik eden

kltrel politikalar, eitimin de vazgeilmez bir parasdr. Kltrel

almalar toplumsal ilikilere katlmda etkin rol oynarken, toplumun engelli


19/147

4

kesimlerinin sosyal yenilenmesine yardmc olmaktadr. Kltr; kentsel

politikalarn, insan haklarnn tesisinin ve kentlerde yaamn kalitesinin

artrlmasnn temel tadr. Bu nedenle kentsel yaam yneten vergtleyen idari organlar olarak yerel ynetimler ve belediyeler bir takm

kltrel ilevleri kanlmaz olarak yklenmelidir.

Kent sadece bayndrlk eserlerinden ibaret mekansal bir alan

deildir. Kent iinde yaayanlarla birlikte organik ve kltrel bir varlktr.

Kentli olmak ise kent kltrnn bir paras olarak o kltr yaatmay ve

gelecee yanstmay gerekli klar. Kentin ve kentlinin bu zellikleri yerel

ynetimlerin politika ve nceliklerinin belirlenmesinde dikkate alnmaldr.Yaplan tm yerel hizmetler, kltrel bir varlk olan kentin perspektifinden

kentliye sunulmaldr. Bu bilinle retilmeyen yerel hizmetlerin kente ve

kentliye katks snrl dzeyde kalacaktr.

Belediyelerin sadece altyap faaliyetleri, imar ve zabta hizmetleri

yrten yerel rgtler olduu eklinde yerleik algnn deimeye

balamasyla bu konudaki toplumsal talepler de farkllamaya balamtr.

Bu dorultuda belediyelerin sosyal ve kltrel alanlarda sunduu hizmetler

eitlenerek art gstermitir.

nceleri byk kentlerde ve kentin merkezi yerleim alanlarnda

konumlanan kltr merkezleri, belediyelerin ve zel idarelerin ortak

almalaryla kentin kenar semtlerinde de ina edilmeye balamtr. Bu

ekilde alan kltr merkezlerinde yaplan kltrel faaliyetlerin artmasyla

kltrel hizmetler belediyelerin nemli faaliyet alanlarn oluturur hale

gelmitir. Kltr hizmetlerinin art balangta dk dzeyde olan bu

hizmetlere olan talebin giderek artmasna sebep olmutur. Kltr

fonksiyonel anlamda sadece kentin merkezinde yaayanlarn yararland bir

alan olmaktan karan gelimelerle, fiziki ve sosyal belediyeciliin yannda

kltrel belediyecilik de bir kavram olarak olumaya balamtr.

Kltrel belediyecilik sosyal belediyeciliin alt kmesi deildir.

Kltrel belediyecilii sosyal belediyeciliin paras olarak alglamak yerine,


20/147

5

fiziki, sosyal ve kltrel belediyecilii birbirinden bamsz fakat birbirini

btnleyen ynetim anlaylar olarak kabul etmek durumundayz. Kltr,

sosyal belediyecilik alannn bir alt bal olarak ele alan anlayndzeltilmesi ve kltrel belediyeciliin olmas gereken vurguyu ierecek

ekilde btncl bir yaklamla, fiziki ve sosyal belediyecilii tamamlayacak

ekilde ele alnmas gerekmektedir.

Kltrel belediyeciliin sadece konserler dzenlemek, enlikler tertip

etmek olarak da alglanmamas gerekir. Kltrel belediyecilik var olan kent

kltrnn canlln korumas ve yeni kurulan kentsel mekanlarda bunun

oluturulmas noktasnda nemli ilevlere sahiptir. Kltr, kentler iinfonksiyonel anlamda sosyal dokudaki zlmenin, kent kltr ve kentlilik

bilincindeki anmann ve kayplarn giderilmesi boyutuyla ele alnmaldr.

Ayrca Kltr ve kalknma kavramlar arasnda var olan organik ban

sonucu olarak yerel kalknma tartmalarnn kltrle ilikisine de vurgu

yaplmaldr. Yeni kalknma anlay gerei, evre sorunlarna kar duyarl

sosyal ve ekonomik kalknma anlayn btnleyen bir unsur olarak yerel

kltrel kalknmann zerinde durulmaldr.

Halen yrrlkte olan yerel ynetim mevzuatnda bu konulara

yeterince vurgu yaplmamakta, yerel ynetimlerin kltrel alana ilikin

grevleri konusuna ksa atflarla yetinilmektedir. Oysa yerel ynetimlerde

kltr politikasnn ve kltrel belediyeciliin yasal erevede daha salam

referanslara ve ayrntl grev tanmlarna kavuturulmas gerekmektedir.

Kent, kent kltr ve bunlarn yerel ynetimlerle ilikisinin teorik dzeyde

ele alnmas hukuki erevenin zeminini oluturacaktr.

1.3. Aratrmann Kapsam ve Aratrma Dzeni

Aratrmann kapsamn, Trkiyede yerel ynetimlerin kltr

politikalar oluturmaktadr. Kltrn yerelle dolaysyla yerelin ynetimi ile

ilikisi nedeniyle, yerel ynetimlerin kltr politikalar nem arz etmektedir.

Bu genel ereve iinde belediyelerin kltrel hizmetlerinin daha ok ne

kt grlmektedir. Dier yerel ynetim birimleri olan kyler ve zel


21/147

6

idarelerde kltrel ilevler belediyelere gre olduka snrl kalmaktadr. Bu

nedenle genel deerlendirmelerden sonra zellikle belediyelerde kltrel

hizmetler konusu zerinde durulmutur.

Aratrmada, belediyelerde kltrel hizmetlerin yrtlmesinin

ynetim bilimi asndan kavramsal bir zeminini oluturmak zere kltrel

belediyecilik ve kltrel belediyeciliin sosyal belediyecilikten ayrmas ele

alnm, kltr kavramndan ve kltrle ilgili dier nemli kavramlardan

hareketle kent kltr ve yerel kalknmada kltrn nemi aklanmtr.

Birinci blmde konunun nemi, aratrmann hipotezi, aratrmann

snrlar aratrma yntemi ve yararlanlan kaynaklar hakknda bilgi

verilmitir.

kinci blm kltr kavramnn tanm ve tarihsel geliimi ile

balamaktadr. Bu blmde kltrn medeniyet ve kalknma gibi

kavramlarla ilikisi ele alnm, Trkiyede kltr politikasnn anayasal

kaynaklar ve kltr bakanlnn sre iinde gelien kuruluu anlatlmtr.

Ayrca kltrn kent ve kent kltr ile kavramsal ilikisi ve yerelkalknmann ynetimi asndan nemi vurgulanmtr.

nc blmde, yerel ynetim kavram erevesinde yerinden

ynetim ve yerel ynetim kavramlar ve yerel ynetimlerin dnyada ve

Trkiyede geirdii geliim sreci genel hatlaryla izah edilmi, yerel

ynetimlerin kltr hizmetlerinin yasal dayanaklar aktarlmtr. Kamu

ynetimi reform giriimleri kapsamnda merkezi ynetim kltr

hizmetlerinin yerel ynetimlere devri konusu, bir yasama faaliyeti olmasnedeniyle nc blmnaltnda bir alt balk olarak deerlendirilmitir.

Drdnc blmde, belediyelerin kltr hizmetleri ile birlikte kltrel

belediyecilik kavram ve kltrel belediyeciliin sosyal belediyecilikten

ayrmas zerinde durulmutur. Bu blmde fiziki belediyecilik, sosyal

belediyecilik ve kltrel belediyeciliin btncl bir yaklamla birbirini

tamamlar ekilde uygulanmas gerektii konusu aklanmtr. Bu erevede


22/147

7

Trkiyede belediyeler tarafndan yrtlmekte olan kltrel faaliyetlere ana

balklar altnda deinilmitir.

Yine bu blmde, AB Trkiye ilikileri, Avrupa Kentsel art, Avrupa

lkelerinde uygulama rnekleri, yelik mzakerelerinde kltr fasl, Avrupa

Birliinin kltre ilikin uygulamalar yerel ynetimlerde kltr politikalar

asndan deerlendirilmitir.

1.4. Aratrmann Yntemi ve Kaynaklar

Aratrmada ikincil verilerden yararlanlmtr. Bu kapsamda ncelikle

konuyla ilgili kaynak taramas yaplarak kitap ve dergilerde yer alan basl

materyallere ulalmtr. Konuyla ilgili kitap ve dergilerde bulunan

bilgilerden eletirel kaynak incelemesi yntemi kullanlarak yararlanlmtr.

Bir takm mevzuat bilgilerinin yannda,il zel idareleri ve belediyelerin

faaliyet raporlarna, kurumlarn yapmakta olduklar kltrel hizmetlere,

kurumsal bilgi ve belgelere ulamak amacyla dijital ada yer alan

kaynaklara bavurulmutur.

Yrrlkteki ve mlga mevzuatla ilgili, hukukularn mesleki

uygulamalarnda yararlandklar CORPUS mevzuat bilgi bankas programnn

2.1 srmnden yararlanlmtr. Kanun tasar ve tekliflerine TBMM internet

sitesinden eriilmitir.

Belediyelerin kltrel faaliyetleri konusunda kiisel gzlem ve

deneyimler aratrmann hazrlanmasnda yardmc olmutur. Bunun yan

sra kiisel grmelerden elde edilen veriler de bu aratrmada kaynakolarak kullanlmtr.

Aratrmaya hazrlk aamasnda, R. Altunk ve dierlerinin Sosyal

Bilimlerde Aratrma Yntemleri ve M. Duvergerin Metodoloji Asndan

Sosyal Bilimlere Giri kitaplarndan yararlanlmtr.

Aratrmada kullanlan kaynaklara metin iinde yazar tarih (APA)

sistemine gre atfta bulunulmutur.


23/147

8

2. YEREL KALKINMA AISINDAN KLTR KAVRAMI ve

KLTR POLTKALARI

2.1. Giri

Yerel ynetimlerin kltr politikalar hakknda deerlendirme

yapabilmemiz iin ncelikle bir kavram olarak kltrn neyi ifade ettii

zerinde durulmas gerekmektedir. nsanlarn belli bir mekana bal olarak

toplu halde yaama gereksinimlerinin anlalmas ve birlikte yaamn

snrlarnn neler olduunun belirlenmesi iin kltrn ne olduu izah

edilmelidir. Kltr, tad nemle orantl ekilde tanm zor ve karmak birkavramdr. Kltr konusunda herkesin kabul edecei ortak bir tanma

ulamay zorlatran temel etken, kltrle ilgili bilimlerde alma yapan

aratrmaclarn her birinin bu kavram yeniden tarif etmeye girimeleridir.

Kltr daha ok sosyolojinin ve antropolojinin ilgilendii bir kavram

gibi grnse de, dier sosyal bilimler tarafndan yaplan tm farkl

yaklamlar kltr kavramna deiik bak alar getirmekte, her bilim dal

kltre kendi yntemini yanstmaktadr. Antropolog, sosyolog, psikolog,psikiyatrist, vb. sosyal bilimciler tarafndan kullanlan 160 farkl tanm

saptanmtr (SBA,1990, C.II s.430). Kltr terimini kullanan sosyal

bilimciler, vurguladklar noktalar asndan farkl yaklamlar ortaya

koymaktadrlar. Bu farkl yaklamlar nedeniyle ortaya kan eitli

tanmlarn her biri fonksiyonel adan kltrn farkl bir alann

aydnlatmaktadr. Bu ise beraberinde tanm eitliliinin yannda kavramsal

derinlie sahip zengin bir alan ortaya karmaktadr.

2.1.1. Kltr Kavramnn Tanm ve Tarihsel Geliimi

Kltrn etimolojik olarak klt le alakas olduu ve her iki kelimenin

de Hind-Avrupa dillerinde ortak bir kelime olan kwelden geldii ifade

edilmektedir (zzetbegovi, 1987, 91). Latince cultus ve culture kkeniyle

Bat dillerinde kullanlan kltr kelimesini karlamak zere Trkede

balangta hars kelimesi kullanlmtr. Latince aslnda topra ileme


24/147

9

demek olan bu tabir, sonralar Bat Avrupa dillerinde kazand yksek

umumi bilgi manasnda Trkede kltr kelimesiyle yaygn kullanm alan

kazanmtr (Kafesolu, 1984, s.15).

Ziya Gkalp kltr kelimesi ile birlikte ilk olarak hars kelimesini de

kullanmtr. Gkalp kelimenin Franszca aslnda ift anlaml olduunu,

bunlardan birinin hars dierinin tehzib olduunu belirterek, milli kltr

ifade etmek zere hars kelimesinin kullanlmas gerektiini sylemektedir

(1999, 104).

Ziya Gkalp kltr veya milli kltr kavramlar yerine harsn

kullanlmas nermekle beraber, onun kelimenin meneindeki ift

anlamlln yarataca skntlar konusundaki endieleri gereklememi,

kltr kelimesi Trk Dilinin ayrlmaz bir paras haline gelmitir. yle ki

Gkalpn bu konulara deindii mehur eseri olan Trkln Esaslar

kitabnn ilk basklarnda kltr yerine hars kelimesi kullanlrken (bkz.

Turhan, 1997, s.39) sonradan yaplan basklarda hars kelimesi yerini

tamamen kltre terk etmitir.

Gkalpn hars veya bugnk yaygn kullanmyla kltr tanmna

eletirel bir bak getiren Meri;

Ziya Gkalp () kltr kelimesiyle karlanca, mefhumu nasl ifade

edebileceini dnd. Devrinin Frenke lgatlerine bir gz att: kltr,

Latince culturadan geliyordu. ; cultura, colere mastarndan. Ekip bimek

demekti colere: topra ekip bimek. std, Asmn firuzbd tercmesinde

arad kelimeyi buldu: hars. Bu bedbaht, bu musikisiz kelime ttihad ve

Terakkinin yar resmi nazariyecisi tarafndan ortaya atld iin zamane

aydnlarnn btn itirazlarna ramen uzun zaman yaayacakt (1986,s.13)

demektedir.

Meri ayn eserde dilbilim asndan kltrle irfan kelimesini

kyaslamakta, kltr kelimesini kyasya eletirirken, bunun yerini almas

gereken kelimenin irfan olduunu sylemektedir. Meriin bu konudaki

yaklam yledir;


25/147

10

rfan, dncenin btn kutuplarn kucaklayan bir kelime, irfan,

insanolunun hasbahesi. Ayrmaz, birletirir. Bu bahede kinler susar,

duvarlar yklr, anlamazlklar sona erer. rfan kendini tanmakla balar.

Kendini tanmak n yarglarn kleliinden kurtulmaktr. n yarglarn ve

yalanlarn. Tecesss madde dnyasna ivilemeyen, zekay zirvelere

kanatlandran, uzun ve ileli bir nefis terbiyesi, irfan. Kemle alan kap,

amelle talanan ilim. rfan bir Tanr vergisi. Cehidle gelien bir mevhibe.

Kltr, irfana gre, kat, fakir ve tek buudlu. rfan, insan insan yapan

vasflarn btn. Yani hem ilim, hem iman, hem edeb. Kltr, Homo

Ekonomikusun kanl fetihlerini gizlemeye yarayan bir al. rfan, din ve

dnyev diye ikiye ayrlmaz, yani her btn gibi tecezzi kabul etmez. Pierre

Emanuelin adn koyamad bir ideal, ihtiyar dounun uzun zamandr

ainas olduu irfann ta kendisi. Bat, kltrn vatandr. Dou irfann

(1986, s.11)

Cemil Meriin bu itirazlar Trkede tam karln bulamamtr.

Gerek aydnlarn kullanmnda gerekse halkn dilinde kelime mevcut haliyle

yerleerek bu gne kadar gelmitir. Kltr kelimesinin tanmlanmasnda

karlalan tanm eitliliinde ve anlamazlklarda bu tarz kart

yaklamlarn da etkisinin olduu sylenebilir.

ngilizcede iftilii n plana karan bir tabir olarak kltr 1420lerde

ortaya kmtr. ngilizcede ilk kez 1865 ylnda Antropoloji deyimi olarak

E.B.Tylor tarafndan kullanlm, sistematik olarak tanmlanm ve ayn yazar

tarafndan alt yl sonra temel bir kavram haline getirilmitir. Buna gre

kltr, etnografik anlamda bilgi, inan, sanat, ahlak, hukuk, gelenek ve

insann toplumun bir yesi olarak elde ettii dier yetenekleri ve

alkanlklar ieren karmak bir btndr (SBA, 1990, C.II s.430).

Kltr, milletin iinde bulunduu medeniyet artlarna gre yaratt

btn dil, ilim, sanat, felsefe, rf ve adetleri ve bunlarn mahsulleri,

toplamdr. iftilikte kullanlan kltr kelimesi, ekilmemi bir tarlay ekip

bimek iin hazrlamak manasna geldii gibi; mecazi olarak toplumsal

bilinci beslemek ve yetitirmek demek olduu iin; milli kltr, milletin


26/147

11

yaratc kuvvetlerini gelitirebilmek iin yaplan hazrlklarn btn olacaktr

(lken, 2008, s.10).

Kltr, okuyan insann zevkini, eletirme ve hkm verme kabiliyetini

gelitirmesidir. u halde bir milletin kltr, fertlerinin olaylar karsndaki

tutumlarn belirleyen, tarih iinde meydana getirdikleri deer hkmleridir.

Bu deer hkmleri, ilim, felsefe, sanat ve din tarafndan yaatlmaktadr.

Her millet insan kainatn merkezi yapan btn bu meseleleri, kendi ruh

kabiliyeti, kendi iradesiyle yourmu, herbirine kendi karakterini vermitir.

Kltr, onu yaratm olan milletin maldr (Topu, 2010, s.16).

Kltr, balca amac haz olan iktisadi, toplumsal ve siyasal

alanlardan zerk olarak, genellikle estetik biimde var olan sanatla balantl

uygulamalar anlamn da tar. Bu uygulamalarn iinde, popler bilgi

birikimleri olduu gibi, etnografya, tarih, filoloji, toplumbilim ve edebiyat

tarihi disiplinlerine ait uzmanlk bilgileri de vardr (Said, 2004, s.12).

Kltr, fertlerin toplumun kollektif amalarna katlrken gelitirdikleri

destanlar, gelenekler, ortak hafza, folklor ve ortak birikimlerle beslenenyetenek ve davranlarn tamamdr. Kltr, toplumun bilgiye ve bilginin

kaynaklarna bak as dorultusunda, inanlarn ve dnyann ileyiine

dair ortak deerlerini yanstan ortak grtr (Haider, 2008, s.721-722).

Kltr tarihin, sosyal alkanlklarn, geleneklerin, inanlarn, tabiat

artlarnn bir toplumda uzun srede meydana getirdii ve ekonomik

altyapyla uyumlu olarak ekillendirdii temel deer yarglar, bak alar,

dnya grdr(Cem, 1975, s.530).

Kroeber ve Kluckhonn ada sosyal bilimcilerin ou tarafndan da

olumlu eleri barndrd kabul edilen sentezinde, insan gruplarnn

retimlerini ve belli bal kazanmlarn oluturan, sembollerle elde edilerek

kuaktan kuaa aktarlan, ak ya da gizli davran kalplarndan oluan

kltrn temelini geleneksel dnceler ve zellikle buna ilikin deerler

oluturur. C.Levi-Straussun tanm ise kltr belirli bir zaman ve dnemde


27/147

12

bir insan grubu iinde gncel olan davran biimi kalplar seti olarak ifade

etmektedir (SBA, 1990, C.II s.428-429).

2.1.2. Kltr Teorileri ve Kltr Tanmlarnn

Gruplandrlmas

Yukarda belli bal kltr tanmlarndan rnekler aklanmtr.

Tanmlarn eitlilii ve farkl yaklamlar iermesi nedeniyle belli bir

gruplandrmaya tabi tutulmas kavramn anlalmasn kolaylatracaktr.

Kltr kavramn ve toplumlar zerindeki tesirlerini inceleme

aamasnda ncelikle iki temel yaklam belirmitir. Bunlardan ilki

Evolsyonizm olarak adlandrlan evrimci yaklam dieri ise toplumlarn

farkl gelime grafiklerinin olduu ve her bir toplumun dieri zerinde

etkilerinin olacan iddia eden difuzyon teorisidir.

Birinci yaklama gre medeniyet, ilk vahet devrinden bu gne kadar

devaml bir ilerleme ve gelime gstermitir. Gelime ve ilerleme basitten

karmaa doru yaanmtr. Belli bir uyumu ifade eden ekillerden

uyumsuz ve orantsz doru olmak zere tek istikametli bir hat halinde,

muhtelif aamalardan geerek meydana gelmitir. nsan ruhunun tekliini

ve birbirine benzerliini kabul eden tekamlcler, muhtelif insan

topluluklarnn eit artlar altnda birbirinden ayr ve yekdierine eit olmak

zere ayn eyleri meydana getireceine ve ayn keifleri yapabileceine de

inandklar iin bu yaklam mensuplarna ayn zamanda paralelciler de

denilmektedir (Turhan, 1997, s. 18).

Kltrn tarihsel geliim safhalar incelendiinde d aleme ilikin olan

baka bir ifade ile zahiri alemle bantl olan ksmdaki geliimleri kolayca

tespit edebilir bu adan toplumlar birbirleri ile kyaslayabiliriz. Ancak, dini

inan, rf ve adet gibi alanlarda bir toplumun dierinden stn olduunun

ileri srlmesi mmkn grnmemektedir.

Kltrn maddi ksmlarnda, bilhassa teknik sahada, noksan da olsa tarihi

belge ve arkeolojik deliller bularak ksmi evrim aamalar tespit etmek


28/147

13

mmkn grnse bile bunu dier alanlara tatbik etmek, eitli sebeplerden

dolay mmkn deildir. Kltrn maddi sahasnda muayyen bir ihtiyacn

tatminine yarayan teknik bir unsur iin iptidai, basit, mtekamil ve bunlar

ihtiva eden kltre de dierleriyle mukayese neticesinde, aa veya yksek,

ileri veya geri vasflarn kullanmak mmkndr. Fakat ayn kltrler; sanat,

dini itimai mnasebetleri tanzime yarayan rfler, adetler ve ahlak kaideleri

bakmndan mukayese edildii takdirde yukardaki vasflar kullanmann

kolay olmad hemen grlr. Bu sahalarda verilecek hkmler subjektif

kalmaya mahkumdur. Geri her kltrde maddi ve teknik sahada vukua

gelecek deime ve terakkiler, madd olamayan sahalar zerinde de messir

olmaktaysa da hibir vakit bu sahann messeselerini ayn hizaya getiren

neticeleri vermemektedir(Turhan, 1997, 19-20).

Yukarda belirtilen evrimci anlaytan farkl olarak, her toplumun

birbirinden etkilenecei, zellikle corafi yaknlklar sonucunda komu

toplumlarn birbirleri zerinde tesirlerinin olaca fikri de ileri srlmtr.

Bu anlaya gre spesifik bir kltrn oluumunda esas tartlmas gereken

konu farkl kltrlerin birbirlerini ne derecede ve hangi zaman zarfnda

etkiledikleridir. Toplumlarn kltrel olarak evrimlemesinin sebeplerini,

birinin dierinden zaman iinde iktibas ettii unsurlarda arayan bu gre

Difuzyon temsilcilerine ise Difuzyonistler denilmektedir (Turhan, 1990,

s.19).

Milli kltrlerin birbirlerinden farkl olmalar onlarn temeli olan teknik ve

ilmin, dnya grnn bsbtn ayr olmasndan deil; bunlarn tatbik

imkannn tabii artlara gre az ok- farkl olmasndandrlk ada bile

Akdeniz medeniyetinde teknik vastalarn nasl hzla yayldn, Msrllarn

Fenikelilere, onlarn Yunanllara ve Yunanllarn da Romallara hocalk ettiini

pekla biliyoruz Radyonun, sinemann, tayyarenin, telsiz telgrafn hkm

srd bir dnyada kendi iine kapanm, kimseye benzememeyi dstur

edinmi bir kltrn manas olamaz. Orijinal olmak garabete dmekle deil,

milletler medeniyetine yeni bir yaratla katlmak sayesinde mmkndr

(lken, 2008, s.12).

Aklanan her iki yaklamn belirledii ana ereve ierisinde

Antropoloji ve dier sosyal bilimlerin temel bir kavram olarak zamanla


29/147

14

tekrar tekrar retilerek oluan kltr tanmlar temel zellikleri asndan alt

gruba ayrlabilir. Bunlar; tasvirci, tarihsel, kuralc, psikolojik, yapsal ve

genetiktanmlardr.

1- Tasvirci tanmlarn en belirgin zellii, kapsaml bir btn

olarak kltrn ve kltrn ieriinin birbirinden ayrm olmasdr.

2- Kltr tarihsel adan ele alan ikinci grubun tanmlar, kltr

kendi bana tanmlamak yerine, sosyal miras ya da sosyal gelenekler gibi

ynlerini dikkate almaktadr.

3- nc grup, kltr gncel olandan hareketle yaanan an

yanstan belli bir yaam biimi veya dinamik gc olan kurallar ve onlarn

ortaya kard sonular asndan tanmlamaktadr.

4- Drdnc grup tanmlar daha ok insan merkeze almakta;

uyum salama, renme ve alkanlk gibi sreleri ele ald iin psikolojik

tanmlar olarak adlandrlmaktadr. Kltr, ncelikle insanlarn ihtiyalarn

karlamak, sorunlarn zmek, d evreye ve dier insanlara uyum

salamak iin gereken ihtiyalar dizisi olarak grlr.

5- Yapsal gruptaki tanmlar, kltrn ayrtrlabilir ynleri

arasndaki organize ilikileri vurgulamaktadr. Bu tanmlarda kltr,

davranlara dayanan ve onlar yorumlayan, ancak kendisi bir davran

olmayan soyut ve kavramsal bir modele dnmektedir.

6- Genetik grupta yaplan tanmlar ise, kltrn nasl olutuu ve

kltr ortaya karan veya mmkn klan etmenlerin neler olduuna ilikin

sorulara yant aramaktadr (SBA, 1990, C.II 429-430).

Tm bu tanm gruplarnda belirgin olarak ortaya kan temel unsur,

kltrn insan topluluklarnn spesifik yaam biimlerini ifade ettiine vurgu

yaplmasdr. Sonu olarak kltr, insann sahip olduu tm inan ve

deerlerin kendisi zerinde oluturduu tesirler sonucunda ortaya koyduu

verimlerin tmn ifade eden bir kavramdr.


30/147

15

2.2. Kltr ve Medeniyet

2.2.1. Kent, Kltr ve Medeniyet

Kent, insann hayatn dzenlemek zere meydana getirdii en

nemli, en byk fiziki rn ve insan hayatn ynelten, ereveleyen bir

yapdr. Bu yapya biim veren tercihleri ise insan ve toplumlar,

inanlarndan, dinlerinden hareket ederek belirlerler. Kent, toplumsal hayata

ve insanlar arasndaki ilikilere dolaysyla kltre biim veren, sosyal

mesafelerin en aza indii, bu ilikilerin en byk younluk kazand yerdir.

Kent, ahlakn, sanatn, felsefenin ve dini dncenin ksaca bir btn

olarak kltrn gelitii ortam olarak, insann bu dnyadaki vazifesini, en

st dzeyde varlnn anlamn tamamlad ortamdr (Cansever, 2009,103-

109).

Yerel ynetimin mekansal anlamda odanda yer alan kent kavram

ile gerek kltr gerekse medeniyet arasnda gl ve anlaml balar

bulunmaktadr. Pek ok farkl dilde, kent szc ile uygarlk veya

medeniyet szckleri arasnda dilbilimi asndan balant bulunmaktadr.

Uygarlk veya medeniyet teriminin kkenine bakldnda dilbilgisi

asndan sabit bir noktay iaret etmek zor grnmektedir. Trkede

medeniyeti karlamak zere kullandmz uygar szc, yerleik bir

toplum hayat sren Uygurlardan esinlenerek tretilmitir. Uygarla e

anlaml olan, kentlilemi, krsallktan kurtulmu manasnda kullandmz

medeni kelimesi ise, Arapaya brani ve Arami dillerinden geen Medinekelimesinden gelmektedir. Benzer ekilde Franszca, civilisation, ngilizce

civilization kelimeleri ile city kelimesi, Latincede yurttalarn oluturduu

birlik anlamna gelen civitas ve civitate kelimeleriyle balantldr. ngilizce

kibar anlamna gelenpoliteszc de Yunancada kentin karl olanpolis

teriminden tretilmitir (Meri, 2011, s.81-83; Ortayl, 2002, s.142).


31/147

16

2.2.2. Kavram olarak Kltr ve Medeniyetin

Karlatrlmas

Kltr konusunda yaplan almalarda, Kltr ve medeniyet

arasndaki kavramsal ilikiye vurgu yapld dikkat ekmektedir. Genel

anlamda medeniyet toplumun nesnel teknolojik ve bilgisel faaliyetlerinin

alan olarak belirirken, kltr ise inan, felsefe ve sanatla ilgilidir. Mc. Iver

tarafndan ileri srlen bu gr kltr gesini deitirebilir ve benzersiz

olarak grrken uygarl biriken ve deimez bir olgu olarak ele almaktadr

(SBA, 1990, c.II s.431).

Thurnwaldn kltr ve medeniyet karlatrmas ise yledir;

Kltr, tavrlardan, davran tarzlarndan, rf ve adetlerden, dncelerden,

ifade ekillerinden, kymet bimelerden, tesislerden ve tekilattan mrekkep

yle bir sistemdir ki, tarihi bir mahsul olmak zere teekkl etmi ananeye

bal bir cemiyet iinde onun medeni tehizat ve vastalar ile karlkl

tesirler neticesinde meydana km ve btn unsurlarnn zamanla

yekdierine kaynamas sayesinde ahenkli bir btn haline gelmitir. Buna

mukabil medeniyet, birikmi bir bilgiye ve teknik vastalarna sahip olmay

ifade eder. Bir formlle ifade edilmek istendii takdirde denebilir ki, kltr,

taknlm bir tavr (Haltung) dr; medeniyet ise bilme ve yapabilmedir

(Aktaran; Turhan, 1990, s.38).

Kltr terimine benzer ekilde medeniyet kavramnn da belli bir tarife

sdrlmas zor grlmektedir. Trkiyede bu iki kavram devaml olarak

birbirine kartrlm, her ikisi birden medeniyetad altnda ifade edilmitir.

Trk fikir adamlar arasnda kltr kavramn sosyolojik manada ilk defa

kullanan Ziya Gkalp olmutur (Gngr, 1996, s.116-117). Gkalp Trk

toplumunun Bat ile karlamasnn yaratt pratik endielerle,

deitirilmesi istenmeyen btn deerleri kltr ad altnda toplad.

Deitirilebileceini dndklerini ise medeniyete dahil eyler olarak

gsterdi (Gngr, 2010, s.13). Trkln Esaslar adl eserinde bu

kavramlar ele alan Gkalpe gre, milli kltr (Hars) ile medeniyet

arasndaki birleme noktas ikisinin de dini, ahlaki, hukuki, rasyonel,


32/147

17

ekonomik, dilbilim ve fen alanlardaki btn sosyal hayatlar iine

almasndadr. Gkalp kltrn milli olduunu, medeniyetin ise ulus tesi bir

kavram olduunu sylemektedir. Kltr bir ulusun din, ahlak, hukuk, sanat,estetik, dil ve ekonomi hayatnn uyumlu btndr. Medeniyet ise, yaam

biimleri ve kltrleri ayn olmamakla birlikte birbirine benzeyen birok

ulusun sosyal hayatlarnn ortak bilekesidir. Avrupallar arasnda, Amerika

ve Avustralya gibi uzak ktalarda yer alanlarn da dahil olduu ortak bir Bat

Medeniyeti vardr. Ancak bu medeniyetin iinde birbirinden ayr bir ngiliz

kltr, bir Fransz kltr, bir Alman kltr mevcuttur (1999, s.30).

Milli kltrlemedeniyeti birbirinden ayran bir dier temel nokta, milli

kltrn duygulardan, medeniyetin ise bilgilerden olumasdr. nsan

duygular yntem ve iradeye bal deildir. Bir ulus, baka bir ulusun dini

ahlaki ve estetik duygularn taklit edemez. Milli Kltredhil olan eyler,

bireylerin ayrk iradeleriyle olumamtr. Bitkilerin ve hayvanlarn organik

hayat nasl kendiliinden ve tabii ekilde geliiyorsa, milli kltrn oluumu

ve geliimi de tpk yledir. Mesel dil, bireyler tarafndan, belli bir yntem

dahilinde yaplm bir ey deildir. stense bile dilin bir kelimesi

deitirilemez, yerine baka bir kelime konulamaz (Gkalp, 1999, s.31,39).

Yukarda aklanan yaklamn aksine kltr ve medeniyet

kavramlarnn farkl vurgular bulunduuna kar kan lken ise;

Bazlar kltr ve tekniin ayr ayr eyler olduunu sylyor. Onlara gre

bir millet, kltrn kendi tarihinden; tekniini ise yabanclardan alr.

Tekniksiz bir kltr z dnlebilir veya kltr, bir teknie muhta ise yine

de ondan ayr bir karakteri vardr. Byle dnenler, medeniyet ile kltrkeskin hatlarla ayrmak hatasna denlerdir. Bu ayr skolastik bir fikirden,

yani madde ve suretin, esas ve eklin ayr ayr eyler olduunu zannetmek

hatasndan ileri gelmektedir. Halbuki, gerekte maddesiz suret ve esassz

ekil yoktur, byle bir ayr ancak zihinde yer bulabilir tezini ileri

srmektedir (lken, 2008, s.10).

Bir dier adan kltr daha zel ve spesifik durumlara iaret

ederken, medeniyet geneli ilgilendirmektedir. Medeniyet zel durumlar


33/147

18

olarak ifade ettiimiz kltrlerin bilekesidir. Bir kltrn varl bir ulusun

veya topluluun varln bir topluluun varl da bir kltrn var olduunu

gsterir. Kltrn douunda, corafi durum ve insan unsuru balca roloynadndan ve topluluklar ancak yaadklar blge artlarnn etkisi altnda

kendi kltrlerini kurabilir.

Kltr alannda eski ve yeni tabirlerinin, iki ey arasndaki zaman

farkn gstermekten te objektif bir deeri yoktur. Ak Veyselin

Karacaolandan, Atilla lhann Nedimden daha iyi veya kt air olduunu

syleyemeyiz. Kltr zaman iinde gerileyen bir olgu deildir (Gngr,

1996, s.118). Zaman asndan byleolduu gibi mekan asndan da farkl

kltrler arasnda, ilerilik, ykseklik vb. gibi ayrmlar yapmak, bazlarn

stn, bazlarn ilkel saymak bilimsel bir yaklam olarak kabul edilemez.

Medeniyet ne bir lkenin ne de belli bir kavmin imtiyazndadr.Karlatrma

ancak tek bir kltrn tarih iindeki yaad sreler ele alnrken veya ayn

kltrn eitli tarihsel evreleri incelenirken yaplabilir. Kltrler temsil

ettikleri toplumla birlikte, zaman ve evre artlarna uyarak sosyal deerler

ortaya koyarak veya d etkiler yolu ile geliirler. Yaanan deimelere

ramen her kltr z vasfn koruyarak geliir. Ana-kltr kalb belirli bir

karakter halinde varln srdrmeye devam eder (Kafesolu, 1984, s.16-

17).

Kltr teriminin yerine irfann kullanlmas gerektiini syleyen Meri,

Medeniyetin de Reit Paa tarafndan dilimize sokulmu bir tabir olarak

kksz ve yetersiz olduunu ifade ederek farkl bir kelime kullanmakta,

medeniyetin veya tretilmi bir kelime olan uygarlndounun sesini ifadeetmekten uzak olduunu syleyerek Umran kelimesini nermektedir. lk

olarak bn-i Haldun tarafndan kullanlan Umran; bir kavmin yaptklarnn ve

yarattklarnn btnn, itimai ve dini dzeni, adetler ve inanlaryla tarihi

ve insan ifade eden bir kelimedir. Umran iki aamay ifade eder ilki badiye

(ky) hayat olarak bedevilik. kincisi ise ehir medeniyeti anlamnda

haderiyet. Umran hem bedevilii hem de haderiliikucaklar. Bu ise kltr

ve medeniyetin kucaklamasdr (2011, s.86).


34/147

19

Kltr ve medeniyet arasndaki ilikiye dair sylenebilecek pek ok

sz bulunmaktadr. Bununla birlikte birlik iinde eitlilik, eitlilik iinde

birlik sz sanki medeniyet ile kltrlerin ilikisini dzenlemek iinsylenmitir. Bu ifadede yer alan birlik tek uygarl, eitlilik ise kltrleri

simgelemektedir. eitlilik birlie katlmay nlememeli, birlik ise eitlilii

kaldrmamaldr (Gven, 1997, s.100).

2.3. Kltr ve Kalknma

2.3.1. Genel Olarak

Fakllamann ve eitliliin mekanlar olarak kentler belli bir olgunluk

seviyesi iinde ve bir btn olarak kltr, uygarl, kalknmay, gelimilii

yanstan zgrlk adalardr. Bu yn ile kentlerin gerek kendi ilerinde

gerekse bir btnn paras olarak kalknmas zerinde durulmaldr.

Kavramsal olarak kltr ve kalknma arasnda var olan ilikinin kent

perspektifinden fiziki, sosyal ve kltrel anlamda btncl olarak ele

alnmas gerekmektedir.

Uzun zamandr toplumlarn gndeminde olan ve byme gelime gibi

birbirlerini yerine ikame edilen kavramlarla kullanlan kalknma konusu,

nceleri iktisadi kalknma ekseninde deerlendirilmi ise de zamanla sadece

ekonomik deil sosyalkltrel ve siyasal alanlar da iine almtr (ark,

2008, s.62). Toplumsal kalknmlk ve gelimeyi tarif etmek ve farkl

toplumlar arasnda kyaslamalar yapmak iin, lkenin gayri safi milli geliri ve

bunun kii bana den miktar zerinden deerlendirmeye gitmek

kalknmann ne olduu konusunda btnsel verileri salamaktan uzaktr.

2.3.2. Kalknma Kavramnn Ekonomik Bymeden

Ayrmas

Ekonomik byme ile kalknma genellikle birbirine kartrlan

kavramlardr. Ekonomik byme, ulusal gelir dzeyindeki ve kii bana

den ulusal gelirdeki art iaret eder. Ekonomik kalknma ise yatrmlarn

artmas, retim verimliliinin ykselmesi anlamna gelir. Ekonomik


35/147

20

kalknmann ardnda, insan gesine yaplan yatrmlar ve genel olarak yaam

standartlarnn gelimesi vardr. Bu nedenle de gelimekte olan lkelerin

kalknmas genellikle ekonomik kalknma ve gelime biiminde kullanlr.Matematiksel ifadelerle, bir ylda retilen tm mal ve hizmetlerin toplam

anlamna gelen ulusal gelirin artmas, bunun nfus bana blndnde

bulunan kii bana gelir ve bunun ykselmesi, genellikle ve yanl olarak

kalknma olarak kullanlr. Oysa bu rakamlarn ifade ettii gereklik,

kalknma deil bymedir.

Aslnda sadece ulusal gelir art ya da kii bana den gelirin

ykselmesi kimi zaman ciddi bir kalknma gstergesi bile olamaz. Eer, gelirdalm adaleti bozuluyorsa, lkenin eitim ve salk hizmetleri

yaygnlamyorsa, konut ve sosyal gvenlik hizmetleri geriliyorsa, ulusal

gelir topyekun artsa bile, bir kalknmadan sz etme olana yoktur. Gerek

bir kalknmadan sz etmek iin, okur-yazarln ykselmesi, eitilmi ve

uzmanlam igcnn artmas gerekir (Kongar, 2011).

1970li yllar ncesinde kalknma ve gelime, byk lde, ulusal

gelirdeki artlarla eit grlmekteydi. Kalknmada temel ama, retim ve

istihdam yapsn, tarmdan ziyade, sanayi ve hizmet sektrleri

dorultusunda dntrmek olunca, bu yaklama uygun olarak lke

refahndaki deiimlerin temel gstergesi olarak fert bana milli gelir

kavram kullanld. Ancak, 1960lardan sonra meydana gelen gelimeler bu

yaklamn yetersizliini vurgularken, 1970lerde kalknma kavramnn

yeniden tanmlanmas ihtiyac belirmitir. Gelimeyi, insani, sosyal, kltrel,

evresel ve mekansal boyutlaryla da tanmlama amac tayan yeniyaklam, ekonomik byme kavram yannda; yoksulluk, isizlik, gelir

dalm ve blgesel dengesizliklerin de gelime tanmlarnn iinde

deerlendirilmesini ne karmtr.

Bir lkede milli gelir artnn yksek oluu o lkenin gelimi bir lke

olarak adlandrlabilmesi iin yeterli deildir. Ekonomik adan kalknm

birok lkede sosyal sorunlarn zlemediinin grlmesi zerine ekonomik

byme ve insani gelime arasndaki ilikinin daha iyi kurulmas gerei


36/147

21

ortaya kmtr. Bu dorultuda, lkeleraras sosyo-ekonomik gelimilik

dzeylerinin de ortaya konduu nsani Gelime Endeksi (GE), Birlemi

Milletler Kalknma Program (UNDP) tarafndan ilk kez 1990 ylndayaymlanan nsani Gelime Raporu (GR) ile her yl yaynlanmaya

balanmtr.

UNDP hazrlad sz konusu raporlarda, insani gelime kavramn, kii

ba gelir hesaplarnn tesine giderek insan kaynaklarnn geliimini, insan

insan yapan zgrlk, kiilik gibi unsurlar ve insann temel gereksinimlerine

ulama dzeyini bir arada deerlendirmekte ve bylece kalknma iindeki

insann roln ele almaya almaktadr (Demir, 2006, 1-2).

2.3.3. Yeni Kalknma Karesi Anlay

Klasik anlayta, kalknma ekenar bir genin her bir kenarnda yer

alan unsurdan oluuyordu.

1.(Tabanda) evre sorumluluklar

2. Refah yaratmak iin ekonomi

3. Sosyal sorumluluklar ve paylama aralar

Birlemi Milletler Kalknma Ajans UNDPnin danmanlarndan ve

yaratc ekonomi dncesinin savunucularndan olan John Howkins

tarafndan oluturulan yeni kalknma anlaynda ise, kltr kalknmann eit

bir paras haline gelmi, bu haliyle kalknma geni yerini aadaki drt

unsurun drt kenarnda yer ald kalknma karesine terk etmitir.

1.(Tabanda) evre sorumluluklar

2. Refah yaratmak iin ekonomi

3. Sosyal sorumluluklar ve paylama aralar

4. (Tavanda) Kltr


37/147

22

Kalknma kavramnn ald buyeni ekilde, kltr insani kalknmada

bilinci artrmann yannda, ynetim katmanlar arasnda kpr grevi

grmek gibi bir ilevi de yklenmitir (Aktaran; Toksz, 2010, s.186).

Kltrel kalknma teriminden ok genel olarak eitim dzeyinin

ykselmesini, kltrel etkinliklerin ve bunlara katlan bireylerin artmasn,

kltr ve tabiat varlklarnn korunmasn anlyoruz. Bu tanmdan da

anlalabilecei gibi, ekonomik byme, hi bir biimde zorunlu olarak

kltrel kalknmay iermez.

Balangtaki yaklamlardan farkl olarak, kltr toplum

kalknmasnn temel dinamiklerinden biri olarak tarif eden kalknma karesi

anlay, Anadolu kltrnde, fedakarlk, cmertlik, kanaatkarlk, gl aile

balar vb. n plana kan temel kltrel zellikler olarak belirmektedir.

Anadolu kltrnde maddi deerlere daha az nem verilirken, koruyucu bir

ge olarak devlet kavram ve dzen fikri varln halen muhafaza

etmektedir.

Bu sav destekleyen Ceme gre; Trkiye halknn gelenekleri vealkanlklar, onun, toplumcu bir kalknma yntemi yaratmasnda bir engel

deil, kolaylatrc etken olarak belirmekte olup, halkn z karlarna uygun

bir kalknma hamlesini balatp baarya gtrecek birikimler oluum

halindedir (1975, s.547).

nsani kalknmln yzeysel gstergelerinden birisi de bilim ve

teknikte eriilen seviyedir. Tekniin ba dndrc ilerleme hz karsnda

insani deerlerin nemsizlemesinin nne gemek iin, tekniin kltrleolan ilikisinin zerinde de ciddiyetle durulmaldr. Teknik veya daha geni

anlamyla eya, insann hizmetinde olmak iin vardr. nsanlk, kendisine

hizmet ettiini zannettii tekniin ve eyann esiri olmamak iin, uurda ve

uuraltnda kkleerek yer eden insan odakl kltrel mirasnn farkna

varmaldr.

Teknik, ilimlerin tatbikat demektir. Ancak gayesi deil sadece tatbikatdr.

Kltrn ocuu olan tekniin, kltrn nne gememesi, onun


38/147

23

hakimiyetini tanm olmas lazmdr. Byle olmazsa ilim, sanat ve din iyi hep

iyi yaamak ve zengin olmak hasretine feda edilir. Tekniin, kltrden

vreste kalmas, evldn babay inkar etmesi gibidir. Teknik daima kltrn

biraz gerisinde, onun emirlerini bekler vaziyette olmaldr. Kltrn

iaretlerini dikkatle takip etmeyen teknikten kr ve ykc bir kuvvet doabilir

(Topu, 2010, s.20).

Gnmzde yukarda belirtilen ngry dorularcasna yaanan

evre felaketleri, nkleer ykmlar, korkun silahlarn ve savalarn yaratt

insanlk dramlar bu an insannn gelecek vizyonunun nnde karanlk bir

perde gibi durmaktadr.

Kltr ekonomik ve siyasi yapy ekillendirirken, ekonomi ve siyaset

de kltrn geliimi zerinde etki yaratrlar. Bu karlkl iliki nedeniyle

kalknmann, kent ve kltr kavramyla birlikte yeniden harmanlanmas ve

gerekirse yeni sentezlere ulalmas gerekmektedir.

2.3.4. Kent Kltr ve Yerel Kalknma Asndan Kltr

Yukardaki blmlerde kltr kavramnn kalknma ile balantsna vekltrel kalknmaya deinildi. Merkezi ynetim lkenin fiziksel ve ekonomik

kalknmasn salamak iin idarenin btnl erevesinde kararlar alp

bunlar uygulamaya koymaktadr. Salk, gvenlik, eitim, yarg ve tm

dier genel politikalar merkezde oluturulmaktadr. Ancak kltrn, kltrel

kalknmann veya kltrle birlikte kalknmann yerel olanla, kentle dorudan

ilgisi bulunmaktadr.

Kltrn etimolojik kkeninde tarm kavramyla akrabal

erevesinde, kentler kltrel ekinin tarlas mesabesindedir. Yerel

kalknmay fiziki bir atlm olmaktan ok zihinsel bir verim haline getirmenin

yolu, kltrel verimin kayna kentleri, yani yereli kltr oda haline

getirmekten geer. Burada odaa kenti koymakla beraber, kentlerin

yaratt yada yaatt kltrlerin btn hali bir milletin yaratt kltr

olarak ekillenecektir.


39/147

24

2.3.4.1. Kent Kltr

Farabi (lm 950 M.) El-Medinetl Fzla (Erdemliler ehri) adl

eserinde, hayrn en erdemlisi ve olgunluun en stn ehirden uzak olan

yerlerde deil ehirlerin snrlar iinde elde edilir (1989, s.79-80)

demektedir. bn-i Haldun ise, uygar ve medeni bir yaam olarak ehir hayat

ve yaam tarzn bedeviliin en ileri noktas olarak ifade etmektedir.

Kentlileme, btn ilerin ve sanatlarn en gzel ekilde yaplmasyla

ulalan ve bedevilikten sonra gelen bir aamadr (2004, s.507-510). Kentin

erdemli bir hayatn yaanabilmesi iin ifade ettii neme yzyllarn

gerisinden yaplan bu kuvvetli vurgular, kent hayatnn ve kent ynetimininerdemliler topluluundan oluan bir toplumun olumas ve fertlerin her trl

geliimlerinin salanmas iin tad nemi de ortaya koymaktadr.

Kentin farkl bilim dallarnn yaklamlarnn yansmas olan eitli

tanmlamalar yaplmaktadr. Ancak bu tanmlarn hepsi birbirini tamamlar

niteliktedir. Byk organizasyon yaps altnda i blm, uzmanlama ve

heterojen yap kentin sosyolojik zellikleri grlmektedir (zden ve Salur,

2009, 2).

Kltr potas rol de kentlerin nemli fonksiyonlarndandr. zel

kltrel varlklaryla ilerinde belli bir kimlik barndran kentler, cansz

mekan ynlar deildir. Bu ynyle kentler hem yerel ve kresel iliki

alarnn kesime noktasdr hem de bulunduklar yrenin kltr mirasn da

yanstrlar (Toprak, 2006, s.287).

Barndrdklar kltrel zenginlikler nedeniyle kentler insanlar iin herzaman ekici gelmitir. Bu ekicilie kaplp kente gelenler, eer hayatlarn

srdrecek maddi imkanlar elde etmilerse ksa srede krsaldan

getirdikleri tutumlar terk ederek yerleik kltre uyum salam, kentli

olmulardr (Karatepe, 2005, s.271).

Kentlerde yaanan kltrel hareketlilii kltr deimeleri kavramn

kullanarak aklayan ve kyler ve kentlerin sosyal hayatlarnda yaanan


40/147

25

deiimleri karlatran Turhana gre, kyde yaayanlar arasnda ortak

kolayca deimeyen bir deerler sistemi bulunmaktadr. Kyn kltrel

deiimi ancak zaruretler ve ihtiyalar dorultusunda sk bir seime tabitutularak gereklemitir. Kentlerde ise kentin btnn kapsayan ortak

deer anlayn oluamamas nedeniyle zellikle otoriter ynetimlerin kent

kltrn ekillendirmesi ve yn vermesi daha kolay olmutur (1997,

s.204).

Ky kltrn korunduu bir sera alan olarak n plana karan bu

yaklamdan farkl olarak Pirenne, tarmsal uygarln kyly olaan

durumu klelik olan bir insana dntrdn, kent uygarlnn isesakinlerini zgrletirdiini sylemektedir. Ona gre zgr olmak iin kent

topranda yaamak yeterlidir. Batda ayrcalkl bir snfn elinde olan

zgrln tekeli ancak kentlemeyle krlmtr (Pirenne, 1990, s.98).

Ky kavramnn yerine bedevi yaam veya badiyeyi kullanan bn-i

Haldun; geimlerini ziraat ve hayvanclkla salayanlarn mecburen bedevi

yaamna yneleceini syler. Kentlerde yksek konforla yaayan,

geimlerini sanayi ve ticaretle salayan insanlar ise kentli anlamnda

(hadari) medeni insanlardr. Ancak her iki yaamtarz da kanlmaz olarak

tabii birer durumdur. Bedevilikten sonra hadariliin veya kentliliin arka

arkaya gelmesiyle ortaya kan sre umran (medeniyet) ifade eder (2004,

s.157-158).

Kentlerde i blm ve uzmanlamann gelimesiyle krsal alanlarda

yaayanlarnkinden farkl davran, dn ve yaay biimleri olumutur.

Tm bu kurumlam tutum, davran, yaay ve inan biimlerinin sonucu

olarak ortaya kan kent kltr, ky kltrne gre daha fazla ilenmi,

incelmi ve karmaklam bir nitelik gsterir (Karatepe, 2005, 270).

Sosyolojik anlamda kentlileme ky hayatndan farkl olarak insanlarn

tanmadklaryla birlikte yaayabilme olgunluunu ifade eder. Kyde herkes

birbirini tanr. Dostluklar ve dmanlklar bu tanklk zerinden ekillenir.

Bu ortamda kapal bir sistem iinde ekillenen sosyal ilikiler treleir.

Kentlilemek ok daha karmak ve belirsizliklerle dolu bir ortamda


41/147

26

yaayabilme becerisinin kristallemesidir. Ky ve kent farkl sosyal dokular

ina etmeleri nedeniyle kendi balarna birer gerekliktir. Ancak kentler

sahip olduklar ekonomik ve demografik potansiyel nedeniyle bilim, kltrve sanatn yeerebilecei iklimleri sunar (Cokun, 2008, s.58-59).

Kent yarmay, sra dl, yenilii, verimlilii ve yaratcl

zendirerek olduka farkllam bir nfusun ortaya kmasna neden olur.

Kent farkl olma izni anlamnda zgrlk adasdr (Demirkan, 1996, s.17).

zgrlk adas olarak insan zgrletirici mekansal btnlkler olan

kentler, kltrel etkileimlere ak yapsyla duraan olmayan canl

alanlardr. Kentler bu deiim dalgalarnn ortasnda ksa zamanda kendizgn kimliine hzla ulama potansiyeline de sahiptir. Kentin sosyal,

ekonomik veya siyasal hayatyla ilgili olduu dnlen pek ok ey aslnda

dorudan doruya kltrle de ilgilidir. Bu kadar kapsaml ve dinamik bir

alanda kent kltrnn ve kentte kltrn srekli canl tutulmas gerekir.

Kltrn d etkilerle hzla deitii, yenilenerek ekillendii kent hayatnda,

tutuculuk ve muhafazakarlk ekseninde kltr koruma abas yerine,

kltrn kendisini znden kopmadan yeniden retmesine imkan verecek

artlarn oluturulmas iin uygun ortamlarn hazrlanmas nemli bir

seenek olarak gndemimizde bulunmaldr.

Kent iinde yaayanlar birlikte hareket eden, insanlaryla konuan

canl bir organizma gibidir. Bu canl organizmann kendi iradi ynelimlerinin

ve farkl gelecek tasarmlarnn olmas doaldr. Odanda insan ve onun

sahip olduu deerler bulunan kent organik varln gelitirerek

btnln salayabilir. Bu btnln salanmas ve kentlilik bilincininolumasyla, nce kltrel dinamizm meydana gelecek, ardndan yerel

kalknmaya sra gelecektir.

2.3.4.2. Yerel Kalknma Ynetimi Asndan Kltr

Yerel ynetimlerin yetkilerinin ve icrac eilimlerinin artmas veya

artrlmasna ynelik abalar yerel politika sahasnda yerel idarecilerin

kltr de yerel lekte bir kalknma arac olarak grmeye balamasna


42/147

27

yol amtr (Aksoy, 2011, s.190). Yerel kalknma, blgede, yerelde yada

yrede mevcut olan doal ekonomik, kltrel, teknolojik ve beeri

kaynaklarn kullanlmas yoluyla yerel dzeyde sunulan frsatlar, yerelaktrlerin katksyla azamiye kartmaktr (ark, 2008, s.59). Bu tanm

kalknmay pek ok unsurun bir araya gelmesiyle oluacak bir dinamizm

olarak ele almaktadr.

Ancak yerel kalknmann kltrle olan kuvvetli bana daha gl

vurgu yaplmasna ihtiya bulunmaktadr. Kentler iin teknik ve fiziki

anlamda ilerleme kavramndan ok btncl anlamda kltrn kilit

konumda olmas gerekir. Bu anlay kavramsal zeminde ele alan Franoise

Choay, sanayi devriminin yaratt kentleme srelerinde oluan byk

endstri kentlerini eletirerek ve alternatif olarak rnek kentler zerinden

farkl bir kalknma anlayn ortaya atmtr. Nostaljik- Kltrralistyaklam

veya sadece Kltralizm olarak ifade edilen bu dnceye gre endstri

kenti hasta olarak nitelenirken hastaln ancak bir rnek kentle alabilecei

ileri srlmtr. Kltralizm, kapitalizme olduu gibi teknie ve

makinelemeye da kar kmtr. Bu ehircilik anlayn paylaandnrler, endstrilemeyle ortaya kan ve niceliksel yann ar bast,

kaytszln hakim olduu bir dnya karsnda eski kentlerin organik

birliini savunmulardr (Bumin, 1990, s.85).

Bu dorultuda yerel kalknma, sahip olunan ortak tarihi birikim ve

deerleri belli bir toprak parasnda paylaan insan topluluunun, var olan

beeri kaynaklar sorumluluk bilinci iinde kullanarak gelecek iin mutlu ve

mreffeh bir toplum yaratmas ideali olarak tanmlanabilir.

Yerel kalknmay baarlmas gereken bir ideal olarak belirlerken, belli

temel ilkelerden bahsedebiliriz. Bunlardan en nemlisi yerel kalknma insan

odakl olmal, salt bymeyi ve ilerlemeyi nceleyen bir yaklam ifade

etmemelidir. Yerel kalknma, kltrel oulculuu gz ard etmeden,

yaknlatrc, birletirici ve sosyal ilikileri ve toplumu zenginletirici

politikalar iermeli ayrc ve uzaklatrc olmamaldr. Kalknma, mmkn


43/147

28

olduunca eitliki ve kapsayc olmaldr. Kalknmann ncln stlenen

yerel aktrler, zellikle belediyeler kalknmann toplumun deiik

katmanlarn nasl etkilediini izlemeli, gerektiinde kalknma srecindengrece olarak az pay alabilen kesimleri gzeten, pozitif ayrmc yntemler

uygulamaldr. Yerel kalknmann, ekonomik, sosyal, siyasal boyutlar

olduundan bunlar arasndaki tamamlayclk etkisi gz ard edilmemelidir

(Gymen, 2010, s.132-133).

Yerel kalknma yaklamnn kavramsal zeminden karak uygulama

zeminine kavumasnda Pendik Yerel Kalknma Platformu nc rol

stlenmitir. Platform bu alanda Trkiyede ilk organizasyon olma zelliinesahiptir (Kaya, 2007, s.8; Gymen, 2010, s.134-140). Yerel kalknmann

teorik anlamda modelletirilmesi almalarn balatan platform,zgn bir

yerel kalknma konsepti gelitirmek zere bir araya gelerek yerel kalknma

modelini alt temel argman zerine bina etmitir. Bunlar;

1. Altyap planlama ve denetim faaliyetlerini ieren fiziksel kalknma,

2. Kent ekonomisinin ve istihdamn gelitirilmesi iin planlama, tevikve organizasyonlar ieren ekonomik kalknma,

3. Kentlilerin sosyal refah seviyelerinin artrlmas iin gerekli

tesisleme ve etkinlikleri ieren sosyal kalknma,

4. Kentin kltr hayatnn geliimi iin tesisleme ve etkinlikleri

ieren kltrel kalknma

5. Siyasal hayatn geliimi iin, kentlilerin ynetime katlm

mekanizmalarnn gelitirilmesi ve katlma tevik abalarn ieren

siyasal (demokratik) kalknma ve

6. Kent kaynaklarnn, etkin ve verimli kullanm iin kalite verimlilik

odakl, katlmc, performansa dayal ve stratejik planlamalarn

yapld, yeni kamu ynetimi yaklamn ieren etkin ynetimdir

(Kaya, 2007, s.8-9).


44/147

29

2.4. Kltr Politikasnn Tanm ve Trkiyede Kltr

Politikas

2.4.1. Genel Olarak

Bir toplumun kltryle ekonomik, politik ve dier kurumlar yakndan

ilikilidir. Hibir toplum nce kltrn sonra kurumlarn ya da bunun

tersini gelitiremez. Ayakta kalabilmesi iin ikisi de ayn derece de nemli

olup beraber geliir ve birbirlerinden etkilenirler (Parekh, 2002, s.194). Bu

erevede kltr politikasn kavramsal bir zemine oturtabilmek iin

ncelikle politikann ne olduunu ve hangi amalarla yapldnnbelirlenmesi gerekir.

nsanlar yaradllar, sosyal ve ekonomik durumlar bakmndan

deiik fikirlere ve deiik karlara sahiptirler. Aralarndaki dnce, kar

ve psikolojik eilim farkllklarndan doan atma politikann temelini

oluturur. Kart gr temsil eden dnrler, politikay herkesin yararna

olan bir toplum dzeni kurma abas olarak tarif etmektedir. Bu iki zt

gr badatrarak bir tanm yapan Duvergere gre ise, politika gerektehem bir atma ve iktidar kavgasdr, hem de toplumun btn yelerinin

yararna olabilecek bir dzen yaratma amacdr (Kapani, 1989, s. 17).

Politika, gndelik hayatn aknda kullanlan anlamnn tesinde ve

stnde bir kavram olarak, siyaset bilimi erevesi iinde bilimsel bir disiplin

eklinde deerlendirildiinde, kamu ynetimi ve siyaset felsefesinin

konusunu oluturmaktadr.

Politika isimli kitabnda Epistemolojik bir bakla, politikay st bilgi

olarak ele alan ve bilimler piramidinin zirvesine yerletiren Aristo, politika

biliminin de ncs kabul edilmektedir. Aristodan sonra politika bilimi

alannda genel bir ereve oluturulmak istendiinde, Farabinin El-

Medinetl-Fazlas, Machiavellinin Hkmdar, bn-i Haldunun

Mukaddimesi, Nizamlmlkn Siyasetnamesi de bu alanda yazlm

temel eserler olarak belirtilebilir.


45/147

30

2.4.2. Kltr Politikasnn Tanm

nsan iin toplum halinde yaamann kanlmazl ile birlikte ortaya

kan ilk ve temel ihtiyalar kltrn oluum srelerini balatrken, ortaya

kan kltr de yeni ihtiyalarn ortaya kmasna sebep olmutur. Toplum,

fertlerin veya kk gruplarn oluturduu basit bir kalabalk olarak

alglanmamaldr. Toplum iinde yaayan bireylerin veya gruplarn ilikileri

sonucunda ortaya kan atmalar veya ibirlikleri ve bunun yaratt

etkiler, rf-adet ve ananelerden yasalara kadar pek ok dzenleyici ileme

kaynaklk etmektedir.

Toplum bir grup insanla ve bunlar arasndaki ilikinin yapsyla, kltr

ise bu ilikilerin ierii ve onlar ynetip merulatran ilkelerle ilgilidir.

Toplumun yeleri, kltrel anlamlarn ve onlar merulatran inanlar

paylatklar iin rf ve adetlere ballk gsterirler (Parekh, 2002, 188).

htiyalarn kltr, kltrn ise yeni ihtiya biimlerini belirlediini

kabul ettiimizde bunun nasl olaca sorusunun cevaplanmas

gerekmektedir. Bu sorunun cevabn ararken doal olarak kltr politikasnn

alan iine girmi oluruz.

Kltr kavramnn anlam eitliliinden kaynaklanan danklk,

politika kelimesi kullanlarak bir para toparlanabilir. Kltr politikalar

ifadesi politikann iaret ettikleriyle daha kesin bir anlam kazanr. Kltr

politikas da dier politikalar gibi bir grup tarafndan istenen ve bir otorite

tarafndan hayata geirilen, beklentiler, hedefler ve aralar btnne

dayanr (stel, 2009, s.9). Burada kullanlan haliyle politika, gndeliksiyaset ve yada politikadan farkl olarak, ilkeler, programlar ve projelerden

oluan, karmak ama yine de dzene konulmu bir btn ifade etmektedir

(Ada, 2009, s.3).

Kltr politikas, kltrleme, kltrlenme ve kltrleme srelerini

ierecek ekilde, politikann atmac veya uzlamac ve toplum faydas

ncelikli tariflerinden hareketle belirlenen bir olgu olarak karmza

kmaktadr.


46/147

31

Kltrleme, toplumlarn kendisini oluturan bireylere belli bir kltr

aktarma, kazandrma, toplumun istedii insan eitip onu denetim altnda

tutma, bu yolla toplum bar ve huzurunu salama srecidir. Kltrleme varolan ilerletirken, kltrlenme (culturation) yepyeni kltr nvelerinde yeni

filizleri yaratr ve besler. Kltrlenme birbirlerini etkileyen akran gruplar

arasndaki kltr etkileimidir. Kltrleme (acculturation) ise toplumun

kendi iinde gerekleen kltrlenmesrecinin d dnyaya, yabanc dil ve

kltrlere almasdr. Kelimenin ngilizce orijinalinde ift c olmasna ramen

tek c ile yazlmas halinde (aculturation) yozlama anlamn vermesi de

ilgin bir noktaya iaret etmektedir (Gven, 1997, s.85).

Kltr politikasnn bu aklamalar nda toplum hayatnn bugn

ve gelecei iin ne derece belirleyici ve ekillendirici aralar ierdii

grnmektedir. Bu erevede, kamu ynetiminin politika aralarnn

sralanmasnda, kltr politikalarnn grece olarak ihmal edilmilii ve geri

planda kalml konusu zerinde ayrca durulmaldr. Toplumlar iin,

savunma, salk, ulam veya tarm politikalarnn ncll yannda kltr

politikasnn zihinlerde igal ettii nem srasnn gerilerde olmas

zmlenmesi gereken temel bir paradoks olarak karmzda durmaktadr.

2.4.3. Trkiyede Kltr Politikas

Trkiye kltrel olarak, nemli zenginlik ve eitlilikleri barndran bir

toprak parasdr. Tarih boyunca pek ok deiik kavim bir eit kpr olan

bu topraklardan geerken, bir ksm da Anadolunun yerleik unsurlar haline

gelmilerdir.

Yakn alarda Bat dnyas ve medeniyeti ile balayan kltrleme

(acculturation) srecinin, zihinlerde ve hayatn iinde zaman zaman

kltrszleme (aculturation) olarak yansmalar oluturduu da ifade

edilmelidir.

Trkiyede baz alanlarda zlme belirtileri gstererek, yozlama ve

kltrszleme eklindeki bozuk yapy yanstan Piyango Kltrnn ortaya

ktn syleyen Cem, bu kltrn, topluma yerletirilen yanl deer


47/147

32

yarglarnn ve Trkiyenin deien kiiliinin bir zeti olduunu

sylemektedir. 19. yzyl sonrasnn Osmanl toplumunda Bat ekonomik

sisteminin uygulanmasna allmaktadr. Batnn ekonomisiyle birliktekltr de ithal edilmektedir. Ancak, znde ferdiyetilik, maceraclk gibi

nitelikler tayan bu kltr Trkiyenin sosyal yapsndan ok deiik bir

toplum eklinin rndr. Bat kltrnn Ekonomik zelikleri Anadolunun

kltrne yabanc olduu iin bir noktadan sonra, kltrszleme durumu

ortaya kacaktr (1975, s.531-533). Bat kltr, sahip olduu ileri teknoloji

sayesinde stn bir medeniyet olduu iddiasn srarla srdrrken,

oryantalist dezenformasyonun zihinlerde devam ede gelen etkisi ile teknik

ve teknolojiyi medeniyet olarak alglama yanlgs da devam etmektedir.

Avrupa ve ABDdeki antropoloji, tarih ve kltr incelemeleri ise, kendi

tarihselletirici ve bilimselletirici gc sayesinde dnya tarihinin btnn,

tarihi bulunmayan halklar ve kltrler iin ya tarih eksilten yada,

smrgecilik sonras dnemde tarih kuran bir tr batl stn-zne

tarafndan grlebilir bir tarih olarak ele almaktadr. Modern Bat

emperyalizmi ile bat kltr arasndaki ilikiye edebi metinler zerinden

younlaan tam kapsaml eletirel yaklamlarn azl da ayrca dikkat

ekmektedir (Said, 2004, s.80).

Yukarda zetlenen bu tarihsel srecin olumlu ve olumsuz tesirlerinin

dn olduu gibi, bugnn tartmalarnda ve gelecein kltr politikalarnda

belirleyici etkisi olacaktr. Aada ele alnan Cumhuriyet dnemi kurucu

kltr politikalarnn da bu tartmalar erevesinde ekillendii

gzlemlenmektedir. lkemizde bugn var olan kltrel yaamn temellerininCumhuriyetin balang dnemleri iinde atld sylenebilir. Trkiye

Cumhuriyetinin kltr politikas, Cumhuriyetten nce balayan ve onunla

birlikte devam eden, ulus devlet olma anlamndamilliyetilik ve batllama

eklinde iki ana eksende gelimitir (Gngr, 1995, s. 89). Hzl bir

modernleme hamlesinin sonucunda ortaya kan ve gemite balayan

srelerin devam olan bu deiikliklerin kronolojik listesi ana hatlaryla

aaya kartlmtr.


48/147

33

Tablo 1. Cumhuriyetin Balang Dnemi Kltrel Kronolojisi

03 Mart 1924 Tevhidi Tedrisat Kanununun Kabul

Nisan 1924 Musiki Muallim Mektebinin Kurulmas.

Mart 1926 Darlelhanda Alaturka Musiki Eitiminin Kaldrlmas

03 Ekim 1926 stanbul Sarayburnunda lk Heykelin Yaptrlmas

03 ubat 1927 Ankara Etnografya Mzesinin Kurulmas

01 Kasm 1928 Latin Alfabesinin Kabul

15 Nisan 1931 Trk Tarih Cemiyetinin Kuruluu

12 Temmuz 1932 Trk Dili Tetkik Cemiyetinin Kuruluu

01 Austos 1933 Darulfnun Yerine stanbul niversitesinin Kuruluu

1933 Topkap Saraynn Mze Olarak Almas

09 Ocak 1936 Dil ve Tarih-Corafya Fakltesinin Kurulmas

Austos 1936 Ankarada Devlet Konservatuar Kurulmas

17 Nisan 1940 Ky Enstitlerinin Kurulmas

1940Milli Eitim Bakanlnca Dnya Edebiyatndan

Tercmeler Dizisinin Yaynlanmaya Balamas

1946 Ankarada Milli Ktphanenin Kurulmas

1949 Devlet Tiyatrolar Genel Mdrlnn Kurulmas

Kaynak: Katolu, M. (1992) Cumhuriyet Trkiyesinde Eitim Kltr Sanat.

M.Tunay ve dierleri (ed.).Trkiye Tarihi ada Trkiye 1908-1980 (C. 4,

s.390-500). stanbul: Cem Yaynlar


49/147

34

Yukardaki tabloda Cumhuriyetin ilk eyrek yzyl iinde kltr

alannda gerekletirilen icraatlar genel balklar halinde verilmitir. Bu konu

bal bana ayr bir aratrmaya konu tekil ettiinden burada daha fazlaayrntya girilmemitir. Ancak yukardaki balklar Cumhuriyetle birlikte

izlenen kltr politikasnn seyrini takip etmek iin fikir vermektedir.

Trkiyede kltr politikalarnn oluumunda UNESCO tarafndan 2

Nisan 1998'de Stocholm'de kabul edilen Kalknma in Kltr Politikalar

Eylem Plan raporlarnn da etkisinden bahsedilmektedir (Kongar,1998).

Buna gre kltr sadece sanat ve edebiyat alanlarn deil, ayn zamanda bir

yaam biimlerini, temel insan hak ve zgrlklerini, deer sistemlerini,gelenekleri ve inanlar da kapsar. Bu yaklamn, esas olarak, kltrel

farkllklarn, demokratik bir ortam iinde temel insan hak ve zgrlkleri

erevesinde, birlikte ve bar iinde yaamas ve ulusal kalknmada bu

uyum iindeki farklln seferber edilebilmesi ideali zerine dayandrldn

grmekteyiz (UNESCO, 1998).

Bu aamada hem ulusal snrlar iindeki kltrel farkllklarn

korunarak ulusal btnln muhafaza edilmesi hem de ulusal kltrlerin,

kreselleme karsnda korunarak gelitirilirken, farkl ulusal kltrlerin

evrensel bir uyum iinde uluslararas arenada birlikte yaamalarnn ve ileri

doru gelimelerinin salanmas sorun olarak karmza kmaktadr.

UNESCO dokmannda srdrlebilir kalknma kavram ile kltrel

gelimenin karlkl bamllklarna iaret edilmektedir. Konferansn bu

ilkeler erevesinde kabul ettii gerekler arasnda, srdrlebilir kalknma

politikalarnn mutlaka kltre duyarl olmas gerei, nmzdeki yzylda

bilgi toplumuna herkesin katlmnn salanmas gerei, ulus duygusunun,

ok ynl topluluklarn insanlarn ortak deerleri paylatklar bir ulusal birlik

erevesi etrafnda gelitirilmesi gerei, sivil toplum rgtlenmelerinin

hkmetlerce desteklenmesi gerei, "kltrel demokrasinin gelitirilmesi

gerei", gibi neriler dikkati ekmektedir (Kongar, 1998).


50/147

35

Konferansn "ye lkelere nerilen Politika Hedefleri" blmnde,

kltr politikalarnn, kalknma stratejisinin ana belirleyicilerinden biri

yaplmas; yaratcln ve kltr yaamna katlmn gelitirilmesi; somut vesoyut, tanabilir ve tanamaz kltr mirasnn korunmas ve

zenginletirilmesi ynndeki politikalarn ve uygulamalarn desteklenmesi ve

kltrel endstrilerin gelitirilmesi; bilgi toplumu iinde ve bilgi toplumu

iin, kltrel ve dilsel eitliliin gelitirilmesi; kltrel gelime iin daha

fazla insan ve para kayna tahsisi hedefler olarak nerilmitir (Kongar,

1998).

Trkiye'nin 1960'l yllardan beri, kltr politikalarn kalknmastratejisi iinde gren bir resmi gr benimsemi olduu, ama bu

benimsemenin, henz yeterince verimli sonular verecek dzeye erimedii

sylenebilir. Bir baka deyile, Trkiye, byk bir ileri grllkle

UNESCO'nun 1998 ylnda kabul ettii "Gelime in Kltr Politikalar Eylem

Plan" belgesinde ne srlen genel politikalar zellikle 1960'l yllarda

lkenin resmi kalknma belgelerini temsil eden "Be Yllk Kalknma Planlar"

iinde, genel kalknma stratejisinin vazgeilmez bir paras yapmtr. Fakat

ne yazk ki bu hukuksal ve kuramsal durum, ayn biimde uygulamaya

aktarlamam, her ne kadar devletin kltr ve sanat konusunda,

Cumhuriyet dneminde oluturduu geleneksel destek politikalar bir lde

srdrlmse de, hem insan ve para kaynaklar hem yaratcln ve

katlmn gerekletirilmesi hem de zgrlklerin korunmas ve gelitirilmesi

asndan zlenen hedeflere henz varlamamtr (Kongar, 1998).

2.4.3.1. Trk Anayasalarnda kltrle ilgili dzenlemeler

Cumhuriyetin ilk dnemlerinde kltr alann etkileyen politikalar ve

icraatlar youn bir ekilde uygulamaya konulurken buna ilikin yasal ve

anayasal erevede de bir takm deiiklikler ve dzenlemeler yaplmtr.

Bu yasal dzenlemelerin bir ksm dorudan kltrel alan ilgilendirirken,

dier bir ksm dzenlemeler kltrel alan etkileyen eitim ve benzeri dier

konularda yaplan dzenleyici ilemlerdir. Bu blmde zellikle Trkiyede


51/147

36

kltr ve kltrel alan dorudan etkiledii dnlen anayasal

dzenlemelerin genel bir deerlendirilmesi yaplacaktr.

Trkiyede Anayasal gelimenin gemiine gz atldnda, 1808

ylnda merkezi hkmetin temsilcileri ile yan temsilcileri arasnda kabul

edilip imzalanan Sened-i ttifak ilk adm olarak kabul edilmektedir.

Tarada grev yapan ayanlarla merkezi hkmet arasndaki bir uzlamay

ifade eden bu belgeye gre devlet ilerine resmi sfat haiz memurlardan

bakas karamayacak, sadrazam iktidarn kullanlmasna katlacak ve

TÜRKİYEDE YEREL YÖNETİMLERİN KÜLTÜR POLİTİKALARI ve KÜLTÜREL BELEDİYECİLİK

Documents

Transcript of TÜRKİYEDE YEREL YÖNETİMLERİN KÜLTÜR POLİTİKALARI ve KÜLTÜREL BELEDİYECİLİK