1

Türkiye Zeytinyağı Politikalarında Değişim: Son 15 Yıl

VINOLIVE FUARI (30 Mayıs 2008)IZMIR-TURKIYE

Dr. Renan TUNALIOĞLU(Yrd.Doç.)Adnan Menderes Üniversitesi

Ziraat FakültesiTarım Ekonomisi Bölümü-Aydın

Changing of Turkey Olive Oil Policies: Last fifteen years

2Sadece Sevda değil, Kara sevdadır zeytin ağacı………

Tüm zeytin dostları adına “hoş geldiniz” diyorum….

3Gövdesinden dallarına uzanır asaleti…

4

DEĞİŞİM

• 15 yıldan bu yana • Türkiye zeytinyağı sektöründe yaşanılan

bir değişim var.Amacım

Bu değişimi• Üretim ( fiyat ve gelir)• Pazarlama (ihracat ve tüketim) politikaları

açısından özellikle dış kaynaklı etmenler ışığında incelemek…

5

Türk Tarımında

• Ocak 1996 tarihli AB ile Gümrük Birliği Anlaşması,

• Mayıs 2001 tarihli IMF ile stand by anlaşması,

• Temmuz 2001 tarihli Dünya Bankası Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) onayı ile yürürlüğe giren ve hükümet tarafından uygulanmaya başlanılan TRUP( Tarım Reformu Uygulama Projesi)=ARIP (Agricultural Reform Implementation Project )

• (1995) ve Temmuz 2004 tarihli DTÖ çerçeve metninin kabulü

• Ekim 2005 tarihli AB müzakereleri

• ile birlikte uygulanmakta olan politikalarında reformlar gerçekleşmiş ve etkilenmeler yaşanmıştır.

Tarım Kanunu ve Tarım Strateji Belgesine dayalı

olarak

• Doğrudan Gelir Desteği• Fark Ödemeleri• Hayvancılık Destekleri• Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların

Korunması(ÇATAK)• Telafi Edici Ödemeler• Ürün Sigortaları Ödemeleri• Diğer Destekler

6

7

Tarım Politikası

• : Üreticilerin ekonomik yaşantılarını iyileştirmek,

• Tarımsal üretimi kamu yararına düzenlemek,

• Toplumun refahını yükseltmek,• Tüketicileri aşırı fiyat artışlarından

korumak için

• uygulanan DEVLET önlemleri dizisidir.

8

Fiyat Politikaları (Desteklemeler)

Yapısal Politikalar Sosyal Politikalar

Ülkemizde Üretim ve üreticiye yönelik Politikalar

denilince, fiyat ve gelir

fiyat gelir denilince , DEVLET ÖNLEMLERİ

AKLA GELMEKTEDİR……..

Tarım Politikası ARAÇLARI denilince akla

gelen

9

TÜRKİYE’deZEYTİNYAĞIPOLİTİKALARı VARMIdır ???

O HALDE

DeğişimOlmuş mudur???

vars

a

10

Türkiye’de ZEYTİN POLİTİKASI

ve 145 YILLIK tarihsel bir SUREÇ

• Osmanlı İmparatorluğu’nda• Bitkilerle ilgili çıkan ve 1845’de yayınlanan bir nizamnamede ilk kez

yer almış, • 1863 yılında çıkarılan “Muafiyet Nizamnamesi”’nde de

“Yeniden yetiştirilen zeytinlikler ilk mahsülden itibaren üç yıl öşürden muaf kılınacaktır” ibaresi ile de teşvik alan ilk bitkilerden olmuştur.

• Türkiye Cumhuriyeti’nde • Plansız Dönemde

• Zeytinciliğin ilk resmi temelleri ATATÜRK’ün direktifleri ile Tarım Bakanlığının “ Tarımda Tedrisatı Islah Kanunu ” ile atılmış ve adeta seferberlik gelişme si

• 1929-1950 yıllarını kapsayan Teşkilatlı 1. Dönemde de devam etmiştir.

• Bunu izleyen 1950-1960 dönemlerinde gelişme durmamış, Fakat birinci döneme göre yavaşlamıştır.

• Planlı Dönemde (1963…………..2013)• 1. Beş Yıllık Kalkınma Plan Döneminde (1966) Türkiye ilk kez

ihracatçı ülkeler arasına girerek zeytinyağı ihraç eder olmuş,

• Daha sonraki 2. Durgunluk 4, 5 ve hatta 6. dönemlerinde de devam etmiştir.• ve 3. Plan dönemlerinde zeytincilik adeta plan dışı kalmış, • 7. Plan ve 8. Kalkınma Plan döneminde ise zeytincilik kendi kendine

toparlanmaya çalışmıştır

11

ELBETTE VAR….

ÜRETİMİ DESTEKLEME

İHRACATI TEŞVİK

TÜKETİM????????

12

ÜRETİMİ DESTEKLEME

13

DEĞİŞİM(1994-2008)• Türkiye’de son 15 yıldan bu yana zeytinyağı• Üretimi ?????• İhracatı????• Tüketimi????

• DEĞİŞİM’de • Dünya Bankası: Tarımsal Uygulama Projesi (TRUP)• IMF (stand by anlaşmaları) • Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) anlaşmaları, • Avrupa Birliği (AB)’ye katılım için başlatılan uyum

çalışmaları, Türkiye’nin Uluslararası Zeytinyağı Konseyi’nden (IOOC) ayrılması,

• …………………şansIN ETKİLERİ ?????

14

FİYAT POLİTİKALARININ DEĞİŞİMİYAPISAL VE SOSYAL BOYUTU İLE

REFORM ONCESİ.

1. Destekleme Alım Fiyatları (1966- Aralıklarla devam etmiştir) Taban fiyat uygulaması

2. Birlik Fiyatları =Barem Fiyatları (1973- Aralıklarla devam ediyor ) Taban fiyat uygulaması

3. Fidan Desteği (Aralıklarla devam etmiştir)

4. İlaç Desteği (Aralıklarla devam etmiştir)

5. Gübre Desteği (Aralıklarla devam etmiştir)

• 5 Nisan 1994 kararlarıyla destekleme kapsamı dışı bırakılmış ve yeni bir uygulamaya geçilmiştir

REFORM SONRASIDB-IMF-DTÖ-AB ETKİSİ1. PD (Prim Desteği) (1998-PİLOT

UYGULAMA…)

2. DGD (Doğrudan Gelir Desteği) ve (ÇKS=Çiftçi Kayıt Sistemi) (2000-…)

3. MD (Mazot Desteği) (2003-…)

4. Sertifikalı Fidan İle Bahçe Tesisi (2004-.)

5. KGD (Kimyevi Gübre Desteği) (2005-..)

6. Damla sulama Desteği (2007….)

7. Kırsal Kalkınma (2008-…)

8. Organik Tarım-İyi Tarım uygulamaları (2007)

• Tarımsal AR-GE (2008-…. dekar başına 7 YTL temel doğrudan gelir desteği ödenir. Ayrıca, söz konusu çiftçilere toprak analizi yaptırdıkları arazileri için dekar başına 1 YTL, organik tarım yapılan arazileri için dekar başına 5 YTL ilave doğrudan gelir desteği ödemesi yapılır.

• Ürün sigortası (TARSİM)(2007…..)

•

1966 yılında “Destekleme Alım” kapsamına alınan 24 üründen biri olarak 1998 yılına kadar aralıksız olarak

desteklenmiştir.

15

Türkiye’de Zeytinyağı FiyatDesteklemeleri

 DGD Miktarları

(YTL/kg)Prim Ödemeleri

(Ykrş/kg)Gübre

(YTL/da)Mazot(YTL/da

SertifikalıFidan ile bahçe

tesisi(YTL/da)

1998/1999 ─ 40 Cent ─ ─

1999/2000 ─ ─ ─ ─

2000/2001 ─ 28 Cent ─ ─

2001/2002 10.0 15.0 ─ ─

2002/2003 13,5 17.5 ─ 1,95

2003/2004 16.0 20.0 ─ 1,95

2004/2005 16.0 25.0 ─ ─ 30.0

2005/2006 10.0 10.0 1.0 1,5 250.0

2006/2007 10.0 11.0 1.43 1.8 250.0

2007/2008 7.0(*) 20.0 1,55 1,8250.0

Gemlik için 45.0

2008/2009

100.0 Tahmin(2011 yılına dek

verilecek )

(*) Toprak analizi için 1YTL + Organik Tarım İçin 5 YTL)

16

19600 1 2 3 4 5 6 7 8 9

            DA DA DA DA

1980

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

  DA DA DA DA DA DA DA BF BF BF

19900 1 2 3 4 5 6 7 8 9

BF DA DA DA BF BF BF BF  PD  BF

20000 1 2 3 4 5 6 7 8 9

PD PD PD PD PD PD  PD  PD    

1970

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

DA DA DA BF DA DA DA DA DA BF

Renan TUNALIOĞLU

Zeytinyağında fiyat desteği değişimi

17

1-Türkiye’de (5 asit) ve Avrupa Birliği’nde (3.3asit)

Zeytinyağı Üreticisine Verilen Üretim Yardımlarının

Karşılaştırılması Türkiye’de Üretim yardımları AB’den %10 ile %50,

daha az TÜRK ÜRETİCİSİ

TÜRK ÜRETİCİSİ

TÜRK ÜRETİCİSİ

TÜRK ÜRETİCİSİ

AB ÜRETİCİSİ

2002/2003 (Var yılı)

2003/2004 (Yok yılı)

2004/2005 ( Var yılı)

2005/2006(Yok yılı)

(Var-Yok yılı Dahil Son Dört yıl)

Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam

0.271 EURO/kg 0.660 EURO/kg 0.322 EURO/kg 0.129 EURO/kg Üretim Yardımı 1,322

EURO/kg

Renan TUNALIOĞLU-7.TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ-EYLÜL 2006-ANTALYA

18

2-Türkiye’de (5 asit) ve Avrupa Birliği’nde (3.3 asit) 1 kg

Zeytinyağı Üretimi Karşılığında Üretici Eline Geçen (Üretim Yardımları+ Satış Fiyatları)

Fiyatların Karşılaştırılması Türkiye’de Üretici Eline Geçen Fiyatlar AB’den %40 ile %70 ,

daha az

TÜRK ÜRETİCİSİ TÜRK ÜRETİCİSİ TÜRK ÜRETİCİSİ TÜRK ÜRETİCİSİ AB ÜRETİCİSİ

2002/2003 (Var yılı)

2003/2004 (Yok yılı)

2004/2005 ( Var yılı)

2005/2006 (Yok yılı)

(Var-Yok yılı Dahil

Son Dört yıl)

0.271+1.368.=1.639EURO/

kg

0.0.660+1.684=

2.344 EURO/kg

0.322+1.763=2.085 EURO/kg

0.129+2.63=2.759 EURO/kg

Üretici Hedef Fiyatı

3.837 EURO/k

g

Renan TUNALIOĞLU-7.TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ-EYLÜL 2006-ANTALYA

19

Üretim (Fiyat ve Gelir Politikalarında) Tesbit!!!!!!!!

• Politika araçları çok çeşitli……

• AB’ne göre az ( çünkü öz kaynak yada borç alınıyor)

• Ödeme üretimden önce değil çokkkkk sonra yapılıyor!!!!!!!

20

İHRACATI TEŞVİK

21

Pazarlama ( ihracat ve tüketim)Politikaları DEVLET ÖNLEMLERİ

(ithal ikamesinden vazgeçme ihracatı teşvik)

rrrrrt

DEVLET YARDIMLARI:•Dış Ticaret Müsteşarlığı’nca hazırlanan ve “Pazar Araştırması”, “Yurtdışı Fuar Katılımı” “ ISO –HACCP Belgeleri kullanımı” vb.

•TARIMSAL ÜRÜNLERDE İHRACAT İADESİ:Tarımsal ürünlerimizin uluslararası piyasalarda rekabet gücünün ve ihracat potansiyelinin artırılması amacıyla hazırlanmış olan

•Markalı Zeytinyağını Teşvik (2005-TURKQUALITY)

22

Türkiye zeytinyağı ihracat iadesi yardımları

26.01.2001 R.G.24299

29.06.2002 R.G.24800

14.04.2003 R.G.25079

15.05.2004 R.G.25463

15.03.2005 R.G.25756

15.02.2006 R.G.26081

22.03.2007 R.G.26470

19.03.2008 R.G.26821

Ambalaj Tipleri

2000/2001 ($/ton)

2001/2002 ($/ton)

2002/2003 ($/ton)

2003/2004 ($/ton)

2004/2005 ($/ton)

2005/2006 ($/ton)

2006/2007 ($/ton)

2007/2008 ($/ton)

5 kg'a kadar net 5 kg dahil 00(%10) 180 (%10) 180 (%10) 180 (%10) 150(%10) 100 (%10) 125 (%10) 100 (%5)

2-5 kg net 5 kg dahil * 200(%10) 180 (%10) 180 (%10) 180 (%10) 150(%10) 150 (%15) 175 (%15) 175 (%15)

1-2 kg net 2 kg dahil* 200(%10) 180 (%10) 180 (%10) 180 (%10) 150(%10) 200 (%15) 250 (%15) 300(%15) 0-1 kg

net 1kg dahil* 200(%10) 180 (%10) 180 (%10) 180 (%10) 300(%15) 350 (%15) 400(%15) 500 (%15)

* Tescilli Türk Markası ve Made in Turkey ibaresi ile ambalajlı ihraç edilenler Ürünün tamamı (%100) ihracat iadesine esas olarak alınır Parantez içerisindeki oranlar azami ödeme oranlarıdır. Kaynak.rega.basbakanlik.gov.tr, www.egeliihracatcilar.com

İhracatımızın (%76)’sıDökme

23

Zeytinyağı dünyada ve Türkiye’de doğal olarak üretilen tek yağdır ve periyodisite gösteren bir hammaddeye bağlı

olduğu için her zaman desteklenmek zorundadır.!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

• Zeytinyağı DTÖ (Dünya Ticaret Örgütü) prensipleri içerisinde

• prim desteği alarak kırmızı kutuda, DGD ve Mazot desteklerinden yararlanarak yeşil kutuda da yer almakta……….

24

TÜKETİM POLİTİKLARI

25

• Desteklemelerin sadece üretim ve ihracata yönelik değil,

Tüketime yönelik olarak da yapılması da gerekmektedir.

AB UZK

26

Akdeniz Diyetinde Zeytinyağı

27

Türkiye’de Zeytinyağı Tüketimi

Tüketim0

20

40

60

80

100

28

TÜRKİYE’DE ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ

1970’li yıllarda margarinle olan savaşını kaybeden zeytinyağı,1990’lı yılların başına dek

• Tüketim alışkanlıkları,• Diğer bitkisel yağlarla olan fiyat makası nedeniyle Üretildiği bölgelerde tüketilen bir yağ olmuştur.

• AKDENİZ DİYETİ ----SAĞLIKLI YAŞAM KOŞULLARINA İLGİ DUYAN TÜRK HALKININ ÇERÇEVESİNDE YENİ BESLENME ALIŞKANLIKLARI EDİNMESİNE BAĞLI OLARAK,

• Orta gelir düzeyi üzerindeki kesimin dışında da yavaş yavaş tüketilmeye başlanmıştır.

• Fakat tüketim; düzenli ve kararlı işleyen bir politika içerisinde yer alamadığından halen sorunlar devam etmektedir.

29

ÖZEL ÇABALAR VARDIR…

Zeytinyağı tüketimine yönelik devletin uyguladığı herhangi bir politikası yok…

Tanıtım konusunda bir eksiklik VARRRR……………………

Sadece bazen özel sektörün özendirici olarak görsel basında tanıtım planları söz konusu

30

İNSAN OLARAK• BİLMEDİĞİMİZ • DUYMADIĞIMIZ • ANLAMADIĞIMIZ

• HERŞEY……………………………………. • BİZİM İÇİN YABANCIDIR..• Üretimde önermediğimiz• KOMŞUDAN DUYMA KULAKTAN

DOLMA bilgilendirme TÜKETİMde bizim için çok ÖNEMLİDİR.

• “Mouth of mouth” denilen “ağızdan ağıza pazarlama”

31

21. YÜZYILDA PAZARLAMA ANLAYIŞI

• ÜRÜN EĞİLİMLİ PAZARLAMA

• SATIŞ YÖNELİMLİ PAZARLAMA

• TÜKETİCİ EĞİLİMLİ PAZARLAMA

• “NE ÜRETEBİLİRSEN ONU SAT “

• YERİNE

• Zaman önemli-hız çağı……

• ÇAĞDAŞ PAZARLAMA ANLAYIŞI

• “KÂR EDEREK • SATABİLECEĞİNi • ÜRET”

32

TÜRKİYE İÇ PAZARDA ZEYTİNYAĞINI SATIYOR MU??? PAZARLIYOR MU???

• 10-15 Yıl Once Türkiye’de zeytinyağı satılıyordu ---SATIŞı YAPILIYORDU

• SATIŞ NEDİR??? • DAHA ÇOK SİPARİŞ

ALMAK-VERMEK-TESLİMAT VE TAHSİLAT’tır.

• ARTIK birazda olsa PAZARLAMAnmaya BAŞLADI!!!!

• PAZARLAMA NEDİR???Satışı kapsar fakat dahası da vardır….

• (((((EYLEM PLANI))))) gerektirir.

– Hedef Kitle– Hizmet– Fikir– Faaliyet– Risk– Hayal Gücü– Cesaret

33

Ama yeterli değil!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Türk halkı zeytinyağı tüketmeye VE SAĞLIKLI

YAŞAMAYA fazlasıyla LAYIKTIR…

34

TANITIMMMM

• SONUÇTA; kendimizi tanıtma konusunda bir eksikliğimiz var.

• Üretelim de…….Bu kadar zeytinyağını ne yapacağız sonunda?

• Ürünün pazar bulması GEREKLİ!!!!!!!!!!!!.

35

TÜKETİM POLİTİKALARI’nda ….. AMERİKAYI YENİDEN KEŞFETMEYECEĞİZ!!!!!!!!!!!!!!KONUNUN SAHİBLERİ BELLİDİR, SAHİBLENSİNLER

YETER

– Tüketici Profilinin Netleştirilmesi

– Tanıtım ve Reklamlar– Marka ve Ambalaj– Tadım Panelleri

– Mor inek

– Üniversiteler ve Okullar (Öğretim Üyeleri, Doktorlar, Öğretmenler, Öğrenciler vb)

– Kamuoyu (Aşçılar,Gurmeler, Dedeler ve Nineler, Din adamları vb)

– Sivil Toplum Örgütleri (Tüketiciler Dernğ,Türk Kalp Vakfı,Çağdaş Yşamı Desteklem Dernği vb)

– Birlikler (Üretici-İhracatçı vb)

– Bakanlıklar (Tarım,Sanayi vb)

36

NE YAPILMALI???NASIL YAPILMALI???

SORUMLULUĞU KİM ALMALI????

EMEK vermeliGÖNÜL vermeli

FİNANSE ETMELİ İCRAAT yapmalı

37

Kendini nasıl ifade ediyorsan pazardaki payın o

kadardır!!!!!!…sözünü

unutmamalı!!!!!!!!!!!!!!!

• BİRLİK OLUNMALI !!!!!!!!

UZZK

38

NELER DEDİm????

• Anahtar kelimelerim

•TÜRKİYE • ZEYTİNYAĞI• POLİTİKA

• DEĞİŞİM (15 yıl )

39

TESBİTLER

• Üretim arttı (ağaç sayısı)– %45 ağaç sayısı %52 zeytinyağı

– Üretimin artmasında Fiyat ve Gelir politikaları etkili oldu (şans???)

– Çeşitli kalemlerde desteklemeler

– Dış Etkiler ( DB-IMF-DTÖ-AB )– Projelere uyum (TRUP-DB)– Taahhütler (DTÖ-IMF) – Uyum ( AB)

40

TESBİTLER

• İhracat arttı – % 50-60

– İhracatın artmasında İhracat politikaları etkili oldu (dökme faktörü???)

– Çeşitli kalemlerde desteklemeler

– Dış Etkiler (DTÖ-AB )– Taahhütler– Kotalar– Gümrük vergileri

41

TESBİTLER

• Tüketim ???????– Bilinçlenme – Sağlıklı beslenme iç güdüsü– Özel sektör gayreti- tanıtım-büyük satış mağazaları– Ambalaj….

HALA YETERSİZ – EKSİK – OLMASI GEREKEN YERDE DEĞİL…

42

•Değişim olumlu ise

•Anlamlıdır!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

43

Türkiye Zeytinyağı Politikalarında Değişim: Son 15 Yıl

VINOLIVE FUARI (30 Mayıs 2008)IZMIR-TURKIYE

Dr. Renan TUNALIOĞLU(Yrd.Doç.)Adnan Menderes Üniversitesi

Ziraat FakültesiTarım Ekonomisi Bölümü-Aydın

Changing of Turkey Olive Oil Policies: Last fifteen years