TÜRKİYE - ERMENİSTAN YENİ DÖNEM Mİ

7/30/2019 TRKYE - ERMENSTAN YEN DNEM M

1/210

T.C.

BAHEEHR NVERSTES

ULUSLARARASI GVENLK VE STRATEJK ARATIRMALAR MERKEZ

TRKYE ERMENSTAN

YEN DNEM M ?

STANBUL

EKM - 2009


2/210

NDEKLER

GR ....................................................................................................... 1

BLM 1:

STRATEJK PARAMETRELER...............................................................6

1.KARABA SORUNU

1.1. Tarihsel Arka Plan ............................................................................ 6

1.2. 1988 1994 Aras Gelimeler .......................................................... 9

1.3.Minsk Sreci ................................................................................... 14

1.4. Karaba Sorununa likin Gr ve Deerlendirme ....................... 17

2 . ERMENSTAN STRATEJK ALGISI VE AILIM SRECNE

LKN GENEL DEERLENDRME ............................................. 20

2 .1.Ermenistann Stratejik Perspektifi: Erivan blgesini ve dnyay nasl

alglyor?................................................................................ 202.2 Ermenistan Stratejik Kltrnde Snr Aan Milliyetilik ve Irksal

Faktrler ................................................................................ 21

2.3. Ermenistan Gvenlik Anlay ve Tehdit Algs ............................... 26

2.4. Ermenistan Stratejik Kltrnde Konsept eitlilii ve RiskMinimizasyonu....................................................................... 29

2.4.1. Ermenistan Stratejik Kltr Inda Trkiye in Deerlendirme

............................................................................................... 32

2.5. Alm Srecinin Dier Aktrler, Kresel ve Blgesel Parametreler

Asndan Deerlendirilmesi.................................................. 34


3/210

EK: 1

SOYKIRIM DDALARI VE YANSIMALARI.......................................... 48

3. Trk Tarihinde Ermeniler ................................................................... 48

3.1. Ermeniler ve Din............................................................................. 49

3.2.Ermeni Nfusu................................................................................. 50

3.3. Millet-i Sadkadan ark Meselesine............................................... 52

3.4.Ermeni Cemiyetleri .......................................................................... 563.5. I. Dnya Sava ncesinde Ermeniler............................................ 60

3.5.1. Rusya-Ermeni likileri ................................................................. 60

3.5.2. 19. ve 20. yy. da Ermeni Nfusu................................................. 62

3.5.2.1. Resmi Kaynaklarda Ermeni Nfusu.......................................... 62

3.5.2.2. Ermeni Kaynaklarnda Ermeni Nfusu...................................... 67

3.6. I. Dnya Savanda Ermeniler ....................................................... 77

3.6.1. Ermeni etelerine Kar Alnan Tedbirler .................................... 78

3.6.2. Tehcir Karar ................................................................................ 83

3.7. Ermeni Mezalimi ........................................................................... 113

3.8. Szde Soykrmn Hukuki Boyutu................................................ 117

3.9. Szde Soykrm Propagandas..................................................... 119

4. Soykrm ddialarnn Siyasi Etkileri ................................................. 122

ZEL NOT........................................................................................... 126

KAYNAKA ......................................................................................... 131


4/210

EKLER ................................................................................................ 134

TABLOLAR VE HARTALAR

Tablo 01: ldrlen ya da G Etmek Zorunda Braklan Trk ve

Mslman Nfusun Yllara Gre Dalm ............................................... 7

Harita 01: gal Altndaki Azerbaycan Topraklar ve Karaban Durumu..

............................................................................................................... 11

Tablo 02: gal Edilen Blgelerden Kaan Azerilerin Says................. 13

Tablo 03: 16. Yzylda Anadolunun eitli Yerlerindeki Mslman ve

Gayrimslim Nfus ............................................................. 50

Tablo 04: kinci Merutiyet Dnemi Meclislerin Etnik Yaps ............... 54

Tablo 05: Osmanl mparatorluunda Ermeni syanlarnn Listesi ....... 59

Tablo 06: Osmanl Devletinin Nfusu 1831 ......................................... 63

Tablo 07: Osmanl Devletinin Nfusu 1834 ......................................... 64

Tablo 08: Osmanl Devletinde Nfusun Dalm 1881/82-1893 ......... 65

Tablo 09: Osmanl Develtinde Nfus 1894-1897................................. 66

Tablo 10: Osmanl Devletinde Nfuslarn Cemaatlere Gre Dalm

1906/07-1914...................................................................... 67

Tablo 11: Marcel Leart (Kirkor Zhrap)a Gre Osmanl Devletinde

Ermeni Nfusu 1882.............................................................. 68

Tablo 12: Vilyat-I Sittede Ermeni Nfusu 1912 Marcel Leart (Kiokor

Zhrap)a Gre ...................................................................... 69

Tablo 13: Osmanl Devletinde Ermeni Nfusu 1912 Ermeni

Patrikhanesinin statistiklerine Gre ..................................... 69

Tablo 14: Osmanl Devletinde Ermeni Nfusu Ermeni Patrikhanesinin

statistiklerine Gre................................................................ 70

Harita 02: 1912 Yl Anadoluda Ermeni Nfusu .................................... 71


5/210

Harita 03: Osmanl Vilayetlerinde Etnik Dalm.................................. 72

Tablo 15: 1914 Senesi Farkl Milletler Resmi statistii ......................... 72

Tablo 16: Erzurum Vilayetindeki (Vilayat- Sittede yer alr) Mslman Ve

Ermeni Nfusa Ait Osmanl statistikleri ................................ 74Tablo 17: Vilyat- Sittede Ermenilerin Genel Nfus indeki Ortalama,

En Az Ve En Fazla Oranlar .................................................. 74

Tablo 18: Resmi Sayma Gre Osmanl Devletinde Ermeni Nfusu .... 75

Tablo19: Ermeni ve Ermeni Yanls Kaynaklara Gre Osmanl

Devletinde Ermeni Nfusu.................................................... 76

Tablo 20: Tehcir Srasnda Usulsuz Davrandlar Gerekesiyle Divan-IHarbe Sevk Edilen Kiilerin Blgelere Gre Dalm............ 91

Tablo 21:Divan- Harplerde Yaplan Yarglamalarn Sonucunda Verilen

Cezalar (1916 itibariyle)......................................................... 91

Tablo 22: Tehcir Srasnda Sevk Edilen ve Yerlerinde Kalan Ermeniler

............................................................................................. 110

Tablo 23: Tehcir ile skan Arasndaki Kayplarn Beyan ..................... 111

Tablo 24: eitli lkelere 1914-1920 Yllar Arasnda Gerekleen

Gler Ve Gmen Saylar................................................. 112

Tablo 25: Ermeniler Tarafndan Katledilen Trkler (1919-1921) ......... 114

Tablo 26: Ermeni ddialar zerine Yaynlar........................................ 120

Tablo 27: Arivleri Ziyaret Eden Yabanc Aratrmac Says ............. 121


6/210

Trkiye ve Ermenistan arasnda kalclama eilimi gsteren anlamazlklarn zmneilikin almalarn her iki lke karar vericileri ve kamuoylar ile paylald yaadmzsrete ulusal kimlikli sorunlara duyarllk ve sorumluluumuzun bir gerei olarakhazrladmz analizi bilgilerinize sunuyoruz.

Trkiye Ermenistan ilikilerini aratrmak isteyecekler, referans kimliindeki bilgi vebelgeleri de analizimizin ekinde bulabileceklerdir.

Merkezimizce gerekletirilen analiz/projeksiyon almalar, raporlar ve terrizmle ilgiliaratrmalarn tmne elektronik ortamda www.busam.bahcesehir.edu.tr adresindenulaabileceinizi ayrca bilgilerinize sunarz.

Sayglarmzla.

Ercan TLOLUUluslararas Gvenlik ve Stratejik Aratrmalar Merkezi Bakan


7/210

1

Giri

Kimi zaman bamsz ou zaman ise byk bir devletin himayesi altnda

yaayan Ermeniler, bulunduklar corafyada tarih boyunca kresel boyutta baat bir

g olarak belirememilerdir. Yayldklar corafya gnmz Dou Anadolu,

Ermenistan, Azerbaycan, Grcistan, rann kuzeybats ve Anadolunun gneyi

(Kilikya) olan sz konusu toplum , jeopolitik adan igallere ve g mcadelelerine

ak bir alanda konulanm; ancak en youn olduklar blgelerde dahi ekseriyeti

oluturmakta zorlanmtr (Koca, 1990).

Ermeni halknn kkenleri hakknda farkl tezler ortaya konmakla birlikte, nihai

bir sonuca ulalmasn salayacak somut kantlar bulunmamaktadr. Tezlerden en

geni kabul greni, resmi gr de yanstacak ekilde, Hayk efsanesi1 olsa da,

anlan tezin yan sra Frigyallarn bir kolu olduklar, Hititler veya Urartularn torunu

olabilecekleri, Hayasallara dayandklar hatta Trki (Turkic) ya da protoTrkler ile

akraba olabilecekleri hakknda dahi birok tez vardr (Aslan, 2004; Koca 1990;

Trkz, 1995ten aktaran Aslan, 2004; Krzolu, 1952den aktaran Aslan, 2004;

Grn 1988den aktaran Aslan, 2004; Yavuz, 1968den aktaran Aslan, 2004).

Her ne kadar Ermenilerin kkeni zerine farkllaan iddialar bulunsa da,

Ermenilerin tarih ierisinde younlukla yaad topraklar hakkndaki ilk yazl kaytlar

Hitit Krallndaki hiyerogliflere ve Asurlulardan kalma yaztlara dayanmaktadr.

Dnya geneline yaylm Armenia ya da Trkedeki karl olan Ermenistan

kelimesi ise ilk olarak Pers Hkmdar Dara (Daryus) yaztlarnda grlmtr

(zgldr ve dierleri, 2001).

Tarihsel olarak Ermenistan olarak adlandrlan topraklardaki ilk krallk Urartular

olmutur. Bakentleri (Tupa) bugnk Trkiye snrlar ierisinde (Van ili ve evresi)

bulunan Urartular, yrede ilk kalc eser brakan medeniyet olmulardr. M.. 6.yyda

Medlerin kontrolne geen blge ksa sre sonra ise Perslerin hakimiyetine girmitir.

ki asr sren Pers dominasyonu blgeyi sadece siyasal olarak deil kltrel ve dini

konularda da etkisi altna alm; Persler idari olarak blgeyi satraplklara (vilayet)

blm, Zerdtlk blgede yaylmtr.

1

Hayk Hz. Nuhun torunu olan, kavme ismini vermi 400 yanda len bir kahraman olarak kabuledilmektedir. Bu nedenledir ki Ermeniler kendilerini Hay, topraklarn da Hayk ya da Hayastan olarakda adlandrmaktadrlar.


8/210

2

M.. 331 ylnda Byk skenderin Pers mparatorluuna son vermesi

zerine blge Helenistik kltrn etkisi altna girmitir. Siyasi olarak skenderin

komutanlarndan Selefkusun idaresi altnda bulunan Ermeniler, M.. 190 ylnda

blgede grevli bir general olan Artexias liderliinde bamszlklarn ilan etmilerdir.

M.. 1.yyda kendini krallar kral ilan eden Byk Dikran dneminde Ermeni

kontrolndeki snrlar Hazardan Akdenize kadar uzanmtr. M.S. 64te Ermeni

topraklarnn bir ksm Part hakimiyetine girmi ve Roma-Part arasnda mcadelelere

sahne olan blgede bir nevi tampon grevi grmtr.

Ermeniler tarihte bilinen en eski Hristiyan topluluktur. Roma mparatoru

Constantinein tm inanlara tolerans ngren Milan Fermann (Edict of Milan) ilan

etmesinden 12 sene nce 301de Ermeniler devletin resmi dini olarak Hristiyanlkabul etmi, 405te ise birletirici unsur olarak nemli bir rol oynayan Ermeni

alfabesini oluturmulardr (Ermenistan Dileri Bakanl [web], 2009).

5.yyda Sasaniler tarafndan kontrol altna alnan Ermeni topraklarnda Vartan

Mamikonyan nderliinde Sasanilerle mcadele edilmi, baarl olunmu; ancak

atmalar sonlanmamtr (Koca, 1990; Ermenistan Dileri Bakanl [web],

2009). 7.yyda Mslmanln yaylmasyla birlikte Araplar tarafndan igal edilen

blge, 9.yyda tekrar Ermeni hakimiyetine girmitir. 11.yydaki Bizans igaline kadarsanat, edebiyat gibi alanlarda byk geliimler gsteren toplum; ehirleme ve ticari

konularda atlmlar yapm, bakent Aninin nfusu 100.000i gemitir. Bizansn

Byk Ermenistan olarak da adlandrlan blgeyi ele geirmesiyle Ermenilerin byk

bir ksm gneye, Kk Ermenistana, g etmi; Seluklularn blgeye geliiyle

Kilikyadaki Ermeni oluumu perinlenmitir.

Kilikya Krall dneminde Ermeni aydnlanmasnn altn devri yaanmtr.

Anlan dnemde Ermeniler kltr, sanat, edebiyat, sosyal hayat gibi birok alandaAvrupadan etkilenmitir. Kilikyada asr sren Ermeni hakimiyeti 1375 ylnda

Msrdan gelen Memluklar tarafndan sonlandrlmtr. Byk Ermenistandaki

Ermeniler ise Seluklularn blgeye girmesiyle Bizansa kar mcadelelerini bitirmi,

13.yyda ise blge Mool igaline maruz kalmtr

Ermenilerin bulunduu topraklar 16. ve 17. yyda batda nemli bir g

merkezi olarak beliren Osmanllar ile doudaki Safeviler arasnda blnmtr.

zellikle Osmanllarn ukurovay ele geirmesiyle Memluklulardan sonra bir dierTrk devletinin hakimiyetine giren Ermeniler, gayri mslimlere tannan inan


9/210

3

serbestisi kapsamnda zgrce yaamlardr2. Osmanl ierisinde birok resmi

kurumda nemli grevler stlenen Ermeniler verdikleri hizmetlerden tr millet-i

sadka (sadk millet) olarak nitelendirilmilerdir (Halaolu, 2006).

1789 Fransz htilalinin getirdii milliyetilik ve ayrlklk akmlarndan en sonetkilenen toplumlardan biri olan Ermeniler, Osmanlnn bulunduu corafyada ve

Ermenilerin yaad blge zerinde etkili olmak isteyen d gler tarafndan

koruyuculuk (protektora) ad altnda kkrtlm, zellikle 19.yy sonlarna doru

ayrlk talepler erevesinde; isyan karma, nde gelen politik figrlere suikast

giriimleri gibi eylemlerde bulunmulardr3.

1. Dnya Sava ncesinde komitaclk faaliyetleriyle rgtlenen ayrlk

Ermeniler, Ermeni toplumunu Osmanl Ordusuna kar, gerek Rus safna geerekdzenli birlikler halinde, gerekse cephe gerisi gerilla faaliyetleriyle savama

hususunda kkrtm ve sivil halka ynelik sistematik katliamlarda bulunmulardr.

Sadece Trkleri deil blgede yaayan kimi Ermenileri de hedef alan sz konusu

terr dalgas, dou cephesinde yrtlen sava erevesinde sivil can kayb ve

askeri ikmal gvenliinin salanmas amacyla Ermenilerin cepheden uzak

blgelere sevkiyle nlenebilmitir.

1. Dnya Sava sonras Osmanl Hkmeti ile imzalanan ancak geersiz

kalan Sevr Antlamasnda kendilerine vadedilen topraklar elde edemeyen

Ermeniler, 1918de kurulan Erivan merkezli devletleri ynetiminde harekete gemi;

ancak Dou Cephesi Komutan Kazm Karabekir tarafndan malup edilerek Gmr

Antlamasn imzalamlardr. 29 Kasm 1920de Sovyet cumhuriyetlerinden biri

olarak ilan edilen Ermeni devletinin Trkiye ile olan snrlar, Ankaradaki meclisin

1921de Sovyetler ile yapt Moskova Antlamas ve dier Sovyet cumhuriyetlerine

ynelik olarak dzenlenen Kars Antlamas sonucunda nihai halini kazanmtr.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin dalmasn mteakip, yaplan

referandum sonucunda bamszln ilan eden Ermenistan ilk tanyan lkelerden

biri Trkiye Cumhuriyeti olmutur. Karaba konusunda 1992de Azerilerle atmaya

balayan Ermenistann Azerbaycan topraklarn igal etmesi zerine snrlarn

2 Ermenilerin huzur iinde yaadklarnn da bir kant olarak eitli yrelerden Kilikya corafyasndakiehirlere nemli miktarda g alnmas da gsterilebilir. Blgedeki baz ehirlerin demografik yaps ve

miktar iin bkz. Halaolu, Yusuf Ermeni Tehciri (9.Bask) Babali Kltr Yayncl, stanbul, 20063 Sz edilen konuyla ilgili bilgilendirme ve belgeler almann devamnda detayl olarak elealnacaktr.


10/210

4

kapatan Trkiye, Ermenistana ekonomik ve siyasi yaptrmlar da uygulamaya

balamtr. Anayasas ve Bamszlk Bildirgesinde Trkiyeye ynelik toprak ve

soykrm tanma talepleri olan Erivan ynetimi, halihazrda blge lkelerinin bir

ksmyla gncel, siyasi ve tarihi sorunlara sahiptir.

Yukarda aktarlan tarihsel srece sahne olan Kafkasya jeopolitii gnmzde;

ran, Hazar Havzas, Rusya, Trkiye gibi ok nemli blgesel faktrler ile ok etnikli

bir i yapnn etkisi altnda ekillenmi son derece dinamik ve devinimli bir yapy

tanmlamaktadr. Sz konusu jeopolitiin iinde yer alan jeostratejik parametreler ise

deiken ve hareketlidir. Kk etnik gruplarn politik davranlarndan; Moskova,

Ankara gibi bakentlerin strateji ve siyasetlerine kadar Kafkasya politikalarn

oluturan tm unsurlar da anlan hzl dngye katlarak bir gn dnyanngenelinden daha hzl yaad sylenebilecek bu blgenin temel niteliklerini

meydana getirirler.

Kafkasya jeopolitii ve blgesel jeostratejik parametreler iinde, Ermenistan ve

Ermeniler nemli bir yer tutmaktadr. Zira, evresindeki kim komular ile snr

problemleri yaayan, diasporas ile Fransa, ABD gibi nemli g merkezlerinde etki

sahibi olan sz konusu ulus; gerek Azerbaycan, gerekse Trkiye ile atma

zeminleri yaratarak kimliini sz konusu zeminler zerine ina etmektedir. Baka biranlatmla, genel olarak Kafkasyada ve zel olarak da Ermenistanda; kiiye hangi

ulusun mensubu olduu sorusu yneltildiinde alnan yant, milli kimlii ne lde

tanmlyorsa; hangi ulusa mensup olmad sorusuna verilecek yant da ayn lde

etkilidir demek yanl olmayacaktr.

1915 olaylarn soykrm olarak yorumlayan, bamszlk bildirgesinde

Trkiyenin bir blm iin Bat Ermenistan ifadesini kullanan Erivan; Azerbaycan

topraklarnn yaklak %20sini igal altnda tutmaktadr. Bu ynyle saldrgan bir dpolitika izledii sylenebilecek sz konusu lkenin, pratikteki imkan ve kabiliyetleri ise

bir o kadar snrldr.

alma kapsamnda ortaya konaca zere, rksal faktrleri de ieren ve

Ermenistan snrlarn aan ar bir milliyetilik anlayyla Erivan; kendi sylemiyle

ulusal idealleri gereinde ekonomik kayplar pahasna ayakta tutmaya devam

etmektedir.


11/210

5

Bu almann zerinde ekillendii temel unsur bulunmaktadr. Bunlar:

Karaba sorunu, alm sreci ve stratejik deerlendirmeler ile szde soykrm

iddialardr. Bu balamda alma iki ana blme ayrlmtr. lk blmde srasyla;

Karaba sorununun tarihsel arka plan ve konuya ilikin grler ile ikinci blmde

ErmenistanTrkiye ilikilerinin dinamikleri, blgesel dengeler, konuyla ilintili

aktrlerin yaklam ve durular; alm srecine ilikin deerlendirmelerle birlikte

okuyucunun dikkatine sunulacaktr.

almann birok blm tarihsel detaylandrma asndan youn bulunabilir.

Bunun temel nedeni, Ermenistann birok problem alanna; mitolojik saylabilecek

unsurlar da dahil olmak zere tarihsel bir maduriyet algs ile yaklamasdr.

Belirtilen noktadan hareketle bu aratrmann amac, okuyucuyu Erivan ve diasporatarafndan tekrarlanma skl nedeniyle neredeyse bir n kabuller silsilesi

haline gelen tarihsel yanlglarhususunda aydnlatmaktr.

Stratejik deerlendirmeler blmnde, Kafkasya politikalarnn ok aktrl ve

deiken doaya sahip dinamikleri balamnda geni analizlere yer verilmitir. Konu,

Ankara, Washington, Moskova, Bak, Erivan ve Tahran merkezli olarak ele alnm;

Avrupann genel perspektifi de aklanmaya allmtr.

kinci ana blm oluturan soykrm iddialarnda, yine tekrar skl ve Ermeni

propaganda yetenekleri dolaysyla n kabullere dnen tarihsel ve demografik

veriler ile tehcir olayna k tutulmaya allacaktr. Bylelikle, Ermenistann tarihsel

argmanlarnn neredeyse sorgulanamaz grlen dogmatik karakteri ki, kimi

lkeler soykrmn entelektel bir faaliyet olarak dahi sorgulanmasna kar tavr

almlardr irdelenecektir.

almann sonuna; ayrca teorik bilgilerden ve tarihsel detaylardan

arndrlarak; ilevsellik ve zaman tasarrufu boyutu artrlm stratejik tavsiye

notu blm eklenmitir.

Ekler blmnde konuya ilikin, Ermenistan Ulusal Gvenlik Strateji Belgesi

de dahil olmak zere, hemen tm belgeleri bulmak mmkndr.


12/210

6

BLM 1

STRATEJK PARAMETRELER

1. KARABA SORUNU

almann bu blmnde grnrde 1988 ylnda balam ancak temelleri

19. yzyla uzanan Karaba sorunu, blgedeki demografik deiimler ve sz konusu

deiimlerin blgeye etkileri ile gnmzde hala zm bekleyen anlan sorunun

temel parametreleri ele alnacaktr.

Tarihsel arka plann aklanmasyla balayacak olan blm; Karaba

sorununa ilikin deerlendirmelerle sona erecektir. Bununla birlikte, konuya ilikin

stratejik deerlendirmeler, mteakip blmde daha kapsaml olarak ele alnmaktadr.

1.1. Tarihsel Arka Plan

Karaba Blgesi uzun yllar boyunca farkl Trk topluluklar ve devletlerinin

egemenlii altnda olmutur. 1826 ylndaki Rus igali ile birlikte blgenin kontrol

arlk Rusyasna gemitir. Ruslar, Trkmenay Antlamas ile hakimiyetleri altna

aldklar, Revan (bugnk Erivan), Nahcivan ve bunlarla birletirdikleri Karaba ile

birlikte anlan yerlerde bir idari yap oluturmulardr. Oluturulan idari yapya

Armanskaya Oblast (Ermeni Vilayeti) ad verilmitir (Karabekir, 1995ten aktaranKzlkaya 2007). Sz konusu blgede idari yap ksa sre sonra deitirilerek geici

bir askeri idarenin merkezi haline dntrlmtr (Bala,1993ten aktaran Kzlkaya

2007). Gerekletirilen uygulamalar gz nne alndnda fark edilen husus

Rusyann askeri stratejik amalar dorultusunda blgede bir Ermeni Devleti kurma

isteidir (Aslanl, 2003). Zira Rusya iin stratejik neme sahip ve Mslman

devletlerle evrili bir corafya olan bugnk Ermenistan topraklarnda kurulacak

Hristiyan bir devlet, Rusyann Akdeniz ve Orta Douya rahatlkla ulaabilmesini veblgeye nfuz edebilmesini olduka kolaylatracakt.

Sz konusu blgenin demografik zellikleri 1828 ylnda balayan Ermeni g

ile deimi olsa da 1832 ylnda arlk Rusyas tarafndan yaplan resmi saymda

zellikle Karaba nfusunun %64.8i Trk (Azerbaycanl), %34.8inin de Ermeni

olduu saptanmtr (Aslanl, 2001). Blgede daha sonra yaanan nfus deiimi

Amiral Bristolun tuttuu gnlkte u ekilde anlatlmaktadr (Mc Carthy, 1988den

aktaran Kzlkaya 2007) :


13/210

7

General Dronun yannda (bulunarak) hizmet grm subaylarn verdii

raporlardan biliyorum ki, savunmasz kyler topu ateine tutulmutur ve

sonra igal edilmilerdir; eer orada kamam yerli halktan (Mslman)

kimse bulunmu ise bunlar vahice ldrlmlerdir. Ky talan edilmitir.

Btn hayvan srleri gasp edilmi ve sonunda ky yaklmtr. Bu eylemler

Mslmanlar (Trkleri) defetme amacyla dzenli ve sistemli biimde

yrtlmtr.

Benzer ekilde Erivan Ruslar tarafndan igal edilmeden nce blgede

Mslman ekseriyetin bulunduu bilinmektedir. 1832 ylnda yaanan gler ile

Ermeni nfusu Mslman nfusa neredeyse eit konuma gelmi, anlan tarihten

yaklak 30-40 yl sonra da ounluu oluturmutur. Blgede ldrlen ya da g

etmek zorunda braklan Trk ve Mslman nfusun yllara gre dalmn gsteren

tablo aada verilmitir:

TABLO 01: LDRLEN YA DA G ETMEK ZORUNDA BIRAKILAN TRK VE

MSLMAN NFUSUN YILLARA GRE DAILIMI

Yllarldrlen ve G Etmek Zorunda Braklan Trk veMslman Nfus

1828 35 Bin

1905-1906 Bilinmiyor

1918-1920 220-249 Bin

1948-1953 53 Bin

1988-1989 208-217 Bin

Toplam 516-554 Bin

KAYNAK: Bozku D., Yldz, Ermenistann Demografik Yaps ve ErmenistandaAznlklar, Ermeni Aratrmalar Dergisi, Ankara, ASAM Yaynlar, say: 23-24, 2006.

Blgede 20. yzyln balarna kadar atmalara rastlanmamakla birlikte

kk apta da olsa Ermeni isyanlar kmtr. Byk Ermenistan kurmak istei ile


14/210

8

rgtlenmeye balayan Ermeni Tanak Partisi, 1900l yllarn balarnda eylemlerine

balam, etnik gerilimin greli olarak artt gzlemlenmitir.

Bolevik htilali ile blgede meydana gelen otorite boluu sonucunda

Azerbaycan ve Ermenistan 1918 ylnda bamszlklarn ilan etmiler ve Karaba,Azerbaycann zerk bir blgesi olarak uluslararas kabul grmtr. Her iki lke

1920 ylnda Sovyet egemenlii altna girdikten sonra da Karaba, gler sonras

barndrd Ermeni ekseriyete karn Azerbaycann bir blgesi olarak anlmaya

devam etmitir. Ancak anlan durum Ermenileri rahatsz etmi ve isyanlar artrmtr.

Sz konusu kararn arkasndan, blgede etnik karklk yaratarak Moskovaya

ynelecek tepkileri nlemek ve potansiyel etnik tepkiyi taraflarn birbirlerine

yneltmesini salamak dncesi bulunduu deerlendirilebilir (Aslanl, 2001).Ayrca kararn anlan ekilde alnmas blgede Ermenistan ve Azerbaycan arasnda

kabilecek herhangi bir sorunda iki lkenin Moskovaya bavurmalarn gerektirecek,

bylelikle de Moskova ynetimine blgeye rahatlkla mdahale edebilme olana da

salanacakt (Ltem, 2007). syanlarn artmas zerine Rusya Komnist Partisi

Kafkas Brosunun teviki ve uyarlaryla 7 Temmuz 1923 tarihinde Karabada zerk

bir ynetim kurulmutur.4 Bu tarihten sonra iki lke arasndaki gerginlik olaylarn

yeniden balayaca 1980li yllarn sonuna kadar bir sreliine de olsa sona ermitir.

iddetli atmalarn balad 1988 ylna kadar olan dnemde farkl zaman

dilimlerinde Azerbaycan Trkleri zorla g ettirilmilerdir. Sz konusu uygulamann

blgedeki Azerbaycan Trk nfusunu mmkn olduu kadar azaltmak ve hatta yok

etmek, sosyal faaliyet alanlarn kapatarak corafyadaki kltrel varlklarna son

vermek amacyla yapldn sylemek yanl olmayacaktr (Cabbarl, 2002).

Anlan sre ierisinde Ermenilerin zaman zaman Karaban kendilerine

balanmas ynndeki istekleri dile getirilmi olsa da, Moskovann kar tutumsergilemesi gerginliin artmasn nlemitir.

Bilindii zere 1985 ylnda SSCB ynetiminin bana Gorbaov gemi,

perestroyka ve glastnost dnemleri balamtr; bu kapsamda ekonomik ve siyasi

sistem yeniden yaplandrlmaya allm ancak beklenen baar salanamamtr.

Sz konusu politikalar SSCB iinde bastrlm milliyetilik duygularnn n plana

kmasn salam, anlan dnemde gerek Karaba dndaki gerekse Karaba

4Ayrntl bilgi ve konu ile ilgili kararname iin bkz. Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi nternet Sitesi


15/210

9

iindeki Ermenilerin, Karaban Ermenistana balanmas ynndeki srarlar nemli

art gstermitir.

1.2. 1988 1994 Aras Gelimeler

1988 ylna kadar sakinliini koruyan mesele anlan ylda tekrar ve daha

nceki halinden ok daha iddetli bir biimde gndeme gelmitir. Dalk Karaba

zerk Blgesi Yerel Meclisi, Ermenistann da teviki ile 1988 yl Temmuz aynda

Azerbaycandan ayrlma karar alm, ancak Azerbaycan Yksek Sovyeti Bakanlk

Divan yerel meclisin kararn geersiz ilan etmitir (Aslanl, 2001). Mteakip olarak

konu SSCB Yksek Sovyeti Bakanlk Divan tarafndan deerlendirilmi, Divan,

Karaba sorununun varln kabul ettiklerini ancak sorunun Azerbaycann toprak

btnlne dokunulmadan zleceini, konu ile ilgili kararn SSCB anayasas 78.maddesi5 uyarnca alnacan ifade etmitir (Aslanl, 2001).

1989 yl balarnda, gerginliin artmas, Ermenistan ve Azerbaycan

ynetimlerinin sorunlara zm bulmakta yetersiz kalmalar nedeniyle Dalk

Karaba zerk Blgesi ynetimi Moskovaya bal hale getirilmitir. Karaban

anlan ekilde ynetimi ayn yln Kasm ayna kadar devam etmi, Kasm ayndan

sonra ise Sovyet Yksek Kurulu Azerbaycann Karabaa tam zerklik veren

kanunlar karmas konusunda bask yapmtr.6

1990 yl balarnda Karaba blgesindeki gerginliin iddetli atmalara

dnmesi zerine Sovyet Yksek Meclisi blgeye mdahale etmek zere askeri

birlikler gndermi; Bak, Karaba ve Karabaa yakn blgelerde olaanst hal ilan

edilmitir.

23 Austos 1990 tarihinde ilan edilen Ermenistan Bamszlk Bildirgesinde7

Ermenistann SSCBden ayrldn belirten bir madde olmamas dikkat ekicidir.

Ancak ayn tarihlerde SSCBnin k srecinin sonuna yaklayor olmas

Ermenistanla birlikte dier Sovyet cumhuriyetlerinin yaknda tamamen bamsz

olacaklarnn habercisi olmutur.

Nitekim Ermenistan SSCBnin yklmasndan nce, ancak Bamszlk

Bildirgesinin ilanndan sonra 21 Eyll 1991de tam bamszln (SSCBden

ayrldn) ilan etmitir. Parlamentoda 18 Ekim 1991de alnan karar ile

5

78. madde: Herhangi bir Sovyet cumhuriyetinin snr onun rzas olmadan deitirilemez6Ayrntl bilgi iin bkz. Haydar Aliyev Vakf, Azerbaycan Cumhuriyeti Resmi nternet Sitesi

7 Bamszlk Bildirgesinin orijinal metni iin bkz. almann Ekler Blm.


16/210

10

Azerbaycann bamszl da ilan olunmu, Aralk aynda yaplan referandumla da

onaylanmtr. Karaba ve evresinde atmalarn artmas zerine Azerbaycan

Parlamentosu 26 Kasm 1991de Karaban zerk statsn kaldrm, blgenin Milli

Birlik Konseyi tarafndan idare edileceini bildirmitir. Bunun zerine Moskova,

Ermenistan ve Azerbaycandan Karaban hukuki statsn deitirecek

eylemlerden kanmalarn istemitir (Ltem, 2007). Anlan aklamadan ok ksa bir

sre sonra, SSCB resmen dalmamken Karaba Ermenileri baszlklarn ilan

etmiler (10 Aralk 1991) ve Ermenistan tarafndan tannmlardr. Tahmin edilecei

zere sz konusu karar Azerbaycan tarafndan kabul edilmemi, atmalarn

artmasna neden olmutur.

Anlan dnem ierisinde Azerbaycann hem siyasi hem de askeri adanyetersiz bir durumda olmas Bak asndan nemli bir dezavantaj oluturmutur.

Dnem itibariyle Azerbaycann blgedeki tek mttefiki Trkiyedir, ancak Trkiyenin

sz konusu dnemde blgede etkin bir rol oynamasnn mmkn olduu

sylenemez. te yandan Kafkasya blgesindeki dier ayrlk hareketleri

(Grcistanda Abhazya ve Acara, Azerbaycanda Karaba) desteklemesi sebebiyle

Ermenistan, Rusya ile mttefik durumdadr. Dolaysyla her trl askeri ve ekonomik

destek kimi zaman rtl olsa da Rusyadan salanmaktadr.

1992 ylnda atmalar ve igaller tepe noktasna ulamtr. Nitekim

Azerbaycan topraklarnn nemli bir ksm bu dnemde igal edilmitir. zelikle ubat

aynda Stepanakertte gerekletirilen Hocal saldrs, sivil kayplar ve iddet boyutu

dolaysyla byk tepki uyandrmtr. Saldrda 600den fazla sivilin ldrld

kaydedilmi olup, 1300 kiiden fazla insann katledildii de iddia edilmektedir.

Saldrda kullanlan silah ve mhimmatn son derece gelimi olmas hem

Azerbaycann saldrya kar koymasn zorlatrm hem de her ne kadar somut

bulgular ile kantlanamasa da Ruslarn Ermenilere yardm ettii iddialarn

glendirmitir. Anlan dnemde Ermenistann BDTye ye olmas ve topraklarnda

bir Rus ssnn bulunmasna izin vermesi sonucu Ermenistann Rus desteini ald

dnlmektedir (Aslanl, 2001).

Hocal saldrsndan sonraki tarihlerde ard ardna ua ve Lain blgeleri

igal edilmi, Karaban tamamna yakn bir blm Ermeni kontrol altna girmi,

Ermenistan ve Karaba arasnda bir koridor ile toprak btnl salanmtr.


17/210

11

Ayn dnemde Ermenistann Nahcivana saldrmas dikkatlerin bu blgeye

kaymasna neden olmu, saldrdan bir ka gn nce baz BDT devletleri arasnda

imzalanan Kolektif Gvenlik Antlamas ile anlan blgedeki saldrnn byme riski

artmtr. Zira sz konusu antlamay imzalayan devletler, taraflardan birinin gvenlii

tehlikeye dtnde birbirlerine yardm edeceklerini taahht etmilerdir. Dolaysyla

Ermenistann gvenliinin Nahcivan nedeniyle tehlikeye girmesi halinde Rusyann

olaya mdahale etmesinin n almtr. Sz konusu krize ynelik diplomatik

giriimler ile ABD, AB, NATO gibi figrlerin aklamalar bunalmn daha fazla

bymeden sonlanmasn salamtr (Ltem, 2007). Nahcivan konusunda

belirtilmesi gereken bir husus blgenin zerk statsn belirleyen dzenlemelerde,

Nahcivann zerk statsnn bozulmas halinde devletlerin nasl tasarrufta

bulunacaklarnn belirtilmemesidir. Olas bir durumda davran seii tamamen

lkelerin inisiyatiflerine braklmtr. Anlan durumun krizi srekli kld ve gerilimi bir

potansiyel risk olarak srdrd dnlmektedir.

HARTA 01: GAL ALTINDAK AZERBAYCAN TOPRAKLARI VE KARABAIN

DURUMU

KAYNAK:Azerbaycan Savunma Bakanl Resminternet Sitesi ynlendirme linkleri,www.karabakh.org


18/210

12

AIKLAMA: Koyu krmz ile gsterilen alan Dalk Karaba Blgesi, onun etrafn

evreleyen ve kesik izgiler ile belirtilen alan ise igal edilmi olan Azerbaycan topraklardr;

Lain, Kelbecer, Adam, Fuzuli,Cebrayil, Gubadl ve Zengilan Rayonlar. Beyaz renkli

adrlar geici mlteci kamplarn, siyah renkli adrlar ise lke iinde yerinden edilmilerin

yerlerini gstermektedir.

Yukardaki haritada da grld zere Azerbaycann Ermenistan tarafndan

igal edilmi olan blgeleri Karaba evrelemekle birlikte kendi snrndaki

blgelerdir. Sorunun zlmesi giriimlerinde dile getirilen Lain Blgesinden bir

koridor almas, Ermenistan ve Karaba arasndaki toprak btnln

salayacaktr.

1992 ylnda farkl zamanlarda ve farkl lkelerin arabuluculuklaryla ksa sreli

atekesler salanmaya allsa da her iki tarafn da atekes kart tutumlar ki, sz

konusu tutumlar atekes koullarnn dengeli ve adaletli bir biimde

oluturulamamasndan kaynaklanmaktadr kalc bar mmkn klmamtr.

Karabada 1993 yl bir nceki kadar olmasa da yine igallerin ve atmalarn

youn olarak yaand bir dnem olmutur. Atekes almalar bu dnemde de

srdrlm ancak igallerin nne geilememitir. 4 Nisanda Kelbecerin igali ile

konu Trkiye tarafndan Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi (BMGK)ne gtrlm;BMGK nin konu ile ilgili 822 sayl karar 30 Nisan 1993 tarihinde kabul edilmitir.

Sz konusu kararda Kelbecer dahil olmak zere Azerbaycann yakn zamanda igal

edilmi dier blgelerinden tm igalci glerin ekilmesi istenmi, bar sreci

erevesinde AGT Minsk Grubunun almalara balamas talep edilmitir. Anlan

kararda (ve konu ile ilgili alnan 853, 874 ve 884 sayl dier kararlarda) saldrgan

tarafa herhangi bir yaptrmda bulunulaca belirtilmedii ve caydrc nlemler

alnmas ngrlmedii iin, Ermenistann saldrgan tutumunu deitirmesi ya da

igalin sona ermesi ynnde ciddi bir etkisi olduunu sylemek mmkn deildir.

galler sonucunda blgeden kaanlarn (kaknlarn) Azerbaycan iinde

barnma, gvenlik ve benzeri sorunlar ortaya kmtr. Sz konusu problemlerin

zlmesi ekonomik adan ok da iyi durumda olmayan Azerbaycan iin kolay

olmamtr. Keza lke iinde greli dk olan hayat standartlar, gmenler iin

daha da ekilmez hale gelmitir.


19/210

13

TABLO 02: gal Edilen Blgelerden Kaan Azerilerin Says

gal Edilen Blge Blgeden Kaan Azerilerin Says

Yukar Karaba 192.300

Lain 59.500

ua 29.500

Kelbecer 50.500

Adam 158.000

Fuzuli 100.000

Cebrayil 51.600

Gubadl 30.300

Zengilan 33.900

Toplam 705.600

KAYNAK: OAN, Sinan. Ermenistann Tehcir Politikas ve Neticesi: AzerbaycandaGmen Sorunu, Ermeni Aratrmalar Dergisi, Ankara, Bahar 2003, 118-143.

Azerbaycann gemite askeri ve politik alardan yetersizliinin aleyhine

sonular dourduunu belirtmitik. Benzer ekilde Azerbaycanda yaanan i

istikrarszlklarn Karaba politikalarna da yansmas nedeniyle, Karaba sorununun

Azerbaycan aleyhine sonulanmas ya da potansiyel sonucun aleyhte bir eilim

gstermesi tahmin edilebilir bir durumdur. Haydar Aliyevin 3 Ekim 1993te iktidara

gelmesiyle Karaba sorunu farkl bir boyut kazanmtr. Sorunun Azerbaycan lehine

zmlenebilmesini salamak iin giriimlerde bulunan Aliyev BDTye ye olmak ve

BPnin temsil ettii Batl petrol irketlerinden oluan bir konsorsiyum ile antlama

imzalamak gibi iki stratejik adm atmtr. Bu erevede, BDTye ye olarak Rusya ile

olan ilikilerin gelitirilmesi ve dzeltilmesi, Rus desteinin alnmas, Batl petrol

irketleri ile antlamalar yaplarak Batl lkeler ile iyi ilikiler kurulmas amalanmtr.

Karlkl ve srekli olarak devam eden atmalar, taraflarn direnlerinin

zayflamasna neden olmu ve 1994 ylnn Mays aynda atekesi mmkn klmtr.

9 Mays 1994 tarihinde Azerbaycan, Ermenistan ve Karaba Ermenilerinin temsilcileri

arasnda Bikek Protokol imzalanm ve Azerbaycan topraklarnn %20si igal


20/210

14

altnda olduu halde kalc atekes salanmtr. Atekesin salanmasndan sonra

BM tarafndan sorunun zm iin grevlendirilen balca aktrlerden biri olan

Minsk Grubunun almalar balamtr.

1.3. Minsk Sreci

Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat bnyesinde Karaba sorununun barl

yollarla zlmesini salamak amacyla kurulmu olan Minsk Grubu, Rusya, ABD ve

Fransa tarafndan e bakanlk stats ile ynetilmektedir. Minsk Grubunun sre

ierisinde aktif bir rol oynad gzlenmekle birlikte, BMGK kararlarna benzerekilde

balayc ya da caydrc yaptrmlar haiz kararlar alp uygulama yetkisine sahip

olmad iin sorununun gnmzde hala zlmemi bir problem alan olarak

kalmasnda etkisi olduunu sylemek yanl olmayacaktr.

Atekes salandktan sonra Minsk Grubu, Karaba sorununun zm iin

farkl zamanlarda taraflara eitli planlar sunmutur. Ancak plan maddeleri taraflarn

karlarna uygun olmad gerekesiyle zaman zaman Ermenistan zaman zaman da

Azerbaycan tarafndan reddedilmitir.

1997 ylnn Mays aynda hazrlanan bir plan sorunun zm iin atlan

nemli admlardan birini tekil etmekte ve aadaki maddeleri iermektedir (Ltem,

2007):

Karaba Azerbaycana bal zerk bir blge olacak,

Karaba kendi anayasasn hazrlama hakkna sahip olacak,

Ermenistan gleri Karaba dndaki Azerbaycan topraklarndan ve ua

kentinden ekilecek,

Anlan blgelerde gvenlik AGT glerince salanacak,

Karaba serbest ekonomik blge olacak.

Yukarda maddeleri belirtilen plan Azerbaycan tarafndan kabul edilmi olsa da

Ermenistan tarafndan reddedildii iin yrrle konamamtr.

Ayn yln Aralk aynda ele alnan bir baka planda aamal igal edilen

topraklardan aamal olarak ekilme ngrlmtr. Ermenistann ua ve Lain

koridoru hari igal edilen topraklardan ekilmesi, anlan iki blgenin durumunun

sonra tayin edilmesi nerilmitir. Ancak benzer nedenlerden dolay anlan plan da


21/210

15

kabul edilmemitir. Plann baz maddelerinin Azerbaycan toprak btnln dikkate

almamas da reddedilme sebeplerinden olmutur. Nitekim 1998 ylnda ele alnan bir

baka planda Karaba ve Azerbaycan ortak bir devlet kurmas nerilmi, ancak

toprak btnl zedelendii gerekesiyle sz konusu plan Azerbaycan tarafndan

reddedilmitir. Karaba sorununa zm bulma sreci yukarda sz edilenlere

benzer giriimler ile devam etmitir.

Batl devletlerin sorunun zlmesi iin giriimleri 2000li yllara gelindiinde

artmtr. eitli konferanslar ve baz devletlerin arabuluculuu ile Azerbaycan ve

Ermenistan devlet bakanlar bir araya gelmi, sorunun zm ile ilgili isteklerini dile

getirmilerdir. 2005 ylnda Minsk Grubunun nclnde ele alnan bir baka plan

aadaki zm nerilerini sunmutur: Karaba blgesi etrafnda, Ermenilerce igal edilmi olan yedi rayondan

(blge) beinin boaltlarak Azerbaycana verilmesi,

Nahcivan blgesinin Ermenistan ve Karabadan geecek bir yolla

Azerbaycana balanmas, bu yolun ve Ermenistan ve Azerbaycan snr

blgelerinin uluslararas bir bar gc tarafndan denetlenmesi,

Karaban statsnn, bamsz m olaca, Ermenistana m, yoksa

Azerbaycana m bal olaca 10-15 yl sonra yaplacak bir referandumla

saptanmas.

Karabada mevcut durumda sorunun balangcndan beri Ermenistana

balanmay her frsatta dile getiren Ermeni ekseriyet olduu gz nnde

bulundurulduunda, Ermenistann de facto egemenlik kurduu Karabada 10 ila 15

yl ierisinde yaplacak referandum erevesinde bu defa de jure bir hakimiyet

kuraca kanlmazdr, eklinde bir deerlendirme yapmak ok da yanl

olmayacaktr.

Sorunun taraf olan iki lke Azerbaycan ve Ermenistan Avrupa Konseyine

(Council of Europe) ye olduktan sonra Avrupa Konseyi konuyla yakndan ilgilenmi

ve 25 Ocak 2005 tarihinde Karaba sorunu ile ilgili karar almtr. Sz konusu

kararda, Karabada atmalarn 10 yldan fazla srmesinin esefle karland,

Azerbaycan topraklarnn nemli bir ksmnn igal altnda bulunduu ve ayrca

Karaban ayrlk Ermeni gler tarafndan kontrol edildii ifade edilmektedir.

Yine sz konusu karar, Karabadaki arpmalarn baz etnik unsurlarn blgeden


22/210

16

karlmasna ve etnik temizlie benzer ekilde tek etnisiteden oluan blgeler

yaratlmasna neden olduu vurgulanmaktadr. Kararda bir devlet toprandan bir

blgenin ayrlarak bamszlk kazanmasnn, ilgili blge halknn demokratik

desteini temel alan yasal ve bar bir sre ierisinde gerekleebilecei ifade

edilmektedir. Bir silahl atmayla etnik unsurlarn zorla g ettirilmesi ve ilgili

blgenin fiilen dier bir devlete ilhak edilmesi sonucunda bir blgenin ayrlmasnn ve

bamszlk kazanmasnn mmkn olmayacan da vurgulamaktadr (Ltem, 2007).

Avrupa Konseyinin konu ile ilgili kararnn orijinal metni blmn sonunda

sunulmutur:

Yukarda sz edilen grmelerin dnda iki lke arasnda Minsk Grubunun

nclnde 2004 ylnda Prag Sreci olarak adlandrlan mzakereler balamtr.Baz Ermeni kaynaklarna gre sz konusu sre Azerbaycann kar klar

nedeniyle baltalanm, zme ulalamamtr8.

Karaba sorununun zm ile ilgili yakn dnemde atlm en somut

admlardan biri 6 Haziran 2008 tarihinde Azerbaycan ve Ermenistan bakanlarnn

St. Petersburgda bir araya geldii toplantdr. Anlan toplantda mzakerelerin

temelini oluturmas ngrlen Madrid lkeleri olarak adlandrlan neriler kabul

edilmitir. Sz konusu ilkeler:

1. Ermenistan askeri kuvvetlerinin Karaba evreleyen Azerbaycan

topraklarndan ekilmesi,

2. Anlan blgelerdeki Azeri gmenlerinin durumlarnn yeniden dzenlenmesi,

3. Yerleri deitirilen kiilerin ve mltecilerin eski yerlerine geri dnme hakkna

sahip olmalar,

4. Karaba ve Ermenistann Lain koridoru ile balanmas,5. Dalk Karaba blgesine bar koruyucu glerin getirilmesi,

6. Azerbaycana verilen topraklarn askeri varlktan arndrlmas,

7. Ermenistan Karaba d iletiimini zerindeki engellerin kaldrlmas, Trkiye

Ermenistan snrnn almas,

8. Dalk Karaban statsnn belirlenmesi, nihai statsnn ise bir

referandum ile belirlenmesi,8 Ayrntl bilgi iin bkz. Ermenistan Dileri Bakanl Resmi nternet Sitesi


23/210

17

9. Bar gc harekt dhil uluslararas gvenlik garantileri ve yardmlarn temin

edilmesi,

eklinde zetlenebilir. Burada dikkati eken husus; Karaba sorununun zmne

ilikin prensipleri belirten bir dokmanda, soruna taraf olmayan Trkiye ileErmenistan ilikilerini dzenlemeye ynelik bir maddenin de konulmu olmasdr.

Hemen ardndan ayn yln Kasm aynda, Minsk Grubunun e bakanlarndan

Rusyann giriimi ile Karaba Sorunu ile ilgili bir deklarasyon yaynlanmtr. Sz

konusu deklarasyon;

a) Dalk Karaba sorununun siyasi ve barl yollarla zlmesi,

b) Dalk Karaba sorununun uluslararas hukuk kurallarna gre zlmesi ve

dzenlenmesi,

c) Sorunun zm srecinde Minsk Grubunun yardmlarnn devam etmesinin

taahht edilmesi,

d) Mzakerelerin Madrid lkeleri erevesinde yrtlmesi,

e) Sorun zldkten sonra uluslararas statkonun garanti altna alnmas,

f) Karlkl gven ortamn oluturulmas

amalarn tamakta idi. Anlan deklarasyon ile sorunun zm iin ilerleme

kaydedildiyse de nihai bir zme ulalamamtr.

1.4. Karaba Sorununa likin Gr ve Deerlendirme

almann ilgili blmlerinde de aktarld zere, Trkiye-Ermenistan

yaknlamasnn, diplomatik ilikilerin yeniden tesisinin, snrn almasnn ve sz

konusu ilikilerin gelitirilmesinin, uluslararas konjonktr ile balantl olduu

deerlendirilmektedir. Blgedeki g dengeleri ve jeopolitik-jeostratejik yaklamlarda

kimi deiikliklere yol aabilecek bir gelime olarak deerlendirilen Trkiye-

Ermenistan yaknlamasnn, Azerbaycan-Ermenistan ilikileri ve Dalk Karaba

sorunu ile yakndan ilgili olduu dnlecek olursa, Dalk Karaba sorununun

geleceinin, belirtilen uluslararas konjonktrn gelecei ile de yakndan ilgili olduu

deerlendirilmektedir.

Azerbaycan tarafnn, zelikle 2009 Nisan ayndan bu yana Trkiye-

Ermenistan ilikilerindeki gelimelere verdii tepkiler, Azerbaycann, Dalk


24/210

18

Karabada kabul edilebilir bir zme ulalmadan, Trkiye ile Ermenistan

arasndaki diplomatik ilikilerin tesisine kesinlikle kar ktn ak ekilde ortaya

koymaktadr. Azerbaycann sz konusu reaksiyonlarla balantl d politik gelimeler

kapsamnda, zellikle enerji alannda, Rusya ile ilikilerini derinletirebilecek olmas,

Trkiyeye ynelik enerji fiyatlarnda potansiyel deiiklikler, phesiz, blgedeki g

dengelerini deitirebilecek nitelikte gelimeler olacaktr. Dolaysyla, Dalk Karaba

sorununda taraflarn zerinde mutabakata varabilecekleri bir zmn gelitirilmesi

Trkiye-Ermenistan ilikilerindeki gelimelerin de etkisiyle, bir n art kimliinde

ortaya kmaktadr. Trk yetkililerin, Dalk Karaba sorunu zlmeden, Trkiye

Byk Millet Meclisinin protokolleri onaylamayacan aklamas, Trkiye

Cumhuriyeti Babakannn, Minsk Grubu yelerine, Dalk Karaba sorununun

zm konusunda bir gelime salanmas iin abalarn hzlandrmalar gerektii

ynndeki arlar, belirtilen parametreler balamnda anlamldr. Ancak,

Azerbaycan tarafnda, gelimenin ne anlama geldii ve snrlar konusunda

kukularn varl da gz ard edilmemelidir.

Trkiye-Ermenistan yaknlamas ile ilgili deerlendirmelerde ska dile

getirilen, almann ilgili dier blmlerinde de zerinde durulan faktrlerden birisi,

zamann Ermenistann yannda olmaddr.

Dalk Karaba sorununun zm ile ilgili yaklamlar gz nnde

bulundurulduunda, zaman probleminin, Ermenistan taraf asndan, salt Trkiye ile

olan snrn almas balamnda deil; Azerbaycan ile yrtt mzakerelerin bir

zme kavuturulabilmesi bakmndan da nemli bir etken kimliinde olduu


Ermenistandaki ekonomik geliim, Azerbaycanla kyaslandnda olduka

yava ve zayf kalmtr. Azerbaycann savunma btesinin, bugn itibariyle,Ermenistann tm btesinden daha fazla olduu belirtilmektedir. Dolaysyla, zaman

ilerledike, Azerbaycan ile Ermenistan silahl kuvvetleri arasndaki fiziki g ann

derinlemesi sz konusu olabilecektir.

Ermenistann savunma btesinin, Azerbaycan ile karlatrlamayacak

dzeyde olmas (Azerbaycann savunma btesinin yaklak drtte biri), Azerbaycan

askeri kapasitesi, Baknn Ermenistana ve Dalk Karabadaki ynetime kar fiili

stnlk elde etmesini salamaktadr. Azerbaycan savunma yeteneklerininulaabilecei seviye konusunda, Azeri askeristratejik kltr ve SSCB dneminin


25/210

19

yaratt alkanlklar sonucu oluan moral faktrler nedeniyle, belirsizlikler mevcut

olsa da, mzakere masasnda, belirtilen durumun, Azerbaycana bir avantaj salad

aktr.

te yandan Ermenistann askeri stnlkleri de gz ard edilmemelidir. DalkKaraba evresinde igal altnda tutulan blgelerin oluturduu n cephenin,

Ermenistan ve Dalk Karabadaki Ermeni kuvvetleri iin nemli bir avantaj

oluturduu dnlmektedir.

2009 Nisan ayndan bu yana Azerbaycan tarafndan yaplan aklamalar

incelendiinde, Azerbaycan Silahl Kuvvetlerinin, Dalk Karaba zgrletirmek

iin hazr olduunun vurgulanmas gze arpmaktadr. Azerbaycan tarafnda baz

eski devlet adamlarnn, ordunun Ermenistanla savamak iin hazrlk yaptnaklamalar da ayn dneme denk gelmitir. Buna karn, almann genelinde

belirtildii zere, bu tip aklamalarn gerei yanstmad ve konjonktrel koullarn

geni apl bir Azeri operasyonuna uygun olmad deerlendirilmektedir. Yine de

anlan gelimeler, Erivan zerindeki caydrc etkisi dolaysyla ciddiye alnmaldr.

Azerbaycan kamuoyunun, Trkiye ile Ermenistan arasndaki ilikilerin seyrine,

uluslararas aktrlerin kamuoyunda isteksiz ve gvenilmez olarak alglanan davran

biimlerine bal olarak, Ermenistan igali altnda tutulan topraklarn geri alnmas iin

sert gce bavurulmas ynnde bir bask unsuru haline gelebilme olasl da

yukarda belirtilenlerle birlikte ele alnmas gereken bir konudur. Bu durum kukusuz

ki, Aliyev ynetimini en ok zorlayan hususlardan biri olma potansiyelini tamaktadr.

Dalk Karaba ve evresinde Ermenistan tarafndan igal altnda tutulan

blgelerin gelecei ile ilgili yrtlen tartmalarn ve bir btn olarak Azerbaycan ile

Ermenistan arasndaki ilikilerin, iki lke i politikalarnda etkili olduu bilinmektedir.

Azerbaycan iinde yaanan ve Dalk Karaba sorunu ile balantl gelimelerin,

lkenin i siyasetini, zellikle 90l yllar boyunca etkilediini sylemek mmkndr.

Ermenistan i siyaseti ise, Dalk Karaba sorunu ile daha i ie gemi

durumdadr. Robert Koaryann iktidara gelmesinden bu yana geen sre iinde,

Dalk Karabal Ermenilerin, Ermenistan iinde nemli bir etkinlik kazandklarn

sylemek mmkndr. Ermenistanda kamuoyunun tutumu bu durumu daha da

derinletirmektedir.


26/210

20

Karaba sorunu, Avrupa Birlii gvenlik yaplanmas iin de, benimsenen ilke

ve yntemler balamnda, yeteneklerini ve gvenilirliini kantlama asndan risk ve

frsatlar iinde barndran bir denklem olma niteliini tamaktadr. Avrupa gvenlik

yaplanmasnn, atmalarn zm ve barn korunmas almalarna verdii

nem bilinmektedir. Kafkasya ve Orta Asya blgeleri ile ilikilerini gelitirme

iddiasnda olan Avrupa Birliinin D ve Gvenlik Politikalar ile birlikte

deerlendirildiinde, uluslararas aba neticesinde taraflarn zerinde uzlaaca bir

zmn bulunabilmesinin, belirtilen kapsamda, AGT iin nemli olduu


Karaba sorunu balamnda Trkiye odakl deerlendirmeler ilerleyen

aamalarda daha ayrntl olarak ele alnacaktr.

2. ERMENSTAN STRATEJK ALGISI VE AILIM SRECNE LKN

DEERLENDRME

2.1. Ermenistann Stratejik Perspektifi: Erivan blgesini ve dnyay nasl

alglyor?

Erivann lke, blge ve sistem algs ile yakn ve uzak komuluk ilikilerini

hangi parametreler erevesinde ve nasl bir perspektifle yorumladn irdelemek

nem arz etmektedir. Zira, soykrm iddialar, Dalk Karaba, TrkErmeni snrnn

durumu gibi AnkaraErivan hattndaki politik ajandann nemli maddeleri; barl ya

da atmac gvenlik stratejilerinden9 hangisi kapsamnda zmlenmeye allrsa

allsn; Ankarann, muhatabnn psikopolitik niteliklerini ve stratejik kltrn10

gz nnde bulundurmas zorunlu grnmektedir.

Ermenistann stratejik alg ve perspektifininin salkl biimde analiz

edilebilmesi amacyla, almann bu blmnde arlkl olarak Ermenistan

9 Barl gvenlik stratejileri taraflarn atmaya varmadan diplomatik, ekonomik, mzakere gibizeminlerde uyguladklar gvenlik stratejileridir. atmac gvenlik stratejilerinde de diplomasi,ekonomi bir ara olarak kullanlabilmekte ancak bu noktada ayrc husus; tek yanl karar alma veatmay bir seenek olarak gz nnde bulundurma faktrleridir. Ayrntl bilgi iin bkz. BerilDedeolu, Uluslararas Gvenlik ve Strateji, Yenyzyl Yaynlar, stanbul, 2008.

10

Stratejik karar alclarn eilim ve alkanlklarnn toplamn ifade etmek iin kullanlr. lk kez,Synder tarafndan literatre sokulduu bilinmektedir (1977). Stratejik kltr, karar alma srelerindeaklcln yannda; politik sekinlerin tutumlar zerinde etkin karakteristii yanstmaktadr.


27/210

21

kaynaklarndan yararlanlmtr. Belirtilen erevede, Ermenistann anayasas,

bamszlk bildirgesi, ulusal gvenlik strateji belgesi, askeri doktrini, ulusal savunma

doktrini, vatandalk kanunu gibi devletin temel niteliklerini ve nceliklerini ortaya

koyan resmi belgeleri esas alnmtr. Bu sayede, manpilasyona ve bilgi kirliliine

fazlasyla ak olduu dnlen sz konusu sahada; klasik bilgistratejik

bilgistratejik analiz analitik srecinin aklayc niteliinin olduka glendirildii

dnlmektedir.

Ayrca, TrkiyeErmenistan ilikileri zerine, Trkiyede faaliyet gsteren ve

Trk uzmanlarn grev yapt bir dnce kuruluunca hazrlanan bir almann;

faaliyetin hedefleri deil ancak bulgular hususunda nesnellik kaygsn zellikle

tamas gerektii dncesindeyiz. Bu nedenle, mesleki eilimler ve tarih algsnedeniyle istem oluabilecek n yarglarn nne geilmesi ile Erivann alglar analiz

edilirken, Trk literatrnden ya da znel ve radikal Ermeni literatrnden zenle

kanlmas gerektii deerlendirilmektedir. Zira, bilimsellii zedeleyici bir seicilik ile

gerei bulunduu zeminden olumlu ya da olumsuz ynde saptrabilecek bir hayli

yayn, zellikle TrkErmeni ilikileri alannda, mevcuttur. Bu nedenle, zellikle

Erivan ynetimine getirilebilecek moral nitelikli eletiriler de gz nnde

bulundurularak salt Ermenistan resmi belgelerinden yararlanlmas uygun bulunmu,

geriye kalan referanslara teorik aklayclk kapsamnda bavurulmutur.

2.2. Ermenistan Stratejik Kltrnde Snr Aan Milliyetilik ve Irksal

Faktrler

Ermeni Ulusal Gvenlik Strateji Belgesinde dikkat ekici bulunan balca

unsur, olduka sert ve tamemen subjektif unsurlara dayand ya da Ermenistan

ulusal snrlar dahilinde kald hususunda nemli kukular yaratan bir milliyetilik

anlaynn varldr.

Ermeni Kimliinin korunmas ve srdrlmesi ifadesinin, giri blmnde,

temel hedefler arasnda kullanld sz konusu starateji belgesi, birinci blmnde

Ermenistan Cumhuriyeti Ulusal Gvenliinin Temel Deerlerini tanmlam;

Ermenistan dahilindeki ve diasporadaki Ermeni ulusunun kimliinin korunmas ve

gelitirilmesi, ulusal gvenlik anlaynn temel deerlerinden biri olarak ilan

edilmitir. Ulusal Gvenlii Garanti Eden Faktrler ve Politikalarbalkl ikinci blm

ise ErmenistanDiaspora ilikilerinin srekli gelitirilmesini ve diaspora potansiyelinindaha geni eylemselliiniamalamaktadr. Ayrca, Ermeni ulusal ruhani mirasnn


28/210

22

ve ulusal kimlii sembolize eden faktrlerin gelitirilmesi gibi romantik milliyeti

retorii artran moral hedefler de ngrlmtr (Ermenistan Ulusal Gvenlik

Strateji Belgesi, 2007). Herhalde yukarda sunulan ifadeler dahi, Erivann bu

almann genelinde aklanacak olan; yksek ve macerac ulusal idealler ile

olduka kstl imkan ve kabiliyetler arasna skt deerlendirilen askeripolitik

amazlarn aklar niteliktedir.

Kanmzca dikkatle zerinde durulmas gereken hususlardan biri de; Erivann,

Ermeni Ulusunu korumak ve diasporann kimlik temelinde dahi gvenliini

salamak gibi iddal misyonlar stlenirken, ak bir Ermeni Ulusu ya da diaspora

tanm yapmam olmasdr. Bu nedenle Erivann ve Ermeni elitinin, Ermenistan

vatandal ile snrlanmayan, ki Ermenistan vatandalna hak kazanma kriterleride rksal faktrleri nedeniyle tartmaya fazlasyla aktr, ucu ak bir Ermeni kimlii

algsndan sz etmek mmkn grnmektedir. Sz konusu durum, Ermenistann

Rusya Federasyonu ile stratejik ibirliine karn, Avrupada ya da ABD Kongresinde

bulduu youn sempati ve destei aklarken; blgede Erivan merkezli revizyonizm

ya da irredentizm kayglarna da somut zemin ve rasyonel gereke

oluturabilmektedir. Baka bir ifadeyle, Ermeni etnik kkenine sahip her bireyi

Ermenistan ulusal gvenlik stratejisinin ve paradigmasnn bir unsuru kabul etmek,

rk ve tehditkar olabilecek bir yaklam (en azndan) anmsatmaktadr demek yanl

olmayacaktr.

Yukarda belirtilenlere ek olarak, Erivann vatandalk algsnn da irdelenmesi

yerinde olacaktr. Ermenistan vatandalk yasasnn (1995), birinci maddesi, ikinci

paragrafnda; Ermeni etnisitesini haiz olan bir bireyin [a person of Armenian

ethnicity], kolaylatrlm prosedrlerin ardndan Ermenistan vatandal

kazanabilecei belirtilmektedir. Yine ayn yasann 13. maddesinde, kiinin Ermeni

soyundan gelmesi [is Armenian by origin is of Armenian ancestry]durumunda, ki

buradan Ermenistan vatanda anne ya da babadan domak kastedilmemi olup,

belirtilen durum ayr bir maddede ele alnmtr; Ermenistan vatandalna hak

kazand belirtilmektedir. Baka bir ifadeyle, Erivan belki anayasasnda aka rka

dayal bir yurttalk tanm yapmamaktadr ancak rk faktr, tek bana Ermenistan

vatandal kazanmak iin yeterli bir unsur olabilmektedir.

Ermenistan vatandalk kanununun (1995), demografik faktrler veErmenistandaki dk yaam kalitesi nedeniyle ift vatandala geni bir serbesti


29/210

23

tanmas ya da vatandalk kabullerinde esnek davranmas doal kabul edilmelidir.

Bununla birlikte, Ermeni etnisitesiya da Ermeni soyundan gelmek, Ermeni kkenli

olmakgibi ifadeler, kinci Dnya Sava ncesinde ve esnasnda yaanan trajediler

de dnldnde rktc grnmektedir. Zira, vatandala hak kazanmak iin

Ermeniceye hakim olmak dahi; Ermeni soyundan gelmek koulundan ayr bir

maddede ele alnm; bylece Ermeni soyu ya da etnisitesi ifadesinin; Ermenice

konuan bireyler karmna indirgenmesi de hemen hemen olanakszlamtr

(Ermenistan vatandalk kanunu, 1995).

Ermenistan Bamszlk Bildirgesi de (1990), resmi kaytlarda Ermeni

milliyetiliinin incelenmesi ynnde nemli rneklerden biridir. Anlan bildirge de,

diaspora Ermenilerinin Ermenistan Cumhuriyeti vatandal hakkna sahip olduunubelirtmekte ancak net birdiaspora Ermenileritanm yapmamak suretiyle, snr aan

ve rksal faktrler ieren Ermeni milliyetiliinden izler tamaktadr kanaatindeyiz.

Ayrca, politik psikoloji literatrnde nemli bir yer tutan ve yas tutulmam,

kolektif bir saplant haline getirilmi ve esasndan uzaklaarak dmanca bir hal

alm psikososyal travma eklinde tanmlanabilecek olan seilmi travma

faktrnn ve revizyonizmin de; Ermenistan Bamszlk Bildirgesinde yansmas

olduu dnlmektedir. Bildirgenin 11. maddesi, Ermenistan Cumhuriyeti,OsmanlTrkiyesi ve Bat Ermenistanda 1915 soykrmnn uluslararas tannmaya

kavumas amacn destekler ifadesine yer vermektedir (Ermenistan Bamszlk

Bildirgesi, 1990).

Kanmzca yukardaki ifade, barndrd iki husus bakmndan dikkatle

incelenmeye deer grlmelidir. Sz konusu hususlardan ilki, bamszlk bildirgesi

gibi; ulusal karakter ile bamszlk azim ve kararlln vurgulayan bir dokmanda

1915 soykrm iddialarna yer verilmi olmasdr. Buradan hareketle denilebilir ki,soykrm faktr Ermeni toplumu asndan 1948 Soykrm Suunun nlenmesi ve

Cezalandrlmas Szlemesiyle tanmlanan ve insanla kar ilenmi bir su olan

genocide eylemini aarak; ulusal kimlii oluturan takntl bir kolektif maduriyet

psikolojisi haline gelmitir. Bitmeyen yas olarak da adlandrlabilecek ve salkl bir

tepki olmaktan olduka uzak olan sz konusu durum, aklcln nne sklkla

geebilmektedir (Volkan, 1999; evik, 2009). Dolaysyla, Ermeni politik sekinlerinin,

soykrm iddialarn srekli gndemde tutarak saldrgan bir tutum sergilemeleri,nitelikleri daha nce vurgulanan Ermeni milliyetiliinin canl ve arzu edilen


30/210

24

radikallikte tutulmasna hizmet ederken; dier yandan da, maduriyet psikolojisinin

yaratt ruh halinin toprak talepleri gibi aklclk ve gerekilikten olduka uzak

tutumlarn gelitirilmesine neden olabilmektedir.

Belirtilmesi gerekli grlen ikinci husus da, halihazrda Trkiye Cumhuriyetininegemenlik alan olan bir blgeden Bat Ermenistan olarak sz edilmesidir

(Ermenistan Bamszlk Bildirgesi, 1990). Bu alma, belirtilen hususta farkl bir

yaklam ortaya koymaya alacaktr. Zira, Trkiyede ilgili alanda yaplan

almalarn hemen tm, hakl gerekelerle, sz konusu ifadenin barndrd

saldrgan yaklama odaklanmaktadr. Anlan saldrgan yaklam irdelenecek olmakla

birlikte; Bat Ermenistan ifadesinin ok daha karmak kodlar ierdiini sylemek

mmkndr.ncelikle belirtilmelidir ki, bu almann ortaya koyduu 16. yzyla kadar

uzanan tarihsel demografik veriler, blgenin nfus ekseriyeti bakmndan Bat

Ermenistan olmadn aka ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, yine bu

almada yer verildii zere Nuh Peygamberin gemisinin Ar Danda olduuna

inanlmas ve Ermeni toplumunun Nuh Peygamber ile bulunduunu ileri srd soy

ba; rasyonel ltler ierisinde ancak mitolojik bir deer ifade etmekte ve belki de

kltrel antropoloji aratrmalarna konu olabilecek nitelikleri barndrmaktadr.

Binlerce yl ncesine uzanan mitolojik efsanelere ya da bir veya birka

milenyum ncesinin sosyopolitik ve demografik koullarna dayanlarak; 21. yzyl

uluslararas sisteminde ulus devletlerin snrlarn yeniden belirlemek; herhalde hibir

toplumun sahip olamayaca bir politik ayrcalktr. Ayrca, Ermeni siyasi sekinleri ve

entelektellerinin; evrelerindeki ulus ve topluluklarn da mitolojilerinin olduunu, bir

ya da birka milenyum ncesinde bugn bir ksm kendi ulusal egemenlik alanlar

dnda kalan corafyalarda yaadklarn ve Ermenistan Bamszlk Bildirgesineyansyan tutumun sakncal bir rnek tekil ediyor olabileceini gz nnde

bulundurmalarnn zaruri olduu dncesindeyiz.

Sonu olarak belirtilmelidir ki, Ermeni milliyetiliine ynelik Trk literatrnde

bulunan; maduriyet psikolojisi, etnisite vurgusu, snr aan nitelikler, ofansif realist

tutum gibi faktrlerin mevcudiyetinin yan sra bu almann tespiti, tm bu niteliklerin

Erivann tavr ve devlethalk (ki halk ifadesi yurttalk ile snrl deildir) arasnda

karlkl etkileimle ortaya kan sert, gvenlik odakl ve resmi nitelii de haiz birmilliyetilik anlaynn var olduudur. alma genelinde de yinelenebilecei zere,


31/210

25

gerek Karaba sorununun zmnn ve gerekse TrkiyeErmenistan ilikilerinin

normallemesinin nndeki en byk engel olarak anlan anlayn bulunduu

deerlendirilmektedir. Zira, sz konusu paradigma deimedii srece bar sreci

salt hukuki garantiler ve pragmatik sonular zerine kurulacaktr ki; rnein 195960

LondraZrih Antlamalarnn gl garantilerinin Kbrstaki statko zerinde ne

denli bir koruma salayabildii veya Lozann Ege Adalarnn silahszlandrlmasn

ne lde temin edebildii bu hususta anmsanmaldr kanaatindeyiz.

Snr aan ve Irksal Faktrlereren Ermeni Milliyetilii Dngs

Baka bir anlatmla, toplumlar arasndaki psikopolitik zemin

normalletirilmeden hukuki, askeri ya da politik dzenlemelerin salayaca

garantilerin konjonktrel koullara fazlasyla baml olaca ve ilikilerde istikrar

adna yeterince gl teminatlar veremeyecei dnlmektedir.

Bu nedenle Trk entelektellerinin zellikle alm srecinde fazlasylazeletirel bir tavr gelitirdii deerlendirilmektedir. Zira Trkiyenin statkoculuk ile

suland11 bir dnemde; Azerbaycann topraklarnn igal edildii ve Trkiye

Cumhuriyeti topraklarnn bir blmnn Bat Ermenistan olarak adlandrld,

Ermenistan vatandal iin Ermeni soyu faktrnn bir kabul koulu olarak

deerlendirildii statkonun, Erivann ngrd bir sonu olduu unutulmamaldr.

11

Uluslararas ilikiler terminolojisi statkonun korunmas eilimine (statkoculuk) doal ve genel birolumsuz moral anlam yklememektedir. Sz gelimi, barl bir ortamda statkocu olmak; barsalayan parametrelere ilikin sreklilik iradesi anlamna gelebilecektir.

ERVANYNETM

ERMENSTANKAMUOYU

DASPORA


32/210

26

2.3. Ermenistan Gvenlik Anlay ve Tehdit Algs

Bu blm erevesinde yant aranacak olan temel sorulardan biri, Ermenistan

ynetici sekinlerinin ve devletinin blgeyi ve sistemi gvenlik balamnda nasl

algladdr. ncelikle belirtilebilir ki, Erivann son derece hassas ve fazlasyla

kukucu bir gvenlik algs bulunmaktadr. Birok nitelii ile ofansif realist12 bir

uluslararas ilikiler paradigmasnn varln hissettiren sz konusu yaklam;

rnein, Trkiyenin Azerbaycan ile stratejik ortaklk gelitirmesini temel tehdit olarak

alglamaktadr (Ermenistan Ulusal Gvenlik Strateji Belgesi, 2007; Ermenistan Askeri

Doktrini, 2007).

Gvenlik ve stratejiye ilikin teorik yaklamlarda genel kabul grd zere,

ulusal gvenlik strateji ya da siyaset belgeleri daha makro yaklamlara yer verirken;

askeri doktrin ve ulusal savunma doktrini gibi dokmanlar ise konular

detaylandrmakta ve zel alanlara indirgemektedir (Bartholomees [ed], 2008). Erivan

da son dnemde hazrlad belgeler ile yukarda aktarlan kural bozmamakla

birlikte; Karaba sorunu, Ermenistana ynelik izolasyonlar ve TrkiyeAzerbaycan

stratejik ortakl ile Azerbaycann askeri modernizasyon faaliyetlerine gvenlie

ilikin hemen her resmi belgede yineleyerek yer vermektedir. Kimi blmlerinin tekrar

eden yaknma ve kayglar silsilesinden olutuu sylenebilecek Ermeni gvenlik

strateji belgeleri ve doktrinleri; uluslararas sistemi ve sistemin gerek devlet, gerekse

uluslararas ve ulus tesi gl aktrlerini, entegrasyon yolu ile kazanlacak

gvenlik garantileri olarak grmektedir. Ayrca sz konusu belgenin, Ermenistan

Devleti tarafndan uygulanacak her politikaya bizzat temel tekil edeceini

belirtmesi de, Ermenistan anlamak hususunda olduka geerli bir referans nitelii

tadn ortaya koyar niteliktedir (EUGSB, 2007).

Yukarda belirtilen tablo erevesinde, Erivann kendisini Trkiye ve

Azerbaycan tarafndan, zellikle Karaba odakl paranoid bir blgesel tehdit

atmosferinde hissettii; Rusya ile stratejik ortaklk, ABD ve AB ile uzak komuluk

ilikileri, bar gc operasyonlar ile AB ve NATO gibi kurumlarn hemen her

programna itirak etmek suretiyle entegrasyon srelerinin glendirilmesi ve

12 Tehdit alglamalarn dorudan meydan okumalara deil, muhatabn greli olarak glenmesineodakl gelitiren realist uluslararas ilikiler paradigmas


33/210

27

diaspora araclyla gvenlik endielerini dengeleme yoluna gittii


Ayrca Ermenistan Ulusal Gvenlik Strateji Belgesinin (EUGSB) (2007),

Ermeni diasporasnda ulusal ve kltrel kimliin zayflamasn ulusal gvenlieynelik bir d tehdit kategorisinde deerlendirmesi dikkat ekicidir. Erivann snr

aan ve rksal faktrleri de ieren resmi milliyetilik anlay erevesinde;

Ermenistan snrlar dnda yaayan, bulunduklar lke ve uluslararas kamuoyunu

etkileme kabiliyeti bulunan tm Ermeni kkenli topluluklar ve bireyler, birer ulusal

gvenlik garantisi olarak deerlendirilmektedir.

Ayn ekilde EUGSB (2007), ulusal gvenlie ynelik i tehditler blmnde

ulusal moral unsurlar ve vatanseverlik anlay iin ncelikle aileyigrevlendirmekte; ulusal ideallerin yeterince farknda olunmamas ve ulusal

kimliin yanl yorumlanmasn birer i tehdit olarak snflandrmaktadr. Dolaysyla

resmi milliyeti sylem ve paradigmann EUGSBde teknik bir anlam kazanarak

gzlemlendii sylenebilir.

Ermenistan Askeri Doktrini (2007) temel olarak:

Azerbaycann askeri modernizasyon faaliyetlerini,

TrkiyeAzerbaycan stratejik ortakl ve sz konusu ilikinin ortaya

koyduu gelimeleri,

zolasyonlar d tehditler olarak tanmlam; kitle imha silahlarnn

yaylmas, uluslararas terrizm gibi bu tr belgeler asndan konjonktrel retorik

olarak tanmlanabilecek hususlara da yer vermitir.

Bununla birlikte Ermenistan Askeri Doktrini (2007) asndan asl dikkat ekici

olan hususun askeri gvenlii salayan unsurlarn belirtilmesi srasnda ortaya ktdnlmektedir. Doktrin, sz konusu unsurlar:

mkan ve kabiliyeti bakmndan yeterli dzeyde bulunan bir silahl kuvvetler,

Askeri gvenlik alanndan ibirliine uygun koullar yaratacak uluslararas

entegrasyon sreleri,

Blge lkeleri ile silahl atma riskini azaltacak faktrler ile


34/210

28

BM, NATO, KGA, AGT gibi uluslararas figrlerin blgedeki istikrar

glendiren faaliyetleri eklinde sralamaktadr.

Yukarda ortaya konulan durumdan anlalaca ve daha nce de belirtildii

zere, Erivann, askeri doktrin gibi teknik bir belgede dahi; uluslararas kurululara veentegrasyon srelerine silahl kuvvetleriyle birlikte bir gvenlik garantisi olarak atfta

bulunmas, Ermenistan stratejik kltrnn uluslararas sistemin bizatihi kendisini bir

gvenlik aktr olarak alglad ve uzak komuluk ilikilerini blgede Azerbaycan ve

Trkiyeyi dengelemek iin kulland dnlmektedir.

Ermenistan Tehdit Sistem Algs

Erivan ynetiminin gvenlik algs iin bavurulabilecek bir dier kaynak da;

Ermenistan Savunma Strateji Belgesidir (2007). Ermenistan Askeri Doktrininin

kapsam dahilinde ancak ikinci ana blmde ve Ermenistan Cumhuriyetinin

Savunma Stratejisi bal ile ele alnan belge, EUGSB ve Ermenistan Askeri

Doktrini gibi Ermenistan Cumhuriyeti ve Dalk Karaba Cumhuriyetinin

UzakKomuluk veEntegrasyonGarantileri

BlgeselTehditler:Trkiye ve

Azerbaycan

ErmenistanUlusal

Gvenlii


35/210

29

gvenliklerini bir arada salamay amalayan ve Ermenistann gvenliini

Ermenistan ile snrlamayan bir bak asna sahiptir.

Ermenistan Savunma Stratejisi Belgesinde (2007) gze arpan unsurlar

aada okuyucunun dikkatine sunulmutur:

Sz konusu belge, uluslararas entegrasyon srelerini gvenlik garantisi

olarak nitelemektedir,

Gelecek nesiller iin askerivatansever (militarypatriotic) eitimin

organize edilmesi bir hedef olarak belirlenmitir,

Rusya Federasyonu ve Ermenistan Cumhuriyeti arasndaki ilikilerstratejik

ortaklkeklinde tanmlanm ve sz konusu ilikiye askeri gvenlik ltnde ok

byk nem atfedilmitir,

NATO da, bizzat ad zikredilerek ibirlii hedefiyle askeri ncelikler

kategorisinde ele alnmaktadr,

Ermenistann srekli bir askeri tehditaltnda olduu belirtilmektedir,

Ermenistan Silahl Kuvvetlerinin modernizasyonu, seferberlik kabiliyeti ve

hareketliliine byk nem verilmektedir,

nemli bir Karaba vurgusu yaplmaktadr,

Belgenin z itibariyle savunmac (defansif) bir karakterde olduu

vurgulanmaktadr.

2.4. Ermenistan Stratejik Kltrnde Konsept eitlilii ve Risk

Minimizasyonu

Bu aamada Ermenistan stratejik kltrnn gvenlik algs, Ermenistan

Savunma Strateji Belgesi (2007) ve EUGSB (2007) ile Askeri Doktrin (2007)

kapsamnda genel deerlendirmeyle ele alnacaktr. ncelikle belirtilmelidir ki,

stratejik kltr kavram, uluslararas ilikiler literatrnde yeni saylabilecek bir

olgudur ve genel kabul gren tanmyla; karar alclarn alkanlk ve eilimlerini

yanstmaktadr (Synder, 1977; Keohane, 1984). Bu nedenle, Ermenistan Stratejik

Kltr tanmlamasnn iki ana faktre baml olduu deerlendirilmektedir. Bunlar:


36/210

30

Stratejik kltrn gesi olarak belirtilecek hususlarn manpilasyondan ve

bilgi kirliliinden uzak; ulusal karlarn gerekletirilmesini amalayan resmi

belgelerde yer almas ve

Belirgin eilimleri yanstacak ekilde defaten ve kuvvetle vurgulanmalareklinde belirtilebilir.

Ermeni siyasi sekinlerinin stratejik kltrn oluturan temel parametrenin;

youn bir tehdit algs, snrl imkan ve kabiliyetler ile olduka byk stratejik

hedeflerolduu dnlmektedir.

te yandan, strateji teorilerinin hemen hepsinde ngrlen ve Lykke Modeliile

grsel tasarm kazanan, hedeflerin aralar ile orantl olmas ve arahedef

orantszlnn risk faktrn beraberinde getirmesi hususunun, Erivan

konseptlerde eitlilie ve zgnle ittii deerlendirilmektedir (Lykke, 1989dan

aktaran Bartholomees[ed]. 2008).

Baka bir anlatmla Erivan olduka kt durumdaki ekonomisine ve snrl

ulusal g unsurlarna karn, Trkiye gibi bir lkeye kar agresif politikalar

izleyebilmekte, Azerbaycan topraklarnn yaklak %20sini igal altnda tutabilmekte

ve ulusal hedeflerini revizyonist amalar kapsamnda belirleyebilmektedir. Kanmzca

aralar ile hedefler arasnda oluan uurum ya da risk faktrn dengelemek

amacyla da; Rusya Federasyonu, AB yesi lkeler, ABD, NATO, Kolektif Gvenlik

Antlamas rgt gibi birok unsur ile e zamanl ve farkl niteliklerde ilikiler

gelitirmekte; atmac ve barl gvenlik stratejilerine e zamanl olarak

bavurabilmektedir.

KAYNAKLAR KONSEPTLERHEDEFLER

STRATEJ

RSK

Lykke Modeli


37/210

31

Sz konusu ilikilerin gelitirilmesinde kilit faktrn diaspora olduu

dnldnde; ulusal balar ayakta tutan soykrm seilmi travmas , romantik

milliyetilik gibi unsurlarn Ermeni stratejik kltrnn bir paras olduu sylenebilir.

Ermenistan d politikas ve gvenlik stratejilerinin balca karakteristik

zelliinin etkin bir ok tarafllk olduu gzlemlenmektedir. Anlan ok tarafllk salt

iliki gelitirilen partnerlerin eitliliinde deil, gelitirilen ilikilerin niteliinde de

mevcuttur. rnein kimi Gney Amerika lkeleri (rn. Arjantin) soykrm iddialarnn

uluslararas kabul grmesi hususunda kullanlrken; Rusya Federasyonu (RF) askeri

gvenlik asndan bavurulan taraf olmaktadr. Bu durumun kendisini ulusal

savunma anlaynda gsterdii; RF ile stratejik ilikilerden, entegrasyon srelerine

kadar birok unsurun, Ermenistan Silahl Kuvvetleri gibi ulusal savunmann birer

aktr kimliinde kabul edildii bilinmektedir.

Yukarda aktarlan durumun Erivan asndan balca getirileri arasnda;

Minsk Grubu rneinde de mahede edilebilecei zere; Ermenistann

komularyla yaad sorunlarn uluslararaslama gibi bir sonuca evrilmesi

gsterilebilir. Bu nedenle Trkiyenin alm srecinin sadece Ermenistan ile Trkiye

arasnda kalamayaca deerlendirilmektedir.

Erivan&Diaspora:Snrl

Olanaklar

Karaba SorunuSzde soykrm

iddialarTrkiye

Azerbaycan StratejikOrtaklzolasyonlar

YOUN RSK FAKTRVE

KONSEPTLERDE

ETLLK


38/210

32

Erivann Ulusal Savunma Aktrleri Algs ve Konseptsel eitlilik

2.4.1. Ermenistan Stratejik Kltr Inda Trkiye in Deerlendirme

Yukarda sunulan durumun, Ermeni stratejik kltrnde etkin ve youn birrisk

minimizasyonuanlayna iaret ettii dnlmektedir. Bununla birlikte anlan risk

minimizasyonu ulusal kaynaklar gz nnde bulundurularak hedeflerin belirlenmesi

aamasnda deil; kaynaklar ile uyumsuz hedeflere ulamak amacyla konseptlerin

eitlendirilerek glendirilmesi suretiyle gerekletirilmektedir. Bu teorik

deerlendirmenin, son dnem TrkiyeErmenistan ajandasna olas ve mevcut

yansmalar aada belirtilmitir:

Ermenistann diaspora ile balarn kaybetmemesi iin Ermeni kimliini

romantik milliyeti ve kolektif bir maduriyet psikolojisi ile rlm unsurlarla

beslemesi kanlmazdr. Dolaysyla alm sreci baarya ulasa dahi, kendi snrl

alannda kalaca ve soykrm iddialar zerinde beklenen etkiyi vermeyeceingrlmektedir,

ULUSLARARASI

ENTEGRASYON

SRELER

ERMENSTANSLAHLI

GLER

RUSYA LE

STRATEJK

ORTAKLIK

ULUSAL

SAVUNMA

ANLAYII


39/210

33

Ermenistan Cumhuriyetinin tm st dzey gvenlik dokmanlarnda

belirtildii zere; TrkiyeAzerbaycan stratejik ortaklnn bizatihi kendisi ncelikli bir

tehdit faktr olarak alglanmaktadr. Dolaysyla alm sreci, olas baarszlk

durumunda dahi, AnkaraBak hattnda yaratt gven bunalm nedeniyle

Ermenistan ulusal gvenlik nceliklerine yarar salayabilecek niteliktedir. Bu

balamda, TrkiyeAzerbaycan stratejik ortaklnn baka bir anlatmla iki devlet bir

millet anlaynn sona erdii kimi nemli Ermeni analistler tarafndan dile

getirilmektedir. Bir tespit kadar temenninin ifadesi gibi grnen sz konusu

deerlendirmeler nda, Trkiye ve Azerbaycann ayn anda greli yalnzlamas;

Ermenistana hem Karaba hem de soykrm iddialar gibi iki hayati gndem

maddesinde nemli stratejik stnlkler salayacaktr.

Alm srecinin baarya ulamas halinde ise snrn almas zayf bir

akarsuyun okyanus balantsna kavumas tasarmn anmsatrekilde greli olarak

Ermenistann sosyoekonomik durumunu iyiletirecektir. Byle bir olasln iki

potansiyel sonucu olmas beklenmektedir; bunlardan ilki, diasporaya olan ekonomik

bamlln azalmasyla Erivandiaspora ilikilerinin gevemesi; dieri de Erivan

diaspora ilikilerinin etnik doas gerei asla geveyemeyecei kabulnden

hareketle, Ermenistann hedefleri ile orantsz kaynaklarn hzla takviye etmesidir.

Dolaysyla Ankara asndan yaamsal olduu dnlen husus, Ermenistan ulusal

g unsurlarn olduka takviye edecek byle bir gelimeye koul olarak soykrm

iddialar ve Karaba sorununun zm hususunda mutlak ve balayc garantiler

alnmas; baka bir anlatmla Erivann stratejik hedeflerinin dnme

zorlanmasdr.

Trkiyenin ve uluslararas toplumun, alma paralel olarak ald ve

alaca tavr ile birlikte Azerbaycann Karabaa ilikin halihazrda zayf olan askeri

seenekleri ksa ve orta dnemde hemen tmyle gndemden decektir. Byle bir

durumda Ermenistan, ok nemli ulusal gvenlik tehditlerinden ayn anda kurtulmu

olacaktr. Dolaysyla almn neoliberal ve plralist uluslararas ilikiler kuramlarnda

grlebilecei zere kazankazan prensibi sonucu sfr toplamdan farkl, dengeli bir

sonula baarya ulamas; Trkiyenin de nemli ulusal gvenlik tehditlerinden

kurtulmas ile mmkn olabilecektir. Bu nedenle Ankarann AB sreci gibi ok

faktrl karmak denklemlerde oluturaca beklentilerden ok, somut ve ak

taahhtler ile kazanmlara gereksinim duyduu sylenebilir. Baka bir anlatmla


40/210

34

Ankarann kazanlar, Erivann kazanlar kadar nemli, ayn dnemler ierisinde

gerekleebilecek nitelikte ve sonular bakmndan denk olmaldr.

2.5. Alm Srecinin Dier Aktrler, Kresel ve Blgesel Parametreler

Asndan Deerlendirilmesi

Trkiye ve Ermenistan Dileri Bakanlklar tarafndan 31 Austos 2009

tarihinde ilan edilen diplomatik ilikilerin balatlmas ve ilikilerin gelitirilmesine dair

protokollerin parafe edilerek imza srecinin balatlmas ile TrkiyeErmenistan

yaknlamasnda nc aamaya girildii deerlendirilmektedir. Konuya ilikin

parametrelerin Amerika Birleik Devletlerinin Avrasyadaki konumu, Hazar Denizi,

Orta Asya ve Kafkasya blgelerinin enerji arz ve gvenlii balamnda ve Rusya

Federasyonu bata olmak zere glenen aktrlerin sz konusu corafyadaki varlkve giriimleri eklinde sralanabilecek bir takm faktrleri temel alarak ekillendii

gzlemlenmektedir.

Trkiyenin son dnemde komu corafyalarda uygulad ve komularla sfr

sorun ve sorunlu blgelerde arabulucu ve yapc rol oynama retorii zerine

kurulan d politikas, sz konusu deikenler ile balantl olarak deerlendirilmelidir.

Drt snr komusu lkenin ile nemli sorunlara sahip olan Ermenistann,

sz konusu sorunlardan ekonomik ve siyasi anlamda olduka olumsuz ynde

etkilendii bilinmektedir. Bu durum, Ermenistanda sosyoekonomik sorunlar

tetkikleyerek yaam standartlarn olduka drmektedir.

Erivana Washingtondan ya da Avrupadan bakldnda:

Rusya Federasyonu ve ran ile gelitirdii olduka yakn ilikileri,

Jeopolitik olarak Batdaki lkelerle olan bann, zellikle Trkiye ile olan

snrnn kapal olmas nedeniyle zayf kalmas,

Enerji nakil ve ulam hatt projelerinin anlan sorunlar nedeniyle Ermenistan

saf d brakacak ekilde dzenlenmesinin ekonomik ve gvenlik boyutlarndaki

maliyetleri,

lkenin ekonomik durumunun d politikadaki problemlere bal olarak

geliememesi ve dolaysyla kreselleme sreci ile btnlemenin salanamamas

gibi faktrler en hassas sorunlar olarak sralanabilecek niteliktedir.


41/210

35

Amerika Birleik Devletleri ve Avrupada bulunan stratejik aratrma ve dnce

kurulularnn yaklamlar ve sz konusu lkelerin resmi organlarnn Gney

Kafkasya ile ilgili raporlar incelendiinde; blgeye yaklam biimlerinin Moskovann

blgedeki varl ve uygulamalarna endeksli olduu gzlemlenmektedir (Nichol,

2009).

2008 ylnn Austos aynda Rusya ile Grcistan arasnda yaanan kriz ve

scak atmann ardndan TrkiyeErmenistan yaknlamasnn, ABD ve Avrupa

merkezli cesaretlendirme giriimleri ile paralel olarak hz kazanmas anlamldr.

Baka bir anlatmla Grcistanda yaanan atma ile AnkaraErivan ilikilerinin

yeniden tesisi ve gelitirilmesi ynndeki uluslararas isten ve basknn arasnda

nemli bir korelasyon olduu dnlmektedir.Teknik olarak, Rusya ile Grcistan arasnda kan kriz ve Siloviklerin13

ynetimindeki Moskovann askeri mdahalesi, blgedeki jeopolitik dengeleri radikal

biimde deitiren bir gelime deildir. Aksine, analizimiz sz konusu

mdahalenin, blgede halihazrda deimi olan dengelerin bir sonucu ya da

bir ilan olduu ynndedir. Amerika Birleik Devletlerinin Afganistan ve Irak

savalarnda harcad efor, ran ile olan sorunlarn scak atmaya evrilme

potansiyelini muhafaza etmesi, Talibann yksek paramiliter kapasitesi vePakistann Afganistana dramatik yansmalar olan ciddi bir gvenlik problemine

dnmesi; Washingtonun ve Pentagonun Kafkasyadaki yeteneklerini ve hareket

serbestisini nemli lde snrlayc niteliktedir.

Anmsanacak olursa, Ukraynadaki turuncu devrim, Rus politik sekinleri

tarafndan, aka, CIA tarafndan gerekletirilmi bir mdahale olarak

nitelendirilmitir. Mteakip dnemde Kosovann bamszlnn tannmas,

Rusyann ak ve sert ekilde kar kt gelimelerden bir dieridir. Yukardakigelimeler ve benzerleri dolaysyla karlarnn sistematik olarak ihlal edildii ve

stratejik yeteneklerinin snrlandrld algsna sahip olan Moskova, Grcistanda

gerekletirilen askeri operasyon ile hem misilleme kapsamnda sert g unsurlarna

bavurma eilimini, hem de bu zeminde silahl kuvvetlerinin operasyonel

yeteneklerini ortaya koymu grnmektedir.

13 Vladimir Putin liderliindeki Rus Gvenlik Brokrasisi kkenli elitlere verilen genel addr. 2000ylndan itibaren sistematik olarak Moskovada siyasi iktidar domine ettikleri bilinmektedir.


42/210

36

Sz konusu kriz, Rusyann blgede atmac gvenlik stratejilerine

bavurabilecek dzeyde askeripolitik yetenekler ile Silovikler dolaysyla byle bir

eilime sahip olduunun ve Kafkasyadaki g dengesinin Moskova lehine

bozulduunun en nemli emaresi olarak deerlendirilmektedir. ABD asndan Kuzey

Kafkasyada ve Rusya snrlar iinde yararlanlabilecek ayrlk tutum

sergileyebilecek blgeler olmasna karn, ksa vadede, Rusyann askeri yntemleri

de kullanarak byle bir giriime frsat tanmayaca ngrlmektedir (Friedman,

2009).

Amerika Birleik Devletlerinin Rusya ile yaad rekabet, ranla mevcut

sorunlar ile enerji nakil hatlar ve yeni boru hatt projelerinin, salt Grcistan

topraklarndan gei salanacak ekilde stratejik koullarn devam etmesinin nedenolaca riskler deerlendirildiinde; Trkiye-Ermenistan yaknlamasn destekleyici

transAtlantik abalar anlalabilir nitelik kazanmaktadr.

Amerika Birleik Devletleri ve Avrupa lkelerinin stratejik ncelikleri iinde,

Avrupaya iletilen doal gaz aknn kaynaklarn eitlendirmek ve Avrupa

lkelerinin doal gaz temininde Rusyaya olan bamlln azaltmann nemli bir yer

tuuttuu kukusuzdur. Trkiye ile Ermenistan arasnda diplomatik ilikilerin

balatlmasnn ve iki lke arasndaki snr kapsnn almasnn, ErmenistannRusyaya olan bamln azaltacan varsayan kimi deerlendirme ve analizler gz

nne alndnda, uzun vadede Avrupa ile Kafkasya arasnda gerekletirilebilecek

bir takm projelerin, Ermenistann dahil olaca bir dzenlemeyle hayata geirilmesini

beklemek olasdr.

Trkiye zerinde mevcut baz enerji nakil hatlarnn proje ve yapm

aamasnda edinilen tecrbeler, Amerika Birleik Devletleri ve Avrupa lkeleri iin,

yeni hayata geirilecek projelerin gerekleme srelerinde yeni uygulamalara nedenolacak niteliktedir. Boru hatlar projelerinin yksek maliyetli oluu, Kafkasya ile

Trkiye zerinden Avrupaya uzanmas hedeflenen hatlarn uzunluu ile birlikte

deerlendirildiinde, sz konusu projelerin hem ekonomik hem de gvenlik maliyetini

azaltacak yeni nlemler alnmasna neden olabilir. Bak-Tiflis-Ceyhan petrol boru

hattnn proje ve yapm aamasnda karlalan kimi zorluklar sz konusu analizin

tutarlln glendirmektedir (CSIS, 2009).

Rusya ve baz Orta Asya lkeleri arasnda son yllarda enerji alanndakiibirliine bal olarak ilikilerin gelimesi; Amerika Birleik Devletleri, NATO ve


43/210

37

Avrupa Birliinin blgedeki varlk ve etkinliklerinin snrl kalmas potansiyelini

beraberinde getirmektedir. Trkiyenin Kafkasyada Karadeniz Ekonomik birlii

rgt ve Kafkasya birlii ve stikrar Platformu giriimleri ile somutlaan d

politikas, NATOnun Kafkasya ve Orta Asyadaki giriimlerine destek vermesi,

Atlantikin her iki yakasna sz konusu corafyada etkiliin artrlmas bakmndan

nemli bir d politika seenei sunmaktadr.

Washington DC merkezli Stratejik ve Uluslararas almalar Merkezi (CSIS)

tarafndan dzenlenen bir toplantda Zbigniew Brzezinski Trkiyenin Amerika

Birleik Devletleri iin stratejik neme sahip olmasnn nedenlerini u ekilde

sralamtr: (1)Trkiye gerek ve denenmi bir mttefiktir. (2) NATOnun jeostratejik

olarak anahtar neme sahip bir yesidir. (3) Avrupa Birlii yeliine adaydr. (4)Mslman bir demokrasidir. (5) Blgede istikrar salayc bir faktrdr. (6) srail ile

yapc ibirlii iindedir. (7) ran zerinde pozitif etkisi vardr. (8) Eski Sovyetler

Birliinin Trke konuan lkeleri iin bir rnektir. (9) Azerbaycan ve Ermenistan

arasnda arabuluculuk yapan bir lkedir. (10) Avrupann enerji kaynaklarn

eitlendirmek iin bir balantdr.14

Ankarann Erivan ile diplomatik iliikileri tesis etmesinin, yukarda sralanan

sebepler ile balantl olarak, Washingtonun stratejik ilgisi dahilinde olmaskanlmazdr. Bu balamda, medya ve dnce kurulularnda ska tartlan bir

konu olan Trk d politikasnn, kimi ayrma noktalarna karn, Amerika Birleik

Devletlerinin Trkiyeye komu corafyalardaki projeksiyonlar ile nemli

paralelliklere sahip olduu dnlmektedir.

Dileri Bakan Davutolu tarafndan Trkiyenin yeni dzenin kurucusu

olacann aklanmas, yukarda sz edilen deerlendirmeler balamnda ele

alndnda, anlam kazanmaktadr. Amerika Birleik Devletlerinin Iraktan askerekme takvimini aklam olmas ve stratejik odan AfPak (AfganistanPakistan)

denklemine kaydrm olmas da dikkate alndnda; Ermenistan ile diplomatik

ilikilerin tesisine ynelik giriimlerin, nc taraflar ile olan ilikilerle de balantl bir

byk stratejinin (Grand Strategy) paras olduu izlenimi edinilmektedir.

Kanmzca, Trk d politikasnn istikrar salama temelinde lanse edilen

nitelii ve Trkiye-Ermenistan yaknlamasnn, ABD tarafndan yukarda bahsi geen

14 Sz konusu konuma ve toplant iin bkz. http://csis.org/multimedia/video-turkeys-evolving-dynamics-strategic-choices-us-turkey-relations , Eriim Tarihi: 25 Eyll 2009


44/210

38

parametreler balamnda deerlendirildiini ngrmek yanl olmayacaktr. Daha

ak bir anlatmla, konu Washington asndan sz konusu deikenler temel alnarak

deerlendirildiinde, her yl Nisan aynda Ermenistan-Ermeni Diasporas ile Trkiye

arasnda kalmak, negatif etkileri haiz ve almas gereken bir durum grnmndedir.

ABD ile birlikte Minsk Grubunun e bakanlklarn yrten Fransa ve Rusyann

konumlar da dikkate alndnda, Trkiye-Ermenistan denkleminin karakteristii, bir

ikili iliki sistematiinden ok, geni etkileri olan uluslararas bir soruna karlk

gelmektedir.

Kafkaslardaki dengelerin anlalabilmesi iin, ran zerinde dikkatle durulmas

gereken temel aktrlerden biridir. Sz konusu dengelerin oluumunda rann

nemsedii blgesel ortan ise Ermenistan olduu dnlmektedir. ran veErmenistan, dier komularyla yaanan skntlar ve blgesel gelimeler karsnda

birbirlerini politik ve ekonomik zeminde d dnyaya alan kap olarak

grmektedirler (elikpala, 2009). Tahran ynetimi Erivan Kafkaslardaki etkinlik

alan ve giri noktas olarak deerlendirirken; Ermenistann ran kapal snrlar ve

sorunlu komulardan kurtulu yolu olarak grd dnlmektedir. ran

bamszln Eyll 1991de ilan eden Ermenistan 25 Aralk 1991de tanm, iki

lke arasndaki resmi ilikiler 9 ubat 1992 de balamtr.

Tahrann Ermenistan perspektifi incelendiinde;

E

TÜRKİYE - ERMENİSTAN YENİ DÖNEM Mİ

Documents

Transcript of TÜRKİYE - ERMENİSTAN YENİ DÖNEM Mİ