Türk Müziği Çok Ses

5/21/2018 Trk Mzii ok Ses

1/18

TRK MZNDE OKSESLLK TARTIMALARI

Discussions of Harmony in Turk-Music

Uur TRKMEN

ZET

Trk Mziinde okseslilik tartmalar uluslararas mzikle (KlasikBatMzii) tantmz gnden bu yana devam etmektedir. Mesleki mzikeitimi veren yeni kurumlarn almas ve mzik eitimi alan bireylerinartmas, iletiim olanaklarnn gelimesi, kitap, makale ve aratrmalarnoalmas Trk mziinde okseslilik konusundaki tartmalarn daha dagelierek srp gidecei izlenimini uyandrmaktadr. okseslilikle ilgilitartmalara bir rnek tekil eden bu alma; okseslilii, Trk mziindeoksesliliin tarihsel sreci ile Trk mziinde okseslilie ilikin tartmagrve uygulamalara yer vermektedir.

Anahtar Kelimeler: okseslilik, Trk Mzii.

ABSTRACTDiscussions of harmony have been going on in Turk-Music since we

have met with international music. Today, subject of discussion such asharmaonys of Turk Music from which kinds o our traditional music will beused harmony which kinds of harmony-methods will be used protect of theirvalidity. Being opened of the new institutions giving Professional musictraining and the increase of individuals taking music education thedevelopment of facilities in communication the increase of book, article, andresearches reflect the impression that discussion doubt harmony in Turk-music will continue by intensifying.

Key words:Harmony, Turk Music.

***

GR

Mzik eitiminin amalarndan biri de ulusal mzik kltrmzn

yannda evrensel mzik kltrlerinin tantlmas, retilmesidir. Evrensel

Yrd. Do. Dr.; Afyonkarahisar Kocatepe niversitesi Devlet Konservatuvar 03200Afyonkarahisar (E-mail: [email protected]).


2/18

Sosyal Bilimler Dergisi178

mzik kltrnn bir boyutu olan okseslilik ise ada Trk mziiningstergelerinden olmasnedeniyle nemlidir.

Bununla birlikte Trk Mziinde okseslilik tartmalar uluslararasmzikle tantmz gnden bu yana devam etmektedir. Eitimci, besteci,politikacvb. hemen her kesimin katldbu tartmalar, kimi zaman gazeteve dergilerde, kimi zaman da devlete ait kurumlarda srp gitmektedir. Trkmziinin ok seslendirilmesi geleneksel mzik trlerimizden hangisininokseslilikte kullanlaca, ne tr okseslilik yntemlerinin kullanlacagibitartma konulargnmzde de geerliliini korumaktadr.

OKSESLLK

okseslilik, aynanda tnlayan seslerin, belli bir amaca ynelik olarakve zamanla deien grlere gre bir dzen iinde kaynamasdr.(Cangal,1988:147).

Birden fazla ses partisinin yer aldmzik. Geliim sreci, Avrupadaorta adan gnmze uzanr. 11.yzyldan balayarak gelien okseslilik,yntem bakmndan iki genel ynelim izlemitir: Birincisi Polyphoni(polifoni) olarak nitelenen kontrpuan tekniine dayal yatay okseslilik;ikincisi, Homophonie (homofoni) denen armoni bilimi ve sanatna dayaldikey okseslilik. ada mzikte ilke olarak bu iki okseslilik ynteminebal kalnmam yeni okseslilik stil ve teknikleri gelitirilmitir (Say,2002:135).

Bugn geleneksel armoni (lsel Armoni ya da l sistem armonigibi nitelemeler de yaplmaktadr) olarak nitelenen ve zellikle klasik a(1750-1820) ile romantik ada (1810-1900) egemen olan ok seslendirmeynteminin ilk rnekleri barok an balangc saylan 1600 yllarnarastlamaktadr. Rnesans (1450-1600) ve barok (1600-1750) an en nemliok seslendirme yntemi olan kontrapunttaki yatay okseslilik rgsne

kart olarak aynanda tnlayan seslerin dikey ilikisine dayanan armonikok seslendirme, btn barok a boyunca kontrapuntla yan yana (kimizaman i ie) kullanlm olmasna karn, kullanlan yntemin teknik yanile ilgili yazlaklamalar ilk kez 1722 ylnda Rameau tarafndan yaplm,konunun teknik yann ifade eden armoni bilgisi terimi de ilk kezG.A.Sorgenin Armonik zet ya da Armoni Bilgisi (Conpendiumharmonicum oder Lehre von de Harmonie, 1760) balkl kitabndakullanlmtr (bkz.,Cangal, 1999).

Uyum, henk; seslerin kaynamas; seslerin uyumundaki kural ve

yaratcilkeleri gelitirilen bilim ve sanat (Say, 2002:39) olarak tanmlananarmoni sanatnn tarihsel srecini Say zetle u ekilde yapmaktadr:Birdenfazla sesin uyum oluturduu bileimin ilk uygulamalar, 9.Yzyldabalamtr. Organum adverilen bu okseslilik anlay, drtl ya da beliaralklardan oluan iki sesle snrlyd. Armonide asl keif teki aralklarn


3/18

U. TRKMEN 179

da kullanlmas, homofoni olarak adlandrlan okseslilik yntemiylemelodinin zenginletirilmesidir Armoni bilimi ve sanatnn geliim izgisi,16.yzyldan balayarak aamalar sergiler: l-belinin 15.Yzylda

armoni sistemine katlmasndan sonra hzlbir teknik geliim yaanm, bugeliimin ilk meyveleri 16.Yzylda ortaya kmtr. Modalite giderek terkedilmi, 17.Yzyln sonlarna doru majrl minrl tonal sistemyerlemitir. 18.Yzyln ilk yars armonik yap zerine polifoniyiolaanst bir baaryla uygulayan Bach ve adalar tarafndan temsiledilen bir dnemdir. Yzyln ikinci yars ise armonik yalnla dnmeaamasdr: Bachn oullarnn, Haydn ve Mozartn eserlerinde Barokdnemin armonik yapzerindeki karmak polifonik rg grlmez; onunyerine incelii ngren yaln bir armonik yazamalanmtr. 19.Yzyln ilk

eyreinde Beethoven ve Schubert ana gelindiinde armoni derin birduygusal younlukla etki zenginlii ierir. Bu duygusall gelitirenromantik dnemde armoni, bestecinin bireysel yaratclna ufuklar aan birara olarak kullanlmtr. 19.yzyln ikinci yarsnda ise armoni, Wagnerleyeni bir dm noktasna gelmitir: Wagner Armonisi youn birkromatizm ile tonal sistemde yarm perdelerin geici olarak deil, tonaliteduygusunu yitirecek gibi kullanm anlamna gelir Tonalitenin bsbtnkrlmas ve karmak bileimlerle atonal eserlerin yazl 1908deSchnbergin op.11 Piyano Paralaryla balar. Genel nitelii ile adamzik, tonal sistemin btnyle dna kmak, yeni armonik dizgeleriuygulamak anlamna gelir (Say, 2002:40).

Armoni bilgisi ile ilgili kurallar zerine;1722 ylnda Romeaununyazdklaryla balayan ilk kuramsal aklamalar, daha sonra J. P. Kirnberger,H.Chr.Koch, G.Weber, Fr.J.Ftis G.J.Vogler, E.Fr.Richter, H,Riemann,H.Grabner, W.Maler gibi ok sayda kuramc tarafndan (armoni teknii veanlayndaki gelimelere paralel olarak) srekli gelitirilip deitirilmitirve gnmzdeki armoni kurallarna ulamtr (bkz.,Cangal, 1999).

Say ayn zamanda armoni kurallarnn deiken olduuna deinir.Armoni kurallarmoda gibi deikendir ve belli zamanlardaki uygulamalar,stili yanstrlar Saya gre; tek tip bir armoni kuramnn olmad,bestecilere, dnemlere vb. gre farkl yaklamlarn olduu, 1600 ve 1900yllar arasndaki 300 yllk srete armoni kurallarnn ortak noktalaroktur. Hepsi majr ve minr kalp sistemleriyle almlar ve triad,ly (akorun nc ve beinci sesleri almas) sistemlerinin esasolarakkabul etmilerdir (bkz.,Say, 1985).

Tonal armoni, bir sistemdir. Bestecilik eitiminin balca bilgi ve

uygulama alanlarndan biri olan bu sistemin bilimsel ve sanatsalincelikleriyle renilmesi birka yllk youn bir alma srecini gerektirir.Tonal armoni a amna uram olmasna karn, gnmzn btnmzik okullarnda retimin nemli bir alandr. nk tonal sistemin


4/18


kavranmas, mziin gemiinden karlacak nemli derslerle kalmaz,gnmze ynelik deerlendirmelerin derinlemesini de salar (Say,2002:39).

Evrensel mzik akmlar iinde, eitli okseslilik uygulamalardenenmi ve denenmektedir. Bana gre mzikte 12 ton ve atonalyaklam,1960larn dlar BTBli sevimsiz binalar gibidir. Yanlanlamayn, byle akmlar phesiz mzik tarihini ekillendirmi nemlievrelere damgasn vurmutur ama bana ve benim sanatsal ideallerime tersdtn de aynzamanda ekinmeden belirtmek isterim. Ama kimseye deByle mzii niye dinliyorsunuz? demem. Zevkler tartlmaz. Ben sadecetonal mziin hl geerli olduunu dnyorum (Arac, 2004:17). Aracgibi Levent de l armoni sisteminin ada mzik akmnda bile etkiliolduunu, mzik eitiminde de oksesliliin balangcnn l armonisistemi olmas gerektiini vurgular. Bach ncesinden balayp bugnleregelen klasik bat mzii l armonisini uygulayan bestecilerin, 20.yzylsonuna dein yaptlarnda l armoni ile neler meydana getirdikleriortadadr. eitli dnemlere noktalar koymulardr. Bugn yzyllar boyusren bu kurallar karsna alan akmlarda bile bu armoninin rzgrhissedilir, nk temel budur. Mzik eitimi bununla balamak zorundadr(bkz.,Levent, 1995).

TRK MZNDE OKSESLLN TARHSEL SREC

Trk mziini ilk kez oksesli yazan kiinin Sultan V. Murad olduu,artc bulunabilir. Sultan V. Murad Osmanl padiahlar arasnda en okbat tarz eser vermi olandr. (Salam, 2001:24). Armonilenen ilk halisTrk paras, Weberin Oberon operasndaki bir Rumeli oyun havasdr(bkz.,Gazimihal, 1928). Bu grler tartlabilir. Gerek anlamda ise halkmzii, sanat mzii ve askeri mzik alanlarnda geleneksel mzikyaantsn yzyllar boyunca srdren Trk milletinin, oksesli mzikkltr; 1826 ylnda II. Mahmutun batya alma politikalardorultusundaolumaya balamtr. Bat sanat mziinin devlete benimsendii veyaylmasna ynelik atlmlar yapt bu dnem ayn zamanda yeni Trkmziinin temellerinin atlddnemdir.

Batlanlamda bir mzik kurumu olan Muzka-i Hmayunun kurulmasile balayan bu srete batmziinin yaylmasve batmzii beenisininsnrl da olsa benimsenmesinin etkisiyle geleneksel sanat mziimizintemsilcisi olan besteciler, piyano veya bando iin marlar yazmaya

balam

lard

r (R

fat Beyin Sivastopol mar

gibi ).Mar daar

n

ngenilemesi, Cumhuriyet dnemindeki senfonik bandolarn olgunrepertuvarna temel oluturmakla kalmam, yaygnlatrdoksesli mzikbeenisiyle teki mzik katmanlarn, tr, eit ve biimlerini deetkilemitir (Say, 2000:511). Merutiyetin ilanndan sonra lkelerine


5/18

U. TRKMEN 181

gnderilen yabanc mzikilerin yerine Avrupada renim grm Trkbesteciler Muzka-i Hmayuna atanmtr. Bunlarn arasnda ilk Trk efiSaffet Bey de vardr.

Ulusal mzik zerine ynelimler ise 1912li yllarda balar vebalangcn yapldeitim kurumu 1912 ylnda zmirde alan ttihat veTerakki Mektebi olur. Bu okulun amalar arasnda ulusal ruhu genlerealayacak bir ulusal mzik ilkesinin belirlenmesi vardr. retmenleriarasnda, smail Zht (1877-1924) bulunuyordu. Piyano paralar, sonat vesenfoni yazan ilk Trk besteci olarak bilinen smail Zht, Ahmet AdnanSaygunun mzik retmenidir. Dnemin en etkili dnrlerinden-ynlendiricilerinden-etkileyicilerinden bata geleni hi kukusuz ZiyaGkalptir. Ziya Gkalp 1923te yaymlad Trkln Esaslar adlkitabnda, dm-tek usl ile yaplan geleneksel Trk mziinin adayaantya uygun dmediini, yaplacak tek eyin geleneksel Trk ezgilerinibattekniine gre armonilemek olduunu sylyordu (bkz.,Say, 2000).

Yeni Trk mziinin ilk rn Cemal Reit Reyin 1926da yazdvehemen o yl Parisin Pleyel salonunda seslendirilerek Heugel Matbaastarafndan yaynlanan iki Anadolu Trksdr. Bu ilk almalarda Trkhalk ezgileri hi bozulmadan yaln bir armonizasyon ile aktarlmtr(bkz.,lyasolu, 1998). Cumhuriyetin ilanna kadar geen sre iin

Salamn grleri yle; Cumhuriyetin ilan edildii 1923 ylna kadarokseslilikle ilgili yaplanlar nemli bir birikim oluturmumudur? okseslimzik birikimi varsa bu yatay bir anlayla myoksa dikey bir anlayla mgerekletirilmitir? oksesli mzikle ilgili yaplan almalar CumhuriyetTrkiyesine aktarlm mdr? Bu sorular balamnda Trk mziindeokseslilik almalarna iki ynyle bakmakta yarar vardr: 1. Yabancmzisyenlerin Trk ezgilerine okseslilik uygulamalar ve Trk mziizelliklerine uygun yeni oksesli mzikler yaratmalar, 2. Trkmzisyenlerin okseslilik uygulamalar. Yabanc mzisyenlerden ilk Trk

mzii eseri yaratan kiinin doal olarak Guiseppe Donizetti Paa olduudnlebilir. Ancak kendisinin yetimi olduu mzik kltr gz nnealnrsa Mecidiye Mar olarak adlandrd eserin armonik olarak batmzii elerini tayaca; dikey uyum ve tampere sistemden yararlanarakilemiolacaaktr (Salam, 2001:19).

1923te kurulan Trkiye Cumhuriyetinin eitim ve kltr politikalarulusalcbir temele dayanyordu. Uan a gre Atatrkn Trk ulusal mziiile ilgili gr, zetle yledir.Trk toplumu byk, hzl ve kkl birdeiim iindedir. Osmanl mzii Trkiye Cumhuriyetindeki bu byk

deiiklikleri dile getirebilecek (terennm edebilecek) gte deildir. Birulusun yeni deiikliinde l, mzikte deiiklii alabilmesi,kavrayabilmesidir. Bize yeni bir mzik gereklidir. Bu mzik, zn halkmziinden alan oksesli mzik olacaktr. Ulusal ince duygulardnceleri


6/18


anlatan yksek deyileri, syleyileri toplamak, onlar bir gn (an) ncegenel son mzik kurallarna gre ilemek gerekir. Trk ulusal mzii ancakbu yolla ykselebilir, evrensel mzikte yerini alabilir (bkz.,Uan, 1994).

lk kuak bestecilerimiz de bu anlay dorultusunda rnler verdiler.Yerel mziklerimizden zellikle halk mziimizden yararlandlar. lk kuakiin halk ezgilerinin derlenmesi ve notaya aktarlmas, incelenipdeerlendirilmesi nemli bir kaynak oluturmutur. Avrupann biroklkesinde 19.yzyl sonu ortaya kan ulusal kaynaklara ynelme akmnnbir uzantsdr bu balang (bkz.,lyasolu, 1989). Ayn zamandaCumhuriyet dnemi, adaTrk kltrnn tohumlarnn atlddnemdir.Dnce zgrl ortam sanatlara yaratclk amtr. Sanatlar battaklitiinden kurtulmak istiyorlar, Anadoluda kendilerini aryor veyaratcln kaynan kendi z geleneklerinde bulmaya alyorlard(bkz.,pirolu, 1997).

smail Zht (1877-1924), Zeki ngr (1880-1960), Hseyin SaadettinArel (1880-1955), Halil Bedii Ynetken (1899-1968), Ziya Aydntan (1904-1979) vb. okul arklar, marlar gibi zellikle eitim mzii alanlarndabaarlolan, bestecilii uraedinen ilk Trk bestecileriyle balayan sre,Mzik yazarmz ve eitimcimiz Halil Bedii Ynetkenin yaktrdbir adolan Trk Beleri, Avrupa lkelerinde eitim grmve gnmz mzik

yaamn deyim yerindeyse sfrdan balatm uluslar aras dzeydebestecilerdir. (Say, 2000:518).

Cemal Reit Rey (1904-1985), Hasan Ferit Alnar (1906-1978), UlviCemal Erkin (1906-1972), Ahmet Adnan Saygun (1907-1991), Necil KazmAkses (1908-1999) ten oluan Trk belerinin yan sra 1910 kuaolarakadlandrlan kuakta, eitimde evrensellemeyi savunan ve bu amala oksayda kitap yazan Ekrem Zeki n (1910-1987), Trk mziinde ok seslilikzerine denemeleri olan A.Samim Bilgen, batmzii armonisinin sistemiolan l sistem yerine Trk mzii makamsal sisteminden yola karak

drtl ve beli aralklara dayal kendisine ait Trk mzii armonisi bulupgelitiren Kemal lerici (1910-1986), asl meslei hekimlik olan BlentTarcan (1914-1991) vardr. 1920li ve 1930lu kuaklar ise iki temelzerinde bestecilik yaamlarnsrdrdler

1.Yaptlarnda genellikle Trkiyenin zgn soluunu yanstmakisteyenler.

2.Yaptlarnda genellikle batnn yeni mzik akmlarn ve tekniklerinikullanmayyeleyenler.(Say, 2000:525).

Buna gre, birinci gruptaki bestecilerimiz,Sabahattin Kalender(do.1919) , Nedim Otyam (do.1919), Nevit Kodall (do.1924), NecdetLevent (do.1924), Ferit Tzn (1929-1977), Muammer Sun (do.1932),Cenan Akn (do.1932), Kemal Snder (do.1933), Yaln Tura (do.1934),Kemal alar (1938-1996), etin Ikzl (do.1939), Sayram Akdil


7/18

U. TRKMEN 183

(do.1940), Okan Demiri (do.1942), Sarper zsan (do.1944), stemihanTavilolu (do.1945) (Say, 2000). kinci gruptaki bestecilerimiz ise;Blent Arel (1919-1991), lhan Usmanba(do.1921), Erturul Ouz Frat

(do.1923), lhan Mimarolu (do.1926), Cengiz Tan (do.1933), AliDoan (do.1934), Ahmet Yrr (do.1943), Turgut Aldemir (do.1943),Necati Gedikli (do.1943), Ali Darmar (do.1946). Yine belirtelim bu ikigruptaki bestecilerimizin ortak zellikleri vardr. Bunun en belirginrneklerinden biri, geleneksel mziklerimizden ada bir kavraylayararlanan ve yeni teknikleri bilinle kullanan lhan Barandr (Say,2000:525).1950den sonra ve 1960-1970li yllarda doan son kuakbestecilerimizden dikkat ekenler unlardr: Turgay Erdener (do.1957),Betin Gne (do.1959), Mehmet Aktu (do.1959), Perihan nder

(do.1960), Kamuran nce (do.1960), Nihan AtlAtay (do.1960), Sdkazdil (do.1961), Server Acim (do.1961), Aydn Esen (do. 1962), HasanUarsu (do.1965), Mehmet Nemutlu (do.1966), Ali zkan Manav (do.1967), Fazl Say (do.1970).

Zaman iinde kendi bilgi ve becerileri, kendilerine zg duyu vednceleri ile ulusal ve evrensel mzik trlerinde rnler verenbestecilerimiz, Trk mzik kltr yaantsna oksesli mziinyerlemesinde etkili olmulardr. Bu sayede Trk mzik kltrnde

eitliliin, ok kltrlln yan

nda;Toplumda mziksel hogr, uzla

ve oulculuk anlay hzla benimsenip yaygnlamaktadr. Bireyler tekveya az trl bir mzik yaamndan hzla uzaklap ok trl bir mzikyaamna ynelmektedir. Byle bir mzik yaam dorultusunda hzla yolalmaktadr. Yerel (yresel), blgesel, ulusal, uluslar aras ve evrenselnitelikteki mziksel iletiim ve etkileim hzla younlamaktadr(bkz.,Uan, 1994).

TRK MZNDE OKSESLLK TARTIMALARI.

GRLER UYGULAMALARHi kukusuz binlerce yllk geleneksel Trk mzik yaantsna

okseslilii adapte edebilmek, bu alanda yaptlar ortaya karabilmek vebunlarhalka beendirebilmek, onlarn kltrel yaantlarnda yeni bir boyutaabilmek kolay deildi ve kolay olmamtr. Trk toplumu u trmzikle karkaryadr: Dou mzii, Batmzii ve (Trk) Halk mzii.Bunlardan Dou mzii eski uygarlmzn, Halk mzii kltrmzn,Bat mzii yeni uygarlmzn mzikleridir. Ulusal mziimiz,lkemizdeki halk mzii ile bat mziinin kaynamasndan (imtizacndan)doacaktr. Halk mziimizin bize verdii ezgileri toplar ve batmziiylearmonize edersek hem ulusal, hem de Avrupai (ada) bir mzie sahipoluruz (bkz.,Uan, 1994). Gkalpin bu szleriyle balayan Trk mziizerine yaplan tartmalar ;


8/18


1926 ylnda nemli gelimeler oldu. Cumhuriyetin mzik devrimi1926 ylnda Milli Eitim Bakanlnn yeniden yaplanmasyla yeni biraamaya geti. Milli Eitim Bakan Mustafa Necati eski sistemi

deitirmeye karar vererek bir dizi tedbir ald. Bunlardan biri de gzelsanatlarla ilgiliydi. Bakann bakanlnda toplanan Sanayi-i NefiseEncmeni (Gzel Sanatlar Kurulu), okullardan alaturka mzik dersinikaldrma karar aldark mzii (alaturka divan mzii) okullardankaldrlnca, bu mziin taraftarlar, karbir tartma balatmlardr. Bunabasn da katlm ve tartma 1927 yl boyunca srmt. Yeniliedirenenler zmzden kopuyoruz diye veryansn ediyor, dier devrimlergibi mzik devrimine de kar kyorlardMzikte tartmann odaknoktastekseslilik-okseslilik ve ark mzii-Batmzii ikilemi zerineydi

(bkz.,Kaygsz, 2000).Sonralareitimci, besteci, politikacvb. hemen her kesimin katldbu

tartmalar, kimi zaman gazete ve dergilerde, kimi zaman devletkurumlarnda devam etmitir. Trk mziinin ok seslendirilmesi,kaynann hangi geleneksel mziimiz olaca, ne tr bir okseslilikynteminin kullanlaca vb. tartma ve dncelerden bazlar aadabelirtilmitir.

Evrene almann yolu oksesliliktir. adalamak, evrensellie

ulamak, varlmz duyurmak istiyorsak; okseslilie gereken nemi veyeri vererek daha ok oksesli eserlerle evrene seslenmeliyiz. Bunun naslyaplmas konusunda ise, A.A.Saygun, 25 Nisan 1985 tarihinde AnkaradaAtatrk Kltr Dil Ve Tarih Yksek Kurumunda verdii Atatrkn sanatve Mzik Anlay konulu konferansta yle diyor: Bizim Batdediimizdnyann musiki konusundaki her trl bilgisinden yararlanmamz, aynzamanda OsmanlDevrinin musikisini bilmemiz ve zellikle Anadolununmusikisini incelememiz ve yeni kazandklarmz o engin milli kltrhazinesinin birikimi ile kaynatrp yepyeni bir senteze varmamz, kendimize

zg bir okseslilik yaratmamz, gcn gene bu topraklardan alan yenigeni ller iinde gelimi, ada bir dzeye ulamamz gerekir(Cangal, 1988:146-148).

okseslilik kavramn tam anlamadan, dayand temel ilkeleribilmeden belli bal tekniklerini renmeden, teki sanatlar arasndaki,yerini ve onlarla olan ilikilerini incelemeden, oksesli mzik yazabilmekhele de baka bir besteci tarafndan teksesli olarak planlanm bir mzikparasnya da halk ezgisini ok seslendirmek mmkn mdr ? (Gedikli,1988:260-288).

Gelenein ada anlamda deerlendirilmesi ise gelenee ve kltrmirasna sahip karak zmlemek bilim nda srekli gelecee aarakgnmz gereklerine uygun yeni sentezler yapp topluma sunmaktr.


9/18

U. TRKMEN 185

Geleneksel mziklerimizin oksesli yaplmasnn temelinde bu anlaylaryatar. (Bayraktar, 1992:257-259).

Alman Mziki Hindemith (1895-1963) Kltr leri BakanlncaTrk mziinin gelitirilip, adalatrlmas iin aratrmalarda venerilerde bulunmas amacyla Trkiyeye davet edilmitir. Hindemithinraporunda;

Trk Halk mziinden yararlanarak, ada Trk sanat mziinin,Trk operasnn ortaya karlmas iin nelerin yaplmasgerektii zerindedurulmakta, u grler dile getirilmektedir: Trk bestecisi, aradnlkesinin eski ky mziinde bulacaktr. Tonal, ritmik ve biimsel yapsylabu mzik pek ok amala kullanlabilecek lde yalndr. Duygusal ierii,

ok eitli esintiler sunabilecek gtedir. Taze ve tkenmemiolup, ezgilerihenz ar ilenmi deildir ve oksesli ilemeye son derece elverilidir(Birkan, 2002:391).

Bu rapora eletirel gzle bakan etinkayann grleri u ekildedir:Hindemithin bizim cumhuriyet dnemi batllamac elidi tarafndanTrkiyeye davet edilmi bir besteci olduunu hatrlatmak gerekir.Trkiyedeki mziin Batya uydurulmas gerektiine dair raporu daMziimizi nasl batllatrrz? diye dnenlerin siparii zerinehazrlamtr. Bu talebe en doru ve en tutarlcevab, bir sanat ahlk ile

aratrmalar yaparak vermitir Hindemith ve halk mziimizin, mziin batstandartlarna uydurulmas konusunda salkl bir damar oluturabileceinitespit etmitir. Bence bu tespit haksz deildir. te yandan Hindemith, tarzolarak da yatay mzikler yazan, yani ezgi zenginliine nem veren; mziiarmoninin bazkatkurallarna gre biimlendirmekten ziyade, partiler arasiliki zgrln benimseyen; yani bir anlamda, Trk mziinin horizontal(yatay) hareketini kolay anlayabilecek bir bestecidir. Ancak, bu sadece birtahmin, bizim batllamaclarn Hindemithe szgelimi bir Dede Efendidinletmedii kanaati tayorum. (bkz., etinkaya, 1999).

Musikimizin belirli bir aamaya muhta olduu ileri srlebilir. Ancakduyguda byk incelik ve kltr canllgsteren; icrada geleneksel llerve kurallar iinde teksesli olarak byk deerler tayan musikimizin,zellikle klasik eserlerimizin okseslilie ihtiyac var mdr? KanaatimceTrk musikisi iin bir ama deil, bir ihtiya da deildir. Itrilerin,Dedelerin musikimizdeki renklilik ve ifade zenginlii, halk musikimizinkltr canll ve ritim zenginlii, batnn oksesliliine ihtiyagstermeyecek nitelikte olduundan; zellikle klasik eserlerimizedokunmamak, tm deerleriyle korunmasna zen gstermek gerekir(Ataman, 1988:248).

Tekseslilik ve okseslilik. Bu soruyu sorduu iin kendilerine teekkrediyorum. Gerekten bir ey oksesli ise adamdr? Yani modern midir,yeni midir? Bir ey tek sesli ise geri midir ya da ileri midir? Sorularndaki


10/18


kavram kargaal her zaman var ve sryor. yle syleyebiliriz; kendigeleneksel znden hareket ederek ya da hi hareket etmeden teksesli bir fltiin yazlm gnmzn ana uyan bir beste, para teksesli olduu iin

geri midir? Ya da bizim bugn ok grdmz, oksesli diye ortaya atlanbir sr taverna cinsi elence mziklerindeki okseslilik, sanat olaynya daadaltar m? Bunlar gerekten ayreylerdir. Bana gre; ister teksesliolsun ister oksesli olsun; kendi iinde an tutumuna uygun olan ve alabirlikte yaayan her eyi ada kabul ediyorum. Benim dncembudur(Bayraktar; 1988:257-259).

etinkaya ise halk mziini armonize etmenin ona ada bir anlamkazandrmadn, bunun kolayclk ve hazra konmak olduunu, kopyaclkolduunu vurguladktan sonra unlar syler: Teknik yaps itibariyle halkmziimizin ok seslendirmeye elverili olduu sylenir. Teknik olarakelverili olabilir belki. Ama mzik sadece teknikten ibaret deildir ki. Ruhne olacak ?. Halk mziimizi ok seslendirip bu iin buraya kadar olduunudnerek Tamam, imdi oldu demek yanl(bkz.,etinkaya, 1999).

Armoni, bat mziine bugnk gcn kazandrm olan okseslilik(dikey uyum) kurallarnn bilimidir. Armonize etmek, mevcut bir melodiizgisini oksesli bir hale getirip zenginletirmek onun anlatm gcnzenginletirmek demektir. okseslilik nedir bilmeyen bizim gibi bir

toplumda bunun, halk da sanaty da yetitirici iki ynl faydas vardr:okseslilie kendi trkleri eliinde girmesi hem halka daha ilgin gelir,hem de sanatya bu kurallar iinde kendi diliyle dnmeyi retir (Su,1965:3).

Bu ve bunun gibi tartma rneklerini oaltmak mmkndr. Konuzerinde tartmakla kalmayp yeni tezler ne sren ve bu tezlerini verdikleriyaptlarla desteklemeye alan besteci ve eitimcilerin grleri ise uekildedir:Gerek ilgisizlik gerek tutuculuk nedenine bal olarak ortayakan kaynak skntsna ramen Trk mziinde armoni ve uygulamalara

ilikin dnenler, aratrma yapanlar da bulunmaktadr. Bunlardan enbelirgin ad tarih srasna gre 1907 ylnda H.Saadettin Arel, 1944 ylndaKemal lerici, 1986 ylnda Necati Gedikli ve 1988 ylnda Yaln Turagerek eser gerek neriler balamnda sralanabilir (Salam, 2001:26).

Salamn dncelerine katlmakla birlikte u isimleri de eklemektefayda vardr. rnein; okseslendirdii on trknn bulunduu DndenYarna Trkler adl almasnda bulunan Halk Ezgilerininokseslendirilmesi zerine Baz Dnceler adl yazsnda A. SamimBilgen ksaca oksesliliin geliimini anlatm, halk ezgilerimizdekimakamlarn majr ve minr tonlara olan yaknlklarn aratrm,makamlarmzdaki veya ses dizelerimizdeki sralanlar karlatrlmtr.Do majr ve La minr dizilerini ve bu dizi sesleri-dereceleri arasndakiilikileri, kadans yaplarnhalk ezgilerindeki dizilerle balantkurmuhalk


11/18

U. TRKMEN 187

ezgilerinin dikey armoni kurallar ile ok seslendirilebileceini nermitir.Halk ezgilerimizin XVIII. ve XIX. yzyllarda en olgun ana ulambulunan klasik okseslilik anlayyla ilenmesinin yararl olaca

dncesini yabana atmamak gerekir. ncelemelerimiz bizim halkezgilerimiz arasnda bu makamlar zerinde kurulmu olanlarn varlngstermitir. Bunlarn ok seslendirilmesinde bilinen klasik armonikurallarna eklenecek bir ey yoktur (bkz.,Bilgen, 1986).

Trk Halk Mzii zerine deerli aratrmalarbulunan, zellikle TrkFolklor Aratrmalar Dergisinde halk mziinin ezgisel yaps, halkmziinde okseslilik meseleleri vb. konularda ciddi almalar bulunanArseveni de unutmamak gerekir.Artk anlalmbir gerektir ki, Trk halkmelodilerini akor anlaynda incelemek davaya gtrr yol deildir. nktrklerimizin tonal ve modal bnyeleri dikey bir okseslilik teknii olanarmoni kaidelerinden ziyade, yatay bir teknik olan kontrpuana ok dahaelverilidir. Trk halk melodilerini oksesli olarak ilerken armonikseslerden faydalanmak lazmdr. Belli bir sesin ilk armonii oktav, ikincisiise belidir. alg ister bir keman ister bir balama olsun sekizli aralklarlatrk syleme halk arasnda olduuna gre beli ve drtllerle sylemeyiniye denemesinler? Bat mziinin polifonik rgsnde altl ve laralklar nemli bir yer tutar. yle ki srf l ve altlaralklardan meydana

getirilmieserlere rastlan

r. Halbuki bizim mziimizde en ok sak

n

lacakaralklar da bunlar. Kontrpuan ile armonize edilecek bir halk melodisindebeli, drtl, artm ikili, kk ve artm yedili ve nihayet kk altlaralklarna bol bol iltifat edilebilir (Arseven, 1959:2007-2009).

Geleneksel Trk Sanat Mzii besteci ve kuramclarndan olan ArelTrk mziinin okseslendirilmesi zerine almalar yapmtr. H.S. Arelin Trk Musikisi in Ahenk Derslerinde ele aldsistem Batarmonisidir.Arelin bunu tercih etmesinin nedeni, kendi ifadesi ile, l ve belilerin entabii ses terkibi olmas, almalarn her trlsne elverili bulunmasve bat

musikisi eserlerini anlamada kolaylk salamasdr. kililerden, drtllerdenve belilerden ya da bunlarn karmndan tekil edilebilecek sesterkiplerinin de kullanlabileceini syleyerek, l uygulara esir kalmannda doru olmadn ifade etmitir. Ancak ikililerden, drtllerden vebelilerden tekil edilecek ses bileimlerinin kullanlmasnn bilgi vedeneyime gereksinim gstermesi ve daha dorusu bunlarn bir sistem iineoturtulmam olmas Arelin l armoniyi tercih etmesinin bir diernedenidir (bkz.,Levent, 1995).

okseslilik almalarnn hangi trlerde yapldn aklayan Gedikli,

nasl bir okseslilik? sorusunu ise u ekilde cevaplamaktadr: Daha ncede belirttiim gibi oksesli bir rg tekniinin eitli yntemleri ve ilkelerivardr. lkemizde de zellikle Cumhuriyetten bu yana deiik tekniklerkullanlarak oksesli eserler oluturulmutur. Bu deneylerden ve bu arada


12/18


zellikle ilerici dizgesinden yararlanlabilecei gibi baka yollar izlenerekfarklteknik ve yntemler de bulunulabilir. Bu konuda en nemli ltmz,uyukan kakkan ztlna dayal tnsal denge olmaldr. Kanmca u

aamada okseslilik, artk yalnz geleneksel biimiyle yani tonal ya damakamsal ilikiler iinde dnlmemelidir. Bu tr geleneksel ilikilerdenbamsz yeni tnlar arama biiminde balamak daha iyi sonu verebilir.Bunun iin balangta dem tutma geleneimize de uyan treyen seszerine deiken tnalar (Alm.:klang) oluturma bir k yolu olabilir(Gedikli, 1988:260-261).

Pakdemir konu zerindeki dncelerini sekiz maddede toplamtr:

1. Geleneksel mzik yapsn ezgi, alg ve teorik bilgi olarak

zmlemek temel faktrdr.2. okseslilik almalarn yresel al ve syleyi biimini temelde

korumak.

3. ok seslendirmede armonik yap drtl ve beliler zerinekurulmaldr; mstezat dzeninde paralarda ller de kullanlabilir.

4. Tampere ses sisteminden daha fazla sese sahip olan mziimizin batarmonisinden yararlanarak kendi armonisini oluturmak.

5. Enstrmantal ve szl paralarn polifonisinde ses geniliine dikkat

etmek.6. algve insan sesi snflamasnyapmak.

7. Akort sorununu zmek, (mziimizde halen akort szbelirlenmemitir) tek akort sisteminde birlemek.

8. Geleneksel ses sistemi ierisinde her koma ses kart uyguluaralklar vardr. Balamada koma seslerin kart beli aralklar vardr. Bukonuda aratrarak senteze balamak nemlidir. Kat zerindeki komaseslerin birbiri iinde kulaktaki tnlamasn deerlendirmek gerekir. unuaka sylemek isterim ki; geleneksel yap iinde btn paralarokseslilie msait deildir (Pakdemir, 1988:270).

Trk musikisinde okseslilik meselesinde her vakit ileri srlen halkmusikisinden yararlanmak bir yoldur. Ancak tarih belgeleri gibi deertayan trklerimizi oksesli dzene sokaym derken asli deerlerinibozmak, yozlatrmak deil olsa olsa ezgilerin yapsnda, ritmikhareketlerden yararlanarak, at aralklarn armonik olarak kullanmak,zellikle alglarn pedal seslerinin koroya geirilmesi (la-re, la- mi) gibidrtl beli aralklsesler, sra yryleri ve dem tutmak suretiyle oksese

yatkn unsurlarn kullanlmasnerilir (Ataman, 1988:248).Nasl bir okseslendirme yaplmaldr ki gelenee yabanclamasn,

uluslar arassanatn estetik deerleri iinde bir sanat olgusu olarak yer alsn.Bu, zm zor bir sorundur; ancak zlmez deildir. ncelikle temelyaklam ne olmaldr sorusunun cevaplanmasgereklidir.


13/18

U. TRKMEN 189

1. Gelenein iyi bilinerek zmsenmesi:

Geleneksel mziklerimizin teknik zelliklerinin dnemlerine gre iyibilinmesi, okseslilik asndan doru analizi, Mziklerimizde gelenekselolarak yaplan oksesliliklerin incelenmesi, okseslilik iin ileri srlmkurallarn bilinmesi, kltrmzn iyi bilinmesi, geleneksel mziklerimizinuluslararasestetik llere gre zmlenmesi,

2. Uluslararassanat mziinin iyi bilinerek zmsenmesi:

Uluslararas sanat mziinin teknik zelliklerinin dnemlerine gre iyibilinerek zmsenmesi, Uluslararaskltrn iyi bilinmesi, Yksek sanatnestetik deerinin iyi bilinmesi (Bayraktar, 1988:257-259).

ada Trk Sanat Mziinin nemli bestecilerinden Muammer Sun

trkleri okseslendirirken baz noktalara dikkat ekmektedir. Bir halktrksn okseslendirmek, oksesli bir komposizyon yapmaktan kolaydeildir. Bir badar okseslendirmek iin ele aldtrky zenle yarattkendi ezgisi gibi iinde duymazsa, her ezgiyi trkye eklenmi baka birrenkte bir yama gibi trkden ayrkalr. Bu trk aslnda oksesliymi; tekisesleri yitmi geriye tek sesli trk kalm; sonra bu badar yiten sesleribulmuyerli yerine koymuve trk ilk biimini alm. Aslnda olduu gibiyine oksesli trk durumuna gelmi yaplan i bu kadar doal olmal;oksesli trk dinleyicide bu izlenimi uyandrabilmelidir. Bir trk armonize

edilemez. okseslilik ortamnda yeniden yaratlabilir (bkz.,Sun, 1981).Gazimihal in yaynlad Anadolu Trkleri ve Musiki stikbalimiz

adlkitapta yer alan Rusya Trkleri Musiki Klliyatve armoni ksmnda,Ribakovdan aktarlan u bilgilere rastlarz: Bu akompanyalar yapmayakalktm zaman meselenin tamamen bakir ve etin bir i olduunugrdm. Prensip olarak unu kabul ediyorum; milli musikiler armonizeedilirken ahsiyetsizletirilmemeli belki milli renkleri saklanarak aynenterkip alnmal milli namelerin ruhu belirtilmelidir. Onun iin ben bu

trkleri armonize ederken lzumlu malzemeleri namelerden ald

m.Akompanyallar namelere yaklatrmak maksadyla melodikakompanyalar akorluya tercih ettim ve muhtelif neviden kontrpuanmikyaslarkullandm imitasyon, kanon, vs (bkz., Gazimihal, 1928).

Yaln Tura, Trk Mziinin okseslendirilmesi konusundakigrlerini,Trk Msikisinin Meseleleri II, Trk Msikisi ve Armoni adlkitabnda toplamtr.Tura bu konu balamnda ilk olarak Trk mziiniok seslendirme almalar ve okseslilikle ilgili bugne dek denenenyntemleri ve uygulamalar zetlemitir. Turann bu zet bilgileri

incelendiinde 1.maddede Msika-yHmayunda yetien rencilerin Trkmakamlaryla Bat mzii tonaliteleri arasnda iliki kurma ve fonksiyonelarmoni zerine Trk ezgilerini yerletirme abalar; 2.maddedeyse adaTrk mzii biemini yaratan Trk beleri ve takipilerinin ounlukla halk,bazen de sanat mzii ezgilerinden ve Trk mziinin makam ve


14/18


usllerinden yararlanlarak, tampere dizi erevesi iinde fakat adatekniklerle gerekletirdikleri ok seslendirmeler ve zgn eserler elealnmtr. Bu aamaya kadar verilen bilgiler genel olarak mzisyenlerin

bildikleri varsaylan bilgiler olarak deerlendirilebilir. 3.ve 4. maddelerdeaklananlarsa Trk mzii ve armoni konularnda daha derinlikli ve zelyaklamlar aklar nitelikte verilmitir. Buna gre 3.maddede makamlaraeilerek Trk msiksi ses sistemi ierisinde kalnarak ok seslendirmeyapanlar ya da Trk mziine zg yeni armoni arayanlara deinilmi,4.maddeyse Bizim almalarmz adyla kendi ok seslendirme yntem veuygulamalarna deinilmi (Salam, 2001:26).

Trk mzii eserlerini ok seslendirebilmenin tek bir yolu olmadnbelirten Turann kendi ok seslendirme anlayyla ilgili grleriyseaadaki gibidir: Biz baz eserlerimizi kendi dncemize uygun den,krk bir ayakl bir sisteme gre yazdk ve ona uygun deiim imlerinikullandk. Baka baz eserlerimizde, allm batnotaserevesi ierindekalmakla birlikte, gene kendi beenimize uygun bir okseslilik anlayngerekletirmeye altk. Btn bunlar yaparken sanatnn zgr olduuve dncesini aa karmak iin ona en uygun yolu ve yntemi, elindekiolanaklara gre zgrce seebilme hakkna sahip bulunduu gereini gzardetmemeye altk (Salam, 2001:30).

Uan: Trk mziinde yaplan okseslilik almalarn u ekildesnflamaktadr.Trk mziinin gelitirilmesinde, bestecilik ynnden,gnmze dein eitli yaklamlar izlenmitir. Bu yaklamlardanbalcalar yle zetlenebilir: Trk mziini (1) Bat mzii yntemiylearmonize etme; (2) genel son mzik kurallarna gre ileme, (3) genel sonmzik kurallar nda kendi z yapsndan karlp gelitirilen kurallaragre ileme, (4) belirli kurallara skskya balkalmakszn, mmkn olanher yolu deneyerek ileme (bkz.,Uan, 1994).

Buna benzer bir snflamay Gedikli de yapmaktadr:Geleneksel halk

ve sanat musiki trlerimizde bugne dein yaplan okseslilik almalarnelimizdeki rnekleri dnda drt kmede toplayarak snflandrabiliriz:

1. lsel uyum dizgesi ve genelde izlenimci biimde yaplanalmalar,

2. Geleneksel sanat musikimizin perde sistemine balkalnarak yaplandenemeler,

3. K. lericinin gelitirdii drtlsel uyum dizgesi ile yaplanalmalar,

4. Batnn eitli besteleme tekniklerinden yararlanarak belirli birdizgeye bal kalmakszn yaplan zgn denemeler. (Gedikli, 1988:260-261).


15/18

U. TRKMEN 191

LERCARMONS

Tm bu dnceler arasnda lerici armonisine ayrca deinmekte yararvardr. Bu alanda en somut ve ynlendirici alma hi kukusuz lericiyeait. 1910da Boluda doan ve 1987 ylnda Ankarada len lerici, HasanFerit Alnar ve A.Adnan Saygun dan bat mzii armonisi eitimiald.1954te grg bilgi artrma bursuyla Fransaya gidip bir yl kald.Mzik dnyasnn nde gelen kiileri ile grt ve geleneksel Trkmziinin yapsndan trettii armoni sistemini tantp grler almayaalt. Bu sistemi anlatan kitab Bestecilik Bakmndan Trk Mzii veArmonisi 1970 ylnda basld 1970 ve 1981 yllarnda Milli EitimBasmevi tarafndan 2 kez basm yaplan bu kitabn ierii ve ortayakonulan armoni dzeneinin yaz tarihimizde alannn tek rnei olduu;1995 ylnda Necdet Leventin ada Trk Mziinde Drtl Armoniadyla ve 1999 ylnda Tevfik Tutu ve Bahadr TutununDrtl Armoni veTrk Mziinde Uygulan adl kitaplaryla aslnda Kemal lericinin szkonusu kitabn tekrar ettii sylenebilir. (Bestecilik bakmndan) TrkMzii ve Armonisi adlkitap toplam 555 sayfadr. Kitapla ortaya konulanarmoni nermesi, nermeyle ilgili konular, uyarlar, t ve aklamalartoplam 88 sayfada ele alnm olup tm kitabn %15.85lik bir blmnkapsamaktadr (Salam, 2001:31).Sz konusu kitap, adnn iaret ettii

anlama uygun olarak ilk kez 1980 sonras

mzik retmeni yetitirmeprogramnda yer alan 3.boyutla ilgili derslerde Trk mziindekiuygulamalarn ortaya konmas hedeflerinin gerekletirilmesi asndanTrk Mzii Armonisi Kuram ders kitabolarak kullanlmtr (Salam,2001:37).

lericinin Trk Mziinin ezgisel, dzemsel, tartmsal ve makamsalyapsndan, daha ksa deyile geleneksel elerden gelitirdii ve adnaDrtlsel Sistem dedii bu yeni sistem bat sanat mziine yzylkadar egemen olan lsel sisteme bir alternatif grnmndedir1944

ylnda ilk biimini alan teorisini ortaya koyduktan sonra Blent Arel, lhanUsmanbave Nedim Otyam gibi bestecilere tantm, grlerini aralarndaMuammer Sun, lhan Baran, Cengiz Tan, Sarper zhan, Necati Gedikli veErturul Bayraktarn da bulunduu birok gen besteciye aktarmtr(bkz.,Say, 1985).

Levent sistem hakknda batda da drtl sistemin var olduu belirtmekleberaber lerici sisteminin Trkl mziinin yapsna uygun bir sistem olarakretildii grndedir. Konumuz olan Drtl Armoni Sistemi Batda dairdelenmitir. W.Karhaus Das System der Musik isimli kitabnn nc

blmn Quartenharmonike (Drtl Armoni) ayrmtr. Burada drtlaralkl uygularn sralanmas, balantlar, yryleri, tam ses dizisindekikullanm ve buna benzer konular ilenmitir. Uygu seslerindeki aralklardolaysyla majr ve minr modlarn tamamen dnda ayrbir kimlii olan


16/18


drtl armoniye adamzik alannda ilgi duyulmamtr. Kemal lericininyllar boyu uraarak ortaya koyduu Drtl Armoni Sistemi yukardakonu edilenden farkldr. Trk Mziinin makamsal dokusu iine

oturtulduu iin byk bir deer ve nem kazanmtr (bkz.,Levent, 1995).1945lere dein belirli bir biem (slp) birlii salanamayan oksesli

Trk mzii alannda, ulusal bir okulun olumasna ynelik en kapsamlveetkili almay, besteci ve kuramc Kemal lerici ortaya koymutur.lericinin Trk musikisinin geleneksel elerinden gelitirdii bu drtlselsistem, bat sanat mziine yz yl egemen olan lsel Sisteme birseenek oluturmutur. Geleneksel halk ve sanat musikimizin okseslendirilmesinde kullanld gibi Trk zevkine uygun zgn okseslimzik yaratmaya da elverili olduu eldeki rneklerden anlalmaktadr.Ayrca bir sistem iin nemli olan kendi iinde tutarllk veretilebilirlik zelliklerine de sahiptir. Bu nedenle gnmzde, aralarndabu satrlarn yazarnn da bulunduu birok Trk bestecisi tarafndankullanlmakta ve bu yolla baarleserler retilmektedir (Gedikli, 1988:260-261). Salam Trk Mziinde okseslilik Uygulamalar ve lericiArmonisi adl kitabnda lerici Armonisine eletirel gzle bakarakkapsamlbir alma ortaya koymutur: Trk Mzii ve Armonisi adylaortaya konan armoni nermesinin son derece zararsz hatta yararlbir teknik

ara olarak kullan

laca

nda kuku yoktur. Fakat bu nerme mzik eitimikurumlarna Trk Mzii Armonisi kuram olarak sokulur, bu adla veyaTrk Mziinde ok seslendirme adyla alacak derslerde ders kitabolarak okutulur ve Trk mzii armonisi olarak retimi yaplrsa ite ozaman bu kitap ve ieriini oluturan armoni nermesinin Trk mziiarmonisi olup olmadnn deerlendirilmesi zorunluluk olur. Bu zorunluluk,bilimin doal yasasndan kaynaklanr. ddialar kantlanmaldr (Salam,2001:47).

Salam, lerici sisteminin besteciler ve eitimciler arasnda yerini,

bestecilerimizin bu sistemden yararlanma durumlarn anlayabilmekamacyla rencilerini ynlendirme suretiyle baz besteci ve eitimcilerlegrmeler yaptrm, bu grmelerden ortaya kan sonular kendidnceleri ile harmanlayarak okuyucuya aktarmtr. Kitapta dikkat ekenen nemli husus, sisteme balkalanlarn, taraftarlarn yannda, acmaszcaeletirenlerin bulunduudur. Salamn kitabnda yer alan Bugn hl okaz sayda besteci bu nermesine dayanan ses ve uyum ilikilerindenyararlanarak eser retmektedir (Salam, 2001:53). Grnn aksine Bubir temeldir. Tpk klasik bat armonisinde olduu gibi yllar boyunca

yaplacak uygulamalar farklrenkler otaya koyacaktr (bkz.,Levent, 1995).Grlerde olacaktr.

Trk mziindeki okseslilik almalarn zetleyecek olursak kmede toplayabiliriz:


17/18

U. TRKMEN 193

(1) l Armoni Sistemi, (2) Drtl (lerici) Armoni Sistemi, (3)Bestecinin belirli kurallara skskya balkalmakszn bilgi ve birikimleridorultusunda her trl yntemden yararlanarak yapmolduu almalar.

KAYNAKA

ARACI, Emre. (2004), 21.Yzylda Yalnz Bir Neo-Romantik, Andante, say 11,stanbul, s. 17.

ARSEVEN, Veysel. (1959), Halk Mziinde okseslilik Armoni,stanbul: T. F. A.Dergisi, No: 123, s.20072009.

ATAMAN, Sadi Yaver. (1988), okseslilik Meselesi, Mzik Kongresi Bildirileri,

Ankara: Kltr BakanlYaynlar, , s.248.BAYRAKTAR, Erturul. (1988), Geleneksel Mziklerimiz ve okseslilik

almalar,1.Mzik Kongresi Bildirileri, Ankara: Kltr BakanlYaynlar,s.257259.

_____________, (1992), Erturul, Geleneksel Mzik Trlerinde okseslilikalmalar, Trk Halk Mziinde eitli Grler, Ankara: Kltr BakanlYaynlar, s.96.

BLGEN, Ahmet Samim. (1986), Dnden Yarna Trkler okseslendirilmi OnHalk Trks, Ankara: Eser Matbaaclk.

CANGAL, Nurhan. (1988), Mzikte okseslilik, I.Mzik Kongresi Bildirileri,Ankara: Kltr BakanlYaynlar, s.146- 148.

__________,(1999), Nurhan,Armoni,Ankara: ArkadaYaynevi,.

ETNKAYA, Yaln. (1999),Mzik Yazlar, stanbul: Kakns Yaynlar.

DANHAUSER, A. (1997), Temel Mzik Kurallar ev:lhan Baran, BelgiYaynclk ,Ankara

EGEMEN, Hseyin. (2003),Armonide zmleme ve Uygulamas, stanbul: zgrYaynlar.

GAZMHAL, Mahmut Ragp. (1928), Anadolu Trkleri ve Musiki stikbalimiz,

stanbul: Marifet Matbaas.GEDKL, Necati. (1988), Geleneksel Mzik Trlerinde okseslilik almalar,

I.Mzik Kongresi Bildirileri, Ankara: Kltr BakanlYaynlar, s.260- 261.

LYASOLU, Evin. (1989), Yirmi BeTrk Bestecisi, stanbul: Pan Yaynlar.

____________, Evin. (1998), adaTrk Bestecileri, stanbul: Pan Yaynclk,.

PROLU, (1997). Nazan, Oluum Sresi inde Sanatn Tarihi, stanbul: BankasYaynlar,.

LEVENT, (1995). Necdet, ada Trk Mziinde Drtl Armoni ,zmir: Piyasamatbaas,.

_________, Necdet, Trk ve BatMzii, zmir: Piyasa Matbaas, 1998.KAYGISIZ, Mehmet. (2000), Trklerde Mzik,Ankara: Kaynak Yaynlar,.

PAKTEMR, H. Cneyt. (1988), Geleneksel Mzik Trlerinde okseslilikalmalar, I.Mzik Kongresi Bildirileri, Ankara: Kltr BakanlYaynlar,s.270.


18/18


SALAM, Atilla, (2001), Trk Mziinde okseslilik Uygulamalar ve lericiArmonisi, stanbul: Pan Yaynclk.

SAY, Ahmet. (1985), Mzik Ansiklopedisi cilt I-II-III- IV, Ankara: Mzik

Ansiklopedisi Yaynlar,._____, Ahmet, (2000),Mzik Tarihi, Ankara: Mzik Ansiklopedisi Yaynlar.

_____, Ahmet. (2002),Mzik Szl, Ankara: Mzik Ansiklopedisi Yaynlar.

SU, Ruhi. (1965), okseslilik zerine, Orkestra Dergisi, Say 26, stanbul: elttMatbaaclk, s.3.

SUN, Muammer. (1981), oksesli Trkler, Ankara: adaMzik Yaynevi.

UAN, Ali. (1994),Mzik Eitimi, Ankara: Mzik Ansiklopedisi Yaynlar.

Türk Müziği Çok Ses

Documents

Transcript of Türk Müziği Çok Ses