TSA HTA SHADANG TUP MYIT HKRUM AI RAI YANG SINAT …kap bra wa ai hpe n chye na ai ni naw nga nga...

Laiza Shi Shanan 1

TSA HTA SHADANG TUP MYIT HKRUM AI RAI YANG SINAT LAKNAK N LANG AI SHANGLAWT MAI LU AI

NGA NNA DU KABA NBAN LA TSUN.

Anhte Wunpawng amyu sha ni gaw amyu lakung lama hku nna mung

htunghking laili laika hku nna mung, makam masham hku nna mung, mungmsa hpung pati hku nna mung, laknak lang rawt malan ai lam hta mung rau shada wuhpung langai hte

langai myithkrum ai lam nnga ai. "Wunpawng amyu sha ni yawng tsa hta shadang tup she myit hkrum ai rai yang gaw sinat laknak n lang ai shanglawt mai lu ai." N-gup gaw baw law lata gaw lagyaw re ai masha nau law ai; makam masham hpung shaje nau law ai, tsa chyaru ka-ni

nanghpam hta chyung mat, len mat ai masha nau law ai, nga nna 2018 ning, February 5 ya shani ang ai 58 lang na rawt malan masat nhtoi shani KIO Ginjaw Komiti Tingnyang Up Du Daju Jum Nban La tsun ai re.

GASU KABRAWNG

JAHTEN SHARUNAI GAW KADAI

NI KUN?

AI N DI YANG

MAT NA JINGHPAW

LAIKA

YA ATEN NA KACHIN IDPs NI A MAYAK Page 9 de..

SAUGAW HKAI SHA NA LAM 5 de...

2008 NING NA GAW DA AI N'PAWT N'HPANG TARA KANU HTE ANHTE RA SHARAWNG AI FEDERAL MASA LAM. Page 10 de...

Page 6 de...

Page 7 de...

Page 3 de...

Laiza Shi Shanan Volume 6 Issue-1

Laiza Shi Shanan 2

Jawngma madung dat sharin lai ladat hpe “Student Centered Learning” nga ma ai. Ndai sharin ladat hpe Wun-pawng Mungdan s hanglawt Asuya, Ginjaw Hpaji Dap hte Shalom Pawnghpawm nna, galaw hpang wa ai gaw;- 2006 ning April-May kaw nna daini du hkra rai nga ai. Myen mung asuya gaw, 2008 ning April-May laman kaw nna she hpang ai rai ma ai. Ndai jawngma madung dat sharin lai ladat gaw, n-gup hte hkaw tsun ai sharin ladat n re ai sha, bungli hte ta tut sharin ya ai la-dat re majaw grai akyu nga ai. Ma madung dat ni kahtep sharin la ladat ( Child-Centered Approach ) hte tsun taw nna tatut gaw, sara reng hkang tek jum sharin ladat hpe hkam sha lu taw nga ai hpaji masa hpe shawng na htunglai masa hku nna, matut jai lang nga dingyang rai taw nga ai. Jawngma shing nrai ma hpe madung n dat lu ai lawnglam law law nga ai. Bawng-ring nga ding-yang rai nga ai mungdan ni hta jawngma, sara, tsang gawk manghkang ni a majaw htam ruk (ratio) n bung n na, hkrang n lu shapraw ai lam she law ai. Grau nna sara ni mung sharin a chyin madung dat ai lam n galai shai shangun mayu ai masa ni hpe mung mu lu nga ga ai. Ma shing n rai jawngma hpe madung dat ai rai yang; sara a bungli atsam dat lam, n-gun dat lu ai lam jat wa ai. lam mi

hku nna, pu ba n kam hkam ai majaw sara hpe madung dat nna sharin taw nga ai re lam masam maram lu ai. JAWNGMA MADUNG DAT NI KAHTEP LAI LADAT Jawngma hpe galoi mung n hpring ai yambu langai hku nna n masat ai. shanhte gaw shanhte a aprat, shanhte a ningmu, shanhte a hkamla lam, shanhte a jasat ningmu mu mada lam ni hte nga kaba wa nga ma ai ngu hkamla da ai. Hpa baw ni madung sharin ya na ngu ai hpe madung n da ai sha, gara hku tang du hkra sharin ya na ngu ai hpe madung da nna sharin hkamla lam byin masa hpe rawt tsaw jat wa na hpe yaw shada ai. Jawngma kaw nna sharin hkamla ai lam a ntsa, sara gaw myit shanglawm ai hte hpa baw gahtap galaw ya yang kaja na kun? ngu ai hpe ten shagu sumru ya nga ra ai. Sara ngu ai gaw shan-hte a matu myit lit li hpa langai hku n byin hkra sadi ya ra ai. Jawngma hpe sha hpa jin jin n mai galaw da ya ai.

Lam madun ya ai wa sha rai ra ai. Jawngma ni hpe sara ra ai mahkrun masa, masat jahkrat da ya ai mahkrun hku sha hkaja sharin hkamla shangun na hta jawngma ra ai masa hpe mung lata la shangun ra ai. Ding-hkrai hku rai rai, wuhpung hku rai rai, dinglun masam maram hpaw malang tsun dan lu na ahkaw ahkang jaw ya ra ai. Ndai mahkrun gaw jawngma ni a gyin shalat ladat shaw chye myit sharawt ya n-gun jaw ya ai lam rai nga ai. Sharin hkamla lam mahkrun gaw shamu shamawt myit rawt, myit katu sharawng awng shangun ra ai. Lamyi la-man hpan hkum, lawnglam hpan hkum, ningmu hpan hkum,

ni kahtep lam ladat hkum hte hkamla nga ai. Ladat langai n byin jang, kaga ladat langai hte sharin la lu na matu n-gun jaw ya ra ai. Jawngma hte sara gali galai shada bawngban ai lam, jawngma shada galik galai bawngban ai lam, dinghkrai, wuhpung galik galai dinglun jep yu, dang-rang hkat yu ai lam ni hpe n-gun jaw ya ra ai. Ndai ladat gaw, jawngma madung dat sharin la lam hpe madang shatsaw ya shangun ai lam rai nga ai. Htunglai masa hpaji lam gaw, dinglun bawngban hkat ai hpe n-gun n jaw ai sha hpa n chye myit shangun taw nga ai. Sara hku nna, jawngma hpe mu mada ai ningmu n bung hkat jang mara hta na malai n-gun jaw shagrau ya ai lam nga ra ai. Jawngma gaw; sara tsun

JAWNGMA MADUNG DAT

SHARIN LAI LADAT

shaga ai lam, madat mara ai lam, tak ka ai lam, hti matsing ai lam hta; tinang myit ra myit lawm yang she hkaja, myit hkawn yang sharin la rai myit lawm ai hpe galaw lu na matu n-gun jaw ra ai. “jawngma n chye mayu jang, hpa baw hpe mung sharin na n lu ai” ngu ai masa hpe chye na ya ra ai. Shawng de jawngma hpe dawdan ai shaloi masat sawn ru ya ai hpe madung da ai. Masat hte dawdan ai hta; manghkang hparan jasan ai ladat hkrang ningshawng jaw ya ra ai. Sara hte jawngma ngu ai gaw, “hkali rau jawn, hkrunlam rau hkawm” masa rai ra ai. Sara gaw shambat lang jawngma hpe hkali kata dung shangun ai ladat hte sha

hpa n chye jat wa na re. Sharin matsun hte sharin malawm ni gaw, dingtawk matsun madun da ai ni n re. lawnglam lamyi lanan lam ni gaw, galoi mung hkrung taw nga galai shai taw nga ra ai. Hti laika ngu ai gaw, jawngma dinghkrai hti na matu n re. jawngma hte sara rau hti nna, mahtai ni hpe rau jawm tam ai ladat rai ra ai.

JAWNGMA MADUNG DAT AI MAJAW LU LA AI AKYU ARA Shangwang langai na matu sha n-ga, hpaji shangwang hkum sumhpa hpe madung tawn da ai lam lu wa ai.


Laiza Shi Shanan 3

Du Daju Jum Nban La gaw, 2017 ning December shata (28) ya kaw nna hpawng hpang ai, KIO Ginjaw Komiti Hkumra Hpawng hta Wunpawng Mung-dan Shanglawt Hpung Ginjaw Komiti Tingnyang Up, Wunpawng Mungdan Shanglawt Kongsi Ningbaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyendap Dap Up Daju magam lit hpe gun hpai na matu lata san hkrum ai re. Asak kung kaba, hkum-

hkrang hkamja lam ra rawng mat sai KIO Ginjaw Komiti Tingnyang Up Salang Lanyaw Zawng Hra kaw nna January (2) ya shani Tingnyang Up magam lit hpe ap ya ai. January 27 ya shani Wunpawng amyu sha nawku hpung shagu de na ning-baw ni hkum nhtawm ga shaka (Oath ) jaw, akyu hpyi majai ya ai hpe hkam la sai. KIO Ginjaw Komiti Tingnyang Up a shawng nnan

lang na rawt malan nhtoi mung-ga hta ; “ngai tutnawng tsawra kam hpa nga ai Wunpawng amyu sha ni yawng hte e myit masin gawngkya nga ai hpe shading sharawt la ga, Karai Kasang a ja chyum mungga hpe laknak shatai ga, mungdan hte amyu sha ni a ntsa sadi dung ga, yakhkak jamjau ai hpe naw hkam sharang ga maigan mungdan de chyam bra hkawm

nga ai Wunpawng amyusha ni, Kanu mungdan de bai wa ai shaloi akyu rawng na chye gying chye mai ai hpaji ni hpe kan bau bungli galaw let sharin hkaja wa marit” nga nna shatsam n-gun mung jaw dat ai. Lawu Myen mung ga hte sumtsaw sumtsan ga kaw nna Wunpawng Mungdan kata de hpaga yumga sa ga, ja gum-hpraw tam bram, galaw lu galaw sha sa ai ni yawng madu ra ai arang lu jang madu buga dum nta de bai nhtang wa ra ai. Wunpawng Mungdan kata kaw yi sun hkauna hpaw, mungmasa hpung hpaw rai nga nan ai hpe ahkang n jaw lu ai" nga nna matsun numhtet ai hpe mung na chye lu ai. KIO Ginjaw Komiti Tingnyang Up nnan a ndai rawt malan nhtoi mungga hpe Laiza fm radio shiga, Kachinnet website online shiga hte Laiza TV shiga ni hta mung shapoi shabra da ai hpe mu na chye lu ai.

Kumshan


Laiza Shi Shanan 4

Miwa nungdan jarit mayan ginra na hkali ana mabyin asa lam

Miwa mung jarit mayan ginra hta shawng daw de, hkali a ma-jaw tsin yam hkrum sha ai law law nga lai wa sai, raitim daini na aten hta gaw shanglawt asuya hkamja dap kaw nna Tsi Rung, Tsi Jaw Gawk shagreng ai lam, mungshawa hpe hkamja lam hte seng ai machye machyang hpa-ji jaw ai lam ni law law galaw sa wa ai majaw hkali ana hpe chye na ai hte hkali byin ai shadang mung laning hte laning yawm wa ai hpe mu lu ai. Ginjaw Ginra, Sinpraw Ginwang Ginjaw ginra ni hta Ginjaw Hkamja Dap hte H.P.A Kachin Project lata gindun nna hkali ana shamyit masing hpe galaw hpang wa ai ten kaw nna hkali a majaw asak si sum ai lam ni mung grai yawm wa ai hpe mu lu ai, bai kaga shanglawt uphkang gaiwang ni hta mung masing jahkrat galaw nga sai re majaw hkali hpe chye hkrit wa sai madang de du wa sai. Raiti-mung mungdan ting na mung mare masha a hkali hte seng ai machye machyang ni hpe ntsa lam maram dat yu ai shaloi gaw hkali gaw amyu sha ni a matu tsin yam kaba langai mi naw rai nga ai hpe mu lu ai. Mung mare masha ni

law law gaw hkali ana gara hku kap bra wa ai hpe n chye na ai ni naw nga nga ai. Hkali ana kap bra wa ai lam hpe n chye nna tinang hkrai tinang chye ai ladat hte tsi gawn la ai, n jaw ai myit makam lailen lang ai, tsi tsing sut ra ai lam hpe n chye na ai (snr) sut kata n chye yup ai akyang lailen ni naw nga nga ga ai majaw hkali ana gaw anhte amyu sha ni hpe dingyang, zing-ri nga ai. Tinang shanglawt asuya uphkang kata na Ginjaw Ginra hte Sinpraw Ginwang Ginjaw kata hta shaning shi jan ning tup NGO ni hte jawm lata gindun nna hkali ana hpe gasat shamyit ai bungli galaw nga timung hkali ana a majaw 5 ning npu ma ni hte ma hkum kanu ni tsin-yam hkrum hkra ai lam shaning shagu naw nga ai. Hkali ana a majaw kaga hkamja lam tsin-yam ni ma-tut manoi byin nga ai lam ni mung anhte ginra hta law law naw rai nga ai. Ma kaji ni kan hkumpai kaba, ma hkum kanu ni sai n-gun yawm ai ni law law naw rai nga ga ai. Hpaji machye machyang ning-ra ai, mahkrum madup ning-ra ai hta tsi rung tsi jaw gawk hte tsan gang ai myusha ni law law naw rai nga ai; ndai zawn rai nna yakhkak nga ai ni kaw she ana ahkya grau law byin

nga ai hte hkali ana gaw ma-lawng ngu na hkrum sha ga ai ni hkrai rai nga ai.

Ndai hkali ana tsin-yam gaw myu sha hkamja lam hpe ahtu hkra shangun ai tsin-yam kaba langai rai nga ai. Myusha ni law htam wa na chye chyang kunghpan wa na, rawt jat wa na lam ni hpe dingbai dingna jaw ya nga ai tsin-yam nan rai nga ai. Ndai tsin-yam gaw hkamja dap kaw nna hkrai lit la mai ai magam bungli n rai nga ai. Magam dap, makan dap yawng, mungchying mung-shawa yawng lata gindun nna lit la galaw mat wa ra ai lit kaba langai mi rai nga ai. Mung mare masha ni shanglawm na gaw grai nan ahkyak nga ai. Asuya magam dap shagu shakut shaja nga ai hta mung mare masha ni n shanglawm yang gaw anhte myusha ni ndai tsin-yam kaw nna lawt lu na gaw grai yak na re. 2015 ning mungkan hkamja dap a jahpan hpe yu yang, wan 212 daram hkali ana byin hkrum nna asak si sum mat sai. Dai majaw hkali ana gaw

mungkan hta minute 2 daram hta ma kaji langai shadang asak si sum ai lam hpe jahpan hta mu chye lu nga ai. Ndai mabyin gaw Africa mungdan hta madung mu lu ai. Hkali ana gaw hkamja lam machye machyang nau nnga ai, n rawt jat ai matsan mayan re ai mare kahtawng ni hta grau law byin ai hpe mu lu ai. 2015 ning myen mung a hkali ana byin ai jahpan gaw (182,616) daram rai nna si sum ai jahpan gaw tsahta shadnag (37) re. Myen mung hta shani shagu hkali ana byin ai masha (500) madang rai nna bat mi hta yawm dik marai langai gaw asak si sum ai lam nga ai. Jarit mayan ginra a masa hpe tsun ga nga yang, Ginjaw Ginra, gaw Sinpraw Ginwang Ginjaw ginra hta hkali ana grau law byin ai, du hkra ladaw hte makau grup yin a shing ra masa gaw ji grawng mayat manu ai shara rai nga ai. Pru shang masha law ai hte shana yup ten tsi tsing sut kata n yup ai akyang lailen ni a majaw grau nna kap bra loi ai hte byin ai shadang law ai hpe mu lu ai. Hkali ana shamyit ai hta madung galaw ai bungli lamang ni Shanglawt Asuya Hkam-ja Dap hte NGO ni ta gindun nna, Mungshawa hpe Hkali ana

HKALI ANA YAWNG CHYE RA

Pade 5 de ...


Laiza Shi Shanan 5

hte seng ai hkamja lam hpaji jaw lamang ni, hkali Jep nna tsi lajang ai lamang ni, sut hte tsi tsing sut garan ai lamang ni, Hkali ana hpaji jaw magam gun masha shalat ai lamang ni galaw ai. Hkali ana byin shangun ai ningpawt Madung ningpawt rai nga ai Hkali ana kanu rawng ai Anopheles ngu ai jigrawng kanu kawa ai majaw hkali ana byin ai, Anopheles jigrawng gaw Hkali ana kanu rawng ai masha hpe kawa ai hpang kaga masha ni hpe bai htawt kawa ai majaw hkali ana kap bra wa ai lam re, Anopheles jigrawng gaw shana de jan shang ning rim hte jahpawt manap laman kawa nga ai.

Hkali Ana Hpan (4) nga ai. Plasmodium falciparum ngu ai Hkali chyang hpan gaw baw nu hpe jahten kau ya lu ai majaw asak si sum shangun ai madung hkali hpan re. Plasmodium vivax ngu ai hpan gaw aten galu machyi, sai n-gun shayawm shangun ai hpan re. Plasmodium malariae ngu ai gaw masum ya hta kalang Hkali bu machyi shangun ai hpan re. Plasmodium ovale ngu ai hpan gaw Africa mungdan hta madung mu lu ai. Myen mungdan hta gaw Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax hpan ni madung byin ai.

Anopheles Jigrawng a nga sat nga sa- San ai hka nawng, hka la-ing, hka hkawng, hka lawng ni hte nam sumwum ni hkan di di mayat ai. Hkali ana byin ai shaloi dan dawng ai kumla ni 1. Hkum grai kahtet ai 2. Kashung gari ai 3. Salat htaw ai ndai ni gaw Hkali ana a madung kumla ni re. Dai hta lai nna Hkum makret, baw machyi ai, baw sin, kraw galau ai, lu sha n kam sha ai, kan machyi madawn ai, shan mawng hte lasaw lasa ni makret ai, jahkru, kan mase ai lam ni mung byin chye ai.

Hkali ana grau byin chye ai masha ni Hkali ana gaw masha asak kaji kaba n lata yawng hta byin lu ai ana hpan re, raitim grau byin loi ai masha ni gaw: * Nam maling de bungli

galaw ai ni, yi sun hkauna galaw nna kan bau ai masha ni… * Hkali ana byin law ai shara hta nga ai Ma hkum kanu num ni hte Ma kaji ni…* Hkali ana ginra hta nga ai ma-sha ni shana yup ai ten, sut kata n yup ai ni…..*Masha pru shang law ai buga ginra hta nga ai masha ni hta Hkali ana grau byin ai hpe mu lu ai.

Hkali ana byin yang tsang ra ai masha hpan ni… 1 Ma hkum kanu num ni hte 5 ning npu ma kaji ni, Sin-wawp ana (T,B) HIV kap ai masha ni hta Hkali ana byin yang grau hkrit tsang ra ai, hpa majaw nga yang hkamjan atsam yawm ai majaw re. 2 Ma hkum kanu num ni hta hkali ana byin yang ma brai shangun ai,shata n-gu ai ma shangai shangun ai, shangai ai hpang sai htaw ai, dai majaw hkali ana hpe lawan ladan tsi la-jang kau ra ai. Jigrawng n kawa hkra makawp maga mai ai lam:-Hkali ana gaw tau nau makawp maga la mai ai ana hpan re.

Tau nau makawp maga ai ladat ni gaw:- 1. Sut (SNR) tsi tsing sut dun nna yup na. 2. Shana jigrawng n kawa na matu labu palawng galu bu hpun na. 3. Jigrawng n kawa na matu jigrawng chya tsi hpan ni hpe chya na. 4. Jigrawng tsi nat

Hhkali Ana Yawng Chye Ra Page 4 Matut...

shamawng na. 5. Jigrawng n kraw hkra makau grupyin san seng ra ai. 6. Lahta na ladat ni hpe jai lang nna makawp maga la mai ai. “Tsi gawn lajang ai hta makawp maga ai gaw kaja dik re ’’Hkali tsi sha ai shaloi dum sadi ra ai lam ni. Hkali tsi hpe tsi sara/num ni matsun ai ladat hte hkrak tsi tsi hkamla ra ai . Madu myit hte hkrup mara hkali tsi n mai sha /htu ai. Ana nmai ai hta n-ga tsi n kang ai ana byin sha-gun lu ai. Hkali ana byin ai lam hpe shayawm na matu gaw mare masha ni nan chye chyang wa ai shaloi she byin mai ai masa nga ai. Mung mare masha ni hkali ana a lam tup hkrak n chye na yang gaw, hkali ana hpe tsi gawn lajang ai marang e mungshawa ni hta hkali tsi mawan ni ana hte hkau chyap mat ai majaw (resis-tance) byin wa na masa ni nga wa ai. Tsi gawn lajang ai gaw grai nan ahkyak nga ai. Raitimung ana n byin hkra tinang hkum tinang makawp lu na matu grau nna ahkyak nga ai. Ginchyum hku tsun ga nga yang hkali ana shamyit shatsai ai masa hpe lu la na matu gaw masha langai hkrai galaw nna n mai byin ai, seng ang ai Magam Dap, Makan Dap, Mung shawa yawng tatut shang lawm sha-kut shaja wa yang she hkali ana ninghkap gasat ai bungli awng dang lu na re ngu tang madun dat nngai.

Sarawun Hkum Ja Dim


Laiza Shi Shanan 6

Shanhpyi laika labau sawk ai kahpu kawa ni hpe hawng nnan hkungga jaw

dat ai. Moi shawng de anhte Wunpawng sha ni shanhpyi lai-ka ju adup sha kau sai nga nna n-gup maumwi tsun hkrat wa ai hpe na matsing da nngai. Ngai kaji ai ten kaw nna ya du hkra kam hte n kam gayau gaya ngu ai. Tsun jahta ai ni nga yang mung maju jung nna madat ai. Rai timung dai hpe ngai tup hkrak teng na re ngu garai n kam nna ung ang ai lam byin ai. Shanhpyi laika nga teng, n nga teng ya aten du hkra mahtai sak se kadai mung hkrak garai n lu madun ai. Shanhpyi laika n nga ai rai yang, ganing re kaw na shan-hpyi laika a lam tsun hpang wa ai. Nga ai rai yang ganing rai mat mat ai ngu ai lam hpe myit sawn yu ai shaloi; Laika ngu sawn mai ai “ Maka Kumla” lama ma gaw nga lai wa na sai ngu hkam la nngai. Rai yang, dai MAKA KUMLA gaw shanhpyi hta ka ai mai byin sani? Ju adup sha kau ai gaw mai byin na a ni? Shing-ra malu masha hpring ai Wunpawng ginra hte Wunpawng ni a myit masa ntsa mahta nna sawn yu na lam nga wa ai. Anhte Wunpawng ni gaw kaji kawa ni a jahtawng (si shakram da ai arai) arung arai ni hpe pyi shaning aten na na mahkawng kyem da chye ai, Dai hte maren tsawm ai laklai ai arung arai lama ma lu hta yang mung “ Hkanhpa” ngu nna kyem zing da chye ai amyu rai ga ai; shamat ayai kabai kau ai gaw n mai byin ai. Bai anhte Wunpawng sha ni shanu nga ai ginra shara shagu hta ashu ashan, namlap namlaw, namsi namsaw, mayin machyaw, ninghkrun naitung, sha mai ai alap makrung matsun ni taw ntsang nga ai shara hkrai re. Lu sha kyet kansi garut nna ju adup sha kau ai mung nrai na re.

AI N DI YANG MAT WA MAI AI JINGHPAW LAIKA

Ya du maten sawk tam garai n lu ai laika gaw, shan-hpyi hta ka ai mi rai yang rai, kaga lama ma hta ka ai rai yang rai, masha prat ban hte ban hta shinggyim masha yawng e manu n shadan n jai lang ai ma-jaw mat mat, n nga mat ai lam

rai na sai. Ya prat jepa maisau hta ka ai Jinghpaw laika ndai grai tsawm grai hkrak ai. Nsen mung hkum ai daram lu pru ai, English alphabet hte gyin shalat da ai re majaw laika jak laksan gyin shalat la na mung n ra ai, Dr.Ohla Hanson hpe chye-ju dum ai. Jepa maisau laika lu ai latsa ning jan nga sai rai timung, anhte amyusha ni yawng Jing-hpaw laika hpe atsawm hkrak garai n chye ra ga ai. Laika hkum jai lang ai loi li shai hkat ai, laika si kaji ka lang ai hte laika hkum kaba ka lang ai, “g” hte “k” ka jai lang ai n bung ai, laika hkum shani jai lang n hkrum ai, n kau mi maigan laika hte gayau

kau ai. Gashadawn; “ညေစ်းတန္း kaw အေၾကာ္ sha ai wa grai အဆင ္n ေၿပ ai, ထိုင္ခံ ုmung n jaw ai, shara mung grai ညစ္ပါတ ္dik ai” nga nna tsun ai.Tsun ai wa dai hku tsun jang ka matsing ai wa mung dai hku ka wa ra

ai. Hpa lama mi raitim gayau ai law wa jang jahtum e gaw gayau hkrum ai mahtang mat wa ai. Myu mare kaba hkan nga ai, maigan sumtsan ga hkan nga ai, Wunpawng amyusha media magam gun ni ram daw hkum nna Laiza Muklum kaw 2016 ning, November (17/18 ) ya laman hta kalang, 2018 ning, january (19,20) hta kalang, Media hkrumzup hpawng galaw ai kaw shanglawm lai wa ni ai. Zuphpawng hta tinang galaw nga ai magam bungli shachyen ya ai, tinang a bungli hta kade daram yakhkak ai, ma-san sa ai lam ni hpe mung shada

da shachyen shaga tang madun ai lam galaw ma ai. Rai yang ya aten du hkra anhte Jinghpaw laika hte ka shapraw ai, Shi Laika, Journal, Magazine, ni kade wa n nga ai, lata layung kadaw pyi garai nhtum ai. Galaw shapraw ai ni mung dingyang matut ndi galaw shapraw lu ai lam n nga ai. Galaw magang yawm magang, grit yawm chyum htum wa ma-gang, jahtum e hkring ra mat ai kaw kre ai. Jinghpaw laika ka sharawng ai masha n law ai, lai-ka ka ai ni madang tsaw hpaji lu na laika n lu ka bang magang, laika mari hti ai masha n nga magang, mari hti n-gun jaw ai n nga magang laika ka ai masha n nga magang jinghpaw laika hti sharawng ai masha n law ai mayak nga ai nga nna zuphpawng lawm ai Kachin Media shagu sumtang tang madun ai hpe na chye lu ai. Wunpawng ni hkum gu dek Jinghpaw laika hpe manu shadan jai lang yang gaw lani hte lani laika madang rawt jat wa na lam nga ai.Shanhpyi laika gaw mat sai. Ya lang nga ai jepa maisau laika mung anhte Wunpawng ni jai lang ai lam n nga jang, jahtum e shanhpyi laika zawn mat mat ai laika byin wa mai ai. N jai lang jang manu n dan sai. Manu n dan jang malap kau sai. Malap kau jang bai tam n mu sai. Tam n mu jang mat mat sai.

Kumshan


Laiza Shi Shanan 7

Page 8 De .....

Mungkan hta kasu kabrawng jahten sha-run masa (Terrorism

အၾကမ္းဖက္၀ါဒ) hte jahten sha-run bungli galaw hkawm masha (Terrorist အၾကမ္းဖက္သမား) ni mying gumhkawng nga ai ten re. Terrorism ngu ai jahten sharun masa gaw No.2 mungkan majan (Second World War) hpang paw pru ai masa kaba langai re. American hte sinna mungdan ni hpe moi na zawn hpyen tai na masha nnga sai majaw American ni gaw shara shagu ngu na shanhte hkrai dang sha, ka-up sha re ai masa, akyang hpe n ra ai, ninghkap ai gaw sinpraw ka-ang mungdan hta galaw nga ai kaw na jahten sharun masa (Terrorism) byin pru hpang wa ai re nga nna mung masa labau hta ka da ma ai re. Shawng nnan tatut hkrang shapraw let American hpe jahten sharun masa ndau ai gaw 2001 ning September shata (9/11) ya shani Washington D.C hta jung da ai mungkan hpaga hpung rung (World Trade Centre), New York, Pantagon shara ni hpe nbungli shagyeng rim nna (Kidnap ျပန္ေပးဆြ)ဲ adawt kapaw ayai kau ya masai. Dai majaw kasu kabrawng jahten sharun hpung AL Qaeda hte dai hpe woi awn ningbaw ai Osma Bin Laden ni hpe American hte EU mungdan ni a jahten sharun hpyen madung ndau masai. Shanhte shanu shingbyi nga ai Afghanistan hte Iraq mungdan yan hpe mung shanhte a hpyen hpung ni dat nna gasat bang wa masai. Jahten sharun hpung ni madung galaw ai bungli ni gaw laknak lang hpyendap hpe gasat

na hta dum nta jahten, mungsha-wa majaw nga ai shara Laika sharin jawng, Nawku jawng, Ramma ginra, Gat Pa, Nbungli daru, Wanleng daru ni hta bawm kapaw ai, wan nat ai, si hkam bawm kapaw ai, mungshawa hpe jahkrit shama ai, rim hprawn mat nna lama ma hte hkrang shaw la shangun ai. Balik hte hpyenla ni hpe lagu gap kau ai, ndai zawn re bungli galaw ai hpe Torror-ism jahten sharun masa jahten sharun hpung ngu tara shang shamying ma ai. KIO,KIA ni gaw ndai zawn re ai bungli galaw ma ai kun? gara kaw galaw ai kun? hpa majaw Myen Asuya hpyendap ni gaw KIO, KIA hpe Terrorist Jahten Sharun hpung ngu tsun ma ai kun? Mungkan hta tara shang tsun shamying ai gaw. Terrorism; Terrorist jahten sharun masa, jahten sha-run masha ni. Insurgence; insurgent.

Mungdan Asuya ahkang aya hpe gashun la nna uphkang sha na matu Asuya hpe ninghkap gumlang ai ni.ေသာင္းၾကမ္းသ.ူ

Rebellion; lawnglam langai ngai a majaw Asuya hpe ninghkap gumlang ai (သူပုန္ )hpung. Revolution; mungmasa, hpyen masa, Amyu kaba masa ni hte dip up sai chyup dang sha nga ai prat kaw na lawt mayu ai, amyu sha shagu lu ging lu ang ai ahkaw ahkang, ahkang aya ni hpe lu mayu ai majaw Rawt malan ai uhpung rai nga ai. KIO gaw Terrorist, Insurgent, Rebellion n re ai. Moi chyaloi nhkoi, Kaji Kawoi prat kaw nna lu madu da ai lamu ga, amyu htunghking, labau lara ni hpe Myen amyu Kaba lailen, Hpyen Gumshem lailen hte dip up sai chyup dang sha ai majaw anhte amyu ni a lamu ga , amyu htunghking, lu ging lu ang ai ahkaw ahkang ni hpe lu la mayu ai majaw mungshawa hte rau laknak lang ai rawt malan ai hpung (Revolution) hpung she re. Anhte a rawt malan gasat ai gaw, Myen mung de n gasat ai. Mungshawa hpe nat sat, jahkrit shama n galaw ai, Myen amyu mungshawa ni hpe zing-ri ai sat sharen ai lam n galaw ai, gara mungshawa a dum nta Sali sut gan ni hpe jahten sharun mya lu mya sha ai lam n galaw ai. Tinang a buga de tawt lai shang kabye shang wa ai maigan

hpyen hpe ninghkap gasat ai rawt malan majan she galaw ai. Laknak lang gasat gala ai hpe madung n tawn ai sha, mung-masa bawngban nna hparan la na hpe madung shakut nga ai raitim Myen Asuya hpyendap kaw nna n hkap la ai, mungmasa chyinghka n hpaw ya ai majaw rawt malan chyinghkraw galu ai lam rai nga ai. Anhte a rawt malan gaw tara ai rawt malan re. Hpa ma-jaw nga yang anhte a lamu ga lu ai, anhte a lamu ga hpe anhte makawp maga ai, mungshawa hte rau rawt malan ai re. Masha langai ngai hpaga hpung langai ngai a hpaga lam hpe makawp maga ai hpung n re. Rawt malan hpe lam woi ya ai shanglawt mungmasa hpung nga ai. Hkrup mara tara n lang kasu kabrawng hkawm ai n re. Lamu ga nga ai amyusha hpe makawp maga na matu laknak lang ai Hpyendap ngu ai lamyi laman ni yawng hkum dingnum re ai. Myen Asuya hpyendap ni KIA hpe jahten sha-run sa numdan ai hpung (အၾကမ္းဖက္ေသာငး္ ၾကမ္းသူ) ngu tsun ai gaw shanhte ni anhte Wunpawng amyu a ntsa galaw lai wa sai jahten sharun sa numdan ai lam ni hpe ma-koi magap mayu nna Gwi lagut nhtang daru ngu ai masa she rai na malu ai. Mungkan kaw nna masat ai

GASU KABRAWNG JAHTEN SHARUN

AI GAW KADAI NI KUN?


Laiza Shi Shanan 8

Lahpaw lang ai htung-hking gaw ngamu ngamai ai lam hpe sakse madun nga ai. Lahpaw hpe n htut n-ya lu lang na matu tsit lali tsawm ai lamu ga lu ra ai. Jinghpaw Wunpawng Amyusha ni lahpaw hpe lang nna nga pra kumla lachyum shapraw ai grai na sai. Ahkyak ai htunghking lam ni hta lahpaw hpe jai lang ai lam grai nga ai.

1. Lahpaw hpan ni Anhte a mungdan hta lahpaw shatai jailang ai namlap hpan law law hta kaba dik gaw langa hpan ni rai nga ai. Langa hpan mung law law nga ai hta nam langa hte langu langa ngu masat da ga ai. Nam langa ni gaw, ngatai, lagyep, gyepsan, ngatu, ngagrawp / ngakya, ngashi, sawa ngashi, lamu mada ngashi hte sanggan ngashi ni rai nga ai. langu hpan gaw, namdang, ngutawt, wadep, ngumut, magwi

SHATKADA KAW

RAWNG AI MYIT JASAT

NKAU MIkawng, nguhkyeng, zawn re ni rai nga ai. Ndai langa hte langu lap ni hpe lahpaw shatai jailang ga ai. Bai nna hpawprang, hpawhkan, hpawhpraw, hpawhkyen, hpawtsu, hpawhkai, shaba, wa n-gauyaw, langa-pan, lahkru, laja, gumchyu/sawksawk hte maisak lap ni hpe mung lahpaw shatai jailang ga ai.

2. Lahpaw hpe jailang ai lam Lahpaw hpe jailang ai lam law law nga ai hta na nkau mi hpe tang madun ai: htun ai, pungsawn ai, madawng ai, dabyen ai, dagaw ai, makai ai, mahkyit ai, matep ai, hpawhkyawn hkyawn ai, hkayawp ai, shat dam dam sha ai hte shat kada da ai ni rai nga ai. Rai yang ndai zawn lahpaw hpe jailang ai a lachyum law law nga ai ndai sumroi kadun kaw gaw shatkada a lam hpe mahtang ka ai re.

3. Shatkada da sha ai htunghking myit jasat hpe dinglik yu ai lam Shat kada gaw lahpaw lang ai htunghking hta grai namnak rawng ai ngu mu lu ai. Shatkada kaw lawm ai malu masha ni gaw mabyin lam-yan hta hkan nna n bung yang n bung na re. Raitim, galoi mung shalawm ai lusha ni gaw shat makai lahkawng, shan mahkyit, shan dagaw, sipa makyit/ dagaw hte sihtu matep ni re ngu mai tsun ai. Shawa masha ni hpe shatkada garan jaw ai gaw atsam grai dat ra ai hte aten mung jaw ra ai. Shatkada mu lu ai myit jasat ni gaw: 1 atsam n bung, hpan n bung tim myit hkrum mang-rum kahkyin gumdin mahkai hkak ai lam hpe madun ai. 2 Dwi sau ai namchyim hpe jaw ya nna hkumhkrang hpe hkamja lam jaw lu ai. Masha shada lusha shat-ban, si-ban zawn re ai kawn bra kap chye ai ana zinli ni n lu kap n lu den na matu makawp maga ya ai. 3 lahpaw kata e rawng ai shat shingtai ni myi hte n mu lu ai majaw myiman lata ai lam n nga ai. 4 masha shagu hpe langai hpra garan ya ai majaw hkungga lara ai lam hpe madun ai. 5 Masha kaji kaba yawng maren mara gu gu ra ra hkam la lu ai. garai n shangai ai krawkan na ma ni hpe du hkra daw jaw

daw ya ai shatkada re. Kraw na ma n lu sha ai chye tim shi hpe shangai chyinghkai na kanu hpe hkungga la ra ai myit hte jaw lu jaw sha ai lam re. 6 Gam lu gam sha (garan sha) loi ai. 7 Htaw wa htaw sa loi ai. 8 Shatkada da sha di maling n krin ai. 9 Shatkada da yang lahpaw hpan law law jailang ai majaw lahpaw mying ni law law hpe chye shangun ai . Kawa gunlung Pali shit na malawng hkang ai majaw Pali ngau di lang mai ai kawa mying mung chye ai. 10 Lahpaw jailang ai hpaji n mat ai. Dai majaw lahpaw jailang ai prat gaw rudi ruhpang garai n mat, maigan jasat nau garai n sat ai aten rai ang sa. Dingyang galai shai nga ai mungkan e Jinghpaw Wunpawng Amyusha ni mung ganan nang nga ai aten hta, shatkada sha ai htunghking gaw mi moi na hkinghtawng kaja ni hpe bai prawn shangun lu ai ngu maram lu ai. Shatkada sha ai htunghking hpe n shamat n tat kau yang hkintau zawn kung magang tsawm magang, hkanhpa zawn na magang reng magang rai wa na hpe myit dum mai nga ai.

Nmaw Hpungkam Nawng

tara tawt lai ai Ruhka mang-hk ang (International Crime) gaw mungkan tara tawt lai ai hpyen majan Ruhka manghkang (War Crime) amyu kaji ni hpe gasat shamyit shatsai kau ai (Ethnic Cleansing) amyu langai ngai hpe amyu mat hkra sat sha-ru kau ai (Genocide) shinggyim masha a ntsa tawt lai ai mara kata amu ni (Crime against Humanity) ndai amu manghkang ni galaw ai mungdan Asuya Hpyendap wuhpung wuhpawng ni hpe mungkan wunpawng hpung shimlam Kongsi ( UN-

Security Concil ) kaw nna ahkyak la hparan na htung tara nga ai. shing nrai (Responsibility To Protection R2P) ngu ai Hpyen hpung shang nna garum la hkye la ai lam galaw ya mai ai mahkrun masa nga ai. Rai yang daini Myen mung Asuya hpyendap gaw lahta na amu manghakng yawng ngu na anhte Wunpawng amyu ni hte rau kaga hpu nau rudi amyu sha ni yawng a ntsa tawt lai shut shai nga ma ai. Dai majaw jahten sharun ai, zai mazut ai, Mung-kan Tara tawt lai ai gaw Myen

Asuya hpyendap ni nan she rai nga ma ai. Ndai lam ni hpe Sumla, Photo, Video, mabyin lawnglam hkumtsup hta shinggyim nna, Facts Finding Mission (FFM) hte kaga mungkan wuhpung wuhpawng ni de lang hte lang tang madun ai ladat hpe n-gun dat ra nga ga ai. Rawt malan gasat ai hpyen man ni rai nga ai. Mung-shawa ninggun hpungtun rawt ai, mungshawa hpyen man, mungsang hpyen man rai nga ai. Mungkan wuhpung wuhpawng

de tang madun matut mahkai ai hpyen man, laknak hte gasat ai hpyen man ndai hpyen man ni yawng hkridun nga hkra lahkrip shang nna anhte a rawt malan hkrunlam hpe kalang bai madang shatsaw gasat sa wa ra ai aten rai sai ngu tang madun dat nngai.

BUM CHYANGAU

GASU KABRAWNG JAHTEN SHARUN AI GAW KADAI NI KUN? Page 7 matut...


Laiza Shi Shanan 9

1. Kachin IDPs gaw 2011 ning kaw nna rai sai 2017 ning rai jang 7 ning na sai.

2. Hpyen yen ginsum (shelter) ni mung dingsa sai. Galai ra sai. Malu masha ni mung lani hte lani grau yakhkak wa sai. Ma ni a hpaji lam, hkamja lam grai hkrat sum mat sai. IDPs ni kan bau hpaji galaw na shara n nga ai. Yi sun galaw sha shara n nga ai.

3. Mungkan garum ningtum hpung ni IDPs camp de sa garum ai hpe Myen Asuya Hpyendap gaw pat hkum da ai.

4. IDPs ni Buga de bai nhtang wa na mung mung-masa hpyenmasa galai shai ai lam n nga ai. Myen hpyendap ni IDPs ni a buga mare ni de dap jung nna naw nga ai. Mungmasa hkam dahka n nga ai re majaw KIA hte aten ntam majan mai byin ai.

5. IDPs ni buga de bai wa na matu gaw, Myen Asuya hte KIO lahkawng maga myithkrum lam nga ra ai. Return program, resettlement program, and security program nnga ai ma-jaw buga bai wa tim yak hkak ai.

6. Dinghku kata yakhkak ai majaw dinghku kanu kawa ni Miwa mung de nchyang chyang sha ra mat ai. Dai majaw ding-hku hka bra ai, Ma kaji ni hpe yu na masha n nga ai. Ma ni hten byak mat ai. Amyu sha ni a shawnglam myit mada shara n nga mat ai.

7. Ndai zawn yakhkak nga yang Myen ni gaw lawu na lam ni hte shagyip shagyeng bang wa ai. (i) IDPs camp ni de mungkan garum ningtum pat da ai gaw IDPs ni a yakhkak lam hpe KIO ni lit la shangun ai. Ja gumhpraw hta shayak ai lam re. (ii) Myu kata na

IDPs ni hpe hpa shim lam n nga ai buga de bai nhtang wa shangun ai. (iii) IDPs ni hpyen yen kau da ai Lamu ga, Sun wang, Dum nta ni hpe Myen Asuya ni Tinggyeng masha ni hte Company ni hpe dut jaw kau ya ai, madu la shangun ai, Myen mung kata lamu ga n lu yakhkak ai Myen amyu ni hpe madu la shangun ai. ndai zawn re ai mungkan tara hte nhtan shai ai lam ni Myen asuya hpyendap ni galaw nga ma ai. KIO hpe shagyip shagyeng ai mung rai na re. KIO ni NCA hte laknak jahkrat na matu ladat shaw ai lam mung rai na re.

DRUG PROBLEMS

1. Kachin ginra hta ka-ni chyang (Opium) ka-ni hpraw (Heroin) Amphetamine (ya ma) ni grai law nga ai.

2. Ka-ni chyang hte ka-ni hpraw shan state kaw na shang ai grau law ai.

3. Ka-ni chyang gaw Kachin ginra rai nga ai, Pang wa, kampaiti, Pyitutsit, (pang wa, Kampaiti, People’s militia) Boarder Guard Force (BGF) ginra. Myen Asuya uphkang ai Potao, Sumpra bum ginra, Hugawng Danai ginra ni hta BGF People’s militia ni na woi awn nna mung shawa ni hpe hkai shangun nga ai.

4. Ka-ni hpraw, Ya ma ni hpe shalai shalet ai hta police, Drug Police ni lit la shalai nna, myu kata mung Police Army ni shimlam la dut shabra ai shan hte a shang gumhpraw hku galaw ma ai.

5. Kachin ni ka-ni nanghpam lu sha ai majaw, Ana kap mat ai shada Ana shachyam shabra ai, si mat ai. dinghku yakhkak ai hka bra ai, Jahkrai ma law ai, matsan masha tai mat ai. Ka-ni nanghpam dut sha ai majaw htawng rawng mat ai, Hpaji lam, Sut masa lam, hta grai hpang hkrat mat saga ai.

6. Dai majaw 2014 ning kaw nna, mungshawa ni nan lit la nna Pat Jasan bungli galaw saga ai.

Pat Jasan Bungli Madung Ni Gaw i.Awareness ii. Ka-ni dawn ngu ai Rehabitation Centre, Care Center iii. Action plan Ka-ni dut ai ni hpe rim ai, pat ai. vi. ka-ni yi dan shamyit ai, poppy term Destroy ndai bungli ni hpe Myen asuya hpyen dap ni pat shingdang ma ai.

7. Drug problem hpe media Fighting galw na ra sharawng ga ai. ka-ni yi sumla, ka-ni yi madu hte kaga Data and information ni hpe photo view, map, reference ni kahkyin nga ai aten rai mali ai.8. Shawng de galaw lai wa sai Documentary ni mung lu da ai.

INTERNATIONAL CRIME

Myen asuya hpyen dap ni gaw, Kachin state northern Shan state ni de, mungshawa ni hpe roi rip ai, num ma roi rip ai, dum nta nat jahten ai majan gasat ai, mare kata mungshawa hpe adup zingri nat sat ai, hpyen yen ni hpe malu masha pat hkum kau ai, lamu ga ni zing la kau ya ai, company ni, tinggyeng ni ngu dut jaw kau ai ndai ni gaw international crime rai nga ai. Genocide, War crime, crime against Humanrity madang du ai hpe lawk garan nna international de tang madun ra mali ai.

Bum Chyangau

YA ATEN NA KACHIN IDPs NI A MAYAK


Laiza Shi Shanan 10

2017 November Shata Kaw Nna 2018Februay Shata Na Gasat Gala

Masat (1) Dap Ba Kata Na Gasat Gala







Masat (7) Dap Dung kata January (16) ya shani Rum Post, (18)ya shani Lawt Mai Yang Nhtan Zup hte Lup wa kawng,( 19) ya shani Mali Yang Gawdin Pa, Februay 20 ya shani Masat (22) Dap ginra Sup Hka hte Git Rang lapran, (22 ) ya shani Masat (4) Dap Dung kata Kawa Pang mare dingsa, (23) ya shani Masat (1) Dap Ba ginra Htingbai Lung Chyat kaw Myen hpyen htu shadut chyinglau hkawm ai majaw gaat gala ma-jan byin lai wa sai.

Masat (2) Dap Ba KIA Masat (2) Dap Ba Ginra kata 2017 ning Novem-ber Shata praw (4) shani Jam Bu makau kaw, 18 ya shani Yuzana Site lam masat (33) kaw gasat gala majan byin lai wa sai.

Masat (11) Dap dung ginra kaw February (3) ya shani Nam Koi hka mayan, praw (4) ya shani gasat gala majan byin lai wa sai.

Masat (14) Dap dung dung gingra kata kaw November (17) ya shani kaw nna February (6)ya laman Maisak Post, Nam Hpyek hka hkrai noi, Samak Post ခ်မ္းသာ (Dawi) Post, Mung Hkawm, Jan Bu Bum mayan, N-ga Ga, Jahtu Zup, Ja Ngai Maw lawu Bau Dum Nawng mayan, Mung Hkawm,Pat Bum, Oi Law mare , Lapu Hka, Manai Dan, Chyasam Hka, Gawg Ba Bum Microwave mayan, Baluk Nawng mayan, Chan Ta Post, Tsan Lun hte Nyaung Pin Kung lapran, Myen hpyen ni htim sa wa ai majaw hkap shingla gasat gala majan byin lai wa sai.

Masat (12) Dap Dung Ginra kata kaw 2017 ning November (12) ya shani kaw nna December (29)ya laman Bang Htan, Daw Nhkang Bum, Lahkum Hkyet, Gat Seng Ding-sa, Mandat, Man Gau, Nam Mak Zup, Hkang Hkan hkyet hte Hka Hpawk hkyet , Je U , Marit Hkyet lam she, Lahkum Hkyet hkan e gasat gala majan byin lai wa sai.

Masat (27) Dap Dung Ginra Kata 2017 ning November (12) ya shani kaw nna 2018 ning February (16 )ya laman Pung Ling Dingsa hte Pung Ling Prang Daw, Hkrai Nga Kawng, Loi Jawm Bum, Bum Chyaw Bum hte Gat Hkaraw mayan, Hka Kan lahta Sha-u Bum mayan kaw, Gawk Ngu yang, Loi Jau Bum Muk Wa, Nam Gat Hkaraw , Lu Leng yang, Dung Hkung hkyet, Marit hkyet lapran Dung Hkung Bum Lung Ja Nhkang, Nam Hka Bum, Maji Gung Kaba hte Bum Chyang mayan, Man Chyam, hkan Myen hpyen hte gasat gala majan byin lai wa sai.

Masat (9) Dap Dung Ginra kata 2017 ning November (14) hte (15) ya shani Kut Hkai Ginwang, Bupri bum ginwang daw, Kawng Mu kaw Myen hpy-

Masat (5) Dap Ba Masat (18) Dap Dung ginra kata 2017 ning Dcember (22) ya shani Sut Shang kaw nna shamu shamawt chyinglau hkawm ai Myen hpyen ni hpe KIA hpyen hpung ni kawn bom hte hkap shingla gasat ai. Dai hpang Nam San Yang kawn Lazing Kawng maga yu wa ai Myen Hpyendap Hk.M.Y (309) dap na hpyen hpung ni gaw KIA hpyen hpung ni a ginra makawp Bom kabye

Masat (36) Dap Dung ginra kata 2017 ning November (24) ya shani Ta Dwi mare baw hku shamu shamawt chyinglau hkawm nga ai Myen hpyen Dap Hk.M.Y (220) na hpyen hpung ni hte KIA Masat (38) Dap Dung na hpyen hpung ni ang katut ga-sat gala majan byin lai wa sai.

Masat (6) Dap Dung Ginra Kata 2017 Ning December (20) ya shani Ka-maing Ma U Pin na Myen hte P.T.Ts pawng-hpawm shagyit hte ေက်ာက္ထို႔ ntsa Kawng Myen Hpyen Post hpe KIA Hpyen hpung ni sa htim gasat ai . February (1) ya shani Nam Sheng KBC kyu hpyi bum lagaw kaw gasat gala majan byin ai.

en ni htu shadut gasat lung wa ai majaw KIA hpyen hpung ni shingla majan byin ai. Masat (8) Dap Dung Ginra kata 2017 ning December (18) ya shani Hpun Kya Kawng, 2018 ning January (30) ya shani Nam Hu mare makau kaw Myen hpyen hte gasat gala ma-jan byin lai wa sai.

kapaw la ai majaw Myen Hpyen Hpung ni 60mm, 81mm ngu maram lu ai laknak kaba ni hte (10) jan lang gap bun ai.


Laiza Shi Shanan 11

Ya daini na aten anhte Wunpawng sha ni gaw Federal Mungdan gaw de nna, de a kata kaw hpunau Myen amyu ( Myanmar / Bamar) ni hte rau sha rap rap ra ra nga pra sa wa na matu shakut nga ai re.Dai hta n-ga Myen (Nref rm ? Arm) amyu sha ningbaw ningla ni mung Federal mungdan gaw de nna dai kata kaw maren mara rau nga ga nga woi shakut nga ai aten re.Raitim Myen hpyendap gaw dai hpe n ra sharawng n hkap la nna ninghkap nga ai re. Federal ngu ai gaw (cGJxGufa&;rI) re nga nna mung,2008 ning na gaw da ai npawt nhpang Tara Kanu hta Federal masa lawm chyalu rai sai nga nna mung tsun dang rang nga ma ai re. Dai majaw Federation (Mung hpawm mungdan NynfaxmifpkEkdifiH) hte Confederation ( Ginlung mungdan - Nynfaygif;pk

NynfaxmifpkEkdifiH ) ngu ai gaw kaning re mungdan re, kaning di hkrang shapraw gaw de da ai mungdan ni re hpe atsawm sha chye ginhka da na gaw ahkyak rai nga ai. Ndai lahkawng a lam garai ntsun yang mungdan (Shadip chyahpang lu ai -Sovereign state) ngu ai hpe shawng shachyen ya mayu nngai.Shadip chyahpang lu ai mungdan(snr)Shanglawt ai mungdan (Sovereign State) ngu lu na matu,reng masat da ai lamu ga gaiwang nga ra ai, dai masat gaiwang kaw shanu nga ai Mungchying shawa nga ra ai,dai gaiwang ginra hpe yu reng Uphkang Shimlum lam jaw ya lu ai Asuya nga ra ai,dai jarit reng masat da ai ginra gai-wang hpe makawp maga lu ai Hpyendap(Army) nga ra ai, ngu mung masa hpung tang hpaji ninghkring law law kawn tsun da ai hpe mu hkaja lu ai hku re.Ndai lam hpe yawng chye na da chyalu gaw rai na re ngu kam ai. Raitim rawt jat galu kaba wa ai prat madang hta hkan nna mungmasa hpung tang hpaji ninghkring ni bung-

2008 NING NA GAW DA AI N'PAWT N'HPANG TARA KANU HTE ANHTE RA SHARAWNG AI

FEDERAL MASA LAM.

jat tsun da ai gaw lahta na lawng lam ni hte sha Shadip chyahpang lu ai mungdan(Sovereign State) ngu na matu n hpring tsup mat sai,lawu na lawng lam ni naw hkum tsup ra ai ngu da ai hpe mu lu ai.Dai lam ni gaw;-

1. Mungdan dinghku hkrang (International Personality - tNynfNynf qdkif&m Oy"d&kyf) nga ra ai.2. Mungkan dinghku shang masha (snr) mungkan htinggaw jahpan shang- (tNynf

Nynf qdkif&m yk*¾dKvf odkYr[kwf

EkdifiHwum tdrfaxmifpk pm&if;0if - International Person) rai ra ai.3. Npan hting wan htingbu htingbyen ni hkap la masat masa galaw ai lam (Recognition) nga ra ai,ngu ai lam ni rai nga ai.

Gadun ai hku tsun ga nga yang mungdan langai mi Gaw De ai ngu ai gaw dinghku de ai (Ding-hku langai de ai) hte bung ai hpe ngu mayu ai re.

Ga shadawn;- I. (1) Formosa (Tai Wan ) gaw 1979 ning du hkra mung-kan dinghku shang masha (mungkan hting gaw jahpan hta lawm ai re). Raitim dai shaning

hta American ni Formosa hpe masat masa galaw ai lam dawm kau nna Miwa mung kaba (Miwa hkyeng Asuya) hpe mahtang mungdan langai hku hkap la masat masa galaw mat ai majaw mungkan dinghku hkrang n nga mat sai hte mungkan dinghku shang masha n rai mat sai.(snr)Mungkan htinggaw jahpan kaw nna shaw kau hkrum sai rai nga ai.Hpa majaw nga yang Miwa mung madung wa hku nna Formosa hpe mungdan langai hku masat masa n-galaw ai hta n-ga shi a daw chyen ginra langai mi hku sha hkap la da ai majaw rai nga ai.Kaga ni nawn ai htingbu htingpyen mungdan ni Formosa hpe mungdan langai hku masat masa galaw hkap la mayu tim Miwa mung madung wa ninghkap je bat nga ai re majaw bungli n byin nga ai.Formosa shi nan mung gumsan mungdan langai mi re ngu ndau shabra mayu tim Miwa mung kaba wa e pat hkum nga ai re majaw n mai ndau shabra nga ai.Hpa ma-jaw nga yang Dinghku kata wanglu wanglang lam nga tim npan htingwan wanglu wanglang nnga ai majaw rai nga ai. Ndai hpe Lack Of External Independence ngu da nga mu ai re.

(2). Bai langai mi gaw mungdan langai ngu ai gaw shinggyim dinghku langai mi de ai hte mung bung nga ai.La langai mi Num la dinghku de nna kashu kasha ni shaprat da ai rai yang dai htinggaw gaw dinghku hkrang ( International Personality) nga sai hku re.Rai-tim shi dinghku garai n-garan ai sha kanu kawa ni hte rau naw nga ai rai yang shi a dinghku gaw htinggaw jahpan n shang shi ai.International Person n rai shi ai.Shi a dinghku gaw ding-hku hkrang nga tim htinggaw hkrang n pru shi ai hku re.Hpa majaw nga yang shawa ga, sha-wa U hpung U hpawng mare kahtawng,makam masham hpung de shaga tim dinghku hpa-awn wa (tdrfaxmifOD;pD;) a mying hte shaga na re,shi a mying hte shaga na n re. Alu Atan, Ahkun hkanse hta tim,dinghku hpa-awn wa a mying hte hta na re,hpa ma-jaw nga yang shi gaw htinggaw jahpan hta n shang shi ai majaw re.Lama rai nna htingbren pru (ykHpH 10 garan n htawm) tinang a dum nta hte jan rai nga sai rai yang dinghku hkrang nga ai hta n-ga htinggaw jahpan mung nga sai hku re.Dai shani kaw nna gaw,shawa ga mung nang sa ra sai,Alu atan,Ahkun hkanse mung nang nan bang ra sai hku re.Dai majaw nang gaw dinghku hpa-awn mung rai sai hku re.

MUNGDAN HPAN AMYU MYU

Mung masa hpung tang hpaji ninghkring ni hku nna lawu na hte maren mungdan amyu hpan (5) garan masat da ai hpe mu lu ai.

1. Bawsang langai hkrai shanu nga ai mungdan-(Nation State) Japan,PinTit, Korea zawn re ni.

Page 12 de ......


Laiza Shi Shanan 12

2. Ginra hpe lakap nna gaw de da ai mungdan- (State Nation) America, Canada, Australia, Newzeland zawn re ni.3. Adaw achyen (snr) ga garan taw nga ai mungdan (Part Nation) Korea, ( Germany Veitnam -ya nnga sai.)

4. Baw sang law law jawm shanu nga ai mungdan - (Multi Nation State) India,Myen mung, (miwa gaw amyu baw sang law tim nnan kaw nna mungdan langai (Unity State) hku nga wa ai re.5. Myu mare mungdan (City State) Vatican-hta lai nna kaga nnga ai daram rai sai.Ndai zawn hpan (5) nga ai hta na anhte hte dantawk seng ai mungdan hpan gaw No.4 hta mahtang rai nga ai.Lahta kaw madun da sai hte maren India mung ndai hpan hta lawm ai hku re.India kaw amyu baw sang lama kaba (18) nga ai lam hpe chye lu ai. Anhte munghpawm mungdan hta gaw re ai amyu baw sang (8) nga ai lam labau laika hta ka da ai hpe mu lu nga ai.

Ndai zawn amyu (8) nga ai hta na myen (Nrefrm) gaw yawng hta masha grau law ai amyu re hpe yawng chye chyalu re. Ndai zawn amyu baw sang law law gayau nga ai mungdan hta grau law ai amyu ni gaw ngam ai n law ai amyu ni hpe dip rip roi sha (EkdifxufpD;eif;vkyfrI-Tyrant) wa chye nga ai.Dai majaw baw sang langai hte langai a lapran rap ra ai lam (Equity) hte madu gam maka hpe madu hparan daw dan la lu ai lam(Self Determination) nnga mat ai lam ni byin pru wa chye ai.Dai zawn rau shada roi rip dip sha ai ( EkdifxufpD;eif;vkyfrI-Tyrant) nnga ai sha baw sang langai hte langai a lapran Equity hte Self Determination lu la na matu Federalism ngu ai Federal mung hpawm Uphkang ladat hpe lang ai re nga mung masa hpungtang hpaji ninghkring ni tsunda ai hpe mu lu ai. Myen mung shanglawt la na re shaloi mung, mung hpawm mungdan gaw de nna rau jawm pawng nga na nga AdkvfcsKyfatmifqef; hte

Sama Du wa Sinwa Naw ni hku nna tau nau myit hkrum da ai lam lawu na hte maren mu lu nga ai.1945 ning P.Y.K.Hp (pawng yawng kung hpan hpung) hpe bai gram hpaw shabawn ai shaloi ucsiftrsKd;om;rsm;onf NynfrMuD; ESifh

NynfaxmifpkzGJUpnf;aexdkif&efvdkvm;aMumif;?

NAdwdoQtpdk;&\ e,fjcm;t½dkif; tkyfcsKyf

a&;vufatmufwGif ucsif trsdK;om;rsm;u

rnfonfhenf;ESifhrQ qufvufaexdkifawm

rnfr[kwfaMumif;? NAdwdoQtm;av;euf pGm

od½Sdapvdkufonf/ ngu ndau shabra

laika shapraw dat ai hta n-ga 1946 ning November (29) ya shana yup tung hkying (12) kawn hkying (3) du hkra Sama Du wa Sinwa Naw,AdkvfcsKyfatmifqef;

hpe hkrum shaga ai shaloi mung lahta na NynfaxmifpkzGJUpnf;a&; hpe tang madun yang AdkvfcsKyfatmifqef; kaw nna vGwf vyfa&;&NyD;vQifjynfaxmif pkpepfjzifh wdkif;&if;om;rsm;u Armjynfudk

qufvufwnfaqmuf&efuRESfyfoabmwl

aMumif;? uRESfyf\jynfaxmifpkwnfaqmuf

a&;uwday;csufudkqrm;BuD; wdkUuvJ,Hk

yg/ qrm;BuD;wdkYuomvQiftm;ravQmh

bJ aqmif½GufapvdkaMumif;? ngu tsun hkam dahka jaw ai hpe mu lu ai.Ndai ga sadi hpe 1947 ning Febuary shata (12) ya shani Sam mung,Panglong mare kaw Panglong ga sadi ngu laika hte nan ka shangang shakang shagrin da sai re. Ndai zawn Myen ningbaw ning la wa AdkvfcsKyfatmifqef; ga sadi

jaw da ai raitim AdkvfcsKyf atmifqef;

hpe sat kau nna ngam ai Myen ningbaw ningla ni gaw mung masa hpungtang hpaji ninghkring ni tsun ai zawn n law ai amyu ni hpe dip rip ( EkdifxufpD;eif;vkyfrI- Tyrant) sha ai lam galaw wa sai. Ndai zawn dip rip sha lu na matu Nrefrm ngu ai shara kaw Arm ngu galai bang kau nna Arm gaw wdkif; &if;om; langai mi re ngu nhtawm anhte lamu madu, ga madu ru di amyu sha ni hpe

Myen Nrefrm shatai kau nna amyu shamat kau na ladat shaw maw mawn nga ai hpe yawng dum chye ra na re. Kaja wa nga yang Nrefrm hte Arm gaw langai sha re. bdk;awmfbk&m;BuD; \ &mZowfac:aom

trdefYawmfwrf;BuD; 'kwd,ydkif;ygvlrsdK;

(101) yg;wGifjrefrmtEG,f (7) rsdK;½Sd

aMumif;omyg½dSNyD;ArmvlrsdK;[líryg½Sdyg/

jrefrm (7) rsdK;wGifvnf; Armqdkwmrygyg? dai re majaw Arm ngu ngu Nrefrm nga nga langai sha rai nga ai. Raitim Nrefrm hte Arm kaga ga re, Arm ngu ai gaw wdkif;&if;om; langai mi rai nna Nrefrm ngu ai hta wdkif;

&if;om; ni yawng lawm ai nga Nynf axmifpk ngu ai hpe shamat kau nna Nref rmEkdifiH ngu sha lang na hku maw mawn ai lam rai nga ai. Dai majaw Federal ngu ai gaw hkum tsun sa, Nynfaxmifpk ngu ai pyi nkam shamying lang nga ma ai. Anhte wdkif;&if;om;

ni gaw AdkvfcsKyfatmifqef; hkam

dahka jaw da ai hte maren Federal munghpawm mung-dan gaw de na matu jawm sha-kut nga ai aten re.Rai yang anhte ra sharawng nga ai Federal Nynf

axmifpk ngu ai gaw kaning re ai hpe ngu ai rai ta? Federal a lam nchye ai mi Federal lam jahta na ngu ai gaw loi ai bungli n rai nga ai.Myen ni hte tsun shaga hkat ai shaloi mung yak na re. Dai majaw Confederation (Ginlung Munghpawm - Nynfaygif;

pk Nynfaxmifpk), Federation (mung-hpawm mungdan- Nynfaxmifpk Ekdif

iH) ngu ai gaw kaning re mung-dan ni hpe ngu ai re lam,2008 ning na npawt nhpang gaw da ai Tara Kanu hta Federal masa lam lawm n lawm ngu ai lam ni hpe lawu de na hte maren ngai hka-ja lu ai made shachyen ya mayu nngai.

1. CONFEDERATION GINLUNG MUNGDAN

Confederation-Ginlung Mungdan ngu ai gaw ginrum hpyen,ginrum hkrit tsang hpa (Encountered-bkH&efol?bkHtEÅ&m,f) nga wa,pru wa ai shaloi jawm shingla na matu shing nrai ginrum akyu ara (Common Interests- bkHtusKd;pD;yGm;) lu la na matu shanglawt lu ai mungdan ni shada ga sadi laika ka da nna tinang magam dap nkau mi hte laksan ahkaw ahkang (Specified Powers) ni hpe ginlung Asuya hpe ap ya nhtawm tinang a mungdan hpe Uphkang na matu pawng hpawm gaw de da ai mung-dan hpe ngu ai re.Raitim dai gin-lung Asuya gaw tinang mungdan sha ni hpe dan tawk Uphkang na hkang nnga ai.(But not Over the citizens of Those States).Tsun ga nga yang dai ginlung mungdan gaw mungkan dinghku masha (International Person) n re.Mungkan htinggaw jahpan hta n shang ai.Dai ginlung mungdan hta shanglawm ai mungdan shagu gaw mungkan Ta r a ( International Law) hpe naw hkan sa ra ai ni hkrai re, ndai mungdan ni gaw ginlung mung-

2008 NING NA GAW DA AI N'PAWT N'HPANG TARA KANU HTE Page 11 maut....ANHTE RA SHARAWNG AI FEDERAL MASA LAM.

Page 13 de ......


Laiza Shi Shanan 13

dan a ginrum akyu ara (bkHtusKd;pD;yGm;) hpe n-ahtu hkra ai sha kaga mungdan ni hte ga sadi laika ni(Treaties) ka da lu ai.Maigan ni hte kasa hkringmang matut mahkai lu ai ahkaw ahkang nga ai.Tinggyeng hpyendap ni nga ai.Hkrak tsun ga nga yang ndai ginlung mungdan hta shang lawm ai mungdan shagu gaw shanglawt ai mungdan majing ni nan naw re majaw galoi raitim ginlung munghpawn kaw nna htingbren pru mat na ahkang nga ai.Ukrine hte Bye Law Rusia gaw UN de dat kasa hkringmang pyi tawn da ai re.

MATSING;- USSR gaw Union ngu da tim hkrak gaw Union n re Confederation she re.Hpa ma-jaw nga yang shanhte a npawt nhpang gaw da ai Tara Kanu hta kadai mung kadai maigan de kasa hkingmang dat lu ai.Ga sadi laika ka lu ai. ( EkdifiHNcm; a&;0efMuD;?oHwref ) ni tawn da lu ai.Tinggyeng hpyendap ni nga ai,tinggyeng Asuya nga ai. Raitim

langai mi nga ai gaw wygwDpepf hte ka-up da ai majaw lahta na lam ni mungkan kaw atsawm n dan leng mat ai.

FEDERALSTATE (Mung Hpawm Mungdan- ( Nynfaxmifpk EkdifiH])

Federal State (Mung-hpawm Mungdan- Nynfaxmif-

pk EkdifiH ) ngu ai gaw shanglawt lu ai mungdan ni hku nna tinang Asuya a magam dap ni hte ahkang aya (Power) hpe mung-hpawm Asuya hpe ap kau nhtawm tinang mungdan hte mungdan sha ni a ntsa munghpawm Asuya kaw nna sha Uphkang ai ladat hte prat tup jawlup (Permanent Union) rau pra rau nga na ngu gaw de da ai mungdan hpe ngu ai rai nga ai.International Law hku nga yang munghpawm mungdan (Federal State) chyu sha mungkan dinghku hkrang ( International Personality) nga mat nna munghpawm mung-dan chyu sha mungkan dinghku ( Htinggaw) jahpan shang mat ai. Munghpawm mungdan hta shanglawm ai (Member States)

mungdan ni yawng gaw mung-kan dinghku hkrang n nga mat ai hte mungkan htinggaw jahpan hta mung n lawm mat sai.Ndai gaw lamu ga ginra n nga, mat mat ai gaw n re, mungdan (Ek di fi Hawmf) ngu ai hpe Uphkang ai ahkang aya (Power) n nga mat ai hpe ngu mayu ai re. Ndai zawn re ai hpe Defunct State nga ma ai.Defunct State ngu ai gaw shadip chyahpang lu ai mungdan n rai mat sai hpe ngu mayu ai rai nga ai. Kaga langai mi hku tsun ga nga yang munghpawm malawm mungdan (Member States) ni hta tinang kata wanglu wanglang lam( Internal Independence) sha nga nna npan htingwan wanglu wanglang lam (External Indepen-dence) n nga mat ai lam rai nga ai.Dai majaw munghpawm mungdan malawm mungdan ni gaw htingbu htingbyen mungdan ni hte kasa hkringmang matut mahkai, galai gachyai n mai galaw ai. Mungkan hte seng ai ga sadi laika ni ka na ahkang n nga ai. Dai zawn galaw mayu yang ginjaw Asuya ( A[dkt

pdk;& ) a myit hkrum ai hpe shawng la nna she galaw mai ai. Bai Internal Independence ngu ai gaw tinang kata kaw (Mungdaw kata kaw ) madu gam maka madu hpajang hparan la lu ai ahkaw ahkang (Self Determination) nga ai hpe ngu mayu ai rai nga ai.Ndai gaw Federal ngu ai a lachyum hpe kadun dik ai hku sanglang dan ai hku re. Ndai lam hpe shawng n chye tawn ai sha Federal lam garu taw nga yang lachyum n pru na re. Lahta na Federal a lachyum hpe chye ai hpang, Federal mungdan langai mi gaw de da ai hkrang hpan hpe mung chye da ra na re. Federal mung-dan gaw de da ai hkrang ni n bung hkat ai hpe mu lu ai. Dai ni gaw;-

1. (1) Ginra (a'o) hpe lanep ( taNccHí ) da nna gaw da ai hkrang -(America) (2) Ginra hpe madung lanep hku da nna munghpawm

ginra( Nynfaxmifpk e,faNr) shalawm nna gaw de da ai hkrang. (3)Amyu baw sang hpe hkan nna gaw de da a hkrang- (Malaysia) (4)Amyu bawsang, gin-ra (a'o), munghpawm ginra (Nynfaxmifpk e,faNr) ni hte gaw de da ai hkrang ni rai nga ai. (India) Re gaw gara hkrang hte rai yang tinang hte grau htap htuk manu na re ngu ai gaw yawng bawng-ban jahkrup nna daw dan la ai gaw madung rai na re.Ndai zawn re Federal munghpawm gara hkrang hta raitim Uppadi gyin shalat ai ahkaw ahkang ( Division Of Power) gara hku jai lang na ngu ai hpe garan gin-hka ka da ai hkrai re.

2. Division of Power ngu ai Uppadi gyin shalat na ahkang aya garan lang ai lam ( Oya'NyKtm Pm cGJa0Ncif; ) mung lawu de na hte maren hpan amyu myu nga ai hpe mu lu ai. munghpawm Asuya hpe jaw da ai. (2)Munghpawm Asuya hpe mahtang Uppadi galaw lu ai ahkaw ahkang nkau mi sha jaw da nna ngam ai ma hkra hpe mungdaw ni hpe jaw da ai. (3)Munghpawm rap daw kaw galaw lu ai ahkaw ahkang hte mungdaw rap daw kaw galaw lu ai ahkaw ahkang ni,lahkawng yan rau jawm galaw lu ai ahkaw ahkang ni (Concurrent Power) hpe jahpan chyarang hte hkrak garan ginghka masat da ai ladat ni rai nga ai.

3. Mungdaw kata kaw lang na masa kaba ni (Policies) - usifhoHk;rnfhtajccHrlrsm;- vlYtcGifhta&;?

bmoma&;? usm;^r wef;wla&;? ynma&;?

awmifolv,form;^tvkyform;rsm;&ydkif

cGifhrsm;?pD;yGm;a&;? pmay,Ofaus;rSKqdkif&m

rl0g'rsm;-

4. Rap daw(vTwfawmf) hte seng ai lam ni;- jynfolYvTwfawmf? trsdK;om; (or)vlrsdK;pkvTwfawmf? jynfe,f^wdkif;

vTwfawmfudpö&yfrsm;?

Page 14 de ......



Laiza Shi Shanan 14


5. Federal mungdan kaw lang na Uphkang ladat. (zuf'&,fjynfaxmifpkrSmusifhoHk;rnfhtkyf

csKyfa&; pepfudpö) - wdkuf½kdufor®wtkyfcsKyfa&;-

pepf (Presidential System) - wqifhcHor®wtkyfcsKyfa&;pepf (Parliamentary System) - Pati Hkum ( ygwDpHk - Multiparty System (Snr) Kaga Hpabaw System lang na,ngu ai zawn re ni hpe mung masa zuphpawng kaw bawngban daw-dan la ra na re. Bai langai ni gaw Pang Long ga sadi laika hta Federal ngu ai ga hkaw langai mi mung nlawm ai.Portion Of Those areas of the autonomy wich it now enjoys in Internal Adminastra-tion. Full Autonomy In Internal Administration for the frontier Areas is Accepted In Principle.Citizens of the frontier areas shall enjoy rights and privileges wich are regarded as fundamental in democratic countries. (Art;-5,7), sha ngu da ai hpe mu lu ai.Ngu mayu ai gaw Federal ngu ai ga hkaw n lawm tim jarit masawn hkan shanu nga ai mungchying sha ni hpe madu ginra madu wanglu wanglang Uphkang lu ai,madu gam maka hpe madu dawdan lu ai ahkaw ahkang hpe madung da ai munghpawm mungdan gaw de na ngu ai rai nga ai. Rai yang ndai kaw lachyum hta la nbung ai lam ni nga ai.Dai gaw madu Uphkang mungdaw ngu ai hte madu gam maka hpe madu dawdan hpajang Uphkang lu ai mung daw (udk,f

ydkiftkyfcsKyfcGifh&jynfe,f^wdkif; a'o

ESifhudk,fydkifjyXmef;cGifh½Sdaomjynfe,f^wdkif;

a'o) rai nga ai. Kumyunit / Sushelit ni gaw madu ginra madu Uphkang lam ladat lang ai.

Ga shadawn;- Miwa mungdan Madu gam maka madu daw dan hparan na ahkang (Oya'jyKydkifcGifh) n jaw da ai sha madu ginra madu Uphkang na (udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh) ahkang sha jaw da ai. Sinna Democracy mungdan ni rai jang Autonomy /Autonomous nga sai kaw nna gaw madu ginra

madu Uphkang lu ai ahkang hte madu gam maka hpe madu daw-dan hparan na ahkaw ahkang (udk,fydkifjyXmefcGifhESifhudk,fydkif tkyfcsKyfcGifh)

hpe kalang ta jaw da ai re. Ndai yan lahkawng gara hku shai a ta nga yang- kumyunit /Sushelit ni jaw ai Autonomy gaw Ginjaw jum ladat (Ginjaw kawn ma-sat jahkrat ya ai) hku hkan lang ra nna Democracy ni jaw ai Autonomy gaw mung shawa a-ra hpe madung tawn ai re majaw dai ginra kaw shanu nga ai mungchying shawa kawn lata shalun dat ai wa chyu sha dai ginra hpe yu reng Uphkang na ahkang nga ai. Mungchying shawa ni lata shalun dat ai dat kasa hkring mang ni sha dai ginra hpe Uphkang lu ai, ahkang nga ai,Uppadi ni ka da lu ai ahkang nga ai. Ndai Mungchying shawa lata san da sai du salang ni hpe Gin-jaw Asuya (A[d k jynfaxmif pktpdk;&) kawn masat masa galaw sha-grin ya ai ladat rai nga ai.Dai majaw mung Pang Long ga sadi laika hta Federal ngu ai ga hkum n lawm ai raitim ( wich are Regarded as fundamental in democratic countries) ngu da ai lam rai nga ai.Anhte ra sharawng ai Federal mung ndai Sinna Democracy mungdan ni lang ai Federal nan rai nga ai. Ndai kaw e Federal ngu ai gaw System ( pepf ) rai nhtawm Autonomy ngu ai gaw ahkang aya/ahkaw ahkang (Power) rai nga ai.System ngu ai gaw Gaw da ai hkrang ladat hte Uphkang ai lailen ladat hpe, Power ngu ai gaw dai gaw da ai mungdan hkrang hte Uphkang lailen hpe jum tek hpajang na ahkaw ahkang (Power) hpe ngu ai rai nga ai. Rai yang Myen Hpyendap ni tsun ai 2008 ning na gaw da ai ningpawt ninghpang Tara Kanu hta Federal masa lam yawng lawm sai ngu ai gaw teng ai kun?Dinglik yu na lam nga ai. Ndai zawn dinglik yu yang mungdaw hte Division (wkdif;a'oBuD;) ni hta rap daw (vTwfawmf) ni tawn da ya nna (Oya'jyKydkifcGifh) ni jaw da ai hta lai nna kaga hpa ahkaw ahkang nnga ai.Moi Inggalik prat

na (ukd;q,fhwpfXme(91-Xme)tkyfcsKyf

a&;) jaw yang na hte maren sha rai nga ai. (vTwfawmf) hte (Oya'jyKydkif cGifh) nga tim (t*Fvdyfbk&ifcHcsKyf) wa sha yawng jum magra da ai re. Dai hte maren ya Myen ni mung jynfe,f^wdkif;a'oBuD;0efBuD;csKyfni hpe or®w wa kaw nna dantawk jum tek da ai rai nga ai.Mungchying shawa lata dang da ai n re ma-jaw jynfe,f^wdkif;a'oBuD;0efBuD;csKyf ni gaw or®w wa hpe dantawk ma-dat mara ra nga ma ai. ygwDpHkpepf

nga tim twdkuftcHygwD ( Opposition Party) ngu san san n nga ai. Hpyendap ni sha Opposition Party zawn rai taw nga ai hpe mu lu ai .Gara Party dang dang galoi mung hpyen dap ni hte ginlung Asuya hpaw ra ai.Paliman Amu madu ( Parliament Secretary ( ygvDreftwGif;0ef) hpe mung uphkang dap du (taxGaxGtkyfcsKyfa&;rSL;)ni hpe galaw shangun da ai.Dai wa gaw Hpyendap ni jum ai Mung-chying Uphkang magam dap (jynfxJa&;0efBuD;Xme) kata na re hte maren Hpyendu ( jynfxJa&;0efBuD;) wa a ga madat mara ra ai wa rai nga ai.Dai majaw jynfe,f^wdkif; a'

oBuD;tpdk;& ni galaw ai lam mahkra Hpyen dap ni chye lu na matu maw mawn da ai lam ni rai nga ai. Bai or®w wa hpe dang san da ai mung Uhpung masum (jynfolYvTwfawmf? trsdK;om;vTwfawmf?

wyfrawmfom;vTwfawmfud k,fpm;vS,f

rsm;tzGJU) kaw lata dangsan da ai re majaw gara Pati gaw ninghkap Pati (Opposition Party) ngu nnga mat ai. Dai majaw Uphkang ladat hta mung lawu daw de gaw Parlia-mentary Uphkang ladat zawn rai nna or®w wa hpe lata dang san da ngut ai hte rau dantawk or®w Uphkang ladat rai wa nna or®w wa gaw mungdan ningbaw ning-la mung, Asuya a ningbaw ningla mung rai wa ai. ygwDpHkpepf (Multi-Party System) hkrak rai jang, law malawng dang ai (grau law dang ai) Pati ningbaw wa gaw Asuya ningbaw rai ra ai. Dantawk gumsan magam Up-hkang ladat (Presidential Sys-tem) hpe lang ai rai yang mung party ni kaw na or®wavmif; ni shang shingjawng ra ai re. ( eg;-

United State of America) ya gaw dai hku mung n rai Parliamentary zawn zawn Presidential zawn zawn gara de mung njau njau rai taw nga ai hpe mu lu ai. Ndai gaw wEkdifiHpepf? wygwDpepf re hpe anhte wdkif;&if;om; ni nchye na na hku gumwai ladat hte galaw da ai lam sha rai nga ai.Shama sha ai lam sha rai nga ai. Gara hku makoi magap galaw da ain raitim yawng mu mada kau ya ai re majaw 2008 ning na gaw da ai npawt nhpang Tara Kanu hpe gram kau ra ai. (snr) Nnan bai ka lai kau ra ai nga yawng garu taw nga ai rai nga ai.Raitim Myen Hpyen dap wa gaw 2008 ning na gaw da ai Tara Kanu hpe makawp maga na lit shanhte kaw nga ai nga dagrang taw nga ai. Gaw da ai Tara Kanu ngu ai gaw Hpyendap hte sha seng ai nre Mungchying shawa ji nban yawng hte seng ai re.Raitim Hpyendap gaw shanhte a akyu ara hpe makawp maga na matu Mungchying shawa hpe dip rip nna n'tara ai hku ka da ai re ma-jaw 2008 ning na gaw da ai Tara Kanu hpe hkra ya na grai tsang nga ma ai re.Anhte ra sharawng ai Federal mungdan gaw 2008 ning na gaw da ai Tara Kanu hte gara hku mung nlu la mai ai.Dai re majaw anhte ra sharawng ai Federal mung hpawm mungdan n lu ding sa naw matut shakut sa wa ga ngu shadut dat mayu nngai law.

Kachin Duwa Jee.


Laiza Shi Shanan 15

Saugaw hpun gaw Shanam, Jang Nyang hpan hta lawm nna ru kadun 10cm (4")

daram sha re ai majaw gin-htawng ta hta ga madi ai shara hte hka kau hkan sha tu nga lu ai hpun re. Mungkan hta Yesu n shangai shi ai BC 4 hkan nna hkai sha wa sai raitim Myen mung de Tsaban 20 daram nna hkai hpang ai. Saugaw hpe bum tsi hta bang lang ai, simai kaw bang sha ai, shakya rai ni hta bang lang ai lam ni galaw ma ai. Pajau grupyin hkai da ai hta si shadang hpun n hpawng langai kaw kg 3-6 dang si lu ai majaw n hpang mi hta Yuan 50-100 lu mai nga ai. Anhte bumga de nga ai ni ndai Saugaw hpe hkai yang aten kadun hta shang gumhpraw lu ai hpe aten na na hkam la lu na rai nga ai.

Duhkra Ladaw Masa Panglai hkaman ra madang kaw nna tsaw de Pe 2500'-6000' lapran hkai mai nna hkrak dik Pe 5000' grupyin hta rai nga ai. Marang law nna madi manyap law ai shara shingnyip 50% lu ai hte jan dantawk n hkra ai shara hta kahtet shadang 200C (70

0

F) grupyin re ai shara hta kaja ai.

Hkai Na Lamu ga Masa Hkakau, hkashi mayan hte hka hpungya shara ni, gin-htawng ten hka madi ai shara, shani jan n hkra shingnyip lu ai shara, namhpun rawng nna hka

ayan madi ai hte lamu ga hkri shum madang (pH 6) grupyin nga ai shara hta hkai yang kaja ai.

Li La Ai Lam Shaugaw tsit ai hpan, chyang ai hpan hte hkyeng ai hpan ni nga ai hta anhte ginra hte Miwa Yunnan hta hkai ai gaw hkyeng ai hpan re hpe mu mada lu ai. October-November shata atsawm kung myin ai ten tsawm ai kaja ai si hpe lata la na. Tum hpe ga nna zai ni madi ai hte gayau majaw da nna January hte February shata hta shaw ban yang mai ai. Shing nrai si tsawm ai hpe lata jahkraw da nna ban na ten hta buri hta bang nna lwi yawng ai hka hta 3-4 ya tsing da nna baw la nhtawm tum kaw kap ai panyen tsai hkra kashin kau nna bawng bra na.

Bawng Bra Ai Lam Bawng bra na shara hpe namhpun rawng, shingnyip lu, ga madi ai shara hta atsawm chye mani nna dam de Pe 3', tsaw de yungbat 6", galu de ra ai hta hkan nna galaw da ai dik hta nhpang mi kaw tum 2 hpra bang nna 0.5" sung ai hku kaput nna bra da na. Dik n tsa kaw yihku (snr) tsing jahkraw hte 1" htat magap ya nna madi hkra ayan hka jaw ya ya di na. Bra da ai hpang shata 1.5-2 rai yang tu pru wa ai hte magap da ai yihku (snr) tsing jahkraw la kau ya nna nga hkyi shingmun gat bang ya

na.

Htawt Hkai Na Lam Saugaw hkai na shara hpe ga nam ni hkyen jasan kau na. Shingnyip nau htat yang n kau mi hpe kran jasan kau na. Gang hkran hpe lamu ga masa hta hkan nna pe 8'x8' da hkai na. Hka madi ai kaw hkai ai majaw nhkun grai rai lajang hkai ai lam n galaw ra ai hte aten n lata ai hkai mai ai. Hkai ai shaloi nhpang mi hta hpun masum hpe dikru jung masum brum rai hkai na. Pawt hpe ga de 1" yungbat mi sha lup nna hkai na. Ginhtawng ta hka n madi ai shara ni hpe hka bang, hka jaw ya na. Nhpawng kaba wa yang makau de na kasha ni hpe ye hkai yang mung mai ai. N sung ai sha ntsa kaw mara hkai nna lahpra htat htat magap da ya na, 3 ning hta si hpang nna 5-6 ning hta si law ai hte shang gumhpraw grai lu mai sai.

Gawn Lajawng Na Lam Pawt de asan rai hkra tsing magang ya hkyen ya ai lam ayan galaw ya na. Sau gaw si di let asi si ngut sai hpun naga ni hpe mung kahtam seng kau ya na. N tu mat, si mat ai hkan bai kapa hkai jahpring ya na. Saugaw ru gaw ga kata de 10cm (4") dang sha shang ai majaw ginhtawng April, May shata hta ga hkraw yang hka jaw hka bang ya na. Atsawm gawn lajang yang 40ning du di sha lu ai.

Asi di Shu La ai Lam Anhte ginra hta hkai ai Saugaw hkyeng gaw October- November shata hta kung myin nna atsawm kung myin sai si majaw hpe si ginlang pawt kaw nna majaw hte kahtam di la ra

ai. Kung myin sai si gaw tum chyang nna n kung shi ai si gaw tum hpraw ai.

Asi Jahkraw La ai Lam Saugaw hpe di la nna na na tawn da yang manam pyaw ai sama hkoi mat wa ai majaw lawan ai hku jahkraw kau ra ai. Myin sai si katsing hta hka 85% lawm ai hpe 10% hkraw hkra jahkraw kau ra ai. Jahkraw na hpe jan lam (snr) hkinggau pe 7 tsaw ai kaw zau htu nna wan wawn jahkraw la na. Jahkraw ai ten kadun lu ai made kadun ai hte hkraw hkra galaw ra ai.

Tawn Zing ai Lam Atsawm hkraw kang sai Sau gaw hpe buri hta bang nna tawn zing da na. Saugaw tawn zing da ai gawk hta kaga manam shagram re ai baw n mai tawn gayau da ai. Saugaw sama hten wa chye ai. Tawn zing ai ten na yang hka salu hte madi bam nna hten wa chye ai majaw bai lam ya ya rai ra ai.

Gat Lawk a Lam Saugaw gat lawk gaw grai kaba ai re. Saugaw hpe katsing di la ai hte dut mai ai. Jahkraw nna shen dut mai ai. Jahkraw hpe rin shadung nna mung dut sha mai ai. 2017 ning Saugaw mangai ten na Pajau gat lawk manu gaw ;- Katsing 1kg htaYuan 12-18 rai nna Jahkraw 1kg hta Yuan 100 lu dut ai. Katsing kg 4 hta jahkraw kg 1 lu ai. 1 ton hta Yuan 100,000 lu nga ai.

Kareng Brang Seng

SAUGAW HKAI SHA NA LAM


Laiza Shi Shanan 16

Nu a Kasha

Chyinghkai nu a shadang sha

Myutsaw shanglawt hpyenla la

Chyahkya si sha nna hka lu ai hpa

Nu a kasha shanglawt hpyendu

Myen hpyenla mu dat shagu

Sumwan hkak nhtu tek mahkyu

Nu a kasha shanglawt hpungshang salang

Buga gaw sharawt na lam tut myitmang

Santeng shanghkawp hpai nna kahkrang

Nu a kasha ngai galoi nrau

Uhku u zawn majoi n mau

Gwingang kasha zawn hkrup mara n wau

Kumshan

Shinggyim masha hte hkrung Dusat ni gaw moi prat kaw nna daini na prat

hte htawm hpang prat hta raitim kadai gaw jinghku kadai gaw hpyen ngu ai lata ging hka chye nna hkan sa galaw ra ai lit hpe n mai hprai kau nga ai. Ga tsan ai gaw na, nra tsan ai gaw wa, jinghku ga gaw sheng mareng, tsasam ga gaw si mani, chyum laika hta Yesu ga shadawn tsun ai Luka 10:30-3 htingbu wa gaw kadai mahtang rai ta? Hkrunlam ka-ang kaw sutgan kashun mya la hkrum ai sha n-ga si na daram adup zing-ri machyi taw nga ai hpe shawng wa mu ai, Le Wi amyu masha hte Hkinjawng agyi wa yan gaw machyi jam jau hkrum nga ai Yuda amyu masha hkrai rai ma ai, machyi jamjau hkrum ai wa hpe sa gawn lajang la ai sha n-ga, shi a jawn gumra hta shajawn da nna mare de du hkra gawn lajang, tsi manu jahpu shaw hkam ai wa chyawm gaw Yuda amyu masha ni e masha madang hta shagrit kau hkrum ai Samari amyu masha ( Amyu kaji ) dai ni na prat hta masha jahpan hkying mi pyi ndu mat sai amyu matu kaw na rai nga ai. Maumwi hta la jahku sha ni a hpunnu hpungam ntsa na mahkam hta lu ai Chyahkyi hte chyahkrai ma a ga shalawng kata na mahkam hta lu ai u gaw hkawngrang byin mat ai maumwi jinghku hte hpyen ginghka la lu nga ai. Sharam lahkawng myit hkrum nna hka la-ing kata na nga kaba langai mi jawm lu shaw la ai hte garan la ai kaw bawdaw, ningmai daw lahkawng garan ai hta bawdaw hkrai madu la mayu nna dangrang gashun hkat nga ai ten shalawng de na nam gwi Chyahkyawn gale wa nna hkum gashun, hkum ga law hkat mu! Ngai garan ya made ga! Zim nga mu nga ai sara gale wa nna Nga hkum hpe daw masum, bawdaw hpe malawng hku daw nna nmai hpe lahkawng daw daw hpra garan jaw da nna bawdaw kaba ai hpe ga gwi Chyahkyawn wa

e apyaw sha hpai sha mat wa ai hpe hka sharam yan myit n dik n pyaw tim kaning n chye di, hpa n lu galaw ai hkam sha nga masai. Hka Sharam yan nga hkum mi hpe hkum bum lahkawng hku garan hkat ra ai hpe bawdaw, nmai daw hku n re ai sha, galu ai hku garan, hparan la mai ai hpe nga baw raw sha hpe madu mayu ai majaw chyasam wa sa garan ya ai gaw nga baw shan kaw n lawm mat ai sha n-ga nga hkumbum kaji ai sha madu lu mat nga ai. Tsadan lapu gaw shinggyim num Ewa kaw sa tsun ai ga manaw nsen gaw si mani madat manu htuk hkra tsun shaga ai hpe myit pyaw ai hte hkap la madat hkan galaw kau nu ai. La jahku sha shannau ni marai jahku a n-gun atsam hpe kam hpa ai majaw shalawng kata ga ntsa mahkam kaw lu ai Chyahkyi hpe hpunnu hpungam ndung ntsa na mahkam kaw lu ai ngu n shawp n kap ai lailen hte dang sha ai lam rai nga ai. Tinang Wunpawng Amyu sha ni 1946 ning December hta Myen amyu Ningbaw Awng San wa tsun shaga ai kahkyin gumdin ga hkaw ga ngau gaw tsadan Lapu Ewa hpe hkalem asawng kahkyin ai ga rai nna dai ga matut hpe na madat kam mat ai Wunpawng amyusha ni daini na aten hta hkrum katut hkam sha wa nga ai gaw la jah-ku sha ni a n shawp n kap, matse labe ladat hte jahkrai ma hpe roi rip dang sha ai masa hpe hkam sha ra nga sai. Dai ni na prat masa hta jinghku gaw kadai, Hpyen gaw kadai ngu ai hpe asan sha ginhka lata chye nna dawdan galaw ra ai masa rai nga sai hpe alun madun dat nngai.

Loi Jau Chyangau N-Sen

KADAI GAW JINGHKU,

KADAI GAW HPYEN

TSA HTA SHADANG TUP MYIT HKRUM AI RAI YANG SINAT …kap bra wa ai hpe n chye na ai ni naw nga nga...

Documents

Transcript of TSA HTA SHADANG TUP MYIT HKRUM AI RAI YANG SINAT …kap bra wa ai hpe n chye na ai ni naw nga nga...