TRENDY EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEJ EUROPY - IM … · 9 Społeczeństwo informacyjne, MŚP,...
-
Upload
truongdien -
Category
Documents
-
view
220 -
download
0
Transcript of TRENDY EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEJ EUROPY - IM … · 9 Społeczeństwo informacyjne, MŚP,...
Redakcja
Milan Popović
Michał Błaszczyk
TRENDY EKONOMICZNE
WSPÓŁCZESNEJ EUROPY
Łódź 2011
Recenzent : dr Jarosław Zając
Redakcja: mgr Milan Popović, mgr Michał Błaszczyk
Publikacja dofinansowana przez Dziekana
Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego
Autorzy referatów:
Michał Błaszczyk
Natalia Bujan
Joanna Ceranka
Oktawian Jaroszewicz
Monika Jaworska
Monika Karbownik
Agata Kosińska
Jakub Koziński
Jacek Kozłowski
Katarzyna Kiliańska
Paulina Pabiańska
Milan Popović
Marcin Sabela
Joanna Sobczak
Adam Stangreciak
Adrian Szyszkowski
Urszula Wasińska
Piotr Wojciechowski
ISBN: 978-83-928174-5-1
Wszelkie prawa zastrzeżone
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”
ul. P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź
http://www.imtech.uni.lodz.pl
e-mail: [email protected]
Przygotowanie do druku: Adam Kościelniak
Projekt okładki: Anna Fokczyńska
Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
ul. Lindleya 8, 90-131 Łódź
tel. (42) 665-58-63
http://www.wydawnictwo.uni.lodz.pl/
e-mail: [email protected]
Spis treści
Wstęp .......................................................................................................... 5
ROZDZIAŁ I: TRENDY TECHNOLOGICZNE ...................................... 7
Monika JAWORSKA, Monika KARBOWNIK: Małe i średnie
przedsiębiorstwa w dobie społeczeństwa informacyjnego .......................... 9
Agata KOSIŃSKA, Adrian SZYSZKOWSKI: Rola i znaczenie
europejskiego społeczeństwa informacyjnego w dobie procesów
globalizacji................................................................................................. 17
Marcin SABELA, Piotr WOJCIECHOWSKI: Zastosowanie
technologii pick-by-point w gospodarce magazynowej ............................ 25
Adam STANGRECIAK: Rozwój rynku e-booków w Europie .............. 31
ROZDZIAŁ II: TRENDY FINANSOWE ................................................. 37
Michał BŁASZCZYK: Zastosowanie algorytmów kryptograficznych
i bezpieczeństwo w usługach bankowości elektronicznej ......................... 39
Jakub KOZIŃSKI: Slow money ............................................................. 47
Joanna SOBCZAK: Bankowość elektroniczna w Unii Europejskiej
na przykładzie Polski ................................................................................. 55
Milan POPOVIĆ: Rozwój polskiego rynku faktoringowego
w porównaniu do krajów europejskich ...................................................... 63
ROZDZIAŁ III: TRENDY EKONOMICZNE
W POZOSTAŁYCH DZIEDZINACH ...................................................... 71
Natalia BUJAN: Rozwój i innowacje w europejskich inteligentnych
systemach transportowych ......................................................................... 73
Joanna CERANKA, Oktawian JAROSZEWICZ: Centra logistyczne
w Polsce i Europie...................................................................................... 81
Katarzyna KILIAŃSKA, Urszula WASIŃSKA: Społeczna
odpowiedzialność biznesu. Przykłady dobrych praktyk przedsiębiorstw .. 89
Paulina PABIAŃSKA, Jacek KOZŁOWSKI: Handel emisjami CO2.
Szanse i zagrożenia .................................................................................... 97
O wydawcy ................................................................................................. 105
5
Wstęp
Publikacje członków studenckich kół naukowych stanowią początek
w życiu dojrzałego pracownika naukowego. Podążając tą ścieżką, studenci
Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego podjęli
się wydania kolejnej monografii z cyklu „Trendy ekonomiczne”. Po trendach
ekonomicznych mających zastosowanie w Polsce, a następnie Unii Euro-
pejskiej, podjęto się tematyki trendów ekonomicznych ogólnie rozumianej
współczesnej Europy. Treść przedstawionych artykułów wskazuje na bardzo
szerokie spektrum zainteresowań naukowych studentów, którzy w swoich
pracach wyjaśniają trendy występujące w gospodarce krajów europejskich.
Książka składa się z trzech części: trendy technologiczne, trendy finansowe
oraz trendy ekonomiczne w pozostałych dziedzinach gospodarki.
Artykuły zamieszczone w części pierwszej nawiązują do innowa-
cyjnych rozwiązań technologicznych, a ich tematyka przedstawia rozwią-
zania, bez których trudno jest wyobrazić sobie współczesną gospodarkę.
W tej części zostało przedstawione społeczeństwo informacyjne z punktu
widzenia małych i średnich przedsiębiorstw oraz jego rola i znaczenie
w dobie procesów globalizacji. Następnie zostało przedstawione rozwiązania
technologiczne „pick-by-point”, mające zastosowanie w gospodarce magazy-
nowej oraz rozwój rynku książek elektronicznych w Europie.
Druga część składa się z opracowań dotyczących trendów o tematyce
finansowej. Wprawdzie, tematyka zastosowania algorytmów kryptogra-
ficznych i bezpieczeństwa w usługach bankowości elektronicznej mogłaby
również zostać umieszczona w rozdziale technologicznym, aczkolwiek
zastosowanie w bankowości miało decydujący wpływ na jego umieszczenie.
Kolejne opracowania przedstawiają ruch Slow Movement, mający na celu
odwrócenie trendu coraz szybszego życia, bankowość elektroniczną w Unii
Europejskiej na przykładzie Polski oraz rozwój polskiego rynku faktoringo-
wego w porównaniu do krajów europejskich.
6
Trzeci, ostatni rozdział przedstawia pozostałe trendy gospodarcze,
wśród których zostały opisane innowacje i rozwój w europejskich
inteligentnych systemach transportowych, następnie centra logistyczne
w Polsce i Europie. W tejże części znalazły swoje miejsce przykłady dobrych
praktyk przedsiębiorstw mające zastosowanie w społecznej odpowiedzial-
ności biznesu, oraz korzyści i zagrożenia z handlu emisjami CO2, które
przedstawiają zakończenie rozdziału.
Pokładamy nadzieję, iż niniejsza publikacja pozwoli pogłębić
czytelnikowi wiedzę z zakresu szeroko pojętych trendów ekonomicznych,
oraz będzie stanowiła źródło inspiracji do dalszych prac i badań w tym
zakresie.
Składamy podziękowania za pomoc przy recenzowaniu niniejszej
publikacji Panu dr. Jarosławi Zającowi z Katedry Informatyki Ekonomicznej
Uniwersytetu Łódzkiego.
mgr Milan Popović
mgr Michał Błaszczyk
Katedra Informatyki Ekonomicznej
Uniwersytet Łódzki
ROZDZIAŁ I
TRENDY TECHNOLOGICZNE
9
Społeczeństwo informacyjne, MŚP, Internet,
komputeryzacja, informacja.
Monika JAWORSKA*, Monika KARBOWNIK
*
MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA
W DOBIE SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO
Małe i średnie przedsiębiorstwa są podstawą europejskich gospodarek. Ich
elastyczność, gotowość do wprowadzania innowacji, technologii wnosi pozytywny
wpływ do integracji gospodarczej. Dlatego tak ważne jest, aby w czasach społeczeństwa
informacyjnego, firmy te korzystały z technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
Część pierwsza pracy zawiera charakterystykę MŚP z uwzględnieniem definicji opartej
na kryteriach ilościowych i jakościowych. Ponadto, zwrócono uwagę na rolę i znaczenie
tego sektora w gospodarce. W kolejnej części pracy podjęto próbę wyjaśnienia definicji
społeczeństwa informacyjnego i przybliżenie jego istoty. Część ostatnia przedstawia
rozwiązania stosowane przez MŚP z zakresu wykorzystania technologii informacyjnych
i komunikacyjnych.
1. CHARAKTERYSTYKA SEKTORA MŚP
1.1. KLASYFIKACJA MŚP ZGODNIE Z KRYTERIAMI ILOŚCIOWYMI
Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP)
spełniają ważną rolę w gospodarce krajów europejskich. W sektorze MŚP
skupiają się ludzkie umiejętności i zdolności w zakresie przedsiębiorczości,
innowacji i zatrudnienia. W Unii Europejskiej MŚP stanowi 99 wszystkich
przedsiębiorstw i zapewnia 75 mln miejsc pracy1. Dlatego tez wsparcie tego
sektora jest jednym z priorytetów Wspólnoty Europejskiej. W celu sprawie-
dliwego traktowanie przedsiębiorstw w całej Unii, w dniu 1 stycznia 2005
roku, weszło w życie Zalecenie Komisji ustanawiające nową definicję MŚP.
Zgodnie z unijnymi wytycznymi MŚP to firma zatrudniająca do 250 pracow-
ników, a jej roczny obrót jest mniejszy niż 50 milionów euro oraz/lub całko-
wity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro.
* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział
Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe Koncept, dr Monika Stachowicz. 1 Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór oświadczenia, Wspólnoty Europejskie, 2010.
10
Tabela 1. Kryteria podziału na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa
Kategoria przedsiębiorstwa
Liczba osób zatrudnionych
Roczny obrót Całkowity bilans roczny
Mikro <10 ≤ 2 mln euro ≤ 2 mln euro
Małe <50 ≤ 10 mln euro ≤ 10 mln euro
Średnie <250 ≤ 50 mln euro ≤ 43 mln euro
Źrodło: Opracowanie własne na podstawie Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór
oświadczenia, Wspólnoty Europejskie, 2010.
1.2. KLASYFIKACJA MŚP ZGODNIE Z KRYTERIAMI JAKOŚCIOWYMI
Definicje małych i średnich przedsiębiorstw uwzględniają, oprócz kry-
teriów ilościowych, kryteria jakościowe obejmujące finansową niezależność,
jedność własności i zarządzania, a także typową strukturę organizacyjną2.
MŚP charakteryzuje się samodzielnością ekonomiczną i prawną
właściciela, jest to zasadnicze kryterium wyodrębniania małej firmy. Przez
samodzielność rozumie się taki stan, kiedy właściciel może wprowadzać
w życie swoja inicjatywę, na własne ryzyko pełni funkcje kierownicze
i zarządzające, niezależnie od woli osób trzecich. Drugą cechą typowa dla
tego sektora, odróżniającą ten typ od przedsiębiorstwa dużego, jest
nacechowanie struktury przedsiębiorstwa przez osobę właściciela. Ma on
wpływ na każdą, nawet najdrobniejszą decyzję, jest codziennie obecny
w firmie i we właściwy sobie sposób kształtuje stosunki z pracownikami.
Kolejną cechą jest odrębny typ gospodarki finansowej, bowiem
powstanie przedsiębiorstwa finansowane jest ze środków własnych lub
rodziny przedsiębiorcy, dalsze zaś potrzeby finansuje się poprzez wygenero-
wane zyski. Wynika to z utrudnionego dostępu do kapitału obcego3. Niski
stopień korzystania z pożyczek bankowych i kredytów ma swoje źródło
w obawach przed zaciąganiem tego typu zobowiązań, a także trudności
w dostępie do zewnętrznych źródeł finansowania4.
Cechą jakościową MŚP są również ich struktury organizacyjne. Istnieje
jedno centrum decyzyjne (właściciel), niewiele szczebli zarządzania, krótkie
2 Pisarska A., Efektywność gospodarowania rzeczowymi aktywami trwałymi w małych
średnich przedsiębiorstwach, Warszawa 2009, s. 16. 3 Łuczka T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Poznań 2001, s. 15-17. 4 Piasecki B., Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa-Łódź 2001, s. 70.
11
kanały rozpiętości informacji. Tego rodzaju struktura ułatwia szybkie
podejmowanie decyzji w warunkach zmienności otoczenia, sprzyja
elastyczności oraz przedsiębiorczym zachowaniom, co zwiększa wartość
rynkową przedsiębiorstwa5.
1.3. ROLA I ZNACZENIE SEKTORA MŚP W GOSPODARCE
Mikroprzedsiębiorstwa oraz małe i średnie przedsiębiorstwa są
motorem gospodarki europejskiej oraz głównym źródłem zatrudnienia.
Budzą ducha przedsiębiorczości i innowacyjności w krajach Unii
Europejskiej, a tym samym mają kluczowe znaczenie dla gospodarki.6
MŚP przypisuje się trzy ważne cechy, ukazujące ich pozytywny wpływ na
gospodarkę. Są oni często twórcami i pionierami wprowadzania nowych
rozwiązań, które mogą być potem wykorzystane przez inne przedsiębiorstwa,
również duże. Sektor ten jest także źródłem zdrowej i uczciwej konkurencji,
zwłaszcza jeśli chodzi o wprowadzanie nowych rozwiązań, usprawnień,
szczególnie związanych z zatrudnianie pracowników. Po trzecie są
czynnikiem wprowadzenia nowych, dotychczas niewytwarzanych wyrobów
(usług), przez co powodują wzrost produktywności całej gospodarki7.
Małe i średnie firmy odgrywają główną rolę we wzroście
gospodarczym, gdyż sektor ten stanowi największe źródło nowych miejsc
pracy, co jest istotne zwłaszcza w dzisiejszych czasach, kiedy wiele krajów
europejskich walczy ze zbyt wysoką stopą bezrobocia. Poza tym, mimo że
wydajność pracy w tym sektorze jest niższa w porównaniu z dużymi firmami,
często one osiągają większą efektywność działania. MŚP zawdzięcza to
niższym kosztom wynikającym ze względnie niższych płac (zatrudniają
mniejszą liczbę osób), mniejszym kosztom administracyjnym i zarządzania8.
2. SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE
Pojęcie „społeczeństwo informacyjne” (w języku japońskim „johoka
shakai”) po raz pierwszy zostało użyte przez socjologa Tadao Umesao
w roku 1963 w artykule o ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na
5 Skowronek-Mielczarek A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania.
Kompendium wiedzy o zdobywaniu funduszy, cenne informacje, C.H. Beck, Warszawa
2003, s. 7. 6 Nowa definicja…op. cit. s. 11.
7 Mikołajczyk B., Krawczyk M., Aniołowie biznesu w sektorze MŚP, Difin, Warszawa
2007, s. 11. 8 Ibidem, s. 12-13.
12
przetwarzaniu informacji. Termin ten został spopularyzowany przez innego
japońskiego naukowca Keinichi Koyama, autora Introduction to Information
Theory (Wprowadzenie do teorii informacji). W literaturze można znaleźć
wiele definicji społeczeństwa informacyjnego. Według Jacka Mączyńskiego
społeczeństwo informacyjne to takie które wytwarza, przechowuje,
przekazuje, pobiera i wykorzystuje określone informacje. Z raportu IBM
Community Development Foundation wynika, iż społeczeństwo informa-
cyjne charakteryzuje się: wysokim stopniem korzystania z informacji w życiu
codziennym przez większość obywateli i organizacji; użytkowaniem
jednorodnej lub kompatybilnej technologii informacyjnej na użytek własny,
społeczny, edukacji i działalności zawodowej; umiejętnością przekazywania,
odbierania, a także szybkiej wymiany danych cyfrowych bez względu na
odległość. 9
Pojęcie „społeczeństwo informacyjne” stosuje się zamiennie z wieloma
terminami. Jest to charakterystyczne dla nowych, dopiero badanych i wciąż
powstających obszarów. Nowe określenia jakie powstają to np. społeczeń-
stwo cybernetyczne, społeczeństwo cyfrowe, cyfrowy kapitalizm, społe-
czeństwo mobilne czy też społeczeństwo informatyczne. Są kraje dla których
nazwa nie jest istotna, po prostu budują nowe społeczeństwo.10
2.1. ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W UNII EUROPEJSKIEJ
W raporcie Komisji Europejskiej z 1993 roku, który od nazwiska
komisarza ds. przemysłu, technologii informacyjnych i telekomunikacji
Martina Bangemanna nazwano Raportem Bangemanna zaproponowano listę
dziesięciu inicjatyw wskazujących wykonalność i użyteczność nowoczesnych
technologii teleinformatycznych. Do obszarów tych zaliczono: szkolenia na
odległość sieci między uczelniami i jednostkami badawczymi, telepracę,
usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw, zarządzanie
ruchem drogowym, kontrolę ruchu powietrznego, sieci sektora zdrowia,
komputeryzację systemu zamówień, transeuropejską sieć administracji
publicznej oraz infostrady dla obszarów miejskich.11
9 Białobłocki T., Moroz J., Nowina Konopka M., Zacher L.W., Społeczeństwo informa-
cyjne. Istota, rozwój, wyzwania. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa
2006, s. 14. 10
Papińska-Kacperek J., Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008, s. 16. 11
Białobłocki T., op.cit. s. 144.
13
Dla postępującego społeczeństwa informacyjnego charakterystyczne są
terminy nowa ekonomia, gospodarka elektroniczna czy elektroniczny biznes,
a także wszystkie określenia działalności ekonomicznej poprzedzone przed-
rostkiem „e”. Rozwijające się technologie teleinformatyczne spowodowały,
że podstawowe procesy biznesowe, takie jak: obsługa zamówień, płatności,
promocji, rozliczenia z urzędami, wystawianie faktur, dostawy usług
i produktów cyfrowych, kontakt z klientem czy dostawcą, nawet realizacje
zmówień publicznych jednostek samorządowych mogą być realizowane na
drodze elektronicznej.
2.2. E-GOSPODARKA
Elektroniczna gospodarka to wirtualna przestrzeń, w której jest pro-
wadzona działalność ekonomiczna, transakcje finansowe, gdzie dojrzewają
bezpośrednie kontakty między uczestnikami biznesu. Czynnikami, które
zwiększają szanse rozwoju i utrzymania się organizacji w e-gospodarce są:12
rozwój nowych rynków i usług oraz nowych metod zarządzania
organizacją,
nowa jakość produktów,
wzrost szybkości obsługi procesów decyzyjnych i produkcyjnych,
globalizacja działalności,
indywidualizacja podaży,
powiększenie wartości dodanej przedsiębiorstwa o wartość wiedzy
(know-how in e-biznes),
wypracowanie standardów działań,
walka nie tylko o sektory rynków, ale o zdobycie pojedynczego klienta,
dynamiczna reakcja na zmiany w środowisku globalnego rynku,
szybki wychwytywanie nowych szans,
dynamizacja rynku w czasie, wielkości i przestrzeni rozwój integralnej,
uczącej się zintegrowanej kadry.
Oprócz szans jakie wzmacniają rozwój można zauważyć też zagrożenia
dla tempa rozwoju organizacji, czynniki wpływające destrukcyjnie. Słabymi
stronami są przede wszystkim:13
potrzeba posiadania najwyższej jakości niezawodnych systemów
informatycznych zarządzania każdego szczebla (strategiczne, taktyczne,
decyzyjne),
12
Papińska-Kacperek J., op.cit. s. 409-411. 13
Ibidem, s. 411-412.
14
dynamicznie i celniej niż dotychczas reagująca konkurencja,
szybka dezaktualizacja wiedzy (know-how),
rosnące koszty związane z unowocześnianiem technologii informacyjnej
mimo (z globalnego punktu widzenia) powszechnego i taniego dostępu
do Internetu,
nowe jakościowo koszty związane z utrzymaniem najwyższego poziomu
bezpieczeństwa elektronicznej wymiany danych, ochrony danych i tran-
sakcji,
utrudnione, ponieważ rozproszone zarządzanie organizacją i czasem oraz
działanie w środowisku ciągłych zmian.
Biznes elektroniczny to nie tylko handel elektroniczny, lecz także
wymiana danych między wszystkimi uczestnikami rynku (producenci
dystrybutorzy, klienci), zawieranie kontraktów, reklamę produktów i usług,
wideo- i telekonferencje, szkolenia itd.
3. MŚP, A SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE
3.1. E-HANDEL
W świecie wirtualnym można nabyć wszystko to co jest możliwe do
kupienia w świecie fizycznym, zaczynając od różnego rodzaju usług,
a kończąc na dobrach nowych i używanych. Do obszaru e-handlu zaliczyć
można: aukcje; sklepy internetowe; serwisy usługowe; dostarczanie własnych
produktów do istniejących sklepów; serwisy ogłoszeniowe; telepraca;
serwisy nic nie sprzedające, utrzymujące się wyłącznie z reklam; serwisy
informacyjne, pobierające opłaty za dostęp do informacji, gry online; inne,
mające status sklepu internetowego, ale sprzedające nietypowe usługi.
Sprzedaż przez Internet umożliwia znaczne poszerzenie kręgu
potencjalnych klientów. Poza tym nabywcy dzięki dostępowi do obszernych
zasobów informacji o produktach i podmiotach je oferujących, mogą
podejmować bardziej świadome i przemyślane decyzje. Handel on-line
w sposób oczywisty chroni firmę przed sklepowymi kradzieżami.14
14
Drab-Kurowska A., Sokól A., Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań rozwoju
technologii XX1 wieku. CeDeWu, Warszawa 2010, s. 168.
15
3.2. E-ADMINISTRACJA
E-administracja powinna umożliwić obywatelom i przedsiębiorstwom
o wiele szybszą i efektywniejszą komunikację z jednostkami administracji
lokalnej oraz centralnej. Założenie firmy, rozliczenie się z podatków,
rejestracja pojazdu czy obowiązkowa wymiana prawa jazdy bez wychodzenia
z domu bądź firmy prócz komfortu daje także wymierne zyski finansowe,
zmniejsza arbitralność decyzji urzędniczych oraz ogranicza korupcję.15
3.3. E-MARKETING
Chcąc skutecznie dotrzeć do potencjalnego klienta w sieci i czerpać
korzyści z Internetu, przedsiębiorstwa muszą zwiększać jego znaczenie
w firmie. Nie wystarczy już posiadanie własnej strony www, nadszedł czas
interaktywnych połączeń i walki konkurencyjnej. Należy zadbać, aby klient
miał możliwość przeprowadzenia wszelkich transakcji, czynności
związanych z zakupem serwisem za pomocą komputera .16
4. PODSUMOWANIE
Małe i średnie przedsiębiorstwa są podstawą europejskich gospodarek.
Ich elastyczność, gotowość do wprowadzania innowacji, technologii wnosi
pozytywny wpływ do integracji gospodarczej. Dlatego tak ważne jest, aby
w czasach społeczeństwa informacyjnego, firmy te korzystały z technologii
informacyjnych i komunikacyjnych. Rozwój systemów informatycznych ma
niekwestionowany wpływ na funkcjonowanie małych i średnich przedsię-
biorstw. Dzięki e-reklamie małe firmy mogą skutecznie konkurować z du-
żymi korporacjami. Sieć pomaga MŚP zdobywać klientów nie tylko z kraju,
ale również z zagranicy. Za pomocą Internetu właściciele małych firm mogą
w łatwy sposób załatwić część spraw związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej.
15
Papińska-Kacperek J., op. cit. s. 525. 16
Cygan Z. (red.), Wirtualizacja działań małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2003, s. 171.
16
BIBLIOGRAFIA
BIAŁOBŁOCKI T., MOROZ J., NOWINA KONOPKA M., ZACHER L.W., Społeczeństwo
informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2006.
CYGAN Z. (red.) Wirtualizacja działań małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),
Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2003.
DRAB-KUROWSKA A., SOKÓL A., Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań
rozwoju technologii XX1 wieku. CeDeWu, Warszawa 2010.
ŁUCZKA T., Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Poznań 2001.
MIKOŁAJCZYK B., KRAWCZYK M., Aniołowie biznesu w sektorze MŚP, Difin,
Warszawa 2007.
Nowa definicja MŚP: poradnik i wzór oświadczenia, Wspólnoty Europejskie, 2010.
PAPIŃSKA-KACPEREK J., Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2008.
PIASECKI B., Ekonomika i zarządzanie małą firmą, PWN, Warszawa-Łódź 2001.
PISARSKA A., Efektywność gospodarowania rzeczowymi aktywami trwałymi w małych
średnich przedsiębiorstwach, Warszawa 2009.
SKOWRONEK-MIELCZAREK A., Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła finansowania.
Kompendium wiedzy o zdobywaniu funduszy, cenne informacje, C.H. Beck, Warszawa
2003.
SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES IN THE INFORMATION SOCIETY
Small and medium-sized businesses are the backbone of European economies. Their
flexibility, willingness to innovate and technology makes a positive impact to economic
integration. Therefore, at the time of the information society it is important that, these
companies benefit from information and communication technologies.
The first part of the paper characterizes the SMEs including the definition based on
criteria for quantitative and qualitative. In addition, attention was paid to the role and
importance of this sector in the economy. The second part contains the definition of an
information society and bring its essence. The last part presents solutions used by SMEs on
the use of information and communication technologies.
17
Globalizacja, informacyjne, społeczeństwo,
swoboda, czynniki, rola, znaczenie
Agata KOSIŃSKA*, Adrian SZYSZKOWSKI
*
ROLA I ZNACZENIE EUROPEJSKIEGO
SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO
W DOBIE PROCESÓW GLOBALIZACJI
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie roli jaką odgrywa w XXI wieku
społeczeństwo informacyjne. Omówiona została geneza, znaczenie a także uwarun-
kowania wynikające z procesów integracji i globalizacji we współczesnym świecie.
Oddziaływanie społeczeństwa informacyjnego zostało w artykule przedstawione na
konkretnych przykładach – administracja, transport, edukacja, elektroniczna wymiana
danych. Szerokie zastosowanie technologii informacyjno – komunikacyjnych stanowi
determinant rozwoju społecznego. Prowadzi to do uzyskania przewagi konkurencyjnej
a w dalszym etapie do przewagi gospodarczej. Możliwości jakie niesie za sobą umiejętne
korzystanie z Internetu, zastosowanie nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań
informatycznych w codziennych dziedzinach życia. Tworzy się tzw. Globalna wioska,
następuje rozwój usług określany mianem 3P – przechowywanie, przesyłanie,
przetwarzanie informacji. Autorzy artykułu skupili swoją uwagę na społeczeństwie
informacyjnym w Europie. Wykorzystując publikacje instytucji unijnych w tym temacie
pokazują trafność i zasadność postawionych tez.
1. WPROWADZENIE
XXI wiek przyniósł nam erę procesów przemian oraz integracji.
Rozwój poszczególnych państw na świecie nie przebiega tak samo, widoczne
stają się różnice, zachodzące dysproporcje i ich skutki. Rozpoczęto starania
ujednolicania procesów integracji. W obrębie Europy a także co za tym idzie
Unii Europejskiej widoczne są dwa znaczące procesy – globalizacja
i regionalizacja. Pierwszy z nich ma charakter i zasięg globalny, drugi zaś
* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział
Zarządzania i Administracji, Studenckie Koło Naukowe Koncept, opiekun referatu
dr Anna Batko.
18
dotyczy mniejszych terytorialnie jednostek – regionów. Sam proces
globalizacji zdefiniowany w literaturze został wiele razy. Rozumiany jest
jako ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności
i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest
tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa.17
Należy
zaznaczyć jednocześnie, że oba procesy przyczyniają się do niwelowania
skutków nierównomiernego rozwoju, ograniczaniu powstawania różnic
rozwojowych, liberalizacji handlu, etc.
2. POCZĄTKI KSZTAŁTOWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA
INFORMACYJNEGO
Wraz ze swobodą przepływu czynników produkcji, rozwojem
i zastosowaniem nowych technologii pojawiają się skutki odczuwalne dla
społeczeństwa. „Globalna wioska” 18
( global village) niesie za sobą ogromne
możliwości, które mogą oddziaływać na procesy dzisiejszego świata. Termin
„globalna wioska” na stałe zagościł w terminologii, stosowany jest jako
metafora opisująca Internet i World Wide Web 19
. Internet tym samym
globalizuje komunikację, pozwalając użytkownikom z całego świata
komunikować się ze sobą.
Od tego czasu wspomina się o rozwoju społeczeństwa nazywanego
społeczeństwem informacyjnym. Tym terminem określa się rodzaj
społeczeństwa, w którym towarem staje się informacja traktowana jako
szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr
materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z tzw. 3P
(przechowywanie, przesyłanie, przetwarzanie informacji. W ogólnym
rozumieniu możemy pojmować społeczeństwo informacyjne jako
społeczeństwo o charakterze postindustrialnym, którego główną cechą jest
szukanie, wykorzystanie i zastosowanie informacji. Literatura nieraz
określała już to pojęcie, jak widać ma ono charakter na tyle elastyczny, że
trudno o jedną wyczerpującą i konkretną definicję.
17
Kempny M., Globalizacja. Encyklopedia socjologii. Oficyna Naukowa, Warszawa 1998,
s. 241. 18
Termin został wprowadzony w roku 1962 przez Marshalla McLuhana w jego książce The
Gutenberg Galaxy (Galaktyka Gutenberga). 19
World Wide Web to nazywane potocznie strony internetowe lub WWW, są to dokumenty
napisane w języku znaczników: HTML.
19
3. GENEZA SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO
Geneza społeczeństwa informacyjnego swoje początki miała w USA
w połowie lat 50 - tych, kiedy to doszło do koncentracji sił technologicznych
skierowanych bezpośrednio do obrony przed komunizmem. Przykładem
może być powstanie w 1955 roku skomputeryzowanego systemu obrony
powietrznej – SEMI. Działaniami wspomagającymi rozwój Społeczeństwa
Informacyjnego w USA były prace ekspertów skupionych w Research and
Development Corporation (RAND) w Kalifornii. Projektowali oni zintegro-
wany system planowania, programowania i budżetowania. RAND stała się
z czasem zapleczem intelektualnym Pentagonu oraz komórką planowania
społeczeństwa przyszłości. Kolejnym elementem rozwoju Społeczeństwa
informacyjnego w USA było stworzenie sieci ARPA-NET. Stworzona
została ona w celu wymiany informacji między komórkami badawczymi
znajdującymi się w cywilnych i wojskowych instytutach badawczych.
Projekt ten został uznany za początek internetu20
.
Za początek tworzenia społeczeństwa informacyjnego w Europie
uznaje się rok 1994. Został wtedy opublikowany Raport Bangemanna21
-
Europa i Społeczeństwo Globalnej Informacji. Zalecenia dla Rady Europy 22
.
Raport zainicjował publiczną debatę dotyczącą bezpośrednio tematyki
związanej ze społeczeństwem informacyjnym. Zaproponowano w nim 10
inicjatyw w celu rozwoju nowoczesnych technik teleinformacyjnych.
Obejmuje on następujące obszary23
:
telepraca,
szkolenia na odległość,
20
Bliźniuk G., Nowak J. S. (red), Społeczeństwo informacyjne 2005, Wyd. Polskie
Towarzystwo Informatyczne, Katowice 2005. 21
Na spotkaniu Rady Europejskiej w grudniu 1993 roku w Brukseli postanowiono zwrócić
się do grupy wybitnych osobistości z prośbą o przygotowanie raportu na zebranie mające
się odbyć w dniach 24 - 25 czerwca 1994 roku w Corfu w sprawie konkretnych posunięć
do rozważenia przez Wspólnotę i kraje członkowskie w kwestii infrastruktur w zakresie
informacji. Na podstawie tego raportu Rada uchwali program wykonawczy definiujący
dokładne procedury działania i konieczne środki. Źródło: Przewodnik Rozwijania
Regionalnych Inicjatyw Społeczeństwa Informacyjnego, 12 października 2004. 22
Europa a globalne społeczeństwo informacyjne. Zalecenia dla Komisji Europejskiej –
„Raport Bangemanna” wg http://kbn.icm.edu.pl/gsi/raport.html, 20.03.2010. 23
Ibidem.
20
sieci łączące uczelnie i jednostki badawcze,
usługi teleinformatyczne dla małych i średnich przedsiębiorstw,
zarządzanie ruchem drogowym,
kontrolę ruchu powietrznego,
sieci na użytek sektora zdrowia,
komputeryzację sektora zamówień publicznych,
transeuropejską sieć administracji publicznej,
infostradę dla obszarów miejskich.
Te obszary nie zostały pominięte w programach operacyjnych danych
funduszy unijnych m.in. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego czy
Europejski Fundusz Społeczny. Przeznaczone zostały bowiem środki
finansowe umożliwiające krajom członkowskim Unii Europejskiej podjęcie
działań w tym zakresie. W maju 2005 roku na szczycie Rady Europy został
przyjęty program European Information Society 2010, według którego
technologie informacyjne są motorem trwałego wzrostu i warunkiem budowy
społeczeństwa informacyjnego. Europa chce obecnie stworzyć Globalne
Społeczeństwo Informacyjne.
4. BADANIE EUROSTAT
Główny Urząd Statystyczny Unii Europejskiej - Eurostat prowadzi od
2004 roku badania wykorzystania technologii informacyjno-telekomuni-
kacyjnych w przedsiębiorstwach oraz w gospodarstwach domowych.
Podobne badania przeprowadzane są także w pozostałych krajach Unii
Europejskiej, stanowiąc ważny element obserwacji rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy i społeczeństwa informacyjnego24
.
24
http://www.egospodarka.pl/30175,Spoleczenstwo-informacyjne-w-UE-2007,2,39,1.html,
dane aktualne na dzień 20.03.2010.
21
Rysunek 1. Dostęp do Internetu w gospodarstwach domowych w Unii
Europejskiej (EU27, 2005-2007, %)
Źródło:
Wyniki badań informują, że obserwowany stały wzrost wśród ilości
gospodarstw posiadających dostęp do Internetu. Na zamieszczonych powyżej
wykresach widać tendencję wzrostową ilości osób indywidualnych
i gospodarstw domowych na przestrzeni trzech lat, mianowicie roku 2005,
2006 oraz 2007. W 2007 roku praktycznie dwukrotnie względem roku 2005
wzrosła ilość osób indywidualnych mających dostęp do Internetu.
W przypadku gospodarstw domowych również obserwujemy wzrost, co
prawda o kilka jednostek, jednakże stale rośnie. Z 48 % w 2005 do 54 %
w roku 2007.
Rysunek 2. Osoby, które korzystały z Internetu co najmniej raz w tygodniu,
według wieku i płci (EU27, 2007, %)
http://www.egospodarka.pl/30175,Spoleczenstwo-informacyjne-w-UE-2007,2,39,1
.html, 20.03.2010.
Źródło: http://www.egospodarka.pl/30175,Spoleczenstwo-informacyjne-w-UE-2007,2,39,1
.html, 20.03.2010.
22
W tych statystykach dominują mężczyźni. To oni bowiem stanowią
większość względem kobiet we wszystkich przedziałach wiekowych.
Najwięcej mężczyzn w przedziale wiekowym od 16 do 24 lat, bo aż 79%
korzysta z Internetu, najmniej 31 % to reprezentanci przedziału wiekowego
od 55 do 74 lat. W przypadku kobiet dominująca większość to przedział
wiekowy od 16 do 24 lat. Tu widać najmniejsze różnice względem mężczyzn
(różnica wynosi 2%). Najmniej kobiet wg danych Eurostatu korzysta
z Internetu w przedziale wiekowym od 55 do 74 lat. Łatwo zaważyć, że ta
najmłodsza grupa wiekowa mianowicie od 16 do 24 lat ma najmniejsze
problemy z korzystaniem z Internetu. Łatwość przychodzi im niejako
odruchowo. Ponadto należy wspomnieć, że im grupa wiekowa starsza tym
mniejszy stopień korzystania z Internetu.
Rysunek 3. Umiejętności związane z wykorzystaniem komputera w Krajach
Unii Europejskiej (EU27, 2007)
Źródło: http://www.egospodarka.pl/30175,Spoleczenstwo-informacyjne-w-UE-2007,2,39,1
.html, 20.03.2010.
23
5. PODSUMOWANIE
Społeczeństwo informacyjne jest niewątpliwie tą formą organizacji
życia zbiorowego, która będzie dominować w krajach wysoko rozwiniętych
w nowym stuleciu. Żadne społeczeństwo, które miałoby aspiracje przynależ-
ności do tej grupy nie może uniknąć konieczności zaadaptowania się do
wymogów tego modelu, a jego dobrobyt będzie w pełni uzależniony od
stopnia i skuteczności tej adaptacji.
BIBLIOGRAFIA
BLIŹNIUK G., Społeczeństwo informacyjne, Nowak S. (red) Wyd. Polskie Towarzystwo
Informatyczne, Katowice 2005.
JUSZCZYK, S., - Człowiek w świecie elektronicznych mediów– szanse i zagrożenia, Wyd.
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
KUBICEK, Herbert: Möglichkeiten und Gefahren der "Informationsgesellschaft".
[w:] Tübinger Studientexte Informatik und Gesellschaft. Rizvi, Sylvia; Klaeren, Herbert,
Tübingen: Universität Tübingen, 1999.
KEMPNY M.: Globalizacja. Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
SOKOŁOWSKI M., Oblicza Internetu :Internet a globalne społeczeństwo informacyjne.,
Biskupiec, "Algraf", Elbląg 2005.
http://kbn.icm.edu.pl/gsi/raport.html, 20.03.2010.
http://www.egospodarka.pl/30175,Spoleczenstwo-informacyjne-w-UE-2007,2,39,1.html,
20.03.2010.
Z ośmiu wymieniowych czynności związanych z umiejętnościami
wykorzystania Internetu najmniejszy odsetek stanowi zakładanie stron
internetowych tylko 10 %, najwięcej zaś używanie wyszukiwarki
internetowej 57 % – nie jest to wcale dużo. Jak widać na wykresie
umiejętności optymalnego wykorzystania z Internetu nie zostały jeszcze
osiągnięte w najwyższym stopniu. Proste czynności jak wspomniana właśnie
obsługa przeglądarki stanowią nieco ponad połowę a w dzisiejszych czasach
jest to już na tyle proste działanie, że towarzyszy nam w życiu codziennym
jako stały składnik każdego dnia.
24
ROLE AND SIGNIFICANCE OF EUROPEAN INFORMATION SOCIETY
IN THE AGE OF GLOBALIZATION PROCESSES.
The purpose of this article is to present the role, which information society plays in the
21st century. The genesis, significance as well as conditions stemming from the processes of
integration and globalization in the contemporary world have been discussed. The effects of
information society have been presented in the article on specific examples – administration,
transportation, education, and electronic data exchange. Wide use of information –
communication technologies is the determinant of social development. This leads to
achieving a competitive edge, and further on, an economic advantage. The possibilities, that
skillful use of the Internet as well as the use of new technologies and innovative IT solutions
in everyday facets of life entails. So-called global village is established, development of
services described as 3P follows – storage, transfer, processing of information. The authors
of the article have focused on information society in Europe. By utilizing the publications of
European Union’s institutions in this regard, they show the accuracy and relevance of their
theses.
25
Logistyka, pick-by-point, gospodarka
magazynowa, Europa
Marcin SABELA*, Piotr WOJCIECHOWSKI
*
ZASTOSOWANIE TECHNOLOGII PICK-BY-POINT
W GOSPODARCE MAGAZYNOWEJ
Gospodarka magazynowa w Polsce mimo, że od wstąpienia Polski do UE minęło już
6 lat pod względem technologicznym znajduje się na niższym poziomie niż w tzw. „starej
Unii”. Jednakże na rynku można zaobserwować wzmożoną tendencję do wdrażania w Polsce
zachodnich technologii. Jednym z przykładów takich wdrożeń jest przypadek firmy Arvato
Services, która zastosowała w swoim centrum zaopatrzeniowo- dystrybucyjnym system
pick-by-point do obsługi klientów indywidualnych Skarbca Mennicy Polskiej. System
opracowany został przez niemiecką firmę LUCA.
1. WSTĘP
Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej w roku 2004. dla zachodnich
firm otworzył się polski rynek sektora TSL (Transport-Spedycja-Logistyka).
Także dla polskich przedsiębiorstw tej branży otworzyły się nowe
możliwości. Były to głównie możliwości wdrożenia zachodnich technologii
na korzystniejszych niż dotychczas warunkach. Poza tym okazało się, że stan
polskiego sektora TSL odstaje znacząco od standardów zachodnich. Polscy
przedsiębiorcy wyróżniali się solidnością pod względem cenowym, jednak
między nimi a np. niemieckimi konkurentami panowała prawdziwa przepaść
technologiczna25
. Z tego powodu nie mogli oni starać się o bardziej
skomplikowane i wymagające zlecenia. Jednak od tego czasu minęło już
6 lat. Polskie przedsiębiorstwa znacznie usprawniły przez ten czas swoją
logistykę, starając się nadrobić dystans do zachodniej Europy. W niniejszym
referacie zostanie zaprezentowana opracowana przez niemiecką firmę LUCA
technologia Pick-by-point. W zachodnich magazynach jest ona w zasadzie
standardem, w Polsce zaś dopiero wchodzi na rynek.
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
OPTEAM, praca pisana pod kierownictwem dr. Radosława Jadczaka. 25
http://www.voicesolutions.pl, 17.10.2010.
26
2. GENEZA SYSTEMU PICK-BY-POINT
2.1. PICK-BY-LIGHT
Technologia pick-by-light, czyli kompletowanie towarów przy pomocy sygnalizacji świetlnej ma za zadanie podnieść efektywność pracy magazynu za pomocą światła. Najszersze zastosowanie znajduje ona przy procesie kompletacji zamówień. W systemie tym, przy każdym gnieździe magazynowym znajduje sie wyświetlacz. Kiedy do systemu wprowadzone jest zamówienie, przy zamawianym produkcie zapala się dioda, a na wyświetlaczu ilość produktów jaką pracownik powinien pobrać z gniazda. Następnie przyciskiem potwierdza on pobranie produktu, co od razu rejestrowanie jest w systemie komputerowym magazynu. Technologia ta nie wymaga użycia żadnych papierowych dokumentów ani innych przenośnych urządzeń elektronicznych wspomagających pracę. Przy zastosowaniu systemu pick-by-light w magazynie o dużym asortymencie jednorodnych dóbr (np. książki, czasopisma) proces kompletacji zamówień przebiega do 40% szybciej niż w przypadku, gdyby stosować system papierowych list zamówień
26. Do największych zalet sytemu należy to, że w znacznym
stopniu zniejsza on ryzyko błędnej kompletacji zamówienia. W momencie, w którym operator ma podświetlone skąd i gdzie ma przenieść towar, ryzyko błędu spada niemalże do 0. Dotyczy to nawet magazynów o tradycyjnie już dużych problemach z dokładnością kompletacji, takich jak wspomniane już magazyny książek. Nie bez znaczenia jest także redukcja obiegu papierowych dokumentów w magazynie. Osiągnięto to zamieniając trady-cyjne listy kompletacji na informacje zapisywanie w systemie kompute-rowym, który przesyła je z kolei do pick-by-light. Ponadto, system jest bardzo prosty i intuicyjny w obsłudze. Dla przedsiębiorstwa które go wdraża, oznacza to obniżenie nakładów na szkolenia pracowników działów, które będą z pick-by-light korzystać. Dodatkowo, jest to technologia o dużej dowolności konfiguracji, co oznacza, że można go zintegrować z większością dostępnych na rynku systemów magazynowych, bez konieczności zmian w samym systemie. Dla przedsiębiorstw oznacza to, że mogą wdrożyć tę technologię bez ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z zakupem nowego systemu komputerowego. Oszczędzają one do tego czas, ponieważ dzięki dowolności konfiguracji w celu instalacji pick-by-light nie trzeba wyłączać z użytkowania całego magazynu. Są to korzyści, które dla dużego przedsiębiorstwa mogą oznaczać oszczędzone dziesiątki a nawet setki tysięcy złotych. Zwłaszcza, że koszt wdrożenia tego typu systemu w Europie Środkowo-Wschodniej zwraca się najczęściej w przeciągu 10-12 miesięcy. Na Zachodzie okres ten jest znacznie krótszy
27.
26
Ibidem. 27
Ibidem.
27
2.2 PICK-BY-VOICE
Technologia pick-by-voice stanowi alternatywę wobec pick-by-light.
Wykorzystuje ona głos człowieka do komunikacji z systemem kompute-
rowym. Komputerowy system sterowania głosem rozpoznaje słowa
wypowiedziane przez człowieka. Generuje on także komunikaty głosowe, za
pomocą których przekazuje informacje operatorowi. Można do tego
wykorzystać zarówno wcześniej nagrane kwestie, jak i syntezator mowy.
Systemy głosowe, podobnie jak w przypadku poprzednio omawianych
systemów świetlnych znajdują w gospodarce magazynowej zastosowanie
głownie przy takich zadaniach jak kompletacja, ale może też służyć przy
operacjach: przesunięcia, przyjęcia czy inwentaryzacji. Doskonale sprawdza
się przede wszystkim w magazynach, gdzie najważniejsza jest jak najwyższa
dokładność kompletacji. Zastosowanie pick-by-voice wymaga wyposażenia
każdego pracownika w terminal głosowy. Jest to nieduże urządzenie,
przekazujące komunikaty droga radiową. Mimo niewielkich gabarytów
umożliwia ono operatorowi pracę pomimo występowania różnego rodzaju
zagłuszeń takich jak hałas pracujących w magazynie maszyn lub ludzi.
Technologia w jakiej wykonano terminale głosowe umożliwia wdrożenie
technologii pick-by-voice także w chłodniach. Terminal jest w stanie
pracować w temperaturze do minus 34 stopni Celsjusza co stanowi znacznie
lepszy wynik niż w przypadku czytników kodów kreskowych, które w takich
warunkach mogą odmówić posłuszeństwa. Bateria terminalu wystarcza na
12h ciągłej pracy28
Wprowadzenie systemu wymaga utworzenia dla każdego
pracownika profilu głosowego. Sposób w jaki zostanie to zrobione, zależy
czy firma chce mieć system z rozpoznawaniem głosu zależnym, czy
niezależnym. Przy rozpoznawaniu zależnym każdy pracownik nagrywa przez
kilkanaście minut kwestie, których będzie używał podczas codziennej pracy
aby umożliwić systemowi nauczenie się ich rozpoznawania. Usprawnia to
działanie systemu, ponieważ łatwiej jest mu wtedy rozpoznać polecenia, poza
tym z konta danego pracownika nie będzie mógł skorzystać nikt inny.
Problemy przy tym rozwiązaniu mogą się pojawić w sytuacji , gdy głos
pracownika zmieni się, np. na skutek przeziębienia. Wtedy bowiem należy
nagrać cały profil głosowy od nowa. Ponadto, nagrywanie oddzielnego
profilu głosowego dla każdego operatora w dużych firmach stanowiłoby
znaczną stratę czasu. Przy stosowaniu niezależnego rozpoznawania głosu
komunikaty każdego z pracowników porównuje się z jednym tylko
schematem głosowym. Precyzja jest mniejsza, ale za to znikają problemy
znane z rozpoznawania zależnego. Wprowadzenie systemu niesie ze sobą
28
Ibidem.
28
takie korzyści jak wzrost dokładności kompletacji nawet do 99,99 % oraz
wzrost efektywności pracy w granicach 15%- 35%29
. Wpływa on także na
zmniejszenie liczby opóźnień i zwiększenie szybkości realizacji zleceń.
Znikają również problemy związane z błędną lokalizacją palet oraz zwiększa
się bezpieczeństwo pracowników.
3. ISTOTA SYSTEMU PICK-BY-POINT
Należy zacząć od tego, że system pick-by-point powstał z uwagi na
rosnącą różnorodność produkcji, oraz szybko zmieniające się asortymenty
towarów30
. Pociągało to za sobą dwie kluczowe potrzeby: wzrost jakości
komisjonowania towarów i redukcję kosztów.
Funkcjonowanie metody pick-by-point polega na oświetleniu gniazda
magazynowego wiązką światła w oparciu o informacje zawarte w zleceniu.
Wiązka ta pokazuje operatorowi dane gniazdo, w którym znajdują się
elementy do pobrania. Dodatkowo operator za pomocą słuchawek lub
centralnego wyświetlacza dostaje informacje o liczbie produktów do
pobrania z danego gniazda. Niezbędnym elementem wdrożonego systemu
jest system wspomagający pick-radar, dzięki któremu pobór produktów
potwierdzany lub korygowany jest za pomocą kurtyny świetlnej, obejmującej
powierzchnię regałów z towarami, oraz sygnalizacji dźwiękowej.
Bezpośrednio po aktywacji zamówienia przed półkami uruchamiane zostają
trzy powierzchnie31
: dostępu (zielona), zabroniona (czerwona), wirtualny
przycisk (niebieska).
Pracownik może pobrać elementy wyłącznie z gniazd, znajdujących się
za powierzchnią zieloną. Jeśli osoba pomyli się i sięgnie do obszaru
zabronionego następuje rejestracja błędu i zostaje uruchomiony alarm.
Wirtualny przycisk służy natomiast do kwitowania. Przycisk można tak
skonfigurować, że strefa niebieska będzie aktywna dopiero po pierwszym
poprawnym pobraniu, uniemożliwiając przypadkowe skwitowanie.
29
Ibidem. 30
P. Ozga "Rewelacyjny system - wdrożenie systemu Pick-by-point", „Eurologistics” nr 3,
maj-czerwiec 2010. 31
http://www.luca.eu/pl/pick-by-point-r, 15.10.2010.
29
Dzięki swoim możliwościom, system pick-by-point wypełnia lukę
między systemami pick-by-voice i pick-by-light. Można zaobserwować
zjawisko synergii, gdyż połączenie i zmodyfikowanie dwóch systemów, czyli
stworzenie systemu pick-by-point, jest bardziej efektywne niż zastosowanie
ich oddzielnie. Dokładna rejestracja wszystkich operacji, oraz zastosowanie
pick-radar umożliwia dodatkowo przeprowadzenie analizy ABC i analizy
przebiegu.
Do największych zalet systemu można zaliczyć: wysoką elastyczność,
niskie koszty montażu i utrzymania, łatwą instalację, konfigurację i obsługę,
oraz niewielkie czasy przestojów
4. PRZYPADEK FIRMY ARVATO SERVICES POLSKA
Firma Arvato Services Polska we współpracy z firmą LUCA Systemy
Logistyczne jako pierwsza w Polsce wdrożyła technologię pick-by-point
w swoim centrum usługowo-logistycznym w Błoniu k. Warszawy do obsługi
logistycznej klientów indywidualnych Skarbca Mennicy Polskiej32
. Firma
Arvato Services Polska obsługuje logistycznie Skarbiec Mennicy Polskiej od
sierpnia 2008 roku. Skarbiec ten rozprowadza monety kolekcjonerskie
i numizmaty produkowane przez Mennicę Polską. Wprowadzenie technologii
pick-by-point trwało trzy miesiące i miało pomóc personelowi magazy-
nowemu w poprawie jakości komisjonowania i sortowania towarów.
Zastosowano 40 metrowy ekran dotykowy wykorzystujący promienie
podczerwieni, tzw. kurtynę laserową. System zapamiętał pozycję gniazd
z asortymentem i porównał je z danymi w systemie komputerowym. Kurtyna
ta dla ludzkiego oka jest niewidoczna. Wyświetla się poprzez wysyłanie
przez urządzenie promieni podczerwieni 50 razy na sekundę i może być
modyfikowana w części oprogramowania na potrzeby systemu lub klienta.
Wiązka światła przesuwając się z lewej do prawej strony wskazuje
pracownikowi gniazda, w których znajdują się monety. Pracownik ma
dokładnie zaznaczone gniazda, z których może pobrać monety czy
numizmaty do odpowiedniego zlecenia. W przypadku jakiejkolwiek pomyłki
system rejestruje błąd i włącza się alarm. W razie potrzeby zmian
w systemie, można go modyfikować bezpośrednio drogą elektroniczną
z niemieckiego serwisu firmy LUCA.
32
P. Ozga "Rewelacyjny system…, op. cit.
30
5. PODSUMOWANIE
Dzięki zastosowaniu tego nowoczesnego i wydajnego systemu
Skarbiec Mennicy Polskiej osiąga poziom 100 wysyłek/h, oraz 30% wzrost
wydajności przy ponad 7-krotnym wzroście SKU (z 60 do 430). Świadczyć
to może o wysokiej efektywności wdrożonego systemu, który jest znacznie
bardziej wydajny od swoich poprzedników. Z pewnością będzie on
stosowany w Polsce na coraz większą skalę.
BIBLIOGRAFIA
OZGA P. "Rewelacyjny system- wdrożenie systemu Pick-by-point", „Eurologistics” nr 3,
maj-czerwiec 2010.
http://www.belgravium.com/, 17.10.2010.
http://www.luca.eu, 15.10.2010.
http://www.voicesolutions.pl/, 17.10.2010.
PICK-BY-POINT TECHNOLOGY IN WAREHOUSE MANAGEMENT
Despite the fact that Poland has joined the European Union 6 years ago, Polish logistics is
based on technologies that in countries of old Europe are at the brink of being obsolete.
However, in recent years we have been able to observe an increase in implementing new
technologies. The best example of this tendency can show Arvato Services. This Polish
logistics company has implemented pick-by-point technology for the service of individual
customers of Polish National Mint. The system has been developed by German company
LUCA.
31
e-book, e-książka, e-biblioteka
Adam STANGRECIAK*
ROZWÓJ RYNKU E-BOOKÓW W EUROPIE
Poniższy artykuł jest próbą krótkiego opisania rynku e-booków we współczesnej
Europie, który pomimo całkiem wysokiego już stopnia zaawansowania nadal budzi wiele
kontrowersji i dyskusji odnośnie celowości jego rozwoju. W pracy zawarty jest krótki rys
historyczny, idea tworzenia e-bibliotek i rozwoju rynku e-księgarni jako przykłady
wykorzystania e-książek w życiu codziennym.
1. RYS HISTORYCZNY
Współczesnemu człowiekowi może się wydawać, że idea stosowania
e-booków powstała zaledwie kilka lat temu, jednakże korzeni
przechowywania treści w niematerialnych bytach można doszukać się już
w starożytnej Grecji, a mianowicie w filozofii Platona. Głosił on pogląd,
że słowo pisane „nie może mówić, nie może odpowiadać na pytania oraz nie
może się samo obronić”33
. Analizując te słowa można wywnioskować,
iż Platonowi brakowało możliwości interakcji książki z czytelnikiem,
należało uczynić z bytu piśmienniczego inteligentny system, który byłby
w stanie kooperować z czytelnikiem.
Porzućmy jednak starożytną Grecję i przenieśmy się do czasów nam
współczesnych, konkretyzując do roku 1971, kiedy to Michael Hart po raz
pierwszy zetknął się z komputerem34
. W przeciwieństwie do współczesnych
mu informatyków nie widział w komputerach narzędzia liczącego i wykonu-
jącego miliony operacji w przeciągu jednej sekundy, tylko urządzenie, które
będzie składowało, przechowywało dane, które do tej pory były gromadzone
w bibliotekach. Te swobodne przemyślenia przekształciły się w projekt
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, praca napisana pod kierunkiem
dr Katarzyny Lange-Sadzińskiej. 33
Gołębiewski Ł., E-książka, E-book, Szerokopasmowa Kultura, Biblioteka Analiz,
Warszawa 2008. 34
Ibidem.
32
„Gutenberg”, którego pierwszą wydaną pozycją była Deklaracja Niepodle-
głości Stanów Zjednoczonych. Należy także podkreślić, iż w dniu dzisiej-
szym projekt ten obejmuje 120 tysięcy tytułów, z czego ponad 20 tysięcy jest
darmowe35
.
Oprócz powyższego projektu, należy wymienić następne kamienie
milowe w rozwoju technologii e-książek. Pierwszy z nich miał miejsce
w 1981 roku, kiedy została wydana pierwsza e-książka o charakterze stricte
komercyjnym. Kolejnym z ważnych momentów jest rok 1998, gdy został
otwarty pierwszy targ e-booków na świecie36
. Umożliwiło to nałożenie
restrykcji odnośnie formatów publikacji wydawanych elektronicznie. Rok
później nastąpiła specyfikacja Struktury Publikacyjnej e-booków, która
określała XML i HTML jako standardową platformę dla tego typu
wydawnictw. Wszystkie powyższe wydarzenia pomimo dużego znaczenia
pozostawiły e-książkę jako rynkową niszę, którą zainteresowani byli
naprawdę nieliczni.
Przełom w tej kwestii nastąpił w 2001 roku, kiedy to w Internecie
została opublikowana popularna powieść Stephena Kinga pt. „Riding the
bullet”37
. W przeciągu dwóch dni została sprzedana w dużej ilości
egzemplarzy po okazyjnej cenie dwóch i pół dolara za sztukę.
2. WYKORZYSTANIE E-BOOKÓW
Od momentu wprowadzenia druku w piśmiennictwie, na świecie
ukazało się około 26 milionów tytułów38
. Jeśli przyjmiemy założenie, że
średnia objętość jednej książki to 250 stron, możemy wówczas wyliczyć
fizyczną wielkość dorobku naukowego na 6,5 miliarda stron. Liczba ta
wydaje się być całkiem okazała, jednakże dla współczesnej informatyki są to
dane, których przechowywanie jest możliwe na niedużej ilości serwerów.
Digitalizacja katalogów umożliwiłaby czytelnikowi ściągnięcie dowolnego
materiału w dowolnym języku na swój własny dysk twardy w przeciągu
kilku sekund. Ponadto, znacznie skróciłoby to czas wyszukiwania
i wykorzystania konkretnej informacji z danego wydawnictwa, zamiast
żmudnego wyszukiwania fragmentu, a następnie jego przepisywania
z książki, można by go po prostu skopiować.
35
http://www.ebookweek.com/history.html, 13.11.2010. 36
Ibidem. 37
http://www.simonandschuster.com, 13.11.2010. 38
Gołębiewski Ł., Śmierć książki. No future book, Biblioteka Analiz, Warszawa 2008.
33
Z drugiej zaś strony, wymagałoby to skatalogowania wszystkich
wydawnictw od czasów Gutenberga i wiązało ze ścisłą współpracą
wszystkich bibliotek na świecie, co wydaje się niestety niemożliwe
w przeciągu najbliższych dziesięciu lat. Aktualnie w formie cyfrowej
udostępnione jest zaledwie około dwóch procent wszystkich publikacji,
z czego zdecydowana większość jest w języku angielskim. Przykładem może
być aktualny katalog projektu Gutenberg, który posiada ponad 30 tysięcy
pozycji anglojęzycznych co stanowi około 80%39
wszystkich dzieł, które są
zawarte w tej bibliotece.
W Polsce rynek wydawnictw elektronicznych jest w fazie zarodkowej.
Największy wydawca internetowy, założona w 2002 roku Polska Biblioteka
Internetowa, obejmuje swoimi zbiorami 30 tysięcy tytułów40
. Oprócz tego,
na polskim rynku działają takie e-biblioteki jak: Biblioteka Cyfrowa
Politechniki Łódzkiej eBiPoL, Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa, Wirtualna
Bibioteka Literatury Polskiej, Polona. Pomimo dobrego zaplecza
technicznego i szerokich możliwości wszystkie wyżej wymienione
e-biblioteki nie odniosły wielkich sukcesów i ciągle stanowią niszę rynkową.
Powodów tego można doszukiwać się w udostępnianej zawartości tj. głównie
klasyki literatury, publikacji naukowych i edukacyjnych, co zdecydowanie
wiąże się z niedużym zainteresowaniem przeciętnego czytelnika. Z drugiej
strony można zauważyć ujemny trend w ilości czytelnictwa w Polsce.
Niestety nie jesteśmy w stanie określić jak duża część spadku poziomu
czytelnictwa objaśniona jest przez rozwój rynku e-booków.
Tabela 1.Czytelnictwo w Polsce w latach 2004-2007.
Lata Czytelnicy ogółem (tys.) Dynamika Czytelnicy na 100 osób
2004 7508,5 -0,9 19,7
2005 7337,3 -2,3 19,2
2006 7023,3 -4,3 18,4
2007 6719,1 -4,3 17,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie Maj Jerzy, Bessa także w bibliotekach publicznych
– dlaczego?, „Bibliotekarz” nr 12/2008.
W poszczególnych krajach Unii Europejskiej sytuacja jest podobna41
.
Większość e-booków to klasyki literatury i publikacje naukowe, jednakże
należy tutaj wspomnieć o wspólnym projekcie 47 bibliotek zrzeszonych
39
http://www.gutenberg.org/catalog/, 17.11.2010.
40 Ożóg M. Książka elektroniczna, liter net. Literatura i Internet., (red.) Marecki Piotr,
Rabid, Kraków 2002. 41
Ibidem.
34
w European Library, który rozpoczął działalność w listopadzie 2008
i w założeniu miał obejmować ponad dwa miliony pozycji42
. Aktualnie
w zbiorach Europeana znajduje się prawie 15 milionów pozycji, z czego
4 miliony 800 tysięcy stanowią e-booki, resztę zaś obrazy, pliki wideo oraz
pliki dźwiękowe43
.
Portal internetowy europeana.eu posiada swoje wersje językowe
wszystkich języków Unii Europejskiej, jednakże sama zawartość nie jest
tłumaczona. Rozkład udziału poszczególnych języków w katalogu
europeana.eu przedstawiony został na wykresie 1. Brak języka angielskiego
możemy wyjaśnić poprzez fakt braku zaangażowania bibliotek brytyjskich
w ten projekt.
Wykres 1. Udział języków narodowych w katalogu europeana.eu.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://europeana.eu, 17.11.2010.
Oprócz działalności stricte bibliotekarskiej e-booki znajdują także
swoje miejsce w e-księgarniach: Aktualnie komercyjna oferta e-książek
obejmuje około 200 tysięcy tytułów, w tym 50% w języku angielskim, zaś
resztę w językach narodowych twórców44
. Oprócz tego należy doliczyć
także około 100 tysięcy egzemplarzy w różnych językach, skanowanych
i udostępnianych bezpośrednio przez użytkowników Internetu na platformie
peer-to-peer i serwerach prywatnych z pominięciem praw autorskich.
Podmiotem monopolizującym polski rynek komercyjnych e-booków
znajduje się empik.com, który oferuje aktualnie ponad sześć tysięcy
e-książek45
, z czego ponad 50% stanowią pozycje stricte komercyjne,
nieskierowane do konkretnego odbiorcy, tylko do przeciętnego czytelnika.
42
http://www.europeana.eu, 17.11.2010. 43
Ibidem. 44
Ożóg M. Książka elektroniczna…, op. cit. 45
Ibidem.
35
3. PRZYSZŁOŚĆ RYNKU E-BOOKÓW
Główną z charakterystyk, na których bazuje rynek e-booków jest
niemal zerowy koszt krańcowy sprzedaży i powielania poszczególnych
egzemplarzy, co jest sygnałem zdecydowanie zwiększającym zaintereso-
wanie pojedynczego inwestora w ten rynek. Ponadto należy także wspomnieć
o łatwości dostępu do e-booków. Docelowo, użytkownik ma mieć możliwość
siedząc we własnym domu dokonywać zakupu tekstu kultury, z pominięciem
wizyty w księgarni i zakupienia fizycznej książki, która pod wpływem czasu
ulega niszczeniu i w przeciwieństwie do e-booka zajmuje przestrzeń na
półce. Dodatkowym atutem jest także rozwój systemów open source, gdzie
użytkownicy dzielą się swoją pracą i dziełami naukowymi za darmo.
Jednocześnie rozwój rynku e-booków daje sygnał do rozwoju innych gałęzi
technologii, w tym szeroko pojętego IT, jak np. bardziej wydajny przesył
danych przy obniżonych kosztach. Kolejną z zalet korzystania z e-książek
jest fakt, iż jest to technologia proekologiczna i działa z pominięciem
ciężkiego przemysłu drukarskiego.
Z drugiej strony często spotykamy się z otwartą krytyką odnośnie
technologii książek internetowych, czytanych z ekranu komputera lub
urządzenia dedykowanego. Spośród argumentów broniących tradycyjnej
książki najczęściej pojawiającym się jest utrata walorów artystycznych
i „magii książki”. Wielu spośród czytelników traktujących literaturę jako
źródło rozrywki jest w stanie zażarcie bronić wersji papierowej, podpierając
się faktem, iż dostarcza ona więcej radości poprzez szelest kartek, zapach
farby drukarskiej, dotyk kredowego papieru, czyli pokrótce mówiąc
materialny byt. Pokrótce mówiąc, dla przeciętnego użytkownika większą
użyteczność ma książka papierowa, ze względu na swoją fizyczną obecność.
Spowodowane może to być faktem, iż w przypadku dokonywania zakupów
użytkownik woli zakupić produkt, który będzie w stanie fizycznie dotknąć,
niż taki który istnieje tylko wirtualnie. Jednakże, tendencja ta będzie ulegała
zmianie w kierunku zwiększenia zainteresowania e-książką wraz z rozwojem
technologii i jej społecznego postrzegania.
Wracając do kwestii inwestycji w rynek e-booków, oprócz podsta-
wowej zalety, jaką jest niemalże zerowy koszt krańcowy sprzedaży
pojedynczej książki, inwestor musi zetrzeć się ze zdecydowanie większą
ilością problemów. Jednym z nich jest bariera wejścia na rynek, który
aktualnie jest zdominowany przez korporację Google. Należy także
wspomnieć o wymianie plików, gdyż jak wiadomo, nieodpłatne przesyłanie
ich pomiędzy użytkownikami obniża zysk inwestora. Kolejnym z ograniczeń
36
jest zwiększająca się dywersyfikacja potrzeb poszczególnego użytkownika,
a co za tym idzie utrudnione działania marketingowe i promujące tzw.
bestsellery.
Podsumowując rynek e-booków będzie się ciągle rozwijał, w szczegól-
ności opierając się na publikacjach naukowych, do których szybki i bez-
pośredni dostęp ma większe znaczenie aniżeli w przypadku książki czytanej
w celu rozrywkowym. Rozwój ten będzie miał miejsce do momentu przeła-
mania technologicznych barier części użytkowników, który spowoduje wybuch
i rozkwit rynku e-booków. Staną się one podstawowym źródłem informacji
we współczesnym świecie. Analizując rynek od strony podażowej prognozo-
wany jest ciągły rozwój wielkich korporacji zajmujących się e-książkami
tj. Google oraz Amazon.com na świecie, zaś w Polsce empik.com również ze
względu na brak nowych konkurencyjnych podmiotów, które mogłyby
zatrząść tym rynkiem.
BIBLIOGRAFIA
GOŁĘBIEWSKI Ł., Śmierć książki. No future book, Biblioteka Analiz, Warszawa 2008.
GOŁĘBIEWSKI Ł., E-książka,E-book, Szerokopasmowa Kultura, Biblioteka Analiz,
Warszawa 2008.
OŻÓG M. Książka elektroniczna, liter net. Literatura i Internet., (red.) Marecki Piotr, Rabid,
Kraków 2002.
http://www.ebookweek.com/history.html, 13.11.2010.
http://www.empik.com, 17.11.2010.
http://www.europeana.eu, 17.11.2010.
http://www.gutenberg.org/catalog/, 17.11.2010.
http://www.myebookdesign.com/, 15.11.2010.
THE DEVELOMPENT OF THE E-BOOK MARKET
The following article is intended to describe the market of e-books in Europe. Despite the
intermediation of this market, there are a lot of different opinions about using e-books and
developing that technology. In that article there is presented short historical note, idea of
creating e-libraries and e-bookshops.
ROZDZIAŁ II
TRENDY FINANSOWE
39
Metody kryptograficzne, wymiana
informacji, systemy bankowe, szyfrowanie
danych
Michał BŁASZCZYK*
ZASTOSOWANIE METOD KRYPTOGRAFICZNYCH
W BANKOWYCH APLIKACJACH INTERNETOWYCH
Zastosowanie algorytmów kryptograficznych w dobie powszechnego dostępu do
Internetu i ogromie informacji wymienianych każdego dnia stało się koniecznością.
Niniejsza praca opisuje najważniejsze metody szyfrowania i zabezpieczania szczególnie
wrażliwych danych, przetwarzanych w bankowych aplikacjach internetowych. Zasługują
one na szczególną uwagę, ponieważ od ich poziomu bezpieczeństwa zależą niekiedy
setki milionów złotych transferowanych w bankowości elektronicznej, która już na
obecną chwile jest kluczowym, jeżeli nie najważniejszym elementem całej bankowości
transakcyjnej.
1. WSTĘP
Od zarania dziejów człowiek gromadzi informacje. Zdolność
przechowywania i dzielenia się nimi była i jest kluczową umiejętnością
ludzkości. Najpierw przekazywana w postaci ustnej, po wynalezieniu pisma
zaczęła być zapisywana i stanowiła postawy rozwoju cywilizacji. Niekiedy
od takiej wiedzy zależały losy majątków, armii, a nawet całych państw.
Dlatego właśnie zawsze był ktoś kto za wszelką cenę próbował informacje
przejąć. Natomiast ci, którzy byli w ich posiadaniu, wszelkimi sposobami
chcieli ich bronić i nie dopuścić by trafiła w niepowołane ręce. By rozwiązać
ten niezwykle poważny problem wymyślono szyfrowanie, czyli sposób
przesyłania informacji nie w sposób jawny, który każdy mógł odczytać, ale
w postaci zmienionej, tak że przynajmniej w teorii, jedynie nadawca
i odbiorca mogli poznać prawdziwą treść przekazu. Już w starożytności
egipscy kapłani szyfrowali hieroglify a rzymianie depesze wojenne, tak by
ich wrogowie nie byli w stanie przechwycić strategicznych informacji, które
mogły rozstrzygnąć o wynikach bitew. Początkowo proste szyfry takie jak
choćby słynny szyfr Cezara, polegający na zastępowaniu każdego znaku
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki Ekono-
micznej UŁ, doktorant UŁ.
40
tekstu znakiem odległym o 3 pozycje w alfabecie, zmieniały się wraz
z upływem czasu w coraz bardziej skomplikowane i trudniejsze do złamania.
Jednakże o prawdziwej zaawansowanej kryptografii możemy mówić wraz
z rozwojem komputerów i olbrzymim wzrostem ich mocy obliczeniowej.
Setki tysięcy a nawet milionów operacji na sekundę, wykonywane przez
nowoczesne maszyny obliczeniowe sprawiły że wszystkie dotychczas
stosowane rozwiązania do szyfrowania danych przestały być skuteczne.
Koniecznością stało się zatem opracowanie nowych algorytmów
szyfrujących, tym bardziej że w dobie powszechności Internetu coraz
większy nacisk kładziony jest na prywatność i poufność danych zwłaszcza
w bankowości internetowej która nie może istnieć bez skutecznych metod
zabezpieczających transakcje finansowe.
2. ALGORYTMY SYMETRYCZNE
Kryptografia symetryczna jest podstawowym sposobem zabezpieczania
danych i naturalną ewolucją znanych do tej pory metod. By zaszyfrować
bądź odszyfrować dane zarówno odbiorca jak i nadawca muszą być
w posiadaniu tego samego klucza prywatnego. Istniej możliwość użycia
różnych kluczy w procesie szyfrowania i deszyfracji jednak będąc
w posiadaniu jednego z niech bez trudu można odtworzyć drugi. Siła tego
typu mechanizmu zależy przede wszystkim od długości klucza zdefiniowanej
w bitach.
Rysunek 1: Szyfrowanie symetryczne
Źródło: Opracowanie własne.
41
Algorytmy szyfrowania symetrycznego możemy podzielić na dwie
kategorie:
1. strumieniowe które szyfrują oddzielnie każdy bit wiadomości.
Szyfr strumieniowy składa się z generatora ciągu kluczowego oraz
elementu dodającego kolejne bity klucza do kolejnych bitów tekstu
jawnego.46
2. blokowe które przekształcają blok danych na blok o takiej samej
długości w taki sposób że niemożliwe jest odwrócenie tego procesu
bez znajomości klucza szyfrującego.47
Szyfry strumieniowe są wydajniejsze, natomiast blokowe zapewniają
dużo większą przepustowość.
Do najważniejszych używanych obecnie algorytmów szyfrowania
symetrycznego możemy zaliczyć RC6, Blowfish czy też najpowszechniej
stosowany obecnie algorytm blokowy AES48
zwany powszechnie Rijndael.
Ten ostatni został on przyjęty przez NIST49
jako standard, w wyniku
konkursu zorganizowanego w 1997 roku na następcę dotychczas używanego
algorytmu DES50
.
3. ALGORYTMY ASYMETRYCZNE
Największą problemem kryptografii symetrycznej jest konieczność
posiadania tego samego klucza przez obie strony wymieniające informacje.
Zważywszy iż w dzisiejszych czasach lwia część danych przesyłana jest
poprzez sieć globalną, używanie tego rozwiązania rodzi niebezpieczeństwo
przechwycenia klucza prywatnego podczas jego przesyłania od nadawcy do
odbiorcy. Rozwiązaniem tego problemu okazało się użycie algorytmów
niesymetrycznych. Działanie tego typu mechanizmów polega na zastoso-
waniu pary kluczy : publicznego i prywatnego. Oba klucze generowane są
46
Bruce Schneier: Kryptografia dla praktyków: protokoły, algorytmy i programy źródłowe
w języku C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2002. 47
Rogawski M., Szyfry strumieniowe w strukturach FPGA,
http://dervish.wsisiz.edu.pl/~szmaus/Semestr5/ASD/sober%20i%20inne.pdf, 12.2010. 48
ang. Advanced Encryption Standard. 49
ang. National Institute of Standards and Technology. 50
ang. Data Encryption Standard.
42
przez odbiorcę zabezpieczonych danych. Klucz publiczny może zostać
dowolnie udostępniony i służy jedynie do szyfrowania informacji nie dając
możliwości ich odszyfrowania. Klucz prywatny natomiast służy wyłącznie
do odszyfrowania danych. Podstawowym założeniem tego rozwiązania jest
fakt iż nie istnieje możliwość odtworzenia jednego z kluczy na podstawie
drugiego. Dzięki temu nawet gdy podczas dystrybucji osoba nieupoważniona
przechwyci klucz publiczny nie będzie mogła odczytać żadnych
zabezpieczonych przy jego pomocy danych. Tak jak szyfrowanie symet-
ryczne używa najczęściej permutacji i postawiania, tak w przypadku
szyfrowania asymetrycznego mamy do czynienia z funkcjami matema-
tycznymi. Kryptografia klucza publicznego korzysta z faktu iż część operacji
matematycznych jest łatwa do wykonania w jedną stronę, natomiast ich
odwrotności wymagają niezwykle skomplikowanych mechanizmów i są
trudne do realizacji. Najpopularniejszą metodą kryptografii asymetrycznej
jest obecnie RSA nazwany od pierwszych liter nazwisk jego twórców Rona
Rivesta, Adi Shamira oraz Leonarda Adlemana. W przypadku tego algo-
rytmu bezpieczeństwo szyfrowania opiera się na trudności faktoryzacji
dużych liczb złożonych.
Rysunek 1. Szyfrowanie asymetryczne
Źródło: Opracowanie własne.
43
Tworzenie kluczy publicznego oraz prywatnego, a także późniejsze
szyfrowanie oraz deszyfracje za ich pomocą można opisać w następujących
krokach :
1) Należy wybrać dwie duże liczby pierwsze p oraz q
2) Następnie obliczamy wartość n = pq
3) Obliczamy wartość funkcji Eulera51
dla n: φ(n) = (p − 1)(q − 1)
4) Wybieramy liczbę e (1 < e < φ(n)) względnie pierwszą52
z φ(n)
5) Znajdujemy liczbę d odwrotną do e mod φ(n): d = e − 1 mod φ(n)
Klucz publiczny jest definiowany jako para liczb (n, e), natomiast
kluczem prywatnym jest para (n, d). Szyfrowanie następuje poprzez podział
informacji na m bloków o wartości liczbowej nie większej od n a następnie
wykonania operacji szyfrowania dla każdego z nich według wzoru:
, odszyfrowanie natomiast , dla każdego
z zaszyfrowanych bloków. Główną wadą kryptografii asymetrycznej jest jej
wysoka zasobożerność, dlatego też używa się jej zazwyczaj tylko do
szyfrowania i deszyfracji klucza prywatnego kryptografii symetrycznej na
czas jego dystrybucji.
4. INFRASTRUKTURA KLUCZA PUBLICZNEGO
Oczywiście mimo całej złożoności stosowanych zabezpieczeń dalej
istnieje wiele zagrożeń związanych z przesyłaniem danych w globalnej sieci.
Pomijając możliwość złamania stosowanych algorytmów kryptograficznych,
poważnym problemem stała się możliwość podszycia niepowołanej osoby
jako odbiorcy wiadomości. Jak zostało to wcześniej opisane w przypadku
kryptografii asymetrycznej zarówno klucz publiczny jak i prywatny
generowany jest przez odbiorcę wiadomości.
51
φ(n) = n(1- ) (1- ) …(1- ) , nN, p - wszystkie czynniki pierwsze liczby n.
52 liczby całkowite, które nie mają innych poza jedynką wspólnych dzielników w rozkładzie
na czynniki pierwsze lub, równoważnie, ich największym wspólnym dzielnikiem jest
jedność.
44
Przypuśćmy zatem że na drodze komunikacji pomiędzy odbiorcą
a dostawcą pojawia się kolejna osoba która przechwytuje klucz publiczny.
Co prawda nawet będąc w jego posiadaniu nie odczyta wiadomości, może
jednak zamienić taki klucz na własny. W takiej sytuacji dostawca zaszyfruje
swoje dane kluczem publicznym dostarczonym nie przez odbiorcę, ale osobę
niepowołaną. Odsyłając informacje w takiej postaci atakujący ma do nich
pełen dostęp jako że to on był dostarczycielem klucza publicznego i posiada
odpowiedni klucz prywatny.
Rysunek 2. Podszycie się osoby niepowołanej w procesie szyfrowanie
asymetrycznego
Źródło : Opracowanie własne.
Między innymi po to by uniknąć tego typu sytuacji stworzony został
PKI53
w którego skład wchodzą między innymi urzędy certyfikacyjne oraz
rejestracyjne a także certyfikaty klucza publicznego. Sam certyfikat zawiera
trzy podstawowe elementy: klucz publiczny, opis tożsamości a także podpis
cyfrowy złożony przez zaufaną osobę trzecią. Podpis cyfrowy pozwala na
zweryfikowanie tożsamości podmiotu przesyłającego klucz publiczny dzięki
czemu nie ma możliwości jego podmiany w procesie dystrybucji bez
konieczności łamania podpisu cyfrowego.
53
ang. Public Key Infrastructure
45
5. SHAMIR’S SECRET
Ostatnim przykładem algorytmu kryptograficznego jest tak zwane
dzielenie sekretu Shamira. Algorytm ten polega na podziale informacji na
kilka unikatowych części. By odtworzyć sekret w całości wymagana jest
wcześniej ustalona liczba takich części. Największą siłę tego mechanizmu
stanowi fakt, że dowolne z podzielonych fragmentów w odpowiedniej liczbie
dają możliwość odzyskania pierwotnej informacji, przy czym nie istnieje
żaden sposób jej odtworzenia z mniejszej liczby takich części. Możemy
zdefiniować więc że dzielimy informację na dziesięć fragmentów przy czym
już trzy wystarczą by ją odtworzyć. Algorytm ten stosowany jest na przykład
do przechowywania kodów startowych rakiet z głowicami nuklearnymi
w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Daje to gwarancje że nikt samodzielnie
nie będzie w stanie podjąć decyzji o ich użyciu. Daje to również możliwość
przydzielenia hierarchii posiadaczom sekretów gdy na przykład do odszyfro-
wania całości wymaganych jest pięć części, najważniejsza osoba posiada
trzy, kolejne w hierarchii po dwie a najmniej ważne po jednej. Dodatkowo
podział sekretu stosowany jest również w PKI gdy stosowane jest
podpisywanie cyfrowe z mediatorem który przechowuje połówkę klucza
prywatnego i udostępnia ją tylko na czas deszyfracji.
6. PODSUMOWANIE
Biorąc pod uwagę fakt, iż bankowość elektroniczna stała się potrzebną
formą dokonywania płatności, a co za tym idzie coraz częstsze stają się
nadużycia w tymże zakresie, bezpieczeństwo użytkowników tego typu
systemów jest nadzwyczaj zagrożone i wymaga szczególnych zabezpieczeń.
Wraz z rozwojem komputerów i ich mocy obliczeniowej, konieczne stało się
opracowanie coraz to nowszych i doskonalszych metod szyfrowania
przesyłanych informacji. Przedstawione w niniejszym artykule algorytmy
kryptograficzne są obecnie najpowszechniej stosowanymi zabezpieczeniami,
które uniemożliwiają cyberprzestępcom przechwycenie szczególnie wrażl-
iwych danych. Niestety postępujący wzrost mocy obliczeniowych powoduje,
iż tylko kwestią czasu jest pokonanie opisanych metod. Co za tym idzie,
niezbędne jest opracowywanie wciąż nowych metod zabezpieczeń.
46
BIBLIOGRAFIA
Bruce Schneier: Kryptografia dla praktyków: protokoły, algorytmy i programy źródłowe w
języku C. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2002.
William Stallings, Cryptography and Network Security: Principles and Practice
(5th
Edition), 2009.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Advanced_Encryption_Standard, 02.12.2010.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kryptografia_klucza_publicznego, 02.12.2010.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Infrastruktura_klucza_publicznego, 02.12.2010.
http://www.nist.gov/director/speeches/rk-aes.cfm, 02.12.2010.
Marcin Rogawski, Szyfry strumieniowe w strukturach FPGA, http://dervish.wsisiz.edu.pl
/~szmaus/Semestr5/ASD/sober%20i%20inne.pdf, 02.12.2010.
CRYPTOGRAPHY METHODS APPLICATION
IN BUILDING BANKING WEB APPLICATIONS
In the age of widespread internet where huge amount of data is exchanged every day,
use of cryptographic algorithms became a necessity. This paper describes the main
methods of encryption and protection of sensitive data, processed in the banking web
applications. This kind of data deserve special attention because hundreds of million
zlotys transferred in electronic banking, often depends on their level of security. And as it
is known, nowadays electronic banking is the most important element of the entire
banking transaction system.
47
Slow money, slow movement, Woody
Tasch, Slow food, Cittaslow, Slow travel
Jakub KOZIŃSKI*
SLOW MONEY
Obecnie nie sztuką jest życie w tempie jakie narzuca nam codzienność. Z każdą
chwilą mamy coraz mniej czasu na życie osobiste, rodzinne, delektowanie się
przyjemnościami. W dzisiejszym świecie nie jest niczym trudnym inwestowanie
w wielkie spółki na międzynarodowych rynkach. Ruch Slow Movement i jego odłamy
ma na celu odwrócenie trendu coraz szybszego życia. Slow Money przekonuje nas do
tego, że aby zainwestować pieniądze nie musimy szukać daleko, bo okazje pojawiają się
w lokalnym otoczeniu, a inwestycja w nie może przynieść coś więcej niż tylko korzyści
finansowe.
1. SLOW MOVEMENT
1.1. IDEA RUCHU SLOW
W dzisiejszych czasach, kiedy postęp technologiczny zmusza nas do
coraz szybszego życia, zapomniane zostały podstawowe wartości
i zaniedbane podstawowe potrzeby, jakie niezbędne są do życia każdemu
człowiekowi. Popularny stał się „wyścig szczurów”54
, w którym nie ma
czasu na odczuwanie przyjemności, rodzinę czy hobby, ale głównie, albo
wręcz jedynie, na pracę, niejednokrotnie do późnych godzin nocnych.
Często przypłacane jest to utratą poczucia zadowolenia, zdrowia, a nawet
życia.55
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy: dr hab. Jerzy Gajdka, prof.
nadzw. UŁ. 54
Określenie pozbawionej sensu, bezwartościowej i niekończącej się pogoni (najczęściej
wyczerpującego wysiłku współczesnych ludzi, dążących do osiągnięcia materialnego
i zawodowego sukcesu), http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyścig_szczurów. 55
Ruch kulturowy slow w świetle koncepcji humanistycznej człowieka oraz psychologii
pozytywnej, http://seminarium.21.edu.pl/ks/4/2.06.%20KWIATKOWSKA%20DOROTA.pdf,
15.11.2010.
48
Odpowiedzią na ten niekorzystny obrót sprawy ma być właśnie ruch
Slow Movement. Popularność zdobył on dzięki publikacji Kanadyjskiego
dziennikarza Carla Honore’a pt. „Pochwała powolności. Jak światowy ruch
sprzeciwia się kultowi szybkości”. Ideą ruchu, coraz bardziej popularnego
przede wszystkim w Europie, ale i na całym świecie, jest właściwa
harmonizacja codzienności i skupienie uwagi na podstawowych potrzebach
człowieka. Takie czynniki jak poczucie bezpieczeństwa, samorealizacji,
odczuwanie przyjemności są niezmienne niezależnie od płynącego czasu
i bez nich nie można prawidłowo funkcjonować.
Rysunek 1. Rysunek promujący ruch „Slow money”
Źródło: http://onepercentfortheplanet.org, 15.11.2010.
Ruch Slow Movement nie jest jednolitą organizacją, a bardziej stylem
życia. Tworzą go grupy, najczęściej zorganizowane centralnie, zwracające
uwagę na poszczególne aspekty życia. Odpowiedzią na jedzenie
w pośpiechu, często w fast foodach ma być „Slow Food”. Przeciw szybkiemu
życiu w mieście powstała koncepcja „Cittaslow”.Podróżom, które zamiast
przynosić wypoczynek powodują, że z urlopu wracamy jeszcze bardziej
zmęczeni ma przeciwstawić się „Slow Travel”. Na inwestowanie swojego
49
kapitału w spółki, których nawet nie znamy i ucieczkę kapitalu rozwiązanie
znalazł ruch „Slow money”.
1.2. SLOW FOOD
To właśnie od „Slow food” wszystko się zaczęło. W 1986 roku
w Rzymie koło Schodów Hiszpańskich postawiona została restauracja
McDonald. Krytyk kulinarny i restaurator Carlo Petrini postanowił
sprzeciwić się temu i wraz z grupą znajomych założył ruch „Slow Food”.
Oficjalnie powstał on w 1989 roku, jako „międzynarodowy ruch nonprofit,
którego celem jest przeciwdziałanie szybkiemu jedzeniui szybkiemu
życiu,zanikaniu lokalnych tradycji kulinarnych, malejącemu zainteresowaniu
ludzi tym, co jedzą, smakiem i pochodzeniem potraw oraz wpływem naszych
wyborów żywieniowych na resztę świata”56
.
Ruch ten nie tyle promuje powolne jedzenie, ale jedzenie zdrowe, pełne
wartości odżywczych i walorów smakowych. „Broni tradycyjnych dań,
a także upraw. Stawia na naturalną i zdrową żywność, wytwarzaną przez
lokalnych producentów.”57
Poza tym promuje przygotowywanie
i spożywanie posiłków z należytym namaszczeniem i w odpowiednim
otoczeniu.
1.3. CITTASLOW
Najbardziej popularna z organizacji Slow powstała w 1999 roku.
Obecnie zrzesza prawie 200 miast, głównie z Włoch, czyli kraju powstania
organizacji. Co ciekawe, należą do niego także 3 miasta z USA, a więc kraju
uważanego za źródło „stylu życia fast” Z polskich miast certyfikat „Slow
City” otrzymały: Biskupiec, Bisztynek, Lidzbark Warmiński, Murowana
Goślina, Nowe Miasto Lubawskie i Reszel58
.
56
Ruch kulturowy slow... op. cit. 57
Don't worry, be SLOW: http://www.dziennik.krakow.pl/pl/warto-wiedziec/zycie-w-
spoleczenstwie/998521-don-t-worry-be-slow.html,0:pag:2,0:pag:1#nav0, 15.11.2010. 58
http://www.cittaslow.org/index.php?method=network&action=country&id=27,
15.11.2010.
50
Cittaslow rozszerza ideę Slow Food o „styl życia, sposób zarządzania
miastem i lokalną społecznością, ochronę środowiska, dbałość o dziedzictwo
kulturowe i architektoniczne, oraz – co ważne – wykorzystanie nowoczes-
nych rozwiązań w służbie człowieka tak, by służyły poprawie, optymalizacji
życia, a nie wzrostowi jego tempa. Karta ruchu Cittaslow wprowadza ok. 60
wymogów dla miast”59
.
Slow City przedstawia miasto poniżej 50 tys. mieszkańców, posiada-
jące zabytki, charakterystyczną kuchnie lokalną oraz lokalną tradycję. Nie
może w nich być barów typu fast food, ani supermarketów. Promuje się ideę
gościnności oraz żyje ekologicznie.60
1.4. SLOW TRAVEL
Podróżowanie w stylu Slow Travel polega na głębokim poznaniu
miejsca, w które się udajemy. Aby to osiągnąć musimy przebywać tam co
najmniej tydzień, żyć rytmem codziennym otoczenia, zżyć się z naturą.
Najbardziej zbliżonym sposobem takiego wypoczynku w Polsce jest
agroturystyka. Podczas urlopu mielibyśmy możliwość poznania kultury
i zasad obowiązujących w gospodarstwie, a także nauczyć się wykonywać
codzienne czynności, czy przyrządzać posiłki miejscowej kuchni.
2. SLOW MONEY
„Slow Money, to organizacja non-profit, która ma na celu
przywrócenie pieniędzy z powrotem do ziemi”61
. W ogólnym rozumieniu
organizacja ma na celu zwrócenie uwagi inwestorów na ich własne,
najbliższe otoczenie oraz skłonienie ich do inwestowania w lokalne
przedsięwzięcia, głównie związane ze zdrową żywnością.
Założycielem organizacji jest Woody Tasch, amerykański inwestor.
który w listopadzie 2008 wpadł na pomysł stworzenia Slow Money. Sama
59
Ruch kulturowy slow... op. cit. 60
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Pierwsze-amerykanskie-miasto-chce-zyc-powoli-
swiat-zwalnia-tempo-2061011.html, 15.11.2010. 61
http://blog.slowmoneyalliance.org/?page_id=2, 15.11.2010.
51
organizacja inspirowana jest książką autorstwa jej twórcy: „Inquiries Into the
Nature of Slow Money – Investing as if Food Farms and Fertility Mattered”.
Ruch zapoczątkowany w USA gromadzi coraz większą liczbę zwolenników
w Europie.
2.1. ZASADY SLOW MONEY
Jak każda organizacja, Slow Money także posiada podstawowe zasady,
które ją określają. Pod podpisują się pod nimi członkowie stowarzyszenia,
którzy zgodnie z nimi lokują swoje wolne środki.
Zasady62
Slow Money, przedstawione na stronie ruchu slowmoney.org
to:63
I. Musimy przywrócić pieniądze ziemi, do której należą.
II. Stało się tak, że pieniądze są za szybkie, przedsiębiorstwa za duże,
finanase zbyt skomplikowane. Musimy zwolnić pieniądz – oczywiście
nie całkowicie, ale wystarczająco aby miało to znaczenie.
III. XX wiek był erą „kupuj tanio/sprzedawaj drogo” oraz „dziś
zarobek/filantropia jutro”. XXI wiek będzie erą naturalnego kapitału
budowanego wokół dbałości o możliwości, wspólne dobro i miejsca
oraz brak przemocy.
IV. Musimy nauczyć się inwestować w żywność, gospodarstwa i „żyzne
materie”. Musimy połączyć inwestorów z miejscami w których żyją.
Stworzyć żywe relacje i nowe źródła kapitału dla małych przedsiębiorst
z branzy żywnościowej.
V. Pozwólmy sobie świętować powstanie nowej generacji przedsiębiorstw,
konsumentów i inwestorów, którzy pokazują przejście z „zabijania” do
„życia”.
62
ang. principles. 63
Tłumaczenie własne na podstawie http://org2.democracyinaction.org/o/6351/p/dia/action
/public/?action_KEY=1637, 15.11.2010.
52
VI. Paul Newman powiedział: „Zdałem sobie sprawę, że w życiu musimy
być trochę jak farmerzy, którzy zwracają glebie to, co od niej wzięli.”
Przystosujmy mądrość tych słów na grunt ekonomii zadając pytania:
Jaki byłby świat, gdybyśmy 50% kapitału inwestowali nie dalej niż
50km od siebie?
Co, gdyby przedsiębiorstwa nowej generacji oddawały 50%
swojego zysku?
Co gdyby w naszej glebie za 50 lat było 50% więcej bio-upraw?
2.2. KTO SIĘ TYM ZAINTERESUJE?
Na stronie organizacji możemy przeczytać, że jej celem jest zachęcenie
w ciągu 10 lat miliona amerykanów do inwestowania w zdrową żywność.
Zadanie wydaje się być dość trudnym, biorąc pod uwagę, że na ostatnim
ogólnokrajowym zebraniu w Vermont w czerwcu deklarację Slow Money
podpisało jedynie 600 osób. Jest to więc dopiero początek walki
o zwolenników.
Z drugiej jednak strony ruch ma dopiero 2 lata, a już zyskuje
międzynarodową sławę i cieszy się dużym zainteresowaniem mediów.
„O nowej koncepcji zarabiania pisały takie tytuły, jak "The Wall Street
Journal", "Time", "The Economist", "Los Angeles Times" czy "Business
Week"”64
. Poza tym ma już zwolenników również w krajach Europejskich,
w których duże znaczenie ma m.in ruch Slow Food czy Slow City. Jego
zwolennicy z pewnością mogliby też utożsamić się z zasadami inwestowania
na lokalnym rynku.
Choć koncepcja inwestowania w przedsiębiorstwa żywnościowe nie
jest interesująca dla małych inwestorów ze względu na długie oczekiwanie na
zwrot kapitału65
, to dzięki jej rosnącemu znaczeniu interesować zaczęły się
nią niektóre fundusze kapitałowe. Jest to sukces, bo nie chodzi przecież o to,
aby zupełnie odwrócić aktualny trend inwestycyjny, ale zwrócić uwagę na
inne opcje.
64
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Slow-money-czyli-powrot-inwestorow-do-korzeni-
2180476.html, 15.11.2010. 65
Przykłady inwestycji Slow można poznać na stronie http://www.slowmoney.org.
53
Koncepcja Slow Money wpisuje się także niemal idealnie w koncepcję
CSR66
. To właśnie wśród przedsiębiorstw wyznających te idee można
spodziewać się chyba największego zainteresowania. Powodem może być
chociażby to, że „wyższy zysk”, o jakim mowa przy tego typu inwestycji, nie
zawsze liczony jest w procentach zwrotu z inwestycji. Mowa tu
o korzyściach typu relacje inwestorskie oraz z klientami. Przedsiębiorstwu
typu CSR jednak przecież właśnie o to chodzi.
3. PODSUMOWANIE
Ruch Slow Movement zyskuje coraz większą liczbę zwolenników. Nie
jest już tylko ideą mającą zwrócić uwagę na inny styl życia, ale sposobem na
życie wielu ludzi. Jako, że większość jego zasad zgodna jest z obecną modą
można wróżyć mu przyszłość, bo zaczyna być to moda przechodząca
w trend. Slow Money, jako odłam większego ruchu Slow Movement również
zyskuje coraz większą liczbę zwolenników. Wspierany przez pozostałe ruchy
Slow oraz popularyzację idei CSR ma szanse stać się największym trendem
inwestycyjnym XXI wieku, który bezsprzecznie przynieść może korzyści nie
tylko finansowe, ale także społeczne na całym świecie.
BIBLIOGRAFIA
http://seminarium.21.edu.pl/ks/4/2.06.%20KWIATKOWSKA%20DOROTA.pdf,
15.11.2010.
http://www.dziennik.krakow.pl, 15.11.2010.
http://www.cittaslow.org/ , 15.11.2010.
http://www.bankier.pl, 15.11.2010.
http://onepercentfortheplanet.org, 15.11.2010.
http://slowmoney.org, 15.11.2010.
http://blog.slowmoneyalliance.org/, 15.11.2010.
66
ang. Corporate Social Responsibility – społeczna odpowiedzialność biznesu.
54
SLOW MONEY
Nowadays it isn’t anything hard to live like everyone else. With every moment we have
got less and less time for our self, family or pleasure. Also, it is not hard to invest into huge
companies on stock markets. Slow Movement want to reverse trend of fast live. Slow Money
convince us that we don’t have to looking too far away to invest out money and investing in
local environment can bring something more than just high investment yield.
55
Bankowość elektroniczna, bankowość
internetowa
Joanna SOBCZAK *
BANKOWOŚĆ ELEKTRONICZNA W UNII EUROPEJSKIEJ
NA PRYKŁADZIE POLSKI
Celem niniejszego pracy jest przedstawienie teoretycznych podstaw funkcjonowania
bankowości elektronicznej, jej historii, jak również obecnego stanu e-bankingu
w Europie. Na podstawie analizy badań przeprowadzonych przez Poznański Instytut
Logistyki i Magazynowania oraz danych opublikowanych przez Deutsche Bank
scharakteryzowana została bankowość elektroniczna w Polsce na tle krajów Unii
Europejskiej.
1. WPROWADZENIE
W dobie postępu technologicznego coraz większe rolę ogrywa dostęp
do Internetu. Dynamiczne zmiany w sektorze IT, coraz to nowsze
rozwiązania w dziedzinie elektroniki oraz telekomunikacji zaczęły przenikać
do instytucji finansowych, a tym samym do banków. Dlatego w ostatnich
latach obserwuje się wzrost znaczenia bankowości elektronicznej (ang.
e-banking), która stanowi drugi, tuż po bankowości tradycyjnej, kanał
dystrybucji usług bankowych zarówno w Unii Europejskiej jak i w Polsce.
2. BANKOWOŚĆ ELEKTORNICZNA
Pomimo znaczeniu bankowości elektronicznej do tej pory nie udało się
stworzyć jednej, wyczerpującej to zagadnienie definicji. Powodem tego jest
brak jednoznacznego określenia zakresu e-bankingu. Jedną z definicji
o najszerszym zakresie pojęciowym jest definicja przedstawiona przez
Witolda Chmielarza. Definiuje on, bowiem bankowość elektroniczną jako
„system, w którym rozlicznie finansowe odbywają się bez obiegu mediów
papierowych, komunikacja między bankiem a jego klientami oraz w obrębie
samego banku odbywa się w drodze teletransmisji i wszelkie dane
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Finansów i Bankowości „Progress”, opiekun naukowy: prof. dr hab. Bożena Mikołajczyk.
56
przechowywane i przetwarzane są w bazach systemu informatycznego”67
.
W tabeli 1 zaprezentowane zostały inne przykładowe definicje bankowości
elektronicznej.
Tabela 1. Pojęcie bankowości elektronicznej
Autor Definicja
M. Kisiel
„Bankowość elektroniczna to zespół środków techniczno-
informatycznych, magnetycznych, elektronicznych, teletransmisji,
pozwalających na obrót pieniężny bez nośnika papierowego
i zakładający trójstronne związki między bankiem, handlem
i konsumentem.” 68
B. Kosiński
„Bankowość elektroniczna to wszelkie, oparte na zastosowaniu
elektronicznych urządzeń telekomunikacyjnych świadczenie usług
bankowych na odległość, które pozwala klientowi na korzystanie z tych
usług w siedzibie własnej lub w miejscu zamieszkania.” 69
B. Świecka „Bankowość elektroniczna to zespół środków teleinformatycznych
umożliwiających zdalny dostęp do rachunku bankowego.” 70
Źródło: opracowanie własne.
3. HISTORIA BANKOWOŚCI ELEKTRONICZNEJ
Rozwój bankowości elektronicznej, podobnie jak Internetu nastąpił
w latach 90-tych XX wieku71
. Prekursorami bankowości elektronicznej były
Stany Zjednoczone. Tam, po raz pierwszy wprowadzone zostały bankomaty,
karty płatnicze, wykorzystano Internet i telefon do świadczenia usług
bankowych. W 2000 roku w USA funkcjonowało 27 banków stricte interne-
towych, nie posiadających własnych placówek. W Europie pod koniec 2000
roku z bankowości elektronicznej korzystało już 23 mln europejczyków.72
Warto wspomnieć, że wśród krajów europejskich liderem w zakresie
e-bankowości były kraje skandynawskie.
67
Kisiel M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2005, s. 82. 68
Korenik D., W: Operacje i procedury bankowe, Akademia Ekonomiczna Wrocław,
Wrocław 1999, s. 557. 69
Kosiński B., Bank – organizacja i zarządzanie. [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki
(red.) Jaworski W.L., Zawadzka Z., Poltext, Warszawa 2001, s. 464. 70
Świecka B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2004, s. 8. 71
http://www.banki-internetowe.com/bankowosc-historia.php, 18.11.2010. 72
Ibidem.
57
Wykorzystanie komputerów w bankach spowodowało całkowitą
zmianę w sposobie ich funkcjonowania, pozwoliło na zmianę oferowanych
przez banki produktów i usług, jak również automatyzację działań banków
oraz zastępowanie pracowników komputerami. Zaczęto odchodzić od
dotychczasowego - manualnego świadczenia usług i przechodzić do wyko-
rzystywania komputerów podczas procesu realizacji operacji bankowych.
Zachodzące zmiany doprowadziły do wprowadzenie nowych czynności,
produktów i usług, zwiększenia wolumenu operacji bankowych, skrócenia
czasu obsługi klientów oraz uproszczenia wykonywanych czynności
bankowych.
4. STAN BANKOWOŚCI ELEKTORNICZNEJ W EUROPIE
W kontekście bankowości elektronicznej w Europie należy szczególną
uwagę zwrócić na stopień korzystania przez klientów banków z usług
bankowości internetowej, jednego z kanałów bankowości elektronicznej.
Wykres 1. Odsetek klientów korzystających z bankowości online w Europie
Źródło: opracowanie własne na postawie: Bankowość elektroniczna w Europie: Polska
w ogonie, http://prnews.pl/analizy/bankowosc-elektroniczna-w-europie-polska-w-ogonie-
57102.html, 18.12.2010.
Jak wynika z powyższego wykresu bankowość internetowa najbardziej
rozpowszechniona jest w Europie Północnej, gdzie korzysta z niej ponad
62% klientów banków. Bankowość internetowa największą popularnością
58
cieszy się wśród Norwegów, natomiast najmniejszy odsetek osób
korzystających z tego typu usług bankowości elektronicznej znajduje się
w Grecji, Rumuni oraz Bułgarii. W największych krajach Europy tj. Niem-
czech, Francji oraz Wielkiej Brytanii z usług online bankingu korzysta od 35
do 54 % klientów. Ponadto warto zauważyć, że stan polskiej bankowości
internetowej pomimo 20 pozycji, nie jest zły. Ponieważ już co piąty klient
banku korzysta z usług bankowości internetowej.73
5. RODZAJE BANKÓW W POLSCE
Dzięki rozwojowi techniki oraz wzrostowi świadomości właścicieli
banków dotyczącej znaczenia Internetu, zainteresowanie nowymi formami
dystrybucji usług bankowych stale rośnie. Jednakże nadal stan polskiej
bankowości elektronicznej pozostawia wiele do życzenia. Z serii raportów
Elektroniczna gospodarka w Polsce74
opracowanych przez Instytut Logistyki
i Magazynowania wynika, że w latach 2006-2008 zdecydowaną większość tj.
64% z ogółu banków komercyjnych stanowiły banki tradycyjne świadczące
usługi e-bankingu. Zaś banki stricte internetowe stanowiły zaledwie 4%
banków komercyjnych. Niepokojący jest fakt iż 31% banków nie posiadało
w badanym okresie w swojej ofercie usług bankowości elektronicznej.
Należy również zauważyć, że struktura udziału banków komercyjnych
w świadczeniu usług bankowości elektronicznej od kilku lat pozostaje na
niezmiennym poziomie (wykres. 2).
Wykres 2. Struktura banków komercyjnych w Polsce w latach 2006–2008
tradycyjne
z usługami e - b a n k i n g u
6 4 %
internet
4%
tradycyjne
32%
Źródło: opracowanie własne na postawie: Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M.,
Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009.
73
Bankowość elektroniczna w Europie: Polska w ogonie, http://prnews.pl/analizy/
bankowosc-elektroniczna-w-europie-polska-w-ogonie-57102.html, 18.12.2010. 74
Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M., Elektroniczna gospodarka w Polsce –
raport 2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009.
59
6. KANAŁY DOSTĘPU DO USŁUG BANKOWYCH W POLSCE
Wśród kanałów dostępu do usług bankowości elektronicznej
oferowanych przez polskie banki komercyjne znajduje się: dostęp do konta
internetowego, elektroniczny dostęp do konta tradycyjnego, technologia
WAP, technologia SMS, serwisy telefoniczne oraz bankowość domowa.
Analizując kanały dostępu do usług e-bankowości w latach 2006 –
200875
, obserwuje się stosunkowo małe zmiany. W badanym okresie
głównym kanałem e-bankowości był elektroniczny dostęp do konta
tradycyjnego za pośrednictwem Internetu. Kanał ten oferowany był w roku
2006 przez 70% banków komercyjnych, w 2007 przez 81%, natomiast
w 2008 przez 80% banków. Kolejnymi co do popularności kanałami były
bankowość domowa oraz serwisy telefoniczne. Kanały te oferowane były
przez przeszło połowę banków komercyjnych. Kanał SMS oferowany był
w 2006 roku w 36% banków, natomiast w 2007 roku przekroczył granicę
40% i wartość ta wzrosła do 45% w roku 2008.
Wykres 3. Kanały dostępu do usług bankowości elektronicznej udostępniane
przez polskie banki komercyjne w latach 2006-2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Praca zbiorcza pod redakcją Kraska M.,
Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport 2008, op. cit., s. 194.
Struktura pozostałych kanałów nie uległa znaczącym zmianom, w tym
także kanału telewizyjnego, który nie był oferowany przez żaden polski bank
komercyjny. Konta internetowe oferowane były w 2006 roku w 13% banków
75
Ibidem.
60
komercyjnych, w 2008 roku wartość ta spadła do 10%. Natomiast
technologia WAP wykorzystywana była w badanym okresie średnio przez co
piąty bank76
.
7. PUNKTY AKCEPTUJĄCE PŁATNOŚCI KARTAMI
Z roku na rok kartami płatniczymi można płacić w coraz to w większej
liczbie punktów. Obecnie płatności kartowe możliwe są w blisko 176 tys.
punktach usługowo-handlowych77
. Liczba ta stale rośnie, w 2003 roku
istniało ponad 100 tys. punktów usługowo-handlowych akceptujących karty
płatnicze. Pod koniec 2009 roku transakcje kartowe realizowane były 176
tysięcy punktów, w porównaniu z rokiem 2003 liczba punktów wzrosła
o 74%. Ponadto w grudniu 2009 roku liczba urządzeń akceptujących
elektroniczne instrumenty płatnicze przekroczyła 230 tysięcy. Kształtowanie
się liczby punktów usługowo-handlowych akceptujących transakcje
bezgotówkowe dokonywane za pomocą kart płatniczych przedstawia
poniższy wykres.
Wykres 4. Liczba punktów akceptujących płatności kartami w Polsce
w latach 2003 - 2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze strony internetowej Narodowego
Banku Polskiego (www.nbp.pl), Liczba akceptantów, liczba punktów handlowo-usługowych
oraz liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w kolejnych
kwartałach od 2003 r.
76
Ibidem. 77
http://www.nbp.pl, 16.11.2010.
61
Analizując liczbę punktów akceptujących transakcje kartowe należy
zwrócić również uwagę na dynamikę wzrostu wolumenu operacji. W 2003
roku wartość transakcji przekraczała nieco ponad miliard złotych, trzy lata
później klienci banków dokonywali już transakcji o łącznej sumie blisko 42
miliardów złotych. Natomiast w 2009 roku w porównaniu z 2003 wolumen
transakcji wzrósł o 1240%, tj. osiągnął wartość ponad 75 miliardów złotych.
Elektroniczne terminale do akceptacji kart78
są to urządzenia
elektroniczne do przyjmowania kart posiadających czytnik kart magne-
tycznych i/lub mikroprocesora, umożliwiający dokonywanie transakcji
w punkcie akceptującym79
. Elektroniczne punkty sprzedaży pozwalają na
dokonywanie transakcji w punktach usługowo-handlowych.
Tabela 2. Liczba transakcji dokonywanych przy pomocy Terminali POS
2006 2007 2008 2009
Polska 229,95 mln 252,31 mln 274,49 mln 292,76 mln
Strefa euro 14 726,11 mln 15 596,51 mln 16 738,19 mln 18 203,23 mln
Unia Europejska 23 751,19 mln 25 506,28 mln 27 633,54 mln 29 913,69 mln
Źródło: opracowanie własne na postawie Statistical Data Warehouse, European Central
Bank, 13.11.2010.
Należy zauważyć, że w przypadku Polski liczba dokonywanych
transakcji przy pomocy Terminali POS w porównaniu do strefy euro czy też
Unii Europejskiej jest niewielka. W porównaniu do obywateli Unii
Europejskiej Polacy dokonują ponad 100 razy mniej transakcji za pomocą
terminali POS. Na tle całej strefy euro wypadamy nieco lepiej, ponieważ
1,5% ogólnej liczby transakcji stanową transakcje dokonywane na terenie
Polski. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest liczba ludności jak również
przyzwyczajenia polaków, którzy jeszcze niepewnie korzystają z usług
bankowości elektronicznej.
8. ZAKOŃCZENIE
Rozwój technologii oraz wzrost świadomości klientów banków
dotyczącej wykorzystania Internetu wskazuje na dalsze dynamiczne zmiany
w bankowości elektronicznej. Z roku na rok obserwuje się wzrost nie tylko
wartości transakcji dokonywanych w ramach e-bankingu ale przede
78
ang. Point of Sale Terminal - Terminal POS. 79
Świecka B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2004, s. 27.
62
wszystkim ich liczby. Należy jednak zauważyć, że Polska pomimo faktu, iż
znajduje się w ogonie jeżeli chodzi o poziom bankowości elektronicznej,
posiada potencjał, ponieważ jest państwem, które dopiero zaczyna rozwijać
się w tej dziedzinie, a tendencje jakie obserwowane są w sektorze
bankowości elektronicznej świadczą o stałym jej rozwoju.
BIBLIOGRAFIA
Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport
2008, Biblioteka Logistyka, Poznań 2009.
Praca zbiorcza pod redakcją KRASKA M., Elektroniczna gospodarka w Polsce – raport
2007, Biblioteka Logistyka, Poznań 2008.
KISIEL M., Internet a konkurencyjność banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2005.
KORENIK D., W: Operacje i procedury bankowe, Akademia Ekonomiczna Wrocław,
Wrocław 1999.
KOSIŃSKI B., Bank – organizacja i zarządzanie. [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki
(red.) Jaworski W.L., Zawadzka Z., Poltext, Warszawa 2001.
ŚWIECKA B., Bankowość elektroniczna, CeDeWu, Warszawa 2004.
Jednolity Obszar Płatności w Euro – SEPA, http://www.sepapolska.pl/files/SEPA_dla_
konsumenta.pdf, 16.11.2010.
Bankowość elektroniczna w Europie: Polska w ogonie, http://prnews.pl/analizy/bankowosc-
elektroniczna-w-europie-polska-w-ogonie-57102.html, 18.11.2010.
Online banking and research: The state of play in 2010, http://www.dbresearch.de,
18.11.2010.
http://www.nbp.pl, 16.11.2010.
http://www.banki-internetowe.com/bankowosc-historia.php, 18.11.2010.
E-BANKING IN EUROPEAN UNION: POLISH MARKET
The aim of this paper is to present the trends in e-banking in Poland in the relation to
trends in European Union. Based on the researches made by Instytut Logistyki
i Magazynowania and Deutsche Bank. Author have drawn a comparison between Polish
banking market and European Union. In the paper also have been presented level of online-
banking adoption in Europe.
63
Faktoring, rozwój faktoringu, faktoring
w Polsce, faktoring europejski, zagrożenia
i przeszkody, perspektywy rozwoju.
Milan POPOVIĆ*
ROZWÓJ POLSKIEGO RYNKU FAKTORINGOWEGO
W PORÓWNANIU DO KRAJÓW EUROPEJSKICH
Niniejszy artykuł traktuje na temat rozwoju polskiego rynku faktoringowego
w porównaniu do krajów Unii Europejskiej. W opracowaniu została przedstawiona
wczesna ewolucja faktoringu, przegląd europejskich rynków faktoringowych pod wzglę-
dem obrotu oraz udziału faktoringu w PKB. Została również przedstawiona struktura
faktorów, działających na rynku polskim oraz czynniki mające wpływ na wzrost i rozwój
branży faktoringowej. Opisano również zagrożenia i przeszkody jak i perspektywy
rozwoju faktoringu w Polsce.
1. HISTORIA I EWOLUCJA FAKTORINGU
Usługa, którą obecnie znamy jako „faktoring” wywodzi się ze Stanów
Zjednoczonych Ameryki, gdzie zapoczątkowała swój rozwój na początku
XIX wieku. Ówczesny faktor początkowo był pewnego rodzaju „dealerem”,
pośrednikiem, który w Stanach Zjednoczonych sprzedawał wyroby tekstylne
zamorskich przedsiębiorstw. W największym stopniu wyroby te pochodziły
z Anglii, ponieważ rynek amerykański został bardzo szybko zaabsorbowany
producentami angielskimi. Kiedy tenże handlowiec z biegiem czasu już lepiej
poznał wypłacalność swoich dłużników, wówczas zaczął przyjmować
del credere, czyli ryzyko wypłacalności w transakcjach, w których uczestni-
czył. W związku z bogaceniem się faktorów, powstała nowa funkcja
faktoringu, którą jest finansowanie: w zamian za ustaloną prowizję faktor
mógł zaproponować zaliczkowanie oferowanych wierzytelności. Już na
koniec XIX wieku handlowcy-faktorzy zaczęli rezygnować ze sprzedaży
oferowanych produktów i skoncentrowali się na przejmowaniu del credere
ryzyka jak również i finansowaniu, zarządzając jednocześnie spłatami
wierzytelności. Już na początku XX wieku – około roku 1930 faktorzy
zaprzestali swoje ograniczenie dotyczące tylko rynku tekstyliów, bowiem
zaczęli swoją działalność oferować również do innych branż 80
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Informatyki Ekono-
micznej UŁ, doktorant UŁ. 80
Kreczmańska-Gigol K., Pajewska-Kwaśny R., Faktoring. Przewodnik dla przedsiębiorcy,
http://www.faktoring.pl/files/opracowania/110408133538_e-book.pdf, 10.12.2010.
64
Po II wojnie światowej faktoring trafił również do Europy, na początku do Anglii. Ponieważ popyt pieniądza okazał się duży, faktoring zaczął się rozwijać na „starym kontynencie” w podobny sposób jak amerykańskie firmy faktoringowe.
81 Początkowo faktoringiem się zajmowały banki, które korzy-
stały z doświadczeń faktorów amerykańskich. Nieco później powstawały firmy faktoringowe niebędące bankami, lecz z kapitałowym udziałem banków oraz faktorów amerykańskich
,82 Wraz z rozwojem gospodarki,
faktoring się w Europie Zachodniej rozwija nieprzerwanie od lat 50. XX wieku, gdyż przedsiębiorcy coraz bardziej dostrzegają korzyści, które płyną z jego wykorzystania w bieżącej działalności.
83
W Polsce zaś, rynek faktoringowy jest dużo młodszy w porównaniu z Europą Zachodnią. Jego początki sięgają połowy lat 90., kiedy powstały pierwsze spółki, świadczące usługi, bazujące na faktoringu. Wzrost zainteresowania przedsiębiorców tego typu usługami spowodował pojawienie się faktoringu w ofercie banków, których udział nieustannie wzrasta w rynku faktoringowym. Jednak, rola banków ogranicza się głównie do finansowania przedsiębiorstw, spółki faktoringowe zaś, świadczą więcej usług dodat-kowych, co powoduje ich większy udział w rynku, zdobywając większe doświadczenie w oferowaniu i obsłudze faktoringowej.
84
W połowie lat 90. ubiegłego wieku faktorzy świadczyli jedynie usługi faktoringu niepełnego. Już pod koniec lat 90. udział faktoringu niepełnego zmalał do około 10%. Rok 2007 niesie za sobą wzrost faktoringu pełnego wśród firm, zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów do niemal 1/3 obrotów krajowych,
85 przy czym faktoring niepełny systematycznie traci
swój udział. „Prawdopodobnie w ciągu kilku lub kilkunastu lat dojdzie do wyparcia faktoringu niepełnego przez faktoring pełny, a faktoring niepełny stanie się rzadką usługą zarezerwowaną dla transakcji bez informowania dłużnika, czyli faktoringu tajnego.”
86 Aby tak się stało, potrzebny jest wzrost
doświadczenia faktorów, przy nieustającym rozwoju rynku ubezpieczeń należności i wywiadowni handlowych.
87
81
Brownstein H. B., The Evolution of Factoring, http://www.nhbteam.com/pdf/factoring.pdf,
10.12.2010. 82
Kreczmańska-Gigol K., Pajewska-Kwaśny R., Faktoring. Przewodnik… op. cit. 83
Kosowski W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy, http://www.gazetafinansowa.pl
/index.php/biznes-raport/1532-elastyczny-i-efektywny-instrument-finansowy.html,
10.12.2010. 84
Kosowski W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy… op. cit. 85
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia 02.04.2009), Katedra
Finansów SGH, Szkoła Główna Handlowa http://www.sgh.waw.pl/katedry/kafin
/materialy/atompage.2008-04-10.7160964108/Wyklad%20FAKTORING%20SGH%207
%20cz.%201.ppt, 10.12.2010. 86
Ibidem. 87
Ibidem.
65
2. FAKTORING W EUROPIE
Pomimo faktu, iż faktoring powstał w Stanach Zjednoczonych Ameryki, to kraje Europie przypada ponad 71% udziału w obrotach faktoringowych na świecie.
88 Wśród pozostałych kontynentów, na drugim miejscu znajduje się
Azja, mając ponad 5-krotnie mniejszy udział (około 13%) oraz Ameryka, utrzymująca podobny poziom (12,4%).
Rysunek 1. Obroty faktoringowe w podziale na kontynenty w roku 2008
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia 02.04.2009), Katedra Finansów
SGH, Szkoła Główna Handlowa http://www.sgh.waw.pl/katedry/kafin/materialy/atompage
.2008-04-10.7160964108/Wyklad%20FAKTORING%20SGH%207%20cz.%201.ppt, 10.12.2010.
Obserwując obroty europejskich rynków faktoringowych, w ścisłej czołówce znajduje się pięć krajów, spośród których warto wyróżnić Wielką Brytanię, do której w pierwszej kolejności trafił faktoring, która wiedzie prymat w dziedzinie usług faktoringowych, osiągając 23% obrotów w Europie.
89 Na kolejnych miejscach uplasowały się Francja (15%), Włochy
(14%), Hiszpania (13%) oraz Niemcy (12%), mające porównywalny do siebie poziom obrotów faktoringowych. Daleko za nimi są jeszcze tylko dwa kraje, których obroty przekraczają 1% rynku europejskiego: Turcja (2%) oraz Polska (ponad 1%).
88
Ibidem. 89
Cocco F, Fabrizio A., Overview of European invoice finance, http://www.vrl-financial-
news.com/asset-finance/leasing-life/issues/ll-2010/ll-august-2010/supporting-small-
business/overview-of-european-invoice-f.aspx, 12.01.2011, oraz CRAWLEY F, Europe’s
factoring turnover stable in 2009, http://www.vrl-financial-news.com/asset-finance/
leasing-life/issues/ll-2010/ll-may-2010/europe%E2%80%99s-factori ng-turnover-st.aspx,
12.01.2011.
66
Rysunek 2. Największe europejskie rynki faktoringowe w roku 2010.
194
128 118104 96
20 12
23%
15%14%
13% 12%
2%1%
0
50
100
150
200
250
Wie
lka
Bryta
nia
Franc
ja
Wło
chy
Hiszp
ania
Niem
cy
Turcja
Polsk
a
Ob
rót
[mld
€]
0%
5%
10%
15%
20%
25%
ud
zia
ł w
ryn
ku
eu
rop
ejs
kim
[%
]
Źródło: opracowanie własne na podstawie Cocco F, Fabrizio A., Overview of European
invoice finance, http://www.vrl-financial-news.com/asset-finance/leasing-life/issues/ll-2010/
ll-august-2010/supporting-small-business/overview-of-european-invoice-f.aspx, 12.01.2011,
oraz Crawley F, Europe’s factoring turnover stable in 2009, http://www.vrl-financial-
news.com/asset-finance/leasing-life/issues/ll-2010/ll-may-2010/europe%E2%80%99s-factori
ng-turnover-st.aspx, 12.01.2011.
Rysunek 3. Udział faktoringu w PKB krajów Unii Europejskiej w roku 2009.
Źródło: Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja
prasowa Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl/files/ prezentacje/10050715
2847_Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps, 12.01.2011.
67
3. FAKTORING W POLSCE
Obserwując strukturę faktoringu na polskim rynku, faktorzy dzielą się
na banki, oferujące faktoring obok innych usług bankowych, które zaliczają
faktoring do usług kredytowych,
wyspecjalizowane firmy faktoringowe
związane z bankami lub międzynarodowymi instytucjami faktoringowymi
oraz niezależne firmy faktoringowe.
90
Na podstawie źródeł dostępnych w roku 2009, według GUS działało na
polskim rynku 37 faktorów, przy czym warto podkreślić, iż dane te nie
obejmują wszystkim podmiotów zajmujących się faktoringiem, ponieważ
obowiązek składania informacji do GUS mieli faktorzy zatrudniający
powyżej 9 osób. 91
Zatem, spośród faktorów, których badaniem objął GUS,
43% stanowiły wyspecjalizowany firmy faktoringowe (w tym 19% stanowiły
firmy z kapitałem zagranicznym, a 24% firmy krajowe) oraz 57% banki,
które oferują faktoring obok innych usług. Tylko w roku 2007 sieć
dystrybucji faktorów tworzyło ponad 100 oddziałów, filii i przedstawicielstw
w całym kraju, przy czym z usług faktorów skorzystało niemal 5000 firm,
czyli faktorantów.92
Pozostałymi uczestnikami polskiego rynku faktoringowego są mniejsze
spółki faktoringowe nie skupione w PZF93
, firmy krajowe zajmujące się nie
tylko faktoringiem, ale również innymi usługami, takimi jak windykacja,
obrót wierzytelnościami, leasing itp., jak również i międzynarodowe firmy
zajmujące się działalnością ubezpieczeniowo-finansową, a w swojej ofercie
posiadają również faktoring, jako jedną z usług.94
Czynniki mające wpływ na wzrost w branży w 2010 roku, to m.in.
rosnąca świadomości przedsiębiorców na temat korzyści płynących z fakto-
ringu oraz większa dostępność faktoringu w porównaniu z kredytami.95
Ponadto, istnieje ciągła potrzeba poszukiwania instrumentów poprawiających
90
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1… op. cit. 91
Ibidem. 92
Ibidem. 93
Polski Związek Faktorów (PZF) zrzesza największe instytucje faktoringowe działające
w Polsce. Więcej informacji pod adresem http://www.faktoring.pl. 94
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1… op. cit. 95
Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja
prasowa Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl/files/prezentacje/100507
152847_Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps, 12.01.2011.
68
terminowości spłat oraz pozwalającym na kontrolę należności, biorąc pod
uwagę, iż faktoring jest coraz częściej traktowany jako narzędzie zarządzania
przepływami gotówkowymi, co wpływa stymulująco na ożywienie
gospodarcze.96
W szczególności w Polsce, rozwój faktoringu jest uzasadniony dużym
zapotrzebowaniem na kapitał wśród przedsiębiorców, w szczególności dla
małych i średnich firm, które nie mają zabezpieczeń lub krótko działają na
rynku.97
Poza tym, działalność gospodarcza w ramach Unii Europejskiej jako
wspólnoty gospodarczej towarzyszy rozwojowi faktoringu, jak również
i istnienie instytucji jaką jest Polski Związek Faktorów, który koncentruje się
na popularyzacji faktoringu w Polsce i wzoruje na prężnie działających
związkach faktorów na terenie Unii Europejskiej98
.
Zważywszy na zdanie czołowych ekspertów polskiego faktoringu99,100
,
w kolejnych latach możemy mieć do czynienia z zagrożeniami dla branży
faktoringowej oraz przeszkodami, które mogą doprowadzić do spowolnienia
jego rozwoju. Przede wszystkim kryteria stosowane przez towarzystwa
ubezpieczeniowe jako przyczyna ograniczeń w oferowaniu faktoringu
pełnego stają się coraz ostrzejsze. Z drugiej zaś strony, mamy do czynienia
z poprawą sytuacji przedsiębiorstw, co powoduje spadek liczby upadłości
firm, a to może sprowokować zarówno łatwiejszy dostęp do kredytów jak
i mniejsze zainteresowanie faktoringiem bez regresu. Spowodowana
nierzadko występującym brakiem wiedzy na temat faktoringu w środowisku
biznesu, nieufność przedsiębiorstw wobec nowości nie wydaje się być
niczym nadzwyczajnym, w szczególności, że panuje wyjątkowo mała
przejrzystość opłat faktoringowych. Ponadto, brak adekwatnych uregulowań
prawnych dotyczących faktoringu oraz niekorzystne przepisy podatkowe
(gorsze warunki dla faktoringu niż obrotu wierzytelnościami)101
, przede
wszystkim brak standardów jego funkcjonowania dostosowanych do
warunków w Polsce jeszcze bardziej zwiększają przeszkody w rozwoju tejże
branży.
96
Ibidem. 97
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1… op. cit. 98
http://www.faktoring.pl/index.php?page=2, 10.12.2010. 99
Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa…, op. cit. 100
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1… op. cit. 101
Ibidem.
69
PODSUMOWANIE
Rozwój rynku usług faktoringowych w Polsce oraz jego tempo w roku
2011 będzie zależało od ogólnego stanu gospodarki, mianowicie prognozy
wzrostu PKB na poziomie 4,4 %102
. W związku z tą prognozą wzrostu PKB
może nastąpić poprawa oferty firm ubezpieczeniowych oraz korzystniejsze
warunki dla faktorów w zakresie ryzyka rynkowego. Toteż, Polski Związek
Faktorów prognozuje dalszy wzrost obrotów zrzeszonych firm
faktoringowych w roku 2011103
.
Można spodziewać się, że w ciągu następnych lat rynek faktoringowy
będzie ulegał dalszym przemianom i upodabniał się w dalszym ciągu do
rynków w krajach EU15104,105
Ponadto, Można się spodziewać, iż banki
zajmujące się faktoringiem będą traciły na znaczeniu, tak jak to ma miejsce
np. we Włoszech, gdzie na banki przypada mniej niż 10% krajowych
obrotów faktoringowych106
. Możliwe jest również, że banki które nie stworzą
firm faktoringowych będą zamiast faktoringu rozwijać dyskontowanie faktur,
co pozwoli w pełni koncentrować się na finansowaniu klienta, co nie będzie
wymagać kontrolowania oceny dłużników, a brak spłaty przez dłużnika
okaże się problemem wyłącznie faktoranta, gdyż obecnie większość banków
oferując preferowany przez nich faktoring niepełny, w przypadku braku
zapłaty przez dłużnika, automatycznie obciążają rachunek faktoranta.107
Powyższe rozważania tylko potwierdzają, iż wyspecjalizowane firmy
faktoringowe od lat starają się podkreślać różnice między oferowanym przez
nie faktoringiem a faktoringiem bankowym.
BIBLIOGRAFIA
BROWNSTEIN H. B., The Evolution of Factoring, http://www.nhbteam.com/pdf
/factoring.pdf, 10.12.2010.
COCCO F, FABRIZIO A., Overview of European invoice finance, http://www.vrl-financial-
news.com/asset-finance/leasing-life/issues/ll-2010/ll-august-2010/supporting-small-
business/overview-of-european-invoice-f.aspx, 12.01.2011.
102
Rakowiecki M, Żbikowski A., Polska branża faktoringowa … op. cit. 103
Ibidem. 104
Kraje Unii Europejskiej z przed rozszerzenia 1 maja 2004. 105
Kreczmańska-Gigol K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1… op. cit. 106
Ibidem [za:] K. Kreczmańska-Gigol, Faktoring w świetle prawa cywilnego, podatkowego
i bilansowego, Difin, Warszawa 2006, s. 16. 107
Ibidem.
70
CRAWLEY F, Europe’s factoring turnover stable in 2009, http://www.vrl-financial-
news.com/asset-finance/leasing-life/issues/ll-2010/ll-may-2010/europe%E2%80%99s-
factoring-turnover-st.aspx, 12.01.2011.
KOSOWSKI W., Elastyczny i efektywny instrument finansowy, http://www.gazetafinansowa.pl
/index.php/biznes-raport/1532-elastyczny-i-efektywny-instrument-finansowy.html,
10.12.2010.
KRECZMAŃSKA-GIGOL K., Faktoring. Wykład 7, cz. 1 (z dnia 02.04.2009), Katedra
Finansów SGH, Szkoła Główna Handlowa http://www.sgh.waw.pl/katedry/kafin/materialy
/atompage.2008-04-10.7160964108/Wyklad%20FAKTORING%20SGH%207%20cz.%201.ppt,
10.12.2010.
KRECZMAŃSKA-GIGOL K., PAJEWSKA-KWAŚNY R., Faktoring. Przewodnik dla przed-
siębiorcy, http://www.faktoring.pl/files/opracowania/110408133538_e-book.pdf, 10.12.2010.
RAKOWIECKI M, ŻBIKOWSKI A., Polska branża faktoringowa w 2010 r., Konferencja
prasowa Polskiego Związku Faktorów, http://www.faktoring.pl/files/prezentacje/10050715
2847_Prezentacja_PZF_styczen_2010.pps, 12.01.2011.
THE POLISH FACTORING MARKET DEVELOPMENT
IN ORDER TO EUROPEAN COUNTRIES
The paper treats about the development of the Polish factoring market compared to
European Union countries. The study presents early evolution of factoring, its overview of
European markets in terms of market share, and the factoring share in GDP. The paper also
presents the structure of factors operating on the Polish market and determinants of factoring
growth and development of its industry. The article also describes the risks and obstacles as
well as prospects for the development of factoring in Poland.
ROZDZIAŁ III
TRENDY EKONOMICZNE
W POZOSTAŁYCH
DZIEDZINACH
73
Inteligentne Systemy Transportowe, ITS,
rozwój, innowacje.
Natalia BUJAN*
ROZWÓJ I INNOWACJE W EUROPEJSKICH
INTELIGENTNYCH SYSTEMACH TRANSPORTOWYCH
ITS, czyli Inteligentne Systemy Transportowe to bardzo szerokie pojęcie, które
doczekało się już wielu definicji, lecz żadna z nich w pełni nie opisuje całości tego
obszaru. Dzieje się tak, ponieważ Inteligentne Systemy Transportowe w dzisiejszych
czasach nie obejmują już tylko wycinka trasy jakiegoś autobusu, czy nawet całości
miasta. Systemy te łączą się i przeobrażają w ogromną platformę międzynarodową.
Jednym z przykładów miasta, które podążyło w kierunku inteligentnych rozwiązań
w transporcie, jest miasto Tromso położone w północnej części Norwegii. Jest ono
zamieszkałe przez ok. 63 tysiące ludności, która każdego dnia dzięki wprowadzonym
w życie przez Volvo Mobility System unowocześnieniom projektu ITS 4 Mobility, może
dotrzeć na czas do miejsca pracy lub nauki.
1. ROZWÓJ TRANSPORTU W KIERUNKU ITS
Człowiek, tak jak wszystkie zwierzęta, świadomie się przemieszcza, co
związane jest z jego sposobem bytowania. Proces ten jest czynnikiem
niezbędnym oraz integrującym różne sfery życia. Dążenie do zaspokojenia
nowych potrzeb człowieka i jego większe wymagania, doprowadziły do
rozwoju informatycznego i technologicznego, a te z kolei pociągnęły za sobą
rozwój gospodarczy miast i regionów. Na wielu obszarach zaczęto
odnotowywać poważne problemy w zakresie zatłoczenia dróg,
bezpieczeństwa i wpływu na środowisko. Konieczne stały się rozbudowy
dróg w kierunku poprawy łączności do nowych obszarów gospodarczych
oraz ulepszanie istniejącej już infrastruktury transportowej.
Oczywistym jest fakt, iż ciągła rozbudowa infrastruktury nie
prowadziłaby do poprawy sytuacji, likwidacji zatorów drogowych oraz
ogólnego przyspieszenia procesów transportu. Eksperci z dziedziny teorii
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Wspomagania Decyzji Gospodarczych OPTEAM, praca pod kierunkiem dr. Radosława
Jadczaka.
74
i praktyki zmuszeni byli do znalezienia innego sposobu na sprostanie tym
problemom. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat dwudziestego wieku na całym
świecie powstało mnóstwo innowacyjnych projektów, mających na celu
poprawę istniejących systemów drogowych, tak aby były zgodne z koncepcją
zrównoważonego rozwoju, czyli jednocześnie zwiększały efektywność
systemów i ograniczały ich negatywny wpływ na środowisko.
2. POJĘCIE, ISTOTA I ZALETY ITS
Kongestie drogowe na europejskich drogach dotyczą ok. 10% sieci
drogowej, a ich koszty sięgają rocznie to około 1-1,5% PKB krajów Unii
Europejskiej108
. W najbliższych latach przewidywany jest wzrost ilości
przewożonych towarów i pasażerów, tak więc problemy zatorów będą
musiały być na bieżąco rozwiązywane w jak najbardziej efektywny sposób.
Pomocne w tym zagadnieniu okazują się nowoczesne systemy transportowe,
które powstają w wyniku zastosowania innowacyjnych technologii
informatycznych i komunikacyjnych.
Inteligentne systemy transportowe to zaawansowane programy oraz
całe systemy urządzeń, które mają na celu świadczenie innowacyjnych usług
w obszarze zarządzania ruchem, pozwalają na lepsze i łatwe informowanie
uczestników ruchu, dając możliwość bezpieczniejszego oraz bardziej
ergonomicznego korzystania z sieci drogowej.
Inteligentne systemy transportowe odnoszą się do całego systemu
zarządzania ruchem drogowym, transportem publicznym oraz transportem
ładunków. Znajdują one zastosowanie w obszarach takich jak zdarzenia na
drodze, monitorowanie naruszania przepisów, pobór opłat za korzystanie
z płatnych odcinków dróg oraz pomoc w informowaniu pasażerów o sytuacji
na drogach w danym regionie.
Generalnie systemy te zbierają i przetwarzają dane o ruchu oraz
przekazują różnorodne komunikaty uczestnikom ruchu w celu zwiększenia
przepustowości sieci transportowych (nawet do 20%109
) bez konieczności
wykonywania inwestycji drogowych, dzięki nim możliwe jest zapewnienie
108
White Paper. Review of the European Union Strategy for Sustainable Development.
Brussels 24.07.2009. 109
Oskarbski J., Jamroz K., Intelligence transportation system - advanced management
traffic systems. 1st Polish Road Congress ''Better roads - better life'': proceedings,
Warszawa, 2006.
75
bezpieczeństwa oraz znaczne zmniejszenie liczby wypadków drogowych.
ITS pomagają również w procesach optymalizacji, dzięki czemu znacząco
zmniejszają emisję CO2 oraz pozwalają oszczędzać surowce naturalne.
Ważnym skutkiem jest również skrócenie czasu podróży oraz poprawa
komfortu podróżowania dla kierowców, pasażerów i pieszych.
Najnowsze inteligentne systemy transportowe powstają w wyniku
zastosowania technologii informatycznych, komunikacyjnych, automa-
tycznych oraz pomiarowych. Obszary zastosowań ITS mogą stale się
poszerzać na skutek upowszechniania zastosowania komputerów,
sterowników mikroprocesowych oraz Internetu, szczególnie bezprzewo-
dowej, umożliwiających wymianę informacji pomiędzy urządzeniami
zainstalowanymi na trasach transportu. Systemy te wykorzystują również
systemy łączności radiowej, bazy map i danych drogowych, systemy
nawigacji satelitarnej, narzędzia monitorowania, czujniki, detektory, kamery,
urządzenia przekazywania danych, tablice elektroniczne oraz wiele innych
nowoczesnych urządzeń.
3. BUDOWA SYSTEMU ITS NA PRZYKŁADZIE
MIASTA TROMSO
W większości krajów współczesnej Europy posiadających rozwiniętą
sieć drogową, funkcjonują już lokalne systemy zarządzania transportem
drogowym. Systemy te nie są jednak zharmonizowane między sobą, ale
dzięki powolnym zmianom i rozpowszechnieniu idei podejścia systemowego
rozwijają się i łączą ze sobą w większe, połączone platformy.
Na każdy Inteligentny System Transportowy, składa się szereg
podsystemów, które z kolei zbudowane są z dziesiątków elementów. Każdy
taki system budowany jest na podstawie analizy potrzeb danego miasta bądź
regionu. Badanie takie obejmuje obszary wymogów funkcjonalnych,
prawnych, komunikacyjnych i fizycznych. Funkcje jakie mają spełniać dwa
różne systemy, mogą znacząco się różnić. System, budowany z myślą
o obszarach miejskich będzie obejmował podsystemy: zarządzania ruchem
w sieci ulicznej, nadzoru ruchu, zarządzania transportem zbiorowym,
zarządzania popytem na przejazdy, zarządzania transportem kombinowanym
oraz podsystem bezpieczeństwa na drogach, w tym inteligentnych
skrzyżowań. Natomiast w systemach, które wykorzystywane są w ruchu
pozamiejskim korzysta się z podsystemów takich jak: podsystem
76
automatycznego poboru opłat, sterowania ruchem na węzłach, w tunelach
oraz wiele innych.
Wzrost przepustowości dróg, minimalizowanie strat czasu, poprawa
bezpieczeństwa ruchu oraz minimalizacja negatywnego wpływu na
środowisko naturalne to tylko kilka z wielu przesłanek przemawiających za
kontynuacją badań w kierunku ulepszania i rozpowszechniania
Inteligentnych Systemów Transportowych.
Aby osiągnąć wszystkie wyżej wymienione cele należy budować
ogromne zintegrowane sieci systemów. Coraz większa liczba miast
europejskich, wzorując się na miastach Ameryki Północnej oraz Azji,
wprowadza w życie ITS, korzystając z profitów, jakie ze sobą to niesie.
Przykładem miasta, w którym został wprowadzony program z całą paletą
inteligentnych rozwiązań jest miasto Tromso położone w północnej części
Norwegii. System nosi nazwę ITS 4 Mobility i został zaprojektowany,
zamontowany oraz uruchomiony przez firmę Volvo110
.
Miasto Tromso podjęło działania mające na celu opracowanie
jednolitego planu całego projektu ITS i etapów jego wdrożenia. Powodem
dla którego zaczęto myśleć o innowacyjnych rozwiązaniach była stale
rosnąca liczba użytkowników dróg miejskich oraz prognozy wielkości
populacji, które przewidują skok liczby ludności, z 63 tysięcy mieszkańców
(czerwiec 2010 roku) do 82 tysięcy w 2030 roku111
. Miasto położone jest na
2,566 km2, tak więc niemożliwe oraz mało wydajne byłoby rozbudowywanie
dróg w kierunku poprawy przepustowości. Władze miasta postanowiły
zainwestować w systemy, które będą stanowić swoisty zbiór narzędzi
umożliwiających zarządzanie istniejącą już infrastrukturą transportową
w sprawny, efektywny i przyjazny środowisku sposób.
ITS 4 Mobility to system, który dzięki wykorzystywaniu rozwiązań
sieci bezprzewodowej, GSM i GPRS, może współgrać z wieloma
inteligentnymi systemami w całej Europie. Jest on również kompatybilny ze
wszystkimi autobusami, tramwajami i innymi środkami transportu
poruszającymi się po obszarze Tromso wyposażonymi w interface oraz
aplikacje systemu ITS 4 Mobility, co umożliwia łatwy i kompleksowy
przepływ informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami ruchu drogowego.
110
Sumit G., Intelligent Transportation Systems: Smart and Green InfrastructureDesign,
CRC Press, 2010. 111
http://www.volvobuses.com/bus/global/en-gb/Pages/home_new.aspx, 18.10.2010.
77
Rysunek 1. Schemat przepływu danych wewnątrz systemu ITS
Źródło: opracowanie własne.
System ITS 4 Mobility składa się z kilku podsystemów, tj. podsystemu
komunikacji112
, czyli system- pojazd, podsystemu pokładowego tzw. vehicle-
vehicle, podsystemu centralnego, czyli serwerów, tablic informacyjnych dla
pasażerów tzw. at-stopów oraz innych modułów, elektronicznych
wyświetlaczy, czujników, detektorów, kamer i aplikacji umożliwiających
integrację wszystkich składników w jednolitą, działającą całość.
ITS 4 Mobility opiera się na kilku filarach do których należą:
Informacja dla pasażera w czasie rzeczywistym, Oszczędne zarządzanie,
Monitoring kongestii drogowych i utrudnień. Filar Oszczędne zarządzanie
polega na zbieraniu przez odpowiednio zaprojektowane i montowane
detektory informacji na temat poszczególnych pojazdów komunikacji
publicznej oraz weryfikacji na ile wydajny jest dany środek transportu, ilu
pasażerów dziennie korzysta z danej linii, jak wygląda praca poszczególnych
kierowców, jak długo pozostają oni w „drogowym bezruchu”. Wszystkie te
informacje przekazywane są na zasadzie samochód-samochód oraz
samochód-system za pomocą wizualizacji na monitorach lub odpowiednim
sygnałom przekazywanym przez radio.
112
http://www.volvobuses.com/bus/global/en-gb/Pages/home_new.aspx, 18.10.2010.
78
Filar Informacja dla pasażera w czasie rzeczywistym to informacja dla
pasażerów o wszystkich sytuacjach na drogach, czyli wypadkach, robotach
drogowych, czasach przyjazdów środków transportu publicznego oraz ich
opóźnieniach. System ITS 4 Mobility zakłada działanie tego filaru dzięki
informacjom przekazywanym za pomocą wiadomości tekstowych (SMS),
wiadomości na specjalnym portalu internetowym (www), centrali
telefonicznej oraz za pomocą elektronicznych tablic, wyświetlaczy,
zamontowanych na przystankach i w samych środkach transportu113
.
Ostatni filar, czyli Monitoring kongestii drogowych i utrudnień,
wykorzystuje wszystkie rozwiązania przypisane dwóm poprzednim, tak aby
tworzyć wirtualny obraz sytuacji na drogach w danym momencie. Pozwala to
także na tworzenie statystyk, potrzebnych do późniejszych badań
skierowanych na dalszy rozwój systemu. Budowanie wirtualnej mapy polega
na tym, że w danym momencie system sprawdza lokalizacje wszystkich
środków transportu posiadających urządzenia odczytujące aplikacje systemu
ITS 4 Mobility, na bieżąco je zmienia i umieszcza na wirtualnej mapie.
W ten sposób każdy uczestnik ruchu w dowolnej chwili ma szansę
sprawdzić, gdzie się znajduje oraz jak może zoptymalizować swoją trasę
przejazdu tak, aby dojechać do celu bezpiecznie i wydajnie.
Jakie korzyści niesie za sobą korzystanie z systemu takiego jak ITS 4
Mobility? Jest to system, który na wstępie wymaga zaangażowania dużych
środków, jednak już po krótkim czasie można zauważyć jego pozytywne
skutki przejawiające się w lepszym funkcjonowaniu systemu komunikacji
miejskiej, zmniejszeniu kosztów, zmniejszeniu ilości wypadków. Dzięki
realnemu zmniejszeniu liczby zatorów na drodze poprawia się również
zadowolenie pasażerów i samych kierowców.
Ogromną zaletą systemu ITS 4 Mobility jest prostota we wprowadzaniu
nowoczesnych rozwiązań, co możliwe dzięki temu, iż system powstał
w oparciu o standardy europejskie i pozostaje ciągle otwarty.
4. WPROWADZANIE INNOWACYJNYCH ROZWIĄZAŃ
Inteligentne Systemy Transportowe współczesnej Europy, takie jak
ITS 4 Mobility charakteryzują się otwartością i ciągłym rozwojem. Systemy
poszczególnych miast są stale unowocześniane, dzięki innowacjom
podpatrywanym w krajach Ameryki Północnej oraz Azji.
113
Ibidem.
79
Przykładowym rozwiązaniem, które od kilku lat działa w Japonii,
a nadal nie zostało w pełni wprowadzone na kontynencie europejskim, jest
idea Inteligentnych Samochodów114
. Samochody takie wyposażone są
w systemy automatycznego wzywania pomocy w razie wystąpienia
wypadku, regulacji prędkości, kontroli odstępu samochód-samochód,
ostrzegania o opuszczeniu danego pasa jazdy, wspomagania procesu zmiany
pasa ruchu, kontroli czujności prowadzącego pojazd. Inny podsystem to
system blokujący możliwość uruchomienia pojazdu po spożyciu alkoholu.
Innowacyjnym pomysłem wydaje się również sposób pobierania opłat oraz
naliczania kar na autostradach i drogach szybkiego ruchu za pomocą
inteligentnych detektorów ruchu, sieci bezprzewodowej oraz wmontowanym
w Inteligentnym Samochodzie nadajniku z przypisanymi danymi właściciela
pojazdu.
Wszystkie wyżej wymienione rozwiązania wymagają ogromnych
nakładów pieniężnych już na etapie projektowania i budowy każdego
nowego modelu samochodu, mogą one jednak zostać zaliczone do rozwiązań
ekologicznych, prowadzących do ograniczenia liczby ofiar w wypadkach
drogowych i poprawy jakości informacji o ruchu drogowym. W Trompo
przede wszystkim rozwiązania te pomogłyby lepiej zarządzać ruchem
i ograniczyć liczbę zatorów drogowych.
5. PODSUMOWANIE
Nie ulega wątpliwości, iż XXI wiek w Europie będzie można nazwać
Erą inteligentnych rozwiązań, również w obszarze transportu i łączności.
Wdrożenia innowacyjnych systemów, budowanie platform wymiany
informacji oraz prowadzenie badań nad kolejnymi nowoczesnymi
rozwiązaniami to tematy numer jeden w transporcie, ponieważ pomoże to
przyczynić się do rozwiązania problemów występujących w współcześnie
istniejących systemach. Wielość innowacyjnych rozwiązań na innych
kontynentach, wysoka efektywność oraz obniżenie kosztów transportu są
gwarantem dalszego rozwoju Inteligentnych Systemów Transportowych,
w szczególności programów takich jak ITS 4 Mobility.
114
Zhao Y., Vehicle Location and Navigation Systems, Artech House, 1997.
80
BIBLIOGRAFIA
MCQUEEN B., MCQUEEN J., Intelligent Transportation Systems Architectures, Artech
Mouse, 2000.
OSKARBSKI J., JAMROZ K., Intelligence transportation system - advanced management
traffic systems. 1st Polish Road Congress ''Better roads - better life'': proceedings, Warszawa,
2006.
SUMIT G., Intelligent Transportation Systems: Smart and Green InfrastructureDesign, CRC
Press, 2010.
ZHAO Y., Vehicle Location and Navigation Systems, Artech House, 1997.
White Paper. Review of the European Union Strategy for Sustainable Development. Brussels
24.07.2009.
http://www.volvobuses.com/bus/global/en-gb/Pages/home_new.aspx, 18.10.2010.
THE DEVELOPMEND AND INOVATION IN EUROPEAN INTELLIGENT
TRANSPORTATION SYSTEMS
The aim of this paper is to present all kinds of Intelligent Transportation Systems
cooperating on a global scale. The first part presents the development of transportation
systems directed towards intelligent solutions. Then, solutions for a transportation system in
the city of Tromso are illustrated on the example of ITS 4 Mobility. The last part is devoted
to new, possible changes improving ITS 4 Mobility's operation.
81
Centrum logistyczne, logistyka, euro-
logistyka
Joanna Petronela CERANKA*, Oktawian JAROSZEWICZ
*
CENTRA LOGISTYCZNE W POLSCE I EUROPIE
Praca w całości poświęcona jest centrom logistycznym. Są, to obiekty funkcjonalne
przestrzennie. Centra logistyczne rozwijały się przez długi czas. Ich rozkwit przypada na
lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku. Powstało wiele szkół
związanych z historią powstania centrów logistycznych w danym kraju europejskim.
Funkcje centów logistycznych można podzielić na funkcje pomocnicze i dodatkowe.
Centra logistyczne nie rozwijałyby się tak dynamicznie, gdyby nie rozwój transportu
intermodalnego związanego głównie z transportem kolejowym. Największym centrum
logistycznym w europie południowej jest Interporto Merci w Padwie, natomiast w Polsce
największe centrum logistyczne powstało w Modle Królewskiej koło Konina.
1. CENTRA LOGISTYCZNE – W POLSCE I EUROPIE
1.1. CENTRUM LOGISTYCZNE - PODSTAWY
Centrum logistyczne, to nic innego, jak obiekt funkcjonalny
przestrzennie z dobrze rozwiniętą infrastrukturą, gdzie usługi logistyczne
sprowadzają się do przyjmowania, magazynowania, podziału, jak również
rozpowszechnienia towarów i usług niezbędnych w centrum, które oferują
podmioty gospodarcze, które są samodzielne w stosunku do nadawcy, jak
i do odbiorcy115
. Konsumpcjonizm społeczeństwa powoduje, iż powstaje
coraz więcej takich centrów logistycznych, co za tym idzie zmniejsza się
bezrobocie. Powstanie centrów logistycznych w okolicach Berlina spowodo-
wało, że pracę znalazło ok. 5000 ludzi116
.
* Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Studenckie Koło Naukowe
Wspomagania Decyzji Gospodaryczych OPTEAM, opiekun referatu: dr Radosław
Jadczak. 115
T. Ułanowicz, Centra logistyczne w Polsce, problemy, przyszłość, finansowanie. 116
Podstawy logistyki-Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk; Instytut
logistyki i magazynowania, Poznań 2006.
82
1.2 FUNKCJE CENTRÓW LOGISTYCZNYCH117
Działalność centrów logistycznych wyróżnia trzy rodzaje funkcji tj.
logistyczną, pomocniczą i dodatkową. Do funkcji logistycznych zaliczamy
transport, magazynowanie, zarządzanie zapasami, pakowanie, obsługa za-
mówień itd. Realizacja funkcji logistycznych występuje również poza
samymi centrami np. w obiektach należących do operatorów logistycznych.
Wiąże się to przede wszystkim z generacją mniejszych kosztów, ponieważ
tzw. koszty eksploatacyjne są niższe dzięki rozdzieleniu kosztów infra-
struktury pomiędzy kilku użytkowników. Ważną rolę w zmniejszeniu
kosztów odgrywa również zarząd, który ma możliwość negocjowania
niższych cen dostaw mediów. Zbiór funkcji pomocniczych zawiera
spedycję, obsługę celną, ubezpieczenia, przeładunki, promocja itp. Do tej
grupy zalicza się usługi, które są bezpośrednio związane ze spedycją i tran-
sportem. Duże zapotrzebowanie na tego rodzaju usługi jest powodowane
działaniem wielu operatorów na terenie centrum logistycznego. Do funkcji
dodatkowych zaliczamy techniczną obsługę pojazdów, usługi hotelarskie,
naprawę kontenerów, usługi bankowe, parkowanie pojazdów i inne. Tych
usług nie opłaca się lokować tylko przy jednym potencjalnym użytkowniku,
ponieważ nie jest to opłacalne. Na Tereniu centrum jest obecnych wiele
przedsiębiorstw prowadzących działalność oraz wiele współpracujących
z centrum. Dzięki tym przedsiębiorstwom zwiększa się możliwość świad-
czenia usług na obszarze centrum, dzięki czemu możliwe jest generowanie
większych zysków. Występuje także sprzężenie zwrotne, czyli możliwość
skorzystania na miejscu z myjni samochodowej, zakładu naprawczego czy
stacji paliw.
1.3. TREDY W EUROPIE
Centra logistyczne tworzyły się na przestrzeni wieków. Największy
rozwój przypadł na lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte minionego wieku,
kiedy to rządy państw zaczęły aktywniej angażować się w rozwój centrów
logistycznych. W krajach zachodnich normą jest, że centa logistyczne tworzy
się na regule partnerstwa publiczno – prywatnego (PPP). Niebagatelny
wkład w ich powstanie ma państwo i samorząd lokalny. Mechanizm PPP
w jasny sposób rozgranicza zadania. Sektor publiczny zajmuje się planowa-
niem na poziomie gminnym i regionalnym, jak również finansowanie
infrastruktury, zaś sektor prywatny (przedsiębiorstwa transportowe,
handlowe) zajmuje jednostki w centrum. W Polsce zasada ta jest dopiero
wdrażana.
117
I. Fechner, Zarządzanie łańcuchem dostaw, Poznań, 2007, s. 257-258.
83
Istnieje wiele szkół europejskich związanych z powstaniem centrum
logistycznego. Jedną z nich jest szkoła włoska. We Włoszech centra
logistyczne zaczęły się tworzyć w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Inwestycje były prywatne, ale nie osiągnęłyby sukcesu bez pomocy sektora
publicznego. Zadaniem sektora publicznego było uatrakcyjnienie gospo-
darcze obszarów przeznaczonych na rozwój logistyczny. Rząd włoski
w latach osiemdziesiątych wsparł centra tworząc nową politykę transportu.
W Niemczech centra logistyczne powstawały poprzez analogiczną
procedurę jak we Włoszech, z tym, że geneza ich powstania sięga lat
siedemdziesiątych poprzedniego wieku. Przez pierwsze lata projekty two-
rzyły się dla potrzeb małych obszarów. Obserwacje jakie przeprowadziło
Federalne Ministerstwo Komunikacji, budownictwa i Mieszczaństwa udowo-
dniły, że rozwój centrów logistycznych wspomaga rozkwit kraju.
Położenie Polski, i jej przynależność do Unii Europejskiej powoduje,
iż Polska może zostać bazą przeładunkową Europy. Spedycja jest częścią
działań logistycznych, a przewóz towarów jest częścią działań spedycyjnych.
W latach 1998-2000 powstał pomysł rozmieszczenia centrów logistycznych
w Polsce. Aby zbliżyć Polskę do standardów panujących na zachodzie
w kwestii transportu należy dostosować przepisy, poprawić infrastrukturę
oraz dokonać modernizację ojczystych przedsiębiorstw.
Rysunek 1. Główne centra logistyczne w Polsce.
Źródło: Rozmieszenie głównych centrów logistycznych w Polsce (wg. J. Fiałkowskiego).
Rysunek 1 obrazuje główne centra logistyczne. Z rysunku wynika, że centra
logistyczne w Polsce są bardzo dobrze rozwinięte.
84
1.4. CENTRA LOGISTYCZNE W EUROPIE
Największym centrum logistycznym w Europie118
południowej jest
Interporto Merci Padova S.p.A zlokalizowane we Włoszech, w mieście
Padwa. Początki centrum logistycznego Merci sięga roku 1973, w którym
zostało podpisane porozumienie pomiędzy miastem Padwą, prowincją
Veneto (powiat w którym Padwa się znajduje), Izbą Handlową oraz włoskimi
kolejami. Łączna powierzchnia strefy przemysłowej, na której znajduje się
centrum liczy 1250 ha, zaś samo centrum logistyczne to obszar o rozmiarze
200 ha, natomiast kapitał początkowy wynosił blisko 60 milionów lirów, na
które składało się po 15 milionów wpłacone przez każdego z akcjonariuszy.
W 1992 roku centrum logistyczne przyjęło nazwę Interporto di Padova
S.p.A. Na mocy ustawy z dnia 21 czerwca 1991 roku centrum posiada
możliwość dostępu do środków budżetowych. W 1999 roku centrum
posiadało już 50 akcjonariuszy (publicznych i prywatnych) a kapitał akcyjny
wyniósł 21 mln EUR. W skład Interporto di Padova S.p.A. wchodzi 75
operatorów zatrudniających ponad 1200 pracowników. Do majątku firmy
zalicza się również kolejowy terminal kontenerowy, magazyny firm
kurierskich. Centrum świadczy również usługi dodatkowe.
Drugim pod względem wielkości centrum logistycznym w Europie
południowej jest centrum znajdujące się w Selva di Muli (region Lazio) –
Włochy. Powierzchnia całkowita spółki to 175 ha w gminie Frosinione, przy
czym są to tereny przeznaczone na intermodalne centrum logistyczne oraz 35
ha w graniczącej z Frosinione gminą Ferentino, której powierzchnia
przeznaczona jest na uzupełnienie terenu centrum logistycznego. Zarządcą
jest spółka założona w 1994 roku o nazwie Societa Interportuale di
Frosinione. Wśród akcjonariuszy są zarówno podmioty publiczne jak
i prywatne, z przewagą tych pierwszych. W 1997 roku centrum otrzymało
w ramach ustawy 240/90 dofinansowanie z budżetu państwa w wysokości
ponad 9 mln EUR, przeznaczone na dalszą realizację projektów, których
koszt całkowity przekroczył 15 mln EUR. W 2002 Ministerstwo Transportu
po raz kolejny dofinansowało centrum kwotą bliską 2 mln EUR, które
stanowiły 50% kosztów inwestycji na zrealizowanie portu przeładunkowego.
Natomiast dzisiaj w Niemczech mamy aż 37 centrów logistycznych
działających oraz 3 w budowie. Jednym z największych centrów logistycz-
nym w Europie zachodniej jest niemieckie Regional Distribution Center,
RDC II w miejscowości Straubing. Centrum to powstało w sierpniu 2008
roku i znajduje się na powierzchni 80 ha. Jest to jedno z najbardziej
118
Zarządzanie łańcuchem dostaw, str. 271-275.
85
rozwiniętych technologicznie centrów na świecie, dzięki czemu kontakt
pomiędzy Niemcami a krajami Europy Środkowej wynosi 24h. Innym bardzo
ważnym centrum logistycznym Europy jest port w Norymbergii. Sam obiekt
zajmuje powierzchnię 1,25 ha a wysokość robocza magazynu to 6,55m. Na
terenach należących do centrum w Norymbergii znajduje się również
bocznica kolejowa, dzięki której stworzyły się duże możliwości manewrowe
w ruchu kontenerów, przechowywaniu asortymentu czy wyładowywaniu
ciężarówek.
Od 2009 roku również Francja posiada centrum logistyczne na miano
XXI wieku znajdujące się w Lyon. Sama powierzchnia magazynu wynosi
3 ha. Na powierzchni centrum logistycznego Lyon znajduje się 46 doków.
Największym centrum logistycznych krajów Beneluxu jest
holenderskie Venlo. Całkowita powierzchnia centrum logistycznego wynosi
22 ha, na które składają się m.in. 5,5 ha obiektu logistycznego, 3,7 ha
powierzchni magazynowej, 0,8 ha antresoli oraz blisko 4ha powierzchni
produkcyjnej. Większość krajów Europy dostępna jest w czasie 24-48 godzin
a najbliższej lotnisko jest oddalone o 66km.
1.5. CENTRA LOGISTYCZNE W POLSCE
Największe polskie centrum logistyczne znajduje się w miejscowości
Modła Królewska k. Konina. Wielkopolskie Centrum Logistyczne Konin
zajmuje obszar 100 ha. Głównym czynnikiem hamującym dalszy rozwój
centrum jest słabo rozwinięta infrastruktura drogowa, przez co centrum nie
ma bezpośredniego kontaktu z infrastrukturą kolejową. Drugim pod
względem wielkości jest Centrum Logistyczno-Inwestycyjne Poznań CLIP
Sp. z o.o. które zlokalizowane jest w Swarzędzu k. Poznania. Łączny obszar
na którym znajduje się spółka to ponad 80 ha i nadal się powiększa. Spółka
ma bezpośredni dostęp do infrastruktury kolejowej. Trzecim, pod względem
wielkości centrum logistycznym w Polsce jest Śląskie Centrum Logistyki SA
znajdujące się w Gliwicach. Spółka ta obejmuje obszar ponad 60 ha
i aktualnie rozbudowuje swoją bazę.
1.6. WYKORZYSTANIE TRANSPORTU INTERMODALNEGO
Transport kombinowany inaczej transport intermodalny oznacza
wykorzystanie przynajmniej dwóch środków transportu.
Przez Polskę przechodzą bardzo ważne europejskie tranzytowe trasy
kolejowe, to znaczy, że Polska ma nie najgorsze warunki rozwoju. Połączenia
86
intermodalne przy wykorzystaniu PKP tworzą połączenia Polski z wieloma
miejscami w Europie takimi jak np. miasta niemieckie, holenderskie,
belgijskie, czeskie. Niestety standardy starego kontynentu przy
wykorzystaniu kolei obniżały się na początku XXI wieku. W roku 2000 na
czas dojechało 60 % składów, zaś rok później jedynie 43%119
. W Polsce
w 2001 r. zaczęła funkcjonować firma PKP Cargo oferująca przewozy przy
wykorzystaniu kolei. Od momentu wejścia PKP Cargo na rynek Polski do
końca 2005 r. transport intermodalny realizowany przez spółkę wzrósł z roku
2001 z wartości ok. 2379 tys. ton do ok. 2853 tys. ton w 2005 roku.120
,
w październiku 2010 r. wartość przewozów wzrosła do 11,6 mln ton podczas
gdy w tym samym miesiącu duża część przewoźników oscyluje w okolicy
100 mln ton121
.
Rysunek 2. Mapa schematyczna sieci PKP w Polsce.
Źródło: http://fakton.pl/2010/10/11/mapa-schematyczna-sieci-kolejowej-w-polsce/, 19.11.2010.
Rysunek 2 prezentuje schemat sieci kolejowych, który od wieków jest
głównym środkiem transportu towarów w Polsce.
119
M. Gołębiewska, Transport kombinowany – Problem… skombinowania pieniędzy
http://www.wnp.pl/artykuly/transport-kombinowany-problem-skombinowania-
pieniedzy,1054.html, 19.11.2010. 120
Ministerstwo Transportu. 121
PKP Cargo, http://www.pkp-cargo.pl/, 19.11.2010.
87
Rysunek 3. Sieć kolejowa w Europie.
Źródło: http://www.jerid.cz/files/downloads/pl_RailMap_Ulotka.pdf, 19.11.2010.
Rysunek 3. prezentuje schemat dobrze rozwiniętej sieci kolejowej w Europie.
Porównując rysunki 2. i 3. obserwuje się iż transport kolejowy wciąż
ma duże znaczenie. Proces ten jest najbardziej widoczny w Europie
centralnej, czyli również w Polsce. Nie można jednak zapomnieć, iż
w zachodniej części Europy przeważa transport samochodowy. Sprzyja to
rozwojowi transportu, ale ogranicza rozwój transportu kolejowego. Sytuacja
ta wynika z pogorszenia się warunków ekonomicznych przedsiębiorstw
kolejowych, zmiany struktury i wielkości popytu, jak również polityki
transportu mającej na celu ograniczyć roli kolei.
1.7. WSPARCIE PROWADZĄCE DO ROZWOJU TRANSPORTU INTERMODALNEGO
Wiele spośród krajów zachodniej Europy przekazuje dotacje na rozwój
transportu kombinowanego przy użyciu kolei. Rząd Szwajcarii przeznacza
110 mln franków szwajcarskich rocznie122
. Głównym celem wspierania
transportu kombinowanego jest poprawa infrastruktury przy użyciu
współczesnej technologii, jak również działania tworzące dodatkowe
udogodnienia i dbające jednocześnie o środowisko. Działania takie, to
między innymi unowocześnienie kolei i poprawienie możliwości
przewozowej, zwiększenie dopuszczanego ciężaru pojazdów kołowych
biorących udział w transporcie intermodalnym, wprowadzenie zakazu ruchu
drogowego w niedzielę i święta.
122
W. Rydzykowski, Usługi logistyczne, wyd. II; Poznań 2007.
88
BIBLIOGRAFIA
GOŁEMBOWSKA E., Logistyka międzynarodowa, Poznań 2004.
GOŁEMBOWSKA E., Logistyka w internacjonalizacji przedsiębiorstw Unii Europejskiej,
Poznań, 2005.
RYDZYKOWSKI W., Usługi logistyczne; wyd. II; Poznań 2007.
Praca zbiorowa Podstawy logistyki-Podręcznik do kształcenia w zawodzie technik logistyk;
Instytut logistyki i magazynowania, Poznań 2006.
UŁANOWICZ T., Centra logistyczne w Polsce, Logistyka a jakość, nr 5, rok 2003.
http://www.pkp-cargo.pl/, 19.11.2010.
http://infobus.com.pl/text.php?from=archive&id=8303, 19.11.2010.
http://www.wnp.pl/artykuly/transport-kombinowany-problem-skombinowania-
pieniedzy,1054.html, 19.11.2010.
http://logistyka.wiedza.diaboli.pl/tworzenie-kanalow-eurologistycznych/, 19.11.2010.
http://easylogistyka.com/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=9519.11.2010.
http://fakton.pl/2010/10/11/mapa-schematyczna-sieci-kolejowej-w-polsce/, 19.11.2010.
http://www.jerid.cz/files/downloads/pl_RailMap_Ulotka.pdf, 19.11.2010.
LOGISTICS CENTERS IN POLAND AND EUROPE
Paper as whole is dedicated to the topic of logistics centers. Logistics centre is an object
functioning in large area. Logistics centers slowly developed through time. Its prosperity was
during eighties and nighties of last century. A lot of schools connected with history of
beginning of logistics centre in given European country appeared then. We can divide
logistics centre functions to help and additional functions. Logistics centers would not have
developed so rapidly, if it was not for rise of intermodal transport connected mainly to
railroad transport. The biggest logistics centre in south Europe is Interporto Merci in Padova,
however the biggest logistics centre in Poland was built in Modle Królewskie near Konin.
89
Społecznie odpowiedzialny biznes, dobre
praktyki, wolontariat pracowniczy.
Katarzyna KILIAŃSKA*, Urszula WASIŃSKA
**
SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU.
PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK PRZEDSIĘBIORSTW
Obecnie wielu przedsiębiorców zauważa silną korelację pomiędzy działaniami
społecznie odpowiedzialnymi, a generowanymi zyskami. Działania i inicjatywy mające
na uwadze dobro ogółu społeczeństwa, stają się elementem wpływającym na wartość
przedsiębiorstwa oraz na możliwość kreowania pozycji konkurencyjnej na globalnym
rynku. Wśród klientów rośnie świadomość tego, że przedsiębiorstwa biorące
odpowiedzialność za podejmowane decyzje i skutki swojego działania powinny stanowić
coraz większy odsetek wszystkich podmiotów funkcjonujących na świecie.
1. SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU
Społeczna Odpowiedzialność Biznesu to koncepcja, według której
przedsiębiorstwa z własnej inicjatywy w swoich działaniach uwzględniają
aspekty społeczne i ekologiczne. Dbają o pracowników, środowisko
i poszczególne grupy interesariuszy w większym stopniu, niż wymagają tego
przepisy prawa123
. Przedsiębiorstwo biorące odpowiedzialność społeczną za
efekty swojej działalności analizuje zarówno otoczenie wewnętrzne, jak
i zewnętrzne. Wyniki analizy mają pokazać w których obszarach można
zmienić obowiązujące zasady, w jaki sposób zmodyfikować relacje z innymi
podmiotami, by poszczególne działania stały się odpowiedzialnymi
społecznie.
Koncepcja społecznej odpowiedzialności w biznesie to współzależny
zespół programów, które powinny być elementem procesu podejmowania
decyzji na wszystkich szczeblach w przedsiębiorstwie.
* Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie
Koło Naukowe „Procent”, dr M. Leszczyński. **
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Studenckie
Koło Naukowe „Societas”, dr A. Kasińska- Metryka. 123
Definicja własna.
90
Działania wpisujące się w nurt społecznej odpowiedzialności
przedsiębiorstw można podzielić na dwie główne grupy: skierowane do
wewnętrznych interesariuszy oraz interesariuszy zewnętrznych.
2. PŁASZCZYZNY SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNEGO
BIZNESU W PRAKTYCE
2.1. SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚC A MIEJSCE PRACY
Rośnie liczba przedstawicieli kadry menedżerskiej zdających sobie
sprawę z faktu, iż lepsze traktowanie zatrudnionych przyczynia się do
długofalowego wzrostu konkurencyjności na rynku pracy124
. Inicjatywy
skierowane do pracowników obejmują zwykle: poprawę warunków pracy;
dążenie do realizacji założeń work-life balance; rozwój zawodowy
pracowników; planowanie kariery; włączenie pracowników w proces
podejmowania decyzji dotyczącej tego, komu chcą pomagać i w jaki sposób;
dodatkowe udogodnienia dla grup pracowniczych, np. kobiet w ciąży.
Poniżej przedstawione zostały przykłady dobrych praktyk społecznej
odpowiedzialności przedsiębiorstw skierowanych do pracowników125
:
W Danone Sp. z o.o. od grudnia 2008 zaczęto wprowadzać
udogodnienia dla pracowników będących rodzicami. W ich ramach kobiety
mogą skorzystać z porodu rodzinnego i miesiąca dodatkowego urlopu macie-
rzyńskiego, po którym obowiązuje sześciomiesięczny okres ochronny.
Przewidziane są również prezenty dla noworodków w postaci wyprawki, zaś
dla ich ojców, pracowników Danone’a, przysługuje dodatkowy dzień urlopu.
Dzięki realizacji tego programu ułatwione jest zachowanie równowagi
między życiem zawodowym a prywatnym, co zwiększa zaufanie
pracowników do firmy oraz ich motywację, a tym samym efektywność pracy.
Kompania Piwowarska aktywnie włącza się w inicjatywy edukacyjne
i programy społeczne propagujące odpowiedzialne spożywanie alkoholu.
W październiku 2009 roku rozpoczął się cykl szkoleń − „ABC alkoholu” −
przygotowanych dla pracowników KP. W czasie szkoleń prezentowane są
najważniejsze zasady kodeksów i rodzajów polityki obowiązujących w KP,
dotyczących spraw związanych z alkoholem. Szkolenia, prowadzone przez
124
Rok B., Biznes w społeczeństwie – oczekiwania i ich realizacja, [w:] Kolarska-Bobińska
L., Świadomość ekonomiczna społeczeństwa i wizerunek biznesu, ISP, Warszawa 2004,
s. 101. 125
Raport Odpowiedzialny Biznes w Polsce 2009. Dobre praktyki, Forum Odpowiedzialnego
Biznesu, Warszawa 2009, s. 20.
91
22. trenerów, objęły ponad 2000 pracowników, z których większość oceniła
je w ankietach między wynikiem dobrym a doskonałym.
Z roku na rok popularność wolontariatu pracowniczego w Europie
rośnie. Bardzo często wolontariat zostaje wprowadzony do przedsiębiorstw
z inicjatywy pracowników niskich szczebli, którzy chcą poświęcić swój
wolny czas na pomoc wybranej grupie społecznej. W drodze przeprowa-
dzenia dialogu społecznego British American Tobacco podjął się wdrożenia
zasad odpowiedzialnego biznesu. BAT współpracuje z podmiotem trzeciego
sektora skupiającym plantatorów działających zgodnie z prawem, by już na
etapie pozyskiwania surowca brać społeczną odpowiedzialność za produkty
z niego powstające. Ok. 10-15% pracowników w ramach wolontariatu pra-
cuje na rzecz osób chorych, upośledzonych lub dzieci.
2.2. CEL: ZDOBYCIE NOWYCH KLIENTÓW.
Współczesne przedsiębiorstwa muszą liczyć się z tym, iż to rynek
dyktuje im warunki działania, stwarza zarówno możliwości do rozwoju, jak
i hamuje w podejmowaniu nowych inicjatyw i przedsięwzięć. Aby zaistnieć
na ponadnarodowych rynkach trzeba nieustannie docierać do nowych
konsumentów. Można to zrobić samodzielnie, jak i we współpracy z innymi
przedsiębiorstwami. Obrazują to poniższe przykłady126
:
Producenci herbat Irving poprzez umieszczenie na każdym
opakowaniu opisy alfabetem Braille’a pozyskali przychylność osób
niewidomych i niedowidzących. Aby dodatkowo zwrócić uwagę na bariery,
jakie muszą oni pokonywać w życiu codziennym zorganizowana została
kampania społeczna „Zobacz niewidomych”. W ramach kampanii wyprodu-
kowany został specjalny kalendarz, opatrzony specjalną nakładką z oznacze-
niami Braille’a, by mogły korzystać z niego osoby niewidome.
Przedsiębiorstwa Danone, Lubella, Biedronka oraz Instytut Matki
i Dziecka stworzyły Partnerstwo dla Zdrowia, gdzie opracowano 12 zasad
prawidłowego Żywienia dzieci. Stworzony wspólnie produkt, kaszka z mle-
kiem Mleczny Start, umożliwia dziecku prawidłowy rozwój dzięki odpo-
wiedniej zawartości składników mineralnych i witamin. Ponadto, partnerzy
zdecydowali, iż produkt nie będzie reklamowany oraz zrezygnowali
z zysków, które mogłaby przynieść sprzedaż Mlecznego Startu. Produkt jest
dostępny w sieci sklepów Biedronka w stosunkowo niskiej cenie: 60 groszy
za saszetkę127
.
126
Ibidem, s. 30-35. 127
http://www.danone.pl/cms/binsource?docId=6191¶mName=BINARYOBJ_FILE&i
92
2.3. PRZEDSIĘBIORCO! CHROŃ ŚRODOWISKO!
W krajach Europejskich na przedsiębiorstwa nakładane są liczne
regulacje dotyczące ochrony środowiska, których bezwzględnie trzeba
przestrzegać. Jednak wiele przedsiębiorstw dobrowolnie podejmują
społecznie odpowiedzialne inicjatywy koncentrujące się wokół takich
zagadnień jak: projektowanie przyjaznych dla środowiska produktów,
racjonalnym wykorzystywaniu dostępnych zasobów, minimalizowaniu
negatywnego wpływu działalności na środowisko naturalne – głównie poprzez
zmniejszenie ilości odpadów i zanieczyszczeń.
W Przedsiębiorstwie Nestlé Polska starano wpisać działania w zasadę
zrównoważonego rozwoju redukując masę, objętość opakowań oraz ilości
materiałów wykorzystywanych do pakowania produktów. Firma stara się
wykorzystywać materiały nadające się do recyklingu. Na każdym etapie pro-
jektowania opakowania mierzone jest oddziaływanie na środowisko wedle
czterech podstawowych wskaźników: emisji CO2, zużycia energii, zużycia
wody, odpadów stałych. Pozwala to na oszczędzenie środowiska naturalnego
i na redukcję kosztów w przedsiębiorstwie.
IKEA Retail daje kolejny przykład tego, jak przedsiębiorstwa
w praktyce stosują zasady społecznie odpowiedzialnego biznesu. Edukacyjna
strona internetowa stworzona przez przedsiębiorstwo przy pomocy WWF dla
natury.pl podzielona jest na działy, w których można przeczytać jak chronić
środowisko każdego dnia. Znaleźć tam można animowany poradnik
ekojazdy, który pokazuje jak zmniejszyć zużycie paliwa i emisji CO2,
zaoszczędzić dzięki zmianie stylu jazdy. Dla klientów sklepów IKEA, którzy
chcą aktywnie chronić środowisko rezygnując z jazdy samochodem, na
stronie zamieszczono informacje o połączeniach z komunikacją miejską wraz
z rozkładami jazdy oraz udogodnieniach dla rowerzystów. Z kolei specjalny
kalkulator pozwoli określić ile można zaoszczędzić dzięki wymianie
tradycyjnych żarówek na świetlówki energooszczędne128
.
2.4. BIZNES DLA SPOŁECZEŃSTWA
Przedsiębiorstwa nie działają same dla siebie, a dla ludzi tworzących
społeczność. Zauważa się trend, gdzie kierujący biznesem bacznie obserwują
problemy konsumentów i podejmują działania mające pomóc w ich
rozwiązaniu.
ndex=0&language=PL, 15.11.2010.
128 http://dlanatury.pl/eko/index.html, 15.11.2010.
93
Citi Handlowy (Fundacja Kronenberga) w ramach projektu „Tydzień
dla oszczędzania” prowadzonym pod koniec października promował
umiejętności racjonalnego gospodarowania swoimi zasobami finansowymi.
Kilkaset tysięcy uczniów wzięło udział w konkursie na najlepszy spot
o oszczędzaniu129
. Stworzony został również portal www.tdo.edu.pl zawiera-
jący artykuły, porady i inne materiały na temat oszczędzania.
W przedsiębiorstwie UPC zrealizowano w 2009 roku dwie edycje
programu, mającego na celu przekazanie wiedzy i umiejętności z zakresu
obsługi komputera osób powyżej 5 roku życia. Zauważono bowiem, że ta
grupa jest zagrożona wykluczeniem społecznym w tym zakresie. Ze szkoleń
skorzystało ok. 1100 osób.
3. KORZYŚCI PŁYNĄCE Z PROWADZENIA SPOŁECZNIE
ODPOWIEDZIALNEGO BIZNESU
Realizacja akcji charytatywnej, czy praca w ramach wolontariatu
wykonywana przez zatrudnionych przyniesie z pewnością korzyści
w przyszłości. Trzeba jednak pamiętać, iż odpowiedzialny biznes to podej-
ście strategiczne, długofalowe. Nie można oczekiwać, że efekty podjętych
w przedsiębiorstwie działań pojawią się natychmiast. Zwykle trzeba na nie
poczekać, ponieważ grupa do jakiej działania zostały skierowane musi mieć
czas na to, by zareagować, a otoczenie, by te działania dostrzec.
Jakich korzyści może oczekiwać kierownictwo przedsiębiorstw
angażujących się społecznie? Poniżej wymienione zostały te najważniejsze:
wzrost z satysfakcji z pracy, poczucie bycia potrzebnym. Np. pracow-
nicy angażują się we wszelkiego rodzaju inicjatywy charytatywne,
bardziej racjonalne wykorzystywanie dostępnych zasobów wykorzy-
stywanych w przedsiębiorstwie wiąże się z dużymi oszczędnościami,
dzięki nastawieniu na budowanie korzystnych relacji z otoczeniem
można kreować pozytywny wizerunek firmy w oczach konsumentów,
wzrost lojalności i zaufania w stosunku do przedsiębiorstwa
społecznie odpowiedzialnego130
, zarówno konsumentów, pracow-
ników jak i dostawców,
129
Senk A., Dziedzictwo Kronenbergów, MUZA SA, Inowrocław 2010, s.152. 130
Maison D., Wasilewski P., Propaganda dobrych serc, czyli rzecz o reklamie społecznej,
Agencja „Wasilewski”, Kraków 2002, s. 120.
94
przedsiębiorstwa społecznie odpowiedzialne mają lepsze warunki do
konkurowania na rynku globalnym, gdzie praktyki i standardy
społecznej odpowiedzialności są już codziennością i standardem
w działaniu,
zwiększenie sprzedaży oferowanych dóbr oraz usług oraz poprawa
wyników finansowych, jako rezultat wszystkich powyższych
czynników.
Na poszczególnych rynkach europejskich prowadzenie społecznie
odpowiedzialnego biznesu staje się celem samym w sobie, przedsiębiorstwa
przywiązują coraz większą uwagę do tego, jaki wpływ na otoczenie (to eko-
nomiczne i naturalne) ma ich działalność. Również wrażliwość konsumentów
na ten problem wzrasta- pozytywnemu nastawieniu konsumentów wobec
przedsiębiorstwa, a w konsekwencji wyborowi jego produktów sprzyja
zwłaszcza jej zaangażowanie w działalność społeczną131
.
4. MITY NA TEMAT SPOŁECZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI
BIZNESU
W wielu publikacjach, poruszających tematykę społecznej odpowie-
dzialności przedsiębiorstw można doszukać się kilku stwierdzeń, które
w pewnym stopniu mijają się z rzeczywistością. Oczywiście w każdym
z nich jest ziarenko prawdy, jednak nie można przyjmować ich za podstawę
do rozważań o szeroko rozumianym społecznie odpowiedzialnym biznesie.
4.1. BIZNES = BIZNES
Wielu ekonomistów wyznaje zasadę, iż biznes ma za zadanie wyłącznie
przynoszenie zysków, podczas odpowiedzialny społecznie biznes jedynie
rozprasza osoby podejmujące najważniejsze dla przedsiębiorstwa decyzje.
Zwolennicy idei odpowiedzialności w biznesie zaprzeczają zaś temu, by
prowadzenie działań na rzecz społeczności przeszkadzały w osiąganiu
korzyści finansowych. Wręcz przeciwnie, przedsiębiorstwa mogą zwiększyć
zyski, ponieważ pozyskując nowych klientów mających potrzebę pomagania
innym, zwiększa się generowany zysk.
131
Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. Wstępna analiza, Program Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 33.
95
4.2. SPOLECZNIE ODPOWIEDZIALNE DZIAŁANIA = WYSOKI KOSZT
Powszechnie uznaje się, że prowadzenie społecznie odpowiedzialnego
biznesu pochłania bardzo duże zasoby pieniężne. Przeczy to zasadzie
minimalizowania kosztów działalności, pozwalającej na budowanie przewagi
konkurencyjnej. Odpowiedzialny biznes wiąże się z pewnymi nakładami
finansowymi, związanymi z wprowadzeniem nowych rozwiązań w przedsię-
biorstwie, zapoznaniem pracowników z nowymi procedurami, co w jakimś
stopniu obciąża budżet. Są jednak i takie działania, które niemal wcale nie
generują kosztów, zaś przynoszą pożądane efekty.
4.3. ODPOWIEDZIALNY BIZNES TO PRZYKRYWKA
Na rynku są przedsiębiorstwa, które działania na rzecz otaczającej
społeczności traktują jako przykrywkę jakiegoś skandalu, czy poczynań
niezgodnych z prawem. Zauważalna jest postawa konsumentów, którzy nie
kupują produktów określonych przedsiębiorstw ze względu na to, że ma ono
niekorzystny wpływ na środowisko, czy też nie zapewnia pracownikom
godziwych warunków pracy. Wówczas zarząd takich przedsiębiorstw często
ucieka się do prostej metody poprawy swojej sytuacji na rynku: angażuje się
w inicjatywy społecznie odpowiedzialne. Służy to niejako „przykryciu” złych
praktyk z przeszłości.
5. PODSUMOWANIE
Idea społecznie odpowiedzialnego biznesu na dobre zagościła na
europejskim rynku. Jest to bardzo pozytywne zjawisko, ponieważ działania
odpowiedzialne społecznie przynoszą korzyści wszystkim, których działania
te dotyczą. Bez względu od płaszczyzny społecznej odpowiedzialności,
można wskazać wiele przykładów dobrych praktyk stosowanych przez
przedsiębiorstwa. Prowadzenie biznesu rzetelnie, uczciwie i z najwyższą
zgodnością słów i czynów daje przewagę, jakiej nie można byłoby osiągnąć
w inny sposób132
. Coraz więcej przedsiębiorców dostrzega, że prowadzenie
biznesu społecznie odpowiedzialnego stwarza możliwości efektywniejszego
konkurowania na rynku krajowym, europejskim, a nawet globalnym.
132
Lewicka-Strzałecka A., Rok B., Szulczewski G., Apel do świata polskiego biznesu,
[w:] Etyka biznesu w zastosowaniach praktycznych: inicjatywy, programy, kodeksy,
Biuro Stałego Koordynatora ONZ w Polsce, Warszawa 2002, s. 18.
96
BIBLIOGRAFIA
LEWICKA-STRZAŁECKA A., ROK B., SZULCZEWSKI G., Apel do świata polskiego
biznesu, w: Etyka biznesu w zastosowaniach praktycznych: inicjatywy, programy, kodeksy,
Biuro Stałego Koordynatora ONZ w Polsce, Warszawa 2002.
MAISON D., WASILEWSKI P., Propaganda dobrych serc, czyli rzecz o reklamie
społecznej, Agencja „Wasilewski, Kraków 2002.
Raport Odpowiedzialny Biznes w Polsce 2009. Dobre praktyki, Forum Odpowiedzialnego
Biznesu, Warszawa 2009.
Rok B., Biznes w społeczeństwie – oczekiwania i ich realizacja, [w:] Kolarska- Bobińska L.,
SENK A., Dziedzictwo Kronenbergów, MUZA SA, Inowrocław 2010.
Społeczna odpowiedzialność biznesu w Polsce. Wstępna analiza, Program Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju, CeDeWu, Warszawa 2007.
Świadomość ekonomiczna społeczeństwa i wizerunek biznesu, ISP, Warszawa 2004.
http://www.danone.pl/cms/binsource?docId=6191¶mName=BINARYOBJ_FILE&inde
x=0&language=PL, 15.11.2010.
http://dlanatury.pl/eko/index.html, 15.11.2010.
CORPORATE SOCIAL RESPONSIBILITY IN ACTION, OR EXAMPLES OF GOOD
PRACTICE FIRMS
Both in Europe and around the world there are many examples of socially responsible
business. Companies are increasingly eager to implement projects promoting environmental
protection, improved working conditions and use voluntary work. Socially Responsible
Business allows companies to stand out against other players and compete in the global
market.
97
EUA, CER, Protokół z Kioto, EU ETS,
determinanty ceny, NAP, Cap and Trade
Paulina PABIAŃSKA , Jacek KOZŁOWSKI*
HANDEL EMISJAMI CO2 – SZANSE I ZAGROŻENIA
Handel emisjami CO2 jest istotnym czynnikiem wpływającym na gospodarkę Unii
Europejskiej. W pracy dokonano analizy determinantów ceny jednostki emisji dwutlenku
węgla (EUA) w Europejskim Systemie Handlu Uprawnieniami (EU ETS). Przeprowa-
dzono badania empiryczne weryfikujące istotny wpływ regulacji rynku EU ETS, takich
jak przyznawane limity emisji oraz kary za ich przekroczenie, na cenę EUA. Nie potwier-
dzono natomiast wpływu innych wielkości makroekonomicznych na kształtowanie się tej
wielkości. Wskazano szanse oraz zagrożenia wiążące się z uczestnictwem w rynku EU
ETS.
1. WSTĘP
W ostatnich latach wiele państw zdecydowało się podjąć kroki mające
na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Do najistotniejszych
z nich należą przede wszystkim ustanowienie tzw. Protokołu z Kioto (o za-
sięgu ogólnoświatowym) oraz Europejskiego Systemu Handlu Uprawnie-
niami do Emisji CO2 (o zasięgu europejskim, głównie UE). Na mocy ich
postanowień państwa sygnatariusze zobowiązały się do redukcji emisji CO2
według ustalonych limitów. W tym celu wprowadzono możliwość handlu
jednostkami uprawnień do emisji CO2, których cena powinna się kształtować
zgodnie z mechanizmami wolnego rynku.
Celem niniejszej pracy jest analiza rynku handlu emisjami CO2,
głównie poprzez zweryfikowanie hipotez teoretycznych pojawiających się
w literaturze tematu związanych z determinantami rynkowej ceny uprawnień
do emisji. W pierwszej części niniejszego artykułu zostaną wyjaśnione
podstawowe pojęcia, opisane systemy oraz mechanizmy rządzące rynkiem
handlu emisjami dwutlenku węgla. W rozdziale następnym będą przedsta-
wione wybrane teoretyczne hipotezy czynników, które determinują cenę
* Uniwersytet Łódzki, Studenckie Koło Naukowe Modelowania Matematycznego
w Ekonomii „Equilibrium”, opiekun naukowy: dr Maciej Malaczewski.
*
98
uprawnień do emisji CO2. W części kolejnej dokonana zostanie weryfikacja
empiryczna wybranych determinant, poprzez konstrukcję modelu ekono-
metrycznego. Całość pracy zamknie opis wyciągniętych wniosków oraz
podsumowanie.
2. PODSTAWOWE POJĘCIA
W celu ujednolicenia i ułatwienia handlu emisjami oraz regulacji
prawodawstwa kraje Unii Europejskiej wprowadziły jednolity system
wymiany emisji, tzw. EU ETS (European Union Emissions Trading Scheme),
obejmujący około 40% całej emisji gazów cieplarnianych w UE. Jednostkami
handlu w systemie EU ETS są European Union Allowances (EUA), jedno
EUA odpowiada prawu do emisji jednej tony dwutlenku węgla lub jego
ekwiwalentu w innych gazach cieplarnianych. Przyznawane są one przedsię-
biorstwom przez rządy, które w ramach tzw. narodowych planów przydziału
(NAP) ustalają limity emisji następnie zatwierdzane po negocjacjach przez
Komisję Europejską. System działa na zasadzie „ograniczenie-handel” (Cap
and Trade), która daje możliwość handlu przyznanymi jednostkami EAU. Co
więcej, EU ETS pozostaje w łączności z innymi ważnymi międzynarodo-
wymi umowami. Gdy 16 lutego 2005 wszedł w życie Protokół z Kioto, UE
wprowadziła niektóre jego części do EU ETS poprzez tzw. „Linking
Directive”, pozwalając emitentom na wykorzystywanie określonych w Kioto
certyfikatów emisji ERU oraz CER. System został podzielony na trzy fazy,
podczas których ma ulegać zmianie ilość oraz sposób rozdziału uprawnień,
a także dołączane mają być kolejne gałęzie przemysłu.
Faza pierwsza systemu EU ETS rozpoczęła się 1 stycznia 2005 i trwała
do końca roku 2007. Był to etap pilotażowy, w którym skupiono się przede
wszystkim na zebraniu danych dotyczących wielkości emisji. W tym czasie
co najmniej 95% uprawnień przyznano nieodpłatnie. Podczas pierwszego
roku dokonano obrotu pozwoleniami na 362 mln ton emisji CO2 wartymi 7,2
mld euro133
. W roku 2008 rozpoczęła się druga faza, przed którą
wprowadzono wiele zmian. Najważniejsze to umożliwienie wykorzystania
certyfikatów ERU i CER, zapowiedź włączenia do systemu lotnictwa oraz
dołączenie do EU ETS Liechtensteinu, Norwegii oraz Islandii. NAP
zakładały średnioroczne 7% ograniczenie emisji gazów w porównaniu do
roku 2005. Największe zmiany czekają przedsiębiorstwa w roku 2012, wraz
z rozpoczęciem trzeciej fazy ETS. KE ma w planach przejście z darmowego
przyznawania uprawnień do sprzedaży na aukcjach. Zmianie ulegnie także
133
http://www.pointcarbon.com/wimages/Carbon_2006_final_print.pdf, 17.11.2010.
99
sposób przyznawania limitów - zamiast proponowanej przez każdy kraj
i zatwierdzonej przez Komisję Europejską emisji ustalony zostanie limit dla
całej Unii Europejskiej, następnie podzielony między państwa. Możliwe
będzie także przeniesienie niewykorzystanych EUA pomiędzy fazami.
3. HIPOTEZY
Jako jeden z czynników mających istotny wpływ na cenę EUA podaje
się wielkość produkcji w gałęziach przemysłu emitujących znaczne ilości
CO2. Wymienia się tu przede wszystkim produkcję energii elektrycznej,
produkcję przemysłową stali, żelaza i cementu oraz rafinację ropy
naftowej134
. Jeżeli rośnie produkcja, rośnie emisja CO2, a to z kolei prowadzi
do wzrostu zapotrzebowania na jednostki EUA, co w prostym rachunku
cenowo-popytowym powinno prowadzić do wzrostu ceny EUA. Kolejną
ważną determinantą ceny EUA jest wielkość przyznanych przez Komisję
Europejską w danym okresie limitów emisyjnych. Pula dopuszczalnych
wielkości emisji powinna wpływać w sposób ujemny na cenę EUA- im
niższy poziom dopuszczalnych emisji, tym państwo, które nie chce
zmniejszać swojej produkcji i dotychczas nie przestawiło się na bardziej
ekologiczne formy wytwarzania, zmuszone jest dokupić dodatkowe jednostki
EUA, co prowadzi do wzrostu ceny EUA. Analizując zmiany cen EUA nie
należy zapominać również o poziomie wzrostu gospodarczego. Kraje
rozwinięte charakteryzują się najwyższym udziałem usług w PKB ogółem,
zaś w krajach rozwijających się ciągle duże znaczenie odgrywa przemysł,
który emituje dużo wyższe wielkości CO2. Co więcej, kraje rozwinięte
rozwijają energooszczędne metody wytwarzania, stać je również na
inwestowanie w mniej szkodliwe metody produkcji, odnawialne źródła
energii czy też wspieranie działalności ekologicznej. Dlatego przypuszcza
się, że wysoki poziom rozwoju gospodarczego wpływa ujemnie na cenę
EUA135
. Następny czynnik, który powinien wpływać na cenę EUA, to koszty
redukcji emisji. Państwo (lub przedsiębiorstwo), które wykorzystało już
swoje limity emisyjne, rozważa, który z trzech scenariuszy jest dla niego
najbardziej korzystny: zakup dodatkowych jednostek EUA (na giełdzie lub
od innego przedsiębiorstwa), wprowadzenie metod produkcji, które zredu-
kują nadwyżkę emisji, czy też zapłacenie kary związanej z przekroczeniem
limitu. Najczęściej kara ta jest ustalona na takim poziomie, aby podmiotom
opłacało się skorzystać wyłącznie z możliwości pierwszej lub drugiej
134
Błachowicz A.,Gassan-Zade O.,Kittell M. Przewodnik po polityce klimatycznej dla
przedsiębiorstw, broszura informacyjna 1/3, Center For Clean Air Policy, Grudzień 2002. 135
Dla krajów znajdujących się w systemie ETS potwierdza to kształt Środowiskowej
Krzywej Kuznetsa.
100
(dodatnia zależność wielkości kary i ceny EUA). Jeżeli zatem koszt redukcji
emisji CO2 jest niższy niż rynkowa cena EUA, podmiotom nie będzie się
opłacało kupować kolejnych jednostek EUA, zatem popyt i cena EUA
powinny spaść. Oczywiście podmioty będą tutaj brać też pod uwagę swoją
zdolność do redukcji emisji CO2. Energia elektryczna i produkcja
przemysłowa powstaje głównie z trzech nieodnawialnych źródeł: węgla, gazu
i ropy naftowej136.
Co więcej, prawie dwa razy wyższa jest wielkość emisji
CO2 w wyniku wytworzenia jednostki energii z węgla niż z gazu. Dlatego
kolejnym ważnym czynnikiem mającym wpływ na cenę EUA jest relacja
ceny jednostki gazu niezbędnej do wytworzenia jednostki energii, do
analogicznej ceny węgla. Im węgiel będzie stawał się coraz tańszy, tym gaz
będzie stawał się relatywnie coraz droższy, a zatem podmioty będą zachęcane
do wykorzystywania energii pochodzącej z węgla, która emituje znacznie
więcej CO2 do atmosfery. A zatem należy się spodziewać wzrostu popytu na
EUA, który doprowadzi do wzrostu ceny EUA.
Oprócz wymienionych czynników o charakterze ekonomicznym, mogą
pojawić się jeszcze inne, polityczno-administracyjne oraz psychologiczne,
mające silny wpływ na nastroje podmiotów funkcjonujących na rynku. Nie są
one jednak przedmiotem zainteresowania niniejszych badań.
4. WERYFIKACJA EMPIRYCZNA
4.1 DANE
W celu zbadania czynników determinujących cenę EAU wykorzystano
dane miesięczne z okresu od czerwca 2005 roku do czerwca roku 2010
uzyskując w ten sposób szeregi długości 61 obserwacji. Jako zmienną
objaśnianą przyjęto średniomiesięczną cenę spot jednostek EUA zanotowaną
na giełdzie BlueNext (‘EUA’). Zmienne objaśniające wybrano ze względu na
hipotezy postawione w części poprzedniej niniejszej pracy. Dlatego też
w badaniu postanowiono uwzględnić takie czynniki, jak: wielkość produkcji
przemysłowej w krajach UE (‘industry’), średnie PKB per capita
w państwach Wspólnoty (‘gdp’), wielkość przyznanych przez Komisję
Europejską limitów emisji (‘limity’), relację ceny jednostki gazu niezbędnej
do wytworzenia jednostki energii, do analogicznej ceny węgla (‘gas/coal’),
wielkość kary za każdą nadwyżkową tonę CO2 niepokrytą zakupem
dodatkowych jednostek EUA (‘kara’), średniomiesięczną cenę CER (‘CER’).
136
Sadowski T., Świderski G., Lewandowski W., Wykorzystanie odnawialnych
i nieodnawialnych źródeł energii w Polsce i w krajach UE, Energetyka, Oficyna
Wydawnicza ENERGIA Katowice, kwiecień 2008.
101
Źródła pochodzenia wymienionych danych, sposób ich przygotowania do
badania empirycznego przedstawia Tabela 1.
Tabela 1. Zmienne.
Zmienna Źródło Komentarz
EUA [€/tonę]
Giełda BlueNext urealniono według indeksu cen HICP (źródło: Eurostat, cena bazowa: rok
2005);
kara [€/tonę]
European Environment
Agency brak;
gdp [€/osobę]
Eurostat w cenach stałych z roku 2000;
limit [tys. EUA]
Community Independent
Transaction Log
wielkość rocznego limitu podzielono po równo na każdy miesiąc
CER [€/tonę]
Giełda BlueNext
korelacja pomiędzy ceną EUA i CER= 0,99; ceny obu pozwoleń emisyjnych
są determinowane przez te same czynniki;
industry [%]
Eurostat dynamika zmian wielkości produkcji w stosunku do okresu bazowego- maja
2005 roku;
gas/coal [brak]
US Energy Information
Administration
średniomiesięczną cenę zamknięcia notowań gazu (w dolarach za stopę
sześcienną) i notowań węgla (w dolarach za krótką tonę
137)
przeliczono na kWh i wyznaczono relację notowań cen gazu do cen
węgla;
pozostałe czynniki z rozdz. 3
brak brak danych miesięcznych lub brak
jakichkolwiek danych, często zmienne niemierzalne.
Źródło: opracowanie własne.
4.2. REZULTATY
Analiza stacjonarności zmiennych doprowadziła do wniosku, że
wszystkie zmienne (zarówno endogeniczne jak i egzogeniczne) są zintegro-
wane w stopniu pierwszym. Co więcej, zmienne ‘EUA’ i ‘limity’ okazały się
być skointegrowane, a zatem pozostają w długookresowej relacji.
137
1 krótka tona= 2000 funtów brytyjskich= 907,18 kg.
102
Wykres 1. Średniomiesięczna cena EUA i limity emisyjne.
0
10
20
30
2005
cze
rwie
c
2005
wrz
esie
ń
2005
gru
dzień
2006
marz
ec
2006
cze
rwie
c
2006
wrz
esie
ń
2006
gru
dzień
2007
marz
ec
2007
cze
rwie
c
2007
wrz
esie
ń
2007
gru
dzień
2008
marz
ec
2008
cze
rwie
c
2008
wrz
esie
ń
2008
gru
dzień
2009
marz
ec
2009
cze
rwie
c
2009
wrz
esie
ń
2009
gru
dzień
2010
marz
ec
2010
cze
rwie
c
152
156
160
164
168
172
176
180
184
cena EUA
limity [w mln
EAU]
Źródło: opracowanie własne na podstawie omówionych danych.
Zweryfikowano też pozytywnie wpływ zmiany wielkości kary ustalanej
przez Komisję Europejską (pierwsze różnice zmiennej ‘kara’) na cenę EUA.
Uwzględniając te dwa czynniki, otrzymano prostą regresję, która już w 47%
objaśnia zmianę ceny EUA (Wykres 2). Zdaje się to potwierdzać skuteczność
mechanizmów kontroli rynku ustalonych przez Unię Europejską. Ustalanie
wielkości dozwolonych limitów i poziomu kary za nadwyżkową emisję ma
istotny wpływ na zmianę zgłaszanego zapotrzebowania na jednostki
uprawnień do emisji CO2, a w rezultacie i na cenę EUA.
Wykres 2. Empiryczne i wyrównane wartości EUA oraz reszt regresji
Źródło: opracowanie własne za pomocą programu Gretl na podstawie omówionych danych.
Pytaniem pozostało, czy powstałe odchylenia wartości empirycznych
od teoretycznych da się wyjaśnić za pomocą reszty zmiennych egzogenicz-
nych. Dalsza estymacja dała jednak negatywną odpowiedź, zarówno wpływ
103
zmian cen surowców, poziomu rozwoju gospodarczego oraz wielkości
produkcji przemysłowej nie ma istotnego wpływu na odchylenia ceny EUA
od długookresowej równowagi. Uzasadnienia należałoby zatem szukać za
pomocą innych, nieuwzględnionych w modelu czynników. Wielu ekspertów
i analityków rynku handlu emisjami twierdzi, że wyjaśnień wahań ceny EUA
należy szukać nie wśród zjawisk ekonomicznych, ale wśród działań
administracyjno-politycznych oraz czynników psychologicznych138
. Istotne
mogą być np: ataki hakerów (styczeń 2010, cena EUA spada); rozliczanie
limitów emisji (kwiecień każdego roku, cena EUA rośnie); sprzedaż CERs
przez Bank Światowy; zmiany w prawie francuskim – uprawnienia emisyjne
zostały zwolnione z obowiązującego tam 19,6 % podatku VAT139
(czerwiec
2009, cena EUA rośnie); masowe zwolnienia i cięcia produkcji w wielu bran-
żach produkcyjnych w Europie (sierpień-grudzień 2008, cena EUA spada).
5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Cena jednostki emisji CO2 jest bez wątpienia ważnym czynnikiem
wpływającym na koszty produkcji w wielu branżach gospodarki, a pośrednio
na cały rynek w Unii Europejskiej. W przypadku przekroczenia przyznanych
limitów emitenci muszą zakupić brakujące uprawnienia od innych
podmiotów, które poprzez proekologiczne inwestycje mogą na takiej
sprzedaży zarabiać. Dzięki wiedzy o czynnikach wpływających na cenę EUA
emitenci mogą prognozować koszty, bądź ewentualne zyski, związane
z emisją i optymalizować swoje decyzje gospodarcze. W badaniu pokazano,
że regulacje ustanawiane przez UE, takie jak limity emisji oraz kary za
niewywiązanie się z zobowiązań redukcyjnych okazują się być kluczowym
czynnikiem wpływającym na cenę jednostki emisji. Hipotez dotyczących
pozostałych determinant ceny nie udało się potwierdzić. Mogło to wynikać
z niedoskonałości modelu, który nie uwzględniał czynników niemierzalnych
ani psychologicznych, które ze względu na zaledwie kilkuletni wiek rynku,
niewielkie doświadczenie uczestników oraz niepewność co do zamyślanych
przez UE regulacji, mogły być jedną z kluczowych determinant ceny. Inną
przyczyną niedoskonałości modelu mógł być brak ważnej zmiennej
makroekonomicznej.
System EU ETS niesie ze sobą szanse dla państw nastawionych na
działania ograniczające emisję CO2. Możliwość sprzedaży nadwyżek EUA
zwiększa zyski z proekologicznych inwestycji, podnosząc ich opłacalność
138
http://www.cire.pl/handelemisjamiCO2/odcinki_miesieczne.html?smid=283, 17.11.2010. 139
http://www.egospodarka.pl/48747,Handel-emisjami-CO2-w-2009r,1,56,1.html,
17.11.2010.
104
i skutkując ogólnokrajowym zmniejszeniem emisji. Jeśli system będzie
działał prawidłowo, zyski ze sprzedaży uprawnień staną się istotnym źródłem
zysku przedsiębiorstw. Z drugiej strony nieumiejętność bądź niemożność
dostosowania się do zmniejszających się limitów skutkować będzie ros-
nącymi kosztami produkcji pociągającymi za sobą malejącą konkurencyjność
na rynku. Ponadto, może to powodować zbytnie uzależnienie od decyzji UE
dotyczących kar, limitów bądź ogólnego prawodawstwa dla emitentów. Nie
należy zatem lekceważyć znaczenia możliwości prognozowania ceny jed-
nostki emisji oraz prowadzenia rozsądnej polityki emisyjnej, co poprzez
optymalizację decyzji może zaowocować zwiększeniem zysków i konku-
rencyjności kraju i przedsiębiorstw.
BIBLIOGRAFIA
BŁACHOWICZ A., GASSAN-ZADE O., KITTELL M. Przewodnik po polityce
klimatycznej dla przedsiębiorstw, broszura informacyjna 1/3, Center For Clean Air Policy,
grudzień 2002.
SADOWSKI T., ŚWIDERSKI G., LEWANDOWSKI W., Wykorzystanie odnawialnych
i nieodnawialnych źródeł energii w Polsce i w krajach UE, Energetyka, Oficyna
Wydawnicza ENERGIA Katowice, kwiecień 2008.
PARCZEWSKI Z., JANKOWSKI B., Handel emisjami - wybrane aspekty, Rzeczpospolita,
dodatek Energia-Środowisko, 13.09.2005.
TATOMIR T., Handel emisjami - szansa czy zagrożenie dla polskiej gospodarki, Wokół
Energetyki 4/2005.
http://www.pointcarbon.com/wimages/Carbon_2006_final_print.pdf, 17.11.2010.
http://www.egospodarka.pl/48747,Handel-emisjami-CO2-w-2009r,1,56,1., 17.11.2010.
http://www.cire.pl/handelemisjamiCO2/odcinki_miesieczne.html?smid=283., 17.11.2010.
CARBON DIOXIDE EMISSION MARKET- OPPORTUNITIES AND THREATS
Carbon dioxide emission market is a factor which has huge impact on European Union
economy. In this paper supposed carbon dioxide emission unit's (EUA) price determinants
were analyzed. A model was designed and it showed significant influence of EU ETS
regulations, such as allowed emission limits and penalties for not maintaining them, on
EUA's price. Alternative macroeconomic indicators' impact on the price has not been
revealed. Opportunities and threats linked with participation in emission trade market were
pointed out.
105
O wydawcy
Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych
„IM-Tech”
Wydawcą niniejszej publikacji jest Studenckie Koło Naukowe
Technologii Internetowych i Multimedialnych „IM-Tech”, działające przy
Katedrze Informatyki Ekonomicznej Uniwersytetu Łódzkiego. IM-Tech
został założony w marcu 2006 roku i zrzesza najaktywniejszych studentów
z różnych wydziałów i uczelni, przy czym zapewnia niepowtarzalną
atmosferę, jakiej nie można znaleźć gdzie indziej.
Od samego początku działania, SKN IM-Tech aktywnie wspomaga
działania władz Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego na rzecz
usprawnienia i informatyzacji obsługi procesu dydaktycznego. Członkowie
IM-Tech’u są autorami materiałów informacyjnych i procedur związanych
z wdrażaniem modułów oprogramowania stosowanego w Uniwersytecie
Łódzkim.
IM-Tech regularnie organizuje konferencje, szkolenia i innego rodzaju
spotkania studentów poświęcone zastosowaniom informatyki w gospodarce.
Zajmuje się projektowaniem oraz wykonaniem stron internetowych, oraz
wykonaniem projektów zarówno dla władz uczelni jak i organizacji
studenckich, promując przy tym dobre imię Uniwersytetu Łódzkiego.
Ponadto, jest wydawcą licznych publikacji studenckich, zarówno naukowych
jak i popularno-naukowych.
Adam Kościelniak
Prezes SKN IM-Tech
Wydawca: Studenckie Koło Naukowe „IM-Tech” Druk i oprawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
ISBN: 978-83-928174-5-1
Wszelkie prawa zastrzeżone