Türbeler

Eyüp Sultan Camii flad›rvan avlusu ile Silahdar A¤aCadde aras›nda ve Çifte Gelenler Türbesi'nin sa¤

taraf›ndad›r. Cadde üzerindeki avlu duvar› y›kt›r›larak yerinebüyük, mermer bir hacet penceresi yap›lm›flt›r. Sa¤ taraf›ndaMehmed Emin Pafla Ailesi'ne ait iki büyük hacet penceresivard›r. Bu bahse bak›n›z.

Pencere üzerindeki Kelime-i Tevhid yaz›s› 1189(1775) ta-rihli olup Kafl›kc›-Zâde hatt›d›r. Arkas›nda bir lahit mevcuttur.Sütun fleklindeki flahidesinde flu kitabe yaz›l›d›r:

Sab›ka Ayd›n Valisi El-hac/Abdullah Pafla-Zâde sâb›-ka/Mir-Ahur-› Evvel merhum ve ma¤fur/El-hac Abd'ül-LatifBey/Efendi'nin rûh-› flerifleriçün /El-fâtiha./2 B 1189 (29 -A¤ustos. 1775).

Bunun gerisinde Abdullah Pafla'n›n kallavîli flahidesivard›r. Tafl›n her iki yüzündede yaz› bulunmaktad›r. Arkayüzündeki kitabe fludur:

Sab›ka fiam-› fierif/Mir El-hac Ayd›n/Muhass›l› mer-hum/Ma¤fur el-hac/Abdullah Pafla'n›n/Ruhiçün el-fâti-ha/Sene 1147 fi › zilhicce (24-nisan-1735). Ön yüzünde de ayn›kitabe vard›r. Ayak tafl› yoktur. Abdullah Pafla Ayd›nl›'d›r.Oran›n haysiyetli ve tan›nm›fl bir kimsesi oldu¤undan 1132 R.evvelinde (ocak-1720) Rumeli payesiyle Ayd›n muhass›l› oldu.fiecaat sahibi ve askerlikte mahareti hesabiyle 1138 C.ahiresinde (flubat-1726) vezaret ihsan buyuruldu. 1140 zilhic-cesinde (Tem. 1728) Emine Sultan ile ev-lendirildi. 1144(1731) de fiam ve 1145 de Halep valisi ve 1146 da yine Ayd›nmuhass›l› oldu. Damad› Abdürrahman Bey 1164 (1751) tari-hinde vefat etti. O¤lu Abdullatif Bey'dir.

Üç tu¤lu pafla olup uzun müddet Ayd›n muhass›l› olanAbdullah Pafla, cesaret ve flecâ'at ile flöhret buldu¤undan EranSeraskeri Köprülü Zade Abdullah Pafla'n›n maiyetine 2000süvari askeri ile gitmesi ferman olundukta, gitmekte gecikti¤ive ‹ran harbinin neticesine inanmad›¤› için katline fermanç›kar›ld›.... Abdullah Pafla'y› yaln›z ata bindirdiklerinde etraf›n›

Serden-geçti a¤alar› çevirip, Dizdar odas›na götürdüklerinde,Sekbanbafl›, Pafla abdest al diyince hemen Pafla hançer ileSekbanbafl›'y› kati ve bir adam›n› yaralay›p ve Kap›c›, bafl›n›ndahi fiatir'›n› hançerleyip ellerinden kurtulup, avluya indikte,kal'a bedenlerinden tafl atarak sersem oldukda, serden geçtia¤alardan Kurban A¤a gelip öldürdü. Kesik bafl›, eflyalar› ile‹stanbul'a gönderildi.

Abdullah Pafla, fleci've deli vezir olma¤a devlete ezlem birzat idi. Ancak K›zlar-A¤as› Beflir A¤a, bu flecâ'atli adam›nyaflamas›n› zarar saym›flt›. Bu sebebten katlini duyanlar yaz›kdediler.

Emine Sultan, 1140 (1728) de Abdullah Pafla ile evlendiril-mifltir. II. Mustafa'n›n k›z› olan Emine sultan 1152 (1739) davefat etti. Kabri, Mevlanakap› civar›ndaki Mimar Acem Camiihaziresindeki türbesindedir.

Sofada, 1237 (1821) tarihinde vefat eden, Abdullah PaflaZade Mirahir-› Evvel el-hac Abdullatif Bey'in k›z› FatmaHan›m'›n da kabri vard›r.

20-Z. 1208 (Temmuz-1794) tarihli bir arfliv belgesine göre,"Cihan-Zâde Abdülaziz Efendi'nin kar›s› ve Hac› AbdullahPafla'n›n k›z› Atike Han›m'›n Ayd›n'da, Lonca'da bina eyledi¤icami ve mektebi" vard›.

Kaynak (Gezi notu) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 76 Emine Sultan)(fiem'dâni-Zâde Tarihi, Haz. M. Aktepe, 1/36-37-38-170-172-174 AbdullahPafla, Utin Bey) (Si. Osm. 3/360 Abdullah Pafla) (Ayvansaray›, Vefeyât, Haz,F.Derin S:24) (Osm. Arfl. Evkaf Def. 111. No. 23769) (Türkiye-de Vak›fAbideleri ve Eski Eserler C:I S:660)

Eyüp Sultan Cami'inin Bostan ‹skelesi'ne aç›lankap›s›n›n sol taraf›nda ve köflededir. Aç›k türbedir.

Orjinal flahdesi ince dört köfle olup flikkelidir. 1117 (1705) ta-rihlidir. Karinin önünde befl sat›r halinde haz›rlanm›fl mermerbir kitabesi vard›r. Sa¤ kenar› k›r›lm›flt›r. Kitabe fludur:

131 MM

Abdullah Pafla Aile Sofas›

Abdülgani Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TÜRBELER‹

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

(K›r›k) Fakir ü ger ganidir âkibet geldi Olur mülk-ü bekan›n nakd-i can ile haydar› Seday› erci'i gûfl eyleyüp Abd'ül-Gani merhum (K›r›k) bu masivâdan koydu gitdi tac ü destan Bu idi Hakk bu kim bu hankâh›n pâk-dervifli Garibin dil-nüvâz› ehl-i halin hemden ü yâri (K›r›k) mahfeli bu câmi'-i vâlây› pür feyzin Alemdâr-› Resûl-i Kibriya'n›n hur-senâ-kân Ç›kub zir-i cenaha cezb idüb ol tâirei kudsî An› âsûde kald› sayesinde oldu hem-câri ‹lâhi bülbül-i cân-› azizin nefl'e-Yâb eyle Ola pervazgâh› ba¤-› adnin sahn-› gülzâr› Du'â idüb didiler gark-› pû-flân fevtine târih fiefi'i ola ana Yâ-Râbb Ebû eyyüb Ensâri 1117Bu kitabe vaktiyle türbenin kap›s› veya penceresi üzerinde

iken 1726 tarihinde an›ndaki Ayfle Bahri Kad›n aç›k türbesiyap›l›rken flahidesinin önüne konmufltur.

Abdülgani Ef.Eyüp Camii Bafl müezzini ve Ta'rif-Hân'› idi.Ta'rif-han, cami ve tekkelerde namazdan evvel Cenab-› Peygam-ber'le büyüklerin evsaf›na dair cemaate yüksek sesle izahlardabulunan vazife sahipleri hakk›nda kullan›l›r bir tabirdir. Ta'rif,bir fleyi etraf›yla anlatmak, Han ise okuyan demektir.

K›z›n›n o¤lu ‹ksirci ‹smail Efendi dahi Eyüp Bafl müezzini,ta'rif-han ve Eyüp Türbedar› iken 1167 C.evvelde (flubat-1754)vefat etmifltir. Kabri, Eyüp Türbesi haziresinde ve flad›rvanavlusu taraf›nda ve 1141 (1728) tarihli Ayd›n Valisi AbdullahPafla'n›n kallavili flahidesi civar›ndad›r. Bu aç›k türbede fluflahideler bulunmaktad›r: 1125 (1713) de vefat eden, de¤erliTürk âlimi ve güzel sanatlar üstad› Abdülbâki Arif EfendiBahri Kad›n'›n ayak uçunda bulunan yüksek ve büyük lah-dinin bafl tafl›ndaki kitabe aynen fludur:

Cenâb-› rif-i Billah Abd'ül-Bâki-i fâz›l Ki olmufldu müzellem fazl-› gibi hüsn-ü ahlâk› ‹ki kez olmufl idi zât› sadr-› rümü pirâye Bür etmifldi debir-i çarh vasfiyle meh evrak› Olub vareste-i kayd-› anâs›r gitdi uçma¤a Hümây ruhi k›ld› âfliyâne evc-i ›tlâk› Didim giryân giryân mevtinin târihini Vehbi Gidüb Arif Efendi kald› ismi dehr-de Baki 1152

‹. H.uzunçarfl›l› "De¤erli Türk âlimi ve güzel sanatlarüstad› Abdülbâki Arif Efendi" adl› yaz›s›nda:

"Kendisinin vakf› olup zevcesi Behire Han›m' taraf›ndanyapt›r›lm›fl olan s›ra musluklar›n arkas›nda" kabri vard›r, diyor.Bu s›ra musluklar bugün yoktur. Yaln›z Ayfle Bahri Kad›n'›n1139 (1726) tarihli sebili vard›r.

Arif Efendi'nin ‹st. da, Lâleli Çeflme civar›nda kona¤› veEyüp'te ise köflkü ve bahçesi vard›. Ayr›ca, vasiyyeti üzerinedamad› Abdürrahim Faiz Efendi (ölm. 1138 M. 1725)taraf›ndan Eyüp Hamam›'n›n külhan› karfl›s›nda bir medreseyapt›rm›flt›r. 1187(1773) de vefat eden Kisriyeli AhmedPafla'n›n efli Havva han›m'a ait mermer bir levha da buradad›r.Oysa Havva Han›m'›n flahidesi, hemen karfl› tarafta FerhadPafla Haziresindedir.

1310 (1892). fieyh'ül-harem ‹flkodral› Mustafa Pafla'n›nannesi Dervifle Fât›ma Dilber Han›m.

1313 (1895) Biraz yukar›da, iflkodral› Mustafa Pafla-ZâdeHasan Hakk› Pafla.

Kaynak (Gezi Notu) (Ayvansarayi, Mec. Tev2arih S:172-188-399) (Uzun-çarfl›l›, De¤erli Türk Alimi ve güzel Sanatlar üstad› Abdülbâki Arif Efendi)(Müstakimzâde, Tuhfe S:669-670) (M.Tahir, Osm. Müel. Meral Yay, 1/262)(Si Osm. 3/297 ve 3/331 Faiz Efendi) (M.Z.Pakal›n, Tarih Deyimleri 3/401)

Mehmed Ali Pafla Türbesi de denir. Bostan ‹skelesiSoka¤›'n›n nihayetinde, Hüsrev Pafla Türbesi'n›n sol

taraf›nda ve Hüsrev Pafla Kütüphanesi'nin karfl›s›ndad›r. Yak›ntarihlere kadar bu kütüphanenin sa¤ taraf›nda bir kahve ve bukahvenin önünde ise Hüsrev Pafla'n›n sütun fleklindekiçeflmesi ve meflhur Bostan ‹skelesi bulunuyordu. Padiflahlardeniz yoluyla Eyüp'e geldiklerinde saltanat kay›¤› bu iskeleyeyanafl›yordu.

Türbenin flebeke dökme demir kap›s›n›n iki taraf›nda birertürbe odas› vard›r. Kap› üzerinde, demirden, Sultan Abdülme-cid'in 1266 (1849) tarihli bir tu¤ras› vard›r. Türbe bu tarihteyap›lm›flt›r. Türbe odalar›n›n Sokak taraf›nda dökme demir fle-bekelde birer büyük hacet penceresi vard›r. Üzerleri kubbeli-dir. Sar› Afyon mermer tafl› ile kapl› cephesine, duvara gömü-lü vaziyette dört köfle ve iyon bafll›kl› sütunlar yerlefltirilmifltir.Bu yap›n›n arka taraf›nda, türbedar odas› bulunmaktad›r.

Sa¤ taraf›ndaki türbe odas›nda alt› sanduka vard›r.BBuurraaddaa ggöömmüüllüü oollaannllaarr flfluunnllaarrdd››rr..1- Mehmed Ali Pafla, 2-Adile Sultan, 3-Küçük yaflta vefat

eden S›d›ka ve Aliye isimli k›zlar› ile o¤ullan ‹smail Bey, 6-Hayriye Han›m Sultan.

SSooll ttaarraaffttaakkii ooddaaddaa iissee üüçç ssaanndduukkaa vvaarrdd››rr..1-Beflinci Sultan Murad'›n kad›n› Resan Han›m 2-Sultan

Murad'm k›z› Fatma Aliye Sultan 3-Bu mezar ise bofltur.Mehmed Ali Pafla'n›n büyük sandukas›n›n önündeki lev-

hada flu kitabe yaz›l›d›r:Devletlü ismetlû dile Sultan aliyy'üfl-flân Hazretleri'nin

zevc-i mükerremleri/Efâhin-i vükelây› Saltanat-› Saniyye'denazim-i gülsen sarây-› cinân iden Sadr-› es-bâk/ve Kapûdân-›Deryâ'y› sâd›k Mehmed Ali Pafla Hz. Sene 1285 fi 8 Ra. (29-âz.l868).

132 MM

Ayfle Bahri Kad›n Çeflmesi yan›nda Abdülgani Efendi Türbesi ve Kitabesi

Adile Sultan Türbesi

TÜRBELER MM

Mehmed Ali Pafla, alt› defa Kaptan-› Derya ve bir defa dasadr›azam olmufltur. Türbeyi yapt›rd›¤› s›rada Ser Asker idi.

Adile Sultan, II. Mahmud ile 4. ‹kbal Zernigâr Kad›n'›n k›z›22-flevval-1241 (30-may›s-1826) da do¤du. Küçük yaflta annesi-ni kaybetti. Sultan II. Mahmud'un Bafl Kad›n'› Nev-FidanKad›n taraf›ndan büyütüldü. 19-R.âh›r-1261(27-Nisan-1845) deMehmed Ali Pafla ile evlendirildi.

"Sultan ufak, tefek, zarif, zeki, bilhassa pek asil ve flairruhlu bir genç k›zd›. Sarayda pek iyi bir tahsil ve terbiyegörmüfltü. Kocas› Mehmed Ali Pafla'ya derin ve gayet temiz birsevgi ile ba¤l›yd›. Ondan üç çocu¤u oldu, bunlardan ikisi pekküçükken öldü."

Önce kocas›n›, k›sa bir süre sonra k›z› Hayriye Han›mSultan'› kaybedince Nakflibendi Tarikatine girdi. Münzevi birhayat sürmeye, zaman›n› ibadetle geçirme¤e bafllad›. EyüpSultan Türbesi'nin yan ve Sultan 1. Ahmed Sebili'nin arkataraf›nda bulunan "Kad›nlar Mescidi"ne her sene ramazansüresince itikâfa çekilme¤i adet edinmifldi.

Kendisi, meflayihi Nahflibendiyye'den Mehmed Can Efendihulefas›ndan Bâlâ Tekkesi fleyhi Ali Efendiye ba¤l› idi. Fakirçocuklar› okutur, kendisi de okuyup yazmay› severdi. Divân vetekke edebiyat›n› iyi biliyordu. Osmanl› hanedan› içindeDivan'› olan tek kad›n flairdi.

Adile Sultan'›n F›nd›kl›'da, bugün Güzel Sanatlar Aka-demisi olan sahilsaray›, Kandille'de bugün k›z lisesi olansaray›, Kuruçeflme'de Esma Sultan'dan kalma yal›s›, Üsküdar'-da Valde Ba¤›'nda ve Ka¤›thane civar›nda ayr›ca saraylar›vard›. Kandilli'deki saray›n› 1856 da yapt›rm›fl idi. Efli,Mehmed Ali Pafla'n›n da Üsküdar'da fiemsipafla'da sonradanyerine tekel binalar› yap›lan sahilsaray› vard›. 1316(1898) tari-hinde ve 75 yafl›nda oldu¤u halde vefat etti. fiair ‹smetEfendinin vefat›n› söyledi¤i tarih, türbe odas› duvar›ndaas›l›d›r:

Râh-› Hakk'da mahv olup bu menzili iden mekânVâk›f-› esrar-› Vahdet duhter-i Mahmud HânHâkine yüz sürüb ismet oku târihiniCennet-i me'vây› itdi Adile Sultan mekân1316Sandukas› önündeki levhada flu kitabe yaz›l›d›r:Cennetmekân Sultan Mahmud/Hân-› Sâni Hazretle-

ri'nin/Kerime-i muhteremeleri/Fahr'ül-muhadderât/ Tâc'ül-mesturât fukara-perver/Merhûme dile Sultan/Tâbe serâh Hz.nin/Rûhiçün el-fâtiha/Fi gurre-i flevval-sene 1316 (12-flubat-1899)

Adile Sultan'›n k›z›, Hayriye Han›m Sultan, 10-haziran1865 te, Kani Pafla'n›n o¤lu Ahmed R›fat Bey'le evlendirilmifl,alt› ay sonra ayr›larak, Nisan-1866 da, fiuray› Devlet azas›ndan‹flkodral› Mustafa fierif Pafla'n›n o¤lu Ali R›za Beyefendi ileevlendirilmiflti. 1286 R.âhirinin onalt›nc› günü (26-tem, 1869)verem illetinden vefat etti. Çok genç idi. Annesi, ‹fti-raknâme'sinde üzüntüsünü flöyle dile getirmifltir:

Baflka bir ac› da gösterdi bana zâlim felek Ya'ni kim zevcim Ali Pafla da gitdi adne dek Yadigâr kalm›fl idi Hayriye Sultan bana Kalbi mahzunum an›nla e¤lenirdi daima Nuri çeflmimdi surûri kalbi viran›m idi Hemden ü yâri flefi-kim sinede can›m idi Hüsnü hulki ve cemâli pek güzel idi k›z›m Hayre mail merhametin bî-bedel idi k›z›m Âh kim ol nev civânu gülfidan›m nâgihan U¤rad› bin derde asla bulmad› çâre hemân Bülbüli ruhi lâtifi uçdu bâ¤-› cennete Mâderiyle zevcini yand›rd› nâr-› firkate Sol taraftaki türbe odas›nda gömülü olan Resan Kad›n

Efendi, 28-Mart-1860 da do¤mufl, 2-kas›m-1977 de Sultan

133 MM

Adile Sultan Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

V. Murad ile evlenmifl, 1879 da Fatma Sultan'› ve az sonra daAliyye Sultan'› dünyaya getirmifltir. 1328 (31-mart-1910) tari-hinde vefat etmifltir. K›z›, Aliyye Sultan da türbede medfundur.

Aliyye Sultan, 18-ramazan-1297 (24-a¤ustos.l880) deÇ›ra¤an Saray›'nda do¤du. 85-C.ahir-1321(17-eylül-1903) devefat etti.

Kaynak (N.S.Örik, V.Murad'›n k›zlar›, Tarih Dünyas› 3/935 1951) (H.fiehsü-varo¤lu, Adile Sultan, Resimli Tarih Mec. 3/ 1260 1952) (Cevdet Pafla,Tezâkir 14/36) (R.Akakufl, Eyüp Sultan S: 114-164) (‹st. Ans. Adile sultan1/216) (G.Oransay, Asm. Dev. Kim Kimdi 1/127) (‹nal, Son As›r Tür fiairleri,Adile Sultan 1/14) (C.Atasoy, Kandili'de Tarih S:97-106) (Elif Naci, AdileSultan, Hayat Tarih Mec. 1965 Say›: 10 S: 27) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›nKad›nlar› ve K›zlar› S: 135-167-170-171) (Y.Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 14)(‹nal, Ad› geçen eser, S: 1453 R›fat Bey)

1drisköflkü yolunda, Kaflgâri Dergâh› avlusunda veMurtaza Efendi Camii ile Kaflgari fieyh ‹sâ Efendi

Türbesi aras›ndad›r. Aç›k türbedir. Etraf› duvar ve parmakl›kile çevrilidir. ‹çinde üç kabir bulundu¤u halde dört kitabevard›r. Ahmed Pafla'n›n muhteflem lahdinin flahidesin-dekikitabe fludur:

"Surrei Hümâyun Enini esbak/Es-seyyid el-hac Ahmed/Bican Pafla'n›n Ruhiçün fatiha. 13-sad-1290

(12-nisan-1873)Lahdin yan›nda, günefl flual› bir levhada:"Esbak Surre emini el-hac | Ahmed Bican Pafla ruhuna

fatiha" diye yaz›l›d›r. Bu levhan›n sol taraf›nda ayn› biçim di¤erbir levhada:

"Bican Pafla'n›n kerimesi Asiyye Merzuka Han›m'›n ruhu-na fatiha. 1334 (1915), diye yaz›l›d›r.

Di¤er bir lahdin flahidesindeki kitabe fludur:‹skan-› muhacirin/Komisyon azas›/ve Erkan-› harbiye/

Ferikân-› kirâm›ndan/ Merhum ve ma¤fur/OsmanPafla'n›n/rühuna fatiha.

l-fiaban-1326 (29-a¤os.l908)Kitabe Misri imzal›d›r. Yaz› nefistir.Di¤er bir flahide üzerindeki kitabe ise fludur:Merhum Biçân Pafla'n›n/Mahdumu iflkodra/Defterdar›

Hac›/Behaüddin Bey'in/rûhuna fatiha. 1313 (1895)

Cami avlusundaki sarn›ç bilezi¤i Ahmed Bican Pafla'n›nvefat tarihini tafl›maktad›r. Kitabesi fludur:

S››rrei Hümâyun emini esbak es-seyyid Hac› Ahmed/BicanPafla'n›n ruhiçün fatiha. 13-Sefer-1290.

Bican Ahmed Pafla, Enderundan yetiflmifl sonra bidayet-iaskeri-i nizamiyeye dahil olmufltur. Mirlival›¤a kadar yükseldi.Sonra Dar-› fiuraya aza oldu. 1259 (1843) de rütbelerinindirilmesinde Tophaneye nakl ile istihkam livas› ve sonraArabistan Ordusu meclisine aza oldu. 1264 R. ahirinde (mart-1848) Mir-i Miranl›k ile Ç›ld›r Kaimmekan› ve sonra beylerbeyipayesi olmufl ve azlinden sonra T›rnova Mutasarr›f› olup birsene sonra ayr›ld›. fieyhülislam Üryani-Zâde Esad Efendi'nindamad› idi.

Kaynak (Gezi notu) (Si.Osm. 2/35-36) (Osm. Arfl. Dairesi, Vakfiyeler Def. S:6 S›ra No. 172 Dosya No. 4 Gömlek: 7. Bican Ahmed Pafla'n›n 1270 (1854)tarihli as›l vakfiyesi)

Dü¤meciler'de ve bu isimle bilinen Caddeye aç›lanAhmet Dede Soka¤› ilerisinde ve yolun 90 derece

dirsek yapt›¤› yerin biraz uza¤›nda olup aç›k türbedir. Etraf›alçak bir duvarla çevrilmifltir. Ulu bir a¤ac›n gölgeledi¤i türbe-deki flahidede yaz› yoktur.

Ahmed Dede'nin kimli¤i belli de¤ildir. Fetih flehitleri'ndenolabilir. Bu civarda Fatih'in top dökümbafl›s›n›n aç›k türbesivard›r.

Gül Baba Türbesi bahsine bak›n›z.

Eyüp Camii flad›rvan avlusu civar›nda, kad›nlar abdestmahallinin sa¤ taraf›ndad›r. Kesme tafltan yap›lm›fl olup

kap›s› demir olarak de¤ifltirilmifltir. Penceresi örülmüfl ve için-deki sanduka veya flahidesi kald›r›lm›flt›r. 1935 tarihindebelediyece iflgal edilmifl ve kap›s›na Genel Elektrik levhas›as›lm›flt›. Bugün terk edilmifltir.

Cephesinde alt› s›ra halinde haz›rlanm›fl 12 m›sral› birkitabesi vard›r. Baz› m›sralar› yer yer silinmek üzeredir. Kitabefludur:

fieref-bahfl-› zemin ba¤-› âlem-i hüner bir kâmil Misâl -› sâye-i mihr-i cihân-bâb oldu nâ-bedid Çeküb gitdi elin ezhar-› gülsen sib-i dünyâdan Bakaya yn'ni kim Yusuf Efendi Zâdei dânâ Olurken bezm-i irfana reflet-engiz ü rûh-efzâ O âliflâna oldu tahta tabut menzilgâh Serâmed ide hüsnü hulkiyle gülzâr-› dehr içre Kelâm›n gevher-i zibinde itmifldi ân›n Mevlâ Behiflti flevk ile seyr eylesün ol zât-› bt hemtâ Du'â idüb Necibâ didi bir târih-i müstesna K›la Ahmed Efendi lâlezâr-› cenneti me'vâ 1138 (1725)Kitabe, Suyolcu-Zâde Eyyübi Necib Efendi taraf›ndan

haz›rlanm›flt›r.Ahmed Efendi ve Koca Yusuf Efendi için Çinili Çeflmesi ve

Koca Yusuf Efendi Çeflmesi bahislerine bak›n›z. Türbe beflikçat›l›d›r. Güzel bir hat ile yaz›lm›fl kitabesinin tarih m›sras›ndarakam yaz›l› de¤ildir. Ebced hesab› ile 1138 tarihibulunmufltur.

134 MM

Ahmet Bican Pafla TürbesiAhmet Dede Türbesi

Ahmet Efendi Türbesi

Ahmet Bican Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

Türbenin sa¤ taraf›nda yine kesme tafltan yap›lm›fl birtürbedar odas› vard›r. Bunun da sivri kemerli pencereleriörülmüfltür. Cadde taraf›ndaki cephesinde pencere yoktur. Öncephesinin sa¤ köflesine bafll›kl› mermer bir sütun yerlefltiril-mifltir. Türbe ve odas›n›n üzerine elektirik kurumuncatu¤ladan bir kat ç›k›lm›flt›r. Bu kat›n y›kt›r›lmas› ve türbe, eskidurumuna getirilerek reva görülen bu sayg›s›zl›¤a son ver-ilmesi laz›md›r.

Kaynak (Gezi notu) (F. Ayano¤lu, Tahrib Edilen Eski Eserler, Vak›flar Der.9/262)

Otakc›lar'da, Aflç›bafl› Camii mihrab› ilerisinde veAflhane Soka¤› üzerindedir. Karfl›s›nda Eski Saray

A¤as›, Yakub A¤a'n›n mektebi ve lahdi, sol taraf›nda ise,Levni'nin kabri bulunmaktad›r.

Sokak taraf›ndaki cephesi, kesme tafl bir kaideye otur-tulmufl olup, tamamen mermerden yap›lm›flt›r. Dört köfle beflsütunu ve topuzlu demir parmakl›kl› dört penceresi vard›r.Di¤er üç cephesi muntazam kesme tafltand›r. Arka cephesindedört, iki yan›nda ise, ikifler penceresi mevcuttur. Sütunlar üst-ten flekilli silme kirifllerle biribirine ba¤lanm›flt›r. Kemerlikap›s› y›k›lm›flt›r. Tafllar› yerdendir. Hiç bir yerinde kitabe yok-tur. Tafllar›ndan dolay›, beyaz görünüfllü oldu¤u için Aktürbediye ünlüdür.

Türbede, önde dört ve arkada iki küçük olmak üzere alt›kabir vard›r. Öndekiler lahittir. Motifli ve çiçek kabartmal› lahitkapaklar› da¤›lm›fl ve flahideleri yok olmufltur. Çok periflandurumda olup içinde hiç bir flahide kalmam›flt›r.

Bu türbe hakk›nda Mecmua-i Tevârih'te flu bilgi vard›r."Otakc›lar'da hamam karfl›s›nda Ak-Türbe denmekle maruf

mahalde medfun olan Mühürgen Ahmed Bey merhumunvefat›na Bursal› Hâflimî Efendi'nin dedi¤i târihtir:

Mührü gibi ad› kalub gitti Ahmed Bey1018 (1609)"Ahmed Bey'in, Bey s›fat›ndan dolay› bir paflan›n o¤lu ve

devrinin ünlü bir mühür kaz›y›c›s› oldu¤u anlafl›lmaktad›r.Karfl›s›nda bulunan hamam, Abdurrahman fieref Bey Soka¤›üzerinde ve Mühendis Ali Dede Çeflmesi karfl›s›nda idi. Bugünyerinde Apartmanlar vard›r. Aziz Mahmud Hüdayi Efendi vakf›idi.

Renk ve boyalarla u¤raflt›¤› için Levni lakab›yla an›lanAbdülcelil Çelebi, Edirne'den ‹stanbul'a gelmifl ve Nakkafl-hane'ye girerek sanat ö¤renmifltir. Sonra tezhib ve ressaml›¤aheveslenmifl ve bu vadide akranlar›n› geçmifltir. 1145(1735)'de vefat etti. Eserleri ve fliirleri vard›r.

Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, Mec. Tevarih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S:418) (Pakal›n, Tarih Deyimleri S: 607) (S. Ünver, Levni)

135 MM

Aktürbe

Aktürbe

Ahmet Efendi Türbesi önündeki hazire

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Eyüp Sultan Cami'nin, iç avlusunun, Bostan ‹skele-si'neaç›lan kap›s›n›n sol taraf›nda Beybaba Soka¤›n›n sa¤

köflesindedir.Dört mermer sütun üzerine oturtulmufl tek kubbeden

ibarettir. Kubbe, tromplar üzerindeki sekiz yüzlü bir kasna¤ayerlefltirilmifltir. Sütunlar aras› mermer, flebeke korkuluktur.Bunlar›n üzerindeki demir flebekeler yok olmufltur. Asmakap›s› mermer söveli ve motifli olup anlarda ayet yaz›l›d›r:

Anlam› fludur: "Zikrin efdali Lailâhe illallah MuhammedünResulullah" ve "Mümin iki dünyâda diridir" manas›na gelen"El-mü'minu Hayy ün Fiddareyn" yaz›l›d›r.

Sütunlar üstten kesmetafl kemerlerle biribirine ba¤lan-m›flt›r. Hançerli Sultan Türbesi'nin bir benzeridir. Sokaktaraf›ndaki mezarl›k duvar›nda büyük bir hacet penceresivard›r ki flebeke demirlidir. Kubbesi, kurflun örtülü ikenkald›r›lm›fl ve kiremitle örtülmüfltür. Sonradan bu dahi kal-d›r›larak çimento ile s›vanm›flt›r. 1894 zelzelesinde kubbe çat-lad›¤›ndan demir çemberle takviye edilmifltir.

Ayas Pafla'n›n mermer lahdinin bafl ve ayak flahidelerimihrab fleklindedir. Bafl taraf›nda güzel bir sülüs ile:

‹ntekale min dar'il-fenâi‹lâ dar'il-bekâiEl-merhûm el-magfurEs-sa 'id'üfl-flehidAyak tafl›nda ise:El-muhtacü ilâ rahmet-illâhAyas Pafla bin MuhammedFî evâhir-i sefer'il-muzafferSenetli süte ve erba'in ve tis'amie946 (Tem. 1539) tarih yaz›l› de¤ildir.Türbe, Mimar Sinan'›n ilk eseridir. Tezkiret'ül-Bünyan'da:"Hikmet-i Hüdâ-y› Ta'âlâ Mimar Acem Alisi fevt olup

mimarl›k mahlûl olur. Ol demlerde Veziriazam Ayas Pafla dahiahirete nhlet eyler. Merhumun mezar› hususunda a'yan-›rûzigâr bir mimar yoktur. Bu fenne mahir bir üstad olsa deyutefehhus olunurken, Lütfi Pafla:

-Mimar-› Haseki olan Sinan Subafl› olmak gerektir. Bu karekadir kimesnedir, deyu mukarrer eder. Ol zaman ye-niçeriA¤as› bu hakiri ça¤›r›p:

-Pafla Hz. leri sene mimar etme¤i mukarrer etdi, yan›nda ca-iz midir? De¤il ise tedarik eyle.... Mülahaza edib kabul etdim..."

Sadr›azam Ayas Pafla, Enderun'dan yetiflti. SaraydanSerdengeçti A¤al›¤› ile ç›km›fl, 1514 de Çald›ran Muharebe-si'ne ifltirak etmiflti. Sonra Anadolu Beylerbeyi ve 1522'deRodos Seferi'nde Rumeli Beylerbeyi olarak muhasarada bulun-mufltu. Vefat›na kadar, Kanuni Sultan Süleyman taraf›ndanyap›lan bütün seferlerde bulundu. 1536 tarihinde sadr›azamoldu ve ölünceye kadar bu mevkide kald›.

Ayas Pafla'n›n son zamanlar›nda, 17-sefer-946 (tem. 1539)tarihinde ‹stanbul'da Yemifl'te bir dükkandan yang›n ç›karak,etrafa sirayet ile ertesi akflama kadar devam edip, büyükhasara yol açm›flt›. Bu s›rada fliddetli bir veba da hümüksürmekte idi. Ayas Pafla bu hastal›¤a tutularak 26-sefer-946(13-Tem.l539) tarihinde vefat etti.

Ayas Pafla okuyup yazma bilmezdi. Fakat cesur bir harpadam› idi. "Erli¤iyle asr içinde nâmdar" oldu¤u söylenir. Zalim,haris ve servet düflkünü de¤ildi. ‹stanbul'da F›nd›kl› üzerinde,hâlâ Ayaspafla ad›yla maruf semtte bir tak›m binalar› bulunanhavuzlu bir bahçesi vard›.

Ayas Pafla'n›n ikinci vezirli¤inde debdebesi ancak bir mir-liva derecesinde idi. Sadr›azam ‹brahim Pafla 400 e yak›nüsküflü ile gelirken, Ayas Pafla 70-80 üsküflüye malik idi. AyasPafla kad›nlara çok düflkündü. Evinde bir defada 40 beflik sal-land›¤›, vefat›nda 20'den fazla evlad› kald›¤› söylenir.

Pafla'n›n Vize civar›nda, Saray Kasabas›'nda cami'i,medresesi, mektebi ve imareti vard›. Camii bugün de mevcut-tur. Burada bir saray› oldu¤undan kasaba hâlâ Saray ismiylean›lmaktad›r.

K›z›, Merve Hatun'un vak›flar› vard›.

Kaynak (H. Arayan, Mimar Sinan'›n Yapt›¤› ‹lk Eseri, Tarih Hazinesi 1950.Say›: 5/221) (T.Topaç, Ayaz Pafla, ‹st. Ana. 3/1486) (Si. Osm. 1)446) (PeçeviTarihi, haz. F. Derin-V.Cabuk, fihrist S:6) (Ayvansaray› Vefayet, Haz. F. DerinS: 25) (Hadikat/24-190-256 296) (Daniflmend, Kronoloji 2/426) (Ata Tarihi2/18) (R.Akakufl, Eyüp Sultan, S: 167) (Y. Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 18)(B. Unsal, ‹st. Türbeleri Üzerine.. Vak›flar Der. 16/82-95) (‹si. Ans. 2/43) (Y.Öztuna, Mimar Sinan'›n Hat›ralar›, Hayat Tarih Mec. 1966 Say› 5/8) (A.Refik, M. Sinan S: 19) (E. Çelebi, Haz. Dan›flman 9/243) (Abdullah Kuran,Mimar Sinan S: 21) (Suphi Yaatei, Mimar Sinan'›n Yap›lar›ndaki Kitabeler,‹st, 1988. Sil 6-14) (Hüsrev Tayla, Mimar Sinan'›n Türbeleri, ‹st, s: 300-301)(Osm. Arfl. Evkaf Def. 4. No. 32384)

136 MM

Ayas Pafla Türbesi

Ayas Pafla Türbesi

Ayas Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

Eyüp Sultan Camii'nin, Bostan ‹skelesi'ne aç›lan avlukap›s›n›n sol tarafindad›r. Hemen arkas›nda, Lala

Mustafa Pafla Türbesi ve önünde ise Abdülgani Efendinin kabrivard›r. Yan taraf›nda ve yol afl›r› yerde, Ayafl Pafla Türbesi,karfl›s›nda ve sol ilerisinde ise meflhur Hançerli Sultan Türbesibulunmaktad›r.

Bahri Kad›n aç›k türbesinin etraf›, kesmetafl, dört köflesütunlarla çevrilmifltir. Sütunlar aras›, klasik topuzlu par-makl›k ile kapat›lm›fl pencerelerdir. Sütunlar üsten bir kirifl ilebiribirine ba¤lanm›flt›r.

Avlu kap›s› taraf›ndaki cephesinde befl sütun ve dörtpencere vard›r. Ortadaki sütun üzerine bir kuzu çeflemeci¤iyap›lm›flt›r. Aln›nda flu kitabe vard›r:

‹flbu türbede medfûne olanSâhib'ül-hayrât el-hace AifleBahri Kad›n bu sebili fi sebil-Allah‹cra eyledi. Hakk Ta'âlâ kabul eyliyeAmin. Rühiçün el-Fâtiha.Sene 1139 (1726)Çeflmenin küçük yala¤› k›r›lm›flt›r.Ayfle Bahri Kad›n'›n tavus kuyruklu ve istalaktitli ve

meyva kabartmal› muhteflem flahidesi üzerinde flu kitabevard›r:

Merhume ve ma¤furlehâSarayl› el-hace AifleBahri Kad›n bin yüzOtuz dokuz senesiSefer'ül'hayr›mn onDokuzuncu günü civâr-›Rahmet-i rahmana intikalEylemindir. Ruh‹çün el-fâtiha 1139Bahri Kad›n, 16 Ekim 1726 tarihinde vefat etmifltir.

Rumilerle bezeli olan tafl›n iki köflesine helezoni ince sütunkabartmalar› yap›lm›fl ve üzerine de bir bafll›k oturtulmufltur.Ayak tafl›na, vazo içinde güzel çiçeklerle bezeli bir kabartmayap›lm›flt›r.

Bu tafl›n bir ayn›s› sa¤ taraf›nda mevcuttur. ‹kisi aras›nda‹brahim Sârim Efendinin yüksek lahdi vard›r. fiahide,Emetullah Kad›n'a aittir. Fakat yanlamas›na k›r›lm›fl ve buk›r›k üç m›sra boyu uzam›flt›r. 1900 tarihlerinde demirkenetlerle tamir edilmifltir. Türbenin sa¤ köflesinde olan kabir,buradaki hacet penceresi önündedir. Üzerindeki kitabe fludur:

Erci'i emri ile flevk-i sarây-› ukbdOlacak zâika bahfl-› ni'am rûh-› revânHazret-i Vâlide-i Fât›ma Sultan olduHem avâr olmak için Hâlid-i Ensâr-a revânKasr-› dünyây› idüb bezl-i Emetullah Hâtûn‹htiyar eyledi¤i ‹çin garka-‹ firdevsi hemenKabr-i pür nurunu Yezdan 'dan istircâmdtrRûh-i pâkize içün olanlar fâtiha-hânHer ziyaret iden ihlas ile- der târihinBafl Kad›n medfenini Hakk eyle gülzâr-› cinânSene 7752(1739)Hace Ayfle Bahri Kadrin hakk›nda Sicill-i Osm. de flu

bilgi vard›n "Sultan III. Ahmed Han Hz.nin kad›nlar›ndan oluphac edip gelmifl ve vefat›nda Eyyüb'e defnedilmifltir. K›z›,Fatma Sultan'd›r."

Kabir tafllar›ndaki kitabelerden de anlafl›laca¤› üzeremeflhur, Fatma Sultan Emetullah Kad›n'›n k›z›d›r.

Emetullah Kad›n, Sultan III. Ahmed'in en sevgili efli olmuflve onu Bafl Kad›n yapm›flt›r. Kendisine, 21-Sefer-1119 (24-nisan-1707] tarihinde Bayezid'de, Darphâne ve civar›ndakiarsay› temlik etti. O da ayn› y›l Simkeflhane içinde, altl› üstlüiki mescid, yan›na çeflme, d›fl›na bir mekteb ve alt›na güzel birsebil yapt›rd›. S‹mkeflhane'yi ve di¤er emlâkini bu tesislerevakf etti. Vakfiyesinin tarihi 21-flaban-1119 (17 -kasim-1707)dir. Hay›r sever ve ‹nce düflünceli bir kad›n idi.

1730 Patrona ihtilalinde, mallar› zapt edilerek Eskisaray'agönderildi. Ya¤ma edilen mücevherleri aras›nda, gayet büyük,siyah elmas tafll› bir yüzük ile büyükçe zeytuni Roze elmasyüzük vard› ki eflsizdi.

K›z› Fatma Sultan, 1116 (1704) tarihinde do¤du. 17-receb1145 (3-ocak-1733) tarihinde Öldü veya zehirletildi. Vefat›nda,29 yafl›nda olup Damat ‹brahim Paflan›n eflidir. Kabri,Eminönû'nde Yenicami Türbesi bahçesindedir.

Ayfle Bahri Kad›n Türbesi ilk defa 1117 (1705] tarihindevefat eden Abdülgani Efendi için yap›lm›fl ve kap›s› veyapenceresi üzerine, bugün flahidesi Önünde duran büyük, mer-mer kitabe yerlefltirilmiflti. 1139 tarihinde, vefat›ndan birazevvel flimdiki türbe yap›lm›flt›r.

Bu aç›k türbe içinde baflka tafllarda vard›r ki flunlard›r:1303 Cim 23 (29-mart-1886). Devletlû fierif Abdullah

Pafla'n›n efli el-Müsteverât Han›mefendi. Eyüp'te yal›s› vard›.1232 Ca. gurre { 19-mart-1817). Muhteflem lahid, kafesi

destarl›, Sab›ka darbhane-i Amire Naz›r› ‹brahim Sârim Efendi(Si. Osm. ›/151)

1244 (1828). Lahid, kafesi destarl›. Mukataat Naz›r› HüsnüHüseyin Beyefendi'nin o¤lu haco¤ân-› Divân-› Hümâyun'danMehmed Emin Beyefendi Hüsnü Bey. o¤lunun vefat›nadayanam›yarak vefat etmifltir.

1263(1847). Sultan Kethüdes‹ el-hac Osman Efendi1275(1858). Rical-i Devlet-i Aliyye'den, ‹brahim Sar›m

Efendinin halifesi Nefise Han›m.1288(1871). Sehzade-i civan baht Yusuf ‹zzet Efendinin

Lalas›...

Kaynak (gezi notu) (Si. Osm. 1/2050) (G. Ora››say. Osm. Dev. Kim Kimdi,S: 133 (Ayransarayi, Met. Tevarih. Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 172) (Ç.Uuçay.Padiflahlann Kad›nlar› S: 79-80-81) (Hatlika 1/26-125)

Otakç›lar Cami'inin sa¤ bitifli¤inde bulunan GazanferA¤a Sebili'nin sa¤ taraf›nda idi. Türbe, aç›k türbe

fleklinde olup kesmetafl söveli ve demir parmakl›kl› üç hacetpenceresi vard›. ‹çinde bir kaç kabir, Mustafa A¤a'n›n 1032 (1622) tarihli sütun flahidesi ve ayr›ca yerde bir de kitabe tafl› bulunuyordu. ‹çeri girme¤e izin vermedikleri için bu kitabe okunamam›fll›r. Türbe, 1980 senesi y›kt›r›ld› ve

137 MM

Ayfle Bahri Kad›n Türbesi

Bâb'üssa'âde A¤as› Baba Mustafa A¤a Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

yerine gas›lhane, imam meflrutas› ve hela yapt›r›ld› ve buran›nuhrevi güzelli¤i mahv edildi. Bu y›k›m ve yap›m s›ras›ndaMustafa A¤a'n›n flahidesi ve yekpare mermerden yap›lm›flflad›rvan parçalanarak caminin sol taraf›ndaki yol üzerineb›rak›ld› ve bir müddet sonra da yok edildi.

Türbenin yan›nda bulunan Abdi Efendi s›byan mektebiningünümüze intikal eden k›sm› da bu s›rada y›kt›r›ld›. 18 Ca. 1210(Aral›k-1795) tarihli bir takrirde bu türbenin ad› geçmektedir.

Kaynak (Gezi notu) (Osm. Arfl Evkaf Def. III. No: 20947.

Bahariye Mevlevihanesi sahas› içinde ve semahaneninyan›nda idi. Hacet penceresi semahaneye bakmakta idi.

Mevlevihane Ç›kmaz›'na aç›lan cümle kap›s›ndan girildi¤inegöre, sa¤ ileride ve sahil taraf›ndayd›. 1935 te evvele semahaney›kt›r›lm›fl ve bir müddet sonra da türbe çökmüfltür. Periflandurumda iken 1952 senesinde, buradaki kabirler, Bahariyefiehidlik Mevkiin'deki aç›k türbeye nakledilmifllerdir.

Buras›, Eyüp Lisesi karfl›s›nda olup, bu yerdeki, 16 Martfiehidleri de, Edirnekap›s› Sak›za¤ac› mezarl›¤›na nakledil-mifltir.

Silahdar A¤a Caddesi üzerindeki yeni aç›k türbenin üçtaraf› demir parmakl›kla çevrilmifltir. Arkas›ndaki duvara eskiyaz› ile:

Yâ Hazret-i Mevlânâdiye yaz›lm›flt›r. Yaz› ünlü hattat Hamid'indir. Parmak-

l›klar› üzerine Mevlevi sikkeleri yerlefltirilmifltir. Türbeye, ortayerdeki bir merdivenden ç›k›lmaktad›r.

NNaakkiilllleerrii yyaapp››llaann flflaahhssiiyyeettlleerr flfluunnllaarrdd››rr::1- Befliktafl Mevlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendi

D. 1795 Ö. 1862Nazif Dede Efendi Yunanistan'›n Yeniflehir kasabas›nda

do¤du. Babas› Yeniflehirli Muhaddis Hac› Halil Efendidir. Uzun

müddet Yeniflehirde Horosahf Aziz Efendi medresesindemüderris oldu. Sonra hacca gitti. Dönüflünde medreseninyan›na bir mevlevihane yapt›. 1270(1853) de BefliktaflMevlevihanesi fleyhi oldu. 16-flevval 1278 (16-nisan-1862) tari-hinde vefat ederek Befliktafl Mevlevihanesi türbesine gömüldü.

Bu mevlevihanenin yerine Ç›ra¤an Saray›'n›n yap›lmas›iste¤i üzerine nafl›, 1286 (1869) da yeniden yapt›r›lan MaçkaMevlevihanesi Türbesi'ne nakledildi. Fakat befl sene sonraMaçka Mevlevihanesi yerine bir k›flla yapt›r›lmas›n›nkararlaflt›r›lmas› üzerine kemikleri, 1291 (1874) tarihindeBahariye Mevlevihanesi Türbesi'ne nakledildi.

1935 senesinde de bu türbenin çökerek y›k›lmas›ndansonra 1952 tarihinde flimdiki aç›k türbeye nakil olundu. lim,flâir ve zarif bir zat olup maruf flair Yeniflehirli Avni Bey'inkay›nbabas› idi.

2- Yeniflehirli fiair Avni Bey, Bekir Pafla'n›n o¤ludur.124243 de Yeniflehir'de do¤du. 1272 (1855) de ‹stanbul'ageldi. Befliktafl Mevlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendiyedamad oldu. 15-zilhicce-1301 (6-ekim-1884) tarihinde vefat etti.Vasiyetteki üzerine 9 sene evvel ölen efli Emine Han›mefen-dinin kabrine defn edildi. Nakil s›ras›nda tafl›na "Yeniflehirliflair Avni ve Sikkezanbafl› ailesi" diye yaz›lm›flt›r.

3-Bahariye Mevlevihanesi fleyhi Hüseyin Fahreddin DedeEfendi.

15-10-1853 15-11-1911Hayat› için Bahariya Mevlevihanesi bahsine bak›n›z.4-Bahariye Mevlevihanesi fleyhi Hasan Nazif Dede Efendi.D. 1899 Ö. 1916Birinci Hasan Nazif Dede Efendinin torunu, Hüseyin

Fahreddin Dede Efendinin o¤lu idi.5- Zübeyde Han›m Efendi. Vefat›, 264-1895, Nazif De-

de'nin efli, Fahreddin Dede'nin annesi6- Fatma Fasiha Han›m Efendi. Vefat›, 1906 D. 1882

fieyh Fahreddin Dede efendi'nin k›z›, fieyh Selman Tüzün'ünannesi. ‹kisi ayn› kabirde gömülüdür. Fatma Han›mefendi,

138 MM

Bahariye Mevlevihanesi Türbesi

Bahariye Mevlevihanesi Türbesi

TÜRBELER MM

Hüseyin Fahreddin Dede Efendi'nin k›z› olup veremden vefatetmifltir.

Türbede gömülü olanlardan biri de Yusuf Pafla idi. Be-fliktafl Mevlevîhanesi fleyhi Neyzen Saki Dede Efendinino¤ludur. 1236 (1820) de mevlevihanede do¤du. 1301 (1884)de vefat etti. Babas›n›n yerine fleyh olmad›¤› için çok üzülür-müfl. Neyzenbas› olan Yusuf Pafla de¤erli bir musikiflinas idi.O¤lu, Mehmed Celaleddin (1878-1935) 1918-1931 y›llar›aras›nda Üsküdar Musiki Cemiyeti'nin kurucusu ve hocas›olmufltur. Yusuf Pafla'ya ait bir tafl, bu aç›k türbeye kon-mam›flt›r.

Türbede gömülü olanlardan biri de Befliktafl Mevlevi-hane-si fleyhi Neyzen Mehmed Said Dede Efendi idi. BefliktaflMevlevihanesi fleyhi Mahmud Dede Efendinin o¤ludur. 1267(1851) de bu tekkeye fleyh oldu. ‹ki y›l sonra 1270 (1853) deöldü. Evvela Befliktafl Mevlevihanesi'ne gömüldü. Daha sonrakemikleri, Maçka ve daha sonra da Bahariye Mevlevihanesitürbesine nakledildi. Yeni aç›k türbeye ad›n› belirten bir taflkonmam›flt›r. O¤lu Neyzen Yusuf Pa-fla'd›r.

Bahariye Mevlevihanesi bahsine bak›n›z.Bahariye Mevlevinanesi aç›k türbesinden 250 m. kadar

Eyüp Cami'ine do¤ru yürürsek, Mevlevi Sikke Kabartmal› dörtbüyük flahide görürüz. Bunlar için. Hayali Said Efendi Haziresibahsine bak›n›z.

Kavnak (Gezi Notu) (V. Öztu››a, Türk Musikisi Ans. 11.2. k›s›m S: 197 ve S:394) (‹nal, Hofl fiada S: 285) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri S:123)

Feshane Caddesi ile Cezeri Kas›m Akar Çeflme Soka¤›n›nbirleflti¤i yerde ve Soka¤›n sol köflesindedir. Karfl›

köflesinde tamir edildi¤i s›rada bofl yere y›kt›r›lan Eyüp AskeriRüfldiyesi binas› ve tam karfl›s›nda ise eski Feshâ››e-i mire ileMolla Lütf› Ef.nin aç›k türbesi bulunmaktad›r.

Türbenin bugün yaln›z iki duvar› ve cephesinde ikiflerpenceresi kalm›flt›r. Sultan II. Mahmud devrinde flimdiki flekliile tamir edilmifltir. Balç›k Tekkesi Mescidi bahsine bak›n›z.

Türbede üç lahit vard›r. Hepsi ayn› flekilde olup ayn› taflç›n›n elinden ç›km›flt›r. Birinci lahit, ‹nce dört köflesahideli ve küçük kavukludur. Tafl› k›r›lm›fl veya betona gö-

mülmüfltür. Dört yüzünde devam eden bir kitabesi vard›r.Mehmed Bey ve flehr-i zilkade yaz›lan okunabiliyor. Ayak tafl›ise k›r›lm›fl olup demir kenetle birlefltirilmifltir, üzerinde flukitabe vard›r:

‹ntikal el-merhum ve ma¤fur-khOsman Pafla ‹bn-i GazanferPasa, validesi merhum fiehzadeSultan Bayezid Han 'in tabe serahKerimeleriAifle Sultan'd›r,Sene iflni ve tis'ün ve tis'amiefievvalinde dar-› fenadanDar-› bekâye rthtet eyledi,(Ekim-1584) M.992Rakam yaz›l› de¤ildir.Gazanfer Pafla, Enderun'dan yetiflmifl, fiehzade Beyazid'e

damad olma¤la Beylerbeyi oldu. 967 (1559) tarihinden sonrabos kalm›fl ve bir müddet sonra vefat etmifltir. fiehzadeBeyazid, babas› Kanuni'ye isyan etti¤i için ‹ran'a kaçm›fl veorada 969 (eylül-1561) tarihinde idam edilmifltir.

Burada gömülü olan Osman Pafla hakk›nda tarihlerimizdebir bilgi yoktur.

‹kinci lahdin bafltafl› ayn› biçimde olup yine dolama kavuk-ludur. Ayaktafl› sütun fleklindedir. Kitabesi fludur:

‹ntikal el-merhum el-mebrûrMustafa Be¤ bin Hasan Pafla‹lâ rahmet-i Allahü Tâ'âlâF‹et-yevm'üs-sâdis ve'lAflr›n men muharrem 'ül-haramSene 1015 (may›s-1606)Mustafa Bey, Tiryaki Hasan Pafla'n›n o¤ludur. Hasan Pafla,

1020 tarihinde Budin valisi iken vefat etti.Üçüncü lahid de ayn› biçim olup dolama kavukludur. Bafl

tafl›nda fatiha ve kel‹me-i tevhid yaz›lar› okunmaktad›r. Ayaktafl› sütun fleklindedir. Kitabesi fludur:

‹ntikal el-merhûm el-mebrûrMehmed Hey men nesi'Üs-Sultan Bâyezid HânF‹ flehr-i rebi'ül-euvelsene 1032 (Ocak-1623)Türbenin arkas›nda, arsas›n›n nihayetinde, çukurda bir

kabir daha vard›r. Bafl tafl›nda flu yaz›lar okunmaktad›r:Kad intikal el-merhum el-ma¤furMehmed Be¤ ‹bn-i Ahmed Be¤ menEvlâd-› el-merhûme ‹smi-Han SultanBint-i fiah Sultan merhum SultanBâyezit Han Hazretleri'nin kerimeyidir.F‹flehr-‹ flevval 1017 (Ocak-1609)Mehmed Bey, Ahmed Bey ile ‹smi-Han Sultan'›n o¤ludur,

‹smi-Han Sultan ise, Kanuni'nin o¤lu flehid Bayezid'in k›z›d›r.Had‹kat'ül-Cevâmi'ye göre, türbede yukar›da yaz›lanlardan

baflka flu zevat›n kabirleri vard›r ki tafllan bugün mevcut de¤ildir.1128 (1716) tarihinde vefat eden Sünbüli fieyh Mahmud

Efendi1155 (1742) fieyh Mahmud Efendinin o¤lu fiemsiye ta-

rikinden Abdullah Efendi1201 Ca. 6(24-flubat-1787). fieyh Abdullah Efendinin o¤lu

Abdülgani Efendi

139 MM

Balç›k Tekkesi Türbesi

Balç›k Tekkesi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

1225 B. 10 (15-flubat-1810). fieyh Abdürrahman Efendi1234 Ra. 14 (ll-ocak-18197. fieyh Salim Efendi Bunlardanbaflka Tiryaki Hasan Pafla'n›n baz› akrabalar› ile Tarihçifiem'dânî Zade Süleyman Efendinin kabri de burada idi.Kendisi, 1193 (1779) tarihinde vefat etmifltir.

Ayr›ca 1965 tarihinde gördü¤üm, fakat kitabelerini oku-maya f›rsat bulamad›¤›m 1055-1127-1139-1143-ve 1153 tarihliolmak üzere 10 kadar daha kabir vard›. Bunlar hazirede idi.1975 den sonra yok edildi.

Kaynak (Gezi notu] (Si.Osm. 3/619 Gazanfer Pafla. 4/324 Mahmud Efen-di) (Hadika 1/281-282) (M.Ziya, ‹st. ve Bo¤aziçi S: 136)

‹slambey Caddesi üzerinde ve ‹slambey ‹lk Okulu karfl›s›nda-d›r. Biraz ileride de ‹slambey Camii vard›r. Etraf› biriketle

çevrili, bir de demir kap›s› bulunan aç›k türbenin içinde ikilahit bulunmaktad›r. Biri Ömer Pafla'ya di¤eri ise BayburtluMustafa A¤a'ya aittir. Herikisinin de vefat tarihleri yaz›lma-m›flt›r. Halk rivayetine göre kardefl imifller. Kitabeleri aynenfludur:

Ömer Pafla'n›nRuhîçünEl-fâtihaBayburtlu Mustafa/A¤a'n›n ruhu/için fatiha.Mustafa A¤a'n›n, ‹slambey Mahallesinde, 1169 (1755) ve

Dü¤meciler Mahallesi'nin üst taraf›nda 1166 (1752) tarihliolmak üzere iki çeflmesi vard›r.

Si. Osm. göre, Bayburtlu Mustafa A¤a, Kap› Kethüda-lar›'ndan olup 1194 recebinin 4 de (6-tem.l780) vefat etmifl veÜsküdar'a gömülmüfltür. O¤lu Mahmud Efendi ve torunu olup1206 (1791) da vefat eden müderris Mustafa Efendi yan›ndagömüldüler. Bunlara Bayburdlu-Zâdeler denirdi.

Osm. Arfl. dairesindeki 1246 (1830) tarihli bir inha (Atama)ya göre, bu tarihlerde Bayburdlu Mustafa A¤a'n›n Eyüp'te bircami'i bulunmakta idi. Bunun, türbesi yan›nda oldu¤usan›lmaktad›r. Bayburtlu Mustafa A¤a'n›n, ‹stanbul'da BüyükPostahane arkas›ndaki Hubyar Cami ve mektebine yap›lm›flvak›flar› vard›.

Kaynak (‹. Tan›fl›k, ‹st. Çeflmeleri 1)186-330) (Si.Osm. 4/447) (Osm. Arfl.Evkaf Def. II. No. 16393

Ayvansaray ile Defterdar aras›nda, Yavedud Camiikarfl›s›nda, iki yolun birleflti¤i yerde bulunan eski Ç›nar

veye Yavedud Karakolu binas› yan›nda ve Ya¤hane De¤irmeniSoka¤› üzerinde idi. Buradaki Sokaklar için 1934 tarihli fiehirRehberi'ne bak›lmal›d›r. Türbenin içindeki flahideler 1965 ta-rihinde Kozlu Mezarl›¤›'na ve bu mezarl›¤›n Ayvanl›kMezarl›¤› duvar›na yak›n bir yerine nakledilmifltir. Tafl› entere-sand›r. Yan›nda Tersane Emini Yusuf Efendinin aile haziresivard›r. Bunlar da Bab-› âli civar›ndan buraya nakledilmifllerdir.

Türbenin kap›s› üzerinde flu kitabe bulunuyordu:Zehi âli ziyâretgâh-› zibâ türbe-i pür-nûrKi medfün anda bir gencine-i kân-› düri mensurfiehaflân-› Cihan Sultan Süleyman Hân-› Gâzi'nin‹mam› hocas› Bektafl Efendi kümmel-i cumhurDil-i a¤âhdan tâ'dâd olunsa gerçi lây›kd›rFazilet zâd-› pâkinde hüveydâ zühd ile meflkûrOlunca mahîl âray-› sefer ukbâya dünyâdanBu vâlâ türbe-i zîbende olmufldu ana mahsurMürûr-› dehr ile geçdi y›k›ld› sakf ü divânO bir viranedir kim anda bir genc-i nihân mesturMuhammed nâm O mahdûm-› mükerrem nesl-i pâkindeHulûs üzre makâm-› cedd-i pâkin eyledi ma'mûrBu alarâ'la ç›kar Feyzi dü flakka-› hâmedden târihMehemmed merkâd-› cedd-i kiram›n eyledin ma'mûr1128 (1716)Kitabe yazan Feyzi ‹brahim Efendi Cezeri Kas›m Pafla

Camii imam› idi. Arapça ve farsça bilgisi geniflti. Sonra Ko-camustafa Pafla camii imam› oldu. Divan flairiydi. 1136 (1723)de vefat etti.

Türbe, Bektafl Efendinin torunu Mehmed Efendi tara-f›ndan tamir edilmifltir. Dolama sar›kl› enteresan flahidesiüzerindeki kitabesi fludur:

Galata'da karaköyün hemen karfl›s›nda ka'in fevkaniCâmi-i fierif banisi ve Kanûn-i Sultan Süleyman HânHazretleri'nin imam-› evveli ve hocas› mevlânaBektafl Efendi Hazretleri'nin kabri flerifleridir.933 (1526) sTürbe, ahfad›ndan Selanik valisi Zihni Pafla taraf›ndan

tamir edilmifl idi. Zihni Pafla, Ticaret ve Bay›rd›rl›k bakan› olup1330 R. Ah›r (mart-1912) da vefat etmifltir. Kabri, Kad›köy'de,Erenköy tren istasyonu yan›nda yapt›rd›¤› camiinin mihrab›önündedir.

Yan›ndaki lahitler için, Kemâl-› Evvel Haf›z MehmedEfendi Türbesi bahsine bak›n›z.

Zeyl-i Atai'de "Asr-› Süleymani'de ‹mam-› Sultani olup

140 MM

Bayburtlular Türbesi

Bektafl Efendi Türbesi

Bayburtlular Türbesi

TÜRBELER MM

Kasabai Ebî Eyyüb dahilinde zaviyei marufilesi olanBektafl Efendi" vefat ettikte, efl-fieyh Ömer Efendi ‹mam-›Sultan› olmufl ve 967 (1559) tarihinde vefat etmifltir," diyeyaz›l›d›r.

Kaynak (Si. Osm. 2/22 Bektafl Efendi) (Türk Dili ve Ed. ans. 3/216)

(Ay-vansarayi, Mec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 127) (Hadika 2/36

(MZ‹ya, ‹st. ve Bo¤aziçi S: 348) (Atai S: 73)

Eyüp Sultan Caminin flad›rvan avlusunu iç avluyaba¤layan büyük kap›n›n sol taraf›ndad›r. Kemerli kap›s›

d›fl avluya aç›lmakta olup büyük hacet penceresi ise iç avlutaraf›ndad›r. Bu pencerenin üzerine bir ayet-i kerime hak edil-mifltir.

Kap›s› üzerinde bafllayan ve sol taraf›ndaki hacet pencere-si üzerinde de devam eden, üç sat›r halinde haz›rlanm›flkitabesi fludur:

A¤ay› mesned-i dar'üs-sa'âdei sab›kBeflir A¤a 'yi melek haslet kerem fermaVirüb sinin kesire o sadre revmâk u zîbMekârimiyle halay›kdan Udi celb-i du'âCihan›n eyledi terk izz ü câh›n› âhirÇû bildi baki de¤ildir sa'âdet-i dünyâOlunca âzim-i râh-› baka hulûsunu görC›var-› Hazret-i Hâlid ki menzil oldu anaCenâb-› Hazret-i Hakk afv idüb cerâminiMakam›n eyliye firdevs-i hemdemin havraDu 'a idüb didi bir bendesi ana târihBeflir'e zîr-i Livâi Resul ola mevâ1159 (1746)Bu pencerenin, iç taraf›ndaki iki yan duvar›na bir sebil

yap›lm›flt›r. Çeflmeciklerinden akan sular önündeki ufak flirin

yala¤a dolmaktad›r. fiem'dânî-Zâde Tarihi'nde "Ab-› lezizbulunup bafl ucunda, fî sebili'1-lâh sebil bina olundu" demek-tedir.

Türbenin, arka taraf›ndaki hazireye bakan iki penceresidaha vard›r. Burada semiz Ali Pafla'n›n, Sadr›azam GürcüMehmed Pafla'n›n ve Kethüda Can-Fedâ Hatun'un kabirlerivard›r. Sol taraf›nda ise Sultan I. Osman'›n annesinin yapt›rm›floldu¤u cüzhâne odas› bulunmaktad›r. Ahflap sandukas›puflidelidir.

Beflir A¤a, Yapraks›z Ali A¤a ç›ra¤› olarak Enderun'a giripSultan III. Ahmed'in hizmetinde bulunmufltur. Sonra, müsahibolmufl ve 1116 (1713) de Dar'üs-sa'âde A¤as› Sülayman A¤a ileK›br›s'a gönderilip ve bir müddet sonrada M›s›r'a gitmesineizin verilmifltir.

Sonra fieyhülharem olup 1129 tarihi sonlar›nda (Aral›k 1717) Amber Mehmed A¤a yerine Dar'üs-sa'âde A¤as› olmufl ve 13 sene Sultan Ahmed zaman›nda bu görevde

141 MM

Beflir A¤a Türbesi

Beflir A¤a Türbesi hacet penceresinin Eyüp Sultan Camii avlusundan görünüflü

Beflir A¤a Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

kalm›fl ve Sultan 1. Mahmud'un tahta geçmesi ile vazifedeb›rak›lm›fl ve vefat›na kadar "ikbal ile hemhal" olmufltur. Vefat›13-C. evvel- 1159 (3-Haz.l746) tarihindedir.

‹stanbul'da Bab-› âli kap›s›n›n sol taraf›nda camii, med-resesi, sebili, çeflmesi, mektebi ve Nakflibendi Tekkesi vard›r.Ayr›ca, Eyüp'te Baba Haydar semtinde, Darül-hadisi, mektebi,kütüphanesi ve çeflmesi, Medine'de mektebi ve sebili vard›r kibunlar bugün de mevcuttur. Ayr›ca ‹stanbul'un bir çoksemtinde çeflmeleri vard›r.

Kaynak (Gezi notu) (Hadika 1/48) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 188) (fiem'-dani-Zâde Tarihi. Haz. M. Aktepe 1/10-16-17-23-24-29-31-38-119-123-124-164) (‹st. Ana. 5/2599) (M. Aktepe, Patrona Halil ‹syan›, bak fihrist) (Si.Osm. 2/20) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 53-196-349) (‹. Tan›fl›k, ‹st. Çeflmeleri 1/132) (154-158-172 11/72-107-332) (ResmiAhmed Efendi Hamilet'ül Kübera No. 37 Beflir A¤a)

Aç›k türbe olup, B›çakç› Eyüp Soka¤› üzerinde veDü¤meciler Mektebi Soka¤›'n›n karfl›s›ndaki 39 kap›

Nolu evin bahçesindedir. Set üzerindeki bahçenin gerisindeolup etraf›, bir duvarla çevrilmifltir. ‹çinde üçü servi olmaküzere befl a¤aç vard›r.

B›çakç› Baha'n›n flahideleri dört köfle köfeke taflt›r. Ya-n›nda ayn› biçim bir kabir daha bulunmaktad›r. Üzerlerindeyaz› ve tarih yoktur.

B›çakç› Baha'n›n Fatih'in b›çakc›bafl›s› oldu¤u ve ‹stan-bul'un fethinde bulundu¤u söylenmektedir. Ad› Ferhad imifl.Fetih s›ras›nda flehid olup buraya gömülmüfl ve B›çakç› Babaad›na burada bir de mescit yapt›r›lm›fl, fakat 186O'l› tarihlerdey›k›lm›fl. Fatih ve Eyüp vakfiyelerinde ad› yoktur.

Fakat, 12-Ca. 1242 (12-12-1826) tarihli bir ilanla B›çakç›Ferhad Mescidi vakf›na mütevveli tayin edildi¤i görülmektedir.

Kaynak (Gezi notu) (Koçu, ‹st. Ans. 5/2744) (Osm. Arfl Muallim CevdetTas. Evkaf Def. No. 17034)

Otakç›lar civar›nda, Edirnekap› Mezarl›¤›'n›n birköflesinde ve Fethi Çelebi Cadde ile Otakc›bafl›

Soka¤›'n›n birleflti¤i yerdedir. Örfi bafll›kl› flahidesinde ve lah-dinin di¤er bir yerinde kitabe ve tarih yoktur. Lahdinin yanyüzlerinde flamdan, buhurdanl›k ve karanfil kabartmalar›yap›lm›flt›r. Tamamen mermerdir. Dört köflesinde, dört sütun-lar› ve bunlar› birlefltiren kiriflleri mevcuttur. Sütunlar aras›demir flebekedir.

Üzerine yerlefltirilen mermer kitabede flu yaz› vard›r:Tekbir-i fierifi k›ra'at olunan vezinde besteleyen/ Ve ilk defaMemâlik-i ‹slâmiye'de fenn-i musikiyi/ Neflr ve ta'mim edenmerhum ve ma¤fur'ün-leh ‹tri Efendi'nin kabridir.

fiehidlik bölü¤ü kumandan› Mustafa ‹bn-i Abdül-Cebbar1336 (1917)

Yüzbafl› Mustafa Efendinin Edirnekap› fiehidli¤i'ni tanzimederken bu kabri de flimdiki flekliyle tamir ettirmifl ve etraf›n›yukar›da yaz›ld›¤› gibi çevirmifltir.

Bu kabrin bestekar ‹tri ile bir alakas› yoktur. Hadikayazar› Haf›z Hüseyin Efendi bunun için flu bilgiyi vermifltir:

"Gariptir ki BUHUR‹ lafz› Edirne'de do¤umuna tariholmufltur. ‹stanbul'un fethi s›ras›nda Fatih'in askerlerindenolup fetihten sonra ‹stanbul'da oturur idi. Buhûrf terkibinigerek de¤ifltirmek ve gerek mankur buhûrû onun icad›d›r. 98yafl›nda Sultan Beyazid-i Veli zaman›nda vefat etmifltir. Kabri,Mustafa Pafla Tekkesi hizas›nda, köflede bulunan Lala HüseyinPafla sebili karfl›s›nda örf ile mu'azzam kabirdir ki mezar tafl›içinde fladan ve buhur resa olunmufltur. Bu fliiri bir ehl-i dilyazm›flt›r ki fludur:

Nâmdafl-› Hazret-i Yâkûb mahbûb'ül-Kulûb Hurflid-i Yûsuf-lika fleyn-i güzin namdâr Eyleyüb icâd terkib-i buhûrî eyledi. Zikr ü teflbih ü du'a caline ân› yadigâr Pir-i pâk ve zinde-dil Bayrâmi-meslek zât idi. Cây-› kabr-i pâkini k›ld› kenâr-› reh güzâr 818 (1415) Sâl-i mevliddir Buhûrî hay f ömründen niflan Pes Buhûrî hayf tarih oldu dehre ber-güzâr 916 (1510)‹lk rakam do¤umunu göstermektedir.

142 MM

B›çakç› Baba Mescidi’nin arsas›. 1994 senesinde buradaki gecekondular y›kt›r›lm›flt›r.

B›çakç› Baba Türbesi

B›çakç› Baba Türbesi Buhuri fieyh Yakub Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S:239) (M. Ziya, ‹st. ve Bo¤aziçi 1/260) (S. Ünver, Mutlu Askerler S: 16)(Rauf Yekta, Mevlevi yinleri II.) (Üsküdarl› Hasib, Vefeyât-› Meflâhir)

Türbe, Kalenderhane Caddesi üzerinde ve K›z›l MinareCamii civar›ndad›r. 1988 tarihinde, sa¤ taraf›ndan yeni

bir yol aç›ld›¤›ndan köflebafl› olmufltur.Türbenin sa¤ taraf›nda ve Oad. üzerindeki büyük, kemerli

ve kitabesiz, kesmetafl bir kap›dan, türbenin avlusuna girilir.Dikdörtgen fleklindeki türbenin kap›s› üzerinde befl sat›rhalinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Eyledi Hazret-i Cafer PaflaHürmet-i merkad-i evlâd-› kiramYapd› bu türbei mânend-i behifltHem-çû fideva-i berin dar-› selâmKim tilâvet ola Kur'an-› AzimRavza-i cennet-i adn ola müdâmA 'zam-i hayr-› cemil eyledi kiHayr ile yâd ala tâ rûz-› k›yanVasfidüb didiNihâdi târihOldu bu türbe cinan gibi makam955(1587)Kitabe, fiair Nihâdi taraf›ndan yaz›lm›flt›r.Türbenin ahflab çat›s› yüzy›llar evvel y›k›lm›flt›r. Alt üst

pencereleri vard›r. Kesmetafltan yap›lm›flt›r.Cafer Pafla, enderûnden yetiflmifl, padiflah›n silahdar›

olmufltur. Sonra Yeniçeri A¤as› ve Sokullu Mehmed Pafla'yadamat olmufltur. 976 (1568) tarihinde ‹stanbul yang›n›ndaa¤al›ktan azl olunduysada daha sonra Rumeli Beylerbeyi oldu.Sonra Kubbe Niflan olarak vezir oldu. 995 seferinin de (21-ocak-1587) de vefat etti. Efli, vefat›nda hamile olma¤lado¤umda ikiz çocu¤u olmufltur. ‹simleri Mehmed ve Cafer idi.

Ayvansarayl› Hüseyin Efendi Cafer Pafla'n›n divânda kati olun-du¤unu yazmaktad›r.

Cafer Pafla lahdinin bafl tafl›nda, Kelime-i tevhid yaz›l›d›r.Lahdin ön yüzünde befl sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabevard›r:

Vezir-i hamifl ol Cafer PaflaBu devr içre görüb üç pâdiflâh›‹düb Sultan Süleyman Hân 'a hidmetSelim Hân 'a irince sürdü câh›‹riflüb ba'dekû Sultan Murad'aMurad›na ‹riflemedi kemâh›‹derken âlemi seyr ü temaflaAdem iklimine irifldi râh›Bir eksükli Beyân› didi târihBehiflt ola makâm-› Yâ-ilâhiKitabe flair Beyâni taraf›ndan haz›rlanm›flt›r.Lahdin yan yüzlerinde üçer iri rozet vard›r. Yan›ndaki

di¤er lahdin bafl ve ayak flahideleri silindir fleklinde olup fir-dolay› yaz› ve ayet ile doludur. Bu,

"fiehid-i sa'id ‹skender bey ibn-i Ca'fer Pafla" ya aittir.Tarihi arapça "Fi sene ve elf-1007 (1598) dir. Lahdin yan yüz-leri çiçek desenleriyle bezelidir.

Türbenin içindeki di¤er flahideler flunlard›r:990(1582). Nesli Evlad-i Resul Seyyid fieyh'ül-arab992 (1584) tarihli üç küçük sütun flahide. Cafer Pafla'n›n

o¤ullar› Ahmet Bey ve di¤erleri. Vebadan vefat etmifl olabilirler.994 (1586) Lahit. Cafer Pafla'n›n Mehmet Bey.1013 C. evvel (Ekim-1604). El-masume Hadice bint-i Dervifl

Mehmed Beyefendi1198 N. 23 (A¤os. 1784). Tarikat-i Kadiriyye'den Nev-

flehirli ‹smail Efendi1285 Z.3 (17-flubat-1869). Tarikat-i Aliyyei Sa'diyye'den

Südlüce Dergâh-› flerifi fleyhi Süleyman S›dk› Efendi halifesi ve bu makam-› tarik-i sa'diyye'ye meflihat va'ziyine muvaffak olan Efl-fleyh el-hac Salih S›rr› Efendi fiahidesi sikkelidir. Tekkesi, türbenin arkas›ndaki Ca'fer Pafla Medrese-

143 MM

Cafer Pasa Türbesi

Buhuri fieyh Yakub Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

si içinde tesis edilmifltir. Ayinleri medresenin dershanesindeicra ediliyordu.

1287 (1870). Tarikat-i aliyyei sa'diyye meflayihinden Efl-fleyh el hac Süleyman Avni Efendinin k›z› fiehide fierife SâlihaHan›m,

1287 Za. 24 (fiubat-1871). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye me-flayihinden Efl-fleyh el-hac Süleyman Avni Efendi, El-K›r›mî,

1289 (1872). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye meflayihinden Efl-fleyh el-hac ‹brahim Ataaullah Efendinin efli Fatma Han›m.

1295 B 2 (2 Temmuz 1878). Tarikat-i aliyyei Sa'diyye'denCa'fer Pafla Dergâh-› fierifi post-niflini K›r›m› Efl-fleyh el-hacMustafa Efendi

1334 (1916). Ca'fer Pafla Dergâh-› flerifi postniflini tarikat-ialiyyei Sa'diyye'den Efl-fleyh el-hac ‹smail Hakk› Efendinin o¤lufieyr Emaneti ketebesinden Mehmed Seyfeddin Efendi Türbeiçinde, topra¤a gömülü bir kaç flahide daha vard›r.

Caddeye aç›lan büyük, çift söveli ve kemerli kap›dan türbeavlusuna girilir. Sol taraftaki türbenin ahflap oldu¤u san›lançat›s› çökmüfltür. Hadika yazar›: "Hayrat›n›n cümlesi harapt›r,"diyor. Bu sözden külliyenin, 1700-1750 tarihlerinde debugünkü durumda oldu¤u anlafl›l›yor. Fakat medresesi sonsenelerde onar›lm›flt›r. Fakat, 7-fi. 1242 (5-Mart-1827) tarihinde"Cafer Pafla türbesi'ne türbedarl›k ve sair cihetlerin tevcihiyap›ld›¤›na göre türbe, bu tarihten evvel onar›lm›fl olmal›d›r.

Türbenin üç cephesi, tu¤la hat›ll› olarak kesme tafltan inflaedilmifl olup, cadde taraf› yekpare kesme taflt›r. Alt üst 20pencereden ›fl›k al›r. ‹çinde üç dolap ve dört nifl vard›r. Kap›yan›nda bir mihrapc›¤› mevcuttur.

Türbedeki en eski flahide de 990 (1582) tarihli oldu¤unagöre, 985-990 (1577-827 senelerinde yap›lm›fl olmal›d›r.

Kaynak (Gezi notu) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih, Haz. F. Derin V. Çabuk.S:502) (Si. O. 2/70-71) (Badika ›/278) (Y. Defliriz, Eyüp'te Türbeler S:23)(Mac. Tevârik S: 129) (Daniflmend, Kromoloji 2/364-387) (Pecevi Tarihi,Enderun Yay. bak, fihrist) (Ayvansarayi Vefayat, Haz. F. Derin S: 29) (Atâî,fiakay›k S: 728) (Osm. Arfl. Daidesi, Evkaf Def. 11. No. 17427) (Evkaf Def.No. 452) (Tarih-i Selaniki, Haz. ‹pflirli S: 178-179)

Boyac› Soka¤› üzerinde ve Bahriye Naz›r› Hasan HüsnüPafla Türbesi'nin sol taraf›ndad›r. Ön cephesi tamamen

mermerden olup üstü aç›kt›r. Di¤er cepheleri flebeke demirdir.Kap›s› üzerinde, 1325 (1907) tarihli "Külli nefs-i zaikat'ül-mevt" ayet-i kerimesi bulunmaktad›r.

Türbeye mermer bir merdivenle ç›k›l›r. Kap›n›n iki ta-raf›ndaki hacet pencereleri flebeke demirlidir. ‹çinde iki kabirvard›r. fiahideleri yoktur. Sol taraf›ndakinin arkas›na mermerbir levha yerlefltirilmifltir. Üzerindeki kitabe fludur:

Bahriye naz›r› esbak› Hasan HüsnüPafla merhumun mahdumu MustafaSüreyye be¤'›n halifesi ve merhum TekfurDa¤› Mutasarr›f› Nure Be¤'›nKerimesi yirmiüç yafl›nda iken

144 MM

Canan Han›m Türbesi

Cafer Pafla Türbesi

Canan Han›m Türbesi

TÜRBELER MM

‹rtihal-i dar-› cennat iden Hadice CananHan›m 'm ruhuna fatiha.1324 fi 28 zilhicce (12-flubat-1907)Di¤erine levha konmam›flt›r.Türbe, fieyhülislam Çivi-Zâde ve fleyhülislam fierif-Zâde

Mehmed Molla Efendinin aile sofalar›n›n yerine yap›lm›flt›r. Buarada Çive-Zâde Mehmed Efendinin kabri yok olmufltur. Bu aileye ait bir, fierif-Zâde ailesine ait sekiz flahide vard›r.

fieyhülislam fierif-Zâde Mehmed Molla sofas› ile BahriyeNaz›n Hasan Hüsnü Pafla Türbesi bahislerine bak›n›z.

Canan Han›m, Mustafa Süreyya Bey'in ikinci efli olupo¤ullan Dr. H. Sabih Bozca adal› 1986 tarihinde vefat etmifltir.Kabri, Merkez Efendi Mezarl›¤›n'daki aile haziresindedir.

Kaynak (Gezi notu) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar. S: 592)

Boyac› Soka¤› ile Eyüp ‹skelesi Caddesinin birleflti¤iyerde ve Soka¤›n sa¤ köflesindedir. Karfl›s›nda fieker-

pare Hatun türbesi ve kendi s›ras›nda Eyüp Emniyet Amirli¤ive gerisinde de Eyüp Lisesi bulunmaktad›r. Oldukça büyüktürbe aile haziresi fleklindedir.

Tahir Pafla'n›n lahdi üzerinde fesli bir flahide vard›r.Kitabesi fludur:

Bu sene Bosna Müfliri iken âh Udi vefat kahraman Vükelâ Hazret-i Tahir Pafla Ana ihlasmt kim göçmüfl iken gursetde Nâfl›n› türbesine çekdi nasib itdi Huda Hangi hidmetle bulundu ise yararl›k itdi ‹stikâmet ile meflhur idi beyn 'el-vüzerâ ‹ki defa Kâpûdân oldu bu âll-i Tahir Gark-› rahmet ide güfltii ruhun Mevlâ Oku târikini Safvet'le niyaz eyliyerek Câh-t firdavs ile mükerrem ola Tahir Pafla 1266 (1849)Ketebe el-fakir Mehmed R›fat Tahir Pafla, karadenizli'dir.

Çengel-O¤lu Halil Kaptan'›n gemisinde uzun müddet denizfennini ö¤rendi¤inden, Çengel O¤lu lakab›n› alm›fl ve HalilKaptan'a damat olmufltur. Sonra Tersanei Amire'ye girdi. 1827Navarin harbinde donanma kumandanl›¤›nda bulundu. M›s›rl›‹brahim Pafla, tavsiyelerini dinlemedi¤i için Osmanl› Donanma-s› yand›. Tahir Pafla birkaç gemi ile düflman hatlar›n› geçerek‹stanbul'a gelebildi. ‹ki defa Kaptan-i Derya olmufltur. BosnaValisi iken orada vefat eti. Naafli ‹stanbul'a getirilerek burayagömüldü. Ak›ll›, tedbirli, dirayetli, cesur ve korkusuz bir TürkPaflas› idi.

Haziredeki di¤er flahideler flunlard›r. 1259 (1843) de vefateden, Tahir Pafla'n›n annesi Emine Han›m. Uzun kitabesininson befl m›sras› fludur:

Hakk Müflir Tahir'ül-halikin ide ömrün mezid Mâder-i vâlâs› oldu azm-i dar'ün naim Eyledi ukbâya esnay› muharremde haram Söyledim Safvat münâcat eyleyüb târihini Eyliye Mevlâ Emine Han›m 'a adni makam 1259 (flubat-1843)Eser-i hane-i M›srî imzal› olup kabir lahittir. 1264 (1848).

Tahir pafla'n›n k›z› Feride Han›m. Kabri lahit olupkitabesinin tarih beyti fludur:Didim kand-› münâcat ile Safvat fevti târihinFeride Han›m'a sevâda tûti Ayliye Mevlân 1264 (1848]1264 (1848)Tahir pafla'n›n efli Zeynep han›m, kabri lahittir.saf-› Bosna iken Hazret-i Tahir paflaZevce-i âlimi k›ld› göçüb Terk-i cihanGülflen-i gonce-iffet idi soldu eyvahHaflr ide Hazret-i zehra ile Rabb-i mennanUçurub lanei fidevsi hamân ruhunKafes-i cismin ecel eyledi hak içre nihânS⤠olub hemsir-i ziflân› ile evlâd›Bu melek sime ola mazhar afv ü GufranSöyledin fevtine Safvet iki târih-i hazinOkusun rahmet ile merkadi zâ'ir olanAzm-i gülzâr-› cemâl eyledi Zeyneb Han›m 1264Eyliye flada ile merhumeyi Vâhib-i Handan1264 (1874)Katebe R›fat. 1265 (1848).As›m Bey (Pafla)n›n k›z› Zeynep Na'ime Han›m.Andelib-i adn ola Safvet didim târihiniSoldu a la gül gibi Zeyneb Na 'ime Han›m âh 12651271 (1854) tahir pafla'n›n küçük o¤lu Muhsin Beye-

fendi'nin k›z› Sabiha han›m.1280 (1863). Hadice saffet Han›m. Kitabesi fludur:Ben evvel ba¤-› cihan›n goncesiydimPederle maderin e¤lencesiydimTahir pafla-Zâde ‹brahimBe¤'in zevcesi Tatar ‹mam-ZâdeSalih Be¤ kerimesi Hadice SaffetHan›m rühiçün fatiha. 1280 (1863)1313 C. evvel-9 (28-Ekim-1895). sim bey Efendi'nin k›z›

Emine Makbule Han›m. Tafl› gömülüdür.Tahir Pafla'n›n yal›s›,Bo¤aziçin'de Baltaliman›n'da idi. Bu

yal› onun vefat›ndan sonra, fieyhülislam Sa'deddin Efendiyegeçmifl ve bununda vefat›nda, M›s›rl› Halim Pafla'n›n tasarru-funa geçmifltir.

Kitabelerin yazar› fiair Safvet Efendi 1283 (18667 tarihindevefat etmifltir. Kabri, Yenikapi Mevlevihanesi naziresinde idi.

Kaynak (Vakanüvis Ahmed Lütfi Tarihi, Yay, M. Aktepe 9/32-3341) Si. Osm.3/248 Tahir Pafla) (Gezi Notu) (R. fiehsüvaro¤lu, Tahir Pafla, AkflamGazetesi 15-Kas›m-1947) (A. fieref Bey, Tarih Konuflmalar›, KavramYay.S:19) (‹nal, Son As›r Türk fiairleri S: 1566)

145 MM

Çengel-o¤lu Tahir Pafla Haziresi

Çengelo¤lu Tahir Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Silahdar A¤a Caddesi üzerinde ve fiah Sultan Camii kar-fl›s›ndaki set üzerindedir. Türbe muntazam kesme tafl-

tan yap›lm›flt›r. Bugün yaln›z cadde taraf›ndaki cephesi ile birpenceresi kalm›flt›r. Kabri ve flahidesi yok omufltur. Etraf›nda-ki flahideler, 1980 tarihinde biraz ilerideki Tafll›burun tekkesimezarl›¤›na at›lm›flt›r. Bunlar aras›nda ünlü hattat ve ‹mrahorCamii ‹mam› Abdullah Efendinin de tafl› vard›.

Müderris ve Eyüp Kad›s› olan Ali Efendi 1199 zilhiccesin-de (Ekim-1785) tarihinde vefat etmifltir.

Büyük molla sar›kl› muhteflem lahdi, halen hazirede olupyere at›lm›fl durumdad›r.

Kaynak (Gezi Notu) (Hadika 1/260) (Si. Osm. 3/548)

Çifte Gelenler Türbesi de denir. Eyüp Sultan Cami'ininflad›rvan avlusunda ve büyük ç›nar a¤ac›n›n arkas›nda-

d›r. ‹ki katl› olup sekiz yüzlüdür. Alt k›s›m flehidlikdir ve kes-me tafltan yap›lm›flt›r. Üst k›s›m tamamen mermerdendir. Heryüzünde mermer flebekeli ikifler penceresi vard›r. Üstü aç›kt›r.‹çinde sembolik mermer bir sanduka bulunmaktad›r ki alt k›s-m›n kubbesi üzerindedir. Bu kata, alt kat kap›s›n›n sol taraf›n-daki tafl bir merdivenden ç›k›l›r. Kemerli kap›s› tak fleklindeolup üzerinde 1957 tarihindeki onar›m› s›ras›nda, üstat Hami-din yazd›¤› bir hadis-i flerif bulunmaktad›r. Anlam› fludur:

"‹fllerinizde hayret ve tereddüde düfltü¤ünüzde kabir eh-linden yard›m isteyiniz."

Alt k›s›mda üç mermer sanduka vard›r:1- Bir han›ma ait olup bafl tafl›nda flu arapca kitabe mevcuttur:El-merhûmetii el-ma¤fûretü el-muhtacetü ilaRahmet ‹llahi Ta'âlâ fiatuh Bint-i Hân2-Bafl ucundaki kabir tafl›nda:Çünkü Say Hân bu fâni dünyâdan eyledi meskeninCenâb-› bt-güman, Fevtine cümle melâyik s›dk ileDidiler târik, fi haten'il-cinân 1266(1850).3-fiahidesindeki kitabe fludur:El-ureddâim intekale ilâ dâr'ül-fena el-merhum ve

Ma¤fur ü flehid ü said, ve ilâ rahmet illahü Ta'alâEd-dünyâ dâr'ül-fenâ, velâhiratü dâr'ül-bakâ, cennetMekan Mihar-i Hân-› fiehrade kim ekâbir yeri bir rav-za-i

k›ld›.Fevtine cümle melâik s›dk ile didiler târikBir eyyam-› huld- 926 (1520)Bu sandukalardan ikisi muhtemelen han›mlara, biri ise, bir

erke¤e aittir.Türbenin ilk defa 1520 tarihlerinde kubbeli olarak alt k›s-

m›n›n yap›ld›¤› ve 1850 tarihlerinde de üst k›sm›n ilave edildi-¤i san›lmaktad›r.

Halk rivayetine göre, K›r›m Han›'n›n iki güzel k›z› saraydabir erkek güzeline afl›k olmufllar. K›zlar bir türlü dertlerini söy-leyemiyorlar ve üzüntülerini içlerine at›yorlarm›fl. K›zlar güngeçtikçe sarar›p solmufllar. Han saray›nda görevli olan delikan-l› da bu durumu biliyor, fakat bir çare bulam›yormufl. Nihayetk›zlar yata¤a düflmüfl, K›r›m Han›, hekimlerin tavsiyesiyle havade¤iflimi için k›zlar›n› ‹stanbul'a göndermifl, ama aflk ve ayr›l›kaç›s›ndan k›sa zamanda ölmüfller.

1520 tarihli kabir ile di¤er talihsiz kabrin K›r›m han›Mengli Giyar'›n k›zlar›na ait oldu¤u san›lmaktad›r. 1475 tari-hinde Gedik Ahmed Pafla, K›r›m ve Kefe'yi zapt etmiflti. Bu s›-rada, Cenevizliler'in elinde esir bulunan Mengli Giray'› hapis-ten kurtararak ‹stanbul'a getirdi. 1478 de ilk Han olarak K›-r›m'a gönderildi ve tahta oturtuldu.

Daha sonraki dönemde de Yavuz Sultan Selim'e K›z›n› ve-rerek onun kay›npederi olmufl ve Yavuz Selim'in tahta geçme-sine yard›m etmifltir. M›s›r seferinde ve 1516 tarihinde Osman-l› Ordusunda bulunan kumandanlardan biri de Mengli Han'›no¤lu Sa'd Giray Han'd›.

Mengli Giray'›n o¤lu Saadet Giray, babas› han iken ‹stan-bul'da rehin olarak bulunuyordu. 930 muharreminde (Kas›m1523) Han oldu. Saadet Giray 938 flevvalinde (May›s-1532) tah-t›n› terk ederek gemi ile ‹stanbul'a geldikten sonra kendisinebüyük iltifat gösterilmifl, zaamet tahsis edilmifl ve ayr›ca kendi-sine Eyüp civar›nda bir büyük konak ihsan edilmifltir. Bu ko-na¤›n E¤ri kap› ile Otakc›lar aras›nda oldu¤u san›lmaktad›r.Burada, 944 zilhiccesinde (may›s-1538) ve 46 yafl›nda oldu¤uhalde vefat etti. Kabri, Eyüp Sultan Türbesi yan›nda idi. Bura-daki yaz›s›z flahide-lerden biri olmal›d›r.

146 MM

Çifte Gelinler Türbesi

Çall› Ali Efendi Türbesi

Çifte Gelinler Türbesi

Çall› Ali Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

K›r›ml›lar'›n Eyüp Sultan Beldesi ile yak›n iliflkileri vard›.Otakc›lar Mahallesi ve cami'i onlar taraf›ndan tesis edilmifltir.Burada ayr›ca bir de Kirimi Çeflmesi bulunuyordu. MeflhurHalet Efendi'nin babas› K›nmi Hüseyin Efendi'nin türbesi deburada idi. 13-N.1225 (Ekim-1810) tarihli bir istidadan, Eyüp,Defterdar Kara Süleyman Mahallesi'nde, Mehmed Giray Sultanbin K›r›m Giray Hân'›n zevcesinin oturdu¤u anlafl›lmaktad›r.(Osm. Arfl.M. Cevdet tas. Evkaf Def. l.No.647

Kaynak (Recep Akakufl, Eyüp Sultan S: 172) (‹st. Kültür ve Sanat Ans.Tercüman Yay. 3/1487) (S. Tansel, Yavuz S. Selim S: 134) (M. Ürekli, K›r›mHanl›¤›'n›n kuruluflu, Türk Kül. Arafl. Ens. Yay, 98 seri III. Say› A. 21 S: 30.

Ayvansaray'da , Yâvedûd Camii karfl›s›ndaki mezarl›ktaidi. Hadika Yazar› diyordu ki: "Daye Hatun'un kabri,

Yâvedûd iskelesi'nde Sultan Camii (Yâvedûd Camii) karfl›s›ndavaki mezaristan ortas›nda, dört mermer direk üzere kubbelitürbededir.

Kendisi 937 (1530) tarihinden sonra vefat etmifltir. Ka-nuni Sultan Süleyman'›n dayesi (Süt annesi) idi. Mehmed PaflaCamii yak›n›nda, Taratc› Cafer sok. ile Macuncu sok.›n birleflti¤i yerde bir mescidi vard›r. 1987'de onar›lm›flt›r.

Türbeye sonradan ‹brahim Hanif Efendi gömülmüfltür. limflairlerimizden idi. Rumeli Beylerbeyi ‹brahim Pafla-ZâdeAhmed Bey'in torunu, Ba¤dad Defterdar› Üsküplü HanifMustafa bey'in o¤ludur. Müderrislik, mollal›k ve HarameynMüfettiflli¤i gibi vazifelerde bulundu. Kad› Iyaz'›n fiifâ isimlieserine yapt›¤› flerhden dolay› fiârih-i fiifa lakab›yla an›l›r.Divân› vard›r. 1189 (1775) tarihinde vefat etti. Vefat›na söyle-nen menzume fludur:

Hac› ‹brahim Hanifya'ni fiifâ fiârihi ‹rci'i emri eyledi ruhun revân Kad›-i Bursa olup miin 'azil olmufl idi Etdi fena gülflenin terk ile meyl-i cinân ‹lm u ma 'arifde ol çok eser ibka edip Hiisn-i hatt-› her kalem milki idi bî-gümân Fâz›l-u kâmil idi ârif-i takvâ-penâh Kâbil-i nisbet an› etmifl idi hâcegân K›ld› bu sâl irtihal eyledi azm-i visal Oldu târih dal "hâtime-i kâmilân " 12 fievval sah sene 1189 (5-arahk-1775) Türbe bugün mevcut de¤ildir.

Kaynak (Hadika l/106)(Ayvansarayi, Mec. Tevârih. Haz. Derin-Çabuk.S:184-236)(Türk Dili Ve Ed. Ans. 4/100)

Defterdar ‹skelesi civar›nda ve Defterdar Camiinink›blesi taraf›ndad›r. Aç›k türbenin, küçük kubbesi,

sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Bunlar, dört mermersütun üzerinde olup, sütunlar aras›na, kenarlar› dilim-i, mer-mer kemerler yerlefltirilmifltir. Baklava bafll›kl› sütunlararas›na ve alt taraf›na, mermer birer flebeke parmakl›kkonmufltur. Bugün yaln›z iki taraf›ndaki mevcuttur. Asmakap›s›n›n tak›na, Kelime-i Tevhid yaz›lm›flt›r. Kap› kanatlar›yok olmufltur.

Mermer lahdinin üzerinde k›r›k bir flahide vard›r.Üzerindeki kitabe fludur:Merhum ve ma¤furSâhib'ül-hayrât ve'l-hasenâtDefterdar Mahmud Çelebi

147 MM

Defterdar Nazl› Mahmud Efendi Türbesi

Daye Hatun Türbesi

Defterdar Nazl› Mahmud Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Efendi ruhiçün fatiha953 (1546)Bu tafl sonradan yenilenmifl, olmal›d›r. Türbenin üstü eski-

den kiremitte örtülü oldu¤u halde, 1970 senesinde çimento iles›vanm›flt›r.

Nazl› Mahmud Çelebi ‹stanbullu'dur. Kanuni SultanSüleyman devrinde, 944 (1537) ve 951 (1544) tarihlerindeolmak üzere iki defa bafl defterdar (Maliye Bakan›) olmufltur.Birincisi befl, ikincisi ise vefat›na kadar devam etmifltir. Kendisiayn› zamanda ünlü bir hattat olup fieyh Hamdullah Efendidenyetiflmifltir. Sülüs ve nesih'te üstad idi.

Tuhfet'ül-hattatin adl› k›ymetli eserin dip notunda:"Mahmud Bin Abd'üv-vedud El-defterî, bu veçhile ketehesigörüldü." diye bir aç›klama vard›r. Abdüv-Vedud Efendinintürbesi ise, biraz geride Ayvansaray surlar› civar›ndad›r.Camiini ve türbesini babas›n›n mabedi ve türbesi civar›nayapt›rm›flt›r.

Onun defterdarl›¤›ndan dolay› semt ve iskele, Defterdardiye ünlüdür.

Camii gibi türbesi de Mimar Sinan'›n eseridir. Camii bah-sine bak›n›z.

fiah Sultan Türbesi arkas›nda ve Defterdar Caddesiüzerindedir. Bir hazire fleklinde olup etraf›n› bir alçak

duvar çevirmifltir. Cadde taraf›nda ve sol tarafta kitabesiz birkap›s› ve bunun sa¤›nda da üç klasik parmakl›kl›, hacetpenceresi vard›r. Hazirenin arka duvar› 1940 tarihindealçalt›lm›flt›r. Tuhfet'ül Mi'marin'de:

Câmi'i fierif-i Dukkanizade der Ere¤li der kurbu Adana, -Türbe der Eyyub diye yaz›ld›¤›na göre, buras› vaktiyle üstüörtülü bir türbe imifl.

‹çinde on kabir vard›r. Üçünün flahidesinde yaz› yoktur.Kap› karfl›s›nda, en eski tarihli kabir lahit fleklinde olup sütunflahidesindeki kitabe budur:

Merhum ve ma¤furAhmed PaflaRahmetullahü aleyhSene 964 (1557)

Sol taraf›ndaki lahdin sütun fleklindeki flahidesinde flunlaryaz›l›d›r:

SâhibÜl-hayrat merhum‹skender Be¤.Sene 990 (1582)Çiçek ve karanfil kabartmal› bir lahdin üzerindeki ayak

tafl›nda flu kitabe yaz›l›d›r:CennetmekânSultan Bâyezid-i Veli Hân Hz. ninSülâlei tahirelerinden ‹smetlû Nesli-fiâh Sultan Ruhuna

fatiha. Sene 988 (1580)Kitabe iki rakam aras›nda bir hurma a¤ac› kabartmas›

yap›lm›flt›r. Bafl tafl›nda ise:Hüvel Hallak'ül-BâkiHayfGevher-Mülûk'e ey dil hayfHake düfldü o Gevher idrakNesli Sultan Bâyezid idi olCümle âlem revâkle y›ka pâkDidi Anka vefat›na târihDald› deryay› rahmete ol pâk 988diye yaz›l›d›r. Bu kabir yak›n tarihlerde onar›lm›flt›r. Fakat

bu s›rada bafl ve ayak flahideleri yanl›fl yere konmufltur. Bunu,‹st. ve Bo¤aziçi adl› eserde görmek mümkündür. M.1179(Haziran-1765) tarihli bir berat'ta "Eyüp'te Nesliflah Sultan ve‹skender Bey Mescidi "diye bir kay›t vard›r. Nesliflah Sultan'›niki camii vard› ki biri Edirnekap› civar›nda Sulukule mevkiindeve di¤eri ise Bo¤aziçi'nde ‹stinyededir. ‹kisi de ibadete aç›kt›r.‹skender Bey mescidi ise, Eyüp'te, Defterdar Caddesi üzerinde-ki mektabenin içinde idi. Bu bahse bak›n›z. (Osm. Arfl. EvkafDef. III. No. 14896)

Hazirede ayr›ca, 1127 (1715) de vefat eden elhac RuflenMehmed Bey-Zâde Musa'n›n, 1148 (1735) de vefat eden Hac›Ali A¤a k›z› Hadice Han›m'›n ve 1178 (1764) de vefat edenRuflen Mehmed A¤a hemfliresi Rukiye Han›m'›n kabirlerivard›r.

Bundan, türbenin sonradan büyütülerek flimdiki halegeldi¤i anlafl›lmaktad›r.

Ahmed Pafla. Si. Osmani'de Ahmed Bey olarak kay›tl› olupaynen flunlar yaz›lm›flt›r:

"Ahmed Bey (Sultan Zade), Dukakin-Zâde Mehmed Pa-fla'n›n o¤ludur. Zaim ve müteferrika olmufltur. 964 de vefatetti. fiairlerimizdendir."

‹skender Bey, Dukakin-zâdeler'den olup Nesli-fiâh Sul-tan'›n eflidir. Türbenin yan›nda mektebi ve hayrat› vard›r. O¤luMustafa Sun'i Bey Sultan III. Mehmed saltanat›n›n sonlar›nayetiflmifltir. fiair ve edib idi. Torunu Mehmed Bey 1032(1622)de öldü. Kabri, biraz ilerideki Balç›k Tekkesi türbesindedir.

Nesliflah Han›m Sultan, Bâyezid-i Velinin k›z›, Gevher-mülük Sultan'›n K›z›d›r. ‹skender Bey'in efli olup Bo¤azi-çi'nde, ‹stinye'de ve ‹stanbul'da Sulukule'de camileri vard›r.

Gevhermülûk Sultan, Bâyezid-i Veli'nin k›z› ve DukakinZade Mehmed Pafla'n›n zevcesidir. 957 (1550) tarihinde vefatetti. Kabri, Zal Pafla Camii haziresinde idi. O¤lu, yukar›da ad›geçen Ahmed Pafla (Bey), k›z› ise Nesliflah Han›m Sultan'd›r.

Türbenin sa¤ taraf›nda ve fiah Sultan mektebinin du-

148 MM

Dukakin-Zâde Ahmed Pafla Türbesi

Dukakin-Zâde Ahmed Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

var› dibinde, Zal Muhmud Pafla Camii haziresinde bu flekildebir türbe-Hazire daha vard›r. Bir kap›s› ve bir büyük hacetpenceresi bulunmaktad›r. Bu pencerenin arkas›nda ve önden2. s›rada bir lahit vard›r. Bafl ve ayak tafllan dipten k›r›lm›fl velahdin yan yüzleri de yok olmufltur. 1940 tarihinde Zal Paflatürbesi ile beraber onar›m görmüfltür.

Bafl tafl›n›n iç yüzünde de bir kitabesi oldu¤u kalan bir kaçharften anl›yoruz. Ayak taraf›nda fakat lahit üzerine ise flu beytyaz›lm›flt›r:

Fevtin ifliden didi târihiniKodu hây dünyâ saray›n› NesliflâhSene 978 (1570)Bu Nesliflâh Han›m Sultan'da Bultan II. Bâyezid'in torunu

ve Selçuk Sultan ile Ferhad Bey'in k›z› olmal›d›r.Bu lahdin sa¤ taraf›nda ayni biçimde, yan yüzleri ve fla-

hideleri yok olmufl bir lahid ve sol taraf›nda ise ayn› biçimkaideli iki kabir daha vard›r. Ayr›ca, mektebin hemen dibinde,o devirden kalma iki küçük lahid mevcuttur. fiahidelerindeyaz› ve tarih yoktur. fiah Sultan mektebi yap›l›rken buradabaz› de¤iflikliklerin yap›ld›¤› ortadad›r.

Dukakinler, Arnavutluk Hanedan›ndan olup Osmanl›hizmetini kabul ederek, Ahmed Pafla ile kardefli Mahmud Bey,Müslüman olmufllard›r. Müslümanl›¤› kabul etmiyenler iseNapoli'ye gitmifllerdir. Ahmed Pafla 920 (1514) de Amasya'davefat etti. O¤lu Mehmed Pafla'd›r. Mehmed Pafla 20-R, evvel-964 (21-ocak-1557) de vefat etmifltir. Efli Gevher-MülûkSultan'd›r.

Dukkakin-Zâde Ahmed Pafla Türbesi'nin vaktiyle,Eyüp'teki Pertev Pafla Türbesinin bir benzeri oldu¤u ve 1215(1800) tarihinde fiah Sultan Türbesi yap›l›rken flimdiki flekliniald›¤› san›lmaktad›r.

Kaynak (Si. Osm. 1/199 Ahmed Bey) (M. Meriç. M. Sinan. S. 25) (M. Ziya,‹st. Ve Bo¤aziçi. S: 135-136) (Hadika 1/214-254) (Si. Osm. 1/347) (Si. Osm.1/65 Gevhermülûk, 4/114 Mehmed Pafla, 1/84 Nesliflâh) (T. Gökbilgin, PaflaLivas›, Vakfiyeler S: 186) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n kad›nlar› S: 26) (A.Gölp›narh, Melamilik S: 340 ve devam›)

Zal Pafla Caddesi üzerinde ve Cezeri Kas›m Pafla Camiiile Zal Mahmud Pafla Camii aras›ndad›r. Karfl›s›nda,

Evronos Dede haziresi, arka taraf›nda ise fiah Sultan Türbesivard›r.

Türbe, dikdörtgen fleklinde olup kesme tafltan yap›lm›flt›r.Cadde taraf›nda iki hacet penceresi ve bir kap›s› vard›r. Ahflapçat›s› mevcut de¤ildir. Sultan II. Mahmud taraf›ndan tamir edil-di¤ini gösteren kitabesi kap›n›n üstündedir. Alt› s›ra halindehaz›rlanm›fl olan kitabe fludur:

fiâh-› âlem himmetiyle hak bu kim bulmaktad›r. Mülk ü millet zahir ve bât›nda ahsen-i intizâm Bir taraf dan her k›la' ve bir taraftan her bikâ' Nev-benev ihya pezîr olmakda ber-vefk-i meram ‹flbu meflhed iflde olmuflken Sahâb›ye muzâf Olmam›fld› ahd-i sâb›kda karin-i ihtimam Eyledi inflâs›n› ferman ziyaret eyleyüb Ömrü efzûn olsun ol Hâkân-› ‹rfan irtisam K›ld› mi'mâr-› kalem târihinin inflâ Es'ada Yapd› fieh Mahmud Ebû'd-Derdâ içün ra'nâ makam

1251 (1835)Kitabenin üstünde Mahmud-i Adli tu¤ras› vard›r. Man-

zume, Sahhâflar fieyhi-Zâde Es'ad Efendi taraf›ndan yaz›l-m›flt›r.

1264 (1848) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, Yerebatan'dakikütüphanesi bahçesindedir.

Türbenin içinde iki kabir vard›r. fiahidelerinde yaz› yoktur.Biri makam di¤eri ise türbedara ait imifl. Hz Dürdân›n, Üskü-dar'da, Karacaahmmet Türbesi'nin sol gerisindeki aç›k türbeönünde bir makam› daha vard›r. Ayr›ca, Konya Ere¤lisi'nde debir makam› vard›r.

Merhum ‹.H. Konyal›, Ebû'd-Derdâ hakk›nda flu bilgiyivermifltir: Ad› Üveymur'dur. Babas›n›nki Mâlik, dedesininkiK›ys, büyük dedesininki Ümeyye'dir. Kad›, hâkim ve iyi at bini-cilerinden idi. ‹slâmiyet ç›kt›ktan sonra kendisi flecaatiyle vekiyasetiyle meflhur olmufltur. Hz. Peygamber'in bir hadisinde:"Üveymur ümmetinin hâkimidir, ve Üveymur ne güzel ata bini-cidir" flekilleriyle övülmüfltür.

Hz. Muaviye, Hattabo¤lu Hz. Ömer'in emriyle onu fiam'akad› olarak göndermiflti. O fiam'da müslümanlar›n ilkkad›s›d›r. ‹bn-i Cezeri onun için "Hikmet sahibi bilginlerdendir,demifltir. Kur'an-› Kerimi haf›zas›nda do¤ru olarak toplayan-lardand›r. Hadisciler kendisinden 179 hadis rivayet etmifllerdir.Hicretin 32 (652)nci y›l›nda fiam'da vefat etmifltir.

Kaynak (S. Onver, ‹st. Sahabe Kabirleri S: 25) (Konyal›, Konya Ere¤lisi tari-hi S: 544) (M. Hocao¤lu, ‹st. Sahabe Kabirleri S: 123) (fi. Sami, Kamus5/281)

Abdurrahman fieref Bey Caddesi üzerinde ve Arpac›Hayreddin Soka¤›n›n karfl›s›ndad›r. Yol afl›r› yerde ve

köflede Arpac› Mescidi bulunmaktad›r.Hadika Yazar› flu bilgiyi vermektedir:"Özel türbede fieyh O¤lu Ethem Baba medfundur ki

Akflemseddin Hz. nin pirdafllar›ndan olup ‹stanbul'un fethindeberaber olanlardand›r. Kardefli Ferruh Dede dahi Otakc›larHamam› karfl›s›nda bir hanenin yan›nda özel türbede medfun-dur."

Oldukça büyük olan türbe, ahflap çat›l› olarak kesmetafltan yap›lm›flt›r. Cadde taraf›nda büyük bir hacet pence-

149 MM

Ebû'd-dürdâ (Derdâ) Türbesi

Ebû'd-dürdâ (Derdâ) Türbesi

Ethem Baba Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

resi vard›r. Kitabesi yoktur. 1965 tarihinde onar›lm›fl ve çat›s›yeniden yap›lm›flt›r.

Türbenin içinde üç ahflap sanduka vard›r. Ethem Baba'n›nsandukas› önüne:

Hazret-i Hâlid Radiya anhü Rabb'ül-VahîdSakas› Edhem Hazretleri'nin meflhed-i âlileriFatihaHicret'ün-Nebi, Sene 46 (666)diye yaz›l› bir levha konmufltur. Bu yaz› bir yak›flt›rmad›r.

Ve tamamen yanl›flt›r. Edhem Baba, fieyh O¤lu denmeklemarufdur. Kendisinin, Hac› Bayram-› Veli'nin torunu oldu¤usöylenirse de, mürididir. ‹lahileri vard›r. Biri budur:

Muhammed meclisindeErenler cem oldularEline bir cam sunduDolu Hac› Bayram'›nOl dolunun kim içtiDeryalar olup taflt›Kamu Hakk'a ulaflt›S›rr› Hac› bayram 'mGör kemal ehli n 'eylerArfl ii kürs'ü seyr-eylerMuhammedi medh eylerdili Hac› Bayram'›nAtlasa giyer abaAl destini k›l tevbefieyh O¤lu Edhem BabaKolu Hac› Bayram 'mEdhem Baba, 1460 tarihlerinde vefat etmifltir.Abdullah Efendi Arpac› Hayreddin Mescidi'nin imam› ve

Zal Pafla türbesi yan›ndaki ‹skender Bey Mektebi'nin de hocas›idi. Ayvansaray Mescidine minber koyarak cami yapm›flt›r.1187 (1173) tarihinde vefat etti.

Üçüncü sanduka ise Eyüp Sultan Camii imam›Abdürrahman Efendi ye aittir. Türbenin yan›nda âyin günücuma olup bir Bayrami Dergah› vard›r.

Kaynak Hadikal/285) (Ayverdi, Fatih devri 4/758) (Si. Osm. 1/312 EdhemDede) (Ünver, Mutlu Askerler S: 32) (F. Bayramo¤lu, Hac› Bayram-› Veli,1/22-56.11/247) (Hadika 1/236 Ayvansaray Mes.) (H. Vassaf, Sefi-ne -iEvliya, Sülüymaniye Kütüp. Yazma ba¤›fllar No. 2306 Cilt: 2/264)

Zal Pafla Caddesi üzerinde, Zal Mahmud Pafla Ca-mi'ininbu caddeye aç›lan avlu kap›s› karfl›s›ndaki Bey

Cami'inin sol tarafindad›r. Eskiden hemen yan›nda ilk EyüpMevlevihanesi vard›. Bu aç›k türbenin üç taraf› alçak bir duvar-la çevrilmifl olup, kitabesi yoktur. Hemen arkas›n-da, iki kat›kargir, üst kat› ahflap 48 kap› nolu eski bir ev mevcuttur.Türbe yola nazaran set üzerinde olup içinde üç kabir bulun-maktad›r. Sol bafltakinin bafl tafl› Tebrizi sikke-lidir. Ayaktafl›ndaki kitabesi fludur:

FatihaEvrenosDedeRûhi-çünTarih yaz›lmam›flt›r. Hadika Yazar› "mevleviyyeye'den bir

zât diyor.Ortadaki kabrin bafl tafl› k›r›k olup üzerine Kelime-i Tevhid

hak edilmifltir. Sütun fleklindeki ayak tafl› kitabesi ise fludur:Hazâ kabr-i Hüsameddinîmam-› Sultan 'üs-SelâtinGafurle Rabb'ül-âleminKabrin pehle tafl›na da flunlar yaz›lm›flt›r:Her ki kabrimden du 'â k›l›b geceDünyâdan iman üKur'an'la geçeHüsammeddin Efendi, Sultan III. Mehmed (1595-1603) in

ilk imam› idi. Sonra, Abdülkâdir Efendi olmufltur. fieyhAbdülkâdir Efendi Türbesi bahsine bak›n›z. (Si. Osm. 4/719)

Sa¤ bafltaki kabir, Hüsameddin Efendi kabrinin bir eflioldu¤undan bunlar›n baba o¤ul oldu¤u san›lmaktad›r. Bafltafl›nda yine Kelime-i Tevhid yaz›s› bulunmaktad›r. Hatlar› nefi-stir. Ayak tafl› alt›ndaki pehlede flunlar yaz›l›d›r:

kabrim üste seyre geldikçeHayr ile yâd ide-yini yâr ân....luft itsünBir du 'â eylesün bana ihsanHer iki flahidede de tarih yaz›l› de¤ildir.Hadika Yazar›'n›n verdi¤i bilgiye göre, Eyüp'te tekkesi

olan Ümmi Sinan Efendi'nin pek sevdi¤i halifesi fieyh fiüca'dükkan› bitifli¤inde olan iki kabrin biridir."

Bu son kabir, fieyh fiüca 'Efendi'ye ait olabilir.

Kaynak: (Gezi notu) (‹hsan Erzi, Camilerimiz Ans. 2/23) (Si. Osm. 4/719‹mam-i Sultaniler) (Hadika 1/255 Evrenos Dede) (Ayn› Yazar 1/280-293-294Metbah Emini Mehmed Efendi)

150 MM

Ethem Baba Türbesi

Evrenos Baba Türbesi

Evrenos Dede Türbesi

TÜRBELER MM

Türbe, Eyüp Sultan Camii ad›yla bilinen ünlü ve kutsalcami'in kuzey taraf›nda ve iç avlunun hemen

önündedir. ‹stanbul'da yap›lan ilk eser budur. Büyük Türkhükümdar› Fâtih Sultan Mehmed taraf›ndan, 1454-55 tarih-lerinde yapt›r›lm›flt›r.

Türbede medfun bulunan Hz. ‹ Hâlid Bin Zeyd Ebû Eyyübel-Ensâri, Medineli'dir. Hazraç kabilesinin önemli kollar›ndanNeccar-Zâde Hânedan›'n›n reisidir. Babas›n›n ad› Zeyd,annesinin ad› ise Hind'dir. Künyesi Eba Eyyüb'dür. Hicretteniki y›l önce Mekke'ye gelerek Hz. Muhammed (s.a.v) ilegörüflmüfl ve ‹slam'› kabul etmifltir.

Hz. Muhammed, 622 y›l›nda eylül ay› sonlar›ndaMekke'den Medine'ye göç etmiflti. Bütün Medineliler kendisinimisafir etmek istiyordu. Bu durumu gören Hz. Peygamber:"Devemi kendi haline b›rak›n›z, o beni nereye götürürse ben ohanenin misafiriyim, diyerek Kusva ad›ndaki devesinin bafl›n›serbest b›rakt›. Deve a¤›r a¤›r ilerliyerek Hz. Hâlid Bin Zeyd'inhanesi önünde çöktü, bunun üzerine Hz. Peygamber bu evemisafir oldu." Resul-i Ekrem bu evde, Mescid-i Nebi tamam-lan›ncaya kadar tam yedi ay kald›. Bu sayede Hâlid Bin Zeyd,hiç bir müslüman›n ulaflamad›¤› mihmandarl›k mertebesineyükselmifl ve seçkin Sahabeler aras›ndaki yüksek yerinialm›flt›.

Hz. Hâlid Bin Zeyd'in evi bugün, Mescidi Nebi'nin sol

taraf›nda ve minarenin yan›ndad›r. Ravza-i Mutahhara ad› ver-ilen Hz. Peygamber'in türbesi de minarenin sa¤ taraf›ndad›r.Hz. Halid'in evi, sonradan kubbeli halde yeniden inflaedilmifltir. Hz. Hâlid, ‹slamiyet'i kabul etti¤i günden sonrapeygamberinden hiç ayr›lmam›fl ve onun yapt›¤› bütünsavafllarda sanca¤›n› tafl›m›flt›r.

Hicretin 48, veya 49. (M. 668-69) senelerinde, ‹slam Or-dusu kumandan› Süfyan Bin Avf'›n idaresindeki ordu, ‹stan-bul'a gelmiflti. fiehir muhasara edilmifl ve kuflatman›n devametti¤i bir s›rada Hâlid Bin Zeyd ve Süfyan Bin Avf vefatetmifllerdi. Yafl›n›n hayli ilerlemifl olmas› ve çok uzak yollarkatetmesi sihhatini bozmufl ve bir rivayete göre ishal ve birrivayete göre de ast›m hastal›¤›ndan yata¤a düflmüfltü.Vefat›nda türbesinin bulundu¤u yere defn edildi.

Büyük hükümdar Fâtih, ‹stanbul'u muhasara etti¤i s›radamuhteflem ota¤›n›, Topkap› karfl›s›ndaki Maltepe K›fllas›'n›nbulundu¤u yerde kurmufltu. Muhasara s›ras›nda da Hz.Halid'in mübarek kabrinin bulunmas›n›, kuflatmaya ifltirakeden devrin Kutbu, Akflemseddin Hz. den istemiflti. EvliyaÇelebi bu hususta flunlar› anlat›yor:

"857 (1453) senesinde Hz. Fatih Sultan Mehmed HanGazi, ‹stanbul'u feth ederken 77 ermifllerin büyükleri EbâEyyüb'ün kabrini aramaya koyuldular. Sonradan AkflemseddinHz. leri:

-Müjdeler olsun Be¤im, Resulullah›n Alemdar›, EbâEyyüb Ensâri burada gömülüdür, diyerek s›k bir ormanl›¤agirdi. Bir seccade üzerinde iki rekat namaz k›larak selam

151 MM

Eyüp Sultan Türbesi

Eyüpsultan Camii ve Türbesi iç avlusu

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

verdikten sonra bir secde daha yap›p güya rahat uykuya dalm›flgibi kald›. Birçoklar›, Efendi, Ebâ Eyyüb'ün kabrini bulamad›¤›için utanc›ndan uykuya vard›, dediler. Bir saat sonraAkflemseddin Hz. leri seccadeden bafl›n› kald›r›p mübarek göz-leri kan çana¤›n› and›r›r bir halde Fâtih'e hitaben:

- Be¤im, Allan›n hikmeti, seccademizi tâ Ebâ Eyyüb'ünmezar› üzerine döflemifller, hemen fluray› kazs›nlar, diyinceAkflemseddin fukaras›ndan üç kifli Fatih ile beraber sec-cadenin alt›n› kazmaya bafllad›lar. Derinli¤i üç ziraya var›nca,bir dört köfle yeflil somaki mermer göründü. Üzerinde küff yaz›ile: "Hazâ kabr-i Ebâ Eyyüb Ensâri" diye yaz›lm›fl oldu¤ugörüldü. O tafl kald›r›ld›, içinde Ebâ Eydiye yaz›lm›fl oldu¤ugörüldü. O tafl kald›r›ld›, içinde Ebâ Ey-yüb'ün vücudu safran

ile boflanm›fl kefen içinde ter-ü taze görüldü ki sa¤ ellerinde birtunç mühür vard›. Tafl yine kapat›l›p örtüldü. Bunu gören‹slam askerleri topra¤›n› tevhid ve tezkir ile doldurdular.Sonra bütün haz›r olan Müslümanlar ziyaret edip nurlu tür-belerinin temeline bafllad›lar."

Di¤er bir rivayete göre de ‹stanbul kuflatmas› s›ras›ndaAkflemseddin Hz. müridaniyle birlikte Okmeydan›'nda kurulançad›rlarda kal›yorlard›. Fatih kendisinden Ebâ EyyübEnsâri'nin kabrinin yerini bulunmas›n› istedi¤i zaman:

-Sultan›m, ben her gece flu semte bir nûr indi¤ini görmek-teyim, diyerek kabrinin yerini göstermifl ve bafl ve ayakuçlar›na birer ç›nar a¤ac› dikerek kabrin yerini iflaretlemiflti.Fatih Sultan Mehmed, Akflemseddin'i s›namak için dikilen buiki ç›nar a¤ac›n› yerlerinden ç›kartarak, bugün iç avluda bulu-nan sedli yere diktirmifl ve parma¤›ndaki yüzü¤ü de ç›kart›pmezar›n bulundu¤u yere gömdürmüfltü. Ertesi gün, Akflemsed-din Hz. geldi¤inde ç›nar a¤açlar›n›n bulundu¤u yereu¤ramadan kabrin oldu¤u yere gelip asa-s›n› mezar›n ortas›nadikmiflti.

Gene rivayete göre iç avludaki iki ç›nar›n bulundu¤u yük-sek yer Ebâ Eyyüb Hz. nin gasledildi¤i yerdir. Ayak alt›ndakalmamas› için etraf› çevrilmifl ve yükseltilmifltir.

Kuflatman›n bafllar›ndan ‹stanbul'un fethine kadar cumanamazlar› topluca, Eyyüp Sultan Camii'nin bulundu¤u yerdek›l›nm›flt›r.

Türbe, sekiz köfleli olup tek kubbelidir. Kesme tafltanyap›lm›flt›r. Kubbe, cephe yüzlerine oturtulmufltur. Kasna¤›yoktur. Cephe köflelerine kabartma sütunlar yap›lm›flt›r.Pencere söveleri mermerdir. Kap›s›n›n blundu¤u cephe hariç,di¤erlerinde alt-üst iki pencere bulunmaktad›r. Altpencerelerin pirinçten dökme kapaklar› mevcuttur. Kemerlikap›s› alternatifli olup mermerdir. Üzerine, Allah ve Mu-hammed isimleri ve bunun alt›na da kelime-i tevhid hak edil-mifltir.

Türbenin içi, alt pencerelerinin üst silmesine kadar bütünduvarlar, mavi ve beyaz rengin hakim oldu¤u desenli sinilerlekapl›d›r. Bu çinilerin üst taraf›nda türbeyi firdolay› kuflatan,lacivert zemin üzerine beyaz celi yaz›lar ile donat›lm›fl bir çinikufla¤› yer alm›flt›r. Buraya, Besmele-i fierif ve Tevbe suresi'ninayetleri yaz›lm›flt›r.

Üst pencerelerin hizas›ndan itibaren kubbe kilit noktas›nakadar kalem ifllemeleri ile süslenmifltir. Kubbe ortas›na güzelbir istif ile l-i ‹mrân Suresi'nin 193. Ayet-i kerimesi yaz›l›d›r.Muhtemelen bu yaz› Fatih devrine aittir. Pirinçten dökme vedö¤me bezemeli alt pencere kapaklar› ise Sultan III. Selimtaraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.

Türbenin ortas›nda etraf› gümüfl flebekeli bir parmakl›kiçinde Hz. Hâlid Bin Zeyd'in sandukas› bulunmaktad›r.Üzerinde siyah atlastan yap›lm›fl ve sar› simle ifllenmifl güzelbir yaz› ile "Kisve-i fierif" örtülmüfltür. Bu kisveyi Sultan II.Mahmud yapt›rm›fl olup üzerindeki yaz›lar›n büyük bir k›sm›devrin meflhur hattat› Mustafa Rak›m Efendi'ye aittir. Siyahatlas Kisve-i fierife'yi ba¤l›yan s›rma kuflak üzerindeki celi hat-lar Sultan II. Mahmud'a aittir. Sandukan›n etraf›ndaki gümüflflebekeyi ilk defa Sultan I. Ahmed gümüfl telden yapt›rm›flt›r.Büyük bir ihtimalle 1020

152 MM

Eyüp Sultan Türbesi içinde bir levha“Ya Hazret-i Ebâ Eyyub Ensâri”“Hazâ kabr-i Eyyub”

TÜRBELER MM

(1611) tarihinde hacet penceresi duvan yapt›r›l›rken kon-mufltur. Daha sonra Sultan III. Ahmed'in damad› Sadrazam‹brahim Pafla himmetiyle bu gümüfl tel flebeke onar›lm›fl ve sonolarak ela Sultan III. Selim barok stilde ve gümüflten dökmeolarak flimdiki flebekeyi yapt›rm›flt›r. fiebeke maden iflçili¤ibak›m›ndan bir flaheserdir. Arka cephesinde 1207 (1792) tari-hinde yap›ld›¤›na dair tarih vard›r. fiebekenin ön k›sm›nda,yukar›dan afla¤›ya do¤ru, Hz. Hâlid'in alemdarl›¤›na iflaretolmak üzere sembolik bir Sanca¤-› fierif muhafazas›, önündeistiridye kabu¤u fleklinde ve tu¤ravâri bir süs ve onunortas›nda da güzel yaz› yazman›n önemine iflaret eden birhadis-i flerif görülmektedir. Az afla¤›da ise, gümüfl oyma olarakbir Besmele-i fierif bulunmaktad›r. fiebekenin ön cephesindeve ortaya yak›n simetrik ve oyma olarak Hz. Hâlid'in isimlerigörülmektedir. Gümüfl flebekenin sa¤ ve sol taraflar›nda daireiçinde Besmele-i flerif ve onun etraf›nda Fatiha Suresi oymaolarak ifllenmifltir.

fiebekenin ayak ucuna ise, yine oyma olarak, bir beyityaz›lm›flt›r, ki fludur:

Meflhed-i pâk Alemdâr-› ResulZâhir-i bât›n gülzûr-t naimSarf-› himmetle âna sab›kdaK›ld› Hân Ahmed-‹ Evvel ta 'zimfiimdi Sultan Selim-i sâîisyapd› ol gevhere halka-i simYazd› itmam›na târih MünibPâk-i vâlâ eser-i fiah Selimfiair Münib Efendinin yazd›¤› bu fliirin tarih m›sra›n›n

ebced hesab›yla tutar› 1207 (1792) dir.fiebekenin üst k›sm›n› meydana getiren iniflli ç›k›fll›

çerçevenin üzerinde dö¤me halinde ve sa¤dan sola do¤ruBakar Suresi'nin ayetleri ile Ãl-i ‹mrân suresi'nin ayetleri yeralm›flt›r. Bu flebekenin arka k›sm›nda kalan yerde Osmanl›Padiflahlar› k›l›ç kuflanma merasimi yapmakta idiler. Büyükdemetli müze eflyas›yla birlikte Ni¤de'ye götürülmüfl ve savaflbittikten sonra getirilerek tekrar yerine konmufltur.

Türbenin içinde ve sandukan›n ayak ucuna rasl›yanduvar›n kenar›nda bir kuyu vard›r. Bu kuyunun mermerbilezik tafl›, türbe duvar› özel olarak bir miktar oyulmaksuretiyle yerlefltirilmifltir. Hâlen üzerinde a¤açtan ç›k›n¤› vebak›r kovas› görülmekte ve üzerinde yer alan kitabeden bukuyunun Sultan I. Ahmed taraf›ndan ihya edildi¤i anlafl›lmak-

tad›r. Kitabe fludur:Bu kuyu kim ol nezir suyu âlem içre zemzemân Alemdâr-› Resül'ün aya¤›na yüz sürer zühreyân Çün defn Udiler ashab›n güzâtt bunda bu flah› Bu câhi aya¤› ucuna kazub eylediler inflâi fiu dem kim türbenin içini d›fl›n› k›ld› Ahmed hân Yakub mermerleri ile eyledi ihya ol sükür-güftâr No/a ol Pâdiflâh'Hâhz'a cümle umurunda ‹lâhi emr eyle yaver ola bu Server-i Ensdr 1016 (1607)Bu kuyu hakk›nda muhtelif rivayetler vard›r. Söylentiye

göre, Hz. Hâlid'i buraya defneden arkadafllar› bir p›narkazm›fllar, daha sonra ise Bizanslilar'ca kuyu haline getirilmiflve korunmufltur. Sinir hastal›¤›an yakalanan Bizans ‹mpara-torlar›ndan birinin k›z›na rüyas›nda bu p›nar suyu ‹le y›kand›¤›takdirde tutuldu¤u hastal›ktan kurtulaca¤› söylenmiflti. Bununüzerine prenses bu p›nar›n yak›n›nda kurdu¤u bir çad›rday›kanarak bu hastal›ktan kurtulmufl. Bunun üzerine p›narkuyu haline getirilerek ayazma yap›lm›fl ve yüzlerce sene suyuhastalara flifa niyetiyle da¤›t›lm›fl.

Kuyu bilezik tafl›ndan itibaren iki metre derinlikte, kuzeytarafa bir dehlize aç›lmakta ve burada ikinci bir bilezik tafl›daha görülmektedir. Bu ikinci bilezik tafl›n›n biraz afla¤›s›ndada kuyunun suyu kolayca farkedilmektedir. Bu kuyu vedehlizin türbenin Haliç taraf› ve Silahdara¤a Caddesitaraf›ndan tahminen iki metre derinlikte kuflatan ikinci dehlizile alakas› olmal›d›r. Bu dehlizin üzeri eyvan fleklindedir vesemini mermer döflelidir. Yüksekli¤i takriben 1.25 M. d›r.Geniflli¤i ise, iki ile befl metre aras›nda de¤iflmektedir. Budehlize, türbe d›fl kap›s›n›n sa¤ taraf›ndaki Sultan I. AhmedSebili'nin içindeki alt› basamakl› merdivenli bir yoldan gir-ilmektedir. Dehlizin içine girildi¤inde tam orta yerden bir ucuBostan ‹skelesi'nde denize ulaflan bir kanal›n a¤z› görülmek-tedir. Toprak alt› sular›n›n artmas› ile kuyunun dehliz içindekibilezik tafl›ndan taflan sular›n akmas› için bu kanal›n aç›ld›¤›muhakkakt›r. Çünkü, türbe ve kuyunun mevkii, ‹dris KöflküTepesi'nin hemen ete¤inde-dir.

Türbenin pencerelerine ait siyah atlas perdeler, asl›nda Hz.Peygamber'in türbesi Ravza-i Mutal›hara için haz›rlanm›flt›.Üzerinde kendi renginden Tevhid ve fiahadet kelimelerininifllendi¤i görülmektedir.

Ortada sandukan›n üzerindeki dairevi kandillikte yer

153 MM

Eyüpsultan Türbesi Kap› Kitabesi

Eyüpsultan Türbesi içindeki kitabeler

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

alan 36 adet buhurdan ve zemzemiyye Sultan III. Ahmet'inhediyesidir. Bunlar›n bir k›sm› alt›n bir k›sm› ise gümüfltür.

Türbe giriflindeki büyük kristal avize, Sultan III. Selimveya Sultan. II. Mahmud taraf›ndan türbeye konulmufltur.Sandukan›n dört köflesine konan dört büyük flamdanlar iseemniyet düflüncesiyle Topkap› Saray› Müzesi'ne kald›r›lm›flt›r.Bu gümüfl flamdanlar› Sultan ‹brahim hediye etmifltir.

Türbenin duvarlar›n› Sultan I. Ahmed'in, Sultan III.Mustafa'n›n, Sultan III. Selim'in, Sultan II. Mahmud'un, Sul-tan Abdülaziz'in, Hattat Osman Efendinin (1101/1686), Hat-tat Ahmed Razi Efendinin (118911775), Hattat YeserizâdeMustafa ‹zzet Efendinin (1251/1835) ve Mahmud CelaleddinEfendinin 1251 tarihli yaz›lar› süslemektedir. Bunlar hatsanat›n›n en güzel örnekleridir. Ayr›ca meflhur hattatlar›m›z-dan Hasan R›za Efendinin Hz. Hâlid'in kabrinin bulunuflu ileilgili olarak fiekayik-i Numâniyye'den alman bilgileri tesbiteden nefis bir hatt›n› da unutmamak laz›md›r. Sultan III. Selimtaraf›ndan söylenipte Yesâri -Zade Mustafa ‹zzet Efenditaraf›ndan yaz›lan flu levha da bir flaheserdir:

Alemdâr-› kerim flah-› iklim-i risâletinMuinim ol benim daim bi Hakk-› Hz. BariSelim-i ilham› her dem yüz sürer bu ravza-i pâkefiefaatle kerem k›l Yâ Ebâ Eyyüb EnsâriSancak-› flerif 1730 tarihine kadar türbede muhafaza

ediliyordu. Bu tarihte zuhur eden Patrona isyan›nda asiler san-cak-› flerifi almak için harekete geçince derhal Topkap›Saray›'na kald›r›lm›flt›r. Bugün türbede yaln›z iki adet Sancak-› fierif k›l›f› vard›r.

Fatih Sultan Mehmed, türbenin kap›s›n› tahtadan yap-t›rm›flt›. Sultan I. Abdülhamid bunlar› kald›rarak yerine bu-günkü tunç iki kap› koydurup pencereleri dahi yenilemifltir.Eski pencereler Karagümrük'te bulunan Mesih Pafla kethüdasiHasan Pafla'n›n Cami'ine nakl olunarak yerlerinekonulmufltur. Türbe kap›s›n›n yenilenmesine söylenen bu fliirpadiflah emri ile kap› üzerine yaz›lm›flt›r ki fludur:

fiefa'ât kast ider‹hlasla ol bâb'da hakkaBu cây-i pâke HânAbdülhamid yapd› der-i vâlâ1200 (1786)

Tarih yaz›l› de¤ildir, ebced hesab› ile bulunmufltur. SultanII. Abdülhamid bu tunç kap› önüne bizzat kendi eliyle sedefkakmal›, parmakl›kl› bir kap› yap›p koydurmufltur.

Türbenin önünde medhal dedi¤imiz bir k›s›m vard›r. Fatihdevrinde türbenin kap›s› önünde bir revak bulunuyordu.Buras›, sütunlar üzerine oturtulmufl bir kubbecikten ibaretti.Yanlar› aç›kt›. 1022 (1613) tarihinde, Sultan I. Ahmet, bugüngördü¤ümüz hacet penceresinin de üzerinde bulundu¤u çinikapl› duvar›, sebil ile beraber infla ettirerek eski medhalk›sm›n› tamamen de¤ifltirmifltir. Bu girifl k›sm›n›n tavan› klasikTürk tezyinat›na ait kalem iflleri ile süslüdür. Duvarlar› iseçinilerle kapl›d›r.

Medhale aç›lan kap›n›n sa¤ taraf›nda Fatih ve SultanBayezid devri niflanc›lar›ndan Ahmed Çelebi Pafla'n›n kabrivard›r. Lahit fleklindeki bu mezar›n arkas›nda ve türbenin sa¤taraf›nda ise Kad›nlar mescidi bulumaktad›r. 3x3 boyutlar›ndaküçük bir odad›r. Sultan II. Mahmud'un k›z›, Adile Sultan hersene Ramazan süresince burada itikafa çekilmeyi adet edin-miflti. Hz. Hâlid için yazd›¤›, çok duygulu kasideyi bu küçükmescitte yazd›¤› söylenir.

Medhalin sol taraf›nda, Kadem-i fierif pifligâh› bulunmak-tad›r. Nakfl-› Kadem-i Peygamberi'ye mahsus dolab›n içinde flukitabeler vard›r:

154 MM

EyüpsultanTürbesi içindeki kitabelerden

Eyüp Sultan Türbesi’nin iç kap›s› ve çini süslemesi

TÜRBELER MM

Nola töcim gibi bafl›mda götürsem dâim Kadem-i resmi durur Hazret-i fiâh-› Resûl'un Gül-ü gülzâr-› nübüvvet o kadem sahibidir. Bahtiyar durma yüzün sür kademine o gülün Sultan 1. AhmedSak›n tafl sanma yahu gevher-i âlem bahâd›r bu Gel ey biçâre yüz sür nakfl-› pây-i Mustafa 'd›r bu Seza arfl-› mu'alla z›'nnet ârây-t makam olsa Zehi cây-› mu'azzam mevk-i hacet revad›r bu Sultan III. SelimDolab›n üzerinde üç s›ra halinde haz›rlanm›fl flu kitabe

vard›r:Ziyâretgâh-› ümmet olma¤a Sultan Mahmud Hân Makam-› akdese vaz'eyledi bir kenz-i lâ yünsâ fierefyâb-› kadem olsun deyû Eyyüb-i Ensâri Mülüki flehe Udi türbeye züvvâr içün ihdâ Nola ger hissemend-i nakfl-i pây-i müctebâ ola Amedâr-› Resul -i Kibriya'd›r ol cihad-ârâ Usât-› Ümmet içün koydu bir âsâr-› istiflfâ O lâl-i pürhude h›rman-› flefaat mi ola hâflâ Düflürdüm böyle bir mu'ciz nümâye-i hutayâ târih Makamun buldu resm-i pây-› sultan-› Resûl-ü hakka 1144 (1732)Bu dolap, hacet penceseri duvar› ile beraber ayn› zamanda

yap›lm›flt›r.‹ç avludan türbe medhaline aç›lan Hacet Penceresi

üzerindeki bronz flebeke Sultan I. Ahmed taraf›ndan yap-t›r›lm›fl olup orijinaldir. Pencerenin, cami avlusuna bakanyüzünde ve üstte flu kitabe vard›r:

Müyesser eyledi bu meflhed-i envâr-› pür feyz ü vefa Resülullah-› mihman iden yâr-› vefakar› Türab-› merkad pâk-› mücellâ eyler Ensârî Mücâhid fi sebilillah Ebi Eyyüb El-Ensâri Hacet penceresinin iç k›sm›na ise bir Hadis-i flerif yaz›l-

m›flt›r ki anlam› fludur: "Devemi kendi haline b›rak›n›z. Zira okendine düflen görevi yapma¤a memur edilmifltir. 0 da gitti,Ebû Eyyüb'ün kap›s› önüne çöktü."

Medhalin sol taraf›nda ucunda bir koridor vard›r. Boflavluya aç›ld›¤› yerde, sa¤l› sollu iki cüzhane yer al›r. Sa¤taraftakini Kanuni devri sadrazamlar›ndan Semiz Ali Pafla, soltaraftakini ise, Genç Osman'›n annesi Mahf›rûz Hatice Sultanyapt›rm›flt›r. Koridorun iki yan duvar› muhtelif renk vedesende nadide çinilerle kaplanm›flt›r.

‹ç avluda bulunan ve türbe medhaline aç›lan kemerlikap›n›n üzerinde Tac'ül-tevârih yazar›, Hoca Sa'düddinEfendinin o¤lu ve 26. fieyhülislam Mehmed Es'ad EfendininHz. Hâlid hakk›nda yazd›¤› 36 m›sral› Arapça bir kitabesibulunmaktad›r. Ramak yaz›l› de¤ildir. Es'ad Efendi 1034(1625) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, Eyüp'te Saçl› AbdülkadirEfendi Camii hazinesinde, babas›n›n yan›nda-d›r.

970 seferinin bafllar›nda (Ekim-1562) ‹stanbul'da o tarihekadar görülmemifl bir âfet yaflanm›fl ve bu s›rada Halkal›'daavlanmakta olan Kanuni Sultan Süleyman, Florya'daki‹skender Çelebi Bahçesi'ne s›¤›nmak zorunda kalm›flt›. Buradadahi sular›n çok yükselmesi ile Sultan'›n, iç o¤lanlar›n›nbirinin s›rt›nda yüksek bir yere ç›kar›lmas› ile hayat›kurtar›labilmifltir.

Bu sel felaketi s›ras›nda, Edirnekap› ile Topkap› aras›n-daki Bayram Pafla Vadisi, tamamen sularla dolmufl ve suyuntazyikine dayanamayan surlar yer yer y›k›lm›fl veYenibahçe'den Langa Bostan›'na kadar ortal›¤› harap ve viran,hâk ile yeksan etmifltir.

Nuh Tufan›'n› and›ran bu tufan s›ras›nda "Ka¤›thaneDeresi'nden beri gelip Ebâ Eyyûb Ensâri Kasabas›'nda,mübarek türbelerine girerek bir zira (75 ile 90 cantim) yüksel-mifltir. "Sular›n çekilmesi bir hafta sürmüfl ve geriye kal›n birçamur tabakas› b›rakm›flt›r. (Solak-Zâde Tarihi, Haz. V. Çabuk2/292)

Türbe ve cami 1894 depreminde zarar görmüfl ve bir senesonra onar›lm›flt›r.

Kaynak (Hadikat'ül-Cevami/243 ve devam›) (E. Çelebi, Haz. Z. Dan›flman2/101) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 85 ve devam›) (Koçu, ‹st Ans. 10/5465)(H. Ayverdi, Fatih Devdi 3/355) (H. fiehsüvaro¤lu, As›rlar Boyunca ‹st S:118-119) (C. Arseven, Türk Sanat› Tarihi S: 285) (H. Edhem, Camilerimiz S:29) (Osmanl› Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu 1/83)

Eyüp SSultan TTürbesi'nde yyap›lan k›l›ç kkuflanma mmerasimleri

Osmanl› Padiflahlar› tahta geçtikten sonra bir gün EyüpSultan Türbesi içinde k›l›ç kuflan›rlard›. Bunun

muayyen bir zaman› yoktu. Merasim, padiflah›n iste¤ine vevaziyetin icab›na göre yap›l›yordu. Sultan Mehmed Reflad'›nk›l›ç kuflanma merasimi, tahta ç›kt›ktan ondört gün sonra icraedildi¤i gibi ikinci Sultan Abdülhamid cülusunun sekizinci,Sultan Mecid tahta ç›k›fl›n›n on birinci ve ikinci Ahmed deyirmi birinci günü k›l›ç kuflanm›flt›r.

"Ebu Eyyüp Ensâri Türbesi'nde Padiflahlar'a k›l›ç kuflatanzevat her zaman muayyen de¤ildi. Çok defa bu vazifeyi fieyhül‹slamlar Yapm›fllard›r. 1012 (1603)'de Birini Ahmed'incülusunda kendisine fieyh'ül-‹slâm Eb-ül-Meyamin MustafaEfendi k›l›ç kuflatm›flt›. Padiflah deniz yoluyla Eyyüb'e gitmifl,kara yoluyla saraya dömüfltü. Birinci Mustafa ile ‹kinciOsman'a da fieyhülislâm k›l›ç kuflatm›flt›. Dördüncü Murad'aasr›n›n büyük fleyhlerinden Celvetiyye tarikati ulular›ndanÜsküdarf Aziz Mahmud Hüdaf Efendi k›l›ç kuflatm›flt›r.Dördüncü Mehmed'e de fieyhülislâm taraf›ndan k›l›çkuflat›lm›flt›r. ‹kinci Süleyman'a da fieyhülislâm Debba¤-ZâdeMehmed Efendi ile Yeniçeri A¤as› Mustafa A¤a k›l›çkuflatm›fllard›. Üçüncü Ahmed'e de Nakib'ül-eflraf taraf›ndanYeniçeri A¤as› ve Silahdar A¤a'n›n yard›mlar›ya k›l›çkuflat›lm›flt›. 1143 (1730) de hükümdar olan Birinci Mahmud'aNakib'ül-eflraf ‹mad-Zâde Seyyid Mehmed Efendi, Hazret-ipeygamber'e ait k›l›c› kuflatm›fl, Padiflah kara yolu ile Eyyüb'egitmifl ve ayn› yoldan avdet etmiflti. Üçüncü Mustafa'ya,fieyhülislam Feyzullah Efendi ile Nakib'ül-eflraf ve birinciAbdülhamid'e fieyhülislâm Mehmed Efendi k›l›ç kuflatm›fllard›.

Üçüncü Sultan Selim, cülusunun yedinci günü k›l›ç alay›yaparak kara tarikiyle ve Edirnekap› yolu ile Eyyüb'e gidipziyaretten sonra kendisine fieyhüislâm taraf›ndan k›l›çkuflat›lm›fl, Nakib'ül-eflraf du'a etmifl ve her k›l›ç alay›nda adetoldu¤u üzere Hassa Kasab Bas›s› taraf›ndan kurbanlar kesil-miflti. Yine hükümdar deniz yoluyla avdet etmiflti.

155 MM

III. Selim’in k›l›ç kuflanma merasimi

Sultan Reflad’›n K›l›ç Kuflanma töreni

TÜRBELER MM

‹kinci Mahmud'un k›l›ç alay›nda padiflah daha saraydaiken Peygambere nisbet edilen k›l›c›, Silahdar A¤a vas›tas›ylamahallinden al›p Sanca¤-› fierif ihrac› gibi merasimle hareketolunmufltu. Alay›n önünde Enderun müezzinleri tekbir getire-rek yürümüfller, Silahdar A¤a k›l›ç omuzunda olarak iki s›ra di-zilen Enderun A¤alar›'n›n aras›ndan geçerek Bâb'üs-sa'âde'yekadar getirilmifl ve orada Nakib'ül-efl-raf taraf›ndan karfl›lana-rak Peygamber Efendimizin k›l›c› Nakib'e teslim edilmifl ve oda Üyyüb'e gidinceye kadar omuzu üzerinde götürmüfltür.

‹kinci Mahmud k›l›ç alay›nda karadan gidip ceddi Fatih'intürbesini ziyaret ile do¤ru Eyyüb'e inmifl ve ö¤le namaz›n› ca-miin hünkar mahfelinde k›ld›ktan sonra türbe taraf›na geçerekbir taraftan Kur'an okuyup di¤er taraftan birici imam›n tekbirald›¤› s›rada aya¤a kalk›p k›bleye dönüp evvela sa¤ taraf›naHazret-i Peygamber'in k›l›c›n› tak›p üç befl dakika du'a ettiktensonra ç›kar›p sol taraf›na büyük ceddi Osman'›n k›l›c›n› takm›flve sonra merasim nihayet bulup sandal ile ve deniz yoluyla sa-ray›na dönmüfltür.

‹kinci Sultan Mahmud'un o¤lu Abdülmecid'e de Nakib' üi-eflraf kazasker Abdürrahim Efendi k›l›ç kuflatm›flt›r. ‹kinci Ab-düihamid'e fleyhülislam Hayrullah Efendi taraf›ndan Hazret-iÖmer'in k›l›c› ba¤lanm›flt›r. Son Osmanl› Hükümdar› MehmedVahdeddin'e Sunûsi fleyhi Seyyid Ahmed'üfl-fierif taraf›ndanHazret-i Ömer'in k›l›c› kuflat›lm›flt›r."

K›l›ç kuflanma adetini ilk önce Fatih Sultan Mehmed Hanihdas etmifl ve kendisine meflhur Akflemseddin k›l›ç takm›flt›r.

K›l›ç alay› flöyle yap›l›yordu: "Bunun için gönderilen tezke-reler üzerine davetliler sabahleyin erkenden resmi serpufl ve el-biseleriyle saraya gelirler ve bu arada kap›kulu ocaklar›n›n gel-mesi de emrolunurdu. Evvela top arabac›lar›, onu takiben s›ra-s›yla topçu, cebeci ve yeniçeri ocaklar›, iki keçeli dizilip Padi-flah'›n geçmesine intizar ederlerdi. Alay flöyle yürürdü:

‹lk önce Asesbafl›, su bafl› maiyyetleriyle sonra Divan-› Hü-mâyun Çavufllar›, onlann arkas›ndan mütefferrikalar ve çaflni-girler, alt› bölüm a¤alar›, flikâr a¤alar›, kap›c› bas›lar, enderun-daki rikab a¤alar›ndan mir-i aslem, birinci mirahur, çeflnigirba-fl›, daha sonra ulema ve fleyhler, onlar› takiben defterdar, reis'-ül-küttab, çavuflbafl›, kap›c›lar kethüdas›, daha arkadan Rume-li ve Anadolu kazaskerleri, di¤er kad›lar, ulema, onlar› mütea-kib vezirler, sadrazam, karadan alayla Eyyüp Cami'ine gidipdeniz yoluyla gelecek olan padiflah› beklerler, gelince selamlar-lard›.

Deniz yoluyla gelecek olan Padiflah sabah namaz›ndansonra Harem-i Hümâyun'dan ç›k›p ata binerek deniz kenar›n-daki Sinan Pafla Köflkü'ne gelir, hurdan üç fenerli saltanat ka-y›¤›na binip maiyyetinde bafll›ca silahdar, çukadar, rikâdar vesair musahib a¤alar oldu¤u halde kay›¤›n dümenini Bostanc›-bafl› tutarak yürür ve arkas›ndaki kay›klara da Dar'üs-sa'âdeA¤as›, kapua¤as› binerek Eyyüb'te Bostan iskelesine gelinirdi.

Padiflah iskeleye geldi¤i zaman orada kendisini beklemek-te olan Sadnazam, fieyhülislâm, Kazaaskerler, Yeniçeri A¤as›,Rikâb A¤alar›, Kap›c› bafl›lar, Vezirler, Deftedarlar ve sair tara-f›ndan karfl›lan›r, iskeleye ç›karken padiflah›n sa¤ koltu¤unasadr›zam, sol koltu¤una kendi kay›¤›ndan hükümdar›n kay›¤›-na geçmifl olan Dâr'üs-sa’ade A¤as› girip oradan kendisini ala-

rak yemek yenmesi için geceden oradaki konaklardan birindehaz›rlanan yeme¤i yemek için oraya götürülür. Bir miktar isti-rahatden ve ö¤le namaz› k›l›n›p yemek yendikten sonra Padi-flah ata binerek önünde Vezir-i âzam, vezirler ve di¤er devleterkan› oldu¤u halde buçukçu denilen kap›kulu süvarilerindenmemurlar etrafa para saçarak Hz. Halid'in türbesine gidilirdi.

Padiflah türbeye girdikten sonra Sadnazam ile fieyhül-is-lâm ve Yeniçeri A¤as›'n› oraya davet eder, fieyhülislâm evveledu'a eder, sonra Padiflah iki rek'at namaz k›lar ve bunu müte-akib duas›n› yapar ve fieyhülislâm taraf›ndan k›l›ç kuflat›l›rd›.

Padiflah›n dönüflü kara yoluyla olurdu. Edirnekap›, Fatih,Divanyolu'ndan geçilerek saraya gelinirdi.

Teflrifat ve kanunnameye göre çok defa 52 ve 50 aras›ndakurban kesilirdi. Bu kurbanlar cami ve türbe hademeleriyle fu-karaya da¤›t›l›rd›. Yine kanun üzere bu k›l›ç alay›nda kap›c›larkethüdas›yla Mirahur A¤a kara yoluyla dönüflte türbe kap›s›n-dan saray kap›s›na kadar yürüyerek halk›n Padiflaha verilmeküzere takdim ettikleri istidarlar› al›rlard›."

Anlat›lan bu merasim Tanzimat'tan ve Yeniçeri Oca¤›'n›nkald›r›lmas›ndan evvel yap›lan alayd›. Sonralar› alay tertibolunmakla beraber eskisi kadar debdebeli olmam›flt›r. SultanReflad 27-Nisan- 1325 (1909) pazartesi günü Dolmabahçe r›h-t›m›ndan Sö¤ütlü vapuruyla Halic'e do¤ru hareket etmifl, va-pur r›ht›mdan ayr›l›rken grandi dire¤ine Zat-i fiâhâneleri'nemahsus sancak çekilmifl ve geminin hareketi üzerine saray›nönünde bulunan ve alay sancaklar›yla donanan Mes'udiye,Âsar-i tevfik, Peyk-i flevket, Fethi bülend z›rhl›lar› taraf›ndan21'er tane top at›lm›flt›r. Sö¤ütlü ihtiramlar ve sürekli alk›fllararas›nda köprülerden geçerek Halic'e girince Tersane önünde-ki harp gemileri taraf›n-dan bahdi merasim ifa olunmakla bera-ber 21 er tane top dahi at›lm›flt›r. Eyyüb Camii ile Türbe-i fie-rif bu münasebetle bayraklar, hal›larla süslenmifl ve ruhaniyetibu suretle bir kat daha artm›flt›r. Türbenin içindeki sanduka-n›n sa¤ taraf›nda üzeri seraser denilen ve Üçüncü Ahmed'denyadigar kalan çok k›ymetli kumaflla Örtülü bir taht kurulmufl.karfl›s›ndaki zinetli sehpa üzerinde Hazret-i Ömer'in k›l›c› ko-nulmufltu. Türbenin d›fl›nda yine seraser kumaflla süslü bir yerhaz›rlanm›fl, buraya da ‹kinci Mahmud'dan kalma s›rmal› birseccade, gözler kamaflt›ran bir bohça içinde oldu¤u halde, birköfleye yerlefltirilmiflti.

Alaturka saat dört sular›nda vükelâ, teflrifata dâhil erkân,yan›nda Bahariye fleyhi Hasan, Karahisar fleyhi Celal, Yenikap›fleyhi Baki, Kulekap› fleyh vekili Veled Çelebi. Kas›mpafla Mev-levihanesi fleyhi fiemseddin, Üsküdar fleyhi Ahmed Efendilerbulundu¤u halde Çelebi Efendi gelmiflti.

Sultan Reflad, saat befli befl geçe yan›nda GaziMuhtar Pafla ile Ertu¤rul süvarisi Tahir Bey'in delâleti ile iske-leye ç›karken orada bulunan Ertu¤rul m›z›kas› yeni bestelenenSultan Reflad Marfl›'n› çal›yordu. Sultan Reflad kendisinialk›fllayan asker ve halka iltifat ederekten bafltürbedar Haf›z Cemil Efendi ile ikinci türbedar Haf›z Ahmed vedi¤er yedi türbedar efendiler taraf›ndan tutulan buhurdanlar-dan yay›lan güzel kokular aras›nda ilkin camiye, sonra hacetpenceresi yan›ndaki koltuk kap›dan türbeye girmifl, haz›rlananyere oturmufltu. Bu s›rada birinci imam Haf›z Hayri

159 MM

Abdülhamid II. k›l›ç kuflanma merasiminden dönüyor.

Sultan Abdülmecid’in k›l›ç kuflanmadan dönüfl alay›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Efendi taraf›ndan Fetih Suresi okunmakta idi. Türbe içindeflehzadelerden Ziyaeddin, Necmeddin, Hilmi Efendiler,Sadr›azam Hüseyin Hüsnü Pafla, yan'dan Gazi Ahmed MuhtarPafla, Hareket Ordusu kumandan› Mahmud fievket Pafla, AliR›za Pafla, fieyhülislam Sahib Molla Bey ile ‹lmiyye, Mülkiyye,Askeriyye ricali bulunmakta idi.

Haf›z Hayri Efendi'den sonra ikinci ve üçüncü imam daFetih Suresi'ni okuyup bitirince Sultan Reflad türbeye girdi.Burada Çelebi Efendi, fieyhülislâm Efendi, fierif Ali HaydarBey, Ayan Reisi Said Pafla, Meb'usan Reisi Ahmed R›za bey,Divân-› Hümâyun Tercüman› ve Teflrifat-i Ummumiye Nâz›nGâlib Pafla ile bafl imam Hayri, ‹kinci ‹mam ‹zzet ve üçüncüimam Sak›p Efendiler bulunuyordu.

Sultan Reflad, sehpa üzerinde bulunan Hazret-i Ömer'ink›l›c›n› al›p hürmetle öptükten sonra Abdülhalim Çelebi'yevermifl, o da hürmetle ald›¤› k›l›c› Fatiha ile duadan sonraPadiflah'›n beline ba¤lad›. Bundan sonra Sultan Reflat ikirek'at namaz k›lm›fl, namaz bitince de Meclis-i Meflâyih reisiElifi" Efendi taraf›ndan sakal duas› okunmufltur.

Merasim böylece bitince Sultan Reflad türbeden ayr›l-d›.Rikâb›nda Sadr›azam Hüseyin Hilmi Pafla, fieyhülislâm Efendi,Ayan Reisi Said Pafla, Meb'usan Reisi Ahmed R›za Bey,Dahiliye Nâz›n Ferid Pafla ile sair vükelâ bulundu¤u halde ikisaf teflkil eden devlet Ricali ile ihtiram vaziyeti alan askerin ve"Padiflah›m çok yafla" sesleri aras›nda cami kap›s› önündehaz›r bulunan arabaya binmifl, flehzadelerle vükelân›n bindik-leri arabalar ve m›zrakl› süvari askerlerinin teflkil etti¤i alaylaEdirnekap›'ya do¤ru hareket etmifltir.

Kaynak (Feridun Dirimtekin, 18. Asr›n ‹kinci Yar›s›nda ‹st. ‹st. Ens. Mec.1958 4/96 ve devam› ) (Tarih-i lütfi 6/51) (Edebiyat-› Umumiye Mec. 1337No. 76) (‹.Hakk› Uzunçarfl›l›, Osmanl› Devrinde Saray Teflkilat› S: 189-190-192-193-194-196) (M. Zeki Pakal›n; Tarih Deyimleri ve Terimleri S: 259)

Boyac› Soka¤› üzerinde ve Kaptan-› Derya Hasan HüsnüPafla Türbesi ile Posta Naz›r› ‹zzet Efendi türbesi

aras›ndad›r. Asl›nda, her iki türbenin duvarlar›ndan istifadeedilerek aç›k türbe haline getirilmifltir.

Ön cephesi mermer, kap›s› ise demirdendir. Dört basa-makla ç›k›lan türbede bir tek flahide verdir. ‹çerisi ve kap›s›

periflan durumdad›r.fiahide üzerideki kitabe fludur:Fabrikalar Nezareti'ndenMütekaid, ferikân-› kiramdanHac› Muhiddin PaflaHazretleri'nin vâlideiMuhteremden Hace Fât›mafierife Han›m ruhuna Allah için Fatiha1331 (1913)1894 tarihinde, Feshane-i mire Naz›r› olan Muhiddin Pafla,

oyma ifllemeli bir çerçeve içinde bir aynas›n›, pirinç hokkatak›m›n›, madeni bir çekmecesini ve pirinç bir mangal›n›Feshane Müzesine ba¤›fllam›flt›r.

Kaynak (A.S.fiimflek, Feshane ‹st. 1960 S:27)

Bu muhteflem türbe, Camii Kebir Caddesi ile FeshaneCaddesinin birleflti¤i yerde ve birinci Caddenin sol

köflesindedir. Kesme tafltan yap›lm›fl olup 16 yüzlüdür. ‹stan-bul'da Çarfl›kap›'daki Yemen Fatihi Sinan Pafla Tü-besi'nin birbenzeridir. Ayn› mimar elinden ç›kt›¤› her haliyle bellidir.

Her yüzün iki taraf› kabartma sütunludur. Bu sütunlar›nüzerine kesme tafltan flekilli babalar yerlefltirilmifltir. Tekkubbesi kurflun kapl› olup, Sinan Pafla Türbesi gibi sivride¤ildir. Kubbe etraf›n› motifli, istalaktitli bir silme f›rdalay›çevirmifltir. Alt üst pencereli olup her yüzünde pencere yoktur.Üstekiler yuvarlak ve vitrayl›d›r. Alt pencereler ise flebekedemirlidir. Bu pencerelerin üzerine ayr›ca mermer flebekeleryerlefltirilmifltir.

164 MM

Fatma fierife Han›m Türbesi

Fatma fierife Han›m Türbesi

Ferhad Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

Türbe, yol seviyesi yükseldi¤inden çukurda kalm›flt›r. Tamarka taraf›na, temel sular›n›n toplanmas› için bir kuyuaç›lm›flt›r.

Avlusuna çift söveli, kesme tafltan yap›lm›fl bir kap›dan gir-ilmektedir. Üzerinde kitabe yoktur. Sa¤ ve sol taraf›nda ve setüzerinde hazireler bulunmaktad›r.

Türbenin kap›s› önünde alt› mermer sütunlu bir revakvard›r. ‹ki yan›nda, etraf› mermer korkuluklu maksureler mev-cuttur. Kap›n›n iki taraf›na nifller yap›lm›flt›r.

Pembe ve beyaz atlernatifli kemerli kap›s› üzerinde dörts›ra halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Rihlet Udi dâr-› ukbâ-y› bekaya flâdmân Sadr-› â'zam Fâtih-i mülk-i acem cennet-mekân ‹ki kez serdar olup ‹ran ve Turan fethine Surh-› sefer bafl›na tenk oldu fiirâz-ü ‹sfehân Feth idüb nice vilâyet yapd› nice kalalar Luri ve Gori Tumânis Gence ve mülk-i Revân Rey-i sâ'ible adûdan ald› âhir intikam Mât olup flah-› Acem bin özr-ile didi âmân Akibet flehzadesin ald› salâh ü sulhle Düflman-i dini bu üslûb üzre k›ld› bî-niflân Eyledi din-i mübin u¤runa çok cehd ü gaza Oldu fethi haflredek âlemde mezkûr'ül-lisân Mevt-i can›m Hakk ana nûfl eylemek k›ld› nasîb Enbiyâ ve Evliyâ'ya kalmad› çün bu cihan Mevtinin ilhamla ilmî didi târihini Eyledi Ferhad Pafla adn-i âlinde mekân 1004 (1595)Afla¤›daki sat›rlar Peçevi Tarihi'nden al›nm›flt›r:

"Veziriazam Ferhad Pafla aslen Arnavut'tur. Ak›ll›, metin,dikkatli ve haysiyetli bir devlet adam› idi. Mirahur'luktanYeniçeri A¤as›, Rumeli Beylerbeyisi ve vezir olup (ÖzdemirO¤lu) Osman Pafla'dan sonra ‹ran üzerine serdar oldu. Bir y›lönce Tebriz kalesine baz› kaleler daha ilave ederek istihkamhaline getirmifl, sair feth olunan kalelerin zahiresini ve sairmühimmat›n yeteri kadar tamamlam›fl ve ikinci y›lda GenceEyaleti üzerine giderek fethetmifltir. Bu s›rada ‹ran flah› ilesulh yaparak kardefli o¤lu Haydar Mirza'y› rehin olarak ‹stan-bul'a getirmiflti.

Sonra Sinan Pafla yerine veziriazam olmufl ise de 4 Ni-san1592'de azledilmifltir. Daha sonra 16-fiubat 1595 de tekrar sad-nazam oldu. Eflak üzerine serdar olmufl iken, Sinan Pafla gel-erek hem veziriazam ve hem serdar oldu. Ve katli için emiralarak adam gönderdi. Bunu haber alan Ferhad Pafla ‹stan-bul'a gelerek, flimdi Esenler denilen eski Litros'taki çiftli¤inesakland›. Bu çiftlik arazisi hâlâ Ferhad Pafla Çiftli¤i ilean›lmaktad›r. Sonra af edildiyse de Sinan Pafla peflinib›rakm›yarak yaklaflt› ve Yedikule zindan›na getirilerek sefer1004 (9-ekim-1595) tarihinde öldürüldü.

Sinan Pafla ile aralar›nda sadarette, serdar-› ekremlikteamans›z bir rekabet vard›. O s›rada fleyhülislam bulunanBostan-Zâde Mehmed Efendi de Ferhad Pafla'ya düflmand›.Sinan Pafla, Ferhad Pafla'n›n idam› için fler'en laz›m olan fet-vay› Bostanzâde'den 30 bin alt›n vererek elde etti¤i söylenir.

Ferhad Pafla'n›n Kumkap›'da Musalla Mescidi ad›yla an›lanbir madedi ve Bayezid Meydan›'nda da bir saray› vard›r.

Para karfl›l›¤›nda fetva veren Bostan-Zâde, 1006 (1598) tar-ihinde vefat ederek fiehzadebafl› Camii haziresine ve caddetaraf›na gömülmüfltür.

Türbede sekizi mermer, alt›s› ahflap 14 kabir vard›r

Torunlar›na ait oldu¤u söylenen küçük mermer sandukalarörnek olacak sanat eserleridir. Hiç birinde yaz› yoktur.

Kubbenin göbe¤inde "Esma'ül-Hüsna" yaz›s› görülmek-tedir. Bu, mala kari kalem ifllerinin nadir örneklerinden bi-risidir. Pencerelerinin üzerindeki yaz›lar pek nefistir.

Kubbe göbe¤i çevresi, k›rm›z› mavi renkli rûmilerle süs-lüdür. Türbede üstte, iki s›ra halinde yap›lm›fl nefis vitraylarmevcuttur. Üst vitraylar 16 adettir. Alt pencerelerin üzerineyar›m ay flekiller içine nefis hatl› âyetler hak edilmifltir. Birâyette kap›n›n iç yüzüne yerlefltirilmifltir.

Ferhad Pafla türbesi kap›s›nda girildi¤inde sol tarafta, bir-inci s›rada, yan kapaklar› rozetli ve lâle kabartmal› dört mer-mer lahit vard›r. Üçü dolama kavuklu, biri ise bir k›za aittir.Lahidlerin küçüklü¤ünden genç yaflta vefat ettiklerianlafl›lmaktad›r. fiahidelerinde yaz› yoktur.

Kap›n›n sa¤ taraf›ndaki, yan kapaklar› flekilsizdir, düz birlahit ile ahflap bir sanduka vard›r.

‹kinci s›rada ve sa¤da, üç ahflap sanduka, solda iki mermerlahit bulunmaktad›r. Biri motifsizdir. Bunun solunda yankapaklar› çok de¤iflik motifli bir mermer lahit vard›r. Ayak tafl›uzunlamas›na kesilmifl bir sütun olup iç tarafa bakan yüzüyar›m daire fleklinde, d›fl tarafa bakan yüzü ise düzdür. Her ikiyüzünde de yaz› vard›r.

Ayak tafl›n›n iç yüzünde "‹brahim Bey ibn-i Ferhad Pafla.Sene 1006 (1597). D›fl yüzünde ise "Küll-i men aleyha fan...âyet-i kerimesi yaz›l›d›r. Lahit emsalsiz desenlerle bezelidir.Lahdin bafl taraf› dolama sikkelidir. Ortadaki büyük ahflap san-duka Ferhad Pafla'ya aittir.

Üçüncü s›rada bir k›z lahdi vard›r.Türbenin kubbesi içten renkli rûmilerle bezelidir. Alt-üst

pencereleri vitrayl›d›r. Alt pencereleri baz›lar›n›n ve kap›giriflinin üstüne ayetler yaz›lm›flt›r.

TTüürrbbeenniinn HHaazziirreessiinnddee GGöömmüüllüü OOllaannllaarr::1153 (1740, Lahid, Can›m Hoca-Zâde Mehmed Pafla (Pafla)

k›z› Havva Han›m1155 (1742). Lahid, nefis bir flahide. ‹brahim Pafla'n›n k›z›

Saliha Han›m. Tarih beyti fludur:‹rtihâlin gûfl idüb Nafizî didi târihiniCaygâh-› Saliha Han›m ol askan-› cinan 11551174 (1760). Halil Efendi Zade Mustafa Monla Efendi1175 (1761) Lanit, Molla kavuklu, sab›ka ‹stanbul kazas›

Kara Halil Efendi Zade Abdürrahim Efendi (Si. Osm. 3/332)1175 (1761) Halil Efendi Zade Abdürrahim Efendi Za-de

Mehmed Es'ad Efendi1196 (1782) Bir kabirde dört flahide vard›r. fieyhülislam

Halil Efendi Zade Mehmed Sa'id Efendinin k›z› Ayfle Han›m.1211 (1776) Halil Efendi Zade Mehmed Emin Efendinin

efli hace Zübeyde Han›m.1213 (1798) Reis'ül-küttab Es-seyyid Mehmed Hayri

Efendinin k›z› fierife Zeyneb Han›m.1246 (1830) Lahid, fieyhülislam ve Müftil-eman Arab Zade

Mehmed Arif Efendinin damad› Kara Halil Efendi ZadeMehmed Sa'id Efendinin torunu sabika ‹zmir kad›s› AhmedNecib Efendi (Si. Osm. 4/544)

1252 (1836). Kapudan-› Derya Tahir Pafla'n›n kethüda-

165 MM

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

s› Mehmed Tahir Efendinin o¤lu ‹zzet Ali Beyefendi.1257 sad 24 (nisan-1841). Necip Bey'in zevcesi Cebbar-

Zâde nesli pakinden 17 yafl›nda vefat eden Hatice Han›m. Çoknefis bir tafl.

1270 (1853) Ordu sanca¤› kaymakam› Câlib Efendi1270 (1853) Galata'da Bâb'ül-cisr'de fiehid Mehmed Pafla

Camii hatibi el-hac haf›z Mehmed Eflref Efendinin pederiMustafa A¤a.

1271 M. 14 (ekim-1854). Kudenây› eflraf-› kuzatdan vemeflâhir-i nebeviyyeden elhac Mehmed fiâkir Efendi

1276 (1859), Kapudan-› Derya Ahmed Pafla'n›n kayn›Yavedudlu Osman A¤a.

1295 Zilhicce 15 (Aral›k-1878) Meflâhir-i tarikat-i aliy-yedenfieyhüsilam Arab-Zâde Mehmed Arif Efendinin kerime

zadesi Rumeli sudur-› azam›ndan Mehmed Edib Efendi (Si.Osm. 1/322)

1297 (1880) Lahid üstünde levha kitabe, Hassa Süvarikumandan› sa'adetlû Salih Zeki Pafla. (si. Osm. 3/218)

1301 (1383) Sikke kabartmal›, tarikat i aliyyei Nakfli-bend-diye derviflân› ve Hz. Eyyüb Ensâri Cam'i flerifi hade-megân›ndan Haf›z Ali Efendi

1330 fiaban 16 (Tem, 1912). Birinci Orduyu Hümâyunsüvari f›rkas› kumandan-› esbab› ferikan-› kiramdan Salih ZekiPafla Hz.nin halifesi Hatice Vehibe Han›m.

Ak Gömlek Mehmed Efendi. Kitabe bu kadar olup rakamyoktur.

Vezir ‹ken Ferdad Pafla'ya kethüda olan... yaz› fevkaladegirift oldu¤undan okunmam›flt›r. Ramak yoktur.

Ak-Gömlek Mehmed Efendi nin kabri, Bahariye'de fiahSultan Camii karfl›s›nda iken 1910 tarihlerinde burayanakledilmifltir.

Afla¤›daki sat›rlar Selaniki Tarihi'nden al›nm›flt›r:"fiehr-i seferü'l Muzafferin beflinci gicesi mazhar-› âtefl-i

leheb-i gazab-› Pâdiflâhi olub, Bostanc›bafl› Yedikule'de hapseyledi¤i veziria'zam Ferhad Pafla'ya ba'de salâti'1-iflâ fermân-›fiehinflâhi ile Çavufl-bafl› Çoban Süleyman A¤a birkaç nefer cel-ladlar ile Yedi-kulle'ye var›p, kap›y› açt›r›p Pafla yats› namaz›ncemâ'atla cami'de k›l›p, odas›na vard›¤› gibi humma tutub tebü tâbda iken emr-i Pâdiflâhi üzre celladlar girüb, hâh u nâ-hâh(ister istemez) zor-› bâzû ile kemend tak›p, âh yâ Allah der ikenFerhad Pafla'y› bo¤ub iflin bitirdiler. Burnundan kan ak›b,dünyaya gelmemifle döndürdüler.

Ertesi gün ‹zn-i fler'ile meyyitin tevâbi'i (Onun yan›ndaçal›flanlar) kald›r›p ve Yedi -külle önünde musallada haz›r bulu-nan Müslümanlar ile cenazesi namaz› k›l›n›p tabutu hisar›ntaflras›ndan getirip, Hazret-i Ebî Eyyûb Ensari ‹skelesi'ndeyap›l›p, nâ-tamam kalan türbesinde defn etme¤e müsâ'adeolunup iletüb taht-› turâba kod›lar. Rüzgâr-› rüzgârda cümleme'âyibi örtüldü.

Çok zaman türbesinin pencereleri ve kap›s› m›hlan›b, nâmu niflan› an›lma¤a mecal olmad›. fiöyle hake beraber yatt›. Tâalt› ay geçip Sinan Pafla vefat eyledi¤i günden türbesi aç›l›pta'mir olunmaya baflland›.

Kime gösterdi bu devrân safây›Ki âhir sunmada câm-› cefây›Cihanda izzet bulmak mühmel ifldürKi gerdûn-bend bir kar›fl kirifldirNiçiin câha kifli böyle girifleBoynu âkibet gire kirifle

Ve muhallefât ve mâ-melekini (mal›n› mülkünü) miriyezabt etme¤e iki defterdardan gayri vezir Had›m Hasan Pa-flaHazretleriyle içeriden Kap› A¤as› Gazanfer A¤a ve Haz-nedar-bafl› dahi ta'yir› buyuruldu. Ve Bostanc›bafl› Ferhad A¤a dahigelip murassa've mücevher zî-k›ymet k›l›ç ve hançer vebozdo¤an ve sair tuhaf u esbâb zabt u kabz olunup, içerü izz-i huzûr-› Padiflâhi'ye irsal ü îsâl olundu. Nukûddan nesnebulunmad› ve ertesi gün tavanda befl kise altun ve üç kise çiliakça bulundu.

Satve-i kâhire-i Pâdiflâhi'den halâsa mukarrebine flefâ'atiçün mübala¤a mal ü menâli israf u itlaf olunub tasavvur olu-nan mal bulunmad›¤›na sebeb beyân olundu.

Umur-› saltanata bir mertebe vücûdu lâz›m u elzem idi kinice y›llar mumlar yak›p aray›p bulmayalar. Pâdiflâh-› cihân-penâh ile cümle erkân-› sa'âdet kemâl derece nadim ü peflimânoldular."

Kaynak (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof. Dr. M. ‹pflirli S: 529-530) Türbe, 1317(1899) tarihinde onar›m görmüfltür. (Osm. Arfl. Evkaf ‹dareleri Katalogu1/179) (Naima Tarihi, Z. Dan›flman çevirisi, 1/126) (Ayvansarayi, Mec.Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk, S: 389) (‹smail H. Daniflmend, Knnoloji3(flrhist) (R.Akakufl, Eyüp Sultan S: 182) (Pecevi Tarihi, Haz. F. Derin-V.Çabuk 2/170-171) (‹st. Ans. 10/5668) (Ayvansarayi Vefayât, Haz. F. Derin S:29) (Hadika 1/202-203) (F. Ayano¤lu, Ferhad Pafla ve Gizli Kalan Vak›flar›,Vak›flar Der. 7/145) (Hamer Tarihi, Üçdal Nefl. 7/2184) (SOLAK-ZÂDETAR‹H‹, HAZ. V. ÇABUK 2/370)

Eyüp Sultan Cami'inin Bostan ‹skelesi'ne aç›lan avlukap›s›n›n karfl›s›nda ve Beybaba Soka¤›'n›n köflesinde

olup bugün sofa fleklindedir. Köfledeki kemerli kap›s› üzerindeiki sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Hiivel Hallak'ül-BâkiHazret-i Ferhad Pafla sâhib'û'l-hayrâtd›r Merkadi bunda e¤erce meskeni cennâtd›r Bu mezaristan ân›n vakf› olub evlâd›na Hazret-i Hâlid c›van efl-flebeke beka halatd›r. R›zaullahü el-fâtihaSene 982 (1575) ta'miri B. 1197 (Haz. 1783)

166 MM

Ferhad Pafla Türbesi’nin yandan görünüflü

Ferhad Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

Ferhad Pafla'n›n kabri, bu mezarl›kta va kap›dan itibaren4. lahittir. Bafl flahidesinde Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r. Lahdin önyüzünde ise, dört sat›r halinde haz›rlanm›fl çok girift bir kitabevard›r. Kitabeden, 10x10 cm. boyutlar›ndaki bir parçaç›kar›lm›flt›r. Bunun neden böyle yap›ld›¤› belli de¤ildir. Kitabefludur:

Kad intikal el-merhum el-ma¤fur Ferhad Pafla ‹bn-iMustafa. Pafla Sultan Süleyman Hân ... es-sultan Se-lim

HânHân...yevm... flehri flevval 'ül-mübârek men sene is-neynVe semânin ve tis'amia 982 (1575), Rahmetullahü aleyhFerhad Pafla, K›br›s Fatihi Lala Mustafa pafla'n›n o¤lu olup

babas›ndan 6 sene evvel vefat etmifltir. Enderun'da yetiflmiflikinci kap›c› bafl› ve 960 (1553) de Yeniçeri A¤as› ve 965(1557) de Kastomonu Sanca¤› ile Beylerbeyi oldu. 974 (1566)da Kanuni Sultan Süleyman'›n o¤lu fiehzade Mehmed'in k›z›Hümâ-fiâh Sultanla evlendirildi. Kendisine Sultan BeyezidCamii haremine naz›r bir saray infla edildi. 982 flevvalinin 24de (6-flubat-1575) tarihinde vefat etti. Cahil bir doktorun,ölümüne sebep oldu¤u iddia olunmufltur.

Ferhad Pafla Hat üstad› olup ekseriye Kur'an-› Kerim yazarve bunu 100 alt›na satard›. Cenaze masraf›n›n bu helalparadan görülmesini vasiyet etmifltir. Bir Mushaf-› flerifi SultanBayezid türbesinde idi.

Hümaflah Sultan'dan befl o¤lu ve bir k›z› olmufltur. K›z›Fatma Sultan 996 (1588) tarihinde vefat etti. Kabri, fiehzadebafl› Camii haziresindeki türbesindedir. Hümaflah Sultan'›nkabri de burada olmal›d›r. O¤lu, Mir-i lem Mustafa Bey de 1022(1613) tarihinde vefat ederek buraya gömülmüfltür. Tafl›vard›r.

Ferhad Pafla'n›n Çatalca'da bir camii vard›r. Bu caminin,flimdiye kadar, Eyüp'te muhteflem türbede gömülü olan di¤erFerhad Pafla'ya ait oldu¤u san›l›yordu.

Afla¤›daki sat›rlar Selanikli Mustafa Efendi Tarihi'ndenal›nm›flt›r: Ferhad Pafla, 982 flevvalinin 24. sebt günü (6-fiubat-1575 Cumartesi) vefat etti. Erkan-› devlet ve a'yân-› sa'âdet erk-enden divân› da¤›t›p cenazesinde haz›r oldular. Camii Sultan

Mehmed Hân-› Atik (Fatih Camii) hareminde kesret-i azim olupcenaze namaz› k›l›n›p, meyyiti yan›nca vücerâ-i izam ve ulemâ-i kiram Hazret-i Ebi Eyyüb Ensâri kurbinde kabrine dek git-diler.

fiehzade Sultan Mehmed duhterinin ahteri Hümâ SultanHazretleri'nden befl o¤lu ve üç k›z› kald›.

Vüzerâ-i izam Hazretleri içinde böyle hofl-nüvis ehl-i kalembe-nâm kimesne mesned-i vezârete gelmifllerdir, diyu naklolunur.

Ve ertesi Divân-› âli'ye Frenk'den Müslüman olma yalanc›tabib k›sm›ndan bir flahs-› nâ- hemvar, mütevveffâ-i merhumFerhad Pafla âdemleriyle gelüb da'vâc› olup, "Efendimize gadrve hayf oldu. Koca fiuca'hekim, a'yân-› sa'âdet hat›rlar› içünana k›yd›, mesirditos verdi, "dedi. "El-bette görülsün", diye,sa'âdetlû Padiflah-› âlempenâh Haz-retleri'nden dahi tezkire-iflerif vârid oldu.

Re'is-i etibbâ olan Garsüddin-Zâde ve sitâne-i sa'âdete hid-met iden hükemâ-i ulemâ ve fiucâ'tabib ile cümleten Divân-›ma'deiet-mekâna izhâr olunup vüzerâ-i izam ve kad›askerlerhuzurunda da'vâ istimâ' olundu.

Re'is-i hükemâ ve etibba bi'1-ittifak dediler ki "‹ki y›ldanmütecavizdir ki merhum maraz-› kelâya ve mesaneye mübtelâidi. Ve her birimiz nice kerre müfid ilaçlar ile hidmet eyledik.Maraz› ma'lûmumuzdur, cümle hikmet kitablar›nda mesirdi-tos, kelâya mübarek ilaç diye yaz›lm›flt›r, berdü flitâ zaman-lar›nda (So¤uk k›fl günleri) ol zahmet elbette hareket eder.Kanun ve fiifâ'da yaz›ld›¤› üzere "fieyh fiucâ'mesirinden yesemrahat olurum" diye hoflnud olup flükran gösterirdi. Ve bununsalâh u dilâneti ulemâ-i izam ve meflâyih-i kiram içinde,müte'ayyin ü mütedeyyin kimsedir. Ol merhum dahi bunu tah-sis eylemifldi. Sonra bu mütetabbib, câhil ve mâlâya'niyi getir-mifllerdir. Koca fiucâ' ise isti¤na e¤lemifl (Gitmekten çekinmifl}"Marazd›r ifltidâd buldukta elbette gelmemiz laz›md›r" diyeâdem gelmifl var›p yine görmüfller nabz›na yap›flt›kta "Pehrizibozmuflsun, yine mesirditos yemek nâfi' dir" demifl, "Hikmetüzre sahih

167 MM

Ferhad Pafla Türbesi

Ferhad Pafla Türbesi’nin içi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

söylemifl, buna gadr oldu demek garazd›r, el-iyâzübi'llâhtakdiru'llâha i'tikâd etmemekdir" dediler. Bu cümleden sonrafieyh fiucâ' güçle Güzel Mehmed nâm Çavufl eline hapse veril-di. Ff 26-fievval-sene 982. (8-fiubat-1575)

Bu, tarihimizde belkide ilk yanl›fl tedavi ve teflhis ile hapsegiren dokturumuzdur. Fakat yanl›fll›k yap›lmad›¤› daortadad›r. (Tarih-i Selâniki, Haz. Prof. Dr. Mehmed ‹pflirli S:110-111)

Kaynak (Gezi Notu) (Si. Osm. 4/16 Ferhad Pafla) (Tuhfet'ül-Hattatin S: 355)(Ayvansarayi, Vefayât Haz. F. Derin s+25) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi.S: 189) (‹st. Ans. 10/5670 Ferhad Pafla Camii) (T. Gökbilgin, Pafla 11 yas› S:431432499) (M. Meriç, M. Sinan Tuhfet'ül-Mi 'marin S: 27) (‹. Gökçen,Manisa Tarihinde Vak›flar 1/92)

FFeerrhhaadd PPaaflflaa TTüürrbbeessii HHaazziirreessiinnddee ggöömmüüllüü oollaannllaarr1139(1726) tarihinde vefat eden, Abdüllatif Bey, ayn› tafl

üzerinde Abdüllatif Bey-Zâde Mehmed Beyef. 1178 (1764)1187 (1773). Ba¤dad Valisi kesriyeli elhac Ahmed Pa-

fla'n›n efli Havva Han›m. Buna ait bir mermer kitabe, kar-fl›s›nda, yol afl›r› yerde ve 1117 tarihinde vefat eden AbdülganiEfendi kabrinin yan›ndad›r. Eskiden her halde haziresi duvar›üzerinde idi.

1243 (1827). Halil Hamid Pafla-Zâde Arif Efendinin efliTuba Han›m.

1251 (1835). Halil Hamid Pafla-Zâde Sadr-› rum MehmedArif Efendinin k›z› Hadice Han›m. Arif Efendi 1255 (1839) tar-ihinde vefat etmifltir. Kabri, Üsküdar'da HaydarpaflaMezarl›¤›'nda ve babas›n›n yan›ndad›r.

1269 R. 29 (-flubat-1853). fieyh Sultan Abdulkâdir GeylâniHz. naslinden Rical-i Devlet-i Aliyye'den Evkaf-› Hümâyun

Naz›r› Mehmed Hâlid Efendi (Si. Osm. 2/266) (‹nal, Evkaf-›Hümâyun Nezareti, Vak›flar der. Say›: 17 S: 68)

O¤lu flair Halet Efendi (Si. Osm. 2/266) (‹nal, Evkaf-›Hümâyun Nezareti, Vak›flar Der. Say›: 17 S: 68)

O¤luflair Halet Bey'için bak, Son As›r Türk fiairleri S: 526.Kabri, Eyüp Sultan Türbesi arkas›ndad›r.

1278 Receb 3 (4-ocak-1862). Maliye Naz›n Hâlid Efendininefli Ayfle Hesna Han›m.

1280 fiaban 3 (13-ocak-1864) Tarikat-i Aliyyei Kadiriyyebendegân›ndan ve hazinei hassa mümeyyiz-i evveli AhmedBican Efendi

1281 (1864) Sadr-› esbak Mustafa Naili Pafla'n›n k›z› âfetham›n.

1296 Ramazan 5 (23-a¤os. 1879). Kudemây› Saltanat-›Seniye'den Kürdistan Valisi Es'ad Muhlis Pafla-Zâde hâlâDefter-i Hakani-i senedat müdürü Said Bey Efendinin o¤luMustafa Selahaddin Bey. Ayn› kabirde 1324 (1906) tarihindevefat eden Said Bey Efendinin o¤lu Mustafa Selahaddin Baygömülüdür. (Si. Osm. 1/340 Muhlis Pafla, Kabri Diyarbak›r'daidi. (Asar-› Zivar Pafla S: 203)

1311 (1893) Senedat müdürü Mehmed Salih Efendi(Si.Osm. 3/219)

1312 ramazan 4(29-flubat-1895), Lahit, Hac› Destan Bey-Zade Yusuf R›za Pafla. (Si. Osm. 2/401)

NNoott:: Ferhad Pafla'n›n Manisa'da vak›flar› vard›r. MeflhurHac› Pafla'n›n babas›d›r. Hac› Pafla'n›n annesi Hümâflâh Sultanoldu¤u için Sultan-Zâde diye bilinir. Kendisi Kalendar O¤lu'-nun tenkilinde mir-i miran ve sonra Saruhan (Manisa)mutasarr›f› olmufl ve çok yafll› oldu¤u halde 1036 (1626) tari-hinde vefat etmifltir. Kabri, fiehzadebafl› Camii hazinesindedir.Muhteflem lahdinde yaz› ve tarih yoktur.

168 MM

Ferhad Pafla Türbesi Haziresinde harika lahitler

TÜRBELER MM

Baybaba Soka¤› üzerinde ve Mir-i Miran Mehmed )PaflaTürbesi karfl›s›ndad›r. Türbe kare planl› olup

muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Alt-üst pencereli ve tekküçük kubbelidir. Üst pencereler vitrayl›d›r. Alt pencerelermermer söveli olup bunlar›n üstündeki mermer flebekeler,1945 tarihindeki tamir s›ras›nda kald›r›lm›fl ve yerlerikapat›larak türbenin eski güzel görünümü bozulmufltur.Kap›s› önünde dört baklaval› bafll›kl› sütunun tafl›d›¤›, be-flikörtülü bir revak vard›r.

Mermer kemerli kap›s› üzerinde üç s›ra halinde haz›r-lanm›fl flu kitabe vard›r:

Geçdi cihandan dar-› bekayaFeridun Pafla rûh-› revan›Nâm› Siyavufl MütevellisiBevvab-t sultan yazd›ran an›Dokuzyüz doksan birinde târihCennetde k›lsun in 'âm-› mekân›Rakam yaz›l› de¤ildir. Kitabenin ortas›nda "Ruhiçün fati-

ha" yaz›l›d›r.Türbenin içi, kalem ifli ile bezenmifltir. Son senelerde

onar›m görmüfltür. Feridun Pafla'n›n lahdi, mermerden olupdört köfle ince flahidesinin üzerine dolama bir kavuk yerlefltir-ilmifltir. Lahdin yan kapaklar› iri rozetlidir. Hiç bir yerinde yaz›ve tarih yoktur. Yan›nda bir kabir daha vard›r ki yaln›z pehle-si kalm›flt›r.

Feridun Ahmed Pafla, Bafl defterdar Çivi-Zâde AbdullahÇelebi'nin yan›nda yetiflmifl ve sonra, Divan-› Hümâyun kâtip-lerinden olup Sokullu Mehmed Pafla'ya ba¤lanm›fl onun s›rkatibi olmufltur. Çok kuvvetli bir tahsil gören Feridun Pafla,978 (1570) tarihinde Reis'ül-küttab, ve 981 (1573) dedeNiflanc› oldu. Sonra Semendire sancak beyli-¤ine atland›. 989(1581) tarihinde ikinci defa Niflanc› oldu ve bu görevde iken,21-sefer-991 (16-mart-1583) tarihinde vefat etti.

Feridun Pafla, Rüstem Pafla ile mihrimah Sultan'›n k›z›Ayfle Han›m Sultan'ile 6-nisan-1582 tarihinde evlendirilmiflfakat Pafla bir sene sonra vefat etmifltir. Ayfle Sultan'›n kabri,Üsküdar'da, Hüdai Hz. Türbesi civar›ndaki özel türbesindedir.Bu türbe sonradan y›k›lm›flt›r. Fakat kabirleri mevcuttur.

Sokullu Mehmed Pafla'n›n vefat›ndan sonra kar›s› EsmihanSultan ile evlendi¤i rivayeti do¤ru de¤ildir.

Feridun pafla, "nazm ve neflre muktedir, münfli ve flair,divan sahibi idi. Evi edib ve flairlerle dolard›. Münfleat› vard›r.Bu kitap, Osm. Devletinin kuruluflundan III. Murad'›ncülusuna kadar geçen zamana ait 1880 vesikay› toplamaktaimifl.

O¤lu, Halil Bey 1001 (1592) de Eskiflehir Beyi oldu vesonra vefat etti. Türbesindeki ikinci kabir o¤luna ait olabilir.

Feridun Pafla eski Osmanl› Münflileri'nin (Nesir Yaz›yazan-iyi Kâtip) en tan›nm›fllar›ndand›r. "Münfleat' üs -Selâtin"(Padiflah yaz›lar› veya mektuplan)den baflka "Nüshet'ülahbâr"(Sevinçli haberler-Gezenti tarihi) ad›yla bilinen, Kanuni SultanSüleyman'›n Zigetvar Seferi ve sonras› hakk›nda yaz›lm›fl birtarihi ve "Miftah-i Cennet" (Cennetin anahtar›) adl› bir ahlakrisalesi vard›r.

‹stanbullu veya Bosnal› oldu¤u söylenir. Gençli¤inde afl›r›yak›fl›kl›l›¤› ve güzelli¤i ile maruf idi. Fukara koruyucusuolarak ta meflhurdu. S›k›nt›da olanlara "H›z›r gibi yetiflir"denilirdi. Bu hat›ras› as›rlar boyunca yaflam›fl ve kendi ad›unutularak türbesi halk aras›nda "H›z›r Baba" ad›n› alm›flt›r.Hâlâ ziyaretgâht›r.

Feridun Bey'le Ayfle Han›m Sultan'›n dü¤ünlerini devrintarihçisi Selanikli Mustafa Efendi flöyle yaz›yor:

"K›zlar A¤as› Mehmed A¤a, Rüstem Pafla'n›n k›z› AyfleHan›m Sultan'›n Miriden Mehmed A¤a'da Feridun Bey'in vek-ili oldular. Nikah›, fieyhülislam Çivi-Zâde Efendi 35.000 alt›nüzere k›yd›, ben de mecliste flahid idim.... Devlet erkan›na ogün büyük bir ziyafet verildi. Feridun Pafla cömert bir adamd›.Bu dü¤ünde hesaps›z para harcad›, mal da¤›tt›.

Türbe kap›s›n›n sol taraf›nda, kendisine tabi olanlaramahsus mezarl›k kap›s›n›n d›fl›nda nakfledilmifl "mentü

169 MM

Feridun Pafla Türbesi

Feridun Pafla Türbesi’nin plan›

Feridun Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Billahi ve melaiketü" yaz›s› ve iç taraf›nda bir farisi beyt ta-lik hatla yaz›l›d›r ki ikisi dahi, fieyh Hamdullah Efendinintorunu Mehmed Dede'nin talebesi olup 1023 (1614) de Vefateden ve fieyh merhumun civar›na defnedilen Hasan Üsküdar-i'nindir. Ne yaz›k ki bu kap› ve hazire 1945 de kald›r›lm›flt›r.

Feridun Pafla'n›n, bugün Emirgan dedi¤imiz semtte"Feridun Bey Bahçesi" adl› ile an›lan bir güzel bahçesi vard›.Emirgan, bu bahçenin yerine kurulmufltur. Buraya kendisinemahsus bir gemi ile giderdi.

Kaynak (Si. Osm. 4/20) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 135 AyfleHan›m Sultan ve S: 165 Esmihan Sultan) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 179)(Y. Demiriz, Eyüp'te Türbeler S: 35) (F. Babinger, Osm. Tarih Yazarlar› S:118) (E. Çelebi, Haz. Z. Dan›flman 2/173) 106) B. Onsal ‹st. Türbeleri Üzer-ine, Vak›flar Der. 16/84) (Mustakimzade, Tuhfei Hattatim S: 96-97) (‹st. Ans.4/569) (‹st. Ans. 10/5681) (M. Tahir, Osm. Müel. Meral Yay. 2/III)(Daniflmend, Kronoloji Cilt: 2-3 fihrist) (Peçevi T. Haz. F. De-ren. V. Çabuk.1/26421. 11/7) (Mecdi, Zeyl-› Atars: 336 Feridun Bey)

Ferruh Baba Türbesi de denir. Abdürrahman fieref BeyCaddesi üzerinde ve Helvac› fierif Soka¤›n›n

karfl›s›ndad›r. Otakc›lar taraf›ndan gelindi¤inde sol tarafta veCaddeye paralel uzanan bir set yol üzerindedir. Bu setteCaddeden bir merdivenle ç›k›lmaktad›r.

Türbe, ahflab bir evi and›r›r. 100 Nolu kap›s›n›n sol ta-raf›nda demir parmakl›kl› üç penceresi vard›r. Kitabesi yoktur.‹çinde ahflap bir sanduka vard›r. Etraf›ndaki bütün binalarahflapt›r. Türbenin karfl›s›nda eskiden bir hamam tekke varm›fl.

Hadika yazar› diyor ki:"Türbe-i mahsusas›nda fieyh O¤lu Edhem baba medfundur

ki Ak-fiemseddin Hz. nin pirdafllar›ndan olup ‹stanbul'unfethinde beraber olanlardand›r. Bunlar›n biraderleri Ferruhdede dahi Otakc›lar Hamam› karfl›s›nda bir hanenin kurbindeözel türbesinde medfundur."

fieyh O¤lu Edhem Baba'n›n türbesi ayn› Cadde üzerindeve Arpac› Hayreddin Cami karfl›s›ndad›r. Ethem Baba Türbesibahsine bak›n›z.

Her iki kardefl, Hac› Bayram-› Veli Hz. nin müridleri idi.

Silahdar A¤a Caddesi üzerinde, Bahariye Polis karakolu-nun biraz ilerisinde ve Tafll›burun Tekkesi ha-

ziresindedir. Bugün pek harap durumda olan türbenin yaln›zönyüzü kalm›flt›r. Di¤er üç cephesi y›k›lm›flt›r. Tamamenkesme tafl kapl›d›r. Kare planl› olan üzerinde tromplarabindirilmifl ve sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufl bir kubbesivard›. Cadde taraf›ndaki penceresi olan bakidir. Kap›s› arkatarafta olup söveleri ve di¤er tafllar› yerdedir. Türbenin içindehiç bir flahide ve pehle kalmam›flt›r. 1970 tarihlerine kadariçinde bir aile bar›n›yordu.

Cadde taraf›nda ve türbenin solundaki bir merdivendenufak türbedar odas›na ç›k›lmakta idi. Türbenin bu taraf›nda dabir penceresi vard›r. Pencereler dökme demir flebekeli idi.

fieyh Hüseyin Efendi 1151 (1738) tarihinde vefat etti¤inegöre türbe, bu tarihlerde infla edilmifl demektir. HüseyinEfendi için Lagar› Tekkesi bahsine bak›n›z.

Dü¤meciler Caddesi ile Ümmi Sinan Soka¤›n›n birleflti¤iyerde ve Soka¤›n sol köflesindedir. Etraf› demir par-

makl›k ile çevrilmifltir. Çok periflan durumdad›r. Köfeke taflflahideli bir kaç kabir kalm›flt›r.

Bunlar›n ‹stanbul'un fethinde top döktükleri rivayetedilmektedir. Semt bundan dolay› Dökmeciler ismi ile marufidi. Eski yaz›da Dü¤meciler ile Dökmeciler ayn› flekildeyaz›ld›¤›ndan yanl›fll›kla Dü¤meciler okunmufltur ve bunundüzeltilmesi laz›md›r. Biraz yukar›da Topçular Mahallesi'ninbulundu¤unu unutmamak laz›md›r.

Türbede sekiz kabir vard›r. Bir k›sm› dört köfle köhne taflolup üzerlerinde yaz› yoktur. Di¤erleri ise klasik flahidelerdir.K›r›k bir tafl üzerinde 1157 (1744) tarihi okunmaktad›r.

Türbenin tam karfl›s›nda, yol afl›r› yerde ve Cadde üze-rinde etraf› çevrili bir kabir daha vard›r. fiahidesi ince sütunolup üzerinde yaz› yoktur.

170 MM

Gözo¤lu fieyh Hüseyin Efendi Türbesi

Gül BabaTürbesi

Ferruh Baba Türbesi

Gözo¤lu fieyh Hüseyin Efendi Türbesi

Ferruh Baba Türbesi

TÜRBELER MM

Daye Hatun Türbesi de denir. Abdiirrahman fieref beyCaddesi ile Arakiyeci Camii Soka¤›n›n birleflti¤i yerde

ve soka¤›n sol köflesindedir. Türbe hazire fleklindedir. Etraf›duvar ile çevrilmifltir. ‹ki hacet penceresi vard›r. Duvar›üzerinde flu kitabe mevcuttur:

Merhum Gülflirin Dâye HâtûnMerhum ve ma¤fur Sultan Selim Hân,Fâtih-iM›s›r. 918 (1512)Kabrinin üzerindeki flahidesi k›r›lm›fl olup kitabesi fludur:Hüvel Hallak'ül-BâkiSâhib'ül-hayrâtVelhasenat mu'allim hâneimerhume ve ma¤furlehâDil-fiirin Dâye HâtûkBuradan itibaren k›r›kt›r. Ayr›ca duvara dayal› bir küçük

flehide vard›r.Kabrin ortas›ndan ç›kan bir a¤aç kabri ikiye ay›rm›flt›r.

Gülflirin Hatun'un yapt›rd›¤› bilinen s›byan mektebinin ye-rinde, bugün 1 Nolu ahflap bir ev vard›r. Daye Hatun, YavuzSultan Selim'in süt annesi idi.

Hoca Saddettin Efendi tarihinde diyor ki:Yavuz Selim "bir gün havass-i huddamiyle Eyyub-› Ensari

ziyaretine gitdi. Eyyûb kap›s›n›n haricinde Yâ Vedud tekye-si'ne muttas›l kubbe karfl›s›nda geldikde fatiha okudular. Vebir mezar göstererek "kimin mezar› oldu¤u bilir misin? "buyur-dular. Hay›r, demekli¤im üzerine dayelerinin mezar› oldu¤unusöyliyerek baz› ö¤ülesi hatunun kimi iyiliklerini anlatt›lar."

Bu durumda Yavuz'un iki sütannesi oldu¤u anlafl›lmak-tad›r. Eyüp Kap›s› denilen yer Ayvansaray civar›nda olupYavedud Caddesi bafl›nda idi. Bugün mevcut de¤ildir.

Yukar›da ad› geçen türbenin karfl›s›nda Arakiyeci CaferCamii ve takkeci Çeflmesi Soka¤›n›n sol köflesinde de birmahalle kahvesi vard›r.

Kaynak (Hoca Sadeddin Efendi Tacü't Tevarih, Haz. ‹. Parmaks›zo¤lu4/353) (Hammer Tarihi, Üçdal Nefl. 4/1171) (Hadika 1/286) (Gezi notu)

Ayvansaray ile Defterdar aras›nda, Yavedud Camiikarfl›s›nda, iki yolun birleflti¤i yerde bulunan, esmi

Ç›nar veya Yavedud Karakol binas›n›n arka taraf›nda, Ya¤-hane De¤irmeni Soka¤›'n›n üzerinde ve Bektafl EfendiTürbesi'nin hemen yan›nda idi. Haliç Köprüsü yap›lacakgerekçesi ile 1971 tarihinde Kozlu Mezarl›¤r'na nakledildi Yeriiçin Bektafl Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.

Ahflap türbenin içinde birbirinin tamamen ayn› üçmuhteflem mermer lahit vard›. fiahideleri mevcut de¤ildir.Lahitlerin yan yüzlerine arapca kitabeler yaz›lm›flt›r. Hatlar›nefistir. Bafl ve ayak yüzleri rumilerle bezelidir. Kitabelerfludur:

1-Mehmed El-Hâf›z El-‹sfehâni es-sultâni gafurleh fî gurre-i zi'l-hicce 949 (8-mart-1543)

2- Hüseyin bin MehmedBin fieyh Kemâl: Yevm'ül-erba 'âtâsi'flehr-i receb 'ül-mürceb min flehûr senetti seb 'a ve semâninve tis'amie (987 senesi receb ay›n›n dokuzuncu çarflambagünü/ l-eylül-1579)

3- Mehmed bin Kemâl: Yevm 'ül-isneyn, aflr, flehr-i re-ceb'ül-mürceb min flehûr senetti, seb'a ve semânin ve tis'amie.(Ayn› sene ve ay›n 24. pazartesi günü)

‹sfehanl› Haf›z Cemaleddin Efendinin o¤lu, Haf›z MehmedEfendi fiah ‹smail'in müezzin bas›s› ve nedimi idi. Daha önce,‹ran'›n Akkoyunlu Hanedan› beylerinden Sofu Halil'insaray›nda çal›flm›fl, sonra fiah ‹smail, Akkoyunlular› y›k›p ‹ran'›al›nca onun hizmetine girmifl, seçkin bir din ve ilim adam› idi.

Yavuz Sultan Selim, 6-Eylül-1514 tarihinde, Çald›ranzaferinden, 14 gün sonra, fiah ‹smail'in taht flehri olanTebriz'e girmiflti. Buradan ‹stanbul'a, bir tak›m ilim ve sanatadamlar› götürüldü. Bunlar aras›nda Haf›z Mehmed Efendi ilebu s›rada 24 yafl›nda bulunan o¤lu Hasan Can Çelebi debulunuyordu. ‹stanbul'a gelince, saray haf›zlar› aras›na girdi.O¤lu ise Yavuz Selim'in nedimi oldu. Her ikisinin de gayetgüzel sesleri vard›. Musikiflinas idiler. Baba o¤ul, Yavuz'unyan›nda 1516-1518 M›s›r sefer-i hümâyununa kat›ld›.

Haf›z Mehmed Efendiye Kanuni devrinde, günde 70 akçegibi yüksek bir maafl ba¤land›.

171 MM

Ferruh Baba Türbesi

Gülflirin Hatun Türbesi

Gülflirin Hatun Türbesi

Haf›z Mehmed Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Hasan Çan'›n o¤lu, Hâce-i Sultani, fieyhülislam Sa'dedinEfendi 1008 (2-ekim-1599) tarihinde vefat etti. Kabri, Eyüp'te,Saçl› Abdülkadir Efendi Camii haziresindedir.

Kaynak (Ayvansarayi, Mec. Tevhârih. Haz. F. Derin-V. Çabuk S: 392) (M.Ziya, ‹st. ve Bo¤aziçi S: 348) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar S: 680)

Bostan ‹skelesi Soka¤› ile Boyac› Soka¤›n›n birleflti¤iyerde ve ikinci Soka¤›n sol köflesindedir. Tam köfledeki

Halil R›fat Pafla'ya bunun arkas›ndaki ise Mahmud Pafla'ya ait-tir. Aradaki bir kap› ile birbirine geçilmektedir.

Kap›s›, Boyac› Soka¤›na aç›lmakta olan türbe kubbeli olupmermer kapl›d›r. Yuvarlak kemerli, alt› penceresi flebeke demir-lidir. Kap›s›n›n sa¤ taraf›nda, penceresi örülmüfl türbeden odas›vard›r. Çok harap durumdad›r. Hiç bir yerde kitabe yoktur.

Halil R›fat Pafla Türbesi'nde, biri çok küçük, ikisi orta boyve biri büyük ahflap sanduka vard›r. Büyük olan› Halil Pafla'yaaittir. Levhalar› yok olmufltur. Periflan durumda iken eylül-1987 de flöyle bir tamir edilmifltir.

Halil R›fat Pafla, Gürcü as›ll› ve Mahmud Pafla'n›n Tür-besi'nin arkas›ndaki türbede gömülü olan Hüsrev Pafla'n›nverdi¤i yer üzerine yapt›rm›flt›r. Türbenin arkas›ndaki HüsrevPafla Kona¤›'nda özel e¤itim gördükten sonra mühürdar vehazinedarl›k gibi görevlerde bulundu. Arapça ve farsca veö¤renmifl, frans›zca ve ‹talyanca dersler alm›flt›. 1829 daRusya'ya elçi olarak gönderildi. Bu vazifeden dönüflünde,Hüsrev Pafla'n›n kumadas›ndaki donanmada, Pafla'n›n yan›ndabulunmufl ve ‹psara adas›n›n al›nmas›nda yararl›klar›görülmüfltü. Daha sonra dört defa Kaptan-› derya olmufltur.

2 May›s 1834'de, Tophane müfliri oldu¤u s›rada, Sultan II.Mahmud'un k›z› Sâliha Sultan ile evlendirildi. Bu Sultan'danolan Hamid Bey 1252 (1836) tarihinde vefat etti.

Halil Pafla, donanmada bulundu¤u süre içinde Avrupabahriyelerinde oldu¤u gibi muntazam k›yafetli bir k›t'a ha-z›rlanm›flt›r. Disiplinli ve çevik hareketli olan bu k›t'a, SultanMahmud'un takdirini kazanm›fl ve kendisine de paflal›k yolunuaçm›flt›.

Türbede gömülü olanlardan biri de, Halil R›fat Pafla'n›ndi¤er eflinden olan Ayfle Han›m Efendidir. Ayfle Han›m, 1330(1886) tarihinde vefat ederek Sultan Mahmud Türbesi' bahçe-sine gömülen Server Pafla'n›n efli idi. Server Pafla'dan olank›zlar›, Safvet Pafla, Fehim Bey ve sim Pafla-Zâde Su'ad Bey'leevlenmifllerdir.

Mahmud Pafla Türbesi'nde üç büyük sanduka vard›r.Birincisinin levhas›ndaki yaz› fludur:

Halil R›fat Pafla'n›n o¤lu, Sultan Abdülmecid'in dâmâd›,Seniha Sultan'›n zevci Adliye Naz›r› Mahmud Celaleddin Pafla.1855-1903.

Pafla'n›n Seniha Sultan'dan, Prens Sabahattin ve LütfullahBey adl› iki o¤lu olmufltur. Seniha Sultan 1931 de Nis'te vefatetmifltir.

Mahmud Pafla, 1877'de adliye Naz›r› oldu. Ancak SultanII. Abdülhamid'in idaresini tenkid etti¤inden bu görevdenal›nd›. O¤ullar› ile 1899 da Avrupa'ya kaçt›. Orada Padiflahaleyhinde propaganda yapt›. Bu sebeple saray taraf›ndanrütbesi al›nd› ve idama mahkum edildi. Roma'da, Paris'te,Londra ve Brüksel'de yokluk içinde yaflad›. 30-Haziran-1903de vefat ederek Brüksel'deki geçici kabrine gömüldü.

‹kinci Meflruyet'in ilan›ndan sonra 3-eylül-1908 de PrensSabahattin, kardefli Lütfullah Beyler ve babas›n›n tabutu ileRomanya band›ral› Prenses Marya vapuru ile ‹stanbul'a getir-ilmifl ve ertesi gün bir sandalla Bostan ‹skelesi'ne ulaflt›r›laraktürbesine gömülmüfltür.

Mahmud Pafla Türbesi, Hüsrev Pafla türbedar›na ait ikenbu tarihte türbe haline getirilmifltir.Yap› özellikleri de zatenbunu göstermektedir. Mahmud Pafla, yarad›l›fltan istidatl› birflair olup üç lisanla Frans›z edebiyat›na vak›f idi. fiiirde mahlas›"saf" d›r. Divan› M›s›r'da bas›lm›flt›r.

‹kinci sandukan›n önündeki levhada ise flunlar yaz›l›d›r:"Sultan Abdülmecid'in torunu büyük vatanperver asil veruhani mütefekkir Saltânf-Zâde (Prens) Mehmed SabahattinEfendi 1879-1948.

Prens Sabahattin Bey, babas› ile Paris'e geldikten sonraJön Türkler içinde bir grubun bafl›na geçti. ‹kinci Mefl-rutiyet'ten sonra ‹stanbul'a döndü. Sosyal ve siyasi düflün-celerini dört kitapta toplad›. 31 Mart olay›ndan sonra tutuk-land›. Mahmut fievket Pafla ve Hurflid Pafla'n›n araya girmesiüzerine serbest b›rak›ld›.

Teflebbüsü flahsi ve adem-i merkeziyet (Özel Teflebbüs vemerkeze ba¤l› olmayan yönetim) diye adland›rd›¤› görüflleriniyayma¤a çal›flt›. Bugün hemen hemen bütün dünya bu ideolo-jinin peflindedir. Sonra Mahmud fievket Pafla'n›n suikastolay›na ad› kar›flt›. Ve mahkum oldu. Paris'e kaçt›. 1919 daTürkiye'ye döndü ise 1920 tarihinde tekrar Avrupa'ya gitti.‹sviçre'ye yerleflti. 30 -Haziran- 1948 tarihinde burada vefat ettive daha sonra nafl› ‹stanbul'a getirilerek bu türbeyegömülmüfltür. 1987 senesi Erenköy Günefl Lisesi bir törendüzenleyerek türbeyi ziyaret etmifllerdir.

Kaynak (Si. Osm. 2/306) (‹.H.Daniflmend 4/591) (M.Larus 5/554 ve 8/242)(Gövsa, Türk Meflhurlar› S: 164-301) (Türk Ans. 18/387) (A.B. Kuran, ‹nki-lap Hareketleri S: 328441) (M.Tahir, Osm. Müel, Meral Yay. 2/84) (CevdetPafla, Tezakir 1-12 defter S: 163) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 262-268)

172 MM

Halil R›fat Pafla ve Mahmut Pafla Türbeleri

Halil R›fat Pafla ve Mahmutd Pafla Türbeleri

TÜRBELER MM

Eyüp Sultan Camii'nin Bostan ‹skelesi Soka¤›na aç›lanavlu kap›s›n›n sa¤ taraf›nda ve bu Sokak üzerinde olup

Eyüp Sultan Türbesi mezarl›¤› duvar› içindedir.Dört mermer sütun üzerinde ince tu¤ladan yap›lm›fl bir

kubbesi vard›r. Sütunlar aras› demir flebekedir. Sokaktaraf›ndaki mermer asma kap›s› üzerinde bir s›ra halindehaz›rlanm›fl bir kitabesi mevcuttur. Çok girift ve baz› keli-meleri silinmek üzeredir. Kitabe fludur:

Vezir-i a'zam›n yetimi dehriMehmed ibn-i ‹brahim Pafla...............için oldu târihMakâm-› pür nûr ‹brahim PaflaTürbe içinde iki lahit vard›r. Soldakinin flahidelerinde yaz›

yoktur. Sa¤dakinin bafltafl› üzerinde flu kitabe bulunmaktad›r:Hüvel Hayy'ül-BâkiMerhume ve ma¤furleha Han-Zâde Hançerli Fât›maSultan bint-i merhum ve ma¤furle Sultan Mahmud ‹bn-iMerhum ve ma¤furünleh Sultan Bâyezid Hân-› Veli binMerhum ve ma¤furünleh Sultan Mehmed Hân. Fâtih-i‹slambol. Merhume ma¤furünlehâ Hançerli Fât›maSultan ruhuna el-FâtihaSene N. 939 (Nisan-1533)Hançerli Fât›ma Sultan, II. Sâyezid'in o¤lu fiehzade

Mahmud'un k›z› ve Sadriazam Çandarl› ‹brahim Pafla'n›n o¤luMehmed Bey'in kar›s›d›r.

Babas›, fiehzade Mahmud Bey, 880 (1475) tarihindedo¤mufltur. Pek küçükken Kastamoni'ye vali olmufl, 910(1504) de yine vali olarak Manisa'ya gitmifltir. 913(1507) tari-

hinde eceliyle vefat etmifltir. Annesi Bülbül Hatun'dur. Kabri,Bursa'da Muradiye külliyesi içinde, Fâtih'in ebesi, Ebe HatunTürbesi ile Mükerreme Hatun Türbesi aras›ndakitürbesindedir.

Hançerli Sultan'in efli Mehmed Bey'in ölüm tarihi bellide¤ildir. Kabri, Hançerli Sultan lahdinin yan›ndaki lahittedir.fiahideleri k›sa boylu olup üzerinde yaz› ve tarih yoktur.

Hançerli Sultan'›n o¤ullar› Bursa'da, Musa Baba Camiiyan›nda gömülüdür. Bunlar flunlard›r:

938 R. evvel (ekim-1531) tarihinde vefat eden, Kas›m Bey‹bn-i Mehmed Bey.

1008 (1599)Abdullah Bey ‹bn-i Kas›m Bey, efl-flehir bi-Hançerli Zade fi tarihi sene semene ve elf.

Übeyd bey bin Kas›m Bey efl-flehir bi Hançerli-Zâde bint-iSultan Mahmud.

Hançerli Sultan türbesinin sol taraf›nda mihrabl›, çiçekkabartmal› bir lahid vard›r. Bafl tafl›na ayet-i kerime yaz›lm›flt›r.Ayak tafl›nda ise:

K›z› Sultan Mehmed idi Fât›ma Hatun 963 (1555) diyeyaz›l›d›r. Hançerli Sultan'›n, Mehmed Bey'den olan k›z› ol-mal›d›r.

Hançerli Sultan'›n 939 (1533) tarihli vakfiyesine ve di¤erbelgelere göre flu eserlerin sahibidir:

1-Ayvansaray s›rtlar›nda Hançerli Sultan Hamam›,2- Ayvansaray s›rtlar›nda Avc› Bey Mahallesi'nde saray.3- Eyüp Bahariye'de fiah Sultan Camii mihrab› yönünde

sahilsaray. \4- Bursa'da Çekirge'de saray.5- Bursa'da, Ifl›klar Lisesi civar›nda, Pir Emir Türbesi

alt›nda hamam.

173 MM

Hançerli Sultan Türbesi

Hançerli Sultan Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

6- Çelikpalas civar›nda bir mescid.7- Bursa'da, Atatürk Heykeli civar›nda, Kara fieyh Camii

yan›nda medrese ve cami.8- ‹negöl'ün Kurflunlu Köyü'nde, bugün de mevcut olan,

bir camii vard›r.Baz› eserlerde, Hüdavendigar sancak beyi, Mustafa Pafla'-

n›n o¤lu Mehmed Bey'in efli oldu¤u ileri sürülmektedir.

Kaynak (Baykal, Bursa An›tlar›, S: 149 Hanzade Hamam› S: 30-211 kitabe III)(G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdir? 1/167) (‹st. Ans. 10/5577) (Uzunçarfl›l›,Osm. Tarihi C:2) (Daniflmend, Kronoloji 2/220) (R. Akakufl S: 191) (A. Yüksel,II. Bayezid ve Yavuz Selim Devri. S: 71) (Uzunçarfl›l›, Çandarl› vezir ailesi S:55) (Daniflmend, ayn› eser 1/429) (Gökbilgin, Pa-fla Livas›. S: 69-70-381-382-524) (Ayvansarayi, Mec. Tevarih, haz. F. Derin-V. Çabuk. S: 357) (Ayverdi, Tah-rir Defteri S: 436) (Türkiye'de Vak›f Abi-deleri ve Eski Eserler 4/138) (Ça¤a-tay uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar› S: 26) (Ali Saim Ülgen, ‹negöl'ünKurflunlu abideleri, Türk Sana-t› Tarihi Araflt›rma ve ‹ncelemeleri 12/36) (Va-k›flar Genel md. arflivi An-kara, S›ra No. 1522)

Kaptan Pafla Türbesi de denir. Boyac› Soka¤› üzerinde-dir. Sa¤ taraf›nda, Posta ve Telgraf Naz›r› ‹zzet Efendi,

sol taraf›nda ise Hasan Hüsnü Pafla'nm gelini Hadice CananHan›m türbesi bulunmaktad›r. Karfl›s›nda, eski inzibat dairesive Hüsrev Pafla tekkesi mevcuttur.

Türbenin cephesi tamamen mermer kaplanm›flt›r. Kitabesiyoktur. Kap›dan bir koridora girilir. Sa¤ taraftaki kubbeli oda-daki ahflap sanduka Hasan Hüsnü Pafla'ya aittir. Önündeki lev-has›n›n cam› k›r›lm›fl, mükavvala üzerine, flerit halinde ve gü-zel bir hat ile haz›rlanm›fl kitabesi rutubetten, yer yer okunmazhale gelmifltir.

Bu sandukan›n arkas›nda mermer bir lahit vard›r. Bafl tafl›-na : "Külli nefs-i zaikat'ül-Mevt" ayeti, lahdin kapa¤› üzerine de:

Merhum Bahriye Naz›r› Bozcaadal›Hasan Hüsnü Pafla'nm mahdumuAmiral Mehmed Rüfldü Bozcal›Ruhuna fatiha. Do¤umu 1873Vefat› 1966 diye yaz›l›d›r.Bu türbe odas›n›n arkas›nda, bir kütüphane odas› vard›r.

Burada kitap dolaplar› ile bir masa bulunmaktad›r. Bunun ar-kas›nda ise türbedar odas› mevcuttur.

D›fl kap›n›n sol taraf›ndaki kubbeli türbe odas›nda Pafla'-n›n efli ve di¤er çocuklar› gömülüdür. Burada, etraflar› ahflapoymal›, parmakl›kl› alt› sanduka vard›r.

Her iki türbe odas›n›n Sokak taraf›nda büyük birer pence-resi mevcuttur. Bunlar›n flebeke demirleri Tophane-i mire dö-kümhanesinde haz›rlanm›flt›r.

‹kinci türbe odas›n›n arkas›nda bir mescit bulunmakta-d›r.Mihrab›, köflede duvar içine nifl fleklinde girmifltir. Türbebugün pek bak›ms›z durumdad›r.

Hasan Pafla'nm o¤lu ve Canan Han›m'›n efli, Mustafa Sü-reyya Bey'in kabri de ikinci türbe odas›ndad›r.

Hasan Hüsnü Pafla, 1832 tarihinde ‹stanbul'da do¤du.Bozcaadal› Patrona Hüseyin Pafla'n›n o¤ludur. Deniz okulun-dan 1848'de, te¤men olarak ç›kt›. 12-ocak-1881 ve 3-aral›k-1882 tarihlerinde olmak üzere ve Sultan II. Abdülhamid dev-rinde, iki defa Bahriye naz›rl›¤› vard›r. ‹kinci defa getirildi¤igörevden, 29-R. ahir-1321 (27 -temmuz-1903) tarihindeki vefa-t› ile ayr›lm›flt›.

Hasan Pafla'n›n Eyüp'te vapur iskelesi civar›nda ve Kad›-köy'de Hasan Pafla Semti'nde birer camii vard›r. Semte onunad› verilmifltir. Kendi türbesindeki mescidinde de Sadiyye ayin-leri yap›l›rd›. Zaten buras›n› tekke olarak yapt›rm›flt›.

O¤lu, Amiral Rüfldü Bozcal›, II. Abdülhamid'in dahilye Na-z›r› Memduh Pafla'nm k›z› Zeliha Handan Han›mefendi ile evliidi. Bu evlilikten, meflhur ressam Sabiha Bozcal› dünyaya gel-mifltir. Handan Han›m, 1958 tarihinde vefat etmifltir. Kabri,Merkez Efendi mezarl›¤›ndad›r. Sabiha Han›m, annesinin gü-zel bir tablosunu yapm›flt›r.

Büyük ‹skele Mescidi bahsine bak›n›z.Japonya'da, Ertu¤rul Facias›'nda flehid olan Osman Pafla, Ha-

san Hüsnü Pafla'n›n damad› idi. Osman Pafla'n›n babas›n›n ismide Osman Pafla olup 1853 tarihinde Sinop Bask›n›n'da yaral› ola-rak Ruslar'a esir olmufl ve sonra ‹stanbul'a dönmüfltür. fiehid Os-man Pafla'n›n efli, Sabiha Han›m, Kas›mpafla'da Yelde¤irmeni Ca-miini yeniden yapt›rm›flt›r. Kabri, ikinci türbededir.

Hasan Pafla Türbesi ve iki yan›ndaki Canan Han›m ve ‹z-zet Efendi Türbeleri'nin yap›m› s›ras›nda, buradaki kabir tafl-lan, yerlerinden ç›kar›larak arkadaki büyük çukura at›lm›flt›r.Bugün de ayn› yerdedirler. Bunlar›n buradan ç›kar›larak yan-yana dizilmeleri laz›md›r.Kaynak (gezi notu) (R. Akakufl. S: 196) (T. ‹st. Camileri 1/38-81-11/35) (‹nal,Son As›r Osm. Sadrazamlar›. S: 688-693-694-767-1352-1479) (Si. Osm. 3/452Osman Pafla) (Si. Osm. 3/447 Osman Pafla) (Adolf Slade, K›r›m Harbi S: 90)(Lütfi Tarihi, M. Aktepe Ter. 9/210) (M. Larus 9/679-681) (‹st. Ans. 6/3053)

Bahariye'de, fiehitlik mevkiindedir. Karfl›s›nda Eyüp Lisesi,biraz ileride ise, Bahariye Mevlevihanesi Türbesi'nden ya-

p›lm›fl nakillerin sofas› bulunmaktad›r. Hazire Bahariye Mezarl›-¤› duvar› üzerindedir. Kemerli kap›s›nda kitabe yoktur.

Said Mehmed Efendi Eyüplü Türk bestekar›d›r. Padiflahmusahibi ve mabeyinci olmufltur. Fevkalade zeki, nefleli, nük-tedan ve müzisyendir. Neyzen ve girifzen idi. Karagöz oynatt›-¤› için Hayali denmifltir. O¤lunun sünnetinde karagözü bizzatkendisi oynatm›flt›r. O¤ullan Ahmed fiekib ve Ziyaaddin

174 MM

Hasan Hüsnü Pafla Türbesi

Hasan Hüsnü Pafla Türbesi

Hayali Sairi Efendi Haziresi

TÜRBELER MM

Ahmed Beyler'dir. Ziyaeddin Ahmed bey, Seraskerlikmüsteflarl›¤›na kadar yükselmifltir. Said Efendi sadrazam Hac›‹vaz Pafla'n›n k›z› ve Sadriazam ‹vaz-Zâde Halil Pafla'n›nk›zkardefli Cemle Han›m ile evli idi. ‹vaz-Zâde Halil Pafla'n›nk›zkardefli Cemile Han›m ile evli idi. Yenikap› fleyhi AbdülbakiNas›r Dede Efendi'nin müridi idi. Said Efendi vefat etti¤indebu hazireye gömülmüfltür. Fesli ve Mevlevi sikke kabartmal›fiahidesindeki kitabesi fludur:

Üstte ölüm ayeti ve:Yâ Hazret-i Mevlâna Celâleddin-i Rûmî yaz›s› yer alm›flt›r.Sa'id-i Mevlevi döne döne azm itdi ukbâya Bulunmazd› nazirîkim dergâh-› dünyâda Nedim olmufldu evvel-i sânisi yok yekta edâ çok y›l Liyakâtle üçüncü sene Selim dâd-› mu'tade Hele cennet-Mekân Mahmud Han'e buldu¤u mazmun Latife söylerim zan-eyleme gelmezdi ta'dâda Usule âflinâ neyzendi tebdil-i makam itdi Seza hicriyle nay ehl-i m›trab gelse feryâde Azizim mu'tekid hem müntesib bir pir idi merhum fiefi'i cürmü olsun Hakk erenler rûz-› ferdâde Güher pâfl münacat evvel yazub târihini Safvat Sa'id olsun busâhib Hazret-i Molla'ya me'vâda 1272 fi 27 Ca (4-flubat-1856) Haziredeki di¤er flahideler flunlard›r: 1263(1847) de vefat

eden Cemile Han›m. Kitabesi fludur: Musahib-i Hazret-i fiehriyâri Sab›k ‹stabl-i âmire

pâyalilerinden Mehmed Sa'id Efendi'nin halile-i muhteremesiVe ‹vaz Pafla merhumun hafideleri Huld-i âfliyân merhu-

mun hafideleri Cemile Han›m. 19-R-12631265 (1849). ‹vaz Pafla' hafidesi Hafize Han›m.1266 (1850). Sa'id Efendizâde dar-› fluray› askeri bafl kâ-tibi Ahmed fiekib Beyefendi'nin efli Hadice Cinanyâr

Han›m1284 (1867). Musahib Said Efendinin torunu meclis-i vâlâ

mazbata odas› hülefas›ndan Râflid Bey,1309 Zilkade 14 (haziran-1892). Said Efendinin o¤lu,

Müsteflar-› ser askeri ve müsteflar-› sadr-› âli olan AhmedBey. Kitabesi 14 m›sradir. Tarih beyti fludur:

Akdi âb-› didei hasret didim târihiniK›ld› Ahmed Beyefendi kuds-i adne irtihal14- zilkad›-13091316(1898). Hassa seyyar topçu 3. liva kumandan› Adil

Pafla.

Kaynak (‹nal, Hofl flada S: 255) (Ata Tarihi 5/366) (Y. Öztuna, Türk MusikisiAns. II. 2. Kas›m S: 197) (Letaif-i Enderun S: 33-144-200) (Gövsa, MeflhurAdamlar S: 339) (Si. Osm. 3/45-607 ‹vaz Mehmed Pafla) (Cevdet Tarihi,Üçdal Nefl. 12/58-145) (Ata Tarihi. 3/193-194) (Türk Bestekârlar› Ans. S: 73)

fiaho¤lu Türbesi de denir. ‹ranl›lar'la bafllayan harp 986(1578) tarihinden beri devam ediyordu. Nihayet,

Ferhad Pafla'n›n büyük baflar›s› ile fiah Abbas sulha raz› olmuflve ye¤eni, maktul ‹ran veliahdi Hamza Mirza'n›n o¤lu, HaydarMirza, sulh rehinesi olarak 988 (1590) tarihinde ‹stanbul'agelmifl ve büyük bir merasimle karfl›-lanm›flt›.

Haydar Mirza, a¤›r hediyelerle gelerek padiflah'›n ete¤iniöpmüfl ve iltifata mazhar olmufltu.

Vefa meydan›'na naz›r, Pertev Pafla Saray› da yenidendöflenerek Haydar Mirza'ya tahsis edildi. Yemekleri Topkap›saray›'ndan gönderiliyordu. Kendisi ‹stanbul'a geldi¤i zamanküçük bir çocuktu. Hatta sünnet dü¤ünü bile Kad›rgaLiman›ndaki Sokullu Mehmed Pafla Saray›'nda yap›lm›flt›.

Bir müddet sonra 18-R. Ahir-1004 (21-Aral›k-1595) ta-rihinde vebadan öldü. Eyüp Sultan Türbesi civar›na gömüldü.Sultan III. Mehmed'in emriyle üzerine güzel ve yüksek birtürbe yapt›r›ld›. Fakat, onun Osmanl› topra¤›nda kalmas›n› hoflkarfl›lamayan ‹ranl›lar, bir zaman sonra, mezar›n› açt›lar vekemiklerini gizlice ç›karakak ‹ran'a götürüp Erdebil'deyeniden topra¤a verdiler. fiimdi o büyük kubbe bofltur.

Yukar›daki ifadeler Peçevî Tarihi'nden al›nm›flt›r. Bugüniçin bu türbeyi bulmak mümkün de¤ildir. Y›k›lm›fl ve--

175 MM

Hayeli Said Efendi Haziresi

Beybaba Soka¤›’n›n sol taraf›nda görülen kubbeli türbenin HaydarMirza’ya ait oldu¤u san›lmaktad›r. Türbe bugün mevcut de¤ildir.

Haydar Mirza Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

ya baflka birisi gömülmüfl olabilir. Sicill-i Osm. yazar›na görebu türbe Beylerbeyi Mehmed Pafla Türbesi'dir. Halbuki,Mehmed Pafla Türbesi bu tarihte mevcut olup 997 (1588) tari-hinde yap›lm›flt›r.

Bu devirde yaflam›fl ve en küçük olay› kaydetmifl olanSelanikli Mustafa Efendi (ölm. 1008 M. 16000) Haydar Mirza"merhum Beylerbeyi Türbesi civar›nda medfun olup, üstünebir âli türbe yap›lmak ferman olundu. Ff evâs›t-› flehr-i rebi'ül-âhir, sene 1004 (1595 Aral›k ortalar›) demektedir.

Sedad Hakk› Eldem Bey'in ‹stanbul An›lar› adl› eserindeBeybaba soka¤› bafl›ndan çekilmifl bir foto¤rafta ve soka¤›n soltaraf›nda harab bir türbe görülmektedir. ‹nce tu¤ladanyap›lm›fl, kurflunsuz kubbesi, dört ayak ve dört kemer üzerineokurtulmufltur. Bu çok harap türbe, Mir-i Miran Türbesi'ninbiraz gerisindedir. Bugün mevcut olmayan türbe, HaydarMirza Türbesi olmal›d›r.

Karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde, klasik parmakl›kl› üç pen-cereden oluflan üstü aç›k bir türbe daha görülmektedir. Buyerde bugün, üzerinde bir hançer kabartmas› bulunan küçükmermer bir sanduka bulunmaktad›r. Bu 1029 (1620) tarihindevefat eden "Mehmed bey"a aittir ki bir paflan›n o¤lu olmal›d›r.

Bundan evvel, Yavuz Sultan Selim'in 22-Recep-920 (12-Eylül-1514) tarihinde, Tebriz'den ‹stanbul'a getirdi¤i kimseleraras›nda Timur neslinden Horosan Padiflah› Sultan HüseyinBaykara o¤lu Mirza Bediüzzaman da vard›. BediüzzamanHorasan taht›ndan düfltükten sonra Tebriz'e yerleflmiflbulunuyordu. Yavuz Sultan Selim kendisine "günlük 1000Osmani vazife ile tayin" buyurmufldu. Fakat ‹stanbul'a geldik-ten hemen sonra 1515 tarihinde vebadan vefat etti ve "Hazret-i Ebû Eyyûb Ensari civar›nda defn" olundu. Fakat kabrininyeri belli de¤ildir. Haydar Mirza, Bediüzzaman Mirza'n›nyan›na defn edilmifl olabilir.

16-Ra. 1208 (Ekim-1793) tarihli bir takrir ile "Eyüpkurbinde Sahi Hatun Türbesi türbedar› Osman'›n vefat›ylamünhal olan türbedarl›¤›n Seyyid Mehmed Nuri'ye verilmesi"istenmifltir. 21-Ra. 1269 (Ocak-1853) tarihli arzuhallerde"Eyüp Camiine mülhak Mirza Validesi fiah Hatun vakf› kati-pli¤inin tevcihi" rica edilmifltir. Bu iki vesika acaba bu türbe ilemi alakal›.

Aradan dört sene geçtikten sonra 5-cemaziyelâhir-1008 (23-Aral›k-1599) tarihinde, Haydar Mirza'n›n babas› Hamza Mirza,yan›nda Haydar Mirza'n›n süt annesi (Dâyesi) oldu¤u halde,o¤lunun kabrini ziyaret etmek maksad›yla ‹stanbul'a gelmifl vebu arada Safiye Valide Sultan'a da he-diyeler getirmiflti.

"Kanun-› kadim üzre sitâne-i Sa'âdet'de bulunan kap› halk›ve a¤ayân-› rikâb-› hümâyun ve erkân-› kalem ve ehl-i divânmüzeyyen ü müretteb ikbâl ü istikbâle ç›k›p, Üsküdar'daniskeleye ç›kt›klar›nda, mübala¤a Yeniçeri ve Acemi O¤lan veCebeci ve Topçu ve sair ehl-i hiref esnâfiy-le Kap›c›bafl› A¤a ileMirâhûr Ali A¤a hazretleri yanaflub ve Güliter nâm dâye hatunat arabas›yla bâizz ü ikram menzil ü makam gelüp karareylediler."

Mirahur Ali A¤a için Dolanc› Dervifl Mehmed EfendiMevlevi hanesi bahsine bak›n›z.

28-Ca. 1244 (6-Aral›k-1828) tarihli bir ilam'da da "Ey-yüp'te Acem fiah› o¤lu Haydar Mirza Türbesi evkaf›ndan bir

cihetin tevcihi, Eyüp Kad›s› Gelenbevr-Zâde Mehmed SaidEfendi" taraf›ndan istendi¤i görülmektedir.

Kaynak (Perçevi Tarihi, Enderun Kitapevi, 1980 2/121-122)

(Daniflmend, Kronoloji 3/160 Ve 640 fihrist. 2/15) (Si. Osm. 2/260) (Osm.

Arfl. Evkaf Def. III. No. 22441-23048.4/27675) (Solak-Zâde Tarihi Haz. V.

Çabuk 2/31-) (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof. M. ‹pflirli S: 547-840) 325 (Sedad

H. Eldem, ‹st. An›lar› S: 200)

Yusuf Muhlis Pafla Caddesi ile Yusuf Muhlis PaflaÇ›kmaz›'n›n birleflti¤i yerde ve ç›kmaz soka¤›n sa¤

köflesindeki ahflap, üç katl› bir evin sa¤ taraf›ndaki set üze-rindedir. Aç›k türbe olup içinde kitabesiz sütun fleklinde birflahide vard›r. Horasan Erenleri'nden oldu¤u ve ‹stanbul'unfethi s›ras›nda geldi¤i rivayet edilmektedir. Bu kabir, 1994senesi bafl›nda yok edildi.

E¤rikap› d›fl›nda ve mezarl›¤›n içindedir. E¤rikap›bitifli¤inde ise Hz. Hâfir'in türbesi vard›r. Hz. mir'in

türbesi aç›k olup etraf› bir demir parmakl›k ile çevrilmifltir.‹çinde ulu bir servi ve bir lahit bulunmaktad›r. fiahidesiüzerindeki kitabesi fludur:

Hüv 'el-Hayy 'ül-Bâki / Hâz 'el-merkad'üfl-flerif/ Mineshâb'ül-kirâm / Abd'üs-Sâd›k mir/Bin ‹bâde binSâme/Radiyallâhü Ta'âlâ anh/ve nafa'nallahü bi flefaatihi/Tarih-i ta'mir 1205 M. gurre (10-Eylül-1790)

Eskiden mevcut olan kabir bu tarihte flimdiki flekliyletamir edilmifltir.

Türbe d›fl›nda ve bafl taraf›nda, son zamanlarda toprakalt›ndan ç›kar›lan bir flahide üzerinde: "Enderun-› Saray-›Galata-i Hümâyun'da iken vedai âlem-i fâni iden Haf›z Meh-med Sâd›k kulu IHI veya 1181 (1699-1767) M. gurre" diyeyaz›l›d›r. Garip bir isim ve M. Gurre benzerli¤i vard›r.

Mehmed Ziya Bey'in ifadesine göre eskiden türbeninyak›n›nda, Rüsumat kolcu kulübesi bulunuyordu.

176 MM

Hz. Abd'üs-Sâd›k Âmir Türbesi

Horasani Baba Türbesi

Hz. Abd'üs-Sâd›k Âmir Türbesi

TÜRBELER MM

E¤rikap› d›fl›nda ve bitifli¤inde, yüksek bir set üzerinde-dir. Kap›s› tak›nda befl s›ra halinde haz›rlanm›fl flu kita-

be vard›r:fiâh-› hayrât-eser Hazret-i Hân Mahmud'un Ahd-i adlinde

bu meflhed dahi oldu âbâd Öyle meflhed ki Alemdâr-› Nebidâdânn›n Necline olmufl idi türbei envâr-nihâd Böyle ta'zimeseza yerleri ihya itdi Zât›na dense müceddidkim ider istib'âdMehbit-i nûr olâ tâ rûh-i Sahâbiyle zemin Ol fieh 'in flevketiniide rüzûn Rabb-i ‹bad Oldu bu merkadtn ihyâs›na Es'ad târihHâfir'in ruhunu Sultan-› Cihan k›ld› flâd 1251 (1835)

Kitabenin üstünde imzal› Mahmud-› Adlî tu¤rasi bulun-maktad›r.

fiiir, Sahhaflar fleyhi-Zâde Vakanüvis, âlim ve Sultanah-met'te kütüphane sahibi Esad Efendi taraf›ndan haz›rlanm›fl veYesâri-Zâde Mustafa ‹zzet Efendinin nefis hatt› ile yaz›lm›flt›r.

Hz. Hâfir, Ebû Eyyüb'ül-Ensâri'nin hemflirezadesi yaniye¤eni idi. Bu makam, Sultan I. Mahmud zaman›nda (1730-1754) dar'üs-saade a¤as› Beflir A¤a'n›n arzusu ile meydanagelmifltir. Daha önce yoktu.

Alt› pencereli türbenin çat›s› y›k›lm›flt›r. ‹çinde, etraf›demir parmakl›kl› bir kabir vard›r. Ayak tafl› gömülü olupancak Hz. yaz›s› okunmaktad›r. Bunun Beflir A¤a zaman›ndakonuldu¤u san›lmaktad›r. 1975 de onar›lm›flt›r.

Kaynak (Gezi notu) (S. Ünver, ‹st. da Sahabe Kabirleri S: 39) (M. Ziya,

‹st. ve Bo¤aziçi S: 352)

Feshane Caddesi ile K›z›lde¤irmen Soka¤›n›n birleflti¤iyerde ve Cadde üzerindedir. Sol taraf›nda, yanl›fl olarak

Fitnat Han›m Türbesi denilen, Hubbi Hatun'un efli, MehmetVusûlf Efendi Türbesi ve Kadiri tekkesi vard›r. Türbe,muntazam kesme tafltan, sekiz cepheli olarak yap›lm›fl vekubbesi sekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Alt üstpencerelerinden ›fl›k al›r. Kitabesi yoktur. ‹çinde bir tek ahflapsanduka vard›r. ‹ç süslemeleri tamamen mahv olmufltur. 1942

tarihinde di¤er türbe ile beraber onar›lm›fl fakat sandukas›yenilenmemifltir. Mimar Sinan'›n eseri olmal›d›r.

Ad›, sevgili anlam›na gelen Hubbi Hatun, Befliktafl'tatürbesi olan Yahya Efendinin torunu ve Celaleddin YahyaEfendinin kar›fl›d›r. Sonra kocas›n›n 958 (1551) tarihinde hacyolunda vefat› üzerine, Sultan II, Selim'e musahibe (Padiflah›ndertleflti¤i kad›n arkadafl›) olmufl ve büyük bir nüfuza sahibolmufltur. Bu s›rada mevleviyet payesine yükseltti¤i MollaMehmed Vusuli Efendi ile evlendirilmifltir.

Hubbi Hatun'un pek latif gazelleri, kasideleri ve mes-neviyat› olup üç bin beyitli Hurflid ü çemflid nam›nda bir yazmaeseri vard›r.

Vefat tarihi belli de¤ildir. Si. Osm. Sultan III. Muradsaltanat›n›n (1574-1595) ortalar›nda öldü diyor. Osm. Müel.göre 988 (1589) tarihinde vefat etmifltir. Türbenin önündekihazirede 991 (1585) tarihli bir kabir vard›r. Bu, KamerSultan'›n matbah Emini Pir Mehmed Emin'e aittir. Bu durum-da türbenin 1583 tarihinden evvel var oldu¤u ortaya ç›kmak-tad›r. Hubbi hatun, kocas›ndan evvel vefat etmifltir. MehmedVusûlî Efendi 18-receb-988 (23- may›s-1590) tarihindeölmüfltür.

Kaynak (Hasan Çelebi, Tezkiret'üfl-fluara S: 280-281) (Si. Osm. 3/164

fiemseddin Mehmed Efendi Ansl/250) (Si. Osm. 4/127 Vusûlf Efendi)

(Hadika 2/145) (Hammer Tarihi, Üçdal nefl. 6/1967) (Osm. Arfl. Evkaf Def.

II. No. 15925)

Feshane Caddesi Üzerinde, Ferhad Pafla Türbesi'nin soltaraf›nda ve Eyüp Emniyet Amirli¤i binas› civar›ndad›r.

Caddeye aç›lan hazire kap›s›n›n sol taraf›nda, flebekedemirli, mermer üç hacet penceresi vard›r. fiebekeler çal›n-m›flt›r. Kap›dan dar, uzun bir yola girilir.

Bu yoldan sol taraf› Hulûsf Ahmed Pafla ailesine ait so-fad›r. Yolun nihayetinde, bir avlu ve orta yerinde fiskiyeli

177 MM

Hz. Hâfir Türbesi

Hubbi Ayfle Hatun Türbesi

Hz. Hafir Türbesi

Hulusi Ahmed Pafla Haziresi

Hubbi Ayfle Hatun Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

bir havuz ve flad›rvan vard›. Bunlar da k›smen 1982 de yokedildi. Buras› türbedar bahçesi idi.

Haziredeki flahideler flunlard›r:1252 Ra. 17 (temmuz-1836) da vefat eden, Harciye Naz›r›

Ahmed Hulusi Pafla'n›n efli Mümtaz Kad›nefendi.1253 Ra. 6(10, Haz. 1837). Efâhim-i vükelây› devlet-

iAliyye'den vezir sadr›âzam› kaimmekan› ve Hariciye Naz›r›Ahmed Hulûsî Pafla. Sonradan ruhlar›na Aksaray'daSofular'da, Alaeddin Efendi Tekkesi duvar›na bir çeflme yap-t›r›lm›flt›r. Daha genifl bilgi için Si. Osm. 2/281 e bak›n›z.

1258 (1842). Hulusi Ahmed Pafla'n›n hemfliresi ve Dergâh-› âli gediklilerinden Ahmed Hurflid A¤a'n›n efli fierife Hanife H.

1263 (1847). Ahmed Hulûsî Pafla'n›n o¤lu Es'ad Beye-fendi'nin o¤lu Ahmed Rauf Bey,

1266 (1849).Ahmed Hulûsî Pafla'n›n o¤lu Es'ad Beye-fendi'nin k›z›, fierife Naf›a Han›m.

1274 (1857). Ahmed Hulûsî Pafla'n›n annesi fierife FatmaHan›m.

1284 (1867). Ahmed Hulûsî Pafla'n›n o¤lu mevâlii ki-ramda ‹zmir kad›s› ‹brahim Es'ad Beyefendi.

1299 Muharrem 6 (Aral›k-1881). Sadaret-i uzma kaim-mekan› Hulûsî Ahmed Pafla'n›n biraderi, kudemay› Ecille-irical-i devlet-i Aliyye'den Bâb-› li Evâmir-i mühimme müdürüMehmed Emin Bey (Si. Osm. 1/437)

1300(1882). Hulûsî Ahmed Pafla'n›n kardefli Mühimmemüdürü Mehmed Emin fieyda Bey'in efli Nesibe Han›m.

1302 (1884). Divan-› Hümâyum mühimme odas› müdürüM. Emin fieyda Bey-Zâdesi fieyda Bey-Zâde fiûray› Devlet isti-naf mahkemesi reisi Ali Bey.

1337 (1918). Hulûsî Pafla'n›n o¤lu Mahmud Fahir Bey'ink›z› Nefisi Han›m.

Hümâ Hatun, Vezir ‹skender Pafla'n›n k›z› Bâli Pafla'n›neflidir. Kabri, Fatih'te Bâli Pafla Caddesi ile Hoca

Efendi Soka¤›'n›n birleflti¤i yerde bulunan Bâli Pafla Camiininyan taraf›ndaki Bâli Pafla Türbesi içinde idi. Türbe bugün mev-

cut de¤ildir. Antalyal› olan Bâli Pafla, Enderun'dan yetiflmifl,ümerâdan olmufl ve 900(1494) tarihinde vefat etmifltir. Bucaminin yap›m›na bafllad›ysa da vefat› üzerine yar›m kalm›fl veefli Hümâ Hatun taraf›ndan ta-mamlanm›flt›r. Bâli Pafla'n›nAntalya'da, Murat Pafla Mahal-lesin'de ve Bâli Bey Soka¤›üzerinde bir camii daha vard›r. 1494 senesinden sonra vefateden Hümâ Hatun'un annesinin türbesi Eyüp Sultan'da idi.Fakat bugün mevcut de¤ildir. Evkaf Defteri'ndeki Za. 1206(Haziran-1792) ta-rihli bir inha ile "‹stanbul'da Bâli Pafla ve efliHümâ Hatun Camii evkaf›ndan vazife ile Eyüp'te Hümâ Hatunvalidesi Türbesi'nde bir cihet tercihi" yap›ld›¤›na göre türbe butarihlerde mevcuttu.

Kaynak (Osm. Arfl. Evkaf Def. 4. No. 32317)

Mihriflah Valide Sultan imareti bahçesinde ve Bostan‹skelesi Soka¤› üzerindedir. Mihriflah Sultan Türbesi

Sadr›azam Rauf Pafla'n›n aç›k türbesi vard›r. Sütun fleklindekiflahidesi Mevlevi sikke kabartmal›d›r. Kitabesi fludur:

Müteveffi Mehmed TahirPafla-Zâde Kethüdâ-i mehd-iÜlyây› Saltanat-› seniyyeMerhum ve ma¤furlehaEs-seyyid Hüseyin Hasib Be¤'inRuhiçün el-fâtiha.22-fievval-1287(15-ocak-1870)Si. Osm. de hayat› hakk›nda flu bilgi vard›r."Hüseyin Hasib Bey, Valide sultan kethüdas› Tahir Pa-

fla'n›n o¤ludur. 1250 (1834) de kap›c› bafll›kla ihtisab Naz›r›(Belediye baflkan›) oldu. 1255 (1839) da azl adeldi. 1258 rece-binde (a¤os. 1842) Ticaret Naz›r› Vekili ve sonra Posta Naz›r›oldu. 1266 R. ahir (flubat-1850) de Valide Sultan'a kethüdaoldu.

1267 flaban›nda (Haz. 1851) ihtisabdan azl ile yüce mecliseaza oldu. 1268 recebinde (nisan-1852) üçüncü defa ‹htisabNaz›r› olup 1269 (1853) da kethüdal›k hizmetinden azl edildi.1271 zilkadesinde meclis-i vâlâ'ya aza oldu.

1274 (1857) de fiehr Emaneti ünvaniyle 4. defa ‹htisab'amemur oldu. 1276 R. evvelinde (ekim 1859) emanetten azledildi. 1277 zilhiccesinde (haz. 1861) Fatma Sultan'a kethüdaoldu. 1278 R. ahirinde 5. defa fiehr emini oldu. ‹ki ay sonraAbdülaziz'in annesi'ne dahi kethüda oldu.

Hüseyin Bey'in türbesi yan›nda 9-C. ahir-1318 (Ekim 1900)de vefat eden Hüseyin Bey'in k›z› ve Nebil Pafla-Zâde RefladBeyef'nin efli fierife Hadice Han›m'›n ve 2-zilkade -1300 (eylül-1883) de vefat eden Hüseyin Hasib Bey'in efli AyfleHan›mefendi'nin kabirleri vard›r.

Kitabesi Sarac-Zâde. imzal›d›r.Babas› Tahir Pafla'n›n 1263 (1847) tarihli flahidesi de

Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan Türbesi karfl›s›ndaki me-zarl›ktad›r.

Kaynak (Gezi Notu) (Si. Osm. 2/288 ve 3/247-248 Tahir Mehmed Pafla)

178 MM

Hulusi Ahmed Pafla Haziresi

Hümâ Hatun Validesi Türbesi

Hüseyin Hasib Bey Türbesi

TÜRBELER MM

Bostan ‹skelesi Soka¤› üzerinde ve Mahmud PaflaTürbesi ile Adile Sultan Türbesi aras›ndad›r. Karfl›s›nda

Hüsrev Pafla Kütüphanesi ve bunun sa¤ taraf›nda, yak›n tarih-lere kadar duran bir kahve ve bu kahvenin önünde ise HüsrevPafla'n›n sütun fleklindeki çeflmesi vard›.

Kubbeli türbesinin cephesi mermer kapl›d›r. fiebeke demir-li üç penceresi mevcuttur. Hiç bir yerinde kitabe yoktur. ‹çindebir tek ahflap sanduka vard›r. Kubbe ve duvarlar›ndaki kalemifli nak›fllar bozulmufltur. Duvarlar›nda bir iki kandillik nas›lsakalm›flt›r.

Türbeye, Boyac› Sokakta bulunan büyük kap›dan giri-lerek gidilmektedir. Kap›dan küçük bir koridora girilmektedir.Sol tarafta kaptan-› Derya Halil R›fat Pafla türbesi ve türbedarodas› bulunmaktad›r. Odan›n pencereleri bu koridora ve azilerideki avluya bakmaktad›r. Koridorun üzerinin bir tonos ileörtülü oldu¤u y›k›lan ince tu¤la kemerden anlafl›lmaktad›r.Kap›n›n sa¤ taraf›nda ise yan yana üç odac›k vard›r kipencereleri soka¤a bakmaktad›r. Kap› ile odalar›n cephesiköfeke tafl ile kaplam›fl olup yer yer dökülmektedir.

Koridor ile avlunun birleflti¤i yerdeki ufak kitabesiz çeflmey›k›lm›fl olup yaln›z ayna tafl› ve yala¤› kalm›flt›r. Sokakkap›s›n›n tam karfl›s›nda Semahane kap›s› bulunmaktad›r.Avlunun sa¤ taraf›nda ve nihayette ise kiler ve mutfak yeralm›flt›r. Buradaki bir kap›dan ve ahflab bir merdivenden üstkattaki fleyh kaidesine ç›k›lmaktad›r.

Semahanenin sol taraf›ndaki bir kap›dan, bir büyük sofayave buradan da Hüsrev Pafla türbesine girilmektedir.

Hüsrev Mehmed Pafla Firari Zade, Çavuflbafl› Said Efendi(ölm. 1213 M. 1798 M. 1798) nin kölesi olup Enderun'a giripç›kt›ktan sonra Küçük Hüseyin Pafla'ya kapudan-› deryal›¤›ndamühürdar ve sonra kethüda oldu. 1215 (1800) de Mir-i Mirzaolarak bir çok valiliklerde bulundu. 1226 (1811) ve 1238(1822) tarihlerinde olmak üzere ike defa Kaptan-› Derya oldu.‹kinci kaptanl›¤› s›ras›nda Mo-ra'n›n do¤usudaki ‹psaraadas›'n› feth etti. Sonra Serasker oklu. 1253 (1837) de YüceMeclis reisi ve 1255 R. ahirin-de (Tem. 1839) sadr›azam oldu.Bundan sonra da baz› görevlerde bulunduktan sonra 13-C.

ahir-1271 (2-mart-1855) de vefat etti.Hüsrev Pafla, 1250/1834 tarihinde Kocamustafapafla

Tekkesi'ni yeniden yapt›rd›. "Servet ehli, halim, selim, kerim,iflbilir, tedbirli, latifeci ve güler yüzlü idi. Yafl› 100'e yak›nd›.Bir çok köleleri çok iyi terbiye ederek devlet hizmetinesokmufltur. ‹çlerinden ikisi sadr›azam ve biri serasker, dördüdevlet ricali ve biri müflir olarak sekiz müflir olup liva ve ferikolarak hayli kölesi görülmüfltür. Evlad› yoktu.

Kaynak (Gezi notu) (Si. Osm. 2/275) (R. Akakufl S: 193) (Cevdet Pafla,Tezakir, 12 fihrist) (N. Poray, ‹st. Gömülü Paflalar S: 64) (‹si. Ans. C.5/› S:609) (Cevdet Tarihi, Üçdal Yay. 7/265 ve C: 12 1218 olaylar›) (M. Larus C:6 S: 97 Kütüphanesi S: 98) (H. von Moltke, Türkiye'deki Durum ve OlaylarÜzerine Mektuplar, SH 22-78) (‹.H. Daniflmend, Kronoloji C: 4 fihrist) (S.‹skit, Mufassal Osm. Tarihi 6/3097) (Türk Ans. 19/395) (E. Z. Karal Osm.Tarihi C: 5 ve C: 6 fihrist)

Edirnekap› d›fl›nda, Münzevi Caddesi üzerinde, EmirBuhari Cami civar›nda ve Eyüp'e giden yolun sol

taraf›nda idi. Cami, 1941 tarihinde Vak›fça y›kt›r›lm›fl ve türbede, 1974 y›l›nda Haliç Köprüsü çevre yolu yap›m› s›ras›nda,yola geldi¤inden flimdiki yerine nakledilmifltir. Bugün, HaliçKöprüsü'nden gelindi¤ine göre, Edirnekap› d›fl›ndaki altgeçidin sol taraf›nda, set üzerinde ve Edirnekap› Mezarl›¤›duvar› yan›ndad›r.

Bu aç›k türbenin etraf›n›, köfeke tafltan yap›lm›fl bir par-makl›k çevirmifltir. Parmakl›klar›n üzerine f›rdolay› bir kartufloturtulmufltur.

Kemerli kap›s›ndan içeri girdi¤imizde iki kabir görürüz.Her ikisinin üzerinde, kaba dört köfle köfeke tafltan yap›lm›flflahideler vard›r. Kitabeler okunmaz haldedir. Kap›n›n soltaraf›ndaki parmakl›k üzerinde ve iç tarafta yine okunamayanbir kitabesi vard›r. Kabrini ve tafl parmakl›klar› vefat›ndansonra talebesi ve M›s›r kad›s› Piri Pafla-Zâde Mehmed Beyyapt›rm›flt›r.

‹bn-i kemal'in as›l ad›, fiemseddin Ahmed'dir. 873 (1468)de Tokat'da do¤mufl fakat Edirne'de yetiflmifltir. Dedesi KemâlPafla'ya izafetle, Kemâl Pafla-Zâde veya ‹bn-i Kemal, Kemâl'ino¤lu denmifltir. Kemal Pafla'n›n ad› ise KemaleddinAhmed Çelebi'dir. Sonra ‹stanbul'a gelmifl ve

179 MM

‹bn-i Kemal Türbesi

Hüsrev Pafla Türbesi‹bn-i Kemal Türbesi

Hüsrev Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

vefat etti¤inde, eski odalar civar›nda Laleli Cami üst taraf›ndayapt›rm›fl oldu¤u türbesine defnedilmifltir. Kemal pafla'n›ntürbesi Amasya'da, Afla¤› Pirler Mahallesi'nin kuzey bat›s›nda,yol kenar›nda, mezarl›k içinde türbesindedir.

‹bn-i Kemal'in babas› ise, Süleyman Bey'dir. Fatih devrikumandanlar›ndan olup, ‹stanbul'un fethinde, A¤a H›z›r Paflamaiyetinde, Amasya Sanca¤› askeri ile birlikle fetihte bulun-mufltur. Fetihten sonra ‹stanbul'a ilk Subafl› olarak tayinedilen Süleyman Bey'in ayn› flah›s olup olmad›¤› belli de¤ildir.‹stanbul'da vefat ederek babas›n›n yan›na defnedilmifltir. Herikisinin de bugün kabirleri mevcut de¤ildir. Osmanl› Müellifleriadl› eserde ise Amasyada gömülü olduklar› yaz›l›d›r.

‹bn-i Kemal, Sultan II. Bâyezid'in ordu kumandan› iken ilmi-ye mesle¤ine geçmifltir. Molla Lütfi, Kestelli, Hatib-Zâde ve Ma'-ruf-Zâde'den ders gördükten sonra bir çok medreselerde müder-rislik yapm›fl ve Zenbilli Ali Efendinin 932 (1525) tarihindeki ve-fat›ndan sonra fleyhülislam olmufl ve 2-flevval- 940 (16-nisan-1534) tarihindeki vefat›na kadar bu yüce makamda kalm›flt›r.

Eserlerinin yekûnu 300'e yak›n olup en mühimmi Tarih-iAl-i Osmani'dir. Yavuz Sultan Selim'e söyledi¤i mersiyeleri fliir-lerinin en güzelidir. Kendisine insanlardan baflka, cinlerin demüracaat ederek, ondan fetva talebinde bulunduklar› ve busebeble manevi alemde de büyük bir flöhret ve nüfuzu bulun-du¤u ve bundan dolay› kendisine, insan ve cinlerin müftüsüanlam›na gelen Müfti'l-Sakaleyn unvan› verildi.

Vefat›na flu üç ibare tarih olmufltur:Haza makam-› Ahmed: 940Kabr-i Ahmed müdâm ola pür-nûr: 940Vân gitdi Kemâli bu asr›n: 940Türbedeki ikinci kabir Mahmud Çelebi'ye aittir. Kap›dan

girildi¤inde ilk kabir ‹bn-i Kemal'e aittir. Mahmud Çelebi,meflhur fieyh Emir Buhari'nin damad› ve bu isimle bilinentekkenin ilk fleyhidir. 938 (1531) tarihinde vefat etti.

Ayvansarayl› Haf›z Hüseyin Efendiye göre KazaskerMehmed Efendinin ve Muhyiddin Hicri Efendinin kabirleri detürbededir. Kerim-zâde Mehmed Efendi ‹bn-i Kemal'in talebe-sidir. Babas› Abdülvehhab ‹bn-i Abdülkerim'dir. 975 (1568) tar-ihinde vefat etmifltir. Eserleri vard›r.

Kara Çelebi denmekle maruf Muhyiddin Hicri Efendi,

Rum Mehmed Pafla'n›n birader-Zâdesi ve Müfti Aziz Efendininceddidir. ‹stanbul Kad›s› iken 964 (1557) tarihinde vefatetmifltir. Toplanm›fl divân› vard›r.

Kaynak (Hadika 1/180 Kemal Pafla Mescidi) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih.Haz. Derin-Çabuk S: 206-239) (Konyal›, Mimar Sinan'›n eserleri S: 75) (‹st.Ans 1/470) (M. Tahir, Osm. Müel, 1/325) (‹S‹. Ans. 6/561) (Si. 166)(Uzunçarfl›l›, Osm. Tarihi 11) (fiakay›k S: 381) (H. Hüsameddin, AmasyaToplu, Amasya Belediye Yay. 1986 S: 170)

Bostan iskelesi Soka¤› üzerinde, Hüsrev Pafla Kü-tüphanesi ile Mihriflah Valide Sultan Sebili çeflmesi

aras›nda ve Hüsrev Pafla Türbesi karfl›s›ndad›r.Türbenin cephesi tamamen mermer kaplanm›fl olup beflik

çat›l›d›r. Simetrik olmas› için, sol taraf›na bir kap› yeriyap›lm›flt›r. ‹ki hacet penceresi üzerine "‹smi Celal" ayet-i ker-imesi yaz›lm›flt›r. Tek s›ra halinde olan bu yaz› Hâmid'indir.Aln›nda güzel bir silmesi vard›r ki yaprak motiflidir.

Hâmid Bey, 1328 (1910) tarihinde Ser Hattat, hocas›Mehmed Nazif Efendinin vefat› üzerine Harbiye Mektebi baflhattatl›¤›na getirildi¤i s›rada bu ayeti yazm›fl olmal›d›r.

Türbe içinde üç kabrin s›¤abilece¤i bir set sofa vard›r.fiahideleri yoktur. Kimlerin gömülü oldu¤unu ö¤renmekmümkün olmam›flt›r.

Kaynak (‹nal, Son Hattatlar S: 122)

Türbe, Ayvansaray De¤irmeni taraf›ndan, E¤rikap›'yado¤ru gidildi¤inde, sol tarafta ve Vezir Süleyman

Pafla'n›n 1075 (1664) tarihli çeflmesinin biraz ilerisinde veYa¤hane De¤irmeni Soka¤› üzerindedir.

Eskiden bu semte, Ç›nar Mahallesi ve Ayvansaray'›nde¤irmenine de (Hofl F›r›n) Beylik De¤irmeni denirdi. Bude¤irmen 1986 tarihinde Halic'i kurtarma operasyonus›ras›nda y›kt›r›ld›. F›r›n, Yavedud Camiinin sa¤ taraf›ndanbafll›yarak sahile kadar uzan›yordu.

180 MM

‹simsiz Türbe ve sa¤da Hüsrev Pafla Kütüphanesi

Kâ'b R.A. Türbesi

‹simsiz Türbe

Kâ'b R.A. Türbesi

TÜRBELER MM

Ya¤hane De¤irmeni Soka¤› 1973-74 senelerinde, HaliçKöprüsü ve çevre yolunun yap›m› s›ras›nda buradakiAbdülvedud Mahallesi ile beraber ortadan kalkm›flt›r. Süley-man Pafla Çeflmesi de y›kt›r›lm›fl, yaln›z yan›ndaki su terazisib›rak›lm›flt›r. Çeflme bofl yere y›kt›r›lm›flt›r. Bu durumda türbe,kum ve m›c›r y›¤man aras›nda, terk edilmifl durumdad›r.

Dikdörtgen fleklinde ve kesme tafltan infla olunan türbeninön taraf›nda demir parmakl›kl› dört penceresi ve sol taraf›ndada kap›s› vard›r. Kap› üzerine:

Ashab'dan Kâ'b Hazretleri diye yaz›lm›flt›r.1251 (1835) tarihinde, ‹stanbul'daki bütün harap türbe ve

mescitlerin tamiri s›ras›nda bu da ihya olunmufltur. Bugün,ahflap çat›s› çökmüfl ve sandukas› yok olmufltur. Kabrinin arkataraf›ndaki duvarda bir dolap yeri vard›r. Bu oldukça büyüktürbede ve binan›n sol, ön köflesinde bir kabir mevcuttur.Eskiden sandukas› önünde flu levha vard›:

Kudumlarla bâb-› sa'bYire göçmüfl bilâ ta'bAman Yâ Hazret-i Kâ'bfiefaate ir gör biziBundan evvel de 1228 (1813) tarihinde "‹radei Seniye ile

bina ve ihya" olundu¤unu ve türbede türbedarl›k cihetinin tev-cih edilmesi istendi¤ini bir arzuhalden ö¤reniyoruz.

Türbe, 1992 senesinde, esasl› olarak yenilenmifl ve üzeride bir çat› ile örtülmüfltür.

Kaynak (gezi notu) (S. Ünver, ‹st. Sahabe Kabirleri S: 45) (Osm. Arfl. EvkafDef. II. No. 19008)

Mustafa A¤a, Sultan I. Ahmed devrinin Bab'üs-sa'âdeA¤as›'d›r. Medresesi ve çeflmesi vard›r. Kay›fl Mustafa

A¤a Medresesi ve Kap› a¤as› Mustafa A¤a Çeflmesi bahislerinebak›n›z.

1022 (1613) tarihinde vefat etmifltir. Kabri, Eyüp SultanCamii mihrab› önünde, mermer sütunlar ile çevrilmifl "Sakaf›küflâde" bir türbede idi.

Türbe bugün mevcut de¤ildir. Y›k›lm›flt›r. Sütunlar› vesütun bafll›klar› elan duruyor. Yap›lan aramada flahidesineraslanmad›. Vefat›na:

Hayr'ül-Makâm: 1022 terkibi tarihtir.Yuvarlak dört adet sütunu ve baklaval› bafll›klar› yerde

olan türbenin sahas›nda bugün flu flahideler vard›r:1172 (1758) tarihinde vefat eden, Hazinedar ‹brahim A¤a.1196 (1782) fiah Sultan Cariyelerinden Hofledâ Hâtûn.1253 L. 12 (Ocak-1838) Tahvil kalemi hülefas›ndan Ah-

med Refik Efendi fiahidesi fesli ve tu¤ra kabartmal›d›r."Böyle buldum bu cihan› sanki bir z›ll-i hayâl" diyen

Mahsûn Gazale Hatun'un ve ayr›ca alt› çocu¤un kabirlerivard›r.

Bu türbenin arkas›nda 963 (1555) tarihli bir büyük aç›ktürbe daha vard›r. Kap› kitabesi özellikle silinmifltir. Kime aitoldu¤u ö¤renilemedi.

Kaynak (gezi notu) (Ayvansayi, Mec. Tevârih S: 416)

Eyüp Sultan Camii yan taraf›nda, Beybaba Soka¤›üzerinde ve Küçük Emir Efendi Türbesi'nin ayak ucun-

dad›r. Etraf› demir parmakl›k ile çevrilmifltir. ‹çinde iki lahitvard›r. Sol taraf›ndakinin ayak tafl›nda flu kitabe bulunmak-tad›r:

Merkad'ül-mevlâ el-merhum Seyyid'üs-salihâVe reis'ül-ulemâ k-Mahmud Efendi‹bn-i Ali bin Efl-fleyh EsedullahEl-Ma¤nisî el-kaz› bi'l-askeridenLisene hamsin aflere ve mie ve elf 1115 (1703)Bafl tafl› dört köfle olup üzerinde büyük bir dolamal› sikke

bulunmaktad›r. Kitabesi fludur:Hazret-i Mahmud Efendi göçdü ukbây› mülkeEyliye dar-› ma'in ana mevâ-i KibriyaErdi savt› irince gûfl................pâkineTark idüb dar-› fenay› eyledi azm-i bekaMüstakime yaz du'â ile ana târihinEyliye Mahmud Efendi rahmeti Mevlâ's›na1115Kabri, lahid fleklindedir. Kendisi iki kere Anadolu Ka-

d›askeri olmufltur.Sa¤ taraf›ndaki lahdin büyük kavuklu bafl flahidesi

üzerindeki kitabe fludur:fiu merkadin sahniAk-Mahmud Efendi-ZâdeEs-seyyid Mehmed Zeyn 'el-âbidinEfendi rûhiçün el-fâtiha1165Ayak tafl› üzerindeki yaz› ise fludur:Asr›nda fieyhülislâmOlub intikal-i dâr-› beka‹den merhum ve ma¤furleAk-Mahmud Efendi-ZâdeEs-seyyid Mehmed Zeyni EfendiRûhiçün el-fâtihaM. gurre 1164 (30-Kas›m-1750)1746 tarihinde fieyhülislam olmufltur. Kanl›ca'daki ya-

l›s›nda vefat etti.Türbenin önünde, o¤lunun tarihsiz flahidesi vard›r.

181 MM

Kazasker Ak-Mahmud Efendi Türbesi. Türbe d›fl›nda ve sa¤taraftaki flahide Abdürrezzak Efendi’nindir.

Kap›aâas› Kay›fl Mustafa A¤a Türbesi

Kazasker Ak-Mahmud Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Haza merkad-iles-seyyid Abdullah / ‹bn-i es-seyyid Mehmed /Zeynelâbidin.

Ve 1165 (1751)de vefat eden Abdülgani Efendi Zade /Abdürrezzak Efendinin flahidesi vard›r. Abdülgani Efendininkabri camiin, Bostan iskelesi'ne aç›lan kap›s›n›n yan›ndad›r.

Sa¤ taraf›nda ise: Sab›ka fieyhülislam / Merhum vema¤furle Ak/ Mahmud-Zâde Es-seyyid/ Mehmed ZeyniEfendinin / Veled-i manevisi Haf›z / Abdülhadi Molla ruhuna/ el-fâtiha. 1172(1758), kabri vard›r. Bunun yan›nda ise fluflahide bulunmaktad›r. Uzun kitabesi flu m›sra ile bafllanmak-tad›r.

Zevcei Mahmud Efendi-Zâde-i Zeynelâbidin.Son m›sra ise fludur:K›la Hace Saliha Han›m cinân› cilvegâh1171 (1257)Vasiyeti üzerine, ‹stanbul'da Mesih Pafla camii civar›ndaki

evi yan›na ve fieyhülislam Zeynelâbidin Efendi ad›na yapt›r›lanmekteb ve çeflme günümüze kadar gelmemifltir.

Bu mekteb ve çeflme, kar›s› Saliha Han›m taraf›ndanyapt›r›lm›flt›r. Bunu kabir tafllar›ndaki flu ifadelerden anl›-yoruz:

Nice evkâf-› flerif ve ihsân-› a'mâl ileHak nice hayrata tevfik eyledi bî-ifltibah

Kaynak (gezi Notu) (Si. Osm. 2/443 Zeynelâbidin Efendi ve 4/323 MahmudEfendi Ak.) (M. Aktepe'nin baz. fiem'dân‹-Zâde tarihi 1/122-130-131-132-139-143-156-160) (Daniflmend, Kronoloji 4/537) (Mütsakimzâde, Devhat'ül-meflâyih S: 95) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih S: 269-270)

Otakc›lar'da, Kirimi Çeflme Soka¤›n›n biraz ilerisinde soltarafta ve Tokmaktepe Mezarl›¤›n'da ve yol üzerinde

idi. 1974 tarihinde Haliç Köprüsü ve çevre yolu yap›l›rken,sökülerek flimdiki yerine nakledilmifltir. Türbe flimdi, Paflmakc›Çay›r› Caddesi ile Aflhane soka¤› aralar›ndaki metrukmezarl›kta ve Aflhane Soka¤›n›n sol bafl›na yak›n bir yerdedir.

On mermer sütun üzerine, yine mermer kirifller otur-tulmufl güzel, ihtiflaml› bir aç›k türbedir. Dört köfle sütunlararas›ndaki pirinç flebekeler yok olmufltur. Yüksek bir kaide

üzerine oturtulmufltur.‹çinde birinin flahideleri k›r›lm›fl küçük, di¤eri büyük iki

kabir vard›r. Büyük kabrin üzerindeki sütun flahidede flunlaryaz›l›d›r:

Rical-i Devlet-i Aliyye'denSab›ka Tevki 'i-i Divan-›Hümâyun Mehmed Sa'id HaletEfendi'nin pederi eflrâf-›Kuzat-› kiramdan merhum ve ma¤furEl-muhtac ilâ rahmet'ülK›rimîHüseyin Efendi'ninRuhiçün El-fâtihasene: 1197 (1873)Türbe, Hüseyin Efendinin vefat›ndan sonra 1235 (1819)

tarihinde, o¤lu Halet Efendi taraf›ndan, Yenikap› mevlevihane-si civar›ndaki, Aflç›bafl› Türbesini yapt›rd›¤› s›rada infla ettiril-mifltir.

Kirimi Türbesi ilerisinde meflhur Levni AbdülcelilEfendi'nin kabri yan›nda Ak-türbe vard›r.

Zal Pafla Caddesi üzerinde ve K›z›l Mescid ad› ile an›lanKiremitçi Süleyman Çelebi Camiinin mihrab›

yönündedir. Ellialt› sene sonra, 994 (1586)de türbenin üzerineRamazan A¤a bir mekteb yapt›rm›flt›r.

Süleyman Çelebi'nin vakfiyesi 938 (1531) tarihli oldu¤unagöre, bu tarihten sonra vefat etmifl olam›l›d›r.

Türbenin klasik, topuzlu demir flebekeli yedi penceresi vebir kap›s› vard›r. ‹çinde alt› kabir bulunmaktad›r. ‹kisi hariç,di¤erlerinin flahidesi yoktur. Yaln›z serpufllar› yerde durmak-tad›r. Bunlardan biri Süleyman Çelebiye, di¤eri ise Sekbanbafl›Ramazan Efendiye aittir.

Mevcut flahidelerde isim ve yaz› yoktur.Mektebin kitabesinden anlafl›ld›¤›na göre, Ramazan A¤a

mektebi yapt›rd›¤› s›rada vefat etmifltir. Mektebi bahsinebak›n›z.

182 MM

Kiremitçi Süleyman Çelebi Türbesi

K››mi Hüyin Efendi Türbesi

Kiremitçi Süleyman Çelebi Türbesi

K›r›mî Hüseyin Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

fiimflir Dede dahi denir. Eyüp Sultan Camiinin do¤utaraf›nda, Beybaba Soka¤› üzerinde ve cami yan cephe-

sine çok yak›n bir yerdedir. Karfl›s›nda Pertev Pafla'n›n büyükaile türbesi vard›r. Beybaba soka¤›na aç›lan mermer söveli vekemerli kap›s› üzerinde iki sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabebulunmaktad›r: Hazâ kabr'ül-âlem el-âmil el-fâz›l el-kâmil el-hasib el-nasib Es-seyyid ibrahim'üfl-flehir Küçük EmirEfendi/Kan valde mütevaz›nâ fî Amasiye ve kan min evliya-Ullah'ülkibâr ve sâhib'ül-kerâ-met-üs-seniyyete.

535 (1228)Kap›n›n sol taraf›nda Reis'ül-etibba, Hekimbafl› Hayâti-

Zâde Mustafa Fevzi Efendi'nin 1151 (1738) tarihli ve 42m›sral› kitabesi vard›r.

Küçük Emir Efendi kabrinin bulundu¤u mahal birazçukurda oldu¤undan iki basamakla inilir. Lahdinin etraf›ndabir insan dolaflacak kadar bir aç›kl›k vard›r. Yan duvarlar›kamilen mermer kapl›d›r. Bafl flahidesi taraf›na du'a için otu-rulacak yer yap›lm›flt›r. Ayak tafl›ndaki kitabe fludur:

Merhum Küçük Seyyid EfendiHazretleri'nin merkad-› saveridir.Rahmetullahü Ta'âlâSene 935Bafl tafl›na da ayn› kitabe yaz›lm›flt›r.Türbe bugünkü fleklini, flimdiki camiin yap›m› s›ras›nda

yani 1215 (1800) tarihinde alm›flt›r.Küçük Emir ‹brahim Efendinin babas›, sadad-›

Acem'dendir. Amasya'da dünyaya geldi. Tahsilini Bursa'da

yapt›. Orda fiehzade Korkud (ölm, 1513)a ö¤retmen olupsonra Amasya'ya müfti oldu. Sultan II. Bayez›d'›n Amasya'davali olarak bulundu¤u s›rada onun musahibi oldu. Onu avmerak›ndan kurtard›. Sonra istifa etti ve 100 akçe ayl›k ileEyüp Sultan'da I. Selim'in ihsan etti¤i bir evde oturupvefat›ndan evvel evinin Eyüp Camiine vakf edilme-sini vasiyyetetti.

Uzunboylu, çok sakall›, 90 yafl›nda, bekar ve kerametsahibi bir zat idi. Yata¤a yatmay›p otururken uyurdu. Hattatidi. Bir aral›k ama olduysa da sonradan bir gözü aç›lm›flt›r.

Kaynak (Gezi notu) (R. Akakufl. S: 200) (si. Osm. 1/92 ‹brahim Efendi) (M.Tahir, Meral Yay. Osm. Müel. 1/293)

183 MM

Küçük Emir Efendi Türbesi

Küçük Emir Efendi Türbesi

Küçük Emir Efendi Türbesi Kap›s›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Otakç›lar civar›nda, Fethi Çelebi Caddesi ile Otakc›-bafl›Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve Soka¤›n sol kö-

flesindedir. Karfl› köflede ve yol afl›r› yerde, yanl›fl olarakMustafa ‹tri Efendi'ye atfedilen Buhari fieyh Türbesi, MustafaPafla Tekkesi Camii ve haziresi ile fieyhülislam Mehmed ArifEfendi'nin aç›k türbesi bulunmaktad›r.

Bugün mevcut olmayan türbe, Mimar Sinan yap›s› idi.Yaln›z etraf› demir parmakl›kl› bir lahid mevcuttur. Bafl sa-hidesinde flu k›sa kitabe vard›r:

Sultan SüleymanVilzerâs›ndan LalaHüseyin PaflaRahmetullahü aleyhRakam yaz›l› de¤ildir. Hüseyin Pafla 980 (1572) tarihinde

vefat etmifltir. Kendisinin ‹stanbul'da Havuzlu Mescid ad›yla daan›lan bir camii, ayr›ca Kütahya'da da bir camii vard›r. Herikisi de Mimar Sinan yap›s›d›r.

Hadika'da türbesi hakk›nda flu aç›klama vard›r:"Lala Hüseyin Pafla, Mustafa Pafla Tekkesi bitifli¤inde vâk-

i'çeflmenin yan›nda medfundur. Ad› geçen çeflme ve yan›ndaköflede bulunan sebil, ‹stanbul'da Hal›c›lar Köflkü'nde mescidsahibi Molla fieref Efendi'nindir. fierafeddin Kirimi Efendi 931(1524) tarihinden sonra vefat ederek Lala Hüseyin PaflaTürbesi haziresine gömülmüfltür."

Molla fieref Efendinin kabri bugün de mevcuttur. Lakintafl› yoktur. Hüseyin Pafla'n›n sol taraf›nda olup halk, evliyayeri demektedir.

Lala ve hasis oldu¤u için tütünsüz lakablariyle an›lanHüseyin Pafla, Pertev Mehmed Pafla'n›n akrabas›ndan olupEnderun'dan ç›km›flt›r. Pozega Beyi olup 958 (1551) de BudinBeylerbeyi oldu. 967 (1559) de Sultan II. Selim'e

flehzadeli¤inde Lala ve Vezir oldu. II. Selim'in tahta geç-mesinde 974.(1566) de Anadolu Valisi ve 976 (1568) da Konyaeyaletiyle K›br›s muhaf›z› ve oradan Rumeli Beyler-

beyi'si oldu. Azilden sonra tekrar Kubbe veziri oldu. 1566-1568 tarihleri aras›nda Anadolu Eyalet Valisi olan HüseyinPafla Kütahya'da, kendi ismi ile an›lan mahallede, bugün demevcut olan ve selatin mabetleri aras›nda say›lan cami vehamam›n› yapt›rm›flt›r.

Kaynak (M. Meriç, Mimar Sinan S: 27 (Hadika 1/94-200-290) (Kütahya. ‹st.1981-82-S: 413) (Si. Osm. 2/184) (Peçevi Tarihi, Enderun Kitabevi Nefl. Haz.F. Derin-V. Çabuk 1/118-119-395442) (Daniflmed, Kronoloji 2/471 fihrist)(A. Kuran, Mimar Sinan S: 284-325) (Hamza Güner, Kütah-ya Camileri S: 34)

Eyüp Sultan Camii iç avlusunda ve avlunun Bostan ‹ske-lesi'ne aç›lan kap›n›n sol taraf›ndad›r. Dört mermer

sütun üzerinde, tek bir kubbeden ibaret olma bu zarif eserMimar Sinan'›n eseridir. Kubbe, tromplar üzerinde bulunansekiz yüzlü bir kasna¤a oturtulmufltur. Sütun bafll›klar› bakla-va dilimlidir. Kubbe ete¤inde, hattat Hamid'in onar›m s›ras›ndayazd›¤›, bir ayet-i kerime, türbeyi içten f›rdolay› çevirmifltir.

Mustafa Pafla'n›n muhteflem lahdi burma sar›kl›d›r. Lahdinön yüzünde, üç sat›r halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Rûhiçün fatihaEy su'al iden bu meflhed sahibin bunda gelüb Fâtih-i k›bns oland›r bu güzin-i gâziyân Nice y›l serdar olub açd› Acem iklimini Akibet k›ld› cihandan azm-i ukba virdi câm R›hletin gördükde didi Bülbülî târihini Mustafa Pafla'ya eyle adni Hannân'›n 988 (1580)Evliya Çelebi, Pafla'n›n gazada kulland›¤› ok ve yay›n›n bafl

ucunda as›l› oldu¤u söylüyor.Lala Mustafa Pafla, K›br›s Fâtihi olarak flöhret bulmufltur.

Fakat ayn› zamanda Gürcistan ve fiirvan Fatihi'dir. SokulluDeli Hüsrev Pafla'n›n kardeflidir. Enderun'dan yetiflmifltir.1561 de Erzurum Beylerbeyli¤i'ne getirildi. Burdan sonraalt›nc› vezir oldu.

184 MM

Lala Hüseyin Pafla Türbesi

Lala Mustafa Pafla Türbesi

Lala Hüseyin Pafla Türbesi

Lala Mustafa Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

15-may›s- 1570 tarihinde K›br›s Serdar› s›fat›yle asker vemühimmat yüklü gemiler ile Befliktafl ‹skelesi'nden hareketederek 2-Tem. 1570 de K›br›s'›n Limasol ve Larnaka liman›navar›p karaya asker ve top ç›karm›flt›r. 9-eylül-1570 de Lefkoflezaptedilmifltir. Daha sonra 3-a¤ustos-1571 de Ma¤osa'y› zapte-den Pafla, büyük bir alay ile K›br›s fatihi olarak ‹stanbul'a gir-mifltir.

Dinine çok ba¤l› olan Mustafa Pafla, bu seferi senelerce ha-yal etmifl idi. Çünkü, daha fiam Beylerbeyi iken, Hz. Ömer dev-rinde K›br›s'›n Müslümanlar taraf›ndan k›smen zaptolundu¤u s›-rada infla edilen camie ait bakiyenin bu s›rada, domuz salhanesiolarak kullan›ld›¤›n› ö¤renip K›br›s'›n fethi gerekti¤ini ileri süre-rek, bu ifle kendisinin memur edilmesini istemiflti.

4-ocak-1578 de Erzumun taraf›na serdar tayin olundu. 24-a¤ustosta Özdemiro¤lu Osman Pafla Tiflis'i alm›flt›. Bundansonra Sohum, Gürcistan ve fiirvan taraflar› zaptedildi. Dahasonra ‹stanbul'a dönen Pafla, sadrazam olmad›¤› için üzüntü-den 25-C. ah›r-988 (7-a¤os-1580) günü ikindi vakti Tophane'de-ki bahçesinde birden bire vefat etmifltir. Ölece¤ini hissedip 17gün önce türbesinin yerini ald›¤› söylenir.

Lala Mustafa Pafla, ak›ll› ve tedbirli bir devlet adam› idi. M›-s›r Sultan› Kansu Gavri'nin o¤lu Mehmed Bey'in k›z› FatmaHatun ile evlenmifl ve o¤lu Mehmed Pafla dünya gelmifltir.

Mustafa Pafla'n›n bir çok hayrat› vard›r. Erzurum'da 970(1562) de tamamlanan bir cami, fiam'da 360 hücreli Lala PaflaHan›, hamam ve tekkeler, fiam civar›nda Kunaytira'da cami veimaret, Lefkofle'deki Ömer Camiine mahsus vak›flar, Ilg›n'da1577 tarihli cami, bedesten, kervansaray, Mekke ve Medine'debaz› hayrat, Tiflis ve Kars'ta,, flark serdarl›¤› s›ras›nda yapt›rd›-¤› iki cami bu cümledendir. Bu eserler bugün de mevcuttur.

Mustafa Pafla türbesinin bafl taraf›nda dolama kavuklumuhteflem bir lahit vard›r. Yaz›s› yoktur. Bunun o¤lu MehmedPafla'ya ait oldu¤u san›lmaktad›r. Mustafa Pafla'n›n ilk o¤luFerhad Pafla'n›n lahdi ile Eyüp Camii civar›nda Beybaba Soka-¤›n›n sol köflesine yak›n bir yerdedir.

Kaynak (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 202) (Si. Osm. 4/377) (Daniflmend, Kro-

moloji 3/flhrist Mustafa Pafla) (E. Çelebi, Z. Dan›flman 2/105) (M.Meriç, Mi-

mar Sinan S: 102-27) (G. Oransay Osm. Dev. Kim Kimdi S: 189) (Peçevi Ta-

rihi, M. Uras çev. S: 235-284/) (Kirzio¤lu, Osm. Kafkas Ellerinin Fethi, fih-

rist) (‹si. Ans 8/732) (M. Sözen, Mimar Sinan, fihrist) (Vak›flar Genel Md. Ar-

flivi, tarih: 971 (1563). Eski yaz› defter no. 608 S: 186-198. Yeni yaz› defter

No. 2134 S: 96)

Kalenderhâne Caddesi üzerinde ve Eyüp Meydan›'ndangelindi¤ine göre, köfleye yak›n bir yerde olup sa¤ taraf-

tad›r. Karfl›s›nda, Sokullu Mehmed Pafla çeflmesi ve hemen ya-n›nda ise iki katl› kendi mektebi bulunmaktad›r. Yak›n tarihekadar türbenin sol gerisinde kendi tesisi olan Kalenderhânetekkesi mevcuttu. Kap›s› halen durmaktad›r. Kitabesi yok ol-mufltur.

Set üzerindeki, Abdülbaki Efendi lahdinin hamzavî bafl fla-hidesine flu yaz› vard›r:

Hüvel'l-Hayy 'ül-KayyunCem'i ehl-i ervâh›-çünVe hassaten La'li-ZâdeEfl-seyyid Abd'ül-BâkiRuhi çünEl-fâtiha1159 (1746)Lahit bir incir a¤ac›n›n devrilmesi suretiyle da¤›lm›flsa da

1985 senesinde onar›lm›flt›r.Cadde taraf›ndaki büyük, kare, mermer hacet penceresi

klasik demir parmakl›kl›d›r. Pencerenin üst krifline bir s›ra ha-linde haz›rlanm›fl flu kitabe bulunmaktad›r:

Kalbime "‹bn-i Riyâz'ül-cenne" ilhan itdi HakkHubb zât› da'vet itdi rûh› bezm-i vuslataBirler eshâb-› muhabbet nhletim târihiniLa'li-Zâde Seyyid Abd'ül-Bâki girdi cenneteAlt›nda rakam yoktur. Bu tarihi vefat›ndan önce söyledi¤i

rivayet edilmektedir. Türbenin avlu taraf›nda befl, arka cephe-sinde ise iki penceresi vard›r. Üst kiriflleri ve topuzlu demirparmakl›klar› yok olmufltur. Türbenin, Kalenderhâne kap›s›n-dan ayr› bir kap›s› vard›r. Yanyana iki kap› olm›yaca¤›na göre,eskiden ikisi aras›nda bir duvar olmal›d›r.

La'li-Zâde'nin bafl taraf›nda iki kabir daha vard›r.1- Tarikat-i Nakflibendiye meflâyihinden Kalender tekkesi

fleyhi kutb'ül-ârifin gavs'ül-vasilin efl-fleyh el-hac Abdullah El.alt k›sm› topra¤a gömülüdür.

2- Meflâhir-i Tarikat-i Nakflibendiye'den bu dergâh›n post-niflini el-hac Mehmed Efendi 1318 (1900)

Abdülbâki Efendi Mesnevi flariki Sar› Abdullah Efendinin k›-z›n›n o¤lu La'li fieyh Mehmed Efendinin o¤lu ve Bayramiye Me-lâmileri'nin ariflerinden fazilet sahibi bir zat olup fieyh Muradnakflibendi'den sülûkunu tamamlam›flt›r. Müderris oldu¤undan1117 (1705) de Kudüs Monlas› olup 1138 (1725) de Limni Ada-s›'na gönderildi. 1143 (1730) da M›s›r Mollas› ve 1144 (1731) deMekke payesi ve 1149 (1736) ‹stanbul kad›s› olup sonra Anado-lu payesi verildi. Eserleri vard›r. En meflhuru Menakib-i Melâmi-ye-i Bayramiye'dir. Sergüzeflti de de¤erli bir eserdir.Kaynak (Gezi Notu) (A. Gölp›narl›, Melâmilik S: 153-154-166-170-173) (M. Ta-hir, Osm. Müel, Teral yay. 1/147) (Si. Osm. 3/298) (Ayvansarayi, Mec. Tevâ-rih. Haz. Derin-Çubuk. S: 268-269406) Hadika 1/276-277-278) (‹st. Ans.l/76)(Hüseyin Vasaf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp., Yazma ba¤›fllarNo: 2306 alt 2 S: 61)

185 MM

La'li-Zâde Abdülbaki Efendi Türbesi. Sa¤da görülen mektebidir.

La'li-Zâde Abdülbaki Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Silahdara¤a Caddesi üzerinde, Bahariye Mezarl›¤›'nda veEyüp Lisesi karfl›s›ndad›r. Türbe, çok meyilli bir

arazide, tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olup dört kal›n aya¤›ve bir kubbesi vard›r. Kubbe, kemerler aras›ndaki kemerlerüzerine oturtulmufltur. Bugün çok harap durumdad›r. ‹çindeiki kabir bulunmaktad›r. Biri yok olmufltur. Mahmud A¤a'n›nkabri lahid fleklinde olup, bafl tafl›ndaki kitabe fludur:

La ilahe illa / Allah Muhammed'ün / Rasulullah / R›hlet-lerinde /Mahmud/ A¤a'd›r sefer / R›hlet fi rahmet.

Ayak tafl›ndaki kitabe ise fludur:Lila/lemin hükm-ü kaza/ Didi bu fenaya/Ac› an› hürmet-i

/ itidal-i yevmide / Ben sene 966 (1558)Di¤er kabrin de lahit oldu¤u, kalem tafllar›ndan anla-

fl›lmaktad›r. Bunlar Mahmud A¤a lahdine destek olmak için,ayak taraf›nda topra¤a gömülmüfltür. Türbenin d›fl›nda, ayn›devirden kalma, Mustafa Çelebi'nin tarihsiz flahidesi vard›r.

Bu Mahmud A¤a'n›n kimli¤i bugün için belli de¤ildir.

KKaayynnaakk (Gezi notu) (Y. Demiriz, Eyüp Türbeleri S: 54)

Eyüp Sultan Camii flad›rvan avlusunda ve Çifte GelenlerTürbesi'nin sa¤ taraf›nda ve hemen yan›ndad›r. ‹kisi

aras›nda 50-60 cm. bir aç›kl›k vard›r. Çifte GelenlerTürbesi'nden sonra yap›ld›¤›ndan onun flekline uydurulmufl ve

bu yüzden alt›gen haline gelmifltir. Bunu arka arkaya iki türbesaymakta mümkündür. Öndeki türbe alt› mermer sütunlu, alt›kemerli ve beflik çat›l›d›r.

Birinci türbede ve en öndeki lahdin, ayak tafl› üzerin-dekiyaz›lar özellikle kaz›nm›fl ve arkaya çevrilmifltir. Ayaktafl› gibi,yuvarlak sütun fleklinde olan bafltafl›n›n avluya bakan yüzündeflu kitabe vard›r:

‹bn 'ül-Mevlâ el-fâz›l'ül-allâme Sinan Pafla ‹bn'ül-Meulâefdal'ül-fudala fi'l-ulûm H›z›r Bey Çelebi efl-flehir bi-üstâd-› RûmYevm'ül-ahadi es-sâni min flehr-i Receb 974 (13-ocak-1567)Tafl›n arka yüzünde ise flu kitabe vard›r:

186 MM

Mahmud A¤a Türbesi

Mehmed Çelebi Türbesi. Önde görülen kad›n flahibeleriSineperver Valide Sultan’a, bunun gerisinde görülen kallaviliflahide ise, Ayd›n Valisi Abdullah Pafla’ya aittir.

Mahmud A¤a Türbesi

Mehmed Çelebi Türbesi

TÜRBELER MM

‹ntikal ila rahmetullahu SubhânehuAbduhu er-raci avfuhu ve gufrânehuMevlâna el-merhum Mehemmed Çelebi ‹bn'ül-MevlâMustafa Çelebi ‹bn'ülMevlâ fiah ÇelebiBunun arkas›ndaki flahide üzerinde flu yaz› vard›r:Hâhe-i Hassa'dan ç›kma sab›ka BerberBafl› T›rnakç› Hüseyin A¤a.1184 (1770)‹kinci türbedeki flahideler flunlard›r:El-hac Feyzullah Efendi ZadeAbdül-Latif Bey Efendi1261 evâhir-i flin (A¤ustos sonlan 1845)Mabeyn-i Hümâyun mülukane ve Muzika-i fiahane tabibi

ferik sa'adetlû Arif Pafla Hz. nin valideleri fierife Aifle fi›d›kaHaram. 25-ramazan-1314 (mart-1897)

Dr. fiükrü Bey ailesine ait olup 1331 (1913) tarihinde vefatetmifltir.

Mehmed Çelebi, Mustafa Çelebi'nin o¤lu olup o da mefl-hur Sinan Pafla'n›n ahfad›d›r. Sinan Pafla ise, ‹stanbul'un ilkkad›s› H›z›r Bey'in o¤lu ve ünlü Nasreddin Hoca'n›n to-runudur. Eyüp'te Mahmud A¤a türbesi yaranda Mustafa Çelebiisimli bir flahide varsa da tarihi yaz›l› de¤ildir.

Silahdara¤a Caddesi bafl›nda, Eyüp Sultan Camii avluduvar› üzerinde ve köfleye yak›n bir yerde, avlu duvar›

y›k›larak, mermer, büyük iki hacet penceresi yap›lm›flt›r. ÇifteGelenler türbesi'nin arkas›ndad›r.

Sa¤ taraftaki pencere üzerinde ve tek s›ra halinde flukitabe vard›r:

Sadr-› a'zam ve Serdâr-› ekrem el-hac Mehmed Emin Paflamerhumun zevcei muhteremeleri merhume ve ma¤furlehâHâf›ze Han›m ruhiçün el-fâtiha.

Sene 1209 fi'26 cim (6-Ocak-1795)Ketebe Kafl›kc›-Zâde.Ayn› kitabe hacet penceresi arkas›ndaki muhteflem flahide

üzerinde de yaz›l›d›r. Hatlar nefistir. Osman imzal›d›r.Bunu sol taraf›ndaki mermer hacet penceresi üzerinde

ise, yine tek s›ra halinde flu kitabe vard›r:Serdâr-› Ekrem el-hac Emin Pafla merhumun mahdum-›

mükerremleri Sadr-› rumeli payesi olup sab›ka Sadr› Anadolumerhum Mehmed Emin Beyefendi'nin rû-hiçün el-fâtiha. sene1225 (1810).

Abdülkâdir imzal›d›r.Sadr›azam Ya¤l›kc›-Zâde Mehmed Emin Pafla 1183 R.

ahirinin 9. günü (12-A¤ustos 1769) Edirne'de katledildi. Kabriyok olmufltur. Meflhur hattat olup iyi tahsil görmüfl, ak›ll›, zekive vakar sahibi bir zat idi. Üsküdar'da Miskinler Tekkesi mesci-di (Dedeler Mescidi) ne minber koymufl-tur. fiah Sultan ileniflanlanm›flsa da evlenmemifltir.

Emin Pafla'n›n o¤lunun ad› da Emin olup çok iyi bir tahsilgörmüfl ve Yesari Esad Efendiden talik hatt› ö¤renmifltir.Kitabelerini sudurdan o¤lu hattat Abdülkâdir Bey yazm›flt›r.

Sofada ayr›ca, Eyüp Mollas› diye ün alm›fl olan EminBey'in o¤lu Mir Mehmed Efendinin 1264 (1848) tarihli fla-hidesi vard›r.

Kaynak (Gezi notu) (Hadika 2/87-218-246-247) (Si. Osm. 1/409 Emin Baflave 1/419) (Si. Osm. 3/349 Abdülkâdir Bey) (‹nal, Son Hattatlar S: 488)fiem'dani Zade Tarihi, Haz. M. Aktepe. II. A. S: 107 ve II. B: 11)

Feshane Caddesi ile K›z›lde¤irmen Soka¤›n›n birleflti¤iyerde ve Cadde üzerindedir. Türbenin sol taraf›ndaki

yol 1989 senesi bafllar›nda aç›lm›fl ve türbe köflebafl› olmufltur.Türbenin, fiaire Fitnat Han›m'a ait oldu¤u rivayet olunu-

yorsa da do¤ru de¤ildir. Fitnat Han›m'm kabri, Eyüp SultanTürbesi haziresinde ve türbenin ç›k›fl kap›s› yan›ndaki türbe-dar odas›n›n duvar› dibindedir. fiahidesindeki kitabe fludur:

Hüve'l-BâkiSab›ka fieyh'ül-‹slâm Mehmed Es'adEfendi merhumun kerime-i mükerremesiBülbül-ü gülistan ismetVe tûti-i flükristân iffetMerhume ma¤furlehâ fierifeZübeyde Fitnat Han›mRühiçün el-fâtihaFî sene 1194 (1780)

187 MM

Mehmed Çelebi Türbesi’nin plan›

Mehmed Emin Pafla Aile Sofas›

Mehmed Vusûlî Efendi Türbesi

Mehmed Vusûlî Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Türbe, Mehmed Vusûlî Efendiye aittir. Vusûlî Efendi Tür-besi'nin sa¤ taraf›nda efli, Hubbî Hâtûn'un türbesi bulunmak-tad›r. Hadika Yazar› diyordu ki:

"Vusûlî Mehmed Efendi988 recebinin onbirinde (16-5-1590) vefat ederek Ebî Eyyüb Ensâri RA ilbari'de bulunanDebba¤-Hâne karfl›s›nda mahall-i mahsusunda defn olunmufl-tur. Civar›nda müstakil zaviyesi vard›r. Zevcesi Hubbî Ayfle Hâ-tûn dahi civar›nda bulunan özel türbesinde medfundur."

Mehmed Vusûlî Efendi Kap›c›bafl› Abdullah A¤a'n›n o¤lu-dur. Sultan II. Selim flehzade ‹ken Konya ve Kütahya'ya kad›tayin ettirmifl, ve mevleviyet payesine yükseltip musâhibesiHubbî Ayfle Hâtûn'le evlendirmifltir. Dört defa ‹stanbul kad›s›olmufltur. lim, dini bütün, halim, flair olup bir mahkeme kara-r›n› derhal hükme ba¤lard›, otoriter idi. F›nd›kl›'da camii ve ha-mam› vard›. Mimar Sinan yap›s› camii bugün de mevcuttur. Ak-saray'da Parmakkap›'da dahi bir mescidi ve mektebi vard›.‹mam Tartufli (ölm. 525:M.1131) nin Saraç ü Hace'sini tercü-me etti. Ayr›ca Selimnâme denilen, Tevârih-i Sultan Selim Hanadl› bir eseri-nin oldu¤u san›lmaktad›r.

Türbede, kendinden baflka o¤lu fiemseddin Efendinin dekabri vard›r. fiemseddin Efendi müderris (Prof.) idi. Konya veVarna mollas› olup 1024(1615) tarihinde vefat etti.

Türbedeki üçüncü kabir ise, fiemseddin Efendinin o¤lu,Vusûlî Efendinin torunu, Mehmed Efendiye aittir. Kendisi mü-derris ve Mekke-i Mükerreme mollas› olup 1060 C. ahirinde(Haz. 1650) vefat etti. Çiçe¤e merak› olmakla, ‹z-hari Molla Çe-lebi diye an›l›rd›. Molla Çelebi Lâlesi bu zata aittir. O üretmifl-tir.

Türbedeki dördüncü kabir ise, Mehmed Efendinin o¤luMustafa Efendi müderris ve Galata Mollas› olup 1106 seferin-de (eylül-1694) vefat etti.

Türbe, 1942 tarihinde restore edilmifltir. Bu tarihe kadarfeci durumda idi. Mimar Sinan yap›s› olmal›d›r. Sekiz yüzlüolup muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Tek kubbelidir.

Kitabesi yoktur. ‹çinde dört ahflap sanduka vard›r. Biri bü-yük, ikisi vasat di¤eri ise biraz küçüktür. Bunlar pehle tafllar›-na göre yap›lm›flt›r.

Türbe haziresinde flu zevat medfundur:991 (1583) tarihinde vefat eden, Pir Mehmed Emin, Kamer

sultan matbah›, gerisi okunmaz haldedir.1132 (1719). fieyh Selim Efendi1132 (1719). fieyh ‹brahim Efendi . 1143 (1730). Efl-fleyh

Mahmud Efendi1143 ( 1730).E$-fleyh Mehmed Efendi el-Kâdiri.1150 (1737). Efl-fleyh Mehmed Feyzullah Efendi1181 (1767). tf-Zâde kethüdas› Hüseyin Efendi1190 (1776). Hâf›z'ül-kurra Abdullah Efendi1282 (1865). Eyüp ‹skelesi kethüdas› Mahmud A¤a.1282 (1865). Erzurum Valisi ‹smail Pafla Hz. nin o¤lu

Sadr-› âli hülefâs›ndan Haf›z Rag›b Beyefendi. ‹smail Pafla1276 (1860) tarihinde vefat etti. Kabri, Divanyolu'nda YemenFatihi Sinan Pafla Medresesi haziresindedir.

1288 (1871). L. 11. Yerde Levha, Sahib'ül-Hayrat ve'l-hase-nat Kas›mpaflal› Kuflakc› elhac (Silik) A¤a.

1290 cim 3 (2&-Tem. 1873). Efl-fleyh elhac Kad›asker

Mehmed Monla Çelebi Be¤ dergâh› post niflini Ahmed S›d-k› el-kâdiri. Tarik sikkelidir.

1290 (1873). Üsküplü Mahallesi ‹mam› es-seyyid efl-fleyhHaf›z Mustafa Muhyiddin Efendinin validesi Hâf›ze, HattateHabibi Han›m.

1297 (1880). 2-flewal (7-eylül-) Kad›asker Mehmed Çelebidergâh› postniflini efl-fleyh es-seyyid Abd'ül-Kâdir el-kâdiri Efen-di

1301 (1883). Kad›asker Monla Çelebi dergâh› postniflinifieyh Ahmed Efendinin zevcesi fierife Halime Han›m.

1306 (1888) Mevlevi sikkeli, Tarikat-i aliyyei Kâdiriyye'denAbd'üs-selâm Dergâh› postniflini efl-fleyh ‹smail Zühdü Efendi.

1306 (1888). Saniye Han›m.1311(1893). El-hac Haf›z Efendinin o¤lu Bâb-› Askeri'de

memur ‹brahim Fevzi Efendi yan›nda 1316'da vefat eden efli-nin kabri vard›r.

1313 (1895). Ali Haydar Efendinin efli Kâmile Han›m.1319 (1901). Haf›z Mehmed Emin Efendi Zade Tophane

ketebesinden ‹smail Hakk› Efendi.1319 fiubat 25 (1902). Kad›asker Mehmed Monla Çelebi

Hz. nin dergâh-› flerifi postniflini efl-fleyh el-hac Mehmed Eflrefsabri el-kâdiri.

1319 (1901). Tophaneli R›za Efendi1319 (1901). Monla Çelebi Dergâh› dervifli Hasan EfendiGömülü, Mülga umur-› naf›adan Haf›z Mehmed Necib

EfendiGömülü, Yusuf fiah k›z› Ayfle Han›m.Gömülü, Monla Çelebi Dergâh› postniflini Es-seyyid efl-fleyh

Abdülkâdir Efendinin o¤lu Nevres Efendi

Kaynak (Gezi notu) (Hadika 2/82-83)(Si. Osm. 4/127 M. Vusuli) (Babinger,Osm. Tarih Yazarlar› 127-128) (Hasan Çelebi, Tezkire 2/926) (M. Tahir, Osm.Müel. Meral Yay. 2/475) (Tarih Hazinesi I. say› 8 S: 394 ve say› 12 S: 580)

Bostan ‹skelesi Soka¤› üzerindedir. Sa¤ taraf›nda imare-ti ve sebili, karfl›s›nda ise harap mektebi bulunmakta-

d›r.Türk barak mirasinin en güzel örneklerinden biri olan tür-

benin avlu kap›s› mermerdendir. Tak›mda "Zaikat'ül-mevt"ayet-i kerimesi ve bunun iki yan›nda, bir madalyon içinde keli-me-i tevhid yaz›l›d›r. Kap›n›n iki yan›nda, ikifler mermer sütunve bunlann aras›nda ise kitabesi, ufak yalakl› kuzu çeflmecikle-ri vard›r.

Bu kap›dan, odalar›n›n önüdeki dokuz mermer sütunlu vesekiz kubbeli revak k›sm›na girilir. Revak›n nihayetinde kitabe-siz bir çeflme vard›r.

Türbe kap›s› önünde sekiz mermer sütunlu ve iki yan› be-flik, ortada kubbeli bir revak bulunmaktad›r. Kap›n›n üzerindebir ayet-i kerime, iki taraf›na ince zarif mermer sütunlar yerlefl-tirilmifltir. Revak›n kubbeleri kalem ifli ile bezenmifltir.

Oniki oval yüzlü mermer türbenin her yüzü alt-üst pencereli olup her pencerenin iki yan›na ince sütunlar yerlefltirilmifltir. Bu ince sütunlar›n altta olanlar› silah, üstteolanlar› ise pembe mermerdir. Alt pencereler dökme demir

188 MM

Mihriflah Valide Sultan Türbesi

TÜRBELER MM

flebekelidir. Tek büyük kubbelidir. 1208 (1793) tarihinde yap›l-m›flt›r. Mimar kethüdas› Arif A¤a'n›n baflmimarl›¤› s›ras›ndaimareti ile beraber infla olunmufltur. Alt pencerelerinin üstün-de dolaflan ayet kitabesini Hattat Mahmud Celaleddin Efendihaz›rlam›flt›r. Madalyon içindekiler de onundur. Pencereleriniki taraf›nda, d›fl›nda oldu¤u gibi pembe mermer sütunlar bu-lunmaktad›r. Türbe içinde gömülü olanlar flunlard›r:

1- Mihriflah Valide Sultan2- Hatice Sultan3- Beyhan Sultan4- Refet Kad›n5- Perestû Kad›n.Mihiflah Valide Sultan, III. Mustafa'n›n bafl kad›n›d›r. 1174

(1761) de fiah Sultan'›, 1175 (1762) de III. Selim'i do¤urdu.O¤lunun padiflah olmas› üzerine Eskisaray'dan gelerek ValideSultan oldu. Hay›r ifllerini seven ve dindar bir kad›n olan Mih-riflah Sultan, o¤lu gibi Mevlevi Tarikati'ne mensuptu. Eyüpsemtini çok sevdi¤i için yaz aylar›n› k›z› fiah Sultan'›n sahilsa-ray›nda geçirirdi.

Eyüp'teki bu eserlerinden baflka, 1208 (1793) de, Hasköyile Sütlüce aras›ndaki Humbarac›lar K›fllas› Camiini, 1209(1794) de Ka¤›thane'de Silahdar Yusuf Pafla Çeflme-si'ni yeni-den yapt›rd›. Bundan baflka, 1211 (1796) da Çefl-nigir ZeynepUsta ruhu için Eminönü ile Bal›kpazar› aras›nda, Taflç›lar Cad-desi bafl›nda yapt›r›p, bugün mevcut olmayan çeflmesi, 1212(1797) de Befliktaflta K›l›çali Pafla Mahallesi Topal Hoca Mesci-di karfl›s›nda de çeflmesi vard›. Bugün bu mescid ve çeflmemevcut de¤ildir. Yaln›z çeflmesinin kitabesi bir Apartman›n du-var›na yerlefltirilmifltir.

Ayr›ca türbesi karfl›s›nda, bugün mezarl›k içinde kalm›flolan ve harabesi görülen mektebi yapt›rm›fl ve bütün bu eser-lerine vak›flar b›rakm›flt›r. Bu arada Kas›mpafla Mevlevihanesi'-ni onartm›fl ve Levent Çiftli¤i'ndeki k›fllan›n avlusunda cami,çeflme ve mekteb yapt›rm›flt›r.

Bu duygulu, içli, iyiliksever, güzelli¤i, zarifli¤i ve kibarl›¤›ile tan›nm›fl muhterem ve muhteflem Kad›n, son y›llar›n› hasta-l›kl› bir vaziyette geçirmifltir. Bu arada doktorlardan baflka Hal-laç Baba'ya da bafl vurdu¤u söylenir.

Mihriflah Valide Sultan 22-receb-1220 (16 -Ekim-1805) çar-flamba günü Topkap› saray›nda vefat etti. Cenazesi büyük birtörenle, Edirnekap›'dan götürülerek hayatta iken yapt›rd›¤›türbesine gömüldü.

Türbede gömülü olan Hadice Sultan, III. Mustafa'n›n Adil-flah Kad›n'dan olan k›z›d›r. 1182 (1768) de do¤du. 1201 (1786)da Hotin Muhaf›z› Ahmed Pafla ile evlendirildi. 1224 (1809) daArnavutköyde, mimar Melling'e kendi ad› ile an›lan saray›n›yapt›rd›. 27-flevval- 1237 (17-Tem. 1822) tarihinde vefat etti.Hatice Sultan, 1221 (1806) da M›s›rçarfl›s› civar›nda bugündemevcut olan güzel çeflmeyi yapt›rm›flt›r. Çocu¤u olmad›. Koca-s› Ahmed Pafla ise 1213 (1798) tarihinde vefat etti. Kabri Erzu-rum da idi.

Türbede gömülü olan Beyhan Sultan, ana ve babas› bir,Hadice Sultan'›n ablas›d›r. 1179 (1765) de do¤du. 1198 (1784)de Silahdar Mustafa Pafla ile evlendirildi. Çarfl›kap›'da, SinanPafla Medresesi karfl›s›ndaki Çiftesaraylar'da gerde¤e girdi.Kendisinin ayr›ca Ak›nt› burnu'nda bir sahilsayar› vard›. Kuru-çeflme'deki bugün de mevcuttur. Ak›nt›burnu'ndaki çeflmeninkitabesi buradaki Camiin arka avlusundad›r. Hatice Sultanad›nda bir k›z› oldu. Ayr›

189 MM

Mihriflah Valide Sultan Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

ca, H›rka-i fierifteki Mesih Pafla Çeflmesi'ni 1223 (1817) deonartt›. Rumelihisar›'nda da bir muvakkithane yapt›rd›. 15-R.evvel-1240 (7-kas›m- 1824) de vefat etti. Kocas› Mustafa Pafla,1213 (1798) de Bosna Valisi iken vefat etti.

Türbede gömülü olan Refet Kad›n, Sultan III. Selim'in dör-düncü kad›n›d›r. III. Selim'in flehid edildi¤i s›rada yan›nda idi.‹ki Cariye ile beraber, katillerin Selim'i öldürmesine mani ol-maya çal›flt›ysa da bir vuruflta yere serildi. Sevgili eflinin ölüsü-nü 盤l›klar› ve gözyafllar› aras›nda seyretti. Eflinin 1808 tari-hindeki ölümünden sonra Befliktafl'ta, Hayreddin ‹skelesi civa-r›nda bir yal› alm›fl ve burada 23-C.âhir-1284 (22-ekim-1867) ta-rihinde vefat etmifltir.

Türbenin ve di¤er bölümlerin yap›s›na Nurullah EfendininMimar Bafl› oldu¤u s›rada bafllanm›fl fakat onun 1210 (1795)tarihideki vefat› üzerine Mimar Kethüdas› olan Arif A¤a ta-mamlam›flt›r. Türbenin tamamlanmas›na fiair Ayni flu tarihi dü-flürmüfltür.

Ömrün efzûn ide Allah didi Ayni târihEyledi türbe bina Vâlidei fiâh Selim1208(1793)Bu külliye, Aynal›kavak Saray›'n›n tafllan ile yap›lm›flt›r.

Hadika Yazar› diyorki:"Mihriflah Sultan, Zeynep Sultan Saray› bahçesine ki Papa-

so¤lu Bahçesi denmekle meflhur yerde bir türbe ve imaret vesebil ve türbe karfl›s›nda müstakil mekteb ve hocas›na ve üçadet türbedar›na evler yapt›rmak üzere 1207 flevvalinin 26. gü-nü (6-Haz. 1793) bafllanm›fl ve 1210 (1796) senesi sonunda ta-mamlanm›flt›r.

Bina Emini olan fieytan Emin Efendi Anadolu kazaskeriiken 1233 R. evvelinde (Ocak-1818) de vefat etti. Kabri, Edirnekap› mezarl›¤›ndad›r."

Yukar›da ad› geçen Zeynep Sultan, III. Ahmed'in k›z› olupGülhanepark› karfl›s›nda camii vard›r. 1188 (1774) de öldü. Pa-paso¤lu diye bilinen Mustafa Pafla'n›n cami ve medresesi var-d›r. 1032 (1623) de vefat etti. Kabri, Eyüp'te Saçl› AbdülkadirEfendi camii haziresindedir.

Türbede gömülü olanlardan biri de Perestû Kad›n'd›r. Ab-dülmecid'in 4. kad›n› ve Abdülhamid ile Cemile Sultan'›n ana-l›¤›d›r. Abdülaziz'in Niflantafl›'nda hediye etti¤i konakta 1322(1904) de vefat etti. Bu konak sonra Ifl›k Lisesi oldu. Silivrika-p› Bala Tekkesi sebilini ve çeflmesini yapt›rd›. Kendisi ufak te-fek, narin, fleffaf tenli, mavi gözlü, alt›n sar›s› saçl›, pek nazik,gösteriflli ve vakarl› bir kad›nm›fl. Valide sultan olmufltur. Vefa-t›nda 80 yafl›n› geçmiflti.

KKaayynnaakk (Hadika 1/249-250-252-278-309. H/80-134-260) (Ç.Uluçay, Padi-flahlar›n Kad›nlar› S: 99-103-105-118) (Si. Osm.4/586 Nurullah Efendi) Ayni Divân› S: 278) (H. fiehsüvaro¤lu,Aynal›kavak Saray› ‹st. Ans. 3/1615) (Si. Osm. 1/422423Emin Efendi) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi. S: 252)(Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 142)

MMiihhrriiflflaahh VVaalliiddee SSuullttaann TTüürrbbeessii HHaazziirreessiinnddee ggöömmüüllüü oollaannllaarr1211 (1796) tarihinde vefat eden, Valide Sultan kalfalar›n-

dan Pembe Kalfa.1213 R. Evvel (A¤os. 1798). Lahid, K›zlara¤as› kavuklu.

Hüve'l-Hallak'ül-Bâki/ Sab›ka Dar'üs-Sa'âdet / üfl-flerife A¤as›merhum/ Ve ma¤fur ila rahmet/Rabb'ül-gafur Hâlid/ A¤a'n›n

ruhiçün / El-fâtiha. R. Evvel 1213. (Si. Osm. 2/265) (‹st. Çefl-meleri 11/392)

1213 R: (Eylül-1798). Hâlâ devletlu ikinci kad›n Efendininoda kalfas› Atike Kalfa.

1214 N. 27 ( 22-flubat-1800). Türbenin sa¤ taraf›nda muh-teflem birinci lahit. Kitabesi aynen yaz›ld›:

Tâ ezelden âdetidir dehr dönen da'imâ Her gelen dünyâya elbetde ider azm-i beka Mâsivâyi cümle fena ancak beka Mevlâ'dad›r. Âh kim gaflet bize ba'is olur meyle ana Dâd›-› Hâss-› Cenâb-› Hazret-i Sultan Selim Naz-Perver Usta kim ol zat-› ismet intimâ Hâzin-i fiâh'i olub sonra harim-i hâss'da Fâhire idi c›van zümresinde bi-hemrâ Söyledi cevherle Hâmid bendesi bu m›sra'› Bula cennetde sa'âdet Nâz-Perver'den flehâ Sene 1214 Küçük Langa'da, cadde üzerinde, 1207 (1792) tarihli

muhteflem mekteb ve çeflmesi vard›r. Ayr›ca Samatya'daki Mi-rahur ‹lyas Bey Camisini de tamir ettirmifltir.

1217 (1802). fievketlu Efendimiz'in çaflnigir ustas› Mehveflkad›n.

1218 fiim 23 (8-aral›k- 1803). Kallavili lahid. Gazi kaptanHüseyin Pafla. Tarih beyti fludur:

Vâs›fa Hakk'a niyaz ile didim târihinGülflen-i adn ola mesken Kapudân Pafla'ya 1218 .1220-C. âhir (Eylül-1805). Valide Sultan Harem A¤as› ikin-

ci Bilal A¤a.1220 (1805). Hazinedâr-› cihândâri Mehmed Said A¤a. (Si.

Osm. 3/36)1220 . Valide Sultan hazinedar Ustas› Naile Usta.1222 (1807). Musahib-i flehriyâri Sa'id A¤a.1222 L. 23 (Arahk-1807). Hâlâ kethüday› bevvâbin-i flehri-

yâri Sadr-› esbak ‹zzet Mehmed Pafla-Zâde Mehmed Sa'id bey'-in halilesi Sarayl› Cilve Fât›ma Han›m.

1222 Sad. gurru (10-nisan-1807). Bilal A¤a'n›n cariyesi Ne-vahis Usta.

1222 M. (mart-1807). Büyük kavuklu lahid, tamir edilmifl,Dar'üs Sa'âdet'üfl-flerife A¤as› Halil Paflal› Bilal A¤a. Çeflmesivard›r. (Si. Osm. 2/24) (‹. Tan›fl›k. ‹st. Çeflmeleri S: 214)

1222 (1807). Valide Sultan Çamafl›r ustas› Dil-Hayât Hâtûn.1223 (1808). Lahid, uzun Mevlevi sikkeli, Gazi Sultan Se-

lim Han Valide sultan Lalas› Dar'üfl-flerife A¤as› Mercan A¤a.(Si. Osm. 4/363 Küçük Mercan A¤a)

1225 (1810). Sultan Mahmud Han s›r kâtibi Haf›z Feyzul-lah Efendi (si. Osm. 4/39)

1226 (1811). Kapudan-› Derya Gazi Hüseyin Pafla kethüda-l›¤› ile ma'ruf, derya kapudân› Mehmed Pafla. (Si. Osm. 4/278Kara) Kallavili lahit.

1227 Ra. 18 (I-nisan-1812). Harem-i Hümâyunda, HamzaPaflal›, vekil Nazende Usta.

1228 (1813). Kutb'ül-ârif›n Mehmed Ebu's-Suud EfendiHz. (Si. Osm. 1/170) 18-Sad-1228

1228 Ra. (Mart-1813). Sultan Selim Çukadar› Mehmed Bey.1228 M. 24 (27-Ocak- 1813). Dar'üs-Sa'âde A¤as› Mercan

A¤a'n›n ustas› Hariri-Zâde Reflid Efendi nin efli flehide Nûr-›flems Han›m.

1233 Ra. 2 (10-ocak-1818). Fatma Sultan'›n k›z› Zühdi ‹s-mail Pafla'n›n efli Zeynep Han›m.

190 MM

TÜRBELER MM

1234(1818). Zühdi Pafla-Zâde Mehmed Nuri Bey.1234 (1818). Kallavili lahit, Mora velisi Ahmed fiâkir Pafla.

(Si. Osm. 3/125)1235 (1819). Mora Valisi Ahmed fiâkir Pafla'n›n kay›nvali-

desi Esma Han›m.1237(1821). Mir Ahmed Bey.1237 Z. (A¤os. 1822). Kethüday› Hümâyun Haf›z Mehmed

Emin Efendi1238 (1822). Harem-i Hümâyun A¤alar›'ndan Musahib-i

flehriyâri Kâmil A¤a.1241 (1825). Dar'üs-sa'âde A¤alar›ndan Siyavufl A¤a.1242-Ramazan-25 (22-nisan- 1827). Rical-i Devlet-i Aliyye'-

den/ Sab›ka Reis'ül-Küttab / Cennet-Mekan firdevs-i /fliyânmerhum ve ma¤furleh /Mehmed fieyda Efendi'nin / ruhiçünLiüah'ül-fâtiha. (Si. Osm. 3/119-120). Kafesi destarl› lahit. Av-lu kap›s› solundad›r.

1224 (1828). Çok büyük fesli lahit, hastas›n›n ön, arka veyan yüzünde yaz› vard›r. Arka yüzündeki yaz› fludur:

Cedd-i a'las› Feth-i celil-i / kostantiniyye Mücahhidin'-den/olub doksanüç/evlada nailiyetle ifltihar/idan ‹skeceli Mir-Alem / Topuzlu-Zâde El-hac Mustafa / A¤a'nm ruhuna fatiha.

Bafltafl›n›n d›fl yüzündeki kitabe fludur:Diri¤ kim pederim Hac› Mustafa A¤a / Vefat eyledi devlet-

de idi Mir-Alem / E¤erce sinni gibi 93 olub evlad/ Veli yi¤ir-miiki kald› nhlet etdi¤i-dem / kimi kap›abafl› kimisi müderris-dir/ kimisi lay›k-› fiehinfleh-i âlem / ne fa'ide yine Hükm-ü Ka-bir bulub yerini / kilk didi gelir garardan görüldü sitem/gö-züm yaflla didim R›fat teari-hin\B›rakd› âlemi gitdi behfleteMir-Alem \ 1244. (Si. Osm. 4/469)

1245 N. 29 (23-mart-1830). Lahit, Evkaf Naz›n Yusuf Efen-di (Vak›flar Der. 16/31)

1246 Sin. II. (A¤os. 1830). Valide Sultan teberdâr› Haf›zMustafa Efendi

1246 (1830). Gazi Ahmed Pafla. Sâyei Hz.-i pâdiflâhide ol-du Kapûdan / Eyledi emr-i Hümâyun ile nice gaza / biri ez-cümle gidüb Bahr-i Siyaha bi-bak / Avn-i Hakk ile yüz akl›kla-r› etdi peyda / Eyleyüp kabrine ebvab-› ci-nân› mevtuh/ ruhu-nu gark-› bin ma¤firet itsün Mevlâ/ oldu cevher fekim zihnimderûn târihini / Gitdi cenneti mekân eyledi Ahmed Pafla. (Si.Osm. 1/289)

1247(1831). Hâlâ Çavuflbafl›-i divân-› Hümâyun AliEfendinin k›z› fierife Esma Han›m.

1247 (1831). Lahit, Mukataa Naz›r› Mehmed Es'ad Efendi(Si. Osm. 1/338)

1249 fiaban 19 (ocak-1834). Lahid. Nuri Dede imzal› kitabe"Ataullah Efendi'nin makam›n huld ide Yezdan" (Si. Osm.

3/480)1249 (1833). Emin-i Defter-i Hakan› ve kethüday› bâb› Hz.

i fiehriyâri Selim Sabit Efendi (Si. osm. 3/61). Efli veDürri-Zâde Mehmed Râflid Efendinin k›z› fierife Ayfle S›d›-

ka Han›m. 20-R-1258.1250 Ramazan 15 (15-ocak-1835). Lahit. Rical-i Devlet-i

Aliyye'den Asakir-i Mansurei Muhammediyye Naz›r› el-hac AliBeyefendi, (si. Osm. 3/564-565) O¤lu, Sad›k R›fat Pafla'd›r.

1251 (1835). Müderris R›fat Beyefendi. (Si. Osm. 2/404)Mirâlem Topuzlu Mustafa A¤a'n›n o¤ludur.

1252 recep (ekim-1836). Saray-› Hümâyun kalfalar›ndan Zi-flân Kalfa.

1253 zilkade (flubat-1838). E¤inli Genç Halil A¤a-Zâde, fla-ir ve tarihçi Mahmud Nedim Bey. (si. Osm. 4/549)

1256 (1840). Sultan Abdülmecid'in cariyesi Verdinak Han›m

1257 (1841). Fesli. Musahibi fiehriyâri Câvid A¤a.1257 R. 17 (8-Haz. 1841). Rical-i Devlet-i Aliyye'den Deavî

Naz›r› Ali EfendiHayriyâ hayr-› du'â ile didim târihiniAli Efendi'yi hulde k›la me'vây› Mennan1257 Efli, Münire Han›m. 1266. (Si. Osm. 3/566).1258 Receb 10(17-A¤os. 1842). Atiyye Sultan ustalar›ndan

fievki Kalfa.1258 Z. 21 (23-ocak-1843). Çok püsküllü fesli. Saray-›

Cedid-i Hümâyun baflkap› gulam› Uzun Cevher A¤a.1261 Cim (Haz. 1845). Darbhâne-i mire Emini Ebûbekir

Efendinin k›z› ve Rikâb-› Hümâyun kaimmekam› Mora Valisifiâkir Ahmed Pafla'n›n efli fierife Haf›ze Han›m.

1267 (1850). Üsküb Naz›r› H›fz› Bey. Lahit. (si. Osm.2/234)

1268 R. 15 (fiubat-1852). Saray hocas› Abdürrahman Efen-di (Si. Osm. 3/327)

1270 Ca. 21 (9-flubat-1855). Medine-i Münevvere'de Mevle-vihane fleyhi Eyyüb'de Valide Sultan Türbedâr› Nureddin Dede

1270 Ramazan) (Haz. 1854). E¤inli Mahmud Nedim Bey'-in o¤lu fievket Bey. (Si. Osm. 3/174)

1271 R. 15 (fiubat, 1854). Haza kabr-i halilei fiaid Pafla,Necibe.

1271 Sin. (ekim-1854). Lahit. Sultan Mahmud Han'›n 3. ‹k-bâli ismetlu devletlu Kad›n Efendi Hz. nin kalfalar›ndan Sabi-ha Kalfa.

1272 M. 15 (27-eylül-1855). Eyyüb Ensâri Debba¤hânesiA¤ababas› elhac Mustafa A¤a.

1273 (1856). Türbe önündeki meydanda, fesli lahid. Lah-din yan yüzünde Sadr›azam Fuad Pafla'n›n yazd›¤› befl s›ral›kuzun hal tercümesi vard›r. Bâfltafl›nda ayr›ca ondört m›sra bu-lunmaktad›r. Son beyt fludur:

saf-› R›f-at ola na'il-i câh-› didârBezm-i me'vâde r›fat bula R›fat Pafla1273. Maliye naz›r› sad›k R›fat Pafla'd›r.1274 R. evvel 22 (kas›m-1875). Ulemây› meflâhirden Ali

Fethi Efendi

191 MM

Ebu’s-Suud Efendi Hazretlerinin kabri

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

1277 Cim. 18 (ocak 1860). Etraf› demir flebekeli, feslilahit. Hariciye Kâtibi Ahmed Faz›l Beyefendi (Si. Osm. 2/422)

1278 Sefer II (18 -a¤ostos. 1861). Sadatdan, hülefâyi ta-rikat-i aliyye-i Nakflibendiyye'dean nakib'ül-eflraf Hasan TahsinBey. (Si. Osm. 2/49). Mevlevi sikke kabartmal› lahid.

1288 (1871). Selanik erkan ve hanedan›ndan HüseyinTimur a¤a. Bu aileye ait iki flahide daha vard›r.

1289 (1872). Sudur-› azamdan Nakib'ül-eflraf HasanTahsin Bey Efendinin o¤lu Müderris-i kiramdan HamidüddinEfendi

1292 L. 2 (Kas›m-1875).Sultan Abdülhamid'in ibriktarustas› Canfeda kalfa.

1293 (1876) Esma Sultan cariyesi ibriktar› Ayinedil Usta.1296 Muharrem Bey-Zâde müderrisin-i kiramdan Mehmed

Said Bey.1298 Ca. 25 (Nisan-1881). Be¤likci Tal'at Sa'id beyefendi.1301 Muharrem 28 (29-kas›m- 1883). Mevlana neslinden,

Maliye Hazinedar› Ahmed ‹zzet Bey.1302 Zilhicce 6 (eylül-1885). Nakib'ül-eflraf Hüsnü Bey

Zâde Tarikat-i Aliyye-i Nakflibendiyye'den Mustafa Nuri Pafla.(Si. Osm. 4/485)

1305 (1887). Topuzlu-Zâde k›z› ve Mekke-i Mükerremepâyeli S›dk› Zade Hâmid Bey'in efli ziynet Zibâ Han›m.

1308 R. ahir 28 (Aral›k-1890). Tarikat-i aliyye-i Mevle-iyyemeflâyihinden Mihriflan Valide Sultan türbedar› MehmedNureddin Efendinin o¤lu Sultan Abdülaziz Han'›n lalas› tarik-i aliyyei Mevleviyye ve Nakflibendiye'den elhac Mehmed Rag›bEfendi

1314 (1896). Konya Defterdar› Kandiye eflraf›ndan Faz›lMuhtar hattat-Zâde Mustafa Esad Beyef.

1316 (1898). Teftifl-i askeriye komisyonu azas› ve erkan-›Harbiye ferikan-› kiram›ndan Hasan Edib Pafla. 28-zilkade.

1317 C. ahir 5 (ekim-1899). Serasker-i esbak fleyh'ülvüzeraMustafa Nuri Pafla,

1320(1902) Hariciye kâtibi Rauf Bey'in k›z› ve Mebeyn-iHümâyun 5. kâtibi Ahmed Faz›l Bey'in hemfliresi fierife NefiseNafia Han›m.

1327 Muharrem 18 (flubat-1909). Tophanei mire'den‹brahim Bahri Pafla.

1327(1909). Mihriflah Valide Sultan Türbedar› Sa'düddinEl-Razi Efendi

1330 (1912). Askeriyyeden Osman Nuri Bey.1334 R. âhir 20 (24-nisan-1916). Lahit, fesli ticarette iffet

ve namuslu ve ikdam ve gayreti ile tan›nan Mehmed AbudEfendi

1337(1918). Dodanh-Zâde Habib Hakk› Efendi1337 (1918). Had›ml› Kad› Ahmed Sami Efendi1339 (1920). Trabzon Sürmene kazas›'ndan Kefeli

o¤ullar›'ndan Haf›z Hüseyin bin Hac› Mustafa Efendi1341 (1922). Trabzon tüccarlar›ndan Dal Mahmud Zade

Mahmud Nuri Efendi1341 (1922). fiam-› fierif eflraf›ndan | Ve mu'tebarân-› tüc-

cardan/Merhum Ahmed Abud/ef. nin kabridir. /Ruhuna fati-ha. Tarihi velâdeti 1269 (1852)

1924 Sabuncu-Zâde Tevf›k bey'in haremi Meryem Ha-n›m.1211 (1796). Lahit. Cenâb-› Mir Ahmed'in zevcesi Lâle-

zâr Kad›n. Saraydan ç›ra¤ edilerek evlendirilmifltir.1213 (1798). Lahit emsalsiz tafl. Harim-i Hass-› flahin-

flahide ol derc-i ismet/Ter ü taze acib bir cariye idi gön-cevar›/Hemân koltuklay›b biçareyi ta'un nagah / fiehâdetgâh-›firdevse götürdü zan zan / Üzülmezmi firâkiyle gömülde reflteiaram/Ki olmufldu an›n Bendinigar ism ü fli'ân / Son beytfludur: Didim hasret ile giryân olub târih-i fevtin / meded bendUdi kabre âh ecel Bedri-nigâr'›.

1213 (1798). Hâlâ ismetlû devletlû üçüncü Kad›n'›n va-lidesi olup çocu¤una doyamadan vefat eden Râfet Hatun.

1227 (1812). Sarayl› Metfûne Hâtûn. Devrinde Sevdal›Han›m diye ünlü idi.

1328 (1910) Mehmed Abud Efendinin o¤lu Mehmed Tevf›kBey 1224 cim II (24-tem. 1809). Lahid, ayaktaç› yok olmufl,kitabesi aynen fludur:

Olacak fermân-› Hakk ister icabet da'veteEmrine muti'olan cümle eserler izzeteAzm idüb gitdi beka mülküne bir merd-i sahiEl-çeküb fâni cihandan irdi kurb-i rahmeteSa¤l›¤›nda rûz-› fleb ikram ederdi âlemeHanesinde nice kimseler el sürdü nâ-i ni'meteZahide Ham›n Sultan KerimesiMerhume ve ma¤furlehâ Ümm-ü GülsümHan›m Sultan rûhiçün fatiha.Sene 1224 Cim 111245 fiin gurre (26-Ocak-1830). Lahid, vazo içinde mezve,

tek püsküllü fesinin etraf› çiçek kabartmal›d›r. Bafl flahidesininön ve yan yüzlerine ayn› katibe yaz›lm›flt›r.

Hüvel Hayy'ül-Bâki / Rical-i Devlet-i Aliyye'den / Ev-kaf-›Hümâyun Nâz›n iken / irtihal-i dar-› beka iden /

Cennetmekân firdevs-i âfliyân / merhum ve ma¤furleh / El-hacYusuf/Efendinin ruhuna fatiha

1254 (1838). Hazinedar Usta Bilal A¤a1260 (1844). fievketlû Efendimiz'in çaflnigir ustas›Nazende Usta1273 (1856). Saray-› Hümâyun'dan Abdül-Halim A¤a.1274 (1857). Fesli, ‹smetlû 3. kad›n Ser lâlesi MercanA¤a.1279 (1862). Saray-› Hümâyun vekil ustas› Gonceter kalfa.1285 (1868). Necâbetlû Mehmed Reflâd Efendinin dad›s›

Candil Kalfa.1293 (1876). Sultan Abdülmecin'in ibriktar ustas› Can-feza1296 (1879). Harem-i hümâyun'dan Çeflmi-Siyah kalfa.1261 Sad 20 (fiubat-1845). Divan-› Hümayundan

‹smail Pafla-Zâde Mustafa Reflid Bey.1284 receb-4 (Kas›m-1867). Baflkap› gulam› Beflir A¤a.1289 (1872). Niyaz-per Kalfa.1292 N. 5 (Ekim-1875). Saray-› Hümâyun cariyelerinden

lime Efsun kalfa.1304 zilhicce 29 (A¤os. 1887). Yenisaray Baflkap› Gulam›

Beflir A¤a.Hüseyin Pafla'n›n mezar›nda kandil yakmak ve Kur'an

okumak için yap›lm›fl 28 akçelik bir vak›f vard›. (Osm. Arfl.Evkaf Def. 4. No. 31571 tarih: 26-Za. 1218)

192 MM

TÜRBELER MM

Eyüp Lisesi karfl›s›nda, Bahariye Mezarl›¤›nda ve fiehit-lik mevkiindedir. Aç›k türbe olup, Cadde taraf›ndaki

bafl pencerelerinden ikisi y›k›lm›flt›r. Pencerelerin üstükartuflludur. Son derece bak›ms›z ve periflan durumdad›r. ‹çin-deki baz› kabirler flunlard›r.

1227 N. 25 (Ekim-1812). Hâlâ Ser Bostaniyân-› HassaÇengel Karyeli Abdullah A¤a'n›n hazinedar› Mehmed A¤a'n›nefli ve do¤um esnas›nda flehiden vefat eden fierife Ayfle Hatun.

1229 (1814). Çengelkaryeli ser Bostaniyan-› HassaAbdullah A¤a Hz. nin hazinedar› Mehmed A¤a'n›n babas›Mustafa A¤a.

1240 (1824). Mirahur-› Evvel Mehmed A¤a'n›n k›z› fierife‹ydiyye Han›m.

1244 (1828). Mirahur-› Evvel Mehmed A¤a'n›n efli AtiyeGülsüm Hatun.

1247 (1831). Hâlâ Mirahur-› Evvel Mehmed A¤a'n›n o¤luMustafa Nureddin Bey.

1268 (1851). Mirahur-› Evvel Mehmed A¤a'n›n k›z›, çokhastal›k çeken, Zekiye Han›m.

1305 (1887). Zabtiye Müfliri esbak merhum Mehmed EminPafla-Zâde salih Pafla Baha'n›n k›z›, mahkeme-i Temyiz azas›Pertev Efendinin efli Havva Münibe Han›m.

1311 (1893). Salih Pafla'n›n torunu Pertev Efendinin k›z›Emine Han›m.

Yerde daha pek çok flahide varsa da ço¤u küçüktür.

(si. Osm. 3/394 Abdullah Hamdullah Pafla)Bu türbenin üst taraf›nda ve istinat duvar› üzerinde etraf›

demir parmakl›k ile çevrilmifl bir sofa vard›r. ‹çinde iki kabirmevcuttur ki flunlard›r:

1306 (1898). Abdullah Pafla-Zâde Hasan pafla'n›n k›z› vefiehremini Mazhar Pafla'n›n Efli Fatma Feride Han›m.

Abdullah Pafla, yukar›da ad› geçen Ser BastaniyanAbdullah A¤a olup sonradan Pafla olmufltur. O¤lu Hasan Pafla,Canik Mutasarr›f› iken orada vefat etmifltir. (Si. Osm. 2/172)

fiehremini Mazhar Pafla, 22-receb-1308 (Mart-1891) ta-rihinde vefat etmifltir. Kabri, Divanyolu'nda Sultan II. Mah-mud türbesi bahçesindedir. (R. Ziyao¤lu, ‹st. Kad›lar› vefiehreminleri S: 131) (Si. Osm. 4/501)

Camii Kebir Caddesi ile Beybaba Soka¤› aras›nda olupavlu kap›s› Soka¤› üzerindedir. Türbe, kesme tafltan

tek kubbeli olarak yap›lm›flt›r. On yüzlüdür. Her yüzündepencere yoktur. Oyanlar alt üst pencerelidir. Alt pencerelerinüzerinde bulunan mermer flebekeler son tamir s›ras›ndakald›r›lm›fl ve yerlerine düz mermer levhalar konmufltur.

Türbe genifl bir avlu içinde olup burada bir kuyu vard›r.Avlu kap›s› çift söveli ve kesme tafltand›r. Bu kap›n›n ikiyan›ndaki pencereli avlu duvar› y›kt›r›larak flimdiki alçak duru-ma getirilmifltir. 1942 tarihindeki bu onar›m s›ras›nda, tür-benin sa¤ taraf›nda bulunan ve Camii Kebir Caddesini BeybabaSoka¤›na ba¤l›yan yolda kapat›lm›flt›r.

193 MM

Mihrahur-› Evvel Mehmed A¤a Ailesi Türbesi

Mir-i Miran Mehmed Pafla Türbesi

Mihrahur-› Evvel Mehmed A¤a Ailesi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Türbe kap›s› önünde alt›, dört köfle mermer sütunlu birrevak vard›r ki Çarfl›kap›'daki Yemen.Fatihi Sinan PaflaTürbesi revak›n›n bir benzeridir. Kap›s› üzerindeki kitabesifludur:

M‹M Miran-i Rum ili çün kimDâr-› dünyâdan eyledi rihletHûr-i gilman anva enîsi olub‹de Mevlâ Makam›n› cennetDidi hatif du 'â idüb târihOla rûk-u Mehemmed'e rahmet997 (1589)Afla¤›daki sat›rlar Peçevi Tarihi'nden al›nm›flt›r:Aslen Ermeni idi. Do¤anc›l›kta üstad-› kül say›lan Pefli-

no¤lu Kaya Bey'in uflaklar› aras›nda bulunarak, dogmac›l›khediyer aras›nda bu ufla¤› da bulunuyordu. fiehzade Selim'inhizmetinde (Kara Mehmed) diye ün kazand›. Selim padiflaholduktan sonra Rumeli Beylerbeyili¤ine kadar yükseldi.

Bu s›rada Padiflah paras› üzerinde ortaya bir ihtilaf ç›kt›.Bir akçeyi dörde böldüler. Paran›n al›m gücü azald›. BuYeniçerilerin ayaklanmas›na sebep oldu. Bu olay Mehmed Paflaile Bafl Defterdar Mahmud Efendiden bilindi¤i için ikisi dahiidam edildi. Asiler, Mehmed Pafla'n›n kesik bafl›n› 400 alt›nakethüdas›na verme¤i kabul ettiler. Bu olay, 16-C. evvel 1997(2-nisan 1589) tarihinde meydana gelmifl ve tarihe "BeylerbeyiVak'as›" ismiyle geçmifltir.

Türbede iki ahflap sanduka vard›r. ‹kincisinin MehmedPafla ile beraber öldürülen Mahmud Efendinin oldu¤u sa-n›lmaktad›r.

Mehmed Pafla, Rumeli Beylerbeyi oldu¤u s›radaBeylerbeyi'nde bir yal› yapt›rd›¤›ndan bu semt hala bu isimlean›lmaktad›r. Sadnazam ve Kaptan-› Derya Halil Pafla'n›nkardefli idi.

Kaynak: (Recep Akakufl S: 218) (Peçevi T. Haz. F. derin V. Çabuk 11/21-23)(Daniflmen, Kronoloji 3/III) (Si. Osm. 4/127) (Si. Osm. 4/314)

Defterdar Caddesi üzerindedir. Hemen karfl›s›nda ve yolafl›r› yerde Balç›k Tekkesi bulunmaktad›r. Tam

karfl›s›nda ise, 8-10-12 No. lu Apartmanlar vard›r.Türbe zamanla büyüyen Defterdar Mensucat Fabrikas› içinde

kalm›flt›r. fiimdiki Caddenin yap›m› s›ras›nda ilave-binalar›n, nisan-may›s 1987 tarihinde y›kt›r›lmas› üzerine meydana ç›km›flt›r. Butürbenin varl›¤›ndan yöneticilerin dahi haberi yoktu.

1919 tarihlerinde Feshane'de büyük hizmetler ifa etmiflolan Nazif Meriç Bey hat›rat›nda: "Harbiye Nezareti'ndenFeshane Fabrikas›'na görevli olarak gönderildi¤imde....Defterdar'a geldim ve feshanenin yol boyunca devam eden uzunduvarlar›n› gördüm. Pencerelerinin baz›lar›nda mezar tafllan vedemir parmakl›klar›nda da s›tma için ba¤lanm›fl iplik dü¤ümlerigöze çarp›yordu..." dedi¤ine göre türbe, o tarihlerde henüzkapat›lmam›flt›. Lütfi Efendi buraya gömüldü¤ü esnada, defter-dar iske-lesinden baflhyarak, caddeyi takiben K›z›l MecidSoka¤›na kadar uzanan genifl saha bostan ve debba¤hane idi.Sahil-de de baz› yal›lar vard›. Evliya Çelebi, burada bulunan dörtiskeleden birinin ad›n›n Hoca Efendi ‹skelesi oldu¤unu bildiriy-or. Civar›nda henüz hiç bir tarihi eser yoktu.

Bugün mevcut olan defterdar Camii 958 (1541) tarihinde,Zal Mahmud Pafla Camii 988 (1580) tarihinde,fiah Sultan mekteb ve sebili 1215 (1800) tarihinde ya-

p›lm›flt›r. Bu mektebin haziresindeki en eski tarihli flahide deAhmed Pafla'ya ait olup 664 (1556), ‹skender Bey'in ise 990(1582) tarihlidir.

Yaln›z karfl› taraf›nda bulunan Balç›k Tekkesi, HadikaYazar›'n›n beyan›na göre, 863 (1548) de darülhadis olarakkurulmufl ve 1000 (1591) tarihinde de tekke haline gelmifltir.

Defterdar Camii köflesinden 90 ad›m uzakl›kta ve yol afl›r›yerde bulunan kare planl› türbenin bugün yaln›z 50 cm. ile 100cm. yüksekli¤inde de¤iflen dört duvar› kalm›flt›r. Yol seviyesiyükseltildi¤inden çukurda kalm›flt›r. Bu yüzden Caddetaraf›ndaki üç penceresi toprak alt›nda bulunmaktad›r. Türbeninsol taraf›nda da ayr›ca iki penceresi ve deniz taraf›nda ise kap›yeri mevcuttur.

‹çinde dördü belli ve biri belirsiz befl kabir vard›r. Belli alan-lar›n mermer kaideleri mevcuttur. Birinin lahit oldu¤u yankapaklar›ndan anlafl›lmaktad›r. Üzerleri çiçek kabartmal›d›r. Bu,Balç›k Tekkesi türbesindeki lahitlere çok benzemektedir. Ayr›casilindir fleklinde yaz›s›z iki flahide vard›r.

Sar› Lütfi diye de bilinen Molla Lütfi Efendinin tepeba-

194 MM

Molla Lütfi Türbesi

Molla Lütfi Türbesi. 1994 senesi sonunda, Eyüp SultanBelediye’sinin tarih afl›k› k›ymetli baflkan› Ahmed GençBeyefendi’nin himmetleriyle ihya edilmifltir

Mir-i Miran Mehmed Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

fl› civar›nda, Kas›mpafla'ya inen meyilli bir arazide ve Alt› OcakSoka¤› üzerinde yapt›rm›fl oldu¤u bir mescidi vard›. Bugünyerinde bir ev vard›r ve haziresinden de bir tek kabir kalm›flt›r.

Hadika Yazar› diyorki:"Molla Lütfi Sultan Bayezid-i Veli ulemas›ndan olup

Bursa'da Muradiye Müderrisi iken dinsizlik isnadiyle KazaskerHatib-Zâde Efendi hüccetiyle kati olunup civar Ebi EyyübEnsari'de Defterdar ‹skelesi civar›nda Yâvedûd türbesi civar›ndamedfundur."

Molla Lütfi, 25-R. âhir- 900 (23-ocak-1495) tarihinde öl-dürülmüfltür. Eserleri vard›r.

Kaynak: Hadika 2/8) Ünyer, Mutlu askerler 104) (Osm. Müel. 1/382) (Ad›var,Osm. Türklerinde ‹lim 51) (Evliya C. 2/95) (fi. Gökyay, Molla Lüt-fi) (fi.Yaltkaya, Molla Lütfi) (A.S. fiimflek, Feshane ‹st. 1960 S: 23)

Ayvansaray Kap›s› civar›nda ve Yâvedud Caddesiüzerindedir. Sa¤ taraf›nda Hatice Sultan mektebi ve

çeflmesi vard›r. Sebili yok olmufltur. Türbe hemen surlar›n dib-ine yap›lm›flt›r.

Ayvansaray kap›s› iki adet olup bugün ikisi dahi mevcutde¤ildir. Biri türbenin sol taraf›ndaki burç üzerinde idi. Bu kap›,1885 tarihinden sonra y›kt›r›lm›flt›r. Burç üzerindeki Cadde yedirek ç›k›nt›lardan kap›n›n yerini tesbit etmek mümkündür.Kap›n›n flekli, 1882 tarihli 19. as›rda ‹st. Haritas›n›n D-7 paf-tas›nda görülüyor. Buraya o tarihte Didebân (Gözcü Nöbetçiveya Gümrük Nöbetçisi) kap›s› deniliyormufl. Bu kap›ya ayr›caBâb'ül-Ensâri veya Parmakkap› da denirmifl. Çünkü kap›dademir parmakl›klar varm›fl. ‹kinci kap› ise, Ayvansaray KuyuSoka¤›n›n bafl›nda idi.

As›rlarca Eyüp Sultan Türbesi gibi ziyaret edilen türbe sondefa Sultan II. Mahmud taraf›ndan tamir edilmifltir. Bunubelirten kitabesi befl sat›r halinde haz›rlanm›fl olup fludur:

Hazret-i Mahmud Han-kim ol müceddid hasletin Oldu bu yüzden yine halka kerâmât› ayanBu mübarek türbenin tevsiine himmet idüb

Eylediflân-› Sahâl›'de riâyet b›-gümânHâlid bin Zeyd(e hem-râh-› gaza olmufl imiflBu simmi Hazret-i Peygamber-i âhir zemânNûr-bahfl-› meflhed oldukça bu zât-› muhteremOl-fiâh'›n ikbâlin efzün ide Rabb-› Müste'ânCelb-i kalb-i nâs ider Es'ad bu târih-i müfidYapd› a'lâ merkad'ül-Ensârî'yi fiâh-› cihan 1251 (1835)Kitabe Seyyid Mustafa imzal› olup onun güzel hatt› ile

yaz›lm›flt›r.Kitabenin üstünde Sultan II. Mahmud'un Adli imzal› tu¤ras›

vard›r. Kitabe, Vak'anüvis, Sahaflar fleyhi-Zâde Esad Efenditaraf›ndan yaz›lm›flt›r. 1264 (1848) de vefat etti. Kabri,Yerebatan'daki kütüphanesi haziresindedir.

Cephesi kesmetafl kapl› türbenin çat›s› ahflapt›r. Kap›s›n›niki yan›nda ikifler pencere vard›r. ‹çeri girildi¤inde sa¤ taraftatürbedar odas›, sol tarafta ise Muhammed'ül-Ensâri'nin kabrivard›r. fiahidesi yoktur. Türbede bir de kuyu bulunmaktad›r.Türbe 1711 tarihinde Hatice Sultan taraf›ndan tamir edilmifltir.

Kaynak: (gezi notu) (Si. Osm. 1/339 Esad Efendi) (S. Ünver, ‹st. da SahabeKabirleri S: 45) (M. Ziya, ‹st. ve Bo¤aziçi 3: 348) (M. Hocao¤lu, ‹st. SahabeKabirleri S: 111) (Has›rc›zâde, ‹st. Sahabe ve Evliya Kabirleri S: 61) (Hadikal/287) 195

195 MM

Molla Lütfi Efendi Türbesi’nin ihya edilmifl hali.

Muhammed'ül -Ensâri Türbesi

Muhammed'ül-Ensâri Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Eyüp Sultan Türbesi mezarl›¤›nda ve türbe ç›k›fl kori-dorunun sa¤ taraf›ndad›r. Aç›k türbe olup, etraf› pirinç

flebeke ile çevrilmifltir. ‹çinde üç muhteflem flahide vard›r. Eneski tarihlisi Muhsin-Zâde'ye ait olup Kallavilidir. fiahidesindeçok uzun bir kitabe vard›r. Onyedi çerçeve içine otuzdörtm›sra s›¤d›r›lm›flt›r. ‹stanbul mezarl›klar›nda bir efli daha yok-tur. ‹lk sat›rlar flunlard›r:

Sadr-› âli-kadr Muhsin-Zâde hemnâm-› NebiOrduy› islâmda Serasker-i mesret eserlem ve âmal-i mücâhid fîsebilullah idiTarih m›sra› ise fludur:K›ld› Muhsin-Zâde Pafla adn-› Mevlâ'la sefer26-Ca. 1188 (4-A¤os.l774)Bunun yan›ndaki flahide üzerinde de flu kitabe vard›r:Cennet-mekan firdevs-i âfliyânGazi Sultan Ahmed Han 'inKerimei muhteremeleri merhumeVe ma¤furleha Esma SultanHazretleri'nin rûh-›fierifleri-çün El-fâtihaII-Z-1202 (24-Eylül-1787)Kap›n›n yan›ndaki di¤er flahide üzerindeki kitabe ise

fludur:Sadr-› esbak Muhsin-ZâdeMehmed Pafla kerimesi merhumeVe ma¤furleha cennet-mekânRukiyye Han›m ruhiçünR›zaenlillah El-fâtiha17-R-1213 (28-Eylül-1798)

Mehmed Pafla, Halepli tüccar Muhsin Çelebi'nin o¤lu,sadr›azam Abdullah Pafla'n›n o¤ludur. 1118 (1706) da ‹stan-bul'da do¤du. Özel bir e¤itim gördü. Silahtar olarak sarayagirdi. Bir çok görevlerde bulunduktan sonra Esma Sultan ileevlendirildi. 28 -mart-1765 de sadr›azam oldu. Bu s›rada Rusçariçesi II. Katarina, Lehistan'› Rusya'ya ba¤lamak isteyince,Lehistan Osmanl› Devleti'nden yard›m istedi. Mehmed Pafla,Rusya ile savafla girmenin iyi sonuç vermiyece¤ini ileri sürüncegörevinden al›nd› ve Rodos'a sürüldü.

Sadr›azam Silahtar Mehmed Pafla Ruslar'a yenilinceMuhsin-Zâde II-aral›k-1771 de ikinci defa sadarete getirildi.Yeniden bafll›yan savafla kat›ld›. Bu savafl› kaybeden Osmanl›Devleti Küçük Kaynarca Antlaflmas›n› imzalamak zorunda kald›21 Tem. 1774. Bu anlaflma ile K›r›m elimizden ç›kt›.

Antlaflmadan sonra zaten hasta olan Mehmed Pafla ‹stan-bul'a taht›revan ile dönerken Bulgaristan'da Karinabad'davefat etmifl ve cenazesi Edirne'ye getirilerek orada gömülmüfl,fakat on gün sonra Esma Sultan'›n iste¤i üzerine cesedi ‹stan-bul'a geterilerek flimdiki yerine defnedilmifltir.

Bilgili, tecrübeli bir devlet adam› olan Muhsin-Zâde otuz y›lvezirlik etmifl, temkinli, vakur ve Avrupa siyasetini bilen kibarbir Osmanl› Paflas› idi. ‹stanbul'da Hocapafla'da bir hanyapt›rm›flt›r. Kuruçeflme'de sahilsaray› vard›. Ahfad›ndanHattat Abdullah Bey 1832 de bu yal›da do¤-mufl ve 12-R.evvel1317 (Tem. 1899) vefat Muhsin-Zâde Türbesi civar›nadefnedilmifltir. Tafl› mevcuttur.

Esma Sultan, III. Ahmed'in k›z›, III. Mustafa ve I. A-dül-hamid'in Yakup Pafla ile bunun 1744 deki ölümünden sonrahaziran 1757 de Muhsin-Zâde Mehmed Pafla ile ev-lendirilmifltir. Dü¤ünleri Kad›rga Saray›'nda oldu. MehmedPafla'n›n vefat› üzerine Eyüp'teki yal›s›nda yaflad› ve 62-63yafllar›nda vefat etti. Vasiyeti üzerine kocas›n›n yan›ndadefnedildi. Emlakinin bir k›sm› kardeflinin çocuklar› KüçükEsma Sultan ile Emine Sultan aras›nda bölüfltürüldü.Eyüp'teki yal› ile Çaml›ca'daki köflkte Küçük Esma Sultan'aintikal etti.

1196 (1771) tarihinde Kad›rga meydan çeflmesini venamazgah›n› yapt›rd›.

KKaayynnaakk:: (Ayvansarayi, Mec Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk S:330-331-397) (Ç. uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 90) (‹st.Ans. 10/5307) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi. 1/164-254)(Cevdet Tarihi, Üçdal Nefl. 4/127) (Si. Osm. 1/18-19) (Osm.Arfl.Evkaf Def. I. S: 101)

Eyüp Sultan Camii k›blesi yönünde, musalla avlu-sundave Plak Mustafa Pafla Türbesi(nin arkas›ndad›r. Aç›k

türbe olup kemerli kap›s› üzerinde iki sat›r halinde yaz›lm›fl flukitabe vard›r:

Mustafa A¤a Reis'ül-haziynin ol akl-› pâkDâr-› ukbây› menzilin k›ld› hayât›nda binaRanzas›na zâir-i kudsileri sâri gelübDidiler târih ola yar›n flefi'i Mustafa955 (1587)Türbenin avluya bakan yüzünde bir kap› ve topuzlu demir

flebekeli iki penceresi vard›r. Sol taraf›nda ise bir pencerekalm›flt›r. Di¤er cepheleri y›k›lm›fl olup tafllar›n›n

196 MM

Muhsin-Zade Mehmed Pafla Türbesi

Mustafa A¤a Türbesi

Esma Sultan ve Muhsin-Zâde Mehmet Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

bir k›sm› yerdedir. Mermerden yap›lm›flt›r. Eni ve boyu alt›flarad›md›r. Mustafa A¤a'n›n kabri mevcut de¤ildir. ‹çinde 1337(1918) de vefat eden kuruyemifl tüccar› Ali A¤a'n›n ve1181(1767) de vefat eden kafesi destarl› Avni Efendinin kabrivard›r.

Avni Efendi reis'ül-küttab ve defter emini olmufl de¤erli birzat idi. Ayn› zamanda flair idi. Kabir tafllar›ndaki kitabesi aynenfludur:

Bu menzilgâh-› fâniden bekaya eyledi r›hletDidirgâ zümre-i sâdâtdan bir zât-› bî-hemtâSemiyy-i fahr-i âlem zuhr-› erbâb-› kalem ya'niGöçüb Avni Efendi cây-gâh›n eyledi ukbâReis-i fulk-i devlet oldu¤u dem bir nice eyyamSuyun bulmufl idi ehl-i ma'arif cümle ser-tâ-bâOlunca defterî-i flikk-› evvel câh›na vâs›l

Erib bad-› ecel erkân› cismin eyledi ifnaVücûdu Hakk bu kim nâ-yâb idi Um ü ma 'ârifdeRünûn-› münfle'âta olmufl idi hâce-i dânâYaz›ld› bedâi Bismillah ile Zihni târihOla Avni Efendi'nin makam› cennet'ül-ulyâ1181fiiirlerinin bir k›sm› bestelenmifltir.Si. Osm. Hazineden Mustafa A¤a'y› kaydetmemifltir.

Yaln›z bir Ferhad Pafla-Zâde Mustafa A¤a'dan bahsetmifltir kiHümâflah Han›m Sultan'›n o¤ludur.

Kaynak: (Gezi Notu) (Si. Osm. 3/608 avni Efendi)(Ayvansarayi, Mec. Te-varih, Haz. F. Derin-V, Çabuk S: 263-264)

Eyüp Sultan Türbesi yan›nda, türbe ç›k›fl koridoru ile içavlu aras›nda ve Hac› Beflir A¤a Türbesi arakas›ndad›r.

Bu aç›k türbede yedi flahide vard›r. En eski tarihlisi MustafaÇelebi'ye ait oldu¤u için onun ismi verilmifltir.

Burada gömülü olanlar flunlard›r:898 muharremi bafllar›nda (1492 ekim ay›n›n sonlan) vefat

eden Mustafa Çelebi bin ‹brahim Pafla, fî evâil-i muharrem sene898. Kabri lahit olup Zeyni flahidelidir. kendisinin Çandarl›Ailesi'ne mensub oldu¤u san›lmaktad›r.

972 (1564) Sadr›azam Semiz Ali Pafla. Lahdi üzerindekiflahidesi sütun fleklinde olup kitabesi sekiz m›srad›r. Tarihm›sra› fludur:

Ali Pafla ide ukbâda âli meskenin mekân972Camii, medresesi ve çeflmesi vard›r.

197 MM

Mustafa Çelebi Bin ‹brahim Pafla Türbesi

Mustafa Çelebi’nin ‹brahim Pafla Türbesi’nde Sadr›azam Gürcü Mehmet Pafla Hacet penceresi

Mustafa A¤a Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

1010 (1601). Merhum Dilsüz A¤a mezar›d›r / Hakk rah-met eyliye/ FîMuharrem sene 1010 (Tem. 1601).

Kabri lahittir. Eyüp'te ve Etyemez'de iki çeflmesi vard›r.1014 (1605) Canfedâ Hatun. fiahidelerinde yaz› yoktur.

Karagümrük'te ve Beykoz Akbaba'da camileri ve hamam› vard›r.1035 (1625). Sadnazam Gürcü Mehmed Pafla. Muhteflem

lahdi poligonal flahidelidir. fiahidelerinde yaz› yoktur. EyüpSultan Camii iç avlusuna bakan büyük, pirinç topuzlu, hacatpenceresi üzerinde iki s›ra halinde haz›rlanm›fl flu kitabevard›r:

Hazret-i Sultan Murad-› kamkârÖmrü Efzûn ola râh-› mir-i devletiOl Mehemmed nâm olan kaimmekâmEyledi dar'ül-bakâya rihletiSadr-› a'zam olmufl idi nice demHasbetenlillah iderdi hidmetiEmri ile Pâdiflâh-› âleminSikke tashihine itdi himmetiFevtine târih içün Hatif ân›n‹de didi ruhuna Hakk rahmeti 1035Bir lahit, Ahmed A¤a bin Yakub A¤a Fî evâs›t sene (Alt

taraf çimento ile s›vand›¤›ndan okunam›yor), tafllan mih-rabl›d›r. Lahdin iki yan yüzüne sülüs hat ile ayetler yaz›lm›flt›r.Bafl ve ayak flahidelerinin arka yüzleri rumilidir. Eski SarayA¤as› olup 954 (1547) de vefat eden mescid ve mekteb sahibiYakub A¤a'n›n o¤lu olmal›d›r. Bir lahit, tafllar› mihrabl› olupkitabesi vard›r. Fakat içeriye girmek mümkün olmad›¤›ndanokunamad›.

Sadr›azam Gürcü Mehmed Pafla, Semiz Ali Pafla'n›nkölelerinden biri idi.

Haziredeki bir tafl üzerinde "Sahib'ül-Hayrât Muhsin-zâdeMir....l297 (1880)" ‹baresi okunmaktad›r.

Bostan ‹skelesi üzerinde ve Mihriflah Valide Sultanimareti avlusundad›r. Buras›, cümle kap›s›ndan giril-

di¤inde sol tarafta olup etraf› dökme demir flebeke ile çevrilibüyük bir sofad›r.

Kabrinin bafl ucuna konulan mermer bir levhada flunlaryaz›l›d›r:

"M›s›rl› Mustafa Faz›l Pafla Hazretleri 1292 (1875) tari-hinde vefat edip bu kabirde medfun iken 25-Haziran-1345(1927) tarihinde ailesi taraf›ndan M›s›r'da aile kabristan›nanakl edilmifltir.

Tek gözlü cam olan Mustafa Fâz›l Pafla, Bayezid semtin-deki kona¤›nda, 1292 zilkadesinde (Aral›k-1875) vefat etmifltir.

Mezar tafl›nda flu kitabe vard›: Mürüvvetmend idi incitmedi âlemde bir kalbi Beni nev'i için meyletmedi kafa muadâta Hakikat mesle¤inde gitdi bezli nakdi can etdi Yolundan sapmad› hiç, düflmedi fasid hayalâta O necmi merhamet vakta ki indi hâki gufrana Erifldi sayhai (va Mustafa) semti semâvata Rikâb› mateminde kalmad› yafl dökmedik eytam Bütün biçaregân el açd› dergâh› münâcata Yeni Osmanl›lar cemiyetinin para babas› M. Fâz›l Pafla,

Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz zaman›nda naz›r-l›klarda bulunmufltur. Kabri Kahire'dedir. Sofadaki di¤erflahideler flunlard›r: 1282 (1865). Tarihinde vefat eden M›s›rValisi ‹brahim Pafla'n›n efli Mustafa Faz›l Pafla'n›n annesi ÜlfetHan›mefendi.

1284 sin 7(10-Haz. 1867). Mustafa Faz›l Pafla'n›n efliRemziye Han›mefendi.

1288 fiin 23(7-kas›m-1871). Mustafa Faz›l Pafla'n›n o¤luAbdülhalim Pafla'n›n k›z› Fatma Han›m

1301(1883). Mustafa Faz›l Pafla'n›n o¤lu Rüfldi Bey'in efliFerahdil han›m.

13091(1891). Mustafa Faz›l Pafla'n›n haremi Rengi Gülhan›m.

1315 Sefer 20 (21-temmuz-1897). Mustafa Faz›l Pafla-ZâdeHüsameddin Pafla.

1319 R. ahir 5(22-Tem. 1901). Vüzerây› devlet-i Aliyye'denMustafa Faz›l Pafla-Zâde vezir-i mükerrem Osman Pafla'n›n k›z›Nazl› Han›mefendi'nin flahidesindeki kitabe fludur:

Ondokuz yafl›nda terk-i dünyâ eyledi bu melek Çaresiz derde düfldü âh olunur mehflere dek Mislini görmez bir dahi vâh bu çeflme-i felek Söyledim tarihini yâd olunsun haflre dek 1331 Haz. 27 (1913). M›s›r Hanedan ailesinden Musta-

198 MM

Mustafa Fâz›l Pafla Türbesi

Mustafa Çelebi bin ‹brahim Pafla Türbesi’nde Sadr›azam Semiz AliPafla’n›n fiahidesi

Mustafa Faz›l Pafla ve ailesi türbesi

TÜRBELER MM

fa Faz›l Pafla'n›n k›z› Azize Han›mefendi.‹marethane kap›s›n›n sa¤ taraf›nda da, Mustafa Faz›l Pafla'-

n›n çocuklar›na ait baz› küçük kabirler vard›r.

Kaynak: (Mehmet Zeki Pâkal›n, Tanzimat Maliye Naz›rlar› 2/3 ve devam›)(Si. Osm. 4/481) (H. fiehsüvaro¤lu, Kandillide Mustafa Fâz›l Pafla Yal›s›, Ha-yat Mec. 31-Ocak-1963) (Mithat Cemal kutay Nam›k Kemal 1/348)

Eyüp Niflancas›nda, Süleyman Subafl› Camii'nin biraz ile-risinde ve Niflanc› Mustafa Pafla Caddenin sol köflesin-

de aç›k bir türbedir. fiahideleri köfeke tafl olup üzerlerinde ya-z› ve tarih yoktur. Bu iki kabre halk, bazen Müzevvir ve bazende Münzevî Kardefller diyor. Rivayete göre, ‹stanbul'un fethi s›-ras›nda, askerleri geceleri neflelendirmek için, hayal mahsulühikayeler anlatt›klar› için kendilerine Müzevvir Kardefller den-mifltir. ‹htimal karagöz dahi oynatm›fllard›r. Bu civarda bir ka-ra gözevinin bulundu¤u da bilinmektedir.

Türbe, ‹drisköflkü Caddesi ile Piyer Loti kahvesi'ne gidenBalmumcu soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve Soka¤›n›n sol

köflesindedir. Karfl›s›nda ahflap, tek katl› ‹dris-köflkü karakolu,Cadde üzerinde biraz ileride, Ali A¤a mektebi hemen yan›nda

Çolak Hasan Efendi Tekkesi ve karfl›-s›nda ise halk›n Paflalar›nköflkü dedi¤i ahflap köflk vard›r.

Türbe ile mektep aras›ndaki büyük bahçede, bir namazgahile ‹skender Dede'nin 997 (1588) tarihli ve mevlevi sikkele kab-ri vard›r. Mekteb sahibi, Sultan IV. Murad'›n Mirahur-i evveliAli A¤a'n›n ve o¤lu Abdürrahman ve torunu Hatice Han›m'›nmuhteflem flahideleri de buradad›r.

Türbe, muntazam kesmetafltan yap›lm›fl olup iki bölümdür.Sa¤daki bölümde bir kabir vard›r.fiahidesinde yaz› yoktur. Sol-daki bölüm ise, küçük bir mescittir. Mihrab› vard›r. Buraya çi-lehane de deniyor.

Caddeye bakan mescid bölümünün cephesinde ve pencereüzerinde flu kitabe vard›r:

Türbe-i naklibend merhum ve me¤furEl-hac Hasan. Ta'mir-i târih 1186 (1772)Kitabe Mes'ud imzal› olup onun hatt› ile yaz›lm›flt›r.Nakilbend Hasan'›n 909 R. ah›r (Ekim-1503) de haz›rlat-

m›fl oldu¤u bir vakfiyesi vard›r. Burada, tevliyeti (vak›f iflleriniyürüten vazifeli) ‹brahim Pafla o¤ullar›na verilmifl olup hâlenmütevelli ‹sa pafla o¤lu Halil Bey'dir, deniyor.

Nakilbend Hasan'›n yapt›rd›¤› cami ise, Sultan Ahmed Ca-mii ile Küçük Ayasofya Camii aras›nda ve Nakilbend Soka¤› ileGelinlik Soka¤›n›n birleflti¤i köflededir.

Hadika Yazar› flu bilgiyi veriyor:"Nakilbend Mescidi'nin banisi elhac Hasan A¤a'dar ki Ku-

demâi sudûr-› azamdan Uzunçarfl›'da câmi-i fierif sahibi ‹bra-him Pafla'n›n itba'›ndan olup silahdar› dahi olmufldur. ‹drisKöflkü nam mahalde müstakil türbede medfundur. Nahl-i sûr'-un ‹btidâ mucidu bunlar olma¤la Nakilbend di-ye marufdur."

Semtin en eski eseri bu türbedir.

Kaynak: M. Koman, Eyüp Sultan, Piyer Loti Kahvesi Çevresi SH 11) (Z. Da-n›flman Ter. E. Çelebi e/99-100) (Hadika l/213-264-265)(Ayverdi, Tahrir Def,S: 15) (T. Öz, ‹st. Camileri 1/109) Nakkafl Hasan Pafla Türbesi

Zal Pafla Caddesi üzerinde ve Zal Mahmud Pafla Medrese-si arkas›ndad›r. Türbenin sa¤ taraf›ndaki çift söveli, kes-

metafl bir kap›dan evvela birinci avluya girilir. Biraz ileride vesol tarafta ikinci avlunun kap›s› bulunmaktad›r. Ayn› flekildeinfla olunmufl bu kap›n›n sol taraf›nda bilezikli bir kuyu ve ha-zire bulunmaktad›r.

Caddeden bak›ld›¤›nda, türbenin iki yan›n›n mezarl›k oldu-¤u görülür. Bu mezarl›¤›n önünde ve Cadde taraf›nda 13 pen-cereli, kesmetafl bir duvar bulunmaktad›r.

Esas türbe kap›s›n›n tam karfl›s›nda di¤er bir avlu kap›s›daha vard›r. Burada flimdi bir çok gecekondu bulunmaktad›r.Vaktiyle burada baflka bir tarihi eserin veya Feshane Caddesi-ne aç›lan bir yolun oldu¤u san›lmaktad›r. Türbe dört yüzlü vekare planl›d›r. Tek kubbesi, yük-sek, çok yüzlü yuvarlak birkasnak üzerine oturtulmufltur. Bu durum türbeyi iki katl› biryap› olarak göstermektedir. Bu yüksek kasnakta sekiz pencerevard›r. Pencerelerin iki yan›na sütunlar yerlefltirilmifltir. Birkornifl, kubbe ile pencereler aras›nda yer alm›fl olarak kasna¤›f›rdolay› çevirmifltir. Türbe, ‹stanbul'da bir efli dahi bulunma-yan de¤iflik bir mimari özellik göstermektedir.

199 MM

Nakilbend Hasan A¤a Türbesi

Müzevvir Kardefller Türbesi

Müzevvir Kardefller Türbesi

Nakilbend Hasan A¤a TürbesiNakilbend Hasan A¤a Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Türbenin üç cephesinde alt-üst olarak dörder pencerebulunmaktad›r. Cadde taraf›ndaki cephesinde va alttaki ikipencere aras›nda pek zarif, iki yan› sütunlu, üst k›sm› flad›rvankubbesi gibi mermer kabartmal› bir kuzu çeflmesi vard›r.Bunun üzerinde flu kitabe bulunmaktad›r:

Sahib'ül-Hayrât merhumNakkafl Hasan Pafla rûhiçün fatihaKitabe bir s›ra halinde olup tarihsizdir.Türbenin dört köflesi yuvarlak sütun kabartma biçi-

mindedir. Avluya bakan kap›s› önünde, dört mermer sütunlubir revak vard›r. Revak üzerinde ve iki yanda, d›flta ve kap›s›üzerinde ayat-i kerimeler yaz›lm›flt›r. Kitabesi yoktur.

‹çinde alt› ahflap sanduka ve alt› mermer lahit vard›r. BiriNakkafl Hasan Pafla'ya, biri de Mostarl› Mustafa Pafla'n›n o¤luolup 1126 (1714) de vefat eden Mehmed Bey'e aittir. 1072(1661) tarihinde vefat eden Tevki'i Niflanc› Mostarl› Mustafa

Pafla'n›n Kabri Edirne'dedir. Di¤erleri Hasan Pafla'n›n çocuk-lar› ve efllerine ait olmal›d›r. Lahitlerde yaz› yoktur.

Mehmet Bey'e ait olan kitabe, türbenin Caddesi taraf›ndakicephededir. Befl sat›r halinde haz›rlanm›fl olan kitabe fludur:

Dürr-i sulb-› Mustafa Pafla'y› Tevki'i niflan Kim ân› itmifldi Hakk hemnâm-› Fahr'ül-enbiyâ Gah idüb devletde Tu¤ray› Hümâyun hidmetin Gâh olurdu fitkk-› Sâni varidat›nda atâ Hidmet-i divânle ömrün geçirdi hasleti Âkibet mest itdi ân› sâkii bezm-i fena Hakk Ta'âlâ afv idüb bi'l-cümle taksirat› Mazhar-› lütfü ataya eyliye ruz-› cenâ Gûfl idince fevtini Dürri didi târihini ‹de Tevki'i Mehmed Bey harim-i adni câ 1126 (1714)Türbenin hangi tarihte yap›ld›¤› belli de¤ildir. Mimar›

Dalg›ç Ahmed Pafla, flevval-1016 (flubat-1608) tarihinde vefatetti¤ine göre en geç 1606-1607 tarihlerinde yap›lm›fl olmal›d›r.

Nakkafl Hasan Pafla, Enderun-u Hümâyundan yetiflmifltir.Saray›n nakkaflhanesinde e¤itim görmüfl devrin büyük miny-atür ustalar›ndan olmufltur. Sultan III. Mehmed'in E¤riFetihnamesi'ni de minyatürleflmifltir. Eserde Hasan Pafla kendiminyatür portresini de yapm›flt›r. Burada Pafla, eserin yazan vehattat› ile birlikte çal›fl›rken görülmektedir.

1005 (1596) da büyük Mirahur, 1011 R. ahirinde (Eylül1602) Yeniçeri A¤as› oldu. Bu görevde iken Ekim-1604 de Ester-gon muhasaras›nda bulundu. 1013 (1604) Rumeli Beylerbeyisioldu. 1014 (1605) de azl ile vezaret verildi. 1015 (1606) da Ku-yucu Murad Pafla zaman›nda sadaret kaimmekan› oldu.

1016 (1607) de Celâli isyanlar› s›ras›nda Kalendero¤-lu'nu tenkil harekat›na ifltirak etmifl fakat kuvvetleri Bursayak›nlar›nda Ulubat Suyu civar›nda ma¤lup olmufltu.Türbenin mimar› olan Dalg›ç Ahmed Pafla da bu muharebeteNakkafl Hasan Pafla'n›n maiyyetinde bulunmufl ve UlubatKöprüsü üzerinde cereyan eden çarp›flmada vücudununmuhtelif yerlerinden yaraland›¤› halde kahramancavuruflarak flehid düflmüfltür. Kabri, Gönen'de, Il›ca mevki-inde, sonradan park halire getirilen Pafla Mezarl›¤›'nda idi.Bu ma¤lubiyetten sonra ‹stanbul'a dönen Hasan Pafla kubbeVeziri oldu ve bir kaç sene sonra emekli oldu, 1032ramazan›nda (Tem. 1623) vefat etti.

Türbenin haziresinde gömülü olanlar flunlard›r:1181(1767) tarihinde vefat eden, Fas muhaf›z› MehmedPafla'n›n k›z› fiehide Ayfle Han›m.

1181 (1767). Sultan Numan'›n Sarayl› Rukiye Hatun.Aynen böyle yaz›l›d›r.

1217 (1802). fiah Sultan imam› Osman Efendinin efliHadice Han›m.1218 (1803). fiah Sultan tebardarlar›ndan odabafl› ‹brahim

A¤a.1230 (1815). Bafl muhasebe kalemi halifelerinden Kul

Haf›z Mehmed. Emin Efendi1232 (1816). Mutekaid Mustafa Pafla'n›n divân Efendisi

Hacegân-› Divân-› Hümâyundan Mehmed Emin Efendi1273 (1856). Anadolu payeli Süruri-Zâde mehmed Tahir

Efendinin k›z› Zekiye Fitnat Han›m.

200 MM

Nakkafl Hasan Pafla Türbesi

Nakkafl Hasan Pafla Türbesi’nin d›fl kitabesi

TÜRBELER MM

1274 Ca. 18(Ocak-1858). Sadna'zam Yusuf Pafla ZadeYusuf Efendinin o¤lu Mekke-i Mükerreme pâyeli Edirne kazas›Osman Efendi (Si. Osm. 3/447)

1300 (1882). Çömlekçiler kethüdas› Süleyman A¤a'n›nk›z› ve damad› Çömlekçiler Kethüdas› Halil Efendinin efliNefise H.

Kaynak: (Hadika 1/255) (Daniflmend, Kronoloji 3/250) (Naima Tarihi, Yay.Z. Dan›flman 1/417426) (Si. Osm. 2/131 Hasan Pafla) (Ayvansarayi,Vefeyât, Haz. F. Derin S: 30-127) (Paçevi Tarihi, Haz. F. Derin-V. Çabuk2/5-296-310-313-315) (fi. Akal›n.Mimar Dalg›ç Ahmet Pafla, ‹st. Oni. ed.Fak. Tarih Der. Say›: 13 S: 71 ve devam›)

Eyüp Sultan Türbesi'ne, iç avludan girildi¤inde kap›n›nhemen sa¤ taraf›ndad›r. Kabir lahid fleklinde olup bafl

ve ayak tafllar› mihrabl›d›r. Kitabesi Arapçad›r. Bafl tafl›n›n heriki yüzünde, ayak tafl›n›n ise yaln›z iç yüzünde kitabe vard›r.Arka yüzü, 1022 (1613) tarihinde yap-t›r›lan Sultan I. Ahmedsebilinin duvar›na temas etti¤inden yaz› olup olmad›¤› bellide¤ildir. Ayr›ca bu iki tafl›n aras›-na yüksek ve ahflap bir kapakyerlefltirilmifl ve bir taraftan da çimento ile s›vanm›flt›r.Kitabesinin bir bölümü ve tarih k›s›mlar› bu kapak alt›ndakalm›flt›r. Bunun kald›r›larak kitabenin tamam›n›n okunmas›gerekir. Di¤er taraftan, Eyüp Sultan Türbesi'nin sa¤taraf›ndaki mescid duvar› da lahdin yan yüzünün üstünebindirilmifltir.

Burada medfun olan Fenârf-Zâde Ahmed Pafla, fieyhülis-lam fiemseddin Efendinin o¤lu Yusuf Bâli Efendinin o¤ludur.Tahsilini tamamlad›ktan sonra devlet hizmetine girdi. UzunHasan harbinde esir oldu. Sonra oradan Hindistan'a kaçt›.Buradan Türkiye'ye döndü. Az zaman sonra da vefat etti.Kabrinin Bursa'da ve Molla Fenârî Camii naziresinde oldu¤usöylenirse de tafl›na bugüne kadar raslanmam›flt›r.

Sicill-i Osm.de Fatih ve Sultan II. Bayezid devrinde Ni-flanc› olan baflka bir Ahmed Pafla yoktur. Kronoloji tarihi'negöre Ahmed Çelebi/Pafla,n›n iki defa niflanc›l›¤› ve bir defa daBafldefterdarl›¤› vard›r.

Fenârî Zade ailesine mensub iki flahide, Küçük EmirEfendi aç›k türbesinin sa¤ taraf›ndad›r ki flunlard›r:

1- Mevlâna Baki Çelebi Efendi / ‹bn-i el-merhum /Mevlâna fiah Efendi-i el-Fehâri / Evâil-i R. ah›r / sene ahdi veseb'in ve tis'asiete: 970 (Arahk-1562).

2- Mevlâna Muhyiddin Efendi el-merhus mevlâna ali El-Fenâri. 954 (1547).

Ayr›ca Fenârî Zâdeler'e ait bir bahçe de vard›. Bu bahçe,Baba Haydar semti'nde ve flimdiki fieyhülislâm Mustafa Efenditekkesi'nin bulundu¤u yerde idi. Köflkleri de burada idi.

Ahmed Pafla'n›n ‹stda Çemberlitafl'ta bir mescidi vard›.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. osm. 1/194 Ahmed Pafla) (Daniflmend Kronoloji1/462463) (‹. Beli¤, Cüldeste S: 66) (Tahrir Def. Ayverdi, S: 72)(K. Baykal,Bursa ve An›tlar› S: 48-77) (Hadika 1/115.11/66) (R. Akakufl, Eyüp SultanS: 118) (Niflanc› Mehmed Pafla Tarihi, Haz. E. Yaflarbafl S: 152)

Beybaba Soka¤› üzerinde ve Küçük Emir Efendikabrinin karfl›s›ndad›r. Türbe, dikdörtgen biçiminde

olup ahflab kubbesi 1930'lu tarihlerde y›k›lm›flt›r. Mimar Sinanyap›s›d›r.

Evliya Çelebi, Türbesi, Koca Sinan Kari, nurlu, süslü birkubbeden ibarettir" diyor. Ön cephesinde alt›, arka cephesindeyedi, köfeketafl söveli, klasik demir parmakl›kl› penceresivard›r. Di¤er iki duvar›nda dolap yerleri ve k›ble taraf›nda birmihrabc›¤› mevcuttur.

Kemerli kap›s› üzerinde dört s›ra halinde haz›rlanm›fl flukitabe vard›r:

201 MM

Niflanc› Mir Ahmed Çelebi/Pafla Kabri

Pertev Pafla Türbesi

Niflanc› Mir Ahmed Çelebi/Pafla Kabri

Nakkafl Hasan Pafla Türsbesi’ninplan›

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Yapd› evvel türbesini eyledi âhir sefer Pertev-i nûri hüda Pafla-y› firdevs-âfliyân Küllü fleyy'in hâlikül s›rr›ndan ald› içün haber Terk idüb dünyâ evini cân gibi oldu revân îfl ü nûfl iden fena bezminde k›ld› âkibet Câm-› mevti sâk›-i devrân elinden nûfl-i cân Ah kim dest-i ecelden kimse hiç kurtulmad›Ger emir-i tacdar ü ger vezir-i kâmrân

K›ld› yevm'ül-erbâ'ada rihlet-i dâr'ül-bekâ Gurrei mâh-› cumad'el-âhir olmufldu i'yan Ruhi-çün fatiha okun Nihadi didi okuyup Didi târih ide Hakk rahmet ola me'vâ-y› cinân Kitabeye göre Pertev Pafla, 9-ekim-1572 tarihinde ve

çarflamba günü vefat etmifltir.Kesmetafltan yap›lm›fl olan türbede onbefl kabir vard›r.

Hepsi, Pertev Pafla ve ailesine aittir. Kabirlerin'befl adediflahidesiz, alt› adedi burma sar›kl› bafl tafl›nda yaln›z Kelime-itevhid yaz›lm›flt›r.

Di¤er kabirlerde Mahmud, Mustafa, Mehmed, Ahmed adl›dört o¤lu ve Safiyye, Hatice adl› iki k›z› ve Fütûha adl› kar›s›gömülüdür.

Vakfiyesinden ö¤renilen bu isimlerden Ahmed Bey, Pa-fla'dan evvel ölmüfl ve buraya gömülmüflse de mezar› bellide¤ildir. Mahmud Bey'le Safiye'nin ve zevcesi Fütûha Ha-n›m'›n kabirleri bilinmekte ise de di¤erleri malum de¤ildir. Birde kabri tayin edilmeyen Mehmed Bey'in k›z›, baflka birSafiyye'nin tafl› vard›r ki kitabesinde çocuk oldu¤u belirtil-mifltir. Kabir tafl›na: "Merhumet'ül-ma'sume Sâfiyye Bint-iMehmed Bey, zilhicce 1088 (Haz, 1600)" diye yaz›lm›flt›r.

Pafla'n›n k›z› Sâfiyye'Han›m'a ait flahidedeki kitabe fludur:

Eyledi azm-i beka pakize-zâdNûr ide kabrin an›n Hayy-i-ahadHatifi kudsî didi târihiniSafiye'ye rahmet ide hak ebed984 (1576)Bafl tafl›nda okunabilen kitabesi fludur:Yâ-‹lâhi kerem ve lütfetUlyânile kabrini Safiye'ninCennet-i ravza eyle....Lahdi küçük olup ayak tafl› ince dörtköfledir. Bafl›nda dan-

telal› bir bafll›k vard›r. fiahidesinin yaz›lar› erimektedir.Türbenin sa¤ köflesinde, en son pencere arkas›nda küçük

bir lahit vard›r. Dolama sikkelidir. Üzerindeki yaz› fludur:Mahmud Be¤ binPertev Paflafiehr-i flabanSene 1012 (ocak-1604)Bir lahdin bafl flahidesindeki kitabe fludur:Hakk ide Fütûha Hâtûn 'a rahmetK›lsun cenneti makam ol sâlihaKabri pür nûr ala okun târihinRuhuna an›n azizan fatihaSene 979 (1771)Arka yüzüne ayet yaz›lm›flt›r. Türbe en eski tarihli tafl›

olup Pertev Pafla'n›n zevcesidir. Pafla'dan bir sene evvel vefatetmifltir. ‹smi, gönül ferahl›¤›, üstünlük anlam›na gelmektedir.

Pertev Pafla, enderundan yetiflmifltir. Rikab-› HümâyunA¤as›, Kap›c›bafl› ve Yeniçeri A¤as› oldu. Nahcivan Seferi'ndendönüflte, 1554'te Sokullu Mehmed Pafla'n›n yerine RumeliBeylerbeyli¤i'ne ve 1555'te de dördüncü vezirli¤e

202 MM

Pertev Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

tayin olundu. Zigetvar Seferi'nde Giula, Yanua ve Villagos ka-lelerini zapteti. K›br›s seferi esnas›nda, Venedik ve müttefikle-rinin bir harekat›na mani olmak için deniz seferine serdar ta-yin edildi.

Pertev Pafla, 4-may›s- 1571 de 130 gemi ile ‹stanbul'danhareket ederken Kaptan-› Derya Müezzin-Zâde Ali Pafla'ya, Per-tev Pafla ile birleflmesi ve onun münasip gördü¤ü flekilde hare-ket etmesi emredildi. Pertev Pafla, Dalmaçya sahillerinde Vene-dik'e tabi Lesina, Antivari, Sopoto ve Ülken kalelerini ele ge-çirdikten sonra, Ali Pafla ile bir-likte ‹netbaht›'ya çekildi. 7-ekim-1571 tarihinde meydana gelen ‹nebaht› Muharebesi'ndePafla, bütün fliddetiyle dö-¤üflürken gemisi iki kad›rga aras›ndakald›. Kad›rgas› ton ile bat›r›lan Pertev Pafla, tayfalardan biriile denize düflüp yüzerken, Hasan Bey-O¤lu Mahmud Bey tara-f›ndan kanca ile kurtar›larak gemiye al›nd›. Bir hizmetkar elbi-sesi giye-rek Preveze'ye ç›kt› ve oradan da yaya olarak ‹nebah-t›'ya döndü. Burada yeni Kaptan-› Derya K›l›ç Ali Pafla ile bir-lik-te gemileri toplay›p ‹stanbul'a döndü.

Pertev Pafla, maktul fiehzade Mustafa'n›n (fiehadeti Eylül-1553) dul efli ile evlendirilmifl idi. Dürüst ve iyi ahlak sahibi birOsmanl› paflas› idi.

Pafla'n›n ‹stanbu'da, Vefa Meydan›'na naz›r bir saray veUzunçarfl› civar›nda bir han yapt›rd›¤› gibi, ‹zmit'te Mimar Si-nan'›n eseri olan cami, imaret, hamam, kervansaray, mektep veçeflmesi bulunan bir külliyesi vard›r.

Pertev Pafla'n›n vakfiyesinde bu türbede yap›lmas› laz›mgelen ifller flu flekilde s›ralanm›flt›r:

1- Türbeye gömüldü¤ü günden itibaren her sabah nama-z›ndan sonra Hatm-i fierif okunmas›n› ve sulâhadan otuz kifli-nin orada haz›r bulunup kendisine du'â etmesini ve du'âc›lar›nher birine günde ikifler akçe verilmesini,

2- Bu ifllerle meflgul olmak için noktac› ad›yla bir de müra-k›b tayin olunmas›n›.

3- Kendisinden daha önce ölen o¤lu Ahmed Bey'le, Pafla'-n›n kendi anne ve babas›n›n ruhlar› için okunacak cüzlere degünde ikifler akçe verilmesi.

4- Bir kap›c› ve bir süpürgecinin bulunmas›.5- Gece ve gündüz nöbetle türbede kalmak üzere sekiz

bekçi bulunmas›n›, mezar› bafl›nda her gece zeytinya¤› ile kan-dil yak›lmas›.

Ayr›ca türbeye serilecek hal› ve seccadelerin, flamdan ve bu-hurdanlar›n adedi bütün vas›flar›yle vakfiyesinde gösterilmifltir.

Türbe 1942 tarihinde flimdi flekli ile tamir edilmifltir. Bu s›-rada Sokak taraf›ndaki pencerelerin üstündeki mermer flebeke-lerin yerleri kapat›lm›fl ve türbe eski güzel görünümünü kay-betmifltir. Kabirler, tafl iflçili¤inin çok güzel örnekleridir. Eski-den tavan tezyinat› da pek nefis imifl.

Türbenin üstü, mahruti çad›r fleklinde kubbeli, üzeri kur-flun kapl› ahflap bir çat› ile örtülü imifl. Bunun resmini ‹st. An›-lar› adl› eserde görmek mümkündür.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/63. 11/59) (Ayvansariyi, Haz. Derin-Ça-buk,Mec. Teârih S: 120) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 210) (‹si. Ans. 9/522) (Uzun-çarfl›h, Osm. T. C:3 K›s›m 1) (Tuhfet'ül-Kibar, O.x. Gökyay ter. S: 136-140)(Evliya Çelebi, Haz. Z. Dan›flman 2/108) (A. Erdo¤an, Pertev Pafla'n›n Haya-t›, Eserleri, Vak›flar Der. 2/233) (fi. Turan, fiehzare Bayezid Vak'as› S: 222fihrist) (Si: Osm. 2/37-38) (A. Kuran, M. Sinan S: 327) (A.S. Ülgen, PertevPafla'n›n eserleri, Vak›flar Der. 2/243) (M. Me-riç, M. Sinan S: 25) (S. Eldem,‹st. An›lan S: 201) (A. Kuran, Mimar Si-nan S: 128) (Vak›flar genel Md. Arfli-vi, tarih 980 (1572). Eski yaz› Def. No. 741 S: 1543)

Karayel Soka¤› üzerindedir. Baba Haydar Kuyu Soka¤›taraf›ndan gelindi¤ine göre, sa¤ köfleye yak›n bir yerde-

dir. Arkas›nda Ermeni Kilisesi vard›r. Halk, Pervane Dede Tür-besi diyor.

Eskiden üzeri ahflap çat›l› ve kiremit döfleli imifl. Evvelcekap›s› üzerinde bulunan Sultan II. Mahmud tu¤ras› MustafaDede'nin kabri üzerine konmufltur. Ayr›ca flebekeli penceresiönünde iki kitabe vard›r. Biri 1251 (1835) tarihlidir. Üzeri ka-l›n bir badana ve alt taraf› da çimento ile s›vand›¤›ndan okun-maz haldedir. Türbede, köfeke tafl flahideli iki kabir vard›r.Üzerlerinde yaz› yoktur. Duvarlar› y›¤ma taflt›r.

Pervane Dede, askeriye'den ve müteferrikadan olup Sul-tan I. Ahmed devrinde, 1017 (1608) tarihinde, Kuyucu MuradPafla taraf›ndan bozguna u¤rat›lan eflkiya Kalendero¤lu'nu öl-dürmüfltür. Kalendero¤lu Mehmed, bu bozgundan sonra ‹ran'-a kaçm›flt›. 1021 (1612) de ‹ran'la sulh yap›lm›flt›r. ‹htimal busulhtan sonra öldürülmüfltür.

‹tibarl› bir flekilde ömür süren Pervane Dede'nin vefat ta-rihi belli de¤ildir. Ayr›ca Samatya taraf›nda da Pervane Dedetürbesi vard›r.

1020 H. ah›r bafllar›nda (Haziran-1611) tanzim edilmiflolan Fatih Sultan Mehmed Vakfiyeleri, Eyyûb Vakfiyesi'nde fla-hidler aras›nda, Pervane O¤lu Ali Çavufl isimli bir zat vard›r.Türbedeki ikinci kabir bu kimseye ait olmal›d›r.

10-B. 1227 (20-7-1812) tarihinde "‹stanbul kad›lar› nezare-tinde olan evkaftan Eyüp'te Pervane Hoca denmekle meflhurPervane Bey vakf› kitabet cihetinin tevcihi" yap›ld›¤›n› görmek-teyiz.

Kaynak: (Gezi Notu) (Si. Osm. 2/40) (Daniflmend, Kronoloji 3/651 fihrist.Mehmed A¤a Kalendero¤lu) (Naima Tarihi, Haz. Dan›flman 2/560) (EyyûbVakfiyesi S: 327) Osm. Arfl. Evkaf Def. I. S: 88-310)

Bugün mevcut olmad›¤› gibi yeri dahi belli de¤ildir. Per-viz Efendi hakk›nda Sicill-i Osmani'de flu bilgi vard›r:

"‹btida Niflanc› Abdi Bey'e ve sonra Frenk ‹brahim Pafla'yaköle oldu. ‹bn-i Kemal'den okuyup müderris

203 MM

Perviz Efendi Türbesi

Pervane Mustafa Dede Türbesi

Pervane Mustafa Dede Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

(Prof.) oldu. Sonra Ba¤dad ve iki defa Haleb ve fiam ve M›s›rve Edirne kad›s› olmufltur. 968 flaban›nda (Nisan-1561) ‹stan-bul kad›s› ve 971 Rebiülevvelinde (Ekim-1563) AnadoluKad›askeri oldu. 974 Rebiyülah›r›nda (Ekim-1566) ayr›ld›. 984Rebiülah›r›nda (Temmuz 1576) Mekke Kad›s› oldu ve üç senesonra ayr›ld›. Sonra vefat etti. Mekke-i Mükerreme'de Hazret-iHadice kurbinde defn olunmufltur.

Fuzelâdan (Erdemli) olup Miftah'›, telhis ve flerh etmifl veHidâye'ye ta'likat yazm›fl ve fieyh Mehmed ‹skilibi mürid-lerinden oldu¤undan Velayet Risalesi telif eylemifl ve Bursa'dakürsü va'ziyesi vakf ile ‹stanbul'da bir medrese inflaeylemifltir."

Osmanl› Arfliv Dairesi'nde R. 1224 (May›s-1809) tarihli birarzuhalde "Eyüp'te Perviz Efendi Türbesi'nde Ser Bezirgân-›Hassa ‹smail Çelebi evkaf›ndan muhassas vazife ilecüzhanl›¤›n tevcihi" istendi¤ine göre, Perviz Efendi türbesi butarihlerde mevcuttu. Bu durumda Perviz Efendi, hayat›nda butürbeyi yapt›rm›fl fakat buraya gömülmek nasib olmam›flt›r.Kendisinin Türkçe ve Farsça fliirleri vard›.

Kaynak: (Osm. Arfl. Evkaf Def. 1. S: 157. II.No. 14288) (Si. Osm. 2/40)(Türk Dili ve Ed. Ans. 7/247) (Atai S: 253) (C. Baltac›, Osm. Medreseleri S:334) (Osm. Arfl. Evkaf Def. III. No. 20222-25372) (M. Meriç, Mimar Sinan,Tezkiret'ül-Ebniye S: 97)

Feshane Caddesi üzerinde olup her iki taraf› mezarl›kt›r.Bunlar›n yan›nda ve sa¤ taraf›nda Mehmed Vusuli Efendi

ve Hubbi Hatun Türbeleri, sol tarafta Zal Mahmud Pafla Medresesive camii bulunmaktad›r. Arka taraf›ndaki bostan›n sonunda ise,Nakkafl Hasan Pafla'n›n eflsiz türbesi bulunmaktad›r.

Türbe, kara planl› olup üç s›ra tu¤la ve bir s›ra kesmetafltan, pek muntazam bir flekilde yap›lm›flt›r. 1957'de restoreedildi. Alt üst pencereli olup çat›s› ahflapt›r. Mermer sövelikemerli kap›s› üzerinde bir ayet-i kerime bulunmaktad›r.Cadde taraf›nda klasik demirli bir hacet penceresi vard›r.‹çinde bir tek kabir mevcuttur. Sonradan konulmuflkitabesinde flunlar yaz›l›d›r:

Tecvid müellifi karabafl Ahmed

Efendi Hazretleri'nin kabridir.Hadika Yazar› flu bilgiyi veriyor."Anayola bakan Debba¤hâne taraf›nda özel türbede med-

fun olan Pir Ahmed Edirnevi, Bayramiye tarikinden ÖmerSikkini hülefâs›ndan oldu¤u La'li-Zâde Abdülbaki EfendiSergüzeflt adl› kitab›nda ayr›nt›l› olarak anlatmaktad›r. Lakinaraflt›rmama göre Pir Ahmed Pir Ali Aksariyî Hz. nin hal-ifelerindendir. Ahmed Efendinin vefat› 1001 (1592) tari-hindedir.

Pir Ahmed Efendi Melâmiye-i Bayramiye'den olup silsilesiÖmer Sikkini'ye var›r.

Pir Ali Aksariyi, O¤lan fieyhi nam›yla maruf ‹smail Ma-flukf'nin babas› ve fleyhi olup, Ayafl'ta medfun BünyâminAyaflî'nin halifesidir. Ayaflî, 926(1520) tarihinde vefat etmifltir.

Ve Ömer Sikkini (ölm. 880 (M. 1475) nin halifesidir."Pir Ali Aksarayi'nin vefat› 935 (1528) tarihinde olup kabri

Aksaray'daki türbesindedir. O¤lu, ‹smail Mafluki'yi halifesifieyh Ahmed Edirnevi ile ‹stanbul'a göndermifltir. Fakat birmüddet sonra baz› sözlerinden dolay›, 935 (1528) tarihinde,Atmeydan›'nda, Ç›narl› Mescid önündeki Çukur Çeflme (ÜçlerÇeflmesi) yan›nda, fleyhülislamdan fetva al›nmak suretiyle, 19yafl›nda oldu¤u halde flehid edilmifltir. Kabri, Rumelihisar›'ndaKayalar Mescidi haziresindedir.

Edirneli Pir Ahmed Efendinin bir ilahisi vard›r. Tamamolmayan bu eser, tekkeler kapan›ncaya kadar, bütün tekke-lerde özel bestesiyle söylenirdi, ki fludur:

Hakka giden yol bu yoldurCümlenin maksudu oldurTevhid eden gör ne kuldurBöyle bir Allah›m›z varBilir cümlenin haliniAfl›klar verir cemâliniZeval ermez kemâlimeBöyle bir Allah›m›z varBir afl›k ile dols olal›mGitdi akl›m ben mest olal›mBu yolda gayet pest oldumBöyle bir Allah›m›z var.Ahmed Üryan gir MeydâneAfveder bakmaz iyyâneTerket can› yana, yaneBöyle bir Allah›m›z var.Türbenin kap›s› üzerindeki ayet, Hâmid'indir.Türbenin sa¤ taraf›ndaki hazirede flu zevat›n flahideleri

vard›r.985 (1577). Cafer Efendi fieyhülislam Ebû's-su'ud

Efendinin amcas› Abdünnebi Efendinin o¤lu ve Anadolukad›askeri, hac dönüflü Üsküdar'daki bahçesinde otururkenvefat etti. lim bir zat idi. Tafl› dört köfle köfekedir. (Si. Osm.2/70)

1151 (1738). Zal Pafla ‹mam› Ahmed Efendi1182 (1768). Debbag Mehmed A¤a. Tabbakhane bu ha-

zirenin karfl›s›nda idi.1217 M. 17 (May›s-1802). Devletlu ismetlu Esma Sultan

baflaa¤as› Bilal A¤a. Esma Sultan Saray› Defterdar ‹skelesicivar›nda idi.

204 MM

Pir Ahmed Edirnevi Türbesi

Pir Ahmed Edirnevi Türbesi

TÜRBELER MM

1219 B 27 (Emik-1804). Sadr› esbak Muhsin-Zâde telhiz-cisi ser müteferrikan-i dergâh-› li ‹brahim Bey.

1221 (1806). Debba¤ Süleyman A¤aTürbe solundaki hazirede ve büyük hacet penceresi ar-

kas›nda:1257 B 13 (Eylül-1841). fieyhülvüzerâ Hüsrev Pafla kethü-

das› Yahya Bey.1264 (1848). Yahya Bey'in efli fierife Ayfle Han›m.1308(1890). Raif Bey.Yahya Bey Yal›s› bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Hadika 1/253) (A. Gölpmarh, Melamilik S: 46)

Eyüp Camii k›blesi yönünde, camiin d›fl avlusuna aç›lanmusalla kap›s› ile fiehzadeler Türbesi'nin hemen sa¤

taraf›ndad›r.Türbe, sekiz kesmetafl ayak üzerine oturtulmufl, üzeri

çimento s›val› bir kubbeden ibarettir. Kal›n ayaklar aras›namermer, oymal› flebeke korkuluklar yerlefltirilmifltir. Ayaklar›naras› iç içe iki sivri kemerlidir. Yol seviyesi yükseltildi¤indentürbenin kaidesi çukurda kalm›flt›r. 194244 tarihleri aras›ndaonar›m görmüfltür.

Kap›s› üzerinde flu tamir kitabesi vard›r:"Târih-i tâ'mir bâid mütevelli-i vakf MehemmedTahir. 1234 Ra. (Ocak-1819)Bunun sa¤ taraf›nda ise flu kitabe mevcuttur."Bu türbe, Sultan Süleyman'›n Kapûdân› Plak Mustafa

Pafla / n›nd›r. Tâ'mirine sebeb olan mütevellisi Sirozlu Hac›

Ahmed A¤a / rûhiçün fatiha. Sene 1643 (1633). "Mecmuai Tevârih yazar› Ayvansarayl› Haf›z Hüseyin

Efendi flu bilgiyi veriyor:"Kaymakç›lar karfl›s›nda Plak Mustafa Pafla'n›n türbesinin

tak-› bâlâs›nda flu kitabe vard›r:Kapûdân idi vezâretle Süleyman Han 'aCan ü bafl›yle gaza eyler idi düflmanakibet zevrâk-› ömrüne esüb bâd-› ecelDüfldü cismi gemisi rahmet-i bahr-i ummanaMuntaz›r vâdi-i hayretde el açm›fl der kimGel du'â eyle Plak Mustafa Pafla cânâ 1077 (1666)Tamir s›r›s›nda konan kitabe bugün mevcut de¤ildir.Türbede üç lahit vard›r. Ortadaki Mustafa Pafla'ya aittir.

Bafltafl› iki parça olarak lahdin üzerinde yatmaktad›r.Kitabenin okunabilen k›s›mlar› flunlard›r:

K›ld› a'zama muharremde seferRuhu flâd bilürse rahmet k›la ana AllahDalüb izzetle daima hofl-hal ileAnda ide...Alt› k›r›kt›r.Ayak tafl›ndaki kitabe befl sat›r olup târih beyti fludur:‹rtihalin didi pir hurd târihimMustafa Pafla merhum ide izzeti daimaRakam yoktur. Tafllar›n›n arkas› rumilidir.‹kinci lahdin ayak tafl›ndaki kitabe fludur:Edeb ehli ziyâde merdâm idi.Tac-› baht› olurdu erzâniSa¤ evlay› yer-i zamanede gelübDiyelendi bu ma'rifet kân›Nidelim ahiret ana menzilBuluben hofl likay› rahmani

205 MM

Plak Mustafa Pafla Türbesi

Plak Mustafa Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Dendi târih elf-i kaametleGirdi cenete Bekir Be¤ hân›992 (1534)Bafltafl› burma sar›kl› olup dört köfledir. Üzerindeki kitabe

fludur:Plak Mustafa Pafla Kas›m be¤O¤lu bir dane idi OsmâniBu y›l içinde hükm-i Yezdan iHâke düflürdü nice ebdâniÜçüncü lahdin bafltafl› dibinden k›r›lm›flt›r. Baflka bir yaz›

da yoktur.Mustafa Pafla, Palak, Yaylak ve ç›plak lakablar› ile de

an›l›r. Kendisine, Arnavutça yafll› anlam›na gelen Plak den-mifltir. Fakat, bu lakab›n Enderun'da iken verildi¤i de söylen-mektedir. Aslen Boflnak veya Arnavuttur. Enderunda yetiflmiflve Yanya Beyi olmufltur. 926 (1520) de Kaptan-› Derya oldu ve929 (1523) de ayr›ld›. Bu görevde iken Rodos Adas› feth edil-di.

Kanuni'nin haremi yak›nlar›ndan fiâh Hûbân ad›nda birhan›m ile evlendikten sonra vezarete nail oldu. 937(1530) dafiam Beylerbeyisi olup o sene azl edildi. Sonra M›s›r'a gidipemekli oldu. ‹stanbul'a geldikten sonra 940 muharreminde(Tem. 1533) vefat etti.

Gelibolu'da cami ve medresesi vard›r. O¤lu Ahmed Bey,964 (1557) senesinden beri Estergon Beyi olarak vefat etti.

Eyüp Sultan'›n meflhur kaymakç› dükkanlar› bu türbeninkarfl›s›nda idi.

19-Z. 1221 (fiubat-1807) tarihli bir arzuhalden MustafaPafla'n›n Siroz (Serez) da bir cami ile imaretinin bulundu¤unuö¤reniyoruz.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. Osm. 1/205 Ahmed Bey, 4/372 Mustafa pafla)(Daniflmend, Kronoloji 2/436) (R. Akkakufl Eyüp Sultan S: 170) (Meriç, Mi-mar Sinan S:103) (E. Çelebi, Dan›flman Ter. 15/268) Ayvansarayi, Mec. Te-vârih, Derin-Çabuk Ter. S: 389) (Ayvansarayi, Vefayât, Derin Ter. S: 26) (Y.Demiriz, Eyüp'te türbeler S: 20) (Osm. Arfl. Daidesi, Evkaf Def. II. S: 690)

Boyac› Soka¤› üzerinde, Sadr›azam Hüsrev Pafla Tekkesikap›s› karfl›s›nda ve Bahriye Naz›r› Hasan Hüsnü Pafla

Türbesi'nin sa¤ taraf›ndad›r. Türbenin sa¤ taraf›nda bulunanve Soka¤a ismi verilen ‹plik Boyahanesi, 1975 tarihlerindey›kt›r›ld› ve yeri mezarl›¤a kat›ld›.

Yüzü tamamen mermer olan türbenin kap›s› aln›nda:Bism Ulah irahmanirrah im1309 tarihi ve kap›s›n›n iki yan›ndaki hacet pencerele-ri

üzerinde de Kelime-i Tevhid yaz›l›d›r. Türbenin üstü aç›kt›r.‹çinde iki mermer sanduka vard›r. Sol taraftakinde yaz› yoktur.‹çi bofltur. Sa¤daki fesli lahdin flahidesi üze-rinde flu kitabevard›r:

Küll-i nefs-i zaikat'ül-mevtRütbei bâlâ ricalindenSab›k Posta Ve TelgrafNâz›n Merhum ‹zzetEfendi'nin ruhiçün fatihaSene 1309 fi 15 Sefer'ül-hayr(20-eylül-1891)fiahide tavus kuyruklu ve mihrabl› olup güzel bir hat ile

yaz›lm›flt›r. Türbenin sol taraf›nda Muhyiddin Pafla'n›n annesiFat›ma Han›m'›n aç›k türbesi vard›r. fiahidesi 1331 (1913) tar-ihlidir.

‹zzet Efendi Kas›mpafla Mevlevihanesi dervifllerinden birNeyzenbafl›'n›n o¤ludur. Askeri T›bbiye okulundan ç›kar›lm›flve 1275 (1858) de Telgarafhane'ye girmifl ve Kastomoni veBeyo¤lu telgaraf müdürlü¤ünde ve Tuna, Gelibolu, KastamoniMüfettiflli¤i'nde bulunduktan sonra 1293 (1876) te Telgraf vePosta Naz›r› olmufl ve 1295 (1878) de azl ile 1297 (1880) deikinci defa Telgraf Naz›r› olup 1304 (1886) da flu'ûruna halelgeldi¤inden emekli oldu. Sert sözlü, telgaraf ifllerinde bilgili birzat idi.

Onun devrinde ‹stanbul Telgrafhanesi, Gülhane Park›Kap›s›'n›n sol taraf›nda ve sur dibindeki bina idi.

‹zzet Efendi'nin Süleymaniye'de, Mehmed Pafla Yokufluüzerinde bir kona¤› vard›. Bu konak aras›na sonradan MimarSinan ‹lk Okulu yap›lm›flt›r. Kona¤›n özel hamam›n›n birduvar› sokak taraf›ndan görülmektedir. Hamam›n birbölümüne okulun hademesi yerleflmifltir.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. Dam. 3/465) (S. Eyice, ‹st. ‹lk Telgrafhane, ‹st. Üni.Ed. Fak. Tarih Der. Say›: 34 S: 61) (S. Ünver, Türk Hamamlar›, Ta'rihDünyas› 1950 Say›: 5 S: 203)

Bostan iskelesi Soka¤› civar›nda, Mihriflah Valide Sultan‹mareti avlusunda ve imaretin Halic'e aç›lan avlu

kap›s›n›n hemen karfl›s›ndad›r.Türbe, sofa fleklinde yüksek bir mahal olup sekiz mermer

basamakla ç›k›l›r. Özellikle yükseltilmifltir. Etraf› demir par-makl›k ile çevrilmifltir. Ayr›ca kap›s› vard›r. ‹çinde flu kim-selerin kabirleri mevcuttur: 1-Lahit, bafl tafl›ndaki kitabe fludur:

206 MM

Posta ve Telgraf Naz›r› ‹zzet Efendi Türbesi

Sadr›azam Hayreddin Pafla Türbesi

Posta ve telgraf Naz›r› ‹zzet Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

Efahim-i Vükelâ-y› Saltanat-›Seniyye'den sâbika Sadr-› A'zamEl-merhum el-ma¤furleh el-muhtac‹lâ Rabb'ül-gafur TunusluHayreddin Pafla'n›nKabirleridir. Rûh-› fleriflerineFatiha. 1307 (1890)Hayrettin Pafla, 8-C âh›r-1307 (29-ocak-1890) tarihinde

tutuldu¤u nikris hastal›¤›ndan kurtulmayarak Niflantafl›'ndakikona¤›nda vefat etmifltir. ‹stimpotla Eyüb'e getirilmifl ve büyükbir merasimle defnedilmifltir.

Kendisi aslen Kafkasyal› bir köle idi. Evela Rumeli Ka-zaskeri Tahsin Bey (ölm. 1278 M. 1861 Eyüp) sat›n alm›fl vedaha sonra Tunus Valisi Ahmed Pafla (ölm. Tunus 1272 M.1855) ya sat›lm›flt›r. Kendisini Fransa'ya tahsile gönderen buTürk Pasafl›d›r. 1878 de bütün ailesi ile beraber ‹stanbulageldi. Kuruçeflme'de bir yal› ihsan edildi. 4-Aral›k-1878 desadr›azam oldu. Sekiz ay sonra bu görevden ayr›ld›. Eyüp'teiki çeflme yapt›rd›. Kemikleri, 30-3-1968 de Tunus"a nakledilipmilli panteona gömüldü.

2- Sadr-› esbak Hayreddin Pafla'n›n k›z› Adnan HünâniHan›m. 25-flevvel-1305 (Tem. 1888).

3- Lahit, Sadr-› esbak Hayreddin Pafla'n›n efli KamerHan›mefendi. 22-Ca. 1321 (A¤os. 1903). 4. efli idi.

4- Sadr-› esbak Hayreddin /Pafla merhumun mahdumu /Dâmâd-› cenâb-› fiehriyâri / Mehmed Salih Pafla merhumun /rûhiçü'n r›zaen Lillâhu / Tü'âlâ el-fatiha.19-receb-1331 (24-Haz. 1913).

Salih Pafla, Sultan Abdülmecid'in o¤ullar›ndan fiehzadeKemaleddin Efendinin k›z› Münire Sultan'›n kocas› idi.10-ocak-1907 de evlendiler. Bir sene sonra o¤lu KemaleddinEfendi dünyaya gelmifltir. Salih Pafla, Mahmud fievketPafla'n›n katli hadisesinden dolay› Bayezid Meydan›'ndaas›larak idam edilmifltir.

Kaynak: (‹nal, Son Sadrazamlar S: 895) (Pakal›n, Son Sadrazamlar S: 338)(G.Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 235) (H. fiehsüvaro¤lu, Hayrettin Pa-fla, 12-kas›m, 1949 Cumhuriyet) (Y. Öztuna, Dev. ve Hanedanlar S: 872)

Bostaniskelesi Soka¤› üzerinde, Mihriflah Valide SultanTürbesi kap›s› ile imareti kap›s› aras›nda ve türbe

kap›s›ndan gelindi¤ine göre ikinci aç›k türbedir. Ayaktaraf›nda 1287 (1870) tarihli ‹smail Pafla flahidesi, bafl ta-raf›nda ise yine ayn› tarihi Tahir Pafla Zade Hüseyin HasibBey'in flahidesi vard›r. Yan taraf›nda ise M›s›rl› Faz›l MustafaPafla ailesinin büyük sofas› vard›r.

Rauf Pafla kabrinin etraf›n› dökme demir flabla çevirmifltir.Sütun fleklindeki flahidesi Mevlevi sikke kabartmal›d›r.Üzerinde flu kitabe vard›r:

El-hacSadr-› esbak MehemmedEmin Rauf PaflaRuhuna LillahÛl-fâiiha 8-Za. 1276 (28-may›s-1860)Türbede baflka kabir yoktur.Rauf Pafla, befl defa sadr›azam olmufltur. Kendisi ‹stanbul-

lu olup, eski Dâr'üs-Sa'âde A¤as› kâtibi Hac› ‹smail Efendinino¤lu Çavuflbafl› Said Mehmed Efendinin o¤ludur. Hac› ‹smailEfendi 1160 (1742) de vefat ederek Eyüp, Otaktepe civar›ndakiTokmak Tepe'ye gömüldü.

‹smail Efendinin o¤lu, Sadr›azam Mehmed Emin RaufPafla'n›n babas› Said Efendi 1197 zilhiccesinde (Kas›m-1783)vefat ederek Bahçekap›'da, Vâni Mehmed Efendi medresesihaziresine defnedildi. Burada bugün I. Vak›f Han vard›r kiYap› Kredi Bankas› tasarrufundad›r. Vak›f Han yap›l›rken 1330(1911) tarihlerinde Tokmak Tepe'ye nakledildi.

Said Efendinin küçük o¤lu, Tâhir Selâm Efendi 1260ramazan›nda (Eylül-1844) vefat etti. Babas›n›n yan›na def-nedilmiflken Tokmaktepe'ye nakledildi. lim, kâtib ve flair idi.Rauf Pafla'n›n damad›, Evkaf-› Hümayun Naz›r› Hac› SaidEfendinin o¤lu Esad Bey'dir. 6-R.E.1301 (Ocak-1884) öldü.Kabri, Bayezid'te babas›n›n yeniden yapt›rd›¤› Emin Bey Camiihaziresinde babas›n›n yan›ndad›r.

Pafla'n›n ikinci damad› ise, Alyanak Mustafa Pafla'dir. 1302muharreminin birinci günü (21-Ekim-1884) öldü. Kabri, SultanII. Mahmud Türbesi bahçesindedir.

Rauf Pafla ailesine ait baz› flahideler Mihriflah ValideSultan Sebili haziresindedir ki flunlard›r:

1286 (1869)'da vefat eden Sadrazam Mehmet Emin RaufPafla'n›n efli Hemnân Han›m

1287 (1870). Rauf Paflazade Osman Pafla'n›n k›z› AtiyyeHan›m.

1291 (1874). Sadr-› esbak elhac M. Emin Rauf Pafla'n›n efli,Refet Kad›n.

1296 (1879). Sadr-› esbak M. Emin Rauf Pafla'n›n damad›muhakemat dairesi umumi reisi Mustafa Pafla'n›n k›z› Fat›maHan›m'›n k›z› ve Hilmi Efendinin efli Dil-Hayât Han›m.

1300 (Ekim- 1883). Sadr-› esbak M. Emin Rauf Pafla'n›nk›z› Emine Han›m.

1322 (1904). Mehmed Emin Rauf Pafla'n›n efli EmineHan›mefendi.

207 MM

Sadr›azam Mehmet Emin Rauf Pafla Türbesi

Sadrazam Hayreddin Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Rauf Pafla, afif, çok do¤ru, sab›rl›, ak›ll›, dikkatli, mültefitve güzel yüzlü idi. Bebek'te bir sahilhanesinden baflka birserveti yoktu. O¤ullar›, Osman Pafla ile fiuray-› Devletazas›ndan ‹brahim Cemaleddin Bey'dir. Osman Pafla, 1295R.A. (Nisan 1878) de vefat etti.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. Osm. 1/364 ‹smail Efendi 3/33-34 Said Efendi3/247 Tahir Selam Efendi 2/422 Rauf Pafla) (Y. Öztuna, Dev. ve HanedanlarS: 794) (Daniflmend, Kronoloji 4/492496497499) (‹nal, Evkaf-› HümayunHaz. N. Öztürk, Vak›flar Der. 16/33)

Vezir Tekkesi civar›nda, Yusuf Efendi Soka¤› ile Çö-venci Soka¤›n›n birleflti¤i yerde olup etraf› akak bir

duvarla çevrilmifltir. Eskiden yan›nda fieyhülislam HocaSadüddin Efendinin, Servi Mescidi ad›yla an›lan mabedi vard›.

Saka Baha'n›n flahidesinde yaz› ve tarih yoktur. Fatih'insakalar›ndan biri oldu¤u ve ‹stanbul'un fethi s›ras›nda askeresu da¤›tt›¤› rivayet edilmektedir. Çok meyilli bir arazidedir.Yusuf Efendi için Koca Yusuf Efendi Çeflmesi bahsine bak›n›z.

Eyüp Sultan Camii flad›rvan avlusunda ve meydanaaç›lan avlu kap›s›ndan girildi¤inde, Çifte Gelenler

Türbesi'nin sol taraf›nda olup aç›k türbededir. Arkas›ndakad›nlar k›sm› abdest mahalli vard›r. Hacet pencereli olarakkesme tafltan yap›lm›flt›r. ‹lk gömülen Saka Mustafa oldu¤uiçin bu isim verildi.

Saka Mustafa'n›n flahidesi üzerindeki kitabe fludur:Merhum Ebû'l-fethSultan Mehmed HânGazi Hazretten 'ninSakas› MustafaRuhi-cün fatiha860 (1456)Kabrinin sa¤ taraf›nda ve müezzin odas›n›n sol taraf›nda

ise büyük hazreli Fatih Çeflmesi vard›r. Kitabesi yoktur.

MMüüeezzzziinn ooddaass›› yyaann››nnddaa ggöömmüüllüü oollaannllaarr flfluunnllaarrdd››rr::1147 (1734). Sikkeli, Nuh Efendi Yaz› bu kadard›r.1153 (1740). Elmas Pafla Zade Mustafa Bey'in k›z› Rabia

Han›m. Kad›nlar abdest tekneleri mermerden olup büyük vekapakl›d›r. Yanyana iki teknedir. Her ikisi de.

Sahib'ül-hayrât Mustafa taraf›ndan 1170 ve 1172 tarih-lerinde yap›lm›flt›r. Bu Mustafa, Elmas Mehmed Pafla'n›n o¤luolmal›d›r.

1157 (1744). Hamzavi tafl. Bafl ve ayak tafl› yaz›l› oldu¤uhalde bir aç›klama yoktur. Mehmed Efendi.

1160 (1747). "Ümmü Gülsüm eyliye cenneti câ"1169 (1755). Elmas Pafla'n›n kar›ndafl› fiehid Mustafa

Pafla'n›n k›z› Hadice Han›m.1314 recep II (Aral›k-1896). Lahit, bafl ve ayak tafl›nda

uzun bir kitabesi vard›r. Süvari dairesi riyasetinden ve mu-hakemat-i askeriyye dairesi reisi Müflir Mehmed Pafla.

(Si. Osm. 4/868).

Türbe, Edirnekap› Mezarl›¤›nda ve La'li Efendi Çeflmesikarfl›s›nda iken 1974 senesinde flimdiki yerine nakledil-

mifltir. Türbe, gayet küçük olup duvarlar› kargir, çat›s›ahflapt›r. Üç penceresi ve bir kemerli kap›s› vard›r. Kitabesiyoktur. Muntazam kesme tafltan dikdörtgen fleklindeyap›lm›flt›r. Lahdi üzerindeki flahidesi elifi sikkelidir. Kitabesi:

Mürflid-i salih 1270 (1853) fleklindedir.Türbe bugün Savaklar Caddesi üzerinde, M›s›r tarlas›

mezarl›¤› yan›nda ve Emin Baba Tekkesi'nin sa¤ ilerisindedir.Emin Baha'n›n iste¤i üzerine 1284 (1867) tarihinde SultanAbdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan taraf›ndanyapt›r›lm›flt›r. Salih Baba, fieyh Emin Baha'n›n mürflidi idi.

Türbe, 1982 tarihinde hazine aray›c›lar› taraf›nda talanedilmifl ve bu arada lahdi parçalanm›flt›r. Müslüman kabrindehiç hazine olurmu?

Türbenin önünde ve civar›nda bir çok nakil flahide vard›rki hepsi periflan durumdad›r. Biri sikkeli olup Kebeci Han›'n›nmekteb hocas› Ahmed Efendiye aittir. Tarih k›s-m› gömülüdür.

Kaynak: (Gezi Notu) (Ali R›za Bey, 13. Asr› hicride Osmanl› Ricali, Ter-cüman Yay. 11/9-10)

Zal Pafla Caddesi üzerinde ve Zal Mahmud Pafla Camiiavlu kap›s›n›n karfl›s›nda ve set üzerinde olup camiye

bitiflik olarak yap›lm›flt›r. Fatih devri yap›s›d›r. 1960'daonar›lm›flt›r. Kesme tafltan yap›lm›flt›r. Tonoz daml›d›r. Üçcephesinde birer penceresi vard›r. Pencereler tahta kapakl›d›r.Kitabesi yoktur. Kap›s›, camiin etraf› kapal› son cemaat yerineaç›lmaktad›r. Kitabesi yoktur.

Türbe içinde Silahi Mehmed Bey'in ve Salih Pafla isimli birzat›n kabirleri vard›r.

Haziresinde flu flahideler vard›r:1184(1770). Fatma Han›m1123 (1711). Ebû Bekir Pafla-Zâde. Yaz› bu kadard›r.1193 (1779). Neyzen Hasan A¤a o¤lu mehmed Emin

Çavufl A¤a.1288 (1871). Kahveci Yusuf A¤a efli fierife Emine

208 MM

Salih Baba Türbesi

Silahi Mehmed Bey Türbesi

Saka Baba Türbesi

Saka Mustafa Türbesi

Salih Baba Türbesi

TÜRBELER MM

Han›m. Tafl› gömülü olan Yusuf A¤a ve Zal Mahmud PaflaCamii hatibi Osman Pafla-Zâde Mehmed Arif Beyefendi.

Hazirede devrinden kald›¤› motiflerinden anlafl›lan lahitlervard›r. Fakat da¤›lm›fl ve flahideleri yok olmufltur. Türbe duvar›dibinde bir kaç dolama kavuk görülmektedir. Bunlar lahitlereait olmal›d›r.

Mehmed Bey, Fatih Sultan Mehmed'in silahfloru idi.Bey Camii bahsine bak›n›z.

Camii Kebir Caddesi Üzerinde ve Sokullu Mehmed Paflatürbesi karfl›s›ndad›r. Sa¤ taraf›nda ileride Mir-i miran

Mehmed Pafla Türbesi, ayn› avluda ve sol tarafta ise fieyhülislamÜryani-Zâde Ahmed Esad Efendinin türbesi bulunmaktad›r.

Türbe, tek kubbeli ve onalt› yüzlü olarak kesmetafltan

yap›lm›flt›r. Eyüp'ün en büyük türbesidir. Her cephesindepencere yoktur. Olanlar ise üst pencerelidir. Türbenin Caddetaraf›ndaki penceresi üzerinde, yar›m daire fleklinde flu kitabevard›r:

Güzin-i Vezirân Siyavûfl PaflaKi cây olmufldu ana sadr-› â'liOlub lûtf› bu mebzul hâssiyle ammaSenas›n iderlerdi a'la vü edna‹rüb nâgihân ana emr-i ‹lâhi‹düb istisal-eyledi azmi ukbaUrûc eyleyüp rûh-› pâki âlâyaAna oldu gülzar-› firdevs me'vâDidi intikâline târih HükmîSiyavûfl Paflaya adn oldu sükna1011 (1602)Türbenin sa¤ taraf›nda Pafla'n›n ruhu için yap›lm›fl ayn›

tarihli bir çeflme vard›r.Türbe avlusuna caddeden aç›lan bir kap›dan girilmektedir.

Kap› üzerinde kitabe yoktur. Kemerli türbe kap›s› üzerinde birayet-i kerime yaz›l›d›r. Önünde dört sütunlu bir revak vard›r.Üzeri kubbelidir. Ayet, Kitabe H›z›r imzal›d›r.

Türbede ikisi ahflap sanduka ve dokuzu mermer lahitolmak üzere onbir kabir vard›r. Ahflap Sandukan›n biri Si-yavufl Pafla'ya aittir.

Kubbe içi kalem iflleri ile bezelidir. Kap›s›n›n iki yan›nanefis çini panolar yerlefltirilmifltir. Pencere üstlerine yineçiniden ayetler ve bunlar›n üzerinde de türbeyi f›rdolay›çeviren çini Ayet'el-kürsî yaz›s› bulunmaktad›r. Ayr›ca çinidendaire içine Allah, Muhammed ve dört halifenin isimleriyaz›lm›flt›r. Çiniler devrinin en güzel örnekleridir. Bu emsalsizçinilerin alt› parças› bugün ‹stanbul Arkeoloji mü-

209 MM

Siyavufl Pafla Türbesi

Siyavufl Pafla Türbesi sa¤›ndaki hazire. ‹zmir’de bir camii bulunan ve bir semte ismi verilen Eflref Pafla’n›n flahidesi de buradad›r.

Silahi Mehmet Bey Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

zesindedir. Bu çiniler buradan nas›l ç›kar›ld›? Türbe MimarSinan'›n eseridir.

Siyavufl Pafla'n›n ahflap sandukas› birinci s›rada ve ortadaolup çok büyüktür. Yan›nda, efline ait oldu¤u san›lan bir ahflapsanduka daha vard›r. Bu sandukalar›n sa¤ taraf›nda kitabesizbir kad›n lahdi mevcuttur. Üzeri lâle ve karanfil motifleri ilebezenmifltir. Sandukalar›n sol taraf›nda da üç mermer lahitvard›r. ‹kisi kitabesiz ve dolama serpuflludur. Üzerleri, rozet,lâle ve karanfil kabartmal›d›r. Üçüncü ve sol bafltaki ise yinebir kad›na aittir. Bunun da kitabesi yoktur. Dolama serpufllulahitlerden biri, 1007 (1599) tarihinde vefat etti¤i söylenenSinan Bey'e aittir. 25 yafl›nda iken vefat etmifltir. ‹kinci lahdinönüne konan levhada "Siyavufl Pafla o¤lu, 995 (1587) de vefatetmifltir" diye yaz›l›d›r.

Birinci s›ran›n arkas›nda befl mermer, küçük sandukavard›r ki birinde kitabe yoktur. Bu bir k›z çocu¤una aittir.Üçünün önyüzünde bir s›ra halinde yaz›lm›fl kitabeler vard›r kisoldan sa¤a do¤ru flunlard›r:

989 (1581) tarihinde vefat eden Siyavufl Pafla'n›n o¤luAhmed Bey.

990 (1582) de vefat eden Siyavufl Pafla'n›n o¤luAbdülkadir Bey.

994 (1586) da vefat eden Siyavufl Pafla'n›n o¤lu Süley-man Bey.

996 (1588) da vefat eden Siyavufl Pafla'n›n o¤lu ‹brahim

Bey. Kitabesi dört m›sra olup tarih beyti fludur:Görünce ravzai hûb u behiflt asas›n›Didi hatif makam› oldu ‹brahim'in cennet996.Bu küçük mermer sandukalar, küçük ayaklar üzerine otur-

tulmufl olup üzerlerine birer kuflak gibi kelime-i tevhidyaz›lm›flt›r. Rumelilerle bezeli olan bu sandukalar tafl iflçi-li¤inin çok güzel örnekleridir. Dördünün bafl tafllan dolamaserpufllarla süslenmifltir.

Kitabesiz lahitlerden üçünün Siyavufl Pafla'n›n o¤lu olup1032 (1623) de Ah›ska'da flehid olan Mustafa Pafla'n›n çocuk-lar› Mehmed Bey, ismi bilinmiyen di¤er bir o¤-lu ve bir k›z›naait oldu¤u rivayet olunmaktad›r.

Kitabesiz lahitlerden biri Siyavufl Pafla'n›n efli FatmaSultan'›n 988 (1580) tarihindeki vefat›na sebep olan k›z›na,di¤eri ise, Siyavufl Pafla'n›n di¤er bir kad›ndan olan k›z› veHirâmi Ahmed Pafla'n›n efline aittir.

Siyavufl Pafla, Enderun'dan yetiflmifltir. Sonra YeniçeriA¤as› ve Rumeli Beylerbeyisi olmufl ve 24-aral›k-1582 de desadr›azam olmufltur. Pafla'n›n 1586 ve 1592 tarihlerinde olmaküzeri iki sadareti daha vard›r.

1574 de Sultan II. Selim'in k›z› Fatma Sultanla evlen-mifltir. Bu evlilikten Sinan Bey ve Mustafa Pafla adl› iki o¤lu ilebir k›z› olmufltur. Fakat bu k›z›n› do¤ururken hastalanm›fl,önce k›z› ve bir müddet sonra da 988 flaban›nda (Eylül 1580)de kendisi vefat etmifltir. Kabri, Ayasofya'daki babas›n›ntürbesindedir.

Siyavufl Pafla'n›n ‹stanbul ve Üsküdar'da Mimar Sinan'ayapt›rd›¤› saraylar›, Tophane'de iki çeflmesi ve Bak›rköy'e ba¤l›fiirinevler civar›ndaki çiftli¤inde kesmetafltan yapt›rd›¤›muhteflem köflkü vard›r ki hâlâ ayaktad›r. Ayr›ca efli FatmaSultan ad›na Süleymaniye Camii civar›nda, Hoca HamzaMescidi karfl›s›nda ve Fatma Sultan Saray› yan›nda birmedrese yapt›rm›flt›r. Bugün de mevcuttur. Fatma Sultan'›nEdimekap›'da bir s›byan mektebi vard›. Tophane'deki çeflmelergünümüze intikal etmemifltir.

Siyavufl Pafla'n›n ayr›ca, Bulgaristan'da, Edirne-Filibe ka-rayolu üzerinde Harmanl› Kasabas›'nda camii, hamam›, med-resesi, kervansaray›, köprüsü ve müteaddid çeflmeleri vard›r.

Köprü hâlâ ayaktad›r. Kitabesi fiair Sâi Mustafa Efendininolup 993 (1590) tarihlidir.

Risalei Tezkiret'ül-ebniye'de, Mimar Sinan'›n yapm›floldu¤u türbeler yaz›l›rken:

10- Eyyübi Ensaride Siyavufl Pafla Türbesi11- Eyyübi Ensaride Siyavufl Pafla evlad› için bina olunan,

türbe denektedir. Bunlardan Siyavufl Pafla'n›n kendinden evvelvefat eden veya ayr› tutulmas› istenen evlatlar› için bir türbedaha yapt›rm›flt›r. ‹htimal bu türbe Plak Mustafa Pafla türbesiyan›nda bulunan ve fiehzadeler Türbesi ismiyle an›lan türbe-dedir. Bunlar ayn› lahit içine gömülmüfllerdir. fiahidelerindeyaz› yoktur.

Kitabe yazar› fiair Hükmî Hasan Efendi devrinin enmeflhur münflilerinden olup divân kâtipli¤inden yetiflerekfiehnâmecilik, Reis'ül-küttablik ve Niflanc›l›k gibi mühimgörevlerde bulunmufltur. 1030 (1621) de ikinci defa Re-is'ül-küttab olmufl ve bir müddet sonra da vefat etmifltir.

210 MM

Siyavufl Pafla Türbesi’nin caddeden görünüflü

Siyavufl Pafla Türbesi kap›s›

TÜRBELER MM

Kabrinin yeri beli de¤ildir. Yukar›daki kitabeyi fiehnamecioldu¤u s›rada yazm›flt›r.

Kitabe ve türbe kap›s› ayeti H›z›r Pafla taraf›ndan yaz›l-m›flt›r. Sokullu Mehmed Pafla türbesi ve çeflmesinin kitabeleri-ni de bu zat yazm›flt›r. Enderun'dan ç›km›fl ve 1016 (1607) tar-ihinde Üsküdar muhaf›z› olmufl ve bir müddet sonra da vefatetmifltir. Kabri, Üsküdar'da, Karacaahmed Mezarl›¤›nda,Harmanl›k kap›s› ile fiehidlik Camii aras›nda Melek Babatürbesi civar›ndad›r. Muhteflem lahdi da¤›lm›fl olarak yolkenar›ndad›r.

Türbe, aral›k-1991 tarihinde onar›lm›fl, taban› alt›gen tu¤laile kaplanm›fl ve k›ymetli çinilerin çal›nmamas› için de sinyal-izasyon sistemi tesis edilmifltir. Türbe içinde iki mermer levhavard›r ki üzerindeki yaz›lar flunlard›r:

Posta ve telgraf Nezaret-i Celilesi muhaberet-› umu-miye/müdürü Sa'âdetlû Hayreddin Bey'in halilesi EmineSaniye Han›m. 25-Zilkade-1325 (30-Aral›k-1907).

Mehmed Beyefendi'nin ruhiçün el-fâtiha. 1151 (1738)

Kaynak: (Gezi notu) (Konyal›, ‹st. Abideleleri S: 98) (R. Akakufl, Eyüp SultanS: 230) (F.Babinger, Osm. tarih yazarlar› S: 185) (Daniflmend, Kronoloji3/604) (Resmi Ahmed Efendi Sef›net'ür-rüesa S: 25) (Si. Osm. 3/116Siyavufl Pafla, 1/60 Fatma Sultan, 1/387 Mustafa Pafla) (Y. Öztuna, Dev. veHanedanlar S: 833-834) (O. Keskio¤lu, Bulgaristan'da Türk vak›flar›, Va-k›flar Der. 9/87) (A. Kuran, Mimar Sinan S: 329) (Ayvansarayi, Vefayât, Haz.F. derin S: 25) (Ç. Uluçay, Padiflalann Kad›nlar› S: 42) (G. Oransay, Osm. dev.Kim Kimdi 1/169 Fatma Sultan) (C. Baltac›, Osm. Medreseleri S: 419) (M.Meriç, Mimar Sinan S: 103,119-120)(S. Elder, Köflkler ve Kas›rlar 1/109)(Peçevi Tarihi, Haz. F. Derin-V. Çabuk ‹l/fihrist S: 48) (Naima Tarihi, Haz.Dan›flman, fihrist 1/494) (Si. Osm. 2/279 H›z›r Pafla) (Beyhan Erça¤, MimarSinan'›n ‹nfla Etti¤i Türbeler, VI. Vak›f haftas› S: 231) (Suphi Saatçi, MimarSinan'›n Yap›lar›ndaki Kitabeler, ‹st. 1988 S0 142)

Camii Kebir Caddesi üzerinde ve Siyavufl Pafla Türbesikarfl›s›ndad›r. Kap›s› karfl›s›nda ise medresesi vard›r.

Mimar Sinan'›n bu muhteflem eseri, 976 (1568) tarihindeyapt›r›lm›flt›r.

D›fltan sekiz yüzlü, kesmetafl› kapl›, sa¤ir kubbeli olup alt-üst pencerelidir. Üst pençeler vitrayl›, alt pencereleri mermersövelidir. Bunlar›n üzerine yar›m daire fleklinde mermerflebekeler yerlefltirilmifltir. Bu flekil göze hofl gelmektedir.

Cadde taraf›ndaki yüzünde, altta, küçük ayna tafll› birçeflmeci¤i vard›r. Yine bu cephenin sol taraf›nda, alt› m›sral› ve976 (1568) tarihli bir çeflme kitabesi bulunmaktad›r. SokulluMehmed Pafla Çeflmeleri bahsine bak›n›z.

Türbenin sol taraf›nda, türbe ve medresenin avlu kap›s›bulunmaktad›r. Çift söveli bu kap›n›n tak›nda, üç sat›r halindehaz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

fiah Selim'e Vezir-i â'zam olanYâ'ni hem-nâm-› mefhar-› dü-cihânEyleyüb hâk›r-› flerife hatûrAyet-i Küll-ü men aleyha fanK›ld› bünyâd o Hazret-i PaflaBir makâm-› flerif-i âli-flânMerkad-i pâki evlâd› evlâd›nHur u g›lmâna ravza-i r›dvânDidi bu dâr-› cennet-âsâya‹ki târih idüb Nihâdi hemânPefl makâm-› latif cây-› flerifTürbei pâk-i dâr-› ehl-i cinân976Türbe kap›s›, medrese kap›s› karfl›s›nda olup sekiz mermer

sütunlu ve kemerli bir revak her iki kap›s›n›n üstünü örtmek-tedir. Kap›n›n iki yan› mermer flebeke korkuluklu maksuredir.Mermer söveli ve kemerli kap›s› üzerinde bir ayet-i kerimebulunmaktad›r. Kemerler pembe ve beyaz mermerdendir.

D›fltan sekizgen olan türbe, içten onalt›genlidir. Kubbe içikalem iflleri ile bezenmifltir. Lacivert üzerine beyaz süslü çini,Ayet'el-kürsi frizi pek nefistir.

Sokullu Mehmed Pafla'n›n evlatlar› için yapt›rd›¤› türbede19 kabir vard›r. Alt› tanesi ahflap sandukad›r. En büyü¤ününSokullu'ya ait oldu¤u san›lmaktad›r. Alt›s› erkek, ikisi kad›nolup flahidesi olmad›¤›ndan cinsi belirlenmiyen lahitler devard›r. Yaln›z pehle tafllar› kalm›fl birkaç kabir daha mevcuttur.Lahitlerin baz›lar›na kelime-i tevhid ve baz›lar›nda çiçekkabartmalar› yap›lm›flt›r. Hiçbirisinin kitabesi yoktur.

Türbede gömülü oldu¤u bilinenlerin adlar› fludur:1- Sokullu Mehmed Pafla.2- Sokullu-Zâde Hasan Pafla, 1013 (1604)de Tokat'da flehid

edilmifltir.3- Sokullu-Zâde ‹brahim Pafla, ölm. 1031 (1621). ‹brahim

Han-Zâde ailesinin ceddidir.4- Sokullu-Zâde Kurd Bey, ölm. 974 (1566)5- Sokullu Zade Mahmud Bey, ölm. 933 (1585) 933 rama-

zan›n sonlar›nda (1585 Eylülü ortalar›) elli günlük iken vefatetmifltir. (Tarih-i Selaniki, Haz. Prof, Dr. M. ‹pflirli S: 156)

6- Sokullu-Zade Mustafa Bey.

211 MM

Siyavufl Pafla Türbesi’nin içi

Siyavufl Pafla Türbesi’ Kitabesi

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

7-Sokullu-Zâde Safiyye Han›m Sultan, Cafer Pafla'n›n efli,970 (1562) do¤umlu.

8- Sokullu Mehmed Pafla'n›n o¤lu sultan-Zâde pir Meh-med Bey, ölm 977 (1569) tarihinde olup üç yafl›nda idi. Kabrilahit fleklindedir. Bafl tafl›nda kelime-i tevhid yaz›l›d›r. Ayaktafl›n›n d›fl yüzündeki kitabesi ise fludur:

‹bn-i Pafla ki Pir Mehmed fiâh Sun'Hallak ide o nûr-› ahad Dindi ilham ile ana târih Rûh-› pâkine rahmed ide Ebed 977

9- Sokullu Mehmed Pafla'n›n o¤lu Sultanzâde Ahmed Bey,vefat›nda dört yafl›nda idi. Kabri, lahit fleklinde olup bafltafl›nda dolama sikke ve kelime-i tevhid yaz›l›d›r. Ayak

tafl›n›n d›fl yüzündeki kitabesi fludur:Ser-i sefer k›ld› cû Ahmed ‹bn-i Pafla Ana hemrâh ola gûlemanla hür Du'â-i hayr ile hofl dindi târih ‹lâhi kabrin an›n eyle pûr nûr 973

10- ‹brahim Hanzâde o¤lu Defter Emini Mehmed Bey(ölümü 1077 muharrem) (Temmuz-1666), in o¤lu Ali Bey.fiahidesi bir pehle üzerine yat›r›lm›fl olup kitabesi fludur:

‹tdi Hân-Zâde Ali Be¤ nâgihân terk-i cihanMâtemiyle dideler hunin oldu dil-hazinÇekdi el bu bezm-i hayretgâh-› pirâ fevzinOldu hem i¤van garra ol vücûd-› nazeninDidiler kiban hûn-› rican târih içünMeskenin firdevs-i a'la ide Rabb'ül-âlemin 1127

1715 tarihinde vefat etti.Nusretnâme Yazar› Mehmed A¤a diyorki: "20 -Receb-1127

(22-Temmuz- 1715) tarihinde ‹brahim Han-Zâde Ali Beyvebadan öldü. Eyüp Sultan'da, atas› Sokullu Mehmed PaflaTürbesi'ne defnedildi. Merhum dostumdu. Eyi tabiatl› birkimse olup 63 y›ll›k hayat› boyunca kimseyi inciltmemiflti, birkötülü¤ü görülmemifl, sâlih, ilim ve faziletle süslü, az yetiflirinsanlardan biri idi. Allah rahmet eylesin. Ölümü üzerinebüyük o¤lu ‹smail Bey 27 yafl›nda oldu¤u halde onun yeriniald›. "(Nusretnâme 2/334)

11- Ali Bey'in o¤lu, Bahir ‹smail Beyefendi. fiair ve hattatidi. Vefat›na Müstakim-Zâde bu tarihi demifltir:

Mir ‹smail buldu me'vâde makam 1164 (1751)‹smail Bey, Hoca Mehmed Rasim Efendi'den hüsnü hat

dersleri alm›fl ve sülüs ve nesih ö¤renmifltir. Daha sonraReis'ül-et›bbay› fiehriyâri Kâtib-Zâde Mehmed Refi'efendi'nin

212 MM

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi kap›s›

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

derslerine devam etmifltir. Bahir mahlas›yla yaz›lm›fl fliirlerivard›r. Yafl› yetmifle yaklaflt›¤› bir s›rada vefat etti. (Tuhfet'ül-hattatin S: 124)

12- Bahir ‹smail Beyefendi'nin o¤lu Ahmed Bey, vefat tar-ihi belli de¤ildir.

13- Kas›m Pafla. Sokullu Mehmed Pafla'n›n o¤lu olupLüleburgaz'da siyaseten flehid edildi. Kesik bafl›, babas›n›ntürbesine gömüldü. Bafl tafl› dolama sikkeli olup ince flahi-desinde kelime-i tevhid yaz›l›d›r. Ayak tafl›ndaki kitabesi flahi-denin d›fl yüzüne yaz›larak türbe d›fl›ndan okunmas›sa¤lanm›flt›r. Kitabesi fludur:

Gitdi Kas›m Pafla farzend-i Mehemmed PaflaMenzili cennet ola rahmet ide Bari HiidâKabrini ravza-i r›dvân ile nûr ide HakkFevtine didiNihâdi iki târih-i du'âDiyelim rûhi-çün fatiha dâ'im el açub976Adn-i a'lây› makam eyliye Kas›m Pafla 979 (1571)14- Kas›m Pafla'n›n k›z› Aynf Hâtûn. Vefat tarihi belli

de¤ildir.Sokullu Mehmed Pafla, fiahino¤ullar› sülalesindendir.

Babas› Cemaleddin Sinan Bey'dir. Bosnal›'d›r. Enderun'dan

yetinmifl ve buradan kap›c›bafll›kla ç›km›flt›r. 953 (1546) daRumeli Valisi ve sonda kubbe veziri olarak fiehzade SultanSelim'e damad oldu. 972 Zilkadesinde (Haz. 1565) sadnazamoldu. 987 flaban›n›n (Ekim-1579) ikindi divan›nda bir suikastneticesi öldürüldü. Üç padiflaha sadrazaml›k yapm›flt›r ki birörne¤i yoktur. De¤erli ve yüce bir insan idi. Bir çok asar› vecamileri vard›r. Hafsa'daki camiyi o¤lu Kas›m Pafla'n›n ruhuiçin yapt›rm›flt›r. Kad›rga'da ve Azapkap›'da Mimar Sinanyap›s› iki mabedi vard›r.

Vefat›na flu tarihi söylemifllerdir:R›hlet itdi bu cihandan yine kutb-› vüzerâRavza-› cennet ide yerini Hakk keyfe yeflâSubh-› sâd›k gibi çak eyleyiben sinesinikana gark itdi flehâdet k›l›c› vakt-i iflâHâtif-i gayb iflidüb didi an›n târihiniHükm-i Hakk ile flehid oldu Mehmed Pafla987Türbedeki di¤er flahideler flunlard›r:Kabir lahid fleklinde olup ayak tafl›n›n d›fl yüzündeki

kitabesi çok silik oldu¤undan ancak "Pafla Safiyye Han›m"yaz›lar› okunabilmektedir. fiair Nihadi'nin haz›rlad›¤›kitabenin tarih m›sra› fludur:

Oldu tavus gülflen-i cennet980 (1572)Dolama sikkeli di¤er bir lahit, ayak tafl›n›n d›fl yüzündeki

kitabesi fludur:Pir.... ibn-i Mehmed PaflaUçdu gülzâr-› cenneti bulaDendi târih ki Abdullah Be¤Gülflen-i cennete tavus olduRakam yaz›l› de¤ildir.Küçük kavuklu lahit, bafl tafl› dört köfle olup ön yüzünde:"Merhum ve ma¤fur ‹brahim Hân-Zâde Abdurrahman Be¤.

1176 (1762) "diye yaz›l›d›r. Pencere taraf›ndaki yan yüzündeise flu yaz› vard›r: "‹brahim-Hân-Zâde Ali Be¤ o¤lu Mustafa Be¤rûhiçün fatiha. 1095 (1684).

Ayak tafl› kandil kabartmal›d›r.Türbede, 7 ahflap sanduka, 5 dolama sikkeli mermer la-

213 MM

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi avlusundaki flahideler

Sokullu Mehmed Pafla Medresesi ve Türbesi Plan

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

hit, bir küçük kavuklu mermer lahit, iki k›z mermer lahdi, üçadet flahidesiz pehle ve bir flahideli pehle olmak üzere 19 kabirvard›r. Ahflap sandukalar›n levhalar› yok olmufltur.

Türbe, May›s-1993 tarihinde halk›n ziyaretine aç›lm›flt›r.1894 büyük depreminde türbe ve medresesi zarar gör-

dü¤ünden, kütüphanesi ve çeflmesinin su yollar› ile beraber1313 (1895) tarihinde tamir edilmifllerdir.

Türbe haziresinde gömülü olanlar flunlard›r:Tarihsiz, hattat Hulusi Mehmed Emin Efendi. Ölm. 1313

(1895) Eyüp Pertevniyal Valide Sultan Çeflmesi'nin kitabesionundur. (N. Tilgen, Eyüplü Hattatlar S: 137

994 (1586). Dolama sikkeli muhteflem lahit. Kitabesifludur: Hân Murad'a kap›c›bafl› olan / Üveys A¤a o bendei mak-bul/ Geçdi zi'l-kadeden yi¤irmi yedi/ Yevm'ül-isneynde durubmahmil/‹ntikâlinde didiler târih/Vey-si Hakk ide vâs›l-› rah-mete. 994

1001 (1592). Dolama sikkeli muhteflem lahit, Elif kâmildevefat eden Mehmed. Dervifl Pafla-Zâde. (Si. Osm. 2/328 DerviflPafla)

1004 (1595). Medrese kap›s› sa¤›nda, Sinem Sima Ket-hüda Kad›n.

1006 (1597). fieyhül-kurra Ahmed Efendi. Eyüp Camii‹mam› (Atai s: 465)

1015 (1606). Dolama sikkeli muhteflem lahit, Vestergonufeth eden Mehmed Pafla. fiahidesinde tarih yaz›l› de¤ildir. LalaMehmed Pafla, Bosnal›'d›r. Enderundan yetiflmifl, 1000flevvalinde (tem. 1592) Yeniçeri A¤as› ve 1002 (1593) deAnadolu ve sonra Rumeli Beylerbeyisi oldu. Uzun müddetharplerde bulundu. 1013 recebinde (kas›m-1604) sadr›azam veserdar-› ekrem oldu. 1015 muharreminde (21-haz. 1606) öldü.Akrabas›ndan Sokullu Mehmed Pafla türbesi civar›nagömüldü. Cesur, çal›flkan ve gayretli olup Almanya muhare-belerinde pek çok hizmet gördü. Acemi seferine serdarl›¤›,Almanya'da fütuhat›n› tamamlamak için istemiyordu. Hattahalefi Dervifl Pafla'n›n Portekizli doktoru, yanl›fl tedavi ederek

öldürdü¤ü söylenir. Bu beyt vefat›na tarihtir:Aceme memur iken eyvahAdeme gitdi Mehmed PaflaGüzel yüzlü ve yak›fl›kl› idi. Vefat›nda alt› çocu¤u kal-

m›flt›r.Mehmed Pafla, 20, Kas›m-1605 de ‹stvan Bocskay'a Rakos

Sahras›nda taç giydirerek Yeni Macar Kral› ilan etmifl birkiflidir. Parlak bir merasimle, toplar at›larak gelen Boskay,Pafla'n›n elini öpmüfl ve huzurunda diz çökerek bafl›na tac›koymas›n› beklemifltir.

1166 (1752). Lahit, ‹brahim Han-Zâde Mehmed TahirBey'in o¤lu Ahmed Bey'in efli Fatma hatun.

1197 (1783). ‹brahim Han-Zâde Ahmed bey'in k›z› Ru-kiyye han›m. fiahidesi Tuba a¤ac› kabartmal›d›r.

1199 (1784). Nefis tafl ve yaz›. ‹brahim-Han Zade EniseHan›m.

1201 (1736). ‹brahim Han-Zâde elhac Abdullah Bey'in k›z›Abide Han›m.

1222 (1807). Muhsin-Zâde evkaf› mütevellisi elhacAbdullah Beyef. Zade Halil Beyef.

1228 (1813) ‹brahim Hanzade Mehmet Beyefendi'nin efliflehide Zahide Han›m.

1234 (1818). Mevlevi Sikkeli, Mehmed Bey. fieyh ve‹brahim Hanzade.

1300 Eyüp Camii devirhan bas›s› ve flehid Mehmet PaflaKütüphanesi haf›z-› kütübü fleyh ül-kurra Haf›z SüleymanEfendi.

1319 (1901). Haf›z Süleyman Efendinin o¤lu Haf›zMahmud Efendi.

1052 (1646) de vefat eden Haf›z Mustafa Efendi. fiahidesi,cadde üzerindeki pencere içindedir.

1293 N. 16 (Ekim-1876). Sokullu Mehmed Pafla vakf›mütevellisi ‹brahim Zade es-Seyyid Mehmed Nefl'e Tu-lui'Efendi.

Kaynak: (Ayvansarayi, Mec. Tevârih, Haz. F. Derin-V. Çabuk. S: 28 119-120)(Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar S: 834) (Naim T. Haz. Dan›flman 1/492fihrist) (Peçevi. T. Haz. Derin Çabuk 2/253) (T. Gökbilgin, Sokullu M. P. ‹si.Ans. 5/2 S0 894) (Tuhfe S: 124 ‹smail Bey) (Si. Osm. 1/99. 2/127. 4/122-176) (Daniflmend, Kronoloji 3/242-244) (R. Akakufl, Eyüp Sultan) (VefeyâtS: 27-28 Sokullu Mehmet Pafla) (H. Tayla, Mimar Sinan Dönemi TürkMimarl›¤› ve Sanat› S: 305) (A. Kuran, Mimar Sinan S: 130) (Suphi Saatçi,Mimar Sinan'›n Yap›lar›ndaki Kitabeler S: 76) (M. Meriç, Mimar Sinan,Tezkiretü'l-Ebniye S:103) (Vak›flar Genel Md. Arflivi. Tarih: 1981. Eski Yaz›Defter No: 572 S: 27-62. Yeni Yaz› Defter. No: 2104 S: 442478) (Evkaf ‹dare-si Katalogu 1/76)

Boyac› Soka¤› ile Haliç aras›nda ve Soka¤› üzerindebulunan tek katl› Türbedar binas›n›n arkas›ndaki

bahçe içindedir. Türbenin kap›s› Haliç taraf›nda olup cümlekap›s› da bu cihette idi. Sahildeki granit tafltan yap›lm›flr›ht›m›na yanaflan büyük sandallarla türbeye gelinirdi. Bu güzel r›ht›m ve küçük demir iskele babalar› 1986 tari-hinde, önündeki kaz›kl› yol yap›l›rken toprak alt›nda kalm›fl-

214 MM

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi Eyüp

Sultan Mehmed Reflad Türbesi

TÜRBELER MM

t›r. Türbe bahçesi demir parmakl›k ile çevrilmifltir. Bahçede ikiküçük havuz vard›r.

Türbe, sekiz yüzlüdür. Tamamen kesme tafl ve mermerdenyap›lm›flt›r. Her yüzünde üstte iki, altta ise bir pencere vard›r.Alttaki pencerelerin üstüne kap› tak› fleklinde bafll›klar yerlefl-tirilmifltir. Sütunlar›n üzerinde burmak babalar vard›r. Kubbe-nin ete¤inde mermer bir silme f›rdolay› türbeyi çevirmifltir.Yüksek kubbesi kurflun kapl›d›r.

On mermer basamakla türbe kap›s›na ç›k›l›r. Kap›n›n ikiyan›na bafll›kl› mermer sütunlar yerlefltirilmifltir. Kap› kemeripembe-beyaz mermerden yap›lm›flt›r. Üzerinde karfl›l›kl› olarakyaz›lm›fl flu ayet bulunmaktad›r:

"Cennâtü adnin müfettihaten lehümül ebvâd"Bu muhteflem kap›n›n aln›na ise Besmele hak edilmifltir.

Hattat Süleyman Efendinin imzas›n› tafl›nmaktad›r.Kap›n›n iki yan›nda yar›m kubbeli ve ayr› kap›lar› bulunan

cüzhaneler mevcuttur. Türbenin etraf›n›, mermer korkuluktubir galeri çevirmektedir. Böylece türbe tavaf edilmekte ve içe-risi rahatl›kla görülebilmektedir. ‹çi hal› kapl› olup gayet temizve bak›ml›d›r. Alt pencerelerin üstüne kadar Kütahya çinileriile kaplanm›flt›r. Bunu üzerinde, çini bir ayet türbeyi f›rdolay›çevrimifltir. Üst pencereleri vitrayl›d›r.

‹çinde üç ahflap sanduka vard›r. Ortadaki Sultan Reflad'aaittir.

Sultan Reflad'›n sandukas›n› bir pirinç flebeke çevirmifltir.fiebekenin bafl taraf›na yine pirinçten Yâ-Latif ve Yâ-Hâf›z diyeyaz›lm›flt›r. Bu gibi yaz›lar sa¤ ve sol taraf›nda da vard›r.

Bafl taraf›nda 1338 (1919) tarihli bir levha üzerinde:Cennetmekân El-Gâzi Sultan Mehmed Reflad Hân

‹bn-i Sultan El-Gâzi Abdül-Mecid Hân Hazretleridiye yaz›lm›flt›r. Alt›na da veladeti, cülusu ve irtihalleri ya-

z›lm›flt›r.Bu an›t türbe ünlü ve meflhur Mimar Kemalleddin Bey ta-

raf›ndan 1911-1912 tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r. Ulusal anla-y›fl› gerçekten yans›tan bir eserdir. Kemaleddin Bey, 13-tem-muz-1927 tarihinde Ankara'da vefat etmifl ve nafl› ‹stanbul'agetirilerek Üsküdar'da Karacahmet Mezarl›¤›na ve 3. adan›nhemen bafllang›c›na gömülmüfltür. Mezarl›¤a harmanl›k kap›-s›ndan girildi¤inde biraz ileride sol taraftaki yolun hemen ba-fl›nda ve sa¤ taraftad›r. Tafl› mevcuttur.

Sultan Reflad, otuzbeflinci Osmanl› Padiflah›'d›r. 19/20-flevval-1260 (l/2-kas›m-1844) tarihinde Ç›ra¤an Saray›'ndadünyaya gelmifl ve atm›fldört yafl›nda oldu¤u halde 6-R. ah›r-1327 (27-nisan-1909) tarihinde de tahta ç›km›flt›r. Annesi Gül-cemal Kad›nefendi'dir. Yedi yafl›nda iken annesini, onyedi ya-fl›nda iken babas› Abdülmecid'i kaybetmifltir. Kuvvetli bir flarkve ‹slam kültürüne sahib idi. Mevlevi tarikatine ba¤lanm›flt›. ‹yiniyetli bir padiflah idi.

Padiflah Sultan Reflad'›n yan›ndaki ikinci sanduka, efli,Kâm-res Baflkad›nefendi'ye aittir. 65 yafl›nda oldu¤u halde 30-nisan-1921 de Kuruçeflme'deki sahilsaray›nda vefat etti. Ziyâ-eddin ve Hilmi Efendiler'in annesidir. Ortaköy Saray›'nda 30-eylül-1872 tarihinde, Sultan Reflad 3. veliaht iken evlenmifltir.

Bafl Mabeyinci Lütfi Simâvi Bey:"Padiflah hazretleri 28-haziran-1910 günü Mimar

Kemaleddin Bey'i huzuruna kabul etti... Tahta geçti¤i günlerde Eyüpte kendisi için bir türbe, yan›nda da bir okulyapt›rmay› kararlaflt›rm›fl, bu iflle Kemaleddin Bey'i görevlen-

215 MM

Sultan Mehmed Reflad Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

dirmifltir Sultan Reflad su ve çocuk sesini çok severdi.Eyüp'teki türbe ve okulunu yapt›rmaya karar verdi¤i zaman"Ebedi uykumu su ve çocuk sesi duyarak uyumak isterim"dedi¤i söylenir."

Türbenin yan›ndaki okul bugün Eyüp Lisesi'dir.Türbenin haziresine flu kimseler gömülmüfltür.Sultan Mehmed Reflad'›n torunu, fiehzade Mehmed Zi-

yaeddin Efendinin o¤lu fiehzade Mehmed Naz›m Efendi 1911-1984

Sultan Mehmed Reflad'›n torunu fiehzade Mehmed Zi-yaeddin Efendinin o¤lu fiehzade Ömer Fevzi Efendi 1914-1986.

fievketlu Efendimiz Hz. nin flamdanc›bafl›s› Mustafa Bey.1332

1331 (1913). Sultan Reflad'›n berber bas›s› Mehmed Bey.1333 (1915). Sultan Mehmed Reflad'›n ser tabibi Sak›zl›

R›fat Pafla-Zâde Mirliva Hayri Pafla. Do¤umu: 1272 (1955).1335-R. evvel-II (ocak-1917). Hereke fabrikas› Müdürü

elhac Mehmed Akif Bey,

1338 receb-I (21-mart-1920). Sultan Mehmed Reflad'›nDar'üssa'âde A¤as› Fahrüddin A¤a efendi.

1340-Sefer-10 (13-ekim-1921). Hazine-i Hassa-i fiâhâhemühendislerinden ve tarikat-i aliyye-i Mevleviye müntesi-binden el-hac Tahir Efendi Ayn› kabrin ayak tafl›nda ise flukitabe vard›r:

‹brahim Efendinin o¤lu ve Hac› Tahir Efendinin torunuolup Manast›r Askeri Idadisi'nde tahsilde iken s›rp katillerininiflgali üzerine 19 yafl›nda flehid olan Mucib Efendi.

Sultan Reflad'›n o¤lu, fiehzade Ömer Hilmi Efendi'nin k›z›Emine Mukbile Osmano¤lu, Temmuz 1995 tarihinde,Yakac›k'taki bir huzurevinde, vefat etmifl ve vasiyeti üzerine,Bakanlar Kurulu'nun izniyle, Sultan Reflad Türbesi bahçesinedefnedilmifltir.

Emine Sultan, 13 A¤ustos 1911 tarihinde DolmabahçeSaray›'nda dünyaya geldi. Efli, Beflinci Murat'›n torunu AliVâs›f Efendi idi. (Murat Bardakç›, Mahsun Prensesin Vasiyeti,Hürriyet Pazar Der. Show. Say›: 122. 16 Temmuz 1995)

Kaynak: (Gezi notu) (R. Akakufl, Eyüp Sultan. S: 234) (Ç. Uluçay, Padiflalar›nKad›nlar› S: 183) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar S: 330-338) (Y. Yavuz,Mimar Kemaleddin S: 22-29-136) (Lütfi Bey, Osm. Saray›n›n Son Günleri,Hürriyet Yay, S: 149-150) (H.Ç. Yalç›n, Baflyaz›, Tarih 29-T. evvel-1326(1908) say›: I) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi. S: 216) (M. Kemal ‹nal SonHattatlar S: 266)

Eyüp Emniyet Amirli¤i civar›nda, bugün de mevcut olanfiekerpare Türbesi yak›n›nda idi. 1200 (1785) tarih-

lerinde, dahi tamir kabul etmez durumda olup tamamenyenilenme¤e muhtaç idi.

Türbe, bu tarihten sonra yap›lm›fl olmal›d›r. 1942 dey›kt›r›ld›. Camii Kebir Caddesi üzerinde ve Beybaba Soka¤›n›nsol köflesinde idi. Sa¤ ve solundaki ahflap yap›lar da istimlakedilerek Cadde geniflletilmifl ve türbe içindeki SüleymanÇavufl'un lahdi flimdiki Baybaba Soka¤›n›n sol köflesindekimezarl›¤a nakledilmifltir. Nakil s›ras›nda flahideleri zedelenmiflve çimento ile s›vanm›flt›r.

Türbe, köfeke tafltan yap›lm›fl olup Cadde taraf›nda klasikdemir parmakl›kl› üç penceresi ve bir kap›s› vard›. Çat›s›ahflapt›.

Süleyman Çavufl, hay›r sahibi olup Vize'de büyük bir camiive sair eserleri vard›. Eserleri günümüze intikal etmemifltir.Yaln›z Vize'nin bat›s›nda, bir zamanlar kendi çiftli¤i olan,Çavufl Köyde'bir mescidi vard›r.

‹stanbul'da, Eski Saray civar›nda (Üniversite Merkezbinas›) kendi yapt›rd›¤› evini evlâd-› evlâd›n› flart eylemifltir. Vekendi mezar tafl› üzerinde de vakfiyesini yazd›rm›flt›r ki bir efliyoktur. Bafl tafl›ndaki yaz› fludur:

"Merhum ve me¤fur el-muhtac ile rahmetullahü Te'âlâSüleyman Çavufl bin Abdullah nâm kimesne Eski SarayKürbünde bina itdi¤i mülk evini kar›ndafl› o¤lu Mustafa ibn-iAhmed ve Sâliha Bint-i Mustafa nâm kimesnelere vakfidübevlâd evlâd-› evlâda ale'l-inkiraz ba'dehu kareye bu mahaldeafla¤› tafldan hâk olmufl bulundu."

216 MM

Süleyman Çavufl Türbesi

Sultan Mehmed Reflad Türbesi türbedar evi.

Sokullu Mehmed Pafla Türbesi

TÜRBELER MM

Ayak tafl›na da böyle yaz›lm›flt›r:"Ve ÜskübîMahallesi'nde dokuz bâb odalar ve sekiz bâb

dükkan vakf olunmufltur, karesi eczâhâne ve gayr› hüddâmasarf oluna. Ve cümle tesvid olunan vak›fname dahi mevcuddur,vesselam."

Tarih yaz›l› de¤ildir. Sultan I. Ahmed (1603-1617) rica-lindedir. Yan›nda eflinin kabri de vard›. Lahdi, servi ve karanfilkabartmal›d›r. fiahide yap›lmam›flt›r. Bafl taraf›na nefis bir hatile Hûve Kelime-i Tevhid yaz›lm›flt›r. Bunun da tarihi yoktur.Hemen yan›nda hançer kabartmal› küçük mermer bir sandukavard›r. Yaz› ve tarih yoktur.

Kaynak: (Ayvansarayi, Mec. Tevârih. Haz. Derin-Çabuk S0 397-398) (S.Eldem, ‹st. An›lar› S: 105)

Dü¤meciler Cadesi üzerinde ve Tahta Minare Cadde-sinin karfl›s›ndad›r. Bafl flahidesinde 1165 (1751) ve

1183 (1769) tarihleri görülmektedir. Türbe y›k›larak aç›k halegelmifltir. Yol seviyesi yükseldi¤inden klasik demir parmakl›kl›pencereleri toprak seviyesinde kalm›flt›r.

Ermifl kabul edilen mazenneden bir kisme imifl. Kabribak›ml›d›r.

Silahdar A¤a Caddesi üzerinde ve fiah Sultan Camiönündedir. 1988 tarihinde yolun seviyesi

yükseltildi¤inden çukurda kalm›flt›r.Hadika Yazar›'n›n belirti¤ine göre, "fiah Sultan'›n ana

caddeye bakan müstakil türbesi vard›r." Ayvansarayl› HüseyinEfendinin gördü¤ü bu türbe bugün mevcut de¤ildir. fiimdihazire halindedir.

fiah Sultan lahdinin ayak flahidesi orijinal de¤ildir 1953tarihinde, eski yaz› ile asl›na uygun olarak yenilenmifltir.Kitabesi fludur:

Sâhibatu haza el-kabrBâniyatü mescid ü hankahfiâh Sultan bint-i Yavuz Sultan Selim Han

Bafl tafl›n›n iç yüzünde: Bu tafl orijinaldir.Sultan Selim Hân-› GaziEvâlil'ül-zi'l-kâ'deSene sülüs ve sittin ve tis'amieRakam yaz›l› de¤ildir. Kitabeye göre fiah Sultan, 10-eylül-

1556 tarihinde vefat etmifltir. Tarih sat›r›n›n alt›nda ise:El-maan-it-tâ'un diye yaz›l›d›r ki vebadan vefat etti¤i

anlafl›l›yor.Bafl tafl›n›n d›fl yüzünde ise flu kitabe bulunmaktad›r:Hüsn içinde bu adni bu ki misalK›lm›fl idi Hakk bunu sâhib-i cemâlSoldurup Bari hûdâ gönce ikenVermedi mevt...Tafl›n bu taraf› çimento ile s›vanm›flt›r.Afla¤›daki sat›rlar Ç. Uluçay'›n kitab›ndan al›nm›flt›r: "fiah

Sultan Yavuz Sultan Selim'in k›z›d›r. Vesikalarda ad› fiâhfSultan, Devlet fiâhfzade fiâhî fleklinde geçmektedir. fiahSultan Vezir-i azam Lütfi Pafla ile Sancakbeyi iken evlendirdi¤ihalde, Prof T. Gökbilgin'in bu evlenmenin Lütfi Pafla 'n›n vezir-i azaml›¤› esnas›nda oldu¤unu yazmas› do¤ru olmasa gerekir.Lütfi Pafla'n›n 929 (1523) y›l›nda önce fiah Sultanla evlendi¤ivesikalarla sabittir. Fakat bu evlenmede fiah Sultan mesud ola-mad›.

Lütfi Pafla çok sert ve kat› yürekli bir adamd›. Bir fahifleyi,kad›nl›k azas›ndan ameliyat ettirdi. fiâh Sultan buna çoküzüldü. Kocas›na ihtarda bulundu, fiah Sultan'a k›zan Pafla,hançerini çekti. ‹mdada yetiflen a¤alar ve cariyeler, LütfiPafla'yi yaka paça ederek saraydan d›flar› att›lar. Kanuni SultanSüleyman, k›zkardefline yap›lan mumaleye çok üzüldü. LütfiPafla'yi damatl›ktan ve vezir-i azaml›ktan att›. fiah Sultan'› daboflatt›. 949 (1541).

Lütfi Pafla'n›n Ahmed Bey, Abdi Bey ve Mahmud Bey adl›o¤ullar›n›n fiah Sultan'dan olup olmad›¤› belli de¤ildir. FakatEsma-Han Sultan adl› bir k›z›n›n Lütfi Pafla'dan oldu¤unubiliyoruz.

fiâh Sultan bundan sonra evlenmemifl, Merkez Efendidenizin alarak derviflleri aras›na kar›flm›fl, Mevlevihane Kap›s›d›fl›ndaki tekkeyi yapt›rm›flt›r. Bundan baflka 935 (1528) deDavut Pafla'da bir cami, 763 (1555) y›l›nda Bahariye'deki bucamii, daha sonralar› bir medrese ile Silivrikap›'da bir mektebyapt›rm›flt›r. Kardefli Sultan Süleyman'›n kendisineDimitoka'da temlik etti¤i yerleri bunlara vakfetmifltir.

217 MM

Süleyman A¤a Türbesi

fiah Sultan Türbesi

Süleyman Çavufl Türbesi

fiah Sultan Türbesi haziresi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

fiah Sultan yaklafl›k 980 (1572) y›l›na do¤ru ölmüfl, ba-bas›n›n yan›ndaki türbeye gömülmüfltür. K›z› da yan›nda yat-maktad›r."

Kabrindeki flahideden de anlafl›ld›¤› üzere fiah sultan 963(eylül-1556) tarihinde vefat etmifltir. Anesinin ve k›z› ‹smihânSultan'›n k›z› Neslihan Sultan'›n lahitleri de buradad›r.Annesinin lahdindeki kitabesi fludur:

Sahibet'ül-kabr Ümmete el-kerimVâlidei fiah SultanBint-i Sultan SelimTorunun lahdindeki kitabe de fludur:Kad intikal el-merhûmeNesl-i Hân Sultan Bint-i‹smihân Sultan Bint-ifiâh Sultan Bint-i Sultan Selim HânTürbedeki di¤er bir lahdin üzerinde ise flu kitabe bulun-

maktad›r:Kad intikalat el-merhûme el-ma¤firetûEl-muhtaca ila rahmetullahü Ta'âlâAifle Sultan Bint-i fiehzade Sultan BâyezidTabb-› serah. fiehr-i rebi'ül-evvelFi sene aflretü ve elf.fiehzade Sultan Bayezid'in k›z› Ayfle Sultan 1010 R.

evvelinde (Eylül-1601) vefat etmifltir.fiehzade Bayezid, Kanuni'nin o¤ludur. 931 (1525) de

do¤du. Annesi meflhur Hurrem Sultan'd›r. Saltanat sevdas›nadüfltü¤ü için kardefli Selim ile çarp›flm›fl, baflar›l› olmay›nca da‹ran'a s›¤›nm›flt›. 21 zilkade 969 (23-Tem. 1562) günüKazvin'de Ali A¤a Ali eli ile dört o¤lu ile beraber öldürüldü.Nafllar› Sivas'a getirilip sur d›fl›na gömülmüfltür. Sonradanüzerlerine bir türbe yap›lm›flt›r. Bugün toprak y›¤›n›

halindedir. Türbe, Melik-i Acem Türbesi diye bilinir.Haziredeki di¤er bir lahit üzerinde:Haza Kabr-i Hüseyin Pafla Bint-i Fat›ma diye yaz›l›d›r.

Hüseyin Pafla'n›n di¤er bir k›z›n›n lahdi de buradad›r. fia-hidesi iki parça olmufltur.

Buradaki bir flahide üzerinde flunlar yaz›l›d›r:Sadr-› esbak el-hac Emin Rauf PaflaHz. nin halilesi Salime Kad›n Efendi1317(1899)Rauf Pafla 1276 zilkadesinde (may›s-1860) vefat etmifltir.

Kabri, Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan ‹mareti bahçesindedir.Haziredeki bir tafl üzerinde:Hûsrev-Zâde Mehmed Monla1162(1749) diye yaz›l›d›r.fiah Sultan Camii imam› Say›n Arif Erdo¤an Bey'in verdi¤i

bilgiye göre, fiah Sultan'›n ayak tafl› 1982 tarihinde HüseyinHilmi Ifl›k Bey taraf›ndan yeniden yap›lm›flt›r. Ayn› zat, camiinkitabesini de mermer olarak haz›rl›yarak kap›n›n üzerineyerlefltirmifltir. fiimdi görülen kitabe onundur.

Sultan-Zâde Hüsrev Bey, Sultan II. Bayezid'in k›z›n›n o¤luolup 30 sene kadar Bosna valili¤inde bulundu. 950 (1543) ta-rihinden sonra vefat etti. 9-R. 1239 (Aral›k-1823) tarihli birilama göre, Hüsrev-Zâde Mustafa Efendi'nin fiah Sultan Camiievkaf›na mülhak vakf› vard›r.

Kaynak: (Gezi notu) (fi. Turan, Kanuni'ni o¤lu fiehzade Bayezid Vakas›)(Hadika 1/132-256) (Dan›flman, Kronoloji 2/220) (R. Akakufl, Eyüp SultanS: 191) (Si. Osm. 1/45-91) (T. Gökbilgin, Gütkfi Pafla, ‹si. Ars. 1/99) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 32) (Gökbilgin, Edirne ve Pafla Livas› S:498) (Si. Osm. 2/272) (Osm. Arfl. Dairesi, Evkaf Def. II. S: 825 No. 14987)

Defterdar Caddesi üzerindedir. Sa¤ taraf›nda ZalMahmud Pafla Camii, sol taraf›nda ise flimdi Eyüp

Evlendirme Dairesi olan Askeri Dikim Evi binalar› bulunmak-tad›r. Türbe, mektep, sebil, çeflme ve hazineden oluflan güzelbir manzumedir.

Caddeye aç›lan muhteflem avlu kap›s›n›n iki yan›nda prinçflebekeli birer avlu penceresi bulunmaktad›r. Kap›n›n sa¤taraf›nda fevkani mekteb ve sebil, sol tarafta ise türbe mevcuttur.Kap›n›n aln›nda alt› s›ra halinde haz›rlanm›fl flu kitabe vard›r:

Cevher-i ser-tâc-› iffet zib ü ferr saltanat Reynak ‹smet-sarây devlet-i din-i miibin Sah Selim saltanat-› pirâyenin hemfliresifiah Sultan bint-i merhum Mustafa Han-› güzin

Mihriflah Kad›n ki oldur mader-i pür flefkati ‹smeti nûr ile bulmufldu ziya rûz-› zemin n› Sultan Mustafa ‹kinci Kad›n eyleyüb Devletinde görmüfl idi ra¤beti ol Nazenin

Ç›kd› elden ol Hümâ uçd› firaz-› serâr âh Girdi hay fa halk-› âlem matem oldu hazin K›ld› efrat riâyet iflte Hak madere Yapd› âli türbe-i kabri enverde müstahkem metin

218 MM

fiah Sultan Türbesi

fiah Sultan’›n fiahidesi

TÜRBELER MM

Yapd› hem bir mekteb-i rânâ c›var-› türbede Halk› hüsn-ii âlem aras› ider hayret karin fiâd ider merhumenin ruhun çûsavt bülbülün Da'im etfâl okudukça anda Kur'an-› mübin

Gel du'âi hayre â¤az it gönül Mas ile Hayr olan da'vât› redd itmez mucib'üs-sa'in Mihriflâh Kad›n riyazi cenneti idüb mekkar Cilvegâh› ola Yâ-Râb gülflen-i huld-› berin

Yazd› ‹hya hâme mü'ciz-› beyân bir beyt kimMündericdir ânda garrâ iki târih-i güzinfiâh Sultan yapt› zibâ türbei vâlây› nev1215Mihriflâh Kad›n 'a adn ola bu mevâ-y› berin1215 (1800)Kitabe, Mustafa ‹zzet hatt› ile yaz›lm›flt›r. Kap›n›n avluya

bakan tak›nda ise bir Ayet-i Kerime vard›r. Kap›n›n tamkarfl›s›nda bir abideyi and›r›r mermer bir çeflme vard›r. Ki-tabesi ve haznesi yoktur. Aln›nda:

Maflaallah1215fî 7 (K›r›k)Bunun alt›nda III. Selim'in bir tu¤ras› vard›r.Türbenin önünde, alt› mermer sütunlu bir revak vard›r. ‹ki

yan› sofa olup, sütunlar aras›na mermer korkuluklar yerlefltir-ilmifltir. Türbe kap›s›n›n ve avluya bakan pencerelerinin üze-rine Ayet-i Kerimeler yaz›lm›flt›r. Ayr›ca kap›n›n tak›nda SultanIII. Selim'in bir tu¤ras› bulunmaktad›r.

Dört yuvarlar, mermer kapl› cephesi olan türbenin kurflunkapl› bir kubbesi ve dört köflesinde zarif a¤›rl›k kuleleri vard›r.Ayr›ca, her cephesinde alt-üst olmak üzere alt›fler penceresimevcuttur.

Ampir ve barok kar›fl›m› olan bu güzel eserin caddeyebakan cephesinin iki yan›na küçük kuzu çeflmecikleri ya-p›lm›flt›r. Sa¤dakinin üzerindeki kitabe fludur:

Söyledi târihin ‹hya hâme-flirin makalMihriflâh Kad›n rûhiçün gel iç mâi zülâl1216 (1801)Soldakinin üzerindeki kitabe ise fludur:fiöyledir ‹hyâ'ya târihin bu tarh-› hofl-nümâfiah Sultan eyledi nev çeflmeden icrâi mâ1216fiah Sultan Mektebi'nin oldu¤u yerde, evvelce, ‹skender

Bey'in bir mektebi vard›. Bu mekteb harab olmufltu. fiahSultan bu mekteb civar›ndaki Nafiz Feyzullah Efendi ZadeHamid Molla Efendi Kona¤›'n› da sat›n alarak, her ikisiniy›kt›rm›fl ve flimdiki manzumeyi yapt›rm›flt›r.

fiah Sultan, III. Mustafa'n›n k›z›d›r. Annesi ikinci kad›nMihriflâh Sultan'd›r. 14-ramazan-1174 (20-nisan-1761) dedo¤du. III. Selim'in ablas›d›r. 1192 (1778) tarihinde Sadr›-azam Kara Vezir Mehmed Pafla'n›n kardefli Niflanc› SeyyidMustafa Pafla ile evlendirildi. Divanyolu'ndaki sarayda oturdu.1195 (1780) de fierife Havva Han›m Sultan'› do¤urdu ise dealt› ay sonra vefat etti. Sultan III. Mustafa türbesine gömüldü.Bundan sonra çocu¤u olmam›flt›r. fiah Sultan 17-Zilkade,1216(21-mart,1802) tarihinde ve 42 yafl›nda oldu¤u halde vefat etti.Türbesine gömüldü. Kendisinin, Yeflildirek'te, Kas›m GönaniCamii karfl›s›nda da bir çeflmesi vard›. Bugün mevcut de¤ildir.

Türbede kendisinden baflka efli Mustafa Pafla'n›n kabri vard›r. 1228 (1813) tarihinde vefat etmifltir. Hasta olan kar›s›n›n hat›r› için emekli olmufl ve Rami Çiftli¤i'ndeotur-mufllard›r. fiah Sultan'›n vefat›ndan sonra, Abdul-kerim Bey'in efli olup 1222 (1807) de vefat eden Sabâvet Ka-

219 MM

fiah Sultan Türbesi’nin kitabesi

fiahsultan Türbesi, Sebili, Mektebi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

d›n'›n k›zkardefli Tabib kad›n ile evlenmifltir. 1227 (1812) tari-hinde vefat etti. Kabri Eyüp'tedir. Mustafa Pafla bir çok valilik-lerde bulunmufltur.

Türbeye ilk defa gömülen fiah Sultan'›n annesi MihriflahKad›n'd›r. Kitabeden de anlafl›laca¤› üzere, III. Mustafa'n›nMihriflah Sultan adl› iki kad›n› vard›r. Baflkad›n olan ValideSultan olmufl ve Eyüp'te, ‹mareti yan›ndaki türbesinegömülmüfltür. Vefat› 1220 (1805) tarihindedir. fiah Sultan'›nannesi olan fiah Sultan ise, III. Mustafa'n›n ikinci kad›n›d›r vetürbenin yap›m› s›ras›nda 1214 (1799) tarihinde vefat etmifl vetürbeye gömülmüfltür.

Türbenin haziresinde gömülü olanlar flunlard›r: 1216(1801) tarihinde vefat eden, fiah Sultan dayesi ve ser bev-vabin-i dergâh- Ali Hüseyin Beyefendi'nin efli Cemile Han›m.

1217 (1802). fiah Sultan hacesi sarayl› el-hace Ayn'ül-hayât Ayfle Kad›n

1218 fiin 14 (29-kas›m-1893). fiah Sultan'›n validesiMihriflah Hâtûn Hz. nin mütekallar›ndan Hadice Kalfa.

1227 N 8(15-eylül-1812). fiah Sultan kilerci ustas› ZibâHatun.

1227 (1812). Gazi Hüseyin Pafla'n›n silahdar› Mehmed

fiakir A¤a'n›n efli Sarayl› Sebuver Fatma Han›m.1228 (1813). Mustafa Pafla ç›ra¤› Sarayl› Dil-Zâr Han›m.1229 (1814). fiah Sultan hazinedarlar›ndan Zeliha Usta.1229 (1814). fiah Sultan bafla¤as› Musahib-i fiehriyâri

Salih A¤a.1229 (1814). fiah Sultan ç›ra¤› hace Dil-hayât Kalfa 1232

(1816). Sadr›azam Yusuf Pafla'n›n ehli Ayfle Han›m 1232(1816). Esma Sultan baflkap› a¤as› Mehmed Server A¤a.

1232 (1816).Esma Sultan cariyesi fievkidil Kalfa. 1232 Ra.15 . Esma Sultan cariyesi Gül-Envar Kalfa. 1232 M.3 MihrimahSultan cariyesi Yasemin Hatun

1242 (1826). Esma Sultan utekas›ndan Andelib Han›m1243 (1827). Lahit. Esma Sultan Bafla¤as› iken genç

yafl›nda vefat eden Mehmed A¤a.1243 Z. 21 (Tem. 1827). Kapudan-› Derya Hüseyin

Pafla'n›n silahdar› Mehmed fiâkir A¤a.1251 (1835). Esma Sultan çamaflûyi Saide Usta1252 (1836). Selimiye kaimmekan› Mehmed A¤a.1260 Ca. gurre (May›s-1844). fiah Sultan Mektebi hacesi

Haf›z Mehmed Arif Efendi.1261 Sad. 26 (Mart-1845). Lahit, Mir-i miran-› kiramdan

Kars Mutasarr›f› Mehmed Haydar Pafla'n›n efli Hadicetü'1-Kübra Han›m.

1265 (1849). Fesli Mir-i miran Haydar Pafla 1275 Z. 18(1859). Lahit. Ecille-i rical-i Devlet-i Aliy-ye'den Hazine-i Hassameclis reisi, Tarikat-i Nakflibendi-ye'den Mustafa Seyyid Efendi(Si. Osm. 3/118).

1281 (1864). Mustafa Seyyid Efenin efli Hanife Han›m.1282 (1865). Mustafa Seyyid Efenin k›z› Fat›mat'üz zehra

Han›m.1330 (1912). fiah Sultan türbedar› Silistreli Hac› Osman

Nuri Efendi.Kitabelerin yazar›, ‹hya Efendi 13-sefer-1227 (29-ocak-

1812) tarihinde vefat etti. Devrinin meflhurlar›ndan olup divân›vard›r. fieyhülislam Salih-Zâde Ahmed Es'ad Efendinin uzunmüddet mektubculu¤unu yapt›¤›ndan "Mektubcu ‹hya Efendi"diye an›l›rd›. Ramazan kasidesi, flâirler aras›nda sevilir, güzeltarihleri vard›r. Kabri, Fatih Camiinin kuzeyinde, MüftiHamam› civar›ndan Ahmed Es'ad Efendi medresesihaziresinde iken kald›r›lm›flt›r. Tafl›, Türk-‹slam eserlerimüzesindedir.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/254) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi1/277-280) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 101) (‹nal, Son Hattatlar S:158 Yesarizâde) (Tan›fl›k, ‹st. Çeflmeleri 1/222) (Si. Osm. 4/463 MustafaPafla) (Cevdet Tarihi, Sabah Gazetesi Yay. 7/220 ‹hvâ Efendi) (Si. Osm.1/309 ‹hya Efendi) (Si. Osm. 1/45 fiah Sultan)

Eyüp Sultan Camii mihrab› taraf›nda, meydana naz›r vecamiin d›fl avlusuna aç›lan musalla kap›s›n›n sa¤, Plak

Mustafa Pafla Türbesi'nin sol taraf›ndad›r.Türbe, dört mermer sütun üzerine yerlefltirilmifl tek

kubbeden ibarettir. Sütun bafll›klar› klasik baklava dilimidir.Kubbe, sütunlar aras›ndaki dört sivri kemer üzerinde olupköfle tromplar› vas›tas›yla yükselen sekiz yüzlü bir kasna¤a

222 MM

fiah Sultan türbesi’nin plan›

fiah Sultan Türbesi

fiehzadeler Türbesi

TÜRBELER MM

oturtulmufltur. Sütunlar üzerindeki k›sm› kesme tafltand›r.Musalla tafl› taraf›ndaki mermer asma kap›s›n›n üzerine: "ÂhEl-Mevt" diye yaz›lm›flt›r. Türbenin içinde genifl bir lahit vard›r.Lahidin içine yanyana üç flahide yerlefltirilmifltir. Ayak tafllar›yuvarlak olup bafl tafllar› burma sar›kl› ve dört köfle inceflahidelidir. Ortadaki flahidenin yaz›s› özellikle kaz›nm›flt›r.Bunun baflkas›na ait oldu¤u ve ihtiyaç halinde yaz›s› silinerekkulan›ld›¤› aç›kt›r. Di¤erlerinde de yaz› yoktur. Sütunlar aras›mermer flebeke korkuluktur.

Burada kimlerin medfun oldu¤u belli de¤ildir. Yaln›zRisale-i Tezkiret'ül-Ebniye'de flöyle bir s›ralama vard›r:

Eyyûbi Ensâri'de merhum Mehmed Pafla TürbesiMevzii mezburda evlâtlar› için bina eyledi¤i türbeEyyûbi Ensâri'de Siyavufl Pafla evlad› için bina olunan

türbe.Eyyûbi Ensâri'de Siyavufl Pafla Türbesi.Eyüp Semtinde Sokullu Mehmed Pafla ve Siyavufl Pafla tür-

beleri bilinmektedir. Fakat, Mehmed Pafla ve Siyavufl Paflaevlatlar› türbesi diye bir türbe yoktur. ‹htimal, fiehzadelerTürbesi diye bilinen türbe, bu iki pafladan birisinin, esas tür-beleri yap›lmadan evvel vefat eden çocuklar› için yapt›r›lm›flolmal›d›r.

Türbedeki bir büyük lahte üç flahide s›¤d›r›ld›¤›na görebunlar ayn› sene içinde ve k›sa aral›klarala vefat etmiflolmal›d›r. Siyavufl Pafla'n›n, Sultan II. Selimin k›z› FatmaSultan'dan olan ve "Sultan-Zâde" diye an›lan üç o¤lu henüzçocuk iken vefat etmifllerdir. Bunlar, ihtimal bir salg›n hastal›kneticesi vefat etmifllerdir.

Kaynak: (M. Meriç. M. Sinan S: 103) Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S:42)(Si. Osm. 1/60) (G. Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 169)

Abdurrahman ve Hasan A¤alar Türbesi de denir. CamiiKebir Caddesi ile Boyac› Soka¤›n›n birleflti¤i yerde ve

caddenin sa¤ köflesindedir. Önünde ve yol afl›r› yerde FerhadPafla Türbesi yan taraf›nda ise Eyüp Emniyet Amirli¤i binas›(Eski Yeniçeri kollu¤u) ile Çengelo¤lu Tahir Pafla aile haziresivard›r.

Soka¤a ismini veren Boyahane yolunun nihayetinde iken1982 de y›kt›r›ld›.

Türbenin kap›s› üzerinde yedi s›ra halinde haz›rlanm›flondört m›sral› bir kitabesi vard›r. Rakam yaz›l› de¤ildir.

Kitabe fludur:Çün fieker-pâre Kad›n Türbesi'ni miridenNakd-i seman ile bey'itmek olundu ferman‹fltira eylediler ân› bahâs›n› virüb‹fltirak üzre iki zâbit-i sâhib-erkânBirisi Bâb-› Sa 'âdet A¤as› kim dinilür.Nâm›na izzet ü ikram ile Abd'ür-rahmanBirisi de Ser-hâzin Hasan A¤a ki odurKadr ile hâf›z-› emvâl-i fiehinflâh-› cihanOldular ol iki A¤a-y› mükerrem ziraBiribirine müveddetle misâl-i ihvanDâr-› dünyâda vü ukbâda Hüdâ ey ÇevriBiribirinden ay›rmaya Hakk-› FurkânAld›lar türbeyi bin ellisekizde ikisiHakk mahallinde ide her birine kasr-› cinânTürbe, 1648 tarihinde sat›n al›nm›flt›r. Abdurrahman ve

Hasan A¤alar taraf›ndan sat›n al›nmadan evvel kap›s› üzerindeflu kitabe vard›:

Ol sâibet'ül-cûd fieker-pâre Kad›n kimDâ'im hasenat itmek ile söylenir ad›‹tmifl ân› makbûle-i fiâhenfleh-i devrânAhlâk-› pesendide ile lutf-› nihâdiTahsin ana kim sâlik oldu sat-i salâhaHak yoluna hayr itme¤edir meyl-i fu'ad›Çün bildi cihan âkibet'ül-emr-i fenad›rFikr eyledi ser-menzil ü mevâ-y› me'âd›Bu türbe ile yapd› bi pâkize sebiliKim rahmet ü gufrân-› Huda'ya ola bâd›Allah kabul eyleye hayrat›n› cümleHem ola müyeser iki âlemde murad›Çevri didi târih-i binas›n bu makam›nBu merkadi envâr ile firdevs ide Hadi1059 (1646)

223 MM

fiehzadeler Türbesi

fiekerpare Kad›n Türbesi

fiekerpâre Kad›n Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

fiekerpâre Kad›n, bu türbenin önüne, flimdiki giriflinyan›na, bir sebil ve çeflme yapt›rm›flt›r. 1942 tarihlerindekald›r›ld›. Birinci kitabe bu sebilin tak›nda idi. Onar›m s›-ras›nda türbenin kap›s› üzerine konmufltur.

Sultan I, ‹brahim'in musahibelerinden olan ve fiekerparedenilen fiehsuvar Usta, daha sonra 1057 (16-eylül-1647) deKara Musa Pafla ile evlendirilmifltir. 3-C. evvel-1058 (26-may›s1648) de, Hazerpâre Ahmed Pafla sadaretinde, "nice ifllerekar›fl›p etraf›ndaki adamlar› ile rüflvetler al›p, haddini aflt›¤›için "Habeflistan hududunda Ebrim'e sürüldü ve orada öldü.

Çakmakç›lar Yokuflu'nda Büyük Valide Han'›ndaki birodada, onalt› sand›k alt›n ve elmas› ç›km›flt›r.

"fiekerpare Hatun'u, Koçbeyo¤lu Pehlivan Ahmed ad›ndabir mübaflir ile Ebrim'e sürmüfller imifl, Ahmed A¤a nakleder-mifl... fiekerpare gafil avlan›p yakalan›p sürülmekle yan›naharçl›k alamay›p, yolda s›k›nt›s›n› Mübaflir A¤a'ya anlat›nca,Pehlivan dahi 600 akçe vermifl... Elinde olmayarak Pehlivan'›nete¤ini öpünce, ikisine de a¤lama gelip a¤lam›fllard›.

M›s›r hududuna var›nca Haydara¤a-Zâde Mehmed Paflarast gelip, ad› geçene 300 alt›n, M›s›r'a var›nca M›s›r valisiKüçük Emir Pafla 500 kuruflluk harçl›k vermifl diye yazaranlat›r.

Türbenin ikinci sahiplerinden biri olan Bafl HazinedarHasan A¤a, Enderundan yetiflmifl ve 1060 fievvalinin 20 (Ekim-1650) de Mirahur-i evvel olmufltur. Vefat tarihi belli de¤ildir.Türbenin ikinci sahiplerinden olan Bab'üs-sa'âde A¤as› beyazhad›m Abdurrahman A¤a, Enderun'dan yetiflmifl kap› a¤as›olmufl, 1059 recebinde (Tem. 1649) Pafla olarak Bo¤azMuhaf›zl›¤›'na gönderilmiflti. 1061 (1651) de Anadolu ve osene M›s›r Valisi oldu. 1062 (1652) de azl ile kubbeniflin olduve 1063 C. evvelinde (Nisan-1653) öldü. ‹ri yap›l›, sadedil, fleci,kerim ve güzel söz söyliyen bir zat idi.

Türbe, sekiz yüzlü olup muhtazam kesme tafltan, tekkubbeli olarak yap›lm›flt›r. Alt-üst pencerelidir. Kap›s› önünde-ki iki sütunlu reva¤› bugün mevcut de¤ildir. ‹çerdeki san-dukalar da yok oldu¤undan vak›fça bir marangoza kiraya ver-ilmifl ve bu durum 1942 tarihine kadar sürmüfltür. Türbe butarihte onar›lm›fl fakat 1957 de yol seviyesi yükseltildi¤indenbiraz çukurda kalm›flt›r. Bugün türbede iki sanduka vard›r.

Kap›s› önündeki küçük avluda kitabesiz bir kuyu bilezi¤i

ve bir lahit vard›r. Lahdin flahidesindeki kitabe fludur:Mecâlis-i ayana me'mur / Sadr-› esbak Mustafa / Naili

Pafla Hz. nin / Haremi ‹smali Nizami /Be¤'in ka-y›nvâlidesi/Fâhma Han›m./12 M. 1284 (16-may›s-1867).

fiekerpare Kad›n'›n ‹st. da, Bâlâ Tekkesi civar›nda Tavanl›Çeflme diye bilinen bir çeflemesi vard›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. Osm. 2/135 Hasan A¤a, 3/314Abdurrahman Pafla) 3/155 fi. Pare, 4/522 Musa Pafla) (EvliyaÇ. Haz. Dan›flman 2/108) (Hammer T. Üçdal Nefl. 10/111) (H.Ayan, Çevri S: 36-101-337) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar›S: 56-61 ve Harem S: 146) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih, Haz.Derin-Çabuk S: 388) (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 161) (NaimaT. Haz. Dan›flman 4/1707-1818) (Koçu, Kösem Sultan S: 203)(Da-niflmend, Kronoloji 3/404-508) (Uzunçarfl›l›, Osm. Tarihi3/227 1. k›s›m) (Oransay, Osm. Dev. Kim Kimdi S: 279) (M.Hâlid Tan›k, Hz. Hâlid ve Eyüp Beldesi S: 40)

Kasgari Tekkesi camii veya Murtazâ Efendi TekkesiCamii isimleri ile an›lan cami avlusunda olup merdi-

venle inilir. Kitabesi yoktur. Y›¤ma tafltan yap›lm›flt›r. Çat›s›ahflapt›r. ‹çinde biri büyük di¤eri küçük iki ahflap sandukavard›r. Levhalar› yoktur. Türbede 1938 de onar›lm›flt›r.

Büyük sanduka fieyh Abdullah Kaflgari Efendiye aittir.Hoca Abdullah Nidâyî Efendi diye de bilinir. 1000 (1688)

tarihinde do¤mufl ve 7-sefer- 1174 (19-A¤os. 1760) de de vefatetmifltir. Vefat›na Hattat ‹brahim Tâhir Efendi

Ekber-i Meflâyih-1174 tarihini düflürmüfltür.Murtâza Efendi tekkeyi Abdullah Efendi için 1158 (1745)

de yapt›rm›flt›r. Ondört y›l postniflin olan fieyh, dini bütün vebilgisine güvenilir ulu kiflilerden biri idi. Be¤enilen fliirlerivard›r. "Zahir ve bât›n› ma'mur ve ulum-› zahiride mahir idi.Mesnevi okuyup her fenden haberdar bir Nakflibendi idi."

Küçük sanduka ise o¤lu Ulubeydullah Efendiye aittir.Babas›n›n vefat›ndan sonra fleyh olmufl ve 1184 (1770) devefat etmifltir. Meflihati on senedir. Vefat›nda 45 yafl›nda idi.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/260) (Si. Osm. 3/382)(Zâkir fiükrü, ‹st. Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu 2/90)

Eyüp-Niflanca Caddesi üzerinde, Caddeye aç›lan avlukap›s›n›n sol taraf›ndaki set üzerinde ve day›s›

Abdülmecid Sivasi Efendi türbesi'nin önündedir.Türbe, kare planl› ve y›¤ma tafltan yap›lm›fl olup ahflap

çat›l›d›r. Befl penceresi, bir kap›s› ve genifl saça¤› vard›r. Kap›taraf›ndaki cephesinin sol köflesinde iki s›ra halindehaz›rlanm›fl Arapça flu kitabe bulunmaktad›r:

Hazâ merkad'üfl-flerifvâris'üt-tarikat'ül-AhmediyyeKâmil'ül-hakikat'ül-MuhammediyyeEfl-fleyh Abdül-Ahad En-NuriKuddise s›rruh'ül-a'lâRakam yaz›l› de¤lidir.Pencereleri kesmetafl söveli ve klasik demir parmakl›k-

224 MM

fieyh Abdullah Kaflgari Efendi Türbesi

fieyh Abdullah Kaflgari Efendi Türbesi

fieyh Abdülahad Nuri Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

l›d›r. Türbe içinde, etraf› demir parmakl›k ile çevrili iki kabirbulunmaktad›r. Sandukalar› yoktur. Bunlar, 1061 seferinde(flubat-1651) vefat eden Abdülahad Nuru Efendi ile halifesi olup1106 R. ahirinin 6. günü (24-kas›m-1696) vefat eden Bülbülcü-Zâde Tekkesi fleyhi Abdülkerim Fethi Efendiye aittir. Kabrinintürbe d›fl›nda oldu¤u da söylenmektedir. Fakat tafl› yoktur.

Türbe kap›s›n›n önünde üç kabir pehlesi vard›r. Fakat neyaz›kki flahideleri yok olmufltur. Bu katliam› anlamak mümkünde¤ildir.

Abdülahad Nuri Efendi Ebû'l-Bereket ‹smail Efendinino¤lu Muslihüddin Mustafa Safâyi Efendinin o¤ludur. 1003(1594) de do¤du. Annesi fieyh fiemseddin Sivâsî Efendinin k›zkardeflidir. Onun halifesi olup sonra do¤um yeri olan Sivas'dan‹stanbul'a geldi. Çarflamba, Mehmed A¤a Zeviyesi fleyhi oldu.Sultan Selim Camii civar›ndaki Sivâsi Tekkesi'ne babas› yerinefleyh oldu. 1120 R. evvelinde (Aral›k-1690) tarihinde vefat etti.Kabri, Eyüp'tedir.

Abdülahad Nuri Efendi helveti fleyhleri aras›nda fazilet veirfan› ile flöhret kazanm›fl bir zatt›r. ‹lk tahsilini day›s›, muallimve mürflidi olan fieyh Abdülmecid sivâsi Efendiden görmüfltür.Bir çok eseri vard›r. Ayasofya vaizi olarak kürsiye ç›kt›¤› ilkgün sözüne:

"Bugün Nuri imam oldu duyan gelsin bu meydâne" m›sra›ile bafllam›fl ve elini semada bir halka çevirmesi ile koca mabe-din bütün kandillerinin o anda yand›¤› söylenir.

Vefat›na halifelerinden fieyh Nazmi Efendi bu tarihidüflürmüfltür:

Abdül-Ahad Efendi olsun mukim-i cennetTürbede medfun olan fieyh Abdülkerim Fethi Efendi

Karamanl› tüccar Abdüllatif A¤a'n›n o¤ldur. ‹stanbul'a geliptahsilini tamamlad› ve kürsi fleyhi oldu. 1103 (1691) deAyasofya vaizi oldu. fiiirleri ve ilahiyat› vard›r.

Türbe, 1970 tarihinde restore edilmifltir.

Kaynak: (Si. Osm. 3/294; 3/354) (M. Tahir, Osm. Müel. 1/51) (M. fiükrü,‹st. Tekkeleri, Haz. fi. Akbatu 1/68) (V.M. Kocatürk, Tekke fliirleri Ant.297) (‹st. Ans. 1/57) (Ergun, Türk Musikisi Ant. Fihrist S: 801) (Hadika1/70-199) (H. Vassaf, Sefine-i Evliya, Süleymaniye Kütüp. Yazma ba¤›fllarNo. 2307 Cilt8 3/347-357 aras›)

Eski-Yeni Cadde üzerinde ve ‹slam Bey'e do¤ruyürüdü¤ünde sol taraftad›r. Türbenin az afla¤›s›nda

Hoca Bâlî Mescidi, sa¤ taraf›nda caddeye ismini veren Fatihdevri hamam› ve biraz ileride Kas›m Çavufl Camii ve türbeninyan›nda da Faik Pafla'n›n kona¤› bulunuyordu.

Türbede "Sultan I. Ahmed vakf›ndan fieyh'ül-kurral›k va-zifesi ilk defa kendilerine verilip Reis'ül-kurra olan fieyhAbdülkâdir Efendi medfundur. 1015 (1606) tarihinde vefatetmifltir. Türbesini 1012 (1603) tarihinde yapt›rm›flt›r. Ab-dülkâdir Efendi Sultan Ahmed'in imaml›¤›n› dahi yapm›flt›r.

Türbe gayet bak›ml› olup içinde bir sanduka vard›r.Vaktiyle iki kabir varm›fl. Tek penceresi klasik demirli olup

kesme tafltan yap›lm›flt›r.Türbenin ön k›sm›nda bulunan türbedar odas› dükkan

haline getirilmifltir. Odan›n penceresi vaktiyle sebil idi.fieyh Abdülkâdir Efendi Sebili bahsine bak›n›z.Tamamen kesme tafltan yap›lm›fl olan genifl cepheli ve

ahflap çat›l› türbenin sa¤ taraf›ndaki 65 Nolu. türbedar odas›bugün dükkan olmufltur. ‹kisi aras›ndaki kap›, örtülmüfl olarakhalen durmaktad›r. Türbenin kitabesi yoktur.

Kaynak: (Gezi notu) (Koçu, ‹st. Ans. 1/199. 4/2046) (1. Kumbarac›lar, ‹st.Sebilleri S: 5) (Si. Osm. 3/346) (‹st. Kültür ve Sanan Ansk. 1/173)

225 MM

fieyh Abdülkâdir Efendi Türbesi

fieyh Abdülkâdir Efendi Türbesifieyh Abdülahad’en-Nuri Efendi Türbesi

fieyh Abdülahad’en-Nuri Efendi Türbesi kitabesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Eyüp-Niflanca Caddesi üzerindedir. Caddeye aç›lan avlukap›s›n›n sol taraf›nda ve set üzerinde, fieyh Abdül-

Ahad Nuri Efendinin; avlu kap›s›n›n tam karfl›s›nda ise fieyhAbdül-Mecid Sivâsî Efendinin türbesi vard›r. fieyh Abdül-AhadNuri Efendi Türbesi bahsine bak›n›z.

Türbe, kare planl› olup iki s›ra tu¤la hat›ll› olarak kes-metafltan yap›lm›flt›r. Ahflap genifl saçakl› ve çat›l›d›r. Alt-üstonalt› pencereden ›fl›k al›r. Üst pencereler kemerli vevitrayl›d›r. Alttakiler ise köfeketafl söveli ve klasik demir par-makl›kl›d›r. Kap›s›n›n önünde restore edilmeden evvel, ahflapsütunlara bindirilmifl bir sundurmas› vard›. 1970 tarihindeflimdiki haliyle restore edilmifl ve bu s›rada baz› kabirler de tür-

beye giden yolun iki taraf›na dizilmifltir.Hadika Yazar›'n›n belirtti¤ine göre, kap›s› üzerinde,

kardeflinin o¤lu ve halifesi Abdülahad Nuri Efendinin, flu tarihm›sra› bulunmaktad›r:

Bin k›rk dokuzda ald› pâk sivâsf uçmakta mekân 1049(1639)

Bu manzumenin tamam› ise Mecmuâ-i Tevârih'de yaz›l›d›r.Türbe içinde ahflap iki büyük sanduka vard›r. Bunlar fieyh

Abdülmecid Efendi ile 1122 (1710) tarihinde ve 99 yafl›ndaoldu¤u halde vefat eden o¤lu fieyh Abdülbâki Efendiye aittir.

Abdülmecid Efendi Zileli Muharrem Efendinin o¤ludur.971 (563) tarihinde do¤du. Amcas› Kara fiemseddin Efendideninabet ald›. 1005(1596) da ammizâdesi Mehmed Efendi yerinefleyh oldu.

Sultan III. Mehmed, onu hatt-› hümâyun ile ‹stanbul'adavet etti. Geldi¤inde Ayasofya Camii civar›nda bir evde otur-du. Çarflamba'daki Mehmed A¤a Tekkesi fleyhli¤ine getirdi.Sonra Atpazar› Camii veziri oldu. Sonra fiehzadebafl› camii ves›rasiyle Sultan Selim ve Sultan Ahmed Camii vaizi oldu.Yazma olarak 25 km den fazla eseri vard›r. Ayr›ca, fieyhimahlasl› fliirleri ve divan› mevcuttur. Sultan Selim camiicivar›nda, Sultan II. Bayezid taraf›ndan tesis edilen fieyhMuhyiddin Efendi Tekkesi'nin onuncu fleyhi oldu. Bundansonra tekke, onun do¤um vilayeti olan Sivas ad›n› olarakSivâsî tekkesi denmifltir.

Türbesinin üzerinde bulundu¤u bahçe, bir rivayete göre, Sultan IV. Murad taraf›ndan, di¤er bir söylentiye göre de, kendisine ba¤l› olan reis'ül-Küttab Lam Ali Çelebi (ölm. 1007 M. 1598) den sonra taraf›ndan hediye edilmifl-tir. Vefat›nda evinin önüne gömülmüfltür. ‹ki y›l sonra gör-dü¤ü bir rüya üzerine Mahpeyker Kösem Sultan, Kahyas› Beh-

226 MM

fieyh Abdül-mecid Sivâsi Efendi Türbesi

n fieyh Abdül-Mecid Sivâsi Efendi Türbesi

fieyh Abdüssamed Efendi fiahidesi

TÜRBELER MM

ram A¤a nezaretiyle üstüne bu türbeyi yapt›rm›flt›r. Halk butürbeye Büyük Türbe, Abdülahad Nuri Efendi türbesine de Kü-çük Türbe diyor.

Ye¤eni fieyh Abdülahad Nuri Efendi vefat›na güzel mersi-ye yazm›flt›r ki son m›sra› yukar›da yaz›lm›flt›r.

fieyh Abdülmecid Efendi 1005 (1596) da E¤ri Seferi'ne ifl-tirak etmifltir. Bu sefer s›ras›nda, Sultan III. Mehmed kendisiy-le konuflmufl ve çok takdir etmifltir. Bu sefere ye¤eni Abdüla-had Nuri Efendiyi de götürmüfltür. Sultan Ahmed Camii yap›-l›rken temel fleyhi olmufl ve ibadete aç›ld›¤› ilk cuma günü devaz›n› vermifl ve vefat›na bu kadar bu görevi yürütmüfltür. Sul-tan 4. Murad'a Ba¤dad'›n geri al›naca¤›n› ilk bildiren kendisiolmufl ve Padiflah sefere ç›karken, Eyüp Sultan Türbesi'ndeHz. Ömer'in k›l›c›n› beline kuflatm›flt›. Meflhur Kad›zadeliler'leyapm›fl oldu¤u mücadele dillere destand›r.

Türbenin haziresindeki flahideler flunlard›r: 1067 (1656).Tarihinde vefat eden abd'üs-Samed Efendi Kitabesi aynen flu-dur: Ol âlim-i zemâne ol faz›l-› yegâne/Terk eyleyiip s›vay› uk-bâya k›ld› rihlet / ‹hvan› cele Yâ-Rabb senden rica ederler /Gark ide rûh-› pâkin deryay› fazl ü rahmet/ Târih-i fevti içiinNazmi bu geldi yâde / Abd'üs fiamed Efendi ola makam›n cen-net 1067 1105 (1693). Esirci-Zâde Hüseyin Efendi AbdülahadNuri Efendinin halifesi ve Çarflamba'da Mehmed A¤a Tekkefleyhi. Kutb oldu¤u söylenir

1120 (1708). Hamzavi tafl. fiaban-Zâde Mehmed Efendi.1129 (1717). Hamzâvî tafl, tarik sikkeli. Kitabesi aynen fludur:Olmuflken Tekye-i pür feyz-i fiivâsî'de fieyhHanhak-› bî-bekâdan döndü bu zat-› nhletinCilvegâhm gülflen-i cennet ola Abdülmecid. 11291129 (1717). Hamzavîtafl, çok silik, Mehmed Efendi 1151

(1738). Zâkir Ahmed Efendi Mec. Tevarih'e göre kabri burada-d›r. Fakat, tafl›na raslanmad›. Bak, Ayvansarayi, Mec. TevârihS: 240 ve S. N. Ergun, Türk Musikisi Ant. S: 158. Ergun, vefattarihini 1161 (1748) olarak vermifltir. 1153 (1740). Tepesi sik-keli hamzavf tafl. Tarik-i fiemsiyye-i Halvetiyye'den / MehmedA¤a Câmi'i fierifi/fieyhi Kutb'iil-ârifin / Yahya Efendi rûhiçünel-fâtiha.

1165 (1751). Tepesi sikkeli hamzavîtafl. Efl-fleyh Mehmedbin Yahya Efendi

1177 (1763). Tepesi sikkeli hamzâvî tafl.. Es-seyyid Meh-med fierafeddin ‹bn-is-seyyid Yahya / fieyh zaviyei MehmedA¤a.

1213 (1798). Hamzâvî tafl. Sad 10 (24-Temmuz). Siyâsî-Zâ-de fieyh Abdülbâki Efendi Sivâsî Tekkesi fleyhi idi.

1234 (1818). Sikkeli. Merhum ve ma¤fur hadim'ül-fu-ka-râ/ve raci Mehmed Nuri Efendinin rûh-› / pür fütuhlar›-çünLülâhi elfâtiha. Tekkesi Taflkasapta idi. (Si. Osm. 4/591)

1245 B. gurre (27-aral›k-1829). Es-seyyid Efl-fleyh AhmedBey 1258 N. II (16-Ekim-1842). Tarik sikkeli. fiemsî Sivâsî ev-lad›ndan Balat'ta tarik-i Sünbülî postniflinlerinden seyid Abdül-kerim Efendinin mahdumu postniflin seyyid fleyh Mehmed Ha-flim Çelebi.

1280-fiaban-(12-Ocak-1864). Lahit, tarik-i aliyye-i Sünbüyi-le'den ve muhibb-i âl-i abâ, el Hac ibrahim Beyef. Eyüp'te Yah-ya Efendi Tekkesi (fiabaniye Tekkesi)nde 40 sene hizmet et-mifltir. Enderûni diye bilinir. (Si. Osm. 1/163)

1282 (1865). Beflinci Orduy› Hümâyun reisierkân› SamiPafla Hz. nin validesi fierife Havva Han›m.

1283 R.A. 25 (6-Eylül-1866). Tarik sikkeli. Kutb'ül-ârifingavs'ül-vasilin /fieyh Abdülmecid SivâsîK.S. /Sülâle-i tahirele-rinden merhum / fieyh Seyyid Mehmed fiükrullah / Efendininruhuna fatiha. Balat Tekkesi fleyhi idi.

1293 Ra. 21 (16-nisan-1876). Tarik sikkeli. Efl-fleyh Meh-med fiükrü Efendinin o¤lu es-seyyid Mehmed Nureddin EfendiBalat Tekkesi fleyhi idi.

1306 (1888). Ali R›za Efendi1199 (1784) tarihli tekkeler listesinde bu türbeler sahas›

"Otakc›lar civar›nda Sivasi Efendi Tekkesi"olarak gösterilmifltir.Z. 1210 (Haziran-1796) tarihli bir arzuhalden, Abdülmecid

Sivasi Efendi taraf›ndan buraya bahçe ve tatl› su vakf edildi¤i-ni ve bu vakf›n kay›t ve tescilinin istendi¤ini ö¤reniyoruz.

Kaynak: (Gezi notu) (Si. Osm. 3/297) (Hadika 1/121 Sivasi Tekkesi Mes.)

(Si. Osm. 3/400 Abdülmecid Efendi) (‹st. Ans. 1/141 Abdülmecid Efendi)

(Ayvansariyi, Mec. Tevarih S: 211) (M. Tahir, Osm. Müel. Meral Yay. 1/226)

(Naima Tarihi, Haz. Dan›flman 2/705)e 6/2716-2730) (Kâtib Çelebi, Miza-

nü'1-Hakk S: 107-110) (M. Tahir, Osm. Müel. 1/50-51-205-393) (A. Çetin,

Vak›flar Der. 13/588) (Hüseyin Vassaf. Sefme-i Evliya, Süleymaniye Kütüp.

Yay›n ba¤›fllar No: 2307. elit: 3 S: 325-375. aras›) (Osm. Arfl. Dairesi, M.

Cevdet Tas. Evkaf Def. II. No. 15707)

227 MM

fieyh Abdül-Mecid Sivâsi Efendi Türbesi önündeki flahideler.

fieyh Abdül-Mecid Sivâsi Efendi Türbesi önündeki flahideler.

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Silahdar A¤a Caddesi üzerinde bulunan fiah SultanCamiinin k›blesi taraf›ndad›r. Camiin mihrab yönünde

ve sol taraftaki iki penceresi, arkas› fieyh Ahmed EfendiTürbesi'ne bakmaktad›r. Türbe de cami gibi muntazamolmayan tafltan tu¤la hat›ll› olarak yap›lm›flt›r. Kare planl› oluptek kubbelidir. 1953 de restore edilmifltir. Mermer kemerlikap›s› üzerinde tarihsiz olarak, iki s›ra halinde haz›rlanm›fl flukitabe vard›r:

fiâh Sultan hankah›nda keramet menba'› Hazret-i fieyhAhmed'in fazl ü kemâli menceli Medfen-i pâkin hayât›ndatemam hayrat idüb Oldu târih "Mürflid-i Pir tarik-i Sünbülî"fieyh Ahmed Efendi 1229 (1814) tarihinde vefat etti¤ine göretürbeyi bu tarihten evvel yapt›rm›flt›r.

Türbe içinde birbirine bitiflik ve yüksek olarak yap›lm›fl üçsanduka bulunmaktad›r. ‹ki kap›s› ve üç penceresi vard›r.Etraf› 16-1-1988 tarihinde istimlak edilerek tamamenaç›lm›flt›r. K›ble taraf›nda, nifl fleklinde bir mihrab› vard›r.Üzerinde mihrab ayeti yaz›l›d›r.

fieyh Ahmed Efendi Merkez Efendi ahfad›ndan, âlim vesâlih bir zat idi. Tekke ihtilaflar›n›n hallerini fleyhülislamlarbuna havale ederlerdi. Kocamustafapafla Tekkesi Zâkirbafl›s›Buhurizâde fieyh Abdülkerim Efendinin 1192 (1778) tarihin-deki vefat› üzerine fiah Sultan Tekkesi'ne fleyh olmufl ve 36sene meflihatte bulunmufltur. Türbeyi, 1205 (1790) tarihindevefat eden o¤lu Yahya Efendi için yapt›rd›¤› söylenmektedir.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/256) (M. fiükrü, ‹st. Tekkeleri Haz. fi. Ak-batu 1/71) (Si. Osm 1/283) (H. Vassaf, Sefine-i evliya, Süleymaniye Kütüp.Yazma ba¤›fllar, No. 2307. 3/343 ve devam›

E¤rikap› karfl›s›nda ve Hirami Ahmed Pafla Camiinink›ble taraf›ndad›r. Duvarlar› kargir, çat›s› ahflapt›r.

Türbede medfun olan fieyh Cemaleddin Uflflaki EfendiBa¤dadl› Mehmed Hamdi Efendinin halifesidir. 1158

(1745) de Edirne'den ‹stanbul'a gelip, Mehmed Efendi yerine,Hirami Ahmed Pafla Tekkesi'ne fleyh oldu. Uflflâkiye'den Pir-iSâni denir. Birincisi Kas›mpafla Uflflaki Tekkesi kurucusuHüsameddin Hasan Efendidir. fieyh Cemaleddin EfendiHüsameddin Uflâki'nin üçüncü derecede hülefalar›ndand›r.1164 (1751) tarihinde vefat etti. Yafl› altm›fl› geçmifltir. Arif,flair ve mazanneden idi. Divân› vard›r.

Türbe, fieyh Cemaleddin Efendinin vefat›ndan hemensonra 1751-1752 tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r. Bir müddetsonra, 1192 ramazan›nda (Ekim, 1778) Sadr›azam Kara Ve-zirMehmed Pafla taraf›ndan onar›lm›flt›r. Mehmed Pafla'n›nmuhteflem lahdi, Bahçekap›'da Sultan I. Abdülhamid Türbesibahçesindedir. Bir çok hayr› vard›r.

Türbe, 1232 (1817) tarihinde meflhur Halet Efendi ta-raf›ndan tamir ettirilmifltir. Bu s›rada mabedi de onar›lm›flt›r.Bunu belirten kitabe caddeye naz›r türbe duvar›ndad›r ki fludur:

El-hazer mürde k›yas etmeyin Ehlullâh› Reflk eder anlar›n emvât›na rûh-› ihya Hamdülillâh kim an›n türbesini ta'mire Hakipâyi fukara Haleti kulland› Hüdâ ‹flte az cümle biri hüsn-ü Cemâl-i Uflflak Feyz âlur bunca muhibbâm yüzünden hâlâ ‹zzetâ fahr iderim bende yazub târihin Kerem-i Hakk'le bu türbe k›l›nd› ihya 1232(1817)El-fakir Yesâri-Zâde Mustafa ‹zzet Türbe, 1323 (1905) tari-

hinde, Sultan II. Abdülhamid'in "Küçük bir kulu" F›nd›kl›kHamdi Beyefendi taraf›ndan yenilenmifltir. Bunu belirten kitabede 1232 tarihli kitabenin üstündedir. Kitabe on s›ra halindehaz›rlanm›fl olup, her sat›rda üç m›sra vard›r. Kitabe fludur:

Hazret-i Allah 'a hamd olsun ki bu asr-› güzin Maflr›k'ül-envar ümran eyledi her bir yeri Siyemmâ Pir Cemaleddin Uflflaki gibi Veliyyüllâh 'in iflbu hankâh-› envâr› Kalb-i fl›k-vefl karâb olmufl iken tecdidine Hakk muvaffak k›ld› bir Mir-i inayet perveri Ya'ni F›nd›kl›k Hamdi beyefendi kim odur Pâdiflâh-› âlem aran›n küçük bir çâkeri Oldur ol Pir-i Mukaddes ki sezad›r nâm›na Dinse deryay› safa-zây-› hakikat gevheri Nesl-i âli Ali Ef-Murtazâdan d›r o Pir

228 MM

fieyh Cemaleddin Uflflaki Efendi Türbesi

fieyh Ahmed Nakflibendi Türbesi

fieyh Cemaleddin Uflflâki Efendi Türbesi

fieyh Ahmet Nakflibendi Türbesi

TÜRBELER MM

Münceli ol veçhe ile zat›nda feyz-i Haydar›Pir-i sânii tarik-i pâk-› Uflflâki'dir olSâlikan-› rûh-› Uflflak piflvây ü rehberiBu makam içre kerâmet-pifle O Pir'in müdâmDoldu nûr-› aflk ile el-hak dil-i rûflenteriOldu Yâ-hû sâye-i lâhuti âçd› fleh-periMürg-ü ruhu âlem-i lâhuti âçd› fiah-periBak flu âli türbenin envâr-dil piras›naRavzai huld ile tevemdir disem vard›r yeri Lâkin ey zâir veliullaht mürde sanmas›nEyledi ihya ilmü irfan-› ledünni anlar›Yüz sürüb dergâh›na bulsun flifây› sermediDerdine derman taharri eyliyen gelsün beriEylerdi ihya böyle bir dergâh› ol Mir-i KerimDo¤rusu bu himmeti flâd Udi UflflâkileriBani sân›d›r ol Mir-i Mu'alla menkibetHazr-› tevfik-i Hüdâ olsun zahir ü yâvari Gördü itmam›n Bahai söyledi târih-i tâmK›ld› Hamdi Bey bina bu hankâh-› enveri1323 (1905) "Nemka Hulusi gafurle" imzal›d›r.1232 tarihli kitabe "El-fakir Yesâri-Zâde Mustafa ‹zzet

gafurle hûmâ" imzal›d›r.Türbe içinde alt› ahflap sanduka vard›r. En büyü¤ü fieyh

Cemaleddin Efendiye aittir. Di¤erleri flunlard›r:1199 (1784) tarihinde vefat eden Mehmed Nizameddin

Efendi fieyh Cemaleddin Efendinin o¤lu olup 35 sene fleyhli¤ivard›r.

1233 (1817). fieyh Mehmed Cemâli Efendi1251 (1835). fieyh Alaeddin EfendiMevlevi fieyhi Mehmed Nuri Efendi sandukas› Mevlevi

sikkelidir. Vefat tarihi belli de¤ildir.Savaklar Mescidi Tekkesi bahsine bak›n›z.Cami ve tekkenin banisi Hirami Ahmed Pafla'n›n kabri

türbe kap›s› yan›ndad›r. Bafltaki örfi destarl›d›r. fiahidesi dörtköfle, incedir. Üzerinde "Ruhu için fatiha" ve Kelime-i tevhidyaz›l›d›r.

Ayaktafl› ise sütun fleklinde olup o¤luna aittir. Üzerindekikitabe çok girifttir.

Lebin Vezir Ahmed PaflaMustafa Be¤ safas› dehrinDüflüb zevk-› lamekâne revânYi¤irmi sekizinde flevvalinOldu perflembe gün azm-i cinânEy derûni hemifle merhumOl rûkuna rahmet-i rahmanLi senetü elfve semân

Kitabeye göre Mustafa Bey, 1008 (1599) tarihinde vefatetmifltir.

Türbe son olarak 1982 tarihinde onar›lm›fl ve çini kap-lanm›flt›r.

Hazirede gömülü olanlar flunlard›r:1043 (1633). Sab›ka Bosna Defterdar› Osman Efendi1170 (1756). Hz. Pir-i Sâni Mehmed Cemaledin Hz. nin ser

tariki Hüseyin Dede.1195 (1781). fierife el-hace Haf›ze Hatun.1207 Ra. 18 (1792). Hacegân-› Divân-› hümayundan sa-

b›ka Nizâm-› Cedid kâtibi ve ‹htisab mukataasi emini Ab-dülkad›r Efendi

1223 (1808). Tarik-i mevleviyye'den Gelibolu Neyzen-bafl›s›-Zâde Çallu Mehmed Dede'nin küçük dervifli Sa'deddinDede.

1324 (1906). K›l›ç kabartmal›, Biçare Sadberk Han›m'›no¤lu Hasan Bey.

KKaayynnaakk:: (Gezi notu) (‹zzet Divân› S: 39) (M. Ziya, ‹st. veBo¤aziçi 1/355)

Piyer Loti Kahvesi yolu üzerinde ve Murteza EfendiTekkesi Camii avlusundad›r. Türbe kargir olup çat›s›

ahflapt›r. Kap›s›na merdivenle ç›k›l›r. Burada üç ahflap sütununtafl›d›¤› bir revak vard›r. ‹çinde bir ahflap sanduka bulunmak-tad›r:

Kemerli kap›s› üzerinde befl sat›r halinde haz›rlanm›fl flukitabe mevcuttur.

fieh Selim Hân mekâr›m pise dehrin serveri Çok gönüller yapd› var okun an›n hemtalan Bâ-husûs bu türbei vâlây› bünyâd itdirüb Pây-› kesretden masun Udi bu zat-i ekberi Hayli dem bu hankâha post-niflin olmufl idi Ya'ni fieyh ‹sâ Efendi râh-› tevhidin âri Sem'ine irdi niday› erci'i Yâ-Hû didi El-vedâ Udi tarikin fieyh Sâlik-i perveri Geldi bir âh ile Zihni fevtine târih didi Göçdü baki hâle ehl-i muhabbet rehberi 1206 (1791)

229 MM

fieyh Kaflgâri ‹sâ Geylâni Efendi Türbesi

fieyh Cemaleddin Uflflâki Türbesi Kitabesi

fieyh Kaflgâri ‹sâ Geylâni Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

230 MM

fieyh Murad Efendi Türbesi

fieyh ‹sâ Efendi fleyh Abdullah Kaflgâri'nin o¤luUbeydullah Efendinin 1184 (1770) deki vefat› üzerine fleyholmufl ve 22 sene meflihatte bulunduktan sonra 22-sefer-1206(21-ekim-1791) de vefat ederek bu türbeye gömülmüfltür.Türbe, Sultan III. Selim taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. Kitabe yazar›,Hüdâverdi Zihni Efendi Yanyal›'d›r. Kürt Pafla mühürdar› olupIII. Selim zaman›nda ölmüfltür.

Pertev Mehmed Efendi fieyh ‹sâ Efendinin vefat›na flu fliiryazm›flt›r:

Cenâb-› fieyh ‹sâ hâcegân-› nakflibendi'den Zemân›n kutb-› aktabi idi ol zât-› bî-hemtâ Yetiflmifl feyzyâb olmufldu Abdullah Efendi'den Nice canlar uyarm›fl ârif-i Billah idi hakka Cihan kim bî-bekâd›r her konan bundan göçer elbet Gider da'vet olundukda e¤er pir e¤er bernâ Bu zât-› bf-muâdil dahi gitdi elden ald›rd›k Mukaddes eyliye rûh-› flerifin Hazret-i Mevlâ Mücevher harf ile levha kalem yazm›fl bu târihi Ki böyle nâm vâki oldu Pertev eyledim ihsâ Fedâ-y› mamelekle mâlik-i mülk-i visal oldu Uruc-› âsman-› evc-i ülyâ k›ld› fieyh ‹sâ 1206fiair Pertev Efendi ‹stanbullu'dur. Sadaret mektubcusu olmufl-

tur. 1222 (1807) de vefat etti. Mahir bir flair olup divân› vard›r. Kab-ri, Edirne'de, Göl mahallesi Bostan Paza-r›'ndaki Gülfleni fieyh Ha-san Sezai Efendi Tekkesi haziresindedir. Taflma raslanmad›.

fieyh ‹sâ Efendinin efli Ayfle Monla Hâtûn 2-B-1208 (3-flubat-1794) de vefat ederek türbenin arkas›ndaki mezarl›¤agömülmüfltür. Tafl› vard›r.

Kaynak: (Hadika 1/260) (Si. Osm. 2/344 Zihni Efendi 2/38 Pertev Efendi) (M.Tahir, Osm. Müel, Meral Yay. 3/118) (‹st. Tekkeleri 2/90) (III. Selim'in S›rKâtibi Ahmed Efendi Rüznamesi Haz. Sema Ar›kan T.T.K. Yay. 1993 S: 47)

Eyüp-Niflanca's›nda, Mustafa Pafla Mahalesi'nde ve ayn›isimli cadde üzerindedir. Sa¤ taraf›nda, fieyhülislam

Minkâri-Zâde Yahya Efendinin damad› Mustafa Efenditaraf›ndan yapt›r›lan medrese, sol taraf›nda tekke haziresi vearka taraf›nda ise Mescid, mesnevihâne, fieyhülislamVeliyüddin Efendi türbesi ve flad›rvan avlusu bulunmaktad›r.

Türbenin kap›s›, türbeye bitiflik olarak 1272 (1855) ta-rihinde yapt›r›lan mescid içinde kalm›flt›r. Muntazam kesmetafltan, tu¤la hat›ll› olarak yapt›r›lan türbe, tek kubbelidir.Hazire taraf›nda üç, cadde taraf›nda ise iki penceresi vard›r.Pek harap durumda iken 1988 senesi bafllar›nda tamir edil-mifltir. ‹çinde üç ahflap sanduka vard›r. Biri 1132 (1720) tari-hinde vefat eden fieyh Murad Efendiye aittir, di¤erleri bellide¤ildir. Burada ayr›ca bir de mihrabc›k vard›r. Türbe asl›ndaMustafa Efendi Medresesi'nin dershanesi iken, fieyh'in burayadefnedilmesiyle türbe haline gelmifltir.

Türbenin hazireye bakan duvar›nda yeni yaz› ile yaz›lm›flflu kitabe vard›r:

Muhammed Murad Münzevî-1132 vefieyhülislam Ahmed Ebû'l-Hayr-1154 (1741)Hazretleri'nin ruhlar›na fatiha.fieyhülislam Ahmed Efendinin kabri hazirededir.Türbe ve tekke, Kesriyeli Ahmed Pafla (ölm. 1162 M. 1749)

taraf›ndan tamir edilmifltir.Hadika Yazar›, fieyh Murad Efendinin hayat›n› flöyle

anlat›yor: "fieyh Murad Efendi Kaflmiri veyahud Kabili olarak1055 (1645) tarihinde do¤du. Üç yafl›na geldikte nüzul isabetiyle kötürüm (mak'ad) olmufltur. ‹lim ve fünün tahsilinden sonra hacca gidip edadan sonra Hindistan'a gitmifl

fieyh Murad Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

ve küberay› Nakflibendiyye'den fleyh Mehmed Ma'sûmEfendiden ahz-› inabet ederek tekrar hacca gitmifl ve orada üçsene kald›ktan sonra Ba¤dad yolu ile ‹sfehan üzerindeBuhara'ya gitmifltir.

Belh ve Semerkand meflâyihi ile sohbet edip ikinci defaBa¤dad'a hicret ve k›sa bir zaman kald›ktan sonra yine haccagitmifl ve sonra M›s›r Kahire'ye gitmifl ve oradan fiam'a gelerekevlenmifltir.

1092 (1681) tarihinde ‹stanbul'a gelerek Eyüp Sultancivar›nda befl sene kadar oturdukta sonra yine fiam'a hicret vesonra yaln›z olarak yine hacca gitmifl ve bir sene kald›kta sorayine fiam'a dönmüfltür.

1119 (1707) senesi tekrar mekke'ye gitmifl ve bir senekadar kald›kta sonra yine fiam'a dönmüfl ve 1120 (1708) se-nesi tekrar ‹stanbula gelerek Sultan Selim Camii civar›ndaB›çakç› Efendinin evinde kalm›flt›r.

Zengin ve fakirin kendisini ziyareti, Çorlulu Ali Paflan›nmizac›na uygun olmad›¤›ndan, kethüdal›¤›ndan kaptanl›k ileç›rak edildi¤i Vezir ‹brahim Pafla'ya fieyh Murad Efendinin"Hacc-› flerife gitmek maksududur" diye siparifl etmekleDonanmay› Hümâyun ile Alaiye (Alanya) karfl›s›na vard›ktasahile ç›kar›l›p oradan Konya ve Kütahya üzerinden Bursa'daoturmas›na izin verildi.

1129 ramazan› birinci günü (9-A¤os. 1717) üçüncü defa‹st. gelip Eyüp Sultan civar›nda Hüseyin Efendi Zadebahçesinde ve sonra sab›ka reis'ül-et›bba Nûh Efendi Yal›-s›'nda taltife mazhar olmufltur. Burada ibâdetle meflgul eken1132 R. âhirin 12. sal› gecesi (22-flubat- 1720) vefat edip erte-si günü nafl› Eyüp Sultan Camiine getirilmifl ve cenazenamaz›ndan sonra flimdi türbesi olan dershaneye defn edil-mifltir. Vefat tarihi bu m›sradan ç›kmaktad›r:

Keramet birle düfldü fieyh-i EkberKendisine ba¤l› olanlardan Seyyid Musa Kelim Efendi dahi

bu tarihi düflürmüfltür:Gûfl iden didi te'essüfle Kelimâ târihDehi k›ld› yine bir kenz-i Murâdî medfûn1132fieyh Murad Efendi arif bir zat olup 10.000 den ziyade

Hadis-i fierif haf›zas›nda idi. Eserleri vard›r. Pirdafl› fieyhAhmed Yekdest Mekki Efendidir. O¤lu Mehmed ve torunu AliEfendilerdir. Bunlar›n türbede medfun oldu¤u san›lmaktad›r.Halifesi Bursal› Karababa-Zâde ‹brahim Efendi 1135 (1722) devefat ederek Zeynilerde defn edildi. fieyhülislam Paflmakc›-Zâde Ali Efendi fieyh Murad Efendinin müridi oldu¤u söylenir.

fieyh Murad Efendi tekkesi haziresinde gömülü olanlarflunlard›r:

1062 (1652) Lahit, Yeniçeri A¤avât›'ndan Ser-Zagârf Ab-dülkerim A¤a. Rabiülâhir, tarih ayr›ca yaz› ile de yaz›lm›flt›r.Medresenin yap›l›fl tarihini yaklafl›k olarak göstermesi bak›-m›ndan önemlidir. 1988 senesi bafl›nda yap›lan temizlik veyenileme s›ras›nda toprak alt›ndan ç›kar›lm›flt›r.

1135 (1722). Lahit,Söyledim kabrinde târih-i vefat›n izzetiEyledi Fethi Kad›n dâr-› selâm-› hadegâh1154 (1741). Sütun fleklindeki flahidesinde flu kitabe

vard›r:Müft'il-emân Hazret-i Dâmâd-Zâde kimOlmufldu fazl ü anka memduh-› hass ü âmmÜç defa sard-› rûm-iline ziyb ü fer virüb

‹fta makam›na dahi vermifldi özge nâmfieh-i nakflibende olma¤›n ez-can ü dil muridErdi Murâd'a buldu târihinde nâm-gâmDar-› bekaya nakl idicek sim nazarTârih-i rihletin didi bir beyt ile tâmDâmâd-Zâde Ahmed Efendi'ye ide Hakk‹hsan ü lutf› ile cinân mülküne makamFi sene 1154Bak (Si. Osm. 1/168) (fiemdani-zâde Tarihi, Haz. M.

Aktepe 1/35) (Müstakimzâde, Devhat'ül-meflâyih S: 121)(Hadika 1/292-305.11/141)

Büyükdere, Kefeliköy'de, Rumelihisari'de ve Sütlüce'deyal›lar› vard›. Kefeliköy'deki yal›s› karfl›s›nda ve yol afl›r› yerde-ki Uluc Hasan Pafla Mescidi'ne minber koyarak cami yapt›.Sütlüce ‹skelesi meydan›nda bir çeflmesi vard›r.

1155(1742). Zübeyde Han›m. Bu kadar yaz›l›. 1168 (1755). Hüv'el-Hayy'ül-BâkiRûh-› pâki ola her lahza karin-› rahmetHaflre dek mûnis-i kabr ola eltaf-› latifDüfldü bir mtsda'-igurrây› mücevher târihKabrin Hakk'a eyledi ‹zzi Efendi teflrif 1168Süleyman ‹zzi Efendi Vakanüvis ve flairdir. Hattatl›¤› ve

tarih düflürmedeki becerisiyle ünlüdür. fiahidesi küçük vesilindir fleklindedir. (Si. Osm. 3/467)

(Osm: Müel. Meral yay. 3/76) (Babinger, Osm. Tarih YazarS: 314) (Osm. Arfl. Dairesi, M. Cevdet Tafl Evkaf Def. II o:14282) Bu tekkeye yap›lm›fl vakf› vard›r. Evkaf Def. 4 No:31783

1173 (1759). Kitabesi o m›sra olup tarih beyti fludur:Düfldü bir m›sra'-› menkut ile târih-i vefatfieyh ali vâs›l-› Hakk oldu ide Habs-›n efsTekkenin üçüncü fleyhi idi.1176 (1762). Damad-Zâde ‹st. kazas›, Mehmed Murad

Efendinin k›z› Rahime Han›m.1176 (1762). Hamzavf, tekkenin "Canflin"i ve "Nakfli-

bedi"nin bir azizi" idi."Feyz-yâb-› rûh-› kuds› Hz. fieyh Mustafa"1176 (1762). Dâmâd-Zâde Mehmed Murad Efendinin k›z›,

civan iken vefat eden Hadice Han›m.1178 (1764). Sütun, dört m›sral› kitabesi var. fiu flekilde

bafllamaktad›r:Diriga ve hayf Dâmâd-Zâde Feyzullah EfendiGüzide nedi gitdi menzil-i cennet-i adn olsun.Son beyt:Du 'â birle didim giryân ü nâlân cûd târihMuhib Molla Efendi meskenin cennet-i adn ola 1178Si. Osm. 4/97 de, müderris olup 1183 de vefat etmifltir

diyor ki yanl›flt›r.1179 (1765). ‹st. kazas› Emin'ül-fetevâ Ebû Bekir

Efendi (Si. Osm. 1/180)1180 (1766). Dâmâd-Zâde Refi Efendi1182 (1768). Hadice han›m.1184 (1770). Seccade Niflin-i irflâd Efl-fleyh Ali Efendinin

o¤lu Mehmed Molla Efendi.1188 (1774). Kitabesi 14 m›sral› olup genç yaflda vefat

eden Akif Mehmed Efendiye aittir.

231 MM

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

1189 (1775). Kütüphane sahibi Murad Molla Efendi ZadeHamid Molla

1191 (1777). Hamzavî, fieyh Ali Efendi1191 (1777). fieyhülislam Dâmâd-Zâde Feyzullah Efen-dinin efli Hafize Hâtûn1192 (1778). fieyh Murad Zaviyesi fieyhi Ali Efendinino¤lu fleyh Yahya Efendi1194 (1780). Dâmâd-Zâde enisi Emine Han›m.1208 Ra. 10 (16-ekim- 1993). Merhum ve ma¤fur el muh-

taç/ ‹lâ rahmetü Rabb'ül-gafur /fieyh Mehmet Murad K.S.›rt /Postniflini iken âzim-i dar-t beka / iden fieyh El-hac MehmedEfendi /ruhuna fatiha

1198 (1783). Dâmâd-Zâde Feyzullah Efendinin küçük o¤luMehmed Tahir Molla. Bu fl›mar›k çocuk için bak Cevdet Tari-hi, Sabah Gazetesi Yay. 2/25-26.

1208 (1793). Mehmed Murad Efendinin torunun efli Nûri-fer H.

1208 (1793). Hamzâvîtafl, Murad Efendi Hz. nin efli HayatîKad›n.

1208 Sad. (Eylül-1793) Murad Efendi Zade Hamid Efendi-nin Benli-Zâde Mehmed Sabit Efendinin efli, Esma Han›m.

1227 (1812). Kurra-Zâde Haf›z ‹smail Efendi1236 (1820). Tekkenin Postniflini Efl-fleyh Hüseyin El-Hi-

sârf.1247 (1231). sadr-› esbak maktul Mustafa Pafla'n›n o¤lu

Miralem Musa Bey-Zâde Dergâh-› mualla Kap›c›bafl›lar›ndanAbdurrahman Bey.

1248 Z. II (I-may›s-1833). Tarikat-i Aliyyei nakflibendiyye'-den hamid'ül-fukara mesned-niflin müderrisin-i kiramdan ule-mâyi benamdan uslu-zâde Efl-fleyh Mehmed Sa'di Efendi

1253 N. 27 (Arahk-1837). Sudur-› azamdan Fetevâ Emini,Sahib'ül-hayrat, Anadolu payeli Gedusf Elhac Haf›z MehmedEfendi

1260 M. 13 (fiubat-1844). Sikkeli, Hem-nâm-› Fahr'ül-en-bîyâ, fieyh ‹bn-i fieyh yani Muhammed Es'ad sâhib-i keramet.

Olmufl idi. Nice zemân bu hankâh›n rehnümâs› Tarih Bey-ti fludur:

Târihi cevher birle söyle ol azize ey Emin Es'ad Efendi füc-ceten cennet-i adni k›ld› cay 13 M. 1260

Kitabesi çok uzun olup her iki tafl› da yaz›l›d›r. MehmedSa'dulllah imzal›d›r. (‹st. Tek. 2/96) (Si. Osm. 4/269)

1261 (1845). Fesli flahide, kitabesi fludur:Müflârün'illeyh fieyh Es'ad EfendiHafidi Mühendishhanei Berri-i HümâyunHattatinden merhum ve ma¤furlehfia'dullah Efendi'ninRuhiçün fatiha. (‹nal, Son Hattatlar 349)Ayn› kabrin üzerinde yine fesli flu flahide vard›r:Kutb'ül-ârifin Efl-fleyhMehmed Murad el-Buhârî Hz. leriHankâh-› flerifi post niflini merhumEs'ad Efendi Zade Mühendishâne-iBerri-i Hümâyun hâf›z-› kütübü FethiEfendi'nin ruhuna el-fatiha1277(1860)

1261 (1845). Tarikat-i Aliyyei Nakflibendiyye meflâyih-i /

Kirâmmdan fieyh Murad Efendi Kuddise Nihâd / Tevliyetiylemüntesib üstad-› ercümendi / Anadoluhisa-rt hanedan›ndan /Merhum ‹zzi Süleyman Efendinin hafidi/ Es-seyyid MehmedSaid Efendi.

1269 (1852). Ketanc›larbafl›'nda Haseki Mustafa A¤a Mek-tebi hacesi elhac fierife Hadice han›m. (Si. Osm. 4/405)

1269 (1872). Es'ad Efendinin k›z› flerife Hamdiye Han›m.1271 Za. 12 (27-Tem. 1855). Es'ad Efendinin efli

Kutb'ül-ârifin Haf›z Efendi Hz. nin k›z› hâlâ postniflini dergâhfleyhi elhac Haf›z Feyzullah Efendinin annesi Nimetullah Ha-n›m.

1272(1855). Efl-fleyh El-hac Haf›z Feyzullah Efendinin eflifierife Zahide Han›m.

1276 (1859). Efl-fleyh Feyzullah Efendinin o¤lu olup 31 ya-fl›nda vefat eden Muhyiddin Efendi Sikke kabartmal› ve sar›k-l›d›r.

1284 Ca. 25 (24-Eylül-1867).Bu hankah-› feyz-i ihtinakda yi¤irmidört senePost-niflin-i irflâd olan meflây›k-i güzin-iNakflibendiyye'den Mesnevihân fieyh el-hacHaf›z Feyzullah Efendi merhumun kabr-i flerifidir.Mumâ'ileyh ulemây› âlemin ve eshab-› ilmi olup .. Eyyüplü

olup edebiyat ve di¤er ilimlerde ders verirdi.1287-Ra. 15 (15-Haziran- 1870) Reis'ül-kurra ve Reis-i Mec-

lis-i Meflhayih elhac Haf›z Feyzullah Efendi'nin o¤lu efl-fiehidel-ma'sûm es-Seyyid Mehmed Lutfullah Efendi.

1304 (1886). Hac› Mehmed Dede.1307 (1889) Ahmed Bey.1307 C. Evvel- 26 (Ocak- 1890). Kas›mpafla'da Küçük/ Pi-

yale tekyesi postniflini / ve So¤ukçeflme Askeri / RüfldiyesiArabi' muallimi / Bosna muhacirlerinden ve tarikat-i / Aliyye-i Nakflibendiye fleyh-i kirâmmdan / Bayburtlu âfl›k-› BillahMehmed Arif Efendi Tevellüdü 1235(1819)

1308 ramazan 10 (19-nisan-1891) Muhteflem lahid, Herikiflahidesinin ön ve arkas›nda ayn› tarihli kitabe vard›r.

Lahit kabartmalarla bezelidir. Teflrifât-› umumiye Naz›-r›merhum Kâmil Bey'in k›z›,

Tam târih-i vefat›n didi merd-i Kâmil Vâstl-› mülk-ü cinân ol-du Afife Han›m Kitabesi babas› taraf›ndan yaz›lm›flt›r. Ne hazin.

1309 zilkade (Haz. 1892). Ahmed Bey.1309 zilhicce 24 (tem. 1892). Cami Efendi1312 (1894). Meflayih-i kiramdan ve seccade niflin Es'ad

Efendi Zade Mehmed Hayrullah Ef.1322 (1904). Tarik-i Kadiriyye'nin bir fleyh-i âlisi fieyh Nu-

ri ef. Tarih m›sras› fludur:Bu fieyh Nuri Efendi iriflir Kurb-i Rahmana1341 recep 27 (M-Mart-1923).fieyh Abdülkadir Efendi Kabrinde tafl yoktur. Vefat›na Ke-

mâli Efendi bu tarihi düflürmüfltür.Geldi Oniki imam hüsn-ü flahadet eyledi.Allah Allah dedi oldu "Rahmet-i Hakk'a" revân. 1341Abdülkadir Efendi babas›ndan Nakflibendi hilafeti alm›fl ve

sonradan vaki olan manevi davet üzerine, o zaman›n en büyükmanevi ricalinden olan Seyyid Bekir'ür-Reflad Efendi’yeintisabla Hamzâvî olmufl ve Reflad Efendinin vefat›ndan

232 MM

TÜRBELER MM

sonra da kutub olmufltur. Abdülkadir Efendi Mevlânâ'dansonra, onun kadar manzum eser yazan kimse olmam›flt›r.Divân'› hariç, 33598 beyt yazm›flt›r. (Baha Do¤ramac›, KemâliDivan› S: 15-19-30) Kabri, flad›rvan avlusunda olup etraf› demirparmakl›kl› büyük aile sofas›d›r. Kemâil Efendi’nin mürflididir.

Baz› ilaveler1206 (1791). Dâmâd-Zâde sülalesinden müderrisin-i kiram-

dan Hasan Efendinin k›z› fierife Behice Han›m1192 (1778). ‹zzi Süleylan Efendi o¤lu Mehmed Necib

Efendi1159 (1746). Mehmed Hamid Molla.1245 (1829). Meflhur hattat Mahmud Celaleddin Efendi

Eyüp'te Mihriflah Valide Sultan türbesinin ve imaretinin içkitabe yaz›lar› bunundur. Efli, Esma Han›m'›n da hattat oldu¤usöylenir. (‹nal, Son Hattatlar S: 87-187) Sütun fleklindekiküçük flahidesi dip taraftan k›r›lm›fl ve onar›lm›flt›r. Kitabesifludur:

Hüvel Hayy'ül-BâkiMeflâyih-i hattatindenMerhum ve ma¤furMahmud Celalüddin Efendi'ninRuhiçün el-fâtiha 12451250 Ra. 15 (Tem. 1834). Asakir-i mansure -i Muham-

mediyyeler'in süvari feriki devletlû Es-seyyid Mehmed Sa'idPafla'n›n cevâriyelerinden fiahide Mümtaz Kalfa.

1308 (1890). Otakc›lar civar›nda takyeci Mahallesi'ndeTarikat› Aliyyei Kadiriyye meflâyihinden Çad›rc› HüseyinEfendi Tarihsiz bir kabir tafl› üzerindeki kitabe fludur:

Birinci s›ra silinmifltir. fieyh Mustafa Efendinin ruh-›flerifine / R›zaen Lillah / Fatiha.

fiahide kal›n sütun fleklindedir. Bu zat, Dâmâd-Zâde-fieyhülislam Ebû'1-hayr Ahmed Efendidir. Buradaki medres-enin banisi olup 1095(1684) tarihinde vefat etmifltir. (Si. Osm.4/403 Mustafa Rasih Efendi)

Gömülü bir tafl üzerindeki kitabe fludur: fieyh MuradEfendi fleyhi elhac Haf›z Mehmed Efendiin k›z› hâlâ fleyhHüseyin Efendinin efli....

Tafl› mevcut olmayanlar1191 (1777). Akmolla lakabl› Ömer Efendi Fahreddin

Yahya Efendinin o¤lu. Kilisi fieyh Ali S›rr›-i nakflibendi hü-lefas›ndan. Kabri, babas›n›n yan›nda idi. (Si. Osm. 3/593)

(Hadikal/294 11/49) "Akmolla denmekle flehir nâyzen-i

bî -nazir ve hattat" Eyüp Camii mezarl›¤›n›n Beybaba Soka-¤›'na aç›lan kap›s› üzerindeki "Kelime-i tevhidi" yazm›fl veimzalam›flt›r. (M. K. ‹nal Hofl Sadâ S: 156) (Tahfe S: 346)Babas›n›n kabrine gömüldü.

Kedoslu Ahmed Efendi Bir hukuk bilgini olup eserlerivard›r.

1305 (1887) Hac› Hüseyin Dede, Melami fleyhi olupk›rklardan biri idi. E¤rikap›'da ‹vaz Efendi Camii yak›n›ndakipefltemalc›lar han› mürebbisi idi. (Gölp›narl›, Melamilik S: 179)

Idris Köflkü mevkiinde, Piyer Loti Kahvesi yak›n›nda veHalic'e bakan hakim bir yerdedir. Kubbesi y›k›lm›fl ve

dört kal›n aya¤›n›n baz› k›s›mlar› kalm›flt›r. Ayaklar muntazamkesmetaflt›r. Aç›k türbedir. ‹çindeki flahide yok olmufltur. Halkburaya yanl›fl olarak At Türbesi demekte-dir.

Molla Arab diye bilinen Alaeddin Ali Efendi fieyh sey-yidMehmed Arabi'nin o¤lu Seyyid Mehmed'in o¤ludur. MehmedArabi 800 (1397) tarihinde Halep'te vefat etmifltir. AlaeddinEfendi Halep'in bir köyünde dünyaya geldi. ‹mam Seferf'denokuyup babas› Mehmed'den R›fâ'i ve Alaeddin Halveti'densuhreverdi olup fleyhiyle beraber Halep'ten ç›k›p Manisa'yafiehzade Mustafa'ya getirildi. 900(1494) de fieyhülislâm oldu.901 flevvalinde (tem. 1496) vefat etti. Hergün evinde 100 rek'atnamaz k›lard›. Doksan dokuz o¤luna Esmai Hüsma adedinceisim koymufltur. Devrinin faz›l› idi. O¤ullar›ndanAbdülbâki'nin k›-z›n›n o¤lu Mustafa Sâbiri Efendi divân sariidi.

Tire'nin befl km. kuzeybat›s›nda, Yahflibey Ovas›'nda,camii, medresesi, hamam› ve çarfl›s› vard›. Külliye bugün harapdurumdad›r.

Kaynak: (Hadika 1/262 Zeynep Hatun Mes. (Si. Osm. 3/487) (‹. Aslano¤lu,Tire'de Üç Cami) (Müstakimzâde, Devhat'ül-Meflâyih, Ça¤r› Yay. S: 12)(Daniflmend, Kronoloji 1/434) (Hüseyin Vassef, Sef›ne-i Evliya, SüleymaniyeKütüph. Yazma Ba¤›fllar No: 2306 cilt 2/276)

233 MM

fieyhülislam Alaeddin Ali Türbesi’nin plan›

fieyhülislam Alaeddin Ali Türbesi’nin flimdiki hali

fieyhülislam Alaeddin Ali Arabi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Edirnekap› Mazarl›¤›nda, Fethi Çelebi Caddesi ileMünzevi K›flla Caddesinin birleflti¤i yerde, Fethi Çelebi

Caddesinin dirsek yapt›¤› mevkide ve mezarl›k duvar›ndan 20ad›m uzakl›ktad›r. 1974 tarihine kadar Münzevi K›fllaCaddesine ne yak›n bir yerde idi. Çevre Yolu yap›ld›¤› s›rada,Fethi Çelebi Caddesi ile birleflti¤i yerden kapat›lm›flt›r. Eskidenana yol bu Cadde idi. fiimdiki Edirnekap›-Demirkap› Caddesi1914 lerde aç›lm›fl tali bir yoldu.

Ali Efendi Türbesi aç›k türbe olup civar›nda Dürri-Zâdeler'in aile sofas›, fieyhülislam ‹bn-i Kemâl'in ayn› tip aç›ktürbesi, karfl›s›nda Buhuri-Zâde aç›k türbesi ve Mustafa PaflaTekkesi Camiinin harabesi vard›r.

Türbe, kare planl› olup oldukça büyüktür. Etraf›, köfeketafl parmakl›kla çevrilmifl olup bu parmakl›klar›n üzeri iseharpufltal›d›r. ‹stanbul'da bu tip birkaç aç›k türbe vard›r ki birifieyh Murad Efendi haziresi ve biri de Üsküdar'da BehramPafla türbesidir.

Kemerli kap›s› üzerinde iki lâle kabartmas› vard›r. Kitabeyoktur. ‹çinde flu kimseler gömülüdür:

Osman A¤a, Melami ve Hamzavî fleyhi Beflir A¤a (ölm.1073 : M. 1662) n›n dâmâd› olup vefat tarihi belli de¤ildir.Hazireye ilk defnedilendir. Sütun fleklindeki küçük flahide-sinde flu kitabe vard›r:

Hü'vel-Hallak'ül-BâkiHazâ kabr-i kutb'ül-ârifin ü zübdetÜl'Vâsilin ila Allah ü Ta'âlâ'ül-merhumve mebrûr'ül-dâric ila a'lâ'ül-medâricRabb'ül-gafur Efl-fleyh El-hac OsmanRûhiçün el-fâtihaTarih yaz›l› de¤ildir. Paflmakc›-Zâde fieyhülislam Ali

Efendinin bu zata ba¤l› oldu¤u bilinmektedir. Bu yüzden, baflflahidesindeki kitabesi ona dönüktür. Oysa kap› yönüne dönükolmas› gerekirdi.

Ali Efendinin sütun fleklindeki büyük flahidesinde flukitabe vard›r:

Dirigâ devhai sebzin mümâ-y› âll-i Hâflim'denYine bir servi y›kd› ten-ribâd dehr bed miflâkKi a'ni nhlet idüb Hazret-i Müfti'i din perverDil-i ahbab› söz hayretiyle eyledi ihrâk

Makam› bezm-i cennetde c›var-› Asfiyâ olsunRevân-› pâkini mesed-niflin-i kurb ideHallak Hakikat üzre sâlik olmufl idi eser-i ecdada Cebininde necâbet pertavi eyler idi iflrâk‹düb halli karz mihri kilk zernakfl-› debir çarkSezad›r vasf-› zât›n eylese ârayifl ne-tâkKefen-i berdufl oldu denverûd Ka'bei vuslat‹düb flevk-i hattâb erciiye vân› eflfâkYegâne zât› gitdikde dinildi fevtine târihBekaya göçdü Es-seyyid Ali ol müftü âfak el-fâtiha 1124 (1712)

Melamilere göre, Hâflim Efendi den sonra Gavsiyyet buzata geçmifl ve Seyyid Ali Sultan diye an›lmaya bafllanm›flt›r.Ali Efendi 1048 (1638) de ‹stanbul'da dünyaya gelmifl ve birçok görevlerde bulunduktan sonra 31-tem. 1703 de fieyhülis-lam olmufl ve 23-A¤os. 1703 de istifa etmifltir. III. Ahmed, ken-disini 26-ocak-1704 de ikinci defa meflihate getirilmifltir. 1-2-1707 de Çorlulu Ali Pafla onu fesatç›l›kla itham ederek Sinop'asürgüne göndermifltir. Dört y›l burada kald›ktan sonra afedil-erek, 1710 da üçüncü kez fleyhülislam oldu. O¤lu AbdullahEfendi de fieyhülislam olmufltur. Türbede bundan baflka:

1153 (1740) tarihinde vefat eden Paflmakc›-Zâde AliEfendinin efli Ummetullah Hâtûn.

1153 (1740). Paflmakc›-Zâde Abdullah Efendinin o¤lu Es-seyyid elhac Ali Efendinin efli Hiybetullah Han›m.

1155 R. 27 (Haz. 1742). "Baflmakc›-Zâde"Abdullah Monla,küçük.

1179 (1765). "Gonce-i gül iken vefat eden Ahmed A¤a"Kâtibi sikkeli ve gül kabartmal›d›r.

Tarihsiz bir sütun flahide üzerinde: Diriga Seyyid Ahmed Paflmaki-Zâde Efendi kim Bu bezm-i bi-bekâda bir gül-i sadbark idi, diye yaz›l›d›r.Küçük molla sar›kl› bir flahide üzerinde, Mekke-i

Mükerreme pâyeli Paflmakci-Zâde Abdullah Efendi diyeyaz›l›d›r. Tarih k›sm› yaz›l›d›r. Yan›nda ayn› biçim tafl dahavard›r ki Ahmed Hayrullah Efendi diye yaz›l›d›r.

Türbenin kap›s› y›k›lmak üzeredir. ‹çi çok periflan durum-dad›r. Kap›s› önündeki hamzavf bir tafl üzerinde flunlaryaz›l›d›r:

"Rumeli Kad›askeri Paflmakc›-Zâde Es-seyyid MehmedEfendi 1183 (1769)"

234 MM

fieyhülislam Ali Efendi Türbesi

fieyhülislam Arif Efendi Türbesi

fieyhülislam Ali Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

Mehmed Efendi fieyhülislam Abdullah Efendinin o¤ludur.1187 (1773). Türbe d›fl›nda ve yol kenar›nda, fieyhülislam

Pafln›akc›-Zâde Abdullah Efendinin k›z› fierife Safiyeye Han›m.1255 R. 27(tem. 1839). Paflmakc›-Zâde Abdullah Molla

Kitabesi on m›srad›r.

KKaayynnaakk:: (A. Gölp›nari›, Melamilik S: 163-164-172-173) (Si.Osm. 3/375 Abdullah Efendi) Z(Si. Osm. 3/527 Ali Efendi) Si.Osm. 4/251 Mehmed Efendi)

Fethi Çelebi Caddesi ile Otakc› Çelebi Bafl› Cadddesininbirleflti¤i yerde ve Bahir Mustafa Pafla Camii harabesi

önündedir. 1974 senesine kadar Edirnekap›-Eyüp Yolu bumanzumenin önünden geçiyordu.

Türbe, dört köfle sekiz mermer sütunlu olup, sütunlar üst-ten mermer kiriflle biribire ba¤lanm›flt›r. Sütunlar aras›ndakiprinç flebeke, 1950 li y›llarda parça parça çal›nd›. Ün ceph-esinde ve kirifl üzerinde bir sat›r halinde haz›rlanm›fl ik m›sral›flu kitabe bulunmaktad›r:

fieyhülislâm idi göçdü didiler târihiniCennefül-mevâ ola Arif Efendi'ye makamYola nazaran tafl bir kaide üzerinde yükselen bu aç›k tür-

benin içinde rifl. Efendinin lahdi bulunmaktad›r. Molla sar›kl›bafl tafl›ndaki kitabe fludur:

Küll-i men aleyha fanfieyhülislâm ve müfti'l-enâm‹ken iftihal-i dar-› beka iden merhumVe ma¤fûrleh Mehmed Arif Efendi'ninRûhi-çün ve kaffe ehl-i‹mân ervah› çün el-fâtihasene 1275Fî21 Ca. yevm'ül-isneynArif Efendi 27-aral›k-1858 tarihinde ve pazartesi günü

vefat etmifltir.Ayaktafl› üzerindeki yaz› çok silik ve ortadan iki parçaya

ayr›lm›flt›r. Okunabilen k›s›mlar› flunlard›r:Hayfkim rifEfendi-i ma'ârifperverinK›ld› mahzun âlemi dar-› bekaya rihletiBen ise ferzand-ihyâ gerdesi iken ân›nHiç te'sir eylemezmi (silik) firkatiZât› bî-hemtâs› ol azas›n›n hayli zemân(K›r›k).,..Cürm a taksirat›n› afv eyleyüp Mevlâ ântnEyiiye sirab an› Hakk'›n zülâl rahmetiEyledim S›dd›k bi târih ile arz-t niyazVâlidim merhuma Rabbim mesken ide cenneti 1275Bu kitabeler o¤lu S›dd›k Bey taraf›ndan yaz›lm›flt›r.

Babas›n›n vefat› s›ras›nda ve 29 yafl›nda oldu¤u halde, Meclis-i Vâlâ Azas› idi. 1295 recebinde (Tem, 1878) vefat ederek Üskü-dar'da fiat›r-Zâde Emin Efendinin yan›na gömüldü. Kabri,Miskinler Tekkesi arkas›nda fieyh Nasuhi Efendi ailesine aitsofan›n arkas›ndaki büyük nazirededir. Molla sar›kl› tafl› mev-cuttur.

Lahdin Caddeyeye bakan yan yüzünde dokuz s›ra halindehaz›rlanm›fl flu uzun kitabe vard›r:

"‹flbu medfen merhum Mehmed Arif Efendinin tercüme-ihalidir"

Maflürün'ileyh sudûr-› a'zamdan Meflreb Efendi mer-humun hafidi ve kibar-› müderrisin-i dar'ül-Hilâfet'ül-aliyye'denvezir müfettifli esbak Sâttr-Zâde Emin Efnin mahdum-› necâbet-i bedri olub bin ikiyüz alt› senesinde encümen aray› alemfluhûd olmufldur. Sinn-i temyize vusullerinde tahsili ulûm-›aliyyeye ibtibâ ve müddet-i katile zarf›nda iktisâb ve itmam-›usûl ve fürû'-u himmet ve itina etmeleriyle ikiyüzatuziki sene-si receb-i flerifinde bi'l-imtihan ve'l-istihkak ibtiba hark ile silk-il-lal müderrisine dahil ve sene-i merhumede fieyhülislâm-›esbak merhum S›dk›-Zâde Ahmed Rüfldi Efendi Hznin fleref-is›hriyyetler ine dahi na'il olarak/ Otuzalt› senesi helâlindemuhallefat kassaml›¤› ve k›rkbes tarihine kadar pederleri mis-üllü vezir ve nezâret-i mesihat-i ‹slâmiye'de bulunan evkafmüfettiflli¤i memuriyetlerinde ibrâz-› âsâr-› liyâkat ve seneimezburada tahrir-i nüfus memuriyetiyle Rumeli taraf›na gidibifây› hidmetle avdet eylemifldir.

Hayli müddet hareket-i tabiiye ve mutade ve bir aral›k tafraile devr-i medâris / ve kafi merâtib eyliyerek ellibir senesi R.âh›r›nda Galata mevleviyetine mazhariyetle fa'ik'ül-akranpirâyei iyâdii f›rka ve hükkam olan câmi'üi icâretin nâm kitab›tetkik ve tehzib ve ilavei sahih ile tahsih ve tertip eyleyübHâkân-› huld-› âfliyen Sultan Mahmud Hân Hz. ne arz eyleme-si üzerine elliiki senesi muharre-minden itibaren / MekkeiMükerreme pâyesiyle dahi hâiz ulüvv-ü flân olmufllard›r.Mevleviyyet-i mezkürede ikmât-› mu 'ayene eyledikden sonraaskeri kassamlt¤ma ve üç mah mürurunda muavenet-imüselleme! f›khiyyeleri cihetiyle fetva emânetine me'mur veellidört senesi R. âh›r›nda ‹st. pâyesiyle mesrur olarak emânet-i mezkûre ukdelerinde kalmak üzere memuriyet-i mühimme vevakte ile/Kudüs-i fierif canibine ‹zam ve fevk dil-hâh hidmeti-ni itmam bir-le avdetlerinden bir az zaman mürurunda ya'niellialt› se-nesi sevvat-i flerifinde uhdelerine Anadolu payesi tev-cie ve emânet-i merkûme uhdelerinden tahvil buyurularakteftifl-i ahval-i bildd memuriyetiyle Anadolu taraf›na azimetleri-ne irâde-i seniyyei flerife sudur ve hitam-› memuriyetlerinde /def ai saniye olmak üzere fetva emâneti ve altm›fliki senesindemeclis-i vâlâ-i ahkâm-› adliye azd›¤› ve altm›flüç R. âh›r›nda bi'l-fi'l Anadolu Kazakaskerii¤i ve senei merkû-me C. evvelisindesadaret-‹ Rumeli payesi refi'i tevcih buyurulmufltur. Altm›flsekiz ramazan-› flerifinde bi'l-fi'l fladaret-i Rumeli tevcih buyu-rularak müddet-i / örfiyelerini es-lâf ve akran›n tesisine muvaf-fak olmad›klar› bâz› ‹slâhat ve nizâmât vaz'ü icrâs›yla hüsn-ühitâmât isa! ve kemâkan meclis-i vâlâya müdâvemefle ifltigâleyledikleri halde yet-mifl senesi C. âhiresinin yi¤irmibirincigünü bi’l-ferr ve'l-fleref hizmet-i celile-i meflihât-i Islâmiye ilemebâhi ve mü-flerref olarak dört sene onbir mah / müddetzarf›nda vezâif-i muteberrine meflihât-i ‹slâmiye'yi kemâhiyehakk›hâ ifâ ve tarik-i k›ssa ile hükümel-i deyânet için usul-›nizâmât-› müstahsine tesisiyle dahi ibrâz-› mafler-‹ celileye sarf-i mesâi ve itina eylediklerinin üzerine 1775 senesi C. âhi-resinin yi¤irmibirinci pazartesi gecesi âzim-i dergâh-› rahmet-iHüdâ, olmufldur."

Medreset'ül-Kuzat (Kad›lar Mektebi), 1270 (1854) de onunzaman›nda aç›lm›flt›r.

Kaynak: (Abdurrahman fieref Bey, Tarih Söyleflileri. Haz. H. Duru S:288) (Si. Osm. 3/275)

235 MM

fieyhülislam Mehmed ÂrifEfendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Baba Haydar mevkiinde, Balc› Yok. üzerinde ve MaslakYokuflu karfl›s›ndad›r. Arkas›nda fieyhülislam Tekkesi

Mescidi bulunmaktad›r.Kesmetafl duvarl›, demir kap›l› ve dört hacet pencerelidir.

Hadika Yazar›'n›n "Yol üzerinde tekke fleyhlerine mahsusferah, çat›l› bir türbe" ifadesinden vaktiyle üzerinin kapal›oldu¤u anlafl›l›yor. Türbenin sa¤ taraf›nda ve yol üzerindeköflede kitabesi olmayan bir çeflme vard›r.

Türbe, mescit avlusuna göre çukurda oldu¤undan üç ta-raf›na istinat duvar› yap›lm›flt›r. Gelen gidenin birer fatiha oku-mas› için buras› kaz›larak yol seviyesine indirilmifltir.

Türbe kap›s›n›n üzerinde üç s›ra halinde haz›rlanm›fl flukitabe vard›r:

Râz-dân-› harem zaviye-i gayb ü flühûdVâk›f-› hal ü mal-i cemin bûdü nebûdÖyle flart-itdi-ki durdukça nihan-hâ-i hâkRavza-i rûh-› meflâyih ola bu türbe-i pâkBülbül-i zikr-i hafi eyliyecek hâbs-› nefs‹de bu gülflen-i ba¤-› amele vaz'-› kafesTürbe, tekke ile beraber 1157 (1744) tarihinde yap›lm›flt›r.

‹çinde flu flahideler vard›r:1160 (1742) tarihinde vefat eden, Tokadf Efl-fleyh el-hac

Mûsâ Efendi Tekkenin fleyhi idi.1179 (1765) fiin (Ocak-1766). fieyh Abd'ül-Kerim Efendi

Tekkenin fleyhi idi.1248-Z-27 (nisan-1833). Küçük imam sikkeli, kutb'ül-ârifin

gavs'ül-vasilin fieyhülislam Tekkesi fleyhi efl-fleyh MehmedEmin Efendi

1255 (1839). fesli, hacegan-› divân-› hümâyundan ‹brahimEfendi

1258-N-6 (ekim-1842). Sikke kabartmal›, Uflflâkf es-seyyidAli Deruni Efendi

1259 (1843). fieyhülislam tekesi fleyhi es-seyyid el-hacHâf›z'ül-Kur'an Uflflâkî Ali Efendinin o¤lu hattatinden es-seyyidefl-fleyh Râflid Efendi

1262 (1846). Mevlevi sikke kabartmal›, ders-i âmm vemüderrisin-i kiram hoca Seyyid Ahmed Efendi

1276 (1859). "Bu âleme geldim hiç bir vefa bulamad›mAncak buldum Lâilahe illallah Muhammed resulullah" Elhac Mustafa A¤a.1282-L-24 (flubat-1866). Sikke kabartmal›, Misâfirandan

Horosanî efl-fleyh elhac Mehmed Efendi1285-flevval-25 (fiubat-1869). Mevlevi sikke kabatma, ta-

rikat-i aliyye-i Nakflibendiye'den uflflâkî elhac es-seyyid Hâf›z'ül-Kur'an Ali Efendinin kayn› elhac Ahmed A¤a.

Gömülü bir tafl, Hâf›z'ül-Kur'an Uflflâkî Ali Efendinin zevce-si...

Eyüp Niflancas›'nda ve fieyh Murad Efendi tekkesiiçinde, flad›rvan avlusu yan›nda ve mesnevihane (Eski

Mescid) nin sa¤ taraf›ndad›r. Ön cephesi kesmetafl duvarl› vakartuflludur. Kap›s›n›n sol taraf›nda klasik topuz parmakl›kl›üç penceresi vard›r. Bu duvar›n kap› karfl›s›ndaki k›sm›y›k›lm›fl ve 1988 senesinde yeniden yapt›r›lm›flt›r. Sa¤ ve solduvarlar› bugün mevcut de¤ildir.

236 MM

fieyhülislam VeliyyüddinEfendi Türbesi

fieyhülislam Tekkesi Türbesi

fieyhülislam Tekkesi Türbesi

TÜRBELER MM

Bu aç›k türbede iki kabir vard›r. Öndeki sütun flahideüzerindeki kitabe fludur:

Sâniyâ mesned-âray› sadr-› fetva ikenVedâ'-i âlem-i fâni iden fieyh'ül-islâmMerhum ve ma¤fur Veliyyüddin EfendiRuhu çün al-fâtihasene 1182 (1768)Ayn› flekildeki di¤er flahide üzerinde ise flu kitabe vard›r:Üç defa Sadaret-i rumili'denMa'zûl ve Reis'ül-ulemâ iken‹ntikal-i dar-› beka idenMerhum ve ma¤furleh VeliyyüddinEfendi-Zâde el-hac Mehmed Emin EfendiRuhi-çün el-fâtiha.23-flin-1220 (16-kas›m-1805)Veliyyüddin Efendi Silivrikap›'nm Yayla semtinde do¤du.

Solakbafl› Hac› Mustafa A¤a'n›n o¤ludur. 17-fiubat-1760 daÇelebi-Zâde ‹smail sim Efendinin yerine fieyhülislâm oldu.6-Eylül-1761 de azl ile Bursa'ya sürüldü. Fakat 23-Nisan 1767de ikinci defa meflihat makam›na getirildi. 25-Ekim-1768 devefat etti.

Ç›rp›c› Çay›r› yak›n›nda bir çeflme yapt›rd›¤›ndan çay›r›nbu k›sm›na Veli Efendi Çay›r› ismi verildi ki bugün üzerinde atyar›fllar› yap›lmaktad›r. Çeflme bugün de mevcuttur. Bayezid,Camii'nin sa¤ taraf›na da güzel bir kütüphane yapt›rm›flt›r.Otakc›lar'daki Mustafa Pafla Tekkesi'ne de bir büyük mahfelinfla ettirmifltir. Medfun bulundu¤u fieyh Murad Tekkesi mesci-dinin de banisidir. Befliktafl'ta sahilsaray› vard›.

Veliyyüddin Efendi talik yaz›n›n büyük üstadlar›dand›r.‹st. da Damad ‹brahim Pafla'nm Ortacami karfl›s›nda yapt›rd›¤›çeflmenin celi yaz›lar› ile Hekimo¤lu Ali Pafla Camii sebil ve

çeflme avlu kap›lar›ndaki yaz›lar onun hatt› ile yaz›lm›flt›r.Maçka'daki köflkünde lâle yetifltirir ve onlara isimler verirdi.

Reis'ül-ulema olan küçük o¤lu Mehmed Emin Efendibabas›n›n kütüphanesine ve vakf›na mütevelli olmufl ve kitabkoleksiyonunu daha da geniflletmifltir.

Kaynak: (Si. Osm. 1/417. 4/614) (fiemdani-Zâde Tarihi, Haz. M. Aktepe II/Afihrist) (Müjgna Cunbur, Veliyüddin Efendi Vak›flar›, Belleten'den ayr›bas›m) (Müstakimzâde, Devhatül Meflayih ve T››hfe S: 750) (Ata Tarihi 1/76)(Daniflmed, Kronoloji 4/539) (‹lmiye Salnamesi 1334 S: 534).

Eyüp'te bulunan bu türbe bugün mevcut de¤ildir.Baflbakanl›k Osmanl› Arflivindeki S. 1194 (fiubat-1780)

tarihli bir inha (Bir vazifeye tayin) ya göre "Eyüp'te TürkAhmed Pafla Türbesinde, onun evkaf›ndan meflrut vazife ilekandilciler vazifesinin tevcihi"yap›lm›flt›r.

Türk Ahmed Pafla evvela Ayd›n ve sonra "AdanaBeylerbeyi'si oldu. 1127 (1715) de harbe memur olup hemensonra vezaretle Anadolu Valisi oldu. 1128 flaban›n›n 16. günüVaradin savafl›nda flehid oldu. Üsküdar'da iki mektebi vard›r.‹htiflami mükemmel bir zat idi. O¤lu Numan Bey olup onuno¤lu hacegandan Affân Bey'dir."

Ahmed Pafla'n›n nafl›, Tuna Nehri yolu ile Yugoslavya'dangetirilmifl ve türbesine gömülmüfl olmal›d›r. Büyük bir ihti-malle türbesini hayatta iken yapt›rm›flt›r.

Türk Ahmet Pafla'n›n torunu Affan Bey'in, kafesi destarl›flahidesi, Ahmet Pafla Türbesi'nden al›narak, Küçük EmirEfendi aç›k Trübesi'nin sa¤ ilerisine yerlefltirilmifltir.

237 MM

Türk Ahmed Pafla Türbesi

fieyhülislam Veliyyüddin Efendi Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

Bu nakil s›ras›nda yaln›z bafl flahidesi getirilmifl ve darmezarl›k yolunun kenar›na dikilmifltir. Bu durum da nakiloldu¤unu göstermektedir.

Türk Ahmet Pafla Türbesi'nin, 1910 tarihinde, ÜrgüplüMustafa Hayrullah Efendi'nin Evkaf-› Hümayun Naz›r› oldu¤us›rada, harabiyetten veya yolun geniflletilmesi s›ras›nda EyüpSultan'da bir çok kabir tafl› onar›lm›fl ve k›r›lanlar demirkenetlerle birlefltirilmifltir.

"Affan Bey, Türk Ahmet Pafla'n›n torunu, Nu'man Bey'ino¤ludur. Kalemden yetiflip Hacegan'dan olup sonra SilahdarKatibi oldu. 1218 zilhiccesinin 27'sinde (8 Nisan 1804) vefatetti." (Sicill-i Osmani 3/483)

Kaynak: (Osm. Arfl. Dairesi, M. Cevdet Tas. Evkaf Def. III. S: 2200 No.23899) (Si. Osm. 1/239) (Daniflmend, Kronoloji 4/9)

Yeri için, Ümmi Sinan Efendi Tekkesi bahsine bak›n›z.Türbe, semahanenin sol taraf›nda olup on ayak merdi-

venle inilir. Kap›s› semahaye aç›lmaktad›r. Kitabesi yoktur.Ortadaki ahflap büyük sanduka Ümmü Sinan Efendi ye aitolup etraf› ahflap flebekelidir. Bunun iki yan›nda ikifler, ayaktaraf›nda ise yedi sanduka vard›r. Hepsi levhas›zd›r.

Türbenin duvarlar› kar¤ir, çat›s› ahflapt›r. Soka¤a bakanbüyük hacet penceresi üzerinde flu beyt vard›r:

Mürid-i râh-› Hakk'a k›blegâh-› aflikâr›d›r bû Edeble gir gözün aç türbe-i Ümmî Sinan 'd›r bû

Türbenin ayr›ca hazireye bakan iki penceresi daha vard›r.Türbede gömülü olanlar›n isimleri bugün için belli de-

¤ildir. Kendisi 976 (1568) tarihinde vefat etmifltir. Esas ismi‹brahim Sinan'd›r. Vefat›na bu tarihi düflmüfllerdir:

Târihi eyler (Sûriyâ) bu lafz "fieyh ‹lah" beyân 976Halifesi fieyh Seyfullah Efendi Ümmi Sinan'Efendinin

menkibelerinden ve kerametlerinden (Cami'ül-Avar›z) adl›eserinde uzun uzad›ya bahs etmifltir.

Ümmi Sinan Efendi ahfad›ndan olan ve bugün fleyh evin-de oturan Say›n Bilge Tüfekcio¤lu'nun verdi¤i bilgiye göre,Ümmi Sinan Efendinin hiç o¤lu olmam›fl, sülalesi k›z›taraf›ndan yürümüfl, k›z› ise bide Bac› olup babas›n›n ya›ndamedfundur. Tekke ve türbenin banisi ve Ümmi Sinan'›n halife-si Nasuh Efendinin kabri de burada imifl. Âbide Bac›'n›n kocas›Arap fieyh fierif Mehmed Efendi dir. Kendisinden sonra fleyholmufl ve 47 sene meflihatte bulunduktan sonra 1023 (1614)de vefat etmifltir. Kabri türbededir.

Türbenin haziresi pek periflan durumda olup en eski tar-ihli tafl 1060 (1650) tarihlidir. Di¤erleri flunlard›r:

1063 (1653). Lahid. Mustafa Çavufl1179 (1765). fieyh Mustafa Efendi Pazar Tekke

yak›n›ndaki Ümmi Sinan Tekkesi fleyhi idi.1192 Ca. 5 (1-Haz. 1778). fieyh ‹brahim Efendi Tekke

fleyhi idi. 1227 (1812). Dervifl Mehmed Efendi1296) (1879). Mehmed Ruflen Efendinin o¤lu Mehmed

Emin Efendi1309 (1891). Mehmed Rauf Efendi1328 (1910). El-hac fieyh Mehmed Gâlib Efendi Sikkesi

dört dilimli olup bu tekkenin fleyhi idi. Tekkenin son fleyhi,Mehmed Talib Karg›. 1924-1992. Kabri, Ümmi Sinan Efenditürbesi arkas›ndaki hazirededir.

Bilge Han›m'›n ifadesine göre, tekke, Ümmi Sinan Efendiden sonra Nasuh Efendinin yönetimine girmifl ve onun ismi ileflöhret bulmufltur. Sinan Efendinin esas tekkesi, Pazar Tekkecivar›nda, Oruç Baba'n›n medfun buldu¤u ve bugün yaln›zhaziresi ve arsas› kalm›fl olan Kürkçü Bostan› Sokakdakitekkesidir.

‹stiklal Harbi s›ras›nda Ankara Valisi bulanan Yahya GalibKarg› Beyefendi, Ümmi Sinan ahfad›ndan fieyh Ali

238 MM

Ümmi Sinan Efendi Türbesi

Türk Ahmet Pafla’n›n torunu Affan Bey’in kafesi destarl›flahidesi

Ümmi Sinan Efendi Türbesi

TÜRBELER MM

R›za Efendinin o¤ludur. Efli Müflerref Han›m'd›r. Bilge Han›m,Galib Bey'in torunudur.

Atatürk'ün "Hakan" dedi¤i Galib Beyefendi, dürüst vecesur bir memleket evlad› idi. 1291 (1874) de bu tekkededünyaya geldi ve ocak 1940 tarihinde Ankara milletvekili ikenvefat etti. Kabri, Eyüp, Bahariye'de fiehidlik Mevkii'ndekimezarl›kta ve duvar›n hemen arkas›ndaki aile sofas›ndadir.

Galib Beyefendinin ünlü bahçesi ve evi ise Dü¤mecilerCaddesi üzerinde ve Ümmi Sinan Türbesi karfl›s›ndaki EyüpKent Blok Apartman› yerinde idi. Burada, 100.000 glayörso¤an› ve karanfil yetifltirdi¤i söylenir.

Sinanüddin ‹brahim Ommi Efendi hakk›nda Sicill-i Os-mani'de flu bilgi vard›r:

Babas›n›n ismi Abdurrahman'd›r. Karamâni Hac›Efendi'den inabet ile irflâd olunmufltur. Onun fleyhi, Yi¤itbafl›fieyh Ahmed ve bunun fleyhi Ala'eddin Uflflâki ve onun fleyhiKâmil-i fiirvânii Halveti olma¤la Halvetiyye'den ve Uflflâkiyye'-den kol alm›fl ve kendisi ise Tarikat-i Sinaniyye'nin pir vemürflidi tan›nm›flt›r. Mazanne-i kiramdan (Ulu ermifllerden)olup 975 (1567) de vefat etti. Eyyüb'de halifesi Nasuh Efendi'nin yapt›rd›¤› tekkede medfundur.

K›z›, bide Monla'y› alemdar Tekirda¤l› Mir Efl-fleyh AliEfendi ile evlendirip onlar›n k›z› Hatice Monla'y› dahi fleyhMehmed Bin Abdülkerim Halebi taht-› nikah›na alm›flt›r. Bubide Monla 113 yafl›nda ve Hatice Monla 110 yafl›nda vefatetmifllerdir. Hatice Monla'n›n o¤lu fieyh Hasan Efendi ve onuno¤lu fieyh Hüseyin Efendi ve onun o¤lu fieyh Mustafa Efendis›rasiyle meflihate geçip müddetleri hayli sürmüfltür.

Mustafa Efendi'nin o¤lu ikinci Hasan Efendi dahi edib birzat olarak 1210 (1975) tarihinde çocuksuz olarak vefat etmek-le tekkesine hariçten fleyh tayin edilmifltir.

Kaynak: (Gezi notu) (Kâmil Erdeha, Milli Mücadele'de vilayetler ve valiler S0246) (Hadika 1/168-187-224.11/68-232) (M. fiükrü, ‹st Tekkeleri Haz. fi.Akbatu 1/91) (‹stanbul Belediye Mecmuas› Y›l: 17 (1941) Say›: 194) (Si.Osm. 4/842)

Camii Kebir Caddesi üzerinde, Siyavufl Pafla Türbesi'ninsa¤ taraf›nda ve Sokullu Mehmed Pafla Türbesi'nin

karfl›s›ndad›r. Türbe, Siyavufl Pafla Türbesi avlusunayapt›r›lm›flt›r. Ampir üslubunda olup mimar›, ‹talyanFosfati'dir. Sultan II. Abdülhamid taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.Kare planl› olup tek kubbelidir. Kitabesi yoktur. ‹çinde üçahflap sanduka vard›r.

Biri fieyhülislam Ahmed Esad Efendi ye aittir. Sultan II.Abdülhamid'in fleyhülislam› olup ulemadan Mehmed EsadEfendinin o¤ludur. 1813 te do¤mufl ve tahsilini ta-mamlad›ktan sonra Eyüp ve Üsküdar kazalar›nda kad›l›kyapm›flt›r.

fieyhülislam Ahmed Muhtar Efendinin meflihattan ay-r›lmas› üzerine 4-12-1878 tarihinde Padiflah, Sultan II.Abdülhamid taraf›ndan fleyhülislaml›k makam›na getirilmifl vebu görevde 10 y›ldan fazla kald›ktan sonra 15-C. evvel-1306(17-1,1889) da vefat etti. Zeki, do¤ru ve muktedir bir zat idi.

Kuzguncuk ile Beylerbeyi aras›nda Nakkafl mevkiinde yal›s›n›nyan›na bir ufak cami yapt›rd›. ‹lk efli, Bican Pafla'n›n k›z›d›r.O¤ullar›, Mehmed Hâlid Efendi ile Rauf Bey'dir. ‹ki de k›z›vard›r.

Damad› Süleyman Celaleddin Efendi olup flairdi. 27 ya-fl›nda boyun felce olmufl ve 1309 (1891) tarihinde vefat et-mifltir. Kendisi müderris olup babas› fieyhülislam olduktansonra Mekke, ‹stanbul ve Anadolu payelerini alm›fl ve fiuray-›Devlet azal›¤› verilmifltir. 21-ramazan-1307 (11-May›s-1890) tar-ihinde vefat etti.

Üçüncü sanduka ise, fieyhülislam Ahmed Esad Efendininasine aittir.

Türbenin önünde, yekpare mermerden yap›lm›fl bir küçükçeflmesi vard›. 1957 tarihinde, biraz ilerideki mezarl›k duvar›önüne nakledilmifltir. Kitabesi ve tarihi yoktur.

Kaynak: (R. Akakufl, Eyüp Sultan S: 238) (‹nal, Son Sadrazamlar S: 910-911)(Uzunçarfl›h, Mithat Pafla v Y›ld›z mahkemesi S: 327) (Si. Osm. 2/269-344)(Si. Osm. 1/35 Bican Ahmed Pafla) (Y. Öztuna, Devletler ve Hanedanlar S:877) (M.Hâlid Tan›k. Hz. Hâlid ve Eyüp Beldesi S: 42) (‹nal, Son As›r Türkfiairleri: 202)

Otakc›lar'da, Aflhane Soka¤› üzerinde ve Abdurrahmanfieref Bey Caddesinin sa¤ bafl›ndad›r. Arkas›nda Alaca

Mescid harabesi, öntaraf›nda Mühendis Ali Dede Çeflmesi, Ak-Türbe ve meflhur ressam Levni'nin kabri vard›r.

Kesme tafltan yap›lm›fl, kemerli kap›s› üzerinde dört sat›rhalinde haz›rlanm›fl bir kitabe vard›r. Bu Yakub A¤a'n›n vefattarihini göstermektedir. ‹ki iki sat›n ayettir. Bunun alt›nda iseflu yaz› vard›r:

Hakk çün Eski Saray A¤as› flol Ya'kub A¤afiimdi ol hub sahr berfl-cû makam Udi binaSene, erbâ' ve hamsin ve tis'amie954 (1547)Yakub A¤a, bu tarihte vefat ederek kap›n›n sa¤ taraf›ndaki

lahdine gömülmüfltür. Sütun fleklindeki flahidelerinde

239 MM

Uryani-Zade Ahmed Es'ad Efendi Türbesi

Uryani-Zade Ahmed Es'ad Efendi Türbesi

Yakup A¤a Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

ayr›ca yaz› yoktur. Lahdin sa¤ taraf›ndaki mektebi yerindeahflap bir bina vard›r. Çok harap oldu¤undan 1980 tarihle-rinde terk edildi ve 1987 tarihinde de y›kt›r›larak, bu tarihtehemen arkas›nda infla olunan Apartman›n yolu olmufltur.Kap›n›n üzerinde bulundu¤u avlu duvar› befl hacet pecereliolup klasik parmakl›kl›d›r.

Yakub A¤a'n›n Bayezid'de, Kazanc›lar'da bir mescidivard›. Bugün yerinde li Pafla Camii bulunmaktad›r. Buradaayr›ca bir de çeflmesi mevcuttu. Beyo¤lu'nda ve Samatya'dabirer hamam› vard›r ki Mimar Sinan eseridir.

Haremi Deresi civar›nda, kendi ad›n› tafl›yan YakubluKöyü'nde bir de mescidi vard›r.

Kaynak: (Gezi notu) (Hadika 1/38 A¤a Mescidi. 2/70 Rast Mehmed A¤aMes.) (M. Erdo¤an, Trakya Abidelerinde Yap›lan ‹mar Çal›flmalar›, ‹st. Üni,Ed. Fak. Güneydo¤u Avrupa Arafl. Der. 6-7 S: 163)

Yâ-Vedûd Caddesi üzerindedir. Haliç Köprüsü yap›lanakadar, Yâ-Vedûd Camii karfl›s›nda idi. Sol taraf›nda eskiAyvansaray Karakolu bulunuyordu. Çevre yolunun yap›m›s›ras›nda flimdiki yerine nakledilmifltir. Arka ve yan taraf›ndakimezarl›k ise, Kirimi Çeflme Soka¤›na kald›r›lm›flt›r.

Nakilden evvel türbe, etraf› kesmetafl bir fleddin üzerindeidi. Sol taraf›ndaki üç basamakl› bir merdivenden sofayaç›k›l›yordu. Merdivenin sol taraf›nda küçük ayna tafll› 1324(1906) tarihli, Hazinedar fiemsi Cemâl usta Çeflmesi vard›. Buisimle çeflme bahsine bak›n›z. Sofan›n etraf›n› kesmetafl babal›ve demir parmakl›kl› bir korkuluk çeviriyordu.

Türbe, kesmetafltan yap›lm›fl olup kare planl›d›r. Dokuzpencereden ›fl›k al›r. Çat›s› ahflap ve kiremit döflelidir. Demirkap›s› üzerinde flu kitabe vard›r:

Cennet-mekân Sultan Abdülaziz Han Hz. nin rûh-› fleri-fleriy-çün

Vâlidei muhteremden itmam ve ma'mûr eyledi.1293 (1876)Türbeyi flimdiki flekliyle ve o¤lu Sultan Aziz'in vefat›ndan

hemen sonra, yapt›ran Pertevniyâl Valide Sultan'd›r.‹ki pencere aras›nda ise flu kitabe vard›r:Fâtih Sultan Mehmed Hân-› Gazi ileMa'an beraber teflrif eden AyasofyaCâmi'i fierifi'nde kerameti zuhur edenEfl-fleyh Abd'ül-Vedûd Dede.E¤rikap› karfl›s›ndaKarabafl vaktinde sakka Tokmak Dede.Rakam yaz›l› de¤ildir.

240 MM

Yakub A¤a Türbesi ve avlu duvar› bakiyesi

Yâvedûd Hz. Türbesi

Yâvedûd Hazretleri Türbesi civar›

TÜRBELER MM

Türbenin ön cephesinde ve pencere üzerinde flu yaz›vard›r:

Hazret-i merkadi münevver Abd'ül-Vedûd1293Pertevniyal Valide Sultan Aksaray Camiinin banisi olup 27-

R. evvel-1300 (5-fiubat-1883) tarihinde vefat etti. Kabri,Aksaray'da Camiinin yan›ndaki türbesindedir. Yâ VedûdTürbesi karfl›s›nda, 1273 (1856) tarihli muhteflem çeflme deonundur.

Türbede dört kabir vard›r. Büyük ahflap sanduka YâVedûd Hz. ne aittir. Arkas›ndaki mermer lahdin flahideleri yokolmufltur. Sol taraf›nda ise iki, flahideli kabir bulunmaktad›r.

Büyük sütun flahide üzerinde ki kitabe:"R›hlet Udi dar-› dünyâdan flehâdet ile o pir" diye bafl-

lamakta ve:"Elde flahid olan fiâh Çavufl Mustafa Bin Ali960 (1553)Dördüncü kabir üzerinde güzel dolamak bir kavuk vard›r.

fiahidesi dört köfle ve incedir. Karanl›k oldu¤u için ismiAbdürrahim olarak okunabildi. Rakam göremedim. Bir denizümerâs›na ait olmal›d›r.

Hadikat'ül-Cevâmi'de, Efl-fleyh Abdülvedûd hakk›nda flubilgi vard›r:

"Buhara erenleriyle ‹stanbul muhasaras›nda bulunup feti-hten sonra Ayasofya'da oturur iken, Ayvansaray d›fl›nda birmescid bir zaviye yapt›r›p vefat›nda Fâtih Sultan Meh-med'Hân-› Gazi emriyle zaviyesi civar›nda defn olundu. Fî 860(1456). Sonra hulefas›ndan Tokmak Dede, vakf›n› tayin eyle-mifldir ki o dahi civar›nda gömülüdür. Gömüldü¤ü yer hâlâTokmak Tepe denmekle maruf mezaristand›r."

Haziresi çok periflan durumda olup baz› flahideler flun-lard›r:

1197 (1783). Sikkeli, Dervifl ‹brahim Efendi1288 (1871). Mevlevi sikke kabartmal›, Ömer Bahri Efendi1314 receb 5 (10, Aral›k-1896). etraf› parmakl›kl›, Efahim-

i Rical-i Devlet-i Aliyye'den Suriye Vilayeti defterdar› SalimBeyefendi.

1319 (1901). Der Sa'âdet ‹stinaf mahkemesi azas› AhmedNaz›m Bey.

1323 (1905). Haliç Der Sa'âdet vapurlar› kâtibi elhac‹smail Hakk› Efendi

Kaynak: (Hadika 1/287) (Ayverdi, Fatih De. 3/532) (‹. Tan›fl›k ‹st. Çefl-

meleri 1/270) (Koçu, ‹st. Ans. 1/143) (E. Çelebi, Haz. Dan›flman 1/137.

2/60) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› S: 124) (Si. Osm. 1/27)

Zal Mahmud Pafla Camii avlusunda ve ikinci medreseninkarfl›s›ndad›r. Defterdar Caddesi aç›lan avlu kap›s›ndan

girildi¤ine sol tarafta olup üç taraf› haziredir.Türbe, cami ile beraber 1577 tarihinde yap›lm›flt›r. Bunun

için düflürülen tarih farsça olup fludur:Hâtif-i be-güft-ü târih "hazâ makam-› Mahmud"985 (1577)Ayvansariyî'ye göre, vefat tarihi de ayn›d›r.Türbe, Mimar Sinan yap›s› olup sekiz cepheli ve tek kubbe-

lidir. Kitabesiz kap›s› önünde dört mermer sütunun tafl›d›¤› birrevak bulunmaktad›r. Muntazam kesme tafltan yap›lm›flt›r. Alt-üst pencereleri vard›r.

Zal Mahmud Pafla Bosnal›'d›r. Enderun-› hümayunda ikenSultan Süleyman Han'a büyük bir hizmet mukabilinde 960(1553) de Zal nam›, rütbe ve atiyye (para) verildi. Sonra kap›c›bafll›kla Enderundan ç›kar›lm›fl ve Halep Beylerbeyi ve 972(1564) de Anadolu Beylerbeyisi olup 875 (1567) de vezaretverilip Pafla olmufl ve fiah Sultan ilede evlendirilmifltir. Sicill-iOsmaniye Yazar›na göre 988 flaban›nda (eylül-1580) efliyle birsaatde vefat ettiler. fieci',sad›k ve çal›flkan idi. O¤lu MehmedPafla'd›r.

Sicill-i Osm. Yazar›n›n belirtti¤i "Büyük bir hizmet" 27-flevval-960 (6-kas›m-1553) tarihinde Konya Ere¤li'sinde Ka-nuni'nin o¤lu flehzade Mustafa'y› yere yat›rarak elleriylebo¤mas›d›r. fiâir Yahya Bey, bunu flöyle belirtiyor:

Getürdi arkas›n› yire Zâl-i devr-i zemânVücûd›na sitem-i Rüstem ile irdi ziyanBundan dolay› kendisine Zâl (Pehlivan) lakab› verilmifl-

241 MM

Yâvedûd Efendi Türbesi

Zal Mahmud Pafla -fiah Sultan Türbesi

Zal Mahmud Pafla-fiah Sultan Türbesi

EYÜPSULTAN TAR‹H‹ MM

tir. Efli, fiah Sultan'in ayn› gece ve saatde vefat› acaba birtesadüf müdür?

fiah Sultan, Kanuni'nin torunu ve Sultan II. Selim'ink›z›d›r. 969 zilhiccesinde (A¤os. 1562) Çak›rc›bafl› Hasan Paflaile evlendirildi. Hasan Pafla'n›n vefat› üzerine Zal Pafla ileevlendirildi. Annesi Nurbanu Valide Sultan olup Manisa'dadünyaya geldi. Babas›n›n kendisine verdi¤i 12 köyün geliriniZal Pafla cami'i külliyesine vakfetti. Pafla'dan ad› bilinmiyen birk›z› ile fiehid Hüsrev Pafla adl› bir o¤lu olmufltur.

fiah Sultan vefat›nda 37 yafl›nda idi.Türbede üç ahflap sanduka vard›r.Türbenin etraf›nda gömülü olanlar flunlard›r:978 (1570). Çiçek kabartmal› lahdinin flahideleri k›r›l-

m›flt›r. Kitabesi fludur:Fevtin ifliden didi târihiniKodu hây dünyâ saray›n› Nesli-fiâh978(Hayat› için bak›n›z, Si. Osm. 1/84 ve Uluçay, Padiflah-

lar›n Kad›nlar› ve K›zlar› S: 26)1040 (1630). Mühürdar Bosnevf Ali A¤a.1069 (1658). Lahit, Ocak imam› Hüseyin Efendi1071 (1660). Sultan Ahmed odal›¤› Mahrusse Kad›n.1072 (1661). ‹vaz Osman Pafla. (Si. Osm. 3/419)1083 (1672). Lahit, "Hac› Mehmed A¤a ya'ni kim Çelebi

Kethüda" (Si. Osm. 4/181)1097 (1685). Lahit, Mustafa A¤a. Bu kadar yaz›l›.

1100 (1688). Zal Mahmud mütevellisi Mustafa Efendi 1111 (1699). Ma'n-o¤lu Hüseyin Bey. Mec. Tevârihten

al›nm›flt›r. Tafl›na raslamad›m.1122 (1710). Hamzavî, Mustafa A¤a.

242 MM

Zal Mahmud Pafla Türbesi

Zal Mahmud Pafla Türbesi’nin plan›

TÜRBELER MM

1127(1715). Saliha Han›m.1127 (1715). Çelebi kethüdâ-Zâde müderris Ali Efendi Kafesi

sikkelidir. (Si. Osm. 3/528)1131 (1718). Monla Hamza.1155 (1742). Zal Mahmud Pafla mütevellisi Mustafa A¤a1171 (1757). Lahit, Mehmed A¤a.1176 (1762). Hâlâ fiehremini Haflimi Ali Beyefandi'nin o¤lu

‹brahim Bey.1200 (1785). fiah Sultan Efendimiz Hz. nin cariyesi Merre

Hatun.1202 (1787). fiah Sultan Efendimiz Hz. nin cariyesi Seher

Kad›n.1206 (1791). fiah Sultan Efendimiz Hz. nin cariyesi Nevflikar

Kalfa.1209 (1764). fiah Sultan Efendimiz Hz. nin Kilercisi Naznidâ

Usta.1217 R. 18 (A¤os. 1802). Bâ-pâye-i ‹stsab›ka Bursa ka-

d›s› Kal'a-i kebir halifesi Abdullah Efendi Zade Hamdullah Efendi1218 (1803). Sultan ç›raklar›ndan Za'im Selim A¤a1221 (1806). Sultan Mustafa tebdil hasekisi Halil A¤a'n›n

zevcesi Aifle.'1228 (1813). fiah Sultan baltac›lar kethudes› Selim A¤a'n›n

o¤lu, Enderun-› Hümâyun a¤alar›ndan Hamdullah Bey.1257 (1841). Sultan Mustafa Han flerbetcibafl›s› Süleyman

Beyefendinin k›z› Revide Han›m.Hazirede bir çok flahidesiz kabir oldu¤u gibi bir çok da k›r›k

flahideler ve dolama kavuklar vard›r.ZZaall MMaahhmmuudd PPaaflflaa MMeeddrreesseessii aarraass››nnddaa,, CCaaddddeessii üüzzeerriinnddee ggöömmüüllüü oollaannllaarr::985 (1577). Köfeke tafl, Arapça1022 (1613). Sütun tafl, Handan A¤a, Bu tafl› yak›ndan

göremedim.1116 (1704). Baba nakkafl evlad›ndan Mustafa Çelebi1120 (1708). Da¤›lm›fl lahid, Ali Efendi1139 (1726). Feshane Çaddesi'ne aç›lan avlu kap›s›n›n

sa¤›ndaki 7. pencere arkas›ndad›r. Kafesi destarl› olup kitabesifludur:

Hüvel-Bâki/Allah Sübhâne ve Ta'âlâ/ Hattat Çivici-Zâde/Efl-fleyh Pir AhmedEfendi kuluna/ Ve cem'i mümin ve mümina-ta/RahmetEyliye... el-fâtiha/1139 (Hadi-ka 1/253) (Tuhfe)

1151 (1738). Zal Pafla imam› Ahmed Efendi1169 (1755). Debba¤ Abdülkadir A¤a.1170 (1756). ‹brahim Pafla A¤as› Yahya A¤a.1183(1769). Baba Yusuf A¤a.1217 (1802). Esma Sultan Baflaa¤as› Bilâl A¤a.1219 (1804). Sadr-› esbak Muhsin-Zâde müteferrikas›

‹brahim Bey.1257 B. 12 (A¤os. 1841). Çok püsküllü fesli, Yahya Bey. (Si.

Osm. 4/644)

Kaynak: (Gezi notu) (A. Kuran. M. Sinan 334) (Ayvansarayi, Vefeyât 30)(Hadika 1/253-256) (Ayvansarayi, Mec. Tevârih 110-115-305) (Si. Osm.2/426 Zal; 1/45 fiah S: 4/130 Mehmed Pafla Zal-zâde; 2/273 Hüsrev Pafla)(T. Gökbilgin, Pafla Livas› 502) (Ç. Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› ve K›zlar›41) (Yahya Bey Divan›, Haz. M. Çavuflo¤lu 96) (Daniflmend, Kronoloji 2/238)(Peçevi Tarihi, Yay. Enderun Kitabevi 1/121417441485) (Beyhan Erça¤,Mimar Sinan'›n ‹nfla Etti¤i Türbeler, 4. vak›f haftas› S: 288) (Behçet Unsal‹stanbul Türbeleri Üzerinde Stil Araflt›rmas›, Vak›flar Der. 16/82)

‹drisköflkü civar›nda, Eyüp Gümüfl Suyu yolu'na pareleluzanan toprak, set yol ile Türbe Soka¤›n›n birleflti¤i

yerde ve Türbe Soka¤›n›n sol köflesindedir. Burada ayr›cakitabesiz bir kuyu bilezi¤i vard›r.

Set üzerinde olup aç›k türbedir. Etraf› demir parmakl›k ileçevrilmifltir. ‹ki küçük kabir tafl› ile bir flahidesiz kabir mev-cuttur. Küçük flahideler ayn› pehle tafl› üzerindedir.

Bunlar, Atiyye Sultan türbedar› el-hac Ömer Efendinino¤lu Mehmed R›fat Efendi (15 Ra. 1263 M. 1-Mart-1847) ve‹smetlû Atiyye Sultan Hz. nin k›z› Seniyye Han›m Sultan Hz.nin tayesinin o¤lu ‹smail Bey (1263)'e aittir.

fiahidesiz lahit ise fazla büyük olmay›p bilinenlerin enküçü¤üdür. Bundan baflka tafl yoktur. Bunun, ‹dris-i Bitlisi'ninhan›m› ve bu civardaki camiin sahibesi Zeynep Hatun'a aitoldu¤u söylenmektedir. Bir rivayete göre vaktiyle camiininönünde iken buraya nakl olunmufl. Bu nakil do¤ru ise bunun1263 (1847) senesi oldu¤u muhakkakt›r.

Biraz ileride, set üzerinde, ayn› s›rada ve bir evin bahçesiiçinde ‹dris-i Bitlisi'nin sütun fleklinde flahidesi vard›r.

Zeyneb Hatun Mescidi bahsine bak›n›z.

Kaynak: (Gezi Notu) (Hadika 1/262) (Ç.Uluçay, Padiflahlar›n Kad›nlar› veK›zlar› S: 134) (B. Turnal›, ‹st. Baz› Tekkelerin Yerlerine Dair, Vak›flar Der.18/158)

243 MM

Zeynep Hatun Türbesi

Zeynep Hatun Türbesi

1910’lu y›llarda Eyüpsultan’dan genel görünüfl.