i

TRAJTIM JURIDIKO-PENAL I T DREJTAVE T T

PANDEHURIT N PROCESIN PENAL SHQIPTAR.

VSHTRIM KRAHASUES ME VENDET E TJERA

Elena Xhina

Dorzuar

Universitetit Europian t Tirans

Shkolls Doktorale

N prmbushje t detyrimeve t programit t Doktorats n

Shkenca Juridike, me profil E Drejt Publike, pr marrjen e grads shkencore

Doktor

Udhheqs shkencor:

Prof. Dr. Shefqet Mui

Numri i fjalve: 71500

Tiran, tetor 2016

ii

DEKLARATA E AUTORSIS

E drejta e autorit: Elena Xhina

N prgjegjsin time personale deklaroj se ky punim sht shkruar prej meje sipas krkesave,

kushteve dhe kritereve t Shkolls Doktorale t Universitetit Europian t Tirans; nuk sht

prezantuar para nj institucioni tjetr pr vlersim dhe nuk sht botuar, plotsisht apo pjesrisht.

Punimi sht shkruar nga un dhe nuk prmban plagjiatur, gjithashtu, nuk prmban material t

shkruar nga ndonj person tjetr, prve rasteve t cituara dhe t referuara.

iii

ABSTRAKTI

N procesin penal i pandehuri sht nj nga subjektet kryesore t s drejts. Heqja e liris e

vendos individin n nj situat jashtzakonisht t cenueshme. Pr kt arsye, sht e rndsishme

q heqja e liris t jet sa m e kufizuar dhe t ndiqen procedura rigoroze, t prcaktuara n

normat ndrkombtare dhe n legjislacionin vendas. E drejta pr t mos u privuar nga liria n

mnyr arbitrare, sht nj e drejt themelore dhe sht shprehur n t gjitha dokumentet

kryesore pr t drejtat e njeriut, si n Deklaratn Universale t t Drejtave t Njeriut, n Paktin

Ndrkombtar lidhur me t Drejtat Civile dhe Politike, n Konventn Europiane t t Drejtave t

Njeriut (KEDNj), n Kartn Afrikane t t Drejtave t Njeriut dhe Popujve dhe n Konventn

Amerikane t t Drejtave t Njeriut. Liria personale sht e lidhur ngusht me konceptin e

dinjitetit njerzor dhe sht nj parakusht pr t gzuar lirit dhe t drejtat e tjera t njeriut. N

legjislacionin shqiptar, kryesisht n Kodin e Procedurs Penale, parashikohen nj sr

dispozitash ligjore, t cilat garantojn pr t pandehurin nj proces t rregullt ligjor. Nprmjet

ktyre normave ligjore, i pandehuri vendoset n t njjtat pozita me paln tjetr n proces,

prkatsisht me prokurorin. E rndsishme sht zbatimi n praktik i normave ligjore, q

garantojn t drejtat e t pandehurit n nj proces penal. sht fakt se nuk ka nj autoritet ligjor

q t monitoroj sesa realisht dhe efektivisht zbatohen kto dispozita ligjore n favor t t

pandehurit. N kt rast monitorimi do t ket nj ndikim t drejtprdrejt n procesin penal dhe

mund t shrbej si mbrojtje nga keqadministrimi i drejtsis. Teza e ktij studimi sht:

Trajtimi juridiko-penal i t drejtave t t pandehurit gjat procesit penal. Respektimi i normave

ligjore n favor t t pandehurit. Ky studim do t bazohet n nj vzhgim t detajuar, duke

prdorur metodat shkencore prshkruese dhe krahasuese krkimore, duke analizuar kuadrin

ligjor shqiptar, prmirsimet e nevojshme q duhet t bhen n t duke huazuar instrumente t

suksesshme t vendeve t huaja.

Fjal kye: i pandehuri, procesi penal, autoriteti monitorues, t drejtat e t pandehurit, kuadri

ligjor.

iv

ABSTRACT

In criminalprocess the defendantisoneof the mainsubjectsoflaw. Deprivationoflibertyplaces the

individual in a situationextremelyvulnerable. It isimportantthat the deprivationofliberty to be

more limitedandstrictlyfollow the procedure defined in

internationaldocumentsandnationallegislation. The right not to be

deprivedarbitrarilyoftheirlibertyis a fundamentalrightandisexpressed in all documentsfor human

rights. Personal freedomiscloselyrelatedwith the conceptof human dignityand it is a

prerequisiteforenjoyingfreedomandother human rights. Albanianlegislation, provides a

numberof legal provisionswhichguarantee the defendant a dueprocess. Throughthese legal

norms, the defendantisplaced in the samepositionwith the otherparty in the process, respectively

the prosecutor. It isimportantimplementation in practiceof legal normsthatguarantee the rightsof

the defendant in a criminalprocess. The factisthat there isno legal authority to monitor

howrealisticallyandeffectivelytheseprovisions are enforced in favor of the defendants, and the

courts. In thiscase, monitoringwillhave a directimpactoncriminalprocessandcanserve as

protectionfrommaladministrationofjustice. Thisstudywill be basedon a detailedsurvey,

usingdescriptivescientificresearchmethods, analyzing the Albanian legal framework,

improvementsthatneed to be made in the borrowingofsuccessfulinstrumentsfromforeigncountries.

Keywords: the defendant, the criminalprocess, the monitoringauthority, the rightsof the

defendant, the legal framework.

v

DEDIKIMI

Dedikuar familjes sime, n veanti Ornels, Marls dhe Elizs

vi

FALNDERIME

Si pjes e nj trupi, mbi dh njerzit jan,

se brumn e krijimit t njjt e kan...

(Saadi)

Kto dy vargje t Saadit, n dukje kaq t thjeshta, mbajn nj t vrtet t madhe brenda tyre. Ne

jemi t gjith t barabart, t till lindim dhe si t till duhet t jetojm. Pikrisht, kjo e drejt, e

lasht sa vet jeta, ka qen frymzimi i ktij punimi, trajtimi i ksaj teme.

Falnderoj pa fund familjen time t madhe, q m dha kuraj e besim e veanrisht Violn, q

m mbshteti n do hap pr prgatitjen e disertacionit. Prania e familjarve t mi ka qen shum

e rndsishme pr mua dhe pa ta ky punim nuk do t ishte formsuar.

Nj falnderim i veant shkon edhe pr udhheqsin tim shkencor, Prof. Dr. Shefqet Mui, i cili

m ka mbshtetur dhe m ka ndihmuar n realizimin e ktij punimi.

Jam e lumtur q zgjedhja ime pr t kryer disertacionin rezultoi m e mira. Faleminderit stafit

akademik t UET pr profesionalizmin, dimensionin human dhe ndihmn e pakursyer q m

kan ofruar!

Falnderimi dhe mirnjohja shkon pr t gjith miqt e mi q m kan inkurajuar, mbshtetur e

kshilluar, n veanti: Mirandn dhe Bledin!

Dhe pa dyshim, mirnjohja m e thell e falnderimi m special, shkon pr tri vajzat e mia dhe

bashkshortin tim. Ne ia dolm s bashku. Durimi dhe mirkuptimi juaj tregon se sa e madhe

sht dashuria jon.

vii

PASQYRA E LNDS

Abstrakti.....iii

Falnderime.......vii

Lista e shkurtimevexi

KAPITULLI I: HYRJE

1.1Qllimi i punimi.....1

1.2Hipoteza dhe pyetjet krkimor t studimit............6

1.3Aspektet strukturore dhe metodologjia e punimit.............7

KAPITULLI II: VSHTRIM HISTORIK MBI POZITN DHE T DREJTAT

E T PANDEHURIT N SHQIPRI

Hyrje .........10

2.1 Kuadri ligjor mbi t drejtat e t pandehurit n kndvshtrim historik................11

2.1.1 E drejta zakonore shqiptare ................................................................................ 11

2.1.2 Kuadri ligjor penalpas formimit t shtetit t par shqiptar............................... 13

2.2 Zhvillimet ligjore n kuadrin procedural penal pr periudhn 1945-1990..17

2.2.1 Risit ligjore pas vitit 1945 lidhur me t drejtat e t pandehurit n procesin

penal..............................................................................................................................17

2.2.2 Kodi i Procedurs Penale t vitit 1953 ................................................................17

2.2.3 Kodi i Procedurs Penale t vitit 1979.................................................................19

2.2.4 Kodi i Procedurs Penale t vitit 1995.....24

KAPITULLI III: GARANCIT KUSHTETUESE T PASQYRUARA N K.PR.

PENALE T T DREJTAVE T T PANDEHURIT N FAZN E HETIMEVE

Hyrje ..........................................................................................................................................29

3.1 Caktimi i masave t sigurimit personal dhe marrja e nj personi si i pandehur..32

3.2 T drejtat themelore t t pandehurit n fazn e hetimeve paraprake, afirmuar n

KEDrNj, n Kushtetut dhe n K.Pr.Penale39

3.2.1 E drejta e t pandehurit pr t njohur akuzn n ngarkim t tij40

3.2.2 E drejta e tpandehurit pr t dhn ose jo shpjegime n lidhje me akuzn n

viii

ngarkim t tij....44

3.2.3 E drejta e mbrojtjes.45

3.2.4 E drejta e t pandehurit pr tkrkuar marrjen e provave..49

3.2.5 E drejta e pr tu ndihmuar nga nj prkthyes...50

3.3 T drejta t tjera t t pandehurit n fazn e hetimeve paraprake, si garanci pr nj

proces t rregullt ligjor...52

3.3.1 E drejta e t pandehurit pr t krkuar prjashtimin e prokurorit t shtjes penale

apo oficerit t policis gjyqsore52

3.3.2 E drejta e kundrshtimit t vendimeve t prokurorit dhe t veprimeve t oficerit t

policis gjyqsore ...53

3.3.3 E drejta e t pandehurit pr tu njohur me t gjitha materialet e shtjes penale

n prfundim t hetimit....54

3.4 Raste t praktiks gjyqsore lidhur me shkeljen e t drejtave t t pandehurit n

fazn e hetimeve....57

KAPITULLI IV: GARANCIT KUSHTETUESE T PASQYRUARA N K.PR.

PENALE T T DREJTAVE T PANDEHURIT N FAZN E GJYKIMIT

Hyrje...61

4.1 E drejta pr nj proces t rregullt ligjor, garanci e KEDrNj, e afirmuar n Kushtetut

dhe n K.Pr.Penale........................................................................................................................62

4.2 T drejtat themelore t t pandehurit n fazn e gjykimit t shtjes..................64

4.2.1 Prezumimi i pafajsis...65

4.2.2 E drejta e mbrojtjes....67

4.2.3 E drejta pr t marr pjes personalisht n gjykim.......68

4.2.4 E drejta pr t paraqitur prova dhe pr t diskutuar mbi to.....69

4.2.5 E drejta e mosinkriminimit t vetvetes dhe e drejta pr t heshtur...72

4.2.6 Barazia e palve n procesin gjyqsor...73

4.3 T drejta t tjera t t pandehurit gjat gjykimit t shtjes penale, si garanci pr nj

proces t rregullt ligjor...74

4.3.1 E drejta e t pandehurit pr tiu drejtuar gjykats pr nj akuz penale.74

4.3.2 Prfundimi i procesit gjyqsor brenda nj kohe t arsyeshme.76

4.3.3. Seanca gjyqsore publike dhe shpallja e vendimeve gjyqsore...77

ix

4.4 Shqyrtimii shtjes n Apel. Mosrndimi i pozits s t pandehurit n ushtrimin e

t drejts s ankimit...80

4.5 Raste t praktiks gjyqsore, lidhur me shkeljen e t drejtave t t pandehurit n fazn e

gjykimit t shtjes....82

KAPITULLI V: GJYKIMI N MUNGES DHE POZITA E T PANDEHURIT

Hyrje.................................................................................90

5.1Prcaktimi ligjor i t pandehuritn munges ...........................................................91

5.2Procedura ligjore e gjykimit n munges...........................................................................93

5.3 Ankimi ndaj vendimit t Gjykats s dhn n munges t pandehurit...96

5.4 Gjykimi n munges n kndvshtrimin e Gjykats Penale Ndrkombtare..................102

5.4.1 Gjykimi n mungesdhe Gjykata Penale Ndrkombtare...............................102

5.4.2 Mnyra e procedimit gjat gjykimit n GJPN pr personin e akuzuar..............103

KAPITULLI VI : VSHTRIM KRAHASUES I T DREJTS SON PENALE ME AT

T HUAJ, N KUADRIN E T DREJTAVE T T PANDEHURIT

Hyrje........................................................................................................................................106

6.1 Vshtrim krahasues me t drejtn penale franceze....107

6.1.1 Pozita e t pandehurit gjat hetimit n t drejtn penale franzece.108

6.1.2 Ndihma ligjore pr t pandehurin n t drejtn penale franceze....110

6.1.3 T drejtat e t pandehurit gjat gjykimit n t drejtn penale franceze..112

6.2 Vshtrim krahasues me t drejtn penale n Shtetet e Bashkuara t Ameriks.....114

6.2.1Amendamenti i katrt..116

6.2.2Amendamenti ipest..117

6.2.3Amendamenti i gjasht123

6.2.4Amendamenti i tet127

6.3 Vshtrim krahasues me t drejtn penale t Republiks s Kosovs.....129

6.3.1 Kodi i Procedurs Penale t Republiks s Kosovs dhe parimet baz t tij....129

6.3.2 Procesi penal hetimor n Republikn e Kosovs131

x

KAPITULLI VII: PROBLEMATIKAT N RESPEKTIMIN E T DREJTAVE T T

PANDEHURIT N PRAKTIK

7.1 Shkelja e t drejtave t t pandehurit si shkak i pavlefshmris s akteve procedurale..136

7.2 Problematikat e hasura n praktik n procesin e mbrojtjes s t pandehurit.....144

KAPITULLI VIII KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME146

LISTA E REFERENCAVE / BIBLIOGRAFIA.153

)c$S9S78K6S1

LISTA E SHKURTIMEVE DHE E FJALORIT

BE Bashkimi Europian

GjEDrNjGjykata Europiane e t Drejtave t Njeriut

GjPN Gjykata Penale Ndrkombtare

KEDrNjKonventa Europiane e t Drejtave t Njeriut

KP Kodi Penal

KPP Kodi i Procedurs Penale

KC Kodi Civil

OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara

OSCE OrganizationforSecurityandCo-operation in Europe

RSh Republika e Shqipris

SHBA Shtetet e Bashkuara t Ameriks

ECRI EuropianCommissionagainstRacismandIntolerance

Art Artikulli

RPSSH Republika Popullore Socialiste e Shqipris

GjK Gjykata Kushtetuese

Nr. Numr

Dt. Dat

Fq. Faqe

KAPITULLI I: HYRJE

i'HCbLen/f6112k

1.1. Qllimi i punimit

I pandehuri sht subjekti kryesor i procesit penal. N dispozitat e K. Pr. Penale, trajtohet

gjersisht figura e t pandehurit, si n aspektin juridik ashtu dhe at penal. I pandehuri, n

legjislacionin ton penal, gzon nj sr t drejtash, krahas detyrimeve q ai duhet t

prmbush.

Pavarsisht faktit se n legjislacion jan prcaktuar shprehimisht t drejtat e t pandehurit

n nj proces penal, n praktik ndeshen nj sr problematikash, pr sa i prket respektimit

t tyre.

Nga nj vshtrim i prgjithshm i legjislacionit ndr vite, konstatohet se t drejtat e t

pandehurit kan evoluar dukshm, por gjithnj ka vend pr prmirsim. Referuar ligjit

procedural, i pandehuri ka t drejt q ndaj tij t zhvillohet nj gjykim i drejt dhe i

paanshm, nj disponim ky, i cili n sistemin komunist, shtetasit n cilsin e t pandehurit,

nuk e kan gzuar. Sot t pandehurit gzojn funksionin e mbrojtjes kushtetuese dhe si

rrjedhoj, ata disponojn barazin e palve n gjykim. Kjo barazi merr form t plot

ligjore, me prezumimin e pafajsis pr t pandehurin.

T drejtat dhe detyrimet e t pandehurit zn nj vend t rndsishm n t Drejtn Penale

materiale dhe at Procedurale Penale. Ato materializohen n nenet 4, 5, 6, 7 e n vijim t K.

Pr. Penale. Por pikrisht ktu duhet t ngrem disa pyetje thelbsore: Kto t drejta, jan

vetm n teori apo gjejn zbatim dhe n procedurn e prditshme hetimore e gjyqsore? Sa

i garantohen n t vrtet t pandehurit t drejtat q i njeh ligji nga zbatuesit n praktik t

legjislacionit? Sa i njohin t pandehurit t drejtat e tyre dhe a i bhen t njohura nga

personat q kan pr detyr tia bjn me dije atyre?

Pasqyrimi i veprimeve procedurale t kryera ndaj t pandehurit, t do faz t hetimit apo t

gjykimit, sht nevoj ligjore e domosdoshme, s pari, pr personat q jan t prfshir n

fenomenin e zbatimit dhe t respektimit t ktyre t drejtave (gjyqtart dhe prokurort,

policia gjyqsore, psikologt, edukatort, avokatt etj.) dhe, s dyti, pr vet doktrinn n

kt fush. Pr t qen n nivelet e standardeve europiane krkohet t jet prioritet

respektimi i integritetit dhe personalitetit t t pandehurit, duke i garantuar atij t drejtat q i

njeh ligji procedural penal.

N kt kuadr, ka akte ndrkombtare shum t rndsishme, t tilla si: Deklarata

Universale pr t Drejtat e Njeriut, Konventa Europiane e t Drejtave t Njeriut, Konventa

Amerikane e t Drejtave t Njeriut, t cilat kan ndikuar n prfshirjen n legjislacionin

i'HCbLen/f6112k

ton t brendshm t dispozitave t posame, q lidhen me t drejtat e te pandehurve dhe

me mjetet juridike pr mbrojtjen e tyre.

Nj nga parimet baz dhe themelore t shtetit t s drejts, sht respektimi i lirive dhe t

drejtave t individit.

Mjaft studime me vlera ka pasur deri m tani lidhur me t drejtat e t pandehurit n

procesin penal. Nga vet sistemi i drejtsis (Prokuroria apo Gjykata, mbrojtsit, si dhe nga

Institucioni i Avokatit t Popullit) po monitorohen garancit e t pandehurve, pr t gzuar

dhe njohur lirisht t drejtat e parashikuara n ligj. Kto prpjekje, si n fushn akademike

ashtu dhe n praktikn e prditshme, kan sjell nj ndjenj prgjegjshmrie t

funksionarve q kan t bjn drejtprdrejt me t pandehurit (policia gjyqsore, personeli i

burgjeve etj.).

Trajtimi i t drejtave t t pandehurit n procesin penal, krkon q t njihet mir konteksti i

ktyre t drejtave dhe fusha e zbatimit t tyre.

Respektimi me rigorozitet i t drejtave t t pandehurit gjat procesit penal krkon nj

vmendje t veant n vendin ton, n kohn kur legjislacioni penal dhe procedural penal,

prpiqet t prqaset me normat ndrkombtare q veprojn n kt fush. Shoqria

shqiptare n stadin aktual t zhvillimit, e hapur ndaj shoqrive t tjera m t zhvilluara dhe

fenomeneve q kto t fundit pasqyrojn n t, ka filluar t ndrgjegjsohet lidhur me

kategorin e t drejtave dhe detyrimeve q u prkasin t pandehurve.

Pr realizimin e mbrojtjes t personit nn hetim, t dyshuar pr nj vepr penale apo t

pandehurit n procesin penal, duhet t vihen n lvizje instrumentet ligjore t parashikuara

n ligj. N shum raste, kto instrumente ligjore nuk respektohen, duke br q t shkelen

t drejtat q i prkasin ksaj kategorie personash. Pikrisht, pr kt arsye kuadri ligjor i t

drejtave t t pandehurve duhet t jet specifik dhe efikas, si dhe t gjej zbatim n

praktik.

Sistemi i drejtsis shqiptare nuk ka t prcaktuar se cilt nga aktort q prfshihen n

veprimet procedurale, duhet t monitorojn respektimin e t drejtave t personit nn hetim

apo t pandehurit, ta informoj at pr kategorin e t drejtave q i prkasin, si dhe t

marrin masat e duhura pr garancin e respektimit t ktyre t drejtave.

Mospasja e nj sistemi t till specifik sjell vazhdimsi problemesh n drejtim t figurave

q do t merren me trajtimin e ktyre problemeve t parashtruara. Mandej, problemi tjetr i

madh q haset n praktik, sht mospasqyrimi me rigorozitet i veprimeve procedurale q

i'HCbLen/f6112k

kryhen me t pandehurin n aktet prkatse. Aktualisht, n vendin ton, organet e Policis,

duke pasur atribute t organit t akuzs, n m t shumtn e rasteve, abuzojn dukshm me

personat e arrestuar apo t ndaluar. Kjo konsiston n faktin se kta persona nuk informohen

pr t drejtat e tyre, nuk informohen pr shkaqet e ndalimit apo t arrestimit. sht fakt se

personat e ndaluar apo t arrestuar, pyeten nga oficert e policis gjyqsore disa her pr

ngjarjen, pa mbajtur procesverbal, deri sa ata t mbajn pozita pohuese dhe n kt

moment, veprimi procedural pasqyrohet n procesverbal. Pyetja e par e ktyre personave

bhet pa pranin e mbrojtsit dhe nuk i mundsohet takimi apo konsultimi me mbrojtsit,

deri n momentin e kalimit t shtjes n prokurori dhe shqyrtimit t mass s sigurimit nga

gjykatat.

T drejtat e t pandehurit po shihen dhe po zhvillohen si nj deg e rndsishme e s drejts

n prgjithsi. Bazat e parimeve t ksaj dege, q lidhen me respektimin e t drejtave t

ksaj kategorie personash, e kan bazn n shum akte ndrkombtare, q trajtojn

gjersisht kto parime t s drejts.

Pr t dhn kontribut n respektimin mirfilli t ktyre t drejtave dhe n Shqipri, trajtimi

i problematikave n planin procedural dhe at juridiko-penal, paraqet rndsi e ka vend pr

lvrim. N trajtimin e ksaj teme dhe n funksion t ktij qllimi, sht e nevojshme q t

trajtohet efikasiteti i instrumenteve mbrojtse n favor t t pandehurit dhe respektimi n

praktik i t drejtave t tyre. Q t realizohet ky trajtim n aspektin e respektimit t t

drejtave, duhen par t drejtat e t pandehurve n planin e legjislacionit t brendshm t

shtetit shqiptar, i cili n kto vite ka ratifikuar e ka pjes t tij akte ndrkombtare q i

trajtojn gjersisht kto t drejta.

Qllimi i ktij studimi ka t bj me faktin se deri n far shkalle legjislacioni yn

garanton mbrojtjen e ktyre t drejtave, duke pasur parasysh standardet ndrkombtare dhe

me identifikimin e dispozitave specifike n ligjet e brendshme, q i sigurojn t pandehurve

mbrojtje. Nga kjo analiz, do t lindin ide pr krijimin e nj sistemi efikas t drejtsis pr

t prmirsuar Kodin e Procedurs Penale, duke br dhe paralelizimin me Kushtetutn e

RSh, si nj garanci pr zbatimin me prpikri n praktik dhe pr krijimin e nj drejtsie

efektive pr kta t pandehur.

Tjetr qllim i ktij studimi do t jet evidentimi sesi jan prmirsuar ndr vite t drejtat e

t pandehurit, duke filluar vzhgimin historik n kt drejtim, q nga e drejta zakonore

shqiptare, dispozitat e Kodit Penal Otoman e deri n dispozitat e legjislacionit t sotm

i'HCbLen/f6112k

procedural penal. Duke shfrytzuar metodn e krahasimit, do t nxirren n pah

prmirsimet e bra dhe evoluimin e ktyre t drejtave.

Studimi ka pr synim t trajtoj terma, t till si: dispozitat q trajtojn t drejtat e t

pandehurve, monitorimin e respektimit t ktyre t drejtave, ndrgjegjsimi i subjekteve

pjesmarrse n nj procedim penal, pr zbatimin me korrektsi t dispozitave n favor t

t pandehurit, paralelizimi i K. Pr. Penale me Kushtetutn dhe Konventat Europiane, duke i

studiuar n kompleksitet kto terma, pr t arritur n nj kuptim sa m t drejt t termave

juridiko-penale.

Qllim i studimit sht t prcaktohet qart sesa realisht respektohen t drejtat e t

pandehurit, t analizohen shkaqet q shpien n abuzim t pozits s t pandehurit, duke

paraqitur dhe raste konkrete t mohimit t t drejtave t tyre. Njohja e ktyre rasteve dhe

vnia n dukje e tyre, do t bj t mundur zhvillimin mandej t nj politike parandaluese

efikase nga organet kompetente t shtetit, dhe pr t gjetur zgjidhje praktike, lidhur me

shkeljen e t drejtave t ksaj kategorie personash (persona nn hetim, t pandehur).

N pjesn q do t trajtoj dispozitat pr t drejtat e t pandehurve, studimi do t hedh

drit mbi faktin se sa realisht vihen n jet kto dispozita, sa i bhen t ditura ato t

pandehurit, sa i njohin personat nn hetim t drejtat q i garanton ligji dhe prdorimin e

gjith instrumenteve mbrojtse n favor t t pandehurit. Duke analizuar t gjith kto

koncepte, do t merren n shqyrtim mendsi t ndryshme, lidhur me problematikat n kt

fush dhe trajtimin juridiko-penal t tyre. Duke shqyrtuar vendin q z n legjislacionin

ton t brendshm, drejtsia n favor t t pandehurve n dritn e akteve ndrkombtare,

studimi do t shqyrtoj masn n t ciln kjo drejtsi sht efektive, problemet q hasen n

praktik dhe si mund t arrihet n nj prmirsim t legjislacionit aktual.

N punn time si avokate, jam marr kryesisht me prfaqsimin e t pandehurve n

procesin penal, duke i ndjekur ata q n momentin e ndalimit apo arrestimit t tyre, deri n

fazn e ekzekutimit t vendimeve penale q jan dhn. Kontakti me t pandehurit q n

fazat e para t procedimit penal, marrja pjes n pyetjen e tyre, kryerja e veprimeve

procedurale me ta, pjesmarrja n gjykimin e shtjeve t t pandehurve deri n vnien n

ekzekutim t vendimeve gjyqsore, m kan vn prball shum sfidave lidhur me

trajtimin e tyre n pikpamjen ligjore, por edhe njerzore, dhe m kan nxitur t shtrij

krkimin tim n kt fush, si n drejtim t akteve normative ndrkombtare q kan pr

objekt t drejtat e t pandehurve, ashtu dhe n legjislacionin e brendshm dhe t praktiks

i'HCbLen/f6112k

gjyqsore n kt drejtim. sht e rndsishme t kuptohet se nj shtetas, kushdo qoft, q

ka marr cilsin e personit nn hetim ose t t pandehurit, nuk sht thjesht nj subjekt

procedural q duhet t trajtohet ftoht nga sistemi i drejtsis. Prkundrazi, figura e tij

duhet t shihet n kompleksitet, n mnyr q atij ti bhen t njohura mjetet ligjore q i

garanton ligji, si dhe duke respektuar t drejtat e tij gjat kryerjes s veprimtaris hetimore

e gjyqsore. Pr t realizuar kt objektiv, hapat q duhet t ndiqen jan:

1. T informohet i pandehuri pr t drejtat q parashikohen n ligj dhe pr mjetet juridike t

mbrojtjes ligjore;

2. T garantohet nj mbrojtje efikase e t pandehurve, t cilt nuk kan mundsi t zgjedhin

nj mbrojts dhe ai i caktohet nga shteti;

3. T pasqyrohen n akte ligjore t gjitha veprimet procedurale t kryera ndaj t pandehurit,

n do faz t procesit penal;

4. T monitorohet hap pas hapi respektimi i t drejtave t t pandehurit n procesin penal,

pr t garantuar kto t drejta, ruajtjen e dinjitetit t tyre gjat marrjes n pyetje, shmangien

e arbitraritetit, si dhe respektimin e barazis s palve;

5. T merren t gjitha masat e nevojshme nga institucionet prgjegjse, pr ta br

drejtsin efikase pr do t pandehur.

Kto shtje m motivojn q, s pari ti prkushtohem hulumtimit lidhur me kto pes

pika t prmendura dhe s dyti, pr t analizuar kontekstin e ligjit penal shqiptar, lidhur me

gjendjen e drejtsis pr t pandehurit dhe mnyrn e trajtimit t tyre.

Pr t drejtat e t pandehurit n procesin penal jan dhn mendime e jan br punime t

vlefshme dhe vazhdojn t bhen. Duke pasur parasysh trajtime t tilla, ky studim do t

prqendrohet n trajtimin e elementeve t reja dhe t ndrthurura me praktikn ekzistuese t

organeve t drejtsis n Shqipri.

Pr t br kt studim, sa m t vlefshm, do t prdoren burime si:

1. Aktet ndrkombtare q veprojn n drejtim t respektimit t t drejtave t pandehurve,

si Konventa, Deklarata, Rekomandime e akte t tjera t organizmave t ndryshme

ndrkombtare, si OKB, Kshilli i Europs etj., e t ratifikuara nga shteti shqiptar.

2. Legjislacioni shqiptar ndr vite, pr pjest q kan trajtuar dispozitat pr t drejtat e t

pandehurve.

3. Trajtimet e ndryshme juridiko-penale t autorve t huaj mbi integritetin e t pandehurve

dhe t drejtat e tyre.

i'HCbLen/f6112k

4. Trajtime juridiko-penale t autorve vendas, mbi respektimin e t drejtave t t

pandehurve.

5. Raste t praktiks hetimore e gjyqsore n procedimet penale, q evidentojn shkelje t

t drejtave t t pandehurve, duke nxjerr n pah faktin, sesa zbatohen dispozitat ligjore n

favor t personave q procedohen.

6. Burime t internetit.

1.2. Hipoteza dhe pyetjet krkimore t studimit

N prqasje t legjislacionit procedural penal me aktet ndrkombtare, q i kushtojn nj

hapsir t rndsishme t drejtave t t pandehurit, ligjvnsit tan kan br prpjekje

maksimale pr t garantuar nj proces ligjor sa m t drejt dhe t paanshm.

Nprmjet ktij studimi, do t shqyrtojm hipotezn e ngritur, hipotez e cila do t na

shrbej si piknisje pr t evidentuar problematikat q lidhen me temn pr studim.

Pr kt studim ka mjaft rndsi jo vetm parashtrimi teorik i kuadrit ligjor t procedurs

penale dhe i akteve ndrkombtare, por dhe pasqyrimi i problematikave, unifikimi i

praktikave gjyqsore rasteve konkrete t shprehura me vendime gjyqsore, dhe gjetja e

instrumenteve m t mira pr nj proces sa m t rregullt ligjor. T gjitha kto pjes t

strukturs s studimit do ti shrbejn hipotezs s tij dhe dhnies s prgjigjeve pr pyetjet

e ngritura n t.

Hipoteza e ktij punimi krkimor sht:

Kuadri ligjor i s drejts penale dhe procedurale penale shqiptare, pr sa i prket

t drejtave t t pandehurve, edhe pse n prgjithsi sht i plot dhe i bazuar n

parimet e s drejts penale ndrkombtare, nuk gjen zbatim n praktik, pasi

ndryshimet e herpashershme n kuadrin ligjor penal e at procedural penal,

kan ndrlikuar shum procesin dhe kan vshtirsuar zbatimin e drejtsis n

praktikn gjyqsore.

Me qllim vrtetimin e ksaj hipoteze, n punim jan studiuar: mnyra sesi ka evoluar n

Shqipri kuadri ligjor n drejtimin e t drejtave t t pandehurit, nj vshtrim krahasues me

disa shtete t ndryshme t bots; vshtrimi i legjislacionit nn dritn e akteve

ndrkombtare n kt kuadr; problemet e hasura dhe pasqyrimi i tyre; raste t ndryshme

t pasqyruara me praktika gjyqsore t vendit ton dhe t huaja n kt fush.

i'HCbLen/f6112k

Pyetjet krkimore q do t gjejn prgjigje gjat parashtrimit t studimit jan:

far kuptohet efektivisht dhe praktikisht me termin t drejta t t pandehurit

n t drejtn ton penale?

Si kan evoluar t drejtat e t pandehurit n procesin penal, n Shqipri?

Sa garantohen realisht t drejtat e t pandehurit nga subjektet e s drejts n

vendin ton dhe a u bhen t njohura t pandehurve kto t drejta ?

A sht legjislacioni yn procedural penal n harmoni me aktet ndrkombtare?

1. 3. Aspektet strukturore dhe metodologjia e punimit

Metodologjia e studimit do ti prgjigjet arritjes s qllimeve t ktij punimi. N varsi t

hipotezs apo t pyetjeve q do t ngrihen n kapituj t veant t punimit, do t zbatohen

edhe metodat e hulumtimit shkencor.

N kt studim do t prdoret metoda e mbledhjes s t dhnave cilsore, analiza e t

dhnave, metoda e analizs dokumentare, studimi i krahasuar dhe studimi i rastit.

Punimi, i cili synon t trajtoj pikat e prmendura n seksionet m lart, do t jet i ndar n

katr pjes:

N pjesn e par t punimit, do t trajtohet sistemi yn i s drejts nga pikpamja e t

drejtave t personave nn hetim (t pandehur), n kndvshtrim t faktorve historik e

social, duke nxjerr n pah prmirsimet e bra n legjislacionin ton penal n kt

drejtim dhe sesi lidhet respektimi i dispozitave referuese sa m lart me mbarvajtjen e

proceseve hetimore e gjyqsore.

N kt pjes t par, prve trajtimit juridiko-penal t t drejtave t t pandehurve, do t

merren n shqyrtim problematikat e hasura n kt kontekst dhe si sht unifikuar praktika

gjyqsore.

N kt pjes do t prdoret metoda e analizs dokumentare, nprmjet s cils do t

synohet t nxirren n drit elementet q vn n pah ndryshimet n legjislacion, t cilat

kan sjell dhe prmirsimin e pozits s t pandehurit n procesin penal, duke shfrytzuar

literaturn prkatse t autorve vendas, por duke br njkohsisht krahasimin me aktet

ndrkombtare n kt drejtim. Prve ksaj, n funksion t ksaj metode t prdorur do t

jet dhe interpretimi i dispozitave ligjore, q hedhin drit mbi prcaktimet juridiko-penale

t ktij fenomeni. Nprmjet ksaj analize do t synohet t bhet e kuptueshme se

i'HCbLen/f6112k

prmirsimi i pozits s t pandehurit, prbn piknisjen pr zhvillimin e mpasshm dhe

nj prmirsim t mtejshm t Kodit t Procedurs Penale, duke e br at sa m

bashkkohor dhe efikas.

N pjesn e dyt t punimit do t gjejn trajtim t veant t drejtat specifike t t

pandehurit, mnyra e interpretimit juridik t tyre, vendosja e ktyre dispozitave n qendr

t analizs s nj procesi penal. Do t trajtohet mnyra sesi lvrohen kto t drejta nga

subjektet q marrin pjes n nj proces penal; do t hulumtohet roli i veant q kan

policia gjyqsore prokurori, si subjekti i par q bie n kontakt t drejtprdrejt me t

pandehurin; ndrgjegjsimi i ktyre personave pr t drejtat q i njeh ligji; realizimi i nj

mbrojtjeje sa m efikase t t pandehurit dhe kur jan n pamundsi pr t zgjedhur nj

mbrojts; pasqyrimin n akte shkresore e do veprimi konkret t kryer me t pandehurin.

N kt pjes do t analizohet edhe trajtimi juridiko-penal i t drejtave t t pandehurit nga

legjislacioni aktual shqiptar n kt fush, par n dritn e akteve ndrkombtare.

Pr t nxjerr n pah kto problematika, do t prdoret metoda e mbledhjes s t dhnave

cilsore, ku do t shfrytzohen vendime t ndryshme gjyqsore t Gjykatave Shqiptare dhe

t Huaja. M pas, do t vazhdohet me analizn e t dhnave t mbledhura, me qllim q t

prshkruajm, t diskutojm, t vlersojm dhe t shpjegojm prmbajtjen dhe

karakteristikat e ktyre t dhnave.

N pjesn e tret t punimit do t analizohet trajtimi juridiko-penal i t drejtave t t

pandehurit, nga legjislacione t vendeve t ndryshme t bots. Pr kt qllim, do t

prdoret studimi krahasues funksional.

Pr t br sa m binds studimin, n kt pjes, dhe pr t arritur n prfundime

konkrete e logjike pr tu pranuar, synojm t prdorim metodn e krkimit t studimit

t rastit, duke prfshir n studim raste konkrete nga praktika shqiptare e organeve t

drejtsis, mnyrn e trajtimit t tyre dhe respektimit t procedurave aktuale, deri n

fazn e ekzekutimit t vendimit penal dhe m tej, t metat e ktij procesi. Duke u

prpjekur t prgjithsojm fenomenin, do t prpiqemi t japim nj panoram t

prgjithshme t realitetit shqiptar, n fushn e trajtimit t dukuris s respektimit t s

drejts s t pandehurit. Prfundimet e marra nga reflektimi mbi literaturn, krahasimi

mes legjislacionit t brendshm e ndrkombtar pr kategorin e t drejtave t t

pandehurit n procesin penal, dhe raste nga praktika gjyqsore, do t shrbejn, n

i'HCbLen/f6112k

funksion t ides se legjislacioni shqiptar, pr sa u prket t drejtave t t pandehurve,

sht n prputhje me aktet ndrkombtare.

Pjesa e katrt e punimit lidhet me pasqyrimin e problematikave, si dhe me prfundimet

dhe rekomandimet. Aty do t prfshihen, n mnyr t prmbledhur, konstatimet dhe

prfundimet e kapitujve paraardhs, kjo n funksion t hipotezs s ngritur q n fillim t

punimit. Hulumtimet dhe rekomandimet do t ken pr qllim t prmirsojn

legjislacionin e brendshm dhe ta harmonizojn at me praktikn ndrkombtare.

Ky studim sht mbshtetur n nj literatur relativisht t gjer, q prfshin burime

parsore, burime dytsore dhe burime t tjera.

Prve akteve t s drejts shqiptare, n studim jan prfshir edhe akte nga e drejta e

brendshme e disa shteteve t tjera, si Franca, SHBA-ja e Kosova, t cilat jan prdorur pr

ti krahasuar me legjislacionin shqiptar, n funksion t hipotezs dhe t pyetjeve t studimit.

sht zgjedhur Franca, si shtet nga i cili sht huazuar Kodi Procedural Penal Shqiptar, me

qllim pr t par sesi funksionon nj legjislacion pothuajse i ngjashm n vende t

ndryshme.

sht zgjedhur Kosova, me qllim q t bhet krahasimi me nj shtet n nivel pak a shum

t barabart me Shqiprin.

Nga ana tjetr, sht zgjedhur SHBA, me nj sistem t s drejts penale krejt t ndryshm

nga ai shqiptar.

KAPITULLI II:VSHTRIM HISTORIK MBI POZITN DHE T DREJTAT E T

PANDEHURIT N SHQIPRI

HYRJE

i'HCbLen/f6112k

Procedimi penal lindi n nj periudh t caktuar historike, si nj krkes dhe nevoj e

shoqris pr t luftuar kriminalitetin. Bashk me procedimin penal u shfaqn edhe

subjektet kryesore t tij, pa t cilt ai nuk mund t kuptohet dhe q jan: prokurori dhe i

pandehuri.

Funksionet q kryejn dhe interesat q prfaqsojn t dy kto subjekte, jan t kundrta,

megjithat sht fakt tashm se shteti nuk e zhvillon procedimin penal pr t dmtuar

individin, por pr t luftuar kriminalitetin. Duke qen se i pandehuri sht subjekt q ka

lindur njhersh me procedimin penal edhe para prokurorit, si prfaqsues i interesave t

shtetit, n qendr t procedimit penal, sht i pandehuri, pa t cilin ky procedim nuk mund

t kuptohet. Por, me evoluimin e shoqris, sht formuar dhe sht prsosur edhe pozita e

t pandehurit, si subjekt i ktij procedimi. N trajtimin q do ti bjm m posht, ne do t

sjellim evoluimin e pozits s tij ndr vite dhe garancit q kan sjell pr t, ndryshimet n

legjislacionin procedural penal shqiptar.

Ky trajtim do t filloj me prcaktimin ligjor t pozits s t pandehurit, n periudhat

historike npr t cilat ka kaluar vendi yn dhe prkatsisht: Periudha e pushtimit osman;

Mbretria e Mbretit Zog; Republika Popullore Socialiste e Shqipris dhe Shqipria si

Republik Parlamentare. N vijim do t trajtojm pozitn e t pandehurit n periudhat

historike sa sipr, kuadrin ligjor q ka vepruar n kt periudh, prmirsimet e bra koh

pas kohe dhe transformimet e shumta ligjore, q kan shoqruar kto periudha historike n

kndvshtrimin e pozits s t pandehurit.

2. 1. Kuadri ligjor mbi t drejtat e t pandehurit n kndvshtrim historik

2.1.1. E drejta zakonore shqiptare

i'HCbLen/f6112k

E drejta zakonore shqiptare sht zhvilluar n shekullin IV. Kjo e drejt ka shrbyer si mjet

i rndsishm n vetqeverisjen dhe bashkimin e popullit. Ajo ka sjell mbijetesn dhe

qndresn ndaj ndikimeve t pushtuesve t ndryshm.1

Pr t drejtn ilire nuk jan gjendur ende ligje apo akte t tjera t pushtetit shtetror t shkruara e t sistemuara n kode ose n forma t tjera. Por sidoqoft disa t dhna fillestare

ndonse t zbehta na japin t kuptojm se ajo ishte nj pjes e rndsishme superstrukturale.2

Ilirt nuk e humbn origjinalitetin e s drejts s tyre as nn pushtimin romak. Ata zbatonin

t drejtn e tyre zakonore, porse kjo nuk ishte n kundrshtim me rendin publik romak.

Burimet kryesore t s drejts ilire ishin zakonet. Rndsi kishin dhe aktet e ndryshme ligjore.n sistemin e s drejts ilire vendimin kryesor e zinte e drejta penalepr shkeljen e

rregullave t ndryshme dhe kryerjen e krimeve t ndryshme, e drejta ilire kishte sanksionuar

dnime t caktuara. Gjykatat ishin organet kryesore q merreshin me dhnien e drejtsis3

Historia tregon mbijetesn e s drejts zakonore. Edhe arbrit e ruajtn t drejtn e tyre

zakonore, pavarsisht nga sundimi bizantin. Porse dhe pr kt koh nuk ka t dhna

dokumentare dhe ato pak jan rastsore, m t plota jan nga shekulli XIV dhe pasqyrojn

institute t veanta t s drejts zakonore.

N kt drejtim jan trajtuar si burime t s drejts zakonore shqiptare, 4ato q jan gjetur t

dokumentuara.

Burimet kryesore t s drejts zakonore shqiptare t njohur deri tani jan: Kanuni i

Sknderbeut, Kanuni i Lek Dukagjinit, Kanuni i Maleve dhe Kanuni i Labris, si dhe kanune

t tjer lokale si ai i Bends, Mirdits, Puks, Hasit etj.5

Kanuni i Labris dhe Kanuni i Lek Dukagjinit paraqesin rndsi t veant juridike, pasi

n ta sanksionohen parimet themelore juridike t barazis t liris, ashtu si pasqyrohen n

t drejtn zakonore mbarshqiptare.

Studiues vendas dhe t huaj q jan marr me t drejtn zakonore shqiptare apo me Institute t

veanta t saj jan prqendruar kryesisht n Kanunin e Lek Dukagjinit, kjo edhe pr faktin se

Kanuni i Labris n prmbajtje t tij prputhet me t.6

Kanunet paraqesin interes pr faktin se sjellin nj korpus ligjor m vete, t pakodifikuar m

par.7

1 Luarasi, A. (2001) Akte juridike pr historin e shtetit dhe t s drejts n Shqipri, Tiran: SHBLU, fq. 124. 2 Krisafi, K. (1979) Shteti dhe e drejta n Iliri, Drejtsia Popullore, Nr. 1, Tiran, fq. 87 3 Po aty, fq. 88. 4 Berhami, I. (2009) Disa aspekte t prgjithshme t s drejts zakonore shqiptare, Tiran: Buletin Shkencor.

Seria e shkencave ekonomiko-juridike. - Nr. 3, f. 7 - 16. 5 Elezi, I. (1998) Zhvillimi historik i legjislacionit penal n Shqipri, Tiran: Albin, fq. 20 6 Elezi, I. (2002) E drejta zakonore e Labris, Tiran: Toena, fq. 12 7 Konomi (Perolla), R. (2013) Rendi etnojuridik nga statutet te kanunet, Tiran: Kristalina - KH, fq. 106

http://www.kubon-sagner.com/opac.html?query=Kristalina%20-%20KH

i'HCbLen/f6112k

M i njohur pr kohzgjatjen e tij sht kanuni i Lek Dukagjinit, jo vetm pr shkakun e

mbledhjes dhe njohjes s tij nga ana dokumentare, por dhe pr faktin se ai sht zbatuar

deri von dhe ka qen m i institucionalizuar, n at far sht gjetur e shkruar.

Duke iu referuar Kanunit t Lek Dukagjinit, elemente e normave t s drejts

sanksionohen n kto dispozita:

Neni 142: "Pleqt jn a t part e vllaznive a Krent e fiseve, zyra e t cillvet sht e pshtetun n

themel t tagrit kannor.Pa kta nuk mnd t bahet ndo'i kann i ri e as kurrnji gjygj a pleqni,

qi do t pershij a nji vllazni, a nji fis, a edh nji katund e Flamur.Pleq thirren edhe burrat ma

n za pr urti e qi jan regj ndr gjyqe e pleqniKta jan gjyqtar nn be, t panshm, krejt

t pamvarm, qi ushtrojn drejtsin pr mprorjen e t gjitha tagrave t seicilit e t prbashkta e

pr dnimin e fajtorve. Gjyqi i bam prej tyre asht i njoftun prej kanunit mjaft qi t pleqnojn

mbas ktij..grueja nuk thirret n pleqni8.

Neni 152: "Gjygi mbi gjyg e Plak mbi Plak kanja nuk bn..9

Neni 160: "N mos t pelqeft gjygji, tek a'Sh.PaliN mos t pelqeft gjygji, tek a'Gryka e

Oroshit.. Dera e Gjomarkut themeli i kans 10

Pleqnia luante rolin e nj organi t posam gjyqsor, e cila i shqyrtonte rastet q u

interesonin t dy palve ndrgjyqsore. Prbrjen e pleqnis e prcaktonin palt. Procedura

t ciln e zhvillonte pleqnia, i prgjigjet procedurs akuzuese. Hetimet n funksion t

pleqnis i kryente nj person i quajtur kapucar. Shqyrtimi gjyqsor bhej me goj,

kontradiktor dhe i drejtprdrejt. Pleqnian fund jepte vendimin, t cilin e komunikonte dhe

ai nuk mund t ankimohej.

Referuar ktij Kanuni, rezulton se jan respektuar disa parime baz t procesit penal, si:

gjykimi i paanshm dhe i pavarur, mosgjykimi dy her pr t njjtin fakt, parimi i

kontradiktoritetit. Por, nga ana tjetr, konstatohet se personi i gjykuar ishte i detyruar t

pranonte vendimin e pleqsis dhe nuk mund ta ankimonte at.

Kanuni i Lek Dukagjinit dhe kanunet e tjera provojn se shoqria kishte kaluar n

organizimin e saj mbi bazn e rregullave t institucionalizuara dhe n zona e ndryshme, ato

ishin forma embrionale e organizimit t brendshm shtetror. Krert e pleqt me sundimin

ekonomik e jasht ekonomik, krijuan lidhjet e tyre, qoft edhe t trthorta me strukturat

publike osmane.11 Pr rrjedhoj, nga nevoja e bashkpunimit shoqror, ekonomik e politik,

smund t realizohet nj pavarsi totale nga e drejta osmane. Megjithat edhe n kushtet e

8 Kanuni i Lek Dukagjinit, mbledhur dhe kodifikuar nga Shtjefn K. Gjeovi, prgatitur dhe pajisur me

shnime nga Koo Nova, fq. 138 9 Po aty, fq. 148 10 Po aty, fq. 150 11 Kanuni i Lek Dukagjinit, mbledhur dhe kodifikuar nga Shtjefn K. Gjeovi, prgatitur dhe pajisur me

shnime nga Koo Nova, fq. 16.

i'HCbLen/f6112k

ksaj autonomie, ka qen i pashmangshm ndikimi i s drejts zyrtare osmane mbi t

drejtn zakonore shqiptare.12

2.1.2. Kuadri ligjor penal pas formimit t shtetit t par shqiptar

N kuadrin e reformave t Tanzimatit, n gjysmn e shekullit XIX, Porta e Lart u prpoq

t vr n jet politikn e saj pr kufizimin e autonomis s zonave q funksiononin mbi

bazn zakonore shqiptare. Pr kt arsye, u miratua ligji i Xhibalit, mbi bazn e t cilit u

krijua nj komision, me cilsin e nj organi t lart gjyqsor dhe administrativ. Por kjo

orvatje pr t institucionalizuar t drejtn zakonore, nprmjet veprimtaris s organeve

shtetrore nuk pati sukses.13 Pas pushtimit osman, e drejta zakonore shqiptare nuk mbijetoi

njlloj n t gjitha krahinat, madje ajo nuk pati t njjtin tregues t fuqis vepruese juridike.

N Shqiprin Qendrore kto norma kanunore zbehen, madje, duke mos u pajtuar me

marrdhniet e reja n zhvillim, disa prej tyre pushuan s ekzistuari.14

Me krijimin e shtetit t ri shqiptar nn drejtimin e Ismail Qemalit, n vitin 1912, Qeveria e

Prkohshme e Vlors u investua pr organizimin e sistemit t ri juridik. Kuvendi i Vlors

deri n miratimin e ligjeve t reja, la n fuqi Kodin Penal Osman (t vitit 1858) me shtesat e

ndryshimet e 27 majit t vitit 1909 dhe Kodin e Procedurs Penale (1879). Kuvendi i

Vlors m 10.05.1913 miratoi Kanunin e Zhuris.

Ky kanun parashikoi nj simbioz t krkesave t legjislacionit bashkkohor t tipit kontinental

dhe t drejts s lasht zakonore, pa institutet arkaike, q nuk pajtoheshin me marrdhniet e reja shoqrore dhe me qenien e nj vendi sovran. Kanuni i Pleqsis i vesh kanunet e zakoneve

me nj pekt t ri ku prfshihet edhe instituti i juris.15

N kt kanun parashikohej q antart e juris zgjidheshin nga njerzit m t ndershm, t

ditur e t provuarit (nenet 1-4); n nenin 6 t tij parashikohej edhe e drejta e krkess pr

prjashtim nga palt ndrgjyqse t ndonj antari t zhuris; gjykimi ishte publik (neni

13); n gjykim jan parashikuar si prova dshmit e do gj tjetr (neni 14); e drejta e

12 Omari, L. (1990) E drejta zakonore dhe e drejta zyrtare n Shqipri, Drejtsia popullore, Korrik-Shtator,

Tiran: SHBLU fq. 64. 13 Omari, L. (1990) E drejta zakonore dhe e drejta zyrtare n Shqipri, Drejtsia popullore, Korrik-Shtator,

Tiran: SHBLU fq. 65. 14 Konomi (Perolla), R. (2013) Rendi etnojuridik nga statutet te kanunet, Tiran: Kristalina - KH, fq. 88. 15 Kanuni i Lek Dukagjinit, mbledhur dhe kodifikuar nga Shtjefn K. Gjeovi, prgatitur dhe pajisur me

shnime nga Koo Nova, fq. 41.

http://www.kubon-sagner.com/opac.html?query=Kristalina%20-%20KH

i'HCbLen/f6112k

ankimit ndaj vendimit do t bhej n gjykatn e diktimit (nenet 23-27).16 Por kjo procedur

e gjykimit me juri pr krimet e rnda, u zbatua vetm nj her n Gjykatn e Elbasanit.

Referuar nenit 9, Kanuni i Zhuris i jepte t drejtn personit t gjykuar t zgjidhte nj

prfaqsues dhe n pamundsi financiare do ti caktohej nj prfaqsues me dshirn e t

gjykuarit nga gjykata17. Nga ana tjetr, personi i gjykuar, kur i fshihej hetimit, njoftohej nga

gjykata pr tu paraqitur.

Nga sa tham m sipr, rezulton se Kanuni i Zhuris shnoi fillimet e zbatimit t politiks

ligjore, pr krijimin e elementeve t s drejts penale e t procedurs penale, si dhe t

organizimit gjyqsor me orientim perndimor. Kanuni i Zhuris dhe procedura e re

gjyqsore e vendosur prej tij, ishte nj ligj disi konfuz, por modern pr kohn.18 Mirpo kjo

veprimtari ligjbrse u ndrpre dhe kanunet nuk u zbatuan, pr arsye se Qeveria e Ismail

Qemalit dha dorheqjen.

Mbi bazn e vendimeve t marra n Konferencn e Ambasadorve n Londr m 29 korrik

1913, n Shqipri erdhi Princ Vidi, si princ pr fronin shqiptar dhe, m dat 10 prill 1914,

hyri n fuqi Statuti organik i Shqipris, i cili n nj pjes t tij kishte dhe mnyrn e

organizimit gjyqsor t vendit; kshilli i pleqve, gjyqi i paqit, Gjykata e Shkalls s Par,

gjyqi i apelit dhe Gjykata e Diktimit. Por edhe ky ligj, si t part, mbeti i pazbatuar pr

shkak t Lufts s Par Botrore, kur Shqipria u b shesh luftrash e pushtimesh t

huaja.19

Duke qen se vendi ishte n gjendje kaosi, zbatohej edhe e drejta zakonore penale, sidomos

n zonat malore, po dhe ligjet e pushtuesve t huaj. Prandaj, pr at koh sistemi i drejtsis

penale nuk ishte i prcaktuar.

Pas zhvillimit t Kongresit t Lushnjs n janar 1920, u miratua Statuti i Lushnjs, dhe pas

zgjerimit t ktij statuti n vitin 1922, ai mori karakterin e nj akti t plot kushtetues, ku

parashikoheshin pr her t par t drejta e liri qytetare. N nenin 16 t tij parashikohej se:

16 Kanuni i Zhuris, Botim i Qendrs s Publikimeve Zyrtare. 17 Po aty, fq. 11. 18 Anastasi, A. (1998) Institucionet Politike dhe e drejta Kushtetuese n Shqipri (1912-1939), Tiran:

Luarasi, fq. 24. 19 Elezi, I. (2009) Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Revist

Shkencore Justiniani I, Tiran: Albin, fq. 9.

i'HCbLen/f6112k

Askush nuk mund t arrestohet, as t drgohet n gjyq, vese n rasat e parapame prej

ligjs dhe n formn e caktuar prej saj20.

Me dekretin e 11 janarit 1921, pr sistemin gjyqsor shqiptar u krijuan: 18 gjykata t

pajtimit, 7 gjykata t shkalls s par npr prefektura dhe nj gjykat e lart (Diktimi) me

qendr n Shkodr. Nj vit m von, m 1922, Diktimi u vendos n Tiran. Politika

kriminale e shtetit shqiptar gjeti pasqyrim edhe n programin e Qeveris Demokratike t

Fan S. Nolit (1924) pr reformn ligjore.21

Pas largimit t Fan S. Nolit, me ardhjen n fuqi t Ahmet Zogut, u miratua Statuti

themeltar i Republiks s Shqipnies (1925) dhe, pas tre vjetsh, Statuti Themeltar i

Mbretnis s Shqipnies (1928). N kt statut n kapitullin III, n pjesn e pushtetit

gjyqsor pr gjyqet, parashikohet pavarsia e gjyqtarit (Art. 118, 119, 120); e drejta e

mbrojtjes, si dhe e mbrojtsit t caktuar kryesisht (Art. 122, 128); gjykimi publik dhe

shpallja e vendimit (Art. 123, 124), detyrimi pr dhnien e vendimit t arsyetuar (Art.

125).22

Kodi Penal Shqiptar, i cili hyri n fuqi m 01.6.1928, u hartua sipas modelit t kodit italian

dhe prmbante parime dhe institute demokratike, si: parimin e ligjshmris: Nullum

crimen, nulla poena sine lege, parimin e fajsis, t prgjegjsis personale, t

individualizimit t dnimit, sanksione penale t tjera, ndarjen e veprave penale n delikte

dhe kontravencione etj. Kto parime sanksionohen n nenin 1 dhe 2 t Kodit Penal t vitit

1928.

Neni 1: Askush nuk mund t ndshkohet pr nj vepr q ligja nuk e ka parapar ekspresisht si

faj; ghithashtu nuk mund t dnohet me ndshkime q nuk jan t caktueme n ligje....

Neni 2: Askush nuk mund t ndshkohet pr nj vepr e cila nuk formonte faj mbas ligjs s

kohs kur sht bamun.Askush nuk mund t ndshkohet pr nj vepr, t ciln ligja e pasvumun

nuk e ndshkon; dhe, n qoft se ka qen i ndshkuem, prmbarimi dhe efektet ligjore penale

tatij ndshkimi mbeten t pafuqishme. N qoft se midis ligjs s kohs kur asht bamun faji

dhe ligjavet t pas-vumuna ka ndryshim, aplikohet ajo ligj, dispozitat e s cils jan ma

favorabl pr t pandehunin.23

Statuti Themeltar i Mbretris u miratua nga Asambleja e dyt Konstituante m

01.12.1928, n t cilin u parashikua ndarja e pavarsia e pushteteve. N kapitullin III t tij,

parashikoheshin parimet procedurale, si ai i pavarsis s gjykats, bindjes s brendshme,

20 Anastasi, A. (1998) Institucionet Politike dhe E drejta Kushtetuese n Shqipri (1912-1939), Tiran:

Luarasi, fq. 44. 21 Elezi, I. (2009) Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Revist

Shkencore Justiniani I, Tiran: Albin, fq. 10. 22 Statuti Themeltar i Mbretnis Shqiptare, fq. 15-16. 23 Kodi Penal i vitit 1928, neni 1, 2. Libri i Par, Tiran; Botim i Kshillit t Shtetit.

i'HCbLen/f6112k

gjykimit publik, mbrojtjes me avokat etj. Gjyqtart n t dhanunin e vendimeve jan t

pamvarun dhe udhhiqen vetm prej ligjs e ndrgjegjes tyne...24. U njoh dhe u

parashikua e drejta e mbrojtjes s detyrueshme me avokat, pr krimet (deliktet) q

parashikonin dnim me burgim mbi tre vjet, edhe nse kt nuk e krkonte i pandehuri.

Gjykimi i t pandehunit prpara gjykatave, mbi nj delikt q sjell nji ndshkim kundr liris

personale, maksimumi i t cilit kalon tre vjet, nuk mund t bahet vese me asistencn e nji

avokati mbrojts, temnuem prej t pandehunit vet. N rast se i pandehuni nuk emnon avokat

mbrojts, kt e emnon gjykata simbas ligjs25.

Po n kt artikull (dispozit) parashikohej se kur i pandehuri akuzohej pr kryerjen e nj

krimi, q sipas ligjit material parashikonte dnim me burgim mbi tre vjet, pyetja e t

pandehurit n do faz bhej detyrimisht me prezencn dhe asistencn e avokatit t t

pandehurit. Pyetja e t pandehunit n rastet ksodore n gjykata, hetuesi, mund t bahet

me asistencn e avokatit mbrojts temnuem prej t pandehunit 26

Merita t veanta i prkasin ish-ministrit t Drejtsis, Av. Stavri Vinjau. Me veprn e tij

E drejta konstitucionale dhe me programin e tij t qart pr t realizuar reformat n

drejtsi, n ligjet pr drejtsin penale pr t anuluar ligjet penale t s kaluars dhe pr ti

zvendsuar ato me ligje t reja, ai dha kontribut t muar n drejtsin shqiptare.

Gjithashtu, rol t rndsishm kan luajtur edhe artikujt Pr reformn dhe Pr reformn

n gjyqee Av. Agjah Libohovs, i cili theksonte se ligjet n fuqi ishin t vjetruara dhe nuk

u prshtateshin kushteve t reja sipas ligjeve perndimore. 27

M 1 prill 1929 hyri n fuqi ligji Pr organizimin e Drejtsis, i cili n titullin II, pr

organizimin e gjykatave, prcaktonte sistemin gjyqsor q prbhej nga: gjykata e paqit,

Gjykata e Shkalls s Par, Fillore e Kolegjiale, dhe Gjykata e Diktimit, civile e penale

(neni 15); prokurori i shtetit dhe gjyqtart hetues (neni 44, 47). 28

24Art 118 i Statusit Themeltar t Mbretris Shqiptare. 25 N Art 128 i Statusit Themeltar t Mbretris Shqiptare parashikohej detyrimisht q pr krimet, deliktet,

mbrojtja e t pandehurit t bhej me avokat. 26 Artikulli 128 paragrafi dyt i Statutit. 27 Elezi, I. (2009) Vshtrim i shkurtr historik i drejtsis penale n Shqipri dhe sfidat para saj, Revist

Shkencore Justiniani I, Tiran: Albin, fq. 10. 28 Ligji Nr. 7, Fruer 1929 Mbi Organizimin e Drejtsis, Tiran: Ministria e Drejtsis, (Mbretnija

Shqiptare), Prmban Dekretin e mbretit Ahmet Zogu pr aprovimin dhe zbatimin e ligjit, Shtypshkronja

Nikaj, fq. 47-56.

i'HCbLen/f6112k

2.2. Zhvillimet ligjore n kuadrin procedural penal pr periudhn 1945

1990

2.2.1. - Risit ligjore pas vitit 1945 lidhur me t drejtat e t pandehurit n

procesin penal

Gjat Lufts s Dyt Botrore, n drejtim t procedurs penale nuk pati kontribut t ri. Pas

mbarimit t saj, n kuadrin e formimit t nj shteti t ri, u miratua Kushtetuta e vitit 1946,

n t ciln elementet e nj procesi gjyqsor i gjen t parashikuara n nenet:

Neni 22: Dnimet nuk mund t caktohen dhe t jepen vese n baz t ligjs. Asnjeri nuk

mund t dnohet pa u dgjuar dhe pa u thirrur q t mbrohet sipas prshkrimeve t ligjs,

prve se kur vrtetohet ligjrisht mungesa e tij. Organet e administrats s shtetit, brenda

kufijve t caktuara prej ligjs, mund t japin dnime edhe me burgosje pr faje t vogla t s

drejts komune. Asnj shtetas nuk mund t nxirret jasht shtetit ose t internohet brenda shtetit,

vese n raste t parashikuara me ligj. Republika Popullore e Shqipris mbron shtetasit

shqiptar q ndodhen jasht shtetit.

Neni 82: Gjykatat rregullisht gjykojn n seanc publike. T pandehurit i sigurohet e drejta e

mbrojtjes.

Neni 84: Shtetasit q nuk din shqip mund t prdorin gjuhn e tyre dhe t flasin me an t

nj prkthenjsi.29

2.2.2. - Kodi i Procedurs Penale Shqiptare i vitit 1953

Kodi i Procedurs Penale, i aprovuar m 30 mars t vitit 1953 dhe hyr n fuqi m 1

qershor t po ktij viti, prbn nj nga prpjekjet e shtetit shqiptar pr t rregulluar

legjislacionin e procedurs penale, q deri n at koh kishte rregulluar me akte

ligjore t ndryshme. N kt kod gjejm elemente t procesit t rregullt ligjor, t

cilat i shohim n sanksionimin e disa parimeve themelore baz t procedimit penal,

si jan: parimi i realizimit t drejtsis penale (neni 1), parimi i ligjshmris (neni

2), parimi i mosdnimit dy her pr t njjtn vepr penale (neni 5), parimi i barazis

s palve n procesin penal (neni 9), parimi i ushtrimit t ndjekjes penale nga

prokurori (neni 10), parimi i s drejts s mbrojtjes (neni 12), parimi i prezumimit t

pafajsis (neni 13), parimi i t drejts s heshtjes (neni 69) etj. M konkretisht, kto

parimet referohen n dispozitat:

Neni 5: Askush nuk mund t gjykohet rishtas pr t njjtin krim, pr t cilin sht gjykuar me

vendim t forms s prer, prve kur vendimi prishet me krkes pr mbrojtjen e ligjshmris

ose kur vendoset rishikimi i shtjes pr rrethana t zbuluara rishtas.

Neni 98: Ndjekja penale nuk mund t filloj dhe n qoft se ka filluar, duhet t pushoj n do

gjendje t hetimit ose t gjykimit: 9)kur me vendim t forms s prer po ai i pandehur sht

gjykuar pr t njjtin krim.

29 Kushtetuta e Republiks Popullore t Shqipris, Tiran, 1946.

i'HCbLen/f6112k

Neni 9: ...Personat q nuk din shqip prdorin gjuhn e tyre dhe me ann e nj prkthyesi kan

t drejt t flasin dhe t marrin dijeni pr provat dhe pr zhvillimin e gjykimit.

Neni 12:N pajtim me Kushtetutn, t pandehurit i sigurohet e drejta e mbrojtjes. Mbrojtsi

detyrohet t ndihmoj n realizimin e drejtsis, duke sqaruar rrethanat q shfajsojn t

pandehurin ose lehtsojn prgjegjsin e tij. Mbrojtsi ndihmon t pandehurin q ti sigurohen

t drejtat e tij procedurale dhe ti ruhen interesat ligjore.

Neni 55: Si mbrojts n shtje mund t marrin pjes avokatt, bashkshorti, gjinia ose

krushqia e afrt e t pandehurit, prfaqsuesit e autorizuar t institucioneve, ndrmarrjeve dhe

organizatave

Neni 13: I pandehuri prezumohet i pafajshm gjersa nuk provohet fajsia e tij.

Neni 69: I pandehuri nuk mund t detyrohet t flas.30

N K. Pr. Penale t vitit 1953 jan konsideruar garanci procedurale t t pandehurit n t

quajturin zhvillim demokratik i gjykimit: prania e detyrueshme e t pandehurit gjat

gjykimit t shtjes, marrja dijeni pr aktakuzn, e drejta e t pandehurit n veprimet

procedurale, e drejta pr t krkuar prjashtimin e gjyqtarit, prokurorit, ekspertve.

Pa diskutuar kndvshtrimin e analizs q bhej nga ndikimi politik, elementet e nj procesi

t drejt ligjor dhe garancit procedurale t t pandehurit, pr periudhn 1946-1990, n

kohn q ka qen n fuqi ky Kod, kan qen m t prqasura me at far ishte parashikuar

n Kushtetut dhe me parimet e nj procesi t drejt ligjor.

Kto parime udhhoqn drejtsin dhe vendimet gjyqsore t kohs. Lidhur me parimin e

mbrojtjes, n nj vendim t Gjykats s Lart t vitit 1979, citohet se:

Dhnia e ndihms juridike sht e detyrueshme kur i pandehuri n kohn e kryerjes s krimit nuk ka mbushur moshn 16 vje. Gjykata duke mos caktuar nj mbrojts, ka shkelur rnd

krkesn e piks 1 t nenit 58 t K. P. Penale dhe paragrafin e fundit t nenit 1 t dekretit Nr.

4277, dat 20.06.1967 Mbi krijimin e zyrave t ndihms juridike ku sipas ktyre dispozitave

dhnia e ndihms juridike n gjyq sht e detyrueshme edhe pr t miturit q nuk kan mbushur

moshn 16 vje.31

N nj vendim t Gjykats s Lart, t vitit 1974, citohet se:

Kjo ndihm juridike gjat gjykimit sht e detyrueshme pr shtjet penale me persona t cilt pr shkak t metash fizike ose psikike nuk jan n gjendje t kuptojn ngjarjet. Neni 1 i

dekretit Nr. 4277, dat 20.06.1967 Mbi krijimin e zyrave t ndihms juridike parashikon t

detyrueshme dhnien e ndihms juridike pr personat, t cilt pr shkak t metash fizike ose

psikike nuk jan n gjendje t kuptojn ngjarjet I gjykuari n rastin konkret, ashtu sikundr

ka rezultuar edhe nga akti i komisionit t ekspertve psikiatr sht i paprgjegjshm, pasi sht

i smur psikik N rrethan t msiprme gjykata ka qen e detyruar q ti siguronte

gjykuesit mbrojtjen e parashikuar shprehimisht n ligj.32

30 Kodi i Procedurs Penale i vitit 1953, ndryshuar me ligjin Nr. 1776, dat 03.12.1953 dhe me ligjin Nr.

2805, dat 04.12.1958, dhe ka qen n fuqi deri n dat 01.04.1980 me hyrjen n fuqi t Kodit Procedurs

Penale, miratuar me ligjin Nr. 6069 dat 25.12.1979. 31 Vendim dt. 14.03.1979 i Gjykats s Lart, Udhzime dhe vendime t Gjykats s Lart, prmbledhje e

viteve 1967, 1968, 1969 dhe 1970, fq. 155. 32 Vendim dt. 18.01.1974 i Gjykats s Lart, Udhzime dhe vendime t Gjykats s Lart, prmbledhje e

viteve 1974, 1975, 1976 dhe 1977, fq. 215.

i'HCbLen/f6112k

Referuar t drejts s t pandehurit pr tu njohur me akuzn, n vendimin e vitit 1979 t

Gjykats s Lart, citohet se:

Nga materialet e shtjes nuk del q t gjykuarit ti jet komunikuar aktakuzaKrkesat e nenit 213 t KPP nuk jan dika formale. Kto krkesa kan t bjn me nj parim t

rndsishm kushtetues e procedural, at t mbrojtjes t t pandehurit.33

Lidhur me caktimin e nj prkthyesi pr personat q nuk din shqip, sht detyr e gjykats

q buron nga e drejta e mbrojtjes s t pandehurit. Prsri n nj vendim t Gjykats s

Lart, t vitit 1970, citohet se:

Nga materialet e shtjes nuk rezulton q i gjykuari t jet pyetur nse dshiron ose jo prkthyes. Ky veprim i gjykats vjen n kundrshtim me ligjin. N baz t neneve 9 e 73 t K.

P. Penale, personat q nuk din gjuh shqipe kan t drejt q t prdorin n gjyq gjuhn e tyre.

Kjo garanci procedurale buron nga e drejta e mbrojtjes t t pandehurit. Caktimi ose jo i

prkthyesit n gjykimin e shtjes nuk sht e drejt e gjykats, por nj detyr e saj.34

2.2.3. - Kodi i Procedurs Penale t vitit 1979

Kodi i Procedurs Penale aprovuar me Ligjin Nr. 6069, dat 25.12.1979, hyr n fuqi m

dat 01.04.1980, cilsohet si akti m regresiv i legjislacionit procedural penal q ka

ekzistuar n Shqipri. Ndryshimet erdhn gradualisht, duke filluar q n vitet 1960 me

ndryshimin e strukturs s organeve gjyqsore, 35 me heqjen e institutit t avokatis duke e

konsideruar t dmshme, dhe q u parapri nga suprimimi i Ministris s Drejtsis n

vitin 1966. M pas, n vitin 1974, u shkput Hetuesia nga Prokuroria, 36 duke u dhn

organeve t hetuesis kompetenca m t gjera37 dhe duke i ln prokurorit funksionin e

kontrollit t zbatimit t ligjeve dhe kontrollit mbi vet gjykatn. T gjitha kto ndryshime

deri n vitin 1979, krijuan premisat pr daljen e K. Pr. Penale t vitit 1979 dhe paksimin

n minimum t garancive procedurale pr t pandehurin.

Fryma johumane dhe regresive e ktij Kodi, vihet re q n dispozitat e para t tij. N to nuk

gjejn pasqyrim parimet themelore t procedimit penal, t cilat do t prbnin bazn e nj

procedimi penal t drejt e t rregullt ligjor, si: parimi i barazis s palve, i oralitetit, i

prezumimit t pafajsis etj. Kto parime u shfuqizuan, me arsyetimin se jan parime q

33 Vendim dt. 02.08.1977 i Gjykats s Lart, Udhzime dhe vendime t Gjykats s Lart, prmbledhje e

viteve 1974, 1975, 1976 dhe 1977, fq. 213. 34Vendim dt. 22.09.1970 i Gjykats s Lart, Drejtsia Popullore Nr. 6 e vitit 1970, fq. 62. 35 Ligji Nr. 4406, dt. 24.6.1968 Pr organizmin gjyqsor t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris,

botim i Byros juridike n aparatin e Kshillit t Ministrave, Tiran, 1986, fq. 1485. 36 Ligji Nr. 6298, dt. 27.03.1981 Pr Prokurorin e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, botim i

Byros juridike n aparatin e Kshillit t Ministrave, Tiran, 1986, fq. 1500. 37 Ligji Nr. 6800, dt. 29.6.1983 Pr hetuesin e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, botim i

Byros juridike n aparatin e Kshillit t Ministrave, Tiran, 1986, fq. 1508.

i'HCbLen/f6112k

dihen prej t gjithve dhe se e ngarkojn legjislacionin procedural penal me formalizma.

Ndrsa parimi i prezumimit t pafajsis u konsiderua si nj dogm e vjetruar, q nuk i

prgjigjej realitetit objektiv, me karakter formal dhe deklarativ, i pakuptueshm nga masat,

dhe q n thelb orienton organet e hetimit, t prokuroris dhe t gjykats n luftn kundr

kriminalitetit. Heqja e ktij parimi ndryshoi jo vetm pozicionin procedural t t

pandehurit, duke e ngarkuar at me barrn e t provuarit t pafajsis, por rndoi dhe

pozitn e tij, pasi organet e hetimit pr marrjen e personit si t pandehur, nuk niseshin m

nga parimi i prezumimit t pafajsis, por me t dhnat e grumbulluara krijonin bindjen e

plot t fajsis s tij, ashtu si dhe gjykata n dhnien e vendimit prfundimtar. Nj garanci

m pak pr t pandehurin prbnte dhe politizimi i legjislacionit procedural penal, duke

cenuar dhe at pavarsi minimale, q parashikonte ky kod pr gjykatn n gjykimin e

shtjes (neni 3, 4).

Sipas ktij kodi, dhe konkretisht neni 7 i tij, ndjekja penale ushtrohej nga organet e

hetuesis dhe jo m nga prokurori, i cili prcaktohej tashm si organ i kontrollit t zbatimit

t ligjit nga gjykatat.38 Hetuesia paraqitet si organ me varsi hierarkike t brendshme dhe e

pavarur nga prokurori. Kto ndryshime solln rnien e nivelit profesional dhe shtimin e

shkeljeve t ligjit procedural gjat hetimeve paraprake, duke u shkelur drejtprdrejt t

drejtat e t pandehurit.

Me ndryshime t mvonshme n K. Pr. Penale t vitit 1980, ndihma juridike ishte e

prcaktuar vetm pr t miturit dhe personat me t meta fizike, fakt i sanksionuar n nenin

10, pika 1 dhe paragrafi i fundit i tij, i cili citon: gjykimi i t gjykuarit kur ai sht nn

moshn 18 vje bhet detyrimisht me pjesmarrjen e kshilltarit ligjor n pozitn e

mbrojtsit.39

N Kodin e Procedurs Penale t vitit 1979 (q hyri n fuqi n vitin 1980), nuk u

parashikuan parimet kryesore t nj procesi t rregullt ligjor, si: prezumimi i pafajsis,

barazia e palve n gjykim etj. Ky Kod shpalli varsin e gjykats nga politika, i hoqi

prokurorit funksionin e ndjekjes penale, mohoi mbrojtjen me avokat dhe rikonfirmoi t

drejtn e prokurorit pr marrjen e masave t sigurimit e kontrollimeve, duke mos i njohur

38 Kodi i Procedurs Penale t RPSSH, neni 7, fq. 6. 39 Vendim i dt. 23.08.1980 i Gjykats s Lart, Udhzime dhe vendime t Gjykats s Lart, prmbledhje e

viteve 1978, 1979, 1980, fq. 299.

i'HCbLen/f6112k

gjykats t drejtn e kontrollit dhe miratimit pr veprimet procedurale m t rndsishme t

fazs s hetimit paraprak.40

Ndr t vetmet dispozita t ktij Kodi, ku parashikohen disa parime baz t procesit t

rregullt ligjor, mund t prmendim vetm nenet 5, 8 e 9 t tij:

Neni 5: ...Gjykata n gjykimin e shtjes penale sht e pavarur dhe vendos n baz t ligjit.

Neni 8: ...I pandehuri gzon t drejtn e mbrojtjes gjat gjith procesit penal

Neni 9: ...Mbrojts mund t jet: kshilltari ligjor, bashkshorti i t pandehurit, gjinia dhe

krushqia e afrt e tij. Me vendim t gjykats mbrojtjen e t pandehurit mund ta bjn edhe

persona t tjer.41

Me daljen e Kushtetuts s vitit 1976, u stabilizua ajo q ishte sanksionuar me ligjet e para

saj, parimet e quajtura revolucionare, q gjetn shprehi n legjislacionin penal dhe

sidomos at procedural. Kjo Kushtetut sanksionon se:

Neni 56: Shteti garanton paprekshmrin e personit. Asnjeri nuk mund t arrestohet pa vendim

t gjykats ose pa miratim t prokurorit. N raste t veanta, t parashikuara me ligj, organet

kompetente mund t ndalojn nj person jo m shum se tri dit. Asnjeri nuk mund t dnohet

penalisht pa vendim t gjykats dhe pr nj vepr q nuk parashikohet nga ligji si krim. Asnjeri

nuk mund t dnohet pa qen i pranishm n gjyq, prvese kur vrtetohet ligjrisht mungesa e

tij. Asnjeri nuk mund t internohet ose t dbohet vese n raste t veanta t parashikuara me

ligj. Neni 102: Gjykatat gjykojn shtjet penale e civile, si edhe shtje t tjera q me ligj

jan ln n kompetencn e tyre. Gjykimi bhet me pjesmarrjen e ndihmsgjyqtareve dhe me

dyer t hapura, me prjashtim t rasteve kur me ligj sht caktuar ndryshe. Gjat gjykimit

prdoret gjuha shqipe. Personat q nuk din shqip, mund t prdorin gjuhn e tyre dhe t flasin

me ndihmn e nj prkthyesi. I pandehuri gzon t drejtn e mbrojtjes.42

N K. Pr. Penale t vitit 1979, konstatohet se dispozita lidhur me vendimin e marrjes s

personit si t pandehur, konkretisht formulimi i nenit 75, sht i ndryshm nga ai i

parashikuar nga K. Pr. Penale t vitit 1953. Nuk bhet m fjal pr t dhna t

mjaftueshme, por pr prova t mjaftueshme, duke e marr t mirqen akuzn n lidhje me

fajsin e t pandehurit. Pra, krkohet q t dhnat n ngarkim t t pandehurit t ken

trajtn e konkretizuar t provave sipas ligjit.

Vendimi pr marrjen e personit si t pandehur, merret nga gjyqtari i vetm, hetuesi dhe

sipas nenit 76, duhet ti komunikohet t pandehurit brenda 24 orve (jo 48 orve, si

parashikohej n K. Pr. P. t 1953-shit), pr t siguruar t drejtn e tij t mbrojtjes. Por sesi

mund t realizohej kjo e drejt, kur ky kod e kishte kufizuar n maksimumin t drejtn e

mbrojtjes, rezulton qart nga prmbajtja e nenit 9 t K. Pr. Penale, sipas t cilit: Mbrojts

mund t jen: kshilltari ligjor, bashkshorti i t pandehurit, gjinia dhe krushqia e afrt e

40 Islami, H., Hoxha, A.&Panda, I (2012) Procedura Penale, Tiran: Morava, fq. 14. 41 Kodi i Procedurs Penale t Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, neni 5, 8, 9 fq. 5-7. 42Kushtetuta e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, Tiran, 1976.

i'HCbLen/f6112k

tij43. N kt mnyr parashikohej formalisht e drejta e mbrojtjes, kur sht e qart se

ndihma juridike nuk mund t jepet nga personat e msiprm, por vetm nga mbrojts t

kualifikuar n fushn juridike, t cilt nuk prmenden n nenin 9. Bhet prjashtim vetm

pr kshilltart ligjor, t cilt marrin pjes si mbrojts t t pandehurit, vetm n rastet e

parashikuara nga neni 10 i K. Pr. Penale. N t gjitha rastet e tjera, t pandehurit, si n

fazn e hetimeve ashtu dhe n at t gjykimit, nuk i sigurohej garancia minimale e

mbrojtjes s t drejtave t tij nga nj avokat.

N kt kod, nuk parashikohet as mnyra e njoftimit t akuzs t pandehurit, duke u

suprimuar dispozitat q e parashikonin at sipas K. Pr. Penale t vitit 1953. Gjithashtu,

lidhur me pyetjen e t pandehurit, neni 22, parashikonte se: t pandehurit para pyetjes i

njoftohet akuza, si dhe prcakton mnyrn e pyetjes s t miturve nn 16 vje dhe

detyrimisht n prani t nj personi tjetr apo arsimtari.44 Kjo ishte nj garanci pr t

siguruar t drejtn e mbrojtjes s t pandehurit t mitur.

Nga ana tjetr, t pandehurit i njihej e drejta t krkonte prjashtimin e hetuesit, ka

parashikohej n nenin 74 t K. Pr. Penale, t ekspertit, ka parashikohej n nenin 82 t tij,

t njihej me materialet e shtjes n prfundim t hetimeve, neni 102 i Kodit, t ankohej

kundr veprimeve t hetuesit, neni 107 i K. Pr. Penale etj. N fazn e hetimeve, ankimet i

paraqiteshin prgjegjsit t sektorit t hetuesis, dhe n organin m t lart t hetuesis.

Me drgimin e shtjes n gjyq, t pandehurit i lindte e drejta pr t krkuar prjashtimin e

gjyqtarve q gjykojn shtjen, e drejt e parashikuar nga neni 110 i K. Pr. Penale.

Ky kod krkonte, si pr hetuesin edhe pr gjyqtarin, nj plan pr shqyrtimin e gjithanshm

t shtjes, ka sanksionohej n nenin 62 dhe 125 t K. Pr. Penale, me qllim shmangien

nga gjykimi i prcipt i shtjes, q do t cenonte t drejtat e t pandehurit.

N seanc gjyqsore, gjykata ishte e detyruar t siguronte njohjen e t pandehurit me

aktakuzn, si dhe ti bnte t ditur atij t drejtat n kt faz t gjykimit. Ajo ishte e

detyruar, gjithashtu, t marr n shqyrtim krkesat paraprake t tij n lidhje me marrjen e

provave, referuar nenit 141 t K. Pr. Penale. Sipas nenit 136 t Kodit, gjykata duhej ti

shqyrtonte drejtprdrejt n seanc n prani t t pandehurit kto prova, duke i dhn t

drejtn atij t jap shpjegime e t bj pyetje mbi do prov.45 N ndryshim nga neni 73 i

43 Kodi i Procedurs Penale, i vitit 1979, neni 9. 44 Kodi i Procedurs Penale, i vitit 1979, neni 22, fq.12. 45Kodi i Procedurs Penale, neni 136, fq.68.

i'HCbLen/f6112k

K. Pr. Penale t vitit 1953, shqyrtimi i shtjes bhet vetm pr akuzat pr t cilat personi

sht marr si i pandehur, ndrsa sipas nenit 153/2: Gjykata vendos kthimin e shtjes

hetuesis pr plotsim hetimesh, kur gjat hetimit jan shkelur rregullat procedurale q

garantojn t drejtat e t pandehurit.46

Me prfundimine gjykimit n shkall t par dhe dhnien e vendimit prfundimtar, t

pandehurit i njihet gjithashtu e drejta e ankimit ndaj vendimit t Gjykats s Shkalls s

Par, n Kshillin Gjyqsor t Gjykats s Rrethit dhe n Gjykatn e Lart, e drejt e

sanksionuar n nenin 162 t Kodit. Nj risi e ktij Kodi, n ndryshim nga K. Pr. Penale t

vitit 1953, ishte se n nenin 174 t tij kodi, parashikohej shprehimisht me titull t veant

moskeqsimi i pozits s t pandehurit: Nuk lejohet ndryshimi i cilsimit t veprs penale

me nj nen q parashikon dnim m t rnd, si dhe dhnia e nj lloji ose mase dnimi m

t rnd.47

Sa m sipr, ky nen u referohet rasteve t ankimit nga i pandehuri, ndrsa n paragrafin e

dyt t tij parashikohet se pozita e tij mund t rndohet nga Gjykata e Shkalls s Par, n

rast proteste nga prokurori apo ankim nga i dmtuari akuzues.

Kto t drejta i jan njohur t pandehurit shprehimisht nga K. Pr. Penale i vitit 1979,

megjithat, sht e kuptueshme se mundsit e realizimit t tyre n praktik ishin t

paprfillshme, sepse n nj proces penal ku ndjekja penale ushtrohet dhe nga vet gjykata,

kur gjykimi zhvillohet pa pjesmarrjen e domosdoshme t prokurorit si pal akuzuese, pa

pjesmarrjen e mbrojtsit t kualifikuar, duke i ngarkuar t pandehurit barrn pr t provuar

pafajsin e tij, t gjitha kto e mbajn procesin penal larg t qent i barabart, i drejt, i

rregullt e ligjor.

Kodit t Procedurs Penale t vitit 1979, i jan br ndryshime t pjesshme n vitet m

von, sidomos me Ligjin Nr. 7386, dat 08.05.1990 dhe Ligjin Nr. 7541, dat 18.12.1991

Pr avokatin n Republikn e Shqipris, ligje q parashikuan mbrojtjen me avokat dhe

shfuqizuan dispozitat e politizuara n Kodin ekzistues. Me dispozitat e reja u shtuan

elemente t reja t procesit t rregullt ligjor, si prezumimi i pafajsis. Duke vazhduar m

pas, me Ligjin Nr. 7717, dat 02.06.1993, q zbrtheu m tej dhe konkretizoi dispozitat e

mposhtme kushtetuese, t parashikuara n Ligjin Nr. 7692, dat 31.3.1993 Pr nj shtojc

46 Kodi i Procedurs Penale, neni 153/2, fq. 76. 47 Kodi i Procedurs Penale, neni 174, fq. 86.

i'HCbLen/f6112k

n Ligjin Nr. 7491, dat 29.04.1991 "Pr Dispozitat Kryesore Kushtetuese". Kto

ndryshime kan sjell ndryshime n dispozitat m posht:

Neni 6: Askush nuk mund t akuzohet ose t deklarohet fajtor pr nj vepr penale, e cila nuk

konsiderohej si e till me ligj n kohn e kryerjes s saj. Nuk mund t jepet nj dnim m i

rnd sesa ai q ka qen i parashikuar n ligj n kohn e kryerjes s veprs penale. Ligji penal

favorizues ka fuqi prapavepruese.

Neni 7: Askush nuk mund t quhet fajtor prderisa nuk i sht provuar fajsia me vendim

gjyqsor t forms s prer.

Neni 8: Gjat procesit penal, askujt nuk mund t'i hiqet e drejta:

a) t vihet n dijeni menjher dhe hollsisht pr akuzn qi bhet;

b) t ket kohn dhe lehtsit e mjaftueshme pr t prgatitur mbrojtjen e vet;

c) t ket ndihmn pa pages t nj prkthyesi, kur nuk flet ose nuk kupton gjuhn

shqipe;

d) t mbrohet vet ose me ndihmn e nj mbrojtsi ligjor t zgjedhur prej tij, t komunikoj

lirisht dhe privatisht me t, si dhe t'i sigurohet mbrojtja falas me an avokati kur nuk ka mjete t

mjaftueshme;

dh) t'u bj pyetje dshmitarve t pranishm dhe t krkoj paraqitjen e

dshmitarve, t ekspertve dhe personave t tjer t cilt mund t sqarojn faktet.

Neni 9: Askush nuk mund t detyrohet t dshmoj kundr vetvetes ose t pohoj fajsin e

tij.

Neni 10: Pavlefshmria e t dhnave t paligjshme. Askush nuk mund t deklarohet fajtor mbi

bazn e t dhnave t mbledhura n mnyr t paligjshme.

Neni 11: Askujt nuk mund t'i mohohet e drejta pr t'u dgjuar para se t dnohet.

Neni 12: Askush nuk mund t gjykohet ose t dnohet m shum se njher pr t njjtn

vepr penale, me prjashtim t rasteve kur sht vendosur rigjykimi i shtjes nga nj gjykat

m e lart.

Neni 13: Kushdo ka t drejt t apeloj nj vendim gjyqsor n nj gjykat m t lart t

krijuar me ligj.48

2.2.4. - Kodi i Procedurs Penale t vitit 1995

Nj ndryshim i rndsishm i legjislacionit shqiptar n vitet 1990 u pasqyrua dhe n

legjislacionin procedural penal. Ky ndryshim erdhi si rezultat i ngjarjeve politike sociale e

juridike, me t cilat u prball shteti shqiptar kt periudh. Pikrisht kto ngjarje, i dhan

fund nj sistemi trsisht t dshtuar dhe shrbyen si piknisje e prpjekjeve pr ta

shndrruar Shqiprin n nj shtet t vrtet europian. Krkes primare n prpjekjet e

msiprme, u shtrua ndryshimi i legjislacionit, me qllim zvendsimin e parimeve,

koncepteve e praktikave antidemokratike, me idet dhe frymn e nj legjislacioni

bashkkohor. Legjislacioni procedural penal, si pjes e pandar e tij, u prfshi n kto

ndryshime, si dhe u prshtat jo vetm me ndryshimet historike t vendit ton, duke u

zhveshur nga politizimet e s kaluars, por edhe me konventat e marrveshjet

ndrkombtare, duke u br kto t fundit pjes e ktij legjislacioni. N kto rrethana, u

48Ligji Nr. 7692, dat 31.03.1993 Pr nj shtojc n ligjin Nr. 7491, dat 29.04.1991 "Pr Dispozitat

Kryesore Kushtetuese", botuar n Fletoren Zyrtare Nr. 5, Prill 1993.

i'HCbLen/f6112k

miratua K. Pr. Penale me Ligjin Nr. 7905, dat 21.03.1995, i cili hyri n fuqi m 1 gusht

1995.49 Ky kod prbn nj aspekt t rndsishm t reforms legjislative n fushn e

drejtsis. N themel t kodit t ri qndrojn parimet dhe normat themelore t procedimit

penal, t pranuara botrisht nga konventat ndrkombtare dhe nga legjislacioni procedural i

shteteve demokratike. Pr tiu prshtatur sa m mir nj legjislacioni bashkkohor e

demokratik, K. Pr. Penale ka qen vazhdimisht objekt i ndryshimeve deri n vitin 2002.

Dispozitat Kushtetuese dhe ndryshimet e bra n kodin e mparshm, shrbyen si baz pr

hartimin e kodit t ri t procedurs penale dhe orientimit t procedimit penal drejt sistemit

akuzator.

Ndr ndryshimet m t rndsishme q solli ky kod, prmendim:

S pari: legjislacioni procedural penal shqiptar, para viteve 1990, prfaqsonte variantin

m regresiv t sistemit inkuizitor, i cili parimet kryesore t procesit penal si: parimin e t

drejts s mbrojtjes, t prezumimit t pafajsis, t barazis s palve i suprimoi, ndrsa t

drejtat e t pandehurit kufizoheshin n maksimum, duke i mohuar atij dhe t drejtn

kryesore, at t mbrojtjes me avokat. K. Pr. Penale i vitit 1995 kto parime i sanksionoi, i

bri t prshkojn t gjith legjislacionin procedural penal dhe t qndrojn n themel t tij.

S dyti, pozicioni dhe roli i subjekteve t procedimit penal ndryshoi thuajse trsisht nga

sistemi i mparshm, i cili e prfshinte gjykatn n paln akuzuese, duke i atribuuar asaj n

disa raste dhe t drejtn e ushtrimit t ndjekjes penale, ndrsa n gjykim vet prokurori nuk

konsiderohej pal, dhe i njihej e drejta pr t ushtruar kontroll mbi Gjykatn. Ndrsa sot,

kodi i ri ka prcaktuar qartsisht rolin, pozicionin dhe funksionin e secilit prej subjekteve t

procedimit penal, duke ndaluar shprehimisht przierjen e ktyre funksioneve. T gjitha kto

ndryshime, solln nevojn e braktisjes s sistemit inkuizitor dhe orientimin drejt atij

akuzator. Hapat e par q ndihmuan drejt ktij kalimi ishin:

Miratimi i Ligjit Pr avokatin n Republikn e Shqipris, Nr. 7541, dt. 18/12/1991, i

cili prcaktoi t drejtat dhe detyrat e avokatit, duke garantuar realisht t drejtn e mbrojtjes

me avokat.50

49Ligji Nr.7905, dat 21.3.1995 Kodi i Procedurs Penale i Republiks s Shqipris, botuar n Fletoren

Zyrtare Nr. 5, Prill 1995, f.159; 186 nene. 50 Ligji Nr.7541, dat 18.12.1991Pr Avokatin n Republikn e Shqipris, botuar n Gazetn Zyrtare Nr.10,

Dhjetor 1991, f.452; 27 nene.

i'HCbLen/f6112k

Miratimi i Ligjit Nr. 7574, dt. 24/06/1992 Pr organizimin e drejtsis dhe disa ndryshime

n kodet e procedurave penale e civile.51Ky ligj solli ndryshimin e sistemit gjyqsor dhe

krijimin e Gjykats s Lart dhe t Gjykatave t Apelit, prcaktoi mnyrn e funksionimit

t ktyre gjykatave n prputhje me standardet ndrkombtare. Prokuroria u njoh si organ i

ndjekjes penale, iu njoh e drejta pr t drejtuar e kontrolluar hetimet.

Dispozitat Kushtetuese pr organizimin e drejtsis, t miratuara me Ligjin Nr. 7561, dt.

29/04/1992.52

Dispozitat Kushtetuese pr T drejtat dhe lirit themelore t njeriut, t miratuara me ligjin

Nr. 7692, dt. 31/03/1993. Zbatimi i ktij ligji solli ndryshime rrnjsore n K. Pr. Penale,

lidhur me mnyrn e kryerjes s veprimeve procedurale q prekin kto liri e t drejta, si:

kufizimi i liris, kontrollet e sekuestrimet. U prcaktuan n mnyr t plot, t drejtat e t

pandehurit dhe t mbrojtsit t tij. U njoh kontrolli i gjykats n caktimin e masave t

sigurimit, n kryerjen e kontrolleve e sekuestrimeve, si dhe u caktua afati i paraqitjes s t

ndaluarit para nj gjyqtari dhe e drejta e t arrestuarit pr tu ankuar n gjykat.

T gjitha kto ndryshime n legjislacionin procedural penal, vun n themel t kodit t ri t

procedurs penale sistemin akuzator, por duke ruajtur edhe disa element t sistemit

inkuizitor, lidhur me t drejtat e palve dhe funksionet e Gjykats. Ky sistem shpall e

garanton realisht, parimin e barazis s palve n proces, t prezumimit t pafajsis, t

kontradiktorialitetit, parime kto, q qndrojn n themel dhe paraprijn Kodin e ri t

Procedurs Penale. Ky sistem i njeh dhe i garanton t pandehurit t drejta reale pr tu

mbrojtur nga akuza. Referuar dispozitave t K. Pr. Penale, qysh n fazn e hetimeve

paraprake, i pandehuri dhe mbrojtsi i tij marrin pjes aktivisht n grumbullimin e fakteve

dhe njihen me materialet e organit q procedon. Prova formohet n seanc gjyqsore,

administrohet n debatin gjyqsor, ku roli i palve sht vendimtar. Roli i gjykats

konsiston n at t nj arbitri, me funksionin kryesor t dhnies s drejtsis, por sht

pranuar dhe iniciativa e saj n gjykim, duke marr prova kryesisht n raste t

domosdoshme. Kodi i ri i Procedurs Penale, duke zgjedhur kt sistem, garanton t drejtat

e individit n procesin penal dhe siguron n mnyr t prsosur nj procedim penal t

drejt, t barabart e t rregullt ligjor.

51 Ligji Nr. 7574, dat 24.06.1992 Pr organizimin e drejtsis dhe disa ndryshime n Kodet e Procedurave

Penale e Civile, botuar n Fletoren Zyrtare Nr. 3, Korrik 1992, f. 147; 24 nene. 52Ligji Nr. 7561, dt. 29/04/1992 Dispozitat Kushtetuese pr organizimin e drejtsis, botuar n Fletoren

Zyrtare Nr. 5, Prill 1993.

i'HCbLen/f6112k

N Kodin e ri t Procedurs Penale t vitit 1995, gjejn vend parimet kryesore Kushtetuese

t parashikuara qart n pjesn e prgjithshme t tij.

Kto dispozita jan nj prafrim dhe prqasje nga t gjitha aktet e mparshme, drejt

elementeve t procesit t drejt ligjor n Shqipri, deri n momentin e aprovimit t

Kushtetuts s Republiks s Shqipris n vitin 1998, n t ciln u sanksionuan t drejtat e

palve n nj proces t rregullt gjyqsor, n t gjitha elementet e tyre.

N Kodin e Procedurs Penale t vitit 1995, n nenin 3 t tij, sanksionohet se: Gjykata

sht e pavarur dhe vendos n baz t ligjit. Gjykata jep vendim n baz t provave q

shqyrtohen e verifikohen n seanc gjyqsore.

N nenin 4, sanksionohet se: I pandehuri prezumohet i pafajshm gjersa nuk vrtetohet

fajsia e tij me vendim gjyqsor t forms s prer. do dyshim pr akuzn mohet n

favor t t pandehurit.

N nenin 6 sanksionohet se: I pandehuri ka t drejt t mbrohet vet ose me ndihmn e

mbrojtsit. Kur nuk ka mjete t mjaftueshme, i sigurohet mbrojtja falas me avokat.

Mbrojtsi ndihmon t pandehurin q ti garantohen t drejtat procedurale dhe ti ruhen

interesat e tij ligjore.

Ndrsa, n nenin 7, sanksionohet se: Askush nuk mund t gjykohet rishtas pr t njjtn

vepr penale, pr t ciln sht gjykuar me vendim t forms s prer, me prjashtim t

rasteve kur sht vendosur rigjykimi i shtjes nga gjykata kompetente.

N nenin 8, sanksionohet se: Personat q nuk din shqip prdorin gjuhn e tyre dhe, me

ann e prkthyesit, kan t drejt t flasin e t marrin dijeni pr provat e aktet, si dhe pr

zhvillimin e procedimit.53

Nga ana tjetr, n Kushtetut sanksionohej se:

Neni 29: Askush nuk mund t akuzohet ose t deklarohet fajtor pr nj vepr penale, e cila nuk

konsiderohej e till me ligj n kohn e kryerjes s saj, me prjashtim t veprave, t cilat n

kohn e kryerjes s tyre, prbnin krime lufte ose krime kundr njerzimit sipas s drejts

ndrkombtare. Nuk mund t jepet nj dnim m i rnd se ai q ka qen parashikuar me ligj n

kohn e kryerjes s veprs penale. Ligji penal favorizues ka fuqi prapavepruese.

Neni 30: Kushdo quhet i pafajshm prderisa nuk i sht provuar fajsia me vendim gjyqsor

t forms s prer.

Neni 31: Gjat procesit penal kushdo ka t drejt:

a) t vihet n dijeni menjher dhe hollsisht pr akuzn q i bhet, pr t drejtat e tij,

si dhe t'i krijohet mundsia pr t njoftuar familjen ose t afrmit e tij;

b) t ket kohn dhe lehtsit e mjaftueshme pr t prgatitur mbrojtjen e vet;

c) t ket ndihmn pa pages t nj prkthyesi, kur nuk flet ose nuk kupton gjuhn

shqipe;

53 Kodi i Procedurs Penale t Republiks s Shqipris, Tiran, 1995.

i'HCbLen/f6112k

) t mbrohet vet ose me ndihmn e nj mbrojtsi ligjor t zgjedhur prej tij; t

komunikoj lirisht dhe privatisht me t, si dhe t'i sigurohet mbrojtja falas, kur nuk ka mjete t

mjaftueshme;

d) t'u bj pyetje dshmitarve t pranishm dhe t krkoj paraqitjen e dshmitarve,

t ekspertve dhe t personave t tjer, t cilt mund t sqarojn faktet.

Neni 32: Askush nuk mund t detyrohet t dshmoj kundr vetvetes ose familjes s vet dhe

as t pohoj fajsin e tij. Askush nuk mund t deklarohet fajtor mbi bazn e t dhnave t

mbledhura n mnyr t paligjshme.

Neni 33: Kushdo ka t drejt t dgjohet para se t gjykohet. Nga kjo e drejt nuk mund t

prfitoj personi q i fshihet drejtsis.

Neni 34: Askush nuk mund t dnohet m shum se nj her pr t njjtn vepr penale dhe as

t gjykohet srish, me prjashtim t rasteve kur sht vendosur rigjykimi i shtjes nga nj

gjykat m e lart, sipas mnyrs s parashikuar me ligj.

Neni 42:Liria, prona dhe t drejtat e njohura me Kushtetut dhe me ligj nuk mund t cenohen

pa nj proces t rregullt ligjor. Kushdo, pr mbrojtjen e t drejtave, t lirive dhe t interesave t

tij kushtetues dhe ligjor, ose n rastin e akuzave t ngritura kundr tij, ka t drejtn e nj

gjykimi t drejt dhe publik brenda nj afati t arsyeshm nga nj gjykat e pavarur dhe e

paanshme e caktuar me ligj.

Neni 43:Kushdo ka t drejt t ankohet kundr nj vendimi gjyqsor n nj gjykat m t lart,

prvese kur n Kushtetut parashikohet ndryshe.54

M tej, n Kushtetut sanksionohet se:

Neni 3: Gjykata sht e pavarur dhe vendos n baz t ligjit. Gjykata jep vendim n baz t

provave q shqyrtohen e verifikohen n seanc gjyqsore.

Neni 4: I pandehuri prezumohet i pafajshm gjersa nuk vrtetohet fajsia e tij me vendim

gjyqsor t forms s prer. do dyshim pr akuzn mohet n favor t t pandehurit.

Neni 6: I pandehuri ka t drejt t mbrohet vet ose me ndihmn e mbrojtsit. Kur nuk ka

mjete t mjaftueshme i sigurohet mbrojtja falas me avokat. Mbrojtsi ndihmon t pandehurin q

ti garantohen t drejtat procedurale dhe ti ruhen interesat e tij ligjore.

Neni 7: Askush nuk mund t gjykohet rishtas pr t njjtn vepr penale, pr t ciln sht

gjykuar me vendim t form s prer, me prjashtim t rasteve kur sht vendosur rigjykimi i

shtjes nga gjykata kompetente.

Neni 8: Personat q nuk din shqip prdorin gjuhn e tyre dhe, me ann e prkthyesit, kan t

drejt t flasin e t marrin dijeni pr provat e aktet, si dhe pr zhvillimin e procedimit.55

N Kodin aktual t Procedurs Penale gjejn shprehi t gjitha parimet kryesore q prbjn

elementt e nj procesi t drejt ligjor, si n aspektin ndrkombtar, duke iu referuar

KEDNJ, ashtu edhe n aspektin kombtar, referuar Kushtetuts. Kodi sht hartuar n

pajtim me standardet ndrkombtare. Ai ka m shum karakteristikat e nj sistemi

procedural akuzator. N veanti, i sht dhn rndsi debatit gjyqsor, i cili drejtohet nga

gjykata, por roli i palve sht vendimtar, pasi ato paraqesin prova dhe debatojn pr vlern

e provs.

54Ligji Nr. 8417, dat 21.10.1998 Kushtetuta e Republiks s Shqipris, ndryshuar me ligjin Nr. 9675, dat

13.01.2007, si dhe Ligjin Nr. 9904, dat 21.4.2008 (Kushtetuta). 55 Kodi i Procedurs Penale t Republiks s Shqipris, Tiran, 1995.

i'HCbLen/f6112k

KAPITULLI III: GARANCIT KUSHTETUESE T PASQYRUARA N K. E PR.

PENALE T T DREJTAVE T T PANDEHURIT N FAZN E HETIMEVE

HYRJE

Me t drejta t t pandehurit, do t kuptojm trsin e kuadrit ligjor, i cili