Tractatus Rerum Multiplicium

Ο τίτλος είναι μια αναφορά στο έργο του L.Wittgenstein με τίτλο Tractatus Logico-Philo-sophicus, που με τη σειρά του είναι μια αναφορά στο έργο του Σπινόζα με τίτλο Tractatus Theologico-Politicus. Πέραν της επιρροής που έχει ασκήσει το έργο στην παραγωγή αυτής της εργασίας, η ανίχνευση και συνεχής μετατόπιση της αρχικής αναφοράς καταδεικνύει αυτό που τόσο εύστοχα περιγράφει ο ίδιος ο Wittgenstein, ότι δηλαδή η φιλοσοφία είναι υπόθεση προσωπική και κάθε φιλόσοφος που κάτι κάνει στη φιλοσοφία δεν εξαντλεί τη φιλοσοφία, αλλά παρακινεί κάποιον άλλο να γίνει φιλόσοφος. Όπου τα φιλόσοφος και φιλοσοφία μπορούνε να αντιστοιχηθούνε με τα σχεδιαστής-σχεδιασμός ή ακόμη και δημιουργός-δημιουργία.

Πραγματεια Πολλαπλων Πραγματικοτητων

μία ιστορία για το πώς φτιάχνονται τα πράγματα

Επιβλέποντες: Σταύρος Βεργόπουλος, Δημήτρης Φράγκος

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Γεωργία Σκαρτάδου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ/ΜΕΤΑ ΛΟΓΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ/ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΑΡΟΔΟΣ

ΣΤΑΣΙΜΟ

ΣΤΑΣΙΜΟ

ΣΤΑΣΙΜΟ

ΕΞΟΔΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α':Το υποκε ίμενο

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β':Το αντ ικε ίμενο

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Γ' :Πληροφορία-Ιστορ ίες

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Δ' :Πολλαπλή Πραγματικότητα

προσωπικό σημείωμαβιβλιογραφικά στο ιχε ία

9-1415-17

19-31

33-36

38-67

69-71

72-94

97-99

100-110

113-117

118-131

133-137

141-144

Προσπαθώντας να προλάβω τον ανυποψίαστο, υποθετικό, άγνωστο αναγνώστη οφείλω να γνωστοποιήσω πως οι σελίδες που έπονται δεν περιέχουν απαντήσεις σε ερωτήματα. Όπως είναι φυσικό και αναμενόμενο σε κάθε αντίστοιχη διαδικασία παραγωγής λόγου, αποτυπώνουν προβληματισμούς. Δε θα αποκρύψω πως οι προβληματισμοί αυτοί είναι προσωπικοί. Όμως ακόμη και τώρα, μετά το πέρας αυτής της ερευνητικής εργασίας, δε μπορώ να ισχυριστώ με ασφάλεια ότι οι προβληματισμοί έλαβαν την επιδιωκόμενη επίλυση.

Ίσως ο αναγνώστης θα καταφέρει να είναι πιο επιεικής μαζί μου αν περιγράψω το πώς ξεκίνησε το κείμενο που κρατάει στα χέρια του: από μια πολύ απλή ερώτηση, σαν και αυτές που ξέρει πολύ καλά να κάνει ένα μικρό παιδί και, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα σταματήσει να κάνει στη συνέχεια προκειμένου να καταφέρει να μεγαλώσει. Και η διατύπωση αυτής: πως φτιάχνονται τα πράγματα; Όταν αποφασίζει κανείς να ασχοληθεί με μια τέτοια ερώτηση είναι χρήσιμο για τη σωματική και νοητική του ακεραιότητα, να φέρει υπό μάλης και σε συνθήκη εγρήγορσης το μύθο της Λερναίας Ύδρας, όπου ο ήρωας κόβει μεν ένα κεφάλι από το τέρας, περνάει όμως το αναπόφευκτο σοκ, όταν βλέπει ότι στη θέση του έχουν φυτρώσει άλλα δύο.

Πως φτιάχνονται τα πράγματα; Η ερώτηση, που με ικανά και πειστικά τεκμήρια πηγάζει από ασυνείδητες δομές της υποφαινόμενης,


[προσωπικό σημείωμα]

Πραγματεία ΠολλαΠλών Πραγματίκοτήτών10

διατυπώνεται ήδη με ένα παραπλανητικό σχήμα: τι συγκαλύπτει αυτή η παθητική φωνή; Η πρότασή μου έχει ένα συντακτικό υποκείμενο που είναι λογικό αντικείμενο και η περιπλοκή έχει κίολας υποδόρια ξεκινήσει. Υπάρχει κάποιος που φτιάχνει τα πράγματα; Με ένα σημαντικό ελιγμό που επιστρατεύεται προς αποφυγήν της μεταφυσικής διάστασης του ερωτήματος, επιτρέπω στον εαυτό μου να δημιουργήσει ένα υποσύνολο πραγμάτων, μικρότερο του κόσμου ή της πραγματικότητας, που μπορώ -με όση βεβαιότητα δύναμαι να κατέχω- να ομολογήσω ότι έχουν φτιαχτεί από κάποιον. Το γραφείο στο οποίο κάθομαι είχε κατασκευαστή. Τα βιβλία που έχουν απλωθεί μήνες τώρα στην επιφάνειά του, και υπενθυμίζω διαρκώς πως κάποια στιγμή πρέπει να βάλω σε τάξη, έχουν συγγραφέα. Ο υπολογιστής μου και το πρόγραμμα στο οποίο γράφω έχει σχεδιαστή. Η συμπαθητική αφίσα απέναντί μου, που ανακοινώνει μια επικείμενη συναυλία, έχει επίσης φιλοτεχνηθεί από κάποιον. Η εξίσου συμπαθητική συναυλία χρειάστηκε ανθρώπους να την εκτελέσουν και να την παρακολουθήσουν. Ακόμη και το κτίριο στο οποίο επιτελέστηκε το μουσικό συμβάν, φτιάχτηκε. Ο δρόμος που με πήγε στο κτίριο είναι δημιουργημένος. Η πόλη στην οποία κατοικώ; Και αυτή βέβαια θα χρειάστηκε ανθρώπους για να υλοποιηθεί. Απλοϊκά παιδικά ερωτήματα, όπως προανήγγειλα.

Άρα κάποιος ή κάποιοι φτιάχνουν πράγματα. Ποια είναι όμως τα πράγματα; Το γραφείο μου μοιάζει να είναι αυτό που είναι. Μια ξύλινη οριζόντια επιφάνεια διαστάσεων 140x 80 cm, που υποστηρίζεται, μέχρι στιγμής ικανοποιητικά, από δύο κατακόρυφα μεταλλικά “πόδια”. Είναι όμως όντως μόνο αυτό που είναι; Αν όλες οι λειτουργίες που επιτελώ πάνω του εντάσσονται εξίσου στο γραφείο μου, τότε το γραφείο μου είναι χώρος εργασίας, χώρος εστίασης, επίκεντρο κοινωνικών συναθροίσεων και ενίοτε χώρος κατάκλισης. Δεν είναι όμως και ένας σημειακός φορέας ιδεών και αντιλήψεων γύρω από την αρχική δραστηριότητα του γραψίματος; Θα ήθελα να πιστεύω πως ο δημιουργός του επεξεργάστηκε νοητικά τόσο την ίδια τη δραστηριότητα, όσο και όλα τα δεδομένα με τα οποία χρειάστηκε να έρθει αντιμέτωπος (τη δύναμη της βαρύτητας φερ’ ειπείν ή τους κανόνες μιας ολόκληρης βιομηχανίας παραγωγής γραφείων). Θέλοντας πάντα, κυρίως εξαιτίας προσωπικών

πραγματεια πολλαπλων πραγματικοτητων10

[προσωπικο σημειωμα] 11

λόγων και εμμονών, να κάνω τα πράγματα λίγο πιο περίπλοκα, μπορώ να προχωρήσω σε ένα από τα προαναφερθέντα, ατακτοποίητα βιβλία. Το βιβλίο μου είναι οι δεμένες σελίδες του και το περίτεχνο εξώφυλλό του. Είναι τα γράμματα παρατεταγμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να φτιάχνουν λέξεις με τις οποίες είμαι εξοικειωμένη. Από τις λέξεις φτιάχνεται το κείμενο του βιβλίου. Αυτό που μου μένει όμως συνήθως από τα βιβλία είναι το περιεχόμενό τους. Είναι αυτό που έχει καταγράψει ο συγγραφέας και αυτό που εγώ έχω, καλώς ή κακώς, εννοήσει. Είναι πιθανότατα μια σειρά επιπλέον συγγραφέων που προηγήθηκαν αυτού, και λειτουργούνε ως αναφορές του. Είναι ο χώρος και ο χρόνος στον οποίο γράφτηκε το βιβλίο ή ο χώρος και ο χρόνος για τον οποίο γράφτηκε το βιβλίο. Είναι επίσης οι κανόνες σύμφωνα με τους οποίους έχουμε συμφωνήσει εμείς οι άνθρωποι να επικοινωνούμε, να γράφουμε και να διαβάζουμε βιβλία. Και αν θέλω να μιλήσω για τα βιβλία που μου αρέσουν; Πως κάνω τη διαλογή μεταξύ του συνόλου των βιβλίων μου; Τα κεφάλια-ερωτήματα ξεπηδούνε ακριβώς όπως ήταν αναμενόμενο.

Ανακαλώ εαυτόν σε τάξη: υπάρχει κάποιος που φτιάχνει κάτι, που υπάρχει επίσης. Ποιος είναι ο κάποιος; Και ποια είναι τα πράγματα; Υπάρχουν χαρακτηριστικά που προδικάζουν το πώς δημιουργεί κάποιος; Στα πλαίσια αυτής της εργασίας ο κάποιος θα παραμείνει το πρωτεύον υποκείμενο και βιολογικός απόγονος του homo sapiens -ο άνθρωπος. Από τη στιγμή εμφάνισής του μέχρι και σήμερα ο άνθρωπος φέρει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Κάποια από αυτά παραμένουν διαχρονικά στη συνολική ιστορική του πορεία ενώ κάποια άλλα είναι επίκτητα. Για παράδειγμα όλοι οι άνθρωποι έχουν από ένα σώμα, με αριθμό άκρων που μπορεί να ποικίλλει από μηδέν έως τέσσερα. Η υπόθεση εργασίας είναι πως αν αυτός που φτιάχνει έχει άλλα χαρακτηριστικά, για παράδειγμα τέσσερα χέρια και οχτώ πόδια, πιθανότατα φτιάχνει και διαφορετικά πράγματα. Τα σημεία που συνιστούν το πρώτο μέρος της εξίσωσης ψηλαφίζονται στις σελίδες του πρώτου κεφαλαίου.

Άρα υπάρχει κάποιος, που είναι κάπως, και φτιάχνει πράγματα. Και τα πράγματα όμως έχουν χαρακτηριστικά. Κάποια από αυτά παραμένουν αναλλοίωτα για το ευρύτερο σύνολό τους. Για

11


παράδειγμα ο χρόνος κυλάει για όλα τα πράγματα, ανεξαρτήτως του βαθμού επιρροής πάνω τους. Άλλα χαρακτηριστικά μεταλλάσσονται. Για παράδειγμα οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες προκύπτουν τα πράγματα είναι αντικείμενο διαρκούς διαπραγμάτευσης. Υπάρχουν όμως και χαρακτηριστικά τα οποία προδικάζουν το πώς δημιουργούνται τα πράγματα. Η επόμενη υπόθεση εργασίας είναι εξίσου πως αν αυτά που φτιάχνονται έχουν άλλα χαρακτηριστικά, τότε ταυτόχρονα οδηγούν σε άλλους (ίδιους και διαφορετικούς ή ίδιους αλλά διαφοροποιημένους) δημιουργούς. Τα σημεία που συνιστούν το δεύτερο σκέλος της εξίσωσης περιγράφονται στις σελίδες του δεύτερου κεφαλαίου.

Ανακεφαλαίωση: Τα πράγματα φτιάχνονται κάπως, επειδή υπάρχουν οι άνθρωποι, που είναι κάπως. Και οι άνθρωποι υπάρχουν, κινούνται, ενεργούν, συμπεριφέρονται κάπως επειδή φτιάχνονται πράγματα, που είναι κάπως. Και η επόμενη ερώτηση έχει ήδη ξεφυτρώσει: τι ενώνει αυτόν που φτιάχνει με αυτό που φτιάχνεται, και αντιστρόφως; Η απάντηση η οποία επιχειρείται να περιγραφεί στο σύνολο του τρίτου κεφαλαίου μοιάζει τελικά ειρωνικά απλή: οι ιστορίες, και τα συστατικά αυτών, οι πληροφορίες.

Τι συμβαίνει όμως με όσα πράγματα δε φτιάχτηκαν ποτέ είτε επειδή δεν προορίζονταν να φτάσουν στην υλοποίηση είτε επειδή λειτουργούσαν συνοδευτικά του κυρίου γεύματος, του αντικειμένου που φτιάχτηκε, είτε επειδή δεν τα κατάφεραν ως εκεί; Οι άνθρωποι ταυτόχρονα με όσα αντικείμενα δημιουργούν sui generis, δημιουργούν από δίπλα αριθμούς, σχήματα, εικόνες, σχέδια, λόγια, ιδέες, οντότητες και πραγματικότητες. Η τελική υπόθεση της εργασίας είναι πως ακόμη και αυτά τα τελευταία δεν είναι λιγότερο αντικείμενα. Είναι σημαντικά γεννήματα του ανθρώπινου νου και εσωκλείουν μια ιδιόμορφη εν δυνάμει αντικειμενικότητα. Στερούνται σίγουρα υλικής υπόστασης. Δε σταματούν όμως να υπάρχουν μεταξύ αυτού που φτιάχνει και αυτού που φτιάχνεται. Καθορίζουν και καθορίζονται καταλυτικά από τις ιστορίες μέσα από μια στενή περιοχή τομής ύπαρξης και ανυπαρξίας. Και έτσι, κάθε ιστορία ενός πράγματος που φτιάχτηκε, γίνεται ένα πλέγμα ιστοριών άλλων πραγμάτων που δε φτιάχτηκαν ή που θα μπορούσαν να φτιαχτούν. Παράλληλες ιστορίες, παράλληλες

[προσωπικο σημειωμα] 13

πραγματικότητες.Θα μπορούσα να είχα αρχίσει την ερώτηση διαφορετικά. Θα μπορούσα

όπως εύστοχα επεσήμανε και ο Δημήτρης Φράγκος να ασχοληθώ με το σύστημα της απορροής υδάτων επί της οδού της κατοικίας μου. Θα ξεκινούσα τότε να μετρώ διατομές αποχετευτικών σωλήνων και υδρορροών, να καταγράφω τα υλικά κατασκευής και το σχεδιασμό του συνολικού συστήματος, καθώς και τα ποσοστά βροχοπτώσεων των τελευταίων ετών. Για να κάνω μια ακριβή εκτίμηση όμως θα έπρεπε να λάβω υπόψιν μου ότι βρίσκομαι στην πόλη Θεσσαλονίκη, στην χώρα Ελλάδα, στην ήπειρο Ευρώπη, στον πλανήτη Γη, στον κόσμο. Θα έπρεπε, σε επόμενη φάση, να μάθω τι είναι η βροχή και να διεισδύσω νοητικά στην κλίμακα των μορίων που τη σχηματίζουν. Θα ένιωθα δεσμευμένη να μιλήσω για το πώς φτιάχνεται η βροχή, και για όλους τους τόπους και τους ανθρώπους που έχει συναντήσει προκειμένου να φτάσει εδώ που βρίσκομαι εγώ τώρα. Και αφού η επιστήμη μας διασφαλίζει πως ύλη δεν παράγεται από το πουθενά θα χρειαζόταν να μάθω για όλες τις φάσεις, χρονικές και ποιοτικές, από τις οποίες έχει διέλθει η σταγόνα, οι σταγόνες, η βροχή. Θα έπρεπε στη συνέχεια να μιλήσω για το πώς μυρίζει ο βρεγμένος δρόμος, μάλιστα πως μυρίζει το χειμώνα και πως το καλοκαίρι, γιατί είναι άλλη η μυρωδιά μιας ξαφνικής νεροποντής το μήνα Αύγουστο και άλλη η μυρωδιά της εγκατεστημένης μούχλας στην πόλη μου το μήνα Νοέμβριο. Θα χρειαζόταν να πω πως η βροχή στην ίδια πόλη είναι κοινωνικό φαινόμενο, καθώς οι άνθρωποί της τρομάζουν να βγούνε από το σπίτι μια μέρα που βρέχει και, επομένως, συναντιούνται λιγότερο στους δρόμους της. Θα προσέθετα τότε πως η αστική συγκοινωνία της πόλης μου σε περίοδο βροχοπτώσεων παραλαμβάνει διπλάσιο φορτίο επιβατών και πιθανότατα διπλάσιο φορτίο λογομαχίας εντός της, ακριβώς λόγω της βροχής και των ανθρώπων που αυτή συνάντησε στην πορεία της. Νομίζω πως κάπου θα έκανα και ένα μικρό σχόλιο, πως πιθανότατα η ίδια αυτή σταγόνα ή κάποια συγγενική της, η κάποια συγγενική μου

-όντας και εγώ κατά 70% νερό- υπήρξε η αφορμή για να επινοηθεί το αντίστοιχο άσμα της “Συννεφιασμένης Κυριακής”, το οποίο ίσως θα έκρινα και κατάλληλη ηχητική υποστήριξη της εν λόγω εργασίας.

Θα μπορούσα να γράψω ένα κείμενο ακόμη περισσότερων λέξεων,


για να περιγράψω την πραγματικότητα. Με τόσες λέξεις, σίγουρα όλο και κάτι θα άφηνα απ’ έξω. Και πάλι δε θα κατάφερνα να περιγράψω ή να απαντήσω το πώς φτιάχνονται τα πράγματα. Πιθανότατα όμως θα κατέληγα σε μια ιστορία περιπλοκής των σημείων μέσα από την οποία θα είχα δημιουργήσει πλέον το δικό μου αντικείμενο. Γιατί χρειάζεται το ερώτημα, όταν γνωρίζει κανείς πως είναι αναπάντητο; Γιατί όπως περιγράφει και ο Αριστοτέλης1 υπάρχει μια γοητεία, μια απόλαυση στο να μαθαίνουμε. Η μάθηση και η έκπληξη είναι ευχάριστα πράγματα, διατυπώνει, και η ευχαρίστηση αυτή συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας. Είναι ένας συλλογισμός ότι αυτό το πράγμα είναι εκείνο, και έτσι μαθαίνουμε κάτι τι. Ή γιατί ως άνθρωποι γνωρίζουμε από πρώτο χέρι πως κάπως έτσι υπάρχουν οι άνθρωποι: δημιουργώντας ερωτήματα, δίνοντας απαντήσεις, για να ξαναδημιουργήσουν ερωτήματα που χρήζουν απαντήσεων. Ή τέλος γιατί όπως τόσο εύστοχα έχει ήδη πει και ο ποιητής, το νησί δεν ξεγελάει, όντας φτωχικό ως προς τις απαντήσεις του, αλλά καταφέρνει και χαρίζει το ωραίο ταξίδι.

1 (Αριστοτέλης, Περί Ποιητικής 3 1448β, 1982, ΚΕΔΡΟΣ)


[βιβλιογραφικά στοιχεία]

Στην πορεία του κειμένου μου ο αναγνώστης θα συναντήσει αναφορές σε φιλοσόφους, επιστήμονες, καλλιτέχνες, σχεδιαστές. Η αλήθεια είναι ότι το κείμενο έχει παραχθεί μέσα από συνεχείς διαλόγους -φανταστικούς ή πραγματικούς- με άλλα πρόσωπα. Κάποιες φορές οι διάλογοι ήταν ικανοί να εγείρουν τα ερωτήματα, τις αμφιβολίες και τις υπόνοιες. Άλλες φορές υπήρξαν ικανοί να δώσουν περιζήτητες απαντήσεις και επιβεβαιώσεις, εν είδει σημειακού βαλσάμου της αναζήτησης. Τις περισσότερες όμως πιστοποιούσαν και ονομάτιζαν τα ερωτήματα, διατυπώνοντας με τη σειρά τους τις δικές τους ιστορίες. Οφείλω μια προκαταβολική συγγνώμη για τις παρανοήσεις, που εγγυημένα έχω καταφέρει στο λόγο τους. Διατηρώ την επιφύλαξη όμως, πως τελικά κάπως έτσι φτιάχνονται οι ιστορίες: όσο και να καταλαβαίνει κανείς τα πράγματα ή τους ανθρώπους ή ακόμη και τις αφηγήσεις πίσω από τα πράγματα, καταλήγει τελικά να καταλαμβάνει τα πράγματα δημιουργώντας ταυτόχρονα καινούργιες αφηγήσεις, που ευτυχώς για μένα, χρειάζονται εξίσου ακριβείς εννοήσεις όσο και παρανοήσεις. Συνοψίζω εν τάχει, λοιπόν, ονόματα που μπορεί να μην καταγράφονται επακριβώς στο σώμα του κυρίως κειμένου αλλά οι ιστορίες τους έχουν σίγουρα συνυφανθεί στην τελική αφήγηση, χωρίς αρχή, μέση ή τέλος: ο Πλάτωνας με τις θεωρίες και τις παραβολές του περί ιδέας και πραγματικότητας. Ο


Αριστοτέλης με κείμενά του όπως το “Περί Ποιητικής” ή η “Ρητορική” όπου περιγράφει μεταξύ πολλών την πραγματικότητα ενός πολλαπλού ρεαλισμού, τη σύσταση του μύθου και της ιστορίας, και τις ισορροπίες μεταξύ πιθανού και δυνατού. Οι Deleuze και Guattari, που μέσα από ένα μεγάλο εύρος κειμένων διεισδύουν σε μεγάλο βαθμό στους όρους της πολλαπλότητας και της εικονικότητας. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης με το σύγραμμά του “Παράθυρο στο Χάος” όπου διερευνά τις αποστάσεις μεταξύ δημιουργίας και αλήθειας, φαντασιακού και πραγματικού. Αρχιτέκτονες όπως ο νεαρός Koolhaas με τον κυνικό ρεαλισμό του και o Neil Spiller που εξετάζει τα ζητήματα των χωρικών συνεπειών μιας εικονικής πραγματικότητας συνυφασμένα με τις σύγχρονες τεχνολογικές αναζητήσεις. Στο άθροισμά τους προστίθενται και σχεδιαστές που διαπραγματεύονται έντονα τη διάσταση μεταξύ πραγματικού και μη πραγματικού και ενσωματώνουν στην πρακτική τους έννοιες όπως η αφήγηση, το υποθετικό (speculative) και ο σχεδιασμός μέσα από ανάπτυξη σεναρίων. Ο Ιταλό Καλβίνο με τις “Έξι προτάσεις για τη νέα χιλιετία” όπου διερευνά τη σύνδεση μυθοπλασίας και πραγματικής ζωής στις πρώτες στιγμές μιας νέας χιλιετίας, της χιλιετίας την οποία διανύουμε. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες και έργα του που γεφυρώνουν εξίσου αποστάσεις μεταξύ υπαρκτού και φανταστικού, αναπαράστασης και πραγματικού. Μύθοι και ιστορίες που τροφοδοτούνται από πολλές, εκ πρώτης όψεως απομακρυσμένες, περιοχές της ανθρώπινης νόησης. Αφηγήσεις που κινούνται διαρκώς στα όρια μεταξύ επιστήμης-αλήθειας και μυθοπλασίας-προσωπικής εμμονής. Ο Π. Μαρτινίδης, που μέσα από κείμενα και διαλέξεις, τροφοδοτεί την αρχική υπόνοια ύπαρξης μιας κίνησης μεταξύ σημείων, πραγμάτων, ιστοριών και προσώπων. Οι Δημήτρης Φράγκος και Σταύρος Βεργόπουλος, που μέσα από συζητήσεις, παρουσιάσεις και επισημάνσεις, στα εφτά χρόνια σπουδών που προηγήθηκαν, διαμόρφωσαν και ενίσχυσαν σε μεγάλο βαθμό τις βάσεις μέσα από τις οποίες παράχθηκαν οι γραμμές που ακολουθούν. Η ελευθερία που μου παραχώρησαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας ήταν θεμελιώδης, προκειμένου να μορφοποιηθεί το αρχικό νεφέλωμα ιδεών και υπονοιών. Η Κατερίνα και η Νίνα που επιμένουν με υποδειγματικό τρόπο σε αυτό που υπάρχει. Η Σοφία και η Ήρα που

[βιβλιογραφικα στοιχεια] 17

επιμένουν με συναρπαστικό τρόπο στην αναζήτηση αυτού που υπάρχει. Ο Φώτης που υπομένει με επινοητικό τρόπο τη βασανιστική ερώτηση του αν υπάρχει τελικά κάτι ή δεν υπάρχει. Ο Χρήστος που επιμένει με εντυπωσιακό τρόπο στην άνευ όρων ύπαρξη, και μέσω αυτής της εμμονής προκαλεί συνεχώς διαπραγματεύσεις. Ο Μπάμπης και η Μορφούλα που παραμένουν. Με κάθε τρόπο. Όλοι, όσους δεν κατάφερα να συμπυκνώσω σε αυτές τις σελίδες, όμως με οποιοδήποτε τρόπο διαμένουν σε περιοχές της νόησης ή της εγγύς πραγματικότητας και διαμορφώνουν εξίσου γράφουσα και γραφόμενα.

Αυτό που παραμένει κοινό και στις τρεις εκδοχές της έννοιας της θεωρίας που περιγράφονται στην προμετωπίδα, είναι η αναφορά σε μια πραγματικότητα, μια αντικειμενικότητα από τη μία μεριά και σε ένα υποκwείμενο που καλείται να κατανοήσει-ερμηνεύσει-αποτυπώσει αυτή την πραγματικότητα από την άλλη. Οι ορισμοί διαφοροποιούνται ως προς την ακολουθία και τη διαδοχή των δύο μερών: η μία εκδοχή προϋποθέτει την ύπαρξη μιας πραγματικότητας-πράξης αφ’ εαυτής και τη μετέπειτα ερμηνεία της μέσω του μηχανισμού της θεωρίας, ο οποίος απαιτεί την ύπαρξη ενός υποκειμένου για να παραχθεί. Η άλλη εκδοχή δίνει προτεραιότητα στα αφηρημένα σχήματα που παράγουν τα υποκείμενα, τα οποία στη συνέχεια επιβεβαιώνονται ή απορρίπτονται από μια υφιστάμενη πραγματικότητα. Οι πιο σύγχρονες φιλοσοφικές

Σύμφωνα με τη δημοσίευση της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας Wikipedia το λήμμα της θεωρίας ορίζεται ως:

-ένα ολοκληρωμένο σύστημα ιδεών και προτάσεων που προσεγγίζει ένα ζήτημα από αφηρημένη ή συγκεκριμένη οπτική γωνία, ένα σύνολο ισχυρισμών, ουσιαστικά αξιωμάτων,

που οδηγούν σε συμπεράσματα, ή υποστηρίζουν συμπεράσματα για τη φύση του κόσμου-μία υπόθεση για την ερμηνεία ενός προβλήματος.

-μία αναλυτική δομή που έχει ως στόχο της την ερμηνεία ενός συνόλου παρατηρήσεων, ταυτοποιώντας το σύνολο των διακριτών παρατηρήσεων ως τάξη φαινομένων και

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ


διακλαδώσεις κάνουν λόγο για μια αποκατάσταση-επανένωση αυτών των δύο διακριτών μερών: υποκειμένου και αντικειμένου, θεωρίας και πράξης.

Ειδικότερα στην αρχιτεκτονική πρακτική, η συσχέτιση μεταξύ θεωρίας και πράξης είναι μια προβληματική που επανεμφανίζεται διαρκώς και μοιάζει πάντα ανεπίλυτη. Η αρχιτεκτονική θεωρία αναζητείται πάντα μέσα στο σύνολο της αρχιτεκτονικής ή μη πληροφορίας. Ακόμη και όταν είναι εφικτό να διατυπωθεί, η διατύπωση-υλοποίηση της αρχιτεκτονικής θεωρίας γίνεται με ένα χαρακτήρα τόσο προσωρινό, ώστε ο λόγος περί αρχιτεκτονικής να μοιάζει αρκετά υποκειμενικός και να λειτουργεί ως όχημα τεκμηρίωσης προσωπικών επιλογών. Το σχεδιαστικό πρόβλημα λοιπόν, ενσωματώνοντας εντυπωσιακές διαδικασίες ταυτόχρονης κρίσης και κριτικής, παρουσιάζεται τελικά εξίσου ως αφορμή-άλλοθι για τη διατύπωση προσωπικών θεωρήσεων όσο και ως ζήτημα που αναζητεί την επίλυσή του.

Στόχος αυτής της ερευνητικής εργασίας είναι η ανάπτυξη ενός σχήματος θεωρίας πάνω στο θεωρητικό λόγο. Ξεκινώντας από το αρχικό ερώτημα του πως σχεδιάζει-κατασκευάζει κανείς θεωρητικό λόγο για πράξεις που έπονται ή έχουν προηγηθεί, το ίδιο το ερώτημα κατατέμνεται εκ του φυσικού του σε τρεις χρονικές στιγμές: με ποιο τρόπο έχει παραχθεί μέχρι και σήμερα ο θεωρητικός λόγος για το πώς φτιάχνονται τα πράγματα; Τι σημαίνει η παραγωγή θεωρητικού λόγου για τη σημερινή πραγματικότητα; Είναι εφικτό, και αν ναι με ποιο τρόπο, να παραχθεί ένα μόρφωμα θεωρητικού λόγου τόσο ανοιχτό και ευέλικτο ώστε να καθίσταται ικανό να συμπεριλάβει και μελλοντικούς σχηματισμούς της θεωρίας ή της πρακτικής; Καθώς, όπως προειπώθηκε, τα όρια μεταξύ των δύο, όταν γίνεται λόγος για δημιουργία και παραγωγή ιδεών ex nihilo είναι αρκετά ασαφή και διαρκώς ανατρέψιμα. Μία άλλη εκδοχή του αρχικού ερωτήματος είναι: υπάρχει κάποιος ενιαίος χώρος στον οποίο ενσωματώνεται η κάθε όψη του πολυπρισματικού θεωρητικού λόγου, περασμένου και επόμενου, της δημιουργίας;

Το ερώτημα προκύπτει και ενισχύεται από μια τρέχουσα πραγματικότητα: είναι πλέον δεδομένο ότι ο σημερινός σχεδιασμός έχει υποστεί μια σημαντική επέκταση σε επίπεδο πιθανοτήτων, ταχυτήτων και πολυπλοκότητας που έχει να διαχειριστεί. Η επέκταση αυτή

εισαγωγη 21

πυροδοτείται και ενισχύεται μέσα από τις νέες τεχνολογίες σχεδιασμού και επεξεργασίας της πληροφορίας, από τα νέα εργαλεία παραγωγής μορφών και κατανόησης του αντικειμένου που έχουν προκύψει. Ακόμη και η χρήση του όρου της πληροφορίας συμβαίνει ακριβώς επειδή αυτή έχει καταστεί ορατή: υπάρχουν πλέον τα μέσα με τα οποία μπορεί κανείς να διαχειριστεί, ερμηνεύσει, αποθηκεύσει, επεξεργαστεί, ανταλλάξει, επαυξήσει, παραγάγει πληροφορίες. Και ενώ η πράξη έχει ήδη αβίαστα ενσωματώσει αυτή την επέκταση-στροφή, ο περί της πράξης λόγος προσπαθεί ακόμη να ερμηνεύσει τα συμβάντα.

Οι σελίδες που ακολουθούν δεν περιγράφουν μια εξονυχιστική ανάλυση των παραπάνω ερωτημάτων. Αποτυπώνουν μια προσπάθεια απάντησης μέσω της ίδιας της πράξης που διατηρεί τα ερωτήματα ως υπόνοιες που επανέρχονται στην ίδια τη ροή του λόγου. Οι βιβλιογραφικές αναφορές προσεγγίζουν το ζήτημα της παραγωγής και της κατανάλωσης του σχεδιασμένου, μέσα από πηγές που ενίοτε απέχουν και απομακρύνουν από το ζητούμενο, αλλά ουσιαστικά καταφέρνουν και μιλούν με μεγαλύτερη σαφήνεια και αποτελεσματικότητα για το ίδιο-εκτός αυτού, για αυτό. Παραφράζοντας τον Wittgenstein1 είναι ένα δημιούργημα που επιθυμεί πάνω από όλα να διεγείρει επιπλέον ερωτήσεις παρά να πλανηθεί θεωρώντας ότι μπορεί να διατυπώσει σαφείς απαντήσεις. Άλλωστε μια βασική πτυχή της έννοιας της θεωρίας, είναι αυτή που πηγάζει από την ετυμολογική συγγένειά της, με τις λέξεις θεωρός-θεωρώ αλλά και με το ρήμα θεάομαι-θεώμαι. Η πτυχή αυτή μετατοπίζει το νόημα της θεωρίας σε μια πλευρά θέασης, ενατένισης των πραγμάτων στην οποία και υπεισέρχονται πολλαπλές παράμετροι: σημείο θέασης, θεατής, θέαμα, στιγμή θέασης, διάρκεια θέασης κλπ.

Το θεωρητικό σχήμα που επιχειρείται για την προσέγγιση του ερωτήματος, βασίζεται σε μια απόπειρα σύντομης καταγραφής ορισμένων πτυχών της πολυπρισματικής φύσης του υποκειμένου και του αντικειμένου. Οι πτυχές αυτές έχουν εντοπιστεί στα βιβλιογραφικά αναγνώσματα και έχουν ταξινομηθεί σε μια κλίμακα που κυμαίνεται από την πλήρως φυσική-υλική υπόσταση και των δύο έως την πλήρως άυλη-

1 Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, 1978, Εκδόσεις Παπαζήσης

ΤΟΜΕΣ Β-Β’: Κάθετες τομές (ιστορίες)

ΤΟΜΕΣ Α-Α’: Κάθετες τομές (black boxes)

ΑΑ’

Β

Εικ.1: Σχηματική απόδοση του θεωρητικού χώρου των πολλαπλών πραγματικοτήτων.

Β’


νοητική ύπαρξη. Στην πορεία καταλογογράφησης και ταξινόμησης, διαπιστώνεται πως οι πτυχές αυτές δεν είναι ασύνδετες μεταξύ τους. Αντιθέτως υπάρχουν σχέσεις, οι οποίες μάλιστα δεν διατηρούνε μια αυστηρή ιεραρχική δομή (tree structure) αλλά προσομοιάζουν περισσότερο σε ένα δίκτυο σημείων (point cloud) όπου ο κάθε επιμέρους κόμβος μπορεί και συνδέεται με τους υπόλοιπους κόμβους του συνόλου. Η περιγραφή γίνεται με σύντομο τρόπο (καθώς κρίνεται ότι η πλήρης αναπαράσταση της πραγματικότητας του υποκειμένου και του αντικειμένου, σημαίνει τη μετατροπή της αναπαράστασης στην ίδια την πραγματικότητα, γεγονός που πέραν του παραδόξου που αντικατοπτρίζει, κρίνεται και ατελέσφορο καθώς δεν αποτελεί το στόχο της εργασίας). Παρόλ’αυτά η δομή που επιλέγεται επιτρέπει την εισαγωγή ή διαγραφή κόμβων με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ικανή να παραλάβει οποιαδήποτε επιπλέον πτυχή υποκειμένου-αντικειμένου έχει παραληφθεί ή προκύπτει στην πορεία του χρόνου, χωρίς να διαταράσσεται το σύνολο. Μετά από την σύντομη αυτή ανάλυση λοιπόν το κείμενο καταλήγει ολοταχώς στο κυρίως ζητούμενο: τη σύνδεση υποκειμένου και αντικειμένου και τη διάγνωση που προκύπτει για την πραγματικότητα που περιγράφεται, όταν αυτά συνδεθούν. Οι εκάστοτε θεωρήσεις, ιδέες και πράξεις αντιμετωπίζονται ως ίχνη-μονοπάτια μεταξύ των κόμβων. Προκύπτει έτσι ένας χώρος που επιδέχεται τομές σε διάφορες κατευθύνσεις: οριζόντιες τομές στις οποίες διερευνάται πώς από το υποκείμενο φτάνουμε στο αντικείμενο και αντιστρόφως. Κάθετες τομές που λειτουργούν ως «πάγωμα» μιας χρονικής στιγμής, και συμπεριφέρονται ως όψεις-απεικονίσεις του συγκεκριμένου υποκειμένου ή αντικειμένου. Οι κάθετες τομές μπορούν να γίνουν αντιληπτές σαν τα black boxes του εκάστοτε αντικειμένου ή υποκειμένου. Το σχήμα γίνεται πιο πολύπλοκο όταν διαπιστώνει κανείς πως οι συνδέσεις και οι γραμμές δεν συμβαίνουν μόνο στις δύο διαστάσεις.

Εικ.2: Από την αυστηρή ιεραρχική δομή (tree structure), στο δίκτυο κόμβων (point cloud).

εισαγωγη 25

Ο χώρος του θεωρητικού λόγου είναι και αυτός τρισδιάστατος, με την έννοια του ότι αποκαλύπτεται πως η υλοποιημένη πραγματικότητα αν και υπάρχει με βεβαιότητα, είναι απλώς μια εκδοχή εξέλιξης των πραγμάτων, και μάλιστα όχι απαραίτητα η καλύτερη. Η υλοποιημένη πραγματικότητα είναι το ίχνος που επιβιώνει από την τρισδιάστατη δομή και προβάλλεται σε πρώτο πλάνο.

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Το «πραγματικό» υποκείμενο σπάνια ανταποκρίνεται στο αφηρημένο μοντέλο που προβάλλουν οι θεωρήσεις και οι φιλοσοφικές αναπτύξεις. Μέσα από μια κλιμάκωση με εύρος από τη φυσική υπόσταση ως τη νοητή ύπαρξή του το υποκείμενο είναι: δημιουργός-πομπός πληροφορίας και αποδέκτης πληροφορίας με πολλαπλές διακυμάνσεις βαθμού συμμετοχής (θεατής-μέτοχος). Είναι άτομο με όλες τις ιδιότητες που φέρει ως τέτοιο (ρόλοι στους οποίους εναλλάσσεται σε όλο το φάσμα της ύπαρξής του) και είναι άτομο ως πρόσωπο, με όνομα και επώνυμο. Είναι σύνολο με την έννοια ότι κυριαρχείται από δομές που έχουν καθιερωθεί πριν από αυτό γι’ αυτό και είναι τμήμα ενός συνόλου που είναι κάτι παραπάνω από το απλό άθροισμα των μερών του. Ως σύνολο είναι φορέας μιας συλλογικής ευφυΐας που υπερβαίνει τη χρονική διάσταση, ενσωματώνεται σε δομές που επικοινωνούνε με μια lingua franca, που διαφέρει από το προσωπικό λεξιλόγιο. Ως άτομο και ως σύνολο ανήκει σε μια συγκεκριμένη χωροχρονική τομή που φέρει όλη την πληροφορία που έχει προηγηθεί αυτής: ανήκει, εντάσσεται και σκέφτεται-συμπεριφέρεται σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, οικονομικό, τεχνολογικό, επιστημονικό πλαίσιο. Παράγει και αναλύει πληροφορίες μέσα από συγκεκριμένα συστήματα θεώρησης. Επιπλέον ως άτομο και ως σύνολο ενσωματώνει τη φυσική υπόστασή του, το σώμα του καθώς και τις άυλες πτυχές του: μηχανισμοί συνείδησης και αντίληψης, μνήμη ή και σημεία στα οποία ούτε το ίδιο δεν έχει δυνατότητα πρόσβασης (το ασυνείδητο-το άρρητο-το λανθάνον). Είναι ταυτόχρονα υποκείμενο και υποκείμενα συμμετέχοντας σε μια πολλαπλότητα που ξεπερνάει τη μοναδιαία πτυχή του. Είναι οι συμπεριφορές του και οι αισθήσεις του.

Εικ.3: Η πολυπρισματική φύση του υποκειμένου

εισαγωγη 27

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Το «πραγματικό» αντικείμενο δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό που είναι -το ον- αλλά συμπεριλαμβάνει και το σύνολο της διαδικασίας του γίγνεσθαι του. Με αυτή την έννοια και το αντικείμενο δεν είναι απλώς το άθροισμα των σημείων του αν και παραμένει το πιο απτό και υπαρκτό σημείο σύνδεσης με την πραγματικότητα. Το αντικείμενο υπάρχει και ο τρόπος που καταγράφεται ως ύπαρξη ή δημιουργία γίνεται μέσα από τις δομές των υποκειμένων. Επομένως το αντικείμενο είναι αυτό που είναι όμως όσο προσεγγίζεται, μοιάζει να μετατοπίζεται σε ένα «αλλού». Αυτό συμβαίνει γιατί μια επίγνωση του αντικειμένου στην πληρότητά του θα απαιτούσε ένα εξίσου πλήρες και ολόκληρο υποκείμενο. Άρα και στο αντικείμενο ισχύει η κλιμάκωση της φυσικής ύπαρξής του και της νοητικής παρουσίας του. Το αντικείμενο είναι η ύλη του, ως πρώτη ύλη (prima materia) με όλη την ευφυΐα των φυσικών διαδικασιών παραγωγής που αυτή ενσωματώνει, με τις ιδιότητες και τις ικανότητές της, με τους φυσικούς νόμους που τη διέπουν και με τις δομές στις οποίες υποτάσσεται. Το αντικείμενο είναι η μορφή του και η γεωμετρία του, είναι το σχήμα της ύλης και οι διαστάσεις της, είναι η κατασκευή του. Ως μορφή μπορεί, μεταξύ άλλων, να είναι εικόνα (icon), δείκτης (index) ή σύμβολο (symbol). Είναι η λειτουργία του καθώς μορφοποιείται στον κόσμο σύμφωνα με το τι κάνει, πως συμπεριφέρεται και ρυθμίζει ή ελέγχει, έχει ένα τέλος με την έννοια του σκοπού αλλά και της ακτίνας εμβέλειάς του. Το αντικείμενο είναι και αυτό τόσο μονάδα -μοναδιαίο αντικείμενο- όσο και σύνολο -είναι το είδος ενός γένους. Ως μονάδα το αντικείμενο έχει και αυτό τα μέρη του, τα στοιχεία που το αρθρώνουν. Είναι επίσης προϊόν της διαδικασίας από την οποία παράγεται: είναι η μήτρα που παράγει αντικείμενα, το «πρότυπο» αντικείμενο (το αυθεντικό) και όλες οι πιθανές παραλλαγές-αντίγραφά του. Είναι η κανονική, η ακανόνιστη και η υπερ-κανονική εκδοχή του. Το αντικείμενο είναι η χρονικότητά του και με αυτή την έννοια το αντικείμενο είναι και δεν είναι, καθώς γίνεται συνεχώς. Το αντικείμενο είναι η αναπαράστασή του και ως αναπαράσταση είναι η καταγραφή του, η ανάπλασή του, και το μέσο με το οποίο αναπαρίσταται. Το αντικείμενο είναι η εικόνα του, η

Εικ.4: Η πολυπρισματική φύση του αντικειμένου

εισαγωγη 29

εν-τύπωσή του, η προσομοίωσή του, και το θέαμά του. Είναι η ιδέα του και οι ενδεχομενικότητες που ενσωματώνει ως τέτοια, με την έννοια της μη υλοποιημένης και άρα μη τελειωμένης μορφής. Το αντικείμενο είναι το σύμβολό του και το νόημά του. Ως νόημα είναι και το βάθος του σε σχέση με την αρχική υλική επιφάνεια. Το αντικείμενο μπορεί να είναι ακόμη και το μη νόημά του (τα ά-λογα αντικείμενα). Επιπλέον το αντικείμενο είναι και αυτό όπως και το υποκείμενο, ο χωροχρόνος του με την έννοια ότι ανήκει σε ένα συγκεκριμένο χωρικό και χρονικό περιβάλλον-context και άρα συμπεριφέρεται και διαδρά σε ένα καθορισμένο πλαίσιο.

ΣΥΝΔΕΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Τόσο στο υποκείμενο όσο και στο αντικείμενο υπάρχει μια επιπλέον σημαντική παράμετρος που υπεισέρχεται στην ερμηνεία τους: αυτή της κλίμακας. Ανάλογα με τη σμίκρυνση ή μεγέθυνση των κόμβων-σημείων μπορούμε να εντοπίσουμε επιπλέον πληροφορία: Για παράδειγμα το υποκείμενο ως σώμα είναι και αυτό η ύλη του, τα γονίδιά του και, επομένως, οι ικανότητες και οι ιδιότητες αυτών. Ή το αντικείμενο ως σύνολο ύλης μέσα από τις τόσο πολύπλοκες διαδικασίες παραγωγής του που βασίζονται κυρίως στον κανόνα δοκιμής και λάθους ενσωματώνει ιδιότητες ευφυΐας και μνήμης. Άρα τόσο το αντικείμενο όσο και το υποκείμενο είναι ταυτόχρονα και η μακροσκοπική ή η μικροσκοπική θεώρησή τους. Και συνήθως στις περιοχές αλλαγής της κλίμακας εντοπίζουμε το ενδιαφέρον φαινόμενο συνύφανσης υποκειμένων και αντικειμένων: τα υποκείμενα λειτουργούνε ως αντικείμενα και τα αντικείμενα λειτουργούνε ως υποκείμενα.

ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Στις περιγραφές που προηγήθηκαν η κάθε πτυχή μπορεί να αναπαρασταθεί νοητικά ως κόμβος, ο οποίος ανάλογα με την κλίμακα θέασης μπορεί να παράγει καινούργιους κόμβους, και αυτοί με τη σειρά τους να παράγουν καινούργιους κ.ο.κ. Οι κόμβοι δηλαδή είναι σημεία τα οποία επιδέχονται συνεχείς διαδοχικές κατατμήσεις. Για να επιτευχθεί


η σύζευξη υποκειμένου και αντικειμένου κρίνεται αναγκαίος ο ορισμός μίας μονάδας που είναι τόσο στοιχειώδης και αδιάστατη, ώστε να μην επιδέχεται επιπλέον τομές και κατ’ επέκταση ερμηνείες. Η μονάδα αυτή, το σημείο, εκφράζεται ικανοποιητικά μέσα από τη μορφή της πληροφορίας. Η πληροφορία εκκρεμεί πάντα μεταξύ πραγματικού και νοητού. Μπορούμε να φανταστούμε τις πληροφορίες σαν τα bits μίας εικόνας ή σαν τα άτομα των χημικών στοιχείων. Μεμονωμένες φέρουν αποκλειστικά τις ιδιότητες ύπαρξης τους. Παρατεταγμένες όμως σε μία συγκεκριμένη αλληλουχία αρχίζουν και σχηματίζουν ένα σύνολο, που φέρει ένα επιπλέον, διαρκώς προστιθέμενο ποσοστό πληροφορίας από το απλό άθροισμα των επιμέρους στοιχείων του. Για την περιγραφή του σχήματος της συνολικής εικόνας επιστρατεύεται ο όρος της αφήγησης. Και η ίδια η αφήγηση όμως είναι μόρφωμα που επιδέχεται πολλές και διαφορετικές εκδοχές υλοποίησης. Μία από αυτές είναι η ιστορία που έχει σαφώς διακρινόμενα κεφάλαια: αρχή, μέση, τέλος. Ο σχηματισμός αποκτάει περισσότερο ενδιαφέρον όταν οι αφηγήσεις από κλειστά συστήματα μετατρέπονται σε ανοικτές διαδοχές. Τα μέρη τους και η σειρά τους είναι πάντα ζητήματα προς διαπραγμάτευση. Η αφήγηση μετατρέπεται τότε σε ένα είδος υπερ-κειμένου, όπου οι πληροφορίες μπορούν πάντα να αλλάζουν αλληλουχία χωρίς να διακυβεύεται η ακεραιότητα του συνόλου. Μάλιστα η ίδια η πραγματικότητα που αναπτύσσεται μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, μετατρέπεται σε μια υπερ-πραγματικότητα, μια πολλαπλή πραγματικότητα, όπου η κάθε διαφορετική ανάγνωσή της αποτελεί μια επιμέρους τομή του συνόλου, μια από τις πολλές πλευρές του πολυπρισματικού όλου-όντος. Το αντιληπτό, φαινομενικό, “ορατό” κομμάτι κρίνεται ως μια εκδοχή-πορεία αυτής της πραγματικότητας, ενώ όλες οι μη υλοποιημένες πτυχές είναι εξ ίσου, εν δυνάμει υπαρκτές. Κάθε κατασκευαστής πραγμάτων παράγει εικόνες και πράξεις, δημιουργώντας μια προβολή για ένα μελλοντικό κόσμο. Στην ουσία αφηγείται ένα σενάριο, μια ιστορία είτε αυτό συμβαίνει συνειδητά είτε όχι. Αυτό που διαφοροποιείται όμως είναι ότι σε μια τέτοια συνθήκη πολλαπλότητας οι ιστορίες και οι αφηγήσεις δεν είναι κλειστά συστήματα. Αντ’ αυτού είναι ευέλικτες υποδομές ικανές να παραλάβουν οποιαδήποτε καινούργια μορφή πραγματικότητας, μέσα

εισαγωγη 31

από διαδοχικά σενάρια. Επίσης είναι τόσο ανοιχτές ώστε να μπορούν να είναι προσβάσιμες και επεξεργάσιμες εξίσου από τον πομπό-δημιουργό όσο και από τον αποδέκτη-επεξεργαστή της ιστορίας. Τέλος ενώ η αρχική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ υποκειμένων και αντικειμένων μοιάζει να πολώνεται μεταξύ είτε της σύνθεσης πληροφορίας-δημιουργίας αντικειμένων είτε της ανάλυσης αυτής-“κατανάλωσης” αντικειμένων, σε μια ανοιχτή ανίχνευση ιχνών που δεν απαιτούν σειριακή διαδοχή η σύνθεση μπορεί να συμβαίνει μέσα από την ανάλυση, και αντιστρόφως.

Εικ.5: Οι πληροφορίες και οι πολλαπλές αφηγήσεις.

ΠΑΡΟΔΟΣ


Τι είναι ο άνθρωπος;

«...το μέτρο όλων των πραγμάτων...»Πρωταγόρας

«...μια ευφυΐα που εξυπηρετείται από όργανα...»

Ralph Waldo Emerson

«...ένα λογικό ζώο...»Σενέκας

«...ένα καλάμι, το πιο αδύναμο πράγμα της φύσης, αλλά ένα σκεπτόμενο καλάμι...» Pascal

«...ένα ζώο που χρησιμοποιεί εργαλεία...»Thomas Carlyle

«...ένα ζώο που κατασκευάζει εργαλεία....»Benjamin Franklin

«...μια ευφυής διάταξη φορητών σωληνώσεων...»Christopher Morley

«...το μοναδικό σφάλμα της φύσης...»W.S.Gilbert

«...μόνο αναπνοή και σκιά, και τίποτα παραπάνω...»

Σοφοκλής

«...η πεμπτουσία της σκόνης...»Shakespeare

παροδοσ 35

«...ένα δίποδο, χωρίς φτερά...»Πλάτωνας

«...ο γυμνός πίθηκος...»Desmond Morris

«...ένα ζώο που κατασκευάζει δόγματα...»G.K.Chesterton

«...ένα ζώο πολιτικό...»Αριστοτέλης

«...ένα ζώο τόσο χαμένο στην εκστατική ενατένιση αυτού που πιστεύει πως είναι, ώστε να παραβλέπει αυτό που αναμφίβολα θα έπρεπε

να είναι...» Ambrose Bierce

«...ένα ζώο που χρησιμοποιεί σύμβολα (κατασκευή συμβόλων, κατάχρηση συμβόλων), (...) που διαχωρίζεται από τη φυσική του κατάσταση με εργαλεία που φτιάχνει το ίδιο, που ωθείται από το πνεύμα της ιεραρχίας ( ή κινητοποιείται από την αίσθησης της

οργάνωσης), και σαπίζει με τελειότητα...»Kenneth Burke

«...το μόνο ζώο που κλαίει και γελάει, επειδή είναι το μόνο ζώο που καταλαβαίνει τη διαφορά μεταξύ του πώς είναι τα πράγματα και πώς θα

έπρεπε να είναι...»William Hazlitt


«...το μόνο ζώο που ατενίζει τον θάνατο, και επομένως το μόνο ζώο που είναι ικανό να

αμφιβάλλει για την οριστικότητά του...»William Ernst Hocking

«...το μόνο ζώο του οποίου οι επιθυμίες αυξάνονται όσο θρέφονται˙ το μόνο ζώο που δεν

ικανοποιείται ποτέ...»Henry George

«...το μόνο ζώο που γελάει και έχει κρατική νομοθεσία...»Samuel Butler

«...η πιο φτωχή και αδέξια δικαιολογία όλων των πλασμάτων που κατοικούνε αυτόν τον πλανήτη. Χρειάζεται φροντίδα, στέγη, ρούχα, επιδέσμους, και τυλίγματα, για να επιβιώσει. Είναι ένα ξεχαρβαλωμένο είδος πράγματος, όπως και να το πάρει κανείς, ένα τακτικό Βρετανικό

Μουσείο αδυναμιών και κατωτερότητας..»Mark Twain

«...το μόνο ζώο του οποίου η ύπαρξη είναι ένα πρόβλημα, που χρειάζεται να λύνει...»

Erich Fromm

29 Answers to the Question «What is a Human Being», http://mentalfloss.com/article/50787/29-

answers-question-what-human-being

1. Το υποκείμενο είναι το σώμα του. Είναι η υλοποιημένη, υπαρκτή υπόστασή του. Βρίσκεται στο σημείο τομής μεταξύ ενός είναι-being και ενός γίγνεσθαι-becoming.

1.1 Το σώμα μπορεί να συλληφθεί ως μια επιφάνεια. Είναι ένα όριο στο οποίο επιτελούνται επαφές και ανταλλαγή πληροφοριών. Στην επιφάνεια αυτή εγγράφονται εισερχόμενες αισθητηριακές ωθήσεις μέσω αντίστοιχων υποδοχέων, ικανών να παραλαμβάνουν και να καταγράφουν αισθητηριακά ερεθίσματα.

1.1.1 Η έννοια του ορίου δεν προδικάζει απαραίτητα ένα διαχωρισμό δύο στοιχείων που ανήκουν σε διαφορετικές οντότητες (τα εντός και εκτός του σώματος). Τα στοιχεία αυτά μπορούν να γίνουν αντιληπτά και ως μέρη της ίδιας ενότητας.

1.1.2 Οι υποδοχείς της επιφάνειας που περιγράφεται δεν είναι ισότιμα κατανεμημένοι. Οι βαθμοί ευαισθησίας τους ποι-κίλλουν τόσο στην έκταση της ίδιας της επιφάνειας όσο και από μια επιφάνεια σε κάποια άλλη.

...όπου επιχειρείται μια σύντομη, ελάχιστη και ανακριβής καταγραφή, περιγραφή και παραγραφή των σημείων αυτού που φτιάχνει...

ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄

το Υποκειμενο 39

1.1.2.1 Για παράδειγμα υπάρχουν περιφερειακοί υποδοχείς (αισθητηριακά συστήματα -πχ. τα άκρα) και υπάρχουν και κεντρικοί υποδοχείς που συντονίζουν τις επιμέρους περιφέρειες (κεντρικοί επεξεργαστές-πχ. μυαλό).

1.1.3 Μπορούμε να φανταστούμε ένα σώμα που δεν είναι πλέον επιφάνεια; Το διάτρητο σώμα είναι ενδεικτικό μιας κατάστασης σχάσης υποκειμένου και πραγματικότητας, του μέσα και του έξω.

1.1.3.1 Στη συνθήκη της σχιζοφρένειας για παράδειγμα το σώμα είναι πλέον διάτρητο. Ο Freud το περιγράφει ως ένα σώμα κόσκινο, ένα σώμα στο οποίο δεν υπάρχει τίποτα επιπλέον παρά βάθος και χάνονται τα διακριτά όρια μεταξύ περιέχοντος και περιεχομένου.

1.1.3.2 Σε αυτή την περίπτωση είναι χαρακτηριστικό ότι ο αντι-κειμενικός κόσμος χάνει πια την αρχική του σημασία και υπόσταση. Κάθε συμβάν γίνεται και υπάρχει είτε είναι όντως πραγματικό είτε είναι φαντασιακό.

1.1.4 Όταν τεμαχίζεται η επιφάνεια, τεμαχίζεται και ο κόσμος γύρω από αυτή.

1.1.4.1 Σε ένα κόσμο πλήρως απαλλαγμένο από το σώμα, δεν υπάρχει πιά τόπος ή χρόνος.

1.1.4.2 Είναι η έννοια της εκστατικής συνθήκης όπου το υποκείμενο καταλαμβάνει ένα χώρο με κέντρο το μη-σώμα.

1.2 Επομένως το σώμα είναι και η συνοχή του. Για να επιτυγ-χάνεται αυτή η συνοχή η επιφάνεια λειτουργεί και ως φίλτρο το οποίο απορροφά ή αντανακλά πληροφορία και στη συνέ-χεια συντονίζει το μερίδιο της απορροφημένης πληροφορίας.

1.2.1 Είναι η συνοχή του τόσο ως σύστημα ενότητας όσο και ως άθροισμα μερών-οργάνων που διαμορφώνουν ένα συντονι-σμένο σύνολο.

1.3 Οι πράξεις σύνθεσης και ανάλυσης πληροφορίας συμβαίνουν σε χώρους επιφάνειας: για παράδειγμα η όραση συμβαίνει ως μια στιγμιαία καταγραφή της κίνησης των φωτονίων ενός αντικειμένου στην επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς.


Αντίστοιχα η γραφή συμβαίνει ως παράθεση “ξένων” μορίων από την επιφάνεια του χεριού μου στην επιφάνεια της γρα-φικής ύλης, στην επιφάνεια του χαρτιού.

1.4 Το σώμα έχει μια συγκεκριμένη εμβέλεια. Ως εμβέλεια περιγράφεται η χωρική του κωδικοποίηση. Ένα σώμα έχει συγκεκριμένες διαστάσεις και συγκεκριμένη θέση σε ένα χωροχρονικό συνεχές.

1.4.1 Ανάλογα με τις δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκεται το σώμα, διαγράφει τα δικά του ίχνη στο χώρο, εξαιτίας αυτής ακριβώς της υλικής αναγωγής σε μια χωροχρονικότητα.

1.4.2 Τα ίχνη αυτά είναι χαρτογραφήσιμα, ως αθροίσματα γεω-γραφικών θέσεων και ως ενέργειες διάδρασης με το φυσικό. Τα ίχνη είναι οι ιστορίες του σώματος.

1.4.3 Το σώμα και οι πράξεις του μετατρέπουν τα υποκείμενα σε συνεχή χωροχρονικά μοτίβα.

1.4.3.1 Μπορούμε να φανταστούμε διαγράμματα-λήψεις που δημιουργούνται ώστε να καταγράφουν κινήσεις του ανθρώπινου σώματος με συχνότητα λεπτού ή δευτερολέπτου1.

1.4.3.2 Όταν οι λήψεις τοποθετηθούν η μία πάνω από την άλλη και γίνουν μια στοίβα, αυτό που έχουμε στα χέρια μας είναι μια τοπολογία διάδρασης με το χώρο-χρόνο.

1.4.3.3 Μπορούμε να φανταστούμε το ίδιο διάγραμμα, όπου το σώμα αντί να απεικονίζεται σαν σημείο-σύνολο στο χώρο, αντιμετωπίζεται ως άθροισμα μερών: χρειάζεται πλέον να καταγραφούν οι κινήσεις των άκρων, οι κινήσεις των μαλλιών ή ακόμη και η αναπνοή.

1.4.3.4 Μπορούμε ακόμη να φανταστούμε ένα επαυξημένο διάγραμμα, ένα υπερ-διάγραμμα όπου πλέον δεν κατα-γράφονται μόνο οι κινήσεις του ενός σώματος αλλά και οι κινήσεις των πολλών σωμάτων, υποκειμένων και αντικειμένων.

1.4.3.5 Μπορούμε άραγε να φανταστούμε ένα επαυξημένο

1 Neil Spiller, Digital Dreams, 1998, Whitney Library of Design


διάγραμμα, το οποίο καταγράφει πλέον όχι μόνο τις φυσικές αλλά και τις εικονικές διαδράσεις; Ένα διάγραμμα αντιλήψεων και εικόνων του φυσικού κόσμου.

1.4.3.6 Μπορεί να μην αφορά τόσο το ίδιο το σώμα. Πάντως σίγουρα περιγράφει με μεγαλύτερη ακρίβεια τη φυσική παρουσία του.

1.5 Το σώμα υπακούει υποχρεωτικά σε φυσικούς νόμους μέσα από τους οποίους έχει διαμορφωθεί και μέσα στους οποίους καλείται να επιβιώσει.

1.5.1 Οι φυσικοί νόμοι είναι τόσο εξωτερικοί όσο και εσωτερικοί του συστήματος σώμα.

1.5.2 Εσωτερικά το σώμα έχει κάποιες συγκεκριμένες ιδιότητες και κάποιες συγκεκριμένες ικανότητες διάδρασης με ό,τι βρίσκεται εκτός αυτού.

1.5.2.1 Οι ιδιότητες είναι δεδομένες και ικανές να απαριθμηθούν. Είναι καταγεγραμμένες στο φυσικό υλικό του σώματος.

1.5.2.1.1 Αναζητώντας την πηγή και την αρχική πληροφορία μέσα από την οποία διαμορφώνεται το σώμα, καταλήγει κανείς εύλογα στα γονίδια. Τα γονίδια είναι σχηματισμοί που εμπεριέχουν το σύνολο των χαρακτηριστικών που φέρει το σώμα.

1.5.2.1.2 Καθορίζουν ιδιότητες που ποικίλλουν από τις πολύ προ-φανείς όπως χρώμα ματιών ή αριθμός άκρων έως τις περισσότερο δυσδιάκριτες όπως τις χιλιάδες βιολογικές διαδικασίες που συνιστούν αυτό που ονομάζουμε ζωή.

1.5.2.2 Οι ιδιότητες του σώματος του υποκειμένου είναι συγκεκρι-μένες και ανιχνεύσιμες.

1.5.2.3 Οι ικανότητες διάδρασης από την άλλη δεν είναι δεδομένες και διαμορφώνονται με τη μορφή μιας ανοιχτής λίστας. Δεν υπάρχει τρόπος πρόβλεψης των σχέσεων επιρροής μεταξύ των πολλαπλών φυσικών οντοτήτων.

1.5.2.3.1 Επιστρέφοντας στο παράδειγμα των γονιδίων, όλες οι εξελικτικές μεταβολές που έχουν υποστεί από τον πρώτο μονοκύτταρο ευκαριωτικό οργανισμό έως τον πλέον σύνθετο


ανθρώπινο οργανισμό, είναι αποτέλεσμα απρόβλεπτων διαδράσεων και μεταλλάξεων που προκύπτουν λόγω αυτών.

1.5.3 Επομένως το σώμα μέσα από μια συνεχή ανατροφοδότηση ιδιοτήτων και ικανοτήτων ακολουθεί μια εξελικτική πορεία.

1.6 Άρα το σώμα είναι η εξέλιξή του και όλες οι ενδιάμεσες φάσεις που αυτό έχει περάσει.

1.7 Το σώμα διέπεται από μια χρονικότητα. Έχει ιστορικό-τητα, ηλικία και διάρκεια ζωής.

1.7.1 Ως φυσική ύλη που υπάγεται σε μια χρονικότητα το σώμα είναι φθαρτό. Η πραγματικότητα που κυλάει εκτός αυτού αφήνει έντονα σημάδια στην υλική πτυχή του υποκειμένου.

1.7.2 Στο πέρασμα του χρόνου το σώμα επιδεικνύει μια πλα-στιμότητα. Εξελίσσεται όσο οι συνθήκες γύρω από αυτό αλλάζουνε.

1.8 Το σώμα του υποκειμένου είναι οι ιστορίες του. Είναι οι ιστορίες της επιφάνειας, οι ιστορίες της διάδρασης, οι ιστο-ρίες των δυνατοτήτων και των ικανοτήτων του.

1.9 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες, αλλάζει το σώμα και άρα αλλάζει το υποκείμενο.

2. Το υποκείμενο είναι τα εργαλεία του. Είναι όσα αντικείμενα έχει επινοήσει το ίδιο προκειμένου να βελτιώσει τα επίπεδα διαχείρισης και επέμβασης στον πραγματικό κόσμο.

2.1 Τα εργαλεία είναι οι υλοποιημένες φαντασιακές επιθυμίες-προεκτάσεις του ανθρώπου που έρχονται να καλύψουν τις αδυναμίες της φυσικής-πραγματικής του υπόστασης, του σώματός του, και να την επαυξήσουν.

2.2 Τα εργαλεία είναι η εξωτερικευμένη ανθρώπινη ευφυΐα, είναι εγγενές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ταυτότητας. Είναι αδύνατο να αντιληφθεί κανείς ένα υποκείμενο χωρίς το ευρύτερο δίκτυο των εργαλείων που έχει επινοήσει, με τέτοιο τρόπο ώστε να υποκειμενοποιείται μέσω αυτών.

2.3 Όπως αδυνατώ να ορίσω το ζώο χωρίς να αναφερθώ στα δόντια του, το τρίχωμά του, τα νύχια του ή τα κέρατά του, αδυνατώ να ορίσω τον άνθρωπο χωρίς τα εργαλεία του.


2.4 Για τον Heidegger2 τα εργαλεία είναι συνδέσεις μεταξύ του υποκειμένου και της πραγματικότητας.

2.5 Είναι περίπλοκα πεδία συνεύρεσης, στα οποία η πραγματικότητα συμβαίνει μέσα από τη χρήση του εργαλείου.

2.6 Το εργαλείο αν και είναι υπαρκτή και κατασκευασμένη υποδομή, διαφανοποιείται και εξαϋλώνεται. Αυτό που μένει από τη χρήση του είναι ο σκοπός του, η ανάγκη ή η επιθυμία από την οποία ξεκίνησε, και η πράξη την οποία επιτελεί.

2.7 Το υποκείμενο έχει επινοήσει χιλιάδες μικρές προεκτάσεις και οντότητες που εκπροσωπούν την παρουσία του: κουζίνες για να παρέχουνε την τροφή του, χαρτιά και μολύβια για να διασφαλίζουν τη συνέχειά του στο χρόνο, αυτοκίνητα για να εξυπηρετούν τις γρήγορες και εύκολες μετακινήσεις του.

2.8 Κάθε φορά που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί ένα από τα πολλά εργαλεία που έχει επινοήσει, υπογραμμίζει τη διαμεσολά-βησή τους στον τρόπο ύπαρξής του στην πραγματικότητα.

2.9 Το περίφημο σφυρί του Heidegger, ως παράδειγμα εργα-λείου, γίνεται κατανοητό ως σφυρί μέσα από τα καρφιά, τις σανίδες, τον μαραγκό, και την πράξη του καρφώματος των σανίδων.

2.9.1 Κάθε φορά που γίνεται χρήση του σφυριού, το σφυρί μοιάζει να εξαφανίζεται, και να επιστρέφουμε στην αρχική αιτία ύπαρξής του στον κόσμο: η ανάγκη ενός υποκειμένου να εξελίσσει τον τρόπο με τον οποίο εγκαθίσταται στην πραγ-ματικότητα γύρω του.

2.10 Το υποκείμενο που έχει στη διάθεσή του μια φωτιά για πηγή εστίασης και θέρμανσης είναι ίδιο και διαφορετικό με το υποκείμενο που ανοίγει διακόπτες για να εξασφαλίσει φαγητό και θέρμανση με τον ίδιο τρόπο που το υποκείμενο που χρειάζεται μήνες για να διανύσει γεωγραφικές απο-στάσεις, μοιάζει όμως διαφέρει με το υποκείμενο που έχει

2 Martin Heidegger, Being and Time, 1978, Wiley-Blackwell


πρόσβαση σε όλο τον κόσμο σε χρονικά διαστήματα που δεν ξεπερνούνε το ένα εικοσιτετράωρο.

2.11 Τα εργαλεία του υποκειμένου είναι οι ιστορίες τους. Είναι οι ιστορίες των λόγων για τους οποίους έχουν συλληφθεί ως τέτοια, οι ιστορίες ευστοχίας ή αστοχίας τους ως προεκτά-σεις, οι ιστορίες αντιπροσώπευσης του υποκειμένου, μέσω των ίδιων, σε μια πραγματικότητα.

2.12 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των εργαλείων του υποκειμένου, αλλάζουν οι τρόποι με τους οποίους συμβαίνουν πραγματι-κότητες και άρα αλλάζουν και τα υποκείμενα.

3. Το υποκείμενο είναι οι αισθήσεις του. Ως αίσθηση ορίζεται το μέσο με το οποίο αποκτούμε γνώση για την εξωτερική υλική πραγματικότητα.

3.1 Τα αντιληπτικά δεδομένα που συλλέγουμε μέσω των σημείων επαφής με το περιβάλλον μας αφορούνε την αισθη-τηριακή υπόσταση. Είναι η περιοχή στην οποία δεν έχει μεσολαβήσει η συνειδητή επεξεργασία.

3.2 Τα συστήματα αποτύπωσης του αντικειμενικού κόσμου επιστρατεύονται συνήθως προκειμένου να καταγραφεί, ερμηνευθεί, μεταφερθεί αυτή ακριβώς η αισθητηριακή εμπειρία επαφής με το υπάρχον. Η προσπάθεια επικεντρώνεται πάντα στη διατύπωση του ανάλογου της αντιληπτικής αίσθησης.

3.3 Μέσα από αυτές τις σχέσεις αναλογίας και μεταφοράς εξελίσσεται όμως τόσο η αισθητηριακή εμπειρία όσο και ο συλλογισμός (ως επίσκεψη αλλά και ως συλλογή) των αισθητηριακών ερεθισμάτων.

3.3.1 Παρατηρεί κανείς πράγματα επειδή τα έχει κατονομάσει. Και έχοντας κατονομάσει ένα υποσύνολο του υπαρκτού μπορεί και παρατηρεί εκ νέου, ό,τι εκφράζεται ή απουσιάζει από την περιγραφή των ονομάτων του. Οτιδήποτε έχει διαφοροποιηθεί ή δεν εντοπίζεται στην περιγραφή χρήζει με τη σειρά του μιας εκ νέου κατονομασίας κ.ο.κ.

3.3.2 «Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας


μου» υποστηρίζει ο φιλόσοφος L. Wittgenstein3. Σύμ-φωνα με αυτή τη θέση, αυτό που βιώνω και αισθάνομαι ως πραγματικότητα είναι αυτό για το οποίο καταφέρνω να μιλήσω. Όπου ως γλώσσα δε νοείται μόνο ένας μηχανισμός επικοινωνίας αλλά και ένας μηχανισμός αντίληψης.

3.4 Σε κάθε χωροχρονική τομή το υποκείμενο έχει επίγνωση ενός μόνο μεριδίου των αισθήσεών του. Η πρακτική σύμ-φωνα με την οποία η μερική αυτή γνώση μετονομάζεται σε συνολική γνώση οδηγεί στην πλάνη.

3.5 Επομένως οι αισθήσεις είναι και η πλάνη τους.3.6 Η αμφιβολία που προκύπτει εξαιτίας της πλάνης των

αισθήσεων, οδηγεί το υποκείμενο να αποδώσει την από-δειξη της ύπαρξής του καθαρά στη νοητική επεξεργασία των ερεθισμάτων.

3.7 Ή αλλιώς, όπως θα διατυπώσει τον 17ο αι. και ο Γάλλος φιλόσοφος και μαθηματικός Ρενέ Ντεκάρτ4: «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω», δηλαδή «μπορώ να αμφιβάλλω για όλα τα πράγματα που με περιβάλλουν και για όλα όσα σκέφτομαι. Οι άνθρωποι συχνά σφάλλουν στους συλλογισμούς τους ακόμα και σε απλά θέματα και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύω ότι οι αισθήσεις μου δεν με ξεγελούν ή ότι οι σκέψεις μου δεν είναι παρά σαν τα όνειρά μου όταν κοιμάμαι.»

3.7.1 Ο Ντεκάρτ ως εξέχων μαθηματικός, έμεινε γνωστός για το «καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων». Ο μύθος υποστηρίζει πως το επινόησε διερωτώμενος για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να περιγράψει τα διαφορετικά σημεία της θέσης μιας μύγας που παρατηρούσε να περπατάει στο ταβάνι του.

3.7.2 Ακόμη και ο ίδιος ο δημιουργός της Μεθόδου της Καρτεσιανής Αμφιβολίας, δεν ακυρώνει το αισθητηριακό ερέθισμα: τη μύγα ή την πορεία που αυτή διαγράφει στο

3 Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, 1978, Εκδόσεις Παπαζήσης4 Rene Descartes, Ο Λόγος περί της μεθόδου, 2012, UNIVERSITY STUDIO PRESS


ταβάνι. Αντιθέτως παραλαμβάνει την πληροφορία του, ομο-λογεί το ενδεχόμενο πλάνης γι’ αυτήν και αποφασίζει τους τρόπους με τους οποίους θα τη διαχειριστεί.

3.8 «Οι αισθήσεις μας ξεγελούνε» διατυπώνει στο ίδιο κείμενο. Λίγο διάστημα αργότερα ο επίσης Γάλλος ποιητής La Fontaine στο ποίημά του “Ένα ζώο στο φεγγάρι”5 προσθέ-τει πως οι αισθήσεις μας δε μας ξεγελούνε υποχρεωτικά με το να μας λένε ψέματα. Όταν προσλαμβάνουμε προσεκτικά το ακατέργαστο δεδομένο που μας μεταφέρουν, προχωρούμε στην αληθινή γνώση.

3.8.1 Οι αισθήσεις μας είναι οι κόμβοι σύνδεσης με το υπαρκτό, το πραγματικό. Αν υπήρχε ο τρόπος η πληροφορία που προσλαμβάνουν να καταγραφόταν πλήρης και αυτούσια, τότε θα αποδεικνύονταν πλήρως αξιόπιστες.

3.8.1.1 Ή όπως περιγράφει και ο William Blake στο ποίημά του “Το πάντρεμα μεταξύ Παραδείσου και Κόλασης”6: «...Αν οι πύλες της αντίληψης καθαίρονταν το κάθε τι θα αποκα-λυπτόταν στον άνθρωπο όπως είναι, Άπειρο...».

3.8.2 Αυτό που μας ξεγελάει είναι η κακώς εννοημένη επεξεργα-σία, ερμηνεία και απόδοση της πληροφορίας που συλλέγεται από την πραγματικότητα.

3.8.2.1 Είναι η εσφαλμένη εντύπωση πως αυτό που γίνεται αισθητό είναι το τέλος της πραγματικότητας.

3.8.2.2 Όμως στο σύνολο της πληροφορίας που παραλαμβάνουν οι αισθήσεις ανήκει και ένα μερίδιο που πηγάζει από αυτό που δεν υπάρχει, αλλά είναι εξίσου πραγματικό.

3.8.2.3 Αυτή η ενδιάμεση κατάσταση μετατρέπει το αισθη-τηριακό ερέθισμα από ολοκλήρωση σε αφετηρία της

5 Ένα ποίημα όπου περιγράφεται πώς επιστήμονες μαζεύονται να παρατηρήσουνε με το τηλεσκόπιο ένα παράξενο πλάσμα που έχει εμφανιστεί στο φεγγάρι, ενώ στην πραγματικότητα έχει παγιδευτεί ένας ποντικός μέσα στο ίδιο το τηλεσκόπιο. (Jean de la Fontaine, An Animal in the Moon in The Original Fables of La Fontaine, 2012, Kindle Editions)6 William Blake, The Marriage of Heaven and Hell, 2014, Will Jonson Editions


πραγματικότητας.3.9 Οι αισθήσεις του υποκειμένου είναι οι ιστορίες τους. Είναι

οι ιστορίες του πώς αυτές διαμεσολαβούνε μεταξύ αυτού που υπάρχει και αυτού που καλείται να το εννοήσει ή να το παρανοήσει. Είναι οι ιστορίες του πώς πετυχαίνουν ή απο-τυγχάνουν σε κάθε τέτοια διαμεσολάβηση. Είναι οι ιστορίες μέσα από τις οποίες περιγράφεται το πώς λειτουργούνε.

3.10 Όσο αλλάζουνε οι ιστορίες των αισθήσεων του υποκειμένου, αλλάζουν και τα υποκείμενα.

4. Το υποκείμενο είναι μονάδα. Ως μονάδα είναι πρόσωπο, έχει μια ταυτότητα και πολλαπλές ιδιότητες. Παράγει και δέχεται πληροφορίες μέσα από προσωπικές δομές, από ένα προσωπικό λεξιλόγιο.

4.1 Το υποκείμενο έχει μια ταυτότητα, έχει όνομα και επίθετο, ένα σκιαγραφημένο προφίλ. Είναι ο χαρακτήρας-πρωταγωνιστής μιας καθαρά υποκειμενικής πραγματικότητας. Είναι μια μονάδα -1 στα 7.292.685.452 του τρέχοντος πληθυσμού7- που κατοικεί αυτή την πραγματικότητα.

4.2 Το ίδιο πρόσωπο είναι ταυτόχρονα πολλά πρόσωπα: είναι παιδί ή ενήλικας, ή και τα δύο ή τίποτα από τα δύο. Είναι άντρας ή γυναίκα ή και τα δύο ή τίποτα από τα δύο. Έχει πεδίο ενασχόλησης ή δεν έχει ή και τα δύο ή τίποτα από τα δύο.

4.3 Οι πολλαπλές ιδιότητες του υποκειμένου είναι οι προσομοιώσεις της ταυτότητάς του, σχετιζόμενης με επιπλέον υποκειμενικές πραγματικότητες ή με μια αντικειμενική, “πραγματική” πραγματικότητα.

4.4 Το προσωπικό λεξιλόγιο δημιουργείται και επιστρατεύεται ως γέφυρα μεταξύ της πλήρως υποκειμενικής πραγματι-κότητας και των συναντήσεων αυτής με άλλα υποκείμενα

7 Σύμφωνα με τα δεδομένα της ιστοσελίδας http://www.worldometers.info/gr/ όπως αυτά καταγράφηκαν στις 4/2/2014 και ώρα 15:56.


ή αντικείμενα. 4.4.1 Το προσωπικό λεξιλόγιο σε συνδυασμό με την υφιστά-

μενη πληροφορία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο πως αντιλαμβανόμαστε και καταλαβαίνουμε νοήματα και πραγματικότητες.

4.4.2 Ή όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο Π. Μαρτινίδης8: «Με τις ίδιες ακριβώς λέξεις, έννοιες, βιώματα, περιβαλλο-ντικές εμπειρίες και νοητικά σχήματα που διαθέτει κανείς για να εκτιμήσει τις πιο προσωπικές του σχέσεις ή το τι κατάφερε και τι απέτυχε να καταφέρει στη ζωή του, έχει επίσης να εκτιμά το ύφος του μυθιστορήματος, τις εικό-νες ενός ζωγραφικού πίνακα (...) αλλά και τις αξίες μιας χωροκατασκευής».

4.5 Το προσωπικό λεξιλόγιο είναι το αντίστοιχο μιας προσω-πικής χαρτογραφίας, ενός χάρτη προθέσεων και αναζήτησης ταυτότητας μέσα από κάθε πράξη σύνθεσης ή ανάλυσης πληροφορίας.

4.6 Μπορεί να φανταστεί κανείς το παράδειγμα της διαταραχής πολλαπλών προσωπικοτήτων. Εκεί το υποκείμενο μπορεί και αναιρεί τις πληροφορίες που συνιστούν την ταυτότητά του και έχει τη δυνατότητα να εναλλάσσεται μεταξύ ατομικοτήτων που χρησιμοποιούν διαφορετικά προσωπικά λεξιλόγια. Το πρόσωπο έχει πλέον τη δυνατότητα να μιλάει από ένα βιωμένο “αλλού”.

4.7 Το άτομο ως υποκείμενο είναι οι ιστορίες του. Είναι οι προ-σωπικές αφηγήσεις μέσα από τις οποίες οδηγείται στην παρούσα στιγμή. Είναι οι ιστορίες μέσα από τις οποίες συστήνεται σε κάθε έκφανση της πραγματικότητας ως άτομο. Είναι οι ιστορίες που πληρώνουν την οργανική του ύλη με όνομα, επίθετο και υπογραφή.

4.8 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της ατομικής ύπαρξης, αλλάζει και το υποκείμενο.

8 Πέτρος Μαρτινίδης, Μεσιτείες του Ορατού, 1997, Εκδόσεις Νεφέλη


5. Το υποκείμενο είναι ένα σύνολο. Είναι το άθροισμα των υποκειμένων που έχουν προηγηθεί, συνυπάρχουν ταυτοχρονικά ή έπονται του μοναδιαίου υποκειμένου.

5.1 Ως σύνολο το υποκείμενο είναι φορέας μιας συλλογικής ευφυΐας που προϋπάρχει του ιδίου. Ενυπάρχει σε αυτό μια γνώση συσσωρευμένη η οποία άλλοτε βρίσκεται σε λανθάνον στάδιο και άλλοτε ενεργοποιείται με στόχο της παραγωγής νέας πληροφορίας.

5.1.1 Ένα σημαντικό μερίδιο της πληροφορίας σε σχέση με την πραγματικότητα παραλαμβάνεται επεξεργασμένο από άλλους ανθρώπους.

5.1.1.1 Μπορώ να απολαμβάνω την ευκολία της μετακίνησης που μου παρέχει το ιδιωτικό μου όχημα, για παρά-δειγμα, ή και όλα εκείνα τα αρχέγονα συναισθήματα στα οποία παραπέμπει η φωτιά που σχηματίζεται στην πηγή θέρμανσης της οικίας μου, χωρίς να απαιτείται να ανατρέξω στην προγονική μου υπόσταση και να επινοήσω τον τροχό και τη φωτιά εξαρχής.

5.1.2 Πρόκειται για την ερμηνεία που δίνει ο Deleuze9 στην έννοια της νόησης στο έργο του Nietzsche ως μια πορεία που διαγράφει ένα βέλος: «Είναι όπως τόσο ορθά έχει περιγράψει ο Νίτσε: κάποιος εκτοξεύει ένα βέλος στον χώρο...Ή ακόμη και μια εποχή, μια συλλογικότητα εκτοξεύει το βέλος, το οποίο τελικά πέφτει και κάποιος έρχεται, το συμμαζεύει και το εκτοξεύει εκ νέου σε διαφορετικό σημείο... έτσι συμβαίνει η δημιουργία.».

5.1.3 Ή γίνεται πιο ορατό όταν κάποιος επισκεφθεί την ιστοσελίδα της μηχανής αναζήτησης (ή μηχανή απαντήσεων και αληθειών όπως έχει εξελιχθεί) Google: με κάθε γράμμα που πληκτρολογεί ο χρήστης συνειδητοποιεί ότι υπάρχει ένα αχανές σύστημα γνώσης γύρω από αυτόν οργανωμένο σε μοτίβα και μήτρες που αποτελούνται από πληροφορίες

9 Gilles Deleuze, Nietzsche and Philosophy, 1986, Continuum Impacts


διαμορφωμένες μέσω μιας παγκόσμιας συνύπαρξης.5.1.3.1 Σημειωτέο πως η ίδια μηχανή καταφέρνει και

προσαρμόζεται ευέλικτα στις προσωπικές αναζητήσεις του μοναδιαίου χρήστη.

5.2 Το υποκείμενο ως φυσική παρουσία έρχεται σε διάδραση τόσο με αντικείμενα όσο και με επιπλέον υποκείμενα.

5.2.1 Κάθε υποκείμενο φέρει τη δική του πληροφορία αντίληψης και συμπεριφοράς. Το άθροισμα των υποκειμένων είναι ένα σύστημα επιπλέον πολυπλοκότητας, με την έννοια ότι έχει αντιλήψεις και συμπεριφορές που διακρίνονται από το απλό άθροισμα των μερών.

5.2.2 Αν μπορούσαμε μέσα από μια βάση δεδομένων να καταγράψουμε επακριβώς τις επιμέρους ατομικές συμπεριφορές, θα εντοπίζαμε κατευθυντήριες και κινητήριες δυνάμεις που, αν και παρουσιάζονται αόρατες είναι πάντα παρούσες.

5.2.3 Το σύνολο χρησιμοποιεί και αυτό ένα δικό του λεξιλόγιο, μια lingua franca. Το σύνολο έχει δικό του σώμα και δικό του χώρο, διαφοροποιημένο από το σώμα ή το χώρο της μονάδας.

5.2.4 Το σύνολο έχει της δικές του δομές σύστασης οι οποίες προ-καθορίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ατομικές συμπεριφορές.

5.2.5 Οι κοινωνικές δομές λειτουργούνε σαν μια σκαλωσιά που ορίζει ένα εύρος φάσματος. Πάνω σε αυτή τη σκαλωσιά καλούνται να προσαρτηθούνε όλες οι ατομικές εκφάνσεις και επιμέρους τιμές αυτού του φάσματος.

5.2.6 Καταφέρνω και γράφω αυτές τις γραμμές χωρίς να χρειά-ζεται να επινοήσω από την αρχή ένα σύστημα επικοινωνίας (γραμματική, συντακτικό, λεξιλόγιο) ώστε να μπορούν να μεταφέρουν την πληροφορία που εμπεριέχουν σε ένα φαντα-σιακό δέκτη (άτομο ή σύνολο).

5.3 Τα σύνολα είναι οι ιστορίες τους. Είναι οι ιστορίες του πως έχουν συσταθεί ως σύνολα, οι ιστορίες των δομών μέσα από τις οποίες συνεχίζουν να επιβιώνουν ως σύνολα, οι ιστορίες


που κουβαλάνε ως αθροίσματα που πιθανότατα διαφέρουν από τις ατομικές ιστορίες. Είναι οι ιστορίες του κοινωνικού σκηνικού στο οποίο έρχονται να προσαρτηθούν τα επιμέρους υποκείμενα, επεμβαίνοντας λιγότερο ή περισσότερο στις συνολικές αφηγήσεις.

5.4 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των συνόλων, αλλάζουν και τα υποκείμενα που ανήκουν σε αυτά.

6. Το υποκείμενο είναι δέκτης πληροφορίας που είτε υπάρ-χει πριν από αυτό και έχει δημιουργηθεί χωρίς τη διαμεσολάβηση υποκειμένων, είτε δημιουργείται από άλλα υποκείμενα.

6.1 Ως δέκτης πληροφορίας το υποκείμενο έχει πολλαπλούς βαθμούς δυνατότητας συμμετοχής στην επικοινωνία που επιτελείται.

6.1.1 Για παράδειγμα, το υποκείμενο μπορεί να είναι δέκτης και απλός θεατής.

6.1.1.1 Δεν τον απασχολεί τόσο η νοηματοδότηση του συνόλου της πληροφορίας όσο η χρήση αυτού.

6.1.2 Το υποκείμενο μπορεί να είναι δέκτης και μέτοχος. Υπάρχουν πληροφορίες των οποίων η χρησιμότητα και η ύπαρξη ενεργοποιείται, μόνο όταν υπάρχει κάποιος εκεί και είναι ικανός να τις ερμηνεύσει και να τις αξιοποιήσει μέσα από την αποκωδικοποίησή τους.

6.1.2.1 Ώστε υπάρχουν λοιπόν νοήματα τα οποία δημιουργούνται καθώς μεταδίδονται, ακριβώς επειδή υπάρχει κάποιος εκεί να τα εννοήσει.

6.1.3 Το υποκείμενο μπορεί να είναι δέκτης και ηδονοβλεψίας. Είναι ο όρος10 που περιγράφει ένα δέκτη-θεατή που είναι μη παθητικά παθητικός.

6.1.3.1 Πρόκειται για το υποκείμενο που βιώνει την υπάρχουσα πραγματικότητα, την πληροφορία που του παραδίδεται

10 Δανεισμένος από τον αρχιτέκτονα P. Eisenman. (AA Words One: Supercritical: Peter Eisenman Meets Rem Koolhaas, 2007, AA Publications).


μέσω αυτής, διατηρώντας μια ανάλογη απόσταση, το φίλτρο της κλειδαρότρυπας, που του επιτρέπει να εικάζει ταυτό-χρονα φευγαλέες και εναλλακτικές πραγματικότητες και να τις συγκρίνει με αυτό που ήδη υπάρχει πίσω και εμπρός από το εγκατεστημένο φίλτρο.

6.1.3.2 Το μπροστά του φίλτρου μπορεί να εννοηθεί ως αυτό που ανήκει σε μια πλήρη αντικειμενικότητα ενώ το πίσω μπορεί να εννοηθεί ως αυτό που ανήκει σε μια πλήρη υποκειμενικότητα.

6.1.4 Ο John Cage στο βιβλίο του “Silence: Lectures and Writings”11 αναρωτιέται μέσα από διαδοχικά σημεία: «Η επικοινωνία είναι κάτι που γίνεται σαφές; Τι είναι επικοινωνία; Η μουσική τι επικοινωνεί; Αυτό που είναι σαφές για μένα είναι σαφές και για σένα; Είναι η μουσική απλά ήχοι; Αν ναι, τότε τι επικοινωνεί; Είναι ένα φορτηγό που κινείται μουσική; Αν μπορώ να το δω, χρειάζεται και να το ακούσω; Αν δεν το ακούω, τότε επικοινωνεί ακόμη;».

6.2 Ο δέκτης της πληροφορίας είναι οι ιστορίες του. Είναι ο τρόπος με τον οποίο το υποκείμενο δέχεται πληροφορίες τις επεξεργάζεται, τις αναλύει και τις καταναλώνει συνυ-φασμένος με το βαθμό συμμετοχή του σε αυτές.

6.3 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες με τις οποίες ένα υποκείμενο δέχεται πληροφορίες, αλλάζει και το ίδιο το υποκείμενο.

7. Το υποκείμενο είναι πομπός πληροφορίας. Είναι ικανό να παραλαμβάνει πληροφορία και να τη μετασχηματίζει-μετουσιώνει, εξίσου με το να παράγει πληροφορία ex nihilo.

7.1 Ως μετασχηματιστής είναι ικανό να διερευνά εξονυχιστικά την πληροφορία που δέχεται από πολλαπλές προοπτικές, και σε πολλές κλίμακες (σμίκρυνση-μεγέθυνση) καθώς και να πλοηγείται μέσα σε πολλαπλές κατευθύνσεις αυτής της πληροφορίας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία αποτίμησης των περιπλεκόμενων ιχνών και δρόμων δημιουργεί, σαν

11 John Cage, Silence: Lectures and Writings, 50th Anniversary Edition, 2011, Wesleyan


συντελεστής και παράγοντας, νέους δρόμους.7.2 Το κύριο όργανο μέσα από το οποίο το υποκείμενο δημι-

ουργεί νέα πληροφορία είναι ο εγκέφαλός του. 7.3 Ο κύριος μηχανισμός παραγωγής νέας πληροφορίας είναι

η φαντασιακή κατανόηση, αναπαραγωγή και δημιουργία της πραγματικότητας.

7.4 Το υποκείμενο δημιουργεί συνεχώς νέες πληροφορίες, τις σχηματοποιεί σε εικόνες (φαντασιακά σχήματα) συνειδητά ή ασυνείδητα, και σε ορισμένες περιπτώσεις καταφέρνει και δημιουργεί οντότητες με βάση αυτές τις πληροφορίες.

7.5 Η φαντασιακή παραγωγή εικόνων μεταθέτει το πιθανό έναντι του δυνατού.

7.6 Κάθε επιπλέον δημιουργία που εγκαθίσταται στην πραγμα-τικότητα, προστίθεται ως καινούργιο μερίδιο πληροφορίας σε αυτήν.

7.7 Με αυτή την έννοια το υποκείμενο, φτιάχνοντας πράγ-ματα γίνεται συνεχώς μια γεννήτρια παραγωγής επιπλέον πραγματικοτήτων.

7.8 Πόσο ex nihilo είναι η πληροφορία που δημιουργείται ex nihilo;

7.8.1 Αυτό που μπορεί να δημιουργηθεί είναι το εφικτό (ως πιθανό ή δυνατό ή ακόμη και ως απίθανο αλλά δυνατό ή ως αδύνατο αλλά πιθανό). Η παραγωγή νέας πληροφο-ρίας μοιάζει να κάνει εφικτό αυτό που υπήρχε ανέκαθεν, ως ιδεωδώς εφικτό.

7.8.2 Μπορεί τελικά δηλαδή η νέα πληροφορία να παράγεται μέσα από κινήσεις συμπίεσης του συνόλου των πιθανών πληροφοριών, εξαλείφοντας όλες τις μη πιθανές-αρμόζουσες πληροφορίες.

7.9 Ο πομπός πληροφορίας είναι το άθροισμα των ιστοριών του. Είναι το σύνολο των διαδοχικών φάσεων μετάβασης από αυτό που υπάρχει σε αυτό που δεν υπάρχει ή θα μπορούσε ή δε θα μπορούσε να υπάρχει. Είναι οι ιστορίες δημιουργίας νέας πληροφορίας, από πού ξεκινάνε και που καταλήγουν,


αν καταλήγουν. Είναι οι ιστορίες των ιστοριών.7.10 Όσο μεταβάλλονται οι ιστορίες με τις οποίες το υποκείμενο

εκπέμπει και δημιουργεί πληροφορία, μεταβάλλεται και τo ίδιο το υποκείμενο.

8. Το υποκείμενο αποτελεί σημείο μιας συγκεκριμένης χωροχρονικής τομής. Αντιστοιχίζεται σε ένα προκαθορισμένο genius seculi, όπως θα υποδείκνυε και ένα λεξιλόγιο μιας εγελιανής φιλοσοφίας.

8.1 Υπάγεται σε ένα συγκεκριμένο, πλην όμως διαπραγματεύσιμο, γεωγραφικό μήκος και πλάτος καθώς και σε ένα συγκεκριμένο, μη διαπραγματεύσιμο χρονικό υποσύνολο.

8.2 Με παρόμοιο τρόπο υπάγεται σε δεδομένες οικονομικές, πολιτισμικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, επιστημονικές, πολιτικές και ιδεολογικές δομές που συσσωματώνονται στο χωροχρονικό φόντο. Η πραγματικότητα, την οποία καταλαμβάνει, είναι η υλοποίηση αυτών των δομών.

8.3 Η εξέλιξη της τεχνολογίας, για παράδειγμα, είναι άμεσα καθοριστική στον τρόπο ύπαρξης, αντίληψης και βιώσης της πραγματικότητας. Όσο επαυξάνεται η τεχνολογία τόσο πολλαπλασιάζονται και οι δυνατότητες γνώσης και επέμβασης στο υπάρχον.

8.3.1 Μάλιστα οι δυνατότητες επεξεργασίας της υπαρκτής ύλης μέσω της τεχνολογίας ξεπερνούν κατά πολύ αυτό που προσλαμβάνει η βιολογική υπόσταση του ανθρώπου ως αισθητηριακό ερέθισμα.

8.4 Η επιστήμη, επόμενο παράδειγμα, ως παράγοντας διαμόρφωσης μιας χωροχρονικής τομής είναι θεωρητικά το πιο ακριβές ή ασφαλές σύστημα περιγραφής της αντικειμενικότητας.

8.4.1 Θεωρητικά γιατί ενώ η επιστήμη διατρέχεται από περι-γραφές και σχήματα αναπαράστασης που προσεγγίζουν αυτό που υπάρχει, τα συστήματα αυτά είναι απλοποιή-σεις και αφαιρέσεις. Οι απλοποιήσεις φτιάχνουν επιπλέον


περιγραφές που φτιάχνουν με τη σειρά τους επεξηγήσεις της πραγματικότητας στην οποία κατοικούμε.

8.4.2 Ακόμη και οι επιστημονικές αλήθειες επιβιώνουν σε μια συνθήκη αναμονής της αναίρεσης ή επέκτασής τους.

8.4.3 Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της αρχικής αφαίρεσης που επιβάλλουν οι επιστημονικές αναπαραστάσεις: στο άρθρο “H απλοποίηση της επιστήμης και η επιστήμη της απλοποίησης”12 ο Weinberg παρουσιάζει πολύ εύστοχα τον τρόπο παραγωγής του νευτωνιακού μοντέλου πραγματικότητας.

8.4.3.1 Το ηλιακό σύστημα αποτελείται από χιλιάδες ουράνια σώματα, καθώς και από ύλη που δεν εντάσσεται καν σε αυτά τα σώματα.

8.4.3.2 Οποιαδήποτε ανάλυση των πλανητικών κινήσεων όμως ξεκινάει αγνοώντας τα χιλιάδες αυτά σώματα, επειδή κρίνονται μικρότερου μεγέθους.

8.4.3.3 Αν και η απόφαση αγνόησής τους μοιάζει φυσική, το μοντέλο δεν παύει να περιγράφει ένα σύστημα που ισχύει σε ξεχωριστές-ξεχωρισμένες συνθήκες.

8.4.4 Στη συνέχεια του κειμένου ο Weinberg διερωτάται αν η λογική της αφαίρεσης μας επιτρέπει να αγνοήσουμε το DNA που υπάρχει σε ένα κύτταρο δεδομένου ότι είναι ένα μηδαμινό ποσοστό συγκρινόμενο με τη συνολική ύλη του κυττάρου, μετρημένη σε μάζα.

8.4.5 Η παραπάνω θέση δεν αναιρεί την αξία της επιστημονικής γνώσης. Αυτό που υποστηρίζει είναι ότι ακόμη και αν είναι γνώση η οποία χρήζει απόδειξης και συμφωνίας-σύμπτωσης παραπάνω του ενός υποκειμένων τελικά πρόκειται για μια συμφωνία εν αναμονή ακύρωσής της.

8.5 Οι δομές που συνιστούν το χώρο και το χρόνο, τις συντεταγ-μένες του υποκειμένου στο χωροχρονικό συνεχές, βρίσκονται

12 Gerald Weinberg, Facets of Systems Science: The Simplification of Science and the Science of Simplification, 1991, Springer


σε διαρκή εξέλιξη και διαπραγμάτευση.8.6 Ακόμη και οι πιο αυστηρές από αυτές -βλέπε επιστήμη-

μεταβάλλονται και μαζί με αυτές μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνεί και επικοινωνείται το υποκείμενο στην πραγματικότητά του.

8.6.1 Πως θα είχαν άραγε υλοποιηθεί τα εικαστικά δημιουργήματα του ζωγράφου Paul Klee, αν δεν συνέπιπταν χρονικά με τις έρευνες και τις διατυπώσεις του Freud περί της θεωρίας της ψυχανάλυσης;

8.6.2 Ή πως θα είχε υλοποιηθεί το μοντέρνο κίνημα στην αρχι-τεκτονική χωρίς την συγχρονική ανάγκη για γρήγορη παραγωγή μαζικής κατοικίας και την ανάπτυξη αντίστοι-χων τεχνολογιών και υλικών κατασκευής, τέτοιων που να επιτρέπουν την υλοποίησή του;

8.7 Το χωροχρονικό σημείο στο οποίο ανήκει το υποκείμενο είναι οι ιστορίες του. Είναι το τι ακριβώς συμβαίνει σε ένα τόπο ή μια εποχή (χωροχρονικό σημείο), και μάλιστα σε μια διαστρωμάτωση δομών-επιπέδων που εμπεριέχουν τις πολλαπλές προβολές του σημείου. Οι ιστορίες του χώρου και του χρόνου βρίσκονται εκτός του χώρου και του χρόνου, σε επίπεδα ικανά να τις επιτρέπουν να αναπτυχθούν.

8.8 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των πολλαπλών επιπέδων-δομών του χώρου και του χρόνου, αλλάζει το χωροχρονικό σημείο, και άρα αλλάζει το υποκείμενο.

9. Το υποκείμενο είναι οι συμπεριφορές του. Είναι ένα σύνολο πράξεων ή μη πράξεων μέσα από τις οποίες συστήνεται ως υποκείμενο.

9.1 Κάθε πράξη του υποκειμένου δημιουργεί μια πραγματικότητα.

9.2 Κάποιες φορές οι πράξεις κινούνται από δυνάμεις αιτίου και αιτιατού.

9.2.1 Όταν πατάω τον διακόπτη της λάμπας μου, αυτή ανάβει. Η πράξη του “φωτίζειν” έχει ως αίτιο το πάτημα του δια-κόπτη και ως αιτιατό το φωτισμό της λάμπας.


9.3 Το αιτιατό μπορεί να μετατρέπεται σε αίτιο, όπως και το αίτιο σε αιτιατό.

9.3.1 Το πάτημα του διακόπτη είναι αιτιατό όταν το αίτιο είναι η μειωμένη οπτική μου ικανότητα και η αδυναμία μου να βλέπω στο σκοτάδι.

9.4 Υπάρχουν και πράξεις που αρνούνται πεισματικά να υπα-χθούν σε δυνάμεις αιτίου-αιτιατού.

9.4.1 Είναι οι πράξεις για τις οποίες δεν γνωρίζουμε το σημείο εκκίνησης.

9.4.2 Αυτό δεν τις αποτρέπει σε καμία περίπτωση από το να πράττονται και ταυτόχρονα να πράττουν.

9.5 Όταν κινείται το κεφάλι μου, μπορεί να κινείται επειδή είναι δική μου πράξη ή μπορεί να κινείται επειδή είναι αποτέλε-σμα άλλης πράξης.

9.5.1 Ακόμη και όταν είναι δική μου πράξη, μπορεί να είναι πράξη με πρόθεση ή χωρίς πρόθεση.

9.5.2 Ταυτόχρονα με την ίδια πράξη μπορώ να δηλώνω μια άρνηση ή μια κατάφαση.

9.6 Οι πράξεις είναι οι ιστορίες τους. Είναι το πώς από το Α, κάνουμε πράγματα και φτάνουμε στο Β. Είναι το πώς ή το αν τα πράγματα που κάνουμε περιγράφουν ξεκάθαρες σχέσεις αιτιότητας ή όχι. Είναι όλες οι υπό-πράξεις που προκύπτουν ως παράγωγα της αρχικής πράξης.

9.7 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των πράξεων, αλλάζουν οι πράξεις και μαζί τους αλλάζουν και τα υποκείμενα.

10. Το υποκείμενο είναι η αντίληψή του. Η αντίληψη εμφανίζεται σαν απάντηση στα εξής ερωτήματα: Πως αντιλαμβανόμαστε τα αντικείμενα και το περιβάλλον τους; Πως επεξεργαζόμαστε την υπάρχουσα πληροφορία; Πως αποθηκεύουμε καινούργια πληροφορία; Πως καταλαβαίνουμε και καταλαμβάνουμε την πληροφορία;

10.1 Στην αντίληψη εντάσσονται οι συνειδησιακές δομές. Το υποκείμενο είναι η συνείδησή του.

10.1.1 Το υποκείμενο ως σώμα αποτελείται από περίπου εκατό


τρισεκατομμύρια κύτταρα. Όμως ούτε ένα από αυτά τα κύτταρα (ως βασική υλική μονάδα) δεν έχει συνείδηση, αυτό που ονομάζουμε επίγνωση εαυτού και ύπαρξης.

10.1.2 Η συνείδηση προκύπτει μέσα από περίπλοκες σχέσεις συνέργειας των βασικών αυτών υλικών μονάδων.

10.1.3 Η συνείδηση λειτουργεί έτσι ώστε να συμπληρώνει το μικρό ποσοστό της πληροφορίας που προσλαμβάνει το υποκείμενο, με το τμήμα του υπολειπόμενου μεριδίου αυτής που υπάρχει μεν, αλλά δεν καταγράφεται αντιθέτως υπονοείται. Στην πραγματικότητα ο ανθρώπινος εγκέφαλος υπολογίζει την επιπλέον πληροφορία και σχηματίζει τις συνδέσεις με το συγκριτικά ελάχιστο ποσοστό που διαχειρίζεται ως πρώτη ύλη.

10.1.4 Οι πληροφορίες τις οποίες επεξεργαζόμαστε και μετα-φράζουμε και ονομάζουμε πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου της πληροφορίας που όντως υπάρχει.

10.1.5 Το υποκείμενο δεν μπορεί ποτέ να είναι αντικειμενικό, ακριβώς γιατί εμπλέκεται στην αντικειμενικότητα μέσα από τις δομές αντίληψής του. Η πραγματικότητα την οποία αντιλαμβάνεται δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς την αντίληψη.

10.1.6 Στο βιβλίο του “H κοινωνία του μυαλού”13 ο Marvin Minsky εξετάζει το ερώτημα του τι είναι ανθρώπινος εγκέφαλος και πως λειτουργεί.

10.1.6.1 Ο Minsky δεν προσπαθεί να διατυπώσει μια ενοποιητική-οικουμενική θεωρία από την οποία αναδύονται όλα τα συνειδησιακά φαινόμενα. Αντιθέτως παρουσιάζει μια θεωρία όπου υποδεικνύει ότι η συνείδηση αποτελείται από μια μεγάλη ποικιλία μηχανισμών.

10.1.6.2 Κάθε μυαλό είναι όντως μια μικρή, πλην όμως τρομα-κτικά πλούσια και πολυπρισματική, κοινωνία δομών και

13 Marvin Minsky, The Society of Mind, 1988, Pages Bent Edition


διαδικασιών. Είναι άθροισμα χιλιετιών γενετικής εξέλι-ξης, αιώνων πολιτισμικής εξέλιξης και χρόνων προσωπικής εμπειρίας.

10.1.6.3 Στο κείμενό του κάνει λόγο για τον όρο του πράκτορα-agent. Ο πράκτορας είναι η απλούστερη μονάδα που μπορεί και κατοικεί αυτή την κοινωνία του εγκεφάλου. Οι πράκτορες έχουν κληρονομημένα και καταγεγραμμένα χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες εξειδικεύσεις. Ευκαιρι-ακά όμως μπαίνουν σε καινούργιους ρόλους στους οποίους τα έμφυτα χαρακτηριστικά ταιριάζουν περισσότερο ή λιγότερο.

10.1.6.4 Η ευκαιριακή διαφοροποίηση δεν καταλήγει σε ένα ανοργάνωτο σύστημα γιατί οι τάσεις που επιβάλλονται σε όλη τη δραστηριότητα είναι προϊόν σχεδιασμού. Ένα μερίδιο του σχεδιασμού είναι έμφυτο, ένα υπόλοιπο όμως είναι επαυξημένο και ιδιαίτερα προσαρμοσμένο. Χιλιάδες “memes”, λεκτικές ή μη λεκτικές εικόνες, κατοικούν στο όργανο εγκέφαλο και το μετατρέπουν σε μυαλό.

10.1.6.5 Το meme είναι μια ιδέα, πεποίθηση, ή μοτίβο συμπεριφοράς που εξαπλώνεται κάθετα (με χρονική εξέλιξη) ή οριζόντια (με χωρική εξέλιξη). Συνδέεται άμεσα με την πληροφορία και λειτουργεί αντίστοιχα με το γονίδιο.

10.2 Στην αντίληψη του υποκειμένου εντάσσονται επίσης οι γνωσιακές δομές.

10.3 Οι γνώσεις κατασκευάζονται μέσα από μηχανισμούς όπως η επιστήμη, προέχονται από μια συλλογικά εγκατεστημένη γνώση που μεταδίδεται μέσα από θεσμούς (εκπαίδευση, κοινωνικά σύνολα) είτε τέλος αποκτώνται μέσα από την προσωπική-βιωματική εμπειρία της αντικειμενικότητας.

10.3.1 Τι σημαίνει όμως γνωρίζω; Μέσα από ποιες δομές κατα-λήγω στη γνώση των αντικειμένων και μέχρι ποιο σημείο αυτή η γνώση αφορά το αντικείμενο καθαυτό; Πότε η γνώση γίνεται μια προέκταση-προβολή του συμπλέγματος που κουβαλάει ο καθένας ως μοναδιαίο υποκείμενο και προβολή διαδοχικών σχημάτων-ιστοριών;


10.3.2 Τα υπάρχοντα συστήματα μετάδοσης γνώσης τείνουν να παραβλέπουν ένα πολύ κρίσιμο παράγοντα: οτιδήποτε γνωρίζουμε υπόκειται σε σφάλματα και πλάνες.

10.3.2.1 Ή όπως σχολιάζει και ο Morin στο “Οι εφτά γνώσεις κλειδιά για την παιδεία του μέλλοντος”14: το σφάλμα και η πλάνη παρασιτούν το ανθρώπινο μυαλό από την εποχή του homo sapiens και έπειτα.

10.3.2.2 Ή όπως σχολιάζουνε οι Marx και Engels στο βιβλίο τους “German Ideology”15 οι άνθρωποι φέρουν πάντα παρανοήσεις της κατάστασής τους, σε σχέση με το ποιοι είναι, πως πράττουν και πως θα έπρεπε να πράττουν, καθώς και παρανοήσεις της πραγματικότητας την οποία κατοικούν.

10.3.2.3 Βέβαια ούτε ο μεν ούτε οι δε κατάφεραν να αποφύγουν ως υποκείμενα τις δικές τους παρανοήσεις και σφάλματα.

10.3.3 Η γνώση δεν είναι ένας καθρέφτης της πραγματικότητας και αυτού που ανήκει σε αυτή.

10.3.4 Τι μπορώ τελικά να γνωρίζω; Προκύπτει ένα κρίσιμο ερώτημα, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Σταύρου Βεργό-πουλου, για το αν το σύνολο μιας πραγματικότητας μπορεί να μεταφραστεί σε γνωσιακά δεδομένα.

10.3.5 Προκειται δηλαδή για ένα πεπερασμένο σύνολο γνώσης, που καλείται να συλλέγει το υποκείμενο σε όλο το φάσμα της ύπαρξής του;

10.3.6 Ή μήπως τελικά, μέσα από κάθε ανάγνωση καταφέρνει και δημιουργεί επιπλέον γνώση, καθιστώντας το σύνολο των υφιστάμενων δεδομένων, ένα μη πεπερασμένο, γεμάτο υποδοχείς επέκτασης, σύνολο;

10.3.7 Η πραγματικότητα ξαναγράφεται μέσα από κάθε πράξη ανάγνωσής της.

10.3.8 Κάθε αντίληψη είναι εγκεφαλική μετάφραση και ανα-κατασκευή ερεθισμάτων, σημείων και πληροφοριών που

14 Edgar Morin, Seven Complex Lessons in the Education for the Future, 2003, UNESCO15 Karl Marx & Friedrich Engels, German Ideology, 2011, Martino Fine Books


συλλαμβάνονται και κωδικοποιούνται μέσω των αισθήσεων.10.4 Επομένως η αντίληψη λειτουργεί μέσα από την παραγωγή

μεταφορών. Σκέφτομαι για ό,τι με περιβάλλει και το αντιλαμβάνομαι σημαίνει μεταφέρω, κυριολεκτικά και μεταφορικά .

10.5 Η συνείδηση του υποκειμένου είναι οι ιστορίες της. Είναι ιστορίες που μόνο πρόσφατα έχουν αρχίσει να ξεδιπλώνονται με κύρια θεματική το τι έχει το κάθε υποκείμενο στο μυαλό του όταν πράττει όπως πράττει, όταν δεν πράττει όπως δεν πράττει, και όλων όσων εμπεριέχονται μεταξύ πράξης-μη πράξης.

10.6 Όσο μεταβάλλονται οι ιστορίες της συνείδησης των υποκειμένων, μεταβάλλονται και τα υποκείμενα.

11. Το υποκείμενο είναι η μνήμη του. Είναι ένα άθροισμα πληροφοριών οι οποίες δεν υπακούν σε επιμεριστικές και αντιθετικές ιδιότητες.

11.1 Στο άθροισμα αυτό υπάρχει ένα μερίδιο πληροφορίας το οποίο καταγράφεται, ταξινομείται σε θέσεις μνήμης και είναι δυνατόν να ανακληθεί όταν χρειαστεί. Υπάρχουν όμως και μονάδες πληροφορίας οι οποίες σημειώνονται ως παραλειπόμενοι όροι και η πρόσβαση σε αυτές είναι αδύνατη.

11.2 Αναμνήσεις που δεν αναπαράγονται μέσω της ανάκλησης εκπίπτουν σε αχρηστία, αδυνατούνε ή εκφυλίζονται. Κάθε ανάμνηση ως σημείο-μέρος ενός όλου μπορεί να ενισχύσει ή να επιβαρύνει τη λειτουργία της συνολικής μνήμης.

11.3 Η μνήμη είναι τόσο τα αποθηκευμένα αρχεία της όσο και ο κάδος ανακύκλωσης αυτής.

11.3.1 Όσα θυμάμαι δεν είναι όσα έχουν υπάρξει. Είναι η ασυ-νείδητη διαλογή όσων χρειάζομαι και η διαγραφή όσων δε χρειάζομαι.

11.4 Η μνήμη οδηγεί σε επαυξημένες πραγματικότητες: μέσα από τις διαδικασίες διαλογής-διαγραφής η πραγματικό-τητα αλλοιώνεται.


11.4.1 “Εσφαλμένες” αναμνήσεις μας πείθουν πως έχουμε βιώσει πράγματα που δεν έχουν συμβεί ή πως δεν έχουμε βιώσει πράγματα που έχουν συμβεί.

11.5 Η μνήμη του υποκειμένου είναι οι ιστορίες της. Είναι οι ιστορίες αθροίσματος, αφαίρεσης, πολλαπλασιασμού και διαίρεσης της πληροφορίας, ώστε αυτή να καθίσταται επανα-χρησιμοποιήσιμη σε μελλοντικό χρόνο. Είναι οι ιστορίες του πως και γιατί θυμόμαστε ό,τι θυμόμαστε ή δεν θυμόμαστε ό,τι δε θυμόμαστε. Είναι οι ιστορίες συνύφανσης αυτού που θυμόμαστε για αυτό που υπάρχει με αυτό που υπάρχει.

11.6 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της μνήμης του υποκειμένου, αλλάζει και το ίδιο το υποκείμενο.

12. Το υποκείμενο είναι φορέας πληροφορίας, στην οποία πολλές φορές δεν έχει ούτε το ίδιο πρόσβαση.

12.1 Υπάγεται σε ασυνείδητες δομές που εκφράζονται ως επιθυ-μίες, φόβοι, εμμονές, υπερβολές, λαχτάρα, ευσεβής πόθος, όνειρο.

12.2 Οι δομές αυτές αν και επιβιώνουν ως απούσες δια της παρουσίας τους διατρέχουν όλο το φάσμα της ύπαρξής του.

12.3 Οι ασυνείδητες δομές, αν και μοιάζουν εντελώς προσωπικές-υποκειμενικές, δεν είναι αποκομμένες από το αντικείμενο.

12.3.1 Αντιθέτως όταν αυτές υποκειμενοποιούνται πλήρως και αποσπώνται από το αντικείμενο αναφοράς τους προκύπτουν αφηρημένα σχήματα που αδυνατούνε να περιγράψουν τα πολύ απλά και συμπαγή σημεία επαφής τους με την υλο-ποιημένη πραγματικότητα.

12.4 Οι επιθυμίες και οι φόβοι αφορούν αθροίσματα16.12.4.1 Είναι συγκεκριμένες διαδοχές σημείων που καταλήγουν σε

υποκείμενα ή αντικείμενα.12.4.2 Δεν πλαισιώνουν το αντικείμενο ή το άθροισμα των

αντικειμένων, αλλά συμβαίνουν μέσα από την άθροιση της

16 Gilles Deleuze-Felix Guattari, A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, 1987, University of Minnesota Press


αντικειμενικότητας.12.4.3 Στο ντοκιμαντέρ “Η αλφάβητος του Gilles Deleuze”17 ο

Deleuze αντιστοιχεί το γράμμα D στον γαλλικό όρο Desir, δηλαδή επιθυμία. Εκεί αναφέρει: «...δεν επιθυμώ μια γυναίκα, επιθυμώ επίσης και το τοπίο που αναδύεται με αυτή τη γυναίκα. (...) Ή όταν μια γυναίκα λέει “Επιθυμώ ένα φόρεμα”, ή “Επιθυμώ κάτι, ένα πράγμα” είναι προφανές ότι δεν τα επιθυμεί όλα αυτά σε ένα αφηρημένο περιβάλλον. Τα επιθυμεί σε ένα συγκεκριμένο ολόκληρο τοπίο, ένα πλαί-σιο της ζωής της, το οποίο θέλει να οργανώσει σε σχέση με τους ανθρώπους που είναι κοντά της για παράδειγμα, ή τους ανθρώπους που δεν είναι κοντά της, ή το επάγγελμά της κλπ.»

12.5 Οι επιθυμίες και οι φόβοι πηγάζουν μέσα από την κατα-σκευή αθροισμάτων.

12.5.1 Η επιθυμία της κατασκευής αντικειμένων για παράδειγμα δεν πηγάζει ούτε από το παράγωγο της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης, ούτε από τη σχεδιαστική πρόθεση και το πόσο αυτή ανταποκρίνεται στα δεδομένα που διατυπώνονται ως πρόβλημα προς επίλυση.

12.5.2 Πηγάζει από την ίδια την κατασκευή εικόνων και ιστοριών και τη διαπραγμάτευσή τους με πραγματικές δυνάμεις, ώστε οι πρώτες να καταστούνε υλοποιήσιμες.

12.5.3 «Η απόλαυση είναι η αναζήτηση της σάρκας για το άγνωστο, όπως ο εορτασμός είναι η αναζήτηση του πνεύματος για το άγνωστο. Η απόλαυση είναι η ενέργεια της δημιουργίας, είναι δημιουργία (...) Η απόλαυση είναι για το σώμα, ό,τι είναι η ιδέα για το πνεύμα-μια μεγαλειώδης Χίμαιρα, που κάποιος μπορεί διαρκώς να αρπάζει αλλά ποτέ να συλλαμβάνει (...) Η απόλαυση είναι δύναμη.»18

12.6 Το υποκείμενο είναι άθροισμα μη προβλέψιμων και

17 L’ abecedaire de Gilles Deleuze, 1996, Sodaperaga Productions18 Valentine de Saint-Point, Futurist Manifesto of Lust in Futurist Manifestos, 2009, Apollonio


αποτυπώσιμων δραστηριοτήτων.12.6.1 Οι δραστηριότητες αυτές υπεισέρχονται σε κάθε αντι-

ληπτική δομή και επειδή θεωρούνται εκτός της σφαίρας άμεσου ελέγχου του υποκειμένου, συχνά τους αποδίδεται ένα μεγάλο ποσοστό «εσφαλμένων» εννοήσεων.

12.7 Στις επιστήμες που μελετούν τη συνείδηση έχει αναπτυχθεί η εικόνα του ασυνείδητου ως ένα μικρό ανθρωπάριο που βρίσκεται μέσα στο μυαλό, παρακολουθεί τις εικόνες που φτάνουν μέσω της όρασης στον εγκέφαλο και στη συνέχεια οργανώνει κάθε δράση και σκέψη.

12.8 Η φροϋδική γραμμή περιγράφει το ασυνείδητο ως ένα θέατρο προβολής και αναπαραστάσεων.

12.9 Ο Deleuze από την άλλη περιγράφει το ασυνείδητο ως ένα εργοστάσιο που παράγει συνεχώς καινούργιες εικόνες, επι-θυμίες, φόβους κλπ.

12.10 Από το σύνολο του νευροεγκεφαλικού συστήματος μόνο ένα ποσοστό της τάξεως του 2% είναι αφιερωμένο σε διόδους και διαδρομές εισαγωγής-εξαγωγής πληροφοριών. Το υπό-λοιπο 98% είναι αφιερωμένο σε εσωτερικές λειτουργίες κατασκευής-κατεδάφισης.

12.10.1 Ο εγκέφαλος κατασκευάζει ένα σχεδόν ανεξάρτητο φυσικό κόσμο όπου ζυμώνονται φαντασιώσεις, ανάγκες, ιδέες, εικό-νες, επιθυμίες και όνειρα.

12.10.2 Ο κόσμος αυτός διεισδύει στη σύλληψη του εξωτερικού κόσμου, της πραγματικότητας.

12.11 Το ασυνείδητο είναι το άθροισμα των ιστοριών του. Είναι ιστορίες για τις οποίες δε γνωρίζουμε το πώς, το ποιος και το γιατί. Είναι ιστορίες τις οποίες δεν κατέχουμε, όμως τις συγχωνεύουμε σε κάθε άλλη ιστορία.

12.12 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες του ασυνείδητου, αλλάζουν και τα υποκείμενα.

13. Το υποκείμενο είναι το άθροισμα των “μυστικών” του. Όπου ως μυστικό ερμηνεύεται η άρρητη πληροφορία μαζί με όλες τις απόπειρες αποτύπωσης και μετάφρασής,


αποκάλυψης και πραγμάτωσης αυτής.13.1 Τη στιγμή που το υποκείμενο αρχίζει και διαχωρίζει εαυτό

από το αντικείμενο στο οποίο ανήκει, περί τα 40.000 χρόνια πρωτύτερα από την καταγραφή αυτών των λέξεων, επιτελείται μια απόσπαση από την απλότητα της πράξης και ενισχύεται η επίσκεψη πάνω στην ίδια την πράξη.

13.2 Μπορούμε να ανακαλέσουμε τον σχηματισμό που ονομάζει ο Λακάν19 ως στάδιο του καθρέφτη, όπου το βρέφος αν και ενθουσιάζεται να αντικρύζει το αντίγραφό του σε μια αντανακλαστική επιφάνεια (καθρέφτης), δεν αντιλαμβάνεται την εικόνα που αποτυπώνεται στην επιφάνεια ως συνέχεια του εαυτού του.

13.2.1 Για τον Λακάν το φαινόμενο αυτό απεικονίζει τη συγκρουσιακή φύση μεταξύ μιας δυικής σχέσης που δεν αφορά αποκλειστικά το δίπολο εαυτού και σώματος, αλλά κυρίως το δίπολο φαντασιακού και πραγματικού. Η οπτική ταυτότητα που προσδίδεται μέσω του καθρέφτη ενισχύει μια φαντασιακή ολοκλήρωση απέναντι σε μια κατατεμαχισμένη πραγματικότητα.

13.3 Μετά από αυτή την τομή με το πραγματικό μοναδικός στόχος κάθε δημιουργικής και επινοητικής δραστηριότητας του υποκειμένου είναι η επιστροφή σε ένα στάδιο επανένωσης αυτού που είναι και αυτού που υπάρχει.

13.3.1 Όλες οι αναδιατυπώσεις στοχεύουν στο να ειπωθεί επιτέλους αυτό που ήταν «φύση» σε ένα προ-συνειδησιακό στάδιο: το πρωταρχικό, το αδιαμόρφωτο, το ανεπεξέργαστο. Να εγκατασταθεί μια τέλεια γλώσσα ικανή να περιγράψει όλη την πληροφορία της πραγματικότητας ακριβώς όπως είναι και βιώνεται, «μία γλώσσα που με τον να ονοματίζει, απλώς, το κάθε πράγμα καταφέρνει να “λέει” και όλες τις ιδιότητές του: την αίσθηση της αφής του και την οσμή του,

19 Jacque Lacan, The Mirror Stage as Formative of the Function of the I as Revealed in Psychoanalytical Experience in Ecrits, 2007, W. W. Norton & Company


την εντύπωση του μεγέθους και την αξία του, τα χρώματα, τους ήχους των κινήσεών του, και τη θέση του μέσα στην πλάση» όπως περιγράφει και ο Π. Μαρτινίδης στο βιβλίο του “Μεσιτείες του Ορατού”20.

13.4 Η πράξη σύνθεσης και ανάλυσης πληροφορίας είναι ένας τόπος στον οποίο η ακεραιότητα του μυστικού τίθεται υπό διαπραγμάτευση.

13.5 Το μυστικό είναι αυτό που περισσεύει όταν αφαιρώ από αυτό που υπάρχει, αυτό για το οποίο μπορώ να μιλήσω. Είναι η κενή περιοχή μεταξύ νοήματος και μη-νοήματος.

13.6 Ως κενός χώρος είναι το δοχείο μέσα από το οποίο μπορώ να αντιληφθώ το αρνητικό περίγραμμα, δηλαδή αυτό που είναι περιγράψιμο.

13.7 Τα μυστικά είναι οι ιστορίες τους. Είναι οι ιστορίες όλων των σημείων που γνωρίζουμε πως υπάρχουν, τα χρησιμοποιούμε ανελλιπώς, αλλά δε μπορούμε να πούμε τίποτα για αυτά.

13.8 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των μυστικών, αλλάζουνε και τα υποκείμενα.

14. Το υποκείμενο είναι όλα αυτά μαζί και ακόμη παραπάνω.14.1 Είναι όλα αυτά μαζί και μάλιστα με τέτοιες σχέσεις σύν-

δεσης, ώστε μπορούμε να κάνουμε λόγο για το υποκείμενο ως συλλογικό σώμα σε μια συγκεκριμένη χωροχρονική συνθήκη, ή για τη μνήμη του σώματος του υποκειμένου και πως αυτή επηρεάζει την αίσθηση, ή για την αντίληψη του υποκειμένου που είναι πομπός πληροφορίας-δημιουργός, ή για τις ασυνείδητες δομές που υπεισέρχονται στο υποκείμενο όταν δέχεται πληροφορία.

14.2 Τα σημεία σύνδεσης είναι οι πληροφορίες. Ο τρόπος που κινούμαστε μέσα σε αυτά είναι οι ιστορίες.

14.3 Είναι ακόμη παραπάνω γιατί γίνεται αποδεκτό ότι δεν είναι δυνατό να καλυφθεί ποτέ η πολυπρισματική φύση του υποκειμένου. Άλλωστε έγινε φανερό ότι ένα σημαντικό

20 Πέτρος Μαρτινίδης, Μεσιτείες του Ορατού, 1997, Εκδόσεις Νεφέλη


μερίδιο της πληροφορίας του δε μπορεί καν να ειπωθεί και άρα να καταγραφεί. Μπορεί μόνο να αφεθεί χώρος ικανός να παραλάβει όση επιπλέον πληροφορία γίνεται διαχειρίσιμη.

14.4 Άρα τα σημεία σύνδεσης είναι ανοιχτά. Ο τρόπος που κινού-μαστε σε αυτά, οι ιστορίες μας, είναι ανοιχτές.

15. Το υποκείμενο είναι...15.1 Άρα το υποκείμενο...15.2 Επίσης το υποκείμενο...16. Πιθανόν το υποκείμενο να είναι˙16.1 Μπορεί το υποκείμενο να είναι...;16.2 Είναι το υποκείμενο...;17. Το υποκείμενο είναι!

ΣΤΑΣΙΜΟ


“...Νεοφερμένος και εντελώς ανίδεος όσον αφορά τις γλώσσες της Ανατολής, ο Μάρκο Πόλο δεν μπορούσε να εκφραστεί παρά βγάζοντας αντι-κείμενα από τις βαλίτσες του: ταμπούρλα, αλατισμένα ψάρια, κολιέ από δόντια φακό-χοιρου, και επιδεικνύοντάς τα με νεύματα, πηδήματα, κραυγές έκπληξης ή φρίκης (...). Δεν είναι πάντα σαφής στον αυτοκράτορα η σχέση που συνδέει το ένα και το άλλο στοιχείο της αφήγησης τα αντικείμενα μπορεί να ήθελαν να πουν διαφορετικά πράγματα: μια φαρέτρα γεμάτη βέλη άλλοτε ήθελε να πει έναν επικείμενο πόλεμο, άλλοτε ότι υπήρχε πληθώρα κυνηγιού, ίσως όμως και το κατάστημα ενός οπλοπώλη˙ μια κλεψύδρα μπορούσε να υποδεικνύει το χρόνο που περνά ή που έχει περάσει, ή την άμμο, ή ένα εργαστήρι στο οποίο κατασκευάζονται κλε-

ψύδρες.

(...)

...Τότε μίλησε ο Μάρκο Πόλο: « Η σκακιέρα σου, μεγαλειότατε, είναι το προϊόν της ένθεσης δύο ξύλων, του εβένου και του σφενταμιού. Αυτό το κομμάτι ξύλου πάνω στο οποίο έχει καρφωθεί το φωτεινό σου βλέμμα κόπηκε από το στρώμα ενός κορμού που μεγάλωσε σε χρονιά ξηρασίας: βλέπεις πώς είναι διατεταγμένες οι ίνες του; Εδώ διακρίνεται ένας μόλις διαγραφόμενος ρόζος: ένας οφθαλμός πήγε να ξεπεταχτεί μια πρώιμη ανοιξιάτικη μέρα αλλά η πάχνη της νύχτας τον ανάγκασε να υποχωρήσει». Ο Μεγάλος Χαν δεν είχε μέχρι τότε συνειδητοποιήσει ότι ο ξένος ήξερε να εκφράζεται με τόση άνεση στη γλώσσα

στασιμο 71

του, δεν ήταν όμως αυτό που τον εξέπληξε. «Να ένας πιο μεγάλος πόρος: ίσως να υπήρξε η φωλιά ενός σκουληκιού...όχι ενός σαρακιού, γιατί αυτό μόλις γεννιέται συνεχίζει να σκάβει, αλλά μιας κάμπιας που ροκάνισε τα φύλλα και υπήρξε η αιτία που διάλεξαν να κόψουν αυτό το δένδρο... Το περιθώριο αυτό χαράχτηκε από τον εβενουργό με το γλύφανο ώστε να ταιριάξει με το διπλανό που προεξέχει.» Η ποσότητα των πραγμάτων που μπορούσε κανείς να διαβάσει σε ένα κομματάκι λείου και κενού ξύλου έπνιγε τον Κουμπλάι. Ήδη ο Πόλο είχε αρχίσει να μιλάει για δάση από έβενο, για σχεδίες από κορμούς που κατεβαίνουν τα ποτάμια, για αραξοβόλια,

για γυναίκες στα παράθυρα...”

Ιτάλο Καλβίνο, Αόρατες Πόλεις, 2009, Καστανιώτης

1. Το αντικείμενο είναι η ύλη του. Είναι η πρώτη ουσία από την οποία συνίσταται, είναι οι δομές οι οποίες διακατέχουν την ύλη αυτή, είναι η φυσική του υπόσταση.

1.1 Η ύλη έρχεται ως συμπυκνωμένη φυσική απάντηση στην ερώτηση του τι συνιστά τα πράγματα.

1.2 Διότι συμβαίνει τις περισσότερες φορές τα πράγματα, υπαρκτά ή μη, να έχουν μια υλική αφορμή-αφετηρία.

1.3 Συμβαίνει εξίσου τα αντικείμενα να έχουν μια υλική κατάληξη, την υλοποίησή τους. Συνήθως μέσω αυτής της κατάληξης τα αντικείμενα κρίνονται ως παρόντα.

1.4 Συμβαίνουν πράγματα που παρ’ όλη την αντικειμενική τους φύση, παραμένουν άυλα (διατηρώντας την υλική τους αφετηρία-αφορμή). Κάποιες φορές τα αντικείμενα έχουν και υλική υπόσταση. Η υλικότητά τους είναι η πιο άμεσα παρατηρήσιμη εκδοχή τους.

1.5 Το χαρακτηριστικό σημείο της υλικής πραγματικότητας όμως είναι πως τελικά δεν προαπαιτεί ένα παρατηρητή ώστε να επιβεβαιώνεται η υπόσταση του αντικειμένου.

...όπου επιχειρείται μια σύντομη, ελάχιστη και ανακριβής καταγραφή, περιγραφή και παραγραφή των σημείων αυτού που φτιάχνεται...

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β’

ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

το αντικειμενο 73

1.5.1 Η ύλη υπάρχει, είτε υπάρχω εγώ είτε όχι.1.5.2 Το γραφείο μου, όμως, υπάρχει χωρίς τον κατασκευαστή

του; Πιθανότατα όχι.1.5.3 Η ύλη υπάρχει στο γραφείο μου. Όμως έχω την εντύπωση

πως πρέπει να την ψάξω κάπου αλλού.1.6 Η ύλη έχει εσωτερικές ποιότητες, εσωτερικά χαρακτηριστικά

και συμπεριφορές που υπακούν υποχρεωτικά στους πιο αυστηρούς κανόνες, τους φυσικούς νόμους.

1.6.1 Το ενδιαφέρον με αυτές τις ποιότητες, χαρακτηριστικά και συμπεριφορές είναι πως εμφανίζονται-υλοποιούνται μέσα από σχέσεις αιτιότητας και πιθανότητας.

1.6.2 Η ύλη ενσωματώνει δικές τις ιστορίες τις οποίες έρχεται σε επόμενη φάση και αναγιγνώσκει το υποκείμενο μέσα από μια αντίστροφη χρονικότητα: από το παρόν στο παρελθόν.

1.6.3 Οι αναγνώσεις αυτές καταδεικνύουν πως οι αφηγήσεις της ύλης συμβαίνουν μέσα από μακρόχρονες διεργασίες που επιτρέπουν την ύπαρξή τους.

1.6.4 Υποθέτω πως αν κάποιος ζητάει να μάθει για τις ιστορίες της ύλης, θα πρέπει να τις ψάξει πολύ πιο μακριά ή πολύ πιο κοντά από το γραφείο του. Ίσως κάπου μεταξύ μορίων και γαλαξιών.

1.6.5 Σε αυτές τις περιοχές γίνονται ορατές οι σχέσεις που καθορίζουν για παράδειγμα τη μοριακή κλίμακα της ύλης, και μέσα από άτομα και ενώσεις ατόμων, σχηματίζουν τις αρχικές ιδιότητες των υλικών.

1.6.5.1 Οι σχέσεις αυτές καταδεικνύουν μια συνειδητή ύλη: είναι το σημείο όπου η ύλη αποκτά συνείδηση, ένα διαφορετικό επίπεδο ζωής, την ύλη “αφ’ εαυτού”.

1.6.5.2 Από αυτή την κλίμακα θέασης, η κατεδάφιση ενός κτιρίου χωρίς τη συγκατάθεσή του είναι άραγε εγκληματική πράξη1;

1 Όπως αναρωτιέται και ο Spiller στο βιβλίο του “Digital Dreams”(Neil Spiller, Digital Dreams, 1998, Whitney Library of Design)


1.6.6 Οι ιστορίες της ύλης γίνονται πιο προφανείς, αν σκεφτεί κανείς πως το σύνολό της παράγεται από ένα πεπερασμένο αριθμό βασικών χημικών στοιχείων και ενώσεων.

1.6.7 Οι πιο σταθερές από αυτές, μέσα από διεργασίες εκατομμυρίων χρόνων, σχηματίζουν τον υλικό κόσμο που μας περιβάλλει.

1.6.8 Η επιστήμη καταδεικνύει πως ταυτόχρονα σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα, σχηματίζονται άλλα τόσα ασταθή χημικά στοιχεία και ενώσεις που δεν καταφέρνουν να επιβιώνουν.

1.6.9 Αυτό που παραλαμβάνουμε στα χέρια μας ως ύλη, είναι όσες ιστορίες της έχουν καταφέρει να επιβιώσουν μέσα από το πέρασμα του χρόνου. Οι ιστορίες που δεν επιβίωσαν αφήνουν ίχνη και επιτρέπουν απορίες-εικασίες.

1.7 Η ύλη έχει μια εγγενή ευφυία που προκύπτει μέσα από πολ-λαπλά και πολυδοκιμασμένα σχήματα δοκιμής και λάθους.

1.7.1 Εγγενής διότι οι διεργασίες αυτές αφορούν την ίδια την ύλη και είναι ανεξάρτητες του υποκειμένου.

1.7.2 Δεν παύουν όμως να στήνουν ένα ολόκληρο κόσμο μέσα από τον οποίο υπάρχει ο παρατηρητής.

1.7.3 Ή ακόμη και μέσα από τον οποίο ο παρατηρητής δηλώνει τη συνειδητή ύπαρξή του, επιβάλλοντας δομές και αντικείμενα που δεν προκύπτουν φυσικά.

1.7.4 Είναι το μοναδικό σκηνικό μέσα από το οποίο αρχίζει κανείς να φτιάχνει πράγματα. Και τα φτιάχνει όντας ο ίδιος του νοητικά και πραγματικά κομμάτι αυτού του σκηνικού.

1.8 Υπάρχουν αντικείμενα που δεν έχουν φυσική υπόσταση. Οι αριθμοί και οι μαθηματικές εξισώσεις περιγράφουν την πραγματικότητα και “δημιουργούν” αντικείμενα, χωρίς όμως να έχουν κάποια υλική υπόσταση. Είναι λιγότερο αντικείμενα;

1.8.1 Στην πραγματικότητα, η πραγματικότητα δεν παρουσι-άζεται σχεδόν ποτέ όπως είναι.

1.8.2 Το υποκείμενο φτιάχνει συνεχώς αντικείμενα, τα οποία


αποτελούν λιγότερο ή περισσότερο αναπαραστάσεις αυτού που υπάρχει, μαζί με ένα σύμπλεγμα ατομικών και συλλογικών επιθυμιών και προβολών.

1.9 Η ύλη διακατέχεται από δομές.1.9.1 Οι δομές της ύλης δεν είναι στατικές αλλά υπόκεινται σε

μετακινήσεις και αλλαγές, ανάλογα με τις “συναντήσεις” που τους συμβαίνουν και ανάλογα με τους βαθμούς ανοιχτότητας που πληρούν απέναντι σε αλλαγές.

1.9.2 Οι συναντήσεις αφορούν την πιθανότητα ενός υλικού συμβά-ντος και η ανοιχτότητα τους φυσικούς νόμους που καθορίζουν τις υλικές κινήσεις.

1.9.3 Από ένα πιθανό σύνολο ανοιχτών γεγονότων το πιθανολογικό συμβάν καθορίζει τη δομή που θα δεχθεί η ύλη.

1.9.4 Η συνειδητή παρέμβαση στις δομές της ύλης, η σχεδιασμένη αναδιάταξη της, αλλά και δημιουργία νέων δομών είναι τα βασικά εργαλεία με τα οποία “κατασκευάζονται” υλικά αντικείμενα.

1.10 Η ύλη του αντικειμένου είναι οι ιστορίες της. Είναι το σύνολο των ιστοριών μέσα από τις οποίες έχει παραχθεί ώστε να φτάσει στη σημερινή εκδοχή της, το σύνολο των ιστοριών μέσα από τις οποίες καθίσταται υπαρκτή και γίνεται αιτία ή αφορμή κατασκευής νέων αντικειμένων, ή και το σύνολο των ιστοριών μέσα από τις οποίες παρα-νοείται καταλήγοντας στη δημιουργία νοητικών αντικειμένων.

1.11 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της ύλης των αντικειμένων, αλλά-ζουν και τα αντικείμενα.

2. Το αντικείμενο είναι η μορφή του.2.1 Η μορφή είναι η ηθελημένη επιβολή μιας δομής οργάνωσης

πάνω στο αντικείμενο.2.1.1 Όπως περιγράφει και ο Arnheim στο βιβλίο του “Εντροπία

και Τέχνη”2 οι οργανώσεις των μορφών είναι μια

2 Rudolf Arnheim, Entropy and Art: An Essay on Order and Disorder, 2010, University of California Press


απαραίτητη συνθήκη για οτιδήποτε καλείται να κατανοήσει το υποκείμενο.

2.1.2 Οι οργανώσεις έχουν μορφή, όταν ο αναλυτής της πληροφορίας τους μπορεί να συλλάβει τη συνολική δομή τους και τις διακλαδώσεις αυτής.

2.2 Αντικείμενα με μορφή τείνουν να απολαμβάνουν μια ευνοϊκότερη θέση ταξινόμησης από το υποκείμενο σε σύγκριση με τα άμορφα αντικείμενα. Στα άμορφα αντικείμενα συχνά τίθεται υπό διαπραγμάτευση η ίδια η αντικειμενικότητα που μπορεί να εμπεριέχουν.

2.3 Για τον Αριστοτέλη3 η ουσία του κάθε αντικειμένου, το φυσικό σώμα αυτού εντοπίζεται στο άθροισμα της ύλης και της μορφής του. Η ιδέα υλοποιείται, μόνο όταν είναι ικανή να εκφρασθεί σε μορφές. Επίσης και η ύλη πραγματώνεται μέσα από μορφές ή σχήματα.

2.3.1 Κάθε δημιουργία αντικειμένου για τον Αριστοτέλη διέρχεται από τα τέσσερα στάδια: της ύλης, της ενέργειας μετασχη-ματισμού αυτής, της μορφής την οποία προσλαμβάνει, και τον σκοπό για τον οποίο συμβαίνουν όλοι οι μετασχημα-τισμοί της.

2.3.2 Η ύπαρξη των αντικειμένων εξαρτάται από την τάση τους να αποκτούν μορφές οι οποίες εμπεριέχονται ως εν δυνάμει στα ίδια, στην ύλη τους.

2.3.3 Η έννοια της μορφής του Αριστοτέλη βρίσκεται πολύ κοντά στην έννοια του γενετικού κώδικα και της μοριακής πληρο-φορίας που εμπεριέχεται στα αντικείμενα και προκαθορίζει τις εκδοχές υλοποίησής τους.

2.4 Η μορφή των αντικειμένων μπορεί να συμπυκνωθεί στις έννοιες τις γεωμετρίας, του μεγέθους, της διάρθρωσης, και τις διαμορφωμένης πλέον υλικότητας αυτού.

2.5 Η μορφή είναι άθροισμα μερών-στοιχείων και δομής και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε η δομή να εκφράζει σχέσεις

3 Αριστοτέλης, Περί Ψυχής, 2003, Εκδότης Ζήτρος


μεταξύ των μερών.2.6 Τα ό-μορφο και ά-σχημο παραπέμπουν ακριβώς στην

ανθρώπινη ανάγκη να δημιουργεί και να αναγιγνώσκει μορφές μέσα σε άμορφα σύνολα.

2.7 Η μορφή αν και πολλές φορές μιλάει με ένα εσωστρεφές λεξιλόγιο, που αφορά την εσωτερική δομή και οργάνωσή της, συνδέεται συνειδητά ή ασυνείδητα με τα νοήματα ή τις λειτουργίες στις οποίες παραπέμπει.

2.7.1 Η σύνδεση αυτή είναι η αιτία που υποδεικνύει στον άνθρωπο που κοιτάει τα αστέρια για παράδειγμα, να αρχίζει να εντο-πίζει αστερισμούς οικείων μορφών και να τους βαφτίζει με οικεία νοήματα-ονόματα.

2.7.2 Διότι κατά την αρχική θέαση έρχεται σε επαφή με αυτό που ονομάζει και φαίνεται άμορφο. Προκειμένου να γλιτώσει το να αρχίσει να μετράει αστέρια και να χαθεί στο μέτρημα, επινοεί μορφές.

2.8 Η μορφή του αντικειμένου είναι οι ιστορίες της. Είναι οι εσωστρεφείς ιστορίες του λεξιλογίου-συντακτικού-γραμμα-τικής της μορφής ώστε το αντικείμενο να παράγει νόημα, οι ιστορίες μέσα από τις οποίες ορίζεται ως οργάνωση ή μη οργάνωση σε ένα αντίστοιχο περιβάλλον μη οργάνωσης ή οργάνωσης.

2.9 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της μορφής, αλλάζει και το αντικείμενο.

3. Το αντικείμενο είναι ο χρόνος και ο χώρος στον οποίο ανήκει.3.1 Συναντάμε αντικείμενα μέσα σε ένα συγκεκριμένο περι-

βάλλον και σε συγκεκριμένες στιγμές.3.2 Η χωροχρονικότητα των αντικειμένων τους επιτρέπει να

συμπεριφέρονται ως μέρη ενός ευρύτερου, διασυνδεδεμένου και συντονισμένου συνόλου.

3.3 Ένας νιπτήρας και ένα ουρητήριο είναι αντικείμενα. Στο χώρο του μπάνιου μου επιτελούν μια συγκεκριμένη λειτουρ-γία, η οποία τους αποδίδει μια συγκεκριμένη υπόσταση.

3.4 Τίποτα δεν απαγορεύει όμως στο υποκείμενο που δημιουργεί


και φτιάχνει αντικείμενα να επέμβει στην χωρική-χρονική υπόσταση, να παραλάβει το ουρητήριο και να το μεταθέσει σε ένα μουσειακό χώρο4.

3.4.1 Το ουρητήριο δε σταμάτησε να είναι ουρητήριο. Με την κίνηση μετάθεσής του όμως, ένα ποσοστό πληροφορίας χάθηκε και ένα άλλο ποσοστό προστέθηκε.

3.5 Η ίδια η πράξη μετάθεσης στον χώρο και τον χρόνο είναι μια επαναδημιουργία του αντικειμένου.

3.6 Ο χρόνος του αντικειμένου δεν είναι στατικός. Όσο μετα-βάλλεται, μεταβάλλει και το ίδιο το αντικείμενο.

3.6.1 Για την ακρίβεια ακόμη και αντικείμενα που μοιάζουν στατικά, σε μια μικροσκοπική θεώρηση αποδεικνύονται συνεχώς μεταβαλλόμενα και εξελισσόμενα.

3.6.2 Η σελίδα του χαρτιού που βρίσκεται δίπλα μου μοιάζει αναλλοίωτη στο ένα λεπτό που την παρατηρώ. Η αλήθεια είναι όμως πως τα μόριά της βρίσκονται σε συνεχή διάδραση και μετακίνηση.

3.7 Ο χώρος και ο χρόνος των αντικειμένων είναι οι ιστορίες τους. Ο χώρος και ο χρόνος με όλα τα δεδομένα και τα γεγονότα που ενσωματώνουν είναι το σκηνικό της ιστορίας των αντικειμένων. Όμως ο χώρος και ο χρόνος έχουν δικές τους ιστορίες επίσης.

3.7.1 Για να επιτευχθεί η μετάθεση του ουρητηρίου στο μουσειακό χώρο, χρειάστηκε η ιστορία του μουσειακού χώρου να υποστεί κάποιες μεταβολές, ώστε να μπορεί να το “χωράει”.

3.7.2 Αντίστοιχα η ίδια η μετάθεση ώθησε το χώρο σε επιπλέον μεταβολή.

3.8 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες του χώρου και του χρόνου, αλλά-ζουν τα αντικείμενα.

4. Το αντικείμενο είναι η λειτουργία του.4.1 Είναι το σύνολο των αναγκών που καλύπτει και εξυπηρε-

τεί. Οι αρχικές ανάγκες μπορεί να λειτουργούν ως αιτία

4 Marcel Duchamp, Fountain, 1917, Society of Independent Artists 1st annual exhibition


για τη δημιουργία-παραγωγή-υποκειμενοποίηση των αντικειμένων.

4.2 Τα αντικείμενα με αυτή την έννοια είναι μια απάντηση σε ένα ποιοτικό-ποσοτικό ερώτημα.

4.3 Η σύνθεση-ανάλυση αντικειμένων παρόλα αυτά δεν είναι επίλυση ενός προβλήματος.

4.3.1 Ο ψυχολόγος JJ Gibson το 1977 εκδίδει ένα άρθρο με τίτλο “The Theory of Affordances”5. Στο κείμενο αυτό κάνει λόγο για μία επιπλέον πτυχή των αντικειμένων πέραν των ιδιοτήτων και ικανοτήτων τους: αυτή της παροχής. Είναι η σχέση μεταξύ αντικειμένου και υποκειμένων-οργανισμών, που παρέχει τη δυνατότητα στο υποκείμενο να εκτελέσει μια πράξη.

4.3.2 Η παροχή συμπεριλαμβάνει όλες τις πιθανές πράξεις που ενσωματώνονται στο αντικείμενο και είναι φυσικά δυνατές. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν και επίπεδα λειτουργικότητας, τα οποία το δρών υποκείμενο δεν γνωρίζει ακόμη.

4.3.2.1 Όταν ως δρών υποκείμενο, εισέλθω σε ένα δωμάτιο και συναντήσω μια καρέκλα και μια μπάλα, μπορώ να παρα-μερίσω την καρέκλα και να κάτσω στη μπάλα. Η μπάλα μου παρέχει τη δυνατότητα για να το κάνω.

4.3.3 Η λειτουργικότητα του αντικειμένου δεν εξαρτάται πλέον μόνο από τις ικανότητές και όλα τα μετρήσιμα μεγέθη. Εξαρτάται εξίσου και από τις επιθυμίες, τους στόχους, τις αξίες και τις περασμένες-ενσωματωμένες εμπειρίες του υποκειμένου.

4.3.4 Ο όρος αυτός θα περιγραφεί στη συνέχεια από τον Jakob von Uexkull6 και ως «λειτουργικός χρωματισμός των αντικειμένων».

5 James J. Gibson, Theory of Afordances in Perceiving, Acting and Knowing, 1977, R. Shaw & J. Bransford (Eds.)6 Jakob von Uexkuell & Maria von Uexkuell, A Foray into the World of Animals and Humans: with a Theory of Meaning, 2010, University of Minnesota Press


4.3.4.1 Η λειτουργική σκοπιά υποδεικνύει πως το μολύβι που κρατάω στα χέρια μου έχει δημιουργηθεί για να γράφω. Αυτό δεν με αποτρέπει από το να χρησιμοποιήσω το μολύβι ως αεριωθούμενο αεροσκάφος.

4.3.4.2 Προφανώς το μολύβι μου δε μετατράπηκε ποτέ σε αερο-πλάνο, αν και θα ήμουν πολύ ευτυχής αν όντως συνέβαινε κάτι τέτοιο.

4.3.4.3 Δε σταμάτησε να είναι μολύβι.4.3.4.4 Τη στιγμή όμως που άρχισα να το χρησιμοποιώ ως αερο-

σκάφος, έχασε ένα μερίδιο της πληροφορίας του ως μολύβι και συνάντησε ένα καινούργιο μερίδιο πληροφορίας.

4.4 Η λειτουργία των αντικειμένων είναι οι ιστορίες της. Κάποιες ιστορίες της είναι προφανείς: ένα κομμάτι χαρτί σημαίνει γραφή. Κάποιες ιστορίες όμως υπόκεινται στη διάθεση του υποκειμένου: έτσι ένα κομμάτι χαρτί γίνεται καράβι.

4.5 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της λειτουργίας των αντικειμένων, αλλάζουν και τα αντικείμενα.

5. Το αντικείμενο είναι η ιδέα του.5.1 Στο έργο του Πολιτεία7 ο Πλάτωνας διατυπώνει την Αλλη-

γορία του σπηλαίου και εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του. Σύμφωνα με το μύθο οι άνθρωποι επιβιώνουνε μέσα στις αυταπάτες τους και τις παραισθήσεις τους, και δεν είναι ικανοί να γνωρίζουν την αλήθεια γιατί υπόκεινται στα δεσμά των αισθήσεών τους ή σε όποιους επηρεάζουν τις αισθήσεις τους.

5.2 Ο Πλάτωνας ισχυρίζεται λοιπόν ότι όσα βιώνουμε μέσα από τις αισθήσεις μας και όσα αντικείμενα συναντούμε γύρω μας είναι κακές απομιμήσεις μιας πραγματικότητας υψηλότερου επιπέδου, αυτής των ιδεών. Η αναπαράσταση-αντιπροσώπευση είναι πάντα κατώτερη από την ιδέα αυτού που αντιπροσωπεύεται.

7 Πλάτωνας, Περί Σπηλαίου Ζ’ 514-521 στο Πολιτεία Πλάτωνος, 2014, Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ


5.2.1 Ο Deleuze από την άλλη μεριά στο άρθρο του “Ο Πλάτω-νας και το ομοίωμα”8 εντοπίζει το βαθύτερο κίνητρο της Θεωρίας των Ιδεών στην κατεύθυνση μιας επιθυμίας για διαχωρισμό, διαλογή. Είναι ένα ζήτημα υπογράμμισης διαφορών και διαχωρισμού μεταξύ του καθαρού αντικειμένου και των εικόνων του, του αυθεντικού και των αντίγραφών του, του μοντέλου και των ομοιωμάτων του.

5.2.2 Η ιδέα μιας καρέκλας είναι μια κατάσταση εμφάνισης του αντικειμένου καρέκλα, που επιτρέπει και εμπεριέχει όλες τις εκδοχές εκτέλεσης του αντικειμένου καρέκλα.

5.2.3 Αν συλλέξουμε και αθροίσουμε όλες τις καρέκλες που έχουν ή δεν έχουν κατασκευαστεί ή μπορούνε-δε μπορούνε να κατασκευαστούν, οι περιοχές τομής τους κατασκευάζουν την ιδέα της καρέκλας.

5.2.4 Οι ιδέες, συμπληρώνει ο Deleuze, είναι συμπαγείς οικουμε-νικότητες στις οποίες η έκταση και η κατανόηση συνάδουν, όχι επειδή περιλαμβάνουν μια πολλαπλότητα και ποικιλία εντός τους, αλλά επειδή εμπεριέχουν μοναδικότητες σε όλη την πολλαπλότητά τους.

5.3 Η ιδέα υπάρχει μέσα από τον παρατηρητή-κατασκευαστή της, το υποκείμενό-φορέα της αλλά και το υποκείμενο υπάρχει μέσα από τις ιδέες του για τα πράγματα γύρω του.

5.3.1 Η ιδέα του αντικειμένου είναι μια διαφορετική εκδοχή υπόστασης αυτού. Είναι και αυτή ένα σώμα, εξαϋλωμένο. Ακριβώς λόγω αυτής της εξαΰλωσης επιδεικνύει μια ευελιξία και αυξημένες αντοχές έναντι των πραγματικών δυνάμεων που καλείται να διαπραγματευτεί.

5.3.2 Λόγω της απαλλαγής από τη φυσική υπόσταση, η ιδέα μπορεί να λειτουργεί ως τόπος υπερβολής. Μπορώ να δημιουργήσω την ιδέα μιας καρέκλας που δε χρειάζεται στηρίγματα. Το πώς θα την υλοποιήσω είναι ένας τόπος

8 Gilles Deleuze & Rosalind Krauss , Plato and the Simulacrum in October vol.27, Winter-1983, The MIT Press


διαπραγματεύσεων με τις φυσικές δυνάμεις.5.4 Η ιδέα κατασκευάζεται μέσα από όλες τις ενδεχομενικές

υλοποιήσεις της.5.4.1 Είναι μια μήτρα μέσα από την οποία προκύπτουν πραγ-

ματικότητες, αντικείμενα. Τα χαρακτηριστικά των αντικειμένων προοικονομούνται μέσα από την ίδια την ιδέα, χωρίς να καθορίζονται επακριβώς.

5.4.2 Η έννοια της ιδέας μπορεί να γίνει περισσότερο κατανοητή μέσα από τον όρο της κλάσης που χρησιμοποιείται στον προγραμματισμό.

5.4.2.1 Μια κλάση παρέχει τις αρχικές παραμέτρους μέσα από τις οποίες παράγονται αντικείμενα και τις βασικές λειτουργίες που αυτά επιτελούν. Κάθε αντικείμενο είναι μια εκδοχή της κλάσης.

5.4.2.2 Ένα σημαντικό ποσοστό της πληροφορίας του προαποφασί-ζεται από την ίδια την κλάση. Όμως ένα εξίσου σημαντικό ποσοστό παραμένει ανοιχτό και αναδεικνύεται μόνο μέσω των επιμέρους αντικειμένων.

5.4.3 Η έννοια της ιδέας μπορεί να γίνει ακόμη πιο κατανοητή, αν ανακαλέσουμε στο μυαλό μας ένα κόφτη μπισκότων.

5.4.3.1 Ο κόφτης προδικάζει τη μορφή και το μέγεθος του μπισκότου. Προδικάζει ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο μπορώ να κατασκευάζω μπισκότα. Δεν μπορεί όμως να προαποφασίσει από τι είναι φτιαγμένα τα μπισκότα μου.

5.4.3.2 Το κάθε μπισκότο είναι μια διαφορετική ποιότητα της αρχικής ιδέας, και μάλιστα με τέτοιο τρόπο, ώστε κανένα από αυτά δε συμπίπτει με κάποιο μοναδικό, ιδεατό μπισκότο.

5.5 Ώστε η ιδέα είναι ένα αφηρημένο σχήμα που ανήκει σε ένα φαντασιακό “αλλού”. Αυτό δεν την καθιστά λιγότερο πραγματική, καθώς είναι ο κατασκευαστής όλων των πραγματικών εκδοχών της.

5.6 Οι ιδέες του αντικειμένου είναι οι ιστορίες τους. Επειδή, όπως προειπώθηκε, ο χώρος των ιδεών είναι χώρος


που επιδέχεται υπερβολές και παράδοξα, συμβαίνει να φτιάχνονται αντικείμενα μέσα από παράδοξες ιδέες. Όταν αυτά φτιάχνονται, εγκαθιστούν με την υλοποίησή τους νέες πραγματικότητες.

5.7 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των ιδεών των αντικειμένων, αλλάζουν και τα αντικείμενα.

6. Το αντικείμενο ενσωματώνει στην υπόστασή του όλες εκείνες τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες έχει παραχθεί.

6.1 Η διαδικασία είναι ο τρόπος με τον οποίο ιδέα, ύλη, μορφή, ουσία συμπυκνώνονται σε μια ενιαία υπόσταση.

6.2 Η διαδικασία παραγωγής πραγμάτων μπορεί να παραμένει σταθερή και στη διάρκειά της να αλλάζουν οι παραπάνω παράμετροι.

6.3 Ή ακόμη οι παράμετροι μπορούν να παραμένουν σταθερές και να διαφοροποιείται η διαδικασία.

6.3.1 Αν η ιδέα είναι ο κόφτης μπισκότων και το αντικείμενο είναι το μπισκότο, η διαδικασία είναι η γραμμή παραγωγής των μπισκότων.

6.4 Η παραγωγή αντικειμένων μέσα από διαδικασίες λει-τουργεί μέσα από δρομολογήσεις επαναλήψεων και διαφοροποιήσεων.

6.4.1 Η επανάληψη ενισχύει το πρότυπο αντικείμενο: είναι το κανονικό αντικείμενο, αυτό που προκύπτει όταν όλη η διαδικασία παραγωγής του εξελίσσεται σύμφωνα με το σχέδιο και κατ’ ευχήν.

6.4.2 Η διαφοροποίηση ενισχύει το παραλλαγμένο αντικείμενο: είναι το ακανόνιστο αντικείμενο, αυτό που προκύπτει όταν η διαδικασία παραγωγής του αρχίζει και σημειώνει κατά τόπους διαφορές.

6.4.3 Υπάρχει και το παράδοξο αντικείμενο: είναι το αντικείμενο που βρίσκεται εκτός διαδικασίας ή αυτό που οι διαδικα-σίες παραγωγής του αδυνατούν σε σημαντικό βαθμό να περιγράψουν.

6.5 Οι διαδικασίες παραγωγής αντικειμένων είναι οι ιστορίες


τους. Είναι το σύνολο των βημάτων μέσα από τα οποία καταλήγουμε σε αυτές, το τι αντικείμενα παράγουν όταν ακολουθούνται ή όχι, καθώς και το τι αντικείμενα αδυνατούν να περιγράψουν.

6.6 Όσο μεταβάλλονται οι ιστορίες των διαδικασιών παραγω-γής των αντικειμένων, μεταβάλλονται και τα αντικείμενα.

7. Το αντικείμενο λειτουργεί ως μηχανή. Υπάρχουν αντικεί-μενα που κατασκευάζονται κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της υποκειμενικής πραγματικότητας, προκειμένου να μπορέ-σουν να εντάξουν την τελευταία στην μια συνολικά αντιληπτή πραγματικότητα.

7.1 Δεν πρόκειται για μηχανές που έρχονται να αντικα-ταστήσουν την ανθρώπινη υπόσταση. Αντιθέτως είναι αντικείμενα-μηχανές υλοποίησης του υποκειμένου.

7.1.1 Το ερώτημα δεν είναι το πώς οι μηχανές μιμούνται το ανθρώπινο μυαλό, αλλά το πώς η ίδια η υποκειμενική ταυτότητα στήνεται μέσα από εξωτερικά μηχανικά στηρίγματα και πως ενσωματώνει τις μηχανές.

7.2 Τα “αντικειμενικά όργανα”, από τις σελίδες στις οποίες είναι τυπωμένες αυτές οι λέξεις έως τον ηλεκτρονικό υπολο-γιστή με τον οποίο δακτυλογραφήθηκαν, είναι μια σταδιακή εξωτερίκευση των νοητικών ικανοτήτων τόσο του γράφοντος υποκειμένου όσο και των υποκειμένων που προηγήθηκαν πριν από αυτό.

7.2.1 Υπάρχει μια απελευθερωτική διάσταση σε αυτή την εξωτερίκευση: όσο οι ικανότητες εφαρμόζονται σε εξωτερικά αντικείμενα-μηχανές, τόσο τα υποκείμενα αναδύονται ως “καθαρά”, δεδομένου ότι αυτή η κάθαρση ισοδυναμεί με την αύξηση του επουσιώδους της υποκειμενικότητας.

7.3 Το υποκείμενο είναι κενό, μόνο όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα αντικείμενο εξίσου υποκειμενικό.

7.3.1 Μπορούμε να έχουμε ως εικόνα σκεπτόμενες μηχανές, ή εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης.

7.3.2 Εκεί το κατασκευασμένο αντικείμενο αυτονομείται και δε


χρειάζεται υποκείμενο προκειμένου να διασφαλίζει αιτία ύπαρξης, ή τρόπο λειτουργίας.

7.3.3 Όταν ο Garry Kasparov αδυνατεί να νικήσει τον υπολογιστή Deep Blue της IBM, αυτό που αναιρείται στ’ αλήθεια είναι η υποκειμενικότητα ως ακρογωνιαίος λίθος και μέτρο μιας συνολικής πραγματικότητας.

7.4 Οι μηχανές νοούνται ως μια επέκταση του ανθρώπινου χεριού, μέσα από την αντικατάσταση, τη βελτίωση, τον πολλαπλασιασμό της ταχύτητας και της ποιότητας αλλη-λεπίδρασης με το πραγματικό.

7.5 Όμως η αντιστοίχιση των μηχανών με την προφανή αντικειμενική τους διάσταση μοιάζει πολύ αυτόδηλη.

7.5.1 Ο ρόλος της μηχανής δεν περιορίζεται στην ποσοτικοποι-ημένη πληροφορία που προορίζεται να εγκαθιστά στην πραγματικότητα.

7.5.2 Δεν κρίνεται μόνο με όρους αποτελεσματικότητας και λειτουργικότητας.

7.6 Παράλληλα με τη λειτουργική τους πτυχή, οι μηχανές είναι παραγωγικά κατασκευάσματα, πολλαπλές συσχετίσεις και επιθυμίες, προβολές μιας φαντασιακής απάντησης απέναντι σε πραγματικά ερωτήματα.

7.7 Τα υποκείμενα δηλαδή, εγκαθιστούν αντικείμενα στον κόσμο κατά βούληση ή κατ’ ανάγκη.

7.8 Μπορούμε να φανταστούμε μηχανές με απρόβλεπτη λειτουργία.Είναι οι μηχανές στις οποίες η λειτουργία που επιτελείται είναι διαφορετική από αυτή που φαίνεται να συμβαίνει.9

7.8.1 Είναι σχιζοειδείς καθώς εγκαθιστούν ένα χάσμα μεταξύ της υπαρκτής πραγματικότητας και των παράλληλων πραγματικοτήτων που δημιουργούν μέσα από την νοητή προβολή τους.

9 Είναι οι σχιζοειδείς μηχανές που περιγράφει ο Francois Roche με αφορμή το έργο του Marchel Duchamp, The Bachelor Machine.


7.8.2 Δημιουργούνται για να σχολιάσουν αυτό που υπάρχει, χωρίς να είναι πραγματικό.

7.9 Η μηχανική υπόσταση του αντικειμένου είναι οι ιστορίες της. Είναι οι ιστορίες του τι επιθυμούμε από το πράγμα που φτιάχνουμε, οι ιστορίες του κατά πόσο αυτό το πράγμα εξυπηρετεί δικές μας επιθυμίες, επιθυμίες άλλων ή τελικά αυτονομείται και εξυπηρετεί δικές του αυτοτελείς επιθυμίες. Είναι οι ιστορίες της μηχανικής αχρηστίας, όπου το αντικείμενο φτιάχνεται απλά για να υπάρχει, με την ίδια απλότητα που υπάρχουμε και εμείς.

7.10 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες της μηχανικότητας των αντικειμένων, αλλάζουν και τα αντικείμενα.

8. Το αντικείμενο είναι η αναπαράστασή του. Είναι τα μέσα με τα οποία ένα αντικείμενο καταγράφεται, αναπαράγεται και παράγεται εκ νέου.

8.1 Η αναπαράσταση λειτουργεί μέσα από επίπεδα αφαίρεσης πληροφορίας της πραγματικής υπόστασης του αντικειμένου.

8.1.1 Νομιμοποιείται να υπονοεί πληροφορία την οποία στη συνέ-χεια συμπληρώνει το υποκείμενο, εφόσον υπάρχει εσωτερική σύσταση στο σύστημα αναπαράστασης της πληροφορίας.

8.2 Η αναπαράσταση λειτουργεί σαν μια μεταφορά: καταφέρνει και μιλάει για το Α μέσω του Β.

8.2.1 Η μεταφορά λειτουργεί μέσα από αναλογίες και εγκατε-στημένους επικοινωνιακούς κώδικες.

8.2.2 Με αυτή την έννοια η αναπαράσταση είναι ο λόγος περί του αντικειμένου, η νοητική αναπαραγωγή του, η εικόνα του, το σχέδιο του, η καταγραφή της ύπαρξης του σε χρόνο και χώρο, το διάγραμμά του, τα μοντέλα του και φυσικά η αναπαράσταση που ενσωματώνει το μεγαλύτερο βαθμό ακρίβειας, το ίδιο το αντικείμενο.

8.3 Όλες οι παραπάνω εκδοχές είναι καταστάσεις ύπαρξης του αντικειμένου, επιπρόσθετες όψεις στο συνολικό πρίσμα του ενός και μοναδικού πράγματος.

8.4 Οι παραπάνω εκδοχές όμως δεν είναι λιγότερο πράγματα.


Είναι διαφορετικοί τρόποι μέσα από τους οποίους μας συστήνονται τα πράγματα.

8.4.1 Η λεκτική περιγραφή ή το όνομα του πράγματος δεν είναι λιγότερο πράγμα. Ταυτόχρονα δεν είναι ποτέ το πράγμα. Είναι ένα μέρος του πράγματος.

8.5 Κάθε αναπαράσταση είναι μια περιγραφή αυτού που υπάρχει. Όμως όπως κάθε περιγραφή είναι ένα κομμάτι του είναι, έτσι και κάθε είναι, είναι αυτό που είναι, μαζί με το σύνολο των περιγραφών του.

8.6 Άρα και το ίδιο το πράγμα χωρίς το σύνολο των πιθανών -εκτελεσμένων ή μη- αναπαραστάσεών του, είναι και αυτό μια αναπαράσταση, μια εκδοχή της πραγματικότητάς του.

8.6.1 Όσο γράφω κοιτάω το ρολόι μου. Πράγμα είναι και αυτό, και μάλιστα από τα πιο παράδοξα φιλοτεχνημένα πράγ-ματα, φτιαγμένο να με κυνηγάει και να το κυνηγάω εφ’ όρου ζωής.

8.6.2 Δεν γνωρίζω, αν θα διασταυρωθούμε ποτέ με το ρολόι μου. Νομίζω όμως πως το καταλαβαίνω καλύτερα όταν ανακαλώ τα λόγια του ποιητή που μου υπενθυμίζουν πως «...Το ρολόι που μας αφορά δεν είναι αυτό που καταμετρά τις ώρες αλλά που κατανέμει το μέρος της φθοράς και της αφθαρσίας των πραγμάτων...»10.

8.6.3 Νομίζω πως καταλαβαίνω καλύτερα το ρολόι μου μέσα από τα ρολόγια χωρίς δείκτες που αναπαρέστησε ο Μπέργκμαν στις “Άγριες Φράουλές”11 του.

8.6.4 Νομίζω ότι χωρίς τις παραπάνω αναπαραστάσεις το ρολόι μου δε θα ήταν το ίδιο αντικείμενο. Όπως νομίζω ότι κάθε αντικείμενο μου συστήνεται ως αυτό που είναι και ως όλα τα άλλα τα οποία, μέσα από μεταφορές, είναι.

8.7 Είναι εφικτή μια αναπαράσταση 1:1, απαλλαγμένη

10 Οδυσσέας Ελύτης, Μύρισαι το Άριστον-ΧΙ στο Ο Μικρός Ναυτίλος, 2007, Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ11 Ingmar Bergman, Smultronstallet ή Άγριες Φράουλες, 1957, Svensk Filmindustri production


από μεταφορές, όπου είναι και νοείται αναρρώνουν από τον πρωταρχικό διαχωρισμό τους, και καταφέρνουν να συνυφανθούν από την αρχή σε ένα νέο είναι;

8.8 Ο Μπόρχες στην ιστορία του με τίτλο “Για την επιστημονική ακρίβεια”12 κάνει λόγο για μια αυτοκρατορία που προσπάθησε να φτιάξει ένα χάρτη-αναπαράσταση τόσο ακριβή όσο και η ίδια η αυτοκρατορία. Ο χάρτης αυτός συμπίπτει σε έκταση και σε περιγραφή με το αρχικό αντικείμενό του. Ο χάρτης κατασκευάστηκε, όμως σύντομα έπεσε σε αχρηστία καθώς μια τέτοια αναπαράσταση δεν εξυπηρετούσε καθόλου το αρχικό κίνητρο δημιουργίας της.

8.9 Γνωρίζουμε τα αντικείμενα μέσα από τις αναπαραστάσεις τους είτε αυτές είναι μοντέλα και θεωρήσεις που περιγράφουν τις συμπεριφορές τους, είτε είναι εικόνες που αποτυπώνουν μια στιγμή της ύπαρξής τους, είτε είναι προσυμφωνημένοι κώδικες οι οποίοι τα καθιστούν επικοινωνήσιμα.

8.10 Οι αναπαραστάσεις αυτές είναι καταδικασμένες να προ-σπαθούν να μιλάνε για αυτό που υπάρχει.

8.10.1 Καταδικασμένες γιατί κάθε φορά που πετυχαίνουν το σκοπό τους και επικοινωνούν αυτό που υπάρχει, το αντικείμενο έχει μετατοπιστεί εκ νέου, καθώς έχει προστεθεί σε αυτό μια επόμενη ερμηνεία-αναπαράστασή του.

8.10.2 Καταλαβαίνω το ρολόι μου μέσα από τις αναφορές και τις μεταφορές μου. Κάθε φορά που το καταλαβαίνω όμως, θέλω να πιστεύω ότι το καταλαμβάνω κιόλας, με τέτοιο τρόπο ώστε τελικά το ρολόι μου είναι ένα άλλο ρολόι από αυτό που ήταν πριν αναγνωρίσω τις ασυνάρτητες συνάψεις μου.

8.10.3 Ταυτόχρονα παραμένει το ίδιο ρολόι.8.11 Δεν είναι συμπτωματικό που ο χάρτης του Μπόρχες τελικά

αποδεικνύεται μη διαχειρίσιμος: ούτως ή άλλως ήταν μια χρήσιμη άχρηστη πλήρης καταγραφή μια συγκεκριμένης

12 Jorje Luis Borges, On Exactitude in Science in Universal History of Infamy, 1975, Penguin Books Ltd


στιγμής της αυτοκρατορίας.8.11.1 Δε μπόρεσε να καταγράψει για παράδειγμα όλες τις

αλλαγές των συνόρων της, που μπορούμε να εικάσουμε ότι διαμεσολάβησαν είτε από τη στιγμή εκκίνησής του μέχρι τη στιγμή ολοκλήρωσής του, είτε από την ολοκλήρωσή του και έπειτα.

8.11.2 Δε μπόρεσε επίσης να συμπεριλάβει την ίδια την υπόστασή του, που καταλάμβανε εξίσου το χώρο τον οποίο απεικόνιζε, μέσα στην απεικόνισή του: η αναπαράσταση της αναπαράστασης αυτού που υπάρχει και το πώς επεμβαίνει σε αυτό που υπάρχει.

8.12 Οι αναπαραστάσεις των αντικειμένων είναι οι ιστορίες τους. Είναι το πώς από το μεν περνάει κανείς στο δε, τι πληρο-φορία κερδίζει και τι πληροφορία χάνει με κάθε πέρασμα, το πώς ή το αν η πληροφορία αυτή υπεισέρχεται εκ νέου στο αρχικό αντικείμενο.

8.13 Όσο αλλάζουν οι ιστορίες των αναπαραστάσεων των αντι-κειμένων, αλλάζουν και τα αντικείμενα.

9. Το αντικείμενο είναι η εικόνα του. Η εικόνα είναι μια εκδοχή αναπαράστασης του αντικειμένου που παρά τις αφαιρέσεις που τη διακατέχουν, μπορεί να προσεγγίσει σε μεγάλο βαθμό πραγματικές πτυχές του.

9.1 Οι εικόνες ενός αντικειμένου επιτρέπουν την ενίσχυση της δημιουργίας πολλαπλών πραγματικοτήτων. Λειτουργούν σαν παράθυρα-κατώφλια προβολής και παράστασης εναλ-λακτικών πραγματικοτήτων.

9.2 Ενώ η πρώτη εντύπωση της επαφής με την εικόνα προ-σεγγίζει μια δισδιάστατη επιφάνεια, η πραγματικότητα υποδεικνύει πως οι εικόνες έχουν βάθος, διαφορετικό από αυτό του τρισδιάστατου χώρου.

9.3 Οι εικόνες λειτουργούνε περισσότερο σαν στερεογράμματα: η απεικόνιση είναι συγκεκριμένη, όμως υπάρχει μέσα σε αυτή πληροφορία που παραμένει αόρατη.

9.4 Η εικόνα μπορεί και λειτουργεί σαν ένα ακριβές εργαλείο


περιγραφής πραγματικότητας, αρκεί ο αποδέκτης-δημιουργός της να γνωρίζει τα πολλαπλά επίπεδα αφαίρεσής της: η εικόνα είναι μια δισδιάστατη τομή στη διαδικασία της ζωής του αντικειμένου.

9.5 Οι εικόνες συντίθενται, παράγονται και διοχετεύονται. Στην παρούσα πραγματικότητα με τη βοήθεια των ψηφιακών τεχνολογιών καταναλώνονται με τρομακτικούς ρυθμούς.

9.6 Η εικόνα λειτουργεί σαν ένας ιός: η πληροφορία που μετα-φέρει επεμβαίνει, αναπαράγεται και προβάλλεται με εντυπωσιακές ταχύτητες αρχικά στις δομές αντίληψης του υποκειμένου, των υποκειμένων και στη συνέχεια μέσα από διαδοχικές επαυξήσεις στην ίδια την πραγματικότητα, τον φυσικό χώρο.

9.7 Οι σύγχρονες τεχνολογίες ευνοούν με μεγάλη απόκλιση τα συστήματα των εικόνων έναντι των φυσικών συστημάτων.

9.7.1 «Οι εικόνες είναι αθάνατες ενώ τα σώματα εφήμερα»13.9.8 Η σημερινή εικόνα του αντικειμένου λοιπόν συστήνεται με

τέτοιο τρόπο, ώστε φαίνεται να προσπαθεί να αντικαταστήσει το ίδιο το αντικείμενο.

9.8.1 Είναι σύνηθες φαινόμενο της σημερινής εποχής άλλωστε η πραγμάτωση των αντικειμένων να γίνεται μέσα από διαδικασίες εικονοποίησής του: για να γίνει πιστευτή η ύπαρξη αντικειμένου αρκεί η εικονική αποτύπωσή του σε μια επιφάνεια.

9.9 Η εικόνα είναι επίσης το μέσο μέσα από το οποίο το υποκεί-μενο αναγνωρίζει, ανακαλεί και κατασκευάζει αντικείμενα.

9.10 Το υποκείμενο θρέφεται και θρέφει μια ολόκληρη πραγμα-τικότητα μέσα από εικόνες.

9.11 Οι εικόνες είναι οι ιστορίες τους. Είναι οι ιστορίες απεικό-νισης, αποδοχής-εικονολατρίας ή απόρριψης-εικονοκλασίας του modus operandi τους.

9.12 Όσο μεταβάλλονται οι ιστορίες των εικόνων των



αντικειμένων, μεταβάλλονται και τα ίδια τα αντικείμενα.10. Το αντικείμενο είναι τα μέρη τα οποία το αρθρώνουν και το

σύνολο των μερών του.10.1 Η γνώση που έχουμε για τα μέρη του αντικειμένου ενι-

σχύεται από τη γνώση που έχουμε για το σύνολο. Και αντιστρόφως η γνώση που έχουμε για τη σύσταση του συνόλου εμπλουτίζεται μόλις κατανοήσουμε καλύτερα τα επιμέρους στοιχεία του.

10.2 Ή όπως διατυπώνει και ο Chernikov, ένας από τους δυνα-μικούς πολέμαρχους του Κονστρουκτιβισμού, σε ελεύθερη μετάφραση: «Στην κατασκευή τέτοιων κινούμενων μηχανών όπως η ατμομηχανή, το αεροπλάνο, το αυτοκίνητο, το ατμόπλοιο κλπ. η σημασία όλων των δομικά συγκερασμένων μερών λογοδοτεί σε ένα ξεχωριστό, αυστηρά υπολογισμένο συνδυασμό όλων των στοιχείων.»

10.3 Το σύνολο των στοιχείων όμως, όπως περιγράφει και ο Αριστοτέλης, είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών.

10.4 Τη θέση αυτή έρχονται να συμπληρώσουν οι πιο πρόσφατες θεωρίες συστημάτων μέσα από την έννοια του emergence: οι μεγαλύτερες ενότητες, μοτίβα, κανονικότητες και αφηγήσεις προκύπτουν από διαδράσεις μεταξύ μικρότερων ενοτήτων, οι οποίες στη μικροσκοπική τους θεώρηση δεν επιδεικνύουν αντίστοιχες ιδιότητες με αυτές του συνόλου.

10.5 Το συνολικό αντικείμενο είναι οι ιστορίες του. Είναι οι ιστο-ρίες των μερών του και το πώς αυτές συνδέονται ώστε να αθροίσουνε ένα οργανικό όλο.

10.6 Όσο μεταβάλλονται οι ιστορίες των μερών ή του συνόλου, μεταβάλλεται και το ίδιο το αντικείμενο.

11. Το αντικείμενο είναι το νόημά του.11.1 Το νόημα του αντικειμένου είναι διαφορετικό από τη

διαδικασία νοηματοδότησής του. Είναι ένα σύνολο της αποταμιευμένης πληροφορίας που φέρει το αντικείμενο και μπορεί να το καταστήσει αφετηρία νοηματοδοτήσεων


και ερμηνειών. 11.2 Η πληροφορία αυτή δεν υπακούει σε συντακτικές ή

σημασιοδοτικές δομές. Συμβαίνει “ορθά διατυπωμένα” αντικείμενα να στερούνται νοήματος, όπως επίσης και “ανορθόδοξα διατυπωμένα” αντικείμενα να πληρούνε υψηλά ποσοστά νοήματος.

11.3 Το νόημα που μπορεί να αναδειχθεί μέσα από το αντικείμενο, είναι ένα υποσύνολο του ακέραιου νοήματος που αυτό κου-βαλάει. Η ανάδειξη αυτού εξαρτάται από τις συνθήκες στις οποίες παρουσιάζεται το αντικείμενο και από τις διαδικασίες μέσω των οποίων αναγιγνώσκεται.

11.4 Συμβαίνει μέσα από τις διαδικασίες νοηματοδότησης, το αρχικό νόημα να επαυξάνεται και να πολλαπλασιάζεται. Πρόκειται για μια περιοχή τομής μεταξύ αντικειμένου και υποκειμένου, όπου το αντικείμενο γίνεται κάτι παραπάνω, επειδή υπάρχει ένα υποκείμενο να το ερμηνεύσει, και να του προσδώσει επιπλέον πληροφορίες μέσα από την ερμηνεία του.

11.5 Το αντικείμενο είναι επίσης και το μη νόημα του νοήματός του. Υπάρχουν αντικείμενα τα οποία δεν επιτελούνε συνδέ-σεις, δεν παραπέμπουν, αλλά απλώς υφίστανται.

11.5.1 Μπορούμε να ανακαλέσουμε τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει ο Foucault στο έργο του “Η Αρχαιολογία της Γνώσης”14 την οντολογία των δηλώσεων ως καθαρών γλωσσικών συμβάντων: νοήματα τα οποία δεν είναι δομικά στοιχεία, δεν είναι χαρακτηριστικά των υποκειμένων τα οποία τα αρθρώνουν, αλλά αναδύονται, και είτε υπάρχουν είτε εξαφανίζονται.

11.5.2 H επιβίωση ή η εξαφάνιση εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες: τα νοήματα εξαρτώνται από τις συνθήκες ανάδυσής τους καθώς και από το πεδίο εφαρμογής τους.

11.5.3 Είναι τα αντικείμενα που αποσπώνται από την

14 Michel Foucault, The Archaeology of Knowledge, 1982, Vintage


πραγματικότητά τους, αυτονομούνται από κανόνες αιτι-ότητας και διέπονται πλέον μόνο από τους εσωτερικούς κανόνες ύπαρξής τους.

11.5.4 Το μη νόημα που περιγράφεται σε αυτό το σημείο δεν είναι η απουσία του νοήματος. Είναι αντιθέτως η εγκατάσταση της μη λογικής μέσα από πλήρως λογικούς σχηματισμούς. Είναι οι απαραίτητες παρανοήσεις που χρειάζονται ώστε να επιτευχθούνε εννοήσεις.

11.6 Το νόημα του αντικειμένου είναι οι ιστορίες του. Είναι οι ιστορίες που αυτό φέρει ως νόημα, πολλαπλασιασμένες με τις ιστορίες νοηματοδότησης -περιγραφής και απόδοσης- αυτού του νοήματος. Είναι οι ιστορίες μέσα από τις οποίες το νόημα διαχωρίζεται από το μη νόημα.

11.7 Όσο αλλάζουνε οι ιστορίες των νοημάτων των αντικειμένων, αλλάζουνε και τα αντικείμενα.

12. Το αντικείμενο είναι όλα αυτά μαζί και ακόμη παραπάνω.12.1 Είναι όλα αυτά μαζί και μάλιστα με τέτοιες σχέσεις σύν-

δεσης, ώστε μπορούμε να κάνουμε λόγο για το αντικείμενο ως σύνολο μερών σε μια υλική υπόσταση, ή για την ανα-παράσταση της λειτουργίας του αντικειμένου και πως αυτή επηρεάζει την μορφή, ή για τις διαδικασίες παραγωγής εικόνων αντικειμένων και πως αυτές υπεισέρχονται στην υλική του υπόσταση ή ακόμη για την αναπαράσταση του μη νοήματος της μηχανικότητας του αντικειμένου.

12.1.1 Τα σημεία σύνδεσης είναι οι πληροφορίες. Ο τρόπος που κινούμαστε μέσα σε αυτά είναι οι ιστορίες.

12.2 Είναι ακόμη παραπάνω γιατί γίνεται αποδεκτό ότι δεν είναι δυνατό να καλυφθεί ποτέ η πολυπρισματική φύση του αντικειμένου. Άλλωστε έγινε φανερό ότι ένα σημαντικό μερίδιο της πληροφορίας του δε μπορεί καν να ειπωθεί και άρα να καταγραφεί. Μπορεί μόνο να αφεθεί χώρος ικανός να παραλάβει όση επιπλέον πληροφορία γίνεται διαχειρίσιμη.

12.3 Άρα τα σημεία σύνδεσης είναι ανοιχτά. Ο τρόπος που κινού-μαστε σε αυτά, οι ιστορίες μας, είναι ανοιχτές.


13. Το αντικείμενο είναι...13.1 Άρα το αντικείμενο...13.2 Επίσης το αντικείμενο...14. Πιθανόν το αντικείμενο να είναι...14.1 Μπορεί το αντικείμενο να είναι...;14.2 Είναι το αντικείμενο...;15. Το αντικείμενο είναι!

ΣΤΑΣΙΜΟ


0 1 0 1 0 0 11

0 111 0 1 0 0

0 11 0 1111

0 111 0 0 1 0

0 1111 0 0 1

0 111 0 1 0 0

0 11 0 0 1 0 1

0 11 0 11 0 0

0 11 0 11 0 0

0 11 0 1 0 0 1

0 11 0 111 0

0 11 0 0 111

01110010

01100101

01110110

01100101

01100001

01101100

01110011

00100000

01101101

01100101

01100001

01101110

01101001

01101110

01100111

00100000

01110111

01101001

01110100

01101000

01101111

01110101

01110100

00100000

01100011

01101111

01101101

01101101

01101001

01110100

01110100

01101001

01101110

01100111

00100000

01110100

01101000

01100101

00100000

01100101

01110010

01110010

01101111

01110010

00100000

01101111

01100110

00100000

01100100

01100101

01100110

01101001

01101110

01101001

01101110

01100111

00100000

01101001

01110100

00101110

Storytelling

reveals_meaning_

without_committing_

the_error_of_defining_it_

(Hannah Arendt, Isaak Dinsen: 1885-1963 in Men in Dark Times, 1970, Mariner Books)

στασιμο 99

0 1 0 1 0 1 0 0

0 11 0 1 0 0 0

0 11 0 0 1 0 1

0 0 1 0 0 0 0 0

0 1 0 1 0 1 0 1

0 11 0 111 0

0 11 0 1 0 0 1

0 111 0 11 0

0 11 0 0 1 0 1

0 111 0 0 1 0

0 111 0 0 11

0 11 0 0 1 0 1

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 1 0 0 1

0 111 0 0 11

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 11 0 1

0 11 0 0 0 0 1

0 11 0 0 1 0 0

0 11 0 0 1 0 1

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 1111

0 11 0 0 11 0

0 111 0 0 11

0 111 0 1 0 0

0 11 0 1111

0 111 0 0 1 0

0 11 0 1 0 0 1

0 11 0 0 1 0 1

0 111 0 0 11

0 0 1 0 11 0 0

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 111 0

0 11 0 1111

0 111 0 1 0 0

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 1111

0 11 0 0 11 0

0 0 1 0 0 0 0 0

0 11 0 0 0 0 1

0 111 0 1 0 0

0 11 0 1111

0 11 0 11 0 1

0 111 0 0 11

0 0 1 0 111 0

The_Universe_is_made_

of

stories_

not_of_

atoms

(Muriel Rukeyser, The Speed of Darkness, 1968, Random House)

1. Η λέξη πληροφορία πηγάζει ετυμολογικά από το άθροισμα του επιθέτου πλήρης και της πράξης του φέρω. Το “πλήρης” δηλώνει το γεμάτος από κάτι προερχόμενο από τη ρίζα ple-, ομόρριζη του πολύς που σήμαινε αφθονία, πλήθος. Από το πλήρης σχηματίζεται το πληρώ με την έννοια του «καθι-στώ κάτι πλήρες» άρα γεμίζω, ολοκληρώνω, εκπληρώνω.

1.1 Η πράξη του να φέρει κάποιος κάτι σε πληρότητα συμπυκνώνεται στο ρήμα «πληροφορώ» που αρχικά αντιστοιχεί στο εξασφαλίζω πληρότητα σε κάτι, στη συνέχεια μετασχηματίζεται στο εκπληρώνω με λόγια κάτι που έχω αναλάβει, για να καταλήξει στη σημασία του φέρω μήνυμα με απόχρωση “την πληρότητα” της αλήθειας του μηνύματος που μεταφέρω.

2. Το αντίστοιχο αγγλικό λήμμα information προέρχεται από το λατινικό «informare» και αποδίδεται ως δίνω μορφή σε κάτι. Αυτή η ετυμολογική προσέγγιση παραπέμπει στην επιβολή μιας δομής πάνω σε μια ακαθόριστη μάζα.

3. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας η πληροφορία

...όπου επιχειρείται μια σύντομη, ελάχιστη και ανακριβής καταγραφή, περιγραφή και παραγραφή του πως φτιάχνονται τα πράγματα...

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Γ’

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ-ΙΣΤΟΡΙΕΣ

πληροφορια-ιστοριεσ 101

αντιμετωπίζεται ως ένας θεωρητικός σχηματισμός που παραπέμπει περισσότερο στα δεδομένα της πληροφορίας παρά στο νόημά που της έχει αποδοθεί.

3.1 Με αυτή την έννοια πληροφορία της λέξης «πληροφορία» είναι τα γράμματα π ,λ, η, ρ, ο, φ, ο, ρ, ί, α, παρατεταγμένα σε αυτή την αλληλουχία που κατασκευάζουν τη λέξη «πληροφορία». Εξ ίσου πληροφορία είναι και η σειριακή διαδοχή του λ, η, π, ο, ρ, ί, φ, α, ρ, ο που οδηγούνε στο σχηματισμό της λέξης «ληπορίφαρο», ακόμη και αν αυτή δεν αντιστοιχίζεται με κάποιο μήνυμα, με κάποιο νόημα.

4. Η πληροφορία αντιμετωπίζεται ως η ελάχιστη οντότητα, αυτή που δεν επιδέχεται περαιτέρω τομές αφού τείνει διαρ-κώς στο όριο του αδιάστατου.

4.1 Χρησιμοποιείται ως εργαλείο κατανόησης του υποκειμένου και του αντικειμένου, με παρόμοιες αναλογίες που δημιουργεί η σύγχρονη επιστήμη για να περιγράψει τον οργανισμό μέσα από τον γενετικό κώδικα, την ύλη μέσα από τα κουάρκς, τη συνείδηση μέσα από νευρικούς παλμούς, τη χωροχρονική αφήγηση του σύμπαντός μας μέσα από τα νετρίνα.

4.2 Το ενδιαφέρον με αυτές τις ελάχιστες οντότητες είναι πως αν και παρουσιάζονται εξαϋλωμένες το αποτύπωμα που αφήνουν στην πραγματικότητα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για την υπόσταση αυτής.

5. Γιατί οι πληροφορίες; Επειδή το οποιοδήποτε υποκείμενο και αντικείμενο υπάρχει μέσα από την παραγωγή-σύνθεση ή την ερμηνεία-ενσωμάτωση ποσοστών πληροφορίας.

5.1 Όταν φτιάχνουμε πράγματα, η κατανόηση λιγότερης ή περισσότερης πληροφορίας και η διαχείρισή της προκειμένου να παραχθεί αποτέλεσμα είναι ενσωματωμένη στην ίδια την πρακτική του “κατασκευάζειν”.

5.2 Ή επίσης γιατί οι πληροφορίες ενυπάρχουν σε όλες τις κλί-μακες θεώρησης υποκειμένου και αντικειμένου: από την μακροσκοπική (πχ. οικονομία, ανθρώπινη συμπεριφορά)


έως τη μικροσκοπική (πχ. υποατομικά επίπεδα).6. Χάρη στην εξαϋλωμένη υπόσταση της πληροφορίας είναι

εφικτό να μιλάμε πλέον για μια γεφύρωση της φυσικής υπόστασης με τα νοητικά σχήματα. Είναι εφικτό να μιλάμε για τη γεφύρωση του υποκειμένου και του αντικειμένου.

7. Η μετακίνηση μεταξύ των πληροφοριών αφήνει ίχνη, απει-κονίζει γεγονότα.

7.1 Τα ίχνη αυτά άλλοτε είναι εντοπίσιμα και παρατηρήσιμα στο φυσικό χώρο και άλλοτε είναι οιονεί πραγματικά, απόντα παρόντα. Η ανίχνευση των τελευταίων επιζητεί επιπλέον περιπλάνηση στο σύνολο της πληροφορίας.

7.2 Η απούσα παρούσα πληροφορία είναι ένα ευρύτερο σύνολο της παρούσας και ορατής πληροφορίας. Εμπεριέχει πληροφορίες οι οποίες δεν μπορούνε ακόμη να εκτιμηθούν ως πραγματικές, είτε επειδή βρίσκονται στην κατάσταση του εν δυνάμει-ασχημάτιστες, είτε επειδή εμείς δεν έχουμε ακόμη δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές.

7.2.1 Η οργάνωση κάθε θεωρητικού σχήματος -ιδέας, αντίληψης, πρότασης, εικόνας- τείνει να αντιστέκεται στις απούσες παρούσες πληροφορίες.

7.2.2 Είναι ένα λογικό κενό, καθώς δεν έχει ακόμη επινοηθεί τρόπος να μιλάει κανείς για όσα δεν υπάρχουν.

7.2.3 Το ότι κάποια ίχνη μοιάζουν να μην υπάρχουν, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν.

8. Οι θεωρίες πληροφορίας αποδεικνύουν πως η παρεμβολή απρόβλεπτων διαταραχών, του επονομαζόμενου noise, είναι εγγενές χαρακτηριστικό σε οποιαδήποτε μετάδοση πληρο-φορίας, σε οποιαδήποτε επικοινωνία μηνύματος.

8.1 Άρα σε οποιαδήποτε ανταλλαγή πληροφορίας, ακόμη και την περισσότερο ορατή και αυτόδηλη, υπάρχει κάτι που φαίνεται να μην υπάρχει.

9. Γιατί οι πληροφορίες; Αυτό που διαφοροποιείται στη σημε-ρινή πραγματικότητα είναι η εξειδίκευση και το μέγεθος της πληροφορίας στην οποία έχουμε πρόσβαση καθώς και


οι ταχύτητες ανταλλαγής και επεξεργασίας αυτών των δεδομένων.

9.1 Η πραγματικότητα που παραλαμβάνουμε λοιπόν είναι μια ογκώδης και πολυεπίπεδη περιγραφή αυτού που υπάρχει, είναι πολλά παράλληλα ίχνη που τρέχουν ταυτοχρονικά ή σε διαδοχή στον πραγματικό κόσμο.

10. Η πληροφορία δημιουργείται, αναπτύσσεται, μεταδίδεται, ερμηνεύεται, μετασχηματίζεται, μεταλλάσσεται, αναπαρά-γεται, επαυξάνεται, επιβιώνει, και καταστρέφεται. Και τα κάνει όλα αυτά όχι απαραίτητα σε αυτή τη σειρά.

11. Στην πραγματικότητα η πληροφορία υπήρχε από πάντα εκεί. Με τα σύγχρονα μέσα επεξεργασίας-μετάδοσης-αποθήκευσής της όμως (ψηφιακές τεχνολογίες, δίκτυα, υπερυπολογιστές) καθίσταται περισσότερο ορατή, οργανώνεται με δομές μη ιεραρχικές και επιτρέπει μια πρωτοφανή ανάδειξη των διαφοροποιήσεων του κόσμου.

11.1 Η ψηφιακή πληροφορία έχει καταστήσει ικανή την ανά-δειξη και υλοποίηση πολλών πραγματικοτήτων, οι οποίες βασιζόμενες μόνο στην υλική, απτή, αισθητή πληροφορία θα κρίνονταν μη υλοποιήσιμοι μύθοι.

12. Μπορούμε να θεωρήσουμε πως η πληροφορία πυκνώνει και αραιώνει σχηματίζοντας επιμέρους κόμβους, οι οποίοι προκύπτουν μέσα από μια προσπάθεια ταξινόμησης του συνόλου αυτής.

12.1 Όλα τα σημεία που προηγήθηκαν και προσπάθησαν απεγνωσμένα να περιγράψουν τα πράγματα, και αυτόν ή αυτούς που τα φτιάχνουν είναι τέτοιοι ακριβώς κόμβοι πύκνωσης πληροφορίας.

12.1.1 Όπως αναφέρθηκε όμως είναι κόμβοι διασυνδεδεμένοι: η ίδια πληροφορία μπορεί να πολώνεται σε παραπάνω του ενός κόμβους.

13. Τα αθροίσματα-αφαιρέσεις-πολλαπλασιασμοί και διαιρέ-σεις των πληροφοριών φτιάχνουνε τις ιστορίες.

14. Γιατί οι ιστορίες; Ίσως γιατί οι ιστορίες είναι από τα πρώτα


πράγματα τα οποία φτιάχνει ο άνθρωπος από τα πρώτα βρεφικά του βήματα ως homo sapiens έως και σήμερα.

15. Οι ιστορίες λειτουργούν και αυτές σαν τα γονίδια: παρά-γονται έχοντας συγκεκριμένα χαρακτηριστικά αλλά στην συνέχεια διαδίδονται, αναπαράγονται, μεταλλάσσονται και μετασχηματίζονται σε σχεδιασμένο, κατασκευασμένο ή ακόμη και κτισμένο λόγο. Για να καταφέρει μια ιστορία να λειτουργήσει αποτελεσματικά να διεισδύσει και να γίνει διάνυσμα διερώτησης και κριτικής πρέπει να απευθύνεται.

16. Αν αντιμετωπίσουμε το δομικό στοιχείο της πληροφορίας ως bits που φέρουν την πληροφορία μιας εικόνας, τότε οι σημειακοί, διασυνδεδεμένοι κόμβοι του υποκειμένου-αντι-κειμένου είναι οι επιμέρους λήψεις-frames και οι ιστορίες που αναπτύσσονται είναι το αποτέλεσμα κίνησης μεταξύ των λήψεων αυτών-animation.

17. Ο μύθος ή η ιστορία είναι ένα άθροισμα που ενσωματώ-νει πληροφορίες και μοτίβα σχέσεων μεταξύ υποκειμένων, αντικειμένων, φυσικής και νοητής πραγματικότητας. Οι αφηγήσεις λειτουργούνε ως οχήματα-δεξαμενές οργάνωσης της πληροφορίας.

17.1 «...ο μύθος του ενός ανθρώπου είναι η θρησκεία ενός άλλου...»1.

17.2 Οι ιστορίες παράγονται όταν στο άθροισμα όλων των παρα-πάνω προστεθεί η έννοια του γεγονότος και της συνάντησης: αντικείμενα και υποκείμενα γίνονται πρωταγωνιστές μιας αφήγησης που δημιουργεί σημεία σύγκλισης-διεπαφής ή απόκλισης-απώθησης μεταξύ τους.

18. Οι ιστορίες στήνονται μέσα από τις πληροφορίες. Οι ιστορίες ξεκινούν όταν οι πληροφορίες αποκτούν πλαίσιο-περιβάλλον, κλίμακα, διαστάσεις, διασυνδέσεις και πολυπλοκότητα.

19. Οι ιστορίες καταφέρνουν και μιλάνε για την αλήθεια μέσα από μια αφήγηση που δεν αναπαράγει άμεσα την



πραγματικότητα.19.1 Οι ιστορίες δύνανται να μιλάνε για όλα και ταυτόχρονα

συμφέρουν: απαλλαγμένες από τα αυστηρά όρια της ορθο-έπειας εντάσσουν στη δομή τους την έννοια της επιθυμίας, ως ψυχαγωγία, ως βάλσαμο της διαρκώς αναρωτώμενης ύπαρξης πάνω σε ζητήματα που προσπαθεί πάντα να προ-σεγγίζει, και μόλις τα πλησιάζει ξεγλιστρούν τελικά από τα χέρια της.

20. Όταν αφηγείται κανείς ιστορίες χρησιμοποιεί την πληρο-φορία που υπάρχει στην πραγματικότητα.

20.1 Υπάρχει ταυτόχρονα όμως και μια πρόθεση πλεξίματος αυτής της πληροφορίας: υποκείμενα και αντικείμενα μπλέ-κονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο που μπλέκονται η φυσική-πραγματική και η νοητή-φαντασιακή υπόστασή τους.

20.1.1 Κάπως έτσι φτιάχνονται και τα πράγματα: είναι μια διαρ-κής περιπλοκή, κρίση και κριτική αποφάσεων, επιλογών, δυνατοτήτων και αναγνώσεων.

20.1.2 Το ενδιαφέρον ξεκινάει στο μοντάρισμα όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων και όχι στην απομόνωση αυτών σε ξεχωριστούς τομείς: κατασκευή, λειτουργία, νοηματοδότηση κλπ.

20.2 Η ξεχωριστή ικανότητα της ιστορίας είναι ότι εφόσον διατηρεί δομή και σύσταση των γεγονότων-σημείων της στέκεται και υπάρχει. Η αλήθεια ή η αναλήθεια είναι εκτός της εγγενούς φύσης της ιστορίας.

20.2.1 Οι ιστορίες προηγούνται χρονικά και νοηματικά των αλη-θειών καθώς τις εμπεριέχουν: οι αλήθειες είναι ιστορίες που πληρούν πειστικά τεκμήρια.

20.2.2 Μέχρις ότου τα τεκμήρια να παύσουν να είναι πειστικά, και να χρειάζονται νέες αλήθειες.

21. Μια τυπική αφήγηση-ιστορία χρειάζεται να έχει αρχή, μέση και τέλος.

21.1 «...Μια αφήγηση χρειάζεται να έχει αρχή, μέση και τέλος,


αλλά όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά...»2.21.1.1 Δεδομένου ότι κάθε ιστορία ξεκινάει εκεί που τελειώνει

μια άλλη, καταλήγοντας πάντα στην ίδια την ιστορία της πραγματικότητας, χρειάζεται όντως μια αφήγηση να έχει αρχή, μέση και τέλος;

22. Υπάρχουν ιστορίες που παραμένουν ανοιχτές ή που ανοίγουν επιπλέον ιστορίες.

22.1 Μπορούμε να τις φανταστούμε σαν τα γνωστά, μέσω του Παγκόσμιου Ιστού, και εγκατεστημένα από καιρό στη σύγχρονη πραγματικότητα, υπερκείμενα.

22.1.1 Το υπερκείμενο είναι ένας τρόπος οργάνωσης της πληροφορίας που υπερβαίνει τη γραμμικότητα των υπαρχόντων μέσων οργάνωσης. Ο αναγνώστης δεν είναι υποχρεωμένος να ολοκληρώσει την ανάγνωση της μιας περιοχής μετά την άλλη, ώστε να καταφέρει να κατανοήσει το περιεχόμενο.

22.2 Μπορούμε να τις φανταστούμε μέσα από την ιστορία της εξέλιξης της ζωής, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορίες που έχουν καταγραφεί.

22.2.1 Η ιστορία της ζωής είναι γραμμένη σε ένα κώδικα ο οποίος είναι αναγνώσιμος από κάθε μορφή ύπαρξης της πραγματικότητας: ο γενετικός κώδικας.

22.2.2 Πως παράγεται όλη η ποικιλία που μας περιβάλλει μέσα από συνδυασμούς τεσσάρων μόνο βασικών γραμμάτων που αντιστοιχούν στις τέσσερις αζωτούχες βάσεις-συστατικά στοιχεία του κώδικα (κυτοσίνη C-γουανίνη G-θυμίνη T-αδενίνη Α);

22.2.3 Η ποικιλία προκύπτει επειδή η ιστορία της πραγματικότητας είναι μια ανοιχτή ιστορία: τυπικά ο κώδικας που ελέγχει το μεγαλύτερο μερίδιο του πώς είμαστε και πώς υπάρχουμε αντιγράφεται αυτούσιος και αναλλοίωτος στο πέρασμα των

2 Όπως μας διαβεβαιώνει και ο ιστοριοποιητής Jean-Luc Godard. (Godard only knows...,The Guardian, Sunday 26 November 2000).


χρόνων.22.2.4 Κάθε τόσο όμως συμβαίνουν μεταλλάξεις στη δομή του

κώδικα: μέσα από το ανοιχτό τυχηματικό “λάθος” προ-κύπτουν αλλαγές.

22.2.5 Το ποιες μεταλλάξεις καταλήγουν σε ιστορίες-οργανισμούς που καταφέρνουν και επιβιώνουν και, συνεπώς, γίνονται κομμάτι της συνολικής ιστορίας-πραγματικότητας είναι εκτός της ιστορίας της μετάλλαξης. Η μετάλλαξη συμβαίνει, ούτως ή άλλως, όλη την ώρα.

23. Το σύνολο των ιστοριών που γνωρίζουμε δεν είναι το σύνολο των ιστοριών που έχουν υπάρξει. Είναι το σύνολο των ιστο-ριών που καταφέρνουν να φτάσουν στα χέρια, μάτια και μυαλά μας.

23.1 Ή μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τις ανοιχτές ιστο-ρίες αν σκεφτούμε ένα ταμπλό μιας παρτίδας σκάκι που δεν έχει ξεκινήσει ακόμη.

23.1.1 Το σκάκι αποτελείται από ένα τετράγωνο διάγραμμα, τη σκακιέρα, δύο ζεύγη πιονιών, 16 άσπρα και 16 μαύρα, 6 κατηγορίες πιονιών, και αρκετούς κανόνες που προδικάζουν τους τρόπους κίνησης της κάθε κατηγορίας στο ταμπλό.

23.1.2 Η πρώτη κίνηση μπορεί να παραλάβει 20 διαφορετικές παραλλαγές. Μόλις εκτελέσουν και οι δύο παίχτες από μια κίνηση υπάρχουν 400 διαφορετικές διαθέσιμες κινή-σεις. Μετά από δύο κινήσεις του καθενός η διαθεσιμότητα αυξάνεται στις 72.084 θέσεις, μετά από τρείς αγγίζει τα 9 εκατομμύρια και μετά από τέσσερις τα 288 περίπου δισεκατομμύρια.

23.1.3 «O αριθμός Shannon περιγράφει το νούμερο των πιθανών εφικτών παρτίδων σε ένα γύρο του παιχνιδιού σκάκι. Ο αριθμός αυτός αγγίζει τις 10120 διαφορετικές εκδοχές. Το νούμερο γίνεται πιο προσεγγίσιμο αν σκεφτεί κανείς πως την ίδια στιγμή ο συνολικός αριθμός ατόμων στο σύμπαν


έχει υπολογιστεί στα 1081»3.23.1.4 Κάθε καινούργια παρτίδα σκάκι είναι μια ιστορία που ανα-

μένει να καταγραφεί. Κάθε κίνηση δημιουργεί μια άλλη παρτίδα-ιστορία.

23.2 Τα παραπάνω παραδείγματα κάνουν λόγο για υπεριστορίες και υπεραφηγήσεις: ιστορίες που δεν έχουν προκαθορισμένη αρχή, μέση και τέλος, δεν ολοκληρώνονται με τη συγγραφή τους αλλά ολοκληρώνονται σε κάθε πράξη ανάγνωσης-ε-πανασύνθεσής τους.

23.3 Είναι ιστορίες ικανές να παραλάβουν την πολυπλοκό-τητα και το παράδοξο μιας πλήρως διασυνδεδεμένης πραγματικότητας.

23.4 Ακόμη περισσότερο είναι ιστορίες ικανές να αναδείξουν τις παράλληλες αφηγήσεις που υλοποιούνται μέσα σε μια πραγματικότητα, τις διασταυρώσεις και τις αποκλίσεις τους. Είναι ιστορίες ικανές να γεφυρώσουν τη φαντασιακή και πραγματική πόλωση υποκειμένων και αντικειμένων.

23.5 Σύμφωνα με τον Foucault4 η σύγχρονη μελέτη της ιστορίας των ιδεών αν και εντοπίζει σημεία μετάβασης μεταξύ των ιστορικών κοσμοθεωρήσεων, τελικά εξαρτάται από συνέχειες οι οποίες καταρρέουν σε μια μικροσκοπική θεώρηση. Οι “διάλογοι” αναδύονται και μετασχηματίζονται όχι σύμφωνα με μια σειρά αδιάρθρωτων, κοινών κοσμοθεωρήσεων, αλλά σύμφωνα με ένα αχανές και περίπλοκο δίκτυο διαλεκτικών σχέσεων, που καθορίζονται εξίσου από τις συνέχειες και τις ασυνέχειές τους.

23.6 Ένα επιπλέον παράδειγμα αυστηρά διατυπωμένων ιστοριών είναι και οι αλγόριθμοι. Κάθε αλγόριθμος έχει μια γλωσσική διάσταση. Αυτό που διαφέρει από τα υπόλοιπα μέσα περιγραφής ιστοριών και συμπλεγμάτων πληροφοριών είναι αυτό ακριβώς που δε μπορεί να περιγραφεί με απόλυτο

3 Claude Shannon, Programming a Computer for Playing Chess, Philosophical Magazine, 19504 Michel Foucault, The Archaeology of Knowledge, 1982, Vintage


ή ποσοτικοποιημένο, αλγοριθμικό τρόπο: οι ασυνέχειες των σεναρίων που μπορούν εύκολα να καλυφθούν από τα συστήματα κατανόησης, πολλές φορές με λογικά συνειδησιακά άλματα, είναι παράγοντες αποσταθεροποίησης ενός αλγορίθμου.

24. Οι ιστορίες αποτυπώνονται στον φυσικό χώρο, ενώ οι εικο-νικότητες, οι πολλαπλές παραλλαγές αυτών, όχι.

24.1 Το ποσοστό των πληροφοριών που έχει κατορθώσει να στήσει πραγματικές ιστορίες, βρίσκεται εκτεθειμένο στον φυσικό χώρο, στα φυσικά αντικείμενα.

24.2 Το ποσοστό των πληροφοριών που παραμένει στην κατάσταση του “εν δυνάμει” διαμορφώνει νήματα που δεν είναι πλεγμένα στον ιστό ενός κατασκευασμένου υφάσματος, αλλά στις διαδοχές ενός ανεπαίσθητου σχεδιασμού του χρόνου.

25. Η ιστορία δημιουργείται μέσα από τη γλώσσα της. Κάθε μέσο αποτύπωσής της χρησιμοποιεί και διαφορετική γλώσσα.

25.1 Όμως η γλώσσα δεν είναι ένα αναπόδραστο περιβάλλον. Αντιθέτως είναι ένα μέσο μόνιμης διαπραγμάτευσης μεταξύ αυτού που εννοείται και αυτού που τελικά λέγεται.

25.1.1 Η γλώσσα μέσα από την οποία στήνεται μια αφήγηση, είναι σαν ένα είδος συμβολαίου: ο πομπός ή ο δέκτης αυτής συμφωνεί να παραμερίσει την ατομική ελευθερία του να παράγει μονίμως δικά του νοήματα απέναντι στην άνεση που παρέχει ένα λιγότερο ακριβές αλλά περισσότερο απο-τελεσματικό σύστημα.

25.1.2 Στα 1950 ο γλωσσολόγος Noam Chomsky5 διατυπώνει τον όρο της γενετικής γραμματικής: είναι το σύνολο των κανόνων μιας γλώσσας, οι οποίοι συντιθέμενοι παράγουν το σύνολο των προτάσεων της γλώσσας αυτής.

25.1.3 Οι προτάσεις και κατ’ επέκταση οι ιστορίες που

5 Noam Chomsky, Aspects of the Theory of Syntax, 1965, MIT Press


κατασκευάζουμε με αυτές είναι συνδυασμός ενός πεπερασμένου συνόλου πληροφοριών-λέξεων-σημείων.

25.1.4 Όμως οι συνδυασμοί που μπορούν να παραχθούν είναι άπειροι.

25.2 Κάποιες από τις ιστορίες που μπορούν να κατασκευαστούν, βγάζουν νόημα. Κάποιες άλλες όχι.

25.2.1 Τα ίδια σημεία-πληροφορίες μπορούνε να οδηγήσουνε σε ιστορίες με νόημα ή σε ιστορίες χωρίς νόημα.

25.2.2 Η διαλογή των ιστοριών με κριτήριο την αποτελεσματικό-τητά τους (νόημα ή μη νόημα) σύμφωνα με τον Chomsky προκύπτει χάρη στα κυκλώματα του νευρικού συστήματος του ανθρώπινου εγκεφάλου.

25.2.3 Με αυτό τον τρόπο επεξηγεί το πώς 5000 με 6000 γλώσσες παγκοσμίως, αν και εμφανίζουν εντελώς διαφορετική γραμματική, μοιράζονται ίδιους τρόπους σύνδεσης των σημείων τους, ίδιους συντακτικούς κανόνες.

25.2.4 Παρόλ’ αυτά καινούργιες ιστορίες παράγονται συνεχώς. Η διαρκής επαναδημιουργία ιστοριών μπορεί να αποδοθεί επίσης στον ανθρώπινο εγκέφαλο: το μοναδικό μηχανισμό που είναι ικανός να δημιουργεί νέα πληροφορία, ex nihilo.

26. Τα πράγματα φτιάχνονται μέσα από ιστορίες-αθροίσματα πληροφοριών.

27. Φτιάχνονται μέσα από ιστορίες που αφορούνε τα ίδια ή μέσα από ιστορίες που αφορούνε αυτούς που τα φτιάχνουνε.

28. Όσο φτιάχνονται πράγματα, φτιάχνονται και επιπλέον ιστορίες.

29. Ιστορίες φτιάχνονται, ακόμη και όταν δε φτιάχνονται πράγματα: κάθε ανάγνωση ή κάθε μη δημιουργία είναι μια διαφορετική ιστορία.

ΣΤΑΣΙΜΟ


“...Οφείλω καταρχήν να διευκρινίσω ότι στην παρούσα περίπτωση χωρίς αμφιβολία πρόκειται για ένα καθαρά φιλοσοφικό και όχι τεχνικό ερώ-τημα. Εξετάζοντας, λοιπόν, το τονικό σύστημα καταλήγουμε σε μια εξέταση της βεβαιότητάς μας. Διερωτόμαστε: που βασίζεται η πεποίθηση μας ότι αυτή η αρμονική τάξη στην οποία αναφέ-ρεται ανέκκλητα η καρδιά των αριστουργημάτων υπάρχει πράγματι; Από αυτό συνεπάγεται ότι δεν οφείλουμε να μιλάμε για μουσική αναζήτηση, αλλά για μια μοναδική αντί-μουσική αναγνώ-ριση, που εξαιτίας ενός τρομερού σκανδάλου ήταν κουκουλωμένη για αιώνες, και πρέπει να την ξεσκεπάσουμε. Πράγματι, είναι ντροπή: όλα τα φωτεινά διαλείμματα των αριστουργημά-των για πολλούς αιώνες είναι λανθασμένα. Αυτό σημαίνει ότι η μουσική έκφραση, αυτή η μαγεία της αρμονίας και της συνήχησης βασίζεται σε μια χονδροειδή απάτη. Ναι, χωρίς αμφιβολία πρόκειται για αναμφισβήτητη απάτη ακόμη και αν αυτοί που είναι πιο μετριοπαθείς, λιγότερο βέβαιοι αρέσκονται να σαλιαρίζουν για συμβι-βασμό. Αλλά τι είδους συμβιβασμός, όταν για την πλειοψηφία η καθαρή μουσική τονικότητα δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση και στην πραγ-ματικότητα οι καθαρές συμφωνίες δεν υπάρχουν.

(...)

Πρέπει να γυρίσουμε την πλάτη σε αυτή την εξέλιξη κουρδίσματος των οργάνων. Προσε-κτικά πρέπει να διορθώσουμε τα λάθη του Werckmeister, γιατί αυτό που μας αφορά είναι οι επτά νότες της κλίμακας που δεν αποτελούν

στασιμο 115

το 1/7 της οκτάβας αλλά εφτά διαφορετικούς και ανεξάρτητους χαρακτήρες-ποιότητες...”.

(Werckmeister Harmonies,2000)

“ΠΑΙΔΙ: Μην προσπαθείς να λυγίσεις το κου-τάλι-αυτό είναι αδύνατο. Αντιθέτως προσπάθησε μόνο να καταλάβεις την αλήθεια.NIO: Ποια είναι η αλήθεια;ΠΑΙΔΙ: Ότι δεν υπάρχει κουτάλι.”

(The Matrix, 1999)

“...Μεταξύ της ιδέας και της πραγματικότη-τας...Μεταξύ της κίνησης και της πράξης...Πέφτει η σκιά...”(T.S.Eliot, The Hollow Men in T.S.Eliot:Selected Poems,

1967, Mariner)

“Υπάρχουν περισσότερα πράγματα σε ουρανό και γη, Οράτιε, από όσα έχει ονειρευτεί η φιλο-σοφία σου.”(Shakespeare, Hamlet (1.5.167-8) in Hamlet, 1998,

Signet)

“ Ο Λουκρήτιος ξεκίνησε να γράφει ένα ποίημα για τη φυσική ύλη. Μας προειδοποιεί όμως πως αυτή η ύλη φτιάχνεται από αόρατα σωματίδια. Το πρώτο πράγμα που μας λέει είναι πως το κενό είναι τόσο συμπαγές όσο και τα στερεά σώματα. Η μεγαλύτερή του ανησυχία είναι να μας αποτρέψει να συντριβούμε από το βάρος της φυσικής ύλης. Ακόμη και όταν περιγράφει τους αυστηρούς μηχανικούς νόμους που προκαθο-ρίζουν κάθε γεγονός, νιώθει αναγκασμένος να επιτρέπει στα άτομα να παράγουν απρόβλεπτες


αποκλίσεις από την ευθεία γραμμή, διασφαλίζο-ντας έτσι την ελευθερία των ατόμων όσο και των ανθρώπων. Η ποίηση του αόρατου, των άπειρων απρόβλεπτων πιθανοτήτων -ακόμη και η ποίηση του τίποτα- ξεκινάει από ένα ποιητή που δεν είχε ποτέ αμφιβολίες για τη φυσική πραγματικότητα

του κόσμου “

(...)

“Ο ποιητής της ασάφειας, μπορεί να είναι μόνο ο ποιητής της ακρίβειας, κάποιος που είναι ικανός να αδράξει τις πιο λεπτές αισθήσεις με μάτια, με αυτιά και γρήγορα αλάνθαστα χέρια, αφού η αναζήτηση του αόριστου γίνεται η παρατήρηση όσων είναι πολλαπλά, γεμάτα, και συντιθέμενα

από αμέτρητα μέρη”

(Ίταλο Καλβίνο,Αμερικανικά Μαθήματα: Έξι σημει-ώσεις για τη νέα χιλιετία, 2013, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ)

Θα προτιμούσα να σας έλεγα ένα παραμύθι, αλλά θα σας μιλήσω για το κύριο συστατικό των παραμυθιών: τη φαντασία. Η φαντασία είναι η πρώτη που χαρτογραφεί τα αχαρτογράφητα νερά. Στη φαντασία μας συντελούνται αρχικά τα πιο τολμηρά ταξίδια. (...) Τον τίτλο της ομιλίας “Ας φανταστούμε” τον έχω πάρει από μια διάλεξη που είχε δώσει ο James Maxwell, για τη μοριακή δομή των αερίων. Στη διάλεξη αυτή είχε μπροστά του μια σειρά από μπουκα-λάκια με άερια, και έδειχνε το περιεχόμενό τους στο ακροατήριό του για να το παρατηρήσουν, παρόλο που και τα αέρια και τα μόρια ήταν

στασιμο 117

αόρατα. Για αυτό το λόγο ο Maxwell επανα-λάμβανε κάθε λίγο και λιγάκι την πρόταση “Let us imagine”: ας φανταστούμε τα αέρια και τα μόρια. Στην επιστήμη πρέπει να φανταζόμαστε όλο και περισσότερα όλο και τολμηρότερα. Ο Schrodinger, ο αυστριακός φυσικός, για να εξη-γήσει τι είναι το ηλεκτρόνιο το είχε περιγράψει σαν παλμό σε αόρατο σχοινί. Γίνεται τώρα μια έκθεση έργων τέχνης εμπνευσμένων από ήρωες των βιβλίων μου και μεταξύ άλλων εκθέτουμε για πρώτη φορά το αόρατο πράσινο καγκουρό. Υπάρχει μια προθήκη και μια ταμπελίτσα που λέει “Αόρατο πράσινο καγκουρό, μην αγγίζετε”. Αυτό τα παιδιά το βρίσκουνε διασκεδαστικό. Μια εκπαιδευτικός όμως, με επέπληξε και μου είπε “Τι πράγματα είναι αυτά; Που είναι το καγκουρό; Και τι ωφελεί να λέτε στα παιδιά ότι υπάρχει ένα αόρατο πράσινο καγκουρό;”. Έπρεπε να της απαντήσω ότι ωφελεί επειδή θα βοηθήσει μεθαύριο τα παιδιά να κατανοήσουνε τι είναι το ηλεκτρόνιο, σύμφωνα με τον ορισμό του Schrodinger. Αντιθέτως της απάντησα πως το καγκουρό έχει πάει στην τουαλέτα και επιστρέφει όπου να’ ναι. Η φαντασία, δηλαδή η ικανότητα να συλλαμβάνουμε στο νου μας εικόνες και ιδέες πέρα από την εμπειρική πραγματικότητα, έχει άμεση σχέση με την τεχνολογική πρόοδο, την επιστημονική σκέψη και, ζητούμενο σήμερα, την οικονομική ανάπτυξη. Ο σημαντικότερος συντε-λεστής παραγωγής είχε πει ο Kenneth Boulding δεν είναι ούτε η γη , ούτε τα εργατικά χέρια, ούτε

το κεφάλαιο. Είναι η φαντασία.

(Ευγένιος Τριβιζάς, διάλεξη Let’s imagine, 2013)

1. Η προηγηθείσα περιγραφή των τρόπων εμφάνισης και ξεδιπλώματος των πτυχώσεων του υποκειμένου και του αντικειμένου έχει ως τελικό στόχο να καταδείξει το εξής: υπάρχει ένα μερίδιο της πληροφορίας που αυτά φέρουν ή δημιουργούν, το οποίο καθίσταται ορατό και άρα πραγματικό. Υπάρχει όμως και ένα σημαντικό μερίδιο το οποίο αδυνατεί να καταδειχθεί και να ονομαστεί.

2. Το τελευταίο αυτό μερίδιο δεν είναι λιγότερο πραγματικό. Απλώς παραμένει σε μια κατάσταση ημι-λανθάνουσα αναμένοντας να εντοπιστούν οι δομές πραγμάτωσής του.

3. Τι είναι η αλήθεια;3.1 Μπορούμε να ανατρέξουμε στην ετυμολογία της λέξης

αλήθεια: παράγεται από το στερητικό α- και το λήθη, δηλώνοντας αυτό που δεν είναι δυνατόν να λησμονηθεί, να αποκρυφθεί ή να αγνοηθεί.

3.2 Η αλήθεια μπορεί να εννοηθεί ως ένα σύστημα αποκάλυψης, όμως εμπεριέχει όλες εκείνες τις πραγματικότητες που παραμένουν κρυμμένες και εν δυνάμει αληθινές. Άρα η

...όπου επιχειρείται μια σύντομη, ελάχιστη και ανακριβής καταγραφή, περιγραφή και παραγραφή του πως φτιάχνονται όσα δε φτιάχνονται...

ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Δ΄

πολλαπλη πραγματικοτητα 119

αλήθεια είναι μια κριτική διαδικασία επιλογής, ένα ανοιχτό σύστημα και όχι μια τετελεσμένη συνθήκη.

3.3 Επιπλέον οι αλήθειες, ακόμη και αυτές που έχουν εγκατασταθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, επιβιώνουν μέχρι να αναιρεθούν. Δεν είναι αλήθειες, αλλά βιώσιμες ιστορίες.

3.4 Είναι αλήθεια πως μέχρι στιγμής κάθε αλήθεια εμφανίζεται, εγκαθίσταται, αναπτύσσεται, ακμάζει, δημιουργεί κόσμους έως ότου σταματήσει να επιβιώνει ως τέτοια.

4. Η πραγματικότητα στην οποία υπάρχουμε και καλούμαστε να διαχειριστούμε αναδεικνύεται πολύ πιο πολύπλοκη, ώστε να μπορέσει να χωρέσει στα υπάρχοντα σχήματα θεωρητικού λόγου γύρω από το πώς φτιάχνονται τα πράγματα.

4.1 « Οι “μεγάλες αφηγήσεις” της θεωρητικής αιτιότητας έχουν αντικατασταθεί από μικροαφηγήσεις. (...) Το ζήτημα δεν είναι πλέον η “κρίση του μοντερνισμού”, η σταδιακή υποβάθμιση των κοινών ιδανικών, η πρώτο-θεμελίωση του νοήματος της ιστορίας που επωφελείται από αφηγήσεις, λίγο πολύ συνδεόμενες με μια αυτόνομη ανάπτυξη του ατόμου, αλλά αντιθέτως η κρίση της ίδιας της αφήγησης»1.

4.2 Πρόκειται, για μια κρίση του επίσημου διαλόγου ή των μεθόδων αναπαράστασης που είναι μέχρι τώρα δεσμευμένος με την παγκόσμια αναγνωρισμένη ικανότητα να περιγράφει και να ενσωματώνει την πραγματικότητα.

4.3 Το αφηρημένο θεωρητικό σχήμα αδυνατεί εγγενώς να καλύψει κάθε επιμέρους εκδήλωσή του και ταυτόχρονα να διατηρεί τη φύση του ως αφηρημένο. Για να περιγραφεί αποτελεσματικά μια ακριβέστερη κατανόηση της πραγματικότητας, χρειάζεται να βρεθεί τρόπος να

1 Όπως καταγράφει και ο Virilio, αποτυπώνοντας το μοντέλο της Overexposed City, ένα παράδειγμα αστικού χώρου που μετασχηματίζεται συνεχώς μέσα από ηλεκτρονικές οθόνες και σχολιάζει ακριβώς την εξαΰλωση της πόλης σε μια εποχή πληροφορίας. (Paul Virilio, The Overexposed City in Zone 1-2, 1986, Urzone Inc)


καταγραφούν όλες οι ωθήσεις που λαμβάνονται από τα μοναδιαία υποκείμενα και αντικείμενα που την κατοικούν.

4.4 Χρειάζεται ένας χώρος ικανός να παραλάβει πολλαπλότητες, πολλαπλές πραγματικότητες, ιστορίες και υπερ-ιστορίες.

4.5 Η κρίση του θεωρητικού λόγου που τόσο εύστοχα περιγράφει ο Virilio μπορεί να εντοπιστεί και σε ένα ακόμη αίτιο: κάθε θεωρία διατυπώνεται ως μια επιτυχής επίλυση ενός προβλήματος. Η ιστορία των ιδεών και των δημιουργιών μας αποδεικνύει όμως ότι μέσα από την επίλυση του ενός προβλήματος αυτό που λύνεται στην ουσία είναι η εξασφάλιση επιπλέον προβλημάτων.

4.6 Αυτό ισχύει επειδή οι αλήθειες δεν είναι στατικές και μεγαλειώδεις επιλύσεις. Είναι απλώς ιστορίες που προκύπτουν ανάλογα με το θέαμα, τον θεατή, τη γωνία θέασης, τα όργανα με τα οποία επιτυγχάνεται η θέαση και πολλά άλλα.

5. Όταν αντιμετωπίζουμε τα σώματα (υποκειμένων και αντικειμένων) ως πολλαπλότητες κατανοούμε πως κάθε σώμα είναι από μόνο του μια πολλαπλότητα. Διασταυρώνονται με πολλαπλότητες, διασχίζουν την πολλαπλότητα με πολλαπλότητα, αναμειγνύονται, μεταλλάσσονται, υβριδιοποιούνται και μετασχηματίζονται. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις ιστορίες τους.

6. Οι πολλαπλές πραγματικότητες συμπίπτουν με μια εικονική πραγματικότητα; Πιθανότατα όχι. Στόχος τους είναι η υπογράμμιση της εικονικότητας του πραγματικού και της πραγματικότητας του εικονικού.

6.1 Η εικονική πραγματικότητα περιγράφει ένα αντίγραφο μιας πραγματικής πραγματικότητας. Μια απομίμηση που προσομοιώνει τις αυθεντικές εμπειρίες και τα αρχικά συμβάντα με τεχνητά μέσα.

6.2 Η πραγματικότητα του εικονικού από την άλλη ασχολείται με τις πραγματικές συνέπειες, δράσεις και ενέργειες του εικονικού.


6.2.1 Μπορούμε να σκεφτούμε τα μόρια και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Αρχικά θεωρούμε πως υπάρχουν τα μόρια και αλληλοεπιδρούνε μέσω κυμάτων. Στη συνέχεια με μια σημαντική στροφή της κβαντομηχανικής καταλήγουμε πως τα κύματα προϋπάρχουν των μορίων και τα μόρια δεν είναι παρά η υλοποιημένη εκδοχή της σημειακής διασταύρωσης των κυμάτων.

6.2.2 Αυτή ακριβώς είναι και η συστατική ασάφεια του διπόλου Πραγματικού και Εικονικού-Φαντασιακού.

6.2.2.1 Το ανθρώπινο μάτι, για παράδειγμα, μειώνει την ολική αντίληψη του φωτός. Υλοποιεί το φως με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο, ένα δημιούργημα με ένα διαφορετικό τρόπο, ένα φυσικό φαινόμενο με εξίσου διαφορετικό τρόπο.

6.2.2.2 Το ίδιο το φως αφ’ εαυτού δεν είναι πραγματικό αλλά είναι αντιθέτως η καθαρή εικονικότητα των άπειρων πιθανοτήτων που υλοποιείται μέσα από μια πολλαπλότητα τρόπων και εκδοχών.

6.2.2.3 Από την άλλη το ανθρώπινο μάτι επαυξάνει την αντίληψη: περιγράφει αυτό που “πραγματικά” βλέπει μέσα από ένα περίπλοκο δίκτυο αναμνήσεων, καταγραφών και προσδοκιών, δημιουργώντας νέες αντιλήψεις.

6.2.2.4 Πότε και με ποιους διαπραγματευτικούς όρους συμφωνήσαμε πως το κόκκινο είναι κόκκινο και το πράσινο είναι πράσινο;

6.2.3 Ώστε μοιάζει τελικά το αληθινό να μη βρίσκεται ποτέ εκεί που αναζητείται. Το υποκείμενο επιστρατεύει όλα τα μέσα που κατέχει (τεχνολογία, δημιουργία, θεωρητικά σχήματα, εικασίες και πειράματα) προκειμένου να περιγράψει το πραγματικό, αυτό που υπάρχει.

6.2.4 Φτιάχνω πράγματα, για να καταλάβω και καταλαβαίνω, για να φτιάχνω πράγματα. Κάθε φορά που φτιάχνω, για να καταλάβω, αυτό που θα καταλάβαινα έχει αλλάξει μέσα από τη δημιουργία μου. Έχω προσθέσει πληροφορία σε αυτό. Κάθε φορά που καταλαβαίνω για να φτιάξω, αυτό που θα καταλάβαινα έχει αλλάξει μέσα από τη δημιουργία


μου. Έχω αφαιρέσει πληροφορία από αυτό.6.2.5 Μέσα από αυτή τη διαδικασία όμως δημιουργείται ένα

τεράστιο πλήθος επιπλέον πραγματικοτήτων, με τέτοιο τρόπο ώστε το πραγματικό να έχει ήδη μετατοπιστεί σε ένα “Αλλού”.

6.2.5.1 Καταλαβαίνουμε και καταλαμβάνουμε το πραγματικό, υλοποιώντας ενδεχομενικές πραγματικότητες. Ο φαύλος κύκλος ξεκινάει όταν συνειδητοποιούμε πως μέσα από την υλοποίησή μας το πραγματικό που προσπαθούσαμε να κατανοήσουμε, έχει αλλοιωθεί, επαυξηθεί και μεταλλαχτεί.

6.2.6 Ο Marcel Proust στο έργο του “Αναζητώντας το Χαμένο Χρόνο”2, στον τελευταίο από τους επτά τόμους με τίτλο «Ο χρόνος που ξαναβρέθηκε», περιγράφοντας μια ανάμνηση, ορίζει το εικονικό, αυτό που ανακαλείται στον νου, ως υπαρκτό αλλά όχι πραγματικό, ιδεατό αλλά καθόλου αφηρημένο.

6.2.7 Πρόκειται λοιπόν για το οιονεί πραγματικό, το πιθανό. 6.2.8 Δεν είναι πραγματικό αλλά εμπεριέχει όλες τις ποιότητες

του πραγματικού, είναι ένας συνεχής πλουραλισμός των εκδοχών του πραγματικού.

6.2.8.1 Το εικονικό είναι διαφορετικό από το πιθανό. Το πιθανό είναι μια ήδη εκτελεσμένη εκδοχή του δυνατού.

6.2.8.2 Η μετάβαση από το πιθανό στο πραγματικό είναι προβλέψιμη και δεν εμπεριέχει την παραγωγή του καινού, του μη προσδοκώμενου.

6.2.8.3 Η σχέση μεταξύ του εικονικού και του πραγματικού είναι μια σχέση έκπληξης, καθώς το εικονικό εμπεριέχει πάντα την δυνατότητα ενός “Aλλού” διαφορετικού από το πραγματικό.

6.2.8.4 Όσο το πιθανό και το απίθανο ή το εφικτό και το ανέφικτο λέγονται και φτιάχνονται ανήκουν στην πραγματικότητα.

6.2.8.5 “Μπορεί κανείς να μιλά για όσα μπορεί να μιλά. Για όσα

2 Marcel Proust, Finding Time Again in In Search of Lost Time, 2003, Penguin Classics


δε μπορεί να μιλά θα πρέπει να σωπαίνει.”3

6.2.9 Μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία της κβαντομηχανικής υποστηρίζει πως όλες οι πιθανές ιστορίες -παρελθοντικές και μελλοντικές εξελίξεις- είναι πραγματικές.Κάθε μια από αυτές είναι μια αναπαράσταση ενός πραγματικού κόσμου.

6.2.9.1 Η θεωρία αυτή επιλύει με ευχάριστο τρόπο το παράδοξο της γάτας του Schroedinger: η γάτα δεν είναι ούτε πεθαμένη ούτε ζωντανή. Είναι πάντα και τα δύο.

6.2.9.2 “Κάθε πιθανό αποτέλεσμα ενός γεγονότος προσδιορίζει ή υπάρχει σε ένα δικό του κόσμο, μια δική του ιστορία”4.

6.3 Ο Deleuze προσπαθώντας να προσεγγίσει την έννοια της πολλαπλότητας δημιουργεί τον όρο «πτύχωση»5. Η πτύχωση για αυτόν δεν είναι ένας τεχνικός μηχανισμός, αλλά μια οντολογία του γίγνεσθαι και της πολλαπλότητας, μια δυνατότητα παραλλαγής στην πορεία διατήρησης μιας συνέχειας. Το χαρακτηριστικό της πτύχωσης είναι πως δεν αντιμετωπίζεται ποτέ ως μοναδιαίο γεγονός αλλά αντίθετα επιδέχεται πάντα επιπλέον ξεδιπλώματα, μη αντιθετικά με την έννοια της πτύχωσης:προκαλούν πάντα επιπλέον πτυχώσεις.

6.3.1 Η έννοια αυτή της πτύχωσης επιτρέπει τη συνεχή εισαγωγή νέων χώρων και χρόνων στον υφιστάμενο και συμβατικά επινοημένο πραγματικό χωροχρόνο.

6.3.2 Σε αυτό το πλαίσιο οι αβεβαιότητες από τις οποίες διέρχεται η δημιουργία μετατρέπονται σε βεβαιότητες επαναδιαπραγμάτευσης ορίων και παραγωγής πολλαπλών πραγματικοτήτων.

6.3.2.1 Επομένως το αντικείμενο ή το υποκείμενο δεν είναι ποτέ το αντικείμενο ή το υποκείμενο και οι πληροφορίες που

3 Ludwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, 1978, Εκδόσεις Παπαζήσης4 Σύμφωνα με τον ορισμό της θεωρίας της ερμηνείας πολλών κόσμων (many-worlds interpretation) από την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια της Wikipedia.5 Gilles Deleuze, Fold: Leibniz and the Baroque, 1992, University of Minnesota Press


αυτό φέρει, αλλά οι συνεχείς αναδιπλώσεις αντικειμένων, υποκειμένων και πληροφοριών.

6.3.3 Προκύπτει έτσι μια πολλαπλότητα που επιδέχεται συνεχώς ανάγνωση και επανάγνωση.

6.3.3.1 Και ενώ κάθε ανάγνωση μπορεί να μεταφράζεται συνεχώς ως ξεδίπλωμα ή επίλυση στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει είναι να πολλαπλασιάζονται οι πτυχώσεις.

6.4 Ο χώρος της πολλαπλής πραγματικότητας είναι δυναμικός με την έννοια ότι ενσωματώνει μη πεπερασμένες δυνατότητες παραγόμενων προϊόντων, διαδικασιών, γραμμών πλέυσης και εικονικοτήτων.

6.5 Δεν έχει αρχή, μέση και τέλος αλλά αντιθέτως βρίσκεται σε μια μόνιμη κατάσταση ενός συνεχώς εξελισσόμενου γίγνεσθαι.

7. Πώς προσθέτει κανείς στην βιωμένη πραγματικότητα το πιθανό, το υποθετικό, αυτό που δεν υπάρχει, δεν υπήρχε ή δε θα υπάρξει όμως θα μπορούσε να υπάρχει; Ποια γλώσσα, ποιος κώδικας επικοινωνίας μπορεί να το χωρέσει;

7.1 Κάθε θεωρητικό σχήμα σε κάποια χρονική στιγμή εξέλιξης-διαμόρφωσής του διατυπώνει εικονικότητες: συλλαμβάνει εικόνες αυτού που υπάρχει και χτίζει ιστορίες μεταξύ των εικόνων.

7.2 Ο συσχετισμός των εικόνων, της φαντασιακής-νοητικής εκτίμησης αυτού που υπάρχει, ακολουθεί τις μη μετρήσιμες διόδους και διακλαδώσεις μεταξύ πιθανού και απίθανου.

7.3 Η νοητική επεξεργασία είναι ένα είδος ηλεκτρονικού μηχανισμού που λαμβάνει υπόψιν όλους τους πιθανούς σχηματισμούς και επιλέγει αυτούς που κρίνονται κατάλληλοι για ένα συγκεκριμένο σκοπό. Πολλές φορές ο σκοπός καταλήγει στους σχηματισμούς που εμφανίζονται ως περισσότερο ενδιαφέροντες και επιθυμητοί.

7.4 Η επιστήμη της γενετικής με έχει συνοδέψει αισίως μέχρι αυτή τη σελίδα. Θαρρώ πως μου επιτρέπεται να δανειστώ ένα τελευταίο όρο που η ίδια προτείνει: η διάκριση μεταξύ


φαινότυπου-γενότυπου.7.4.1 Ο γενότυπος είναι το σύνολο της κληρονομημένης

πληροφορίας ενός οργανισμού. 7.4.2 Ο φαινότυπος είναι το σύνολο της παρατηρήσιμης

πληροφορίας ενός οργανισμού.7.4.3 Το σύνολο της πληροφορίας για το τι θα μπορούσε ή δε θα

μπορούσε να είναι ένας οργανισμός βρίσκεται αποθηκευμένο στο γενότυπο. Το σύνολο της πληροφορίας για το τι είναι τελικά ένας οργανισμός βρίσκεται αποθηκευμένο στο φαινότυπο.

7.4.4 Για κάθε ορατό φαινόμενο υπάρχει ένα μεγαλύτερο αποθηκευμένο σύνολο πληροφορίας (γενότυπος) που ορίζει το σύνολο των εκδοχών αυτού του φαινομένου (φαινότυπος).

7.4.5 Ή αλλιώς: το σύνολο της πραγματικότητας που έχουμε στα χέρια μας είναι όσες ιστορίες και όσα χαρακτηριστικά τους κατάφεραν να επιβιώσουν. Αυτό δε σημαίνει πως δεν υπήρξαν ιστορίες για τις οποίες δε μάθαμε ποτέ.

8. Μπορούμε να φανταστούμε ένα σχήμα που ολοκληρώνεται σε κάθε στιγμή μη ολοκλήρωσής του. Συνδέει τις τυχαίες καταστάσεις σε συνεκτικά μοτίβα.

8.1 Στις “Χίλιες και μια νύχτες”6 το τέχνασμα που χρησιμοποιεί η ηρωίδα Σεχραζάντ είναι να αφηγείται ιστορίες, στις οποίες κάποιος λέει μια ιστορία, στην οποία κάποιος λέει μια ιστορία κ.ο.κ. Αυτό που σώζει τελικά την ηρωίδα είναι η γνώση του πώς η μια ιστορία συνδέεται με την άλλη.

9. Τα θεωρητικά σχήματα συνεχίζουν να επιβιώνουν στο χώρο αυτό. Ο στόχος είναι η μετατόπισή τους από γενικεύσεις σε συνεκτικές και μοναδικές διαφοροποιήσεις.

9.1 Ο λόγος για τον οποίο επιτυγχάνεται η επιβίωσή τους είναι η ικανοποιητική περιγραφή αξιοσημείωτων πιθανοτήτων μιας πραγματικότητας. Το ζητούμενο όμως είναι το πώς διαχειριζόμαστε αυτά τα σχήματα.

6 Ανώνυμος, Χίλιες και Μία Νύχτες Τόμοι I-VII, 1980, ΗΡΙΔΑΝΟΣ


9.2 Ο θεωρητικός λόγος που πηγάζει από μια θέση αλήθειας διαφέρει από το θεωρητικό λόγο που πηγάζει από μια θέση υπόνοιας αυτής.

9.2.1 Χρειάζεται μια περιοχή αφιερωμένη για να ψάχνει κανείς το πώς χτίζονται οι ιστορίες και οι αφηγήσεις. Να ψάχνει το πώς φτιάχνονται τα πράγματα.

9.2.2 Να κατανοεί το πώς μπορεί να συνθέσει ή να αναλύσει ο ίδιος μια ιστορία ή ένα πράγμα.

9.2.3 Να καταλήγει τέλος στο πως ιστορίες και πράγματα διεισδύσουνε στο ίδιο το σύστημα μέσω του οποίου παράγονται και φτιάχνουνε πραγματικότητες.

9.3 Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει μια θεωρία ικανή να περιγράψει με μεγαλύτερη ακρίβεια την πραγματικότητα.

9.3.1 Όπως υπέδειξε και ο Μπόρχες με το χάρτη του, αυτό το ερώτημα θα ήταν α-νόητο.

9.4 Το ερώτημα είναι πώς παράγονται θεωρίες-ιστορίες -πράγματα: πώς επιβιώνει ένα σύνολο πληροφοριών, ένα ίχνος αφήγησης, ενώ άλλα σύνολα δεν επιβιώνουν;

9.5 Το επόμενο ερώτημα είναι, αν μπορεί τελικά ο χώρος του θεωρητικού λόγου να είναι αιρετικός, όπου αιρετικός νοείται σύμφωνα με την ετυμολογική ερμηνεία της λέξης αυτός που είναι ικανός να επιλέγει.

10. Είτε απαντηθούνε τα ερωτήματα είτε όχι ο χώρος παραμένει ένας μηχανισμός μέσα από τον οποίο ο κάθε χειριστής (πομπός-δέκτης) μπορεί να παράγει πραγματικότητες ή εικονικότητες, αλήθειες ή μύθους.

10.1 Είναι ένας χώρος στον οποίο το κάθε υποκείμενο ευνοείται και παρακινείται να βιώσει τη δική του εικόνα για τον κόσμο, χωρίς να περιορίζει επιπλέον υποκείμενα να κάνουν ακριβώς το ίδιο.

10.2 Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν πρόκειται για μια εξατομίκευση. Πρόκειται αντιθέτως για μια αναγνώριση και πυροδότηση των ατομικών θεωρήσεων ώστε να κατανοηθούν καλύτερα τα συλλογικά συνδεδεμένα συστήματα.


10.3 Οι ιστορίες που προκύπτουν μέσα από την περιπλάνηση στις σημειακές πληροφορίες δεν έχουν ως στόχο τον εντοπισμό κάποιου ελάχιστου κοινού παρονομαστή ή κάποιας μέσης τιμής.

10.4 Για αυτό το λόγο δεν είναι απαντήσεις.10.5 Έχουν ως στόχο την αναγνώριση όλων των συμπεριφοριακών

και αντιληπτικών τιμών-άκρων και μέσων, καθώς και όλου του ενδιάμεσου φάσματος αυτών, μέσα από διαδικασίες αλγοριθμικής συνέπειας.

10.5.1 Η αλγοριθμική συνέπεια παραπέμπει στην πρακτική, όπου οι διαφορετικές ιστορίες που σχηματίζονται, παράγονται σύμφωνα με τις αρχικές τιμές των δεδομένων, η μετακίνηση και η παραγομένη πορεία όμως δεν είναι ελέγξιμη ή σχεδιάσιμη.

10.5.2 Μέσα από την καθιέρωση ενός βαθμού ανεξαρτησίας μεταξύ δεδομένου και παραγόμενου προκύπτει αρκετός χώρος για την εμφάνιση της πολλαπλότητας.

10.6 Πως γίνεται οι διαφοροποιήσεις να καθίστανται ορατές την ίδια στιγμή την οποία συμβαίνουν;

10.7 Η σύλληψη της πραγματικότητας μέσα από μια εξαϋλωμένη εκδοχή, ευνοεί την ανάδειξη των διαφοροποιήσεων: η αλλαγή είναι πάντα ευκολότερη όταν δε συμπεριλαμβάνει το φορτίο και τη δαπάνη της φυσικής παρουσίας.

10.7.1 Η ανάδειξη αυτού που δεν είναι ορατό είναι σύμπτωμα μιας συμπύκνωσης του χώρου-χρόνου και της πανταχού παρούσας πληροφορίας.

10.8 “Tα βιβλία μιλούνε πάντα για άλλα βιβλία, και κάθε ιστορία περιγράφει μια άλλη ιστορία που έχει ήδη ειπωθεί”7.

10.8.1 Οι ιστορίες και οι θεωρίες λοιπόν γράφονται μέσα από διαδικασίες επανάληψης και διαφοροποίησης.

11. Όταν η πραγματικότητα αναδεικνύεται όπως είναι, με

7Όπως καταγράφει και ο Ουμπέρτο Έκο στο βιβλίο του “Το όνομα του Ρόδου”. (Umberto Eco, Το όνομα του Ρόδου, 2012, ΨΥΧΟΓΙΟΣ)


την πολλαπλότητα και την πολυπλοκότητα που τη διέπει γίνεται πλέον ορατό πως ο πραγματικός κόσμος είναι μια εκδοχή και μάλιστα όχι απαραίτητα η καλύτερη.

11.1 Μετά από την πράξη της ανάδειξης μπορεί κανείς από μια θέση επαυξημένης γνώσης, να καταλάβει το πώς κατασκευάζονται οι πραγματικότητες ή ακόμη και να επέμβει στην κατασκευή αυτών.

12. Ο χώρος του πως φτιάχνονται τα πράγματα, οι τεχνικές ανάπτυξής του, η κατανόηση του “συγγραφέα”-κατασκευαστή πραγμάτων και ιστοριών, η πράξη της “συγγραφής”-κατασκευής αλλοιώνονται, καμπυλώνονται για να αναδειχθούνε εκ νέου στις οικείες διαστάσεις τους.

12.1 Ο “συγγραφέας” γράφει πλέον αποδεχόμενος ότι η πράξη της συγγραφής είναι συνεπής και συνεκτική απάντηση, αλλά μόνο μία από όλες τις πιθανές απαντήσεις του ερωτήματος.

12.2 Ο “αναγνώστης” αναγιγνώσκει νομιμοποιούμενος πλέον να πράττει αυτό που ούτως ή άλλως, συνειδητά ή μη συνειδητά, πράττει σε κάθε ανάγνωση μιας ιστορίας: προσθέτοντας τη δική του αφήγηση.

12.3 Ώστε γίνεται τελικά η πράξη της συγγραφής ένα είδος παιχνιδιού: το υποκείμενο πομπός ή δέκτης είναι ένας σύγχρονος homo ludens.8 Απολαμβάνει όλες τις ελευθερίες που παρέχει το παιχνίδι. Ταυτόχρονα γνωρίζει πως το παιχνίδι είναι εξίσου εκτός και εντός του πραγματικού.

12.3.1 Η πραγματικότητα του παιχνιδιού βιώνεται όπως είναι. Δεν πρόκειται για κάποια εικόνα ή απομίμηση.

12.3.2 Ο Huizinga κάνει λόγο για τη μέθοδο της ιστορικής διαίσθησης, ως την πιο στενή επαφή που μπορούμε να καταφέρουμε με την πραγματικότητα.

8 “O άνθρωπος του παιχνιδιού” όρος που προέρχεται από το ομότιτλο βιβλίο του Δανού ιστορι-κού και θεωρητικού Johan Huizinga, όπου θίγεται το ζήτημα της σημασίας του παιχνιδιού στον πολιτισμό και στην κοινωνία. (Johan Huizinga, Homo Ludens: A Study of the Play-Element in Culture, 1971, Beacon Press)


13. Η πολλαπλότητα επιτρέπει την κατανόηση της μοναδιαίας συνύπαρξης διαφόρων πεδίων που μέχρι στιγμής έχουν πολωθεί, τόσο μέσα στο λόγο όσο και μέσα στο χώρο.

13.1 Η σύνταξη των υπερ-ιστοριών της πολλαπλής πραγματικότητας επιτρέπει και λειτουργεί μέσα από μία σύμπραξη πολλών θεωρητικών πεδίων. Ταυτόχρονα τροφοδοτείται από την ιδιαίτερη προσωπική ιστορία του κάθε μοναδιαίου υποκειμένου.

14. Και ο σχεδιασμός-παραγωγή του χώρου και του λόγου στον οποίο συμβαίνουν όλες αυτές οι πραγματικότητες είναι και το τελικό ζητούμενο του πως φτιάχνονται τα πράγματα: σχεδιάζω ή όχι, κατασκευάζω ή όχι σημαίνει ταυτόχρονα ανακαλύπτω ιστορίες ή επινοώ καινούργιες που ταιριάζουν ή ακόμη και εκπλήσσουν αποτελεσματικότερα από τις υπάρχουσες.

15. Η πολλαπλότητα των υπερ-ιστοριών της πραγματικότητας δεν είναι μια απόρριψη της πραγματικότητας. Αντιθέτως ενισχύει την επιθυμία παρουσίας σε αυτήν.

15.1 Οι πιο φυσικές πτυχές του υποκειμένου και του αντικειμένου διασταυρώνονται στον φυσικό χώρο. Ο φυσικός χώρος είναι σημείο συναντήσεων και η οποιαδήποτε εξαϋλωση της πραγματικότητας δεν είναι ικανή να αντικαταστήσει αυτές τις μικρο-τομές.

15.2 Αν το πρώτο ερώτημα προσανατολίζεται γύρω από την πραγματικότητα και τις πολλαπλές εκδοχές τις, ένα επόμενο ερώτημα αφορά το στοίχημα της υλοποίησης αυτών των πολύπλοκων πολλαπλοτήτων.

16. Το ζητούμενο του χώρου αυτού είναι η παραγωγή ενός ανοιχτού συστήματος θεωρίας περί τις παραγωγής αντικειμένων και ιστοριών γύρω από αυτά. Πρόκειται για μια διερευνητική θεωρία που αναφέρεται τόσο σε πράξεις σύνθεσης, όσο και σε πράξης ανάλυσης της πληροφορίας.

16.1 Η πρόκληση του χώρου αυτού είναι η φαντασίωση μιας θεωρίας που δεν είναι κανόνας προοικονομίας ή ανάλυσης


πράξεων. Αντιθέτως είναι ένα χρήσιμο εργαλείο και η χρησιμότητά του διασφαλίζεται μόνο μέσα από υπαινιγμούς και υπόνοιες. Δεν κρίνεται από την ακρίβεια ή την ανακρίβεια αλλά είναι εκτός ακριβείας.

16.2 Η λογική συνέχεια και συνέπεια δεν παύουν να υφίστανται. Αυτό που διαφοροποιείται είναι ο ρόλος τους: από διατύπωση προτάσεων μετατοπίζεται στη διατύπωση συνεχών διαπραγματεύσεων μεταξύ φυσικού και νοητού, πραγματικού και φαντασιακού, αυτού που υπάρχει και αυτού που δεν υπάρχει.

16.3 «Για να προσδιοριστεί κάτι με ακρίβεια, οι εκφράσεις που είναι εκτός ακρίβειας είναι αναπόφευκτες»9.

17. Η ίδια η έννοια της θεωρίας πηγάζει ετυμολογικά από την πράξη της θέασης και της ενατένισης. Το ρήμα θεώμαι έχει ως λατινικό αντίστοιχό του το specere. Από το specere πηγάζει ο όρος του speculative.

17.1 Το speculative μπορεί να επιστρατευτεί με αυτή του την ανάγνωση, ως ένα εργαλείο σαρώματος όλου του όγκου πληροφορίας που έχει ή δεν έχει περιγραφεί στα κεφάλαια που προηγήθηκαν.

18. Ώστε μπορούμε να κάνουμε λόγο για σχεδιασμό θεωρητικού λόγου.

19. Το κριτήριο αποδοχής ή απόρριψης των ιστοριών που προκύπτουν είναι η εσωτερική σύσταση των γεγονότων τους με τέτοιο τρόπο ώστε περιεχόμενο, μορφή και δομή να είναι συνεχώς προσαρμοσμένα και προσαρμόσιμα στη διαδικασία συγγραφής τους.

20. Τελικά προκύπτει μια αποκατάσταση του διαχωρισμού μεταξυ υποκειμένου και αντικειμένου. Οι επιφάνειες διάδρασής τους που γίνονται ορατές μέσα από διαδοχικές τομές, αποδεικνύεται ότι κατασκευάζουν ένα συνολικό χώρο

9 Ο όρος εκτός ακρίβειας είναι δανεισμένος από τους Deleuze και Guatarri, που κάνουν λόγο για πραγματικότητες εκτός ακριβείας όμως τελικά αυστηρά καθορισμένες.


σημείων και παράλληλων ιχνών-γραμμών.20.1 Οι τομές-επιφάνειες επιστρατεύονται πλέον ως εργαλεία

πλοήγησης σε αυτό τον χώρο.20.1.1 Στις οριζόντιες τομές του διαγράμματος καταλαβαίνουμε

το πώς συνδέονται υποκείμενα και αντικείμενα.20.1.2 Στις κάθετες τομές δημιουργούμε αποθήκες πληροφορίας

του εκάστοτε υποκειμένου και αντικειμένου.21. Ο χώρος των πολλαπλών πραγματικοτήτων μπορεί να

περιγραφεί και ως χώρος της λογικής αβεβαιότητας.22. Ίσως τελικά κάπως έτσι να φτιάχνονται ακόμη και τα

πράγματα τα οποία δε φτιάχνονται: μέσα από τις πολλές ανοιχτές ιστορίες τους.

23. Ίσως από την άλλη και αυτό να είναι απλά μια ιστορία για το πώς φτιάχνονται τα πράγματα.

24. Σίγουρα σαν ιστορία ξεκίνησε. Υπάρχει μια ελπίδα ότι τελειώνει σαν ιστορία.

25. Και αν τα πράγματα δε φτιάχνονται ποτέ έτσι;26. Αν θέλει κανείς να φτιάξει απαντήσεις, πρέπει να ξεκινήσει

από το σχεδιασμό των ερωτηματικών του.27. Υπάρχει μια ακόμη ελπίδα πως το μοναδικό συμπέρασμα

που προκύπτει εν τέλει είναι πως, όπως και να φτιάχνονται τα πράγματα, υπάρχει πάντα αρκετός χώρος για μια ακόμη ιστορία.

ΕΞΟΔΟΣ


1. Αν όσα γραφόμενα προηγήθηκαν καταφέρνουν να πετύχουν κάτι, η υποφαινόμενη θέλει να ελπίζει πως είναι αυτό: μέσα από όλα τα σημεία και τα κεφάλαια που διατρέχονται εν τάχει και εν συντομία, να αποκατασταθεί ή να καταστεί ορατό αυτό που δεν υπάρχει όμως υπάρχει ή αυτό που υπάρχει όμως δεν υπάρχει.

1.1 Δεν απέχει πολύ από αυτό που περιγράφεται ως απρόβλεπτο, παράδοξο, καινό.

1.2 Είναι αυτό που βρίσκεται, ούτως ή άλλως, σε κάθε πράξη δημιουργίας και γνώσης.

1.3 Είναι αυτό που μετέχει, εξίσου, σε έκφραση-σύνθεση και ερμηνεία-ανάλυση.

1.4 Είναι αυτό που υπάρχει, στην ιστορία και στο νόημά της.1.5 Είναι αυτό που ενώνει αυτόν που φτιάχνει με αυτό που

φτιάχνεται ή αυτό που φτιάχνει με αυτόν που φτιάχνεται. 1.6 Ως τέτοιο δεν μπορεί να προβλεφθεί και να περιγραφεί.1.7 Μπορεί όμως να αναμένεται και να ανιχνεύεται.2. Γιατί να προσπαθεί κανείς να πει το ανείπωτο;2.1 Γιατί κάθε φορά που προσπαθεί να καταλάβει το κάνει

ούτως ή άλλως.2.2 Ή γιατί κάθε φορά που φτιάχνει, το κάνει ούτως ή άλλως.2.3 Ή γιατί ακόμη και όταν δεν καταλαβαίνει ή δεν φτιάχνει

δε βρίσκεται εκτός της σφαίρας του ανείπωτου.3. Η πρόταση “το χ υπάρχει” ή “το χ δεν υπάρχει” είναι

εκτός νόησης.3.1 Η ύπαρξη δεν είναι κάποια ιδιότητα.3.2 Εκφράζεται παρόλα αυτά μέσα από ιδιότητες: η ύπαρξη

κρίνεται μέσα από τις ιδιότητες του αντικειμένου προς εξέταση.

3.3 Το ζήτημα είναι πλέον οντολογικό.3.4 Το ερώτημα δεν ήταν ποτέ αν υπάρχει αυτό που υπάρχει.3.5 Είναι το πώς καταφέρνουμε και μιλάμε για αυτό που δεν

υπάρχει.3.6 Πως δύναται μια πρόταση να αφορά μια περιγραφή ενός

εξοδοσ 135

αντικειμένου, όταν το αντικείμενο αυτό δεν υπάρχει;3.7 Η πρόταση “η καρέκλα μου είναι μαύρη” κρίνεται αληθής

η ψευδής όταν η χρωματική υπόσταση της καρέκλας μου συμπίπτει με τη μαύρη τονικότητα.

3.8 Όταν η καρέκλα μου δεν υπάρχει η παραπάνω πρόταση δεν είναι ούτε αληθής, ούτε ψευδής.

3.9 Ίσως φαίνεται και μοιάζει ψευδής για την πραγματικότητα. Αλλά από την άλλη δεν αφορούσε ποτέ την πραγματικότητα.

4. Χρειάζονται περίπου 6 δισεκατομμύρια γράμματα-νουκλεοτίδια, για να φτιάξουν μια πρόταση από το γενετικό κώδικα ενός ανθρώπου. Χρειάζονται περίπου 4.600 τρισεκατομμύρια από αυτές τις προτάσεις, για να γραφεί μόνο η ιστορία της ύλης του.

5. Χρειάζονται 100 δισεκατομμύρια κόσμοι-πλανήτες εντός του ίδιου γαλαξία για να μπορεί ο δικός μας κόσμος-πραγματικότητα να εγκαθιστά καθημερινά την ύπαρξή του.

5.1 Αν προσπαθεί κανείς να πετύχει τη συνεύρεση των δύο μέσα σε 60 σελίδες μοιάζει αυτονόητο πως χρειάζεται να υπερβεί την αναπαράστασή του λεκτικού κώδικα: χρειάζεται, σύμφωνα με το Δημήτρη Φράγκο, να κατα-στρέψει τον λόγο.

5.2 Με όλο το σεβασμό προς τις λέξεις και τις ιστορίες τους, χρειάζεται κανείς να ξεχάσει ονόματα, ορισμούς και σημασίες, για να αρχίσει να μιλάει για όσα δε μιλιούνται.

5.3 Χρειάζεται να “πετάξει τα φώτα και τους ορισμούς, και να πει αυτό που βλέπει στο σκοτάδι, πως αυτό είναι αυτό και εκείνο είναι εκείνο αλλά να μη χρησιμοποιήσει σαθρούς ορισμούς”1.

5.4 Ασφαλώς πρόκειται “για μια ιστορία χωρίς σύντομο τέλος”2.

1 Απόσπασμα από το ποίημα του Wallace Stevens “ The man with the Blue Guitar” (Wallace Stevens: Collected Poetry and Prose, 1997, New York: Library of America) 2 Πέτρος Μαρτινίδης, Το Αμετάφραστο της Επιθυμίας στο Μεσιτείες του Ορατού, 1997,


5.5 Η γράφουσα συνειδητοποιεί πως το κείμενο αυτό μέσα από τις αόρατες συνδέσεις του, έχει περιπλανηθεί σε πολλές κατευθύνσεις διακινδυνεύοντας την ακεραιότητά του.

5.6 Ομολογεί παρόλ’ αυτά πως μάλλον έτσι φτιάχνονται κείμενα που αρνούνται πεισματικά να δημιουργήσουν απαντήσεις.

6. Αφού λοιπόν το κείμενο αδυνατεί να παράγει απαντήσεις οφείλει τουλάχιστον, εν είδει αποζημίωσης για τον απαιτητικό αναγνώστη, να προωθήσει ερωτήματα προς περεταίρω διερεύνηση:

6.1 Πώς φτιάχνεται κάτι απ’ το τίποτα;6.2 Τι είναι η πραγματικότητα, στην πραγματικότητα;6.3 Σε τι γλώσσα μιλάει κανείς για όσα δεν υπάρχουν;6.4 Γίνεται κάτι να υπάρχει και να μην υπάρχει ταυτόχρονα;6.5 Πόσο απέχει το πιθανό από το βέβαιο;6.6 Πώς διαφέρει το ακριβώς από το αρκετά;6.7 Ποια είναι η μετρική απόσταση αυτού που φαίνεται από

αυτό που είναι;6.8 Ποια είναι η μετρική απόσταση αυτού που είναι από αυτό

που μπορεί να είναι;6.9 Που πάει η μουσική όταν φεύγει;6.10 Πόσα τετραγωνικά εκατοστά πιάνουν οι αναμνήσεις μας;6.11 Με τι ταχύτητα ταξιδεύει η σκέψη μας;6.12 Πόσα παραπάνω γράμματα χρειάζονται για να καταφέρει

κανείς να πει, αυτό που θέλει να πει;6.13 Είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό που είναι φτιαγμένες

οι καρέκλες μας;6.14 Ποιος είναι ο δείκτης ευφυΐας των γραφείων μας;6.15 Γιατί μας αρέσει αυτό που μας αρέσει, και δε μας αρέσει

αυτό που δε μας αρέσει;6.16 Αν ξεκινήσουμε να μιλάμε τώρα, πόσες ζωές θα χρειαστούν

για να περιγράψουμε όσα βλέπουμε;

Εκδόσεις Νεφέλη

εξοδοσ 137

6.17 Και πόσες ζωές θα χρειαστούν για όσα δε βλέπουμε;6.18 Σε ένα χώρο με μηδενική βαρύτητα, χρειαζόμαστε

πατώματα;6.19 Ποια είναι η συναλλαγματική ισοτιμία λόγου-πράξης;6.20 Πως διαφέρει το ερωτηματικό που δέχεται απάντηση από

αυτό που δε δέχεται απάντηση;

-Θα έπρεπε να μιλήσεις γι’ αυτό.-Όχι δε θα έπρεπε.-Τότε για το άλλο;-Ναι και το άλλο θα μου άρεσε.-Και εκείνο;-Ναι.-Θα τα έχεις πει όλα;-Ναι.-Θα τα έχεις πει όλα;-Όχι.-Η πραγματικότητα;-Είμαι μέσα στην πραγματικότητα.-Τι είναι η πραγματικότητα;-Είναι η πραγματικότητα.-Είναι η μοναδική;-Είναι ένα άρρωστο αστείο.-Θέλω να πω κάτι για όλα.-Πες το. -Από πού να ξεκινήσω;-Από όπου θες.-Και τι να πω;-Δεν ξέρω. -Θέλω να πω κάτι για το πώς η

πραγματικότητα είναι και δεν είναι μια και μοναδική.

-Ό,τι θες.-Θέλω να πω κάτι για το πώς

φτιάχνονται τα πράγματα.-Εντάξει...Το αγαπημένο μου χρώμα

είναι το μπλε.-Γιατί το μπλε;-Γιατί είναι το χρώμα της γάτας μου.-Πώς γνωρίζεις ότι είναι μπλε;-Δεν γνωρίζω.

-Άρα το αγαπημένο σου χρώμα είναι κάτι που δεν το γνωρίζεις;

-Ναι.-Και είσαι εντάξει με αυτό;-Ναι.

“...-Δεν αρχίζουμε να.., να... εννοούμε κάτι;

-Να εννοούμε κάτι! Εσύ και εγώ να εννοούμε κάτι! (σύντομο γέλιο). Καλό ήταν αυτό!...”

[Απόσπασμα συζήτησης με την εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης Cleverbot. Οι τρείς τελευταίες γραμμές είναι απόσπασμα από το θεατρικό έργο Endgame του Samuel Beckett.(Samuel Beckett, Endgame, 2009, Faber & Faber)]

ΤΕΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΑ:Ανώνυμος, Χίλιες και Μία Νύχτες Τόμοι I-VII, 1980, ΗΡΙΔΑΝΟΣΑριστοτέλης, Περί Ποιητικής 3 1448β, 1982, ΚΕΔΡΟΣΑριστοτέλης, Περί Ψυχής, 2003, ΖήτροςΑριστοτέλης, Ρητορική, 2004, ΖήτροςΊταλο Καλβίνο, Αόρατες Πόλεις, 2009, ΚαστανιώτηςΊταλο Καλβίνο, Αμερικανικά Μαθήματα: Έξι σημειώσεις για τη νέα χιλιετία, 2013, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣΚορνήλιος Καστοριάδης, Παράθυρο στο Χάος, 2008, ΎψιλονΜισελ Ντετί, Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση του Λακαν, 2000, ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣNigel Warburton, Μικρή ιστορία της φιλοσοφίας, 2012, Εκδόσεις ΠατάκηΠέτρος Μαρτινίδης, Μεσιτείες του Ορατού, 1997, Εκδόσεις ΝεφέληΠλάτωνας, Περί Σπηλαίου Ζ’ 514-521 στο Πολιτεία Πλάτωνος, 2014, Εκδόσεις ΠΟΛΙΣΟδυσσέας Ελύτης, Μύρισαι το Άριστον-ΧΙ στο Ο Μικρός Ναυτίλος, 2007, Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣAA Words One: Supercritical: Peter Eisenman Meets Rem Koolhaas, 2007, AA PublicationsAnthony Dunne & Fiona Raby, Speculative Everything: Design, Fiction, and Social Dreaming, 2013, The MIT PressA.Saggio & Maia Engeli, Digital Stories: The Poetics of Communication, 2000, BirkhauserBill Bryson, A Short History of Nearly Everything, 2014, Broadway BooksClaude Shannon, Programming a Computer for Playing Chess, Philosophical Magazine, 1950Donald A. Norman, The Design of Everyday Things, 2002, Basic BooksDouglas R. Hofstadter, Goedel, Escher, Bach: An Eternal Golden Braid, 1999, Basic BooksEdgar Morin, Seven Complex Lessons in the Education for the Future, 2003, UNESCOGerhard Schmitt, Information Architecture: Basics of CAAD and its future: Architecture and Informatics, 1999, BirkhauserGilbert Simondon. L’individu et sa genese physico-biologique, 1964, Presses Universitaires de France, Original Translation by Taylor Adkins..Gilles Deleuze, Nietzsche and Philosophy, 1986, Continuum ImpactsGilles Deleuze-Felix Guattari, A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, 1987, University of Minnesota PressGilles Deleuze, Fold: Leibniz and the Baroque, 1992, University of Minnesota Press

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


Hannah Arendt, Isaak Dinsen: 1885-1963 in Men in Dark Times, 1970, Mariner BooksJacque Lacan, The Mirror Stage as Formative of the Function of the I as Revealed in Psychoanalytical Experience in Ecrits, 2007, W. W. Norton & CompanyJames J. Gibson, Theory of Afordances in Perceiving, Acting and Knowing, 1977, R. Shaw & J. Bransford (Eds.)Jakob von Uexkuell & Maria von Uexkuell, A Foray into the World of Animals and Humans: with a Theory of Meaning, 2010, University of Minnesota PressJean Baudrillard, Simulacra and Simulation (The Body, In Theory: Histories of Cultural Materialism), 1995, University of Michigan PressJorje Luis Borges, On Exactitude in Science in Universal History of Infamy, 1975, Penguin Books LtdJean de la Fontaine, An Animal in the Moon in The Original Fables of La Fontaine, 2012, Kindle EditionsJohan Huizinga, Homo Ludens: A Study of the Play-Element in Culture, 1971, Beacon PressJohanna Joekalda, Johan Tali, Siim Tuksam (Eds.), Interspace. Essays on the Digital & the Public,2014, Estonian Center of Architecture and LugemikJohn Cage, Silence: Lectures and Writings, 50th Anniversary Edition, 2011, WesleyanJulie Steele & Noah Iliinsky, Beautiful Visualization: Looking at Data through the Eyes of Experts, 2010, O'Reilly MediaK. Michael Hays, Architecure's Desire, Reading the Late Avant-Garde, 2009, The MIT PressLevi Bryant, Nick Srnicek, The Speculative Turn: Continental Materialism and Realism, 2011, re.press; First Edition editionLudwig Wittgenstein, Tractatus Logico-Philosophicus, 1978, Εκδόσεις ΠαπαζήσηςManuel De Landa, A Thousand Years of Nonlinear History, 2000, Swerve EditionsManuel De Landa, Philosophy and Simulation: The Emergence of Synthetic Reason, 2011, Bloomsbury AcademicManuel Lima, Visual Complexity: Mapping Patterns of Information, 2011, Princeton Architectural PressMarcel Proust, Finding Time Again in In Search of Lost Time, 2003, Penguin ClassicsMartin Heidegger, Being and Time, 1978, Wiley-BlackwellMarvin Minsky, The Society of Mind, 1988, Pages Bent EditionMichel Foucault, The Archaeology of Knowledge, 1982, VintageMuriel Rukeyser, The Speed of Darkness, 1968, Random HouseNigel Coates, Narrative Architecture: Architectural Design Primers series, 2012, Wiley

βιβλιογραφια 143

Noam Chomsky, Aspects of the Theory of Syntax, 1965, MIT PressNeil Spiller, Digital Dreams, 1998, Whitney Library of DesignNeil Spiller, Visionary Architecture: Blueprints of the Modern Imagination, 2008, Thames & HudsonPhilip K. Dick, The Shifting Realities of Philip K. Dick: Selected Literary and Philosophical Writings, 1996, Vintage BooksRene Descartes, Ο Λόγος περί της μεθόδου, 2012, UNIVERSITY STUDIO PRESSRoy Ascott, Engineering Nature: Art and Consciousness in the Post-Biological Era, 2006, Intellect LtdRudolf Arnheim, Entropy and Art: An Essay on Order and Disorder, 2010, University of California PressShakespeare, Hamlet (1.5.167-8) in Hamlet, 1998, SignetStrangely Familiar, 2003, Walker Art CenterT.S.Eliot, The Hollow Men in T.S.Eliot:Selected Poems, 1967, MarinerWallace Stevens: Collected Poetry and Prose, 1997, New York: Library of AmericaWilliam Blake, The Marriage of Heaven and Hell, 2014, Will Jonson EditionsUmberto Eco, Το όνομα του Ρόδου, 2012, ΨΥΧΟΓΙΟΣ

ΑΡΘΡΑ:Adrian Johnston, There is Truth, and there are truths-or, Slavoj Zizek's a Reader of Alain Badiou, 2007, International Journal of Zizek Studies, Vol 1, No 0Antonio Negri, Approximations towards an ontological definition of the multitude, May-June 2002, Multitudes 9: 36-48Gerald Weinberg, Facets of Systems Science: The Simplification of Science and the Science of Simplification, 1991, SpringerGilles Deleuze & Rosalind Krauss , Plato and the Simulacrum in October vol.27, Winter-1983, The MIT PressIvan McCarthy, EXPLORING THE OPPORTUNIY OF CRAFT AND NARRATIVE IN ARCHITECTURE, 2013, University of Cape TownMichael Braund, The Structures of Perception: An Ecological Perspective, 2008, Kritike: An Online Journal of Philosophy 2Nicholas Negroponte, Toward a Theory of Architecture Machines, Mar.1969 , Journal of Architectural Education Vol. 23, No. 2Paul Virilio, The Overexposed City in Zone 1-2, 1986, Urzone IncPhilipa Rothfield, BEYOND HABIT, THE CULTIVATION OF CORPOREAL


Sol Lewitt, Sentences on Conceptual Art, May 1969, Art-LanguageDIFFERENCE in Parrhesia vol.18, 2013Tampio, Nicholas. «Multiplicity.» Encyclopedia of Political Theory. 2010. SAGE Publications. 30 Aug. 2010Valentine de Saint-Point, Futurist Manifesto of Lust in Futurist Manifestos, 2009, ApollonioGodard only knows...,The Guardian, Sunday 26 November 2000WAI Think Tank, Narrative Architecture Manifesto , 2015, GAM Architecture Magazine Vol. 11

ΤΑΙΝΙΕΣ:L’ abecedaire de Gilles Deleuze, 1996, Sodaperaga ProductionsIngmar Bergman, Smultronstallet ή Άγριες Φράουλες, 1957, Svensk Filmindustri productionBela Tarr, Agnes Hranitzky, Werckmeister Harmonies,2000, 13 Productions, Arte, Fondazione MontecinemaveritaThe Wachowski Brothers, The Matrix, 1999, Warner Bros., Village Roadshow Pictures, Groucho II Film Partnership

ΟΡΙΣΜΟΙ :Αφήγηση-Narrative: https://en.wikipedia.org/wiki/NarrativeΕξιστόρηση-Storytelling: https://en.wikipedia.org/wiki/StorytellingΖήτημα Νόησης & Σώματος-Mind–body problem: https://en.wikipedia.org/wiki/Mind%E2%80%93body_problemΚβαντική μηχανική-Quantum Mechanics: https://en.wikipedia.org/wiki/Quantum_mechanicsΡίζωμα-Rhizome: https://en.wikipedia.org/wiki/Rhizome_%28philosophy%29Παραγωγή Επιθυμίας-Desiring-production: https://en.wikipedia.org/wiki/Desiring-productionΠαροχή-Affordance: https://en.wikipedia.org/wiki/AffordanceΠερσπεκτιβισμός-Perspectivism: https://en.wikipedia.org/wiki/PerspectivismΠληροφορία-Information: http://www.informationphilosopher.com/Πολλαπλότητα-Multiplicity: https://en.wikipedia.org/wiki/Multiplicity_(philosophy)Πολλαπλή Λογική-Many-valued logic: https://en.wikipedia.org/wiki/Many-valued_logic

Tractatus Rerum Multiplicium

Documents

Transcript of Tractatus Rerum Multiplicium