Totalitarni režimi izmedju dva svetska rata

• Svet je nakon I svetskog rata u znaku borbe tri osnovne ideologije:

• Liberalne demokratije: SAD, Velika Britanija, Francuska

• Fašističkih diktatura: Italija, Nemačka, Španija, Japan

• Komunistička diktatura: Rusija

Komunizam

• Nakon gradjanskog rata u Rusiji (1918-1920) i pobede boljševika oko 2 miliona ljudi napustilo je Rusiju

• Posledica rata bila je ekonomska kriza i glad u Rusiji

• Period od 1917.god do 1921.god naziva se periodom “ratnog komunizma”; kompletna privreda bila je nacionalizovana (zemlja, banke, industrija)

• To je dovelo do nezadovoljstva seljaka, koji su morali da svoje proizvode daju državi

• Zato je Lenjin 1921.god. uveo “Novu ekonomsku politiku” (NEP); seljaci su dobili pravo da prodaju viškove proizvoda na tržištu, obnovljene su privatne fabrike, pod kontrolom države, ali su ključne industrije dalje bile pod čvrstom državnom kontrolom

• Krajem 1922.god. proglašeno je stvaranje Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika (SSSR)

• Nakon Lenjinove smrti 1924.god. generalni sekretar KP SSSR postao je Josif Visarionovič Džugašvili (partijsko ime Staljin)

• Staljin je ukinuo NEP i svaki oblik privatnog vlasništva u privredi

• On je sproveo princip kolektivizacije (pretvaranje svog zemljišta u državnu svojinu) i stvaranje kolhoza i sovhoza (državna poljoprivredna preduzeća)

• Najvećeg neprijatelja on je video u bogatim seljacima (kulacima) koje je primoravao da predaju zemlju pod pretnjom smrti ili deportacije u logore (gulage)

• Josif Visarionovič Staljin (1878-1953)

Staljinova rodna kuća, Gori, Gruzija

• Istoričari su ubedjeni da je proces kolektivizacije bio osnovni uzrok velike gladi, koja je zahvatila SSSR (u Ukrajini je umrlo 5 miliona ljudi od gladi)

• Staljin je sprovodio ubrzani proces industrijalizacije, sa centralizovanim sistemom podeljenim na “petogodišnje planove”

• Sovjetski savez je iz poljoprivredne pretvoren u industrijsku zemlju, ali po cenu niskog životnog standarda i eksploatacije bogatog seljaštva

• Staljin je vršio progon političkih protivnika, od kojih je najopasniji bio Lav Trocki, jedan od vodja Oktobarske revolucije

• U periodu od 1936.do 1938.god. sproveo je tzv.”veliku čistku”, kampanju represije i progona

• Čistka je zahvatila rukovodstva Komunističke partije i Crvene armije

• Za sprovodjenje terora bila je zadužena tajna policija (NKVD-Narodni komesarijat za unutrašnje poslove)

• Smatra se da je za vreme Staljinove vladavine stradalo oko 20 miliona ljudi

• Jedna od karakteristika totalitarnih režima je kult ličnosti

• Staljinov kult ličnost gajen je u politici, nauci i umetnosti, predstavljan je kao nepogrešivi vodja, po njemu su nazivane fabrike, pa i čitavi gradovi (Staljingrad, današnji Volgograd)

• U umetnosti je nastao poseban pravac, socijalistički realizam, koji je slavio komunistički režim i njegove uspehe

• 1919.god. u Moskvi je osnovana Kominterna, medjunarodna organizacija komunističkih partija

• Pod Staljinom, ona je bila produžena ruka sovjetske politike, sve komunističke partije morale su bez pogovora da izvršavaju naredjenja iz Moskve

• Raspuštena je 1943.god.

Fašizam u Italiji

• Iako pobednica u I svetskom ratu Italija je bila nezadovoljna njegovim ishodom

• Ona je bila zahvaćena ekonomskom krizom i nezadovoljna dobicima na Versajskoj konferenciji

• Posledica je bila jačanje nacionalizma

• Benito Musolini 1919.god. osniva prve fašističke odrede

• Naziv potiče od latinskog fascio, što znači snop i predstavlja simbol sloge

Benito Musolini (1883-1945)

• Najveći neprijatelji fašista bili su socijalisti i komunisti, članovi njegovih odreda nosili su crne košulje (crnokošuljaši)

• 1921.god. pokret prerasta u političku stranku

• Oktobra 1922.god. fašisti preuzimaju vlast nakon “marša na Rim”. Kralj Vitorio Emanuel je Musoliniju dao mandat za sastav vlade

• U narednim godinama fašisti su ukinuli demokratiju u Italiji, zabranjen je rad svim drugim strankama

• Musolini je dobio titulu Il Duce (vodja)

• 1929.god. potpisao je konkordat sa Vatikanom, kojim je italijanska država konačno priznata od strane katoličke crkve

• Namera mu je bila da stvori tzv.korporativni sistem

• Osnovna ideja bila da se formiraju profesionalna udruženja ili korporacije, koje bi bile pod punim nadzorom vlade, ideja nije nikada ostvarena

• Musolini se zanosio obnavljanjem nekadašnjeg Rimskog carstva, na obalama Sredozemnog mora

• 1935.god. napao je Etiopiju, što ga je dovelo u sukob sa Društvom naroda, ali sankcije nisu imale veći uspeh

• Nakon toga se približava nacističkoj Nemačkoj• 1936.god. sa Nemačkom potpisuje savez sila

Osovine, kojem se 1937.god. priključuje i Japan• U španskom gradjanskom ratu (1936-1939.god.)

podržavao je generala Franka, što ga dovodi u sukob sa Francuskom i Engleskom

• 1939.god. Italija je okupirala Albaniju

Nacionalsocijalizam u Nemačkoj

• Posle I svetskog rata u Nemačkoj je proglašena republika (Vajmarska republika)

• Ona je naročito bila ugrožena akcijama nacista • Naziv nacisti izveden je iz naziva stranke:

“Nacionalsocijalistička nemačka radnička partija”, na čelu sa Adolfom Hitlerom

• Stranka je odbacivala komunizam, demorakratiju i liberalizam i zalagala se za “rasnu čistotu” nemačkog naroda

• Progonila je sve one koji su označeni “rasnim neprijateljima”: Jevreje, Slovene, Rome, psihičke i mentalne bolesnike

• U spoljnoj politici zalagala se za ukidanje Versajskog ugovora, ujedinjenje svih Nemaca u “Veliku Nemačku” i stvaranje “životnog prostora” (Lebensraum) za superiorni nemački narod

• 1923.god. Nemačka je doživela hiperinflaciju i veliko siromaštvo

• Krajem 1923.god. Hitler je u Minhenu pokušao da sprovede državni udar, poznat kao “pivnički puč”, ali je uhapšen, osudjen na 5 godina zatvora a stranka je zabranjena

• Adolf Hitler (1889-1945)

Učesnici Pivničkog puča

• Za vreme boravka u zatvoru Hitler je napisao knjigu “Mein Kampf” (Moja borba)

• Knjiga predstavlja mešavinu autobiografije i političkog programa

• Glavni elementi u knjizi su antisemitizam (mržnja prema Jevrejima) i teza o “prodoru na istok” tj. stvaranju životnog prostora na istoku(Sloveni služe kao robovi)

• Pozivao se na socijaldarvinističke ideje• U knjizi je formulisao rasnu teoriju, po kojoj su Nemci

pripadnici arijevske rase, koja je nadmoćna u odnosu na ostale rase

• Mein Kampf (naslovna strana)

• Prvobitni naziv dela bio je: Četiri i po godine borbe protiv laži, gluposti i kukavičluka

• Dozvoljena je samo u obrazovne svrhe i to ne u izvornom obliku, već samo uz komentere i tumačenja

• Ekonomski problemi i plaćanje ratne štete išli su u prilog nacistima

• Na izborima 1932.god. stranka je postala vodeća u parlamentu, a januara 1933.god. Hitler je imenovan za nemačkog kancelara

• To je kraj Vajmarske republike i početak “Trećeg rajha”

• Februara 1933.god. izbio je požar u Rajhstagu, koji je Hitler iskoristio za ukidanje političkih sloboda

• Iste godine osnovan je prvi koncentracioni logor, Dahau

• 1934.god. Hitler ukida funkciju predsednika i sebe proglašava “firerom” i kancelarom Rajha

• 1935.god. doneti su Nirnberški rasni zakoni• Ovim zakonima Jevrejima je oduzeto nemačko

državljanstvo i zabranjen je brak izmedju Nemaca i Jevreja

• Jevreji su izbačeni iz svih javnih služb• Morali su da nose žutu “Davidovu zvezdu” kao

znak raspoznavanja

• 1938.god. desio se pogrom Jevreja, poznat pod imenom “Kristalna noć”

• Ovaj pogrom je bio uvod u holokaust• Povod je bio ubistvo sekretara nemačke

ambasade u Pariz, koje je izvršio jedan francuski Jevrejin u znak protesta zbog politike Nemačke

• Veliki broj poznatih naučnika i umetnika Jevreja napustio je Nemačku nakon Hitlerovog dolaska na vlast (Albert Ajnštajn, Sigmund Frojd, Tomas Man)