Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitimine Hoş Geldiniz · Ya benlik kavramını edilgen...
Transcript of Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eğitimine Hoş Geldiniz · Ya benlik kavramını edilgen...
Kadın Erkek Eşitliği ve Toplumsal Cinsiyet Eğitimine
Hoş Geldiniz
TRABZON
PINAR ÖŞME
PSİKOLOG
Eğitimin Amacı
• Kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik bilgi ve
deneyim paylaşımında bulunmak
• Çalışmalara toplumsal cinsiyet perspektifini yerleştirmeye
yönelik duyarlılık kazandırmak ve farkındalık yaratmak
SİZCE TOPLUMSAL CİNSİYET KAVRAMI NE ANLAMA
GELMEKTE ?
Sizce Neden
Kızların okullaşma oranı erkeklerden düşük…
Kadın istihdamı düşük…
Öğretmenlik ve hemşirelik kadın mesleği
olarak görülüyor…
Kadın yönetici sayısı az…
Erkeklerin ağlaması makbul değil…
Evi geçindirmek asıl olarak erkeğin sorumluluğu…
Kadına yönelik şiddet oranları yüksek…
TOPLUMSAL CİNSİYET
Kadın ve erkek olmayı nasıl öğreniyoruz?
CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET (SEX AND GENDER)
• Cinsiyet terimi; kadın ya da erkek olmanın biyolojik yönünü ifade eder ve biyolojik bir yapıya karşılık gelir.
• Toplumsal cinsiyet terimi; kadın ya da erkek olmaya toplumun ve kültürün yüklediği anlamları ve beklentileri ifade eder.
7
• Biyolojik cinsiyet farklılıkları; öğrenilmemiştir, doğuştan getirilen özellikler bakımından kadınlarla erkekler arasında gözlenen farklılıklardır.
• Toplumsal cinsiyet farklılıkları ise öğrenilen, sosyalleşme sürecinde kazanılan özellikler bakımından insanlar arasında gözlenen farklılıklardır.
• Biyolojik cinsiyet farklılıkları tüm dünyada aynı iken, toplumsal cinsiyet farklılıkları bireyden bireye, kültürden kültüre bazı değişimler gösterir.
8
ANCAK…
• Cinsiyet ve toplumsal cinsiyeti birbirlerinden tamamen ayırmak doğru değildir. Çünkü kültürün kadından ve erkekten bekledikleri (toplumsal cinsiyet) kadının ve erkeğin fiziksel bedenlerine (cinsiyet) ilişkin gözlemlerden tamamen ayrı değildir (Lips, 2001)
9
TOPLUMSAL CİNSİYET FARKLILIKLARI • Toplumsallaşma sürecinde erkek ve kız çocuklarının
öğrendikleri, kültürün cinsiyetlerine «uygun» bulduğu duygu, tutum, davranış ve roller arasındaki farklılıklar ise toplumsal cinsiyet farklılıkları olarak ele alınır.
• Örneğin; kadınların daha duyarlı, ilgili, bakım verici vb. olarak algılanması, ev kadını, hemşire, öğretmen vb. olmalarının beklenmesi, ama erkeklerin bağımsız, atılgan, kuvvetli vb. olarak algılanmaları, asker, mühendis, tüccar vb. olmalarının beklenmesi toplumsal cinsiyet farklılıklarıdır.
10
BU FARKLAR;
• Gerçek olmayan farklılıklardır.
• Toplumun kendi kalıplarıdır.
• Bu toplumsal cinsiyet özellikleri (toplumun cinslere dayattığı-beklenen özellikler) bakımından cinsiyetler arasında farklılıklar olabileceği gibi aynı cinsiyetten bireyler arasında bu özellikler bakımından çeşitlenmeler gözlenebilir.
11
ÖRNEĞİN;
• Çok duygulu kadınlar olabileceği gibi duygusuz kadınlar da olabilir (aynı cins arasında),
• Çok güçlü erkekler olabileceği gibi çok güçsüz erkekler de olabilir (aynı cins arasında)
• Çok duygulu erkekler veya çok güçlü kadınlar da olabilir (farklı cinsler arasında)
12
• Bu toplumsal cinsiyet farklılıklarına ilişkin beklentiler cinsiyet kalıp yargıları şeklinde toplumda yaygın kabul gören inançlara dönüşürler ve sosyal davranışı büyük ölçüde biçimlendirir hatta belirlerler.
13
TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ
• Rol, örgütlü sosyal bir yapı içinde bireyin bulunduğu pozisyonu, bu pozisyonla ilgili sorumlulukları, ayrıcalıkları ve diğer pozisyondaki insanlarla etkileşimi yönlendiren kuralları gösterir.
• Annelik, babalık, öğretmenlik gibi farklı rollerden bahsedilebilir. Kadınlara ve erkeklere verilen farklı roller ise toplumsal cinsiyet rolleri olarak bilinir. Kadınların ve erkeklerin toplumun yazdığı «senaryo» ya bağlı kalarak rollerini «oynamaları» beklenir.
• Bu terim, geleneksel olarak kadınla ve erkekle ilişkili olduğu kabul edilen rolleri ifade eder.
• Çocuklar, toplum tarafından kız ya da erkek olarak etiketlenmelerinin ardından cinsiyetin kültürel anlamlarını öğrenmeye ve kazanmaya başlarlar. Toplumsal cinsiyet rolü toplumun tanımladığı ve bireylerin yerine getirmelerini beklediği cinsiyetle ilgili bir grup beklentidir.
14
Toplumsal Cinsiyet Kalıpyargıları
Kültürel veya kişisel
Temel bulgular: Temel kalıpyargılar tüm kültürlerde aynı
Kadınlar=> ilgi ve bakım verici, pasif
Erkekler => aktif ve başarı yönelimli
Irk ve toplumsal cinsiyet birlikte kültüre özgü kalıpyargıları oluşturuyor
Hem kadınlar hem de erkekler için yaşanan rol çatışmaları toplumsal, ekonomik ve psikolojik sorunları meydana getirmektedir
Örn., hem başarıyla çalışma hayatı hem de aile ile ilgilenme
TOPLUMSAL CİNSİYET KALIP YARGILARI, ÖN YARGILARI VE CİNSİYET AYRIMCILIĞI
• İnsanlar gruplar hakkında kalıpyargılar geliştirme eğilimindedirler. Kalıpyargılar, bir gruba ilişkin bilgi, inanç ve beklentilerimizi içeren bilişsel yapılardır.
• Irk, cinsiyet, yöre, ulus ve meslek grupları gibi çeşitli gruplardan olan insanların kategorileştirilerek aslında çok çeşitli özellikler gösterebilecekleri/gösterdikleri halde, hepsi aynı özelliği/özellikleri gösteriyor gibi düşünülmesi eğilimine kalıpyargılı düşünme denilir (Franzoi, 1996).
16
Ne zaman kalıpyargıları aktif hale getiriyoruz?
1. Minimal bilgi sahibiysek Birinin hakkında daha fazla bilgiye sahipsek daha az kalıpyargılara
dayanıyoruz
2. Kişinin grup üyeliği aşikar olduğunda
Eğer cinsiyete dayalı özellikler ön plandaysa cinsiyet kalıpyargılarını çok daha kolay kullanıyoruz
3. Gücün dengesi
Alt tabakadakiler kalıpyargıları daha az kullanırlar
“güçlü kişiler” kalıpyargıları daha çok kullanırlar
Kalıpyargının tehlikeleri
1. Basite indirger ve sıklıkla yanlış yönlendirir
2. Gruplararası farklılığı abartır ve grup içi farklılıkları azaltır.
3. Kendini gerçekleştiren kehanete dönüşür
Birleşmiş Milletler tarafından yapılan bir araştırmaya göre;
1. Dünyadaki işlerin %66’sı kadınlar tarafından görülüyor.
2. Buna karşın kadınlar dünyadaki toplam gelirin ancak %10’una sahipler.
3. Dünya’daki mal varlığının ise % 1’ine sahipler.
4. Başka bir değişle dünyadaki işlerin % 34’ü erkekler tarafından görülüyor ama erkekler dünyadaki toplam gelirin % 90’ına ve toplam mal varlığının % 99’una sahipler.
Türkiye’den Rakamlar ( Milliyet, 8 Mart 2001)
1. Şehirlerde evli kadınların % 18’i, köylerde de % 76’sı eşleri tarafından dövülüyor.
2. Kadınların % 57,7’si evliliklerinin ilk gününde şiddetle karşılaşıyor.
3. Aile içi suçların % 90’ını kadına karşı işlenen suçlar oluşturuyor.
İnternetten örnek
Basından örnek… 16 Ocak 2009
Kadınların gizli silahı İngiltere'de, çeşitli sektörlerde çalışan 3 bin kadınla yapılan anketin sonuçları,
ilginç bir durumu ortaya koydu. Buna göre çoğunlukla ofis çalışanı kadınların yüzde 78'i giyim tarzının terfi ya da prim kazanmak açısından en az çalışkanlık, bilgi ve tecrübe kadar önemli olduğuna inanıyor. Bu nedenle bu kadınlar, özellikle seksi kılık kıyafetin ofis ortamında rekabet açısından avantaj sağladığını savunuyor ve bu kuralı uyguluyor. Har 20 kadından 1'i bunu düzenli olarak yapıyor. Kadınların yüzde 54'ü ise işyerinde farkedilmek için bu tarz giyimin çok önemli olduğunu söylüyor. The Regtrader adlı internet sitesi tarafından gerçekleştirilen ankete katılan kadınlardan biri "Ofiste farkedilmek için köle gibi çalıştım. Ama 3 yıl sonra benden daha az ve daha verimsiz çalışan bazı kadın iş arkadaşlarımın sırf yüksek topuk ve dar elbiselerle benden daha önemli olduklarını gördüm" notunu düştü. Erkeklerin sadece yüzde 27'si işyerinde farkedilmek için giyim kuşamın önemli olduğuna inanıyor.
Bu tarzla rekabette avantaj kazanamanın en sık görüldüğü sektörlerin başında medya, reklam ve marketing geldiği ileri sürüldü.
Basından örnek… Yeni nesil askerler 16 Ocak 2009 hurriyet.com.tr
Avustralya deniz kuvvetleri yeni asker bulmakta zorlanınca ilginç bir çare buldu. Avustralya Deniz Kuvvetleri Komutan, erkeklerin orduya ilgisini artırmak kadın askerlerin bikiniyle eğitim yapmasını istedi.
Bir erkek dergisine demeç veren Deniz Komutanı Tom Phillips, "eğer kadın askerlerimiz çekici olur ve onları eğitim anında bikini giymeye teşvik edersek, belki erkeklerin orduya ilgisini daha da arttırabiliriz" dedi.
Ancak Phillips'in erkek dergisine bu demeci vermesine feminist kadın örgütleri büyük tepki gösterdi. Avustralya Savunma Bakanlığı da bu konuda bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Bakanlık, Avustarlya Deniz Komutanı Tom Phillips'ın açıklamasının 'kabul edilemez" olduğunu belirtti.
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik imgesi (Self image)
• Kendimiz hakkında doğru olduğunu düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler dizisidir.
• Benlik Saygısı (Self-esteem)
• Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve kabul ettiğimizin ölçüsüdür.
Benlik kavramı çeşitli inançlar içerir
Somut özellikler
Ben kadınım
Uzun boyluyum
Öğrenciyim
Fakirim
Türküm
Soyut özellikler
Akıllıyım
Çirkinim
Yetersizim
Çekiciyim
Değersizim
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramımıza giren çok çeşitli inançlar ve imgelerin ortak bir yönü vardır:
• Hiçbiri doğarken bizimle değildirler.
Kadının ve Erkeğin benlik algılarındaki farklılıklar
Erkekler Özerk
Özgür
Bağımsız
Ayrı
Hiyararşi
Etkileşimleri kurallar yönlendirir
Hiyerarşideki yerleri roller belirler
Kadınlar Bağlı olma
Karşılıklı bağlılık
Duygusal bağlanma
Başkalarının ihtiyacına karşılık veren
İlişki ağı içerisinde
Etkileşimleri empati ve bağlılık yönlendirir
Rol bağlantıları ikincildir
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• *Kendimiz hakkındaki temel fikirlerin pek çoğunu yetişkinlikten önce ve başlıca iki kaynaktan ediniriz:
• - Başkalarının bize nasıl davrandıkları
• - Başkalarının bizim hakkımızda neler söyledikleri
• “Zamanla kendimizi başkalarının bizi gördüğü gibi görmeye başlarız” (Rosenberg)
• Benlik Saygısı= Algılanan benlik - İdeal benlik
• Benlik Saygısı ≠ Özgüven (biri olmadan diğeri olabilir)
• Benlik Saygısı = Narsisizm ????
Benlik ve Toplumsal Cinsiyet
• Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik imgesi (Self image)
• Kendimiz hakkında doğru olduğunu düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler dizisidir.
• Benlik Saygısı (Self-esteem)
• Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve kabul ettiğimizin ölçüsüdür.
Benlik kavramı ile bir çalışma sonucu (Broverman ve ark., 1970)
Sağlıklı Erkek özellikleri -Çok bağımsız -Hiç duygusal değil -Matematik ve bilimi çok
sever -Maddeci -Hemen hemen her zaman
önder gibi davranır
Sağlıklı Kadın özellikleri -Çok güçlü bir güvenlik isteği duyar -Başkalarının duygularının çok
farkında -Sanat ve edebiyattan çok zevk alır -Kendi görünüşüyle çok ilgili -Hassas duyguları kolayca ifade
eder
(Broverman ve ark., 1970)
• Kültürümüzde sadece doğuştan farklı da görülmez • - erkekler doğuştan kadınlardan üstün görülür
• Erkeklerle ilişkilendirilen özellikler, kültürün en fazla
değer verdiği özelliklerdir; • - akılcılık • - bağımsızlık • - önderlik
• Kadınlarla ilişkilendirilen özellikler, kültürün en az
değer verdiği özelliklerdir; • - duygusallık • - duyarlılık • - ortak çalışma yeteneği
(Broverman ve ark., 1970)
• Broverman’ın çalışmasında sağlıklı yetişkin ile sağlıklı erkek betimleri büyük ölçüde benzer
Bu kadınların asla kazançlı çıkmayan durumlarını gösterir:
Ya benlik kavramını edilgen özelliklerle sınırlayıp sağlıklı bir kadın olma
Ya da bu özelliklerin ötesine geçerek kadınlığına ihanet edip, kadınsı olmama ve uyumsuzluk damgası yemeyi göze alma.
Bu durumda pek çok kadının benlik saygısının düşük olması kaçınılmazdır.
“Ben sadece bir anne ve bir ev kadınıyım”
“Ben sadece sekreterim”
TOPLUMSAL CİNSİYETLE
İLGİLİ KURAMLAR
Sosyal bilişsel kuramı
(social cognitive theory)
Cinsiyet gelişimi ve farklılaşmasını açıklamak
Sosyal davranışı evrimleşen biyolojiden ayırmalı
Üçlü karşılıklı nedensellik
◦ Kişisel faktörler
◦ Davranış örüntüleri
◦ Çevresel faktörler
Karşılıklı etkileşim ama tek bir örüntü göstermezler, etkileri değişir
Albert BANDURA
Toplumsal cinsiyetin gelişmesinde 3 tür
sosyobilişsel etki; Model alma
Doğrudan yaşantı
Öğrenme
Bazılarının etkileri bazı gelişim dönemlerinde daha
fazladır.
Bilişsel gelişim kuramı
Kendini sosyalleştirme ◦ Piaget'nin bilişsel gelişim kuramına dayanır
◦ Niceliksel ve ahlak gelişimindeki gibi cinsiyete
uygun davranmayı öğrenirler
Bilişsel tutarlılık
Cinsiyet rolü gelişiminde 3
dönem ◦ Cinsiyeti etiketleme
◦ Cinsiyetin kararlılığı
◦ Cinsiyetin değişmezliği
Lawrence KOHLBERG, 1927-87
Kendini sosyalleştirme
Çocuk sosyalleşmesine aktif olarak katılır ve
kendi cinsiyet rolünü biçimlendirmeden
sorumludur.
Kohlberg, Piaget’nin bilişsel kuramındaki
çocukların niceliksel ve ahlaki yargılarının
gelişiminde kavramları öğrenmeleri gibi,
cinsiyete uygun davranmayı da
öğrendiklerini savunmuştur.
Çocuklar bilişsel olarak
olgunlaştıklarında kendilerini
kadın ya da erkek olarak
kategorileştirirler ve bu cinsel
kimlikle bu kategoriye uygun
olduğunu düşündükleri şekilde
davranmaya çalışırlar.
Bilişsel tutarlılık
Bilişsel tutarlılığı sürdürmenin yolu, çocuklar için, nasıl en uygun kız ya da erkek olunduğunu bulmaktır.
Kız olduğunu anlayan çocuk-kadınsı nesne, etkinlik, davranış
Erkek olduğunu anlayan çocuk-erkeksi…
Bilişsel tutarlılık isteğinin çocuklardaki bir sonucu, çocukların cinsiyet kalıpyargılarının katı, değişmez ahlaki kurallar olarak kabul etmeleridir.
Cinsiyet rolü gelişiminde 3 dönem
Cinsiyeti etiketleme (2-3,5); ait oldukları cinsiyetleri yavaş yavaş anlarlar.
Cinsiyetin kararlılığı (3,5-4,5); cinsiyetin sürekliliğini anlamaya başlarlar. Yine de fiziksel özelliklerden etkilenirler.
Cinsiyetin değişmezliği (4,5-7); cinsiyet fiziksel görünümden bağımsızdır ve değişmez. Çocuk cinsiyetine uygun tercihler, beğeniler geliştirip, etkinlikler bulunur. Bunu da cinsiyetiyle tutarlı olduğu için yapar.
Eleştiriler
Toplumun ve kültürün rolü ihmal edilmiş.
Bilişsel gelişim eğer cinsiyet rol gelişiminin
temelinde ise, bu gelişimi tamamlayan kız ve
erkek çocuklarının benzer olmaları gerekirdi.
Erkek- güçlü kalıpyargılar…
Eğer bilişler, davranışların temelinde ise,
bilişlerin değişmesi ile davranışlarında değişmesi
beklenir. Ev-eşitlik
Toplumsal cinsiyet şeması kuramı
(gender schema theory) Sosyal öğrenme ve bilişsel
gelişim kuramlarının birleştirilmesi
Cinsiyetleri ayrıştırmanın, çocuğun tüm bilgiyi kültürün kadınlık ve erkeklik tanımlarına göre kodlamaya ve organize etmeye hazır oluşundan kaynaklandığını kabul eder.
Ayrıca, bu cinsiyet şeması temelinde bilgi işlemenin toplumun cinsiyet ayrımcısı uygulamalarından da kaynaklandığını ileri sürer.
Sandra Lipsitz BEM
Cinsiyetleri tipleştirme(ayrıştırma)
(sex-typing)
Bu süreçte, çocuk gelen bilgileri cinsiyet şemasına göre algılar, kodlar ve örgütler.
Çocuk aynı şematik seçiciliği kendine de uygular.
Bu şemadaki prototipe göre çoğu özelliğini şekillendirir.
Sonuç olarak cinsiyetleri ayrıştıran bir birey olur.
Bu bireyler kültürün kadın ve erkeğe ait olarak tanımladığına uyar ve buna göre bilgiyi işlerler.
Cinsiyetleri ayrıştıramayan birey…
Cinsiyetleri tipleştirmeyen çocuklar
yetiştirme Toplum, cinsiyetin hayatın her
alanında önemli ve fark yaratıcı
olduğunu öğretir.
Cinsiyet üremedeki rolü
nedeniyle daha önemli bir
anlama sahiptir. Kültürel
düzenleme gerektirir.
Toplumsal cinsiyet şemalı bir
toplumda toplumsal cinsiyet
şeması olmayan bireyler
yetiştirmek zor ama imkansız
değil.
İçsel Cinsiyet Çeşitliliğinin Dışlayıcı Modeli
Bu modelde (en çok rastlanan geleneksel model), maskülenlikteki artış feminenlikte düşüşü getirir ve tam tersi.
Bem’in Ölçeği
Sandra Bem’in cinsiyeti tanımlamasında feminenlikteki artış maskülenlikte bir düşüşü getirmemektedir ve tam tersi.
Bem’in çerçevesinden cinsiyete bakıldığında ahlaki değerler açısından da her birimizin içinde hem feminen hem de maskülen ahlaki değerlerin olduğunu vurgular.
Geleneksel kalıpyargıları azaltır.
Androjenlik Kavramı
Bem(1974) tarafından
geliştirilmiş ve yaygın
kabul görmüş bir
kavramdır.
İnsanların hem
kadınsı hem de
erkeksi
olabileceklerinin
ifadesidir. (Bem,1993)
Bem yaptığı araştırmalarda androjenlerin ◦ Daha esnek
◦ Daha uyumlu cinsiyet rol davranışı
sergileyebildiklerini bulmuştur.
- Hem kadınsı hem erkeksi olmak kişi için mücadele edilmesi gereken bir değil, iki muhtemel yetersizlik kaynağı olacak
- Androjenlik kavramı toplumsal cinsiyet şeması kuramı için problem oluşturmaktadır.
-Çünkü, bu kavramla içimizde bir kadınsı bir erkeksi yan olduğunun kabulü sürdürülmüş olmaktadır. -Kadınsılık ve erkeksilik kavramlarının toplumsal şematik işlemlerden kaynaklanan bilişsel yapılar olmadığını, bunların bağımsız bir gerçekliğe sahip kavramlar olduğunu kabul edilmiş olmaktadır (Bem,1985)
- Androjenlik kavramı cinsiyet eşitsizliğini yansıtamamaktadır.
Androjenlik Kavramına Eleştiriler
Toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi işleme
(gender schematic processing) kuramı
Çocuk cinsiyetle ilgili bilgilerin işlenmesine aktif olarak
katılır.
Kohlberg gibi cinsiyetle ilgili bilgileri kendisinin
keşfettiğini
ama bu keşfetmenin cinsiyet değişmezliğine
ulaşıldığında değil, kendi cinsiyetini keşfedince
başladığı
Çocuk bir kez cinsel kimliğini kazanınca çok zengin bir
içeriğe sahip cinsiyet şemasıyla karşılaşır.
Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet
şeması ve diğer cinsiyet şeması
Martin ve Halverson (1981) ve Martin
(1991,1993)
Temel olarak iki tip şema
Birinci tip şema; genel cinsiyet şeması
İkinci tip şema; kendi cinsiyeti şeması
Üçüncü tip şema eklenebilir; diğer cinsiyet
şeması
Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet şeması
ve diğer cinsiyet şeması
Cinsiyet şemalarının çeşitli işlevleri vardır:
1. Davranışı yönetir. Cinsiyete uygun davranış
2. Bilginin organize edilmesini sağlar. Hangi bilginin kodlanacağını ve hatırlanacağını belirler. Şemayla tutarlı bilgi çarpıcıdır, akılda kalır.
3. Bilgiye temel oluşturur. Belirsiz bilgi vs. eksiklik şemayla tutarlı bir şekilde doldurulur.
Kısaca, cinsiyet şemaları hangi bilgiye dikkat edeceğini, öğreneceğini ve hatırlayacağını belirler, yol göstericidirler, bilişsel ekonomi sağlarlar.
Şematik bilgi işlemede hata
Şematik bilgi işleme süreci özgün bilginin bozulmasına yol açar (Martin,1991)
Çocuk bilgiyi kodlarken ve hatırlarken, cinsiyet şemasına uygun olarak kodlar ve hatırlar.
Örneğin; bir erkek
çocuğunun yemek
pişirdiğini gören
çocuk bunu üç şekilde
bozarak hatırlayabilir
ya da değerlendirir.
Toplumsal cinsiyet şemalarının
gelişimi
Çocuğun toplumsal cinsiyetle ilgili bilgileri öğrenmesi iki yönüyle ele alınabilir.
1.Çocuk cinsiyetin bir kategori olduğunu öğrenir: Kadın ve erkek. Kendi cinsiyetini de öğrenir. Grup yanlılığı da başlar
2.Çocuk cinsiyet kalıpyargılarını öğrenir. Her cinsiyetle ilişkilendirilen bazı özellikler olduğunu da öğrenir.
Diğer bilişsel yaklaşımlı kuramlarla
benzerliği ve farklılığı Bu kuramlar, toplumsal cinsiyet şemasının bellek ve
davranış üzerindeki etkilerini kabul ederler, normal bilgi işleme sürecini vurgularlar
Kalıp yargıların oluşumunun olumsuz yönlerini değil, çevreden gelen bilgilerin basitleştirilmesini sağlayan yararlı yönlerini ele alır.
Kalıp yargıların diğer kuramlardan farklı olarak niçin sürdürüldüğünü de anlamaya çalışırlar.
Eleştiri
Bussey ve Bandura(1999), bilişsel gelişim
kuramı gibi toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi
işleme kuramının da ileri sürdüğü,
çocuklardaki cinsiyetle ilgili davranışlarla
cinsiyet şeması bağlantısının görgül olarak
tam gösterilmediğini belirtmektedir.
Toplumsal cinsiyet kalıpyargısının
ögeleri modeli
Bu model, çocukların kalıpyargılı bilgileri nasıl kullandıklarını
daha iyi anlamaya yönelmiştir.
Rol davranışları, meslekler, kişilik özellikleri, fiziksel görünüm.
Cinsiyetle ilgili özellikler bu öğelere göre organize edilmekte ve
Kadınsı özellikler ve erkeksi özellikler iki boyut.
Bütün bu özellikler cinsiyet kalıpyargıları temelinde birbiriyle
bağlantılıdır. 3 tip;
◦ Cinsiyet-öğe bağlantısı. Örn; kadın etek giyer.
◦ Öğe içi bağlantılar. Örn; elbise giyer-yüksek topuk giyer.
◦ Öğeler arası bağlantılar. Örn; elbise giyer-bakım vericidir.
Sosyal Rol Kuramı
Kadın ve erkek, toplumda farklı statü
Sosyal roller farklı olduğu için kadın ve erkek arasındaki farklılıklar oluşmaktadır.
Kadın da yüksek statüye sahip oldukça cinsiyet farklılıkları azalacaktır.
Alice Eagly
Sosyal rol ve davranışlar
Kadın ve erkekler arasındaki bütün davranışsal farklılıklar; ◦ Cinsiyet kalıpyargıları ve
◦ Sosyal rollerle açıklanabileceğini ileri sürmüştür.
Sosyal rol; toplum tarafından tanımlanan, bir sosyal kategorideki bireylerin hepsinden beklenen, öğrenilmiş tepkilerdir.
Cinsiyet kalıpyargıları; diğer kalıpyargılar gibi, insanların günlük yaşamda neler yaptıklarına ilişkin gözlemler yansıtır.
- Sosyal baskılarla insanların bulundukları sosyal rollere uygun davranışlar sergilemeleri de sağlanır.
Bu kurama göre, davranıştaki cinsiyet farklılıkları
kadınlarla erkeklerin farklı cinsiyet rollerinde
bulundukları durumlarda muhtemelen daha fazla
görülecektir.
Kadınlarla erkekler arası sosyal rol farkı yoksa –
cinsiyet farklılıkları az.
Sosyal Rol Kuramı
Sosyal rol kuramı ve Sosyobiyolojik yaklaşıma karşı
• Sosyal rol kuramı (Sosyal yapı kuramı)
• Toplum içinde farklı rolleri olan kadın ve erkeğin bu rollere uyum sağlamak için psikolojik farklılıklar gösterdikleri
• Toplumun beklentileri-cinsiyete göre farklılaşmış davranış Değişen sosyoekonomik
koşullar altında cinsiyet farklılıkların da değişeceğini ileri sürmektedir.
• Sosyobiyolojik yaklaşım (Evrimsel yaklaşım)
Kadın ve erkek, cinsiyetlerine özgü olarak birbirlerinden farklı evrimleştikleri için farklı psikolojik özellikler göstermektedirler ve farklı sosyal roller oynamaktadırlar
Üremedeki farklı roller- cinsiyete göre farklılaşmış davranış
Benlik Sunuşu kuramı
Deaux ve Major (1987)
toplumsal cinsiyetle ilgili davranışların kazanılışıyla değil, gösterilişiyle ilgili olduğunu belirtmektedirler.
Kay Deaux
Brenda Major
Toplumsal cinsiyetle ilişkili davranışların
görüleceği sosyal etkileşimlerdeki üç önemli
durum;
◦ Algılayan; toplumsal cinsiyetle ilgili inançları vardır
ve herhangi bir etkileşimde bu inançlar kişiyi ve
amaçlarını yönlendirir.
◦ Aktör; cinsiyetle ilgili davranışta bulunacak kişi,
davranışı ortamın gereklerine göre yapılandırır.
◦ Durumsal ipuçları; ortam
Toplumsal cinsiyetle ilgili davranış;
Sosyal ortam
Başkalarının davranışları
Kişisel tercihler
Kendini nasıl sunmak istediğin..
Çok faktörlü toplumsal cinsiyet
kuramı
Toplumsal cinsiyetle ilişkili fenomenler, dört önemli boyuta ayrılabilir:
◦ Toplumsal cinsiyet kimliği ya da benlik kavramı ◦Kişinin temel kadınsılık veya erkeksilik duyumu
◦ Araçsal ve dışavurumcu kişilik özellikleri ◦Kalıpyargılı olarak kadın veya erkekle ilgili özellikler
◦ Toplumsal cinsiyetle ilişkili ilgiler, rol davranışları ve tutumlar
◦ Cinsel yönelim
-Kişinin çeşitli özellikleri vardır ve bunların kimi bu dört boyutun bazılarında kadınsı bazılarında erkeksi olabilir.
- Genellikle kişinin benlik kavramı biyolojik cinsiyetiyle paraleldir.
Sonuç
Tüm bu kuramları, genel hatlarıyla üç ana
başlık altında toplamak mümkündür;
◦ Biyolojik kökenli
◦ Bilişsel yaklaşımlı
◦ Sosyal etkileri ve etkileşimi vurgulayan
• Toplum hemen her grup için o grubu betimlediği düşünülen özellikleri belirler, kaydeder ve belleğinden bunları silmeye direnç gösterir. Kadın ve erkek grupları için de bu böyledir. Kadınlar grubunu oluşturan bireyler de erkekler grubunu oluşturan bireyler de bazı özelliklerle tanımlanırlar.
• Bir gruptaki bireylerin tek tek bu özelliklere sahip olup olmadıklarına çoğu zaman dikkat edilmez. Hiç sınamasına gidilmeden toplumun belleğine bulunan bu bilgiler «o kadın» veya «o erkek» için de doğru sayılır. Doğru çıkmayan yaşantılara çok şaşırılır, hatta neden doğrulanmadığı sorgulanır ve o bireye öfke duyulur, doğrulaması için baskı yapılır.
70
Aile…
72
‘Anne niçin Baktın?’
Filmi
Sokak…
Okul…
(Atlıhan, A. vd. (2006).İlköğretim Hayat Bilgisi 3 Ders Kitabı (s.88), İstanbul:
MEB Yayınları)
75
Medya…
76
‘Pepee /Evcilik mi? Golcülük mü?’
Filmi
Deyimler ve atasözlerinde
kadın ve erkek klişeleri • Elinin hamuru ile erkek işine karışma.
• Ağustostan sonra ekilen darıdan, kocasından sonra kalkan kadından hayır gelmez.
• Oğlan babadan öğrenir sohbet ile gezmeyi,
kız anadan öğrenir sofra dizmeyi.
• Erkek adam ağlamaz!
• Sakalım olsa sözüm geçerdi!
• Saçı uzun aklı kısa
Biyolojik Cinsiyet Toplumsal Cinsiyet
Biyolojiktir.
Toplumsal olarak belirlenir.
Evrenseldir.
Kültürün içinde öğrenilir.
Değişmez.
Zaman ve mekana bağlı olarak değişiklik gösterir. Değiştirilebilir.
Biyolojik Cinsiyet mi?
Toplumsal Cinsiyet mi? • Kadınlar çocuk doğurur ve emzirir; erkekler doğurmaz,
ancak biberonla besleyebilirler.
• Kadınlar bir gün boyunca hanehalkı bakımına ortalama 5.5 saatlerini ayırırken, hobileri için sadece 5 dakika ayırmaktadır.
• İnşaat sektöründe çalışanların çoğu erkektir.
• 224 değişik kültüre sahip toplulukta yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre bunların sadece 5’inde yemekler her zaman erkekler tarafından hazırlanıyor, 6’sında ise evler kadınlar tarafından inşa ediliyor.
FARKIN EŞİTSİZLİĞE DÖNÜŞMESİ
Kadınlar asıl olarak aile ve ev işlerinden sorumludur.
• Eşlerinin ve çocuklarının bakımıyla ilgilenirler. (Çalışırken de)
• Halkla ilişkiler uzmanıdırlar.
• Psikologdurlar.
• Diplomattırlar.
• Piyasa araştırmacılarıdır.
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
Yemek yapma Ütü Sofranın kurulup kaldırılması
Günlük yiyecek içecek alışverişi
Aylık faturaların ödenmesi
Küçük bakım onarım, tamir
Ev içi Sorumluluk Paylaşımı
erkek
kadın
• Son derece rutin, kendini tekrarlayan işlerdir.
• Sosyo-ekonomik konumlarını güçlendirmeye katkı sağlamaz.
• Toplumda bir statü ve saygınlık yaratmaz.
• Kazanımları maneviyata dayalıdır.
Kadınların yaptıkları işlerin
özellikleri nelerdir ?
KADININ
GÖRÜNMEYEN
EMEĞİ
(Yapıldığında değil
yapılmadığında
değeri anlaşılır)
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
• Gıdanın %70’ini üretirler.
• Ucuz, sorunsuz işgücü kaynağıdırlar. Aileye katkı, harçlık, çeyiz parası için çalışırlar.
• Örgü örer, halı dokur, deri dikerler.
• Ücretsiz aile işçisi olarak, elde edilen maddi kazanca dair tasarrufları ve kendileri üzerinden bir sosyal güvenceleri olmaksızın çalışırlar.
Kadınlar ne tür işler yaparlar?
• Ev dışında ücretli çalışırlar.
• Meslekleri genellikle ev içi sorumluluklarının uzantısı olan (hemşirelik, öğretmenlik gibi) mesleklerdir.
• Çoğunlukla tarım ve hizmetler sektörlerinde yer alırlar.
• Düşük ücretli işçi olarak ve sosyal sigortadan yoksun çalışırlar.
• Çifte mesai yaparlar.
GÜNDÜZ İŞ YERİNDE
AYNI İŞİ YAPARKEN;
AKŞAM EVDE !??.....
Çalışma yaşamı
TÜİK 2006 Zaman Kullanımı Anketi
Hane halkı ve ev bakımına harcanan zaman
Kadınlar: 5 saat 17 dakika
Erkekler: 51 dakika
Çalışan Kadınlar: 4 saat 3 dakika
Çalışan Erkekler: 43 dakika
• Asıl olarak hanenin geçimini sağlamakla yükümlü görülürler ve ev dışında, ücret karşılığı çalışırlar.
• Tekrara dayanmayan, bilimsel bilgi ve teknoloji kullanımına uygun ya da fiziksel güç gerektiren işler yaparlar.
• Toplumsal bir kimlik ve statü edinirler. (İşçi, memur ya da esnaf olarak sendika, meslek örgütü türünden örgütlere katılırlar.)
Erkekler ne tür işler yaparlar?
• Erkekler, çalışmalarının karşılığında genellikle maddi bir kazanç sağlarken, “kadın işleri”nin karşılığı, çoğunlukla manevidir.
• Bütün dünyada özel mülkiyetin %1’i, gelirin ise %10’u kadınlarındır.
Kadınlar daha mı az çalışıyor?
Dünyanın pek çok toplumunda ortak işleyen iki önemli unsur bulunmaktadır:
1. Kadınlar ve erkeklerin günlük uğraşları, işleri/sorumlulukları ve zaman kullanımları farklıdır.
2. Kadınlar erkeklerden daha az kaynağa, (para, kredi, eğitim, istihdam, boş zaman…)
-Seçme şansına ve
-Karar alma yetkisine sahiptirler.
Bu durum kadın ve erkeklerin toplumsal statüsünü belirler.
Yapılan işlerin ve kazanımların farklılığı nasıl sonuçlar doğurur?
Kadınlar için?
Erkekler için?
BM İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ
• Toplumsal cinsiyete ilişkin endekste:
* Türkiye, 138 ülke arasında 77. sıradadır.
• Ekonomik büyüklük olarak incelendiğinde:
* Türkiye, 169 ülke arasında 17. sıradadır.
Bireysel Olarak Yapılabilecekler
Özellikle kamusal alanda, kadınların bazı davranışlardan tedirgin olabileceğinin göz önünde tutulması (yakın yürüme, kadının yakınındayken yüksek sesle gülme vb.)
Kadınların görünümleri ya da giysileri üzerine yorumda bulunulmaması
Ev işlerinin eşit biçimde paylaşılması
Gelirin ortaklaşa paylaşılması
Duyguların ifade edilmesi, yok sayılmaması
Diğer erkeklerin cinsiyetçi davranışlarına karşı çıkmak
İşyerindeki cinsiyetçi yaklaşımlara karşı çıkmak
Çocukların yeteneklerinin, potansiyellerinin engellememesi
Toplumda “normallik” olarak nitelendirdiğimiz şeyler hakkında serinkanlılıkla düşünmek; aynı şeye maruz kalındığında yaşanacak ezilmişlik ve yabancılaşma duygusunu anlamaya çalışmak.
YARARLANILAN KAYNAK
• Dökmen, Z. (2004). Toplumsal Cinsiyet
• Bu kitabı edininiz ve okuyunuz.
96