TOFİQ ƏSƏDOV - Kitabxana · Web viewVƏ. XRİSTİANLIQ. Dr. T. ƏSƏDOV Dr. Ə. RƏHİMOV....

İSLAMVƏ

XRİSTİANLIQ

Dr. T. ƏSƏDOV Dr. Ə. RƏHİMOV

Kitabın adı:...........................................................İslam və xristianlıqMüəllif:..............................................Dr. T. Əsədov, Dr. Ə. RəhimovNəşr edən:....................«Ümumdünya İslam Elmləri Akademiyası»Çap növbəsi:...............................................................................BirinciÇap tarixi:......................................................................................2010Tiraj:.............................................................................................10000ISBN: ...................................................................... 000 - 0000 - 00 – 0

Ünvan: İran , Qom , Bahar prospekti Dünya İslam Elmləri Akademiyasının nəşriyyatı.Telfax : 0098 251 7749875E-mail: [email protected]

MÜNDƏRİCATNAŞİRDƏN..........................................................................................6ÖN SÖZ................................................................................................8

BİRİNCİ FƏSİL................................................................................11

HƏZRƏT İSANIN KİMLİYİ HAQQINDA ARAŞDIRMA.........11

İSA (Ə) XRISTIAN TARIXINDƏ..............................................................12İSLAM DININDƏ MÜQƏDDƏS MƏRYƏM (Ə) VƏ İSA (Ə) BARƏDƏ FIKIR15HƏZRƏT İSANIN DOĞULMASI QURAN BAXIMINDAN............................16

İKİNCİ FƏSİL..................................................................................19

ÜÇ ÜQNUM ƏQİDƏSİNƏ BAXIŞ.................................................19

XRISTIANLIQDA «ÜÇ ÜQNUM ƏQIDƏSI»...............................................20ÜÇ ÜQNUM ƏQIDƏSI VƏ AĞIL (XRISTIANLIQ BAXIMINDAN)................23ÜÇ ÜQNUM İSLAM BAXIMINDAN.........................................................25TÖVHID, YA TƏSLIS?............................................................................30ÜÇ ÜQNUM ƏQIDƏSININ QISA TARIXI..................................................38PAVEL..................................................................................................46(XRISTIAN DÜNYASINDA)....................................................................46PAVEL..................................................................................................55(İSLAM BAXIMINDAN)..........................................................................55

ÜÇÜNCÜ FƏSİL...............................................................................57

VƏHYİN MƏNASI...........................................................................57

«VƏHY» NƏDIR?..................................................................................58XRISTIANLIQDA «VƏHY».....................................................................58İSLAMDA «VƏHY»................................................................................60

DÖRDÜNCÜ FƏSİL.........................................................................63

TÖVRAT VƏ İNCİL........................................................................63

BIBLIYA...............................................................................................641- Qədim Əhd......................................................................................65

Tövrat..................................................................................................68Qədim Əhddə araşdırma.....................................................................692- Yeni Əhd.........................................................................................71İncillərdə araşdırma...........................................................................72NƏTICƏ................................................................................................78

BEŞİNCİ FƏSİL...............................................................................81

BİBLİYA VƏ QURANDA ALLAH VƏ PEYĞƏMBƏRLƏR......81

BİBLİYADA ALLAH VƏ PEYĞƏMBƏRLƏRIN TƏSVIRI..........................821- Allah................................................................................................822- Peyğəmbərlər..................................................................................881- Lut peyğəmbər (ə)...........................................................................882- İbrahim peyğəmbər (ə)...................................................................883- Yaqub peyğəmbər (ə)......................................................................894- Davud peyğəmbər (ə)......................................................................895- Əyyub peyğəmbər (ə)......................................................................906- Süleyman peyğəmbər (ə).................................................................907- Harun peyğəmbər (ə)......................................................................91QURANI-KƏRIMDƏ ALLAH VƏ PEYĞƏMBƏRLƏRIN TƏSVIRI.................921- «Allah» Qurani-kərimdə.................................................................922- Peyğəmbərlər Qurani-kərimdə.......................................................941 Lut peyğəmbər (ə)............................................................................952) İbrahim peyğəmbər (ə)...................................................................963- Yaqub peyğəmbər (ə)......................................................................984- Davud peyğəmbər (ə)......................................................................995- Əyyub peyğəmbər (ə)....................................................................1016- Süleyman peyğəmbər (ə)...............................................................1027- Harun............................................................................................102ARAŞDIRMA.......................................................................................103

ALTINCI FƏSİL.............................................................................107

BİBLİYADA İXTİLAFLAR..........................................................107

TÖVRATARASI IXTILAFLAR................................................................108TÖVRAT VƏ İNCILIN IXTILAFLARI......................................................110İNCILLƏRARASI TƏZADLAR................................................................1141- İsanın əcdad və nəsli.....................................................................1162- Doğulması və uşaqlıq dövrü.........................................................1163- Tərbiyə və əxlaq davranışlarında ziddiyyət..................................117

4- Həvarilərlə bağlı ziddiyyətlər.......................................................1195- İsanın (ə) həbsi ilə bağlı ziddiyyətlər............................................1217- İsanın (ə) şahidliyi qəbuldurmu?..................................................1238- Çarmıxa çəkilməsi barəsində olan təzadlar.................................12310- İsanın (ə) dirilməsilə bağlı hadisələr..........................................12411- Şərab yaxşıdır, ya pis?................................................................125ARAŞDIRMA (NƏTICƏ).......................................................................126

YEDDİNCİ FƏSİL..........................................................................129

HƏZRƏT MƏHƏMMƏD (S) İNCİLDƏ......................................129

İNCIL MƏHƏMMƏD (S) BARƏSINDƏ NƏ YAZIR?.................................1301- Xristianlıq baxışında.....................................................................1302- İslam baxışında.............................................................................130«TƏSƏLLIVERICI» BARƏSINDƏ TƏDQIQ (İSLAM BAXIMINDAN).........143BARNABA INCILI................................................................................146ARAŞDIRMA.......................................................................................150

SƏKKİZİNCİ FƏSİL.....................................................................155

QURTULUŞ VƏ FƏDA.................................................................155

QURTULUŞ VƏ FƏDA (XRISTIANLIQ BAXIŞINDA)...............................156İsanın (ə) «çarmıxa çəkilmə»sinin xeyir və bərəkətləri....................159Qurtuluş yolunun maneləri...............................................................160Qurtuluş və fəda İslam baxışında (müqayisəli şəkildə)....................160ARAŞDIRMA.......................................................................................167

DOQQUZUNCU FƏSİL.................................................................187

RAHİBLİK......................................................................................187

MONAXIZM (RAHIBLIK) XRISTIANLIQDA...........................................188MONAXIZM (TƏRKI-DÜNYA OLMAQ) İSLAMDA.................................190RAHIBLIK YAXŞIDIR, YOXSA HƏRISLIK?............................................191MƏNBƏLƏR........................................................................................195

NAŞİRDƏNDinlərin tarixi, Adəmin behiştdən yer üzünə gəldiyi gündən baş-lamışdır. Allah ona və ondan sonra gələn bütün insanlara ağlın və peyğəmbərlərin dəyərli göstərişlərinə əməl edib, ən ali mənə-vi kamilliyə, əbədi səadətə yetişməsi üçün möhlət verdi.

Bununla da Tanrı elçiləri daim zaman, məkan şəraitinə və bə-şərin düşüncə tərzinə uyğun olaraq, ilahi hökmlərini xalqa açıqlamışlar. Tanrı buyruqlarına baş əyən insanlarla yanaşı, Ona qarşı üsyana qalxaraq mübarizə aparan şəxslər də olmuş-lar. Elə bu səbəbdən bir məqsəd və vahid əsaslar üzərində bü-növrələnmiş çoxsaylı dini təlimlər, müxtəlif tərzdə təhrifə uğra-yaraq, bir-birilə fərqli və zidd cəhətlərə malikdir. Necə ki, bəşər tarixində Buddizm, İudaizm, Xristianlıq və sair kimi dinlərin şa-hidiyik.

İslam alimləri bütün dinlərin eyni hədəfə, vahid ruha malik olduğuna etiqadlıdırlar. Müsəlmanların səmavi kitabı Qurani-kərimə əsaslanaraq demək olar ki, Allah yanında “din”, “ilahi iradəsi qarşısında təslim olmaq” deməkdir. Amma onların ara-sındakı əsaslı fərqləri görən hər bir insan öz vicdanı ilə saf, təh-riflərdən uzaq və göz yaşı kimi duru olan ilahi dininin axtarışın-dadır.

Dinlərin seçimində qərəzsiz mühakimə və tərəfkeşlikdən uzaq düşmək üçün ən ağıllı yol, onların hər biri haqda olduğu kimi və ətraflı məlumatlanmaqdır. Eləcə də müxtəlif dinlərin tərəf-darlarının, bir-birilərini yalançılıqda və azğınlıqda ittiham et-mək əvəzinə elmi dəlil-sübutlara əsaslanaraq, məntiqi dialoqa girmələri daha əlverişlidir.

Sizə təqdim olunan “İslam və xristianlıq” kitabı xristian dini-nin “tövhid və təslis”, “vəhy”, “müqəddəs kitab”, “qurtuluş və fəda” və sair kimi köklü məsələlərini araşdırmış, islam dininin bu məsələlərə olan etiqadını ətraflı və müqayisəli formada təd-qiq edərək, ədalətli nəticə almağa çalışmışdır.

Bu dəyərli elmi əsər Dünya İslam Elmləri Akademiyasının doktorları Dr. Tofiq Əsədov və Dr. Əfzələddin Rəhimov tərəfin-dən qələmə alınmışdır.

DİEA tədqiqat şöbəsi müəlliflərə və kitabın işıq üzü görməsin-də zəhməti olmuş hər kəsə dərin təşəkkürünü bildirir.

DİEA tədqiqat şöbəsi 2010-05-25

ÖN SÖZBildiyiniz kimi, Azərbaycan Respublikası dünyada müsəl-man ölkəsi kimi tanınır və islam dini azərbaycanlıların mənəvi dəyəri sayılır. Bu ölkədə dini baxımdan vətəndaş-ların 98%-i müsəlman və 2%-i (məhdud bir qismi isə) qeyri-müsəlmandır. Buna baxmayaraq, Azərbaycan kons-titusiyası 48-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən “hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə fərdi şəkildə və ya başqaları ilə birlikdə eti-qad bəsləmək, yaxud heç bir dinə inanmamaq, dinə münasibət ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır.”

Çox təəssüflər olsun ki, dövlətimizin din və vicdan azad-lığına götərdiyi belə humanist qanunlarından sui-istifadə edənlər də az deyildir. Bu məsələyə xristian missionerləri-nin xalqımızın dini savadının lazımı səviyyədə olmama-sından bəhrələnərək rus və azəri dillərində yaydıqlari yan-lış məlumatlı kitabları və ağır iqtisadi problemlərdən isti-fadə edərək, bəzi şəxsləri maddi yardım adı altında məsi-hiyyətə cəlb etmələrini misal çəkmək olar.

Hazırda ölkəmizdə çoxsaylı yabançı dinlərə məxsus təş-kilatlar rəsmi şəkildə qeydiyyatdan keçmiş və “təbliğatla” məşğuldurlar. Bunların iyirmiyə yaxınını xristianlığın müxtəlif qollarını təmsil edən qruplar təşkil edir.

Bu kitabı yazmaqda bizim məqsədimiz isə bir növ islam və xristianlığı müqayisəli şəkildə araşdırmaq olmuşdur. Elə buna görə də qarşınızdakı kitabın əksər mətləbləri hər iki dinin əsl mənbələrindən olmuş, yaxud da dünyanın ta-

nınmış alim və filosoflarının yetişdikləri nəticələrə istinad edilərək verilmişdir.

Xatırladaq ki, kitabda işarə olunmuş mövzuların hamısı xristianların köklü etiqadları əsasında tənzimlənmiş və is-lamın bu etiqadlara olan münasibəti, belə inancların qarşı-sında tutduğu mövqe bildirilmişdir.

Ümidvarıq ki, “İslam və xristianlıq” adı ilə hazırlanmış əsər həqiqət axtaranlara onu tapmaqda, müsəlmanlara eti-qadlarının möhkəmlənməsində və bu iki dinin arasındakı seçim məqamında olan şəxslərə öz yekun qərarında fayda-lı olacaq, inşaallah. Amin!

BİRİNCİ FƏSİL

HƏZRƏT İSANIN KİMLİYİ HAQQINDA ARAŞDIRMA

İsa (ə) Xristian tarixində

İslam dinində müqəddəs Məryəm (ə) və İsa (ə) barədə fikir

İsa (ə) Xristian tarixindəMəryəm (ə) oğlu İsa (ə) kimdir? Tarixdə belə bir şəxsiyyət olmuşdurmu? Bu və bu kimi sualların qarşısında əgər bi-zim cavabımız` mənfi olsa, deməli, İsa dastanı dünyanın başqa nağıl və əfsanələrinə bənzəyəcək. Yox, əgər bizim cavabımız müsbət olsa və İsanın tarixi şəxsiyyət olduğunu təsdiqləsək, bu zaman sual meydana çıxır: əsrlər boyu mil-lətlərin etiqad bəslədikləri İsa Allahın oğlu və ya onun tə-rəfindən göndərilmiş xüsusi peyğəmbər olubdur, yoxsa sa-dəcə olaraq qəhrəman inqilabçı və ədalət tələb edən bir in-san?

Bildiyimiz kimi, İslam dini və Qurani-kərim müqəddəs Məryəm (ə) və Həzrət İsa barəsində öz nəzərini açıq-aşkar şəkildə bəyan etmişdir. Biz bu məsələyə geniş toxunaca-ğıq.

Xristian dünyasına gəldikdə isə, ilk baxışda belə təsəv-vür ola bilər ki, onların nəzərində İsa, Allahın oğlu və ya onun tərəfindən göndərilmiş xilaskardır. Lakin alimlərin, filosofların yazdıqlarını mütaliə etdikdə təsəvvürümüzün yanlış olduğu tam şəkildə aydın olur. Sözümüzün sübutu üçün xristan tərbiyəsi altında təhsil almış bir neçə alim və filosofun sözlərinə istinad edirik.

Qərb alimi Giybun İsanın çarmıxa çəkilməsi və üç gün-dən sonra dirilməsini əfsanə və mifologiya hesab edir. («Roma imperiyasının süqutu», 15-ci fəsil, səh. 46)

Helman Samuel Raymarus İsanın bütün möcüzələrini müxtəlif dəlil və sübutlarla rədd edərək, onu sadə bir inqi-labçı kəndli kimi qələmə verir. Həmçinin, böyük tanınmış

şəxsiyyətlər o cümlədən Deyvid1 Fridiks Ştraus, Fernand Xristian Baver, Lev Tolstoy, Volter və digərləri də incillə-ri xurafat adlandıraraq, onun tamamilə əsasız olduğunu iddia etmişlər. («İsa, Əfsanə və Tarix», Arçibalt Robert-son, səh. 63-65)

Daha da maraqlısı budur ki, tarix boyu qərb dünyasının ən böyük alim və mütəfəkkirləri İsa adlı bir qəhrəmanın tarixdə olmadığını söyləyərək, onun bütpərəst ideyalarına sadiq qalan bir tayfa tərəfindən uydurulduğunu bildirirlər. Məşhur fransız tədqiqçisi Volni 1791-ci ildə «İmperiyala-rın xarabalıqları» adlı məqaləsində İsanın (ə) varlığını sırf əfsanə sayaraq «Xristian» adını hindlilərin “allahı” Krişna sözündən götürüldüyü iddiasını irəli sürmüşdür. («İsa, əf-sanə və tarix», səh. 75-80)

1798-ci ildə isə Ş. F. Dupuyi «Dinlərin kökü» adlı əsə-rində «Vəftiz edən Yəhya» adının Qədim Babil camaatının Allah hesab etdikləri «balığın» adından götürüldüyünü, «vəftiz qüslü»nün də buna əsasən uydurulduğunu bəyan etdi. O yazırdı: «İsa da, Krişna kimi tövlədə doğuldu. «Sə-mavi səltənətin açarları Petrosun əlində olacaq» - deyən incil, bu sözü qədim Roma allahı Janusdan mənimsəmiş-dir.»

1840-cı ildə Almaniyanın Bon universitetinin ilahiyyat müəllimi Bron Bavel də öz tədqiqatlarına əsasən İsanın ta-rixi həqiqət olmadığını iddia etdi. XX əsrin əvvəllərində məşhur ingilis alimi C. M. Robertson «Xristianlıq və əfsa-nə» (1900) adlı kitabında «Ata-Oğul (İsa)», «Çarmıxda öl-müş və yenidən dirilmiş İsa» və s. əqidələrin dini mifolo-giya olması, qədim qəbilələrin xürafi inanclarından tarixi varlıq kimi inkar etdi. O yazırdı: «Çarmıxa çəkilmiş Rəbb İsanın ölərək, yenidən dirilməsi, öz qanını (şərab) və ətini

1 Henri Deyvid Toro (1817-1862) amerikalı idealist filosof və yazıçı.

(çörək kimi) həvarilərə təklif eməsi, qədim insanların hər il cahan uğrunda ölərək, yenidən dirilən, öz ətini və qanını insanlara bağışlayan Allahlarına bəslədikləri etiqadlardan əmələ gəlmişdir.»1 Alman alimi A. Druz və amerikalı V. B. Smit də Robertsonun tərəfdarı olmuş, İsanı tarixi həqi-qət saymamış, ona nisbət verilən bütün mənsəbləri, möcü-zələri əfsanə saymışlar. Hətta A. Druz V. İ. Lenini İsanın tarixdə olmaması ideyasına qane etmişdi. Bununla belə Druz Allaha inanırdı və elə buna görə də Lenin onun haq-qında bu cümləni söyləmişdi: «təəssüflənirəm ki, o, köhnə tiryəki (Xristianlıq) tərk edərək, yeni tiryək (din) axtarır.» Fransız ədibi Pol Levi Kuşu da özünün «İsa müəmması» (1923), «Yəhya və vəhy» (1924), «Məsihiyyətin yaranma-sının sirri» (1932), «İsanın yaranışı» (1939) adlı kitabla-rında İsanı tarixi bir şəxsiyyət kimi qəbul etmir və onun varlığına aid bütün dəlil-sübutları rədd edərək, onların ya-rarsız olduğunu vurğulayır.

«Yəhya, Məsihin gələcəyini, zalımları cəzalandıraraq ilahi hakimiyyət quracağını iddia edərək xalqı üsyana səs-lədiyi üçün öldürüldü. Onun pərən-pərən salınmış, ağır mənəvi sarsıntılara düçar olmuş ardıcılları isə ibadətlə məşğul olaraq «xəyali İsanı» gözləməyə başladılar. O, İsa Məsihin varlığını və «fəda» etiqadını, daim oruc, namaz və ibadətə məşğul olan, zahid bir tayfanın, Yəhyanın ardı-cıllarının yaşadığı faciəvi xəyalların məhsulu hesab edirdi. Belə ki, özlərinə daim ibadətlə əzab verən bu xəyalpərəst insanlar İsa adlı bir «səmavi xilaskar»dan xəbər-ətər olma-dığını gördükdə, onun, guya, gələrək çarmıxa çəkilib əzab-la öldüyünü və yenidən dirilərək asimana getdiyini söylə-dilər.»2

1 Arçibald Robertson, «İsa, əfsanə ya tarix?», səh. 100-1032 Arçibald Robertson, «İsa, əfsanə ya tarix?», səh. 100-103

Həmçinin L. Rilends də «Xristianlığın dəyişiklikləri» (1927), «Məsihi adəti» (1937) və sair kitablarında Kuşu ilə həmfikir olduğunu söyləyir.

İslam dinində müqəddəs Məryəm (ə) və İsa (ə) barədə fikir

İslam dininin mənəvi gözəlliyi və ədalətli mövqelərindən biri də budur ki, heç vaxt həqiqəti gizlətməmiş və onu ol-duğu kimi insanlara çatdırmışdır. Zahirdə İslama və Qura-na rəqib sayılan bəzi dinləri nəinki əsaslı şəkildə tənqid və rədd etməmiş, hətta bu dinlərin mənşə baxımından Allah-taala tərəfindən göndərilməsini də bəyan etmişdir. Uca Tanrı Qurani-kərimdə bir neçə dini, o cümlədən həzrət İsanın (ə) təbliğ etdiyi «məsihiyyət»i ilahi dinlər sırasında vurğulamışdır. Səmavi kitabların sonuncusu olan Qurani-kərim, həzrət İsa (ə) və onun anası müqəddəs Məryəmi (ə) bir çox ayələrdə böyük əzəmətlə yad edərək, onları ilahi möcüzə kimi tanıtdırmışdır. Söylədiyimiz fikri bir daha təsdiqləmək üçün Quranın bir neçə ayəsinə istinad edirik: «Mələklər dedilər: Ey Məryəm, doğrudan Allah səni seçdi, paklaşdırdı və səni aləmin bütün qadınları ilə fərqləndirdi.» (Ali-İmran, ayə 42)

Gördüyünüz kimi, Qurani-kərim mələklərin Məryəmə nazil olmasını və onun Tanrı tərəfindən paklaşaraq «nü-munəvi qadın» seçməsini aydın şəkildə bəyan edir. Həm-çinin, İslam peyğəmbəri Həzrət Məhəmməd (s) də bu mə-sələyə belə işarə edir: «Asiyə, Məryəm, Xədicə və Fati-mə aləmlərin xanımlarıdırlar.» Asiyə Allahlıq iddiası edən Fironun arvadı, Məryəm (ə) «Məsihiyyət» dininin banisi həzrət İsanın anası, Xədicə Məhəmməd peyğəmbə-rin (s) ən sevimli xanımı və Fatimə (ə) onun “gözümün işı-

ğı” adlandırdığı qızıdır. Doğrudan da, Məhəmməd pey-ğəmbər (s), Fironun arvadı Asya və İsanın anası Məryəmi öz sevimli xanımı və əziz qızının kənarında səsləməsilə bir daha İslamın doğru din və ədalətli mövqeyini açıqlayır.

Həzrət İsaya gəldikdə Qurani-kərim 36 dəfə onu «İsa» və «Məsih» adları ilə müxtəlif mövzularda çox böyük hör-mətlə yad edir. Hətta, demək olar ki, xristianların özü, Həzrət İsanı İslam dini qədər müqəddəs və eyni halda məntiqə uyğun vəsf edə bilməmişlər. Əksinə onlar ya Həz-rət İsanı ifrata varıb Allahlıq dərəcəsinə qaldırmaqla həqi-qətdə onu və onun təlimlərini təhqir etmiş olur və yaxud da o həzrəti sadə bir kəndli-inqilabçı kimi tanıtdırmaqla mənəvi və rəsulluq məqamını aşağı tuturlar.

Biz qarşıda Qurani-kərimin həzrət İsa (ə) barəsində olan ümumi fikrini nəzərinizə çatdıracağıq.

Həzrət İsanın doğulması Quran baxımından

Qurani-kərim buyurur: «İsanın yaranışı Allahın yanında Adəmin yaranışına bənzəyir.» (Ali-İmran, 59)

Qurana görə Həzrət İsanın (ə) doğulması Allahın böyük möcüzələrindən sayılır. O, atasız, ilahi qüdrət altında dün-yaya gəldi. Bu məsələnin şərhi «Məryəm» surəsində belə açıqlanır: «(Ey Məhəmməd!) Bu kitabda Məryəmdən da-nış, o vaxt ki, Beytül-müqəddəsin şərq tərəfinə üz tutdu. (Həmin nöqtəyə çatdıqda) bir kəs onu ibadət edərkən gör-məsin deyə pərdə asıb öz ibadətinə məşğul oldu. Elə bu vaxt gözləri önündə bir insan görüb qorxmağa başladı. Öz-özünə dedi: Bu kişi mənim ibadət yerimə nə cür daxil olub?! Görəsən, pis niyyəti yoxdur ki?! Üzünü kişiyə tutub dedi: Mən səndən rəhman Allaha pənah aparıram, əgər Al-lahdan qorxursansa, mənə dəymə!» (Məryəm, 16-17-18)

Bu vaxt insan şəklinə düşmüş mələk «(Cəbrayıl) dedi: Mən tanrı tərəfindən göndərilmişəm ki, sənə təmiz bir pak oğul əta edim.» (Məryəm (ə) bir anlığa özünü itirdi, bir az keçdikdən sonra çox təəccüblü halda soruşdu:) «Axı mə-nim necə övladım ola bilər, mənə ki bir kəs toxunmayıb, pozğun qadın deyiləm?!» (Məryəm, 19-20) «Dedi: Doğru-dur! Lakin sənin rəbbin deyir ki, bu iş mənim üçün asan-dır. Mən bu mövludu öz dərgahımdan bir möcüzə və in-sanlara rəhmət (bərəkət) qarar verirəm. Və bu iş olmalı-dır.» (Məryəm, 21)

Həzrət Məryəm (ə) Allahın göndərdiyi mələyin sözlərini eşitdikdən sonra, ürəyi bir az sakitləşməyə başladı. Beləcə o, İlahinin əmrilə hamilə qaldı. «(Xalqın dedi-qodusundan qorxan) Məryəm (ə) öz qövmündən uzaqlaşıb başqa bir uzaq kəndə getməyə başladı.» (Məryəm, 22) «(Günlərin birində) doğum sancısı onu bir xurma ağacının altına çək-di. Məryəm (ə) dərin hüznlə dedi: Ey kaş ölüb unudular-dım. Bu vaxt bir səs eşitdi: qəm etmə, tanrı ayağının altın-dan bir arxı axıtmışdır. (Ondan iç və o su ilə yuyun.)» (Məryəm, 23-24) «(Ey Məryəm), xurma ağacını silkələ, sənin üçün xurmalar tökülsün. Ye, iç, gözün bu övladın doğulması ilə aydın olsun: Bundan sonra hər kəsi görsən, de: Mən Allah üçün susmağı nəzir etmişəm, bu gün heç bir söz danışmayacam.» (Məryəm, 25-26) «Məryəm (ə) uşağı qucağına alıb öz tayfasının yanına qayıtdı. (Camaat dedi:) Ey Harunun bacısı, atan pis deyildi, anan zinakar deyildi. Məryəm (ə) uşağa tərəf işarə etdikdə dedilər: Be-şik uşağının nəyi ilə danışaq?!» (Məryəm, 27-28-29) «(Bu vaxt Allahın əmrilə bələkdə olan İsa dil açdı:) Həqiqətən Mən Allah bəndəsiyəm, mənə kitab (İncil) verilib və Tanrı məni peyğəmbər qərar veribdir...» (Məryəm, 30)

İKİNCİ FƏSİL

ÜÇ ÜQNUM ƏQİDƏSİNƏ BAXIŞ

Xristianlıqda «üç üqnum əqidəsi»

Üç üqnum əqidəsi və ağıl (xristianlıq baxımından)

Üç üqnum İslam baxımından

Tövhid, ya təslis?!

Üç üqnum əqidəsinin qısa tarixi

Pavel (Xristian dünyasında)

Pavel (İslam baxımından)

Xristianlıqda «üç üqnum əqidəsi»Xristianlar «tövhid»ə etiqadlı olduqlarını iddia etməklə ya-naşı, «üç üqnum»a da inamlıdırlar. Məsihi alimləri tarix boyu «üç üqnum əqidəsi»nin izlərini və nişanələrini İncil-də axtarmaqla birgə, onun «tövhid»lə heç bir ziddiyyət da-şımadığını sübuta yetirmək üçün çalışmışlar. Bu barədə xristian alim və tədqiqatçıları bir-birindən fərqli müxtəlif şəkildə fikirlər yürütmüşlər. Katoliklər1 «üç üqnum əqidə-si»ni belə açıqlayırlar: «Üçlük tövhid deməkdir. Biz üç müxtəlif allaha inanmırıq. Amma vahid Allaha inanırıq ki, üç üqnum zatən vahiddir.»2 (Konstantiniyyə şurasının qə-rarı) Bu üç üqnum bir Allahlıqda şərik olmaq mənasında deyildir. Onların hər biri vahid və kamil Allahdır: «Ata Allah, elə həmin Oğul Allahdır. Oğul Allah da, Ata Alla-hın özüdür. Ata Allah və Oğul Allah müqəddəs-ruhun ey-nidir. Zat və təbii cəhətdən Vahid Allahı təşkil verirlər. (Tolda şurasının qərarı)

1 Katolisizm yunan sözü olub (catholios) «dünyəvi, ümumi» mənasında və xristianlığın əsas cəryanlarından biridir. «Üç üqnum əqidəsi»nə inam, qiyamət gününə inam, İsanın (ə) canişini kimi Roma papasının ali hakimiyyətinə tabeçiliyin zəruri olmasına etiqad bəsləmək, papanın isməti haqqında ehkamlar və s. katolik kilsəsinin doqmatik xüsusiyyətlərindəndir. Əsasən Qərbi Avropa və Latın Amerikası ölkələrində yayılmışdır. Katolisizmin pravoslavlıqdan kult və kanonik fərqləri ruhanilərin günahsızlığı, xüsusi inkişaf etmiş marianizm və sairdir. Onlar Müqəddəs-ruhun həm «Atadan», həm də «Oğul»dan nazil olduğuna etiqadlıdırlar. Katolisizmin mərkəzi Vatikan inhisarçı burjuaziya ilə ideoloji, siyasi və iqtisadi cəhətdən əlaqəlidir. Neotolizm Katolisizmin rəsmi fəlsəfəsi elan edilmişdir. («Fəlsəfi terminlər ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 220)

2 ? SSS, R. 60

İSLAM VƏ XRISTIANLIQ 21

Bu üç Allahın hər biri həqiqətin özüdür; yəni, Tanrının zatı və əslini təşkil edir.» (Latron şurasının qərarı)

«Üç üqnum1» bir-birindən fərqli xüsusiyyətlərə də ma-likdir. Allah birdir amma tənha deyil. «Ata, Oğul və Mü-qəddəs ruh» təkcə adla deyil, vahid Allahın müxtəlif vü-cud keyfiyyətləridirlər. Onlar beləcə bir-birilərindən fərq-lənirlər.» (Tolda şurasının qərarı)

«Bəli, onlar müxtəlif mənşə fərqlərinə malikdirlər. Ata Allah, Oğul Allahı yaradır. Müqəddəs-Ruh onlardan sadir olur. Deməli, Vahid Allah eyni halda üçdür.» (Latron şu-rasının qərarı2)

Tomas Mişel, «Məsihi ilahiyyatı» adlı kitabında yazır: «Bizim üç Allahın vahid təbiəti barəsində olan anlayışımız belədir: «Bir Allaha inanırıq ki, onun təbiəti üç xüsusiyyə-tə malikdir. Bir olan Allah, özünün qüdrətli yaradan və hə-yat bağışlayan tanrı kimi tanıtdırır. Xristianlar onu «Ata Allah» adlandırırlar. Ata Allah, öz «əzəli kəlamı»nı insan İsada (ə) təcəlli edib. Müqəddəs ruh isə onun məxluqatın-da olan həyatverici və daim fəaliyyətdə olan vücududur.»

Xristianlar da, müsəlmanlar kimi Allahın müxtəlif xüsu-siyyətlərə malik olduğuna inanırlar. Onlar etiqadlıdırlar ki, bu xüsusiyyətlərin arasında üç xüsusiyyət Allahın zatı ki-mi əbədi, əzəlidir. Bu xüsusiyyətlər aşağıdakılardan ibarət-dir:

1. Allahın ali və əzəli zatı. 2. Allahın əzəli kəlməsi ki, İsa Məsihdə (ə) təcəssüm etmişdir. 3. Allahın həyatverici və daim fəaliyyətdə olan vücudu ki, Müqəddəs ruh adlanır.

Bu sifətlər zati və əzəlidir. Çünki ilahi zatında pərakən-dəliyin olması qeyri-mümkündür. Onun zatı daim sabitdir. Söylənilən sifətlər həmişə ilahi zatla birgədir və onun xari-

1 Üqnum siryani kəlməsi olaraq, «şəxs» ya «əsl» mənasınadır.2 ? SSS, R. 60

22 ÜÇ ÜQNUM ƏQİDƏSİ

cində deyildir. İşarə olunan sifətlər ilahi zat üçün zəruri və əsldir. Onların heç birisini inkar etmək olmaz.

Başqa bir xristian alimi «üç üqnum əqidəsi»ni belə izah edir: «Allahın vahid zatı üç üqnumdan ibarətdir. Doğru-dur, yaşadığmız dünyada «üçlük» əqidəsinə uyğun olan bir nümunə ilə üzləşmirik, amma insan ağlı ona misal ola bi-lər. Belə ki, insan ağlı həm özü ilə məsləhətləşir, həm də alınmış nəticə haqqında fikir yürüdə bilir.»1

Henri Tesin həmçinin yazır: «Üç üqnum əqidəsinə olan inam, «üç Allaha inanmaq» demək deyildir. Üç allaha ina-nanlar hər üç Allahın vahid hədəfi güddüyünə etiqadlıdır-lar. Amma düzgün əqidə budur ki, Allah həm zatda, həm hədəfdə həm də feldə vahiddir. «Sableus vahid Allahın «üçlükdə» təcəlli etdiyini, lakin zatən «üç» olmadığını söyləyir. Yəni bir olan Allah həm İsa (ə) şəklində təcəs-süm etmiş, insanlara nicat vermiş və eyni halda müqəddəs ruh şəklində düşərək bəşərin günahlarını bağışlamışdır. Necə ki bir insan eyni zamanda müğənni, müəllim və dost ola bildiyi kimi, həmçinin ata, oğul və qardaş da adlanır. Allah da həm Ata, həm oğul və həm də müqəddəs ruh ki-mi zahir olur. Amma həqiqi şəkildə yox. Bu əqidə «üçlü-yün» inkar olunması deməkdir. Çünki onu yalnız zahiri görünüşü adlandırır.»2 «Düzgün nəzər budur ki, Allah üç şəxsiyyətə malikdir. Ata, Oğul, Müqəddəs ruh. Vahid Al-lah üç fərqli şəxsiyyət.»3

V. M. Miller «Kəlmə Allah idi» cümləsi barəsində belə yazır: «Allah birdir və “Allahın kəlməsi”4 də Allahdır.»

1 Henri Tesin, «Xristian ilahiyyatı», səh. 962 Həmin yer, səh. 883 Həmin yer.4 İsa Məsih (ə)


Pravoslavlar1 da üç üqnum əqidəsinə inamlıdırlar, sadəcə olaraq onlar Müqəddəs ruhun yalnız atadan zühur etdiyinə təkid edirlər.

Üç üqnum əqidəsi və ağıl (xristianlıq baxımından)

Artıq xristian alimlərinin özlərinə də bəllidir ki, «üç üq-num əqidəsi» ağıl və məntiqlə uzlaşmaq qabilliyətinə ma-lik deyildir.

Nikiyya şurasında, monoteist xristian Aryus öz politeist fikirləri ilə «üç üqnum əqidəsi»ni dəstəkləyən Atotasyusa etiraz etdi və üçlüyün heç bir ağıl və məntiqə sığmadığını ön plana çəkdi. «Maraqlıdır ki, Atotasyus onun fikirləri ilə tam razı idi və üçlüyün ağıla sığmadığını o da təsdiqləyir-di. Amma ağılı kənara qoyaraq, bu əqidəni dərk etmək üçün onun aciz olduğunu əsas tutan Atotasyus yalnız bu əqidəyə iman gətirməyin zəruri olduğunu söyləyirdi.»2

Ümumiyyətlə, xristian alimləri bu barədə iki dəstəyə bö-lünmüşlər:

1. Ağlın onu rədd etmədiyini və yalnız aciz olduğunu söyləyənlər.

C. Fərəc və D. Xuri «Pavelin romalılara məktubunun şərhi» əsərinin 139-cu səhifəsində yazırlar: «Qəlbində elə

1 Pravoslavlıq (yunanca ortodoksiya) xristianlığın mühüm cərəyanlarından biri olaraq Şərqi Avropa, Yaxın Şərq və Balkanda yayılmışdır. XI əsrdə Avropanın qərb və şərqində feodalizmin müxtəlif inkişaf yolları nəticəsində müstəqil cərəyana ayrılmışdır. Digər cərəyanlardan fərqi: 1. Ehkam fərqləri: Kilsə qüsursuzluğunun qəbulu (amma papanın yox), qiyamət gününün inkarı, şəriətin toxunulmazlığı və dəyişməzliyinə inam. 2. Ayin fərqləri: İkonalara sitayiş, ağ ruhanilər üçün nikahın zəruriliyi və s. («Fəlsəfi terminlər ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 240)

2 V.Dorant, «Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 770.


fikirləşmə ki, necə ola bilər, Allah «insan» şəklinə düş-sün?!» Çünki bu iş Allaha məxsusdur və bəşər ağlı onu dərk edə bilməz.»

Həmçinin livanlı xristian alimi Səlim ibn Cərcis «üçlü-yün müqabilində ağlın aciz olduğunu, amma onu rədd et-mədiyini yazır. Səlimin fikrincə, İncildə və adi həyatımız-da belə şeylər çoxdur. Hətta çürümüş bədənlərin qiyamət günü, hamılıqla bir zamanda və eynilə dirilməsi də ağıla sığmır. Lakin biz ona inanmağa və qəbul etməyə məcbu-ruq. Çünki ağıl onu rədd etmir, sadəcə olaraq məhdud mə-lumatlara malik olduğu üçün onu dərk edə bilmir.»1

2. Ağlın üçlüyü rədd etdiyini, lakin ona iman gətirməyin lazım olduğunu iddia edənlər.

Keşiş Ətaullah Vəhib, «Həzrət İsanın (ə) mahiyyəti» ki-tabının, 18-ci səhifəsində belə söyləyir: «Üç üqnum əqidə-si, heç bir ağıl və məntiq çərçivəsilə uzlaşmır. İnsan ağlı onu rədd edir. Biz isə bu etiqadı təsdiqləməli və qəbul et-məliyik.»2

Rəsmi kilsə etiqad naməsində yazılıb: «Üç üqnum əqidə-si, ilahi sirridir. Onu Tanrıdan bir başa vəhy olmadan başa düşmək olmaz. İnsan ağlı onu anlamaqda acizdir.»3

Tomas Akuniusa (1284-1225) (İtaliyalı məşhur katolik təriqətli, ilahiyyatçı alim) də, bu əqidənin elmi və fəlsəfi dəlillərlə sübuta yetirilə bilməsinin qeyri-mümkün olduğu-nu söyləyərək, fəqət iman əhlinin ona etiqadlı olmasını zə-ruri sayır»4

1 Səlim ibn Cərcis, «Əzəmətli xəzinə», səh. 1092 Ə. Şibli, «Dinlərin əlaqəsi», səh. 1243 SSS, R. 564 V. Dorant, «Mədəniyyətlər tarixi», c. 4, səh. 1302


Üç üqnum İslam baxımındanQurani-kərimin ən əsaslı və köklü məsələlərindən olan tövhid anlayışı, İlahi mərifətlərin birincisi olmaqla yanaşı İslam dinində olan bütün məsələlərin istisnasız şəkildə da-yaq nöqtəsidir. Həmçinin, Quranda göstərilən peyğəmbər-lərin heç birinin vahid Allaha doğru çağırışları bu kitabda zikr olan səmavi dinlərin bir tanrı tərəfindən göndərilmələ-ri, İslam Tövhid inancını ləkələyən və ona şübhə oyadacaq ən kiçik fikirlərlə belə mübarizəsini bir daha açıq şəkildə bəyan edir. Elə buna görə də, Qurani-kərim İlahi Tövhid-dən uzaq düşməyi bağışlanmayan bir günah sayaraq buyu-rur: «Allah-Taala heç vaxt ona şərik qoşmağı bağışla-maz. Lakin əgər bundan başqa günah olarsa (ilahi məsləhəti olduğu halda) istədiyi şəxsi bağışlayır.» (Ni-sa, 48)

Deməli İslamda şirk və tövhiddən uzaq düşmək necə bö-yük bir günahdırsa, Allah-taala bütün günahları məsələhət bildiyi zaman bağışlayır, lakin şirki heç bir vaxt bağışla-mağa hazır deyil. Hətta müqəddəs Quranda müşrik insanın yaxşı əməlləridə İlahi yanında puç və dəyərsiz sayılır: «Sənə və səndən qabaqkı bütün peyğəmbərlərə vəhy olunmuşdur ki, əgər müşrik olsanız əməllərinizin ha-mısı hədər olacaqdır. Və əlbəttə ki, ziyan görənlərdən olacaqsınız.» (Zümər, 65)

Müqəddəs Quran həmişə «üç üqnum əqidəsi»ni və Alla-ha şərik qoşan bütün əqidələri batil sayaraq, belə bir inanc sahiblərini nifrin etmişdir. Buna nümunə olaraq bir necə ayəyə işarə edirik:

1. «Həqiqətən də Allah üçdür deyənlər kafir oldular. Allahdan başqa bir Allah yoxdur. Əgər onlar (Məsihi-lər) öz dediklərindən əl çəkməsələr o kafirləri böyük əzab gözləyir!» (Maidə, 73)


2. «Yəhudilər dedilər: Üzeyir Allahın oğludur. Xristi-anlar dedilər: Məsih Allahın oğludur. Onlar öz sözləri-lə özlərini küfr edənlərə oxşadırlar. Allah onları öldür-sün. Yenə Allaha böhtan atırlar.» (Tövbə, 30)

3. «Allah, Məryəm (ə) oğlu məsihdir deyəndər kafir oldular. Bir halda ki, Məsih dedi: Ey Bəni İsaril, mə-nim və sizin rəbbiniz olan Allaha ibadət edin. Allah, ona şərik qoşana cənnəti haram və axirətin isə cəhən-nəm etmişdir.» (Maidə, 78)

Ümumiyyətlə, Qurani kərim Allah-təalanı «Allah bir-dir», «Onun heç bir şeyə ehtiyacı yoxdur», «O hər bir şeyə qadirdir», «Allahın misli-bərabəri yoxdur», «O sizin qəlb-lərinizə agahdır» və bu kimi yüzlərlə ayədə ən kamil və əl-çatmaz vəsflərlə mədh edir. Və dönə-dönə Uca Tanrının təkliyinə israr edən Quran öz sözünün sübutu üçün buyu-rur: «Əgər yerdə və göydə Allahdan başqa Allahlar ol-saydı, o zaman bütün aləmin nizam-intizamı pozulardı. Ərşin Rəbbi olan Allah ona nisbət verilənlərdən (Ata və ya şərik sahibi olmaqdan) uzaqdır.» (Ənbiya , 22)

Qurani kərim yuxarıdakı ayədə kainatın iki və ya çox Allah tərəfindən yaradılmasını, ya idarə edilməsini qeyri-mümkün sayıb və bunun səbəbini kainatda nizam-intiza-mın pozulması ilə açıqlayır. Qurana görə, əgər dünyanı ya-radan iki, ya çox Allah olsaydı, o zaman onların hər biri dünyanı və onun parçalarını istədikləri formada yaradardı. Bu da dünyanın düzgün qurulmaması və nəhayət, onun da-ğılması ilə nəticələnərdi. Məsələn, günəşi yaradan Allah o qədər istilik verərdi ki, başqa Allahın yaratdığı insanlar günəşin fövqəladə və dözülməz hərarəti nəticəsində məhv olardılar. Həmçinin, küləyi yaradan Allah ona elə bir qüv-və verərdi ki, o biri Allahın yaratdığı bütün varlıqları göyə sovurardı. Deməli, əgər hazırda dünya nəzmlə yaranıb və proqram əsasında idarə olunursa, bu o deməkdir ki, yara-


dan və idarə edən yalnız qüdrəti tükənməyən vahid bir varlıqdır (Allahdır).

Belə sual meydana gələ bilər ki, dünyanı yaradan və onu idarə edən bir neçə Allahı təsəvvür etmək heç də qeyri-mümkün bir şey deyil. Ona görə ki, təsəvvür etdiyimiz Al-lahlar dünyanı yaradarkən və onu idarə etdikləri vaxt bir-birilərilə məsləhətləşib nəzm-intizamı qoruya bilərlər. Be-ləliklə, çox Allahın mövcud olması ağıldan kənar deyil.

Cavab: Əgər Allahlar bir-birilərilə məsləhətləşirlərsə, bu o deməkdir ki, onların heç biri tükənməz elmə və qüdrətə malik deyil. Çünki, məsləhət nəyisə bilməyəndə və ya nə-dəsə şəkk edəndə və yaxud da hansısa bir mürəkkəb məsə-lədə ortaya çıxır. Allah-təala isə bütün dinlərə əsasən hər bir şeyi bilir və onun üçün qaranlıq və mürəkkəb heç bir şey yoxdur. Deməli, Allah-təaladan başqa Allahların möv-cud olmaları, hətta təsəvvür olunmaları belə batil və ləğv sayılır. Elə buna görə də Qurani-kərim Məhəmməd pey-ğəmbər (s) və onun Əhli-beyti (ə) həmişə məsihiyyətdə sonradan meydana gəlmiş küfr və şirk fikirlərlə mübarizə aparırdı. Dediyimizə nümunə olaraq İmam Rzanın (ə) yə-hudi və xristian alimlərilə bu mövzuda apardığı bəhslərdən bir neçə parçanı (ixtisarla) nəzərinizə çatdırırıq.

İmam Rza (ə) Məmunun sarayında Məsihi alimi Caselik-dən soruşur: «İsanın ölüb-dirilməsinin Allahın iznilə olma-sına etirazın yoxdur ki?»

Caselik: «Etirazım var! Çünki ölüdirildən, anadangəlmə kor və şilə şəfa bəxş edən şəxsin özü Allah sayılmalıdır.»

İmam Rza (ə): «Yuşə peyğəmbər (ə) də İsa (ə) kimi su üzərində batmadan gəzib, ölü dirildib və anadangəlmə kor-lara şəfa bəxş edirdi. Bəs nəyə görə ümməti onu Allah ad-landırmadı? Və heç kəs onu Allah sanaraq ibadət etmədi?


Həmçinin, Hezqil peyğəmbər (ə) də, İsa (ə) kimi möcü-zələr yaradırdı. Belə ki, 60 illik 3500 ölünü məhz Hezqil peyğəmbər (ə) (Allahın iznilə) diriltdi!»

Bu zaman İmam (ə) üzünü məclisdə əyləşmiş yəhudi ali-mi Caluta tutaraq buyurdu: «Sən bilirsənmi «Tövrat» bu 3500 cavanın Bəni-İsrail tayfasından olduğunu söyləyir? Və orada deyilir ki, Boxtun-Nəsr onları Bəni-İsrail əsirlə-rindən ayıraraq Vabildə öldürdü? Sonralar isə Hezqil pey-ğəmbər (ə) onları Allahın göstərişilə diriltdi? Bu sözlərin hamısı Tövratda mövcuddur. Sən bunları inkar edə bil-məzsən. Çünki bu sözləri ancaq kafirlər inkar edirlər.» Yə-hudi alimi Calut dedi: «Biz bu sözləri eşitmişik, bilirik və qəbul edirik!»

İmam Rza (ə) Caselikə üz tutaraq buyurdu: Ey Caselik, bizim Peyğəmbər (s) anadangəlmə kor, şil və dəlilərə şəfa vermək qüdrətinə malik idi. O, heyvanlar, quşlar, cin və şeytanlarla danışmağa qadir idi. Lakin biz onu Allah san-mırıq. Vahid tanrıdan başqa heç kimi özümüzə Allah bilib ona ibadət etmirik. Biz bütün peyğəmbərlərin üstünlüyü və əzəmətinə iman gətirsək də heç bir halda onları ilahiləşdir-mirik. Siz isə Yuşə peyğəmbər (ə), Hezqil (ə) və Məhəm-məd peyğəmbərin (s) İsa (ə) kimi möcüzəyə qadir olmala-rını bilsəniz də təkcə İsanı (ə) Allah sanırsınız!...

Əgər ölü diriltmək, anadangəlmə kor və şilə şəfa vermək bir kəsin Allah olmasına dəlalət edirsə, gərək onda bütün peyğəmbərləri Allah biləsən! »

Bu zaman hər yanı sükut bürüdü. Bütün nəzərlər Caseli-kə tərəf yönəldi. İmam Rza (ə) buyurdu: «Caselik, nə fi-kirləşirsən?»

Caselik dedi: «Şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa Allah yoxdur.»

Sonra İmam Rza (ə) yəhudi aliminə baxaraq buyurdu: «Ey Rəis Calut, səni and verirəm Musanın (ə) gətirdiyi


möcüzələrə, diqqətlə qulaq as və (yalandan yox demə) in-kar etmə! Tövratda Məhəmməd (s) və onun ümməti barə-sində yazılanları oxumusanmı? «Axırıncı ümmət, bir dəvə minmiş şəxsə itaət edər. Onlar Allahı təzə zikrlərlə təsbih edərlər. Əvvəlki ümmətlərdən fərqli olaraq, Allaha yeni məscidlərdə, yeni təsbihlərlə ibadət edərlər. Bəni-İsrail gə-rək onlara itaət etsin ki, qəlbləri imanla aramlaşsın...»

-Ey Yəhudi, Tövratda qeyd olmuş bu ayələri təsdiqləyir-sənmi?

Rəis Calut: «Bəli, mən bu ayələri Tövratda görmü-şəm...»1

Gördüyünüz kimi, İmam Rza (ə) Yəhudi və Məsihi alim-lərinə onların öz kitab və etiqadlarından, çox böyük hünər-lə Tövhidi sübut edərək, Uca Tanrıdan başqasının ilahiləş-məyini qeyri-mümkün və məntiqsiz sayır.

Qurani-kərimdə Həzrət İsa (ə) və Ruhul-Qüds çox bö-yüklüklə yad olunurlar. İsa (ə) Allahın ən əzəmətli pey-ğəmbərlərindən biri sayılır. Ruhul-Qüds isə Allahın əmrilə ona qeyb aləmindən köməklər edir. Quranda «Ruhul-Qüds», ya «Ruhul-əmin» İlahi mələyi kimi tanıdılır və bü-tün peyğəmbərlərə, o cümlədən, Həzrət İsaya (ə) və Həz-rəti Məhəmmədə (s) İlahi vəhyi xalqa çatdırmaqda kömək-lik edir. Quran Allahdan başqa hər nə varsa Allahın məx-luqatı və yaratdığı bilib, həzrət İsa və Ruhul-Qüdsü də bu ümumi qaydadan müstəsna etməmişdir. Həmçinin, xristi-anların əqidə bəslədikləri «üç üqnum əqidəsi»-ni də küfr və batil sanır.

1 “Üyuni-Əxbari-Rza (ə)”, c. 1, səh. 104 -108


Tövhid, ya təslis?Xristianlığın təməl kitabı olan, əslində tarixi istinadlar, fəl-səfi düşüncələr və Qurani-kərim tərəfindən təhrif edildiyi bildirilən incillərdə belə sağlam və anlaşılan təslis inancı-na rast gəlmək olmur.

Qurani-kərim isə, Allahı uca sifətlər ilə, heç bir məxluqa bənzəməyən misilsiz bir məbud kimi tanıtdırmışdır. De-məli, bütün səmavi kitablar ilə zidd və heç bir əsası olma-yan təslis inancı xristianlığın təhrif olunması, küfr və büt-pərəstlik ilə aludələşməsindən xəbər verir.

Amerikalı Draber «Elm və din» kitabında Roma höku-mətinin ikiüzlü hakimiyyətlərinin vasitəsilə təslisin məsi-hiyyətə daxil olması haqqında belə yazır: «Konstantin mə-sihi olsa da, əxlaqi və mənəvi rəzilliklərin ucbatından xri-stianlıq adı altında bütpərəstlik dini meydana çıxartdı.»

Məsihiyyət dini əslində acınacaqlı bir dindir. Təmiz və şərif formada ilahi tərəfindən nazil olmuş məsihiyyətdən indi heç bir əsər-əlamət qalmamışdır. Həzrət Məryəm (ə) və Həzrəti İsanı (ə) heç bir vaxt «Mən Allaham», «mən Allahın oğluyam» (arvadıyam) və yaxud «Ruhul-Qüds Al-lahdır» deməyib, əksinə, insanları həmişə «vahid Allaha» doğru çağırmalarının qarşısında insanların təslimə yönəl-mələri, sizcə, acınacaqlı deyilmi?

V. M. Miller xristianlığın sanki, bütpərəstlərin əlilə oyuncağa çevrilməsini belə açıqlayır: «Dördüncü əsrdə bütpərəstlərin bir çoxu kilsəyə daxil oldu. Mənfəət və şöh-rətə görə xristian olan bəziləri öz bütpərəst əqidələrini, Məryəmə (ə) və xristian şəhidlərinin qəbirlərinə ibadət et-məklə təcəssüm etdirirdilər. Bütpərəst ideyalarını məsihiy-yətdə əks etdirən bir çoxları hətta «xaç asmaqla» bütpə-


rəstliyə aid olan şər ruhlardan amanda qalacaqlarını gü-man edirdilər.

Əslində xristianların etiqad bəslədiyi təslis inancına, hət-ta, təhrif olunmuş incillərdə də rast gəlmək olmur. Lakin onlar boyunlarına düşmüş üç üqnum əqidəsini sübuta ye-tirmək üçün müqəddəs kitabın iki cümləsinə istinad edir-lər:

1- «İsa vəftiz1 olunub o an sudan çıxdı. Və bu zaman göylər açıldı. Allahın ruhunun göyərçin kimi enib üzərinə gəldiyini gördü və bu an göylərdən bir səs gəldi: sevgili oğlum budur, ondan razıyam.» (Matta, 3, 16-17)

2- «İndi siz gedib bütün millətləri şagird edin, onları ata, oğul və Ruhul-Qüds ismi (adı) ilə vəftiz edin. Sizə əmr et-diyim hər şeyi onlara öyrədin.» (Matta, 28, 19)

Doğurdan da, bu mətnlərdən üç tanrı və ya üç formaya düşmüş bir tanrı mənası çıxarmaq heç bir məntiqə uyğun deyil.

Birinci cümlədəki «sevgili oğlum» ibarəsi İsanın (ə) İla-hi məqamına yox, əksinə, onun oğulluq sifətinə dəlalət edir. Kiminsə oğlu olmaq onun kimi olmaq demək deyil. Məsələn, həkimin oğlu olmaq həkim olmaq demək deyil. Həmçinin, müəllimin oğluna müəllim demirlər. Hər kəsi öz ləyaqətinə görə səsləyirlər. Bundan əlavə, Allah-taala-nın ata və İsanın (ə) onun həqiqi oğlu olması heç bir əqli-fəlsəfi və dini mətnlər ilə uyğun deyil. Fəlsəfi baxımdan Allah Məryəmi (ə) özünə qadın etmək nəticəsində İsanın (ə) dünyaya gəlməsi gülünc və məntiqdən çox-çox uzaq-dır. Çünki Allah-taalanın maddi və cismani sifətlərdən uzaq və mənəvi kamilliyin tam zirvəsində olması fəlsəfə elminin əsasını təşkil edir. Bu elmdə, dünyanın bütün ta-nınmış filosofları tərəfindən sübuta yetirilmişdir ki, dünya-

1 Özünü Allaha həsr etmək üçün bütün bədənin suya batmasına vəftiz deyilir.


nı yaradan cismi-maddi xüsusiyyətlərə malik deyildir. O hər şeydən ehtiyacsız, zaman-məkan məhdudiyyətlərindən xaric (zaman-məkan məfhumu təkcə cismani məxluqlara aid olunur. Allah üçün bunların heç birinin mənası yoxdur. Ona görə ki, Allahın Özü zaman-məkanı yaradır və onlara hökm edir) və hər yerə əhatəsi olan bölünməyən bir xaliq-dir. Deməli, Allah-taaladan nəsə ayrılıb Məryəmin bətnin-də yerləşərək Həzrət İsanın dünyaya gəlmə xülyası əqli-fəlsəfi elmlə, əsasən, məhkum olunur. Beləliklə, əgər «İn-cil» də gəlmiş «Sevgili oğlum» ibarəsinin həqiqətən də Al-lah-taala tərəfindən nazil olmasını fərz etsək, bu zaman «oğlum» sözünün məcazi mənada işlənilməsi aydın olur. Necə ki, yaşadığımız həyatda bu cür sözlərin müxtəlif in-sanlar tərəfindən dəfələrlə işlədilməsinin şahidi oluruq. Məsələn, müəllim öz şagirdini əzizləmək üçün ona «oğ-lum», «əziz balam» və s. bu kimi sözlərlə müraciət edir.

Dini mətnlərin başında duran və hər bir təhrifdən aman-da qalan Qurani-kərim isə buyurur: «(Ey Məhəmməd, xalqa de:) Allah birdir. Allahın heç bir şeyə ehtiyacı yoxdur. Doğmayıb (heç kəsin atası ya anası deyil) və doğulmayıbdır (heç kimin övladı deyildir.) Onun bən-zəri yoxdur.» («İxlas» surəsi)

Allah-taala bu qısa surədə özünü xalqa, məxluqata, sö-zün əsl mənasında desək, Öz yaratdıqlarına belə tanıtdırır: - Allah birdir-vahiddir. Və heç bir şeyə - oğula, ataya və ya başqa bir Allaha ehtiyacı yoxdur. Kiminsə övladı ol-maq və ya kiminsə atası, ya anası olmaq kimi sifətlər ona layiq sifətlər deyil. O yalnız tanrı və yaradandır. Onun misli-bərabəri yoxdur və heç kim onun kimi ola bilməz.

Bu surənin mənasından açıq-aydın şəkildə belə başa dü-şülür ki, İsa (ə) nə Allah, nə də Allahın oğlu ola bilər. Al-lahdan başqa nə varsa, hamısı Allahın məxluqatları və ona ehtiyaclıdırlar.


Xristianlara gəldikdə isə İsanı «Allah», «Allahın oğlu» müraciətlərilə ilahiləşdirdikləri halda, onu insanlar tərəfin-dən çarmıxa çəkiləcək qədər acizləşdirirlər. Əslində belə bir əqidənin kökü təhrif olunmuş incillərə qayıdır. Çünki incillərdə həzrət İsanın (ə) özünün istəmədiyi halda və məcburi şəkildə asılıb çarmıxa çəkildiyini ifadə edən yer-lər mövcuddur: «Allahım, Allahım! Məni niyə tərk etdin?» - deyə yüksək səslə çığırdı. (Matta -27, 46) Mattaya əsa-sən, İsa (ə) bu sözü çarmıxa çəkilmiş vəziyyətdə, ruhunu təslim etməmişdən bir az öncə söyləmişdir. (Bax: Mark, 15, 34)

Xristianların üç üqnum əqidəsini sübut etmək üçün isti-nad etdikləri başqa bir cümlənin (Matta, 28, 19) çox qə-dim nüsxələrdə olmaması və bu cümlənin sonradan incil-lərə əlavə edilməsi isə tədqiqatçılar tərəfindən açıq şəkildə bildirilmişdir. Bundan əlavə, belə ibarələr «Ata, Oğlu və Ruhul-Qüds...» Qurani-kərimin bir çox ayələrində «Allah, Onun Rəsulu və İlahi mələkləri...» kimi ibarələrlə zikr olunmuşdur. Halbuki, İslamın tövhidə olan həssasiyyətini və Allahdan başqa bir məbuda etiqadın batil olmasını Qu-ranın səhifələrində açıq görmək olar. Deməli, üç ismin ar-dıcıl gəlməsi üç üqnum əqidəsini sabit etmir. Belə olsaydı, o zaman dörd, ya beş ismin ardıcıl səslənməsi dördlük, ya beşlik əqidəsini sabit edərdi. Doğrudan da, xristianların köklü inancları olan təslisi sübut etməkləri üçün belə bir süst dəlillərə istinad etməkləri bu dinin zəifliyini sübuta yetirir.

Xristian dünyasının iki məşhur elmi-dini ensiklopediyası «Üç üqnum əqidəsi»-nin Qədim-əhddə və İncildə mövcud olmadığını yazır. Və məsihilərin hər iki kitabda «üçlüyə»

istinad etdiyi cümlələrin hamısının əsassız olduğunu bəyan edir.1

Henri Tesin «Məsihi ilahiyyatı» əsərində (88-ci səhifə) iddia edir ki, hətta indiki «üç üqnum əqidəsi»ni Pavelin və Yəhyanın yazılarından da ələ gətirmək qeyri-mümkündür.

Həmçinin, Qədim-Əhddə Allah barəsində danışılarkən cəm əvəzliyindən və cəm şəkilçilərindən istifadə olunma-sı2 birbaşa «üçlüyə» dəlalət edə bilməz. Çünki bu ədəbi dildə əks olunan ehtiram, hörmət mənasınadır. Biz Qurani-kərimə nəzər yetirdikdə orada da Allah barəsində cəm əvəzliyi və cəm şəkilçilərindən istifadə olunduğunu görü-rük. Bu isə dininin kökünü və təməlini «tövhid»in təşkil verdiyi Quranın, Tanrıya qoyduğu ehtiramdır.3 Diqqət ye-tirmək lazımdır ki, Əhdi-ətiqdə və İncildə «Allah», «Rəbb», «Allahın oğlu» kəlmələri də məcazi məna olaraq Musa (ə), Yusif (ə), Süleyman (ə), İsa (ə) və İsrail tayfası haqqında işlədilmişdir:

1. Allah Musaya dedi: «Bax, səni Firona Allah etdim və qardaşın Harunu sənə peyğəmbər qərar verdim.» (Çıxış, 7-ci fəs., 1-ci cüm.)

2. «Allah dedi: «Süleymanı seçdim ki, mənim oğlum ol-sun və mən də, onun atası»» (Günlərin tarixi, 28-ci fəs., 6-cı cüm.)

3. «Allah dedi: «İsrail tayfası mənim oğlumdur.»» (Çı-xış, 4-cü fəs., 22-ci cüm.)

4. «Madam ki, mən Rəbb olduğum halda ayaqlarınızı yudum.» (Yəhya, 13-cü fəs., 14-cü cüm.)

1 ER? V. 15, P. 54 və ERE, V. 12, P. 4582 Varlıq, 1-ci fəs., 26-cı cüm.; 3-cü fəs., 22-ci cüm.; 11-ci fəs., 7-ci

cüm.3 Kövsər, 1; Qədr, 1.

5. İsa dedi: «Allahın oğluyam» dediyim üçünmü, Atanın təsdiq edib dünyaya göndərdiyi şəxsə, «küfr edirsən» de-yirsiniz?» (Yəhya, 10-cu fəs., 38-ci cüm.)

Bütün bunlar həqiqi mənada deyil, «Allahın seçilmiş bəndəsi», «elçisi» və «peyğəmbəri» mənasınadır.

İsanın (ə) barəsində« İncil»lərdə işlənmiş «Rəbb», «oğul» sözləri də həqiqi mənada ola bilməz. Lakin dörd incilə artırılmış məktublar isə bəzən bu kəlmələri məcazi mənada deyil, öz həqiqi mənasında işlətmişdir. Elə bu sə-bəbdən də Yeni-Əhd sonrakı nəsillərin bu sahədəki əqidə inhirafına səbəb olmuşdur.

«İncil»lər İsanı (ə) bizə, yalnız insan övladı, «peyğəm-bər» və «bəndə» kimi tanıtdırır və aşkarcasına bizi «tövhi-də» səsləyir, «oğul», «rəbb» kəlmələri həqiqi məna ola bil-məz. Bir baxın:

1. «Əmrlərin ən birincisi! Dinlə, ey Bəni-İsrail, Allahı-mız Rəbb, bir olan Rəbbdir!» («Allahımız» kəlməsinə diq-qət edin.) (Matta, 22-ci fəs., 34-40; Mark, 12-ci fəs., 29-30-cu cüm.; Luka, 10-cu fəs., 25-28-ci cüm.)

2. «Allah dedi: «Budur, Mənim seçdiyim bəndə (İsa).»3. «Bu, Qalileyanın Nazaret şəhərindən olan İsa pey-

ğəmbərdir.» (Matta, 21-ci fəs., 11-ci cüm.)4. «Kim İnsan oğlu İsaya qarşı...» (Matta, 12-ci fəs., 32-

ci cüm.)5. «İnsan oğlu (İsa) qeyb olmuşları axtarıb...» (Luka, 19-

cu fəs., 10-cu cüm.)6. «İsa dedi: «İndi insan oğlu (mən) izzətləndi.» (Yəhya,

13-cü fəs., 31-ci cüm.)M. Miller yazır: «Diqqət etmək lazımdır ki, kilsənin

iddia etdiyinin tam əksinə olaraq, İsa (ə) özünü nə cisma-ni, nə də ruhi cəhətdən «Allah» və «Allahın oğlu» adlan-dırmışdır. O özünü və başqalarını «oğul», Allahı isə «Ata» ona görə adlandırmışdır ki, hamı uca Yaradana bağlı və

ona möhtacdır. Hamı Allahın «bəndəsi» olmaq - «Allahın oğlu» olmaq üçün çalışmalıdır.

Dar düşüncəli insanlar isə bunu başa düşməyərək və ya bilərəkdən, məcazi mənanı tullayaraq, onu həqiqi mənada işlətmişlər.» («Qədim kilsə tarixi», səh. 68)

Millerin sözü, məntiqə olduqca uyğun gəlir. Çünki İsa (ə) «İncil»də hamını «Allahın övladı» sayır.

«Görün, Ata (Allah) bizə necə bir məhəbbət göstərmişdir ki, biz hamımız «Allahın övladları» adlanırıq. Sevimlilə-rim, indi biz Allahın övladlarıyıq.» (Yəhya, 1-ci məktub, 3-cü fəs., 1-2-ci cüm.)

«İsanın Məsih olduğuna iman gətirən hər kəs Allahdan doğulmuşdur.» (Yəhya, 1 məktub, 5-ci fəs., 1-ci cüm.)

«Allahdan doğulan kimsə günah işlətməz... Kimin Alla-hın övladı, kimin də şeytanın övladı olduğu bundan bəlli olur.» (Yəhya, 1-ci məktub, 3-cü fəs., 9-10-cu cüm.) Yuxa-rıdakı cümlələrə diqqət etdikdə, «oğul»un məcazi mənada olduğu gün kimi aydınlaşar.

Böyük rus yazıçısı, alim, Tolstoy bu barədə belə yazır: «Məsihilər» Allahın oğlu ibarəsini təkcə İsaya aid edərək, bu ləqəbi fəqət ona məxsus etdilər. Və başqa insanların bu adla çağrılmasına razı deyildilər. Bu ləqəb bütün bəşərə aiddir və təkcə müəyyən bir şəxsə məxsus deyildir! Bu, in-cildən həqiqi məlumatı olan hər kəsə gün tək aydındır.»

Bəli, incil deyir: «İsa dedi: Qoy sizin nurunuz insanların qarşısında elə parlasın ki, xeyirxah işlər görsünlər və göy-lərdəki atanıza həmd etsinlər.1 Siz göylərdə olan atanızın oğulları olasınız.2 Beləliklə, səmavi atanız (Allah) kamil

1 Matta, 5-ci fəs., 162 Matta, 5-ci fəs., 45

olduğu kimi siz də kamil olun!1 Ehtiyatlı olun... Yoxsa sə-mavi atanızdan mükafat almazsınız!2

Sədəqən gizli olsa, atan da sənə açıqca əvəzini verəcək-dir.3 Gizlində atana (Allaha) dua et.4 Çünki atanız5 (cəm şəkilçisi)... İsa dedi: Ey göylərdə olan atanız...6 (cəm şəkil-çisi)

Səmavi atanız! (nəinki atam?!) Və həmçinin (Matta, 6-cı fəs., 18 s, 6-cı fəs., 26 s, 7-ci fəs., 11 s. və s.)

Gördüyünüz kimi, «Ata» ibarəsi Allaha məcazi mənada aid edilmişdir. İsa özünü də məcazən «Allahın oğlu» ad-landırmışdır. Çünki o özünü və digərlərini Allahın yaradıl-mışı və bəndəsi sayır... Lakin məsihilər bu ibarələri öz hə-qiqi mənasında «mən», Tolstoy Nikolay oğlu» olduğu ki-mi işlədirlər! Mən bu müşriklərin sözlərindən Allaha pə-nah aparıram! Görən, bu azğınlıq və zəlalətin nişanəsi de-yildirmi?! Bütün bunlar əbədi, əzəli, sonsuz, bənzərsiz və yeganə olan Allaha şərik qoşmaq deyildirmi?!» («L. N. Tolstoy, «İncilə müqəddimə», səh. 25)

L. N. Tolstoyun sözlərinə diqqət etsək, görərik ki, bu ali-min ümdə iradı xristianlığa, onların şirkə və bütpərstliyə (üç Allahlığa) üz gətirmələridir.

Deməli, Tövhiddən başqa əqidəyə inancın batil və əbəs olması təkcə islamın və müsəlman aləminin fikri deyil. Xristianlığı dərk edən və onun iç üzünü bilənlərdə bu mə-sələyə etiraf edirlər. Necə ki, xristian dünyasının böyük fi-losofu Volter yazır:

1 Matta, 5-ci fəs., 482 Matta, 6-cı fəs., 13 Matta, 6-cı fəs., 44 Matta, 6-cı fəs., 65 Matta, 6-cı fəs., 86 Matta, 6-cı fəs., səh. 8, 14-15-ci cüm.

«Dünyada mövcud olan dinlər arasında təkcə İslam dini İlahi dininə bənzəyir. Məhəmmədin (s) yaydığı bu din söz-süz ki, xristianlıqdan olduqca üstündür. Çünki İslam heç bir yəhudi kişin (İsa (ə)) Allah və heç bir yəhudi qadını (Məryəm (ə)) Allahın anası (və həm də Allahın arvadı?!) sanmamışdır...

Məhəmmədin dini heç zaman Allaha küfr etməmiş, bir Allahı eyni halda üç bilməmişdir, onun dini məsihilərin düşündüyü kimi Allahı «Rəbbani gecədə» çeynəyib həzm edərək çirkablığa atmamışdır! (“İslam Volter baxımın-dan”, səh. 99)

Təbiidir ki, üç Allahın bir və birin üç olması insanda ilk baxışda çaşqınlıq yaradır. Lakin azacıq diqqət etdikdən sonra bu əqidənin gülünc olması aydın olur. Ona görə ki, bir fərd yalnız bir və üç fərd yalnız üç olaraq qalır. Və bi-rin üç olması və üçün bir olması heç bir ağıla sığmır. Bü-tün bu söylənilənlərdən məlum olur ki, İslam dininin bə-yan etdiyi «tövhid» inancını bəşərin ağıl və təfəkkür sahib-ləri həmçinin, insanların daxilindən gələn hissləri təsdiqlə-yərək xristianların kor-koranə əqidə bəslədikləri «Üç Al-lahlıq» inancını əsassız və məntiqsiz sayır.

Üç üqnum əqidəsinin qısa tarixiDiqqət etmək lazımdır ki, Pavelin məktublarında «üç üq-num əqidəsi» birbaşa bəyan olunmasa da, onun İsanın «Allahın oğlu» sayması, «Fəda-qurtuluş» etiqadlı olması və onu ilahiləşdirməsindən xəbər verən risalələri», bu əqi-dənin yaranmasında əsaslı rol oynadı. Elə bu səbəbdən də o, üç üqnum əqidəsinin, banisi sayılır. Pavelin tərbiyə etdi-yi kilsə rəhbərləri «üç üqnum əqidəsini» Məsihi dininin kökü və bünövrəsi adlandıraraq, buna inanmağı hamıya vacib saydı. «Üç üqnum əqidəsi»-nə inanmayanları isə tə-qib etməyə və cəzalandırmağa başladı.

İsanın (ə) həqiqi həvariləri onun təlimlərini olduğu kimi öz şagirdlərinə və tərəfdarlarına təbliğ edirdi. Onlar Pave-lin uydurmalarına məhəl qoymadan İsanı (ə) «Allahın oğ-lu» saymır, «Fəda-qurtuluş» əqidəsinin batil olduğunu is-rarla vurğulayırdılar.

İş o yerə çatdı ki, İranaeyus1 (130-200) 190-cı ildə şəx-sən Papa Viktora məktub yazaraq, «üç üqnum əqidəsinə» inanmayanların qanını tökməyə son qoymasına çağırdı. O özü də bu əqidəyə inanmırdı.

Tertulyant (160-220), İrgen (180-254), Dyodros, Lusyan (312), Aryus2 (250-336) kimi dövrünün görkəmli şəxsiy-yətləri də «üç üqnum əqidəsinə» inanmamış və daim onunla mübarizə aparmış, hətta bu yolda şəhid olmuşlar. Birinci əsrdə yaşayan çoxsaylı məsihi məzhəbləri, məsə-lən, Ebionites, Cerinthians, Basilidians, Carporatians, Hypisistarians və sair... «üç üqnum əqidəsinin» tam əley-hinə idilər. Qeyd etmək lazımdır ki, «üç üqnum əqidəsinə» inananlar və inanmayanlar arasındakı ixtilaflar o qədər şiddətli idi ki, din rəhbərlərindən əlavə, xalq, yəni hər qru-pun tərəfdarlarının belə bir-birilərini görməyə gözü yox

1 Layunz məntəqəsinin baş keşişi.2 Aryus, İskəndəriyyə şəhərindəki kilsənin rəhbəri idi. İsanın (ə)

Allahın oğlu yox, peyğəmbər kimi tanıyırdı. Onun tərəfdarları da onun kimi Pavelin fikirlərinin əleyhinə idi. Arianizm firqəsi VI-VII əsrlərə qədər davam tapdı. Sonra isə şiddətli təqiblərə məruz qaldığı üçün məhvə uğradı.

idi. («Qərb fəlsəfəsi tarixi», c. 1, səh. 625 və «Protestant3

ilahiyyatı», c. 2, səh. 729-734)Nəhayət, ki, Konstantin həm din xadimlərinin, həm xal-

qın və həm də öz ailəsi daxilindəki qarşıdurmalardan bez-di.1 Və çəkişmələrə «son qoymaq niyyəti ilə bir şura yarat-dı». Sonradan «nikeyya» adlanan bu şura yaranmış ixtilaf-lara «vahid qərar»la son qoymalı idi. Konstantin isə özünü bitərəf göstərməyə çalışırdı. Çünki o nüfuzunu saxlamaq-la, daha doğrusu, özünə düşmən qazanmamaqla birgə, ar-vadının və bacısının da tənələrindən qorxurdu.

Tarixi mənbələrə əsasən, Pavelin tərəfdarları Nikeyya şurasında, 325-ci ildə, məğlub olsalar da, şurada iştirak edənlərin əksəriyyəti «üç üqnum əqidə»sini təsdiqləməyə səs verdilər. Onu şuranın vahid əqidəsi kimi tanımağa im-za atdılar. Buna səbəb isə, söylənilən əqidənin bütpərəst Konstantinin dininə olan hədsiz oxşarlığı idi. Bəyannamə-yə diqqət etdikdə isə hər şey aydın olur: «Nikeyya məclisi-nin son qərarı:

1. (Roma bütpərəstlərinin müqəddəs saydığı) bazar gü-nü, rəsmi dini tətil elan olunsun.2

3 Protestantizm, (latın sözüdür, (protestans) etiraz edən», «açıq şəkildə sübut edən» mənasınadır) Katolisizm və pravoslavlıqdan sonra xristianlığın reformasiya dövründə meydana gəlmiş cərəyan. Protestantlar katolik məşhərini qəbul etmirlər. Bəzi müqəddəsləri, mələkləri və Məryəmi (ə) bir növ rədd edirlər. Protestantların təsəvvürünə görə insana firavanlıq, səadət Allahın köməyilə nəsib olur. Kilsədən yan keçməklə «nicat» yalnız insanın şəxsi etiqadı və Allahın iradəsi sayəsində əldə edilir. Onlar nəinki kilsəyə və ruhanilərə, eyni zamanda dini ayinlərə də ikinci dərəcəli yer ayırırlar. (Şəriət öz əhəmiyyətini itirmiş) ikonalara, quru cəsədlərə, təbərrüklərə sitayiş yoxdur. Skondinaviya ölkələrində Almaniya, İsveçrə, Böyük Britaniya, ABŞ, Kanada, Avstraliya və s. kimi ölkələrdə yayılmışdır.

1 Konetantin bütpərəst idi. Yelena (arvadı) Pavelçi və Konstantinia (bacısı) Pavelin əleyhdarı idi.

2 Xristianlar əvvələr «cümə» gününü tətil sayırdılar.

2. (Günəş Allahının «doğulduğu» gün) 25 dekabr İsanın (ə) ad günü qərar verilsin.1

3. Günəş üzərində olan xaç müqəddəs sayılsın.2

4. «Üç üqnum əqidəsi» məsihiyyətin ana əqidəsi qərar verilsin.»

Yadda saxlamaq lazımdır ki, ümumiyyətlə «üç başlan-ğıc» inamı Assuriya və qədim Babilistan dinlərində də var idi. Dünyada yaranmış ilkin «üç başlanğıc» haqqındakı fi-kir isə günəşpərəstlərə aiddir. Bu əqidə «Hind-Avropa üç-lüyü»nün bünövrəsini təşkil edir. «Veda» larda oxuyuruq:

«Günəşə iman bəsləyirik. O, bir Allahdır, hər şeyi idarə edəndir, yerin və göyün yaradanıdır. Onun yeganə, vahid, «oğlu» olan «Atəşə» iman bəsləyirik. O, nurdan bir nur-dur. «Qeyri-məxluq»dan doğulmuş və mahiyyətcə «Ata» ya bərabərdir. O, «ruh» dan cəsəd şəkilində yaranmış, ba-kirə qızın bətinində yerləşmişdir.»

Burada maraqlı bir faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi: «Nikeyya şurasında 300-ə yaxın biri-birindən fərqli «in-cil» əlyazmaları ortaya çıxdı. İncillərin hansının saxta, hansının həqiqət olmasını dəqiqləşdirmək Konstantinə o qədər ağır gəldi ki, olduqca gülünc bir qərar qəbul etdi: «Bütün incillər «mərkəzimizdə» yığılsın. Otağın qapısı ki-lidlənsin. Bütün gecəni «müqəddəs atalar» Allaha dua et-sin ki, həqiqi incil mizin altından çıxıb, onun üstündə qə-rar tutsun!» Elə belə də oldu.

Səhər açılanda, Pavelin əqidəsini dəstəkləyən incil - İs-kəndərin nümayəndəsi Asanasyusun gətirdiyi incil - mizin üzərində müşahidə olundu. Bununla da qalan bütün incil-lər zorla müsadirə olunaraq çox hissəsi yandırıldı, bəziləri isə arxivdə saxlanıldı. Amma heç kim Konstantinin qorxu-

1 Bəzi xristian məzhəbləri bu günün İsaya aid olmadığını söyləyirlər. Məs: Yeqova şahidləri.

2 Konstantin günəş Allahına ibadət edirdi.

sundan soruşa bilmədi ki, otağın açarı gecə kimin yanında idi. Çünki əgər açar Konstantinin yanında olmuş olsaydı, sual edən, şübhəsiz padşaha qarşı böhtan və təhqir ittihamı ilə edam olunacaqdı.1

Lakin ixtilaflar səngimədi və 381-ci ildə Konstantiniyyə şurası təşkil olundu. Bu şura «Üç üqnum əqidəsi»ni tək-milləşdirərək onu təsdiqlədi. Belə ki, müqəddəs Ruhu da zatən Ata Allah və oğul Allah (İsa) ilə eyni məqamda sa-yaraq vahid bir zata məxsus olduğunu bəyan etdi.

«Üç üqnum əqidəsi»nin tərəfdarları və müxalifləri ara-sındakı münaqişələr, bununla sona yetmədi. Bu səbəbdən də, Koldson şurası (451-ci ildə) quruldu. Koldson şurası İsanın (ə) insan olduğuna etiraf etdi, eyni halda isə yenə onu Allahın oğlu saydı. Bu isə müxalifləri razı salmadı. 589-cu ildə Atanasyus şurası da çəkişmələrə son qoya bil-mədi. Baxmayaraq ki, müqqəddəs Ruhun Allahla eyni xə-tadan olmadığını söylədi, amma bu «Üç üqnum əqidəsi»nə etiraz edənləri qane etmədi. («Dinlər tarixi», c. 3, səh. 771-768; «Qərb fəlsəfəsi tarixi», c. 1, səh. 471-472; «Pro-testant ilahiyyatı», səh. 17-20; «Mədəniyyətlər tarixi», səh. 633-636)

XII əsrdə Fransanın cənubunda Albi vilayətində Albi-kenses adlı məsihi firqəsi yarandı. Onlar kilsənin ədalət-sizliyinə və amansız zülmünə etirazla birgə,2 «İncil»ləri başqa cür təfsir edir, «Üç üqnum əqidəsini» rədd edir və İsanı (ə) Allahın oğlu saymırdılar. 1208-ci ildən etibarən 20 il ərzində bir vilayət yerlə yeksan edildi. Papanın xüsu-si canişini Arnauld uşaqdan tutmuş qocaya qədər hamını öldürməyi əmr etdi. Və amansız təftişlər Albikenses firqə-sini yer üzündən sildi.3

1 “İsa (ə) İslam elçisi”, Doktor Əhməd Behişti, səh. 1332 «İncillərin mahiyyəti haqda», səh. 127-1283 Həmin yer, səh. 128-129; «Mədəniyyətlər tarixi», c. 4, səh. 1037

Amma «üç üqnum əqidəsi» ətrafındakı ixtilaf və müna-qişələr nəinki səngimədi, əksinə, daha da gücləndi. Bu hət-ta orta əsrlərdə də müşahidə olunur.1

XVII əsrin birinci yarısı çoxsaylı alimlər və tədqiqatçılar İsanın (ə) «Allahın oğlu» olmasını inkar etdilər.2

XVI əsrin sonu, XVII əsrin əvvəllərində Protestant məz-həbinin öz içində italiyalı xristian alim Sosinus (1549-1604) ki, sonradan onun fikirləri «Sosinianism» adı altında inkişaf etdi, «üç üqnum əqidəsini» rədd edərək, onu yunan fəlsəfəsinin qalıqları saydı. Məsihi «Allahın oğlu» yox, adi nümunəvi insan və peyğəmbər adlandırdı.3

İspaniyalı S. T. Mixail (1511-1553) 1531-ci ildə «Üç üq-num inancının səhifələri» adlı kitab yazaraq, bu inanca inamı rüsvay etdi. O belə əqidənin incildə öz əksini tapma-dığını, İsanı«Allahın oğlu» adlandırmağın küfr və dinsiz-lik olduğunu yazdı. Lakin M. Lüterin (1483-1546) davam-çıları və Kalvin4 tez bir zamanda onu kafir adlandıraraq, oda atıb diri-diri yandırdılar.5 İndi də onun tərəfdarları Untitarianistlər, İtaliya, Rumıniya, İsveç, Hollandiya, İn-

1 Helzi Hal, Levis Vilyam, «Elm fəlsəfəsi və tarixi», səh. 1352 «Mədəniyyətlər tarixi», c. 7, səh. 2203 «Protestant ilahiyyatı», 34 səh; K. Braun. «Fəlsəfə və Məsihi

əqidəsi», səh. 30; «The New Encyclopedia Britannica», 15 th editian. (32 vols)

4 Jan Kalvin (1509-1564) «Fransada Reformasiya xadimlərindən biri. 1536-ci ildə Cenevrəyə köçmüş və burada diktator olmuş (1541), dünyəvi hakimiyyətin kilsəyə tabe edilməsinə nail olmuşdur. O öz təlimləri ilə burjua sahibkarlığına haqq qazandırmışdır. Barışmaz protestant olan Kalvin öz hakimiyyəti dövründə bir çox alimləri, o cümlədən də, M. Serveti diri-diri oda ataraq, yandırmaq əmri vermişdir (1553). («Fəlsəfi terminlər ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 213)

5 «Dinlərin ətraflı tarixi», səh. 680-681; «Mədəniyyətlər tarixi», c. 6, səh. 566; «Dünyanın hazırkı dinləri», səh. 361, Robert Hiyom

giltərə, Amerika, Macarıstan və sair ölkələrdə fəaliyyətdə-dirlər.1

1303-cü ildə «Papa» rütbəsinə malik VIII Boniface belə deyir: «Gülməlidir ki, bunlar Allahı həm üç və həm də bir sanırlar... Gülməlidir ki, «Allah insan surətində dünyaya gəlibdir» deyirlər.» («Mədəniyyətlər tarixi», c. 4, səh. 1098) İtaliyalı Qabril Dasalo, Fransalı Kastalyun, Hollan-diyalı D. Erasmus, İtaliyalı Cordana Bruno2 və C. Vanini,3

rusiyalı L. Tolstoy4 və digər yüzlərlə alim «üç üqnum əqi-dəsi»nə qarşı çıxmış və onlardan bəziləri ağır işgəncələr altında canını tapşırmış, amma öz fikrindən əl götürmə-mişdir.5

İndiki azad fikirli xristian mütəfəkkirləri artıq «Allahın oğlu İsaya» yox, nümunəvi isan-peyğəmbər olan İsaya (ə) inanırlar.6

Alman alimi Nitsşe (1844-1900) «üç üqnum inancı»na etiraz səsini ucaltmaqla birgə, İsanın (ə) edam olunmadığı-nı da təsdiqləyir. (Nitsşe, «Yaxşı və pis», səh. 91)7

1 İ. Mulent, «Xristian dünyası», səh. 309-313; F. Devid, M. Suzini, F. P. Suzini, C. Bedel, Milton, Nyuton və başqaları da təkallahlı olmuş, «üç üqnum əqidəsi»ni rədd etmiş və İsanı (ə) yalnız peyğəmbər saymışlar.

2 Cordano Bruno (1548-1600) italyan filosofu, sxolastik fəlsəfə və Roma katolik kilsəsi əleyhinə mübariz; 8 illik həbsdən sonra inkvizisiya tərəfindən Romada yandırılmışdır. («Fəlsəfi terminlər ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 66)

3 Culio Cezare Vanini (1585-1619) italyan alimi, kilsəyə qarşı «hörmətsizlikdə, küfr»də müqəssir bilinərək Tuluza şəhərində diri-diri yandırılmışdır.

4 Lev Nikolayeviç Tolstoy (1828-1910) rus yazıçı və mütəfəkkiri.5 «Mədəniyyətlər tarixi», c. 5, səh. 605; c. 6, səh. 348 və 575; «Elm

fəlsəfəsi və tarixi», səh. 171; Keoi Velf «İncillərin mahiyyəti haqda», səh. 104-128

6 ? «Protestant ilahiyyatı», səh. 58-1137 «Qərb fəlsəfəsi tarixi», c. 1, səh. 462

Alman filosofu və ilahiyyatçısı Şlayxmaxer1 (1768-1834) XIX əsrdə2 və onun müasiri D. Kant3 (1724-1804) bu inancın əleyhinə çıxmış4 və İsa Məsihin (ə) yalnız ilahi peyğəmbər oluduğunu söyləmişlər. İsveç alimi Svidinber-gi (Svedenborg5) (1688-1774) də bu cərgəyə aid etmək olar.6

Əsrlər boyu Avropanın ən tanınmış alim, filosof, ilahiy-yatçı və tarixçilərinin, bu əqidəyə qarşı çıxmaları, Pavelin İsa (ə) barəsindəki etiqadnaməsinin nə qədər əsassız və uydurma olduğundan xəbər verir. Bu etiqadlar əgər İsanın (ə) həqiqi təlimlərində olsaydı, heç vaxt həvarilərin belə şiddətli ixtilafları ilə üzləşməzdi. Diqqət etmək lazımdır ki, burada söhbət dinin kök və əsl bünövrəsi barəsində ya-ranmış ixtilafdan gedir, nəinki hər hansı mübahisə törətmiş bir rəvayət və canişinlik iddiasından. Çünki əgər bu müba-hisə dində olan hər hansı bir hökm və ya İsadan (ə) sonra olacaq canişin barəsində olsaydı, məsələyə adi yanaşmaq mümkün idi. Amma burada söhbət dinin özündən, özülün-dən gedir. Yaranmış ixtilaf və pərakəndəlik elə bu səbəb-dən də təəccüb doğurur, İsanın (ə) həqiqi dinində belə xu-rafat dolu əqidənin olmadığını yetirir.

Beləliklə, Volterin «üç üqnum əqidəsi» barəsində söylə-diyi fikirlərlə bu bəhsi sona yetiririk:

İnsan, «Allah olan İsanın» necə ana bətnində doğularaq bu dünyaya gəldiyini, sonra isə insanlar tərəfindən dara çəkilərək öldüyünü və yenidən dirildiyini fikirləşdikdə,

1 Fridrix Ernest Daniel Şleyermaxer (1768-1834) alman protestant teoloqu və filosofu.

2 «Fəlsəfə və məsihi əqidəsi», səh. 111-1123 İmmanuil Kant (1724-1804) alman filosofu və alimi, klassik alman

idealizminin banisi.4 Həmin yer, səh. 1025 Svedenbarq Emmanuel (1688-1772) isveç natrualist alimi.6 «Xristian dünyası», səh. 290-292

heyrətə gəlir. Ağıllı insan bu sözün batil , uydurma oldu-ğuna istər-istəməz etiraf edir. Hər nə qədər özündən soruş-san ki, adi bir yəhudi (İsa) necə oldu «Allah» oldu?!» Öz sualına cavab tapa bilməyərək, onun fərziyyə olduğunu anlayır.

Qəribədir ki, məsihilər «üçün bir və birin üç» olduğunu başa düşmədikləri halda, ona necə inanırlar? Bu açıq-aşkar düşüncəsizlik deyilmi? Qədim iranlılar və yunanlar günəşə pərəstiş edirdilər. Saiblilər ulduzları, finlilər küləyi və keç-mişdə yəhudilər «mis ilana» ibadət edirdilər. Lakin bəşərin rüsvayçılığı o dərəcəyə çatdı ki, adi bir insanı sonsuz, əbə-di-əzəli Xaliq, Yaradan sandırlar! Və bununla kifayətlən-məyərək, öz Allahlarının «ətini və qanını «çörək və şə-rab» şəklində dilləri arasında çeynəyir, onu həzm edərək çirkablığa qərq edirlər.

İlahi, ey Ulu Tanrı, mən sənin varlığına inanıram! Sənsə mənim bu səmimi naləmi eşit və qəbul et. Mənim dinsizli-yim (hər hansı bir dinə qulluq etməməyim) Səni alçaltmır. Amma bu camaat səni təhqir edərək, düzgün tanımır. Mən xristian deyiləm! Çünki səni çox sevirəm. Və daim sev-mək istəyirəm.» («Volterin külliyyatı», c. 26, səh. 292)

Pavel(Xristian dünyasında)

İsa (ə)-ın gedişindən sonra, həvarilər güclü təqiblərə mə-ruz qalaraq müxtəlif məntəqələrə dağılmışdılar. Lakin bu pərakəndəlik siyasi şəraitin nisbətən yaxşılaşdığına görə axır ki, son tapdı. 12 həvari və İsanın (ə) 70-ə yaxın tərəf-darı Yerusəlim şəhərində cəmləşdi. Onlar Həzrət İsanın (ə) söylədiklərinə əməl edərək, Musa (ə)-ın şəriətinə sadiq və İsanın (ə) təlimatlarına uyğun olaraq öz yaşayışlarını qur-muşdular. Onların arasında heç bir məsələdə ixtilaf yox

idi. Aristides öz kitabında yazır: «İlkin həvarilər, İsa (ə) getdikdən sonra da Məsihin dövründə olduğu kimi Allahın birliyinə inanır, İsanı (ə) peyğəmbər sayır, sadiqanə Böyük Yaradana ibadət edirdilər.»1

Amma tarixdə rastlaşdığımız «üçlük» əqidəsi və sair mə-sələlər barəsində olan şiddətli ixtilaflar, indi məsihilərin müqəddəs həvari saydığı Pavelin «gəlişin»dən sonra başla-dı.2 Pavelin kimliyinə gəldikdə isə o mənşəcə yəhudi və «Tarsus»lu3 idi.4 O özü barədə yazır: «Mən... İsrail nəslin-dən, Benyamin qəbiləsindən ibranilərdən törənmiş bir ib-rani, Müqəddəs Qanuna riayət edən fəriseyəm.» (Filipililə-rə, 3-cü fəs., 5-ci cüm.) O, Tərsusda Qamalail adı məşhur yəhudi aliminin yanında dərs almışdı. Əflatun və Filonun «Loqos»5 fəlsəfi fikirlərindən təsirlənmişdi. O həm yəhudi və həm də yunan dilində danışa bilirdi. Yeni-Əhddə ilk də-fə onun adı həvarilərin başçısı Stefanın daşqalaq edilməsi mərasimində çəkilir. O, Stefanın ölümünə razılıq verən və bu işdə böyük canfəşanlıq edən fəriseylərdən idi.6 Çünki, Pavel İsanın (ə) qatı düşməni və onların əleyhinə yaradıl-mış xüsusi «kəşfiyyat orqanı»nın rəisi sayılırdı. O, bir ra-dikal yəhudi kimi məsihi olan hər kəsə qəzəblənir, evləri

1 V. Dorant, «Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 6252 B. Rassel, «Qərb fəlsəfəsi tarixi» c. 1, səh. 463 Türkiyənin cunubunda şəhər.4 V. Dorant, «Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 680 və Həvarilərə,

22-ci fəs., 3-cü cüm.5 Loqos (yunanca «söz», «fikir», «məfhum», «mahiyyət») Yəhudi –

İsgəndəriyyə məktəbində Loqos ruhi mahiyyət kimi təsdiq olunur. Bununla əlaqədar, loqos haqqında sonrakı nəzəriyyələr dini mahiyyətə də malikdir. Filonda (I əsr) loqos «ilahi yaradıcılıq enerjisi», ağıl və həmçinin Allahın birinci xilqətidir! Filona görə «loqos – Allahda olan sözdür və bu söz Allahın özüdür və insanla Allahın arasında vasitəçidir.» Müqayisə üçün bax: Yəhya İncili, 1-ci fəsil, 1-5-ci cümlələr.

6 Həvarilərin işləri, 7-ci fəs., 58-ci cüm.

gəzərək xristianların yığıncaqlarını dağıdır, kişiləri və qa-dınları sürüyərək zindana atırdı.1 Amma nədənsə yəhudi-lərlə sözü düz gəlmədi. (Bunu «Patiya» adlı yəhudi gözəl-çəsinin şöhrət naminə onu rədd edərək, Roma imperatoru ilə evlənməsində görənlər də, var. Onların təhlillərinə əsa-sən, Pavel Patiyaya, özünün də məşhur olmağa qadir oldu-ğunu göstərmək üçün bu addımı atdı.)2

Belə ki, Pavel İsanın (ə) şagirdlərinə qarşı ölüm və təh-did yanğısı ilə baş kahinin yanına getdi. Ondan Dəməşq si-nanoqlarına verilmək üçün məktublar yazılmasını istədi ki, İsaya (ə) sadiq olan hər kəsi taparsa, kişi və qadın olması-na baxmayaraq qollarını zəncirləyib Yerusəlimə gətirsin.3

Lakin Dəməşqə çatanda sanki məsihilərin qanını içməyə hazır heç də o deyilmiş. Pavel özünü məsihi və İsanın (ə) davamçısı adlandırırdı. O, İsa (ə) haqqında təbliğə başla-mışdı. Hətta iş o yerə gəlib çatdı ki, Yəhudilər, Paveli mə-sihi olduğu üçün öldürmək istədilər. Amma o qaçıb canını qutara bildi.

Pavel İsanı (ə) təsdiqləyərək, məsihi olmasını belə nəql edir: «Dəməşqə gedərkən, yolda qəflətən göydən bir nur onun (Pavelin) ətrafını işıqlandırdı. Şaul4 yerə yıxıldı və ona «Şaul, Şaul! Nə üçün məni təqib edirsən?» - deyən bir səs eşitdi. Şaul: «Sən kimsən, cənab?» dedi. O səs söylədi: «Mən, təqib etdiyin (həvarilərin ağası) İsayam. Şaul titrə-yib...» (Həvarilərin işləri, 9-cu fəs., 3-6-cı cüm.)

Pavel guya elə oradaca üç gün kor olur. Üç gün heç nə yemir və içmir. İsa Hananya adlı bir nəfərin yuxusuna gi-rərək onu Pavelin yanına göndərir. Hananya əllərini Pave-

1 Həmin yer, 8-ci fəs., 58-ci cüm.2 Məhəmməd Ətaur-rəhim, «Jesus Prophet of İslam», səh. 183 Həvarilərin işləri, 9-cu fəs., 1-2-ci cüm.4 Pavelin əsl adı.

lin gözünə çəkərək, ona şəfa verir. (həmin yer, 9-cu fəs., 6-16-cı cüm.)

Əlbəttə, bu əfsanəni Pavelin necə quraşdırdığı çox da tə-əccüb doğurmur. Çünki Pavelin həvarilərin etimadını qa-zanmaq üçün və tezliklə arzuladığı şöhrətə çatmaq üçün başqa yolu yox idi. Buna görə ki, Pavel məsihilərin yanın-da mənfur, qaniçən bir şəxs kimi tanınmışdı. Və həmçinin Pavel bir dəfə də olsun İsanı (ə) «gedişindən» qabaq gör-məmişdi. O uydurduğu nağıllarla həvarilərin yanına gəl-dikdə isə onlar Pavelə nəinki inandılar, hətta qorxuların-dan onun gözünə görünməmək üçün qaçıb gizləndilər. Bu zaman Pavel kələyinin baş tutmadığını görüb həvarilər arasında misilsiz nüfuza malik, sadə qəlbli Barnabaya üz gətirdi. Saatlarla Barnabaya yalvardıqdan sonra nəhayət, ki, onu yumşalda bildi. Barnaba onun əlindən tutaraq hə-varilərin yanına gətirdi və bir təhər onları barışdırdı.1

Bəlkə də Barnaba Pavelə inanmamışdı və onu həvarilər-lə barışdırmaqda isə ən azı qəddar bir cəsusun işgəncələ-rindən həvariləri qorumaq məqsədi güdürdü.

Pavel özünü həvarilər və xüsusilə də Barnabanın yanın-da olduqca sadə qəlbli, itaətkar şagird kimi tanıtdı. Və nə-hayət, ki Barnabanın etimadını qazanaraq onunla birlikdə İsanın (ə) dinini təbliğ etmək üçün Antakiya, Kipr, Konya, Listra və Derbed kimi məntəqələrə səfər etdi.2

Antakiyaya qayıtdıqda Pavel daha Barnabaya ehtiyac ol-madığını görərək, onunla ciddi mübahisəyə girdi və ondan ayrıldı. Ali şöhrətə yetişmək xəyalları ilə daim alışıb-ya-nan Pavel daha sonra Suriya və Kilikiyanı gəzirdi. Troas, Makedoniya, Salonik, Veriya, Afina, Kornif, Efes, Roma, Malta və sair kimi bölgələrə səyahət etdi. Və bu məntəqə-lərdə heç zaman İsanı (ə) görməmiş və İsanın gedişindən

1 Həvarilərin işləri, 9-cu fəs., 26-28-ci cüm.2 Həvarilərin işləri, 13, 14, 15-ci fəsillər.

sonra həvarilərin qanını tökən Pavel özünü onun həvarisi kimi təqdim etdi.

Tezliklə o özünü İsanın (ə) «seçilmiş elçisi» və «ona iman etməli olanların nümunəsi» adlandırdı.1 Pavel «gö-yün üçüncü qatına» getməsindən və vəhylərə malik oldu-ğundan da dəm vururdu.2 Özündən heç bir şey söyləmədi-yini, sözlərinin yalnız «Müqəddəs Ruh»un tərəfindən vəhy olunduğunu iddia etdi.3

Pavel daha çox qeyri-yəhudilərə və qeyri-məsihilərə, yə-ni başqa ifadə ilə desək, bütpərəstlərə təbliğ edirdi. Çünki yəhudilər və məsihilər olan yerlərdə onun yetərincə nüfu-zu yox idi. Belə məntəqələrdə xalq xurafatı və əfsanələri yox, ancaq Məsihi (ə) görmüş, onun təlimlərini vasitəsiz olaraq eşitmiş, öyrənmiş həvarilərin sözlərini qəbul edirdi. Deməli, Pavelin «bazarı», yalnız bütpərəstlərın olduğu məntəqələrdə daha da yaxşı olardı. Elə bu səbəbdən də o, bütpərəstlərin yaşadığı məntəqlərin yalnız ona məxsus ol-duğunu söyləyərək, orada təbliğə başladı. Belə məntəqə-lərdə yaşayan bütpərəstlər Pavelin sözlərini daha tez qəbul edir, ona inanırdılar. Bunun iki səbəbi var idi:

1- Bütpərəstlərə «İsanın (ə) dinini» təbliğ edən Pavel, onu tamamilə bütpərəstlərin xurafi əqidələrilə bəzəmişdi.

2- Bütpərəstlər heç vaxt nə İsanı (ə) nə də, həvariləri görmüş, yetərincə təlimlərini eşitməmişdilər. Onlar Pave-lin doğru və yalan sözləri arasındakı fərqi heç cürə anlaya bilmirdilər. Və onun sözlərini sorğu-sualsız qəbul edirdi-lər.

1 Korinflilərə, 1 m, 1-ci fəs., 1-ci cüm.; Efeslilərə, 3-cü fəs., 1-9-cu cüm.; Tamoteyə, 1 m, 1-ci fəs., 15-ci cüm.; Koloslulara, 1-ci fəs., 1-ci cüm.

2 Korinflilərə, 2 m, 12-ci fəs., 1-5-ci cüm.3 Korinflilərə, 1 m, 2-ci fəs., 13-cü cüm.

Pavel bütpərəstləri tez ələ almaq, onları dəstə-dəstə özü-nə doğru çəkmək üçün hələ də olduğu kimi anlamadığı Məsihin, təlimlərini alt-üst edərək, çoxallahlıq mifologiya-sını bütünlüklə İsanın (ə) dini altında tanıtmağa başladı.

O, bütpərəstləri İsaya (ə) rəğbətləndirmək üçün, İsanı (ə) bir növ «Allah» və bəşərin günahlarını yuyan «Allahın oğ-lu» adlandırdı. (C. Nas, «Dinlərin ətraflı tarixi», səh. 617)

O, «Fəda-qurtuluşu» əqidəsini Məsihin (ə) dininə gətirə-rək, «Musanın şəriətini» ləğv olunmuş saydı. Əflatun, Fi-lon və bütpərəst rəvvaqilərin fəlsəfi fikirlərini cəmləyərək bütpərəstlər və çoxallahlığa etiqadı olanlar üçün yalnız «Üç üqnum əqidəsinə» inamı zəruri saydı. Pavel heç bir «halal-harama» məhəl qoymadan yalnız «Allahın oğlu» «İsanın bəşərin günahını yumaq naminə çarmıxa çəkməsi-nə və «üç üqnum əqidəsinə» inananların behişt əhli ola-caqlarını vəd etdi.

Vil Dorant «Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 600-də ya-zır: «İsanı (ə) «Allah» adlandıran Pavel, bir növ onu Suri-ya və Yunanda yaşayan bütpərəst və çoxallahlıların bəşə-rin günahını yumaq üçün ölüb-dirilən «Allahı» - «Diyunu-sa» oxşatdı. Antakiya və başqa şəhərlərdə yaşayan qeyri-yəhudilər ki, İsanı görməmişdilər, belə «Allahın» öz əqi-dələrilə əsaslı ixtilaf daşımadığını və şəriət sahibi olmadı-ğını, daha doğrusu, «köhnə bütpərəst əqidələrinə yeni adlı inamla» sadiq qalaraq behişt-əhli olacaqlarını görüb, çox sevindilər.

Pavel yerli qeyri-yəhudi camaatı əqidəsini, Filonun fəl-səfəsi sayəsində daha da, izzətləndirərək «İsanın dini» adı altında yayırdı. O bununla əsl həqiqətdə «Məsihin təlimlə-rini» saymayaraq, böyük nüfuz sahibi oldu. Artıq o, həva-rilərə möhtac deyildi və özü müstəqil şəkildə sanki «yeni din»in rəhbəri idi.»

Koloslulara, 1-ci fəs., 14-17-ci cümlələr: «Oğul sayəsin-də biz, onun qanı vasitəsilə xilasa, günahlarımızın əfvinə malikik.

Görünməyən Allahın surəti və bütün xilqətin fövqündə duran, ilk doğulan Oğul Odur.

Çünki göylərdə və yerlərdə olan, görünən və görünmə-yən hər şey Onun vasitəsilə yarandı; istər taxtlar istər hökmdarlıqlar, istər rəyasətlər, istərsə də hakimiyyətlər -hər şey Onun vasitəsilə Onun üçün yaradılmışdır.

O (İsa) özü də hər şeydən əzəlidir və hər şey Ona (İsaya) möhtacdır.»

Romalılar, 1-ci fəs., 3-cü cüm.: «Allahın həqiqi oğlu Rəbbimiz İsa Məsih; O, cismən Davudun nəslindəndir; Qüdsiyyət Ruhuna görə, ölülərdən dirilərək, həqiqətən də, Allahın oğlu olduğu qüdrətlə sübut edildi.»

Şəriət barəsində deyir: «Ey özünə şəriətə əməl etməklə nicat yolu axtaranlar, siz Məsihdən məhrum oldunuz, Al-lahın lütfündən uzaq düşdünüz.» (Qalatiyalılara, 5-ci fəs., 4-cü cüm.) və yaxud: «Şəriət qanunlarından azad olduq ki...» (Romalılara, 7-ci fəs., 6-cı cüm.)

Deməli, «Məsihin təlimləri təhrifə uğrayaraq, Pavel və onun əlaltıları tərəfindən əsaslı şəkildə dəyişdirildi ki, bu da sonralar xristian kilsələrindəki İsanın (ə) təlimlərinin tədriclə sıxışdıraraq məhvə uğratdı.»1

«İsa heç vaxt Allahın oğlu» olduğunu və «Allah» oldu-ğunu söyləmədi, bu cəfəngiyyatlar Pavelin Dəməşqə gəli-şindən sonra başladı.»2

Elə buna görə də F. V. Nitsşe özünün «Dəccal» adlı kita-bında indiki xristianlığı «Pavelin dini» adlandırır (səh. 54).

1 H. Karfent, «İsa», səh. 98; Rovert Vir, «Dinlər dünyası», c. 2, səh. 706

2 V. Dorant, «Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 682

Maraqlıdır ki, Bertrant Rassel3 də, Paveli indiki məsihiy-yətin banisi və müəllifi sayır. («Qərb fəlsəfəsi tarixi», c. 1, səh. 460)

V. M. Miller «Qədim kilsə tarixi»ndə yazır: «Diqqət et-mək lazımdır ki, İsa (ə) heç vaxt özünü nə cismani, nə də ruhani cəhətdən Allah adlandırmışdır.» (səh. 56)

Hörmətli oxucu, diqqət etdiyiniz kimi, dünyanın tanın-mış alim və tarixçiləri belə qənaətə gəliblər ki, indiki xri-stianlıqda mövcud olan «Üç üqnum əqidəsi», «Fəda-qurtu-luş» və sair kimiləri İsanın (ə) yox, məhz Pavelin uydurdu-ğu əfsanələrdir. Dilasi Edlivi yazır: «Yunan və qədim qey-ri-yəhudi bütpərəstlərin uydurmaları Pavelin əliylə indiki məsihiyyətdə öz əksini tapmışdır.» («Yunan elmləri», səh. 52)

Artıq inkar ediləsi deyildir ki, «Əflatunun fəlsəfi fikirləri və bütpərəstlərin ideyaları İsanın dininə sirayət etmişdir. Belə ki, yunan filosofları və rəvvaqilərin əqidələri, əvvəlcə Pavel və sonra isə Yəhya və başqalarının vasitəsilə məsi-hiyyətə nüfuz etmişdir.» («Dinlər tarixi», c. 3, səh. 215) Məşhur rus yazıçısı Lev. Nikolayeviç Tolstoy nahaq yerə deməmişdir ki: «Xülasə, bütün məsihi məzhəbləri «bir ovuc əfsanəyə» inanırlar ki, heç bir halda insan üçün xe-yirli və ağlabatan deyildir. Hər insanın malik olduğu sağ-lam məntiq və ali düşüncə tamam-kamal onun yalan oldu-ğuna hökm edir. Mən öz axtarışlarıma əsasən belə qərara gəldim ki, dünyada «Həzrət İsanın (ə) həqiqi kilsəsi-dini» mövcud deyildir. 1800 ildir ki, bu cür bu minvalla davam edir! Azğınlıq və qeyri-ilahi fikirlər, bütpərəst əqidələri xristianların arasında dərin kök salaraq, ağlasığmaz dərə-cədə inkişaf edibdir.

3 Bertran Rassel (1872-1970) ingilis filosofu, məntiqçi, ictimai xadim. Müasir riyazi məntiqin inkişafında böyük xidmətçi. («Fəlsəfə terminləri ensklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 351)

Dözülməz haldır ki, indiyədək dünyanın müxtəlif ölkələ-rində, milyonlarla insan sakitcə, kor-koranə şəkildə bu bütpərəst əqidələrinə göz yumaraq inanırlar! Guya ki, ha-mı xurafat və şirk dolu bu dinə inanmağa əhd-peyman bağlamışlar!

Onu da, deyim ki, mən indiki saxta məsihiyyətə öz etiraz səslərini ucaldan açıq fikirli və dolğun düşüncəli alim və tədqiqatçıları bu cərgəyə qatmıram. Pavel barəsində onu deyə bilərəm ki, o, Məsihin gerçək dinini öz şöhrətinə qur-ban verdi. Onun məktubları isə dəyərsiz, aldadıcı və utan-dırıcı sözlərlə doludur.» (L. Tolstoy, “İncilə müqəddimə”, səh. 11)

Yadda saxlamaq lazımdır ki, əgər Pavelin məşhurlaşa-raq, öz müxaliflərini müvəqqəti də, olsa asanlıqla məğlub edə bilməsi qeyri-yəhudilərin arasında asudə xatir təbliği-nin nəticəsi sayılırsa, onun adının yaddaşlara həkk olaraq, böyük ehtiramla yad edilməsinə səbəb Lukadır. Qeyri-yə-hudi Luka, Pavelin şagirdi idi. Və onu çox sevirdi. O bü-tün məşhur həvarilərin dəyərli fəaliyyətlərini bir kənara qoyaraq, yalnız Pavelin təbliğini «Həvarilərin işləri»ndə göz önünə çəkdi. Paveli «həvari» adlandıraraq, ona haqq qazandırdı. Əgər Luka Pavelin barəsində «Həvarilərin iş-ləri»ndə belə təmtəraqlı şəkildə yazmasıydı, indi heç kim Pavelə azacıq da olsa əhəmiyyət verməyəcəkdir. («Məsi-hiyyət», Süleymani Ərdistani, səh. 55)

Bütün bu mülahizələri müqayisə etdikdə tam qətiyyətlə demək olar ki, indiki məsihiyyət İsanın (ə) yox, Pavelin məsihiyyətidir.

Almaniyalı V. H. Bultman və R. Adolf yazır: «İsanın Al-lahlıq həddinə yüksəldilməsi, Pavelin gətirdiyi bidətdir. Biz İsanın (ə) həqiqi təlimlərini, doğru məzhəbinə inana-raq tabe olmalıyıq. İsanın barəsində quraşdırılmış və uydu-rulmuş məzhəbə yox!» («Protestant ilahiyyatı», səh. 44)

Alman alimi Hegel1 (1770-1831) Pavelin məsihiyyətdəki rolunu belə açıqlayır: «Məsihiyyəti iki hissəyə ayırmaq la-zımdır: 1-«Həqiqi məsihiyyət». 2-«Tarixi məsihiyyət». Həqiqi məsihiyyət İsanın (ə) təlimlərini və peyğəmbərliyin özündə olduğu kimi əks etdirməli olan məzhəbə deyilir.

Amma tarixi məsihiyyət Pavelin yaratdığı və həqiqi mə-sihiyyətdən tam fərqli olan, şəxsi təxəyyülün məhsuludur. Təəssüflər olsun , indi həqiqi məsihiyyət demək olar ki, mövcud deyildir.» (F. Kampton, «Fəlsəfə tarixi», c. 7, səh. 167)

Pavel(İslam baxımından)

İslam dininə görə, Pavel İsanın (ə) «gedişin»dən 10 il son-ra, məsihi olmaq iddiası ilə həvarilərin arasına özünü zorla daxil etmiş, Həzrət Məsihin pak təlimatlarını təhrifə uğrat-mış bir şəxsdir, belə ki, islami mənbələrə əsasən xristian aləmində yaranmış bütün inhiraflar, azğınlıqların səbəbi, məhz Pavelin üzdəniraq və xurafi əqidələrində görülür.

İslam dininə əsasən, o, İsanın (ə) ilahi təlimlərini darma-dağın edərək, bütünlüklə məhvə uğratdı.2 Bundan əlavə, məsihi oğul - «Allah» bilərək, çoxsaylı mənasız və dəyər-siz əqidələri «İsanın dini» adı altında tanıtdı. Məsihiyyət dünyasında böyük təfriqə və nifaqa bais olmuş Pavel bun-ların hamısını müqəddəs Ruhun ona bəxş etdiyi ülvi mə-həbbətlə dolu ilahi vəhy «adlandırsa da», İslam dini, onu daim «şeytanın atası» kimi yad edir.3

1 Georq Vilhelm Fridrix Hegel (1770-1831) alman filosofu, obyektiv idealist, klassik alman fəlsəfəsinin nümayəndəsi.

2 Məhəmməd Sadiq Fəxrül-islam, «Ənisül-Ə`lam fi nüsrətil-İslam», c. 1, səh. 123

3 «Biharül-Ənvar, c. 13, səh. 212

Ümumiyyətlə, belə nəticəyə gəlmək olar ki, Pavel İslam dünyasında heç də xoşagələsi təəssürat yaratmır. Bütün İs-lam alimləri öz kitablarında onun barəsində bəhs etdikdə, tam ikrah hissi ilə bu şəxsi, «sital şəxsiyyətli hiyləgər» ad-landırırlar.1

Və nəticədə biz, altıncı imam Cəfər Sadiqdən (ə) nəql olunan bir hədisi qeyd etməklə kifayətlənə bilərik: ««Sə-qər» cəhənnəmin ən dəhşətli əzablarla dolu olan, ən qor-xulu təbəqəsidir. Bu beş nəfər də, səqər əhli olacaqdır. Qa-bil, Nəmrud, Firon, Yahud2 və Pavel»3.

1 «Xristianlıq tarixi və ideologiyası», səh. 66-672 Yahud – yəhudi tayfasını bütpərstliyə dəvət edən bir şəxs olubdur3 «Biharul-ənvar», c. 8, səh. 310

ÜÇÜNCÜ FƏSİL

VƏHYİN MƏNASI

«Vəhy» nədir?

Xristianlıqda «vəhy»

İslamda «vəhy»

«Vəhy» nədir?Hər iki dinin əqidəsinə əsasən, Allah-taalanın insanları ya-ratmaqdan məqsədi onların kamilliyə çatması və ilahi-əx-laqi dəyərlərə yetişmələri olmuşdur. Və buna görə də Al-lah-taala bəndələrilə öz arasında müxtəlif vasitələrlə əlaqə saxlamışdır. Bu mənəvi əlaqə və rabitələrin hamısının kö-kü «vəhy» deyilən ilham qüvvəsinə qayıdır. Başqa dillə desək, tanrının insanların haqqa yönəlmələri və vicdanları-nın oyanması üçün onlara mənəvi qüvvələr ilə ilham etmə-sinə «vəhy» deyilir.1 Bu tərif ümumi şəkildə məsihiyyət və islam baxımından düzgün sayıla bilər. Lakin vəhyin həyat-da formalaşması və xaricdə baş vermiş həqiqətinə gəldik-də, iki dinin arasında olan aşkar ixtilafları nəzərinizə çatdı-racağıq.

Xristianlıqda «vəhy» Vəhy xristianların məşhur əqidəsinə əsasən iki hissəyə bö-lünür:

1. Allahın (İsanın) insanların arasında təcəssüm tapması (maddiləşməsi)

2. Müqəddəs incilin Ruhul-Qüdsün vasitəsilə təsdiqlən-məsi.

Məsihi alimlərinin nəzərincə birinci hissə vəhyin əsl hə-qiqi mənası, ikinci qism vəhyin məcazi mənasıdır. Məsihi-lərin əqidəsinə görə İsa, cisim və insan şəklinə düşmüş Al-lahdır. O, insanların arasında mücəssəm olmaqla onları hə-qiqətə tərəf (Ata Allaha) yönəldir. Onlar bunun səbəbini belə açıqlayırlar: «(Ata) Allah-taala əlçatmaz bir qüdrət

1 «Vəhy» lüğətdə «işarə», «ilham», «sirr» və «yazmaq» mənasınadır


olduğu üçün çarəsiz qalıb öz əziz oğlu İsanı bəşər şəklinə salıb və bu vasitə ilə insanları özünə tərəf cəlb edir»1

Ümumiyyətlə, xristian dinində insanlar Allahı (İsanı) gö-rür və onu həyatda özlərinə nümunə seçirlər. Həmçinin in-sanlar Allaha iman gətirməklə onun məcazi oğulları sayı-lırlar.2

Təhrif olunmuş indiki məsihiyyətdə deyilir: Allahın oğlu İsadan qabaq başqa peyğəmbərlər tərəfindən bəyan olun-muş hökmlər yalnız bəndələr və qullara şamil edilir. Lakin sonra Allahın oğlu İsanın insanların arasında təcəssüm tapması və sonda səlbə çəkilməsilə, artıq ona iman gəti-rənlərin hamısı Allahın oğulları sayıldılar. Deməli, məsi-hiyyət dinidə Allahla insanlar arasında olan əlaqə «Ata və oğul» rabitəsi əsasında qurulmuşdur. Baxmayaraq ki, bu rabitə İsadan başqalarında məcazi məna kimi işlənir. Pavel bu barədə yazır: «Allahın oğluna (İsaya) iman gətirənlərin hamısı onun oğulları sayılırlar. Beləliklə, siz xristianlar, tanrı bəndəsi və qulu yox, əksinə, onun oğulları sayılırsı-nız. Artıq ondan qorxmağınız lazım deyil.»3

Vəhyin məsihiyyət baxımından ikinci mənasına gəldikdə isə olduqca mürəkkəb məsələlərlə qarşılaşırıq. Lakin «vəhy» kəlməsinin mötəbər saydıqları bu ilahi kitaba de-yilməsini məcazi və qeyri-həqiqi məna bilirlər. Və bunun da səbəbini belə açıqlayırlar ki, «İncil» Allah tərəfindən nazil olmamışdır. Bu kitabda yalnız İsanın həyatı və bu-yurduqları təlim-tərbiyələr o həzrətin həvariləri (yaxınları) tərəfindən yazılmışdır. Əgər İncili insanlar yazıblarsa, ne-cə vəhy dərəcəsində mötəbər ola bilər? - sualının cavabın-

1 SSS, R. 192 Məsihi əqidəsinə görə Allahın həqiqi oğlu yalnız İsadır ki, o da

Allahın bir hissəsi sayılır. Ona iman gətirənlər isə Allahın məcazi oğulları sayılırlar.

3 Rumlulara, 8-ci fəs., 14-17-ci cüm.

60 VƏHYİN MƏNASI

da məsihi filosofu Tomas Mişel belə yazır: «Məsihilərin etiqadına görə Uca Tanrı müqəddəs incili bəşərin əlilə tə`lif etmişdir. Başqa sözlə desək, Allah-taala müqəddəs kitabı Ruhul-Qüds vasitəsilə tə`lif edib və bu işdə bəşər müəlliflərindən kömək almışdır. Və Ruhul-Qüdsün bəşərə köməyi onların qəlblərini ovsunlamaq olmuşdur. Belə ki, onlar yalnız Tanrı iradə etdiyi mətləbləri yaza bilmişlər. Deməli, incilin müəllifi həm Allahdır, həm bəşər.»1

Məsihilərin bəziləri, hətta, müqəddəs kitabda olan cüm-lələri (ləfzləri) eyni Ruhul-Qüdsün ilhamları bilsələr də, katoliklərin nəzərincə bu kitabda olan bütün cümlələr bə-şərin öz ibarələridir. Sadəcə olaraq cümlələrin məfhumları Ruhul-Qüds vasitəsilə təsdiq olunmuşdur.

Xatırladıq ki, qeyd etdiyimiz vəhyin mənaları, məsihilə-rin arasında olan məşhur bir nəzərdir ki, bu nəzərin əsası Pavelin və Yuhənnanın yazılarına qayıdır.

İslamda «vəhy» İslam dinində İlahi xəbərlərin peyğəmbərlərin vasitəsilə dərk olunmasına «vəhy» deyilir. Buna əsasən «vəhy» üç qismə bölünür:

1. Allahın heç bir vasitə olmadan, yəni birbaşa peyğəm-bər ilə söhbəti. (Allah-taalanın «merac»da heç bir vasitə olmadan Məhəmməd peyğəmbərlə (s) söhbətini buna mi-sal çəkmək olar).

2. Allahın hansısa bir vasitə ilə peyğəmbərlərlə söhbəti (Allahın «Tur» ağacına vəhy etmək yolu ilə Musa pey-ğəmbərlə (ə) danışığı kimi).

3. Allahın peyğəmbərlərə mələk nazil edərək xəbər gön-dərməsi

1 Məsihi əqidəsi, səh. 26


İslam alimlərinin nəzəri budur ki, Qurani-kərimin Mə-həmməd peyğəmbərə (s) nazil olması vəhyin üçüncü qis-minə aid olunur. Qurani-kərim bu məsələyə belə işarə edir: «Ruhul-Əmin (Cəbrayıl adlı mələk) sənin qəlbinə vəhy edir» (Şüəra, 194)

Burada belə bir sual meydana çıxır ki, İslam baxımında Həzrət Məhəmməd (s) vəhy aldığı üçün nə sayılır? Məsi-hiyyətdə olduğu kimi Allah, yoxsa sadəcə olaraq bəndə?

Cavab: İslamda xristianlıqdan fərqli olaraq dinin banisi başqaları kimi Allahın bəndəsi və qulu sayılır. Onun başqa bəndələrlə fərqi Allah tərəfindən xəbər gətirməsi və pey-ğəmbər olmasındadır. Qurani-kərim bu barədə belə buyu-rur: «Məhəmməd yalnız Allahın peyğəmbəridir, necə ki, ondan qabaq bir sıra peyğəmbərlər gəlib-getdilər.» (Ali-İmran, 141)

Başqa bir ayədə deyilir ki, peyğəmbərlərin məmuriyyəti-nin əsası insanları Allah bəndəçiliyinə dəvət etməkdir. Ne-cə ki, buyurur: «Biz hər bir ümmətə peyğəmbər göndər-dik ki, onları Tanrıya itaət və ibadətə dəvət etsinlər.» (Nəhl, 36) Həmçinin buyurur: «Biz insanları və cinləri ona görə yaratdıq ki, yalnız Allaha bəndəçilik etsin-lər.» (Zariyat, 56) Qurani-kərim peyğəmbərlərin də bəndə olmalarına bir neçə yerdə israr etməklə müsəlmanları mə-sihilərin getdiyi yoldan çəkindirir: «Allah öz bəndəsinə (Məhəmmədə aydın şəkildə ayələr vəhy etdi ki, sizi qa-ranlıqdan çıxarıb işıqlığa yönəltsin.» (Hədid, 9) «Allah öz bəndəsinə lazım olan ayələri vəhy etdi.» (Nəcm, 10)

Deməli, İslam dinində «vəhy» yalnız Allahın bəndəsinə gəlir. Bu dində bütün insanlar Allaha bəndə və qul olmağa çağırılır. İslam dini Yaradanın vahid olmasına təkid et-məklə, onun heç vaxt övladı olmamasını da möhkəm şə-kildə bəyan edir. Qurani-kərimin buyurduğuna əsasən, hət-ta Həzrət İsanın (ə) özü, Məsihilərin ona səbəb dedikləri

62 VƏHYİN MƏNASI

üçün Allahın yanında xəcalət çəkirdi. Uca Tanrı Qurani-kərimdə buyurur: «Ey Məryəm (ə) oğlu İsa, sən camaata dedin ki, Allahın kənarında məni və anamı özünüzə Tanrı qərar verin?! (İsa) dedi: İlahi sən bu sözlərdən paksan, mənimsə elmim olmadığı şey barəsində söz de-məyə haqqım yoxdur. Və əgər mən belə bir söz desəy-dim, sən mütləq onu bilərdin. Sən mənim zatımdan xə-bərdarsan, mən isə zatından agah deyiləm, yalnız sən bütün qeyblərə agahsan.» (Maidə, 116)

DÖRDÜNCÜ FƏSİL

TÖVRAT VƏ İNCİL

İncil (Bible)

1- Qədim Əhd

Tövrat

Qədim Əhddə araşdırma

2- Yeni Əhd

İncillərdə araşdırma

Bibliya«Bibliya» sözünün lüğəvi mənası «kitablar» deməkdir. İn-cil xristianların etiqad bəslədikləri «ilahi kəlamlar»dan təş-kil tapan iki müqəddəs kitabdan ibarətdir. Onların biri «Qədim Əhd» (Old Testament) və o birisi isə «Yeni Əhd» (Nyu Testament) adlanır.

Xristianların inamına görə Allah insanlarla iki əhd-pey-man bağlamışdır. Birinci əhd (Qədim Əhd) ki, İsadan (ə) əvvəlki peyğəmbərlərin vasitəsilə xalqa çatdırılan ilahi buyruqlardır. Demək olar ki, bu əhdin möhtəvası, insanın şəriət hökmlərinə tam əməl etməsilə nicat və əbədi səadətə yetişməyinə verilən təzmindən ibarətdir. İkinci Əhd (Yeni Əhd) isə «Allahın oğlu» İsanın (ə) özünü qurban verməsilə yalnız İsaya məhəbbət və inam bəsləyənlərin qurtuluş və əbədi səadətə layiq görülməsinə verilən vədə deyilir. Xri-stianlar Qədim Əhdin ləğv olunmadığını, Yeni Əhdin ona dayaq olaraq, qüvvət bağışladığına inamlıdırlar. Yeni Əhddə bu barədə yazılır: «Sanmayın ki, mən müqəddəs qanunu (Tövratı) və peyğəmbərlərin yazdıqlarını pozmağa gəldim. Mən pozmağa yox, icra etmək üçün gəldim... Göy və yer keçib getmədən, qanundan (Tövratdan) ən kiçik bir hərf və ya nöqtə belə yox olmayacaqdır. Beləliklə, ən ki-çik əmrlərdən birini kim pozarsa və belə etməyi insanlara öyrədərsə, Səmavi səltənətdə çox ləyaqətsiz adlanacaq-dır!» (Matta incili, 5-ci fəs., 17-19-cu cüm.)


1- Qədim ƏhdQədim Əhdin iki əsas ətiq nüsxəsi vardır. Birinci nüsxə ib-rani dilində və az bir hissəsi isə kəldani dilində yazılmış-dır.1

İkinci nüsxə yunan dilindədir. Miladdan dörd əsr əvvəl Fələstin torpağı İsgəndərin vasitəsilə işğal olundu. Yəhu-dilər kiçik qruplara parçalanaraq imperiyanın işğal etdiyi ərazilər boyu səpələndilər. İmperiyanın istismarı altında əzilən yəhudilər artıq öz ana dillərini də unutmağa başladı-lar. Onlar yunan dilinə üstünlük verirdilər.

Bətləmyus Filadelfiyusun Misrə hökmranlıq etdiyi vaxt, onun əmrilə İskəndəriyyə şəhərinin yəhudiləri Qədim Əh-di yunan dilinə tərcümə etdilər. 70-72 nəfərin birgə tərcü-mə etdiyi bu kitab, «səbiniyyə» adlanaraq, sonralar Qədim Əhdin ikinci əski nüsxəsi kimi məşhurlaşdı.2

Bu nüsxənin əvvəlki kitabdan fərqli cəhətləri çox idi. O əlavə olaraq Tubiyyət, Yəhudiyyət, Süleymanın hikmətlə-ri, Sirak oğlu İsusun hikmətləri, Barux, Makkaveyin birin-ci kitabı, Makkaveyin ikinci kitabına malik idi. Və «Qə-dim-Əhd apoqrifi» adı altında məşhurlaşdı. Daha maraqlı-sı budur ki, söylənilən nüsxədə «Apoqrif» incil adlı3 bir fəsil, Quranda işarə olunan bəzi mətləblərdən xəbər ver-mişdir. Məsələn İsanın beşikdə danışması, gildən canlı quş yaratması və s. orada qeyd olunmuşdur.4

Məsihiyyətdən iki əsr öncə və bir əsr sonra yəhudilərin, sonradan xristianların əksəriyyəti Qədim Əhdin ikinci nüs-xəsini qəbul, onun buyruqlarına isə əməl edirdi.5

1 Ə. S. Ərdistani, «Müqəddəs Kitab», səh. 212 Ə. S. Ərdistani, «Müqəddəs Kitab», səh. 213 Yəni «gizli və örtülü».4 M. R. Zibayinijad, «Xristianlığa bir baxış», səh. 725 Ə. S. Ərdistani, «Müqəddəs kitab», səh. 22

Miladi tarixi ilə 100-cü ildə yəhudilərin «ağsaqqal» ru-hanilər şurası ibri dilində olan əvvəlki nüsxənin 39 kitabını qəbul edərək, yunan mətninin digər 7 kitabını isə rədd et-dilər. Amma xristianlar bu yeddi kitabı da tanıyaraq ona əməl etdilər. XVİ əsrdə islahatçı protestantlar yenidən yə-hudilər kimi ikinci nüsxənin 7 kitabını rədd edərək, ona inanmadıqlarını elan etdilər.1 Lakin Katolik və Ortodoks kilsəsi yenə də yunan nüsxəsinə etiqad bəsləyərək, onu müqəddəs kitabın bir hissəsi sayırlar. Onlar «Apoqrif»i də etibarlı sayaraq «İkinci qanun» adlandırırlar.2

Qədim Əhd (ikinci qanun-apoqriflə birlikdə) aşağı-dakılardan ibarətdir:

1- Tövrat. Beş fəslə malikdir: Varlıq, Çıxış, Laviyan, Si-yahıya alınma, Təsniyə;

2- Yuşə ibn Nunun yazıları;3- Qazilərin kitabı;4- Samuel peyğəmbərin 1-2-ci kitabları;5- Padşahların 1-2-ci kitabları;6- 1-2-ci tarixi kitablar;7- Ezdranın kitabı;8- Neyemiyanın kitabı;9- İsterin kitabı;10- Əyyubun kitabı;11- Məzamir;12- Süleymanın məsəlləri;13- Süleyman cəmiyyətinin kitabı;14- Süleymanın qəzəlləri;15- İsayya nəbinin kitabı;16- Oil nəbinin kitabı;17- Amos nəbinin kitabı;18- Avdi nəbinin kitabı;1 Tomas Mişel, «Xristianlıq ilahiyyatı», səh. 252 Ə. S. Ərdistani, «Müqəddəs kitab», səh. 22

19- Yunus nəbinin kitabı;20- Mixey nəbinin kitabı;21- Naum nəbinin kitabı;22- Habakkuk nəbinin kitabı;23- Sofoniya nəbinin kitabı;24- Aqtey nəbinin kitabı;25- Zəkəriyyə nəbinin kitabı;26- Malaxiya nəbinin kitabı;27- Ermya nəbinin kitabı;28- Hezgil nəbinin kitabı;29- Huşə nəbinin kitabı;30- Rutun kitabı;31- Ermiyanın növhələri;32- Danielin kitabı;33- Tovit kitabı;34- Yəhudiyyət kitabı;35- İster kitabına əlavələr;36- Süleymanın hikmətli sözləri;37- Sirak oğlu İsusun hikmətli sözləri;38- Barux kitabı;39- Urliyanın risaləsi;40- Üzeyirin münacatı;41- Süsənin əhvalatı;42- Bael və əjdaha;43- Mukabiyanın birinci kitabı;44- Mukabiyanın ikinci kitabı;45- Mukabiyanın üçüncü kitabı;46- Mukabiyanın dördüncü kitabı;47- Ezdranın birinci kitabı;48- Ezdranın ikinci kitabı;49- Manassinin duası.

TövratTövrat Bibliyanın ilk fəslidir. Tövrat sözünün lüğəti məna-sı «şəriət-qanun»1 deməkdir. O ilk dəfə qədim ibrani dilin-də e. ə. 8-ci əsrdə yazılmış, sonralar isə müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur. Tövrat yəhudilərin və məsihilərin müqəddəs kitabı sayılır. Onların əqidəsinə görə, Musa (ə) özü Tövratı yazmışdır. Ona Tövratın sözlərini, Allah-təala öz mənəvi feyzilə çatdırmışdır.2 (Tomas Mişel, «Xristian ilahiyyatı», səh. 28)

Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, onlar öz müqəddəs kitab-larının təhrif olunmasını qəbul etmir və bundan olduqca əsəbləşirlər. Xristianlar Qədim Əhdin 2000 illik və 1600 illik nüsxələrini nişan verərək, onun təhrifə uğramadığını söyləyirlər. Hətta Fərisiyan adlı yəhudi məzhəbi də bu sö-zü söyləyən şəxsin mürtəd olduğunu iddia edir. (Tomas Mişel, «Xristian ilahiyyatı», səh. 39)

İncilin atası sayılan Tövrat beş kitabdan ibarətdir:1- Varlıq: Dünyanın yaranışı, Həzrət Adəmin (ə) əhva-

latları, Nuh (ə) İbrahim (ə), İsmayıl (ə) İshaq (ə), Yaqub (ə), Yusifdən (ə) söhbət açılır.

2- Çıxış: Musanın (ə) dünyaya gəlməsi və peyğəmbərli-yi, bəni-İsrailin Misirdən getməsi və hökmlərdən bəhs olu-nur.

3- Laviyan: Harunun (ə) nəslindən olar ruhanilərə veri-lən dini hökmlərdən danışılır

4- Siyahıya alınma: Həzrət Musanın (ə) dövründə bəni-İsrailin siyahısı, şəriət qanunları və tarixi hadisələr bəhs mövqeyinə çıxarılır.

1 Həqiqətdə tövratın ibranicə mənası «öyrətmək» deməkdir. İkinci nüsxənin yunanca yazılışında o, «qanun» mənasını vermiş və sonradan elə bu cür adlanmışdır.

2 O biri kitablar da digər peyğəmbərlər vasitəsilə yazılan ilahi buyuruqlar, Allah kəlamıdır.

5- Təsniyə: Burada qeyd olunan kitablardakı dini hökm-lərin təkrarı və bəni-İsrailin Musanın (ə) ölümünə qədər olan tarixi yazılmışdır.

Qədim Əhddə araşdırmaÇoxsaylı tədqiqatçıların yazdıqlarına görə, Qədim Əhd və Tövrat, Musa peyğəmbərə (ə) verilən həqiqi kitab deyildir. Daha doğrusu, onlar əsl Tövratın təhrifə uğradığını, öz əsilliyini itirdiyinə israrlıdırlar. Tanınmış İncil tənqidçisi hollandiyalı filosof Baruk Spinoza (1632-1677) özünün «İlahiyyat və siyasət risaləsi»1 kitabında yazır: «İbrahim ibn Uzra (1089-1164) da, İncilin müqəddəs saydığı indiki Tövratın Musa (ə)-a aid olmadığını və başqaları tərəfindən yazıldığına israrlı idi. O inanırdı ki, bu kitabı Musa (ə) yazmamış, qeyriləri tərəfindən qələmə alınaraq, təhrifə uğ-ramışdır. Bunu Tövratın özündən də anlamaq olar.

1- Təsniyə 1/1-də yazılır: «Bu sözləri Musa İordaniya-dan o tərəfdə Ərəfə çölündə dedi.»

Amma həmin fəsildə deyilir: «Musa dedi: Allah mənə buyurdu ki, heç vaxt İordaniyadan o taya keçməyəcəyəm.»

2- Varlıq 22/14 də yazılıb: «Allahın dağı» nda ona (Mu-saya) vəhy oldu.» Amma təəccüblüdür ki, bu məkan yalnız Süleymanın dövründə «Allahın dağı» kimi adlandırılmış-dır. Süleyman (ə) isə Musadan (ə) çox-çox sonralar yaşa-mışdır.»

Spinoza bir çox əhəmiyyətli faktları da diqqət mərkəzinə çəkir. O yazır: «Daha maraqlı dəlil-sübutları mən sizin diqqətinizə çatdıra bilərəm: 1-Tövratın xeyli cümlələrində Musadan (ə) söhbət açarkən, üçüncü şəxs əvəzliyindən is-tifadə olunmuşdur. Sanki Tövratı yazan şəxs Musa (ə) haqqında məlumat vermişdir. Deməli, onu Musa yazma-

1 Səh. 15

mışdır. Bax: «Musa yer üzündə olan insanların hamısından daha mehriban idi.1 İndiyədək bəni-İsraildə Musa kimi elə bir peyğəmbər olmamışdır ki, Allah-təala ilə üzbəüz danış-sın.2 Musa Allah adamı idi.3

2- Təsniyə kitabının, 34-cü fəsli, 5-8 bəndələrində Musa-nın vəfatı, dəfni və bəni-İsrailin ona saxladığı matəm təs-vir olunur. Aydındır ki, bu sözləri Musa (ə) ölümündən sonra deyə bilməzdi.

3- Tövratda gələn bəzi əhvalatlar Musa (ə) öləndən uzun illər sonra baş vermişdir: «Bəni-İsrailin tayfasına heç pad-şah hökmranlıq etməmişdən qabaq, Ədum torpağında səl-tənətdə oturmuş hakimlər bunlardır...» Adı çəkilən hakim-lər isə Musadan (ə) əsrlərlə sonra yaşamışdır. (B. Spinoza, «İlahiyyat və siyasət risaləsi», səh. 94-95) Yusibes, Adam Klark, Hursen və s. avropa alimləri bu fikirdədirlər ki, Tövratın əsl nüsxəsi Musanın (ə) vəfatından sonra «şəha-dət sandığı»nda idi. Onun vəsiyyətinə görə bu kitabı yeddi ildə bir dəfə çıxarıb, bəni-İsrailə oxuyarmışlar. Həmin ki-tab elə o vaxtlarda da, itmişdir. Sonralar Üzeyir, Zəkəriyya (ə) peyğəmbər tərəfindən bərpa olunsa da, müharibələrin qurbanı olmuşdur. Deməli, indiki Tövrat Musanın (ə) yaz-dığı əsl ilahi kitab deyildir. Daim sürgün və müharibə hə-yatı keçirən yəhudilər onu əldən vermişlər.»4

Enderyes Karist «Qanuni kitablar», 59-cu səhifədən əv-vəldə söylənilən zidd cümlələrdən əlavə, çoxsaylı digər tə-zadlı cümlələri göstərərək təəccübləndiyini bildirir.

Nümunə olaraq:1) Varlıq, 16 və 21-ci fəs., 9-12-ci cüm.: «Hacər iki dəfə

qovulmuşdur.»

1 Siyahıya alınma, 2-ci fəs., 12-ci cüm.2 Təsniyə, 36-cı fəs. 10-cu cüm.3 Təsniyə 33-cü fəs., 1-ci cüm.4 Hüseyn Tofiqi, «Dünyanın diri dinləri”, səh. 48

Varlıq, 12-ci fəs., 10-20-ci cüm.: «Sara iki dəfə qovul-muşdur.»

2) Varlıq, 30-cu fəs., 25-43-cü cüm.: «Yəqub peyğəmbər (ə) hiylə və fırıldaqçılıqla varlı oldu.»

Varlıq, 31-ci fəs., 9-cu cüm.: «Yaqub peyğəmbər (ə) mə-ləyin göstərişi ilə varlı oldu.»

Belə nəzərə gəlmək olar ki, İncilin ilk beş kitabını təşkil verən indiki Tövrat, sırf bəşəri təxəyyülün məhsuludur. Çünki bu kitabı yazan (hər kim olurs-olsun) ilahi qüdrəti və feyzi ilə köməklənmiş olsaydı, gördüyünüz ziddiyyətlə dolu cümlələr, onun əleyhinə sübut oluna bilməzdi.

2- Yeni ƏhdYeni Əhd yalnız xristianların etiqad bəslədikləri, müqəd-dəs saydıqları kitabdır. Onların inancına görə, Bibliyanın demək olar ki, yarısını təşkil edən bu kitab, Həvarilərə Al-lahın mənəvi yolla bəxş etdiyi, Təsəlliverici Ruh tərəfin-dən qorunan ilahi kəlamdır.

Yeni Əhd aşağıdakı ünvanlardan təşkil olunub: 1- Matta incili2- Mark incili3- Luka incili4- Yəhya (Yuhənna) incili5- Həvarilərin işləri6- Yaqubun məktubu7- Pererin 1-ci məktubu8- Peterin 2-ci məktubu9- Yəhyanın 1-ci məktubu10- Yəhyanın 2-ci məktubu11- Yəhyanın 3-cü məktubu12- Yəhudanın məktubu13- Romalılara məktub14- Korinflilərə 1-ci məktub

15- Korinflilərə 2-ci məktub16- Qalatiyalılara məktub17- Efeslilərə məktub18- Filiplilərə məktub19- Koloslulara məktub20- Saloniklilərə 1-ci məktub21- Saloniklilərə 2-ci məktub22- Timoteyə 1-ci məktub23- Timoteyə 2-ci məktub24- Titusa məktub25- Filimona məktub26- İbranilərə məktub27- Vəhy

İncillərdə araşdırma«İncil» yunanca «Yevangelion» sözündən götürülərək «müjdə» mənasınadır. Məsihilər onu Allahın və İsa Məsi-hin (ə) həvarilərə etdiyi ilham sayaraq müqəddəs hesab edirlər. Onun mətninə yüngül yanaşanları Allah tərəfindən məhkum olunacaqları ilə hədələyirlər. Kilsə təlimçiləri iddia edirlər ki, xristian ənənəsi təhrif olunmamışdır, çünki bu ənənə bizim dövrə İsanın müasirləri və tələbələri vasi-təsilə gəlib çatmışdır.

Məsələni dəqiq və qərəzsiz araşdırmaq üçün qərb və şərq alimlərinin bu barədə apardığı tədqiqatlara müraciət edən-də, alimlərin yazdıqlarına diqqət etdikdə bir sıra həqiqətlər aydınlaşaraq öz real rəngini aşkarlayır.

Tarixə nəzər salsaq və incillərin necə yazıldığını elmi-ta-rixi mənbələrdən öyrənsək görərik ki, İsanın (ə) insanlar arasından «gedişindən» sonra onun ardıcılları və ona rəğ-bət bəsləyənlər şiddətli və amansız təqiblərə məruz qalıb-lar. Onlar öldürülür və diri-diri yandırılırdılar. Sanki İsa-

nın (ə) təlimlərini unutmağa məcbur idilər. Heç kim məsi-hi olduğunu aşkarcasına deyə bilməzdi. («Tarix boyu mə-sihiyyətin macəraları», səh. 66-68 və «Qədim kilsə tarixi», səh. 153-155)

Dəhşət və qorxu o qədər güclü idi ki, hətta İsanın (ə) on iki həvarisinin ən cəsuru olan Petros da dəfələrlə İsanı (ə) tanımadığını deyərək onu inkar etmişdi. (Matta 26-cı fəs., 31-34-cü cüm.; Yəhya 13-cü fəs., 36-38-ci cüm.)

İsanın (ə) düşmənləri onun yaydığı bütün yazıları məhv edirdilər. Artıq İsanın (ə) təlimlərinin çoxu unudulmuşdu. Onun gedişindən sonra elə bu səbəbdən də, neçə illər ər-zində xristianlıq təlimi şifahi «katexizis» yolla yayılırdı. Bu şifahi öyrətmələr zamanı xalqın fantaziyası və təfəkkür səviyyəsi də İsa (ə) peyğəmbərin barəsində olan bütün hə-qiqi məlumatları, müxtəlif şəkildə uydurulmuş əhvalatlarla saxtalaşdırırdı. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, gizli təb-liğatlar zamanı bütpərəstlərin xristianlığa cəlb edilməsi məqsədilə təbliğatçılar tərəfindən yol verilən səhlənkarlıq-lar və bütpərəstlərin özünə məxsus inam səliqəsi də İsanın göstərişlərinin öz həqiqi tempindən çıxmasında əsas rol oynayırdı. Nəhayət, şərait münbitliyə doğru inkişaf etdik-cə, İsanın bəzi ardıcılları tədricən onunla əlaqədar yadda saxladıqları xatirələri, kəlamları, rəftar və əxlaqi rəvayətlə-ri toplayaraq kitab şəklinə saldılar. Lakin belə formalı ki-tablar getdikcə çoxalır və təhrifə uğrayırdı. Məşhur bible-ist Deyvid Fridrix Ştraus özünün monumental «İsanın hə-yatı» kitabında bu məsələyə çox geniş yer ayıraraq yazır: «İncillərin yazıldığı dövrlərdə çoxsaylı müəlliflər özlərini yalandan «həvari» adlandıraraq, hekayətlər yazır və İsanın (ə) həyat xatirələrini puç, əsasız xülyalarla doldururdular. Bir sözlə, hamı yazdığı xurafi nağılları ilə dolu incillərlə məşhur olmaq istəyirdi.» («Qədim kilsə tarixi», səh. 161)

Tomas incili, həqiqət incili, Mattanın ikinci incili, Nəsra-nilər incili, Petras incili, Filips incili, Yaqub incili, Mani incili və yüzlərlə müxtəlif məzmunlu incillər hamını çaş-baş qoymuşdu Amma bütün bunların arasından (bəzi məş-hur alimlərin müxalifətinə də məhəl qoyulmadan) yalnız dörd incil rəsmi şəkildə qəbul edilərək, «müqəddəs incil-lər» elan olundu.» («Xristianlığın təfəkkür tarixi», səh. 5)

Bundan əlavə, özlərini həvari adlandıran bəzilərinin «23 müqəddəs məktubu» da əlavə edilərək, İncilin ayrılmaz hissəsinə çevrildi.

Halbuki kilsə rəhbərləri də söylənilən məktubları dəfə-lərlə əsassız və cəfəngiyyat saymışdılar. Amma o zamanın iqtidarda olan nüfuzlu şəxslərinin təkidilə kilsə bunu qəbul etməyə məcbur oldu. («Məsihiyyət dini», səh. 47-49; «İsa, əfsanə ya tarix?», səh. 31-35; «İslam; təhriflərə cavab», səh. 10-15)

Protestan məzhəbli Saruxaçiki «Müqəddəs kitabı yaxşı tanıyaq» adlı kitabında (səh. 31) yazır: «Yeni Əhdin 27 ki-tabını kilsə təyid etmədi. Bu dördüncü əsrə qədər davam etdi... Asanasyus, Nikeyya məclisinin «qəhrəmanı», 367-ci ildə indiki 27 yazını etibarlı sayaraq, «Yeni Əhd» adlan-dırdı və ona heç bir şey artırıb-azaltmamağı tapşırdı.» L. N. Tolstoy bu barədə öz etirazını bildirərək deyir: «İsa (ə) haqqında olan incillər və məktublar olduqca çox idi. Am-ma onlar düzgün və ədalətlə seçilmədi. İndi müşahidə et-diyimiz 27 yazı isə onların ən duzsuzu və dərin mənalar-dan məhrum olunmuşlarıdır.» («İncilə müqəddimə», səh. 2)

İlk incil Mark incili sayılır. O, 60-70-ci illərdə yazıldı.1

C. B. Nas «Dinlər tarixi»ndə yazır: «Mark incili, Mata və

1 Eliade Mirced, «The Encuclopedia of Relidion», V 01. 2. p. 189

Luka incilindən çox öncə, 65-70-ci illərdə yazılmışdır.» (səh. 576)

Mark heç vaxt İsanı görməmiş və təlimlərini eşitməmiş-dir. Çünki İsa (ə) gedəndən sora yəhudi Mark, İsanın (ə) həvarisi Petrosun əli ilə məsihi oldu.1 Belə nəzərə gəlir ki, bu incili hətta Mark da, yazmamışdır. Başqa birisi yaza-raq, ona nisbət vermişdir.

Bir qrup tədqiqatçı onun Misirdə yazıldığını, bəziləri Əntakiyyədə, çoxları isə Romada qələmə alındığını deyir-lər.2

Matta incilinin yazılma tarixi isə70-75-ci illərdən sonra-ya təsadüf edir.3 Bu incil o birilərindən daha geniş və İsa-nın həyatını ətraflı şəkildə, cüziyyatı ilə birgə bəyan etmiş-dir. Kilsə əhli bunu yazanın həvari Matta olduğunu, keç-mişdə iddia etsələr də, müasir tənqidçilər onu rədd etmiş-dir. Çünki Matta özü İsanın (ə) həyatının şahidi olmuşdur. Amma bu incilin müəllifi yazdıqlarını Mark incilindən nəql edir ki, o da heç vaxt İsanı (ə) görməmişdir.

Bundan əlavə, həvari Mattanın ana dili «arami» idi, an-caq bu incil yunan dilində yazılmış və həmçinin yunanca olan Mark incilindən istifadə etmişdir.4 Bəzi tədqiqatçılar, Matta incilinin fələstinlilər üçün yazıldığını, digərləri isə Əntakiyyə əhli üçün qələmə alındığına israrlıdırlar. Hər bir halda çoxlu sayda olan tədqiqatçılar belə nəticəyə gəlmiş-lər ki, Matta incilini, həvari Matta yox, tamamilə başqa bir şəxs yazmışdır. Bu incildə Həzrət Məryəm (ə) və İsa (ə)

1 S. T. Meril, «Əhdi-Cədidi tanıyaq», c. 1, səh. 173; Fəhim Əziz, «Əl-Mədxəl iləl-kitabil müqəddəs», c. 4, səh. 404

2 «The Oxford Dictionryof Christian Church 1»3 Fəhim Əziz, «Əl-Mədxəl iləl-əhdil cədid», səh. 2484 ER. ME. VOL/ 9/p 285

barəsində bir sıra təəccübləndirici və ziddiyyətlə dolu mə-lumatlar vardır.1

Məşhur tarixçi Vil Dorant yazır: «Matta incilini özü de-yil, onun dostlarından biri yazmışdır. Elə bu səbəbdən də, İsa (ə) və Məryəm (ə) barəsində bu kitabda yazılmış məlu-matlar heç incildə yoxdur. Hətta Matta İsa (ə) gedərkən, uzaq bir yerdə, Misirin İskəndəriyyə şəhərində olurdu. O sadə yəhudi idi, çox sonralar məsihi oldu.» («Dinlər tari-xi», c. 3, səh. 214)

Luka incili 80-90-cı illərdə yazıldı. bəzi etibarlı mənbə-lər bu rəqəmi 100-ci ilə də ehtimal vermişdir.2 «Luka» in-cili yazan şəxsin adıdır. O da heç vaxt İsanı (ə) görməmiş-di. Mark kimi Luka da, həvari deyildi. O əvvələr İsanın və xristianların qatı düşməni, sonralar naməlum səbəblər üzündən xristian olan Pavelin vasitəsilə məsihi oldu. Elə buna görə onun incili, Pavelin fikirlərini də az-çox özündə əks etdirir.3 («Məsihi əqidəsi», səh. 46-47; «Məsihiyyətə yeni baxış», səh. 223-225)

Yəhya öz incilini 98-115 illərdə yazdı.4 Bu incil digər in-cillərdən əsaslı şəkildə fərqlənir:

1- İsanı (ə) ilahiləşdirir, onu Allah sayır. (Digər incillərin əksinə olaraq.)

2- Bu incildə İsa (ə) məsəllərlə danışmamışdır. Amma o biri incillərin əqidəsinə görə İsa (ə) çox vaxt öz sözünü, məqsədini məsəllərlə bəyan edirdi.

3- Yəhya incili İsanın (ə) yeddi möcüzəsinə işarə etmiş-dir ki, onların beşi o biri incillərdə danışılır.

1 Meril. S. Teni, «Yeni Əhdin tanıyaq», c. 1, səh. 158-159; Harpers Bible Dictionary, p.613

2 The oxford Dictionry of Christian Church f., 1.3 The Encyclopedia of Reliion. Vol. 9. p. 514 The New İnternational Dictionary of the Bible, p. 400 və p. 499;

Q. Fəhim Əziz, «Əl-Mədxəl iləl-Əhdil Cədid», c. 1, səh. 209 və 561

4- Yəhya incilində İsanın (ə) rəftar və sözləri digər üç in-cildən tamamilə fərqlidir və s.1

İkinci əsrin axırlarından bəri kilsə rəhbərləri bu incilin Yuhənna (həvari Yəhya) tərəfindən yazıldığını idda edir-dilər. (Harpers Bible Dictionary, p. 498; The New İntern-ational Dictionary the Bible, p. 534) Lakin bu etiqad XIX əsrdə darmadağın edildi. Tədqiqatçıların inamına görə, Yəhya incilini Yəhya özü yazmamış, ayrı bir şəxs qələmə almışdır. Bununla belə, Yəhya incilinin son fəslini də baş-qası yazaraq buna əlavə etmişdir. Deməli, iki müxtəlif qə-ləm sahibinin onda payı vardır.2 Tanınmış tədqiqatçıların söylədiklərinə əsasən, həvari Yəhyanın şagirdi 180-ci il-lərdə yaşamış «İranyus»un bu incilin həvari Yəhyanın ol-duğunu deməsi tam əsassızdır. Çünki ondan əvvəl yaşa-mış, məşhur tarixçi Şəhid Justin Yəhyanın barəsində ol-duqca kamil və ətraflı yazmış, amma onun incil sahibi ol-ması barədə heç bir məlumat verməmişdir. Bu elə halda baş verir ki, xristianların inamına görə həvari Yəhyanın in-cilindən sonra yazdığı «Vəhy» kitabı haqqında Justin tam məlumat vermişdir.3 Əgər bu incili həqiqətən də həvari Yəhya yazmış olsaydı, digər üç incillə əsaslı şəkildə fərq-lənməzdi.4 İsa (ə) barəsində təzadlı və zidd məlumatlar ve-rilməzdi.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, «həvarilərin işləri» 4-cü fəs., 13-cü cümləyə istinadla, Yuhənna dərs oxumamış, sa-vadsız adam idi. Necə olur ki, onun incili yunan dilində və fəlsəfi bəhslərlə doludur. Müqəddəs kitabın şərhçiləri bu barədə çaş-baş qalmışlar. Onlar Yəhya incilinin, Həvari

1 Meril. S. Teni, «Yeni Əhdi tanıdıq», c. 1, səh. 2052 Arcibald Rabitson, «İsa, əfsanə ya tarix?», səh. 273 Yusif Əl-Qis, «Əl-Mədxəl iləl Əhdil Cədid», səh. 5474 Həmin, səh. 551

Yəhyaya aid olmadığını cəsarətlə söyləyirlər.5 Necə ki, Q. Fəhim Əziz yazır: «Təkcə Allah bilir ki, dördüncü incilin müəllifi kimdir!» («Əl-Mədxəl iləl-Əhdil Cədid», səh. 546)

Vil Dorant yazır: «Mən inanmıram ki, «Vəhy» və «Yəh-ya incili» eyni şəxsin yazdıqlarıdır. «Vəhy» yəhudun xə-yali şerlərinin, «Yəhya incili» isə Yunan fəlsəfəsinin məh-suludur.» («Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 695)

İsanı (ə) ilahiləşdirən Pavelin məktublarının adı gedən incildən yarım əsr qabaq yazıldığını yada salsaq belə nəti-cəyə gəlmək olar: «Dördüncü incilin müəllifi, Pavelin xri-stianlıq ilahiyyatını mənimsəyərək, onu Qədim Yunan fəl-səfəsi ilə bir-birinə calayaraq, yunanlıların zövqünə uyğun şəkildə yazmış, «yeni incil» yaratmışdır.» («Mədəniyyətlər tarixi», c. 3, səh. 696 və «Əl-Mədxəl iləl-Əhdil Cədid», səh. 570)

NəticəAparılan çoxsaylı araşdırmalara istinadla, hazırda kilsənin etiqad bəslədiyi dörd incilin heç biri nə Mark, nə Matta, nə Luka və nə də Yəhya tərəfindən yazılıb. Belə ki, bu adam-lar İsa (ə) peyğəmbərin müasirləridir və deməli, öz gözlə-rilə gördükləri, şahid olduqları hadisələri yazmalı idilər. Lakin müəyyən olunmuşdur ki, hər dörd kitab müxtəlif mənbələrdən əldə olunmuş və yəqin ki, adlarını heç bir za-man öyrənə bilməyəcəyimiz müəlliflərin qələm məhsulu-dur.

Məyusedici haldır ki, dörd incilin özü də tarix boyu üzlə-ri köçürülən zaman bəzi nüfuzlu şəxslərin təzyiqlərinə mə-ruz qalaraq dəyişdirilmişdir. Hələ qədim məsihi alimlərin-dən olan Səlsum İİ əsrdə kilsə alimlərinə incilləri 3-4 dəfə

5 «Təfsirul-kitabul muqəddəs», c. 5, səh. 229

dəyişdiklərinə görə irad tutaraq məzəmmət etmişdi. 384-cü ildə Papa Damasyus Yeni Əhdi latın dillərinə çevirməyi əmr etdi. Onun məqsədi rəsl incilini kilsədə yaratmaq idi. Bu tərcümə «Vulgere» adı ilə məşhurlaşdı. Maraqlıdır ki, Hironimus (yeni incillərin mütərcimi) dörd incil arasında münasiblik və uyğunluq yaratmaq üçün özündən 3500 yer-də dəyişiklik etməyə məcbur oldu.1 Bu mərcüməni 1546-cı ildə Tridentini şurası qanuni saydı. 1590-cı ildə beşinci Sistus onu etibarsız hesab etdi və yeni incillərin yazılması-na əmr verdi. Səkkizinci Kəlimənqus və 9-cu Krippafus da ikinci nüsxəni batil saydı və yeni incil yazdırdı. Kilsənin hazırki incilləri həmin nüsxədir.2

Keçən əsrin xristian ilahiyyatçısı Ferdinand Baur, dövrü-müzdə isə Edinburqlu ilahiyyatçılar Mak Qreqor və Mor-ton da 23 məktub daxil olmaqla, incillərin həvarilərə mən-sub olmadığını və sonralar naməlum şəxslər tərəfindən ya-zıldığını təsdiq etmişlər. Çünki incillərdə İİ əsrin hətta 2-ci yarısına aid olan hadisələr haqqında da məlumatlar vardır.3

1 Mühəndis Cəlalud-din Aştiyani, «Məsih dinində axtarış», səh. 872 «Xristianlığa bir baxış», səh. 80-81 və Toni Morel «Əhdi Cədidi

tanıyaq», c. 1, səh. 150-1563 «İslam; təhriflərə cavab», səh. 15

BEŞİNCİ FƏSİL

BİBLİYADA VƏ QURANDA ALLAH VƏ PEYĞƏMBƏRLƏR

Bibliyada Allah və peyğəmbərlərin təsviri

Qurani-kərimdə Allah və peyğəmbərlərin təsviri

Araşdırma

Bibliyada Allah və peyğəmbərlərin təsviri

1- AllahBibliyanın Allah barəsində söylədikləri, demək olar ki, ol-duqca ziddiyyətli və bir-birinə uyğun olmayan sözlərdir. Bibliya Allahın sonsuz elmə malik, mütləq qüdrətin sahi-bi, əbədi və əzəli, yoxluqdan yaradan Tanrı kimi tanıtdırır. Məzamir 139: 1-16 da Allahın elmi barəsində ətraflı məlu-mat verilir. İbranilərə məktub, 4-cü fəs., 13-cü cümlədə yazılır: «Heç bir yaranış ona gizli deyil. Bütün şeylər onun gözündə açıq və aydındır, onun üçün gizli deyil.» (Matta, 10-cu fəs., 30-cu cüm.; 6-cı fəs., 32-ci cüm.) Gözlə görün-məzliyi barəsində isə Təsniyə, 4-cü fəs., 12-15-ci cüm.; Yəhya incili, 1-ci fəs., 18-ci cüm.; Pavelin Timoteyə 1-ci məktubu, 6-cı fəs., 16-cı cümlədə təlimat verilir.

Qüdrəti barəsində isə oxuyuruq: Varlıq, 1-ci fəs., 17-ci cüm.: «Mən mütləq qüdrətin sahi-

bi olan Allaham.» Ermiya, 26-cı fəs., 9-cu cüm.: «Çünki yalnız mən mütləq qüdrətin sahibiyəm.»

Yəhya vəhy, 4-cü fəs., 8-ci cüm.: «Var Olmuş, Var olan və Gələcək, Küll-İxtiyar sahibi Rəbb Allah müqəddəsdir.»

Matta, 19-cu fəs., 25-ci cüm.: «Allah üçün isə hər şey mümkündür.» Varlıq, 18-ci fəs., 25-ci cüm.: «Görəsən, bütün dünyanın hakimi ədalət və insafla hökm etməyəcək-dirmi?» Təəccübləndirici haldır ki, Allahı belə gözəl şəkil-də vəsf edən İncil, öz çoxsaylı digər fəsil və cümlələrində Onu sadə bir insandan da aşağı səviyyəyə endirmişdir. İn-

cilə görə Allah insan kimidir,1 hörükləri və paltarları var,2

iki ayağı üstə yol gedir.3 Xristianların müqəddəs saydıqları bu kitaba əsasən Allah tutduğu səhv əməllərdən peşman olaraq kədərlənir. O guya insanı yaratdığına görə, başqa bir yerdə isə Talutu (Şaulu) padşah etdiyinə peşman olaraq kədərlənir. (Varlıq, 6-cı fəs., 6-cı cüm.; Padşahlar 1 və 15-ci fəs., 35-ci cüm.; Samulel (1), 15-ci fəs., 10-35-ci cüm.) Allah İbrahimlə bir süfrədə əyləşərək yemək yeyir. İbra-him (ə) Onun ayağını yuyur və xəmırdan hazırlanmış çörə-yə, yağa, südə, qızardılmış dana ətinə qonaq edir. (Varlıq, 18-ci fəs., 1-9-cu cüm.)

Bibliyanın yazdığına görə Allah qorxur. Varlıq, 11-ci fəs., 1-11-ci cümlələrdə uca bir qüllə tikməyə başlayan in-sanları görən Allah bundan xoflanaraq öz mələklərinə de-yir: «Budur, onlar vahid xalqdır, dilləri də eynidir. Bundan sonra fikirlərində tutduqları hər şeyi etməyə qadir olacaq-lar. Gəlin aşağa düşək, onların dillərini elə dəyişək ki, bir-birlərini başa düşməsinlər.»

Bibliya Allahı elmsiz, zəif bir insan həddindən də aşağı-ya endirir. Fironu və onun ətrafındakı zalım şəxsləri «gecə cəzalandırmaq» fikrinə düşən «Allah» (guya) onların evini tanımadığı üçün, Musaya (ə) quzu kəsməyi və onun qanını mömin adamların qapısına vurmağı tapşırır. Çünki mö-minlərin evini zalımların evi ilə səhv salacağından qorxur. Quzu qanı isə bir nişanə kimi ona kömək ola bilir (Çıxış, 12-ci fəs., 11-12-ci cüm.)

Yaxud İbrahimə (ə) deyir: «Aşağı (Yerə) enib baxaram ki, həqiqətən insanlar eləmi hərəkət edirlər? Öyrənərəm,

1 Varlıq, 1-ci fəs., 36-cı cüm2 Daniel, fəs., 8-ci cüm3 Çıxış, 24-cü fəs.; Varlıq, 3-cü fəs., 8-ci cüm., 35-ci fəs., 13-cü

cüm.

görüm mənə deyilən kimidir, ya yox?» (Varlıq, 18-ci fəs., 21-ci cüm.)

Varlıq, 1-ci fəs., 1-26-cı cümlələrə istinadən, Allahın dünyanı yaradarkən, ən adi varlıqların keyfiyyətindən xə-bərsiz olduğunu bəyan edir: «Yer görkəmsiz və boş idi; dərya üzərində zülmət var idi. Allahın ruhu da, su üzərində gəzirdi. Allah dedi: «Qoy işıq olsun!» və işıq oldu. Allah işığın yaxşı olduğunu gördü və onu qaranlıqdan ayırdı. Al-lah qurunu sudan ayırdı. Gördü bu da yaxşıdır. Torpağa bəhrə verdi. Allah gördü ki, bu yaxşıdır və...» beləliklə, belə şeylərin yaxşı olduğundan xəbər tutduqca, Allah yeni varlıqları yaratdı. Açıq deyilməsə də, Varlıq, 2-ci fəs., 2-ci cüm. və 7-ci fəs., 22-ci cümlədə belə bir fikir hasil olur ki, altı günlük yaradıcılıqdan sonra Allah yorulur və buna gö-rə də «yeddinci günü» (şənbə) özü üçün rahatlıq günü sa-yır, istirahət etməyə başlayır.»

Allahı kiçildən fəsillərdən biri də Varlıq, 32-ci fəs., 13-33-cü cümlələrdir. Burada gecədən sübhədək Yaqubla (ə) güləşən «Allah», ona məğlub olur və ombasının oynağı yerindən çıxır. «Allah» Yaquba (ə) yalvararaq Onu burax-masını xahiş edir. Yaqub (ə) isə «mənə xeyir-dua vermə-yincə səni buraxmayacağam.» deyir. «Allah» soruşur: «Sənin adın nədir?» Yaqub öz adını Ona söyləyir. «Allah» öz cavabında: «Bu gündən etibarən sənin adın Yaqub yox, İsrail olacaq: Çünki sən Allah və həmçinin insanlarla dö-yüşünü və qələbə çaldın.»

Bibliyanın müasir tədqiqatçılarından olan Q. Qei deyir: «İncil çoxallahlıq mifologiyasını dəfələrlə aşkar şəkildə özündə əks etdirir.» Tədqiqatçı Zəburdan nümunələr gəti-rərək «Allahın» dünyanın yaranmasından əvvəl bir sıra əj-dahalarla mübarizə aparmalı olduğunu söyləyir. Məsələn: İncildə Allaha xitabən deyilir: «Sən öz gücünlə dənizi ayırdın, suda olan ilanların başını əzdin. Sən Leviafanı öl-

dürüb onu səhrada yaşayan adamlara qida verdin.» (Zəbur, 73-cü fəs., 13-17-ci cüm.)

Zəbur Leviafanı bir tərəfdən balıq, bir tərəfdən əjdaha, gah Allahın yaratdığı dərkedilməz bir qüvvə, gah da ki Al-lahla mübarizəyə başlamış güclü varlıq kimi təsvir edir. Başqa bir yerdə qeyd edilir ki, bu balığın gündəlik yeməyi uzunluğu üç yüz mil olan iri buynuzlu balıqlardır.

Təlmudda isə bu balıq barədə belə yazılır: «Allah gündə 12 saat məşğul olur. Birinci 3 saat oturub tövratı oxuyur. İkinci 3 saatı kainatı mühakimə edir. Əgər o, dünyanı da-ğıtmaq qərarına gəlirsə, mühakimə taxtından qalxıb mər-həmət taxtına əyləşir. Üçüncü 3 saat isə Tanrı bütün canlı-ların ruzisini verir. Dördüncü üç saat da isə Leviafan balığı ilə oynayır.» «Vəhy» kitabında çox qəribə və ağlasığmaz fantastika, xəyal aləminə dalan Yəhya, Allahı müxtəlif formalarda təsvir edir.

Mark, 1-ci fəs., 10-11-ci cüm.-də, «Allahı»n göyərçin ki-mi İsanın üzərinə enməsi, Yəhya, 8-ci fəs., 28-ci cüm., 20-ci fəs., 31-ci cüm. və 1-ci fəs., 1-14-cü cüm.-də İsanı (ə) Allahın yeganə, özündən doğulmuş həqiqi (ayrılmış) oğlu, Allahın özü sayması da, diqqət mərkəzindən qaçmamalı-dır. «Vəhy», 1-ci fəsil, 10-18-ci cüm.-ə diqqət etdikdə isə təəccüblənməmək olmur: Rəbbin günündə «Ruhun haki-miyyəti» altına düşdüm və «arxamda boru səsinə oxşar yüksək tonlu səs eşitdim. O deyirdi: gördüyünü kitaba yaz... və s.»

«Çevrildim ki, mənimlə danışanın kim olduğunu görüm. Döndükcə yeddi qızıl çıraqdan (şamdan) və onların arasın-da, ayağadək uzun paltar geymiş, sinəsinə qızıl qurşaq tax-mış, insan oğluna bənzər «Birini» (Allahı) gördüm. «Onun» başı və saqqalı yun kimi, qar tək ağ, gözləri isə atəş alovu kimi idi. «Onun səsi gur-gur axan suların səsi kimidir. Sağ əlində yeddi ulduz var idi. Ağzında iti bir «

iki ağızlı qılınc» çıxırdı. «Onun» üzü isə bütün qüdrətilə parlayan günəş kimi idi. «Onu» görən kimi «Onun» ayaq-larına ölü kimi yıxıldım. «O», sağ əlini mənim üstümə qo-yub dedi: «Qorxma! Birinci, Axırıncı və Diri olan Mə-nəm!»

Vəhy, 4-cü fəs., 2-5-ci cüm.: «Budur taxt qurulmuş və taxtda «Birisi» oturmuşdu. «Oturanın» görünüşü yəşəm və qırmızı əqiq daşına bənzəyirdi və taxtın ətrafında zümrüdə bənzər göy qurşağı var idi.

Taxtın ətrafında 24 ayrı taxt, taxtlar üzərində oturan ağ paltar geymiş və başlarında qızıl tac olan 24 ağsaqqal var idi. Taxtdan şimşəklər, göy gurultuları və uğultular çıxırdı. Taxtın önündə odla yanan yeddi məşəl var idi ki, o Allahın yeddi ruhudur... (Yanındakı əcaib məxluqlar) dayanmadan «Ona» deyirdilər: «Var Olmuş, Var Olan, Küll-ixtiyar sa-hibi Rəbb Allah müqəddəsdir, müqəddəsdir, müqəddəs-dir!»

Bibliyada «Allah»ın yalan danışmağı, paxıllıq etməyi, naqis, elmsiz və qorxaq bir varlıq olması, dolayısı yolla da olsa təlqin olunur: Varlıq, 2-ci fəsildə oxuyuruq: «Allah Adəm (ə) və Həvvanı çılpaq yaratmışdı. O, Adəmə (ə) de-di: «Bu behiştin hər nemətindən istifadə etməyi sənə icazə verirəm, lakin «yaxşı və pisi anladan ağacın» və «əbədi həyat ağacının» meyvəsinə toxunma. Çünki onu yeyən gün ölümə-məhvə düçar olacaqsan.» Varlıq, 3-cü fəsil; «Şeytan ilan cildinə girərək azdırıb dedi: «Bu meyvələri yesəniz heç vaxt ölməyəcəksiniz. Çünki Allah da bilir ki, bu meyvələri yediyiniz gün gözləriniz açılacaq, siz də Al-lah kimi olub xeyrin və şərin nə olduğunu bilib anlayacaq-sınız. Onlar meyvəni yedilər. Elə bu zaman Allah behiştdə xumar-xumar gəzərkən onları səslədi. Adəm və Həvva, Allah onları görməsin deyə, özlərini ağacların arasında

gizlətdilər. Allah gəlib onları tapdı və dedi: «Mənim səsi-mi eşitmirdinizmi?!»

Adəm dedi: «Bağda səsini eşitdik, amma çılpaq olduğu-muza görə utandıq və qorxduq. Bu səbəbdən gizləndik.»

Allah dedi: «Kim sizə dedi ki, siz çılpaqsınız. Sizə qada-ğan etdiyim meyvəni yediniz? Bu insan «yaxşı və pisi ta-nıdan» ağacın meyvəsindən yeyib, Mənim kimi elmli olubdur. Nə qədər ki, «həyat ağacının» meyvəsindən yeyə-rək Mənimtək «əbədi yaşayışa» malik olmayıb, onları cən-nətdən qovum.»

Qeyd olunan cümlələrdən aşağıdakı nəticələri almaq olar ki, İncil Allahı bizə belə tanıtdırır:

1-Allah yalan danışır. Çünki Adəm (ə) meyvəni yeyən-dən sonra ölmədi. Allah ona öləcəyini demişdi.1

2-Allah paxıllıq edir. Çünki istəmir Adəm (ə) də elmli, xeyri-şəri başa düşən olsun.2

3-Allah qorxur. O qorxur ki, Adəm (ə) «əbədi yaşayışa» sahib ola bilər və bunu Özü üçün təhlükə sayır.3

4-Allah adi insanlartək, az elmli və qeyb-aləmindən xə-bərsizdir. Belə ki, O bağı gəzərək Adəmi (ə) axtarır, onlar-dan harada olduqlarını soruşur və yalnız Adəmin (ə) «utandıq» cavabından sonra onun meyvəni yediyini anla-yır.4

5-Allah sadə insanlar kimi cism və məhdudiyyətli maddi xüsusiyyətlərə malikdir. O, sübh çağı bağda xumarlı halda gəzirmiş...

1 Varlıq, 2-ci fəs., 17-ci cüm.2 Varlıq, 3-cü fəs., 22-ci cüm.3 Varlıq, 2-ci fəs., 22-ci cüm.4 Varlıq, 3-cü fəs., 9-cu cüm.

2- PeyğəmbərlərBibliya müqəddəs peyğəmbərlərə çox ziddiyyətli münasi-bət bəsləyir. Sanki müntəzəm olaraq onları bir növ məsu-liyyətsiz, dargöz, kobud, pisliyə və pozğunluğa meylli in-sanlar kimi tanıtmaq istəyir. İnsan şəxsiyyətinə, heysiyyə-tinə və şərəfinə layiq olmayan, ən şərəfsiz işləri, böyük günahları onlara nisbət verir. Qəribədir ki, eyni halda bu peyğəmbərləri Allah elçisi, müqəddəs insan, Allahın dostu sayır. Bunlardan bəzilərini aşağıda qeyd etməyi lazım bili-rik:

1- Lut peyğəmbər (ə)Bibliya Lut peyğəmbərin öz qızları ilə cinsi əlaqədə oldu-ğunu və onun nəslinin beləcə davam taparaq yaşadığını iddia edir. Varlıq, 19 fəsil, 30-38-ci cümlələrdə söylənilir: «Lut öz şəhərindən çıxdıqdan sonra, Allah onun qövmünə, o şəhərin sakinlərinə bəla göndərdi. Lut şəhərdən kənarda öz iki qızı ilə mağarada yaşamağa başladı. Bir gün onun böyük qızı bacısına dedi: «Bizim atamız yaşlıdır və bizim başqa qadınlar kimi kişimiz yoxdur. Gəl atamıza şərab içi-rək və onunla cinsi əlaqədə olaq ki, nəsli kəsilməsin.» Hə-min gecə Lut şərab içərək böyük qızı ilə yatdı. Lut bu əh-valatdan xəbərsiz qaldı... İkinci gecə kiçik qız da bu işi təkrar etdi... Beləliklə, Lutun nəsli yox olmayıb, davam tapdı.» Maraqlıdır ki, onun öz qızlarından iki oğlu oldu və onlar da peyğəmbər idilər və onların nəslindən çoxlu pey-ğəmbərlər gəldi.

2- İbrahim peyğəmbər (ə)Bibliyaya görə, guya İbrahim peyğəmbər (ə) öz canının qorxusundan və həmçinin tamahkarlığı ucbatından arvadı Saranı bacısı kimi təqdim edərək, onu Firona ərə verir.

Əvəzində isə, çoxlu mal-dövlət sahibi olur. Amma zalım, qəddar və pozğun bir padşah olan Firon, Saranın İbrahi-min (ə) arvadı olduğunu bildikdə onu İbrahimə (ə) qaytarır və bu işi tutduğuna peşman olur» (Varlıq, 12-13-cü fəsil-lər)

3- Yaqub peyğəmbər (ə)Varlıq, 14-cü fəs., 37-50-ci cüm.-də deyilir: «Yaqub (ə) oğlu Yusifin ölüm xəbərini eşidən kimi, paltarlarını cırıb fəryad edərək, günlərini vay-şivənlə keçirib ağlayırdı. Onu oğlu, qızı və hətta bütün tayfası ovutmağa çalışır. Lakin o nəinki ovunmaq bilmir, «belə ağlaya-ağlaya qəbirə gedə-cəyini söyləyir.» Və peyğəmbərlik vəzifəsini buraxaraq, insanlardan uzaqlaşıb vay-şivənlə yaşayır...»

Həmçinin Yaqub, aldatma və hiyləgərliklə qardaşı Eva-sın haqqını tapdalayaraq onun üçün nəzərdə tutulmuş «xe-yir-duanı» atasından oğurlayır. Və bu yolla peyğəmbərliyə yetişir (Varlıq, 30-cu fəs., 25-43-cü cüm. və 27-ci fəs., 1-46-cı cüm.)

4- Davud peyğəmbər (ə)Bibliya Davudu «zülmkar», «qatil» adlandırır. Şamuel 2-kitab, 2-ci fəsil, 2-28-ci cüm.-də oxuyuruq: «Bir gün Da-vud1 öz otağında namaz qılarkən bir göyərçin görür. Gö-yərçinə vurulan Davud, ibadətini buraxaraq onun ardınca qaçır və onunla birgə evin damına çıxır. Elə oradaca gözü əsgərlərdən birinin evində çimən Varsiva adlı arvadına dü-şür. Bir könüldən min könülə ona vurulan Davud onu zor-layaraq qeyri-qanuni cinsi əlaqədə olur. Zaman keçir, Var-siviya Davuddan hamilə olur. Bundan xəbər tutan Davud

1 O, padşah idi.

onun əri Oriyanı1 bilərəkdən qaynar döyüş bölgəsinə gön-dərərək ona tələ qurdurur və öldürtdürür. Sonra isə onun arvadı ilə rahat həyat sürməyə başlayır. Allah bu iyrənc əmələ görə Davuda qəzəblənir. Onu bəlaya düçar edir Səhvini anlayan Davud tövbə edir. Allah onu bağışlayır...»

5- Əyyub peyğəmbər (ə)Varlıq, 3-cü fəsildə Allah tərəfindən xəstəliyə düçar olmuş Əyyubun imtahandan və ilahi sınaqdan üzü ağ çıxmadığı, dözümsüzlük edərək Allaha qarşı çıxması və şikayətlən-məsi qeyd olunur. (bir halda ki, başqa cümlələrdə onun dözümlü və səbirli olduğu üçün təriflənməsinin şahidi olu-ruq.)

6- Süleyman peyğəmbər (ə)Bibliyaya əsasən, Davud peyğəmbərdən (ə) sonra onun Varsiviyadan olan oğlu Süleyman (ə) padşah olur. O, əzab-əziyyətin, çətinliyin nə olduğunu bilmir. Belə ki, bu dövrdə kef-damaq, naz-nemət içərisində yaşayan bəni-İsrail tayfası, ən gözəl qəsrlər tikir, hətta behiştdən də kö-mək alırlar. Amma Süleyman peyğəmbər bu nemətlərə na-şükürlük edərək Allaha itaətsizlik edib, onun qadağan etdi-yi dul qadınlarla evlənir. Onların adları belə idi: Muabi-yan, Əmuniyan, Odumiyan, Sidumiyan və Hətyan idi.

Bu azmış kimi, müxtəlif bütlərə sitayiş edən dul arvad-lar, Süleymanın qəlbini ələ alaraq, onu bütpərəst edirlər. Nəticədə Süleyman Əmuniyanın bütü «Məlkum»a və Si-dumiyanın bütü «Əştəruma» ibadət etməyə başlayır. Al-lah-təala guya Süleymanın gözünə iki dəfə görünərək, büt-

1 Bibliyanın yazdığına görə, Oriya Davudun ən cəsur, sədaqətli, inamlı əsgəri sayılırdı.

pərəstlikdən əl çəkməyi əmr edir. Ancaq Allahın əmrinə məhəl qoymayan Süleyman bütlərə ibadət etməklə kifayət-lənməyib qurbangah da tikdirir. İncil deyir: «Süleyman Allahın nəzərində çox pis işi gördü və atası Davud kimi yolunu azdı.»1 Allah qəzəblənərək onun ölkəsində iğtişaş salır. Süleymanı isə cinlərin başçısı tərəfindən uzaq bir gu-şəyə atır. Cin Süleymanın cildinə girərək ölkəni idarə et-məyə başlayır. Süleyman (ə) tövbə edir Allah onu atası Davud peyğəmbərin (ə) hörmətinə əfv edir.» (Hökmdar-lar, 5-6-cı fəs., 12-14-cü cüm., 11-ci fəs., 1-13-cü cüm., 12-ci fəs., 1-21-ci cümlələr)

7- Harun peyğəmbər (ə)Çıxış, 32-ci fəsil: «Musa Tur dağına vəhy almağa getdi. Elə ki, Musa verdiyi vaxtdan gecikdi, bəni-İsrail Haruna (ə) dedi: «Dur bizim üçün elə «Allahlar» düzəlt ki, qarşı-mızda yerisinlər. Musa bizi Misirdən buraya gətirdi, bilmi-rik onun başına nə gəldi.»

Harun (ə) dedi: «Qadın, oğul-qızlarınızın qulaqlarından qızıl sırğaları açıb, mənim yanıma gətirin.» Bəni-İsrail ha-mısı qızıl sırğalarını Harunun (ə) yanına gətirdilər. Harun (ə) onların zinət əşyalarından yeriyən qızıl buzov düzəltdi. Bunun ardınca o, bütə qurbanlıq mərasimi keçirtdi. Qayı-darkən bunu görən Musa peyğəmbər (ə) gətirdiyi vəhyin vərəqlərini yerə çırparaq, Haruna (ə) dedi: «Bu tayfa sənə nə pislik etmişdi ki, onları günaha saldın?!» Harun (ə) isə cavabında: «Əsəbləşmə, bilirsən ki, bu tayfa pis işlərə meyllidir...» Bütün bunlardan əlavə, İncil Nuh peyğəmbə-rin (ə) şərab içməyi, yalan danışmağı;2 Musanın (ə) qoca-

1 Mülklər və Padşahlar, 2-ci fəs., 1-37-ci cüm.2 Varlıq, 19-cu fəs., (30-31-ci cüm.); Padşahlar (1), 13-cü fəs., 11-ci

cüm.; Siyahıya alınma, 31-ci fəs., 20-ci fəs., 12-ci cüm.; 27-ci fəs., 14-cü cüm.

ları və uşaqları öldürmək istəməsi, Musa (ə) və Harunun (ə) Allaha iman gətirməməsi, Onun əmrlərinə xilaf çıxma-sı;1 İsanın (ə) üç il xalq içərisində lüt gəzməsi;2 Allah tərə-findən Hezgilə (ə) çörəyini insan nəcisinə bulayaraq ye-məyə əmr edilməsi və heyvan nəcisinə də bulayaraq yemə-si...3 və sair kimi sözlərlə doludur. Çox təəssüfləndirici haldır ki, İncil demək olar ki, peyğəmbərlərin böyük bir hissəsini zinadan dünyaya gəldiyini yazır. Bu kitabda pey-ğəmbərlərin yetərincə təhqir olduğu göz qabağındadır. »

Qurani-kərimdə Allah və peyğəmbərlərin təsviri

1- «Allah» Qurani-kərimdəQurani-kərim elə bir əsrdə nazil olmuşdur ki, insanlar Al-lahın kənarında yüzlərlə bütə sitayiş edərək, onarın razılıq-larını əldə etmək üçün qurbanlar kəsirdilər. Düşüncə və şüur cəhətdən zəif olan qədim ərəblər Allahı cism sanır, onun üçün oğul, qız və şərik təsəvvür edirdilər. O insanlar hətta cin və şeytanları dünyanın idarə olunmasında Allaha yardımçı sanırdılar. Belə bir acınacaqlı vəziyyətdə Uca Tanrı bəşəriyyətə sonsuz mərhəmət edərək, ilahi mərifətlə-rin ən kamili olan Qurani-kərimi Həzrət Məhəmmədin (s) ülvi qəlbinə nazil etdi. Çox yüksək və dərin mənalara ma-lik Qurani-kərimin 1/3 hissəsi Allah-təalanın vəsfinə aid olunur. Elə bu səbəbə görə də Tanrını vəsf və mədh edən Quran ayələrinin hamısını bu kitabda gətirə bilmərik. Am-

1 Çıxış, 4-cü fəs., 32-ci fəs., 31-ci cüm.; Siyahıya alınma, 31-ci fəs.; 20-ci fəs., 12-ci cüm.; 27-ci fəs., 14-cü cüm.

2 Əşiya, 20-ci fəs., 2-4-cü cüm.3 Hezgil 4-cü fəs., 12-16-cı cüm.

ma o mübarək o ayələrdən bir neçəsini nəzərinizə çatdır-maq imkanından istifadə etmək istərdik:

1. «Cinləri Allaha şərik sandılar. Bir halda ki, Allah onları xəlq etmişdir. Şüursuzluqları ucbatından Allah üçün oğul və qız təsvir etdilər! Lakin tanrı onların söy-lədiklərindən pakdır (çox-çox ucadır). Yeri və göyləri yaradanın neçə övladı ola bilər, Onun ki, zövcəsi yox-dur?! O hər şeyi yaradan və hər şeyi biləndir. Bu Allah sizin rəbbinizdir ki, Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. Hər şeyi yaradan xaliqə ibadət edin. O hər şeyi öz öh-dəsinə almışdır (hər şeyi özü idarə edir). Gözlər Onu görməz, lakin O bütün gözləri görür, lətif və agahdır.» (Ənam, 100-102)

Gördüyünüz kimi, Qurani-kərim bu üç ayədə başqa ayə-lərdə olduğu kimi Allah üçün mədh (tərif) zikr etməklə tanrı barəsində bir necə həqiqəti açıqlayır. O cümlədən Quran Allahın hər şeyi yaratdığı üçün öz yaratdıqlarına ehtiyacı olmamasını, həmçinin şərik, zövcə, oğul, qız və bu kimi məfhumların Allahdan uzaq olmasını bəyan edir. Quran, bütpərəstləri Tanrının kənarında başqa məbudları ibadət etməkdən çəkindirərək, onları yalnız vahid xaliqə və rəbbə sitayiş etməyə əmr edir. Ümumiyyətlə, Qurani-kərim tövhid məsələsinin əhəmiyyətinə görə qırxdan çox ayədə tövhidə və təkallahlığa əmr etmişdir. Lətif olduğu üçün gözlərin onu görməyə qadir olmadığını bildirən ayə onun hər bir şeyi, hətta gözlərdə olan xəyanəti, məhəbbəti və nifrəti gördüyünü elan edir. O ki, qaldı Allah-təalanın hər şeyə agah olduğuna, demək olar ki, Qurani-kərim də-fələrlə tanrının hər şeydən xəbərdar olmasına işarə etmiş-dir. Və bu işarə bəzən Tanrının kainata olan sonsuz elmi şəkildə və bəzən də onun hər şeyi görüb-eşitdiyini bildirən ayələrdən düşünülür: «Allah etdiyiniz bütün gizlin və aş-

kar əməllərdən xəbərdardır» (Bəqərə, 77) «Həqiqətən Allah eşidən və biləndir» (Bəqərə, 227)

2. «O Allah elə bir məbuddur ki, ondan başqa heç bir məbud yoxdur. Hər şeyi sahibidir. Müqəddəsdir, sağ-lamlıq, əmin-amanlıq bəxş edəndir. Qoruyan və nəza-rətçidir. İzzət və qüdrətə malikdir. Məğlubedilməzdir. Böyük və əzəmətlidir bütün eyb və nöqsanlardan pak-dır. O həmin Allahdır ki, yaradan və surət bəxş edən-dir. Gözəl adlar və yalnız ona məxsusdur.» (Həşr, 23-24)

Quranın məntiqinə əsasən Allah bir olduğu üçün gərək məbud da bir ola. Yəni ibadət yalnız hər şeyin sahibi və maliki olan müqəddəs Tanrının qarşısında olmalıdır. Qu-ran Allah-təalanı həqiqi nemət sahibi kimi tanıtdırır. Qu-ran baxımından sağlamlıq və əmin amanlıq bəxş edən, kai-natı qoruyan və onun nizam-intizamına nəzarət edən Allah sözsüz ki, tükənməz izzətə və qüdrətə malik olmalıdır. Be-lə bir böyük və əzəmətli Tanrı heç bir qüdrətin qarşısında məğlub olmaz çünki o hər bir nöqsandan pakdır. Quran, nəhayət, hər bir gözəl adı Allaha layiq və ona məxsus bilir.

2- Peyğəmbərlər Qurani-kərimdəQurani-kərimin simasında İslamın peyğəmbərlərə olan münasibəti birmənalıdır. Ən başlıcası budur ki, Quran peyğəmbərləri hər günah və çirkin əməldən uzaq, pak sa-yır. Qurana görə peyğəmbər heç vaxt günah etməz və ümumiyyətlə, peyğəmbər seçilmiş şəxs günahkar olmama-lıdır. Bunun da bir neçə səbəbi vardır:

1. Allahın əmrlərini xalqa yetirən hər peyğəmbər, əgər özü onlara əməl etməzsə, xalqı doğruluğa, paklığa çağıra-raq özü isə bunun əksinə əməl edərsə, camaat arasında onun etibarı itər. Və həmçinin söylədiyi əmrlər də etibar-sız sayılır. Nəticədə xalq dindən uzaqlaşar, peyğəmbərə

inanmaz. Bu da hikmətli və müdrik Yaradanın insanları doğru yola yönəltmək hədəfinə uyğun olaraq atıla biləsi düzgün addım deyildir. Çünki Allahın məqsədilə tənasüb daşımır.

2. Peyğəmbər günahkar və xətakar bir şəxs olarsa, dini dəyişə bilər. İlahi buyruqlarını olduğu kimi insanlara çat-dırmaq əvəzinə, öz şeytani istəyinə və şəxsi mənafeyinə uyğun olaraq açıqlayar. Allah isə belə adamı peyğəmbər seçməz!

3. Peyğəmbər əslində insanlar üçün ən gözəl nümundir. Xalq təkcə onun söylədikləri ilə deyil, həqiqətdə peyğəm-bərin əməli və rəftarı ilə islah olunur, Allaha doğru yönə-lir.

4. Allah-təala kamilliyin özü və həqiqətidir. Ən ali varlıq olan Bənzərsiz Yaradanla (birbaşa və ya vasitəli) əlaqə saxlayan, onun əmrlərini eşidən, xalqa çatdırmağa məsul olan şəxs, özü də bu yüksək məqama ləyaqətli olmalıdır. Allahla söhbətə hər insan layiq görülə bilməz! Yalnız buna çıxarı olan, pak dəyərli insanlar belə dərəcəyə yetişə bilər.

1 Lut peyğəmbər (ə)Biz Qurana baxdıqda müxtəlif surələrdə Lut peyğəmbərin (ə) adının 27 dəfə çəkildiyinin şahid oluruq. Onları oxu-duqda Quranın Luta (ə) münasibəti barədə belə nəticə al-maq olar:

1. Lut inamlı və etibarlı peyğəmbər idi. (Şüəra, 162)2. Xalqı daim paklığa doğru çağırardı. (Şüəra, 163)3. Lut və ardıcılları pakizə adamlar idi. (Nəml, 56; Əraf,

82)4. Lut qeyrətli və qonaqpərvər idi. (Hicr, 68)Quran Həzrət Lutun (ə), çox çirkin işlə-homoseksua-

lizmlə məşğul olan tayfasına qarşı etdiyi təblağatından söz açır. İlahi peyğəmbərlərə xas olan cəsarətlə, onları bu iy-

rənc işdən uzaqlaşdırmaq üçün çalışdığını söyləyir. Amma həddini aşmış pozğun insanlar Lutu və onun tərəfdarlarını şəhərdən qovmaqla hədələyirlər.

Müsəlmanların müqəddəs kitabı, Həzrət Lutun (ə) tayfa-sının öz qonaqlarına (iki cavan cildinə girmiş mələklərə) qarşı da pis niyyətdə, zorakılıq qəsdində olduğunu gördük-də böyük mərdliklə qızlarını onlara arvadlığa təklif etmə-sini yazır. Belə ki, bu azğın tayfanı ram edib yola gətirmək istəyən Lut (ə) bütün vasitələrə əl atsa da, rədd cavabı alır. Sanki qorxunun nə olduğunu bilmək istəyən insanlar, «Al-lahdan bizə əzab istə» deyə onu ələ salırdılar. Lutun (ə) qonaqları ilə cinsi əlaqə istəyindən vaz keçə bilməyən ədəbsiz insanlar, onun hər bir təklifini qulaq ardına vurur-dular. Nəhayət, Lut onlara deyir: «Sizin aranızda başa dü-şən bir nəfər yoxdurmu?» Və Allah Luta oranı tərk etməyi əmr edir. Lut öz ailəsi və ardıcılları ilə oranı tərk etdikdən sonra Tanrı o tayfanı yerlə-yeksan edir. Qurani-kərim İnci-lin Luta (ə) nisbət verdiyi əməl barəsində heç bir məlumat vermir. Çünki müsəlmanların bu səmavi kitabı peyğəm-bərləri belə şərəfsiz əməllərdən uzaq və pak sayır.

2) İbrahim peyğəmbər (ə)İbrahim peyğəmbərin adı Quranda 25 surədə 69 dəfə çəki-lir.

Həzrət İbrahimin (ə) namussuzluq etdiyini söyləyən İn-cilin tam əksinə olaraq Qurani-kərim onu belə mədh edir:

1. O, həyatının əvvəlindən rəşadətli, cəsur, dünyagörüşlü və Allahpərəst bir şəxs idi: «Biz Musadan öncə İbrahimi irşad etdik, onun mərifətinə və ləyaqətinə kamilən agah idik.» (Ənbiya, 51)

2. O, dünyada seçilmiş və axirətdə də saleh insanlardan-dır: «Biz onu dünyada seçdik və axirətdə də salehlər-dəndir.» (Bəqərə, 130)

3. O əvvəlcədən təkallahlı olmuş və heç vaxt müşriklərlə həməqidə olmamışdır. (Ənam, 79)

4. İbrahim (ə) o qədər ilahi, mənəvi kamilliyə çatmışdı ki, göylərin və yerin «gizli və uca səltənətini»1 müşahidə edirdi, çox düzgün və yetkin imana sahib idi: «Beləcə İb-rahimə göylərin və yerin «mələkutu»nu göstərdik ki, yəqin əhli olsun.» (Ənam, 75)

5. İstər rəftarında və istərsə də danışdığı sözlərdə doğru, layiq bir peyğəmbər idi: «Quranda İbrahimi yad et ki, o çox doğrucul və Allah tərəfindən göndərilən peyğəm-bər idi.» (Məryəm, 41)

6. «O Allahın mömin və xeyirxah bəndəsi idi.» (Saffat, 109-111)

7. Pak, təmiz qəlbli idi: «O vaxt ki, İbrahim pak qəlblə Allah tərəfindən xalqı doğru yola yönəltmək üçün gəl-di.» (Saffat, 84)

8. «İbadətində və xeyirxahlıqda qüvvət sahibi və bəsirət-li insanlardan idi ki, baxışında xəta, səhv yoxdur. O, məx-sus ixlasa malik Allah bəndəsi, həmişə axirəti yad edən bir şəxs idi. O, seçilmişlərdən və yaxşı əməl sahiblərindən idi.» (Sad, 45-47)

9. O, «peyğəmbərlik» məqamından əlavə «imamlıq» rüt-bəsinə də layiq görülmüşdü: «Allah (İbrahimə): «Səni in-sanlara imam təyin edirəm.» (Bəqərə, 124)

10. O, Qurana istinadən «Ulul-Əzm» -əzəmətli beş pey-ğəmbərdən biridir ki, ibarətdir: «İbrahim (ə) Nuh (ə), Mu-sa (ə), İsa (ə) və Məhəmməd (s).» (Əhzab, 7; Şura, 13; Ə`la, 18-19)

11. «İbrahim (ə) Allah tərəfindən verilmiş yazıya (sühu-fa) malikdir.» (Ə`la, 19)

1 Dini istilahda bu «mələkut» adlanır.

12. «Həzrət İbrahim (ə) bütpərəstlərlə elmi mübarizədə güclü dəlillərə və Allah tərəfindən bəxş olunmuş əsaslı məntiqə malik idi.» (Ənam, 83)

13. İbrahim (ə) Allahın itaətkar və daim Onun «əmrləri-nə təslim olan» nəcib bəndəsi idi: «O, təkallahlı və mü-səlman idi.» (Ali-İmran, 67-68)

14. O, ölümün gözünə dik baxan, şücaətli və qorxmaz idi. Buna sübut, onun oda atılması və cəsarətlə bütləri sın-dıraraq, məhv etməsi idi. (Ənbiya və Saffat) İbrahim (ə) peyğəmbərin bütləri sındırdığı üçün oda atılması və Kəbə-ni tikməsinə İncildə işarə belə olunmayıbdır.

3- Yaqub peyğəmbər (ə)Quranda Yaqub peyğəmbərin (ə) Allahla güləşməsindən, nə də qardaşı Evasa qarşı işlətdiyi hiyləgərlikdən söhbət açılmışdır. Qurani-kərimə görə, peyğəmbərliyə layiq görü-lən Yaqubun (ə) Tanrı qarşısında üsyan etməsi və ya hiy-ləgərlik, fırıldaqçılıqla onun xeyir-duasını oğurlaması mümkün deyil. Çünki Tanrı elçisinə yaraşmayan bir hərə-kətdir.

Müsəlmanların ilahi kitabına istinad edərək arxayınlıqla demək olar ki, Yaqub (ə), Yusifi (ə) quyuya atan oğlanla-rına, onun ölüm xəbərini gətirdikdə nəinki inanmadı, hətta onların bu çirkin hiyləsindən müdriklik və uzaqgörənliklə agah oldu. Doğrudur, o qəlbində (daxilində) qəmlənərək ağladı, gözləri tutuldu, lakin bu sakit və adi surətdə hicran, ayrılıqlar oğul-ata məhəbbətinin nişanəsidir. (Yusif, 84)

Yaqub peyğəmbər və Quranın təbirincə desək, bu imta-handa «gözəl səbir və dözüm» nümayiş etdirdi. Quranda Yaqub barəsində zikr olunan ayələrdə belə nəticəyə gəl-mək olar:

1. Allahın sevimli peyğəmbəri olan İbrahim (ə) kimi əzəmətli peyğəmbərlə birgə adı çəkilən Yaqub (ə) öz öv-

ladlarını həmişə yalnız Uca Xaliqə pərəstiş etməyə çağırır-dı. (Bəqərə, 132)

2. O, elm sahibi idi və bu elmi ona Allah özü bəxş etmiş-di. (Yusif, 68)

3. O pərhizkar və imanlı bəndə idi. (Ali-İmran, 93)4. Yaqub (ə) oğlunun ölüm xəbərin eşitdikdə dedi: «Mən

bu işə (müsibətə) gözəl şəkildə səbirli və dözümlü olaca-ğam. »» (Yusif, 18)

5. Qurana görə, hətta Yaqub ikinci sevimli oğlundan məhrum olduqda belə, yenə dedi: «Mən yenə də gözəl şə-kildə səbirli və dözümlü olacağam.» (Yusif, 83)

4- Davud peyğəmbər (ə)Bütün İslam mənbələri İncildə Davuda nisbət verilmiş əməlin əksinə çıxaraq, ciddi surətdə bu işi böhtan sayaraq pisləmişlər:

Həzrəti Əli (ə) buyurur: «Hər kimi yanıma gətirsələr ki, desin: «Davud (ə) Oriyanın arvadı Varsiviya ilə qeyri-qa-nuni cinsi əlaqədə olub, ona iki cəza müəyyən edərəm. Bi-ri peyğəmbəri təhqir etdiyi üçün (80 şallaq zərbəsi), digəri isə İslam üçün! (Yəni İslam qanununda belə belə böhtan söyləməyə 80 şallaq zərbəsi düşür.)»1

İmam Rza (ə)-dan bu barədə sual olunduqda çox narahat olaraq buyurur: «Sübhənallah! Çox qəribədir. Belə çirkin əməli Allah peyğəmbərinə necə nisbət verirlər?! O necə peyğəmbərdir ki, öz namazını bir göyərçindən ötrü tərk edir. Bu, bir günah!

Namazı buraxandan sonra, xırda uşaqlar tək göyərçinin ardınca dama çıxır?

1 «Məcməül-bəyan», Sad surəsinin 21-25-ci ayələrinin təfsiri və həmçinin Fəxrrazinin təfsiri, eyni surə və ayələr.

Sonra damın üstündən gözəl bir qadını görür... Göyərçini tərk edərək ona vurulur? Bu ikinci günah!

İyrənc iş görür (namusa toxunur), bir halda ki, o qadının ərli olduğunu bilir! (Bu üçüncü günah!)

Kələk qurur, qadının ərini öldürtdürür. (Dördüncü günah - müəllif)

Bu ilahi fərmanlarından üz döndərməkdir! Bu çirkin iş-dir! Bu zinadır... Günahsız şəxsi öldürtməkdir! Ərli arvada toxunmaqdır! Görəsən bütün bu günahlarla, o necə Allah peyğəmbəri oldu?!»

İmam Sadiqin (ə) bu barədə olan etirazına diqqət edin:Camaatın hamısının razılığını ələ gətirmək olmur. Onla-

rın ağzını bağlamaq mümkün deyil! Görmədinmi, necə də bu nalayiq işi Həzrət Davuda (ə) nisbət verdilər?

Guya o, quşun ardınca sarayın damına çıxdı? Gözü Ori-yanın arvadına düşdü? Ona toxundu? Ərini ön cəbhəyə göndərdi ki, öldürsünlər? Sonra isə onun arvadı ilə evlən-di?

İmam Rza (ə) isə məsələni olduqca gözəl formada aydın-laşdırır: «Davudun vaxtında əri cəbhədə, ölən qadınları al-mağı nəhs bildiklərinə görə, heç kim onlarla evlənmirdi. Oriya döyüşdə şəhid oldu. Davud (ə) Allahın əmrilə onun arvadını aldı. (Ki, xalq arasına olan bu xurafi əqidə öz təsi-rini itirərək, qüvvədən düşsün.) Camaata da, belə iş qəribə gəldiyinə görə, bir sıra səfeh, şüursuz əfsanələr qurdular.»

Məsələlərin ciddiliyini və əhəmiyyətini nəzərə alaraq Qurani-kərimin Həzrət Davuda (ə) olan baxışıyla tanış olaq:

1. «O, şəriət və müqəddəs kitaba malik olan peyğəmbər idi.» (Nisa, 163; İsra, 35)

2. «Allah ona hökumət və hikmət bağışlamışdır. İstədiyi hər bir şeyi Davuda (ə) öyrətmişdir.»

3. «Allah ona hünər və sənət öyrətmiş, kəramət bağışla-mışdır.» (Ənbiya, 80; Səba, 10)

4. «Ona pak-saleh övlad vermişdir.» (Süleyman, ;Sad, 30)

5. «Davud (ə) qüdrət, qüvvət və nemət sahibi olmasına baxmayaraq, həmişə Allahı yad edərdi. Bir an belə Allah-dan qafil olmazdı.» (Sad, 17)

6. «Biz dağları Davuda ram etdik ki, axşam-səhər onunla birgə Allahı təsdiq edib, Tanrının şəninə təriflər deyərlər. Biz quşları da toplu halında ona ram etmişdik. Və hamısı Davuda tabe idilər. Biz onun hökumətini möhkəmləndir-dik. Ona hikmət, düzgün hökm vermək qüdrəti öyrətdik.» (Sad)

5- Əyyub peyğəmbər (ə)Qurani-kərim Əyyubun (ə) ilahi imtahanlardan üzü ağ çıx-dığını söyləyir və buyurur: «Onun səbrini gördük. Nə gö-zəl bəndə idi. Şübhəsiz daim Allaha doğru üz tutan adam idi.» (Sad, 44)

İmam Sadiq (ə) buyurur: «Şeytan Allaha Əyyubun ona verdiyi nemət xətrinə sadiq olduğunu dedi və Allahdan onu imtahan etməsini dilədi. Allah (ki, bilirdi Əyyub mö-min bir bəndədir ki, lakin şeytana sübut olması üçün) pey-ğəmbərin var-dövlətini əlindən alıb, onu çox məhdud və az zaman sürən ağır xəstəliyə düçar etdi. Arvadı ona vəfalı olaraq, çətin halında tərk etmədi. Bəni-israil rəhbərləri Əy-yuba dedilər: «Sən günahkarsan, elə bu səbəbdən də, belə bəlaya dücar olmusan.» Amma o, dözümlü olaraq, imta-handan üzü ağ çıxdı.» (ixtisarla)

6- Süleyman peyğəmbər (ə)İncilin zinakar, şərabxor, bütpərst və arvadbaz adlandırdığı Süleyman peyğəmbərə (ə) Quranın baxışı ilə baxaq:

1-Süleyman (ə) Allah yanında uca məqam sahibidir. (Sad, 40)

2-Küləklərin, cinlərin, mis mədənlərinin, heyvanların, ümumiyyətlə, hər bir şeyin hökmranlığı onun ixtiyarında idi. (Ənbiya, 81- 82; Səba, 12-13; Sad, 36-39)

3-O elə hikmət sahibi idi ki, bütün canlı və cansızları hökmranlıq etməsinə baxmayaraq həmişə məntiqə, ali zə-kaya uyğun söz danışandır. Olduqca ədalətli bir insan idi. Hətta «şanapipik»lə danışarkən də, haqq-ədaləti itirmədi. (Nəml, 20, 44)

4-Quran nəzərində həzrət Süleyman (ə) elə gözəl bəndə idi ki, həyatı boyu yeganə arzusu ilahi nemətlərinin şükrü-nü yerinə yetirmək olmuşdur: «(Süleyman) dedi: İlahi, mənə və ata-anama verdiyin nemətə görə şükür edə şü-kür deyə, və sənin razılığını qazanmaq üçün saleh bir iş görüm deyə, ilham ver mənə! Rəhmətinlə saleh, pak əməlli bəndələrin sırasına sal məni!» (Nəml, 19)

5-O elə təmiz qəlbli Allah bəndəsi idi ki, qarışqaya da belə bilərəkdən zülm etməyə izn vermirdi. (Nəml, 17-19)

6-Süleyman (ə) hər vaxt dünya işlərilə məşğul olduqda öz-özünə söylərdi: «Heyf ki, yaxşı işlərə əlaqəm məni özümə məşğul etdi.» (Sad, 32)

7- Harunİslam dininə istinadən, Harun (ə) Musa (ə)-ın canişini sa-yılır. Onun imamət məqamına da sahib olduğu iddia olu-nur. Elə bu səbəbdən də İncildə qeyd olunan «buzov» əh-valatı tamamilə fərqli şəkildə Quranda zikr olunur. Qura-ni-kərim Samiri adlı birisinin «buzov bütü» düzəltdiyini,

Harunun (ə) isə onun əleyhinə səylərini tamam-kamal açıqlayır. Harun (ə) Samiriyə mane olmağa çalışsa da, bə-ni-İsrail tayfası onun sözlərini qəbul etmir. (Taha, 85, 98, 150-151)

AraşdırmaBibliyaya diqqət yetirdikdə Allahı vahid, əzəli, əbədi, qa-dir, sifət və zatda bənzərsiz, gözəgörünməz, ədalətli, alim, küll-ixtiyar sahibi kimi təsvir etdiyinin şahidi olarıq.

Amma Bibliyanın çoxsaylı digər cümlələrində təsvir olu-nan «Allah» isə əvvəldə işarə olunduğu kimi naqis, zəif və məhduddur. Üzləşdiyimiz belə ziddiyyətlər bir vaxtlar ila-hi vəhy olmuş «İncilin» illər keçdikcə təhrif olunaraq, əsaslı dəyişikliklərə uğradığından xəbər verir.

Allahın öz yaratdığı bəndəsinə məğlub olması, qorxması, yalan danışması, simiclik etməsi, heç bir məntiq və ağıl çərçivəsinə sığmır. Bütün yaratdıqlarına kamillik, qüdrət və elm bəxş etmiş Uca Tanrının, özünün onlardan aciz ol-ması necə də gülüncdür. Əgər belədirsə, Böyük Xaliq on-lara söylənilən kamilliyi hansı «elm və qüdrət» sayəsində bağışlamışdı?

Və həmçinin, mütləq kamilliyin, qeyri-məhdud elmin, qüdrətin sahibi əbədi və əzəli Allahı maddi xüsusiyyətlər dairəsində məhdudlaşdırmaq, həqiqətdə, Onu kiçiltmək və alçaltmaq deməkdir. Allah cism deyil, maddi varlıq deyil. O, təsvirəgəlməz bir vücuddur. O, hüdudsuz, nəhayətsiz və sonsuz kamilliyin özüdür. Deməli, Alllahı maddi varlıq kimi təsəvvür etmək böyük səhv olardı. Bibliyadan fərqli olaraq Qurani-kərimin Allah-təala barəsində söylədiyi fi-kirlərə əsaslanaraq tam qətiyyətlə demək olar ki, bu din monoteizmin ən yüksək zirvəsində durur.

Məsihilərin müqəddəs sayaraq qəbul etdikləri, istər əqi-də prinsipi, istərsə də qanunvericilik cəhətindən tabe ol-

duqları Tövratın təsvir etdiyi peyğəmbərlər, «İncil»lərin təvsir etdiyi peyğəmbərlərlə uyğun gəlmir. Yeni əhdin, peyğəmbərlərin isməti1 barədə fikri Qurani-kərimin bu ba-rədə olan etiqadı ilə tam üst-üstə düşür. Yəni dolayası olsa da yeni-əhd və Quran peyğəmbərlərin məsum, günahsız insanlar olmasının lüzumunu dəfələrlə qeyd edərək, onla-rın günahdan və çirkin işlərdən pak olmalarını vacib sayır-lar. Gəlin birlikdə «Yeni-Əhd»ə diqqət yetirək:

a) «İsa (ə) şagirdlərinə dedi:» Siz yer kürəsinin duzusu-nuz; hər şey iyləndikdə duzla təmizlənər, amma duz iylən-sə, nə ilə duzlanar? Artıq çölə atılıb, insanların ayaqları al-tında əzilməkdən başqa bir şeyə yaramaz... Siz dünyanın nurusuz. Qoy sizin nurunuz insanların qarşısında elə parla-sın ki, xeyirxah işlərinizi görsünlər və göylərdəki Atanıza (Allaha) həmd etsinlər.»2

İsa (ə) peyğəmbər burada şagirdlərinə olduqca ağıllı və məntiqə uyğun bir həqiqəti açıqlayır. O, bəyan edir ki, ali mənəvi saflığı olmayan, günahlardan pak olmayan şəxs, başqalarını düzlüyə yönəldə bilməz. Çirkin işlərlə məşğul olan təbliğatçı dindar, xalqı kamilliyə doğru ucalda bil-məz. Şagirdləri camaatın kiçik bir hissəsinə təbliğ etmək üçün hazırlaşan zaman Həzrət Məsih onlara belə söyləyər-sə, böyük xalq kütlələrinə ilahi dinini təbliğ etməyə mə-mur olan peyğəmbərlərin məsuliyyəti daha da böyükdür. Onların ruhani saflığa malik olması və günahlardan pak olması olduqca zəruridir. Amma biz, Tövratdakı peyğəm-bərlərə diqqət yetirdikdə, bunun əksini görürük. Onlara hətta ən çirkin işlərdən - kafirlik, şirk, cinsi pozğunluq və s. çəkinmirlər. Əlbəttə, bu təhrif olunmuş Tövratın uydur-duğu böhtanlardan başqa bir şey deyildir. İlahi peyğəm-bərlərin belə iyrənc hərəkətlər etməsi qeyri-mümkündür.

1 Günahsız, pak olması.2 Matta, 5-ci fəs., 13-16-cı cüm.

Diqqət edin. Görün İsa (ə) bu barədə necə hökm edir: «Yalançı peyğəmbərlərdən qorunun! Onlar yanınıza qo-yun cildində gələrlər, amma daxildə vəhşi qurddurlar.

Onları bəhrələrindən (əməllərindən) tanıyacaqsınız. İn-sanlar tikanlardan üzüm, yaxud qanqaldan əncir yığarlar-mı?»

Beləliklə, hər yaxşı ağac xeyirli meyvə verər, pis ağac isə çürük meyvə verər. Yaxşı ağac çürük meyvə verə bil-məz. Xeyirli meyvə verməyən hər ağac kəsilər və oda atı-lar. Siz onları bəhrələrindən tanıyacaqsınız.»1

b) Luka incilində İsa (ə) belə söyləyir: «Kor koru yedək-ləyə bilərmi? İkisi də quyuya düşməzmi?»2 İlahi peyğəm-bərlər də beləcə. Onlar əgər pak və günahsız insanlar ol-masalar, başqalarını necə paklığa doğru çəkə bilərlər? Gü-nahdan gözləri «kor» olmuş, həqiqəti görə bilməyən şəxs-lər necə digərlərini haqqa yönəldə bilərlər? Deməli, pey-ğəmbərlərin məsum olmağı olduqca zəruridir.

c) Yəhya incili, 8 fəsil, 34-cü cümlədə oxuyuruq: «İsa (ə): Sizə doğrusunu deyirəm: «Günah işlədən hər kəs, gü-nahın köləsidir, onun quludur!»

Peyğəmbərlər də əgər günah əhli olsalar, iblisin qulu, köləsidirlər. Bir halda ki, onlar Allahın milyonların için-dən seçdiyi bəndələridir, deməli Allahın qulu olmalıdır, nəinki şeytanın!

d) İsa (ə) anadangəlmə korun gözünü açdıqda, fəriseylər inanmadılar və dedilər.3 «Adi günahkar adam belə əlamət-ləri necə göstərə bilər? Bilirik ki, Allah günah işlədənləri eşitmir, fəqət kim Allaha ibadət edib, Onun iradəsini yeri-

1 Matta, 7-ci fəs., 15-20-ci cüm.2 Luka, 6-cı fəs., 39-cu cüm.3 Onlar İsanın (ə) Allah tərəfindən göndərilən peyğəmbər

olduğundan xəbərsiz idilər.

nə yetirirsə, Allah onu eşidər».1 Yuxarıdakı cümlələrdən belə nəticə alırıq: 1-Allah günahkara möcüzə qüdrəti ver-məz. 2-Allah günahkarı eşitməz. Deməli, ilahi peyğəmbər-lər də, günah əhli ola bilməz.

e) Yəhyanın 1-ci məktubunda yazılıb: «Qardaşlar, qoy sizi heç kim aldatmasın. Saleh iş görən Məsih, saleh oldu-ğu kimi salehdir. Günah işlədən isə iblisdəndir.»2

Peyğəmbərlər İblisdən yox, Allah tərəfindən göndəril-mişlər. Və günahlardan məsum olmalıdırlar. Məsum olma-yan şəxs peyğəmbər deyildir.

Bütün bu söylədiklərimizlə birlikdə onu da qeyd etmək lazımdır təəssüf ki, xristian alimləri peyğəmbərlərin gü-nahsız və məsum olmalarını lazım bilmirlər. Tövratın və Yeni-əhdin tam ziddiyyətli şəkildə yazdığı təzadlı sözləri müşahidə edən xristianlar Qədim-əhdin yazılarını təsdiq etmək məcburiyyətində qaldıqları üçün bu qənaətə gəlmiş-lər.3

1 Yəhya, 9-cu fəs., 16-31-ci cüm.2 Yəhyanın 1-ci məktubu, 3-cü fəs., 7-8-ci cüm.3 «Ənisül-ə`lam», c. 1, səh. 131-356

ALTINCI FƏSİL

BİBLİYADA İXTİLAFLAR

Tövratarası ixtilaflar

Tövrat və İncilin ixtilafları

İncillərarası təzadlar

Araşdırma (nəticə)

Tövratarası ixtilaflar1-Tövrat İbrahim (ə) peyğəmbərin İsmayılı (ə) yox, İshaqı (ə) qurban kəsməyə hazır olduğunu iddia edir. Halbuki, Tövratın özü başqa cümlədə bunun əksinə hökm edir:

Varlıq, 24-cü fəsil, 2-ci cümləsində deyilir: «Tanrı İbra-himə (ə) buyurdu ki, yeganə oğlunu qurban kəssin.» Və həmçinin həmin yerin, 16-17-ci cüm.-sində mələyin dili ilə İbrahimə (ə) belə əmr edilir: «Tanrı buyurur: «Öz zatı-ma and olsun ki, əgər bu işi görsən və yeganə oğlunu mən-dən əsirgəməsən, hökmən sənə bərəkət verəcəyəm. Və nəslinin sayını göylərdəki ulduzlar, dəniz sahilindəki qum-lar qədər çoxaldacağam.»

Tövratın bu sözlərindən məlum olur ki, qurban kəsilmə-yinə əmr olunan İsmayıldır. Çünki İshaq heç vaxt İbrahi-min yeganə oğlu olmamış və İsmayıldan bir neçə il sonra dünyaya gəlmişdir. İsmayıl olan vaxt İshaq dünyaya gəl-məmişdi. Xatırlatmaq istərdim ki, İsmayıl İbrahimin (ə) ömrünün sonunadək sağ qalmışdır. Protestant məzhəbli bir ruhaninin, mənim ona söylədiyim bu ziddiyyətin cavabını eşitdikdə isə çox təəccübləndim. O, «yeganə oğul»dan məqsəd, İshaqın (ə) olmasına belə sübut gətirdi: «İsmayıl İbrahimin kənizdən doğulan övladı olduğu üçün, əslində Allah yanında «oğul» sayılmır. İshaq isə əşrəfzadə ailəsin-dən olan Saradan dünyaya gəldiyi üçün, İsmayılın (ə) var-lığına baxmayaraq, İbrahimin (ə) «yeganə oğlu» sayılır.»

Möhtərəm oxucu, bu sözün uydurma və cəfəngiyyat ol-duğunu anlamaq o qədər də çətin deyildir. Uca Hikmətli və Ədalətli Yaradanın öz bəndələri arasında, məhz anası-nın kəniz olduğuna görə fərq qoyması ağlasığmaz dərəcə-


də gülüncdür. Qadir Allah öz bəndələrinin üstünlüyünü yalnız onların iman və gözəl, pak əməllərində görür. Nə-sil-nəcabətində yox,

2-Tövrat Lut (ə), Nuh (ə), Süleyman (ə) və digər pey-ğəmbərlərin şərab içdiyini və onu vəsf etdiyini təriflədiyi-ni yazır. (Varlıq, 9-cu fəs., 20-24-cü cüm.; 19-cu fəs., 30-38-ci cüm.; Süleymanın məsəlləri, 20-ci fəs., 1-ci cüm.; 23-cü fəs., 29-cu cüm.; Samuel, 6-cı fəs., 18-19-cu cüm.) »

Amma başqa cümlələrdə onu haram hesab edir, iyrənc və murdar sayır.1 Süleyman (ə) şərabı məzəmmət edir.2

Şərab içəni axmaq, səfeh adlandırır.3 Şərabpərəst adamı xain adlandırır.4 Şərabı bütün pisliklərin açarı adlandırır.5

Başqa bir cümlədə isə şərab içən şəxsin daşqalaq olunması məsələsilə üzləşirik.6

Tövratdakı bu ziddiyyəti necə həll etmək olar? Şərabı Süleyman (ə) peyğəmbər vəsf etmiş, ya rədd etmişdir? Şə-rab yaxşıdırmı, ya pisdirmi? Belə nifrətlə təsvir olunan şə-rab necə olur ki, peyğəmbərlərin «sevimlisi» nə çevrilir?

Tövratda «şəraba baxma!», «vay olsun şərab içməyə cə-sarətli olan, onu hazırlamağa meyilli olanların halına!» de-yə oxuyuruqsa, amma peyğəmbərlərin şərab içdiyini, iba-dətgaha şərab apardığını, onu vəsf etdiyini gördükdə nə et-məliyik?

1 Yeşaya, 28-ci fəs., 8-ci cüm., 5-ci fəs., 10-11-ci cüm.; Laviyan 10-cu fəs., 9-8-ci cüm.

2 Yeşaya, 56-cı fəs., 12-ci cüm.3 Süleymanın əmrləri, 20-ci fəs., 1-ci cüm.; 23-cü fəs., 29-35-ci

cüm.4 Habaquq, 3-cü fəs., 5-ci cüm.5 Huşə, 4-cü fəs., 14-cü cüm.6 Təsniyə, 21-ci fəs., 21-22

110 BİBLİYADA İXTİLAFLAR

Tövrat və İncilin ixtilaflarıMəlum olduğu kimi, İsa (ə) İncildə, Tövratı da, qəbul edə-rək onun hər bir əmrinə əməl etməyi lazım və zəruri sayır. Matta, 5-ci fəs., 17-19-cu cüm.-də yazılmışdır: «Sanmayın ki, mən müqəddəs qanunu (Tövratı)və peyğəmbərlərin yazdıqlarını pozmağa gəldim. Mən pozmağa yox, icra et-mək üçün gəldim. Çünki sizə doğrusunu deyirəm, göy və yer keçib getmədən, Qanundan (Tövratdan) ən kiçik bir hərf və ya bir nöqtə belə yox olmayacaqdır. Beləliklə, ən kiçik əmrlərdən birini kim pozarsa və belə etməyi insanla-ra öyrədərsə, Səmavi Səltənətdə ən ləyaqətsiz adlanacaq-dır.»

Amma İncil və Tövratın ümumiyyətlə Qədim Əhdin ara-sında bir çox cəhətlərdən aşkarcasına ziddiyyət nəzərə çar-pır. Biz onların az bir qismini nümunə gətiririk:

1. Tövrata görə, vədə verilmiş gələcək «Məsih» Həzrət Davudun oğlu Süleyman peyğəmbərin (ə) nəslindən olma-lıdır.1 Amma Luka bunun əksinə olaraq İsanı Davudun başqa oğlu Natanın nəslindən bilir. İsanın (ə) əsil nəsəbini sayarkən Həzrət Süleymanı (ə) işarə belə etmir.

2. Tövrata görə «talaq» iki müştərək həyatın ayrılığı de-məkdir və bütün dinlərdə ona icazə verilmiş və Tövratın adi saydığı qadağan olmayan işlərdəndir.2

Lakin Matta, 19-cu fəs., 9-cu cüm.-də belə əmr olunur: «Mən (İsa) sizə deyirəm, kim cinsi əxlaqsızlıqdan başqa səbəblə arvadını boşayıb, digərilə evlənərsə, zina edibdir və boşanmış qadınla evlənən də zina edibdir.»

Göründüyü kimi, Tövrat «talaq»a icazə verdiyi halda, İncil onu haram və zina sayır.3 Bu təzaddır.

1 Ermiya, /362 Təsniyə, 24-cü fəs., 1-4-cü cüm. və Tarixi kitablar (1), 8-ci fəs., 8-

ci cüm.3 Mark ,10-cu fəs., 11-12-ci cüm.


Çox qəribədir, heç bir formada uyğunlaşa bilməyən, iki cavan nə etməlidir?! Onların bir cüzam, spid kimi əlacsız xəstəliyə tutularsa necə? Dəli olarsa necə? Bir-birlərini se-və bilməyən, heç cürə orta məxrəcə gələ bilməyənlər ne-cə?

Həmçinin, bu insafsızlıq deyilmi ki, boşanmış qadını heç kim almasın?! Çünki zina sayılır. Boşanmış cavan qadının ömrü tənhalıqda solmalıdırmı? İnsan ağlı və ilahi hikməti bunun əksinə hökm etdiyi halda, incilin belə qanunlar ya-ratması qeyri-adidir.

3. Tövrat şərabı bir növ haram sayır. Orada belə yazıl-mışdır: «Şərab azdıran, azğınlıq törədəndir. Skera (şərab növü) isə quduzlaşdırandır. Hər kəs şəraba həvəs göstərsə, ağıllı deyildir.» («Süleymanın əmrləri», 20-ci fəs., 1-ci cüm.)

Qədim-Əhdin başqa yerində isə şərabı murdar bilinir: «Bütün masalar iyrənc çirkablarla örtülmüşdü və heç bir təmiz yer yox idi.» (İsayya, 28-ci fəs., 8-ci cüm.) Masanın üstündə isə ancaq şərab və digər məstedici içkilər var idi. Hamıya məlumdur ki, murdarı yemək və içmək haramdır. (Təsniyə, 14-cü fəs., 3-cü cüm.)

Başqa yerlərdə Qədim-Əhd şərabı məzəmmət edir və şə-rab içənləri «doymayan köpəklər» adlandırır, şərabxorları istehza edir: «Vay olsun şərab içməyə cəsarətli olan, tünd içkilər hazırlamağa meyilli olanların halına!» (İsayya, 5-ci fəs., 10-11-ci cüm.; 28-ci fəs., 12-ci cüm.; 56-cı fəs., 12-ci cüm.)

İsayya, 4-cü fəs., 12-ci cüm.: «Zina və şərab insan qəlbi-nin paklığını oğurlayır.»


Tövratın bəzi fəsillərində Musa (ə) şərabı qadağan edir.1

Və xüsusilə də, Harun və onun övladlarına (kahinlərə) şə-rab içməyi əbədi olaraq yasaq edir.2

Həzrət Süleyman (ə) şərab barəsində belə deyir: «Kim-dədir ulaşma? Kimdədir iyrənc ah-nalə? Kimdədir ixtilaf-lar? Kimdir qəm çəkən? Kimdədir yaralar və acılar? Kim-dədir qızarmış, quduzlaşmış gözlər? O kəslər ki, uzun müddət şərab arxasında oturarlar! O kəslər ki, çaxır axta-rarlar! Çaxıra baxma! Necə ki, qızarır, köpüklənir, necə ki, hamar-mülayim şəkildə qarına gedir... Nəticədə ilan kimi dişlər! Əfi ilan tək çalar! Sənin gözlərin başqalarının ar-vadlarına baxar! Sənin qəlbini pozğunluq və azğınlıq alar...»3

Amma İsa (ə) Qana kəndində olan toyda şərab qurtardıq-da, küpləri su ilə doldurmağı əmr etdi və onları şəraba çe-virdi. (Yəhya, 2-ci fəs., 1-11-ci cüm.)

Luka, 22-ci fəs., 17-18-ci cüm. və Mark, 14-cü fəs., 23-25-ci cümlələr: «O, pasxa gecəsi öz şagirdlərinə şərab iç-məyi təklif edərək deyir: «Bu mənim qanımdır.»4

Bu isə aşkarcasına Müqəddəs Qanunun (Tövrat) və pey-ğəmbərlərin yazdıqlarının əleyhinədir.

Əvvəlki fəsillərdə söylədiyimiz kimi Qurani-kərimin ila-hi «vəhy»ə olan baxışı xristianlıqdan tam fərqli mövqedə dayanır. Quran «vəhyə» müqqədəs, toxunulmaz, olduqca etibarlı və möhkəm, mənəvi bir rabitə sayğısı ilə yanaşır. Elə bu səbəbdən də, müsəlmanların müqəddəs kitabı hər növ ixtilaf və ziddiyyəti özündən rədd edir: «Quran barə-sində düşünmürlərmi (öz ağılları ilə fikirləşmirlərmi)

1 Laviyan, 10-cu fəs., 9-cu cüm.2 Siyahıya alınma, 6-cı fəs., 1-4-cü cüm.3 Süleymanın məsəlləri, 23-cü fəs., 29-35-ci cüm.4 Doğrudur onu sirkə ya şərab olması barəsində mübahisələr

mövcuddur. Amma xristianların əksəriyyəti onu şərab bilir.


ki, əgər Quran Allahdan deyil, Ondan qeyrisi, başqası tərəfindən gəlsəydi (göndərilsəydi), içində çoxlu ziddiy-yətlər tapardılar.»1 (Nisa, 82)

İslam dininə görə Allah-təala öz «kəlamlar»ını, hidayə-tedici kitablarını bəşər övladına, onları əbədi səadətə yö-nəltmək üçün göndərmişdir. Bütün aləmlərin Yaradanı mənəvi kamilliyə yetirmək üçün yaratdığı insan övladına vəhy etdiyi kitablar vasitəsilə göstəriş verir, onları doğru və həqiqi kamilliyə çağırır.

Bütün bunlara əsasən, İslam dininə görə demək olar ki, ilahi vəhydə ziddiyyətin olması, insanların öz mənəvi hə-yatında sərgərdanlığına səbəb olardə. Necə olur ki, sonsuz hikmət və elm sahibi Allah-təala insanı əbədi səadət və mənəvi kamillik üçün yaradır, amma bu yolda ona «ilahi kitab»da verdiyi hökmlər ixtilaflı, bir-birinə zidd olur?!

Quran mənəvi-maddi, ictimai-fərdi həyatda insanı lazım olan prinsipial göstərişləri ilə fəxr edir. Həmçinin bəyanı-nın axıcı olması, yetiriciliyi və ziddiyyətli kəlamlardan uzaq olduğu üçün daim öyünür. Maidə surəsinin 15-16-cı ayələrində oxuyuruq: «Allah tərəfindən nur və aydın (sübutlara malik) bir kitab sizə göndərilmişdir ki, Al-lah bunun vasitəsilə Onun rizası dalınca olanları sağ-lam (və səadətli) yollara yönəldə. Öz əmirilə onları qa-ranlıqdan işıqlığa çıxarda və doğru yola yönəldə.»

Ayələrində ixtilafın olmadığını və özünün yalnız Allah kəlamı olduğunu daim qeyd edən Quran, bütün yaranmış-ları özü kimi ziddiyyətsiz və mükəmməl bir kitab yarat-maqda mübarizəyə səsləyir: «De ki, əgər insanlar və cin-

1 Yəni Quran peyğəmbərin şəxsi təfəkkürünün məhsulu olsaydı, şübhəsiz 23 il peyğəmbərliyi dövründə tədricən fikri tərəqqiyə əl tapmış və ya müxtəlif təzyiqlərlə üzləşmiş mədəni-elmi inqilabın rəhbəri olan bir şəxsin «kitabında», ziddiyyətli kəlamların olması labüd idi.


lər (birgə) toplanalar, bu Quranın tayını (mislini) gətir-sinlər, hər nə qədər də bir-birlərinə yardım, kömək et-sələr onun tayını (mislini) gətirə bilməzlər.» (İsra, 88)

Başqa dinlərdən fərqli olaraq, İslam dininin müqəddəs kitabı, özünü birbaşa Allahın kəlamı kimi təqdim edərək, şəkk gətirən insanlara belə müraciət edir: «Öz bəndəmizə nazil etdiyimiz Qurana şübhə edirsinizsə, siz də buna bənzər bir «surə» gətirin.» (Bəqərə, 23; Hud, 13; Tur, 23; Yunis, 38)

Maraqlıdır ki, real həyatda heç kəs Quran kimi bir kitab yarada bilməmişdir. Çoxları bunun üçün çalışsa da, müna-sib və əlverişli nəticəyə çatmamışdır.

İncillərarası təzadlar1

Bəşər övladının təzad və ixtilafa həmişə xoşagəlməz, qeyri əlverişli və arzuolunmaz bir formul kimi münasibəti, Uca Tanrının ona bəxş etdiyi zəkanın fitri qabiliyyətidir. İnsan Allahın ona verdiyi ağıl və məntiqin hökmü əsasında qar-şılaşdığı hər növ ziddiyyətli xəbər və məlumatın, əslində xarici və daxili biçimsizlik, ülgüsüzlükdən ibarət olduğunu çox gözəl anlayır. Bizə gəlib çatmış eyni mənbədən olan iki xəbərin bir-birilə təzadlı və qeyri-mütənasib olması isə onların hansınınsa xəta və qüsurlu olduğunu yetirir. Bu iki xəbərin, birinin düzgün olması üçün kifayət qədər dəlil, sübut olmadıqda isə hər ikisinin yanlış və yararsız olması gün kimi aydındır. İncillər arasında olan çoxlu uyğunsuz-luq və ziddiyyətli məlumatları gördükdə onların ilahi kə-lam deyil, vaxtilə bəzi şöhrət axtaran insanların yazmasını və ən azı İsanın (ə) buyruqları yazılmış kitabların əsaslı şəkildə təhrif edilərək dəyişdirilməsi sabit olur.

1 Ümumiyyətlə Yeni-Əhdin yazıları arasında olan ixtilaflar.

E. Kaisiman bu barədə yazır: «Dörd incilin İsa (ə) barə-sində yazdıqları elə ziddiyyət təşkil edir ki, heç formada tətbiq oluna bilməz.»1

Allahın, İsanın (ə), təsəlli verici ruhun incilləri qələmə alan şəxslərə söylədikləri sözlərin və etdikləri köməyin be-lə təzadlı fikirlərlə nəticələnməsi sadəlövlük olardı. Ame-rikada nəşr olunan «Awake»2 («Oyan») jurnalının 8 iyul, 1957-ci il tarixli buraxılışında Karl Ceymsin yazdığı mə-qalədə «Müqəddəs kitabda» 20 min xəta və təzadın olduğu iddia edilir.

A. Luizi (keşiş və ilahiyyatçı) katolikizmin müdafiəsinə qalxaraq incilin ixtilafları barəsində axtarışa başladı. O bu təzadlara cavab və həll yolu axtarırdı. Amma Luizin tədqi-qatları nəticəsiz qaldı və belə yazdı: «Bəzi etibarlı məlu-matlardan başqa incillərin yazdıqları əsassız və nöqsanlı-dır.»3

Almaniyalı Mirkel Helm yazır: «İncillərarası təzadlar kilsənin ayağında tikan kimi qalıb, həmişə onu incidəcək-dir.»4

Ümumiyyətlə, guya Allahın göstərişləri və lütfü olan Yeni-Əhdin qismləri arasındakı təzad və fərqli istinadlar o qədər çoxdur ki, kitabımızda hamısı barədə geniş şərh ver-məyimiz imkansızdır. Buna görə də söylənilən ixtilafların az bir hissəsini xatırladırıq.

1 «Das N. T. Als Kanon», səh. 412 Bu jurnal «Yeqova şahidləri məsihi təşkilatının 81 dildə çap

olunan ikinci böyük jurnalıdır. Jurnal iki həftədə bir dəfə 19 milyon nüsxəylə çap olunur.

3 A. Loisy, «The Birth of the Christ Religion», səh. 234 Markel Helm, «Die Widersprüche Zwischen den Evangelien»

1- İsanın əcdad və nəsliİsanın əcdad və nəsli barəsdə yalnız iki incil - Matta və Luka bəhs edir ki, onlar da bir-birilərilə tamamilə ziddir.5

1-Matta Həzrət İsadan (ə) İbrahimə 45 baba saydığı halda, Luka 55 baba sayır. (Matta, 1-ci fəs., 16-cı cüm.; Luka, 3-cü fəs., 23-38-ci cüm.)

Luka İsaya (ə) bütünlüklə 75 baba saymışdır. Eyni halda Mattanın saydığı adları 23 nü Luka yazmamışdır. Lukanın yazdığı babaların isə 32 nə Matta heç işarə belə etməmiş-dir.

2-Hər iki incil İsanı (ə) tanıtdırarkən Yusifi də ona ata nisbət verirlər. İncillərə istinadən atasız dünyaya gəlmiş, «Allahın oğlu Rəbb» olan İsa (ə) «Yusifin oğlu» sayılma-malı idi. O, Məryəmin nəsli ilə tanıtdırılmalı idi. Atasız dünyaya gəlmiş İsa (ə) üçün Məryəmin nəsli sayılmalı idi. İncillərə görə, Yusif ilə onun heç bir qan nisbəti yox idi. Deməli, söylənilən nəsil sayı yanlışdır.

3-Matta İsanın (ə) Süleymanın (ə) nəslindən olduğunu dəfələrlə söylədiyi halda, Luka yazdığı nəsil şəcərəsində Süleymanın (ə) adını çəkməmiş, başqa adamın adını yaz-mışdır. (Luka, 3-cü fəs., 23-38-ci cüm., Matta 1-ci fəs., 1-16-cı cüm.)

2- Doğulması və uşaqlıq dövrü1-Mattaya görə, İsa (ə) imperator Tiberus zamanında Hiro-desin krallığı dövründə dünyaya gəlmişdir. Lukaya görə isə imperator Avqustos zamanında Kiriniusin krallığı za-manı anadan olmuşdur. (Luka, 2-ci fəs., 1-2-ci cüm.; Mat-ta 2-ci fəs., 16-20)

2-İsanın uşaqlıq dövrü Matta və Luka incillərində bir-bi-rindən tamamilə fərqli və ziddiyyətlidir.

5 Mark və Yəhya incillərində bu barədə məlumat verilir

3- Tərbiyə və əxlaq davranışlarında ziddiyyət

1-Luka, 14-cü fəs., 26-cı cüm.: «İsa dedi: Kim atasına, anasına, öz arvad-uşaqlarına, qardaş-bacılarına, hətta öz həyatına nifrət etməyib Mənim yanıma gəlirsə, Mənim şa-girdim ola bilməz.»

Amma Yəhyanın 1-ci məktubu, 3-cü fəs., 15-ci cüm.: «Qardaşına nifrət edən hər kəs qatildir.» deyilir. Matta, 19-cu fəs., 19-cu cüm.: «Ata və ananızı sevin» yazılır.

2-Luka, 9-cu fəsil, 56-cı cümlədə İsanın (ə) dilində ya-zır: «Çünki Mən, insan oğlu, insanların canını məhv etmə-yə deyil, xilas etməyə gəlmişəm.»

Luka, 12-ci fəsil, 49-51-ci cümlədə isə deyilir: «Mən dünyaya od yağdırmağa gəldim və necə istərdim ki, o artıq alışıb yanaydı. Elə düşünürsünüz ki, Mən dünyaya sülh gətirməyə gəlmişəm? Yox, deyirəm sizə, əksinə, ayrılıq gətirməyə gəlmişəm.»

Matta, 5-ci fəs., 9-cü cüm.: «Sülhpərvərlər nə bəxtiyar-dırlar! Çünki onlara Allahın oğulları deyiləcək.» Matta, 10-cu fəs., 34-35-ci cüm.: «Fikirləşməyin ki, yer üzünə sülh gətirməyə gəlmişəm; Mən sülh deyil, qılınc gətirməyə gəlmişəm. Çünki mən oğulu atadan, qızı anadan, gəlini qaynanadan ayırmağa gəlmişəm.»

3-Lukaya görə, İsa (ə) həvarilərə paltarlarını satıb qılınc almağa əmr etdi ki, əsgərlər onu tutarkən, ondan müdafiə etsinlər: «O zaman İsa onlara dedi: «İndi isə, kisəsi olan onu götürsün və çanta da götürsün; qılıncı olmayan da öz paltarını satıb qılınc alsın.» (22-ci fəs., 36-37-ci cüm.)

Amma Mattaya istinadən, İsa (ə) qılıncı olan həvarisinə dedi: «Qılıncını yerinə qoy, çünki qılınc tutanların hamısı qılıncdan həlak olacaqdır. Yoxsa elə düşünürsən, Mən Atamdan indi rica edə bilmirəm ki, on iki Lekmon (600-

700) dan çox (silahlı) mələyi Mənim sərəncamıma göndər-sin?» (26-cı fəs., 52-53-cü cüm.) Əgər belə idisə, İsa (ə) nə üçün həvarilərə paltarlarını satıb qılınc almağı əmr etdi?!

4-Luka, 18-ci fəs., 18-19-cu cüm.-də İsa, ona «Yaxşı müəllim» deyə müraciət edən şəxsə deyir: «Nə üçün məni yaxşı adlandırırsan? Tək Allahdan başqa kimsə yaxşı de-yildir!»

Yəhya, 10-cu fəs., 11-14-cü cüm.-də isə özünü iki dəfə «yaxşı» adlandırır.

Luka, 6-cı fəs., 18-ci cüm.-də və Matta, 12-ci fəs., 35-ci cümlədə isə oxuyuruq: «Yaxşı adam ürəyinin yaxşılıq xə-zinəsindən yaxşı şeylər...»

5-Yəhya, 1-ci məktubu, 4-cü fəs., 7-8-ci cümlələr: «Se-vimlilərim, bir-birimizi sevək. Çünki məhəbəbt Allahdan-dır və sevən kəs Allahdan doğulub və Allahı tanıyır.»

Luka, 14-cü fəs., 26-cı cüm.-də isə insanlara nifrət etmək təbliğ olunur. Maraqlıdır ki, Luka, 9-cu fəs., 59-62-ci cüm. və Matta, 8-ci fəs., 21-22-ci cümlələrdə atası ölmüş şagir-dinə heç bir zərurət olmadan atasını dəfn etməyə icazə vermir.

6-Mattaya görə İsa, Beytanyadan qayıdarkən yol kəna-rında bir əncir ağacı gördü. Amma əncir mövsümü olma-dığı üçün, onda yarpaqdan başqa bir şey tapmadı. İsa ağa-ca dedi: «Qoy bundan sonra səndən əsla meyvə çıxmasın.» Və əncir ağacı o anda qurudu.» (Matta, 21-ci fəs., 18-20-ci cüm.)

Luka bu barədə tam fərqli yazır:1-İsa (ə) əncir ağacını yol kənarında deyil, uzaqda gör-

müşdü.2-Ağac o an deyil, sabahısı gün qurumuşdu.Maraqlıdır, ən sadə xəbər üçün əks məlumatlar verən

«incillər» necə ilahi kəlam ola bilər?

Burada digər təəccüblü məsələyə diqqət etmək lazımdır ki, İsa (ə) meyvə mövsümü olmadığı halda, əncir ağacında meyvə tapmadıqda, onu nə üçün qarğıdı? Daim bağışlama-ğa əmr edən peyğəmbər «günahsız» ağacı hansı suçuna görə lənətlədi?1

4- Həvarilərlə bağlı ziddiyyətlər1-Həzrət İsanın (ə) həvariləri ilə qarşılaşması və onları şa-gird olaraq yanına götürməsi ilə bağlı olan hadisələr incil-lərdə ixtilaflı olan məsələlərdəndir.

Matta, Mark və Luka incillərinə görə İsa ilk dəfə Peter,2

Andrey və Zebedinin oğulları Yaqub ilə Yəhyanı balıq tu-tarkən görüb özünə şagird seçdi. (Matta, 4-cü fəs., 18-22-ci cüm.; Mark, 1-ci fəs., 16-20-ci cüm.; Luka, 5-ci fəs., 1-11-ci cüm.)

Amma Yəhya incilinə görə, İsa (ə) ilk ardıcıllarını balıq tutarkən tapmadı. Onun ilkin şagirdləri Yəhyanın yanında duran iki tələbəsi Peter (Şimon) və onun qardaşı Andrey idi. Onlar Yəhyanın əmrilə İsaya qoşuldular. (Yəhya, 1-ci fəs., 35-42)

2-Matta və Marka görə, İsanın (ə) Həvarilərlə qarşılaş-ması Yəhyanın (ə) həbs edilməsindən sonra olmuşdur.3

Yəhya incilinə istinadən bu, Yəhyanın (ə) həbs edilməsin-dən əvvəl olmuşdur. (Yəhya, 3-cü fəs., 24-cü cüm.)

3-Matta, 16-cı fəs., 17-19-cu cüm.-də belə deyilir: «Nə bəxtiyarsan, ey Peter (Yunis oğlu Şimon)... çünki bunu sə-nə bildirən göylərdə olan Atam Allahdır. Və mən sənə de-yirəm ki, sən Petersən və Mən Səmavi Səltənətin açarları-

1 Matta, 5-ci fəs., 39-44-cü cüm.: «Pisliyə müqavimət göstərmə: əksinə kim sənin sağ yanağına vurursa, ona sol yanağını da çevir (ki, vursun.) Düşmənlərinizi sevin, sizə lənət oxuyana xeyir-dua verin....»

2 «Peter adlanan Şimon» (Matta, 4-cü fəs., 18-ci cüm.)3 Matta, 4-cü fəs., 12-ci cüm.

nı sənə verəcəyəm, yer üzündə bağlayacağın hər şey göy-lərdə bağlanmış olur. Və yer üzündə açılan hər şey göylər-də açılmış olur.»

Gördüyünüz kimi, Petros İsadan (ə) sonra ən uca məqa-ma (Səmavi Səltənətin hakimi-xəzinədarı məqamına) layiq görüldü. Amma Matta, 16-cı fəs., 23-cü cümlədə deyilir: «İsa Peterə müraciət edib dedi: «Rədd ol məndən, Şeytan! Sən mənə mane olursan. Çünki sənin fikirlərin Atamın (Allah) deyil, insanın fikirləridir.»

Başqa bir uyğunsuzluğa diqqət edək: İsa dedi: «Kim mə-ni insanlar qarşısında iqrar edərsə, Mən də onu göylərdə olan Atamın (Allahın) qarşısında təsdiqləyəcəyəm. Amma kim məni insanlar qarşısında inkar edərsə, Mən də onu göylərdə olan Atamın (Allahın) qarşısında inkar edəcə-yəm.» (Matta, 10-cu fəs., 32-33-cü cüm.)

Lakin «Səmavi Səltənətin açarları vəd olunmuş Peter, İsa (ə) həbs olunan gecə üç dəfə ciddi şəkildə onu inkar edir. (Matta, 26-cı fəs., 68-75-ci cüm.; Mark, 14-cü fəs., 66-72-ci cüm.; Luka, 22-ci fəs., 56-62-ci cüm.; Yəhya, 18 f; 15-18-ci cüm. və 25-27-ci cüm.)

Qanuna görə, Peter Səmavi Səltənətin hakimi olmamalı idi, çünki İsa (ə) onu inkar edəcəyini əvvəlcədən bilirdi. (Matta, 26-cı fəs., 31-35-ci cüm.; Mark, 14-cü fəs., 27-21-ci cüm.; Luka, 22-ci fəs., 31-34-cü cüm.; Yəhya, 13-cü fəs., 36-38-ci cüm.)

4-Həvarilər imansız və kütbeyin idilər?!«İsa dedi: «...İmansızlığınız üçün. Çünki sizə doğrusunu

deyirəm: Sizdə bir xardal toxumu qədər iman olarsa və siz bu dağa buradan-oraya köç desəniz, o köçər və sizin üçün mümkün olmayan heç bir şey olmaz.»» (Matta, 17-ci fəs., 20-ci cüm., Mark, 11-ci fəs., 22-24-cü cüm.; Luka, 17-ci fəs., 6-cı cüm.)

Luka, 24-cü fəs., 25-ci cüm.: «Ey fərasətsizlər və pey-ğəmbərlərin əvvəlcədən xəbər verdiklərinə inanmaq üçün ürəyində təpər olmayanlar!»

Mark, 4-cü fəs., 13-cü cümlədə yazır: «İsa (ə) həvarilərə dedi: «Siz bu məsələni başa düşmürsünüz? Bəs bütün mə-səlləri necə anlayacaqsınız?»

Yaxud Mark, 16-cı fəs., 14-cü cümlədə deyilir: «İsa (ə) (diriləndən sonra) şam yeməyini yeyən on bir həvariyə gö-ründü, imansız və zehinlərinin küt olduğuna görə onları tənbeh etdi.»

İncillərin belə «vəsf etdiyi» həvarilərin yazdığı yazılar və yadda saxladıqları məsəllərin nə qədər «etibarlı» olndu-ğu göz önündədir! Adi məsələləri anlamayan həvarilər xalqı necə doğru yola dəvət etdilər? İsanın sözlərini onlara necə yetirdilər? Həvarilərin yazdığı incillərin dəfələrlə də-yişdirilərək, təhrifə uğradığını xatırlatsaq, onların etibarı nə qədər olar?

5-Luka, 21-ci fəs., 16-18-ci cüm.-də İsa (ə) həvarilərinə onlardan bəzisinin öldürüləcəyini deyir və elə oradaca: «Amma başınızda bir tük belə azalmayacaq» deyə, tama-milə əks və təzad dolu məlumat verir.

6-Həvarilərin adları da incillərdə müxtəlif və fərqlidir. (Matta, 10-cu fəs., 3-cü cüm.; Mark, 3-cü fəs., 18-ci cüm.; Luka, 6-cı fəs., 16-cı cüm.)

5- İsanın (ə) həbsi ilə bağlı ziddiyyətləra) Yəhya incilinə görə, Həzrət İsanın (ə)həbs olunduğu yer Kidron vadisinin kənarında bir bağçadır. (18-ci fəs., 1-ci cüm.)

Luka incilinə görə, Həzrət İsa (ə) Zeytun dağında həbs olundu. (22-ci fəs., 39-cu cüm.)

O biri incillər İsanın (ə) Getsamani bağında tutulduğunu yazır. (Matta, 26-cı fəs., 36-cı cüm.; Mark, 14-cü fəs., 32-ci cüm.)

b) Lukaya görə İsa (ə) həbs edilməmişdən öncə özünü müdafiə etmək üçün hazırlıq etdi. (22-ci fəs., 36-38-ci cüm.)

Amma digər incillərə əsasən, o, heç bir hazırlıq etməyə-rək özünü təslim etdi.

c) Üç incilə görə, İsanı (ə) Yahuda İskariot öpüşlə satdı, amma Yəhya incilinə görə özü-özünü tanıtdıraraq, təslim etdi.

d) Matta və Mark incilinə istinadən İsanı (ə) həbs etmə-yə gələnlərin heç birisi onu tanımırdı. Yahuda İskariot onu öpərək tanıtdırdı.

Ancaq sonrakı cümlələrdən belə nəticə almaq da olar ki, gələnlərin bir qismi İsanı (ə) tanıyırdı. Çünki o deyir: «Bir quldura qarşı imiş kimi, qılınc və payalarla Məni tutmağa-mı gəlmisiniz? Mən hər gün məbəddə sizinlə bərabər otu-rub, təlim verirdim, lakin məni tutmadınız.» (Mark, 14-cü fəs., 43-50; Matta, 26-cı fəs., 55-ci cüm.)

6-Yəhyanın İsanı tanıyıb, ya tanımaması ixtilafıMatta, 3-cü fəs., 14-17-ci cümlələrə görə Yəhya, İsanı

(ə) tanıyırdı və hətta ona dedi: «Mən sənin tərəfindən vəf-tiz olmağa möhtacam. Sən isə mənim yanımamı gəlirsən?» Yəhya incili, 1-ci fəs., 29-34-də də Yəhya (ə) peyğəmbər deyir ki, mən onu tanımazdım, amma vətfiz edəndən sonra Allahın Ruhunun göyərçin kimi onun üzərinə gəlib «Bu mənim sevimli oğlumdur» deməsilə tanıdım. (Matta da bunu yazır, 3-cü fəs., 16-17-ci cüm.) Amma Matta incili özü 11-ci fəs., 2-3-cü cümlədə tam əks məlumat verir ki, Yəhya hətta vəftiz belə sonra İsanı tanımır və zindanday-kən iki şagirdini göndərir ki, İsaya desinlər ki, «Gəlməli olan» sənsən, yoxsa başqasıdır?»

7- İsanın (ə) şahidliyi qəbuldurmu?Yəhya incili, 5-ci fəs., 31-32-ci cümlələrdə oxuyuruq: «Mən İsa özüm üçün şahidlik edirəmsə, şahidliyim doğru deyildir.» Lakin eyni incilin 8-ci fəs., 14-cü cümləsində belə deyilir: «Mən özüm haqqımda şahidlik edirəmsə, mə-nim şahidliyim doğrudur!»

8- Çarmıxa çəkilməsi barəsində olan təzadlar

a) Yəhya incili İsanı çarmıxa çəkməyə apararkən, dar ağa-cını onun özünün daşıdığını yazır. (19-cu fəs., 17-ci cüm.)

Matta, Mark və Luka isə İsanın (ə) çarmıxını Şimon adlı birisinin daşıdığını yazırlar. (Matta, 27-ci fəs., 32-ci cüm.; Mark, 15-ci fəs., 21-ci cüm.; Luka, 23 fəs., 26-cı cüm.)

b) Marka görə, çarmıxa çəkilməzdən əvvəl, əsgərlər İsa-ya (ə) acı şərab verdilər. Mattaya istinadla isə ona turş sir-kə verdilər. (Mark, 15-ci fəs., 36; Matta, 27-ci fəs., 48-ci cüm.)

c) Mark incili İsanın 3-cü saatda çarmıxa çəkildiyini ya-zır. (15-ci fəs., 25-ci cüm.)

Yəhya incilində edam vaxtı 6-cı saat kimi zikr olunur. (19-cu fəs., 14-cü cüm.)

d) Matta İsa (ə) ilə birlikdə çarmıxa çəkilən iki quldurun onu söydüyünü yazır. (27-ci fəs., 44-cü cüm.)

Luka quldurların birinin İsanı (ə) söydüyünü, o birisinin isə söyəni məzəmmət edərək, İsanı (ə) müdafiə etdiyini və halına acıdığını yazır. (213-cü fəs., 39-41-ci cüm.)

e)Matta, Mark, Luka incilinə görə İsa (ə) «canını tapşı-randan sonra «zəlzələ və sair kimi bəlalar gəldi. Amma Yəhya inclinə əsasən, heç bir hadisə baş vermədi. (Matta, 37-ci fəs., 45-46; Mark, 15f, 38-ci cüm.; Luka, 23-cü fəs., 44-49; Yəhya, 19-cu fəs., 28-30-cu cüm.)

v) Yəhya incili yazır ki, İsa çarmıxa çəkilərkən onun ya-nında anası Məryəm, Klopanın arvadı Məryəm (ə) və Məcdəli Məryəm (ə) durmuşdurlar.» (19-cu fəs., 25-ci cüm.) Digər incillərə görə isə qadınlar, çarmıxın yanında deyildilər. Onlar çox uzaqda qalaraq tamaşa edirdilər.

9-İsanın (ə) necə dəfn edilməsi isə yalnız Yəhya incilinə aiddir və digərlərindən fərqlidir.

10- İsanın (ə) dirilməsilə bağlı hadisələra) «Diriləndən» sonra İsanı (ə) ilk ziyarət edənlər:

Matta, 28-ci fəs., 1-ci cüm.: Məcdəli Məryəm, Şolomit, Yaqubun anası Məryəm (ə) idilər.

Luka, 24-cü fəs., 1-ci cüm.: Yalnız Məcdəli Məryəm (ə) ziyarət etdi.

b) Qəbri ziyarət edənlər orada ilk olaraq nə gördülər?Matta, 28-ci fəs., 2-ci cüm.: Bir mələk.Mark, 16-cı fəs., 5-ci cüm.: Bir cavan insan.Luka, 24-cü fəs., 4-cü cüm.: İki kişi.Yəhya, 20-ci fəs., 12-ci cüm.: İki mələk.c) İsanı (ə) ilk görən şəxs kim idi?Matta, 28-ci fəs., 9-cu cüm., Mark, 16-cı fəs., 9-cu cüm.,

Yəhya, 20-ci fəs., 14-cü cüm.: Məcdəli Məryəm.Luka, 24-cü fəs., 13-37-ci cüm.: İki şagird.d) İsa (ə) qəbirdən çıxdıqdan sonra birinci dəfə həvari-

lərlə harada görüşdü?Matta, 28-ci fəs., 16-cı cüm. və Mark, 16-cı fəs., 7-ci

cüm.: Qalileydə.Luka, 24-cü fəs., 33-41-ci cüm.: Qüdsdə (Yerusəlimdə).e) İsa (ə) «dirildikdən» sonra neçə nəfərin gözünə görün-

dü?1- Matta: iki nəfərin.2- Mark: üç nəfərin.

3- Luka: üç nəfərin (amma Markdakı adamlardan qeyri-sinə).

4- Yəhya: dörd nəfərin.v) İsa qəbirdə neçə gün qaldı?Matta, 12-ci fəs., 39-40-cı cüm.: «Yunis (ə) üç gün, üç

gecə nəhəng balığın qarnında necə qalmışdırsa, İsa da üç gün, üç gecə qəbirdə elə qalacaqdır.»

Amma Matta incili yazır ki, İsa (ə) cümə gününün axşa-mı həbs edildi, şənbə günü 3-cü saatda çarmıxa çəkilir, bi-rinci gün səhər (bazar günü) Məcdəli Məryəm (ə) onu qə-birdə tapmamışdır.

Mark və Luka da beləcə qeyd etmişlər.1 Bəs İsa (ə) necə üç gün, üç gecə qəbirdə qaldı? Bu ki bir gün iki gecədir.

11- Şərab yaxşıdır, ya pis?Luka incili, 1-ci fəsil 13-15-ci cümlələrdə Zəkəriyyəyə (ə) Allah tərəfindən göndərilmiş mələk, Yəhyanın müjdəsini verərkən belə söyləyir: «Arvadın Elizavet sənə bir oğul doğacaq və onun adını Yəhya qoyacaqsan. Sevinc və səfa tapacaqsan... Çünki o, Allahın yanında böyük olacaq, şə-rab və başqa içki içməyəcək və hələ anasının bətnində ikən müqəddəs-Ruhla dolacaqdır.»

Gördüyünüz kimi, Yəhyanın şərab içməyəcəyi onun üçün böyük fəzilət və üstünlük sayılaraq yüksək qiymət-ləndirilir.

Pavelin Efeslilərə yazdığı məktubunda oxuyuruq: «Ağıl-sız olmayın, lakin Rəbbin iradəsi nədirsə onu qavrayın. Və şərabla sərxoş olmayın, səfalətə, axmaqlığa səbəb odur: gəlin Ruhla dolu olun.» (5-ci fəs., 17-18-ci cüm.)

1 Matta, 27-ci fəs., 45-61-ci cüm.; Luka, 23-cü fəs., 44-56-cı cüm.; Yəhya, 19-cu fəs., 28-42-ci cüm.

Bu cümlələrdə də şərab səfehlik və axmaqlıq amili sayı-lır.

Amma İsa (ə) Qana kəndindəki toyda şərab qurtardıqda, küpləri su ilə dolduraraq, onları şəraba çevirir. Və xalqı şərab içməyə həvəsləndirir. (Yəhya, 2-ci fəs., 1-11-ci cüm.)

İndi incil necə hökm edir? Şərab axmaqlıq rəmzidir, yoxsa yox? Şərab içməmək şərəflidir, yoxsa içmək?

Araşdırma (nəticə)Kiçik və xırda hadisələr barədə belə ixtilaflı məlumatlar verən incillər, Allah və müqəddəs Ruhun köməyilə yazıl-mışdırmı? Sadə məsələlər barəsində belə, uyğun gəlməyən incillərin, heç bir ilahi köməyi və vəhyin dəxaləti olma-dan, bəzi şəxslərin natamam məlumatlarının və xurafatla-rın nəticəsi olmasını anlamaq heç də çətin deyildir. Keri Velf yazır: «Bütün incillərdəki yazılar ağlasığmaz təzad-larla doludur. Əgər həqiqətən də, (kilsənin etiqadına əsa-sən) bu incillər müqəddəs-Ruhun müəlliflərə etdiyi ilham vasitəsilə yazılıbdırsa, belə çıxır ki, müqəddəs Ruh incillə-ri korlanaraq, etimadsız olmasında müəlliflərlə əlbirdir!» («İncillərin mənası», səh. 18-19, Keri Velf)

Bəli, acı da, olsa bu, bir həqiqətdir. Gün kimi aydındır ki, incillər arasında saysız-hesabsız ixtilaf və ziddiyyətlər mövcuddur. Hər dörd incil sənədsiz tarixi məlumatlar, qə-dim bütpərəstlərin uydurduğu əfsanələrlə doludur.1

Elə bu səbəbdən də, Ridolf Bultman Vatikan kilsəsinin: «İncillər müqəddəs-Ruhun ilhamı, Allahın bəşərə bəxş et-diyi həqiqi və əsl kəlamlarıdır.» deyə bəyannaməsini eşit-dikdə dəhşətə gələrək yazır:

«Mən daha səbr edə bilmirəm... İncillər İsanın (ə) həqi-qətən də, nə etdiyini nə etmədiyini, həyatını olduğu kimi

1 “Dinlər tarixi”, c. 3, səh. 655-656

bizə çatdırmır. Əksinə, bu kitablar yalnız kilsənin İsaya (ə) bəslədiyi əqidəni təbliğ edirlər. Onlar incillərdəki hadisə-lərin, sözlərin əksəriyyətini özləri quraşdırmışlar ki, kilsə mənafeyi və təlimlərilə tam uyğun olsun. Demək olar ki, biz İsa (ə) barəsində heç nə bilmirik. İncillərdəki məlumat-lar həqiqətə uyğun deyil, əslində kilsənin mənfəətləri gü-dülərək, yazılmışdır.» (B. Kalin, «Fəlsəfə və məsihi əqidə-si», səh. 189-190)

YEDDİNCİ FƏSİL

HƏZRƏT MƏHƏMMƏD (S) İNCİLDƏ

İncil Məhəmməd (s) barəsində nə yazır?

«Təsəlliverici» barəsində tədqiq (İslam baxımından)

Barnaba incili

Araşdırma

İncil Məhəmməd (s) barəsində nə yazır?

1- Xristianlıq baxışındaXristian alimlərinin nəzərincə, İncildə Məhəmməd (s) pey-ğəmbərin gəlişi barəsində heç bir məlumat verilməmişdir. Qədim-Əhddə isə, İsanın (ə) gəlişi barədə əvvəlcədən müj-də vermiş və insanları ona iman gətirməyə həvəsləndirmiş cümlələr mövcuddur. Misal olaraq, onlar Təsniyə 18/14-19; İsayya nəbi 7/14-16-nın İsanın (ə) zühuru barəsində verilmiş müjdələr olduğunu iddia edirlər.

Xristian alimləri müsəlmanların göz önünə çəkdiyi İncil-dəki Məhəmməd (s) barəsində verilmiş müjdələrin əsassız olduğunu söyləyir, xüsusilə Yəhya incilindəki xəbərlərin yalnız «Müqəddəs Ruha» aid olduğuna etiqadlıdırlar.

2- İslam baxışındaİslam dininə əsasən, «peyğəmbərlik» iddiasında olan şəx-sin, doğrudan da, peyğəmbər olub-olmadığını anlamaq üçün çoxsaylı yollar vardır. Onların biri də özünü «tanrı elçisi» adlandıran şəxsin barəsində, keçmiş ilahi peyğəm-bərlərin verdiyi xəbərdir. Yəni əgər İsa (ə) Məhəmmədin (s) barəsində əvvəlcədən xəbər verirsə, onu adını və ya ni-şanələrini söyləyirsə, bu, Məhəmmədin (s)həqiqətən pey-ğəmbər olduğuna bir dəlil-sübut sayılır. Çünki hər xəta-səhvdən uzaq olan peyğəmbər İlahinin onlara bəxş etdiyi qeyb-elmi vasitəsilə, birbaşa Allahın məmuriyyətinə əsa-sən bu xəbərləri söyləyirlər. Əlbəttə belə xəbərlər daha çox şəriət sahibi və gəlişi olduqca lazım olan, yüksək əhə-miyyət daşıyan peyğəmbərlər barəsində verilir.


İmam Əli (ə) buyurur: «Uca Tanrı yaratdıqlarına daim ya şəriət sahibi bir peyğəmbər göndərmiş, yaxud kitab en-dirmiş ya da gərəkli bir höccət tanıtmışdır... Bəzi peyğəm-bərlər gəlib keçmiş və özündən sonra gələcək peyğəmbər-lərin adlarını bildirmişlər. Gələn peyğəmbərlərin bəzilərini ondan əvvəlkilər tanıtmış, xəbər vermişdir.»1 Beləliklə Tanrının sonuncu ilahi dini olan İslamı və kamil kitabı oan Quranı gətirmiş axırıncı peyğəmbər Həzrət Məhəmmədin (s) gəlişi barəsində də İncildə əvvəlcədən xəbər verilmiş-dir. Bütün islam alimləri və eləcədə bu dinin ana mənbəyi olan Qurani-kərimə görə, Həzrət Məhəmməd (s) barəsində istər Qədim-əhddə və istərsə də Yeni-əhddə çoxsaylı işarə-lər, hətta, birbaşa xəbərlər də vardır. Qurani-kərimə əsa-sən, tövrat və incildə ört-basdır edilmiş çoxsaylı həqiqətlə-ri aşkara çıxarmaq üçün gəlmişdir: «Ey əhli kitab! Tövrat və incildə gizlətdiyiniz bir çox həqiqətləri bəyan etmək üçün Məhəmməd peyğəmbər, sizin üçün gəlmişdir.» (Maidə, 15)

Səff surəsi, 6-cı ayədə buyurulur: «Məryəm (ə) oğlu İsanın Bəni-İsrailə söylədiklərini xatırla ki, buyurmuş-dur: «Ey İsrail övladları, həqiqətən də, Mən Allahın si-zə göndərdiyi elçiyəm. Əlimdə olan tövratı təsdiqləyir və məndən sonra gələcək adı Əhməd (Məhəmməd) olan peyğəmbəri sizə müjdə verirəm.»

Məhəmməd peyğəmbər (s) barəsində İncildə xəbər veril-məsi və əhli-kitabın bu barədə geniş anlayışa malik olma-sı, Quranda o qədər aydın və dəqiqdir ki, Ali-İmran surəsi-nin 70-ci ayəsində buyurulur: «Ey əhli-kitab! Şahid oldu-ğunuz halda nə üçün Allahın ayələrinə qarşı küfr edir-siniz?» Gördüyünüz kimi, Quran onların hətta şahidlik et-mək əvəzinə, inkar etmələrinə təəccüblənir. Ənam surəsi-

1 Nəhcül-bəlağə, xütbə 5.

132 HƏZRƏT MƏHƏMMƏD (S) İNCİLDƏ

nin 20-ci ayəsində oxuyuruq: «Əhli-kitab, oğullarını ta-nıdıqları kimi tanıyırlar (Məhəmməd (s) peyğəmbəri. İman gətirməyənlər isə özlərinə ziyan vururlar.»

Yuxarıdakı ayənin, necə də şiddətlə əhli-kitabı məhkum etməsindən anlayarıq ki, Quran tam əminliklə Məhəmməd (s) barəsində İncildə xəbərlərin olmasına etiqadlıdır. Elə bu səbəbdən də, İslam alimləri bu barədə tam əmindirlər. Necə ki, Əraf surəsinin 157-ci ayəsində belə deyilir: «Al-lahın göndərdiyi «savadsız peyğəmbər»dən ki, onun adı və nişanələri onların yanında tövrat və incildə ya-zılmışdır...»

Beləliklə, biz daha ətraflı tanışlıq üçün islam alimlərinin İncildə istinad etdiyi cümlələrə diqqət yetirməyi lazım gö-rürük. İncildə istinad olunan cümlələr çoxdur, lakin onla-rın əsas və məşhurlarına müraciət edərək heç bir münasi-bət göstərmədən sizə çatdırmağı lazım bildik. Məsələyə tam münasibət isə «araşdırma» bölməsində diqqətinizə təqdim olunacaqdır.

1-Tövrat, Təsniyə, 18-ci fəs., 17-22-ci cüm.: Bəni-İsrailə de: Mən (Allah) sonda onlar üçün öz qardaşı övladlarından sənə oxşar sənə (Musaya) oxşar peyğəmbər göndərəcə-yəm. Onun ağzına-dodaqlarına öz sözlərimi qoyacağam. (Öz sözlərimi onun dili ilə ifadə edəcəyəm.) Mən hər nə söyləsəm, hər nə desəm o da, onu deyəcəkdir. Onu mənim adımdan söyləyəcəkdir. Onun mənim adımdan söyləyəcə-yi sözləri eşitməyərək qəbul etməyən kəsləri, Mən (Allah) taparam! (Cəzalandıraram.)

Çoxsaylı İslam alim və tədqiqatçılarının fikrinə əsasən, bu cümlələrdə işarə olunan «gələcək peyğəmbər» Həzrət Məhəmməddir. Çünki yuxarıda işarə olunan gələcək pey-ğəmbərin nişanələrinin hamısını məhz onda tapmaq olur. Bu nişanələr aşağıdakılardan ibarətdir:

1-Yəhudilərin öz qardaşı övladlarından olmalıdır.


2-Musaya (ə) oxşar olmalıdır.3-Allah hər nə söyləsə, onu deməli, sözləri yalnız Alla-

hın adı ilə söyləməlidir.1-Birinci nişanə: «İsmayıl və İshaq bir atanın oğulları-

dır.1 Yəhudilər-İshaqın övladları, ərəblər isə İsmayılın öv-ladlarıdır. Məhəmməd peyğəmbər (s) də İsmayılın nəslin-dəndir. Deməli, yəhudilərin qardaşı övladlarından sayı-lır.»2

2-«Məhəmməd peyğəmbər (s) Yaqubun qardaşı Evesin3

övladlarındandır ki, İsmayıl peyğəmbərin qızı ilə evlən-mişdir.»4

İkinci nişanə: Məhəmmədin (s) Musaya (ə) oxşarlığı.5

1-Onlar ata-analı və adi doğuluşla dünyaya gəlmişlər. Amma İsa (ə) atasız və möcüzəli doğuluşla dünyaya gəl-mişdir.

2-Nəhayət, Musa (ə) və Məhəmmədi (s) xalq qəbul et-miş, onları rəhbər seçmişdir. Lakin İsanı (ə) qəbul etmə-mişlər.

3-Onlar hakim olmuş, amma İsanın (ə) hakimliyi və səl-tənəti bu aləmdə deyil, səmavi səltənətdir.

4-Onlar evli olmuş, lakin İsa (ə) ömür boyu subay ol-muşdur. Deməli, Musaya (ə) oxşar peyğəmbər Məhəm-məddir (s), nəinki İsa (ə).

Üçüncü nişanə: «Sözlərini o mənim adımdan söyləyə-cək. Mən nə desəm, o da onu deyəcəkdir.»

Məhəmmədə peyğəmbərlik verilərkən o heç bir təhsil görməmiş, hətta oxumağı-yazmağı da bacarmayan bir şəxs idi. Elə bu səbəbdən də Həra dağında Cəbrayıl adlı mələk

1 Əhməd Didad, «Bibliya Məhəmməd (s) haqqda nə deyir?», səh. 122 Varlıq, 25-ci fəs., 17-18-ci cüm.3 Təsniyə, 28-ci fəs., 8-10-cu cüm.4 Məhəmməd Sadiqi, «Əhdi-ətiqin bəşarətləri», səh. 218-219.5 Əhməd Didada məxsusdur.


vəhyi ona gətirərək, «oxu» dedikdə o «mən oxuya bilmi-rəm» cavabını verdi.

Cəbrayılın iki dəfə «oxu» deyə təkidindən sonra da o ey-ni cavabı eşitdi: «Mən oxumağı bacarmıram.» Bunun ar-dınca Allah-təala sonsuz qüdrətilə öz kəlamlarını Məhəm-mədin (s) qəlbinə qoyaraq, Ələq surəsinin, 1-5-ci ayələrini onun dili ilə söylətdi: «Oxu! Allahın adı ilə oxu! Rəbbin-dir ən böyük kərəm sahibi. Yazmağı öyrətmiş...» Və 23 il müddətində beləcə Tanrı öz kəlamlarını onun qəlbində yerləşdirərək, onun dili ilə ifadə etdi.

Qurani-kərimdə buyurulur: «Məhəmməd boş-boşuna söz deməz. Onun dedikləri nazil olunmuş vəhydən baş-qa bir şey deyil. Dediklərini çox güclü (mələk) olan Cəbrayıl öyrətmişdir ona.» (Nəcm, 3-5)

Hamıya məlumdur ki, İncildə ilahi vəhydən əsər-əlamət belə yoxdur. Hətta buradakı hikmətli sözlər də, birbaşa İsaya (ə) nisbət verilibdir. Amma Qurandakı ayələr, Töv-ratda işarə olunduğu kimi «Allahın adı ilə başlayaraq, bir-başa Allaha nisbət verilir. Üçüncü nişanə də, məhz buna işarə edir. Lakin xristianlar öz dini çıxışlarını tək Allahın adı ilə yox, «Ata Oğul və Ruhul-qüds»ün adı ilə başlayır-lar.

2-Tövratda və həmçinin Osiya nəbinin kitabında, 9-cu fəsil və 6-7-ci cüm.-də əsla savad olmadan ilahi ruhu ilə rabitəli, səmavi vəhyə malik bir peyğəmbərin gələcəyin-dən xəbər verilir. Xatırladır; onun kəlamları o qədər ali və həqiqətlə dolu olacaqdır ki, müxalifləri bu ecazkar kəla-mın qarşısında heç bir dəlil-sübutla çıxış edə bilməyəcək-lərini gördükdə, onu «dəli» adlandıracaqlar.

Heç bir savadı olmayan, Allahın ona bəxş etdiyi təkal-lahlığa, sülhə, paklığa, insaniyyətə doğru çağıran, ilahi kə-lamlarını söyləyən, xalq arasında «əmin» kimi tanınan Məhəmmədi də, pak mənəviyyatdan uzaq olan müşrik və


bütpərəstlər «dəli» adlandırdı. Onların cahiliyyəti o həddə yetmişdi ki, «bu dəli bizə 360 Allahı kənara qoyaraq, bir Allaha sitayiş etməyi tövsiyə edir?!» deyə təəccüblənirdi-lər.

Qurani-kərim bu barədə buyurur: «Zikri (Quranı) eşi-dən zaman, peyğəmbərə dəli deyirlər. Bir halda ki, Qu-ran aləmlər üçün zikrdən başqa bir şey deyildir.» (Qə-ləm, 51)

Beləliklə, islam alimləri öz müqəddəs kitabları olan Qu-randan ilham alaraq, İncildə və müqəddəs peyğəmbərlərin yazılarında olan savadsız peyğəmbərin» məhz Məhəmməd (s) olduğuna təkidlidirlər. Bu barədə Quranda oxuyuruq: «Allahın göndərdiyi «savadsız peyğəmbərdən» ki, onun adı və nişanələri tövrat və incildə yazılmışdır...» (Ə`raf, 157)

3-Tövrat, Təsniyə 33-cü fəs., 1-3-cü cüm.: «Tanrı Sina dağından çıxdı, Sairdən onların üzünə nur saçdı və sonra Faran dağından parladı. Minlərlə mömin və müqəddəs in-sanlar irəli gəldi və sağ əlindən onlara «atəşin şəriət» ye-tirdi.»

Habakkuk nəbi, 3-cü fəs., 3-6-cı cüm.: «Tanrı Tiyman-dan gəldi. Müqəddəs şəxs isə Faran dağından gələcək. Dünyanın sonunadək onun əzəməti göyləri bürüyəcək və yerlər ona həmd-səna oxuyacaq...»

Bəzi islam alimləri belə qənaətdədirlər ki, hər iki cümlə-lərdə Faran dağından aləmə saçılan nur Həzrət Məhəm-məddir (s).

Tanrının Sinadan çıxması Musa (ə)ya aiddir ki, orada Allahla danışdı və ona peyğəmbərlik verildi.

Sairdən nur saçması, həmçinin, Tiymandan gəlməsi isə İsaya (ə) aid olunur.

Faran dağından gələn, şəriət gətirən «müqəddəs şəxs» isə Məhəmməd (s) dir.


Çünki Faran bütün ərəb tarixçilərinin və çoxsaylı İncil tədqiqatçı şərhçilərinin əqidəsinə əsasən, Ərəbistan yarı-madasında yerləşən, Məkkə vadisi yaxınlığındakı «Həra» dağına deyilir. Və Məhəmməd peyğəmbər (s)də, məhz elə burada peyğəmbərlik verilmişdir və o, dünyaya nur sa-çan«atəşin şəriətini» gətirdi.

1-Yəhya incili 16-cı fəs., 7-15-ci cüm.: «İsa dedi: Bu-nunla mən sizə həqiqəti söyləyirəm: Mənim getməyim si-zin üçün xeyirlidir. Çünki mən getməsəm «təsəlliverici» sizin yanınıza gəlməz... O gəldiyi zaman dünyanın günah, salehlik və hökm barəsində səhvlərini ifşa edəcəkdir. Çün-ki günah barəsində mənə iman etmirlər. Salehlik barəsin-də, çünki atamın yanına gedirəm. Və artıq məni görməyə-cəksiniz. Və hökm barəsində çünki bu dünyanın rəisi məh-kum olunmuşdur. Sizə söyləyəcəyim daha çox sözlərim var: amma indi bunlar sizdə sığmaz. O, yəni «həqiqət ru-hu» gəldikdə sizə hər həqiqətə yol göstərəcək. Ona görə ki, öz adından söyləməyəcəkdir; amma hər nə «eşidirsə» söyləyəcək və gələcəyi sizə bildirəcəkdir. O məni izzətlən-dirəcəkdir, çünki mənim özümdən götürəcək və sizə bildi-rəcəkdir.»

2-Yəhya incili, 14-cü fəs., 15-17, 26, 29-cu cüm.: «Əgər məni sevirsinizsə əmrlərimi yerinə yetirin. Mən də Atadan xahiş edəcəyəm ki, O daim sizinlə bərabər olmaq üçün si-zə başqa bir «təsəlliverici» versin. Bu «həqiqət ruhudur», onu dünya qəbul edə bilmir, çünki onu görmür və tanımır. Siz isə onu tanyırsınız, çünki o sizin yanınızda durur və si-zin yanınızda olacaqdır...

Amma mənim adımla göndəriləcək «təsəlliverici» söylə-diyim hər şeyi sizə xatırladacaqdır... Bunu sizə baş ver-məzdən əvvəl söylədim ki, baş verəndə iman edəsiniz.»

3-Yəhya incili, 15-ci fəs., 26-27-ci cüm.: «Atamın sizə göndərəcəyi «təsəlliverici», gəldiyi zaman mənim üçün şə-

hadət1 edəcəkdir. Siz də şəhadət edərsiniz, çünki başlan-ğıcdan mənimləsiniz.»

Məşhur islam alimlərinin fikrincə, Yəhya incilinin 16-cı fəs., 7-15-ci cümlələrində qeyd olunan «təsəlliverici» Mə-həmməd (s) peyğəmbərə aiddir. Çünki «təsəlliverici» kəl-məsi əslində «həmd olunmuş» – «təriflənmiş»2 kəlməsinin yerinə «səhvən» soxuşdurulmuşdur. Bu kəlmə əslində, «həmd olunmuş» -Əhməd mənasınadır, lakin sonradan təhrifə uğrayaraq «təsəlliverici Ruhul-qüds» şəklinə salın-mışdır. Bu söz əski mətnlərdə «həmdolunmuş» kimi yazıl-mışdır. Amma cümlələrə diqqətlə nəzər yetirdikdə görərik ki, bu «təsəlliverici» heç də, Ruhul-qüds deyil və ola da bilməz. (Bu barədə bir az sona məlumat veriləcək.)

Ümumiyyətlə, 16-cı fəsildəki 7-15-ci və 14-15-ci fəsil-lərdəki cümlələri də nəzərə almaqla, onların birbaşa Mə-həmməd peyğəmbərə (s) aid olduğu gün kimi aydındır.

«O gəldiyi zaman dünyanın günah, salehlik və hökm barəsində səhvlərini ifşa edəcəkdir. Çünki günah barə-sində mənə iman etmirlər.»

Şərh:1-İsadan (ə) sonra, əvvəldə işarə etdiyimiz kimi, bəzi

şəxslərin xüsusi canfəşanlığı nəticəsində Məsih dinində «şəriət» ləğv olundu. İsanın (ə) bəşərin «günahı» nı yumaq üçün dünyaya gəlib dara çəkildiyini zənn edən bütpərəst yunan fəlsəfi əqidələrinin təsiri altına düşən şəxslər belə etdilər. Bu isə Məsihi təlimlərinin tam ziddinə idi.

Amma Məhəmməd peyğəmbər (s) onların bu sözlərini İsaya (ə) atılan böhtan adlandıraraq Qurani-kərimdə aşkar-casına rədd etdi.

2-Məhəmməd peyğəmbər (s) gəlişi ilə «atasız» doğul-muş İsaya (ə) və onun anası müqəddəs Məryəmə (ə) Yə-

1 Şahidlik2 Ərəbcə «Əhməd», «Məhəmməd»

hudilər tərəfindən atılan böhtanları, onlara nisbət verilmiş pis əməlləri, günahları rədd edərək Məryəmi (ə) pak və if-fətli qadın adlandırdı, onları izzətləndirdi.

3-Tanrı elçisi Məhəmməd (s), İsaya (ə) nisbət verilmiş ilahi peyğəmbərlərə xas olmayan çirkin əməlləri (İsanın (ə) özünü «Allah» və ya «Allahın oğlu» adlandıraraq xalqı şirkə, çoxallahlılığa sürükləməsinin) cəfəngiyat olduğunu bəyan etmiş. Bu böyük günahın İsadan (ə) uzaq olduğunu, heç bir vaxt belə iddialar etmədiyini, yalnız insanları vahid Allaha sitayiş etməyə doğru çağırdığını söylədi.

«Salehlik barəsində (səhvləri ifşa edəcəkdir), çünki Atamın yanına gedirəm və artıq məni görməyəcəksi-niz.»

Şərh:1-Məsihilərin etiqadlı olduqları «fəda» inancı «saleh

əməllərin vacibliyi ilə daban-dabana ziddir.Saleh əməllərə və şəriətə məhəl qoymayan, yalnız «İsa-

nın (ə) çarmıxa çəkilməsinə» olan inamla kifayətlənərək, əbədi behişt əhli olacaqlarını güman edən bəzi məsihilərin səhvdə olduqları şübhə doğurmur.

Məhəmməd peyğəmbər (s) də bu əqidənin yanlış olması-nı söyləyərək, onların səhvini ifşa etdi.

2-Eyni zamanda İsanı (ə) və Məryəmi (ə) Allahın saleh bəndələri adlandıraraq, hər iftiradan təmizlədi.

«Və hökm barəsində (səhvləri ifşa edəcəkdir), çünki bu «dünyanın başçısı» məhkum olunmuşdur.»1

Şərh:1-«Dünyanın başçısı» Allahdır. Xristianlar öz şirklə do-

lu, bütpərəst ideyalarına uyğun olan əqidələri ilə Onu məhkum etmişlər. «Üç üqnum əqidəsi», «Fəda» və s kimi

1 Xristian alimlərinə görə, «dünyanın başçısın»dan məqsəd «şeytan»dır.

müşrik əqidələrinə görə həqiqətdə onu məhdud etmiş, ki-çiltmiş və təhqir etmişlər.

Məhəmməd peyğəmbər (s) bütün bunları rədd edərək, mifik əfsanə və uydurma kimi dəyərləndirmişdir. O, tövhi-di bütün İslam təlimlərinin ruhu və əsası saymışdır.

İnsanları bir olan Allaha ibadət etməyə dəvət etmişdir. Onu şirkdən münəzzəh saymışdır. «Üç üqnum əqidəsi»nin cəfəngiyat olduğunu dəfələrlə israr etmiş, «İsanın (ə) Al-lah oğlu olmadığını» bəyan etmişdir.

2- «Hökm barəsində olan səhv» həm də xristianların «şərtinin ləğv olunmuş», «məhkum olunmuş» hesab etmə-ləri ilə yanlış addım atdıqlarına işarədir.

Yəni yuxarıdakı cümlələrdə «hökm» dən məqsəd «ilahi hökmlər-qanunlar», başqa sözlə desək, «şəriət» də ola bi-lər. Fəda inancına əsaslanaraq şəriətin ləğv olunduğunu düşünənləri məhz Məhəmməd (s) öz atəşin şəriəti ilə rədd etmiş, «həqiqi incil və tövratın» şifahi hökmlərinə əməl edənləri alqışlamışdır. Necə ki Qurani-kərimdə oxuyuruq: «İncil əhli Allahın onda nazil etdiyi (ehkam) ilə hökm et-sin. Allahın nazil etdiyi ilə hökm etməyənlər, əlbəttə, gü-nahkarlardır.» (Maidə, 47)

Digər ayələrdə indiki incil və tövratın tərhif olunduğunu dolayısı ilə də olsa bəyan edən Quran, həqiqətdə keçmiş dövrlərdəki incil və tövratın həqiqi hökmlərinə əməl edən insanların doğru yolda olduqlarına işarə edərək, xüsusi bir incəliklə şəriətin zərurətinə haqq qazandırır.

3-«Dünyanın başçısı»ndan məqsəd «şeytan» olduğunu bir fərziyyə kimi qəbul etsək, Məhəmmədin (s) gəlişi ilə şeytanın məhkum olmasını başa düşmək çətin deyildir. O öz peyğəmbərliyi ilə şeytanı məğlub edərək onun bütün hiylələrini, iftiralarını ifşa etdi. Və cahan həqiqəti anla-maqda acizlik çəkmədi.

4-Bəzi islam alimlərinin nəzərincə,1 hətta cümlədəki «məhkum» sözü, «məmur» kəlməsinin təhrif olunmuş ver-siyasıdır. «Dünyanın başçısı»ndan məqsəd isə Məhəmməd (s) peyğəmbərdir. O, Tanrının sonuncu, kamil dinini gəti-rərək bütün dünyanı Allaha və islama doğru dəvət etməyə məmur oldu.

«Sizə söyləyəcəyim daha çox sözlərim var, amma indi bunlar sizdə sığmaz. O, yəni həqiqət ruhu gəldikdə, si-zə hər həqiqətə yol göstərəcəkdir.»

Şərh:İslam peyğəmbəri (s) də öz gəlişi və səmavi kitabı ilə in-

sanlara ört-basdır edilmiş həqiqətləri açıqladı. Qurani-kə-rim kimi kamil və daim doğru yolu açıqlayan ilahi kitab gətirdi. Necə ki, çoxsaylı Quran ayələrinə diqqət etdikdə oxuyuruq: «Doğru yol göstərir, rəhmət verir yaxşılara bu kitab!» (Loğman, 3) «Hər şeyi bəyan edən bu kitaba and olsun!» (Duxan, 2) «Şübhə yoxdur ki, bu kitab haqdan gəlib, təqva sahiblərinə doğru yolu göstərir.» (Bəqərə, 2)

«Ona görə ki, öz adından söyləməyəcəkdir. Amma (ilahi vəhydən) hər nə eşidərsə söyləyəcəkdir və gələcə-yi sizə bildirəcəkdir.»

Bəli, azca fikirləşsək görərik ki, Qurandakı bütün sözlər birbaşa Allah adından söylənilir və bu kitabın heç bir ye-rində ayələrin Məhəmmədin (s) öz adından söylədiyinə rast gələ bilməzsiniz. Necə ki, Quranda buyurulur: «Mə-həmməd heç vaxt «həvayi-nəfs» (öz-özündən, boş-boşu-na» öz mənafeyi üçün) üzündən söz deməz. Onun de-dikləri nazil olunmuş vəhydən başqa bir şey deyildir. Dediklərini ona çox güclü (mələk) olan Cəbrayıl öyrət-mişdir.» (Nəcm, 3-5)

1 Məhəmməd Sadiqi, «Bibliya bəşarətləri», səh. 226-227.

Həzrət Məhəmmədin (s) gələcəkdən verdiyi xəbərlər də göz önündədir. «Rum» surəsinə müraciət edən hər kəs bu-nun şahidi ola bilər.

«O məni izzətləndirəcəkdir, çünki mənim özümdən götürəcək və sizə bildirəcəkdir.»

Şərh:Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, İslam peyğəmbəri (s) İsanı

(ə) həqiqətən də, izzətləndirdi. Onu təsdiq edərək mədh et-di. (Bu barədə İsa (ə) islam nəzərində» bölməsinə müraci-ət edin.) Ona atılan böhtan və iftiraları rədd etdi. Və özün-dən yeni bir din gətirmədiyini, Quranın isə İncil və Tövrat-da yazıların kamil bir forması olduğunu söylədi. Belə ki, Quran həqiqi tövrat və incili təsdiqləyir, onlardakı məlu-matların təkamül və yekun zirvəsidir. Qurani-kərim buyu-rur: «Uydurma bir hədis deyildir bu Quran! Əvvəldə göndərilmiş kitabların təsdiqləyicisidir. Hər şeyin açıq-lamasıdır. Doğru yolu göstərəndir. Rəhmət verəndir insanlara.» (Yusuf, 111)

Eləcə də Yəhya incili, 14-cü fəs., 15-17-ci və 26-29-cu cümlələr də Məhəmmədin (s) gəlişindən xəbər verir:

«Mən də, Atadan xahiş edəcəyəm ki, O daim sizinlə bərabər olmaq üçün sizə başqa bir «təsəlliverici» ver-sin»

Şərh:«Başqa bir «təsəlliverici» ifadəsindən məlum olur ki,

söhbət «göndəriləcək peyğəmbər»dən gedir. İsadan (ə) sonra isə Məhəmməddən (s) qeyri «başqa peyğəmbər» gəlməmişdir.

«Daim sizinlə bərabər olmaq üçün» ifadəsi isə, onun gə-tirəcəyi şəriət və kitabın, dinin əbədi olduğuna işarədir.

«Bu həqiqət ruhudur: onun dünya qəbul edə bilməz. Çünki onu görmür və tanımır. Siz isə onu tanıyırsınız. O, sizin yanınızda durur və sizin yanınızda olacaqdır.»

Burada qeyd olunan «həqiqət ruhunun», Ruhul-qüds ol-maması barəsində gələn bölmədə olduqca ətraflı şəkildə bəhs olunacaqdır.

«Siz onu tanıyırsınız» və sairdən məqsəd isə Məhəmmə-din (s) barəsində, xüsusilə də incildə verilmiş xəbərdir. İsa (ə) hətta öz qeybi elmilə bu xəbərin, incil təhrif olunduq-dan sonra da tam silinməyəcəyini, sonrakı nəsillərə yetişə-cəyini də vurğulayır. Elə bu səbəbdən də Quran buyurur: «Kitab verdiyimiz kimsələr (Əhli-kitab) oğullarını ta-nıdıqları kimi tanıdırlar, Məhəmməd (s) peyğəmbərə İman gətirməyənlər isə özlərinə ziyan vururlar.» (Ən`am, 20)

«Amma mənim adımla göndəriləcək təsəlliverici sizə hər şeyi öyrədəcək və sizə söylədiyim hər şeyi xatırla-dacaqdır... Bunu sizə baş verməzdən əvvəl söylədiyim ki, baş verəndə iman edəsiniz.»

Şərh:«Mənim adımla göndəriləcək» - yəni İsanı (ə) təsdiq

edəcək bir peyğəmbər. Necə ki Məhəmməd onu təsdiq et-di. «Hər şeyi sizə xatırladacaq» - Allahın Rəsulu (s) öz gə-lişi ilə hər şeyi, bütün həqiqətləri, o cümlədən də öz gəlişi barədə incildə xəbər verilməsini xatırlatdı.

Sonuncu cümlədə İsanın (ə) təkidlə xəbərdarlığına fikir verin. O sanki bu sözlərin unudulmasından, təhrifə uğra-masından qorxur, və bu barədə narahatdır.

Gəlin Yəhya incilinin 15-ci fəs., 26-cı cümləsinə diqqət edək:

«Atadan sizə göndərəcəyim «təsəlliverici» gəldiyi za-man mənim üçün şahidlik edəcək. Siz də (ona) şahidlik edərsiniz, çünki başlanğıcdan mənimləsiniz.»

Əziz oxucu, bu cümlənin Məhəmmədə (s) aid olması heç bir şəkk-şübhə doğurmur. Onun İsa (ə) barəsində söylədik-lərini Qurana müraciət edən hər kəs aydın təsdiqləyər. La-

kin maraqlıdır ki, Həzrət İsa (ə) burada da öz şagirdlərinə təhrifə yol verməməyə, özünün göylər səltənətinə gedişin-dən sonra bu əhəmiyyətli xəbəri yaddan çıxarmamağa əmr edir. Xəbərin unudula biləcəyindən ehtiyat edən İsa (ə) peyğəmbər həvarilərinə «xəbər»in gələcək nəsillərə öyrə-dilməsi üçün, (bir növ şahidlik etməyi) çalışmağı tapşırır. Onun ilahi peyğəmbər olacağını, İsanı (ə) təsdiq edəcəyini də «gələcək peyğəmbərin» nişanəsi kimi qeyd edir.

«Amma mən gedərəmsə, onu sizə göndərərəm.» (hə-min yer, 9-cu cüm.) «Mən getməsəm, o sizin yanınıza gəlməz.»

İncillərdən məlum olduğu kimi, «müqəddəs ruh» daim İsanın (ə) yanında və həvarilərlə birgə idi. O heç vaxt on-lardan ayrı düşməmişdi. Onun həvarilərlə əlaqə saxlaması-nın İsanın getməyilə heç bir rabitəsi yoxdur. Deməli, «mü-qəddəs ruhun göndərilməsi» mənasızdır. Göndəriləcək şəxs «peyğəmbər»dir, nəinki «müqəddəs ruh».

«Təsəlliverici» barəsində tədqiq (İslam baxımından)

Əvvəldə işarə edildiyi kimi, islam alimləri «təsəlliveri-ci»dən məqsəd Ruhul-qüds (müqəddəs ruh)un olmadığını və Məhəmməd peyğəmbərin (s) olduğuna etiqad bəsləyir-lər. Bu barədə olan çoxsaylı dəlil-sübutların bir neçəsinə işarə edirik:

1-«Təsəlliverici» kəlməsi yunan sözü kimi qələmə veri-lən «Farqalit»dən1 tərcümə olunmuşdur. Əslində isə «Far-qalit» «şəfaət edən, təsəlli verən» mənasında deyildir. Hə-qiqətdə «Farqalit» sözü heç yunan dilində də gözə çarp-mır. Yunan dilindən azca məlumatı olan hər kəs bilir ki,

1 Paraclete

«təsəlliverici» yunanca «Farqalit» yox, «farakailok»1 adla-nır. Belə ki, Ermiya nəbinin kitabında ibranicə «minaxim» – «təsəlliverici» sözünün yunanca tərcüməsi «frakai-lon»dur, «farqalit» deyilir. Bundan əlavə yunanca «sune-gorus» və «meditea» kimi «təsəlliverici, şəfaət edən» mə-nalı sözlər də vardır. Deməli, «Farqalit» kimi yeni kəlmə yaratmağa heç bir ehtiyac yox idi. Yunanca heç bir mənası olmayan, kimin quraşdıraraq incilə artırdığı bəlli olmayan «farqalit» kəlməsinin «təsəlliverici» kimi tərcümə olunma-sı çox təccüb doğurur.

Diqqət etmək lazımdır ki, əsl həqiqətdə bu söz «farqalit» deyil, «feriklit»dir.2 Və «həmd olunmuş, təriflənmiş» mə-nasınadır ki, ərəbcə «Əhməd, Məhəmməd» adlanır.

2-Yəhya incili digər incillərin tam əksinə olaraq ibrani dilində deyil, yunan dilində yazılmışdır. Yəni İsanın (ə) ana dilində deyil, əcnəbi dilində yazılmışdır. Onu da xatır-latmaq lazımdır ki, əvvəlki fəsillərdə deyildiyi kimi, bu in-cili İsanın (ə) həvarisi adlanan Yəhya yox, başqaları yaza-raq ona nisbət vermişdir. Bildiyiniz kimi, Yəhya incilini yazan yəhudilər o dövrdə məşhur olan Filonun3 fəlsəfi məktəbinin tam təsiri altında onu qələmə almışlar. Elə bu səbəbdəndir ki, Yəhya incilində bütün incillərdən fərqli, onlarda olmayan fəlsəfi mətləbləri qələmə alınmışdır. Bu incili yunanca yazan yəhudilər ya naşılıq, savadsızlıq və ya da qəsdən «feriklit» kəlməsinin yerinə əslində heç bir məna daşımayan «farqalit» kəlməsini yazmış, və «qərəzli əllər» onu tərcümə edərkən «həmd olunmuş» əvəzinə «tə-səlliverici» kimi tanıtmışlar.

3-İncilin qədim siryani nüsxəsində «Periclyte» kəlməsin-də («həmd olunmuş») yazılmışdır. Onun əski arami nüsxə-

1 Parakalon2 Piriclyte3 Philon

sində də, «mihəmdə» və «həmidə», yəni «Əhməd» və «Məhəmməd» yazılmışdır.1

4-İncildə gəlişindən xəbər verilmiş «təsəlliverici»nin ni-şanələrindən aydın olur ki, o müstəqil bir şəxsdir. Lakin incillərdən oxuduğumuz kimi, məlumdur ki, «müqəddəs ruh» müstəqil şəxsiyyət deyil, bəlkə həvarilərə ilham ve-rən, təlim verən, elm bəxş edən ilahi iradəsi və ruhudur. (Korinflilərə, 1-ci məktub, 2-ci fəs., 11-14-cü cüm.) Demə-li, sözü gedən «təsəlliverici»dən məqsəd müqəddəs ruh de-yildir.

5-Bəşarət verilmiş cümlələrdə deyilir: «Daim sizinlə bə-rabər olmaq üçün sizə başqa bir «təsəlliverici» versin.» (Yəhya, 14-cü fəs., 15-ci cüm.)

«Başqa bir «təsəlliverici» ibarəsindən məlum olur ki, məqsəd «müqəddəs ruh» deyildir. Çünki məsihilərin özlə-rinə də gün kimi aydındır ki, müqəddəs ruhun «başqası» olmur. Burada söhbət göndəriləcək «peyğəmbərdən» ge-dir.

6-Yəhya incili, 12-ci fəs., 7-15-ci cümlələrdə deyilir: «Bununla mən sizə həqiqət söləyirəm. Mənim getməyim sizin üçün xeyirlidir. Çünki mən getməsəm, «təsəlliverici sizin yanınaza gəlməz.»

Yuxarıdakı cümlələrdən belə başa düşülür ki, gələcək «təsəlliverici» İsadan (ə) daha əhəmiyyətli və xeyirlidir. Halbuki, xristianların əqidəsinə görə «müqəddəs ruh» heç vaxt İsadan (ə) üstün və xeyirli ola bilməz. Deməli, söhbət daha xeyirli və kamil şəriət gətirəcək peyğəmbərdən gedir ki, o, İsadan (ə) sonra gələn yeganə peyğəmbər - Məhəm-mədə (s) işarədir.

1 Professor Əbdül-Əhəd Dadud, «Məhəmməd Bibliyada», səh. 239

Barnaba inciliBarnaba İsaya (ə) ilk iman gətirənlərdən idi və onun «hə-varisi» sayılırdı. Çox güman ki, Luka 6/16 da indiyədək kimliyi açıqlanmayan 11-ci həvari (Yəhuda) Barnaba idi. Və onu ikinci ləqəbilə yazmışlar. Həvarilərin işləri, 4-cü fəs., 36-cı cümlədə belə yazılır: «Kiprdə anadan olmuş Le-vili Yusif də (ki, həvarilər ona Barnaba ləqəbini verdilər, bu da «Təsəlli oğlu» deməkdir)...»

O, Markın qohumu idi. (Koloslulara, 4-cü fəs., 10-cu cüm.)

Barnaba, Pavelin təbirincə «Müqəddəs ruh və imanla do-lu, yaxşı bir adam idi.» O, İsanın (ə) sevimlisi idi. Elə bu-na görə də hamının yanında, xüsusilə də, həvarilərin ya-nında çox böyük hörmət, nüfuz sahibi idi. Hətta Paveli hə-varilər öz yanlarına qəbul etməyib qovanda, o məhz Bar-nabaya pənah gətirdi. Və həvarilər Barnabanın xətrinə Pa-veli özlərinə yaxın buraxdılar. (Həvarilərin işləri, 9-cu fəs., 2 6-27-ci cüm.)

O, Yerusəlimdəki cəmiyyətin aparıcı qüvvələrindən biri olaraq Antakiyaya və digər bölgələrə İsanın (ə) dinini təb-liğ etməyə gedir və çox böyük naliyyətlər əldə edirdi.

Lakin demək olar ki, Pavellə kəskin mübahisəsindən sonra onun adı, «naməlum əllər» tərəfindən incil və risalə-lərdən silindi. Və bu mübahisədən sonrakı məlumatlarda məsihiyyət dininin yaranışı və təbliğində bənzərsiz zəhmə-ti olmuş Barnaba barəsində heç bir məlumat verilmir.

Pavel həvarilərin işləri, 15-ci fəs., 36-39-cu cümlələrdə Barnaba ilə olan mübahisənin, Markı özü ilə təbliğ apar-maq barəsində olduğunu yazsa da, Barnaba öz incilində bunun səbəbini üç şeydə görür: 1-Pavelin «sünnəti» ləğv etməsini. 2-İsanı «Allahın oğlu» bilməsini. 3-Qadağan olunmuş ətləri halal bilməsini. O həmçinin «üç üqnum

əqidəsinin» əleyhinə də çıxaraq, onu rədd edir. Bu əqidə-nin hələ İsanın (ə) dövründəki bütpərəstlərə aid olduğunu vurğulayaraq Məsihin (ə) onları lənətlədiyini söyləyirdi. (Barnaba incili, 22-ci fəs., 1-5-ci cüm.; 2-ci fəs., 10-11-ci cüm.)

İndi isə Barnaba incili haqqında: Barnaba incili 325-ci ilə kimi İskəndəriyyə kilsələrində istifadə edilirdi. Və ha-mı onu müqəddəs kitab kimi qəbul edib, göstərişlərilə otu-rub-dururdu. Amma 325-ci ilə Nikeyya şurasında Pavelin «üçlük» əqidəsi rəsmən qəbul olunduqdan sonra isə, bu əqidənin əleyhinə aşkar dəlillərlə dolu olan məhkum olun-muş 300-ə qədər incilin arasında Barnaba incili də yer al-dı. Digər incillər kimi onu oxumaq da haram sayılaraq ona etiqad bəsləyənlər təqib olundu. Dasasyus (366-cı ildə) Gelasyus (395 m i), İnusənt (465 m i), Hermisdas (514) və sair «papalar» müxtəlif illərdə onu oxuyanları cəzalandır-maq əmrini vermişdi. Elə bu səbəbdən də itirildi. Bu kitab, 475-ci ildə Barnabanın qəbri kəşf olunarkən tapıldı.

Amma bu barədə heç bir əlavə məlumat verilmədən, yo-xa çıxarıldı. Bu vəziyyət XVII əsrə qədər davam etdi. Am-ma onun yunan və latın dillərində olan nüsxələri 1645-ci ildə tapılaraq yenidən çap edildi. Amma onun bütün nüs-xələri kiminsə tərəfindən elə satışa çıxarılan gün alınaraq məhv edildi. Fələstində tapılmış digər nüsxələrlə birgə tək-milləşdirilmiş Barnaba incili, nəhayət, ki, müxtəlif illərdə yenidən çap üzü gördü: 1859, 1865, 1900 və s.

Qədim nüsxələrdən sayılan İtalyan və İspan dilində olan incillər indi də dünya alimlərinin diqqət mərkəzindədir.

Barnaba incili, Məhəmməd (s) peyğəmbərin gəlişi haq-qında, İsanın (ə) söylədiklərini olduğu kimi nəql edir. Onun gələcəyi barəsində əvvəlcədən ətraflı şəkildə xəbər verdiyini söyləyir. Biz onlardan bir neçəsini sizə təqdim edirik:

1-Barnaba incili, 163-cü fəsil, 1-11-ci cümlələr: «Bir şəxs gələcəkdir ki, millətlər onu gözləyirlər. Nə xoşbəxtdir o kəslər ki, onun müqəddəs kəlamlarını dinləyəcəklər. Al-lah-təala onun həqiqi tərəfdarlarına öz rəhmət sayəsini sa-lacaqdır. Necə ki bu xurma ağacı bizi öz kölgəsi altına alıb və bizi qızmar günəşin odlu şüalarından qoruyur. Allahın rəhməti də ona həqiqi iman gətirənləri şeytanın fitnəsindən qoruyacaqdır.»

İsanın şagirdləri soruşdular: «Ey müqəddəs müəllim! Söylədiyin şəxs kimdir?!»

Həzrət İsa (ə) buyurdu: «O, Allahın pak peyğəmbəri Mə-həmməddir (s)! O gəldikdə, uzun müddət yağışa həsrət qalmış torpağın güclü yağışın köməyilə bar verdiyi kimi, yer üzü mənəvi bərəkətlə dolacaqdır. O öz saleh əməllərilə insanları düzlüyə doğru yönəldəcəkdir...»

2-2-ci fəs., 13-17-ci cüm.: «Mən bilirəm ki, məni düş-mənlərimə satan adam özü mənim yerimə dara çəkiləcək-dir. Çünki Allah məni səmavi səltənətə aparacaq, düşmən-lərimsə elə xəyal edəcəklər ki, məni öldürmüşlər... Amma Tanrının sevimli elçisi Məhəmməd (s) gələrək bu cəfəngi-yatlara son qoyacaq.»

3-220-ci fəs., 19-20-ci cüm.: «Mən İsa Məryəm (ə) oğlu günahsızam. Lakin bəzi adamlar mənim haqqımda söylə-yəcəklər ki, «o, Allahdır», «o, Allahın həqiqi oğludur.» halbuki, mən heç vaxt belə söyləmərəm.

Bədxah əməlli insanlar (mənim həqiqi təlimlərimin məhv olduğunu görüb) sevinərlər. Elə güman edərlər ki, məni çarmıxa çəkdilər. Onlar daim istehza edərlər. Tanrı bu sözləri bəyənməyəcək və Onun iradəsi istəməyəcək ki, şeytanlar qiyamət günü mənə gülüb ələ salsınlar.

Elə bu səbəbdən də, bu gülüşlər və ələsalmalar tanrı elçi-si (s), Məhəmməd gələnə qədər qalacaq. O, yer üzünə gəl-dikdə hər bir imanlı şəxs bunun yanlış və yalan olduğunu

anlayacaq. Çünki o, «şeytanın ölü qardaşlarının» ört-bas-dır etdiklərinin üstünü açaraq faş edəcək. Bu şübhə, belə-liklə, pak-qəlblilərin ürəyindən silinəcəkdir.»

4-36-cı fəs., 6-8-ci cüm.: «Artıq bütün peyğəmbərlər gə-lib, Allahın sonuncu elçisindən başqa. O məndən sonra gə-ləcəkdir. Mən onun üçün şərait hazırlamağa gəldim. On-dan sonra heç peyğəmbər gəlməyəcək, amma yalançı pey-ğəmbərlər tapılacaq.»

«Soruşuldu: «O kimdir?»İsa (ə) buyurdu: «Onun adı Məhəmməddir!»5-69-cu cüm. fəsil, 158-159-cu cüm.: «Allah yer üzünə

rəhm edəcək və öz peyğəmbəri Məhəmmədi (s) onlara yollayacaq... O, cənubdan gələcək. Bütlərin və bütpərəst-lərin kökünü kəsəcək. Bəşərə hakim kəsilmiş şeytanı mə-yus edəcək. Ona iman gətirənlər nə xoşbəxtdirlər!»

6-44-cü fəs., 19-32-ci cüm.: «Məndən sonra göndərilə-cək peyğəmbər elm və məsləhət ruhu ilə zinət verilib. Hik-mət və bacarıq ruhu ilə bəzədilib. Qorxu və məhəbbət ruhu ilə ali düşüncə və humanist ideyalarla dolu, məhəbbət və rəhmət peyğəmbəridir. Ədalət və pərhizkarlıq, lütf və səbr ruhu ki, adi insanlardan qat-qat çoxdur, ona əta edilmişdir. Necə də xoşbəxtdir onun dövründə yaşayıb ona iman gəti-rənlər! Siz də şahid olun ki, mən onun haqq niyyətini gö-rüb ehtiramla onun qarşısında baş əydim. Bütün peyğəm-bərlər də onun haqqında eşidərkən belə edib. Mən onun gəlişini əvvəlcədən bilib təsəlli tapdım və dedim: «Ey Mə-həmməd, mən fəxr edərəm ki, sənin xidmətində olum.»

Bundan əlavə Barnaba incili 22-ci fəs., 20-ci cüm., 94-cü fəs., 16-19-cu cüm., 55-ci fəs., 22-ci cüm., 43-cü fəs., 13-15-ci cüm., 39-cu fəs., 14-16-cı cümlələrdə də Məhəmməd peyğəmbərin (s) barəsində çoxlu məlumatlar vardır ki, on-ları burada yazmaq imkan xaricindədir.

Araşdırmaİslam dininin məsələyə baxışı, ümumiyyətlə, daha çox məntiqəuyğundur. Çünki Allah-təalanın öz lütfü və mərhə-mətilə, bəşəri uca kamilliyə yönəltmək üçün göndərdiyi peyğəmbərlərin bir-birlərinə istər xalqa tanıtmaqda, istərsə də, dini təlimləri çatdırmaqda, yardımçı olmaları böyük əhəmiyyət daşıyır. Və demək olar ki, əsl zərurətdir. Bu ba-rədə İslam dininin «peyğəmbərlərin vahid cərgədə hərə-kətlə, insanları zaman və məkanın tələb etdiyi şəraitə uy-ğun olaraq ilahi kamilliyə doğru yönəltmə» prinsipi təqdi-rə layiqdir. Xristianların «İncildə Məhəmməd (s) haqqında heç nə deyilmir!» deyə qürurlu iddiaları təəccüb doğurur. Çünki Qədim-Əhd, Təsniyə, 18:18 dəki cümlələr tam bu-nun əksini söyləyir. Bu cümlələrdə xəbər verilmiş pey-ğəmbər Məhəmməddir (s). Ən azı orada işarə olunan şəra-itlər bizə belə söyləməyə əsas verir. «Musaya (ə) oxşar peyğəmbər» də, Məhəmməddir (s). Gəlin birgə məsələni izləyək:

1-Xristianların İsaya (ə) olan baxışı və ona bəslədikləri etiqadları nəzərə alsaq, tam qətiyyətlə söyləmək olar ki, İsa (ə) Musaya (ə) oxşar peyğəmbər» deyil:

Məhəmməd (s) Musa (ə) kimi şəriət və səmavi kitab gə-tirmişdir, amma İsa (ə) yox.

Məhəmməd (s) və Musa (ə) öz əcəlləri ilə ölmüş, torpaq-da dəfn olunmuşdur. İsa (ə) isə çarmıxa çəkilərək ölmüş və yenidən dirilmişdir.

«Üç üqnum» əqidəsinə görə, guya İsa (ə) da «Allah»dır. Amma Musa (ə) belə deyil.

İsa (ə) Adəmin (ə) günahı üzündən ölməyə məcbur idi, amma Musa (ə) belə deyildi.

İsa (ə) guya, Allahın oğlu»dur. Lakin Musa (ə) yox. Mu-sa (ə) və Məhəmməd (ə) təbii şəkildə yaşadılar, mübarizə

etdilər və hər ikisi xalis təkallahlığa əsaslandılar. Xristian-ların «üçlük» əqidəsi isə bunun tam əksinədir.

2-İsanın (ə) həyatı, xristianların incildəki təsvirinə əsa-sən, daha çox Krişnanın həyatına oxşayır: Doon, «Mythsa-na Therllelsln» kitabında yazır:

1-İsa (ə) və Krişna - hər ikisi «üçlük» əqidəsinə uyğun olaraq üç Allahdan biridir. («Dinlər tarixi», səh. 194)

2-Onların hər ikisi belə söyləyir: «Mənəm Alfa və Ome-qa» (Başlanğıc və Son). («Böyük dinlərin qısa tarixi», F. Şale, səh. 104)

3-İsa və Krişnanın gəlişini münəccimlər əvvəlcədən xə-bər verir. («Dünyanın böyük dinləri», H. Rəzəvi, səh. 294)

4-Krişna və İsa (ə) hər ikisi doğularkən - Mələklər ata-lıqlarının yuxusuna girərək körpəni zalım padşahın əlindən başqa vilayətə qaçırmağı əmr edir. («Böyük dinlərin qısa tarixi», səh. 110)

5-İsanın və Krişnanın ilk möcüzəsi cüzamlı xəstəyə şəfa vermək olub. («Hind tarixi», J. F. Dilafur, c. 2, səh. 319)

6-İsa və Krişna - hər ikisi dara çəkildilər. («Mədəniyyət-lər tarixi», V. Dorant, c. 2, səh. 724)

7-Hər ikisi ölərkən yer üzünə qaranlıq çökdü və qəbirlər açıldı. («Dini təsvirlər girdabında», M. Xalid, c. 1, səh. 71)

8-İsa və Krişna yenidən, təkrarən yer üzünə gələcək, o zaman günəş qaralacaq, ay işıq verməyəcək, onlar göyün buludları üzərində görünəcək, onların gələcəyi gün bilin-mir, necə ki, ev sahibi oğrunun və vaxt gələcəyini bilmir. (Matta, 24-cü fəs., 31)

Beləliklə, bu kitabın sahibi İsanın Krişnaya 46 oxşarlığı-nı qeyd etmişdir ki, biz məşhur tarixçilərin kitablarında olan bir neçəsinə işarə etdik.

3-Xristianlar İsanın (ə) və Musanın (ə) yəhudi olduğuna görə bir-birinə oxşadığını və nəticədə «göndəriləcək pey-

ğəmbərin» İsa (ə) olduğunu iddia edirlər. Əgər belə olarsa, həmin meyarlar İncildə Musadan (ə) sonra gələn bütün şəxslərə aid edilə bilər: Süleyman (ə), İzegel (ə), Daniel, Yəhya, Malahi və sair. Bunların hamısı həm yəhudi və həm də peyğəmbər olub. Bəs nə üçün «gələcək peyğəmbə-ri» onlara yox, yalnız İsaya (ə) aid edirsiniz?

4-Yəhya incili, 1-ci fəs., 19-25-ci cümmlələrdə belə ya-zılıb (ixtisarla): «Yəhudilər Yəhyadan (ə) «sən kimsən?» deyə soruşmaq üçün Yerusəlimdən kahinlərlə levililəri göndərdilər. Yəhyadan «sən kimsən? Məsihsənmi?» deyə soruşduqda o dedi: «Mən Məsih deyiləm!»

Ondan soruşdular: «Bəs sən kimsən, İlyasanmı?»O dedi: «Xeyr, İlya deyiləm.»Yenə soruşdular: «Gözlənilən peyğəmbərsənmi?»Yəhya cavab verdi: «Xeyr»Onlar əsəbləşərək Yəhyadan soruşdular: «Əgər sən nə

Məsih, nə İlya, nə də «gözlənilən peyğəmbər deyilsənsə, bəs nə üçün vəftiz edirsən?»

Göründüyü kimi, yəhudilər Yəhyadan üç müxtəlif sual soruşdular! 1-Məsih, 2- İlyas, 3-gözlənilən peyğəmbər. Deməli, onların əqidəsində əsasən Məsih, gözlənilən pey-ğəmbər deyil, ondan tamam ayrı bir şəxsdir. Beləliklə Təs-niyə, 18:18-in Məhəmmədə (s) adi olduğu şəkk-şübhə do-ğurmur.

Osiya nəbinin kitabında1 işarə olunan peyğəmbər də ona aiddir. Söylənilən nişanələr də tamamilə uyğunlaşır.

Təsniyə, 33-cü fəs., 1-3-cü cümlələr və Habakkuk nəbi-nin kitabı, 3-cü fəs., 3-6-cı cümlələr də islam alimlərinin söylədikləri kimidir. Faran dağının bəni-İsrail peyğəmbəri-nin heç biri ilə və xüsusən də, Həzrət İsa (ə) ilə az da olsa, rabitəsi yoxdur. Yalnız Hacər öz oğlu İsmayılla (ə) ilk də-

1 9-cu fəs., 6-7-ci cüm.

fə burada Faran səhrasında məskunlaşmışdı.1 Və İsmayılın nəslindən2 Məhəmməd peyğəmbər (s) dünyaya gələrkən özü ilə atəşin şəriət gətirdi.

Heç kimə gizli deyil ki, İsmayılın məskunlaşdığı yer Məkkə səhralığı idi və ora «faran səhralığı» deyilirdi. Məkkə dağları isə faran dağları adlanırdı ki, Məhəmmədə (s) peyğəmbərlik verilən «həra» mağarası da oradadır.3

İsanın (ə) Yəhya incili, 16-cı fəs., 7-15-ə qədər olan cüm-lələrdə xəbər verdiyi «təsəlliverici» isə, Məhəmməddən (s) qeyrisinə aid edilə bilməz. Tam məsuliyyətlə demək olar ki, bu cümlələrdəki «təsəlliverici», «müqəddəs-ruh» deyil, həqiqətən də, Məhəmməd peyğəmbərdir (s). Çünki o, hə-varilərə gələrkən hər həqiqət üçün yol göstərəcəkdi», am-ma belə olmadı. İncilin yazdığına görə əllinci günün bay-ramında (Pentecost) yəni, İsanın (ə) səmaya qalxmasından on gün sonra «müqəddəs-ruh», onun 120 nəfərdən ibarət həvariləri və inananlarına üz gətirdi. Amma hər həqiqətə yol göstərmədi. Guya ki, onların hərəsi bir müxtəlif dildə danışmağı bacardılar və Məsihi (ə) təbliğ etmək üçün hə-rəsi başqa-başqa ölkələrə yollandı.4

Bəs nə üçün İsadan (ə) sonra məsihilər onun kim olduğu barədə bir-birilərilə mübahisəyə başladılar? Çoxsaylı şura-larda «Məsih peyğəmbərdir, ya Allahın oğludur, yoxsa Al-lahdırmı?» - deyə başgicəldici bəhslər nə üçün İV əsrə qə-dər davam etdi? «Hər həqiqətə yol açan müqəddəs-ruh» nə üçün İsanın (ə) əsl kəlamlarını, həqiqi incili onlara müəy-yən etmədi? Hər gün bir incili yazıb, sabah isə onu rədd etməyə başladılar? «Müqəddəs-ruhun» üstlərinə gəldiyi

1 Varlıq, 21-ci fəs., 21-ci cüm.2 «Qeydar»ın nəsli (ərəblər)3 Professor Əbdül-Əhməd Davud, «Məhəmməd Bibliyada”, səh. 16-

174 Həvarilərin işləri, 2-ci fəs., 1-13-cüm.

həvarilər nə səbəbə «şəriətin» lazım olub-olmadığı üçün «Yeni-əhd»də bir-birlərini ittiham edirlər. «Hər həqiqətə yol tapmalı olan «Müqəddəs-ruh» nə üçün həvarilərə yal-nız təbliğ üçün yeni «dil» öyrətdi. Onlarla birgə olmaq üçün və hər həqiqətə yol açmağa görə göndərilən müqəd-dəs-ruh nə səbəbə bu başgicəlləndirici ixtilaflara, münaqi-şələrə son qoymadı?

Əziz oxucu, «təsəlliverici»dən məqsəd «müqəddəs-ruh»dursa, nəyə görə İsa (ə) həvarilərə dəfələrlə, «ona (tə-səllivericiyə) iman gətirməyi və şahidlik etməyi tapşırır? Həvarilər onu dəfələrlə görüb, təsdiqləməmişlərmi? Bun-dan əlavə bütün bu dəlil-sübutlar, göndəriləcək peyğəm-bərdən xəbər verilməsini bir daha təsdiqləmirmi? Barnaba incilinin kəşfi isə İsa (ə) peyğəmbərin özündən sonrakı «gələcək peyğəmbərin» barəsində xəbər verilməsini də-qiqləşdirdi. Birbaşa bu incildə Həzrət Məhəmmədin adının çəkilməsi məsələyə daha da aydınlıq gətirir.

1947-ci ildə arxeoloqlar Fələstin çöllərində, ölü dənizin sahillərində, tarixi təqribən 2000 il əvvələ qayıdan, yazılı-bükülü dərilər tapıldı. Aydın oldu ki, bunlar İsanın döv-ründə yazılmış «incillər və əmrlər»dir. Söylənilən tapıntı barəsində neçə-neçə kitablar yazılmış və maraqlıdır ki, bundan sonra çox xristian alim və mütəfəkkirləri bu tapın-tıları oxuduqdan sora müsəlman olmuşlar. Görəsən, bun-dan qorxuya düşən kilsə rəhbərlərinin ört-basdır etdikləri həmin yazılarda nə yazılmışdı?!...

SƏKKİZİNCİ FƏSİL

QURTULUŞ VƏ FƏDA

Qurtuluş və fəda (xristianlıq baxışında)

İsanın (ə) «çarmıxa çəkilmə»sinin xeyir və bərəkətləri

Qurtuluş yolunun maneələri

Qurtuluş və fəda İslam baxışında (müqayisəli şəkildə)

Araşdırma

Qurtuluş və fəda (xristianlıq baxışında)Xristianlığın daim əhəmiyyətlə cilvələndirdiyi, ön plana çəkdiyi əsas əqidə və inamlardan biri də «Rəbb İsanın qur-banlığı» məsələsidir. Belə ki, İsa (ə) nın gedişindən 3-4 əsr sonra ortaya atılmış və qızışdırılmış bu məsələ artıq indiki xristianlığın döyünən qəlbinə çevrilmişdir. Bu əqidəyə olan inam o qədər zəruri və lazım sayılır ki, onu inkar et-miş şəxs xristianlıqdan üz çevirmiş, azğın bir şəxs kimi ta-nıtdırılır. Elə bu səbəbdən də biz məsələni geniş, ətraflı şə-kildə araşdırmağı lazım bildik:

Erl Kernes «Tarix boyu xristianlığın sərgüzəştləri»1 adlı kitabında yazır: «Qurtuluş və fəda Xristian dünyasında 4-5-ci əsrlərdə ortaya atılmış və uzun-uzadı elmi mübahisə-lərə, hətta münaqişələrə səbəb olmuşdur. Plaqyusun (360-420) əqidəsinə görə hər insan Allah tərəfindən azad, müs-təqil formada yaranmış və sərbəst iradəyə malikdir. Həzrət Adəmin (ə) «ilk günahı» sonrakı nəsil»lərin mənəvi həya-tında mənfi bir təsir qoymamış, onları şəxsi iradədən məh-rum etməmişdir. Azad iradəyə və ixtiyara malik olan insan Allah yolunu tutaraq, «Müqəddəs kitab»ın, ağlının, İsa Məsihin (ə) göstərişlərinə əməl etməklə, günahlardan çəki-nə və Uca Yaradana doğru ucala bilər. «Bu insanın yeganə nicat və qurtuluş yoludur. Demək olar ki, Avqustinə2 qə-dər hamı bu cür fikirləşirdi. Lakin Avqustin (354-430) öz

1 Səh. 1112 Avqustin Avreli (354-430) Şimali Afrikada Hippon (Gippon)

şəhərinin yepiskopu, stoizm və neoplatonizmə yaxın mistik filosof. Hazırda, protestant və katolik kilsə xadimləri avqustinizmdən geniş istifadə edir. («Fəlsəfi terminlər ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu, səh. 8)


yeni əqidəsi ilə hər şeyə son qoydu. O inanırdı ki, Allahın insanı özü kimi azad iradəli yaratmışdı. O yaxşı və pisin nə olduğunu bilir və doğru və səhv yolu seçməkdə ixtiyar sahibi idi. Amma ilk insan olan Adəm və Həvvanın «ilkin günahı»na görə, bütün insanlar irsi olaraq günahkar və lə-nətlənmişdirlər. Onlar «əbədi ölümə və daimi günaha» məhkumdurlar. Deməli, insan elə doğularkən günahkar doğrulur. Bundan əlavə, ən pisi odur ki, insan övladı öz ix-tiyarını əldən verərək, yaxşı və pis yoldan birini seçmək qüdrətini itirərək, yalnız günah işlər görməyə məcbur edil-di. O nəinki, günah çirkablığından qurtula bilmir, hətta, bu bataqlıqda çabaladıqca daha da dərinə batmağa məhkum idi. Ata Allah isə öz oğlu İsa (ə) nı (insanları günahdan tə-mizləmək, onları bağışlamaq məqsədilə) bu yolda qurban verərək, Adəmin (ə) irsən, nəsildən-nəsilə keçmiş «gü-nah»ını satın aldı. (İbranilərə, 9-10-cu fəs., 12-ci cüm.; Erl Kerkez, «Xristianlığın tarix boyu sərgüzəştləri», səh. 111) Avqustin Plaqyusun əqidəsini tamamilə rədd edirdi. Onun fikirlərini qəbul etməyi xristianlığa ləkə hesab edirdi. O bunu belə əsaslandırırdı:

1. Allah, insanlara qarşı öz lütf və mərhəmətini İsanın çarmıxa çəkilərək, onların günahlarını yuması ilə sübut et-di. Lakin Plaqyusun fikirləri Yaradanın bu lütfünün əley-hinə hökm edir.

2. Plaqyusun dediklərini qəbul etsək, İsa Məsih (ə)-in in-san şəklinə düşmüş xilaskar Allah deyil, nümunəvi insan, peyğəmbər olduğunu etiraf etmiş olarıq. Onun edam olun-masının səbəbi ali bir hədəf deyil, sadəcə olaraq bir faciəni əks etdirmiş olur.

158 QURTULUŞ VƏ FƏDA

3. Plaqyusun Adəmin «ilk günahı»na lazım olduğu kimi əhəmiyyət verməməsi, «vəftiz qüslü»nün «nicat və qurtu-luş» üçün gərəksiz olduğunu yetirir.1

Elə bu səbəbdən də Plaqyusun nəzəriyyəsi 43-ci ildə «Efasus» şurasında rədd edildisə də, kilsənin bu şurası Plaqyusla Avqustinin son həddə çatmış ixtilafını həll et-mək üçün təşkil olunmuşdu. Amma Avqustinin əqidəsi də şura tərəfindən tamamilə təsdiqlənmədi. Beləliklə, demək olar ki, hətta orta əsrlərdə belə kilsə Plaqyusun əqidəsinə sadiq qalmışdı.2 İndi də xristianların çoxu Plaqyusun əqi-dəsinə rəğbətlidir. Bununla belə, indiki kilsə rəhbərləri Avqustinin fikirlərinə etiqad bəsləyərək onu qəbul etmiş-dir. İslahatçı Protestant xristianlar da Avqustinin etiqadını tamamilə mənimsəyərək onu dinin özülü və kamilliyə uca-lan yeganə yol sanırlar.3

Protestant alimlərinin biri yazır: «Allah insanı iki cəhət-dən özü kimi yaratmışdı: ağıl və mənəvi paklıq cəhətin-dən. Adəm (ə) «günah» etdikdən sonra yer üzünə atıldı və onun «mənəvi paklığı» bütünlüklə ləğv oldu.4 Bu «günah» və onun mənfi təsirləri gələcək nəsillərə keçdi. Deməli, bəşəriyyətin atası sayılan, mənəvi cəhətdən kamil şəkildə azad olan Adəmin (ə) simasında «insan övladı», öz iri «günahı» ilə mənəvi azadlığını itirdi. O artıq «Allahın oğ-lu» deyil, «bəndəsi-qulu» sayılaraq şəriət qanunlarına əməl etməli idi ki, onun vasitəsilə yenidən öz əvvəlki rüt-bəsinə doğru yüksəlsin. Lakin öz «mənəvi azadlığını» itir-miş insan şəriətin qanunlarının çətin, ağır olduğuna görə və şeytani istəklərin güclü olması səbəbilə daim günaha

1 C. O. Qeridi, «Xristianlıq və bidətlər», səh. 186.2 A. Kernes, «Xristianlığın tarix boyu sərgüzəştləri, səh. 1123 Səh. 1124 Yuhənna Dəməşqi, «Əl-miə məqalə fil iman», Katolik kilsəsinin

rəsmi etiqadnaməsi; ccc, p 85

batır, öz cəzasını ağırlaşdırırdı. Daha doğrusu, irsi günahı daim çiyinlərində daşıyan insanlar öz günah əməllərilə Al-laha yaxın olmaqdansa, Ondan daha da, uzaqlaşırdılar. Mərhəmətli «Allah Ata» isə buna tab gətirməyərək, öz oğ-lu İsanı (ə) «qurbanlıq» olaraq yer üzərinə göndərdi. Çün-ki Adəmin (ə) «günahı» yalnız günahsız, pak bir ali varlı-ğın, «Allahın oğlunun» qanı ilə təmizlənə, yuyula bilərdi. İsa (ə) da özünü fəda edərək bu əzaba son qoydu.»1

Xristianların etiqadına əsasən indi insanların vəzifəsi yalnız İsaya (ə) iman bəsləmək, İlahi mərhəmətinə ümid-var olmaqdır.

İsanın (ə) «çarmıxa çəkilmə»sinin xeyir və bərəkətləri

1- Onun özünün fəda etməsi, insanları irsi günahdan azad etdi. (Romalılara məktub, 5-ci fəs., 8-9 və 12-17-ci cüm.)

2- Allahla insanı barışdıraraq daha da yaxınlaşdırdı. (Ro-malılara məktub, 5-ci fəs., 10-11-ci cüm.)

3- Onun özünü qurban verməsi Allahın qəzəbini həmişə-lik olaraq soyutdu. İsa Məsihə (ə) iman gətirən, onun «Al-lahın oğlu» olduğunu və çarmıxa çəkilərək özünü fəda et-diyini etiraf edən hər kəs behişt əhli olacaqdır.

4- Şəriət və dini hökmlər artıq ləğv olunmuşdur.2 Çünki şəriət iki səbəbə görə lazım idi:

1- Allahın razılığını əldə edərək behişt əhli olmaq üçün;2- Allahın bəndəliyindən, qulluğundan qurtularaq, Onun

«oğlu» olmaq üçün.

1 Henri T. «Xristian ilahiyyatı», səh. 1%2 Qalatiyalılara məktub, 4-cü fəs., 5-ci cüm.


İsa Məsih»in (ə) gəlişindən sonra Allahın qəzəbi həmişə-lik soyumuş, ona inananlar artıq bir növ «Allahın oğlu» sayılır.1

Qurtuluş yolunun maneləri1- Günah (Adəmin (ə) irsi «günahı»)

2- Şəriət (ilahi qanunlar)Günah haqqında sizə ətraflı məlumat verdik. Şəriət barə-

sində isə bir neçə əhəmiyyətli mətləbi xatırlamağı lazım bilirik.

Xristianların fikrincə, «şəriət» insanı Allaha doğru ucalt-mır. Günahdan uzaqlaşdırmır. Şəriət ağır olduğu üçün in-sanı daha da günaha batıraraq, Tanrıdan uzaqlaşdırır.2 (Ro-malılara məktub, 7-ci fəs., 8-9-cu cüm.; Qalatiyalılara, 4-cü fəs., 4-cü cüm.)

İbadət Allahın razılığını ələ gətirmək üçün lazım deyil-dir. Allah İsanın qurbanlığından sonra, heç bir tələb-əvəz olmadan hamıdan razıdır. Təkcə İsa Məsihə iman gətirmək kifayətdir. Tanrıya olunan digər ibadətlər isə vacib olma-yaraq yalnız sırf təşəkkür xarakterlidir. Çünki Allah heç kimin hansı (yaxşı, ya pis) əməl sahibi olmasına deyil, yal-nız İsa Məsihə (ə) olan inamına baxır.

Qurtuluş və fəda İslam baxışında (müqayisəli şəkildə)

İslam dini qurtuluş və fəda məsələsinə xristianlıqdan ol-duqca fərqli şəkildə yanaşır:

1-İslam dininə əsaslanaraq tam qətiyyətlə demək olar ki, Adəmin (ə) behiştdə işlətdiyi «günah» əsl həqiqətdə günah

1 Qalatiyalılara məktub, 4-cü fəs., 6-7-ci cüm.2 Allah «öz oğlunu» yer üzünə göndərdi ki, bizi əbədi ölümün

günahın və şəriətin lənətindən qurtarsın» (Məsihi ilahiyyatı, səh. 196)


deyil, adi bir «səhv» idi. Bütün ilahi peyğəmbərləri mə-sum1 sayan İslam dini, Adəmin (ə) bu əməlinə belə haqq qazandırır: Adəm (ə) həqiqi behiştdə deyil, dünya bağları-nın birindən ibarət olan «behişt» də idi. Adəmə (ə) qada-ğan olunmuş meyvələri yemək, sadəcə olaraq məsləhət gö-rülməmişdi. Əgər onları yeyərsə, yer üzərinə göndəriləcəyi və orada həyatı boyu şeytanla (şeytani istəklərlə) mübarizə apararaq ömür sürəcəyi, əvvəlcədən xəbər verilmişdi. Bu adi xəbərdarlıqdan ibarət idi, nəinki həqiqi bir hökm və qadağan olunmuş əməl. Amma Adəm (ə) şeytanın yağlı vədlərinə uyaraq, məsləhət görülməmiş meyvəni yeyərək ömürlük olaraq şeytanla mübarizəyə girmişdi.2

2- Gündəlik günahdan qurtuluş və nicat yoluna gəldikdə isə, Allah-təala buyurur: «Biz insanı qarışıq nütfədən ya-ratdıq və onu imtahana çəkirik.» (İnsan, 2)

İslam dininə görə, insan Allahın yer üzərində xəlifəsi sa-yılır.3 O, ilahi əmanəti qoruyandır. O, əncam verdiyi əməl-lərdə, doğru və pisi seçməkdə azad və ixtiyar sahibidir. (İnsan, 3) İxtiyarlı olduğu üçün də, daim imtahan qarşısın-dadır. O öz azad iradəsilə şeytana, şeytani istəklərə qalib gəlməlidir. (İnsan, 2-3)

Xristian dininin tam əksinə olaraq insan ixtiyar sahibidir, elə buna görə də yer üzərində yaxşılıqdan əlavə fəsad və pislik də var.

3- Daha maraqlı bir fərqi qeyd etmək yerinə düşərdi: Xristianların əqidəsinə görə, İncil Adəmin (ə) günahını «elm» ağacının meyvəsini yeyərək «yaxşı və pisi» anla-

1 Günahlardan uzaq, günahsız-pak.2 Məhəmmədhüseyn Təbatəbai, « Əl-Mizan», c. 1, səh. 126-127 və

136-1373 Məhəmmədhüseyn Təbatəbai, «Əl-mizan» c. 1, səh. 115, Fəxr

Razi, «Ət-təfsirül-kəbir», c. 2, səh. 181


maqda görür. Və onun bu əməlini bir növ o qədər şişirdir ki, sanki dəhşətli, qorxunc hadisə baş vermişdir.

Amma İslam dininə və Quranın ayələrinə əsasən Adəm (ə) yaradıldıqdan sonra ona «elm» verildi. Elə bu «elm»in üstünlüyünə görə də Allah tərəfindən mələklərə və şeyta-na, Adəmə (ə) səcdə etmək əmr olundu. «Bəqərə» surəsi-nin 33-34-cü ayələrinə diqqət etdikdə bir daha bunun şahi-di oluruq.

Çünki şeytanla mübarizə çox çətin və yüksək iradə tələb edir. Elə buna görə də Allah-təala Adəmə (ə) belə buyur-muşdu: «Ey Adəm, bu (İblis) sənin və arvadının düşmə-nidir. Ehtiyatlı ol ki, sizi behiştdən çıxarmasın, (yoxsa) çətin (əziyyətli) həyata düçar olarsınız.» (Ə`raf, 23)

4- İslam dininə diqqət yetirdikdə xristianlıqla olan yeni bir fərqi kəşf etmiş olarıq: Adəm (ə) öz səhv addımından1

sonra Allaha peşmançılığını bildirir. (Ə`raf, 23) Allah onun üzrünü qəbul edir. (Bəqərə, 37) Onu hamıdan üstün bilərək, yer üzərinə (canişin) seçir. (Taha, 122) Deməli Adəmin (ə) yer üzünə gəlməmişdən qabaq, əzəmət və hör-məti heç bir nöqsanla üzləşmir. Əksinə, o, Allahın yer üzə-rindəki qüdrətli və ixtiyarlı nümayəndəsi seçilir.

Burada sadəcə məkan və şərait dəyişilir. Adəmin (ə) Al-laha öz peşmançılığını bildirməsi də günah etdiyi üçün de-yil, onun Uca və Mərhəmətli Yaradana olan sevgi və ehti-ramından, Allah yanında nəzakətsizlik etmək qorxusundan yaranan üzüntünün nəticəsində idi.

Deməli, Adəm (ə) behiştdən yer üzərinə gələrkən, Tanrı ilə rabitəsi korlanmamış, daha da möhkəmlənmişdi. Əgər belə olmasaydı, Allah-təalanın onun üzrünü qəbul etməsi və özünə canişin seçməsi mənasız olardı.

1 Özünü çətinliyə saldıqdan sonra (Ə`raf, 23)


5- İslam şəriətlə bağlı olan bəhslərdə də xristianlıqla da-ban-dabana zidd olan fikirlər söylənilir. Xristianlıq (xüsu-silə də, protestant) heç bir yaxşı, xeyirxah əməli nicat və qurtuluş üçün lazımlı bilmir. Onların etiqadına əsaslana-raq, tam qətiyyətlə demək olar ki, zalım, pis və azğın işlər-lə məşğul olan hər kəs əgər İsa Məsihə iman bəsləyirsə, nicat tapanlardandır və birbaşa behişt əhlidir. Çünki Allah əməlin pis və yaxşı olması ilə deyil, yalnız imanla insanla-ra qiymət verir.1 İslam dini, öz növbəsində, təkcə insanın imanlı olmasının kifayət etmədiyini, saleh, pak əməl sahi-bi olmasını da vacib sayır. Qurani Kərimə diqqət yetirdik-də çoxsaylı ayələrdə ancaq imanlı və eyni halda saleh əməlli insanların nicat taparaq behişt əhli olacağı vədə ve-rilir.2

Elə bu səbəbdən də, İslam dünyasının görkəmli alimləri təkcə imanın nicat və qurtuluş üçün kifayət etmədiyini, imanla birgə pak-saleh əməl sahibi olmağı da şərt bilmiş-lər. Ayətullah Abdullah Cavadi Amuli özünün «Təsnim» adlı Quran şərhində yazır:3 «Yalnız imanlı olmaq kifayət deyildir. Qiyamət gününə, peyğəmbərlərə inanan insan, iy-rənc və ləyaqətsiz işlərlə məşğul olarsa, onun quru imanı ona heç bir fayda verməyəcəkdir. O, həqiqətdə iman gətir-məyibdir.»

Doğrusu, İslam dini bu barədə məsələyə daha məntiqi formada və dolğun baxışla yanaşır. Çünki həqiqi iman sa-hibi olan şəxsin hər hansı iyrənc, haram işlə məşğul olma-sı, bir növ imansızlığın nişanəsidir.

6- İslam dini İsa (ə) peyğəmbərin dar ağacına çəkilərək ölməsini, üç gün sonra ölülər arasından dirilərək bəzi dost-

1 Protestantism, p. 80 və 1902 Bəqərə 25, 82; Hud 23; Kəhf 107; Həcc 14, 23, Məryəm 60, Qisəs

803 Təsnim, 25, səh. 67 (xülasə olaraq)


ları ilə danışdıqdan sonra «Səmavi səltənətə» dönməsilə heç bir formada razılaşmır. Qurani-kərim aşkarcasına İsa-nın (ə) çarmıxa çəkilmədiyini, ölmədiyini bəyan edir: «(Onların lənətə düçar olmalarının bir səbəbi də, ) biz Məryəm (ə) oğlu İsanı öldürdük demələridir. Lakin onlar öldürmədilər, nə də dara çəkdilər! Lakin onların gözünə belə göründü. Bu haqda ixtilafda olanlar onun barəsində, əlbəttə, şübhə içərisindədirlər. O barədə fə-qət zənnə qapılırlar. Bunu yəqin bilmirlər. (Bilsinlər ki, ) qətiyyən onlar İsanı öldürməmişlər. Bəlkə, Allah onu öz dərgahına qaldırmışdır. Şübhəsiz, Allah qüvvət və hikmət sahibidir.» (Nisa, 157-158)

Bundan əlavə, Qurani-kərimə, bu islami rəvayətlərə isti-nad edərək demək olar ki, o zamankı, xristianlar İsanın yox, oxşar bir şəxsin1 edam olunduğunu görmüş, onu İsa (ə) zənn etmişlər. Deməli, İslama görə indiki xristianların İsa barəsində olan səhv əqidəsi, bir növ, o zamankı məsi-hilərin bu barədə yanılmasından nəşət tutur.

Quran buyurur: Onlar (İsaya (ə) inanmayanlar) hiyləyə əl atdılar. Allah da onların hiyləsinə qarşı (cavabında) (İsanı «səmavi səltənətə» çəkərək, münafiqlərdən birini İsa surətində onlara öldürtməklə2) əvəz verdi! Allah bütün hiyləgərlərdən tədbirlidir. O vaxt Allah buyurdu: «Ya İsa, həqiqətən, mən sənin yer üzündəki ömrünü tamam edib öz dərgahıma çığırıram. Səni kafirlərdən pak edə-rəm.» (Ali İmran, 54-55)

7- Xristian dini, İsanın (ə) özünü fəda etməsi müqabilin-də, Allahın onun ardıcıllarına təmənnasız olaraq «əbədi ni-cat» bəxş etdiyini və «cənnət-əhli» olduğunu söyləyir. Amma İslam dini nicat yolunun, yalnız insanların əməllə-

1 İslam hədislərində onu Yahudi (İsaya xəyanət edən şəxs) kimi tanıtdırırlra.

2 Nisa surəsinin 157-158-ci ayələrinə istinadla.


rinə bağlı olduğuna inanır. İslam hər kəsin özünün öz nica-tı üçün cavabdeh olduğunu, bu yolda təkcə pakizə, saf əməllərlə müvəffəqiyyətə uğraya biləcəyini söyləyir. Əl-bəttə, Tanrı öz köməyini və lütfünü lazım olan miqdarda, onların şeytana qələbəsi üçün əsirgəmir. Allaha qəlbən və əməllə bağlanan hər kəsə, O daim yardım edir.

8- Qurani-kərim bir kəsin günahının təsirilə başqa şəxs-lərin günahkar sayılmasının və sorğu-suala tutulmasını rədd edir. Çoxsaylı Quran ayələrində buyurulur: «Doğru yol tutan yalnız özünə xeyir, haqq yoldan azan isə an-caq özünə zərər edər. Heç bir günahkar başqasının gü-nahını daşımaz.» (Hərə öz günahına cavabdehdir.) (İsra, 15)

9- Tövbə etmək xristianlıqda vacib və lazımlı sayılmır. Bəlkə ruhi sarsıntılardan qurtulmaq üçün, məsləhət görül-müş, bir növ fərdi bəyənilmiş əxlaq, etika həddində dəyər-ləndirilir. İsanın (ə) «qanı» ilə bütün ardıcıllarının günahı-nı yuduğuna inanan xristianlar, heç bir zülm zorakılıq, əx-laqsızlıq və iyrənc əməli nicat, qurtuluş yoluna maneə bil-mir. Elə buna görə də «tövbə» öz həqiqi mənasını itirərək ikinci dərəcəli xarakter daşıyır.

«Tövbə» etmək həvəsində olanlar isə, sadəcə keşişin ya-nına gedərək günahlarını ona söyləyirlər, müəyyən miq-darda pul ödəyərək günahlarını bağışlatdırırlar.

Amma İslam dini «tövbə» məsələsinə olduqca fərqli ba-xışla yanaşır. İslama görə, günahlardan keçmək yalnız Al-laha məxsusdur və din xadimləri heç bir günahı bağışlayıb əfv edə bilməzlər. Qurani-kərimə istinadən, tövbə edən şəxsin üzünə hər vaxt Allahın rəhmət qapısı açıqdır. O, günahlardan keçən, çox mehriban və tövbə edənləri sevən-dir. (Bəqərə, ; Taha, 85; Hud, 3)

İnsan öz Allahı ilə birbaşa, istənilən vaxt əlaqə yarada-raq tövbə edə bilər. Tövbə edən şəxsin günahını, Mərhə-


mətli Yaradan bağışlamaqla birgə, onun etdiyi günahları, savab sayaraq, onun müqabilində sorğu-sual etmir. (Fur-qan, 68; Hud, 53)

Bunun üçün isə insan səmimi qəlbən etdiyi pis əmələ peşman olmalı, onu bir daha təkrar etməyəcəyinə Allah qarşısında, söz verməli, əgər kiminsə hüququnu tapdala-mışdırsa, onu bərpa etməlidir.

İslam dinin və müqəddəs sayılan hədislərin söylədiyinə görə, özünün Allah tərəfindən bağışlanmayacağını düşün-mək və naümid olmaq, özü də günahdır. Quranda Allah tövbə əhlinə münasibətində tez razılaşan, həlim, mehriban, mərhəmətli, rəhmli və məhəbbətlidir. (Yusif, 87; Bəqərə, 186; Hicr, 55-56; Ənam, ; Şura, 25 və s.)

Müsəlmanların dini öz günahını başqa şəxslərə söyləmə-yi də günah sayır. Çünki Allah-təala, günahları bağışlama-ğı yalnız Öz ixtiyarında olduğunu söyləyərək, özünü in-sanlara ən yaxşı sirdaş kimi tanıtdırır: «Ey mənim günah törətməklə özlərinə zülm etməkdə həddini aşmış bən-dələrim! Allahın rəhmindən ümidsiz olmayın. Allah tövbə etdikdə bütün günahları bağışlayar. Həqiqətən, O, bağışlayan və mehribandır.» (Zümər, 53-54)

Başqa səbəb isə, Allahın öz bəndələrinin cəmiyyətdə abır, heysiyyətini, şərəf və etibarını qorumaq istəyidir. Və günahı digərlərinə söyləyən insan bir növ şəxsi etibardan və hörmətdən düşür. İslam nəzərində günahını özgə şəxs-lərə danışmağın haram deməsinin ayrı səbəbi də, danışar-kən cəmiyyətdə günahın adiləşməsinə və nəfsani hisslərin oyanmasına gətirib çıxara bilməsidir.

Ümumiyyətlə, İslam dinində tövbəkar Allahın dostu sa-yılır,1 günahları savaba çevrilir,2 mələklərin tərif və duası-

1 Bəqərə2 Furqan, 68


na sahib olur,1 behişt əhli kimi tanıtdırılır,2 ömür uzunluğu, rifah kimi bəyan olunur.3 Və günah hər nə qədər olsa da, tövbə ilə paklandığı bildirilir.

Araşdırma1- Şəriətin insanlara lazım olub-olmamasına gəldikdə, ümumiyyətlə, qanun çərçivəsində yaşayan cəmiyyətlə, heç bir qayda-qanunun hökm sürmədiyi insan cəmiyyəti ara-sında olan əsaslı fərqi yada salmaq kifayətdir. Unutmaq olmaz ki, ictimaiyyətin «qanun»a olan ehtiyacı inkaredil-məzdir. Cəmiyyət varsa, qanun da olmalıdır. Qanun varsa «hakim» də olmalıdır. Qanunsuz hökmranlıq mənasızdır. Heç bir qanunun hökm sürmədiyi cəmiyyətdə nəinki ha-kimlik, hətta, yaşamaq da ağılasığmaz dərəcədə gülünc-dür.

Dini qanunlar (şəriət) də belədir. Böyük Yaradan insan cəmiyyəti yaratmışsa, ona hökmranlıq edirsə, insanları pis-liklərdən çəkindirmək üçün peyğəmbərlər yollayırsa, de-məli, qanun da yollamalıdır.

Bundan əlavə, heç bir qanunun bəyan olunmadığı, adi yaranışla hərc-mərcliyin öhdəsinə buraxılmış cəmiyyət, ən naqis cəmiyyətdir. Bu ali xislətli insan toplumu ilə uzlaş-mayan, meşə əxlaqı ilə fərqlənməyən cəmiyyət sayılmalı-dır. Deməli, qanun sağlam cəmiyyətin özəyidir. Belədirsə, ilahi qanunun (şəriətin) göndərilməsinin vacibliyi özünü bir daha təsdiqləyir. Həmçinin onun heç zaman bütünlüklə tətil, ləğv olunmaması da onunla eyni zərurət daşıyır.

Protestantlar və bəzi katoliklər «şəriət» in ləğv olundu-ğunu deməklə, böyük səhvə yol vermişlər. «Şəriət» insan-ları Allahın qəzəbinə düçar edir, çünki onu yerinə yetir-

1 Mö`min, 7-92 Ali-İmran,3 Hud, 3; «Səfinətul-bihar», c. 1, səh. 488


mək çox çətindir», deyən, Pavel, Avqustin Lüter və Kalvin kimilərin isə sanki insan iradəsinin hər şeyə qadir olduğu-nu və həmçinin sonsuz ilahi rəhmətinin, əfvinin varlığını unutmuşlar. Onlar başqa bir həqiqətə; «yaşadığımız dün-yanın ali imtahan olmasına» da göz yummuşlar. Məgər biz adəm övladları şeytanla, şeytani istəklərlə mübarizə apar-maq və bu meydandan qalib kimi ayrılmaq, sonsuz mənəvi saflığa ucalmaq üçün yaranmamışıqmı?

Şəriətin kənara atılması, indiki İncilin və İsanın (ə) tə-limlərinin tam əksinədir. Çünki:

1- İsa (ə) İncildə1 şəriəti təsdiq edərək, onun əleyhinə çı-xanları ləyaqətsiz adlandırır. Şəriətə inanıb əməl edən, onu insanlara öyrədən şəxslərin isə ilahi padşahlıqda böyük məqam və rütbələrə malik olacağını vəd edir.

2-İsa (ə) əbədi həyata (behiştə) yetişməyin yolunu da Qanuna və ilahi əmrlərə (şəriətə) əməl etməkdə görürdü: «Budur, biri İsanın (ə) yanına gəlib dedi: «Müəllim, həya-tım əbədi olsun deyə nə yaxşılıq etməliyəm?»

İsa (ə) ona dedi: «...Əgər sən əbədi həyata qovuşmaq is-təyirsənsə, Onun qanun və əmrlərinə riayət et.»

O, İsadan (ə) soruşdu: «Hansı əmrlərə?»İsa (ə) dedi: «Qatillik etmə, zina etmə, oğurluq etmə, ya-

lan şahidlik etmə» və s.2

Yaxud «Bir Müqəddəs Qanun alimi İsanı (ə) sınamaq üçün soruşdu: «Müəllim, Müqəddəs Qanunda ən böyük əmr hansıdır?»

İsa (ə) ona dedi: «Allahı - bir olan Rəbbi bütün ürəyinlə sev... Bu, birinci və ən böyük əmrdir.

1 Matta, 5-ci fəs., 17-19-cu cüm.2 Matta, 19-cu fəs., 16-18-ci cüm.; Mark, 10-cu fəs., 17-19; Luka,

18-ci fəs., 18-20-ci cüm.


Və buna bənzəyən ikincisi budur: «Qonşunu özün kimi sev.» Bütün Qanun və peyğəmbərlər bu iki əmrə bağlı-dır.»1

Ümumiyyətlə, İsanın (ə) şəriətə əməl etməsi və belə et-məyi ardıcıllarına tapşırmağı incillərdə dəqiqləşdirilmiş məsələdir.

3-Tarixə diqqət yetirsək, həm İsanın (ə) və həm də həva-rilərin Musanın (ə) şəriətini qorumağa və ona əməl etməyə etiqadlı olduqlarının şahidi olarıq.2 Böyük tarixçi Con Nas yazır:3 «Həvarilər Musanın (ə) şəriətinin bütün qayda-qa-nunlarına riayət edirdilər. Hər gün başqa yəhudilər kimi məbədə gedir və «Musanın (ə) qanunları»na hörmət edir-dilər. Dinə yeni üz gətirmiş məsihiləri «sünnət» edirdilər. Onlar tam məsuliyyətlə şəriətə əməl edirdilər. İsanın həva-rilərini yəhudilərdən fərqləndirən yeganə cəhət isə, onların İsanın Tövratda əvvəlcədən gəlişindən xəbər verilmiş «Məsih» bilmələri idi. Amma Yəhudilər belə fikirləşmir-dilər.» Hələ əsrdə siryani məsihilərinin İ Abiyyun, «Ebio-nim» adlı ilkin firqəsi də şəriətə etiqadlı olmağı lazım bi-lirdi. Petros, Barnaba, Aryus, Yaqub və digər həvarilər də şəriət qanunlarına əməl etməyi vacib sayırdılar.

Lakin şəriətin kənara qoyularaq ləğv olunmuş sayılması fikri, əsl həqiqətdə İsanın (ə) dininə çoxlu təhriflər gətir-miş Pavelin yeniliyidir. Necə ki C. Nas yazır: «O bu yolda çox çalışdı və nahayət ki, şəriət tərəfdalarını böyük ustalıq və siyasətlə məğlub etdi.»4

O əvvəlcə şəriət qanunlarından biri olan «sünnət»i ləğv etdi, sonra isə 613 qanunun hamısını naqis saydı və onun

1 Matta, 22-ci fəs., 37-40-cı cüm.; Mark, 12-ci fəs., 28-31-ci cüm.; Luka, 10-cu fəs., 25-27-ci cüm.

2 E. Kerner, «Xristianlığın sərgüzəştləri», səh. 433 «Dinlər tarixi», səh. 6114 «Dinlər tarixi», səh. 614


insanın cəhənnəm əzabından qurtuluşu üçün kifayət etmə-diyini söylədi.» («Mədəniyyətlər tarixi», səh. 680-686) Sonra isə İsaya (ə) iman bəsləməyin kifayət etdiyini sölə-yərək, bir növ şəriətin ləğv olunduğunu iddia etdi. O, «Fə-da-qurtuluş əqidəsini» Məsihin dininə gətirdikdən sonra belə nəticəyə gəldi. Çünki bu əqidə, şəriətin varlığı ilə tam ziddiyyət daşıyırdı.

Pavel bütpərəst və çoxallahlılığın «yadigarı» olan «Fəda-qurtuluş» əqidəsini möhkəmləndirmək, həqiqətdə özünün yaratdığı «yeni xristianlığı» yəhudiyyətdən tamamilə ayır-maqda bu addımı bəlkə də yəhudilərdən qisas almaq üçün atdı.1 Əlbəttə onun şəriəti ləğv saymasında əsas rolu «Fə-da-qurtuluş» inancı vasitəsilə saysız-hesabsız yunan büt-pərəstlərini «yeni məsihiyyətə» cəlb etmək niyyəti olmuş-du. Çünki şəriət ləğv olunmasaydı, onun ortaya atdığı «Fə-da» inancı mənasız və lazımsız sayılardı.2 Elə buna görə də Pavel şəriətin ləğv olunmasının səbəbini belə açıqlayır:

1) «Hamı günah işlətmiş və Allahın izzətindən məhrum qalmışdr. Amma onlar Allahın lütfü ilə, İsa Məsihin verdi-yi nicatla bəraəti müftə aldılar. Allah Məsihi öz tökülən qanına iman vasitəsilə günah əfv etdirən qurban təqdim et-di.3 Yəni, Allah bizə olan məhəbbətini bununla sübut edir ki, biz hələ günahkar ikən Məsih bizim uğrumuzda öldü. Beləliklə, Məsihin qanı ilə indi saleh sayıldığımıza görə ona inanmağın vasitəsilə Allahın qəzəbindən xilas olduğu-muz daha çox qətidir!»4

1 «Yəhudilərdən saysız-hesabsız götək yedim. Çox vaxt ölüm təhlükəsində oldum. Yəhudilərdən 45 dəfə, 40-dan bir əskik zərbə yemişəm. Üç dəfə dəyənəklə döyüldüm, bir dəfə daş-qalaq edildim...»(Korinflilərə, 2-ci məktub, 11-ci fəs., 23-25-ci cüm.)

2 Deməli «şəriət», «Fəda» əqidəsinin qurbanlığına çevrildi.3 Romalılara, 3-cü fəs., 23-25-ci cüm.4 Romalılara, 5-ci fəs., 8-9-cu cüm.


2) «Bəs günah haradan gəldi? Günah tək bir adam (Adəm) vasitəsilə və «ölüm» də günah vasitəsilə dünyaya girdi. Eləcə də, (Adəmə görə) hamı günahkar sayıldığına görə ölüm bütün insanlara keçdi.

Doğrudur, Qanun (şəriət) dən əvvəl də dünyada günah var idi. Amma Qanun yox ikən günahın hesabı tutulmaz 1

Qanun (şəriət) sonradan meydana gəldi ki, günah çoxal-sın.2 Qanun Allahın qəzəbini hasil edir, çünki qanun olma-yan yerdə cinayət olmaz.

Bir vaxtlar Qanun şüurumda olmadıqda biz diri idik, la-kin o əmr şüura çatdıqda günah dirildi. Biz isə öldük və beləliklə, bizə həyat verməli olan əmrlər, bizim ölümümü-zə səbəb oldu.3

İndi isə günahdan azad edilib Allaha qul olduğunuza gö-rə, bəhrəniz müqəddəslik, axırınız isə əbədi həyatdır. Gü-nah üzərinizdə hökm sürə bilməz. Çünki siz Qanun (şəriət) hakimiyyəti altında deyil, Allahın lütfü altındasınız.4 Mə-sih bizim uğrumuzda lənətlənib bizi Qanunun (şəriətin) lə-nətindən xilas etdi.»5

3) «Deməli, bilirik ki, İnsan Müqəddəs Qanuna (şəriətə) riayət etməklə yox, yalnız İsa Məsihə iman vasitəsilə saleh sayılır. Biz də İsa Məsihə iman etdik ki, Qanuna riayət et-məklə deyil, Məsihə iman etməklə, saleh sayılaq. Çünki Qanuna riayət etməklə heç bir insan saleh sayılmayacaq-dır.6

1 Romalılara, 5-ci fəs., 12-13-cü cüm.2 Romalılara, 5-ci fəs., 20-ci cüm.3 Romalılara, 7-ci fəs., 9-10-cu cüm.4 Romalılara, 6 fəs., 14 və 22-ci cüm.5 Qalatiyalılara, 3-cü fəs., 13-cü cüm.6 Qalatiyalılara, 2-ci fəs., 16-cı cüm.


İbrahim kimi. İbrahim Allaha iman etdi, bu da onun he-sabına salehlik kimi qeyd edildi...1 Dünyanın varisi olmaq vədi İbrahimə və yaxud onun nəslinə Müqəddəs Qanun (şəriət) vasitəsilə deyil, imanla saleh sayılmaq vasitəsilə verildi.2

Bu, İsanı heç vaxt görməmiş təlimlərinə əməl etməyən Pavelin söylədikləri idi. Amma İsanın həvarisi və ögey qardaşı Yaqub,3 Petros və Barnaba Pavelin əqidəsinin ta-mamilə əksinə hökm edir. Onu yolunu azmış, ağılsız, səfil, təkəbbürlü, zavallı adlandırır. Gəlin Yaqubun Pavelin zid-dinə yazdıqlarını oxuyaq: «Əgər bir kimsə yaxşı əməlləri yox ikən, imanı olduğunu bildirirsə, bunun nə faydası var-dır? Belə iman onu xilas edə bilərmi?

Əgər qardaş və bacılarınızdan biri çılpaqdırsa, gündəlik yeməkdən məhrumdursa, sizlərdən biri ona: «Salamat ge-din. İsinin və doyun.» deyib onların bədəni üçün zəruri olan şeyləri vermirsə, bunun nə faydası vardır?

İman da bu cürdür: əgər yaxşı əməlləri yox isə, özü-öz-lüyündə ölüdür... Ey ağılsız insan (Pavelə xitabla), əməlsiz imanın ölü, faydasız olduğunamı sübut istəyirsən? Məgər atamız İbrahim (ə) öz əməlləri ilə saleh sayılmadımı? O oğlu İshaqı qurbangahın üstündə Allaha təqdim etdi. Gö-rürsən ki, iman onun əməlləri ilə birgə hərəkət edirdi və iman əməllərlə kamil olmuşdur. «İbrahim Allaha iman et-di, bu da onun hesabına salehlik kimi qeyd edildi», deyən Müqəddəs Yazı da belə yerinə yetdi və İbrahimə əməlinə görə Allahın dostu deyildi. Görürsünüz ki, insan yalnız imanla deyil, əməllərlə də saleh sayılır.

1 Romalılara, 4-cü fəs., 3-cü cüm.2 Həmin yer, 121-ci cüm.3 Matta, 1-ci fəs., 25-ci cüm.


Məgər pozğun qadın Rahav da öz əməllərinə görə eyni cür saleh sayılmadımı? O, İsanı satmadı kəşfiyyatçıları qə-bul etdi və başqa yolla geri göndərdi (azdırdı).

Bilin, ruh olmayan bədən ölü olduğu kimi, iman da əməllər olmadıqda ölüdür.1

Kim bütün Qanuna (şəriətə) riayət edib onun bir müddə-asını pozarsa, o, Qanunun bütün müddəalarına qarşı gü-nahkar olur.2

Yaqub kinayə ilə özünü Səmavi İsanın seçilmiş elçisi ad-landıran Pavelin əməllərinə işarə edərək ona etirazını bil-dirir və deyir: «Aranızda hikmətli və dərrakəli olan kim-dir? Qoy yaxşı əməllərini müsbət yaşayışı ilə, hikmətdən gələn həlimliklə göstərsin.

Lakin əgər ürəyinizdə paxıllıq və xudbin ehtiras vardır-sa, lovğalanmayın və həqiqətə qarşı yalan danışmayın.

Bu, yuxarıdan, səmadan nazil olan hikmət deyildir. Bu, dünyəvi, nəfsani və şeytani hikmətdir. Çünki həsəd və xudbin ehtiras harada varsa, orada qarışıqlıq və hər cür pis iş vardır... Aranızda mübarizələr və ixtilaf haradandır? Bə-dəninizdə döyüşən ehtiraslarınızdan deyildirmi?»3 Belə nəzərə gəlir ki, doğrudan da, Yaqubun kəlamları olduqca tutarlı və samballıdır. Yaqubun İsaya (ə) yaxın adam oldu-ğunu və ilkin dövrdə Yerusəlim kilsəsinin rəhbəri sayıldı-ğını nəzərə alsaq, məsələnin əhəmiyyətini daha doğru dərk etmiş olarıq. Yaqub ilk məsihilərin və həvarilərin arasında İsadan (ə) kəsb etdiyi elminə və gözəl əxlaqına görə böyük nüfuz sahibi idi. Həvarilər və ilkin məsihilər hər kəsi, heç də asanlıqla özlərinə rəhbər seçməzdilər. Məsihiyyət tari-

1 Yaqub, 2-ci fəs., 14-26-cı cüm.2 Yaqub, 2-ci fəs., 10-cu cüm.3 Yaqub, 3-cü fəs., 13-18-ci cüm.; 4-cü fəs., 1-ci cüm. Həvari Yaqub

bu məktubunu Pavelin Qalatiyalılara yazdığı məktubun əleyhinə yazmışdır.


xində, İsanın davamçılarına zülmlər etmiş, onun ilahi «dərs» lərini heç vaxt dinləməmiş, təlimlərindən bixəbər olan, məsihilərin qarşısında diz çökərək sıralarına qəbul edilməsi üçün yalvaran Pavelin söylədikləri həvari Yaqu-bun kəlamları müqabilində çox cılız görünür.

Petros da şəriətin ləğv olunduğuna inanmır və Pavelə eti-raz edirdi. Petros və qardaşı Andrey İsaya ilk iman gəti-rənlər idi. Hər dörd incilə əsasən Petros İsaya ən yaxın adam sayılırdı.1 O, İsa Məsihin ilkin təbliğə başlamasından «göylərə» çəkilməsinə qədər onunla birgə idi. Onun əsl adı Şimon idi və İsa (ə) özü onun adını Petros (Peter) qoy-muşdu. Peter, «daş» mənasınadır. İsa onu özündən sonra canişin və həmçinin ali dini Rəhbər təyin etdiyi üçün belə adlandırdı: «Və Mən (İsa) sənə deyirəm ki, sən Petersən («daş» san) və Mən İsa cəmiyyətimi bu daşın üzərində qu-racağam və ölülər aləminin qapıları ona qalib gələ bilmə-yəcəkdir. Səmavi səltənətin açarlarını sənə verəcəyəm; yer üzündə bağlayacağın hər şey göylərdə bağlanmış olur. Və yer üzündə açacağın hər şey göylərdə açılmış olur.»2

Yaxud Yuhənna, 21-ci fəs., 15-17-ci cüm.-də İsa (ə) Pet-rosa üç dəfə «məndən sonra quzularımı, qoyunlarımı otar!» deyə əmr edir. İncillərlə tanışlığı olan hər kəs bilir ki, İsa (ə) öz sözlərini misal və təşbihlərlə ifadə edirdi. Və incillərin başqa ibarələrinə etibarən «qoyunlar»dan məq-səd İsanın (ə) ümməti, ona inananlardır.3 Deməli, Həzrət Məsih (ə) özündən sonra Peteri rəhbər kimi təyin etmişdi və hamı onun əmrlərinə tabe idi. Necə ki «Həvarilərin işlə-ri»ndə də bir daha bunun şahidi oluruq.4 O bütün məsihi

1 Matta, 4-cü fəs., 18-ci cüm.; Mark, 1-ci fəs., 16-cı cüm.; Luka, 5-ci fəs., 8-9-cu cüm.

2 Matta, 16-cı fəs., 18-19-cu cüm.3 Məsələn; Matta, 18-ci fəs., 24-cü cüm.4 Həvarilərin işləri, 15-ci fəs., 7-ci cüm.


şuralarının rəisi sayılırdı.1 Həvarilərin natiqi idi.2 Yəhudi-lərə və qeyri yəhudilərə təbliğ edirdi və bu işi ona İsa (ə) tapşırmışdı.3 İsa (ə) kimi möcüzələr göstərir, əlacsız xəstə-lərə şəfa verirdi.4

Bunu da bilmək lazımdır ki, həvarilərin işlərində Petro-sun Paveli «şəriət» barəsində olan fikrini nisbi şəkildə dəs-təklədiyi yazılsa da, Pavelin Qalatiyalılara yazdığı mək-tublarda bunun ziddini görürük. Pavel Petrosun və Yaqu-bun, «şəriətin lazım olmaması» haqqında onunla razılaş-madığını yazaraq, onları və Barnabanı riyakar adlandırır: «Peter Antakiyaya gəldikdə isə şəxsən ona qarşı çıxdım, çünki o, yanlış hərəkət edirdi... Və onunla bərabər o biri yəhudilər də riyakarlıq etdilər, belə ki, hətta Barnaba belə onların riyakarlığına qapıldı.» (2-ci fəs., 11-13-cü cüm.)

Pavel Petrosun onunla razılaşmadığını gördükdə, qeyri-yəhudilərin təbliğini öz öhdəsinə götürərək İsanın (ə) ona verdiyi canişinlikdə özünü ikinci şərik saydı və bunu ha-mıya elan etdi: «Petrosa sünnətlilər (yəhudilər) arasında olduğu kimi, mənə də sünnətsizlər (qeyri-yəhudilər) ara-sında müjdəni yaymaq tapşırığı (İsa (ə) tərəfindən) verildi. Çünki Petros (yəhudilərin həvarisi olduğu üçün) onda fəal olan Allah, qeyri-yəhudilər üçün məndə fəal idi.»5

Deməli, Petrosu qeyri-yəhudilərin həvarisi saymırdı.Amma «həvarilərin işləri»ndə Petros deyir: «Qardaşlar!

Siz bilirsiniz, Allah xeyli vaxt əvvəl aranızdan məni seçdi ki, qeyri-yəhudilər müjdənin təbliğini mənim ağzımdan eşidib iman etsinlər.» Beləliklə, Pavel, Yaqub, Barnaba, Petros və s kimi əzəmətli həvarilərin fikir və mülahizələri-

1 Həmin yer, 1-ci fəs., 15-26-cı cüm.2 Həmin yer, 2-ci fəs., 14-42-ci cüm.; 3-cü fəs., 11-26-cı cüm.3 Həmin yer, 2-ci fəs., 14-42-ci cüm.; 3-cü fəs., 11-26-cı cüm.4 Həmin yer, 3-cü fəs., 1-15-ci cüm.5 Qalatiyalılara, 2-ci fəs., 6-8-ci cüm.


nə, nəsihətlərinə məhəl qoymadan İsanın təlimlərini yerlə-yeksan etdi. Hamfri Kartenter «İsa» adlı kitabının 154-cü səhifəsində yazır: «Pavel öz təlimlərindən İsanın (ə) necə təlim etdiyini, nə söylədiyinə əsla maraqlanmırdı. Bu onun üçün əhəmiyyətsiz idi. Pavel qeyri-yəhudilərə olan təlim-lərində İsanın (ə) həqiqi məktəbindən uzaq düşdü və özün-dən yeni «tarixi məsihiyyət» yaratdı.»

Bəli, belə də olmalı idi. İsanın (ə) «göylərə getməsin-dən» 10 il sonra qəflətən məsihi olmuş, üç il həvarilər tə-rəfindən rədd edilərək qəbul olunmamış, məşhur olduqdan sonra isə onlara arxa çevirmiş bir şəxsdən bundan artıq heç nə gözləmək mümkün deyildi.

Bəli, «Fəda-qurtuluş» inancı və «şəriətin ləğv olunma-sı»na olan etiqad Pavelin İsanın (ə) dininə gətirdiyi lazım-sız və əsasız «yeniliklər» idi. 325-ci ilə kimi onun əqidəsi rəsmi şəkildə heç kim tərəfindən qəbul olunmadı. 325-ci ildə Nikeyya şurasında əksəriyyət tərəfindən Konstantinin yanında təsdiq olunsa da, çox az müddətdən sonra, onu imzalayan şəxslər arasında yenidən bu barədə ixtilaf və ziddiyyətlər baş qaldırdı. Və yenidən onun əqidəsi Kons-tantin tərəfindən rədd edilərək Pavelin əqidələrinin müxa-lifi olan Aryus dini lider kimi məşhurlaşdı. Amma Aryu-sun «şübhəli ölümü»ndən sonra yeni dini hakimiyyət Pa-velin etiqadları aşiqlərinin əlinə keçdi. Lakin yavaş-yavaş onun fikirləri yaddan çıxaraq, unudulmağa başladı.

IV əsrdə Avqustin bu əqidəni yenidən dirçəltdi və 431-ci ildə onun fikirləri Efasus şurası tərəfindən təsdiqlənsə də bütünlüklə tanınmadı. Deyildiyi kimi, hətta orta əsrlərdə də xristian kilsələri Plaqyusun əqidələrinə sadiq qalmışdı.1

1 E. Kernez «Xristianların tarix boyu sərgüzəştləri», səh. 112


XVI əsrdə Almaniyalı M. Luter1 (1483-1546). O, İsveçli Tsevingel (1484-1531) və Fransalı C. Kalvin (1509-1564)2

katolik kilsəsinin xürafi ayinlərindən bezərək yeni fikir, yeni əqidə axtarışı ilə Avqustinin Paveldən irs apardığı eti-qadları «protestant məzhəbində» təzədən yaratdılar. Əslin-də katolik kilsəsinin rüsvayçı hərəkətlərindən bezmiş bu adamlar özləri də istəmədən, hər hansı yolla onun qarşısını almaq üçün Pavelin əqidəsini, bir növ, ortaya atmağa məc-bur oldular.

Beləliklə, İsanın təlimlərinə tam yad olan bir əqidə, nə-hayət, ki, xristianlığın protestant məzhəbinin ön xəttinə, özəyinə çevrildi.

2- Məsihilərin «fəda» inancı, həqiqətdə, Əhdi-ətiqin buyruqlarının da əleyhinədir. «Hezqil kitabının» 18-ci fə-sil, 20-30-cu cüm.-də deyilir: «Günahla bərkiyən can da öləcəkdir. Oğul atanın günah yükünü, ata da oğulun günah yükünü daşımayacaqdır! Ən ülvi səadət də, özünün ola-caq, ən yaman şər də.»

Diqqət yetirsək, görərik ki, İsa (ə) İncildə buyurur: «San-mayın ki, Mən müqəddəs qanunu (Əhdi-Ətiq) və peyğəm-bərlərin yazdıqlarını pozmağa gəldim. Çünki sizə doğrusu-nu deyirəm, göy və yer keçib getmədən, Qanundan (Əhdi-Ətiq) ən kiçik bir hərf və ya bir nöqtə belə olmayacaqdır. Beləliklə, ən kiçik əmrlərdən birini kim pozarsa və belə et-

1 Martin Lüter (1483-1546) reformasiyanın görkəmli xadimi. O, insan və Allah arasında vasitəçi kimi kilsənin və ruhaniliyin rolunu inkar etmişdir. Göstərirdi ki, insanın «qurtuluşu» xeyirxah işlərin», dini mərasimlərin və şəriətin yerinə yetirilməsində deyil, hər bir insanın yalnız özünün İsa Məsihə olan etiqadının səmimiliyindən asılıdır. («Fəlsəfə terminləri ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu səh. 255)

2 Əlbəttə, onların arasında müəyyən fikir ayrılıqları da mövcuddur.


məyi insanlara öyrədərsə, Səmavi səltənətdə ən kiçik ləya-qətsiz adlanacaqdır.»1

Əziz oxucu, əgər belədirsə biz «Fəda» etiqadının təməl daşı olan «Adəmin (ə) günahının gələcək nəsillərə keçmə-sini» necə dəyərləndirə bilərik? İsanın incildə təsdiq etdiyi Tövrat və keçmiş peyğəmbərlərin kitabları bu inancın ək-sinə hökm edirsə, məsihilərin «fəda» inamını necə qiymət-ləndirmək olar?

Bundan əlavə, bir nəfərin «günahı» ucbatından milyard-larla insanın günahkar sayılması, ağlasığmaz dərəcədə ədalətsiz mühakimə olaraq, heç bir ağıl və məntiq çərçivə-sinə sığmır. Eyni halda bir şəxsin «özünü qurban verməsi» ilə milyardlarla insanın əfv olunması, sanki gülünc bir za-rafatdır. Bu ilahi ədalətlə ziddir. Adəmin (ə) «günahın»dan xəbərsiz olan hətta ona razı olmayan gələcək nəsillər məh-kum olunur. Onlar əbədi səadətdən məhrumdurlar. İsanın «fəda» sından bixəbər olan başqa nəsillər isə əfv edilir və əbədi səadətlə, behiştlə müjdələnir. Nə məhkum olunan məhkumiyyətə layiqdir və nə də bəxşiş verilən mükafata layiq.

3- Adəmdən (ə) İsaya (ə) qədər yaşamış insanların axirət taleyi necə olacaqdır? Onlar nicat tapmış və behişt əhlidir-lərmi? Əgər behişt əhlidirlərsə, İsanın özünü fəda etməsinə nə lüzumu var idi? Amma bu adamlar nicat tapmamış, gü-nahkar və cəhənnəm əhlidirlərsə, insan ağlı belə hökmün olduqca insafsız və ədalətsiz olduğuna iqrar edir.

4- Qeyd etmək lazımdır ki, İsaya (ə) qədər yaşamış in-sanların arasında çoxlu sayda ilahi peyğəmbərlər də var idi. Onlar barəsində hansı qərar veriləcək? Günahkar, ya məsum? Cəhənnəm, ya Cənnət?

1 Matta, 5-ci fəs., 17-19-cu cüm.


Bəhsə diqqətlə yanaşdıqda, bu əqidənin yenə də İsanın (ə) təsdiqlədiyi əhdi-ətiqlə daban-dabana təzadlı olduğunu görərik. Belə ki Davudun kitabının 1-ci cildində, 5-ci cüm-lədə oxuyuruq: «Şər qüvvələr məhkəmədə, günahkarlar isə adillərin toplusunda durmayacaqlar.» Belə olduqda, Süley-man (ə), Davud (ə), İbrahim (ə), Musa (ə) Allahla «söhbə-tə»1 necə nail oldu?

5-İsanın (ə) edam olunması ilə ona inananların Allah tə-rəfindən təmənnasız olaraq behiştlə mükafatlandırılması, heç bir yaxşı və pis əmələ məhəl qoyulmaması nə dərəcə-də düzgündür? Doğrudanmı, ədalətli Allah üçün pis və yaxşı əməlin fərqi və mənası yoxdur. Həqiqətənmi, təkcə quru inam «qurtuluş» üçün kafidir?

Bu, insanların günaha və çirkin işlərə doğru həvəsləndir-məkdir. Axı necə ola bilər ki, Hitler kimi qaniçən xristian, İsaya (ə) inam bəslədiyi üçün, Allah tərəfindən, sorğu-su-alsız, cəzalanmadan behiştə layiq görülsün? Necə ola bilər ki, 20 yanvar və Xocalı faciəsində hətta körpələrə, qocala-ra belə rəhm etməyən xristian ermənilər öz ləkəli vicdanla-rı ilə sadəcə İsaya (ə) imanlı olduqları səbəbinə cənnət əhli olsun?

6-Adəmin (ə) «günahı»ndan sonra İsaya (ə) qədər yaşa-mış bəşər övladının ixtiyarının əlindən alındığını, yaxşı və pisi seçmək iqtidarından məhrum edildiyini düşünmək, ən azı insafsızlıq olardı. Çünki insan digər yaranmışlardan yalnız öz ağlı və azad iradəsilə seçilir. Məhz bu iki qüvvə-nin vasitəsi və qüdrətilə o həyatı boyu yüksək kamilliyə, ilahi kamala doğru ucalmaq üçün daha münbit istedada malikdir. Demək olar ki, cəddimiz Adəmin (ə) timsalında, Allahın əzəmətli məxluqları olan mələklər tərəfindən səc-

1 Vəhy


də olunan «insan» simvolu, bu ünvanın dəyərli, bənzərsiz həqiqət olduğunu bir daha təsdiqləyir.

İlahi kamilliyə ucalmaq üçün belə əlverişli şəraitə sahib olan insanı, iradə və ixtiyarından məhrum etmək, ondan yardımını əsirgəmək olduqca amansız və sərt davranışdır. Aləmlərin Rəhimli və Mərhəmmətli Yaradanı, Allah-Təa-ladan belə amansız addım çox uzaqdır.

Bu, Hikmətli və Müdrik Allahın dünyanı yaratmasında bəşərin mənəvi təkamülü yolunda ön görən hədəflə də zid-dir. Tanrı insanı bu gün üçünmü xəlq etmişdi?

7-«Fəda» inancı bizi Allahın sonsuz qüdrət və rəhmətinə mübhəm şəkildə yanaşmağa məcbur edir. Doğrusu, tükən-məz, əzəmət və rəhmət sahibi Allah-təalanın əsrlər boyu Adəmin (ə) «günahını» bağışlayaraq təsirsiz etməməsi, «öz oğlunu» qurban vermək məcburiyyətində qalması bə-şərin yetkin şüuru ilə heç bir tənasüb daşımır.

8-İsanın (ə) çarmıxa çəkilməsinə gəldikdə isə, bu ba-rədə bir sıra tənasübsüzlüyün şahidi oluruq:

8. 1-Xristianlara görə: «İsa» (ə) tutularkən, bütün şagird-ləri onu tənha qoyaraq qorxub qaçdılar. Onlar İsanın (ə) edam olunmasından bir müddət sonra üzə çıxdılar.»1

İsanı (ə) həbs edən əsgərlər Romadan gətirilmişdi. Onlar nə yəhudilərin dilinə, nə də adətlərinə bələd idilər və İsanı (ə) da tanımırdılar. Əgər tanısaydılar, yəhuda İskaryotun İsanı (ə) öpüşlə ələ verməyi mənasız olardı. Çünki o «kimi öpsəm İsa (ə) odur, onu tutun» – deyə onlara bir işarə ver-mişdi.2 İsa (ə) da ona dedi: «Yəhuda, məni öpüşləmi satır-san?»3

Yəhya incilinə əsasən, İsa (ə) özü onlara «kimi axtarırsı-nız?» deyə müraciət etdi. Onlar: «Nazaretli İsanı» söylədi-

1 Matta, 26-cı fəs., 56-cı cüm.; Mark, 14-cü fəs., 50-ci cüm.2 Matta, 26-cı fəs., 48-ci cüm.3 Luka, 22-ci fəs., 48-ci cüm.


lər. İsa onlara: «Mənəm» - dedi. Onlar inanmadılar, İsa (ə) hətta ikinci dəfə də soruşdu və dedi: «Sizə dedim ki, mə-nəm!»1 Buradan dəqiq nəticə almaq olar ki, onlar İsanı ta-nımırdılar. Deməli, hansısa fədayi bir həvarinin, yaxud İsanı (ə) sevən şəxsin özünü İsa (ə) kimi təqdim edərək onun əvəzinə səhvən edam olunması da mümkündür.

Diqqət yetirmək lazımdır ki, incillərə istinadən İsaya (ə) hücum gecə baş vermişdi...

8. 2-Doğrusu, incillərdə yazılan İsanın (ə) çarmıxa çəkil-məsi əhvalatının tam dəqiqliyi ilə təhlil etdikdə, edam olu-nan şəxsin «İsa» olmasına inanmaq çox çətindir.

İncillərə görə, İsa (ə) cəsur, qorxmaz və özünü hər an Allah yolunda fəda etməyə hazır olan insan idi. O, ardıcıl-larını daim cürətli, ürəkli olmağa və din yolunda hər şey-dən keçərək özünü qurban etməyə səsləyirdi: «Kim şagir-dim olmaq istəyirsə, özünü inkar etsin və «dar ağacını» götürüb məni izləsin. Çünki kim canını xilas etmək istəyir-sə, (bilsin ki, axır onu) itirəcək. Amma kim canını mənim uğurumda itirirsə (behiştdə) onu qazanacaqdır.»2

Amma nədənsə, şagirdlərini daim rəşadətli olmağa və ölümdən qorxmamağa səsləyən «İsa» Getsamani bağında «həbs olunma»mışdan öncə bunu bilərkən tamamilə başqa cür rəftar edir: «İsa kədərləndi, dərin ələm çəkməyə başla-dı, onlara (həvarilərə) dedi: «Canım ölüm dərəcəsində kə-dərlidir. Burada qalıb mənimlə oyaq olun.» Sonra bir daş atımı irəli getdi, üzüqoylu yerə döşənib dua etdi ki: «Al-lah, ay Allah! Sən hər şeyə qadirsən! Bu ölüm kasası mən-dən keçsin!. Sonra isə şagirdlərinin yanına qayıdıb, onları yatmış görüb dedi: «Demək, mənimlə bir saat da olsa oyaq dura bilməzdiniz?!» ... Və o, üç dəfə Allaha yalvarmağa

1 Yəhya, 18-ci fəs., 3-8-ci cüm.2 Matta, 16-cı fəs., 24-25-ci cüm.; Mark, 8-ci fəs., 34-cü cüm.


getdi ki, onu ölümdən qurtarsın.1 İsa şiddətli iztirab içində olaraq daha səylə dua edirdi, onun təri yerə daman qan damlalarına bənzəyirdi.2

O özünü qorxudan o qədər itirmişdi ki, romalı vali Pila-tın suallarına və ona atılan ittihamlara belə cavab vermirdi. Əgər o, (tutulan şəxs) İsa Məsih olsaydı, bunu cəsarətlə söyləyər, ona qarşı sürülmüş ittihamlara tutarlı cavablar verərdi, ancaq belə olmadı. O, qırıq-kəsik cavablarla kifa-yətləndi. Hətta iş o yerə çatdı ki, Pilat özü də buna təəc-cübləndi və dedi: «Bax, nə qədər işlərdə səni ittiham edir-lər. Sən isə heç cavab da vermirsən!3 Onu çox alçaldıcı şə-kildə təhqir etdilər, üzünə tüpürdülər, gözünü bağlayıb yumruqladılar, başına tikandan tac qoyaraq, qamışla döy-dülər, amma o yenə də cavab vermirdi. Çünki qorxu və dəhşətdən avara qalmışdı. İsa ki belə deyildi. İncillərə əsa-sən, o həmişə hazırcavab idi və kəskin nitqlərilə yəhudi si-nanoqlarını tənqid edirdi. Hətta, onları çəkinmədən təhqir edirdi.4 Daha maraqlısı budur ki, o, dara çəkilərkən ağla-yır, fəryad edərək Allaha öz etirazını bildirirdi və deyirdi: «Allahım, Allahım! Axı nə üçün məni tənha qoydun?!»5

Belə nəticəyə gəlmək olar ki, dara çəkilən adam İsa de-yil, başqa birisi olmuşdur.

8. 3-İncillərdə oxuyuruq ki, İsa (ə) tutulan gecəsi, həbs-dən qabaq şagirdlərinə dedi: «Bu gecə hamınız mənim ba-rəmdə şəkkə qapılacaqsınız.»6

1 Matta, 26-cı fəs., 36-46-cı cüm.; Mark, 14-cü fəs., 33-42-ci cüm.2 Luka, 22-ci fəs., 44-cü cüm.3 Matta, 27-ci fəs., 1-2-ci cüm.; Mark, 15-ci fəs., 1-5-ci cüm.4 Matta, 23-cü fəs., 1-36-cı cüm., Luka, 11-ci fəs., 39-51-ci cüm.,

Mark, 12-ci fəs., 38-40-cı cüm.5 Matta, 27-ci fəs., 46-cı cüm., Mark, 15-ci fəs., 34-cü cüm.6 Matta, 26-cı fəs., 31-ci cüm., Mark, 14-cü fəs., 27-ci cüm.


Sizcə, İsanın şagirdləri onun barəsində necə şəkkə qapıla bilərdilər? Ona bəslədikləri imandan dönməkləmi? Əsla yox. Onlar axıra qədər imanlı idilər.

İsa (ə) «imansızlıq»dan yox, «şəkk»dən söhbət açırdı. Bunlar ayrı-ayrı məsələlərdir. Belə çıxır ki, İsa (ə) özünün «çarmıxa çəkilib-çəkilməməsi», daha doğrusu «çarmıxa çəkilənin İsa olub-olmaması» barəsində həvarilərin büdrə-yəcəyinə, çaşacağına işarə edir.

İncillərin azərbaycanca olan tərcümələrində bu cümləni «məndən dönəcəksiniz» - deyə tərcümə etmişlər və onu Petrosun üç dəfə İsanı (ə) inkar etməyi ilə əlaqələndirmiş-lər. Lakin bu belə deyildir. Çünki: 1-Əski mətndə və başqa dillərə olan tərcümələrdə «Mənim barəmdə şəkk edəcəksi-niz» kimi yazılmışdır. 2-Bu yalnız Peterin «inkarı»na aid ola bilməz. Birinci, İsa (ə) incildə Peterə ayrıca müraciət etmişdir. İkinci, Peter İsanı (ə) tanımadığını üç dəfə söylə-di. Şəkk etmədi. «Şəkk etmək», inkar etməkdən tamamilə fərqlidir. «Şəkk edən şəxs» həqiqəti bilmədiyi üçün şəkk edir, «inkar edən şəxs» isə həqiqəti bilərək, özünü bilmə-məzliyə qoyub inkar edir. Üçüncü, İsanın (ə) bu sözü tək-cə Petrosa aid edilə bilməz, çünki o «hamınız mənim ba-rəmdə şəkk edəcəksiniz» – deyir.

8. 4-İsa (ə) «həbs olunduğu» gecə, əvvəlcədən şagirdlə-rinə onun barəsində şəkkə düşəcəklərini deyir, şeytanın fə-aliyyətə başlamasını bildirir.1 Həvarilərin onu axtaracağın-dan söhbət açır.2 Kədərlərinin sevincə dönəcəyini söylə-yir.3 Və nəhayət, onları şeytanın şərindən qorunmağı tapşı-rır.4 Bu ardıcıllıq bizə belə söyləməyə əsas vermirmi ki, o,

1 Yəhya, 12-ci fəs., 31-32-ci cüm.2 13-cü fəs., 33-cü cüm.3 16-cı fəs., 20-ci cüm.4 17-ci fəs., 15-ci cüm. (Barnaba incili barəsində gələn fəsillərdə

ətraflı məlumat veriləcəkdir.)


şagirdlərinin xəyala qapılacağından qorxurdu? Şəkkə düş-müş həvarilərin heç birisinin iştirak etmədiyi «edam məra-simi»ndə İsanın (ə) dara çəkildiyini səhv güman etdikləri mümkün deyildimi?

8. 5-Barnaba incili də, İsanın (ə) çarmıxa çəkilmədiyini, onun əvəzinə səhvən Yahuda İskaryotun dara çəkildiyini yazır. (Diqqət yetirmək lazımdır ki, incillərdə Yahudanın asıldığını yazırlar. Onlara görə isə Yahuda özünü asmış-dır.)1

8. 6-İlkin məsihi firqələri də Məsihin edam olunmadığı-na, onun əvəzində Yahudanın dara çəkildiyinə etiqadlı idi-lər. Məsələn, miladın 1-ci əsrində korinzians firqəsi Yu-nanda, basilidians firqəsi miladın 2-ci əsri İsgəndəriyyədə və həmçinin sorpokratians firqəsi də bu fikirdə idilər.2

9-İsa (ə) öz ardıcıllarını «xaç asmağa» dəvət edibdirmi?İncilə diqqət yetirək: «Mənim həqiqi davamçım dar ağa-

cını-çarmıxı boynundan asandır.»3

«İsa ilə bərabər çoxlu adam gedirdi və o dönüb onlara dedi: «Kim öz arvad-uşaqlarına, qardaş-bacılarına, hətta öz həyatına nifrət etməyib mənim yanıma gələrsə, mənim şagirdim ola bilməz! Kim öz çarmıxını daşımayıb ardımca gəlirsə, mənim şagirdim ola bilməz!»4

«Kim ardımca gəlmək istəyirsə, özünü inkar etsin və çarmıxını götürüb məni izləsin. Çünki kim canını xilas et-mək istəyirsə, onu itirəcək. Amma kim canını mənim uğu-rumda itirsə, onu (qiyamətdə) qazanacaqdır.»5

1 Matta, 27-ci fəs., 5-ci cüm.2 «Məhmməd bibliyada”, səh. 2243 Luka, 14-cü fəs., 25-27-ci cüm.; Matta, 10-cu fəs., 37-39-cu cüm.;

Mark, 8-ci fəs., 34-37-ci cüm.4 Luqa, 9-cu fəs., 23-25-ci cüm.; Matta, 10-cu fəs., 38-ci cüm.5 Matta, 16-cı fəs., 24-25-ci cüm., Mark, 8-ci fəs., 34-cü cüm.; Luqa,

9-cu fəs., 23-24-cü cüm.


Bu sözlərdən məqsəd İsanın (ə) xalqı «xaç asmağa» də-vət etməsi ola bilməz. Onun sözlərindən ardıcıllarını fəda-karlığa dəvət etməsi aydınlaşır. Yəni: «Hər kəs öz ölümü-nü göz önündə görmürsə, özünü ilahi ayini yolunda qur-ban vermək istəmirsə, mənim şagirdim ola bilməz.» Ayə-nin deyilişi bir həqiqət olaraq bu fikri çatdırır. İsa (ə) öz zamanının ictimai-siyasi şəraitini diqqət mərkəzində çəkə-rək, özünü, canını, malını din yolunda fəda etməyə hazır olanları əsl dindar hesab edir. «Xaç asmağı» ilahi şərəf ki-mi önə çəkmir. Çünki bütpərstlərin hökmranlıq etdiyi, tam iqtidarda olduğu elə bir şəraitdə, İsanın (ə) dininin qələbə-si və ən azı hər şeydən keçməyə hazır olan rəşadətli, cəsur tərəfdaşlara ehtiyacı var idi, boynundan xaç asan zahidlərə yox!

Həmçinin nəzərə almaq lazımdır ki, xristianların əqidəsi-nə görə, İsa bu sözləri şagirdlərinə öz «diriliyin»də söylə-mişdi.

DOQQUZUNCU FƏSİL

RAHİBLİK

Monaxizm (Rahiblik) xristianlıqda

Monaxizm (tərki-dünya olmaq) İslamda

Rahiblik yaxşıdır yoxsa hərislik?!

Monaxizm (rahiblik) xristianlıqdaMonaxizm, dünyanın naz-nemətlərindən tamimilə üz çe-virmək, tərki-dünya olaraq ancaq ibadət və dini ayinləri yerinə yetirməklə ömür sürməyə deyilir. Monaxizm aşiq-ləri, hətta insanlar kimi də yaşamır, onlar evlənmir, Alla-hın verdiyi halal ruzilərdən belə uzaq qaçır, çox çətinlik və əziyyətlə yaşamağa üstünlük verirlər.

Xristian alimləri monaxizm barəsində müxtəlif əqidələrə malikdirlər. Məsələn, R. Niebuhr monaxizmi məsihi dün-yasının bidəti adlandırır. Amma Berdyayev, onu xristianlı-ğın ürəyi və cövhəri hesab edir.

Lakin, demək olar ki, xristian dünyasının əksəriyyəti, tərki-dünya olmağı özünü əsl məsihi sayan hər kəsin yaşa-yışının bir hissəsi kimi qəbul etməyi lazımlı bilir. Məsihi ruhaniləri isə, bunu özləri üçün zəruri sayırlar. Bu onların ideal saydıqları «məsihi» həyatıdır.

Katolik və ortodoks kilsələri öz fanatik monaxistləri ilə iftixar edirlər. Ruhani olmağa üz gətirənlər «Müqəddəs monaxistlər»in yazdıqlarına əməl etməyə çalışaraq, onları «əsl ruhani həyatı» üçün nümunə və hədəf seçirlər.

Protestantlar monaxizmi sevmədiklərini iddia etsələr də, onu ictimai yaşayışda məsuliyyətlərdən qaçan qorxaqların peşəsi» adlandırsalar da bu məzhəbə aid olan çox saylı məşhur alim və ruhanilərin monoteist olduğunu müşahidə etmək olar. Jakob Boeme də onlardan biri sayılır. Ümu-miyyətlə, protestant mənşəli Pietism, metodism, pentika-lism və sair kimi elmi hərəkatlar da bu fikri təsdiqləyir.


Qədim xristianların monaxizmə üz gətirmələrinin səbə-bini, tarixşünaslar, onların miladın İ-İV-cü əsrində dözül-məz işgəncələrə təqiblərə məruz qalması, yurd-yuvaların-dan didərgin salınaraq çöllərə, səhralara, dağlara sığınma-larında görürlər. Belə ki, İsanın (ə) müdhiş əzab-əziyyətlə «öldürüldüyünü» zənn edən məsihilər özlərinin də dəhşət və qorxu içərisində yaşadığını gördükdə bunu «əsl məsihi həyatı» kimi qəbul etməyə məcbur idilər.

Bəzi tədqiqatçılar əlləri hər yerdən üzülmüş, ümidi kəsil-miş məsihilərin Allaha pənah apararaq səhralarda, mağara-larda çarəsizlikdən yalnız ibadətlə məşğul olduqlarını da buna səbəb sayırlar.

Bütün bunlar Şərq aləmində yaranmış məsihiyyətə aid-dir. İlk monaxistlər Misir səhralarında yarandı. Sonra isə Suriya və ərəb ölkələrini fəth etdi. Monaxizmin ilk tanın-mış şəxsiyyətləri Antoni (251-356) və Makaryusdur (390-452). Onlar ilk məsihilərin fikir və əqidələrindən təsirlənə-rək, çox varlı olduqlarına baxmayaraq, bütün var-dövlətlə-rini sataraq səhralara üz gətirdilər. Aclıq, susuzluq, soyuq-istidən o qədər əziyyət çəkdilər ki, nəhayət, dünyaya əlvi-da dedilər. Monaxistlər onları indi də ehtiramla yad edir-lər. Qərb dünyasında məsihi monaxizmi İV əsrin sonu, V əsrin əvvələrində yarandı. İlk əsəri bu barədə Yuhənna Kasyanos (438 m) yazdı. Amma monaxizmin Qərbdə atası Benedikt (547) sayılır. O, Basildən (379) ilham alaraq səh-ra və dağlara üz tutmuş məsihiləri bir yerə cəmləyərək, on-ların fəaliyyətlərini, ibadətlərini təşkilat formasına saldı. Bu, bir növ kilsənin dünyapərəstliyinə bir etirazı idi. İllər keçdikcə monaxistlərin təşkilatları xeyriyyə və mədəni iş-lərlə də məşğul olmağa başladı. Sonralar isə təhrif oluna-raq dünya və pulpərəstlərin təşkilatına çevrildi. İndiki rahi-bələr və rahiblər monoteizmin yadigarlarıdır.

190 RAHİBLİK

Monaxizm (tərki-dünya olmaq) İslamdaİslam dini monaxizmi rədd edir. Qurani-kərim «xristian monaxizmini», onların İsanın (ə) təlimlərinə artırdığı bidət və özlərindən uydurduqlarını lazımsız, faydasız əməl ad-landırır. (Hədid, ayə 27) Və aşkarcasına zinət əşyalarını və gözəl yeməkləri özünə haram sayan insanları məzəmmət edir. (Ə`raf, ayə 31)

İslam peyğəmbəri (s) xalqı tərki-dünya olmaqdan daim çəkindirir, onları evlənməyə, halal ruzilərdən istifadə et-məyə doğru çağırırdı. O, rahiblik yolunu tutmuş, öz qadı-nından və halal ruzilərdən üz çevirmiş, cəmiyyətdən uzaq-laşmış, yalnız ibadətlə məşğul olan Osman ibn Məz`unun yanına gedərək deyir: «Rahiblik İslam dinində rədd edil-mişdir! Qadınlardan uzaq gəzirsiniz? Halbuki mən sizin peyğəmbərinizəm və xanımlarımın yanına gedirəm, gün-düz çörək yeyir, gecə yatıram. Hər kəs mənim sünnəmdən kənara çıxsa, məndən deyildir.»1

İmam Rza (ə) evlənməyi tərk etmiş qadına deyir: «Bu yolla fəzilətə çatmaq istəyirsən? Bu fikirdən dön, əgər ev-lənməmək üstünlük olsaydı, xanım Həzrət Zəhra (ə) belə edərdi.»2

Qurani-kərim buyurur: «Allahı tanımağın əlaməti və nişanələrindən biri budur ki, O sizin üçün öz cinsiniz-dən olan zövcə yaratdı ki, onlarla ünsiyyət yaradıb sa-kitləşəsiniz. Və sizinlə onların arasında məhəbbət, sev-gi və rəhmət qurdu ki, birlik, həmrəylik, batini və şəxsi əlaqə yaratmaqla ictimai həyatınızı təmin edib fəsad və çətinlikləri aradan qaldırasınız.» (Rum, 210) Diqqət et-mək daha zəruridir ki, İslam dini cismani istəklərin halal-

1 Biharül-ənvar, c. 73, 932 Biharül-ənvar, c. 103, hədis 219


pak yolla ödənilməsini lazım saymaqla birgə, ruhun mənə-vi tələblərinin də doyurulmasını vacib sayır.

Məhəmməd peyğəmbər (s) Osman ibn Məz`unu məzəm-mət edərək ona eyni halda mənəviyyatdan da, qafil olma-mağı tapşırdı: «Ey Osman, Allah-təala məni rahiblik üçün deyil, cisim (bədən) ilə ruhun hüquqlarını birgə qoruyan ədalətli və asan bir şəriətlə göndərmişdir.»1

Deməli, İslam dini dünyəvi istəkləri bədənin tələblərini düzgün yolla yetirməklə təsdiq edərək, bununla birgə ru-hun mənəvi qidasından, ilahi ibadətdən uzaq düşməməyə də çağırır. Qurani-kərimdən və dini hədislərdən belə nəticə almaq olar ki, əsl həqiqətdə Allah-Təala cismani istəklərin doyuzdurulmasını, ruhani meyllərin bərpası üçün istəyir. Məhəmməd (s) buyurur: «Dünyada üç şey mənim üçün se-vimlidir: 1-Qadınlar. 2-Xoş iyli ətirlər 3-Gözlərimin nuru olan namaz.»2

Gördüyünüz kimi burada İslam peyğəmbərinin (s) ən çox əhəmiyyət verdiyi namazdır. Evli adamın qıldığı na-mazın, subay şəxsin namazından 70 dəfə üstün olduğunu deyən İslam dini də evli şəxsin ictimai fəsadlardan daha çox uzaq olduğunu nəzərə aldığı üçün belə hökm edir.3

Rahiblik yaxşıdır, yoxsa hərislik?Əgər siz bir-birinə zidd olan bu iki sifətlə - «rahiblik, ya hərislik»lə qarşılaşsaydınız, hansını seçərdiniz? Rahib və tərki-dünya olmaq istərdiniz, yoxsa tamahkar və həris? Si-zin nəzərinizcə, bir guşəyə çəkilib gecə-gündüz yalnız na-maz qılıb, Allaha ibadət etmək daha yaxşıdır, yoxsa Tanrı-ya ibadət və itaəti kənara qoyub dünya düşkünü olmaq, ge-

1 Usuli-Kafi, c. 5, səh. 4942 Birharül-ənvar, c. 76, səh. 1413 Biharül-ənvar, c. 103, səh. 217, 221

192 RAHİBLİK

cə-gündüz mal toplamaq, pul saymaq və dünyanı dəlicəsi-nə sevib yaşamaq daha mənalıdır? Siz hansı birini bəyənir-siniz?

Xatırladaq ki, Allah-təalanın göndərdiyi sonuncu din (İs-lam), sonuncu peyğəmbər (Məhəmməd (s)) və sonuncu ki-tab (Qurani-kərim) bu iki zidd sifətin heç birini bəyənmir. Və bizə də elə gəlir ki, hər bir ağıllı və zəkalı insan, tanrı-ya ibadət və itaətlə yanaşı, onun halal naz-nemətlərindən istifadə etməyi daha məntiqə uyğun sayır. Sözsüz ki, ta-mahkar, acgöz və düşkün olmaq şəxsiyyətsiz insanların peşəsidir, lakin insanlardan uzaqlaşaraq dağlara, mağarala-ra pənah aparıb ömrünü ibadət və səcdə etməklə sovuşdur-maq və heç bir siyasi və ictimai məsələlərdə iştirak etmə-mək də düşüncəli insanların həyat tərzi deyil. Elə buna gö-rə də Qurani-kərim buyurur: «Biz sizi mötədil ümmət qə-rar verdik.» (Bəqərə, 143) Yəni, sizin üçün elə bir şəriət göndərdik ki, əgər ona olduğu kimi əməl etsəniz, heç vaxt ifrata varmazsınız. Biz sizə yeyib-içməyi və ilahi nemət-lərdən istifadə etməyə icazə verdik, bununla belə israfçılıq edib ömrünüzü qarın və şəhvət yolunda məhv etməyinizi haram etmişik: «Yeyin-için, amma israf etməyin. Tanrı israfçıları sevmir.» (Əraf, 31)

Qurani-kərim başqa bir ayədə dünyanın halal nemətlə-rindən bəhrələnməyin lazım olmasını belə xatırladır: «Dünyada sənin üçün müəyyən olunmuş qismətini unutma. Öz qismətinə qarşı meylsiz olma!» (Qəsəs, 77)

Bəli, əgər insan Allaha mənən yaxınlaşmaq və Onun dərgahına ucalmaq istəyirsə, həqiqət yolunu düzgün öy-rənməlidir. Bu yolu isə yalnız Tanrı və onun rəsulları bilir. Əgər insan onlardan qeyrisindən həqiqət yolunu öyrənmək istəyirsə, təbiidir ki, heç zaman hədəfinə catmayacaqdır. Başqalarının həqiqəti tanımadıqları halda insana öyrətdik-


ləri dırnaqarası müqəddəs yol, elə insanı o qədər də tanrı-dan uzaqlaşdırır. Neçə ki, biz bu məsələni mövcud məsi-hiyyətdə müşahidə edirik.

Məsihilər həzrət İsa (ə) və ondan qabaqkı peyğəmbərlər-dən əsl ilahi şəriəti öyrənmək əvəzinə, Pavel kimi şəxslərə müraciət edərək, həqiqətdən uzaqlaşıb rahiblik kimi mən-tiqsiz bir yola düçar oldular.

Ümumiyyətlə, monaxizm-rahiblik Pavelin İsanın təlim-lərinə etdiyi başqa bir təhrifdir. Pavel heç vaxt evlənmədi. Və tərəfdarlarını da buna həvəsləndirirdi: «İndi sizin mənə yazdıqlarınıza gəlincə, kişinin evlənməməsi daha yaxşı-dır.»1 «Mən arzu edirəm ki, bütün insanlar mənim kimi ol-sunlar.»2

Pavel məsihiləri evlənməməyə həvəsləndirərək bunun səbəbini belə açıqlayırdı: «Evlənənlərin bu həyatda əziy-yəti olacaq. Mən isə sizi bundan qorumaq istəyirəm. Ev-lənmək günah olmasa da, evlənməmək və subay qalmaq daha yaxşıdır. Çünki evli olmayan kişi Rəbbini razı sal-maq üçün onun işlərini (ibadətini) layiqincə yerinə yetirir. Evli şəxs isə həyat yoldaşını razı salmaq üçün, dünyəvi iş-lərin arxasınca gedir. Lakin ilahi işlərin qayğısını çəkən həm cismən, həm də ruhən müqəddəsdir... Mənə elə gəlir ki, əgər insan subay qalarsa, daha bəxtiyar olar.»3

Deməli, məsihilərin Pavelin təbliğatı nəticəsində təsir-ləndikləri monaxizm əqidəsinin müqəddəs şərtlərindən biri də ömrünün sonuna qədər subay qalmaqdır. Bu da o de-məkdir ki, gərək hamı bəşər nəslinin yer üzündən silinmə-sində köməkçi olsun! Doğurdan da, əgər həqiqət budursa və tanrı insan nəslinin yer kürəsindən silinməsini istəyirsə,

1 Korinflilərə, c. 1, 7-ci fəs., 1-ci məktub.2 Korinflilərə, c. 7, 7-ci fəs., 1-ci məktub.3 Korinflilərə, c. 25-40, 7-ci fəs., 1-ci məktub.

194 RAHİBLİK

bəs nəyə görə onları xəlq etmişdir?! Axı, nəyə görə Allah-təala indiyə qədər insanları kişi və qadın cinsində yaradır? Sizcə, bu o demək deyilmi ki, Uca Tanrı kişini qadın və qadını kişi üçün xəlq etmiş və onların evlənməsini görmək və bu minvalla, bəşər nəslinin davam tapmasını iradə et-mişdir. Çox maraqlıdır ki, bu məsələyə tövratın özündə aydın şəkildə işarə olmuşdur: «Allah-təala Adəmi (ə) ya-ratdıqdan sonra gördü ki, onun tək qalması münasib deyil (və bəşər nəslinin davam tapması üçün), ona uyğun kö-məkçi yaratmalıdır. Və Həvvanı onun üçün münasib bilib yaratdı».1

Ümumiyyətlə, monaxizm insanı İlahinin bütün dünyada olan naz-nemətlərindən uzaqlaşdırır. Və bu nemətlərdən istifadə etməyi, həqiqətdən uzaqlaşmaqla bərabər hesab edir. Bu zaman belə bir sual meydana gəlir: Tanrı bəndələ-rini rahib görmək istəyirsə, bəs nəyə görə və kimə görə bu qədər gözəl nemətlər yaratmışdır?! Sizcə, Tanrı bu gözəl təbiəti boş-boşuna yaratmışdır, yoxsa bəndələri üçün? Sözsüz ki, hər bir ağıllı insanın cavabı belədir: «Allah-təa-la bütün naz-nemətlərini biz bəndələr üçün yaratmışdır. Və bizim haqqımız var ki, bu nemətlərdən faydalanaraq Tan-rıya ibadət və itaət, nemətlərinə görə isə Ona şükür edək.»

Xatırladaq ki, İsa (ə) 33 yaşında qeybə (səmaya) çəkilə-cəyini bildiyi üçün evlənmədi. Təbiidir ki, onun bu məsə-ləni bildiyi halda evlənməsi, o qədər də məntiqə uyğun sa-yılmırdı. Lakin onun özü bu məsələyə (evlənməyin zərurə-tinə) dəfələrlə işarə etmişdir. Hətta Tövrat və İncilin özün-də evlənməyin əhəmiyyəti öz əksini tapmışdır. (Matta, c. 10, 19-cu fəs.)

1 Varlıq, 2-ci fəs., 21-24-cü cüm.

Mənbələr1- Azərbaycan dilində

1. «Qədim Əhd»2. «Yeni Əhd»3. «Təlmud»4. «Peyğəmbərimiz İsa Məsihin (ə) xoş xəbəri», Çarlz

Dikkens.5. «İncil Məhəmməd (s) haqqında nə deyir?», Əhməd

Didad.6. «Məsihiyyətin mahiyyəti», Sabir Həmədani.7. «Quran qissələri», M. Bəlaği.8. «Fəlsəfə terminləri ensiklopediyası», tədqiqatçı qrupu.9. «Dinlər, təriqətlər, məzhəblər», Ziya Bünyadov. 2- Ərəb dilində1. «Ənisül-ə`lam fi nüsrətil islam», Məhəmməd Sadiq

Fəxrül-İslam.2. «Əl-məsihiyyə», Əbdül-munim F. Məhmud Osman.3. «Əl-hüda ila dinil-Mustəfa», Məhəmməd Cavad Bəla-

ği.4. «Ər-rəddül cəmil li ilahiyyəti İsa», Abi Hamid M. İbn

Məhəmməd əl-Qəzzali.5. «Əl-Mədxəl iləl-Əhdil-Cədid», Q. Fəhim Əziz. 6. «Əs-səhih minəl incil», Əli Şeyx Əraqi.7. «Müqarinətul-ədyan», 1-2-c, Əhməd Şəbli.3- Fars dilində1. «Müsəlmanlar və Xristanların din müqabilələri», Vil-

yam Montkomeri Vatt.2. «Məsihiyyətə giriş», Meri Vievir Co.3. «İsaının (ə) dini», Barian Vilson.4. «Xristianlıq və dünya dinləri», Arnold Toinbi.5. «Məsihi ilahiyyatı», Henri Tesin.

196 MƏNBƏLƏR

6. «Qədim kilsə tarixi», M. Miler.7. «Protestant ilahiyyatı», Vilyam Hordern.8. «Dinlər tarixi», C. Nas.9. «Xristianlıq və bidətlər», C. O. Qeridi.10. «Xristianlığın tarix boyu sərgüzəştləri», A. Kernes.11. «Fəlsəfə və xiristian əqidəsi», B. Kalin.12. «Fəlsəfə tarixi», F. Kapliston.13. «Yeni-Əhdi yaxşı tanıyaq», T. Morel. 14. «Xristianlıq ilahiyyatı», Tomas Mişel15. «Mədəniyyət tarixi», V. Dorant.16. «İsa, əfsanə ya tarix?» A. Robertson.17. «İsa», K. Yaspers.18. «İsa və əfsanələr», R. Bultman.19. «İncillərin məfhumu barəsində», Keri Volf.20. «Xristian təfəkkürü tarixi», Toni Lin.21. «Xristianlığın bünövrələri», Karl Koutiski. 22. «İsa Məsih», H. Karpenter.23. «Məsihiyyət», Harve Kox.24. «Xristian dünyası», İ. Mulend.25. «İslam və xristianlıq ilahiyyatına giriş», Əbdür-rə-

him S. Ərdistani.26. «İslam, ya kilsə əqidəsinə doğru?» Mustafa Zamani.27. «Xristianlıq», Əbdür-rəhim S. Ərdistani.28. «Məsih dini ilə tanışlıq», Mehrdad İzdpənah.29. «İsa, İslam müjdəçisi», Doktor Əhməd Behişti.30. «Xristianlıqda araşdırma», Mühəndis C. Aştiyani.31. «Kilsə də bütpərəstlik əfsanələri», Məhəmməd Tahir

Təbatəbai32. «Müqəddəs kitab barəsində», Əbdül-rəhim. S. Ərdis-

tani. 33. «Xristianlıq tarixi və ideologiyası», Məhəmməd-Rza

Zibainejad.


34. «Böyük dinlərlə tanışlıq», Hüseyn Tofiqi.35. «İncil və Məsih», Məhəmməd Hüseyn A. Kaşifül-ği-

ta.36. «Mənşure-Cavid», 11-12-ci cild, Cəfər Sübhani.37. «Təfsiri-nümunə», Məkarim Şirazi (md).38. «Yəhud və Məsih dininin formalaşması», Doktor

Yusif Fəzai.39. «Barnaba incilinin müqəddiməsi», C. Qulaminəhad,

Seyyid Mahmud Talqani, Məhəmməd Rza Rəşid. 40. «Məsih, yer kürəsi genişliyində», Cəlal Səidniya.41. «İslam, dünya alimləri nəzərində», 1-ci cild, Əli ali-

İshaq Xoiyni. 42. «Məhəmməd (s) İncildə», Professor Əbdül-əhəd Da-

vud. 43. «Qədim-əhdin bəşarətləri», Məhəmməd Sadiqi.4- İngilis dilində1. Aquinas, Thomas, On the truth of the Catholic faith

(Summa Contra Gentiles or SGG), Book One: Good, New York, İmage Books, 1955.

2. Catechism of the Catholich (CCC), İreland, Veritas, 1994.

3. Eliabe, Mircea, The Ency clopedia of Religion (ER), V. 12, 15 Macmilan publishing company, New York, 1987.

4. Pannenberg, Wolfart. Systematic Theology (ST), William B. Eerdmans Publishing company Grand Rapids, Michigan, 1991.

5. Cross, F. İ, The oxford Dictionary of the christian (ODCC), London, oxford university press, 1957.

6. Mcgrath, Alister E. Christian Theology (An İntrod-uction), USA, Blakwell publishers, 1999.

198 MƏNBƏLƏR

7. Watt, W. Montgomery. İslam and Christianity Today, London, Routledge and kegan paut, 1983.

(Yuxarıda qeyd olunan ingilis dilində olan yeddi mənbə birbaşa Ə. S. Ərdistaninin “Müqəddəs Kitab barəsində” kitabından istifadə olunmuşdur.)

TOFİQ ƏSƏDOV - Kitabxana · Web viewVƏ. XRİSTİANLIQ. Dr. T. ƏSƏDOV Dr. Ə. RƏHİMOV....

Documents

Transcript of TOFİQ ƏSƏDOV - Kitabxana · Web viewVƏ. XRİSTİANLIQ. Dr. T. ƏSƏDOV Dr. Ə. RƏHİMOV....