A l e v S ı n a r Ç ı l g ı n TÜRK ROMAN VE

HİKÂYESİNDE İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI

^^1

I

r '*

iii<

1 J

ir

dergâh yayınlan

içindekiler

Önsöz, 7 Giriş, 17

A. II. Dünya Savaşı'nın dünyadaki seyri, 19 B. II. Dünya Savaşı'nda Türkiye, 26

1. BÖLÜM: SAVAŞIN TÜRK TOPLUMU ÜZERİNDEKİ ETKİSİ, 29 1. Savaşın insan hayatını etkileyen ekonomik boyutu, 31

A) Savaş ve fakirlik, 31 B) Savaş ve vurguncular, 55

2. Kitlelerin savaşa bakışı, 68 A) Halkın savaşı değerlendirmesi, 68 B) Aydının savaşı değerlendirmesi, 85 C) Gençliğin savaşı değerlendirmesi, 103

3. Savaş-mekân münasebeti, i 16 A) Savaşın şehirlerdeki umumi hayata tesiri, 116 B) Hapishane ortamında savaşın değeriendirilmesi, 122 C) Savaş ve kışla, 134

4. Savaşın hemen sonrasında yapılan değeriendirmeler, 138

2. BÖLÜM: KONUSU TÜRKİYE DIŞINDA GEÇEN ESERLER, 145 Sonuç, 224

.Bibliyografya, 239 - . •.• A) İncelenen esericr, 239 B) İncelenen gazeteler, 242 C) Yararianılan eserier, 242

Dizin, 247

BİBLİYOGRAFYA >-«<-*-' '

A. İNCELENEN ESERLER

ABASIYANIK Sait Piik,Alemdağda Var Bir Yılan. (I b. 1954), Bilgi Yayıne­vi,2. Baskı,İstanbul. 1976

ABASIYANIK Sail Faik, Havada Bulut, i 1 .b. 1951), Bilgi Yayınevi, 5. Baskı, İstanbul, 1974

ABASIYANIK Sait Faik, Havuz Bası. (1 I"»- 19-''2). Biigi Yayınevi, 5. Baskı, Is-Uınbııl, 1975

ABASIYANIK Sail Faik, Tüneldeki Çocuk. (I .b. 1955)- Mahkeme Kaptsıi 1 .b. 1956), Bütün Eserleri 8, Bilgi Yayınevi, 11. Baskı, İstanbul, 1998

ADİVAR Halide Edib, Sonsuz Panayır. (I .b. 1946), Atlas Kitabevi, 6. Baskı, Lstanbul, 1987

Ahmet Ha^iın Bütün Eserleri IV. Frankfurt Seyahatııaınesi-Mektuplar-MiHâ-katlar. Ha?.. İnci Enginiin-Zeynep Kerınan, Dergâb Yayınları, istanbul, 1991

AKBALOktay,/iffaK tom/ar. (I.b. 1949).Can Yayınları, İstanbul, 1990 AKBAL Oktay, Düş Ekmeği, (l.b. 1983). Can Yayınları. 2. Baskı. İstanbul.

1988 AKBAL Oktay, Garipler Sokağı, {i.b. 1950), Can Yayınları, 9. Baskı, İstan­

bul, 1998 AKBAL Oktay, Önce Ekmekler Bozuldu. (Lb. 1946). Can Yayınları, İ.stanbul.

1999 ARABUL Muzaffer. ÇöAraz/fl/-. Tuncay Yayınları. İstanbul. 1967 AYGEN Reşat Enis. Ağlama Duvarı. Vakit Basımevi. İstanbul. 1949 BAYSAL Faik. Drina'da Son Gün. Sinan Yayınları, İstanbul, 1972 BAYSAL Faik, Elleri Sesinin Rengindeydi. Can Yayınları, İstanbul, 1998 BAYSAL Faik, Rezil Dünya. Remzi Kitabevi, İstanbul, 19.57 BİLBAŞAR Kemal, Pemhe Kurt, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 1953

239

BİBLİYOGRAFYA

BİBERYAN Zavcn, Bcılıaııı Aşkale'ye Gımıt'i/ı. Araş Yayınları, İsUmbul, 1998 DAĞCI Cengiz.Dörai} ,( l .b. l968),ÖUİken Yayınları,3. Baskı,istanbul, 1997 DAĞCI Cengiz, Korkunç Yıllar. Varlık Yayınları, Islanbul, I9.Î6 DAĞCI Cengiz, O Topraklar Biziıııdi.{l.b. I972),0lt iken Yayınlan, 2. Baskı,

İstanbul, 1991 DAĞCI Cengiz, Ölliııı ve Korku Gimleri. {i.h. 1970), ( i l i lken Yayınlan, 2.

Ba.skı, istanbul, 1991 DAĞCI Cengiz, Regina. Ötliken Yayınları. I.stanbtıl, 2000 DAĞCI Cengiz. Yoldaşlar. (1 .b. 1992). Ötüken Yayınları. İstanbul. 1992 DAĞCI Cengiz, Yıırdmıı Kaybeden Adam. {l.b. 19,S7), Ötüken Yayınları. 4.

Baskı, İstanbul, 1989 İLGAZ Afet. Çeribaşı Abdııllahla İdamlık ismail. Doyuran Matbaası, istanbul.

1974 İLGAZ Rılat. Kararıma Geceleri, ( l .b . 1974), Çınar Yayınları, İstanbul, 1996 İLGAZ Rılat, Snrı Yaaım.(\.b. 1976), Çınar Yayınlan, İstanbul. 1996 İ LHAN Atti iâ. Bıçağın f ™ , ( l .b , 1973). Bilgi Yayınevi, 2. Baskı, istanbul.

1981 İLHAN All i lâ,Sır(;o/ lPmv,( l.b, 1974). Bilgi Yayınevi, 3. Baskı, İstanbul. 1992 İLHAN Att i iâ, So*( i * fn* ;A*«ı ı , ( l.b, ig.-îS). Bilgi Yayınevi..S. Baskı. Islanbul.

1994 İ LHAN Att i l». Yaraya Tuz Bımnak, (l.b. 1978). Bilgi Yayınevi. 3, Baskı. İs­

tanbul. 199.S İ LHAN Al l i lâ. Zenciler Birbirine Benzeme;.. (\ .b. \9>1}. ÖzgUr Yayın Dağı­

t ım,4, Baskı, İstanbul, 1987 K A R A K O Y U N L U Yılmaz,Sattmı Hamının Taneleri. {1 .b. 1990) Öteki Yayı­

nevi, 8, Baskı, istanbul. 1999 KARAOSMANOĞLl IYak ı ıp Kadri. Pn/ıoraı™,( lb, 19.'İ3/I9.S4). iletişim Ya­

yınlan,3. Baskı, İsltmbul, 1987 KARASU Bilge, Troya 'da Ölüm Vardı (1 .b. 19631, Can Yayınlan, 2, Baskı, İs­

tanbul, I98.Î KARASU Bilge, Uzun Sürmüş Bir Giiniin Aksamı. (1 .b. 1970). Melis Yayınla-

n,.'î. Baskı, İstanbul. 199.') KARAY Refik Hal i l , Bugünün Saraylısı. Şehir Matbaası. Çağlayan Yayınları

.Serisi Sayı 30, İstanbul, ig.M KARAY Refik Ha l i t ,Dön Yapraklı Yonca.(i,b. I9.'î7), İnkılâ|i le Aka Kilabe-

vi ,2.Baskı, İstanbul, 197.'i KAYACAN Hcyyaz, fi/ir™ (3.yfaVfer. ( l .b , 1962), Yapı Kredi Yayınlan, istan­

bul, 1993

T O H K ROMAN VE H|KAYK,SİNDE İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI

KKMALTahi r , BozÂtrdaki Çekirdek. ( I .b, 1967),Tekin Yayıncıı, ,1.Baskı, is­tanbul, 1991

KEMALTahi r , f a n f a r ^o#( ı } i ( , ( l .b . 1974).Tekin Yayınevi,4, Baskı, i.stan-hul, 1990

KKMALTahi r , Kelleci Melımel. (l.b. 1962), Adanı Yayınlan, 3. Baskı, istan­bul, 1998

K E M A L Tahir, Namu.^çular. i\ .b. 197,^), Tekin Yayınları, 4. Ba.skı, islanbııl, 1994

KOCAGÖZ Samim, Bülün Öyküler, Cem Yayınları, İstanbul, 199, KOCAOÖZ .Samim, kmir-in içinde. ( Ib , 1973), C:cm Yayınları, istanbul,

1989 KOCAGÖZ Samim, Onbinlerin Döniısii, Baha Matbaası, İstanbul, 19.Î7 KORAY Kenan Hulusi. Kenan Hulusi Karay'dan Hikâyeler, Ha/,. İnei laıgi-

nun, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. 198. K D R D A K I I L Şükran, Beyaz Yakahlar, Mat; Kitabevi Yayınları. Yelken Mat­

baası, istanbul, 1972 K U R D A K U L Şükran, Kurtuluşum Sonra, Attıç Kitabevi Yayınlan, İslanbul,

1973 K l r i L U Ayla, fimV Bey •mA'ı?.fan,( l.b. 1998), Bilgi Yayınevi. 2, Baskı, istan­

bul, 1999 KÜR l^mar. Ahşt Olmayan Sular, Can Yaymîan. İstanbul. 198. ORHAN Kemal, Dünyada Harı) Vardı, Aiüç Kitabevi, İstanbul, 1963 ORHAN Kemal, Eskici Dükkanı, ( i .b. E.<kici ve Oğulları. 19621. Tekin Yayı­

nevi.7. Baskı, istanbul, 1993 ORHAN Kemal. 72'ııei /Coğu}. ( l .b , I9.')4). Can Yayınlan. 14, Baskı, istan­

bul.1993 ÖZCAN Celâl, Cötovo'/ım K!faj/an,Okar Yayınlan, İstanbul, 1977 Ö Z r i l R A N L I O, Zeki, Ba}(j*fitor, Ycdilcpe Yayınlan, İstanbul, 1970 S A B A H A İ T İ N M.\, İçimizdeki Şeytan, Remzi Kitabevi, i,slanbui, 1940 SABAHATTİN A L İ , Sırça Köjk.Ob. 1947), Bütün Öyküleri II. Yapı Kredi

Yayınlan, istanbul, 1997 SABUNCU (SOYSAL) Sevgi. 7?raK Rasa.(I ,b, 1968). Bilgi Yayıne^•i..î. Bas­

kı , İstanbul, 1996 SAEA Peyami, Matuıazel Noraliya'nın Koltuğu. Nebioğhı Yayınevi, istanbul,

1949 .ŞEYDA Mehmet, Yanarlaş.k\i\tü\ Yayınevi, jslanbul. 1970 .SOI,OK Cevdet Kudret. Havada Bulut Yok. Düşün Yayınları. Baha Matbaası.

İstanbul. 19-'İ8

BİBLİYOGRAFYA

ŞAHAP Sıtkı, Kimin için. inkılâp ve Aka KİUıbevi, İstanbul. 1967 TANPİNAR Ahmet Hamdı.//i(;:»r,Tercüman 100! Temel Kser. y.t.y. TİRALİ Naim. Yirmihe^ Kumja Amerika. (I.b. 1948). Yelken Matbaası, 2,

Baskı, İstanbul, 1983 YURDAKULAhmet, Körfez Üslü Yılda Gezer. Bilgi Yayınevi. İstanbul, 19K YURDAKULAhmel.Kor/îîm Çanlar. Bilgi Yayınevi. İstanbul. 1989 YİĞİTER Ümran Nazif. Yajmmk İçin. Boşboğaz Basımevi. İ.slanbul. 1948

B. İNCELENEN GAZEI'HLER

Cumhuriyet Gazetesi (1939 ile 1945 yılları arası) Tan Gazetesi (1939 ile 194,'i yılları arası)

C. YARARLANILAN ESERLER

ADİVAR Halide Kdib. Dağa Çıkan Kurt. Remzi Kitabevi, 7 Baskı. İstanbul. 1989

ADİVAR Halide Edib. rüctim/Ifc-f/e/mft/ınm. Atlas Kitabevi. II. Ba.skı. İs­tanbul. 1994

ARMAOĞLU Fahir. 20. y.y. Siyasi Tarihi (1914- I9S0). Türkiye iş Bankası Kllltür Yayınları. 6. Baskı. Ankara. 1989

Atatürk Devri Fikir Hayan I. Haz. Mehmet Kaplan. İnei iî ngintin, Zeynep Kcrman. Necat Birinci. Abdullah Uçman. Kültür Bakanlığı Yay.. Anka­ra. 1981,

Atatürk Devri Fikir Hayatı 2. Haz. Mehmet Kaplan. İnci Enginün. Zeynep Kerman. Necat Birinci, Abdullah Uçman, Kültür Bakanlığı Yay,. Anka­ra. 1981.

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri I - /// (190S- 1938). Türk İnkılap Tarihi Ens­titüsü Yayınları I. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Basımevi, 3. Baskı, Ankara, 1981

AYTMATOV Cengiz. Fuji Yama. Çev, Mehmet Özgül. Cem Yayme^•i, 2. Bas­kı, İstanbul. 1992

AYTMATOV Cengiz, Toprak Ana. Çev. Ülkü Tamer, Varlık Yayınlan, 3. Bas­kı. İstanbul. 1980

BEYATLI Yahya Kemal. Tarih MımVıabeleri. İstanbul Fetih Cemiyeti, Batur Matbaası. İstanbul 197.5

BİRİNCİ Necat. "Prof. Dr. Mehmet Kaplan'a Cjörc Aydın". Edebiyat Üzerine incelemeler. Kitabevi. İstanbul. 2000, s.379-384

242

TÜRK ROMAN VE HİKAYESİNDE İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI

BUĞRA Tarık. Küçüt Ağa, Otüken Yayınları, 19. Baskı. I.staı*ul, 2()(X) Burhan Belge'niıt Sesiyle 11. Dünya Savacı (Radyo Konferanslan), Başnur

İVlatbaası, Ankara, 1970 DAĞCI Cengiz, Haltralarda Cengiz Dağcı, Ölüken Neşriyat, jstaıılıııl, 1998 DAĞCI Cengiz, Onlar da insandı (I .b. 1958). ÖtUken Yayınları, 3. Baskı. Ls-

lanbul, 1994 EMİL. Birol. "Nazım Hikmet Masalı". Türk Kliltiir ve Edebiyatından 2 I Şah­

siyetler,Akçaı^ Yayınları, Ankara, 1997 ENGİNÜN Inei, "Cengiz Dağcı ve Vatan Duygulun", Araştırmalar ve Belgeler.

Dergâh Yayınları, Lslanbul, 2000 ENOİNÜN İnci, "Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri", Türk Dili Türk Şiiri Özel

Sayısı IV (Çağda; Türk Şiiri), Sayı 481-482, Ocak,.Şubat 1992 ENGİNÜN İnci, Halide Edib Adıvar'ın Eserlerinde Doğu Batı Meselesi, İs­

tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakilllesi Yayınları, Edebiyat Kaktillesi Matbaası, İstanbul, 1978

ENGİNÜN İnci, "Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cüınhuriyeti'ndc Yahu­diler", Bı>,îı^/n«/: Olarak Kitap ve İTrft'ft/yfl/, Dergâh Yayınları, İstanbul, 20()l,s,93-97

ENGİNÜN İnci,"Romanımızda Yabancı Okullar", Mukayeseli Edebiyat, Der­gâh Yayınları, İstanbul, 1992, s. 241-246

ENGİNÜN İnci, "Tanpınar'ın Romanlarında Savaş", Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları (Genişletilmiş 2. Baskı), Dergâh Yayınları, İstanbul. 1991

ERSOY Mehmet Akif, Safahat, Haz. M. Ertugrul Düzdağ. Kültür ve i urizm Bakanlığı Yayınları. İstanbul, 1987

FETHİ Naci, "İzmir'in içinde", 40 Yılda 40 Roman. Oğlak Yayıncılık, istan­bul, 1994

GALEY İris. Babam Öldüğünde Ağlamadım, Ar]on Yayınları, 6. Baskı, y.y.y., y.t.y,,

HART Liddeli.//. Dünya Savaşı Tarihi /.(^'eviren Kerim Bağnaçık.Yapı Kre­di Yayınları. İstanbul. 1998

HİTLERAdoll',;î'avga/n.Çev. Refik Özdek, Yağmur Yayınevi, istanlıul, 1972 Hüseyin Rahmi Gürpınar 'm Mektupları ve Tiyatro Eleştirileri, Haz, Abdııllah-

Gülçin Tanrınınkulu, Özgür Yayınları, İstanbul, 1998 KANİK Orhan \e\i. Bütün Şiirleri, Varlık Yayınları, İstanbul, 19.'i I KAPLAN Mehmet. Büyük Türkiye Rüyası, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1992 KAPLAN Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 2. Dörgâh Yayınla­

rı, İstanbul, 1987 KAPLAN Mehmet, "Yeni Aydın Tipi: Büyük Reşid Paşa ve Şina.si", Tip Tali-

BİBLİYOGRAFYA

WfeW, Dergâh Yayınları, l.stanbul, I'»."!,». 167-176 KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri. M/f fSnua} Hikâyeleri. Helisim Yayınla­

rı,?. Ba.skı, İstanbul, 1990 KARAOSMANOĞI-U Yakup Kadri.Zora*/ Diplomat. Bilgi Yayınevi, 2. Bas­

kı , Lslanbul, 1%7 KARAY Relik Hal i l . Gurhel Hikâyeleri, inkılâp Kilabevi, 9. Baskı. İstanbul.

1988 KOCAKAPLAN isa. Cengiz Dağcı'mı: Dön Romanı. IVI.E. B. Yayınları, is­

tanbul, 1992 KOCAOĞITI , Timur, "ÇaS'l»§ Özbek Şi i r i " , Türk Dünymı Dil ve Edebiyat

OcTgısi, TDK Yayınlan, Sayı I , Ankara, Ballar 1996 MERİÇ Cemil, Bütün Eserleri II Bu Ülke. İletişim Yayınları, İstanbul, 1997 MORAN Berna, Türk Roınanma Eleştirel Bir Bakttj I. İletişim Yayınları, is­

tanbul, 1987 MORAN Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Baki} 2. iletişim Yayınları, is­

tanbul, 1990 NASKALİ Emine Giirsoy, "Sovyet Türk Edebiyatı", Türk Dünyası Dil ve Ede-

Uyal Dergisi. .Sayı I . Ankara. Bahar 1996. TDK Yayınları NASKALİ Emino Giirsoy, " X X . Yüzyıl Sovyet Kırgız Edebiyalı", Türk Dili.

Sayı .'İO,'i, Ocak 1994 NBCATİGİL Behçet, Edebiyatımııcla Eserler Sözlüğü. Varlık Yayınları, II),

Baskı, İstanbul, 1980 N E C A r l G i l , Bclıçel, Edebiyatımızda isimler Sözlüğü. Varlık Yayınlan, i

Ba.skı, istanbul, 1989 ÖNER'I'OY Olcay, Cıımlmriyel Dönemi Türk Roman ve Öyküsü, 'l'ürkiyc iş

Bankası Kültür Yayınlan, Ankara, 1984 .SINAR Alev, "Panorama Romanında Aydın Meselesi", Uludağ Üniversitesi

Fen Edebiyat FakiUtesi Sosyal Bdüııler Dergisi. Sayı I , Bursa, 1999, s.

TARANCİ Cahit Sıtkı, Evime ve Nilıal'e Mektuplar. Haz. İnci Enginün, T.D.K. Yayınlan, Ankara, 1989

TARANCİ Cahit Sıtkı, Otuz Bes Y"! Bütün Şiirleri. Haz. Asım Bezirci. Can Yayınları. İstanbul 1983

TARANCİ Cahit Sıtkı. Z ı > r t > Mektuplar. Varlık Yayınları. İstanbul. 19.Î7 lAŞ Songül, Santim Kocagöz Yazar-Eser-Ü-ilûp. Küllür Bakanlığı Yayınlan,

Ankara, 1998 Türkçe Sözlük. Cilt 2, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil

Kurumu.T.T.K. Basımevi. Ankara. 1988

244

TÜRK ROMAN VE HİKAYESİNDE İKİNCİ DÜNYA SAVAŞİ

YALMAN Ahmet Emin, Yalım Tarihle Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1922-1971. Cilt 2, Haz. Erol Sadi Erdinç, Pera Turizm ve Ticarcı A..';.. I.slan-luıl, 1997

YAVUZ Hilmi, "Aydm Kavramı ve Tanpınar'm Huzur'n İJzcrine", Kiiltiir Üı.erine, Bağlam Yaymian, İstanbul, 1987

YAVUZ Hilmi,"RadyoGünieri", f enc ma; i^taıılml'a vı; KtıdmUna Ddir,Bo­yut Matbaacılık A.Ş., İstanbul, 1997

YETİŞ Kazım, "Türk Aydınının Çilesi", Edebiyat Gazetesi. ıtr. 12, Eylül 1996 YLIRTER Feyzi Rahman,"Hatıralar.. İkinci Dünya Savaşında Yapılan Yanlış­

lıklar ve Gizli Kalan Olaylar", Kalgay. Yıl: 7, .Sayı: 2fı-27, IVIart 2()(B, Bursa. .s. 21-2.1

245

Balkan Savaşı, I. Dünya Savaşı, Milli Mücadele gibi arka arkaya savaş felâketini yaşamış ve sonunda bağımsız bir devlet kurmayı başarmış olan Türkiye, II. Dünya Savaşı'na girmese de 1939-1945 yılları arasında özellikle ekonomik açıdan çok zor bir dönem geçirmiştir. Sınırlanmıza kadar dayanan bu savaş Türk insanın yaşamını alt üst etmiştir. Edebiyatın aslî türlerinden olan roman ve hikâye türleri hayatın aynası gibidirler. Sosyal ve siyasî olaylan edebî eser için birer malzeme sayan yazarlarımız eserlerinde II. Dünya Savaşı'na da yer vermişler, bu savaşın ekonomik, sosyal ve ferdî açılardan Türk insanını ne şekilde etkilediğini işlemişlerdir. II. Dünya Savaşı'nın Türk Edebiyatı'na nasıl aksettiği makale boyutundaki birkaç çalışmada incelenmiş, konuyla ilgili geniş bir araştırma yapılmamıştır. Bu kitap, özellikle II. Dünya Savaşı'nın ağır şartlanni yaşamış olan yazarların kaleminden çıkan roman ve hikâyeler üzerine yapılmış bir araştırmanın ürünüdür.

I .TBMM

*200400665^