To Bieu Chu Nom Đạo 1676

8/20/2019 To Bieu Chu Nom Đạo 1676

1/13

1

Tờ Biểu Các Bổn Đạo Nướ c Cu Chin Chin

Tâu Đức Thánh Pha Pha Nguyên nhân đưa đến tờ biểu.

Đây là tờ biểu của bổn đạo đàng trong do 103 ngườ i vừa giáo s ĩ vừa giáo dân gửi đếnĐức Giáo Hoàng Clemente X, đượ c Đức Innocente XI đọc ngày 25 tháng chạ p năm 1676. Nguyên văn bằng chữ Nôm dài 23 cột, mỗi cột khoảng 40 chữ. đằng sau còn có phần ký tên. Nguyên văn và bản dịchra tiếng Latin đượ c tàng tr ữ ở “ A.M.E” Archives de Missions Étrangères, số 128 Rue du Bac. 75007Paris.; và đăng tải đầy đủ trong cuốn “ Histoire de la Mission Cochinchine 1658-1823 “ của AdrienLaunay, tức là cuốn Documents Historiques tome I 1658-1728. Paris, Anciennes Maisons CharlesDoaniol et Retaux p. Téqui successeur, 82 Rue Bonaparte 1923, trang 195-196.

Linh mục Phan Phát Huồn, C.Ss.R trong cuốn “ Việt Nam Giáo Sử”, cuốn I ,in lần thứ hai, Cứu Thế Tùng Thư, Sài Gòn, đã cho đăng lại tờ biểu này nhưng không có phần chữ ký ở trang 153.Vào năm 1977, trong cuốn “ Bút ký về công trình phiên dịch chữ Nôm thế k ỷ 17 theo văn bản của giáo s ĩ Majorica “ Bác s ĩ Nguyễn Văn Thọ lần đầu tiên giớ i thiệu k ỹ càng tờ biểu và đã phiên âm 9 cột, chúng tôitiế p tục công trình, phiên âm phần còn lại.

Tờ biểu phản ánh lại cuộc mâu thuẫn giữa các giáo s ĩ dòng Tên và các thừa sai hải ngoạiParis ( Missions étrangères à Paris ). Các bổn đạo tỏ lòng thần phục giáo quyền của Đức Thày Cả Vít Vồ Phê Tô Rô Pierre Lambert de LaMotte mà Vatican đã cử sang cai quản đông nam á từ năm 1662 vớ i chứcvụ Giám Mục Đại Diện Tông Tỏa Vicarius Apostolicus. Các giáo s ĩ Bồ Đào Nha thuộc dòng Tên ( dòngông thánh Y Na Xu ) lại nhất quyết không phục tòng tân giám mục de LaMotte. Vì vậy bổn đạo xin vớ i

Đức Thánh Pha Pha giải quyết bằng cách bắt các giáo s ĩ Bồ phải vâng lờ i hay là triệu hồi về cố quấc. Quả thiệt như vậy, năm 1678 Roma ra sắc lệnh triệu hồi 4 giáo s ĩ dòng Tên: Fuciti, Feireira ờ đàng ngoài,Candone và d’Acosta ở đàng trong. Nhưng đến năm 1690, nhờ những cuộc vận động khéo léo của chaChatard ở thái lan, các cha dòng Tên lại đượ c phép tr ở lại chung sức vớ i các thừa sai Paris gieo giảng tinmừng Chúa Ki Tô. Các ngài đã ở lại sống chết cùng giáo dân Việt Nam cho đến ngày nay.

Đến đây chúng ta tự hỏi sao lại có chuyện lộn xộn như thế ? Đã có các cha dòng Tên r ồicần gì phải phái thêm các thừa sai Paris. Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ vua bồ João III, là ngườ i đã cử ông thánh Phan Chi Cô Xa Vi Ê đi giảng đạo ở các nướ c phươ ng đông. Vua João III băng hà để lại mộtcuộc khủng hoảng chính tr ị to lớ n. Ngườ i chỉ có một gái duy nhất gả cho vua Tây Ban Nha, nên cháungoại là vua Tây Ban Nha đượ c thừa hưở ng ngai vàng, cử một hội đồng nhiế p chính cai tr ị nướ c Bồ.

Ngườ i Bồ chịu không nổi cảnh ngườ i ngoại quốc làm vua nướ c mình nên dấy quân đánh đuổi ngườ i TâyBan Nha ra khỏi nướ c lậ p nên triều đại Braganza vớ i vua Bồ mớ i là João IV (1604-1656). Ngài là mộtanh hùng dân tộc dướ i mắt ngườ i Bồ, nhưng lại là một thất bại to lớ n trên tr ườ ng quấc tế vì những lý dosau

-Muốn đánh đượ c ngườ i Tây Ban Nha, João IV phải cầu

viện tớ i ngườ i Anh, là k ẻ nghịch của Vatican, r ồi để


2/13

2

vừa lòng đồng minh, vua João IV phải gả con gái cho

vua Anh, tức gả con gái cho k ẻ ngoại, lại thêm một

thùng dầu đổ vào đống lửa. Đừng nói chi đến thế k ỷ

17, ở ngay thế k ỷ này còn nhiều gia đình công giáo

cổ hủ không thèm gả con gái cho ngườ i ngoại, dù toà

thánh đã chuẩn phép giao từ lâu.

Dướ i mắt Vatican, vua Bồ đươ ng nhiên là con chiên ghẻ. Trong đờ i vua João IV hoàn toànkhông có liên lạc ngoại giao vớ i toà thánh. Việc phong chức Vít Vồ cũng gián đoạn 30 năm, khiến nướ cBồ thiếu hẳn chức Giám Mục. Nhiều địa phận như Malacca chỉ có cha chính thay quyền đức giám mụcđiều hành công tác mục vụ như cử hành phép thêm sức, viết tờ sai cho các thày cả dòng Tên đến nhận xứ.Dướ i trào Braganza, nướ c bồ bắt đầu suy yếu dần. Của hồi môn cho con gái lấy vua Anh là hai triệu đồngtiền vàng, làm ngân khố thiếu hụt, lại phải nhượ ng hẳn Bombay cho ngườ i Anh, nhờ thế ngườ i Anh cótiền đồn tiến chiếm Ấn Độ sau này. Thu nhậ p cho ngân khố kém hẳn từ khi có sự cạnh tranh của ngườ iHà Lan. Sau khi bị mất Malacca vào tay Hà Lan (1641), ngườ i Bồ gần như mất hẳn tuyến đườ ng hươ ngliệu ở Nam Dươ ng, tảu buồm Bồ bị săn đưổi. Khi tr ở về Âu Châu vào năm 1645, Alexander de Rhodes đả chứng kiến cảnh điêu tàn của Malacca, nhiều nhà thờ công giáo bị phá hủy, tòa giám mục phải chạy đi tị nạn ở Cao Mên. Bản thân cha de Rhodes bị ngườ i Hà Lan cầm tù, may mà thoát chết là nhờ cha có quấctịch Pháp. Sau ba năm khốn khổ như vậy cha mớ i tr ở về đượ c Âu Châu.

Việc làm đầu tiên là xin yết kiến Đức Thánh Cha k ể hết mọi sự đang xảy ra ở nướ c An Nam vàCochichina, và khuyến cáo nướ c bồ không thể trông mong gì đượ c nữa vì đã cạn kiệt nhân lực,tài lực, trong khi nhu cầu cần đến 200 giáo s ĩ mà hiện nay chỉ có mườ i giáo s ĩ dòng Tên cho cả

hai nướ c. Tình hình cấm đạo ở đàng trong lẫn đàng ngoài không cho phép gửi sang 300 cố đạo( phải tr ừ hao một phần ba tử nạn dọc đườ ng), mà tòa thành cũng không đủ tiền đài thọ chi phíchuyên chở cho 300 linh mục. Cách tốt nhất, ít hao tốn nhất là gửi sang một giám mục, r ồi ngài sẽ tùy hoàn cảnh địa phươ ng mà phong chức linh mục cho ngườ i bổn xứ. Nhỡ các linh mục dòngTên ở Libão phản đối thì làm sao? Cha de Rhodes tâu r ằng chế độ bảo tr ợ Hoàng Gia PradroadoReal mà tòa thánh ban cho ngườ i bồ chỉ gồm có việc phong chức Vít Vồ cho ngườ i đượ c hoànggia Bồ đề cử mà thôi. Đã lâu vua bồ vì phạm lỗi cùng tòa thánh, không dám đến xin việc này, chứ tòa thánh nào ghét bỏ gì ngườ i bồ. Ngộ nhỡ cấ p dướ i không tuân mạng thì sao ? Thì chỉ phonglàm Vicarius Apostolius (Đại diện Tông Tòa), một chức vụ chỉ có tánh chất tạm thờ i, nếu khônghợ p, tòa thánh có thể rút về bất cứ lúc nào. Hơ n nữa toàn thể đông phươ ng còn là nướ c đanggiảng đạo, tòa thánh vẫn có thể gửi Vicarius Apostolius sang giúp đỡ việc r ỗi linh hồn cho bổn

đạo mà không vi phạm điều khoản nào trong hiệ p ướ c Pradroado Real. Thế còn điều khoản ‘ bấtk ỳ ai muốn giảng đạo, làm lễ Misa nghe xưng tội thì phải đến xin phép toà giám mục” thì sao? DeRhodes thưa : chữ bất k ỳ ai lúc đó ám chỉ ngườ i Tây Ban Nha mà thôi, chẳng nhẽ ngườ i của ĐứcThánh Cha sai tớ i mà lại không đượ c làm lễ trên phần đất thuộc giáo hội công giáo hay sao ? Nghe vậy Đức Thánh Cha chuẩn thuận việc thành lậ p les Missions Étrangères de Paris. ĐứcGiám Mục Lambert de LaMotte khở i hành từ Pháp năm 1659 qua Ba Tư r ồi đi đườ ng bộ qua ẤnĐộ, Miến Điện tớ i Thái Lan năm 1662 chọn Juthia làm toà giám mục tạm thờ i. Đức Cha tuy là


3/13

3

ngườ i Pháp nhưng không đại diện cho giáo hội công giáo Pháp, mà tr ực thuộc thẳng Đức ThánhCha, trong khi các cha dòng Tên thuộc về giáo hội Bồ, tr ực thuộc vào địa phận Malacca hoặcMacau. Các cha dòng Tên trong lúc hoảng hốt thiếu suy ngh ĩ đã cho r ằng đây là phái đoàn ngườ iPháp muốn tranh chỗ vớ i mình, nên đã phạm sự thánh bất tuân phục tờ sai có đủ ấn ký của ĐứcThánh Cha mang tớ i đọc giữa nhà thờ ..


4/13

4

Tờ Biểu Chữ Nôm Của Bổn Đạo Đàng TrongGở i Cho Đức Giáo Hoàng Clément X Năm 1676 .

( Trích từ trang 195,196 trong sách Histoire de la mission de Cochinchine , Documents Historiques I , 1658-1728 , tác giả : Adrien Launay . )

23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 09 08 07 06 05 04 03 02 01


5/13

5

T ờ bi ể u các bổ n đạo nướ c Cu Chin Chin tâu Đứ c Thánh Pha Pha

Để tiện việc theo dõi và so sánh vớ i bổ n Nôm ở phần Phụ Lục, mỗ i cột đượ c đ ánh số thứ t ự t ừ phải sang trái. Nhữ ng số trong d ấ u ( ) xin xem ở

phần chú thích.

1. Các thày An Nam cùng k ẻ giảng cùng các khi si tăng (49) đẳng xứ kính biểu, khể thủ đốn thủ bách bái

2. lạy ơ n Đức Chúa Lờ i ba ngôi phù hộ giúp sức cho Đức Thánh Pha Pha đượ c mọi sự lành. Độiơ n

3. Đức Chúa Lờ i mở lòng cho Đức Thánh Pha Pha lấy thần mục mà khai sáng việc đạo bốn phươ ng thiên hạ cho nên tr ọn cùng Đức Thày cả ca ra dê a. Bấy chừ Đức Thánh Pha Pha mớ i

4. đả in ngư ông (50) mà sai Đức Thày cả vít vồ Phê Tô Rô sang giáo hoá sửa sang việc đạo đức

cho chánh đáng cùng truyền bảy phép tr ọng sa ca ra men tô sau là chăn lấy

5. con chiên thiệt Đức Chúa Lờ i. Vậy các khi si tăng chúng tôi tr ướ c là vâng lịnh, sau là đượ csức mạnh, lòng k ể chẳng xiết. Vậy thì chúng tôi hằng ngày cầu xin

6. cùng Đức Chúa Lờ i ghi tạc công tr ọng ấy vào nhà thiên đàng đờ i đờ i. Đội ơ n Đức Chúa Lờ i,từ thày cả vít vồ giáo hóa việc đạo cho đến nay, chẳng khác nào

7. như nông vụ, ngườ i thờ i tư cơ bá chủng (51) ví dụ như k ẻ làm ruộng mà phải năm đượ c mùacho nên nhiều thóc lúa. Vậy thờ i hằng ngày, hằng nhiều ngườ i ta chịu đạo.

8. mà các khi si tăng chúng tôi thươ ng yêu nhau, khiêm nhườ ng, hòa thuận, liên đớ i một lòngđều giữ một phép thờ i đạo thánh Đức Chúa Lờ i đã sáng ra trong nướ c

9. Cu Chin Chin (52) hơ n gươ ng nhật nguyệt ở đờ i này[ Chấ m d ứ t phần phiên âm của Bác S ĩ Nguyễ n V ăn Thọ , t ừ đ ây đế n cuố i t ờ biể u thuộc trách nhiệm chúng tôi ].

Chẳng ngờ các thày dòng ông thánh Y Na Xu (53) chẳng vâng phép Đức Thày cả vít vồ Phê TôRô cùng cãi nhiều lý lẽ

10. cho nên năm ngoái, các khi si tăng đẳng xứ chúng tôi đều làm một biểu sang tâu (54), tr ướ clà đội ơ n Đức Thánh Pha Pha, sau là chúng tôi tâu sự ấy cho xong một

11. lẽ, một ý, một phép k ẻo chia lòng các khi si tăng ra cùng r ối trong phép đạo. Chẳng ngờ biểuấy, chúng tôi làm sang tâu thờ i chưa đến, mà năm nay lại có sắc Đức

12. Thánh Pha Pha gửi sang tỏ lẽ ấy ra thờ i chúng tôi hằng ngày hằng đêm, lòng mà nhớ ơ n côngtr ọng ấy. Vậy các khi si tăng chúng tôi đẳng xứ lại làm một biểu


6/13

6

13. này sang, tr ướ c là đội ơ n Đức Thánh Pha Pha vì thươ ng đến chúng tôi như con dại vậy, sau làchúng tôi dám tâu Đức Thánh Pha Pha tr ọng xét lòng chúng tôi còn

14. r ối một lẽ này chưa xong. Vả trong dòng ông thánh Y Na Xu có hai thày ưa dạy đạo trongnướ c Cu Chin Chin. Một là thày Giu Se, hai là thày Bát Tô Lô Miêu, càng

15. ngày càng cãi phép chẳng vâng lờ i Đức Thày cả vít vồ Phê Tô Rô truyền. Vậy hai thày ấy,tr ướ c là chẳng vâng lờ i, sau lại giục lòng k ẻ giảng đạo xua đi, xô mất cớ là vậy.

16. Thươ ng phe, ghét xua, thươ ng vấy, vạy lờ i Bao Lồ( 55 ) xứ An Tôn chăng, làm r ối trong phép đạo. Sau nữa thày Giu Se Càng Do Nê ( José Candone) lại làm tờ ép các bổn đạo các xứ nóir ằng dù

17. mà có sắc Đức Thánh Pha Pha sai sang nướ c Cu Chin Chin mà làm mọi việc phúc đức gì,thờ i cũng phải đến cho thày cả vít vồ Ma La Ca giở xét đã

18. mớ i biết là tờ thiệt, khi ấy sẽ truyền cho các khi si tăng sẽ vâng lờ i.Song le thày cả vít vồ MaLa Ca chưa xét thờ i các khi si tăng chớ

19. vâng lờ i mà có tội tr ọng vậy. Trong khi si tăng chúng tôi cũng có tên ngườ i cầm bề trên lợ isau là Hiển Ví Si ( Hainques ), chẳng đủ lên mạnh lờ i, lại giục lòng k ẻ khác nhiều.

20. mối, cho nên r ối trong phép đạo. Vậy các khi si tăng chúng tôi đẳng xứ dám xin cùng ĐứcThánh Pha Pha dù mà còn để các thày dòng ông thánh Y Na Xu giúp việc linh ( hồn)

21. nướ c Cu Chin Chin thì phải liệu chướ c nào cho các thày dòng ông thánh Y Na Xu vâng phépĐức Thày cả vít vồ Phê Tô Rô. Ví bằng Đức Thánh Pha Pha chẳng còn để dòng

22. ông thánh Y Na Xu thờ i đòi về k ẻo làm r ối phép đạo cùng chia lòng chúng tôi ra ngờ vậy.Các khi si tăng chúng tôi đẳng xứ hằng hằng cầu xin cùng Đức

23. Chúa Lờ i ba ngôi tr ả công cho Đức Thánh Pha Pha đượ c hưở ng phúc thánh vui vẻ vô cùngđờ i đờ i A Men.


7/13

7


8/13

8

Phần kí tên , có t ấ t cả 107 ng ườ i , mỗ i dòng một tên . Thườ ng bắ t đầu bằ ng tên thánh r ồi đế n tên g ọi và chứ c vụ trong nhà thờ . Tên thánh bao giờ cũng có ghi , còn tên g ọivà chứ c vụ đ ôi khi bỏ không ghi .

Lu Ca [ Lucas ] Lục , Sa xê Do Tê

Mạn Hoè [ Manoel ] Bốn, Sa Xê Do TêLu Ca [ Lucas ] Pha, Sa Xê Do Tê

Hoa Lang Si [ Francisco ] Thủ, thông công

An Tôn [ Antonio ] Mát

Minh Ghê [ Miguel ] Vi, thông công

Sang Nô [ Sanctino ] Quận

Ca Rô Lô [ Carlos ] Vạn

Ti Vong [ Estevão ] Định

Gi Na Vê [ Genave ] Mát

Y Na Xu [ Ignacio ] Tr ọng

Bao Lồ [ Paulo ] Nê

Mát Ti [ Mateus ] Hà, câu đươ ng

Gio Kinh [ Jãoquim ] Đạo, thông công

Ta Diêu [ Tadeo ] Dực, câu đươ ng

Phê Rô [ Pedro ] Bát, câu đươ ng

Gio Kinh [ Jãoquim ] Na, câu đươ ng

Bao Lồ [ Paulo ] Tô, câu đươ ng

An Tê Rê [ Andre ] Sòng, câu đươ ng

Si Mông [ Simão ] Đố, câu đươ ng

An Tê Rê [ Andre ] Đảng, câu đươ ng

Mát Tô Miêu [ Bartolomeu ] Bố, trùm

Đô Minh [ Dominico ] Triển, câu đươ ng


9/13

9

Ben Tr ở [ Bonaventure ] Xướ ng, câu đươ ng

Phê Tô Rô [ Pedro ] Đườ ng, biện

QUẢ NG NGÃI PHỦ CÁC THÔNG CÔNG

CÙNG CÂU ĐƯƠ NG

Y Na Xu [ Ignacio ] Tịch

An Tôn [ Antonio ] Bố

Tô Me [ Tome ] K ết

Giu Ông [ João ] Dụng

Tô Me [ Tome ]

Tô Me [ Tome ] Giảng

NHA TRANG PHỦ THÁNH ĐƯỜ NG LÂM TUYỀ N (56)

Thông công Ra Phê [ Rafael ] Cách, giữ nhà thánh

Ca Rô Lô [ Carlos ]

Ti Vong [Estevão ] Viện

Gio Kinh [ Jãoquim ] Việt

Ca Rô Lô [ Carlos ] thông công

Mạn Hoè [ Manoel ] câu đươ ng

Sang Nô [ Sanctino ] biện

An Tôn [ Antonio ] Nê

Giu Ông [ João ] Diêu

Mát Tô Lô Miêu [ Martolomeu ] trùm


10/13

10

Đô Minh [ Domingo ] Triển, câu đươ ng

Ben Tô [ Benedicto ] Xướ ng

Phê Tô Rô [ Pedro ] biện

An Tôn [ Antonio ] biện

Tô Me [ Tome ] Sùng ,thông công

Công Bốn [ Colombo ] biện

Lu Ca [ Lucas ] Trung, câu đươ ng

Công Dan [ Gonsales ] biện

Phê Rô [ Pedro ] Trà phú

Phê Rô [ Pedro ] Mâu

Phê Rô [ Pedro ] Vàng

Phê Rô [ Pedro ] Tiên

Phê Rô [ Pedro ] Hà Phúc

Ta Diêu [ Tadeo ] K ế

Giu Se [ José ] Thườ ng

An Tôn [ Antonio ] trùm

Tô Ma [ Tomas ] Dươ ng

Tô Me [ Tome ] Gấ p

Phi Sang [ Vicento ] Phe

Đô Minh [ Domingo ]

Mạn Hòe [ Manoel ]

An Rê [ Andre ] Sùng , thông công

Si Mông [ Simão ] Châu Mãi

An Rê [ Andre ] Châu Mãi

Đô Minh [ Domingo ] Bao Hầu


11/13

11

Đô Minh [ Domingo ] Bồ Bản

Giu Se [ José ] Tịch

Đô Minh [ Domingo ] câu đươ ng

Hoa Lang Xuất [ Francisco ] Đức Tây

Phê Rô Bao Lồ [ Pedro Baolo ] Vân Chi

Đô Minh [ Domingo ] Làng Láo

Phê Tô Rô [ Pedro ]

Đô Minh [ Domingo ] Khê Lâm

Tô Mát [ Tomas ] câu đươ ng

Ben Tô [ Benedicto ] Phườ ng Lạc

AnTôn [Antonio ] biết tiếng Hoa Lang

DINH CÁT

Ông Phê Rô [ Pedro ] Vịnh Đức, thông công

Giu Se [ José ] Cang, thông công

Phi Líp [ Felipe ] Gia Khuê

Phê Rô [Pedro ] Gia Thạch

Bao Lồ [ Paolo ]

Giu Se [ José ] Tr ừng, đại câu

Chi Cô [ Francisco ] Đảnh

Mạn Hòe [ Manoel ] Cai Cang

An Tê Rê [ Andre ] Giấu

Hoa Lang Si [ Francisco ] Lê

Phi Líp [ Felipe ] Phúc


12/13

12

Lu Ca [ Lucas ] Ngoạn

Chi Lê [ Giles ] Xã Nhiệt

Ta Diêu [ Tadeo ] Chà Về

Hoa Lang Si [ Francisco ] Văn Trùm

Công Sang [ Constantino ] Thất

QUẢ NG BÌNH PHỦ

Tô Me [ Tome ] Sơ n

Ra Phê [ Rafael ] xã đươ ng

Bát Tô Lô Miêu [ Bartolomeu ] Liêng

An Tôn [ Antonio ] Quảng

Bao Lồ [ Paulo ] Kính

An Tê Rô [ Andre ] Ngoạn, biện

Phê Rô [ Pedro ] bố lệnh

Bồ Càng [ Buchanan ] thông công

A Gu Tanh [ Agostinho ] Lậ p

Nguyễn Tiến Dũng

Hươ ng Hồ


13/13

13

To Bieu Chu Nom Đạo 1676

Documents

Transcript of To Bieu Chu Nom Đạo 1676