B GIO DC V O TOV GIO DC TRUNG HC CHNG TRNH PHT TRIN GIO DC TRUNG HC

TI LIU TH NGHIM THC HNH TRNG TRUNG HC PH THNG

Mn Sinh hc(Ti liu lu hnh ni b)

H Ni, thng 9 nm 2011

1

Nhm tc gi bin son ti liu 1. GS.TS. V Vn V 2. PGS.TS. Mai S Tun 3. ThS. L nh Tun 4. TS. Ng Vn Hng 5. ThS. Nguyn Th Linh

Bin tp ni dung TS. Ng Vn Hng

2

Li ni u Nhm trin khai n pht trin h thng trng THPT chuyn giai on 2010 - 2020, vi mc tiu nng cao cht lng dy hc trong cc trng THPT chuyn v pht trin chuyn mn cho gio vin chuyn sinh, B Gio dc v o to t chc bin son ti liu Th nghim thc hnh trng THPT mn Sinh hc. p ng yu cu i mi dy hc tng cng dy th nghim thc hnh v thi chn hc sinh gii sinh hc THPT, B Gio dc v o to mi cc cn b qun l ch o dy hc, cc ging vin i hc v cc nh khoa hc, gio vin trc tip ging dy chng trnh chuyn sinh hc c nhiu thnh tch trong cng tc bi dng hc sinh gii v nghin cu khoa hc, tham gia vit ti liu ny. Cu trc ti liu gm c: Phn 1. Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn Sinh hc Phn 2. 10 bi th nghim thc hnh mn Sinh hc. Mi bi c vit theo cu trc:-

Mc tiu C s khoa hc Thit b, ha cht, mu vt Tin hnh th nghim Phn tch kt qu v lp bo co Cu hi nh gi v m rng vn

Phn 3. Ph lc (gii thiu mt s bi thi thc hnh ca IBO). Mc d ti liu c vit rt cng phu, Tiu ban thm nh mn Sinh hc c gp v bin tp ni dung nhng kh trnh khi cn c nhng s st nht nh. Cc tc gi mong nhn c gp ca qu thy c gio v c gi khi s dng ti liu. Trn trng cm n Tiu ban thm nh v bn c. Thay mt cc tc gi TS. Ng Vn Hng

3

Mc lc Trang Li ni u Mc lc Hng dn s dng ti liu Phn 1. Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn Sinh hc Vai tr ca dy hc thc hnh i vi hc sinh trng THPT chuyn Thc trng th nghim thc hnh mn Sinh hc THPTv cc gii php ci tin thc trng Nhng yu cu cn thit dy thc hnh sinh hc c hiu qu An ton th nghim thc hnh sinh hc Yu cu v k nng thc hnh sinh hc (theo IBO) Phn 2. 10 bi th nghim thc hnh mn Sinh hc Bi 1. Nhn bit mt s thnh phn ha hc ca t bo Bi 2. nh hng nhit , pH, cc cht km hm ln hot ca enzym. Xc nh hot ca mt s enzyme Bi 3. Quan st t bo di knh hin vi. Th nghim co v phn co nguyn sinh Bi 4. Thc hnh ln men etilic Bi 5. Tm hiu hot ng ca tim ch Bi 6. Th nghim v in sinh hc Bi 7. Chit rt sc t t l. Xc nh tnh cm quang ca clorophin Bi 8. Chng minh qu trnh h hp ta nhit mnh Bi 9. Quan st cc dng t bin NST trn tiu bn c nh hay trn tiu bn tm thi Bi 10. Tnh phong ph ca loi v kch thc qun th Phn 3. Ph lc Ph lc Ti liu tham kho Thng tin v tc gi4

3 4 5 7 7 8 9 13 30 34 34 50 64 69 73 80 85 91 94 110 123 123 163 165

HNG DN S DNG TI LIU Cun ti liu ny c s dng cng vi cun Ti liu bi dng pht trin chuyn mn cho gio vin trng THPT chuyn nm 2011 mn Sinh hc ca B GDT (thng 7 nm 2011). C hai quan nim sai lm cn trnh l: - Ch khi no c trang thit b, ha cht, mu vt nh trong ti liu th mi c th tin hnh th nghim thc hnh sinh hc c. Nm u tin c th chn nhng th nghim thc hnh ph hp vi iu kin ca a phng thc hin trc (v d nh bi nhn bit cc cht hu c trong t bo, bi quan st t bo, bi ln men, bi chit rt sc t, quan st tiu bn NST,) ng thi c k hoch khc phc kh khn, tr ngi thc hin ht cc ni dung thc hnh trong nhng nm sau. - S sai lm nu cho rng ch cn thc hin nh ni dung cc bi thc hnh trong ti liu l tt ri. Nhng ni c iu kin v trang thit b v gio vin c th m rng ni dung bi thc hnh. V d bi 1 c th 5ung ni dung nhn bit 5ung5ic v axit 5ung5ic; bi 3 c th 5ung ni dung m s lng t bo; Trong cun Ti liu bi dng pht trin chuyn mn cho gio vin trng THPT chuyn nm 2011 mn Sinh hc c gii thiu rt nhiu bi thc hnh khc na. s dng ti liu hiu qu nht xin lu my im sau: - c k ni dung phn 1: Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn Sinh hc. Gio vin v hc sinh phi tng minh nhng yu cu cn thit dy thc hnh sinh hc c hiu qu, quy trnh mt bi thc hnh sinh hc, quy tc lm vic trong phng th nghim, v c bit l yu cu v k nng thc hnh sinh hc. - c k ni dung tng bi thc hnh phn 2, cn c vo thc tin a phng quyt nh mc tiu c th cho tng ni dung thc hnh th nghim chn cho dy hc hay thi tuyn hc sinh gii. Khi chn ni dung thc hnh cn tnh n thi gian hon thnh cho mi ni dung b tr dy hc hay thi c cho hp l.

5

- Nghin cu k phn c s khoa hc ca th nghim thc hnh. y chnh l cn c gii thch cc hin tng quan st c trong th nghim. Gio vin c th dnh thi gian hng dn (hoc kim tra) hc sinh ni dung ny. - Gio vin phi tm hiu v chun b y thit b, ha cht, mu vt yu cu trong mi th nghim thc hnh (ch : c th thay th thit b, ha cht, mu vt sn c ca a phng m khng nht thit phi ng nh trong ti liu vit; kch thch t duy ca hc sinh c th thay i s liu khc vi hng dn trong ti liu ri yu cu hc sinh gii thch v sao kt qu th nghim li khc so vi trong ti liu). Trc khi thc hnh nht nh hc sinh phi thnh tho cc bc: kim tra dng c thit b, ha cht, mu vt; trnh t cc bc lm th nghim thc hnh. - Trong mi bi th nghim thc hnh, gio vin cn nghin cu tht k ni dung phn tch kt qu v bo co hng dn hc sinh ghi chp kt qu thc hnh, x l cc s liu thu c, trnh by bo co. - Phn cu hi nh gi v m rng vn l nhng gi bc u. Trong thc tin dy hc thc hnh gio vin c th a thm nhiu tnh hung mi kch thch t duy cho hc sinh, thm ch ly ngay tnh hung c th trong bui thc hnh hc sinh phn tch, tho lun. Ch tham kho cc bi thi thc hnh ca IBO c gii thiu phn ph lc. - Gio vin v hc sinh c th vo trang WEB ca b mn Sinh hc: http://sites.google.com/site/diendanchuyensinh ti v nhng t liu v bi thc hnh c quay bng. Cui cng nu trong qu trnh thc hin c gp kh khn g th lin h vi chng ti theo a ch trong mc Thng tin v tc gi cui ti liu.

6

Phn 1.

Gii thiu chung v th nghim thc hnh mn Sinh hc

I. Vai tr ca dy hc thc hnh i vi hc sinh trng THPT chuyn

Khng th hnh dung c vic ging dy sinh vt hc trong nh trng m li khng c quan st, khng c th nghim hc tp. B.P. Exipp (trong cun nhng c s ca LLDH). Quan st v th nghim l cc phng php nghin cu c bn ca khoa hc t nhin, ca cc mn khoa hc thc nghim, trong c sinh hc. Sinh hc l mt khoa hc v s khng th pht trin c nu khng c quan st, th nghim. Quan st v th nghim to kh nng cho cc nh khoa hc pht hin v khai thc cc s kin, hin tng mi, xc nh nhng quy lut mi, rt ra nhng kt lun khoa hc v tm cch vn dng vo thc tin. i vi qu trnh dy hc cc mn khoa hc t nhin, khoa hc thc nghim, quan st v th nghim cng l phng php lm vic ca hc sinh (HS), nhng vi HS nhng bi tp quan st hoc cc th nghim c gio vin (GV) trnh by hay do chnh cc em tin hnh mt cch c lp (thc hnh quan st, th nghim ca HS) di s t chc, hng dn ca GV thng gii quyt nhng vn bit trong khoa hc, rt ra nhng kt lun cng bit tuy vy i vi cc em HS vn l mi. Thng qua quan st, th nghim, bng cc thao tc t duy phn tch, tng hp, tru tng ha v khi qut ha gip cc em xy dng cc khi nim. Bng cch cc em nm kin thc mt cch vng chc v gip cho t duy pht trin. Quan st v th nghim i hi phi c nhng thit b dy hc nh tranh nh, m hnh, cc mu vt t nhin v cc phng tin thit b phc v cho vic tin hnh cc th nghim. Quan st v th nghim khng ch cho php HS lnh hi tri thc mt cch su sc, vng chc m cn to cho cc em mt ng lc bn trong, thc y cc em thm hng say hc tp. Tc ng c cu Trm nghe khng bng mt thy, ni ln vai tr ca quan st th nghim. Ngi n v ngi Trung Hoa cng ni: Nghe th quen, nhn th nh, lm th hiu.7

Nhng phn tch trn y khng ch cho chng ta thy r tm quan trng ca th nghim thc hnh m cn nhn mnh n phng php s dng cc th nghim thc hnh c th t c hiu qu cao p ng mc tiu dy hc hin nay ca s nghip gio dc. II. Thc trng th nghim thc hnh mn Sinh hc THPTv cc gii php ci tin thc trng Hin nay s lng v cht lng th nghim thc hnh sinh hc cha p ng c yu cu ca vic dy hc ni chung v c bit l yu cu vic i mi dy hc ni ring. Tnh trng c th c nhiu nguyn nhn, phn v kinh ph cho khu vc ny cn hn hp tuy c nhiu c gng, phn v trch nhim ca nh sn xut (cn m khng dng c, dng c th cng chng hng), phn v thiu mt s qun l ch o, ng vin nhng ngi tt, vic tt trong s dng v ci tin sng to th nghim thc hnh sinh hc hin c. Nh phn tch, hiu qu dy hc cn ty thuc vo phng php s dng cc th nghim thc hnh. Nu mt bc tranh, mt th nghim ch c s dng minh ha v cng c nhng iu GV trnh by y v phng din l thuyt s hn ch t duy sng to ca HS, HS hu nh khng thu lm c thm g v kin thc, nu khng phi ch rn luyn k nng quan st, th nghim. Nhng nu c s dng theo con ng tm ti nghin cu (khm ph) i n kin thc cn lnh hi (kin thc mi) s c ngha khc bit c bn so vi loi hnh th nghim nu trn, n gip HS c iu kin, c hi pht trin t duy sng to mt phm cht v nng lc cn c con ngi mi m nh trng c trch nhim o to. i theo con ng ny, sau khi hiu c nhim v cn lm sng t (mc ch ca th nghim) bng t duy tch cc, HS s hnh thnh c cc gi nh (trong nghin cu khoa hc y chnh l bc xy dng gi thuyt v vn nghin cu t s ny sinh cu hi: iu g s xy ra nu?). Cu hi c hnh thnh t nhng lin tng da trn vn kin thc v kinh nghim c ca HS. Khi gi nh c hnh thnh, trong hm cha con ng phi gii quyt, HS xy dng k hoch gii quyt chng minh cho gi nh 8

nu. Hai bc nu gi nh v xy dng k hoch gii quyt chng minh cho gi nh l hai bc i hi t duy tch cc v sng to. y l nhng c hi rn luyn tu duy sng to cho HS rt tt, l giai on tin hnh th nghim tng tng (th nghim trong t duy) nh hng cho hnh ng th nghim tip theo da trn k hoch c HS thit k (k hoch d kin). Cui cng, cn c vo kt qu ca th nghim, HS rt ra kt lun, ngha l HS lnh hi c kin thc t th nghim mt cch ch ng (m khng phi do thy truyn t v HS tip thu mt cch th ng). Hin nay hu ht cc bi thc hnh th nghim sinh hc THPT trong chng trnh v SGK c b tr cui mi chng ch mang tnh cht cng c minh ha cho cc kin thc l thuyt c trnh by trong cc bi hc ca chng trnh di hnh thc phn ln l by sn tng bc cho HS. Hn na s tit thc hnh quy nh trong chng trnh v SGK cng cn rt hn ch. Ri y, chc chn s tit ny c th s c nng ln cho ph hp vi xu th chung ca gio dc th gii v tng ng vi tnh cht ca cc mn khoa hc thc nghim. Trc mt trong khi ch i, i hi lng nhit tm v s nghip gio dc ca cc thy c ang tin hnh cc bi thc hnh hin c theo phng thc mi nhng ni dung ph hp v cng c th b sung thm cc th nghim thc hnh sinh hc vo cc tit dy khi c th v c iu kin thch hp. Trong ti liu ny, ngoi mt s th nghim thc hnh quen lm, chng ti s gii thiu mt s bi th nghim thc hnh c tnh gi cc n v tham kho v vn dng trong iu kin c th, cng c th tin hnh hnh thc ngoi kha hoc i n cc c s c iu kin v trang thit b th nghim thc hnh sinh hc hc tp. III. Nhng yu cu cn thit dy thc hnh sinh hc c hiu qu Dy thc hnh, mc ch chnh lx rn cc k nng thao tc chn tay, cc c tnh kin nhn, bit chp nhn th thch v t tm cch vt qua cc thch thc t c mc tiu ca mnh. V vy hc sinh phi t mnh lm th nghim cho d cc thao tc ban u cn vng v v c th tht bi. Nh vy, nu quan nim thc hnh ch l minh ha, trnh din 9

hc sinh xem th vic t chc cho c lp hc sinh vo mt phng th nghim lm cng lc l c nhng hc sinh khng th hnh thnh c k nng cng nh rn luyn c nhng c tnh cn thit ca ngi lm khoa hc. Cn nu hc sinh t lm th li phi chia lp thnh nhiu nhm nh (ti a khong 10 em) th cc em mi c th t lm th nghim c v hc sinh ch hnh thnh c k nng khi c lm i lm li nhiu ln mt k nng nht nh. Mt quan nim khng ng v dy thc hnh l gio vin thng khng a ra cc tnh hung khc thng dy hc sinh cch phn tch rt ra cc kt lun ph hp cng nh khng bit cch tm ra nguyn nhn khi th nghim khng ng h gi thit ban u. C th ly v d c th: Khi lm bi thc hnh chng minh nh hng ca cng nh sng n tc quang hp cy thy sinh l rong ui ch. Cng quang hp c tnh bng lng O2 thot ra (m bng s bt kh/pht hoc bng khi lng O2 thu c trong ng nghim) cn cng nh sng c th c thay i bi khong cch chiu sng hoc bi cng sut ca bng n. Trong bi hc ny ngoi th nghim trn, gio vin c th to ra tnh hung trong cng mt cy rong ui ch th nghim trc to ra rt nhiu O2 th trong th nghim khc li khng nh ra mt bt kh O2 no cho d c cho n vo gn hn hoc cng sut bng n tng ln nhiu ln. Hc sinh c yu cu phi tm ra nguyn nhn (a ra gi thuyt) v lm th nghim ng h gi thuyt ca mnh l ng. Nh vy mc ch ct li ca dy thc hnh l rn cc k nng kho lo trong cc thao tc tay chn, cc k nng b tr th nghim, thu thp kt qu, gii thch kt qu thc nghim, l gii a ra cc gi thuyt v t tin hnh cc th nghim ng h hay bc b gi thuyt ca mnh ch khng n thun l minh ha cho cc bi l thuyt. Nh vy dy thc hnh pht trin cc k nng tng hp v do vy tt c cc hc sinh cn c dy thc hnh. Lu l ngay c trong cc k thi Olympic Sinh hc Quc t c s dng cc trang thit b hin i nh in di sc k, quang ph vv th im ca hc sinh cao hay thp khng ph thuc nhiu vo thit b (tr phi hc sinh cha c lm quen vi thit b ). V s dng thit b hin i cng ch thu thp s10

liu, trong khi cc k nng n gin nh pha long ha cht, x l s liu thu c nh v th, rt ra cc kt lun ph hp, bit cch sp xp thi gian hp l vv li quyt nh kt qu cui cng. Qui trnh cho mt bi th nghim c th gm cc bc nh sau: - Chun b th nghim: GV phi c k hoch m bo chun b y dng c, ha cht, mu vt v cc iu kin cn thit khc th nghim thnh cng. C th giao cho HS chun b nhng phi kim tra. - Ph bin ni qui an ton phng th nghim: Ngay khi bt u mt bi thc hnh, gio vin cn phi hng dn cho hc sinh v qui tc an ton trong phng th nghim. iu ny l ht sc cn thit v phi lm ngay mi ln hc sinh vo phng th nghim. Bn cnh cng cn ph bin cch cp cu trong nhng trng hp cn thit nh bng ha cht, bng b khi b thng vv-

Bc 1: GV nu mc tiu th nghim (hoc hng dn hc sinh

pht biu mc tiu thc hnh), phi m bo mi HS nhn thc r mc tiu lm th nghim lm g? Bc 2: GV hng dn HS cch tin hnh th nghim, phi m bo mi HS nhn thc r lm th nghim nh th no? Bng cch no? Gio vin gii thiu qui trnh th nghim: Hc sinh c th t c qui trnh th nghim (nu c sn trong bi thc hnh) hoc gio vin gii thiu cho hc sinh. Sau hc sinh t kim tra cc loi ha cht thit b, mu vt xem c p ng c vi yu cu bi thc hnh hay khng. Tin hnh th nghim: Hc sinh t tin hnh th nghim theo qui trnh cho thu thp s liu. Bc 3: M t kt qu th nghim. HS vit ra (hoc ni ra) cc kt qu m h quan st thy trong qu trnh lm th nghim. X l s liu thc nghim: Hc sinh x l s liu v vit bo co th nghim np cho gio vin. Cui bui gio vin c th a ra cc tnh hung khc vi th nghim hc sinh suy ngm v tm cch l gii. Phn ny GV c th tham kho sch Sinh hc ca Campbell & Reece mc iu g nu? sau mi th nghim m sch a ra.11

-

Gii thch cc hin tng quan st c: y l giai on c

nhiu thun li t chc HS hc theo phng php tch cc. GV c th dng h thng cu hi dn dt theo kiu nu vn gip HS t gii thch cc kt qu. Rt ra kt lun cn thit: GV yu cu HS cn c vo mc tiu Ch : Cc th nghim sinh hc c th l th nghim nh tnh ban u trc khi lm th nghim nh gi cng vic lm. hay nh lng. Cc th nghim nh tnh th khng nn qu tit kim nguyn liu, s kh quan st kt qu. Cc th nghim nh lng th cn chnh xc hm lng cc cht lm th nghim mi c kt qu. V d: khi lm th nghim tch chit ADN, nu cho t dch lc hay t cht ty ra hoc qu t nc ct da th s rt kh c kt qu kh quan. Tm tt quy trnh mt bi thc hnh

Bc 1. Xc nh mc tiu (cho GV v cho HS). Yu cu ca

bc ny l HS phi nhn thc c v pht biu r mc tiu (tr li cu hi: lm g?)

Bc 2. Kim tra kin thc c s v kim tra s chun b thc Bc 3. Xc nh ni dung thc hnh (tr li cu hi: lm nh Bc 4. Tin hnh cc hot ng thc hnh (tr li cu hi: Bc 5. Gii thch v trnh by kt qu, rt ra kt lun (tr li Vit bo co thc hnh.

hnh (tr li cu hi: c lm c khng?). th no?)

quan st thy g? Thu c kt qu ra sao?).

cu hi: ti sao? Mc tiu hon thnh hay cha?).

12

IV. An ton th nghim thc hnh sinh hc 1. Nguyn l an ton sinh hc Nguyn l c bn ca an ton sinh hc l phng nga, l lm gim thiu hoc hn ch nguy c gy hi cho con ngi v mi trng khi tip xc vi sinh vt v cc vt liu ly nhim lu gi trong phng th nghim. Nguyn l an ton sinh hc c xc nh l s kt hp ca ba nhn t phng nga trong thc hnh v k thut phng th nghim, thit b an ton v thit k iu kin lm vic tt. Ngi ta chia bin php phng nga thnh hai loi, phng nga s cp v phng nga th cp. Phng nga s cp : l bo v ngi v mi trng th nghim khi tc hi ca cc tc nhn gy nhim. Phng nga s cp bao gm ch yu cc k thut an ton trong phng th nghim v khi tip xc vi sinh vt. Phng nga th cp : l bo v mi trng bn ngoi phng th nghim khi s pht tn ca cc vt liu ly nhim, bao gm c vic thit k phng th nghim, lp hc,... sao cho an ton v m bo v sinh lao ng. - Phng nga trong thc hnh v k thut phng th nghim: Phng th nghim cn phi c xy dng m bo quy nh v an ton sinh hc, trong cn xc nh r cc tc nhn v cht nguy hi c th c trong phng th nghim. Xc nh r cc k thut lm vic c bit v a ra cc cc quy nh r rng nhm gim thiu hoc hn ch s bng pht ca cc tc nhn gy hi. Nhn vin mi c tuyn dng vo lm vic trong phng th nghim, hc sinh v sinh vin ti hc trong phng th nghim cn phi c ch dn chu o v cc tc nhn gy hi c hiu, c hc v kin thc v k thut phng th nghim, c ph bin cc quy nh an ton trong phng th nghim sinh hc. - Thit b an ton: Thit b an ton trc ht nhm bo v trc tip nhnh ngi tip xc vi sinh vt v cc tc nhn hy hi. Cc thit b an ton ph bin ca phng th nghim sinh hc bao gm t cy an ton sinh hc, thit b li tm13

an ton, cc dng c an ton ng mu vt (dng c thy tinh, ng nghim,...), dng c m bo an ton c nhn nh gng tay, qun o bo h lao ng, o chong, khu trang, m bo v,.... T cy an ton l phng tin bt buc s dng ngn nga s ly nhim do v hoc bi, nht l khi thc hnh vi sinh vt. C ba loi t cy an ton sinh hc, t cy loi I v II m bo an ton s cp cho cn b, hc sinh v sinh vin khi lm th nghim, ng thi bo v mu vt th nghim (vi sinh vt, t bo,...) trnh b nhim khun t bn ngoi. T cy an ton sinh hc III c cu to c bit m bo mc an ton cao nht cho cn b v sinh vin trong phng th nghim. Thit b li tm an ton s dng ng li tm c np y, trnh bi nc thot ra ngoi khi li tm gy hi cho con ngi v mi trng phng th nghim. Trong nhiu trng hp khng th thc hin th nghim trong t cy an ton sinh hc th thit b an ton c nhn l vt dng ti cn thit, hn ch ri ro cho con ngi. V d, khi tin hnh m ng vt, khi ra v bo dng cc thit b th nghim cn s dng y dng c bo v cn nhn. - Phng nga trong thit k v xy dng cc c s lm vic m bo an ton v v sinh lao ng: Phng th nghim c thit k ng quy cch, c trang thit b tng ng vi chc nng v cp an ton sinh hc ca phng, m bo an ton v v sinh lao ng. Cc phng th nghim c cp an ton sinh hc I v II cn c thit k tch ring vi li i cng cng, ni tiu c v khu v sinh. 2. Nguyn tc phn loi tc nhn sinh hc theo nhm ri ro v cp an ton sinh hc Cc tc nhn sinh hc c phn loi theo nhm v phn thnh bn cp khc nhau. Nguyn tc phn loi ty thuc vo tng quc gia cc cc t chc quc t khc nhau nh cp an ton sinh hc ca Lin minh Chu u, cp an ton sinh hc ca vin Y hc Quc gia M,.... Sau y14

l v d v phn loi nhm ri ro v cp an ton sinh hc theo quy nh an ton sinh hc phng th nghim ca WHO: - Nhm ri ro loi 1 (RG1): gm nhng sinh vt dng nh khng gy ri ro hoc gy ri ro thp cho con ngi v ng vt. - Nhm ri ro loi 2 (RG2): gm cc sinh vt c kh nng gy bnh cho con ngi nhng mc khng nghim trng. C th c kh nng ly nhim bnh t phng th nghim nhng c bin php phng nga v cha tr, hn ch c s lan truyn bnh. - Nhm ri ro loi 3 (RG3): gm cc sinh vt c kh nng gy bnh cao cho con ngi, nhng thng thng khng lan truyn t ngi ny sang ngi khc v c bin php phng v cha chy hiu qu. - Nhm ri ro loi 4 (RG4): gm cc tc nhn gy ri ro cao cho con ngi v ng vt, bnh c th ly truyn t ngi ny sang ngi khc v cha c bin php phng v cha tr. T vic phn loi cc nhm ri ro, ngi ta c th xy dng cc tiu chun c th cho mi cp an ton sinh hc. 3. Phng bnh ngh nghip v phng tai nn Theo T chc lao ng Quc t (ILO), c tnh hng nm c ti 120 triu tn thng trn th gii do tai nn lao ng, 67-157 triu trng hp mc bnh ngh nghip v khong 200.000 ngi t vong khi lm vic. Vit Nam, c tnh nm 2000, c ti 4.081 ngi lao ng pht hin bnh ngh nghip, 3334 ngi b ti nn lao ng, 941 ngi b thng nng, 331 ngi t vong. Trong mi trng lao ng ni chung, mi trng hc tp v nghin cu sinh hc trong phng th nghim sinh hc ni ring lun tim n kh nng mc phi nhiu bnh tt. Khi mi trng b nhim bi cc sinh vt gy hi th d dng truyn bnh cho con ngi. Nguyn tc chung ca phng bnh ly truyn t sinh vt l : - Cch ly ngi c biu hin bnh, theo di, bo co v x l bnh. - Ngn cn s pht tn mm bnh bng cc phng php tit trng, tiu t, thc hin v sinh phng th nghim. - S dng vc xin v cc thuc cn thit phng tr.15

- Nhng ngi c nguy c mc bnh do lm vic trong phng th nghim sinh hc cn c khm bnh 6 thng/ ln nhm pht hin cc bnh ph bin nh : bnh phi (lao, bi phi,...), bnh vim gan, vim lot da, bnh nm, vim ph qun nm tnh, hen ph qun....; Cc ch tiu xt nghim c bn nh : xt nghim mu vi cc ch s HbASg, SGOT, SGPT,...; xt nghim nc tiu vi cc ch s Albumin, sc t mt, mui mt; siu m gan; chp X quang phi; tm Bk trong m; phn ng Mantoux; tc mu lng,.... Hin nay nhng nghin cu v bnh ngh nghip trong dy hc cn cha nhiu, tuy vy trong mi iu kin c th, chng ta cn tm ra cc phng php phng tr nhm ngn cn bnh. V d nh xy dng tiu chun v bn v gh trong phng hc ph hp : - Chiu cao gh ngi phi m bo cho 2 bn chn chm t, 2 ng chn vung gp vi mt t. 2 i vung gc vi ng chn. Nh vy, chiu cao gh phi xp x vi ng chn. - Chiu rng ca mt gh khng qu rng hoc qu hp, bng 2/3 n chiu di i. - Chiu cao ca bn thch hp cho ngi ngi vit c xc nh l bng chiu cao gh n khuu tay khi ta ngi ngay ngn trn gh, cnh tay p st nch, ngn tay ci nm theo trc dc vi cng tay, u ngn t vo ui mt cng bn. - Chiu rng ca bn ti thiu bng chiu di ca tay. ngn nga bnh v mt cn phi tun th: - Phng hc c nh sng, bng khng la. - Khi c sch cn ngi thng, khong cch thch hp gia mt v sch l khong 30-35 cm. - Gi mt sch s, c th v sinh mt bng cc dung dch chuyn dng. - Cung cp vitamin cho c th, nht l vitamin A trnh bnh qung g v bnh kh mt. - Khm mt nh k khi cn thit s dng knh eo mt ph hp. 4. Khi nim v an ton sinh hc16

An ton sinh hc (Biosafety) l vic thc hin cc chnh sch, c ch qun l v quy trnh lm vic, thit k tin nghi, quy nh s dng nhng trang thit b an ton ngn nga s lan truyn cc tc nhn sinh hc gy hi ti nhng ngi lm vic v hc tp trong phng th nghim sinh hc, nhng ngi xung quanh v mi trng. An ton sinh hc bao gm : - Cc bin php qun l an ton trong cc hot ng nghin cu khoa hc, pht trin cng ngh v kho nghim; sn xut, kinh doanh v s dng; nhp khu, xut khu, lu gi v vn chuyn cc sinh vt bin i gen; sn phm, hng ha c ngun gc t sinh vt bin i gen.

Hnh 1. K hiu cnh bo nguy him sinh hc - An ton sinh hc cn bao gm cc gii php thit k phng th nghim, phng hc an ton khi lm vic v tip xc vi sinh vt; quy nh vic cung cp cc thit b an ton sinh hc. - Ngy nay an ton sinh hc cn bao gm c phm tr an ninh sinh hc phng th nghim. Tnh cp thit ca an ton sinh hc Cc phng th nghim sinh hc, c bit l phng th nghim vi sinh vt hc l mi trng c bit lun tim n nguy c ly nhim bnh cho con ngi lm vic v hc tp trong phng th nghim v cng ng dn c xung quanh. Trong nhng nm gn y c nhiu trng hp ly truyn dch bnh t phng th nghim sinh hc v y sinh, nh dch bnh thng hn, bnh t, bnh un vn,... ngi, bnh l mm long mng tru b . Nguyn nhn ca vic lan truyn bnh c th l do vic dng thit b th nghim khng ph hp (nh dng mm ht pitet hoc s dng kim17

tim khng ng cch gy lan truyn bnh AIDS,...), hoc do thit b th nghim khng tiu chun, khng m bo tiu chun an ton sinh hc. Cng ngh sinh hc ngy cng pht trin c kh nng to ra nhiu sinh vt bin i gen. Do vy, nghin cu v s dng cc sinh vt bin i gen mt cch an ton cho con ngi, mi trng v a dng sinh hc l ht sc cn thit. 5. K thut phng th nghim v thit b an ton Mi phng th nghim cn c xy dng p ng cc tiu chun v an ton sinh hc. Nguyn tc phng nga cn c th hin trong nhng cng vic hng ngy, trong cc ni quy phng th nghim. Khi thc hnh trong phng th nghim khng c kh nng kim sot trit cc tc nhn sinh hc nguy hi, th phi tm cc bin php b sung cn thit khc, nhm hn ch ri ro ca cc tc nhn gy hi. Thit b an ton ngoi t cy an ton sinh hc (BSC), dng c an ton ng cc mu vt, vt dng bo v c nhn (nh cp trong bi 1), cn c nhiu thit b khc, v d nh : - Cc thit b cch li bao film mm p sut m, l thit b bo v ban u ngn chn cc vt liu sinh hc c hi. Kh i vo bn trong thit b cch li ny qua mt b lc HEPA v kh i ra ngoi qua 2 b lc HEPA, v vy ngn cn c sinh vt gy hi pht tn ra bn ngoi. - Cc thit b h tr dng pipet gp phn ht dung dch an ton. - Cc thit b nghin ng th, my lc, my trn v thit b dng sng siu m c thit k trong cc BSC hay c ph kn trong qu trnh s dng, gp phn ngn cn qu trnh gy ra cc sol kh c hi. - Que cy u trn dng mt ln, khng cn kh trng, dng c trong BSC v s l nh rc thi nhim bn khi sau khi dng. - Que cy vi sinh vt kh trng bng nhit c v bc bng thy tinh Brosilicat hay s gip kh trng tin li v hiu qu. - Cc bin php bo v thit b nh bo v ng tim, lm sch cc thit b ng mu vt; cc bin php bo qun mu mu, dch c th, m v cc cht bi tit. Cc bin php ph bin nh:18

+ Bin php thu thp, dn nhn v vn chuyn mu vt. Cc mu vt nn c t trong dng c ng quy cch, ghi nhn v quy nh s dng r rng. + Cch m ng ng mu hoc vt ng ly mu ng quy cch, tt nht nn m trong BSC, cn i gng tay, mc tp d. Nt y dng c cn c ming lt giy hoc gc trnh cht lng bn ra. + Vi cc thit b thy tinh cn cn thn trnh v, nu c th nn thay bng dng c cht do an ton hn. + S dng cc thit b t ng khi cn thit nhm trnh gy trn dung dch hay gy sol kh. Cc cht b vung vi cn c thu thp, ng trong dng c c np, sau em hp p lc hoc x l nh x l rc nhim. + S dng cc cht st khun cp cao lm sch cc dng c th nghim. V d, cc dng dch hyproclorit c lng clo 1g/lL v 5g/l c s dng lm sch cc thit b ng mu, glutaraldehyt c th s dng lm sch b mt dng c. 6. Vi sinh vt v an ton sinh hc Vi sinh vt nh b, trong c bit l virut thng c tc sinh trng nhanh, kh nng hp thu v chuyn ha vt cht cao, thch ng nhanh vi iu kin mi trng v d pht sinh t bin. Nhiu vi sinh vt l tc nhn gy bnh truyn nhim, chng xm nhp vo c th ch yu thng qua cc con ng h hp (nh bnh lao, bch cu, cm), tiu ha (nh cc bnh thng hn, t, l,....), tip xc qua da hoc nim mc (nh bnh giang mai, lu, HIV,...). Nhn chung, bnh do vi sinh vt lan truyn rt nhanh, khi xm nhp vo c th chng gy ri loi cc qu trnh trao i cht, ph hy chc nng ca t bo, khi pht bnh c th gy t vong. Vi sinh vt gy bnh ty theo c im sinh hc v v tr phn loi c chia ra thnh nhiu nhm nh nhm vi khun, virus, vi nm. Ngoi ra, ty theo mc gy hi, vi sinh vt c phn chia theo nhm ri ro, v cng ty cp ri ro m yu cu xy dng phng th nghim theo cp an ton ph hp:19

- Vi sinh vt thuc nhm ri ro 1 gm cc vi sinh vt gy ri ro thp, khng chc gy bnh cho ngi hoc ng vt khe mnh. V d, cc vi khun Escherichia coli, nm men, nm mc s dng lm vt liu nghin cu trong phng th nghim. - Vi sinh vt thuc nhm ri ro 2 gm cc vi sinh vt gy ri ro trung bnh cho ngi lm vic v hc tp trong phng th nghim. Cc vi sinh vt thuc nhm ri ro 2 t khi gy nguy him cho ngi khe mnh, t khi gy bng pht ly nhim nghim trng khi c bin php phng nga. V d nh vi khun thng hn (Salmonella enterica), virus gy vin gan A, virus gy vim gan B, virus cm thng, virus si, virus quai b,.... - Vi sinh vt thuc nhm ri ro 3 gm cc vi sinh vt gy ri ro cao cho con ngi v ng vt. Tuy nhin bnh khng lan truyn t ngi ny sang ngi khc hoc c th c thuc iu tr. V d nh vi khun gy bnh than (Bacillus anthracis), vi khun lao (Mycobacterium tuberculosis), cc vi rt st vng, vius HIV,... - Vi sinh vt thuc nhm ri ro 4 gm vi sinh vt gy ri ro cao cho con ngi v ng vt. Cc vi sinh vt gy bnh truyn nhim nghim trng, bnh c kh nng ly truyn t ngi ny sang ngi khc hoc khng c kh nng cha tr. V d nh virus Lassa, virus Ebola, virus cum A gia cm. Theo quy nh quc t, cc vi sinh vt thuc nhm ri ro 4 khng c php nghin cu ti phng th nghim ca cc trng i hc. 7. Cng ngh ADN v an ton sinh hc - Cng ngh ADN (hay cn gi l cng ngh gen, cng ngh sinh hc phn t, k thut gen,...) l cc k thut di truyn to nn cc phn t ADN ti t hp, nhm to nn cc gen mi mang thng tin di truyn m ha cc c im tt mong mun cc t bo hoc c th sng. Nhng thnh cng ca cng ngh ADN trong nhng nm gn y l to ra nhiu sinh vt bin i gen mang nhiu c im sinh hc u th. V d nh c chua bin i gen khng c ht, thuc l v ng nng sut cao, la v ng mang gen chu c thuc dit c,...; mt s ng vt bin i gen nh cu, ln, b, d,.... mang nhiu c im c li gip con ngi20

thu c cc sn phm iu tr bnh mu kh ng, iu tr vt thng, chng nhim trng, iu tr bnh tc nghn mch mu,.... Sinh vt bin i gen c nhiu u im r rt nhm tng nng sut nng nghip v gp phn xa i gim ngho trn ton cu. Tuy nhin, bn cnh cc li ch, sinh vt bin i gen c th tim n mt s ri ro c hi cho sc khe con ngi v mi trng, nn an ton sinh hc ca sinh vt bin i gen ang c tranh lun nhiu quc gia, nhiu t chc trn th gii. Vic s dng sinh vt bin i gen cn c nghin cu k lng, ch s dng khi bit chc an ton v cn c cnh bo ngi s dng cn thn hn. Mt s ri ro cn theo di i vi sinh vt bin i gen l: khe. Cc sinh vt bin i gen thng cha gen khng cht khng sinh nn khi s dng c th lm cho vi sinh vt khng li nhiu loi khng sinh, lm gim kh nng ngn cn mt s bnh ngi v sinh vt. Cc sinh vt bin i gen c th cnh tranh v chim u th i vi nhiu loi trong t nhin, gy tc ng xu v mt sinh thi hc. 8. Qun l an ton sinh hc Vit Nam Hin nay, nghin cu v cng ngh gen ang c quan tm thc hin ti nhiu phng th nghim sinh hc ti cc vin nghin cu, cc trng i hc, p ng yu cu cp bch ca pht trin cng ngh sinh hc phc v i sng v khoa hc. Nhn thc c tm quan trng ca an ton sinh hc trong i sng, Nh nc ta rt quan tm ti vn an ton sinh hc. Ngay t khi tr thnh thnh vin tham gia Cng c a dng sinh hc v Ngh nh th Cartagena, Chnh ph Vit Nam ban hnh nhiu quyt nh, quy ch, ch th,.... v hng dn v an ton sinh hc. V d, Nm 1993, ban hnh Php lnh Bo v v Kim dch thc vt. Nm 1993, ban hnh Php lnh Th y.21

Kh nng sinh vt bin i gen v sn phm ca chng cha cc

protein mi, c th gy c hoc d ng cho con ngi, nh hng ti sc

nui. -

Nm 1996, ban hnh Ngh nh v Qun l ging cy trng vt Nm 2004, nh nc Vit Nam chnh thc tham gia Ngh nh Nm 2005, Chnh ph Vit Nam ban hnh Quy ch Qun l an

th Cartagena v an ton sinh hc. ton sinh hc i vi sinh vt bin i gen; sn phm, hng ha c ngun gc t sinh vt bin i gen. hc. Chng 4 v cc iu t 57 ti iu 69 ca lut a dng sinh hc ca Vit Nam cp ti cc vn v bo co anh gia rui ro v sinh vt bin i gen; thm inh bao cao anh gia rui ro v sinh vt bin i gen; quy nh cp giy chng nhn mc an ton sinh hc; quy nh cung cp thng tin v an ton sinh hc ca hang hoa co cha sinh vt bin i gen; cung cp, cng khai thng tin v sinh vt bin i gen; nghin cu to ra sinh vt bin i gen; kho nghim sinh vt bin i gen; nhp khu, qua canh sinh vt bin i gen; ch bin san phm t sinh vt bin i gen; tip th, qung co, mua, bn, cho, tng sinh vt bin i gen; vn chuyn, lu gi, thi b sinh vt bin i gen; v gii phng sinh vt bin i gen ra mi trng, V. AN TON TRONG PHNG TH NGHIM SINH HC 1.An ton khi tip xc vi sinh vt trong phng th nghim Khi lm vic trong phng th nghim sinh hc c th b ly nhim bnh do tip xc vi sinh vt. Con ng ly truyn c th qua da, qua khng kh hoc do n ung ca cc tc nhn mi cha c xc nh an ton. Tc nhn gy bnh c th l t cc m, mu ca sinh vt nghin cu; t m di ca ngi bnh; t virus pht tn trong khng kh,... Gp nhng trng hp nh vy th cn xc nh r con ng ly truyn, nguyn nhn v mc ly nhim. Bnh c kh nng mc phi cng cao th cng cn phi nh gi nhanh chng v thn trng.22

Nm 2008, Nh nc Vit Nam ban hnh lut a dng sinh

2. An ton khi tip xc vi ho cht trong cc th nghim sinh hc Ging nh vi an ton sinh hc, an ton khi tip xc vi ha cht t nguyn tc c bn l phng nga ln trn ht. Bn nguyn tc c bn ca hot ng kim sot ha cht l : - Quy nh thay th: Loi b cc cht hoc cc qu trnh c hi, nguy him hoc thay th chng bng th khc t nguy him hn hoc khng cn nguy him na. Khi tin hnh cc th nghim trong qu trnh dy hc c gng la chn cc cht t c hi , t gy nguy him v d th nghim brom tc dng vi nhm c th thay th bng th nghim t c hn nh iot tc dng vi nhm. Hoc loi b cc cht gy nguy him th d th nghim vi thu ngn hoc asen. - Quy nh khong cch: hoc che chn gia ngi lao ng v ha cht nhm ngn cch mi nguy c lin quan ti ha cht i vi ngi lao ng. Trong dy hc cc th nghim c hi hoc d n gy nguy him phi c tin hnh trong t ht hoc c tm knh mica che pha HS, khong cch tin hnh cc th nghim khng qu gn vi HS. - Quy nh thng gi: s dng h thng thng gi thch hp di chuyn hoc lm gim nng c hi trong khng kh chng hn nh khi, kh, bi, m. Phng th nghim, phng kho ho chtcn phi thong, c h thng ht gi, c nhiu ca ra vo. - Quy nh v trang b phng tin bo v c nhn: cho ngi lao ng ( HS) nhm ngn nga vic ho cht dy vo ngi nh : o blu, knh bo v mt, gng tay, khu trang, ng Ty theo vic s dng tng ha cht m c cc quy nh c th. V d: - Ha cht d chy n : Trong phng th nghim c ha cht d chy n phi quy nh cht ch ch dng la, khu vc dng la, c bng ch dn bng ch v k hiu cm la ni d nhn thy. Khi cn thit phi sa cha c kh, hn in hay hn hi phi c bin php lm vic an ton. Tt c cc dng c in v thit b in u phi l loi phng chng chy n. Vic dng23

in chy my v in thp sng nhng ni c ha cht d chy n phi m bo cc yu cu sau: + Khng c t dy cp in trong cng mt ng rnh c ng dn kh hoc hi cht lng d chy n, khng c li dng ng ng ny lm vt ni t . + Khi sa cha, thay th cc thit b in thuc nhnh no th phi ct in vo nhnh . + Thit b in nu khng c bc kn, an ton v chy n th khng c t ni c ha cht d chy n. + Cu dao, cu ch, cm in phi t ngoi khu vc d chy n. Bt k nhnh dy in no cng phi c cu ch hay thit b bo v tng ng. Tt c cc chi tit my ng hoc dng c lm vic u phi lm bng vt liu khng c pht sinh tia la do ma st hay va p. Tt c cc trang b bng kim loi u phi tip t., cc b phn hay thit b cch in u phi c cu ni tip dn. Trc khi a vo ng ng hay thit b mt cht c kh nng gy chy n, hoc trc v sau khi sa cha u phi thc hin nghim ngt cc quy nh phng chng chy n. Khng dng thit b, thng cha, chai, l hoc ng ng bng nha khng chu c nhit cha ha cht d chy n. Khng cc ha cht d chy n cng ch vi cc ha cht duy tr s chy. Khi un nng cc cht lng d chy khng dng ngn la trc tip, mc cht lng trong ni phi cao hn mc hi t bn ngoi. Trong qu trnh sn xut, s dng ha cht d chy n phi bo m yu cu v sinh an ton lao ng. Phi c ng dn nc, h thng thot nc, trnh s ng cc loi ha cht d chy n... - Ha cht n mn Cc thit b, ng ng cha ha cht d n mn phi c lm bng vt liu thch hp, phi m bo kn. Ti ni lm vic c ha cht n mn phi c vi nc, b cha dung dch natri bicacbonat (NaHCO3) nng 0,3%, dung dch axit axetic nng 0,3% hoc cc cht khc c tc dng24

cp cu kp thi ti ch khi xy ra tai nn. Tt c cc cht thi u phi c x l khng cn tc dng n mn trc khi a ra ngoi v.v... - Ha cht c Khi tip xc vi ha cht c, phi c mt n phng c tun theo nhng quy nh sau: Phi cha cht kh c tng xng; Ch c dng loi mt n lc kh c khi nng hi kh khng vt qu 2% v nng xy khng di 15%; i vi cacbua oxit (CO) v nhng hn hp c nng CO cao phi dng loi mt n lc kh c bit. Tip xc bi c phi mc qun o kn may bng vi bng dy c khu trang chng bi, qun o bo v chng hi, bi cht lng c cn phi che kn c tay, chn, ngc. Khi lm vic vi dung mi hu c ha tan th phi mang qun o bo v khng thm v mt n cch ly. Cm ht dung dch ha cht c bng ming. Khng c cm nm trc tip ha cht c. Cc thit b cha ha cht c d bay hi, phi tht kn v nu khng do quy trnh sn xut bt buc th khng c t cng ch vi b phn khc khng c ha cht c v.v.. 3. Phng chng chy n Phng chng chy n l yu cu ca tt c cc phng th nghim. Phng th nghim sinh hc cn p ng cc iu kin c th sau : C h thng bo ng chy, n v c th tip cn h thng d dng. C ca thot him c thit k ng yu cu, c du bo hiu ng C h thng t ng bo chy v h thng c kim tra kh nng C sn cc thit b chng chy n ti ch v cc thit b c kim c c sp xp gn gng, khng cn tr li thot him v chn Cc ha cht v thit b d chy cn ni an ton, ring mt ni v

dn n ca thot him. hot ng thng xuyn. tra thng xuyn v c th tip cn d dng. ng tip cn cc thit b cha chy. xa ni c th pht n nh ngun in, la,... Ha cht cn c dn nhn

25

cnh bo y . Phng th nghim c ha cht d pht n cn thong kh v khng qu cht chi. Nhng bnh kh nn v kh ha lng c nh du r rng, cc van gim p c kim tra thng xuyn m bo kn tuyt i. Cc bnh ng kh ha lng c t cch xa ngun in, la,... Tt c cc thit b in c bo dng thng xuyn, h thng in ba pha cn c dy tip t. Cc thit b ngt in lun trong trng thi hot ng tt, m bo ngt in ngay khi cn thit. Mi cm ch nn s dng cho mt thit b in, khng nn dng thit b ni. Gio vin v hc sinh lm vic trong phng th nghim c thng bo nguy c chy n, v c thc tp phng n phn ng ng khi chy n xy ra. QUY TC LM VIC TRONG PHNG TH NGHIM HA SINH I. An ton khi lm vic vi axit v kim 1. An ton khi lm vic vi axit: trc tip. Gi axit khng bn vo da hoc mt bng cch eo khu trang, gng tay v knh bo v mt. Nu lm vng ln da, lp tc ra ngay bng mt lng nc ln. -

Phi lm vic trong t ht bt c khi no un nng axit hoc Khi pha long, lun phi cho axit vo nc tr phi c dng

thc hin phn ng vi cc hi axit t do.

Lun phi c k nhn ca chai ng v tnh cht ca chng. H2SO4 : Lun cho axit vo nc khi pha long, s dng khu Cc axit dng hi (HCl) thao tc trong t ht v mang gng tay,

trang v gng tay trnh phng khi vng axit.-

knh bo h. 2. An ton khi lm vic vi kim hp. Kim c th lm chy da, mt gy hi nghim trng cho h h

26

-

Mang gng tay cao su, khu trang khi lm vic vi dung dch Thao tc trong t ht, mang mt n chng c phng nga Amoniac: l mt cht lng v kh rt n da, mang gng tay cao

kim m c. bi v hi kim. su, khu trang, thit b bo v h thng h hp. Hi amoniac d chy, phn ng mnh vi cht oxy ho, halogen, axit mnh. -

Amoni hydroxyt: cht lng n da, to hn hp n vi nhiu kim Kim loi Na, K, Li, Ca: phn ng cc mnh vi nc, m, CO2,

loi nng: Ag, Pb, Zn ... v mui ca chng. halogen, axit mnh, dn xut clo ca hydrocacbon. To hi n mn khi chy. Cn mang dng c bo v da mt. Ch s dng cn kh khi to dung dch natri alcoholate, cho vo t t. Trnh to tinh th cng khi ho tan. Tng t khi ho tan vi Oxit canxi rt n da, phn ng cc mnh vi nc, cn bo v Natri v kali hydroxyt: rt n da, phn ng cc mnh vi nc. nc, ng thi phi lm lnh nhanh. da mt, ng h hp do d nhim bi oxit. Cc bin php an ton nh trn, cho tng vin hoc t bt vo nc ch khng c lm ngc li. II. Quy tc lm vic vi ha cht th nghim 1. Ho cht th nghim Cc ho cht dng phn tch, lm tiu bn, tin hnh phn ng, ... trong phng th nghim c gi l ha cht th nghim. Ho cht c th dng rn (Na, MgO, NaOH, KCl, (CH COO) ...; khit khc nhau: - Sch k thut (P): sch > 90% - Sch phn tch (PA): sch < 99% - Sch ha hc (PC): sch > 99% lng (H2SO4, aceton, ethanon, chloroform, ...) hoc kh (Cl2 , NH3 , N2 , C2H2 ...) v mc tinh

27

Ha cht c tinh khit khc nhau c s dng ph hp theo nhng yu cu khc nhau v ch nn s dng ha cht cn nhn hiu. 2. Nhn hiu ho cht: Ha cht c bo qun trong chai l thy tinh hoc nha ng kn c nhn ghi tn ho cht, cng thc ha hc, mc sch, tp cht, khi lng tnh, khi lng phn t, ni sn xut, iu kin bo qun. 3. Cch s dng v bo qun ho cht: Khi lm vic vi ha cht, nhn vin phng th nghim cng nh sinh vin cn ht sc cn thn, trnh gy nhng tai nn ng tic cho mnh v cho mi ngi. Nhng iu cn nh khi s dng v bo qun ha cht c tm tt nh sau: Ha cht phi c sp xp trong kho hay t theo tng loi (hu , v c, mui, acid, baz, kim loi, ...) hay theo mt th t a, b, c khi cn d tm. chai. -

Tt c cc chai l u phi c nhn ghi, phi c k nhn hiu Chai l ha cht phi c np. Trc khi m chai ha cht phi

ha cht trc khi dng, dng xong phi tr ng v tr ban u. lau sch np, c chai, trnh bi bn lt vo lm hng ha cht ng trong Cc loi ha cht d b thay i ngoi nh sng cn phi c Dng c dng ly ha cht phi tht sch v dng xong phi Khi lm vic vi cht d n, d chy khng c gn ni d

gi trong chai l mu vng hoc nu v bo qun vo ch ti. ra ngay, khng dng ln np y v dng c ly ha cht. bt la. Khi cn s dng cc ha cht d bc hi, c mi,... phi a vo t ht, ch y kn np sau khi ly ha cht xong. -

Khng ht bng pipette khi ch cn t ha cht trong l, khng Khi lm vic vi axit hay baz mnh: Bao gi cng axit hay

ngi hay nm th ha cht. baz vo nc khi pha long (khng c nc vo acid hay base); Khng ht axit hay baz bng ming m phi dng cc dng c ring nh28

ng bp cao su. Trng hp b bng vi axit hay baz ra ngay vi nc lnh ri bi ln vt bng NaHCO3 1% (trng hp bng acid) hoc CH3COOH 1% (nu bng base). Nu b bn vo mt, di mnh vi nc lnh hoc NaCl 1%. Trng hp b ha cht vo ming hay d dy, nu l axit phi sc ming v ung nc lnh c MgO, nu l baz phi sc ming v ung nc lnh c CH 3COOH 1%. Lu cc k hiu cnh bo nguy him:

Cht d bt la (Xi) v c (Xn)

Cht n mn (C)

Cht gy nguy him vi mi trng (N)

29

YU CU V K NNG THC HNH SINH HC (Trch t yu cu v k nng thc hnh ca IBO nm 2010) Phn thc hnh tp trung vo vic nh gi nng lc gii quyt cc vn sinh hc ca cc hc sinh. c c nng lc ny cc hc sinh cn c trang b cc k nng sau: I. Cc k nng khoa hc (science process skills)1. 2. 3. 4. 5. 6.

Quan st (Observation). o c (Measurement). Phn loi hay phn nhm (Grouping or classification). Tm kim mi quan h (Relationship finding). Tnh ton (Calculation). X l v trnh by cc s liu bao gm v th, lp cc bng a ra cc tin on (Prediction/projection). Hnh thnh gi thuyt khoa hc (Hypothesis formulation). Xy dng khi nim (Operational definition: scope, condition, Xc nh cc bin v i chng (Variable identification and Thc hin th nghim: thit k th nghim, lm thc nghim, thu

biu, biu ct, s , nh chp.7. 8. 9.

assumption).10.

control).11.

thp s liu v kt qu th nghim, gii thch kt qu th nghim v rt ra cc kt lun.12.

Biu din kt qu th nghim di dng th mc chnh xc

ph hp (s thp phn). II. Cc k nng sinh hc c bn (Basic biological skills) 1.2. 3.4.

Quan st cc i tng sinh hc bng knh lp. Bit s dng knh hin vi (vt knh ti a 45 X). Bit s dng knh hin vi soi ni (stereo microscope). Bit v cc nh quan st c trn tiu bn hin vi (v hnh nh Bit m t chnh xc cc hnh v sinh hc bng cch s dng30

t knh hin vi). 5. bng cc thut ng sinh hc c nh du bng cc m s.

III. Cc phng php sinh hc (Biological methods) A. Cc phng php t bo hc (Cytological methods)1. 2. 3.

Cc k thut ngm v p tiu bn Phng php lm tiu bn vt bi Phng php nhum t bo v tiu bn hin vi. Lm tiu bn ct ngang hoa v xc nh cng thc hoa. Lm tiu bn ct ngang cc b phn khc nhau ca cy: r, thn, Dng tay tch cc phn ca thn, r, l. Thuc nhum (v d thuc nhum lignin) v nhum cc tiu bn o cc thng s c bn v quang hp. o cc thng s c bn v h hp M cc ng vt khng xng sng; M cc phn hoc cc c Lm tiu bn c con cc ng vt khng xng sng loi nh o cc thng s c bn v h hp Nhn bit v gii thch cc hnh vi ca ng vt

B. Cc phng php nghin cu gii phu v sinh l thc vt1. 2.

l v qu. 3. 4.5. 6.

m thc vt.

C . Cc phng php nghin cu gii phu v sinh l ng vt1.

quan ca ng vt c xng sng c nui cho tiu dng. 2. 3. (Whole - mount slide preparation of small invertebrates) D. Cc phng php nghin cu tp tnh hc E. Cc phng php nghin cu mi trng v sinh thi hc1. 2. 3.

c tnh mt qun th (Estimation of population density) c tnh sinh khi qun th (Estimation of biomass ) c tnh cc thng s c bn ca cht lng nc (Elementary c tnh cc thng s c bn ca cht lng khng kh

estimation of water quality)4.

(Elementary estimation of air quality) F . Cc phng php phn loi (Taxonomic methods) 1. S dng kho lng phn (Use of dichotomous keys )31

2.3.

Xy dng kho lng phn n gin (Construction of simple Nhn bit c cc h thc vt c hoa ph bin nht Nhn bit c cc b cn trng (Identification of insect orders) Nhn din n ngnh v lp cc sinh vt khc (Identification of

dichotomous keys) (Identification of the most common flowering-plant families) 4.5.

phyla and classes of other organisms) IV. Cc phng php vt l v ho hc (Physical and chemical methods)1. 2.

Cc k thut tch chit xut: lc v li tm, sc k. Cc php th chun nhn bit ng n, ng a, lipit, Chun (Titration) o lng s lng bng phng php nh git v di Cc phng php pha long dung dch. K thut s dng pipet, bao gm c s dng cc micropipet. Knh hin vi, bao gm c s dng bung m t bo. o mc hp th nh sng. in di trn gel (Gel electrophoresis )

protein (Fehling, I2 in KI(aq), biuret )3. 4.

(Measuring quantities by drip and strip methods)5. 6. 7. 8.

9.

V . Cc phng php vi sinh vt (Microbiological Methods) 1. 2.3.

Chun b mi trng dinh dng. Cc k thut v trng (vt liu thy tinh chu nhit v chu la) Cc k thut nui cy vi sinh vt.

VI . Cc phng php thng k (Statistical methods) 1.2.

Xc sut v phn b xc sut Bit cch tnh v s dng cc gi tr trung bnh, trung v, t l %,

phng sai, lch chun, sai s chun, T-test v php th Khi bnh phng.

32

VII . S dng thit b (Handling equipment) Do cc n v c th c cc thit b khc nhau nn cc k nng ny ch c nh gi nu cc th sinh c thng bo trc v thut ton (algorithm), cch s dng thit b, cch tin hnh th nghim c bit no ra sao vv...

33

Phn 2.

10 bi th nghim thc hnh mn Sinh hc

Bi 1. Nhn bit mt s thnh phn ha hc ca t bo I. MC TIU 1. Pha ch v s dng mt s thuc th, ha cht thng dng trong ha sinh hc: thuc th Lugol, Fehling. 2. Nhn bit protein, amino axit bng mt s thuc th c trng (ninhydrin, Biuret, HNO2), chng minh mt s tnh cht ca protein: phn ng mu vi mt s thuc th, kt ta thun nghch v khng thun nghch. 3. Nhn bit tinh bt, saccharide, phn bit ng no v ng khng no (ng cn v khng cn tnh kh). 4. Nhn bit lipid, chng mnh mt s tnh cht ca triglyceride. 5. Rn cc k nng thc hnh:-

K nng thc hnh th nghim, c tnh kin nhn, t c K nng quan st, ghi chp kt qu th nghim K nng thao tc th nghim, b tr th nghim K nng phn tch kt qu th nghim K nng bo co kt qu thc hnh

mc ch ca mnh.-

-

II. C S KHOA HC A. Nhn bit protein Kt ta protein bng mui trung tnh (kt tu thun nghch) + (NH4)2SO4 l mui trung tnh, va c tc dng trung ha in (cc ion tc dng tng h vi cc nhm tch in tri du), va loi b lp v hydrat ca phn t keo protein, do lm kt ta protein. Phn ng kt ta ny l kt ta thun nghch, cc protein khc nhau b kt ta cc nng mui khc nhau. + So vi albumin, globulin c tan km hn nn kt ta trc, khi ha tan s tan chm hn. Kt ta protein bng axit hu c (Kt ta khng thun nghch)34

+ TCA (tricloacetic acid) l mt mui hu c c tc dng lm bin tnh protein (thay i tnh tan, hot tnh sinh hc, cu trc,...), khi protein b ng t li thnh dng keo khng ha tan (kt ta khng thun nghch). Cc nhn t khc cng c th gy bin tnh protein nh nhit cao, axit v c c, mt s axit hu c, kim c, mui kim loi nng nng cao,... + Phn ng ny c s dng rng ri trong thc t pht hin hoc loi b protein khi dung dch, pht hin protein trong nc tiu ( nhy ln ti 0,0015%). B. Nhn bit tinh bt, saccharid Phn ng mu ca tinh bt vi iod + Amilose trong tinh bt c kh nng tng tc to phc vi tinh bt, hnh thnh cu trc xon gi cc phn t iod gia (phc ny c mu xanh c trng). S tng tc ny d dng b ph v khi un nng. Phn bit ng n (glucoz) v ng i (sacaroz ) + Phn ng vi thuc th Fehling, Benedict hay trng gng u l nhng phn ng chng minh glucose c tnh kh, phn bit glucose vi sucrose. Phn ng Benedict v trng gng c th thc hin d dng, ha cht d chun b (ch trnh AgNO3 dy ra tay). Thuc th Fehling kh chun b (mui segnette). Khi thc hin phn ng trng gng c th thc hin thm vi sucrose. Phn ng vi thuc th Fehling + Trong thuc th Fehling, mui tactrat c vai tr to phc vi Cu 2+ to ion phc [Cu(C4H4O6)2]2 (khin Fehling c mu xanh l) nhm ngn cn s to thnh kt ta Cu(OH)2 trong thuc th. + ng nghim I: khi tc dng vi glucose (HOCH2(CHOH)4 CH=O, c cha gc andehyte) hoc cc cht cha gc andehyte, thuc th ny to kt ta Cu2O . Phn ng xy ra khi un nng: 2Na2[Cu(C4H4O6)2] + NaOH + RCHO + H2O Cu2O + RCOONa + 2H2C4H4O6 + 2Na2C4H4O6 + ng nghim II: khng to kt ta v sucrose (ng i) khng c tnh kh nn khng c phn ng vi Fehling.35

Sucrose: Phn ng Benedict + Phn ng xy ra hon ton tng t nh vi thuc th Fehling. + Phn ng ny rt nhy, ch cn s dng glucose 0,1% l to kt ta Cu2O gch, tuy nhin kt ta ln vi dung dch mu xanh dng nn dung dch chuyn sang mu xanh m. + Nu s dng glucose 1% th lng kt ta sinh ra ln, s nhn thy r kt ta Cu2O (ln vi mu xanh ca dung dch nn khng thy mu gch m chuyn sang nu, gn nh en). Phn ng trng gng + Khi mi cho NH3 xy ra phn ng to v ha tan kt ta AgNO3 + NH3 + H2O AgOH + NH4NO3 AgOH + 2NH3 [Ag(NH3)2]OH + Khi cho glucose 5% vo v un nng: HO CH2 (CHOH)4 CH = O + 2[Ag(NH3)2]OH HO CH2 (CHOH)4 COONH4 + 2Ag + 3NH3 + H2O C. Nhn bit lipid Th nghim v s nh tng ha + Bnh thng m khng ha tan trong nc. + Khi c cht to nh tng (axit mt, x phng,...), m b phn ra thnh cc git nh, gi l hin tng nh tng ha. Th nghim chng minh m cha gc glyceryl (trong triglycerid) + Khi un nng du vi cht ly nc, glyceryl t do c gii phng, cht ny mt nc to thnh acrolein c mi kht c bit, d nhn bit: HO CH2 CHOH CH2 OH CH2= CHCH= O + H2O + Khi cho giy lc tm AgNO3/NH3 vo ming ng s xy ra phn ng trng bc:36

CH2=CHCH=O + 2AgNO3 + 3NH3 + H2O CH2=CHCOONH4 + 2NH4NO3 + 2Ag * Ch : Nu thay du lc bng lipid khng cha glyceryl (nh sp) th s khng c phn ng ny. Phn ng x phng ha + Di tc dng ca kim NaOH, triglycerid b x phng ha

+ Khi thm CaCl2 vo s to thnh kt ta canxi ca mui hu c. S to thnh axit bo t do + Thm H2SO4 vo dung dch x phng, dung dch tr nn c do axit bo c to thnh. 2R COONa + H2SO4 2R COOH + Na2SO4 Khi un nng, axit bo ni ln trn b mt dung dch. + Khi thm NaOH vo ng nghim cha axit bo xy ra phn ng trung ha: R COOH + NaOH R COONa + H2O + Khi d NaOH, dung dch c mi trng baz lm phenol phtalein khng mu chuyn sang mu hng. + Thm dung dch axit bo xy ra phn ng trung ha NaOH d lm mu hng nht dn, tin ti khng mu. III. THIT B HA CHT- MU VT 1. Dng c + ng nghim, pipet, cc ong, ng ong 50ml, bnh nn 50ml, a thy tinh. + Gi ng ng nghim, kp g. + Bn s 6 ging, ci chy s, chn thy tinh, bnh sc k. + Giy lc, giy qu, giy sc k, giy thm, bng.37

+ n cn. 2. Thit b + Bp in, t m 370C, t lnh, ni cch thy. + My o pH, ng h, cn ha cht. 3. Nguyn liu, ha cht + Lng trng trng, tinh bt, du lc, m ng vt + Glucose, sucrose + Ethanol 96%, ether ethylic + Tricloacetic acid (CCl3COOH), H2SO4 c + Tinh th (NH4)2SO4, KI, I2, CuSO4.5H2O, mui Segnette (kali natri tactrat,NaOOCCHOHCHOHCOOK.4H2O NaOH, KHSO4, CaCl2 + Bt Na2CO3, natri citrat HOOCCH2C(OH)(COOH)CH2COONa + AgNO3/NH3, x phng IV. TIN HNH TH NGHIM 1. Nhn bit protein 1.1.Kt ta protein bng mui trung tnh (kt tu thun nghch) Chun b: + Lng trng trng pha long: Ly lng trng ca 01 qu trng cho vo 0,5 lt nc ct, cho thm 3gram NaOH tinh khit, khuy u. + Chun b dung dch (NH4)2SO4 bo ha: Cn 08 gram tinh th amoni sun-pht (NH4)2SO4, ha tan t t trong 10ml nc ct cho ti khi tinh th khng b ha tan. Lc bng giy lc. + ng nghim, pipet, a thy tinh, giy lc. Tin hnh: + Cho vo ng nghim: 10ml lng trng trng pha long, 10ml dung dch (NH4)2SO4 bo ha, lc u (c th dng a thy tinh khuy), thy xut hin kt ta. + 5 pht, lc thu ring kt ta ra 1 ng nghim, dch thu c a sang ng nghim khc (ch : trc khi lc phi thm t giy lc bng dung dch (NH4)2SO4).38

hay

C4H4O6NaK.4H2O),

+ Cho vo dch lc 3g tinh th (NH4)2SO4, thy tip tc xut hin kt ta. + Lc, thu ly kt ta vo 1 ng nghim khc. + Thm vo mi ng nghim (cha cc kt ta thu c) khong 3ml nc ct, lc u, so snh s ha tan kt ta. (Ch : khch quan, nn ly lng kt ta tng i bng nhau, do kt ta globulin bao gi cng nhiu hn albumin). 1.2. Kt ta protein bng axit hu c (Kt ta khng thun nghch) Chun b: + Dung dch lng trng trng 5%, tricloacetic acid (CCl3COOH) 10% + ng nghim, pipet Tin hnh: + Cho 1ml dung dch lng trng trng 5% vo ng nghim + Thm 510 git dung dch tricloacetic acid (TCA) 10%, lc u. Quan st hin tng. Kt qu: ? Gii thch: 2. Nhn bit tinh bt, saccharid 2.1. Phn ng mu ca tinh bt vi iod Chun b: + Dung dch tinh bt 5%: Ha tan 0,5g tinh bt trong mt t nc ct, thm nc ct ang si vo, khuy u, tip tc un n si, ngui, tip tc thm nc ct n 100ml. + Thuc th Lugol: Ha tan 2,5g KI trong 20ml nc ct, thm 1g iod, lc cho tan ht, thm nc ct n 100ml. + ng nghim, pipet, n cn. Tin hnh: + Ly 23ml dung dch tinh bt vo ng nghim. + Thm vi git thuc th Lugol, quan st mu. + un nng ng nghim ti khi dung dch va mt mu. + Lm lnh ng nghim, quan st hin tng.39

+ un nng ng nghim ti khi dung dch mt mu th un tip khong 30 giy. + Lm lnh ng nghim tr li, quan st hin tng. Kt qu:? Gii thch:? 2.2.Phn bit ng n (glucse) v ng i (sucrse) 2.2.1. Phn ng vi thuc th Fehling Chun b: + Dung dch glucose 1%, sucrose 1%, NaOH, tinh th CuSO4.5H2O, mui segnette (kali natri tactrat, NaOOCCHOHCHOHCOOK.4H2O hay C4H4O6NaK.4H2O). + Pha thuc th Fehling: Dung dch Fehling A: ha tan 0,4g CuSO4.5H2O trong 10ml nc ct (nu dung dch c th cn lc). Dung dch Fehling B: ha tan 0,2g C4H4O6NaK.4H2O v 1,5g NaOH trong 10ml nc ct. Thuc th Fehling (ch pha ngay trc khi s dng hn ch s to thnh kt ta Cu(OH)2): trn 1 th tch Fehling A v 1 th tch Fehling B, lc u, thu c dung dch trong, xanh bic. + ng nghim, pipet, n cn. Tin hnh: + Cho vo ng nghim A: 1ml glucose 1%, ng nghim B: 1ml sucrose 1% + Thm vo mi ng 1ml thuc th Fehling + Lc u cc ng, un n khi bt u si, quan st hin tng. Kt qu:? Gii thch:? 2.2.2. Phn ng Benedict Phn ng ny rt c trng v nhy vi ng kh hn phn ng vi thuc th Fehling. Chun b: + Dung dch glucose 0,1%, CuSO4 17,3%, bt Na2CO3, bt natri citrat HOOCCH2C(OH)(COOH)CH2COONa40

+ Pha thuc th Benedict: ha tan 17,3g natri citrat trong 70ml nc ct un si, thm 10g Na2CO3 khan, lm lnh, thm t t 10ml dung dch CuSO4 17,3%, thm nc n 100ml, dung dch c mu xanh dng. + ng nghim, pipet, ni cch thy 1000C Tin hnh: + Cho 5ml thuc th Benedict v 8 git dung dch glucose 0,1% vo ng nghim + t ng nghim vo ni cch thy ang si trong 5 pht, quan st dung dch. Kt qu:? Gii thch: ? 2.2.3.Phn ng trng gng Ch : Khi tin hnh th nghim cn cn thn, trnh AgNO3 dy ra tay. Chun b: + Dung dch NH3, AgNO3, glucose 5% + ng nghim, pipet, n cn Tin hnh: + Cho vo ng nghim 1ml dung dch AgNO3 5% + Thm tng git NH3, to thnh kt ta + thm NH3 n khi kt ta va tan + Thm 3ml glucose 5% v un, quan st hin tng. Kt qu: ? Gii thch:? 3. Nhn bit lipid 3.1.Th nghim v s nh tng ha Chun b: + Du lc, dung dch x phng long hoc mt ng vt + ng nghim, pipet Tin hnh: + Ly 2 ng nghim, cho vo mi ng 4ml nc ct + Thm 35 git du lc vo mi ng41

+ Thm 0,5ml dung dch x phng long (hoc vi git dch mt) vo ng B + Lc u c 2 ng, quan st hin tng. Kt qu: ? Gii thch:?3.2.Th nghim chng minh m cha gc glyceryl (trong triglycerid)

Chun b: + Du lc, tinh th KHSO4, dung dch AgNO3/NH3 + ng nghim, pipet, giy lc, ng nghim Tin hnh: + Cho vo ng nghim 23 git du lc + Thm mt t KHSO4 (khong 200mg) + Lc u, un nng mnh ti khi c khi trng thot ra + Ly giy lc tm AgNO3/NH3 h vo ming ng nghim ang thot khi, quan st hin tng. Kt qu:? Gii thch: ? 3.3.Phn ng x phng ha Chun b: + Du lc, dung dch NaOH 0,5M trong ethanol 50%, dung dch CaCl2 1%. + ng nghim, pipet, bnh nn 50ml, ni cch thy 1000C, bp in. Tin hnh: + Cho 0,5ml du lc vo bnh nn 50ml + Thm 10ml dung dch NaOH/C2H5OH + Khuy u v un cch thy 1 gi, nu cha cn th ly ra un n khi cn kh + Ly sn phm ra, ngui, thm 2030ml nc ct, lc u, quan st + Ly 23ml dung dch trn vo ng nghim, thm 1ml CaCl2 1%, lc u, quan st hin tng. Kt qu: ?42

Gii thch: ? 3.4.S to thnh axit bo t do Chun b: + Dch x phng trong bnh nn 50ml cn tha th nghim trn, H2SO4 c, ether ethylic, NaOH 0,01%. + ng nghim, pipet, giy qu, n cn. Tin hnh: + Thm vi git H2SO4 c vo dung dch x phng trong bnh nn cho ti khi mi trng c pH axit (th pH bng giy qu tm), quan st hin tng. + un hn hp n si, xut hin lp cht lng ni trn b mt. + Tch ring lp cht lng ni , ha tan trong 5ml ether ethylic. + Ly 1ml dch trn cho vo ng nghim, thm vi git phenol phtalein, thm NaOH 0,01% ti khi dung dch c mu hng. + Thm t t dung dch ha tan trong ether trn, quan st s i mu dung dch. Kt qu: ? Gii thch: ? V. PHN TCH KT QU TH NGHIM V VIT BO CO 1. Nhn bit protein 1.1.Kt ta protein bng mui trung tnh (kt tu thun nghch) Gi phn tch kt qu: + C 2 ln thm dung dch (NH4)2SO4 bo ha v tinh th (NH4)2SO4 c thu c kt ta hay khng? Kt ta ln no nhiu hn? + Khi lc kt ta vi nc ct th hin tng xy ra l g? + Kt ta thu c ln no tan d dng hn? Gii thch cc kt qu thu c. Ti sao trc khi lc phi thm t giy lc bng dung dch (NH4)2SO4? Kt lun rt ra l g? Nu trong th nghim ta thay dung dch (NH4)2SO4 bo ha bng nc ct th thu c kt qu th no? ngha ca th nghim ny l g?43

1.2.Kt ta protein bng axit hu c Gi phn tch kt qu: Xut hin kt ta protein. Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2. Nhn bit tinh bt, saccharid 2.1.Phn ng mu ca tinh bt vi iod Gi phn tch kt qu: + Khi thm thuc th Lugol vo dung dch h tinh bt, xut hin mu g? + S thay i mu nh th no khi un nng; khi lm lnh ng nghim cha dung dch? + Nu un nh ri li lm lnh th s bin i mu din ra th no? Th nghim lp li n khong ln th 710 th kt qu c thay i khng? (Lu : s ln c th lp li ph thuc vo vic un nh nhng hay khng). + Khi un nng k dung dch, lm lnh tr li, dung dch c cn mu xanh khng? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.2. Phn bit ng n (glucose) v ng i (sucrose) Gi phn tch kt qu: + ng no (A hay B) xut hin kt ta? Mu kt ta l mu g? + Theo l thuyt th mu kt ta l mu g? Ti sao thc t mu kt ta li khc? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.3. Phn ng Benedict Gi phn tch kt qu: Dung dch chuyn mu nh th no? Nu s dng glucose 1% th c th thy kt ta mu g? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? (Lu : Phn ng ny rt c trng v nhy vi ng kh hn phn ng vi thuc th Fehling).44

3. Nhn bit lipid 3.1.Th nghim v tnh tan ca m Gi phn tch kt qu: ng nghi m ng A ng B ng C Nguyn liu, ha cht 2ml nc ct + du lc 2ml ethanol + du lc 2ml benzen + du lc Tnh tan ? ? ? Kt qu th nghim ? ? ?

Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 3.2. Th nghim v s nh tng ha Gi phn tch kt qu: ng nghim ng A ng B Nguyn liu, ha cht 4ml nc ct + 3 5 git du lc 4ml nc ct + 3 5 git du lc + 0,5ml x phng 2% Tnh tan ? ? Mu ca dung dch ? ?

Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g?3.3. Th nghim chng minh m cha gc glyceryl (trong triglycerid)

Gi phn tch kt qu: + Khi un nng du vi cht ly nc, c mi g c bit ? Ti sao c khi trng thot ra? + Ch quan st mu sc trn t giy lc tm AgNO3/NH3 h vo ming ng nghim ang thot khi. + Nu thay du lc bng lipid khng cha glyceryl (nh sp) th s c phn ng ny hay khng? Ti sao? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g?45

3.4. Phn ng x phng ha Gi phn tch kt qu: + Sau khi un cn kh bnh nn, thm nc ct vo lc s c dung dch c mu nh th no? C to bt khng? l dung dch g? + Thm CaCl2 vo dung dch th c to thnh kt ta hay khng? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? VI. CU HI NH GI V M RNG VN 1. Gii thch nhng hn ch ca th nghim ca Benedict trong vic xc nh c ng hoc khng c ng trong mt mt s sn phm thc phm. Ti sao tt c cc monosacarit phn ng vi thuc th Benedict, nhng ch mt s disaccharides phn ng vi thuc th Benedict? Cho dung dch saccaroz vo ng nghim, cho thm 2 git HCl m c v un si trong 10 pht. Sau d, trung ho bng NaOH (dng giy qu nhn bit), nh thm 1ml dung dch Benedict vo. C phn ng g xy ra? Gii thch. 2. iu g lm bn tm hiu v cc c trng ca thuc th biuret? Bn hc c g v c tnh ca thuc th biuret? . 3. Trong phng th nghim, bn s dng thuc th biuret xc nh s hin din ca albumin (lng trng trng) trong dung dch. Ti sao bn khng s dng thuc th ninhydrin? Dng 3ml sa cho vo 1 ng nghim ri cho thm vi git CuSO4 1%, lc u. Gii thch hin tng xy ra. 4. L ca nhiu loi thc vt c ph mt cht sp lm cho chng khng ng nc. Bn mong ch g v cht ny s phn ng nh th no trong th nghim Sudan IV? Ly l cy mp, hoc cy ng cho vo ng nghim; cho ru tylic vo v un si trn n cn. Sau dng kp cp v nhng l vo dung dch kali iotat c nng long. M l s c mu g? Tc dng ca ru tylic trong th nghim ny l g? Ti sao phi un si trn n cn? 5. Ninhydrin phn ng vi mt hn hp ca cc axit amin v cho mu tm. Proline c phi l mt trong nhng amino axit hay khng? Lm th no bn c th khng nh mt hn hp c cha proline hay khng?46

6. Mt s hp cht hu c cha c kim tra xc nh loi phn t c mt. Hon thnh bng di y, cho bit nguyn liu t 1 n 5 l cht g trong cc cht: protein, ng kh, tinh bt, cht bo, hoc cc axit amin t do (+ = kt qu dng tnh).Nguyn liu Th nghim Benedict Th nghim Lugol Th nghim Biuret Th nghim Ninhydrin Th nghim Sudan IV Tr li

1. 2. 3. 4. 5.

+ -

+ -

+ -

+ -

+

? ? ? ? ?

7. Hn hp cc cht cha bit s c kim tra vi mt s thuc th o mu. Vi cc kt qu trong bng, xc nh trong bn la chn di y, la chn no m t ung nht cc thnh phn ca tng ng. (Cho bit: + = kt qu dng)ng nghim Th nghim Benedict Th nghim Lugol Th nghim Biuret Th nghim Ninhydrin Th nghim Sudan IV

1 2 3

+ +

+

+ + -

+ -

+ +

a. ng 1: ng kh v protein ng 2: lipid, axit amin t do, v protein ng 3: tinh bt, ng kh, v lipid b. ng 1: protein v axit amin t do ng 2: tinh bt, protein, v lipid ng 3: axit amin t do, tinh bt v protein c. ng 1: protein v axit amin t do ng 2: lipid, ng kh v protein ng 3: lipid, ng kh v tinh bt d. ng 1: axit amin t do v cht bo

47

ng 2: lipid, tinh bt, v axit amin t do ng 3: tinh bt, axit amin t do, v ng kh 8. Bn kim tra 5 dung dch v c c kt qu nh sau: Dung dch I II III IV V Kt qu ca Lugol Test Vng Vng en Nu Vng Kt qu ca Benedict Test Xanh dng Da cam Xanh dng Xanh en Xanh dng Kt qu ca Ninhydrin Test Tm Khng mu Khng mu Vng Khng mu

a. Dung dch no c cha tinh bt? b. Dung dch no rt c th c ng? c. Dung dch no c cha mt axit amin khc vi proline? 9. Khi n tht mu , bn s c c nhng cht dinh dng no (ch xt n phn t hu c)? Nhng nh dinh dng hc khuyn cht bo no nn c trong ch n ung ca bn? Bn s s dng li khuyn nh th no? 10. Mt s vitamin khng nn dng qu nhiu. l vitamin no? Ti sao? 11. Mt s axit amin c gi l axit amin thit yu. iu ny c ngha l g? Axit bo vi nhiu hn mt lin kt i c coi l cc axit bo cn thit. ng vt khng c th to ra axit bo c nhiu hn mt lin kt i. Cc ngun ca cc axit bo cn thit l g? 12. Nghin nh mu gan ln hoc gan g trong ci s ri ly ra mt t t ln lam knh. Cho thm vo mu vi git dung dch KI. Hy d on kt qu xy ra. C th rt ra kt lun g t th nghim ny? 13. Ct nh ci da cho vo ng nghim v cho thm vo vi ml cn. Lng cn trong ng nghim phi ngp ht ci da, lc u trong t pht. ci lng xung v dng pipet ht phn dch ni cho vo mt ng nghim khc c ng 3ml nc. Gii thch hin tng xy ra.

48

14. Vo ma ng, thc vt bin i cc lipit bo ha trong mng t bo ca n cho axit bo khng no. Lipit khng no l khung gi cho cc mng t bo lng nhiu hn bi v chng khng th c lin kt vi nhau cht ch. C phi li th ny s gip cho cy thn tho sng qua ht ma ng? (Gi : khi bn t bt sp nu vi tht xng khi trong t lnh s thy xut hin vng m trn mt bt sp. Ti sao vy?)

49

Bi 2. nh hng nhit , pH, cc cht km hm ln hot ca enzyme - Xc nh hot ca mt s enzyme I. MC TIU 1. Tm hiu nh hng nhit , pH, cc cht km hm, cc cht c ch,... ln hot ca enzyme. 2. S dng phng php chun xc nh hot ca mt s enzyme. 3. Rn cc k nng thc hnh: -

K nng quan st K nng o m thi gian cho cc phn ng xc tc bi enzyme K nng chun K nng phn tch kt qu th nghim K nng bo co kt qu thc hnh

-

II. C S KHOA HC A. Tnh c hiu ca enzyme + Tnh c hiu ca enzyme th hin ch mi enzyme ch tc dng ln mt hoc mt s cht cng kiu cu trc v chuyn ha c cht theo mt kiu phn ng nht nh. Tnh c hiu ca urease + Urease c xem l c tnh c hiu tuyt i: ch tc dng ln urea, ngoi ra hu nh khng tc dng ln cc hp cht khc. Do tnh c hiu ca urease ch xc tc cho phn ng thy phn urea nn ng A c xy ra phn ng to NH3, lm giy qu chuyn sang xanh, cn ng B khng xy ra phn ng. Tnh c hiu ca amylase nc bt v sucrase nm men + Sucrase c xem l c tnh c hiu tng i: n khng ch thy phn lin kt glycozit ca sucrose m cn thy phn lin kt glycozit ca nhiu hp cht khc nh trong rafinose. + amylase ch thy phn lin kt 1,4-glycosid, trong khi sucrase ch thy phn lin kt 1,2-glycosid ca ng sucrose.50

+ tinh bt, lin kt gia cc phn t glucose amylose (thnh phn to phn ng mu vi I2 trong thuc th Lugol) l 1,4-glycosid, trong khi amylopectin l 1,4-glycosid (mch thng) v 1,6-glycosid (v tr phn nhnh). + ng A v B: amylase nc bt thy phn lin kt 1,4-glycosid amylose ca tinh bt thnh cc dextrin t ln n nh, cui cng l glucose, trong khi sucrase khng thy phn c tinh bt, do ng A cho mu vng (hoc vng, nu ty mnh ca amylase) vi thuc th Lugol (m tnh), trong khi ng B cho mu xanh tm (dng tnh). + ng C v D: sucrase khng thy phn c tinh bt, nhng thy phn lin kt 1,2-glycosid ca ng sucrose to thnh ng glucose c tnh kh, do ng C m tnh vi thuc th Fehling, cn ng D xut hin kt ta Cu2O gch. B. nh hng nhit , pH, cc cht km hm ln hot ca enzyme nh hng ca nhit + Cc enzyme tch t c th ng vt mu nng hot ng mnh nht 37400C, ngoi gii hn ny hot u gim, c bit khi un nng trn 700C cc enzyme u b bt hot hon ton. + Do nu tinh bt khng b thy phn s to phc mu xanh tm vi iod trong thuc th Lugol. + Nu tinh bt b thy phn dn thnh cc dextrin t ln n nh, s khng to thnh phc mu tm vi iod trong thuc th Lugol. nh hng ca pH mi trng + Mi enzyme hot ng mnh nht mt pH nht nh, cc pH khc hot enzyme gim. + pH thch hp cho hot ca enzyme amylase nc bt vng trung tnh (gn 7) do trong khong ny (6,87,2), tinh bt b thy phn s cho phn ng m vi thuc th Lugol. nh hng ca cc cht kch thch v km hm

51

+ Cc ion kim loi nng, kim loi trung bnh (nh Cu2+) c tc dng km hm hot ca amylase nc bt, trong khi cc ion kim loi kim (nh Na+) c tc dng kch thch hot amylase nc bt. C. Xc nh hot ca mt s enzyme Xc nh hot ca catalase Nguyn tc: + Catalase l enzyme xc tc cho phn ng: 2H2O2 O2 + 2H2O (1) + Ta nh lng catalase bng KMnO4 xc nh lng H2O2 trc v sau khi enzyme tc dng theo phng trnh phn ng: 5H2O2 + 2KMnO4 + 3H2SO4 2MnSO4 + K2SO4 + 5O2 + 8H2O (2) + S mg H2O2 b phn gii bi enzyme trong 1g khoai ty (X): Trong : A, B th tch KMnO4 0,1N dng chun H2O2 trong bnh A, B. V1, V2 th tch enzyme ban u v ly xc nh. a S gam nguyn liu ly nghin cu. 1,7 H s phn ng tnh theo H2O2 tnh theo phn ng (2) + S n v catalase trong 1g khoai ty trn 1 micromol H2O2 b phn gii sau 1 pht: Trong : 30 Thi gian enzyme tc dng 0,034 Khi lng 1mol H2O2 + Trong th nghim ny s dng phng php chun ngc, dng dung dch KMnO4 0,1N xc nh lng H2O2 trc v sau khi enzyme tc dng, t tnh c lng H2O2 b phn gii 5H2O2 + 2KMnO4 + 3H2SO4 2MnSO4 + K2SO4 + 5O2 + 8H2O Chun cho ti khi xut hin mu hng bn chnh l mu KMnO4 d. + Bnh th nghim cho enzyme tc dng, cn bnh i chng vi enzyme b bt hot, khng xy ra phn ng phn gii H2O2 Xc nh hot ca urease52

Nguyn tc: Dng phng php chun xc nh lng NH 3 c to thnh t urea di tc dng ca urease. + 1ml HCl 0,1N tng ng vi 1,4mg N2. Hot urease c gii phng t urea di tc dng ca urea c trong lng dung dch enzyme dng trong 1 pht v c tnh theo cng thc: Trong : A, B Th tch HCl 0,1N dng chun bnh A, B 30 Thi gian phn ng (pht) 1,4 H s chuyn thnh nitr + Hot ca nguyn liu ban u (trn 1g mu): Trong : V1, V2 Th tch dung dch enzyme thu c v xc nh hot . m Khi lng bt chit tch enzyme III. THIT B HA CHT- MU VT 1. Dng c + ng nghim, pipet, bnh nn, buret, bnh nh mc, cc ong, ng ong, a thy inh + Gi ng ng nghim, kp g, gi buret + Bn s 6 ging, ci chy s + Giy lc, phu lc Buchner, giy qu, giy sc k, giy thm, bng + n cn 2. Thit b + Bp in, t m 370C, t lnh, ni cch thy + My o pH, ng h, cn ha cht, my ht chn khng, my ly tm 3. Nguyn liu, ha cht, mu vt + Khoai ty, u tng, bt CaCO3 + Dung dch tinh bt, sacaroza, sacaroza nm men + Dung dch urea, Pb(CH3COO)2, KMnO4, H2O2 trong m phosphate, NaCl, CuSO4, Na2HPO4, KH2PO4,53

+ Dung dch HCl c, H2SO4 c + Giy qu tm, phenol phtalein, thuc th Lugol, thuc th Fehling + Acetamit. IV. TIN HNH TH NGHIM Tnh c hiu ca enzyme 1.1.Tnh c hiu ca urease Chun b: + Urease (bt u tng), dung dch urea 5%, dung dch acetamit 5% + ng nghim, pipet, giy qu, nt bc ng nghim, t m 370C Tin hnh: + Ly 2 ng nghim sch, cho vo ng A: 4ml urea 5%, ng B: 4ml acetamit 5% + Thm vo mi ng 1g bt u tng, lc u. + t trn ming mi ng mt mu giy qu, y ming 2 ng bng nt bc + C th t c 2 ng vo 370C trong 5 10 pht, quan st hin tng. Kt qu:? Gii thch: ? 1.2.Tnh c hiu ca amylase nc bt v saccaroz nm men: Chun b: + Dung dch amylase nc bt, sucrase nm men, tinh bt 1%, saccaroz 1%, thuc th Lugol, thuc th Fehling + ng nghim,pipet, n cn Tin hnh: + Ly 4 ng nghim, cho vo ng A v B: 2ml dung dch tinh bt/ng; ng C v D: 2ml dung dch saccaroz/ng. + Thm vo ng A v C: 0,5ml dung dch nc bt; ng B v D: 0,5ml dung dch sucrase nm men. + Lc u cc ng, gi 37400C trong 10 pht. + Lm lnh ng A v B, thm vi git thuc th Lugol v quan st hin tng.54

+ Thm thuc th Fehling vo ng C v D, un nng v quan st hin tng. Kt qu: ? Gii thch: ? Tnh cht ca enzyme 2.1.nh hng ca nhit Chun b: + Dung dch nc bt pha long 10 ln, dung dch tinh bt 1%, thuc th Lugol. + ng nghim, pipet, ni cch thy 1000C, t m 370C, nc . Tin hnh: + Ly 3 ng nghim, cho vo mi ng 2ml dung dch tinh bt 1%. + t ng A vo ni cch thy ang si, t ng B vo t m 370C, t ng C ln nc , gi cc ng nhit tng ng trong 15 pht. + Trong thi gian ny ly 3 ng nghim khc, cho 0,5ml dung dch nc bt vo mi ng, t cc ng vo ni cch thy ang si, t m 37 0C v nc . + Sau 15 pht cho dch nc bt vo cc ng A, B, C vi nhit tng ng. + Sau 10 pht a cc ng v nhit phng, cho vo mi ng vi git thuc th Lugol, quan st. Kt qu: ng A v C c mu xanh tm, ng B mu vng (hoc vng) Gii thch: 2.2.nh hng ca pH mi trng Chun b: + Dung dch nc bt pha long 20 ln, Na2HPO4 1/15M, KH2PO4 1/15M, dung dch tinh bt 0,5% trong NaCl 0,1%, thuc th Lugol. + ng nghim, pipet, bn s 6 ging. Tin hnh: + Ly 7 ng nghim sch (k hiu t A n G), cho vo cc ng th tch Na2HPO4 1/15M v KH2PO4 1/15M nh ghi trong bng, lc u.55

ng nghi m A B C D E F G Th tch Na2HPO4 (ml) 0,1 0,3 1,0 2,5 3,5 4,5 4,9 Th tch NaH2PO4 (ml) 4,9 4,7 4,0 2,5 1,5 0,5 0,1 pH 5,3 5,6 6,2 6,8 7,2 7,7 8,4

+ Cho vo mi ng 1ml dung dch tinh bt 0,5%/NaCl 0,1%, lc u. + Thm vo mi ng 1ml dung dch nc bt pha long 20 ln, lc u. + Sau 3 pht ly 0,2ml dung dch mi ng cho ln bn s th phn ng mu vi Lugol, c mi 5 pht th 1 ln cho ti khi c 1 ng cho phn ng m tnh vi Lugol th cho vo mi ng 3 git thuc th Lugol, lc u. Kt qu: Sau 13 pht? Gii thch: ? 2.3.nh hng ca cc cht kch thch v km hm Chun b: + Dung dch nc bt pha long 20 ln, dung dch tinh bt 0,5%, NaCl 1%, CuSO4 1%, thuc th Lugol. + ng nghim, pipet. Tin hnh: + Chun b 3 ng nghim, cho vo ng A: 1ml nc ct, ng B: 0,8ml nc ct v 0,2ml NaCl 1%, ng C: 0,8ml nc ct v 0,2ml CuSO4 1%. + Thm vo mi ng 1ml dung dch nc bt pha long 20 ln, 1ml dung dch tinh bt 0,5%, lc u. + Sau 10 pht, thm vo mi ng vi git thuc th Lugol, quan st. Kt qu:? Gii thch: ?

56

3. Xc nh hot ca mt s enzyme 3.1.Xc nh hot ca catalase Chun b: + Khoai ty, ct, bt CaCO3, KmnO4 0,1N, H2SO4 10%, H2O2 0,1% trong m phosphate pH = 7,0. + ng nghim, pipet, ci, chy s, buret 50ml, bnh nh mc 100ml, bnh nn 250ml, ni cch thy 1000C, buret 20ml. + Chun b dung dch catalase: cn 2g khoai ty cho vo ci, nghin cng ct, thm t t 23ml nc v mt t CaCO 3 trung ha dung dch chit (n khi ngng to bt CO2), chuyn ton b mu nghin vo bnh nh mc, thm nc ct n 100ml, lc u, lng khong 30 pht, lc thu dch trong. Tin hnh: + Cho vo 1 bnh nn (bnh A) 20ml dung dch enzyme, thm tip 25ml H2O2 0,1%, gi 300C trong 30 pht, thm 5ml H2SO4 10% v chun bng KmnO4 0,1N n khi xut hin mu hng bn trong 1 pht. + Cho vo bnh nn th hai (bnh B) 20ml dung dch enzyme, t vo ni cch thy ang si trong 5 pht bt hot enzyme, ly ra ngui, thm tip 25ml H2O2 0,1% v tip tc lm nh bnh A. Kt qu: ? Gii thch: ? 3.2.Xc nh hot ca urease Chun b: + Dung dch urease, urea 2%, Pb(CH3COO)2 5%, HCl 0,1N, ch th hn hp + ng nghim, pipet, buret 20ml, bnh nn 100ml, t m 300C, ni cch thy 1000C Tin hnh: + Ly hai bnh nn 100ml, cho vo mi bnh 10ml urease. + Gi nguyn bnh A, un si bnh B 23 pht ri h xung nhit phng. + Cho vo mi bnh 10ml urea 2%, lc u.57

+ vo t m 300C trong 30 pht. + Thm vo mi bnh 5ml Pb(CH3COO)2 5%, 35 git ch th hn hp, lc u. + Chun c 2 bnh n khi dung dch c mu tm nht. Kt qu: ? Gii thch: ? V. PHN TCH KT QU TH NGHIM V VIT BO CO 1. Nhn bit mt s enzyme Nhn bit amylase Gi phn tch kt qu: + Khi th bng Lugol: quan st s bin i mu dn dn dy ging trn bn s ly hn hp phn ng t ng A v dy ging trn bn s ly hn hp phn ng t ng B ri ghi kt qu vo bng sau: ng nghim ng A ng B 01 pht ? ? 02 pht ? ? 04 pht ? ? 06 pht ? ? 08 pht ? ? 10 pht ? ?

So snh kt qu cc mu nc bt khc nhau, cng mt thi gian nhng mu sc c ging nhau khng? Nguyn nhn ca hin tng l g? + Th bng Fehling: ng no xut hin kt ta? Mu sc kt ta l mu g? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2. Tnh c hiu ca enzyme 2.1. Tnh c hiu ca urease Gi phn tch kt qu: ng nghi m ng A Th nghim 4ml urea 5% + 1g bt u tng, lc u. t trn ming ng mt mu giy qu, y ming ng bng nt bc. t ng vo 370C trong 510 pht.58

Hin tng xy ra ?

4ml acetamit 5% + 1g bt u tng, ng B lc u. t trn ming ng mt mu giy qu, y ming ng bng nt bc. t ng vo 370C trong 510 pht. Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.2.Tnh c hiu ca amylase nc bt v sucrase nm men Gi phn tch kt qu: ng nghi m ng A Th nghim 2ml dung dch tinh bt + 0,5ml dung dch nc bt. Lc u, gi 37 40 0C trong 10 pht. Lm lnh. Thm vi git thuc th Lugol. 2ml dung dch tinh bt + 0,5ml dung ng B dch sacaroza nm men. Lc u, gi 37 400C trong 10 pht. Lm lnh. Thm vi git thuc th Lugol. 2ml dung dch sacaroza + 0,5ml dung ng C dch nc bt. Lc u, gi 37 40 0C trong 10 pht. Thm thuc th Fehling. un nng. 2ml dung dch sacaroza +0,5ml dung ng D dch sacaroza nm men. Lc u, gi 37 400C trong 10 pht. Thm thuc th Fehling. un nng. Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.3. Tnh cht ca enzyme 2.3.1.nh hng ca nhit Gi phn tch kt qu: ng Th nghim59

?

Hin tng xy ra ?

?

?

?

Hin tng

nghi m 2ml dung dch tinh bt 1% . t ng ng A A vo ni cch thy ang si, gi ng nhit tng ng trong 15 pht. 2ml dung dch tinh bt 1% . t ng ng B B vo t m 370C, gi ng nhit tng ng trong 15 pht. 2ml dung dch tinh bt 1% . t ng ng C C ln nc , gi ng nhit tng ng trong 15 pht. Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.3.2.nh hng ca pH mi trng Gi phn tch kt qu: ng nghim A B C D E F G Th tch Na2HPO4 (ml) 0,1 0,3 1,0 2,5 3,5 4,5 4,9 Th tch NaH2PO4 (ml) 4,9 4,7 4,0 2,5 1,5 0,5 0,1 pH 5,3 5,6 6,2 6,8 7,2 7,7 8,4

xy ra ?

?

?

Mu vi thuc th Lugol sau 3 pht ? ? ? ? ? ? ?

Sau 3 pht ly 0,2ml dung dch mi ng cho ln bn s th phn ng mu vi Lugol th thu c kt qu nh th no? C mi 5 pht th 1 ln th ng no cho phn ng m tnh vi Lugol? Khi cho vo mi ng 3 git thuc th Lugol, lc u sau 13 pht thu c kt qu nh th no? Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? 2.3.3.nh hng ca cc cht kch thch v km hm Gi phn tch kt qu: ng60

Hin

nghi m A

Th nghim 1ml nc ct + 1ml dung dch nc bt pha long 20 ln + 1ml dung dch tinh bt 0,5%, lc u. Sau 10 pht, thm vo vi git thuc th Lugol. 0,8ml nc ct v 0,2ml NaCl 1%+

tng xy ra ?

B

1ml dung dch nc bt pha long 20 ln + 1ml dung dch tinh bt 0,5%, lc u. Sau 10 pht, thm vo vi git thuc th Lugol. 0,8nl nc ct v 0,2ml CuSO4 1% +

?

C

1ml dung dch nc bt pha long 20 ln + 1ml dung dch tinh bt 0,5%, lc u. Sau 10 pht, thm vo vi git thuc th Lugol.

?

Gii thch kt qu thu c. Kt lun rt ra l g? VI. CU HI NH GI V M RNG VN 1. Phn ng enzim chu nh hng nhng nhn t no? Em hy a ra phng n th nghim chng minh. 2.Cc enzyme hot ng tt nht cc gi tr pH c th. Trong d dy ca ngi bnh thng, pH = 2,0 - 3,0 l mi trng cn thit cho cc hot ng bnh thng ca cc enzym tiu ha . Cc loi thuc: Aspirin, Sodium bicarbonate - (NaHCO3), Maalox, hydroxyt magie [Mg(OH)2] thng c s dng iu tr "chng kh tiu axit" ca d dy, mt iu kin trong vic gim pH gy tr ngi cho enzyme tiu ha hot ng hiu qu. a. Lm th no bn c th gii thch tc ng ca nhng loi thuc ny tt nht pH no? b. iu g c th xy ra nu d tha ca nhng loi thuc ny khi c s dng?61

3. Tnh pH ca cc dung dch c lit k. Dung dch Maalox Nc bt Dm Dung dch Nc ca chua Mu huyt Nc bin [H ] = 3,1 x 10 M [H+] = 1,95 x 10-7 M [OH-] = 2,4 x 10-12M pH 4.2 7.4 8.2 [H+]M ? ? ?+ -9

pH ? ? ? [OH-]M ? ? ?

4. Tnh nng H+ v OH- trong nhng dung dch c lit k.

5. Bn c bn ng nghim 1000 ml y bn dung dch khc nhau r rng: 0.1 M NaH2PO4; 0.1 M Na2HPO4; 0,1 M phosphate buffer, pH 7,2 v nc ct. Rt tic! Bn qun dn nhn ng nghim v tt c 4 ng nghim u ging nhau. Bn nhn c cc mu v thymolph-thalein t cc phng th nghim v th nghim mt mu ca mi dung dch, ghi nhn cc ng nghim ngu nhin nh A, B, C, v D. Bn s dng congo khi HCl c thm vo mu, v thymolphthalein khi NaOH c thm vo. Bn nhn c cc kt qu sau:ng nghim A A B B C C D D Mu sc trc khi b sung Khng mu Khng mu Khng mu Khng mu Thm HCl NaOH HCl NaOH HCl NaOH HCl NaOH Mu sc sau khi b sung Xanh dng Xanh dng Xanh dng Khng mu Xanh dng Khng mu

Bn cht ca cc dung dch A, B, C, v D l g? 6. Bn c b m ca pH 2, 4, 6, 8, v 10, nhng bn cn mt b m pH 7 cho th nghim. M t cch thc bn s lm cho cc b m pH 7. 7. S ph thuc ca tc phn ng ban u (khi u) vo nng c cht i vi 3 enzim khc nhau ( X,Y v Z) c trnh by trong bng: Tc khi u (n v tu )62

Nng c cht (n v tu ) 1 2 4 6 8 10 15 20 30 50 100 a. b. c.

X 0,92 1,67 2,85 3,75 4,40 4,90 5,80 6,23 6,80 6,00 4,20

Y 0,91 1,67 2,68 3,75 4,44 5,00 6,00 6,67 7,50 8,33 9,09

Z 0,032 0,176 0,919 2,180 3,640 5,000 7,337 8,498 9,397 9,824 9,968

V th nu mi quan h gia tc khi u v nng c cht. Enzim no (X ,Y, hoc Z) l enzim iu ho theo kiu cng hp tc? Enzim no (X, Y hoc Z) b c ch bi c cht ca chnh n? Bi 3. Quan st t bo di knh hin vi Th nghim co v phn co nguyn sinh I. MC TIU 1- Hc sinh bit cch lm tiu bn tm thi ca t bo thc vt quan st hnh dng t bo. 2- Hc sinh c th quan st c cc thnh phn chnh ca t bo, hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh cng c kin thc v s trao i cht qua mng t bo. 3- Hc sinh c th lm c th nghim quan st hin tng co v phn co nguyn sinh t bo thc vt, cng c kin thc v s trao i cht qua mng t bo. 4- Rn luyn k nng s dng knh hin vi quang hc. 5- Rn cho hc sinh tnh cn thn, t m trong thao tc th nghim. II. C S KHOA HC 1. Thm thu l cch vn chuyn nc th ng, l s khuch tn ca cc phn t nc qua mng bn thm chn lc.

63

2. Mi t bo u cha dung dch ni bo c p sut thm thu nht nh v mng t bo cht c tnh thm nc nn cc phn t nc c th i vo hay i ra khi t bo - Tnh trng ca dung dch l kh nng dung dch lm cho t bo ly thm hoc mt nc. Tnh trng ca dung dch mt phn ph thuc vo nng cc cht tan khng th i qua mng t bo ca n so vi nng cc cht bn trong t bo. - Dung dch u trng l dung dch c nng cht tan cao hn so vi dch ni bo nn p sut thm thu cao hn v c sc ht dung mi nc ln hn. - Dung dch nhc trng l dung dch c nng cc cht tan thp hn nn p sut thm thu thp hn v sc ht nc km hn - Dung dch ng trng l dung dch c nng cht tan bng vi dung dch trong t bo nn p sut thm thu bng nhau v do sc ht nc cn bng vi dung dch t bo 3. Hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh phn nh s cn bng nc t bo thc vt (t bo c thnh t bo) - Co nguyn sinh l khi t t bo thc vt trong dung dch u trng th t bo b mt nc v khi t bo cht b co li, nhn nhm v tch ra khi thnh t bo. - Khi t t bo trong dung dch nhc trng th do nng dch bo cao hn nn ht nc t ngoi vo lm nguyn sinh cht trng phng tr li nh lc u, l hin tng phn co nguyn sinh. III. THIT B HA CHT- MU VT1. Thit

b:

Knh hin vi vi cc vt knh 10X, 40X, lam knh, lamen, kim mi mc, n cn, cc thy tinh, a ng h, giy thm.2. Ho

cht:

Nc ct, dung dch NaCl 1% v 0,9%. Nu chun b cc dung dch u trng khc (KNO3 hoc ng) th khng nn nng qu cao s lm co nguyn sinh qu nhanh khng kp quan st64

3. Mu

vt:

C hnh ti (hoc l thi li ta). IV. TIN HNH TH NGHIM 1. Qui trnh s dng v bo qun knh hin vi. - K thut ly nh sng: Nu l knh hin vi dng ngun sng ngoi th cn iu chnh gng chiu sng; nu l knh hin vi dng in th hng dn cc em v tr cng tc v nt iu chnh cng nh sng - t v c nh tiu bn trn bn knh sao cho mu vt nm ng trung tm, dng kp gi tiu bn. - Quan st: mt nhn vo th knh (nu l knh 2 mt th cn phi quan st bng c 2 mt), dng tay iu chnh c s cp (c to) sao cho quan st thy r vt cn quan st. Lu , khng cho tiu bn chm vo vt knh (c th dng c hm, hoc chnh c s cp cho vt knh xung gn chm vo tiu bn th dng li ri bt u va quan st va chnh vt knh ln cho ti khi quan st r mu vt). D nhn r nht hnh nh ca mu vt co th iu chnh c vi cp (c nh). - Nghim cm hc sinh khng c s tay vo vt knh v th knh, khng c b phn ny tip xc vi nc hay ha cht hoc bt c th g trnh lm h hng cc b phn ny. - Sau khi s dng cn lau knh bng khn sch ri chp bao nilon hay cho vo hp bo qun. Lun b knh bng 2 tay (mt tay cm, mt tay pha di) 2. Cch lm tiu bn t bo thc vt - Dng kim mi mc bc mt lp t bo biu b hnh. th nghim quan st c r cn tch lp biu b cng mng cng tt, nu khng tch c mng th cc lp t bo chng ln nhau rt kh quan st. - t ming biu b trn lam knh nh sn mt git nc, y lamen v quan st cu trc t bo. Lu hc sinh k thut y lamen tiu bn khng b ln nhiu bt kh v v tr ca mu v tr trung tm ca lam knh 3. Quan st hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh - Nh vo mp lamen mt git nc mui NaCl 1%. Gi nguyn65

tiu bn v tr ny, dng ng ht nh mt git nc mp lamen, ng thi dng ming giy thm t pha bn kia lamen ht ht phn nc cho n khi dung dch mui thay th hon ton. Sau 1 2 pht ta thy mng t bo tch khi lp v xenluloz th tch t bo cht b thu hp li. l hin tng co sinh cht. - Gi nguyn tiu bn v tr ny, dng ng ht nh mt vi git nc mt mp lamen v mp lamen pha i din, dng giy thm ht ht dung dch mui ra, quan st s thy hin tng ngc li vi co nguyn sinh cht: Th tch ca t bo cht v cc khng bo dn dn m rng tr v v tr ban u do nc c ht ngc tr li. l hin tng phn co nguyn sinh. 4. Th nghim i chng Git cht t bo bng cch h lam knh trn ngn la n cn v lp li th nghim, sau quan st, nhn xt hin tng. Cng cch lm tng t trn, ta cho t bo trong dung dch NaCl 0,9%. Quan st hin tng xy ra v gii thch. V. PHN TCH KT QU TH NGHIM V VIT BO CO 1. Hc sinh va quan st v v - Hnh dng t bo v ch thch cc thnh phn cu trc chnh ca t bo - Hnh dng ca t bo khi xy ra hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh 2. So snh kt qu th nghim trong 2 trng hp mu khng x l nhit v qua x l nhit. T kt qu so snh phn trn yu cu hc sinh rt ra kt lun v c im sng ca t bo. VI. CU HI NH GI V M RNG VN 1. Ti sao khng nn dng dung dch u trng c nng qu cao? 2. Hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh c xy ra t bo ng vt khng? Gii thch.66

3. Khi trng cy th mi trng t ph hp nht l loi mi trng dung dch t c tnh trng nh th no? 4. Khi t bo co nguyn sinh, khong trng gia cht nguyn sinh v thnh t bo l g? 5. Mt hc sinh lm th nghim: Ct mt on thn hnh (phn thn mu trng). Dng li lam b dc thnh hai, sau bc tch cc l. Bc lp biu b trong ca l hnh gia v t ln lam knh. Dng 2 lamen t hai bn ming biu b hnh v nh vo gia mt git dung dch ng 20%, dng lamen th 3 y ln mu. Quan st di knh 3 thi im: sau khi nh ung dch ng, sau 10 pht v sau 20 pht. Theo em bn hc sinh quan st thy hin tng g? Gii thch. 6. Mt hc sinh lm th nghim: Nh mt git mu ngi (hoc mu ch) ln lam knh, y lamen, quan st di knh hin vi bi gic 10X ri chuyn sang bi gic 40X. Nh vo mp lamen mt git NaCl 0,6%, quan st bi gic 40X. Ly mt git mu khc, y lamen, nh mt git NaCl 10% vo mp lamen, quan st bi gic 40X. Cho bit hin tng g xy ra v gii thch nguyn nhn? in vo cc trng trng v trng c du chm hi cu tr li thch hp?

?

?

?

?

?

?

?

67

Bi 4. Ln men etilic I. MC TIU 1- Hc sinh hiu r hn bn cht ca qu trnh ln men. 2- Gip hc sinh rn k nng sp xp v b tr th nghim, tin hnh c cc bc ca th nghim. II. C S KHOA HC 1. Ln men bao gm ng phn v cc phn ng ti sinh NAD + nh chuyn electron t NADH n pyruvat hoc cc dn xut ca pyruvat. Sau NAD+ c th dng li oxi ha ng nh ng phn t sinh 2 ATP theo con ng phophorin ha mc c cht. C nhiu kiu ln men, ch khc nhau sn phm cui cng, hai kiu ph bin l ln men etilic (ln men ru) v ln men lactic. 2. Ln men l kiu h hp khc vi cc kiu h hp khc l sn phm to ra l cc hp cht hu c v nng lng to ra rt t. 3. Trong qu trnh ln men etilic, pyruvat b bin i thnh ethanol theo hai bc. Bc u l gii phng CO2 t pyruvat v pyruvat b bin i thnh hp cht c 2-cacbon acetaldehyt, ethanol. 4. Nhiu vi khun tin hnh ln men ru trong iu kin k kh v nm men ru cng ln men ru. III. THIT B HA CHT- MU VT Cho 1 nhm th nghim: - Bnh thy tinh 500 1000 ml - 3 ng nghim, c nh s - Bnh men c gi nh l ly phn bt mn (2 3g) - Dung dch ng knh (sacaroz) 10% - 200 ml nc l un si ngui IV. TIN HNH TH NGHIM 1. Yu cu hc sinh pha 200 500 ml dung dch ng 8% - 10% chun b vo bnh thy tinh hnh tr.

68

2. Gio vin cn chun b mt b th nghim gm 3 ng nghim lm mu trc khi cho hc sinh th nghim khong 4 h trc theo trnh t: - Cho vo y mi ng nghim s 2 v s 3 khong 1g bt bnh men - nh theo thnh ng 10 ml dung dch ng vo mi ng 1 v 2 - nh theo thnh ng 10 ml nc si ngui vo ng nghim 3 - Dng giy mm hoc nilon buc kn ming cc ng nghim. 3. Gio vin cho hc sinh quan st b th nghim chun b trc v yu cu hc sinh quan st hin tng xy ra. 4. Gii thiu cc dng c th nghim v yu cu hc sinh b tr th nghim t cc dng c v nguyn vt liu trn nhm mc ch quan st cc hin tng ca qu trnh ln men etilic nh quan st. 5. Hc sinh lm th nghim. V. PHN TCH KT QU TH NGHIM V VIT BO CO 1. Vit phng trnh ln men etilic 2. Quan st th nghim v in cc nhn xt vo bng (c +; khng c -) Nhn xt C bt kh C mi ru C mi bnh men C v ng ng nghim 1 ? ? ? ? ng nghim 2 ? ? ? ? ng nghim 3 ? ? ? ?

3. Yu cu hc sinh kt lun v cc iu kin ca qu trnh ln men v nu nguyn liu v sn phm ca qu trnh ln men etilic. VI. CU HI NH GI V M RNG VN 1. Nu ng nghim 2 l dung dch ng 5 - 6 % v c b sung thm dch nc p hoa qu thanh trng th s lng bt kh c th xut hin nhanh v nhiu hn. Gii thch. 2. Vi sinh vt c s dng trong th nghim trn l nm men. iu kin hiu kh nm men h hp hiu kh nhng khi khng c O2 nm men chuyn sang ln men a. Gii thch hin tng trn. b. So snh h hp hiu kh v ln men. 3.Vit s cc bc chnh v so snh: a. Len men ru etylic do Sac. Cerevisiae.69

b. Len men lactic do Streptococcus lactis. 4. nh lng mt dung dch piridoxin chit t ht ng ang ny mm, ngi ta chun b mt mi trng dinh dng lng cha tt c cc cht dinh dng cn thit cho s sinh trng ca chng Streptococcus faecalis, tr piridoxin. Phn phi mi trng ny vo 8 ng nghim khc nhau, nh s t 1 n 8, sau tin hnh: B sung vo cc ng nghim t 2 n 6 nhng th tch nht nh ca mt dung dch m cha 2mg/ ml piridoxin chun. B sung vo cc ng 7 v 8 nhng th tch nht nh mt dung dch c chun b t ht ng ny mm. B sung nc ct vo tt c cc ng nghim chng t cng mt th tch. Sau khi cy vi khun t nng t bo ban u l 105 t bo /ml, tt c cc ng ngim c gi trong t m 37 0C trong 24 gi trn my lc. o s sinh trng bng cch m khun lc trn mt thch ca khay petri, kt qu trong bng sau:ng nghim s Mi trng dng (ml) dinh 1 5 0 0 5 5 2 5 0,5 0 4,5 5,12 3 5 1 0 4 5,24 4 5 1,5 0 3,5 5,36 5 5 2 0 3 5,39 6 5 2,5 0 2,5 5,40 7 5 0 2,5 2,5 5,12 8 5 0 5 0 5,24

Dung dch piridoxin chun (ml) Dung dch ng ny mm (ml) Nc ct (ml) Sinh trng ca vi sinh vt logN

a. C th thay th chng vi khun Streptococcus faecalis trong th nghim trn bng bt k chng vi khun no khc c khng? V sao? b. ng nghim 1 c cn thit khng? c. Cc ng nghim t 2 n 6 c tc dng g? 5. Ngi ta nui vi khun vi khun gim (Acetobacter suboxydans) trn mi trng lng cha cc cht dinh dng ph hp, trong bnh A khng c axit paraaminobenzoic (PAB) v trong bnh B c hp cht ny. tng thi im ngi ta tnh s sinh trng ca vi khun gim theo lnN = f(t), kt qu ghi trong bng sau; bit rng ch c vi khun pht trin trong70

mi trng B. t (gi) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 vi khun gim ny? b. Hy k th sinh trng ca vi khun theo hm s lnN = f(t). c. Xc nh cc pha sinh trng v ngha sinh l ca tng pha. d. Nu mi lin h gia 2 i lng lnNt (logarit N thi im t) v lnNt + g (logarit N thi im t+g). Bit rng g l thi gian mt th h t bo; t v t+g u nm trong pha log (pha cp s m). e. Hy tnh hng s tc sinh trng ring v thi gian mt th h ca vi khun ny (ly ln2 = 0,7). lnN 11,50 11,50 11,50 11,50 11,85 12,45 13,25 14,10 14,90 t (gi) 9 10 11 12 13 14 15 16 17 lnN 15,75 16,55 17,05 17,40 17,55 17,65 17,70 17,75 17,75

a. Hp cht PAB l loi hp cht g v c vai tr nh th no i vi

71

Bi 5. I. MC TIU

TIM HIU HOAT NG CUA TIM CH

1. Quan sat tim ch hoat ng theo chu ki, phn bit cac pha cua mt chu ki tim. 2. Tim va kich thich dy thn kinh giao cam i giao cam hiu c ch iu hoa thn kinh i vi hoat ng cua tim. 3. Thy c tac ng cua adrenalin ln hoat ng cua tim hiu c ch iu hoa th dich i vi hoat ng cua tim. II. C S KHOA HC Tim co gian nhip nhang u n theo chu ki. Mi chu ki hoat ng cua tim bt u t pha tm nhi co, tip o la pha tm tht co va cui cung la pha gian chung (ca tm nhi va tm tht cung gian). Tip o lai bt u mt chu ki tim mi bng pha tm nhi co. Hoat ng co gian cua tim co th theo doi bng h thng cn ghi hoc ghi lai thi trn tru ghi. S co gian nhip nhang u n theo chu ki cua tim la do hoat ng cua h dn truyn tim (bao gm nut xoang nhi, nut nhi tht, bo His va mang Puc-kin). Tuy nhin hoat ng cua tim c iu hoa bi thn kinh va th dich. H thn kinh sinh dng va tuyn ni tit tit ra hoocmn co th lam tng hay giam nhip va lc co tim. Co hai i dy thn kinh (xut phat t trung ng thn kinh) chi phi hoat ng cua tim la i dy thn kinh giao cam va i dy thn kinh i giao cam (dy thn kinh nao s X). mi phia cua tim (trai hoc phai) u co mt dy thn kinh giao cam va mt dy i giao cam. Dy thn kinh giao cam co si trc hach ngn va si sau hach dai, dy thn kinh i giao cam co si trc hach (co bao mielin) dai va si sau hach ngn. Ring ch, dy thn kinh cam va i giao cam mi phia (trai hoc phai) cua tim nhp lai lam mt tao thanh dy thn kinh hn hp (dy thn kinh giao cam-i giao cam). Nh vy co mt i dy thn kinh hn hp chi phi hoat ng cua tim. Trong mi dy thn kinh hn hp co ca si thn kinh giao cam va si i giao cam.72

Xung thn kinh t trung ng thn kinh i theo dy thn kinh giao cam n tim lam tim p nhanh va manh ln, ngc lai xung thn kinh t trung ng thn kinh i theo dy thn kinh nao s X n tim lam tim p chm lai va yu i. Adrenalin do phn tuy tuyn thng thn tit ra tac dung ln tim tng t nh tac ng cua dy giao cam, lam tim p nhanh va manh ln. III. THIT B HA CHT- MU VT but ghi) -

ch. Dung cu m (keo, dao m, panh, kim choc tuy) Khay m, kim gm ch Bng thm nc, moc thuy tinh. Kep tim co buc mt oan chi. H thng cn ghi hoc may ghi thi (tru ghi, gia treo, giy ghi, May kich thich in, ngun in 6 vn. Dung dich sinh li Rinhg dung cho ng vt bin nhit (Cach

pha: 0,6g NaCl + 0,02g KCl + 0,02g CaCl2 + 0,02g NaHCO3 + 100ml nc ct). Co th thay dung dich sinh li bng nc mui sinh li (cach pha: 0,66g NaCl + 100ml nc ct). Dung dich adrenalin 1/100 000 hoc 1/50 000. IV. TIN HNH TH NGHIM 1. Quan sat hoat ng cua tim ch Pha huy tuy sng lam ch bt ng. Cach pha tuy sng (hinh 1): Cm ch bng tay trai, mt lng ln trn. Tim ni tip giap gia xng sng va hp so, o la ch lom nm inh cua tam giac u co ay la ng ni gia hai mt ch. n manh kim choc tuy xung ch lom va m su xung tuy sng, Nu mui kim cham ung tuy sng thi ch se co phan ng ly hai chi trc che mt. Nghing can kim choc tuy v phia u, chiu dai kim thng hang vi ct sng va iu chinh mui kim m su vao ng tuy xng sng pha tuy sng. Nu pha ung tuy thi hai chn ch se dui thng ra.73

Hinh 1. Pha huy tuy sng ch Ghim ch nm nga trn khay m va m l tim bng cach dung panh va keo ct bo mt manh da ngc hinh tam giac (co inh la mom xng c va ay la ng ni hai khp vai). Tip o dung panh kep vao mom sun xng c, nhc thanh trc lng ngc ln va ct bo i mt manh lng ngc theo hinh tam giac nh a ct da trc o, thy tim l ro trong xoang bao tim. Keo hai chi trc sang hai bn va ghim lai vt m rng hn ra. Dung panh kep nng mang bao tim ln va dung keo ct t mang bao tim. Nh vy tim a c bc l hoan toan. Quan sat trinh t hoat ng cua tm nhi va tm tht, xac inh cac pha co tim. Dung kep tim kep vao mom tim va mc ln h thng khuch ai theo roi hoat ng tim phan anh trn hoat ng cua cn ghi. Tip o m s nhip tim trong mt phut. Nu ghi thi hoat ng cua tim ch thi tin hanh nh sau: Dung kep tim kep vao mom tim, kep tim c ni vi h thng but ghi bng mt si chi. iu chinh but ghi va sat vao giy ghi trn tru ghi ri cho tru ghi chay. But ghi se ve ln giy thi hoat ng cua tim (hinh 3).

74

Hinh 3. S ghi thi hoat ng cua tim ch. 1. Tru ghi Lu y: - Trong qua trinh m nu mau chay thi dung bng thm m dung dich sinh li vt vao ch mau chay hoa loang mau, sau o dung bng a vt kit thm mau a hoa loang o, lam nh vy quan sat tim d hn. - Trong qua trinh thi nghim, thng xuyn nho dung dich sinh li ln tim tim khng bi kh.2. Tac

2. But ghi

3. Kep tim

ng cua thn kinh i vi hoat ng cua tim ch

Tim dy thn kinh hn hp (giao cam - i giao cam): Dung keo ct bo da, xng goc ham sat chi trn, bn phia mun tim dy thn kinh (phia trai hoc phai). Keo chn (phia tim dy thn kinh) sang bn va xung phia di va ghim chn lai, ng thi dung ghim c inh u ch. Dung moc thuy tinh pha bo t chc lin kt goc ham va chi trc se l ra mt hc su. Nhin xung ay hc tim c nng ba. C nay co hinh tam giac mau trng hng uc. Nm vt ngang qua c nay la bo mach - thn kinh, trong o co dy thn kinh ln hn ca nm sat mach mau o la dy thn kinh hn hp. Dung moc thuy tinh tach dy thn kinh ra khoi mach mau va lun si chi xung phia di co th nng dy thn kinh ln va t vao in cc kich thich (hinh 4).75

Hinh 4. Dy thn kinh giao cam - i giao cam 1. Dy thn kinh giao cam-igiao cam 2. in cc 3. ua thuy tinh m nhip tim trong 1 phut. Dung may kich thich in kich thich lin tuc dy thn kinh trong khoang 15 - 20 giy (kich thich theo h thng rung cua m