Tüm Yönleriyle SAĞLIK TURİZMİ · artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla...

SATURK yayınıdır. Tüm telif hakları saklıdır.

SATURKSATURKTüm Yönleriyle

SAĞLIK TURİZMİBirleşik Arap Emrilikleri

ÜLKE RAPORU

2016


SATURKSATURK

YazanProf. Dr. Sezer AKARCALI

EditörDr. H. Ömer TONTUŞ

Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı’na aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz. Alıntı yapıldığında kaynak gösterimi: ‘‘Editör/Yazar Adları, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, Basım Yeri, Basım Yılı’’ belirtilmesi şeklinde olmalıdır. 5846 sayılı yasa gereği Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü’nün onayı olmaksızın tamamen veya kısmen çoğaltılamaz.

ISBN No: 978-975-590-554-9

2016

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:39 Çankaya /ANKARATel: +90 (312) 585 28 00 Fax: +90 (312) 585 28 53

Grafik Tasarım / DizgiSelcan ÖZENÇ


SATURKSATURKİÇİNDEKİLERBölüm 1 Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler 6

Bölüm 2 Birleşik Arap EmirlikleriHakkında Genel Bilgiler 44

Bölüm 3 Ekonomik Durum 56

Bölüm 4 Birleşik Arap Emirliklerin ’de Sağlık 84

Bölüm 5 Genel Değerlendirme veTürkiye - Birleşik Arap Emirlikleri Sağlık TurizmineYönelik Strateji Önerileri 138

Kaynakça 192


SATURKSATURK

ÖNSÖZ


SATURKSATURK

ÖNSÖZ

Bu çalışmada Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmi potansiyeli ayrıntılı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda, öncelikle Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfus, ekonomi, ticaret ve turizm vb. genel bilgileri paylaşılmıştır. Ardından Birleşik Arap Emirlikleri’nin sağlık durumu, ülke sağlık göstergelerine dayanılarak ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu bağlamda, ülke sağlık sistemi, temel sağlık göstergeleri, sağlık hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin finansmanı, sağlık sigortası sistemi ve sağlık turizmi açısından önemli görülen çeşitli sağlık göstergeleri paylaşılmıştır. Sağlık turizmi potansiyelinin ortaya koyulabilmesi için Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan iki ülke arasındaki sağlık turizmi verileri incelenmiş, buradan hareketle tespit ve öneriler yapılmıştır.

Birleşik Arap Emirlikleri’ne ait sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası kaynaklardan yararlanılmıştır. Bunların başında Birleşik Arap Emirlikleri Sağlığı Bakanlığı, Dünya Sağlık Teşkilatı, Dünya Bankası, IMF, Dünya Turizm Örgütü gelmektedir. Bazı sağlık göstergelerine erişebilmek için ulusal ve uluslararası kaynaklara müracaat edilmiştir. Raporda, sağlık turizmi ile ilgili değerlendirme ve öneriler ağırlıklı olarak sağlık göstergelerine dayanılarak yapıldığından ulaşılabilen en güncel veriler kullanılmıştır.

Bu çalışmanın amacı bir standart veya kıstaslar dizisi oluşturmak değildir. Bu çalışma; iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyeline, işbirliği yapılabilecek konulara dikkat çekmeyi ve politika belirleyiciler, karar vericiler ve uygulayıcılar için kolaylaştırıcı unsurları ortaya koymayı hedeflemektedir. Raporun ulusal sağlık turizmi stratejisi hazırlanmasına da öncülük etmesi beklenmektedir.

Bu rapor, Prof. Dr. Sezer AKARCALI’nın koordinatörlüğünde Datapoll Danışmanlık Rek. Eğt. Org. Ter. Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.


SATURKSATURKBÖLÜM 1:

Sağlık Turizmi Hakkında Genel Bilgiler


SATURKSATURK

BÖLÜM ISAĞLIK TURİZMİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1. Giriş

Sağlık turizmi, tıptaki gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmış bir alandır. Bu alan, tıbbın ve turizmin biraraya geldiği bir alandır. Sağlık turizminin ilk örnekleri, gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde yaşayan ve maddi durumu yeterli olan hastaların gelişmiş ülkelere tedavi amacıyla gitmesi şeklinde ortaya çıkmıştır.

Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere bazı ülkeler, küresel politikaların da etkisiyle sağlık alanında önemli değişim ve dönüşümler yaşamışlardır. Bu dönüşümün temelinde küresel ticaretin önündeki engellerin kaldırılması ve sağlık hizmet maliyetlerinin artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla bütünleşme ve maliyetlerin azaltılması düşüncesi rekabeti artırmıştır. Rekabet, sağlık alanındaki mal ve hizmetleri de etkilemiştir. Ortaya çıkan bu yeni durum yeni fırsatlar yanında çeşitli zorlukları da beraberinde getirmiştir. Sağlık alanında yaşanan değişim ve dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan yeni fırsatlardan birisi de sağlık turizmi olmuştur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde; işgücünün ucuz olması, sağlık bakım, tedavi, rehabilitasyon ücretlerinin gelişmiş ülkelere oranla daha düşük olması, bekleme sürelerinin daha kısa olması ve sağlık hizmetleriyle entegre edilmiş turizm hizmetlerinin kendisini dünyaya ispatlamış olması gibi nedenlerle önemli bir pazar olarak değerlendirilmiştir. Türkiye, sahip olduğu benzersiz turizm imkânları ve sağlık hizmetlerinde yapılan büyük yatırımlarıyla sağlık turizmi alanındaki diğer ülkelere rekabet üstünlüğü sağlamıştır. Ancak bu üstünlüğün kalıcı hale gelebilmesi devlet desteği, kurumsal işbirliği, stratejik hareket, dinamik mevzuat, kaliteli hizmet sunan kurumlar ve nitelikli personel ile mümkündür.

2. Sağlık Turizminin Tanımı ve Kapsamı

Sağlık turizmi, genel olarak cerrahi veya özel uzmanlık gerektiren diğer tıbbi müdahaleleri içeren uygulamalara ihtiyaç gösteren hastalara “maliyet etkin” özel tıbbi bakım verilmesi maksadıyla turizm endüstrisi ile işbirliği yapılmasıdır. Sağlık turizmi, hastaların acil sağlık hizmetini ya da seçtikleri bir sağlık hizmetini farklı ülkelerden alması olarak da tanımlanabilir.1 1) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.


SATURKSATURK

Sağlık turizminde ana fikir, günlük rutinden uzaklaşarak rahat ve değişik bir ortamda tedavi görmek veya sağlığı destekleyici hizmetler almaktır. Bir taraftan doğayla bütünleşmenin keyfini yaşarken diğer taraftan daha sağlıklı hizmetlerinden yararlanılmasını sağlamaktadır. Bunu ruhsal, duygusal ve bedeni açıdan bir yenilenme olarak da ele almak mümkündür.

Dünyadaki küreselleşme süreci, ülke sağlık sistemlerinde yaşanan problemler (örneğin uzun bekleme listeleri ve yükselen maliyetler, hizmetlerde kalite problemleri), tüketicilerin bilinçlenmesi gibi dinamiklerin bir sonucu olarak hızla büyüyen bir sektör olan sağlık turizmi çok genel anlamda hem tatil hem de tedavi unsurlarını içeren bir kavram olmuştur. Sağlık turizmi, sağlıklı yaşam (wellness) turizmi, sağlık hizmetleri (health care) turizmi, medikal turizm olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır.

Şekil 1: Sağlık Turizmi Sınıflaması

Sağlık turizmi kapsamında sunulan hizmetleri, sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, tedaviye yönelik hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri olarak üç başlık altında incelemek mümkündür. Medikal turizm, sağlık turizminin bir alt koludur. Medikal turizme ait genel bir tanım bulunmamaktadır. Medikal turizm için en uygun tanım, “hizmetler arası ticaret gerektiren, tıp ve turizm sektörleri arasında bağlantı kuran ekonomik bir faaliyettir” şeklindeki tanımlamadır. Medikal turizm kapsamında, plastik-estetik cerrahi ameliyatları, gittikçe popülaritesi artan göz kusuru düzeltme ameliyatları, açık kalp cerrahisi, her türlü kanser ve diş tedavileri hatta organ nakli ameliyatları gibi çeşitli tıbbi tedaviler yer almaktadır.2

2) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.


SATURKSATURK

3. Sağlık Turizmi Ekonomisi

2012 yılı itibariyle, toplam değeri 71,7 trilyon ABD Doları olan dünya yıllık hâsılasında ülkelerarası ticaretin hacmi 18,4 ABD Dolarıdır. Turizm sektörü sürdürülebilir kalkınmanın çevresel, sosyal ve ekonomik boyutlarını barındıran dünyanın en büyük ticaret kategorilerinden biridir. Ülkelerin ihracat gelirlerinde önemli bir yere sahip olan turizm sektörü, genel mal ve ihracatının %6’sının oluşturmaktadır.3

Turizm sektörünün 2015 yılında küresel GSYH’ye katkısı %3,7, istihdama katkısı ise 284 milyon kişi ile % 2,6 düzeyine ulaşmıştır. 2015 yılında gerçekleşen %2,9’luk küresel ekonomik büyümenin sağlanmasında bu rakamların katkısı önemlidir. 2015 yılı sonu itibariyle seyahat ve turizm sektörünün ABD GSYH’n doğrudan veya dolaylı olarak %10,7 (7,8 milyar ABD Dolar) katkıda bulunması beklenmektedir.4 Dünya’da 2008 yılında toplam 4,1 trilyon, 2009 yılında ise 5,4 trilyon ABD Dolar tutarında sağlık harcaması yapıldığı resmi kaynaklarca tespit edilmiştir. ABD’deki sağlık turizmi harcamalarının 5,5 milyar ABD Dolar, Avrupa’da 3,5 milyar Euro civarında olduğu, yaklaşık 120 yıldır sağlık turizmine hizmet veren Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Romanya gibi ülkelerden Çek Cumhuriyetinin bu sektörden kazancının 1 milyar ABD Doları aştığı bilinmektedir.5 Bu durum insan sağlığına harcanan paranın dünya çapında arttığını göstermektedir.

Grafik 1:Dünya Sağlık Turizm Harcamaları (2008-2009)

3) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. TC Kalkınma Bakanlığı yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara4) World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org, 12.04.2016.5) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.04.2016.


SATURKSATURK

Ülkeler, gelişmişlik düzeylerine göre farklılık göstermekle birlikte sağlık harcamalarına GSYH’den %2 ile %16 arasında değişen oranlarında pay ayırmaktadırlar. Bu oran 1990 yılında %6,9 iken 2005 yılında %9 olmuştur. 6

Ülkelerin GSYH’lerinde meydana gelen artışlarla beraber toplam sağlık harcamalarında eş zamanlı artışlar görülmüştür. 2000-2008 yılları arasında en yüksek kişi başına sağlık harcaması artışında Amerika ilk sırayı almıştır.7 2008’de Türkiye GSMH’den %6 oranında pay ayırmış olmasına rağmen, %9 olan OECD ortalamasının altında kalmıştır. Bu durum 2009 yılı için değerlendirildiğinde, Türkiye’de sağlık harcamaları tutarı 2009 yılında 38 milyar ABD Dolarına ulaşmıştır ve GSYH içinde %6,2’lik bir paya sahiptir. OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının ortalama %73’ü kamu tarafından karşılanmaktadır.8

Türkiye’de ise bu oran 2000 yılında %63 iken 2009’da %71’e ulaşmıştır 2010 yılında kişi başına ortalama harcama 755 ABD Dolar, 2013 yılında ise 824 ABD Dolar olmuştur.9

Grafik 2:Türkiye’ye Gelen Turistlerin Kişi Başına Ortalama Harcamaları-(ABD Dolar) (2001-2014)

6) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.04.2016.7) OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/dataoecd/46/2/38980580.pdf, 05.01.2016.8) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.04.2016.9) http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738 e.t:10.04.2016


SATURKSATURK

4. Dünyada Sağlık Turizmi

Küreselleşme sürecinde, ülkeler arasında işbirliğinin, seyahat özgürlüklerinin ve imkânlarının artması, ulaşımda maddi manevi kolaylıklar sağlanması dünyada sağlık turizmi kavramının yükselmesine yardım etmiştir. Sağlık turizmi, 1990’lı yılların ortalarından itiwbaren artan küreselleşmeye ve ülkeler arasında oluşan ciddi rekabet ortamına bağlı olarak alternatif turizm çeşidi olarak ortaya çıkmıştır.10 Bu gelişmelere paralel olarak, ülkelerin potansiyel sağlık turistlerini çekme gayretleri yoğunlaşmış ve benzer turizm ürünlerini pazarlayan ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet yaşanmaya başlamıştır. Ortaya çıkan rekabet nedeniyle sağlık turizminden yararlanmak isteyen kişiler; sağlık tesisi, sağlık personeli, kalite, yüksek teknoloji, coğrafi yakınlık, maliyet ve güven gibi unsurları göz önünde tutarak tercih yapmaktadırlar. Tercihler üzerinde etkili olan bu unsurları en çok karşılayan ülkeler tercih edilmektedir.

Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün (UNWTO) verilerine göre, 2012 yılında uluslararası turist varışları ilk defa küresel olarak %4 oranında büyüyerek 1 milyar kişiyi aşmıştır. Asya Pasifik Bölgesi, uluslararası turist varışlarında %7’lik bir artışla en yüksek artışı göstermiştir.11 2013 yılında Dünya’da sağlık turizmi sektörü 100 milyar ABD Dolarlık büyüklüğü aşmıştır. UN WTO’nun verilerine göre uluslararası turizm hareketlerine katılan kişi sayısı 1950 yılında 25,2 milyon kişi, 1995 yılında 528 milyon kişi, 2011 yılında ise 980 milyon kişi olmuştur.12 2012 yılında ise % 14,9’luk bir artışla 1 milyar 35 milyon kişiye ulaşmıştır.13 2015 yılında ise uluslararası turist sayısı bir önceki yıla göre %4,4 artarak 2015 yılında 1,2 milyar kişiye ulaşmıştır. Bu rakamın 2016 yılında %4 daha artması beklenmektedir.14

10) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.11) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara .TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara12) Barca M, Akde E, Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.13) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara .TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, 14) World Tourism Organization UNWTO Resmi İnternet Sayfası, http://media.unwto.org/press-release/2016-01-18/international-tourist-arrivals-4-reach-record-12-billion-2015, 14.04.2016


SATURKSATURK

Şekil 2: Dünya Sağlık Turizmi Trafiği

2015 yılında Dünyadaki turist sayısındaki artış bölgesel düzeyde incelendiğinde Avrupa bölgesine gelen turist sayısı %5 artışla 609 milyon kişiye, Asya-Pasifik ülkelerine gelen turist sayısı %5 artarak 277 milyona, Amerika’ya gelen turist sayısı %5 artışla 191 milyona, Orta- Doğuya gelen turist sayısı %3 artışla 54 milyona, Afrika’ya gelen turist sayısı %3 artışla 53 milyona ulaşmıştır.15 Küresel seyahat ve turizm hareketlerinin Dünyada bölgelere göre dağılımı şekilde verilmiştir.

Şekil 3: Küresel Turist Sayıları (milyon)

15) World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org, 14.04.2016


SATURKSATURK

Küresel zorluklara rağmen seyahat ve turizm sektörünün büyümesi ve sağladığı istihdamın artması beklenmektedir. Turizm sektörünün 2015 yılında küresel GSYH’ye katkısı %3,7, istihdama katkısı ise 284 milyon kişi ile % 2,6 düzeyine ulaşmıştır. 2015 yılında gerçekleşen %2,9’luk küresel ekonomik büyümenin sağlanmasında bu rakamların katkısı önemlidir. 2015 yılı sonu itibariyle seyahat ve turizm sektörünün ABD GSYH’ne doğrudan veya dolaylı olarak %10,7 (7,8 milyar ABD Dolar) katkıda bulunması beklenmektedir. WTTC, küresel seyahat ve turizm sektöründe en büyük iki turizm ekonomisinin ABD ve Çin olmaya devam edeceğini, Almanya’nın en büyük üçüncü turizm ekonomi olacağını tahmin etmektedir. Güney Asya’nın turizm ekonomisi yönünden en fazla büyüyecek (%6,9) bölge olacağı tahmin edilmektedir. Asya ve Latin Amerika’da ise %2,4’lük büyüme beklenmektedir.

Rusya, uygulanmakta olan yaptırımlar ve rubledeki düşüş nedeniyle turizm ekonomisinde düşüş yaşanacak tek ülke olarak gösterilmektedir.16 2014 yılı uluslararası seyahat ve turizm gelirleri şekilde verilmiştir.

Şekil 4:Küresel Turizm Gelirleri (2014)

Küresel seyahat ve turizm gelirin en yüksek olduğu bölge 509 milyar ABD Dolar (toplam gelirin %43’ü) ile Avrupa’dır. Bunu sırasıyla Asya- Pasifik bölgesi 377 (%30), Amerika 274 (20), Orta- Doğu 49 (%4) ve Afrika 36 (%3) milyar ABD Dolar ile takip etmektedir.17 Uluslararası turizm gelirlerinin bölgelere dağılımı grafikte verilmiştir.

16) World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org, 12.04.2016 17) World Tourism Organization (UNWTO) Resmi İnternet Sayfası (2014). UNWTO Annual Report 2014, http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf, 12.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 3: Uluslararası Turizm Gelirlerinin Bölgelere Dağılımı

Önümüzdeki on yıl içerisinde seyahat ve turizm sektörünün %3,8 oranında büyüyeceği, sektörün mali büyüklüğünün 11,4 trilyon ABD Dolara ulaşacağı, her yıl ortalamam 73 milyon kişiye istihdam oluşturarak toplamda 357 milyon kişiye de istihdam sağlayacağı tahmin edilmektedir. Bu verilerden de anlaşılabileceği üzere sektöre ilişkin beklentiler ülkeler için cesaret verici düzeydedir.

ITB World Tourism Monitor 2012/2013 raporuna göre 2012 yılında turistlerin yaş ortalamasının arttığı bildirilmiştir. 55 yaş üstü seyahat edenlerin sayısı %23 oranında artmıştır. 14-34 yaş arasında seyahat edenlerin sayısı toplam seyahat edenlerin %35’ni; 35-54 yaş arası seyahat edenler ise %43’lük bir bölümünü oluşturmuştur. Seyahat amaçlarına bakıldığında; tatil seyahatlerinin %71 olduğu görülmektedir. Seyahatlerin %16’sı iş, %13 arkadaş ve akraba amaçlı seyahatlerden oluşmaktadır.18

En çok turist çeken ülkeler sırasıyla Fransa, ABD, İspanya, Çin, İtalya, İngiltere, Ukrayna, Türkiye, Almanya ve Meksika’dır. En çok turizm geliri elde eden ülkeler ise sırasıyla Çin, ABD, Almanya, İngiltere, Rusya’dır.19 UNWTO tarafından yapılan uzun vadeli tahminlerde (2010-2030) turizmi

18) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara . TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara19) World Tourism Organization (UNWTO) Resmi İnternet Sayfası (2014). UNWTO Annual Report 2014, http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf, 12.03.2016


SATURKSATURK

şekillendiren sosyal, politik, ekonomik, çevresel ve teknolojik faktörlerin geçmişte olduğu gibi gelecekte de turizmini şekillendirilmesinde etkili olacağı beklenmektedir. Küresel turist sayısının 2030 yılına kadar yukarıda sayılan faktörlerin etkisiyle yıllık olarak ortalamam %3,3 oranında artması beklenmektedir. Bu oran esas alındığında yıllık olarak turist sayısının 43 milyon artacağı tahmin edilmektedir. 20

5. Dünya’da Turizm Eğilimleri

Birleşmiş Milletler tarafından 2002 yılının “Eko Turizm Yılı” ilan edilmesi, sanayi sonrası toplumların değişen değer yargıları ve tüketim alışkanlıkları ve yeni turizm eğilimleri hakkında ipuçları sunmaktadır.21 Küresel turizm pazarı incelendiğinde;

a) Kitle turizminin ve dolayısıyla kitle yönelimli teknikler yerine bireysel pazarlama teknikleri öne çıkmaktadır.

b) Artan sayıda turistin seyahatlerini özel ilgi alanlarına göre planlamaları, tarihi ve kültürel miras ile çeşitli sanatsal ve kültürel faaliyetlerin önemli seyahat sebepleri arasına girdiğini göstermektedir.

Yukarıda bahsedilen eğilimler teknolojik gelişmelerle desteklenmektedir. Bu gelişmeye bağlı olarak örgütsüz ve esnek turizm türlerine yönelim güçlenmektedir. Geleneksel turist tipinden farklı olarak ortaya çıkan ve “post- turist” olarak adlandırılan yeni turist tipi daha deneyimli, bilgili, bağımsız ve seçicidir. Bu turist tipi dışında sağlıklı ve sürdürülebilir yaşam biçimi ilkesini benimsemiş bir turist tipi de güçlenmektedir.

Seyahat motivasyonu açısından tatil/ dinlenme ilk sırada olmaya devam ederken, sağlık ve dini amaçlı ziyaretler ikinci sırada, iş ziyaretleri ise üçüncü sırada yer alacaktır.

UNWTO göre; ulaşım alanındaki gelişmelere bağlı olarak uzun mesafeli deniz aşırı seyahatlerin ve varış yerlerinin önem kazanacak, seyahat ve turizm örgütleri tarafından başta sosyal medya ve iletişim teknolojilerinin kullanımı yaygınlaşacak, refah düzeyindeki artışa bağlı olarak deneyimli gezgin grubu büyüyecek, turist tercihleri kutuplaşacak, çevreye duyarlı ve sorumlu turizm anlayışı yaygınlaşacaktır.22

20) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara . TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara21) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara .TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara22) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara . TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713,


SATURKSATURK

6. Ortadoğu Ve Körfez Turizm Pazarı

Ortadoğu ülkelerinin en önemli gelir kaynağını petrol ve petrol türevi ürünlerin ihracatı oluşturmaktadır. Son yıllarda yüksek seyreden petrol fiyatları bölgesel refah düzeyindeki artışı ciddi oranda desteklemiştir. 2014’ün ikinci yarısından itibaren küresel ölçekte petrol fiyatlarında ciddi bir düşüş kaydedilmesine karşın Ortadoğu’da büyük bir sermaye birikimi oluşmuş durumdadır. Bu sermaye birikiminin yansıdığı alanların başında ise turizm gelmektedir. Ortadoğu ve Körfez ülkelerinin vatandaşlarının turizm için harcadıkları pay milli gelirden kişi başına düşen pay ile orantılı olarak artmaktadır.

Küresel ölçekte dikkat çeken turizm yatırımlarına ev sahipliği yapmaya başlayan Ortadoğu Bölgesi aynı zamanda turizm harcamaları ile de dünyada dikkat çeken pazarlar arasında yer almaya başladı. Özellikle Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Katar’dan yurtdışına çıkan kişilerin sayısı ve yapılan turizm harcamaları çok yüksek seviyelere ulaşmıştır. Suudi Arabistan’ın uluslararası turizm harcaması 17,660 milyar ABD Dolar iken Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm harcaması 17,699 milyar ABD Dolardır. UNWTO verilerine göre bazı Ortadoğu ve Körfez ülkelerinin uluslararası turizm harcaması tabloda verilmiştir.

Tablo 1: Bazı Ortadoğu Ve Körfez Ülkelerinin Uluslararası Turizm Harcaması


SATURKSATURK

Körfez ülkeleri arasında toplam turizm harcamasında liste başı Birleşik Arap Emirlikleridir. Bu ülke pasaportuna sahip olan kişilerin yurtdışında gerçekleştirdikleri turizm harcamaları 2005-2013 arasında yaklaşık 3 katına çıkmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları 2005 yılında yabancı ülkelerde 6 milyar 186 milyon ABD Doları turizm harcaması gerçekleştirmiştir. 2013 yılında ise 17 milyar 699 milyon ABD Dolarlık tatil bütçesi oluşturmuşlardır. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının yurtdışı turizm harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 4: Yurtdışı Turizm Harcamasının Yıllara Göre Değişimi

Ortadoğu Bölgesi, Körfez Bölgesi ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen turist sayısında son yıllarda kaydedilen artış 2014 yılında da devam etmiştir. Söz konusu ülkelerden Türkiye’ye gelen ziyaretçi sayısı 2012 yılında 1 milyon 710 bin iken 2013 yılında 2 milyon seviyesini aşarak 2 milyon 77 bin seviyesine ulaşmıştır. Yükseliş trendi 2014 yılında da devam etmiştir. 2014 yılında Ortadoğu Bölgesi ve Kuzey Afrika’dan Türkiye’ye gelen ziyaretçi sayısı %20,12 oranında artarak 2 milyon 495 bine kişiye ulaşmıştır. Ortadoğu, Körfez ve Kuzey Afrika Bölgesi ülkelerinden en fazla turist gönderen ülkeler Irak, Suudi Arabistan ve Libya’dır.

Ortadoğu, Körfez ve Kuzey Afrika Bölgesi ülkelerinden gelen turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.


SATURKSATURK

Tablo 2: Körfez Bölgesi Ülkelerinden Gelen Turist Sayısı (2014)

Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turist sayısındaki artış 2012 yılından buyana sürmektedir. 2012 yılında bu ülkeden gelen turist sayısı 48.071 kişi iken 2013 yılında 52.424, 2014 yılında ise 53.736 kişi olmuştur. 2013/2014 değişim oranı %2,50 olarak gerçekleşmiştir.

Grafik 5: Birleşik Arap Emirlikleri ’den Gelen Turist Sayısı (2014)


SATURKSATURK

Kültür ve Turizm Bakanlığı Tanıtma Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Pazar Araştırmaları Raporu’na göre; ülkemize gelen Arap turistlerin geçirdikleri süre ve ortalama harcamaları ülkelere göre farklılık göstermektedir. Buna göre; Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen ziyaretçilerin ortalama tatil süresi 1 hafta, ortalama kişi başı harcamaları 3 bin ABD Doları seviyesindedir. Bu ülke vatandaşları Türkiye’yi alışveriş, doğa ve kültür turizmi amaçlı olarak tercih etmektedirler. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının en çok tercih ettikleri iller İstanbul, Bursa ve Yalova’dır.23

Ortadoğu, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısırlı turistlerin ortalama harcamalarındaki yüksek seviye İngiliz İstatistik Kurumu (ONS) tarafından açıklanan verilerde de kendisini göstermiştir. ONS verilerine göre Büyük Britanya’ya gerçekleştirilen turistik seyahatlerde günlük en yüksek harcamayı Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları dışındaki Ortadoğu ülkeleri yaparken (173 £) ikinci sırada Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları (156 £), üçüncü sırada Mısır vatandaşları (149£) yer almıştır. ONS verilerine göre İngiltere’de gerçekleştirilen günlük turizm harcamaları miktarı grafikte verilmiştir.

Grafik 6: İngiltere’de Gerçekleştirilen Günlük Turizm Harcamaları Miktarı (£)

23) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara .TC Kalkınma Bakanlığı Yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713,


SATURKSATURK

7. Ortadoğu ve Körfez Ülke Vatandaşlarının Türkiye’yi Ter-cih Sebepleri ve Beklentiler

Tanıtma Genel Müdürlüğü’nün Pazar Araştırmaları Raporu’na göre; Arap turistlerin ülkemizi tercih etmelerindeki başlıca sebepler şu şekilde sıralanmaktadır:

a. Güvenlikb. Bilet ve konaklama fiyatlarıc. İklimd. Eğlence ve alışveriş altyapısıe. İnanç-dil-kültür ortaklığı

Buradan da anlaşılacağı üzere Körfez ve Ortadoğu ülkelerinden gelen turistlerin tercihlerini öncelikle güvenlik algısı şekillendirmektedir. Daha sonra bilet ve konaklama fiyatları gelmektedir. Bu ülkelerden gelen turistlerin tercihlerinde en az etkili olan hususun din, inanç ve kültür ortaklığı olduğu görülmektedir.

Ortadoğu ve Körfez ülkelerine ilişkin 2015 Pazar beklentileri şöyledir: a) Ortadoğu’dan ülkemize gelen ziyaretçi sayısındaki artışın terör ve güvenlik sorunları nedeniyle 2015 yılında yavaşlaması hatta düşüş beklenebilir. b) Türkiye bu ülkelerden turist gelmesini özel bir programla ele alıp geliştirmeye isteklidir. c) Ortadoğu ülkelerinden turistik çıkışların ve ülkemize talebin ağırlıklı olarak bahar ayları ile birlikte artışa geçmeye başladığı dikkate alındığında ilk 3 aylık dönemde kaydedilen artışın önümüzdeki aylarda daha üst seviyelere çıkması yönündeki umutlar artıyor.24

8. Türkiye’de Turizmin Mevcut Durumu

Türkiye, 1980 sonrası başka alanlarda olduğu gibi turizm sektöründe de önemli atılımlar gerçekleştirmiştir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde en gözde sektörlerden biri haline gelirken, bu gelişmenin sosyal, kültürel ve toplumsal etkileri önemli boyutlara ulaşmıştır. Yine de dünya turizm pastasından % 1,2 gibi çok düşük bir pay alan Türkiye’nin yapması gereken çok şey vardır.

Türkiye’ de turizm alanındaki gelişmeleri anlamak ve sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için milenyuma girmeden önceki 20 yılda Türkiye’de ve Dünya’da bu alanda neler olunduğunun bilinmesi gereklidir. Bu dönemi kısaca özetlemek gerekirse 24) TURSAB, ATM DUBAI Uluslararası Turizm Fuarı Değerlendirme Raporu


SATURKSATURK

karşımıza çıkan tablo şöyledir. 1997’deki Asya ekonomik krizi ve Asya’daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda bu ülkeler, turizme daha fazla önem vermeye başladılar. Bu kapsamda, sağlık turizmini geliştirmek için ciddi reklam kampanyaları başlattılar. Örneğin Tayland, Batılı ülkelere kıyasla çok düşük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik cerrahi için bir merkez haline geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları, Uluslararası akreditasyon kuruluşlarının akreditasyonlarıyla meşru hale geldiler. Diğer Güneydoğu Asya ve Latin Amerika ülkeleri de akreditasyon işbirlikleri sayesinde önemli sağlık turizmi durakları haline gelmeyi başarmışlardır.25

Asya ve Rusya Krizleri Türkiye ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir. 2000’li yıllardan itibaren sağlık ve turizm alanlarına yönelik kamu politikalarının bir sonucu olarak, bu alanlarda önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Sağlanan iyileşmeler turist sayılarındaki artışa yansımıştır. Buna bağlı olarak da turizm gelirleri hızla artmıştır. 2003 yılında 16.302.053 olan turist sayısı 2014 yılında 41.415.070 kişiye ulaşmıştır. 2003 yılında yabancı turistler, tüm turist sayısının % 62,3’üne karşılık gelirken, 2014 yılında %67’sine karşılık gelmiştir.26

Türkiye’ye gelen turist sayıları ve buna bağlı olarak da turizm gelirleri her geçen yıl artmaya devam etmektedir. Türkiye’nin yıllara göre turist sayısı ve turizm geliri tabloda verilmiştir.

Tablo 3: Turist Sayısı ve Turizm Gelirinin Yıllara Gore Dağılımı (2010--2014)

25) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.26) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.2016.


SATURKSATURK

Türkiye’nin 2003 yılında 13.854.868 ABD Dolar olan toplam turizm geliri 2014 yılında 34.305.904 ABD Dolar’a ulaşmıştır. Ortalama kişi başı turizm harcaması ise 2010 yılında 755 ABD Dolar iken 2014 yılında 850 ABD Dolar’a yükselmiştir.27 Türkiye’ye gelen turistlerin kişi başı turizm harcaması oranı grafikte verilmiştir.

Grafik 7: Kişi Başı Turizm Harcaması

Türkiye’nin toplam turizm gelirinin GSYH’ ya oranı 1982 yılında %0,7 iken 2002 yılında büyük bir sıçrama yaparak %5,4’e ulaşmıştır. Ancak 2012 yılına gelindiğinde düşüş göstererek %3,7 olarak gerçekleşmiştir. Turizm gelirlerinin ihracata oranı bakımından da benzer bir durum söz konusudur. Turizm gelirlerinin ihracata oranı 1982 yılında %6,4, 1992’de %24,7 ve 2002 yılında da %33,9 düzeyine ulaşmıştır. Ancak 2012 yılında %19,2 seviyesine gerilemiştir. TUİK verilerine göre turizm gelirlerinin %77,5’i yabancı ziyaretçilerden, %22,5’i ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımızdan elde edilmiştir.28 Turizm gelirlerinin GSYH’ ya oranı grafikte verilmiştir.

27) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.2016.28) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. TC Kalkınma Bakanlığı yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara


SATURKSATURK

Grafik 8: Turizm Gelirlerinin GSYH’ ya Oranı (%)

Türkiye turizminin GSYH’ye doğrudan ve dolaylı katkısı artmaktadır. 2006 yılında turizmin GSYH’ye doğrudan katkısı 72 milyar TL iken 2011 yılında 86,7 milyar TL olmuştur. Bu rakamın 2022 yılında 120,6 milyar TL’ye ulaşması beklenmektedir. Aynı dönem için dolaylı katı ise 45,6 milyar TL’den 56 milyar TL’ye yükselmiştir. Turizmin GSYH’ye doğrudan ve dolaylı katkısı grafikte verilmiştir.

Grafik 9: Turizmin GSYH’ye Doğrudan Ve Dolaylı Katkısı

Yabancı turistlerin Türkiye’de ortalama kalış süreleri 8 günün üzerindedir. 2003 yılında 8,5 olan ortalama kalış süresi 2011 yılında 9,1’e çıkmış ancak 2014 yılında 8,6’a gerilemiştir.29 Yabancı turistlerin ortalama kalış süreleri grafikte verilmiştir. 29) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.2016.


SATURKSATURK

Grafik 10: Yabancı Turistlerin Ortalama Kalış Süreleri (gün)

Türkiye’ye 2015 yılında en çok turist, 15.870.330 kişiyle OECD ülkelerinden gelmiştir. Bunun 8.134.242 kişiyle bağımsız devletler topluluğu ülkeleri izlemiştir.30 Birleşik Arap Emirlikleri’nin de için olduğu Batı Asya Ülkelerinden gelen turist sayısı ise 3.563.993 kişi olmuştur. Sağlık turizmi amacıyla Türkiye’ye gelen hastalar bakımından da benzer bir durum söz konusudur. Türkiye’ye 2015 yılında gelen turistlerin geldikleri bölgelere göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Grafik 11: Türkiye’ye 2015 Yılında Gelen Turistlerin Geldikleri Bölgelere Göre

Dağılımı

30) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.03.216


SATURKSATURK

Türkiye’nin turizm gelirleri; paket tur harcamaları, yeme içme, konaklama, ulaştırma, giyecek ve hediyelik eşya ve sağlık harcama türlerinden oluşmaktadır. Turizm gelirleri içerisinde kişisel harcama ve sağlığa yapılan harcama türü artış eğilimindedir. 2010 yılında kişisel harcama türünde toplam 19.207.471 ABD Dolar harcama yapılırken, sağlık harcama türünde 433,398 ABD Dolar harcama yapılmıştır.

Bu rakamlar 2014 yılında sırasıyla 26.002.950 ABD Dolar ve 837.796 ABD Dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin harcama türlerine göre turizm gelirleri grafikte gösterilmiştir.

Grafik 12: Harcama Türlerine Göre Turizm Gelirleri

9. Sağlık Turizminin Gelişimi ve Önemi

Günümüzde, daha iyi imkânlar ve daha gelişmiş teknoloji kullanılarak tedavi olmak amacıyla başka ülkelere seyahat etmek oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum, sağlık turizmi sektörünün her geçen gün büyümesine yol açmaktadır. Sağlık turizminin dünya çapında gelişmesinde ve hızla yayılmasını etkileyen bazı faktörler bulunmaktadır. Bu faktörlerden başlıcaları şunlardır:

a. Yaşlı nüfusun giderek artması, b. Tatil alışkanlığına sahip turist kitlesinin gezerken aynı zamanda kronik hastalıklarına da çare bulma isteği olması, c. Ülkelerindeki sağlık maliyetlerinin yüksek olması, d. İleri teknoloji ve donanım altında tedavi olma isteği,e. Tedavi bekleme sürelerinin uzun olması


SATURKSATURK

f. Sağlık sistemlerinin yeterli düzeyde olmamasıg. Kaliteli sağlık hizmeti alma isteği,

Kitle turizmi ile gelen yabancı turistin bıraktığı gelir ortalama 750-800 ABD Dolar iken, sağlık turizmi amacı ile gelen turistin bıraktığı gelir 8500 ABD Dolardır. Sağlık turizminden daha fazla gelir elde etmek; ileri teknolojili modern altyapıya sahip olmayı, sağlık bakım hizmetlerinin kalite standartlarının yüksek olmasını ve ulaşım kolaylığını gerektirmektedir. Sağlık turizmi alanında en çok tercih edilen ülkeler; Hindistan, Küba, Kostarika, Tayland, Singapur, Kolombiya ve Malezya olmasından dolayı sağlık turizminin ana bölgesi Asya’dır.

Sağlık turizminin genel olarak ülke ekonomileri açısından önemini ana çizgileri ile şöyle sıralamak mümkündür.

a) Sağlık turizmi, ekonomiyi geliştiren önemli bir hizmet sektörüdür,b) Sağlık turizmi, milli gelire yüksek oranda katkı sağlayan bir etkinliktir,c) Sağlık turizmi, özel ve kamu sağlık sektörünün gelişmesine ve rekabet gücünün artmasına katkı sağlar. d) Sağlık turizmin istihdama katkısı yüksektir,e) Turizm, ülkenin coğrafi ve kültürel tanıtımı için en etkin araçlardan biridir.

Başka bir ülkede sağlık hizmeti almayı etkileyen en önemli nedenlerin başında maliyet ve bekleme sürelerinin uzunluğu gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında başka ülkeleri tercih eden bazı AB ülkelerinin tedavi hizmetlerinden yaralanmak için beklemeleri gereken süreler tabloda gösterilmiştir.31

31) Tengilimoğlu, D. (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, Mayıs- Haziran, No:34, S:90-96.


SATURKSATURK

Tablo 4: Bazı AB Üyesi Ülkelerde Tedavi Hizmeti Bekleme Süreleri

İngiltere Hollanda Danimarka

Tedavi Türü

Bekleme Zamanı

(gün)

Bekleyen Hasta (kişi)

Bekleme Zamanı

(Gün)

Bekleyen Hasta (Kişi)

Bekleme Zamanı

(Gün)

Bekleyen Hasta (Kişi)

Katarakt 221 128.000 144 32.000 215 27.000

Koroner Art.

Hastalığı252 60.000 100 - 146 -

Lomber Disk

43 11.000 41 - 32 -

Herni Onarımı

755 85.000 245 - 214 -

TUR 76 44.000 49 - 40 -

Bazı AB ülkelerinde bekleme sürelerinin 755 günü, bekleyen hasta sayısı ise 11.000 ile 128.000 kişiye ulaştığı tablodan anlaşılmaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde turizm sektörü, dünyada en hızlı gelişen ve büyüyen sektörlerdendir. Ekonomik, sosyal, politik ve kültürel açılardan olumlu ve önemli katkıları bulunan bu sektör, dünya ekonomisinde başlı başına bir endüstri haline gelmiştir. Ayrıca, sağlık turizmi, diğer bazı sektörlerin (sigorta, pazarlama, ulaşım, eğitim, danışmanlık, vb.) üzerinde tetikleyici etkisi bulunmaktadır. Diğer bir ifade ile turizm sektörünün katma değeri en yüksek alt sektörü olan sağlık turizmi, ülke ekonomilerine büyük katkı sağlamaktadır.

10. Türkiye’nin Sağlık Turizmi Potansiyeli

Gelişmiş ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin maliyetinin yüksek olması, görece yaşlı nüfusun fazlalığı, sosyal güvenlik sistemlerinin daha ucuz hizmet arayışları, insanların değişik yerlerde tedavi olma istekleri ile insanların tatil yaparken, dinlenirken tedavi olmayı tercih etmeleri bu kapsamdaki sağlık turizminin gelişmesine neden olmaktadır.

Sağlık turizminde hedeflerden biri de, hastaların ve hasta ailelerinin rahatlığını sağlamak için uygun tıbbi seçenekleri sunmaktır. Gelişmiş ülkelerdeki eğitim ve


SATURKSATURK

refah seviyesinin yüksek olmasına paralel olarak sağlık hizmetleri sunumu da yüksek maliyetli olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde özellikli bazı grupların (yaşlılar, kanser hastaları, çocuklar, engelliler vb.) sağlık giderleri her geçen gün artmaktadır. Bu sorun kamu ve özel finansman kurumlarını farklı arayışlara itmektedir. Bazı gelişmiş ülkelerin sağlık finansman kurumları ve özel sigorta şirketleri kaliteli tıbbi hizmet sunan ve yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetlerinin maliyetlerini düşürmeye yönelik çabaları sağlık turizmine ivme kazandırmaktadır.32

Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin değişen taleplere cevap verebilmesi, uluslararası geçerliliği olan standartların varlığını gerektirmektedir. Sağlık turizmi kapsamında sunulacak sağlık hizmetlerinin sahip olması gereken uluslararası standartlardan bazıları şunlardır:

a) Yeterli fiziki altyapı, b) Çevresel etkenler, c) Sağlık hizmetlerinde etik değerlere bağlılık, d) Fiziki ve ekonomik acıdan kolay ulaşılabilir sağlık hizmeti, e) Yeterli tıbbi teknoloji, f) Yeterli bilgi teknolojileri, g) Uluslararası standartlarda ortak tedavi protokolleri, h) Ulaşım ve transfer standartları, i) Sağlık personelinin eğitimi ve kaliteli hizmet sunma standartları ile yurt dışı sağlık sigortalarının sunulan hizmetleri karşılaması için gerekli anlaşmaların yapılması,

Tüm dünyada sağlık turizmi alanında hızlı bir ilerleme söz konusudur. Bu ilerleme büyük bir pazar oluşturmuş ve şartları uygun olan pek çok ülke bu pazardan pay alabilmek için birbiriyle yarışa girmişlerdir. Bu yarışta sağlık hizmetlerini talep eden hedef kitlenin tercihleri önem kazanmaktadır. O zaman bu tercihleri etkileyen ülkenin veya hizmetin sahip olduğu bazı özellikler önemli hale gelmektedir. Sağlık turizmi kapsamında ülkemizle ilgili araştırma yapan kişilerin öncelikle “Neden Türkiye” sorusunu soracakları ve buna uygun cevaplar bulabilmesi halinde Türkiye’yi tercih edecekleri açıktır. Bu soruya rahatlıkla “Türkiye” cevabı verdirtmek bir vizyon ve strateji gerektirmektedir. Bu soruya Türkiye dedirtebilmek için pek çok alternatifin oluşturulması gerekmektedir. Bu ise ancak bir kamu politikası dâhilinde gerçekleştirilebilir. Günümüzde turizm, Türkiye ekonomisinde gözde sektörlerden biri haline gelirken, sağlık turizmi de turizm içerisindeki önemini artırmaktadır. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında önemli adımlar atabilmesinin altında sağlık, ulaşım, tanıtım ve

32) Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı.” Yeni Türkiye Dergisi, 7: 39.


SATURKSATURK

ekonomi alanlarında yaşanan dönüşümlerin etkisi büyüktür. Sağlık alanında yaşanan dönüşüm sonucunda Türkiye, sağlık ve turizm alanında dünya ile rekabet edebilecek insan, cihaz, bina ve hizmet koşullarına ulaşmıştır. Türkiye’nin toplam turizm gelirleri içerinde sağlık turizminin payı artmaktadır. Sağlık harcamalarının turizm gelirleri içindeki payı da artmaktadır. 2010 yılında sağlık harcamalarının turizm gelirlerindeki payı %1,7 iken bu oran 2014 yılında %2,4’e yükselmiştir.

Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı harcamalar 2003 yılında 147.844 ABD Dolar iken 2014 yılında 2.442.135 ABD Dolar ulaşmıştır.33

Grafik 13: Sağlık Harcamalarının Turizm Gelirlerindeki Payı(%)

2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık sisteminde reform ile sonuçlanmıştır. Bu reform bir sonucu olarak kamu ve özel sağlık kuruluşlarının sayısı ve nitelikleri artmıştır. Türk sağlık sektörü, yurt içi ve yurt dışı rekabete hazır hale gelmiştir. Özellikle özel sağlık sektöründe 2003-2011 yılları arasında kuruluş sayısı bakımından patlama yaşanmıştır. 2002 yılında 271 olan özel hastane sayısı uygulanan teşviklerin sonucu olarak 2011 yılında 503’e, 2014 yılında ise 556’ya ulaşmıştır.34 Bu dönemde özel hastanelerin yanı sıra Avrupa standartlarıyla yarışabilecek Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere bağlı kamu sağlık kuruluşları ortaya çıkmıştır. Yıllar itibariyle sağlık kuruluşlarının sayılarındaki değişim grafikte verilmiştir.

33) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.04.2016.34) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık.


SATURKSATURK

Grafik 14:Yıllara ve Sektörlere Göre Hastane Sayısı

Türk sağlık sektörü, sağlıkta dönüşüm programı sonucunda sayısal olarak büyürken nitelikli sağlık personeli yönüyle de gelişme kaydetmiştir. Türk sağlık sisteminde toplam 533.911 kişi çalışmaktadır. Toplam hekim sayısı ise 135.616 kişidir. Bunların 75.251’i uzman hekim, 39.045’i pratisyen hekimdir. Hemşire sayısı 142.432, ebe sayış ise 52.838 kişidir.35 Özellikle tıpta uzmanlık alanlarında ve üst ihtisas alanlarında pek çok ülkeyle rekabet edebilecek hekimler yetişmiştir. Türkiye’nin sektörlere göre sağlık insan gücü sayısı tabloda verilmiştir.

35) T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık.


SATURKSATURK

Tablo 5:Sağlık Personelinin Sektörlere ve Unvanlara Göre Dağılımı, 2014

Sağlık Bakanlığı Üniversite Özel

Sektör Diğer Toplam

Uzman Hekim 36.886 14.941 22.479 945 75.251

Pratisyen Hekim 33.060 200 5.766 19 39.045

Asistan Hekim 7.930 13.087 - 303 21.320

Toplam Hekim 77.876 28.228 28.245 1.267 135.616

Diş Hekimi 7.640 1.370 13.801 185 22.996

Eczacı 2.102 310 24.732 55 27.199

Hemşire 94.404 22.314 23.035 2.679 142.432

Ebe 48.103 828 3.846 61 52.838

Diğer Sağlık Personeli 107.327 12.488 29.499 302 149.616

Diğer Personel ve Hizmet Alımı

196.459 12.449 17.823 2894 229.625

TOPLAM PERSONEL SAYISI

533.911 77.987 140.981 7.443 760.322

Ulaşım sektöründe yaşanan değişim ve dönüşüm de sağlık turizminin gelişmesinde büyük paya sahiptir. Bu sektörde yaşanan gelişmeler neticesinde, 2002 yılına kadar serbest rekabete kapalı olan ve ulusal havayolu şirketi olan Türk Hava Yolları’nın


SATURKSATURK

tekeli altında bulunan turizm sektöründe, 2002-2008 yılları arasında % 25,2 gibi rekor sayılabilecek bir yıllık bileşik büyüme oranına ulaşılmıştır.

Türkiye’nin sağlık turizmi açısından altyapısının nispeten uygun olduğu ve öncelik vermesi gereken ülkeler Avrupa’da; Almanya, Fransa, İsviçre, Danimarka, Hollanda, İtalya, İsveç ve İngiltere olmalıdır. Avrupa dışında ise; Japonya, Çin ve ABD’nin olması gerektiği düşünülmektedir. Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisinde ve pazar araştırması çalışmalarında bu ülkeler ile başlanması faydalı olacaktır.

Tablo 6: Sağlık Turizm ve Turistin Sağlığı Kamu ve Özel Sektör Tahmini

Gelirleri362012 Yılı

Hasta Sayısı

Hasta Başına Gelir (USD)

Toplam Gelir USD

Sağlık Turizmi

Kamu 14.766 9.000 132.894.000

Özel 154.696 12.000 1.856.352.000

Turistin Sağlığı

Kamu 22.491 2.000 44.982.000

Özel 47.972 4.000 191.888.000

Toplam 239.925 2.226.116.000

2012 yılında medikal turizm ve turistin sağlığı kapsamında kamu ve özel sektör tarafından elde edilen tahmini gelirler37 yukarıdaki tabloda verilmiştir. T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 6 Temmuz 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 10.Kalkınma Planı’nda 2018 yılı için 750.000 medikal turistin geleceği beklentisiyle 5,6 milyar ABD Dolar gelir elde edileceği tahmin edilmiştir. Bu doğrultuda, Türkiye’nin sağlık turizmi gelirinin 2018 yılında yaklaşık 3 kat artacağı, 2023 yılında ise 20 milyar ABD Dolar olarak tahmin edilmektedir.38

Sağlık turizmi alanında ortaya çıkan avantajlar, hem kamu yöneticileri hem de özel sektör yöneticileri tarafından fark edilmiş bu yönde önemli adımlar atılmıştır. Bu kapsamda Devlet Planlama Teşkilatı, Sağlık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dış Ticaret Müsteşarlığı sağlık turizmi konusunda önemli adımlar atmışlardır.36) Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.37) Gelirler, Sağlık Bakanlığı’nın 2011/41 sayılı genelgesinde kamu sağlık kuruluşlarında sağlık turizmi ve turistin sağlığı çerçevesinde sunulması planlanan seçilmiş işlemlerin fiyatlarından yararlanılarak ve kamu ile özel sektördeki gelirler göz önünde bulundurularak Sağlık Bakanlığı tarafından ortalama olarak hesaplanmıştır.38) TC Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.


SATURKSATURK

Devlet Planlama Teşkilatı’nın, 2006 yılında yayınladığı Dokuzuncu Kalkınma Planında (2007-2013), sağlık alanında makro düzeyde alınan karar ve bu karar çerçevesinde ‘Sağlık Turizmi’ konusunda alt yapı oluşturulması gerektiğine vurgu yapılmış ve hedefler belirlenmiştir.39

Sağlık Bakanlığı, 2010 – 2014 yıllarını kapsayan ilk stratejik planını yapmış ve sağlık turizmi ile turizm sağlığı konularında koyduğu hedefler yol gösterici olmuştur.40

Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 mastar planı çerçevesinde turizmin çeşitlendirilmesi çerçevesinde, Sağlık Turizmi ve Termal Turizm 2007-2013 Eylem Planı yapılması için hedefler konmuştur.41

Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü’nün, 2010 yılında “Sağlık Turizmi” konusunda çalışmalarda bulunan Resmi Kuruluşlar (Bakanlıklar), Sivil Toplum Kuruluşları ve Sektör Temsilcileri ile ilk kez tarafları bir araya getirerek “Sağlık Turizmi” ne destek vereceklerinin ve bu konunun yurtdışında tanıtımı için çalışacaklarının müjdesini vermiştir.42

11. Türkiye’nin Termal Turizm Potansiyeli

Anadolu’da şifalı sıcak sulardan yararlanarak tedavi olma geleneğinin, M.O. II. Yüzyıl’dan itibaren Batı Anadolu bölgesinde yer alan Allianoi kaplıca bölgesinde başladığını söyleyebiliriz. Türkiye önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer almaktadır. Bu nedenle kaynak zenginliği ve potansiyeli acısından değerlendirildiğinde dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir. Bu zenginliği ifade eden termal suların debi ve sıcaklıkları ile fiziksel ve kimyasal özellikleridir. Türkiye’de sıcaklıkları 20 °C - 110 °C arasında debileri ise 2 - 500 lt/sn arasında değişebilen 1000’nin üzerinde kaynak bulunmaktadır. İçeriği zengin olan bu kaynaklar, Avrupa’daki termal sularla karşılaştırıldığında daha ustun nitelikler taşımaktadır. Bu kaynaklar ile 200’ün üzerinde termal merkez oluşturulmuştur.43 Türkiye’deki kaynakların büyük bir kısmının doğal çıkışa sahip, kür tedavisi için gerekli olan eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olması, kur sezonunun uzun olması ve kaynakların bulunduğu

39) DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. 40) T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-201441)TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi, 2009, (Çevrimiçi) http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf, 15.12.201542) www.health-tourism.com/medical-tourism/history/, 12.04.201643) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 05.04.2016


SATURKSATURK

bölgelerin iklimsel özelliklerinin uygunluğu gibi faktörler, bu kaynakların Avrupa’daki kaynaklara göre avantajlarını ortaya çıkarmaktadır.

Türkiye’deki termal kaynakların termal sağlık turizmi kapsamındaki toplam yatırım kapasitesi 1.365.000 yatağa tekabül etmektedir. Termal suların debi ve sıcaklıkları itibariyle yapılan bu hesaplamalarda; Afyon 189.356 yatak kapasitesi ile Türkiye’de termal sağlık turizmi acısından en fazla yatak kapasitesine sahip ilidir. Bu ili toplam yatak kapasitesi acısından Aydın 139.276, Denizli 129.287, İzmir 101.067, Kütahya 94.910 ve Sivas 90.504 yatak kapasiteleri ile izlemektedir. Hesaplanan bu rakamlar Türkiye’deki termal sağlık turizmi açısından çok ciddi bir potansiyele sahip olunduğunun açık ve net göstergesidir.

Termal sağlık turizminin deniz, av, yat, golf, dağ, kış, kongre ve spor turizmleri ile birlikte değerlendirilmesi mümkündür. Birçok Avrupa ülkesindeki kur suresinin yıllık 120 gün civarında olmasına karsın Türkiye’de bu sure 300 gün civarındadır. Kür suresinin anlamlı derecede uzunluğu termal sağlık turizmi acısından önemli bir avantajdır. Türkiye’deki kür suresinin Avrupa’daki kür süresine göre 2,5 kat daha uzun olmasını sağlamakta ve termal sağlık turizminin geliştirilmesi acısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır.

Suyun en eski ve doğal tedavi aracı olması, doğal tedavi yöntemlerine olan ilgi, termal pazarın 25-75 yaş arası hasta ve sağlıklı insanlardan oluşması pazara olan ilgiyi artırmaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun yıllık ortalama %2 oranında yaşlanması, sağlıklı yaşlı nüfusa sunulan hizmetlerin çeşitliliği ile maliyetlerinin artıyor olması da ilgiyi artıran faktörler arasındadır. İnsanların sağlıklı yaslanmaları için orta yaslardan itibaren termal sağlık turizmi kapsamındaki hizmetlerden yararlanmaları, sağlıklarını korumaları için bu programlara katılmaları teşvik edilmektedir. 44

Türkiye için termal sağlık turizmi alanı, yeni gelişen bir hizmet alanıdır. Avrupa ülkelerine olan yakınlık termal sağlık turizmi pazarının yakın gelecekte önemli bir yere sahip olacağını göstermektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasına giriş sürecinin başlamış olması, AB normlarının hemen bütün sektörlerde kabul edilmesi, sağlık sektöründe yapılan akreditasyon çalışmaları, kaliteli hizmet sunabilecek tesislere ve yetişmiş personele sahip özel hastanelerin artması, sahip olduğumuz iklim avantajları ile doğal-tarihi zenginlikler Türkiye’nin sadece tatil turizmi için ziyaret edilen değil, termal sağlık turizmi amacıyla da ziyaret edilen bir ülke olmasını sağlayacaktır.

44) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 15.04.2016


SATURKSATURK

Dünya’daki değişen turizm anlayışı çerçevesinde kaliteli ve bilimsel hizmet veren termal merkezlerin; konforlu tesislerde, insan sağlığını temel alan, sağlığı koruyan ve geliştiren yaklaşımlarla on plana çıkması ve termal sağlık turizminin, geleceğin en önemli turizm çeşitlendirmeleri arasına girecektir.

Termal turizm açısından önemli bir jeo-termal kuşak üzerinde yer alan Türkiye, bu alandaki kaynak zenginliği ve potansiyeli bakımından da dünyada ilk yedi ülke arasına girmektedir.45

Tablo 7: Bazı Ülkelerde Kaplıca Sayıları ve Ortalama Tedavi Ücretleri

Ülkeler Kaplıca Sayısı

Tedavi Masrafları (Euro)

7 günlük 14 Günlük 21 Günlük

Almanya 250-300 900-1200 1700-2200 2600-3300

Macaristan 120 450-900 800-2000 1400-2400

İtalya 200 - -

Çek Cumhuriyeti 60 - 950-1500 -

12. Sağlık Turizmi Mevzuat ve Teşvik Çalışmaları

Ülkemizde sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulması adına son yıllarda olumlu adımlar atılmaktadır. Sağlık turizminin mevzuat alt yapısının oluşturulmasında Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığının çabaları öne çıkmaktadır. Bu Kurumlarca sağlık turizmi alanıyla ilgili yapılan önemli mevzuat çalışmaları hakkında aşağıda bilgi verilmiştir.

a) Sağlık Bakanlığı

Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirdiği yasal düzenlemeler daha çok yönetmelik ve genelge düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan 26.09.2013 tarihli “Konaklama Tesisleri Bünyesinde Kurulacak Sağlık Tesisleri” konulu Genelgede; Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme veya yatırım belgesi almış konaklama tesislerinde açılacak sağlık üniteleri başvuruları ve işleyişine ilişkin hususlar yer almaktadır. Genelgede ayrıca, konaklama

45) TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html, 15.02.2016


SATURKSATURK

tesisinin bulunduğu ilde faaliyet gösteren herhangi bir özel sağlık kuruluşuna bağlı olarak, bu özel sağlık kuruluşunun kadro ve kapasitesini kullanarak başvuru yapılabileceği, bir özel sağlık kuruluşunun, en fazla kadrolu hekim sayısı kadar konaklama tesisinde sağlık ünitesi açabileceği, bağımsız olarak açılmak istenen sağlık ünitelerinin planlama kapsamında ve hekim sorumluluğunda kurulup işletilebileceği ve her iki işletme türünde başvuru koşulları ve açılma şartlarına ve denetimine ilişkin hususlara yer verilmiştir.

Sağlık Bakanlığı tarafından “Sağlık Turizmi ve Turist Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri Hakkında Yönerge” hazırlanmış ve 23.07.2013 tarihli ve 25541 sayılı Bakan Onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge, 31.5.2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tabi olmayan; yurtdışında ikamet eden ve Türkiye’de oturma izni almamış, ülkemize belirli bir süre için eğitim amacı dışında yasal yollarla giriş yapmış olan kişilere sunulacak sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Yönerge ile ülkemize yurtdışından gelen uluslararası hastalar ile turistlere, kamu ve özel sağlık kuruluşlarında sunulacak sağlık hizmetlerinin usul ve esaslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 13.06.2011 tarihinde yürürlüğe giren “Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Kapsamında Sunulacak Sağlık Hizmetleri” konulu 2011/41 numaralı Genelgede;“ Yurt dışında yaşayanlara ve ülkemizi ziyaret eden turistlere birçok hastanemizde sağlık hizmeti sunma imkânımız bulunduğu ve bu tür sağlık hizmetleri talep edenlere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve milletler arası ikili anlaşmalar kapsamının dışında farklı prensiplerde sağlık hizmeti sunulmasının uygun ve gerekli görüldüğü” ifade edilmiştir.

Sağlık Bakanlığı 2013-2017 Stratejik Eylem Planında da sağlık turizmi ile ilgili hedeflere ve bu hedeflere ulaştıracak stratejilere yer verilmiştir. Planda sağlık turizminin genel hedefi, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal kalkınmasına ve küresel sağlığa katkı aracı olarak sağlık sistemini geliştirmek olarak ifade edilmiştir. Bu hedefe ulaştıracak stratejiler ise şunlardır:

a) Sağlık Turizmi kapsamında tanıtım yapmak ve cazibe oluşturmakb) Sağlık turizmi kapsamında verilen hizmet sunumunun kalitesini iyileştirmekc) Sağlık turizmi hizmet kapsamını genişletmekd) Sağlık turizmi yönetimini iyileştirmek


SATURKSATURK

b)Maliye Bakanlığı

Maliye Bakanlığı tarafından 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. Maddesinde 15.06.2012 tarihinde yapılan bir değişiklik ile ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın % 50’si gelir vergisi matrahının tespitinde, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indirilmesi sağlanmıştır.

Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 31 Aralık 2012 tarih ve 28514 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Kurumlar Vergisi Genel Tebliği” (Seri No: 7)’de; “Türkiye’den yurtdışı mukimi kişi ve kurumlara verilen hizmetler” bölümünde; “6322 sayılı Kanunla Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu maddesine eklenen (ğ) bendi ile 15.6.2012 tarihinden itibaren uygulanmak üzere Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilerle, iş yeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye’de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında faaliyette bulunan hizmet işletmeleriyle ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye’de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın %50’sinin beyan edilen kurum kazancından indirilebileceği hüküm altına alındığı ifade edilmiştir.” Ayrıca söz konusu tebliğin 10.5.2.1. “İndirimden faydalanabilecek şirketlerin ana sözleşmelerinde yazılı esas faaliyet konusu” bölümünde; Sağlık Bakanlığınca ruhsatlandırılmış olmak şartıyla sağlık turizmi ile uğraşan işletmelerin de indirimden faydalanmasının mümkün olduğu ifade edilmiştir.

Maliye Bakanlığı tarafından “Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2012/4)” ile

i. Rapor giderleri kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için %60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD ABD Doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.

ii. Hedef ülke destekleri kapsamında, getirilen hastaların uçuş giderleri %50 oranında ve toplam tedavi masraflarının %20’sini geçmemek üzere hasta başına en fazla 1000 ABD Doları düzeyinde karşılanması kabul edilmiştir.


SATURKSATURK

iii. Yurtdışı tanıtım desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için %50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 USD tutarında karşılanması kabul edilmiştir.

iv. Kongre-konferans katılım desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşları için yurtdışı katılım maliyetleri etkinlik başına %70 oranında ve etkinlik başına en fazla 15.000 ABD Doları karşılanması kabul edilmiştir.

v. Arama motoru/arama ağı reklamları kapsamında, %50 oranında ve kuruluş başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.

vi. Yurtdışı birimi desteği kapsamında, açılan birimlerin kira giderlerinin 4 yıl süresince karşılanması kabul edilmiştir. Sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları, işbirliği kuruluşları her bir birim başına %70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenmesi kabul edilmiştir.

vii. Belgelendirme desteği kapsamında, %50 oranında ve en fazla 500.000 ABD Doları tutarında karşılanması kabul edilmiştir.

c) Ekonomi Bakanlığı

Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlık turizminin geliştirilmesi kapsamında hazırlanan en önemli belge Onuncu Kalkınma Planıdır. Plan (2014-2018), kapsamında hazırlanan Sağlık Turizminin Geliştirilmesi Programının hedefleri arasında; Bu programla, Türkiye’nin dünyada yükselen pazar konumunda olduğu medikal turizm, termal turizm ve ileri yaş-engelli turizmi alanlarındaki hizmet kalitesinin yükseltilerek rekabet gücünün artırılmasına yer verilmiştir.

i. Termal turizmde 100.000 yatak kapasitesinin oluşturulması,

ii. Termal turizmde 1.500.000 (600.000 tedavi amaçlı) yabancı termal turiste hizmet sunulması,

iii. Termal turizmde 3 milyar ABD Dolar gelir elde edilmesi,

iv. Medikal turizmde dünyanın ilk 5 hedef ülke içerisinde olunması,

v. 750.000 medikal yabancı hastanın tedavi edilmesi,

vi. Medikal turizmde 5,6 milyar ABD Dolar gelir elde edilmesi, vii. İleri yaş turizminde 10 bin yatak kapasitesi oluşturulması,


SATURKSATURK

viii. İleri yaş turizminde 150.000 yabancı turistin ülkemizi ziyaret etmesi,

ix. İleri yaş turizminde 750 milyon ABD Dolar gelir elde edilmesi hususları yer almaktadır.

Bakanlık 2012 yılında yayınladığı ‘‘Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Tebliğinde’’ sağlık turizmi sektöründe faaliyet gösteren kurumlara verilen desteklere yer vermiştir. Bu kapsamda verilecek destekler belli başlıklar altında toplanmıştır. Bakanlık tarafından teşvik desteği verileceği ifade edilen başlıklar şöyledir: Pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve danışmanlık desteğidir.

Pazara giriş desteği kapsamında, sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri veya işbirliği kuruluşlarının sektör, ülke, uluslararası mevzuat veya yatırım konularında satın alacakları veya hazırlatacakları raporlara ilişkin giderler; sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için % 60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için % 70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında karşılanır.

Yurt dışı tanıtım desteği kapsamında, yurt dışında düzenlenen fuar, kongre, konferans ve/veya bağımsız tanıtım programı kapsamında yapılan tanıtımlara ilişkin sponsorluk, reklam, tanıtım, danışmanlık, katılım ve organizasyon giderleri; sağlık kuruluşları veya sağlık turizmi şirketleri için % 50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için %70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının yurt dışında düzenlenen fuar, kongre veya konferanslara ilişkin katılım maliyetleri; etkinlik başına % 70 oranında ve en fazla 15.000 ABD Doları tutarında karşılanır. Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının arama


SATURKSATURK

motorlarında yapacakları, arama ağı reklamları da dâhil olmak üzere reklam ve tanıtım giderleri; %50 oranında ve sağlık kuruluşu, sağlık turizmi şirketi veya işbirliği kuruluşu başına yıllık en fazla 100.000 ABD Doları tutarında karşılanır.

Yurt dışı birim desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının, sağlık turizmi şirketlerinin veya işbirliği kuruluşlarının doğrudan veya yurt dışında faaliyet gösteren şirketleri ya da şubeleri aracılığıyla açtıkları birimlerin kira giderleri 4 (dört) yıl süresince karşılanır. Bu madde kapsamında; sağlık kuruluşları ve sağlık turizmi şirketleri her bir birim başına %60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları her birim başına % 70 oranında ve yıllık 300.000 ABD Doları tutarında desteklenir.

Belgelendirme desteği kapsamında, sağlık kuruluşlarının uluslararası teknik mevzuata uyum sağlamak veya yurt dışı pazarlara girmek amacıyla aldıkları belge, sertifika veya akreditasyona ilişkin alım, yenileme ve danışmanlık giderleri; her bir belge, sertifika veya akreditasyon türü için %50 oranında ve en fazla 50.000 ABD Doları tutarında karşılanır.

Ticaret heyeti ve alım heyeti destekleri kapsamında, bir ticaret heyeti veya alım heyeti programı kapsamında; her bir katılımcının ulaşım ve konaklama giderleri ile programa ilişkin reklam, pazarlama, danışmanlık, tanıtım ve organizasyon giderleri % 70 oranında ve program başına en fazla 150.000 ABD Doları tutarında karşılanır.

Danışmanlık desteği kapsamında, sağlık turizmi şirketleri veya sağlık kuruluşlarının Bakanlığın ön onay verdiği konularda satın aldıkları danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderler % 50 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları tutarında karşılanır.

d) Kültür ve Turizm Bakanlığı

2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu kapsamında medikal turizm ile birlikte termal turizm, spa&welless turizmi gibi sağlık turizmi çeşitlerini birlikte içerecek “Sağlık Turizm Merkezleri” ilan edilmesi hedeflenmektedir. Medikal


SATURKSATURK

turizm potansiyeli açısından ön plana çıkan İstanbul, Antalya, Ankara, Kayseri, İzmir, Gaziantep, Adana illerinde yer alan ve 2634 sayılı kapsamında ilan edilmiş olan Turizm Merkezleri (TM) ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgeleri (KTKGB) ve bu iller kapsamında yeni belirlenecek Sağlık Turizm Merkezlerinin öncelikle geliştirilmesi hedeflenmiştir.

Sağlık kuruluşu konaklama tesisleri arasında entegrasyonu arttırmak için 2634 sayılı Kanun kapsamında ilan edilen TM & KTKGB alanlarında hastane ile konaklama tesisini birlikte içeren “Sağlık Kampüsleri” oluşturulabilmesi için 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunun bazı maddeleri 5761 sayılı Kanun ile değiştirilmiştir. 5761 sayılı Kanunun değişik 8. Maddesinde yapılan değişiklikle medikal turizme yönelik sağlık kampüslerine ilişkin ek hüküm koyulması, bu kapsamda Hazine ve orman taşınmazlarının hastane gibi sağlık tesisleri de dâhil olmak üzere sağlık kampüslerine yönelik tahsis edilmesi hedeflenmiştir. Bu değişikliğe paralel olarak Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesi ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelikte değişiklik yapılmıştır. Yönetmeliğin 30. Maddesinden sonra gelmek üzere sağlık kampüslerinin niteliklerinin belirlenmesi, ayrıca sağlık kampüslerine ilişkin arazi tahsisi yapılabilmesini imkân verecek bir ekleme yapılmıştır.

Türkiye’de medikal turizm konusunda uzmanlaşan seyahat acenteleri bulunmamaktadır ve tıbbi tedavi sonrasını turizm hizmetleri ile birleştiren paket tur sisteminin yaygınlaşmamıştır. Medikal seyahat organizasyonu açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Seyahat Acenteleri Daire Başkanlığı’nca medikal turizmi konusunda uzmanlaşmış acenteler ilişkin 1618 sayılı Seyahat Acenteleri ve Seyahat Acenteleri Birliği Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’nde niteliklerin belirlenmesine yönelik değişiklik yapılması; ayrıca tıbbi tedavi sonrası termal turizm, spa&wellness turizmi, eko-turizm, kent turizmi başta olmak üzere farklı turizm türleri ile entegre olarak planlanan kapsamlı ve çeşitli paket tur programlarının oluşturulması hedeflenmiştir.

Medikal turizm konusunda yapılacak tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin arttırılması amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tanıtma Genel Müdürlüğü’nce medikal turizm tanıtım ve pazarlamasına yönelik Ar-Ge çalışmalarının yapılması kararlaştırılmıştır.

13. Sağlık Turizminde Türkiye’nin Güçlü ve Zayıf Yönleri

Medikal Turizm, SPA-Wellness (Sudan Gelen Sağlık), Termal (Kaplıca vs) Turizm ile Yaslı ve Engelli Turizmi alanlarında Türkiye olarak; güçlü ve zayıf yönlerimiz olduğu bilinmektedir. Türkiye’nin üstünlüğe sahip olduğu alanlarda durmadan kendini


SATURKSATURK

geliştirmeye önem vermesi, zayıf yönlerini güçlendirmesi gerekmektedir. Sağlık turizminde Türkiye’nin üstünlükleri şöyledir:46

a) Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesib) Uzman hekim ve sağlık personelinin eğitim ve mesleki deneyimin yükselmesic) Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları. d) Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri (doğal ve tarihi) ve uzun sure seyahat engeli yaratmayan iklim koşullarıe) Yüksek standartlara ulasan turizm tesisleri ve iyi yetişmiş yabancı dil bilen personel.f) Türkiye’nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, mağara, deniz, şifalı bitki ve diğer doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin bir potansiyele sahip olmasıg) Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleşebilmesi ve ortak tur programlarının yapılabilme olanakları.

Sağlık turizminde Türkiye’nin güçlü yönleri şöyledir:47

a) Sağlık sistemimizin-sağlık donuşum programında geldiği noktab) Özel sağlık kuruluşlarımızın batı ülkelerin kuruluşları ile yarışabilir duruma gelmeleri,c) Uluslararası JCI Akredite Kurulusuna akredite olmuş hastane sayısı (39 adet) acısından dünyada 1. sırada olmamız,d) Türkiye’nin, termal kaynaklar bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1. sırada yer alması, e) Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum,f) Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek bir konumda bulunmamız.g) Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek personel istihdamı acısından sıkıntı olmayacak)h) Yaşlı bakımında son derece iyi olmamız ve geleneğimiz gereği misafirperverliğimiz.

Sağlık turizminde Türkiye’nin zayıf yönleri şöyledir:48 46) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. TC Kalkınma Bakanlığı yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara47) TC Kalkınma Bakanlığı (2014). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu. TC Kalkınma Bakanlığı yayınları, Yayın No: KB:2859-ÖİK:713, Ankara48) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 05.04.2016


SATURKSATURK

a) Medikal (tıp) turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz tam anlamı ile organize olmamasıb) Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boşluklar olmasıc) Yetişmiş her konuda ara eleman ihtiyacı olmasıd) Sağlık kuruluşlarında medikal turizm ile ilgili yetişmiş uzman (doktor, hemşire vs.) sayısının henüz yeterli sayıda bulunmamasıe) Konuya ilişkin aracı kuruluşların (aracı turizm işletmeleri) henüz bu alana yeteri kadar girmemiş olması ve bu konuda yurt dışında tanıtım – pazarlama çalışmaların yetersizliğif) Hastanelerin web sayfalarındaki yetersizlikler. g) Sağlık kuruluşlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaşması nedeniyle medikal turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak sinerji yaratamamasıh) Yurt dışında Türkiye’yi yeterince tanıtamamaki) Sağlık turizmde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin işbirliği olmamasıj) Türkiye’ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa bu ülkelerdeki konuyla ilgili Türk girişimci sayısı yok denecek kadar azdır.49

49) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi -2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri (2010). http://www.ozelhastaneler.org.tr/images/Documents/sanal%20k%C3%BCt%C3%BCphane/D%C3%9CNYA%E2%80%99%20DA%20VE%20T%C3%9CRK%C4%B0YE%E2%80%99%20DE%20SA%C4%9ELIK%20TUR%C4%B0ZM%C4%B0-2010.pdf, 05.004.2016


SATURKSATURK

BÖLÜM 2:Birleşik Arap Emirlikleri Hakkında Genel Bilgiler


SATURKSATURK

BÖLÜM IIBİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİHAKKINDA GENEL BİLGİLER

1. Temel Bilgiler

Birleşik Arap Emirliklerinin nüfusu 2013 yılı itibariyle 9.039.978 kişiye ulaşmıştır.50 Ülke, 83.600 km2’lik yüz ölçüme sahiptir. Birleşik Arap Emirlikleri, Arap Körfezi’nin ortasında yer almaktadır. Kuzeyden Arap Körfezi, batıdan Katar ve Suudi Arabistan Krallığı, güneyden Uman Sultanlığı ve Suudi Arabistan Krallığı ve doğudan Uman Körfezi’ne sınır komşusudur. Kıyılarında devam eden Akdar Sıradağlarının arka kısımları çöllerle ve kumlu alanlarla kaplıdır. Sulak ve yeşil alanları çok azdır. Ancak Bureymi ve El-Jiva vahalarında kısmen de olsa yeşillik alanlara rastlanır. Bölgede derin kuyular açılarak su ihtiyacı karşılanmaya çalışılmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin büyük şehirleri; Dubai, Abu Dhabi, Şarjah, Ras al Khamiah, Ajman, Fujairah, Umm al-Qaiwain’dır.

2. Tarihi

Bahreyn ve Kuveyt’teki kazılarda ortaya çıkan bulgular, daha Sümerler döneminde (İ.Ö. 3000), Basra Körfezi çevresinde yaşayan toplulukların önemli ticaret merkezleri kurduğunu göstermektedir. Bu topluluklar Hz. Muhammed (s.a.v.) hayatta iken İslam’ı benimsediler. Onun ölümünün ardından İslam’dan kopmalar baş gösterince, halifeler Sünni inançları zorla halka benimsetirken, Körfezin öbür yakasındaki İran’dan gelen etkilerle halkın bir bölümü de Şiiliğe yönelmiştir.

16. yüzyılda başlayan Portekiz hâkimiyeti 17. yüzyıl’da yerini İngilizlere bıraktı. Başat kabile Kavasim ile Arabistan içlerinden gelen Vehhabileri korsan olarak ilan eden İngilizler, 1819 - 1820’de kıyı limanlarını ve bölge ticaretini kontrolleri altına almak için karşı saldırıya geçmiştir. Yerel bir direniş, İngilizleri deniz ticaretini kendi güdümleri altına almalarını engelleyememiştir. İngilizler, korsanlığa son veren 1820 Genel Barış Antlaşması’nı zorla kabul ettirmişlerdir. 1853 yılında Denizlerde Kalıcı Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması üzerine bölgeye Ateşkes Kıyısı adı verildi. İngilizler 1892 yılında Özel Ayrıcalık Antlaşması olarak bilinen bir paktın 50) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population, 10.04.2016


SATURKSATURK

oluşmasını sağlayarak bölgenin dış politikasını denetim altına aldılar. Ateşkes Kıyısı, 1873-1947 yılları arasında İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyası, sonraki yıllarda da İngiliz Dışişleri Bakanlığı tarafından yönetildi. İngilizler, bütün bu dönem boyunca, egemenliği bütünüyle üstlenmek yerine, bölgedeki devletleri kendi iç işlerinde serbest bırakma yoluna gittiler.

1971 yılında İngilizlerin Basra Körfezi’nden çekilmesi üzerine, emirlikler “Birleşik Arap Emirlikleri” adı altında yedi emirlikten oluşan bir federasyon oluşturdu. Bu emirlikler; Abu Dhabi, Dubai, Acmen, Fuceyra, Re’sü El Hayme, Eş Şarika ve Ummu El Gayevin’dir. Bahreyn ve Katar bağımsız devletler olarak federasyon dışında kalmayı seçmişlerdir.

Birleşik Arap Emirlikleri 1981’de Körfez İşbirliği Konseyi’nin kurucuları arasında yer aldı. 1990’da Irak’ın Kuveyt’i işgaline karşı çıktı ve Körfez Savaşı’nda müttefiklerin yanında savaşa katıldı. Birleşmiş Milletler ile Arap Birliği’ne de üye olan Birleşik Arap Emirlikleri’nin 1971’den bu yana devlet başkanı Şeyh Zeyd bin Sultan en-Neheyan’dır.

3. Coğrafi Konum

Çöllerin ve deniz kıyılarının birleşimi sonucunda ülkede yazları sıcak ve nemli bir hava görülmektedir. Hava sıcaklığı yazın 46 dereceye kadar çıkabilmekte ve %100 nem hissedilebilmektedir. Kışları ise ülkeye ılıman iklim hâkim olmakta ve sıcaklık 14-23°C arasında değişmektedir. Zaman zaman yaşanan kum fırtınalarının dışında sel, kasırga ve deprem gibi doğal afetlere rastlanmamaktadır.

Su kıtlığı son yıllarda Birleşik Arap Emirlikleri için önemli bir sorun haline gelmiştir. Yeraltı sularının yetersizliği ve su talebinin karşılanmasındaki güçlükler nedeniyle, kullanılan suların %80’i deniz suyunu arıtma tesislerinden karşılanmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nde her emirlik kendi elektrik ve su sistemlerini işletmekte olup, son yıllarda elektrik şebekelerinin birleştirilmesi gündeme gelmiştir.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin sahip olduğu en önemli kaynaklar olan petrolün ve doğalgazın %90’ından fazlası Abu Dabi’de çıkarılmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki doğal gaz ve petrol rezervleri, OPEC içindeki en büyük beşinci rezervlerdir. Ayrıca Fujairah ve Ras al-Khaimah’ta bakır, Abu Dabi’de magnezyum ve kuzeydeki emirliklerde manganez çıkarılmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin doğal gaz rezervleri ise 213 trilyon ft3 ile dünyadaki en büyük beşinci doğal gaz rezervidir.


SATURKSATURK

Ham petrol rezervleri ise 97,8 milyar varildir. Söz konusu miktarın % 94’ü Abu Dabi’dedir.

Şekil 5: Birleşik Arap Emirlikleri Haritası

4. Demografik Özellikler

Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfusu 1990’da 1.000.000, 2003 yılında 3.625.798, 2008 yılında 6.900.142 ve 2013 yılında ise 9.039.978 kişiye ulaşmıştır.51 Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfus artış hızı 2014 yılı itibariyle %0,5’tir.52 Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfusu, 351 milyona ulaşan Arap Dünyasının toplam nüfusun sadece %2,25’ine karşılık gelmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

51) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population, 10.04.201652) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-growth, 10.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 15: Nüfusun Yıllara Göre Değişimi

Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam nüfusunun %77,6’sına karşılık gelen 6.708.260’ı erkek nüfustur.53 Buna mukabil %26,3’üne karşılık gelen 2.448.710 kişi kadın nüfustur.54 2010 yılına kadar süren ülke kadın nüfusundaki azalma 2012’den itibaren ortalama %1 oranından artış göstermeye başlamıştır. 2014 yılında kadın nüfus bir önceki yıla göre %1,70 oranında artmıştır.55 Erkek nüfus ise 2011 yılından itibaren yıllık ortalamam %0,25 oranında azalmaktadır.56 Ülkenin Km2 başına nüfus yoğunluğu 2003 yılında 43,4 iken 2008 yılında 82,5’e 2011 yılında 104,5’e çıkmıştır. 2014 yılında da bir önceki yıla göre %0,51 oranında artış göstererek 108,7 olmuştur.57 Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun cinsiyete göre değişim oranı grafikte verilmiştir. 53) World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Demographics/Population/Male-population, 10.04.2016.54) World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Demographics/Population/Female-population, 30.04.2016.55) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-female-percent-of-total, 10.04.2016.56) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-15-64-percent-of-total, 10.04.2016.57) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-density, 10.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 16: Nüfusun Cinsiyete Göre Değişim Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %85,1’i 15-65 yaş grubundaki kişilerden oluşmaktadır.58 Nüfusun %13,8’i ise 0-14 yaş grubundaki kişilerden oluşurken59 %1’i de 65 yaş ve üzeri kişilerden oluşmaktadır.60 Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı grafikte verilmiştir.

58) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-15-64-percent-of-total, 10.04.2016.59) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-0-14-percent-of-total, 10.04.2016.60) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-15-64-percent-of-total, 10.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 17: Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2014)

2014 yılı itibariyle Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %85,3’ü şehirlerde yaşamaktadır. Bu oran 2000’lerin başından beri %80’in üzerindedir. Şehirde yaşayan ülke nüfusu her yıl yaklaşık %0,5 artmaktadır.61 Birleşik Arap Emirlikleri nüfusun % 39’u Abu Dabi, %29’u Dubai, %18’i Sharja ve % 14’ü diğer emirliklerde yaşamaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri şehir nüfusunun yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

61) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Urban-population-percent-of-total, 10.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 18: Şehir Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi

Birleşik Arap Emirlikleri’nin etnik yapısı Yerli Araplar %19, Arap ve Hintliler %23, Güney Asya, %50, diğer milletler %8’dir. Müslüman nüfus %76, Hristiyan nüfus %9 ve Hindu ve Budist nüfus %5’den daha azdır. 62

Ülkede, orta yaş nüfus grubundaki kişilerin sayısı artmaktadır. 0-14 yaş grubundaki nüfusun genel nüfusa oranı %20,85, 15-24 yaş arası nüfusun genel nüfusa oranı %13,57, 25-54 yaş grubunun genel nüfusa oranı %61,38 ve 55-64 yaş grubu nüfusun genel nüfusa oranı %3,18’d,ir. Ülkenin 65 yaş ve üstü nüfusun genel nüfusa oranı %1,01’dir.63 Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfus piramidi grafikte verilmiştir.

Grafik 19: Nüfus Piramidi

62) The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ae.html, 04.04.201663) The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ae.html, 04.04.2016


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’nin yerli halkını oluşturan Sünni ve Şii Müslüman Arapların nüfustaki payı %20 kadardır. Nüfusun büyük bölümünü İran, Hindistan, Pakistan ve Bangladeş kökenliler oluşturur. Resmi dil Arapçadır fakat İngilizce, Farsça, Urdu ve Hindu dilleri de konuşulur. Ülke dışından çok sayıda petrol ve inşaat işçisi geldiği için nüfusun üçte ikisi erkektir.

5. Yaşam Düzeyi ve Kültürel Yaşam

Birleşik Arap Emirlikleri’nin kültürel yapısına, İslam, damgasını vurmuştur. Kabile toplulukları, ataerkil emirlikler biçiminde toplanmıştır. Ülkenin geniş kapsamlı bir modernleşme süreci geçirmiş olmasına karşın, halkın çoğu geleneksel yaşam biçiminin etkisinde yaşamını sürdürmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri hükümeti, gençlere yönelik faaliyetler, sosyal, bilimsel, sanatsal ve kültürel kulüplerin teşviki için özel bir bütçe ayırmaktadır. Bu kulüpler de kendi üyeleri için kültürel, dini, sosyal, bilimsel eğitim programları düzenlemektedirler.

6. Siyasi ve İdari Yapı

a) Yönetim Biçimi

Başkenti Abu Dhabi olan Birleşik Arap Emirlikleri, yedi emirlikten meydana gelen bir federasyondur. Ülke Monarşi ile yönetilmektedir. Federasyonu oluşturan emirlikler şunlardır: Abu Dhabi, Dubai, Şarjah, Ras al-Khamiah, Ajman, Fujairah, Umm al-Qaiwain’dır. Bütün emirlikleri temsil eden Federal Meclis 40 üyeden oluşmaktadır. Federe birimlerin her biri kendi emirleri tarafından yönetilirken, federasyon bu emirler arasından seçilen bir devlet başkanının idaresinde yönetilmektedir. Ülkenin başkenti ve Dubai’nin ardından en büyük ikinci emirliği ise Abu Dabi’dir.

b) Siyasi Yapının Oluşumu

Şeyh Khalifa binZayed al-Nahyan, ülkenin kuruluş tarihi olan 1971 yılından beri yönetimde olan babası Şeyh Zayed binSultan al-Nahyan’ın ölümü üzerine 2004 yılından ülkenin ve Abu Dhabi’nin başına geçmiştir. Ülkenin ikinci büyük Emirliği olan Dubai’nin yöneticisi Şeyh Muhammed bin Rashid al-Maktoum ise ülkenin Başbakanı konumundadır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde Şeyhlerin yönetimi, Avrupa’daki kral ve kraliçelerin yönetimlerine benzer bir yapı sergilemektedir. Ancak, Avrupa’daki Kraliyet


SATURKSATURK

yönetimlerinden farklı olarak, krallar yönetimde aktif bir rol oynamaktadır. Ülkedeki en üst siyasi otorite olan Federal Yüksek Konsey (Supreme Council) 7 Emir’den oluşmaktadır. Bu Konsey federal yasaları onamakta, üyeleri arasından Devlet Başkanını, Başbakanı ve Bakanları seçmektedir. Abu Dabi Emiri Devlet Başkanı, Dubai Emiri ise Devlet Başkan Yardımcısı ve Başbakan olmaktadır. Alınan kararların Abu Dabi ve Dubai Emirleri ve en az üç diğer Emir tarafından onaylanması gerekmektedir. Federal Ulusal Konsey’in 40 üyesi; 7 Emir tarafından iki yıllık dönem için atanmaktadır. Konsey’de Bakanlıkların politikaları tartışılmakta olup, alınması gereken önlemler hakkında üyeler görüş ve tavsiyelerini dile getirmektedir. Ayrıca hükümet tarafından hazırlanan federal yasa tasarıları görüşülmekte ve öneriler sunulmaktadır. Ancak, Konsey’in veto yetkisi bulunmamaktadır.

Bağımsızlık öncesinde, Aşiretler Devleti (Trucial States) olarak tanınan ülke, 1971 yılına kadar İngiltere’nin himayesinde kalmıştır. 2 Aralık 1971’de ise Birleşik Arap Emirlikleri’nin kuruluşu ilan edilmiş, aynı gün Sheikh Zayed bin Sultan al-Nahyan ülkenin Başkanı seçilmiştir. Sheikh Khalifa’nın liberal, sosyal ve ekonomik politikaları sürdürmeye devam edeceği, dış politikada Batı’yı takip edeceği, emirlikler arasındaki ilişkileri sağlam bir zeminde tutacağı ve Abu Dabi’nin Birleşik Arap Emirlikleri içindeki hâkim durumunu devam ettireceği tahmin edilmektedir.64

c) Emirlikler

i. Abu Dhabi

Abu Dhabi Emirliği, yedi emirlik içerisinde en büyük olanıdır. Emirlik, ülke topraklarının yaklaşık %86’sını kaplamaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri, 200’e yakın adayı ihtiva etmekte olup, Abu Dabi de bu adaların biri üzerine kurulmuştur. Ülke nüfusunun yaklaşık üçte biri Abu Dhabi’de bulunmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin, topraklarının ve petrol üretiminin yaklaşık %90’ı Abu Dabi Emirliği’ndedir.65

ii. Dubai Birleşik Arap Emirlikleri’nin ticaret ve turizm merkezi olan Dubai, yıllardır Doğulu ve Batılı iş adamları arasında bir bağlantı noktası olmuştur. Toplam alanı 3.885 km2 olup, Birleşik Arap Emirlikleri topraklarının %5’ini oluşturmaktadır. Şehir 20 km uzunluğunda bir haliç ile ikiye ayrılmıştır.

64) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.65) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

Burj Dubai tarafında Dubai idari ofisleri, büyük şirketlerin ofisleri, bankalar, gümrük ve liman idaresi bulunmaktadır. Dubai’nin kuzeyi ise Deira olarak adlandırılmakta olup, bu bölgede büyük ve irili ufaklı alışveriş merkezleri, okullar, marketler ve oteller bulunmaktadır. Dubai, Birleşik Arap Emirlikleri içindeki ikinci büyük Emirliktir. Emirlik’in büyük bir çoğunluğu oturulamaz durumda olan çöl iklimine sahip olmasına rağmen, Dubai şehri metropolitan bir yapıya sahiptir. Arapça resmi dil olup, İngilizce de yaygın biçimde konuşulmaktadır. Seikh Rashed bin Saeed al-Maktoum petrol sanayisini geride bırakacak şekilde ülkeyi ticarete açmayı başarmıştır.

iii. Sharjah

Sharjah, Birleşik Arap Emirlikleri’nin üçüncü büyük Emirliğidir. Dubai’nin tam kuzeyinde yer alan ve Sheikh Sultan bin Mohammad al-Oassimi tarafından yönetilen Sharjah’ta İslami gelenekler sürdürülmektedir. Yakın zamanlarda Orta Doğu’nun kültür merkezi olma yolunda adımlar atılmakta, eğitim ve kültür alanında gelişmeler yaşanmaktadır.66

iv. Ajman

Ajman, Birleşik Arap Emirlikleri’nin en küçük Emirliği olup, sadece 250 km2’lik bir alanı kaplamaktadır. Emirlik’in büyük bir kısmı Basra Körfezi kıyısında ve Sharjah’ın hemen kuzeyinde yer almaktadır. Ajman’da, içinde iki küçük yerleşim bölgesi bulunan Masfut ve Manama adı verilen adalar bulunmaktadır. Eski çağlardan beri yerleşime uygun topraklara sahip olan Ajman, yakın zamanda bir balıkçı köyü olarak ünlenmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri ile birleşmesinden sonra Sharjah ve Dubai’deki gelişmelerden burası da nasibini almıştır. Ajman doğal gaz ve petrol kaynakları açısından fazla zengin olmayan, ucuz ve sakin bir şehirdir.67

v. Ras al-Khaimah

M.Ö 2000 yıllarında kurulan Ras al-Kaimah, önemli bir liman kenti ve tarım merkezidir. Digdagga Khaimah’ta kurulan modern çiftlikte süt ürünleri üretilmekte, hayvancılık ve tavukçuluk yapılmakta, meyve ve sebze üretilmektedir. Ras al-Kaimah’tan çoğunlukla hammadde (inşaat taşları, patlayıcılar ve ilaçlar) ihracatı yapılmaktadır. Şehirde keşfedilen sınırlı sayıdaki petrol alanlarında yapılan üretim günlük 10.000 varile ulaşmıştır. Turistler için ise Ras al-Kaimah’ta arkeoloji, etnoloji ve tarih müzesi bulunmaktadır.68 66) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.67) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.68) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

vi. Umm al-Quwain

Kıyıdan devam eden kara yolu üzerinde bulunan Umm al-Quwain, küçük bir Emirliktir. Petrol bulunmadan ve Emirlikler birleşmeden önce izole edilmiş ve fakir bir Emirlik olan Umm al-Ouwain’in altyapısında ve iş imkânlarında son yıllarda ilerleme kaydedilmiştir. Emirlik’te bulunan Ahmet bin Rashid Limanı uluslararası standartlarda olup, 115 metreden 400 metreye kadar uzanan dört rıhtıma sahiptir. Umm al-Ouwain’de 1987 yılında kurulmuş olan bir serbest bölge de bulunmaktadır. Modern bir ulaşım ve telekomünikasyon sisteminin yanında modern bir hastane ve yerel radyo istasyonuna da sahip olan Emirlik’in tarihi kuleleri, kaleleri, geleneksel at ve deve güreşleri turistlerin ilgisini çekmektedir.69

vii. Fujairah

Fujairah, Umman Körfezi’nde yer alan tek Emirliktir. Dağlık alanların eteğinde dar bir alanda yer alan Fujairah, bozulmamış plajları ile ünlüdür. Balıkçılık, atçılık ve dalış gibi aktiviteler yaygındır. Fujairah Limanı 1982 yılında inşa edilmiş olup, konteyner taşımacılığına ve Arap yarımadasının ihtiyacına yönelik olarak küçükbaş ve büyükbaş hayvan taşımacılığına uygundur. Emirlik içinde uluslararası bir havaalanı ve çok sayıda küçük sanayi yatırımı bulunmaktadır. Mermer, fayans, ayakkabı ve çimento fabrikaları bu işletmelerden bazılarıdır.70

69) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.70) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.

com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

BÖLÜM 3:Ekonomik Durum


SATURKSATURK

BÖLÜM IIIEKONOMİK DURUM

1. Genel Ekonomik Durumu

Birleşik Arap Emirlikleri ekonomisi, Dubai gibi birkaç emirliğin ekonomiyi çeşitlendirme çabalarına ve bu alandaki başarılarına rağmen, petrol ve doğal gaza dayalı olmayı sürdürmektedir. Abu Dabi, en büyük petrol üreticisi konumunda olup; Dubai, Sharjah ve Ras al-Khaimah da Birleşik Arap Emirlikleri’nin petrol üretimine katkıda bulunmaktadır. Serbest piyasa ekonomisinin hâkim olduğu Birleşik Arap Emirlikleri’nin ekonomik zenginliği büyük ölçüde Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının (GSYH) yaklaşık %38’ini oluşturan petrol ve doğal gaz üretimine dayanır. Bu ürünlerin fiyatlarındaki dalgalanma ekonomiye de yansımaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri dünyanın 7. büyük petrol rezervlerine sahip olup, bu rezervlerin 97,8 milyar varil civarında bulunduğu tahmin edilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki petrolün %90’nından fazlası Abu Dhabi Emirliği’nde üretilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin günlük petrol üretimi 2, 75 milyon varil civarındadır.

Dünyanın en büyük yedinci doğalgaz kaynaklarına (6,43 trilyon m3 ) sahiptir. Ülke rezervleri: Abu Dabi (196 Tcf), Sharjah (10, 7 Tcf), Dubai (4,1 Tcf) ve Ras Al Khaimah (1,1 Tcf ) emirliklerinde yer almaktadır. Ülkenin başlıca ihraç ürünleri ham petrol, doğal gaz ve kurutulmuş balık, başlıca ithalat ürünleri makine ve taşıt araçları, kimyasallar ve gıdadır.

Likiditede 2003 yılından bu yana görülen artışlar kredi imkanlarını da etkilemiş; petrol fiyatlarının yüksekliği diğer Körfez ekonomilerini de canlandırmış ve yatırımcıların ihtiyaç duyduğu birçok alanda yatırım ve hizmet talebi doğmasına sebep olmuştur.

Birleşik Arap Emirlikleri 2009’da Ortadoğu’nun en büyük ekonomisine sahip Suudi Arabistan’ı geçerek bölgedeki en büyük ticari üs haline gelmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri, 2014 yılında EIU


SATURKSATURK

tahminine göre 419,6 milyar ABD Dolarlık nominal GSYH’si ile Orta doğu ve Körfez ülkeleri içinde Suudi Arabistan ve İran’dan sonra en büyük üçüncü ekonomiye sahiptir. Satın alma gücü paritesine göre 71.757 ABD Dolar kişi başına milli gelir ile Katar’dan sonra ikinci sırada gelmektedir.

Global finans krizi, Birleşik Arap Emirlikleri’nde mevcut ve yeni başlatılacak projelerin finansmanından, borsanın performansına kadar uzanan geniş bir yelpazede ülke ekonomisi üzerindeki olumsuz etkisini göstermiştir. Küresel ekonomik krizin başlamasından bu yana Birleşik Arap Emirlikleri ‘den 35,4 milyar ABD Dolarlık ‘sıcak para’ çıkışı yaşanmıştır. Arap Bahar’ından yara almadan kurtulmak için kamu harcamaları ciddi oranda artırılıp sosyal güvenlik ve haklar konusunda reformlar uygulanmıştır. Arap baharı sonucunda liberalleşen Arap sermayesi ve kamu harcamalarının yükselmesi sonucunda Arap ülkeleri, petrol fiyatları üstüne baskı kurmuştur. Bu durumdan en çok etkilenen ülkelerin başında Birleşik Arap Emirlikleri gelmektedir.

2. Ekonomi Politikaları

Birleşik Arap Emirlikleri Yönetiminin, ekonominin petrol ve petrol yan ürünleriyle doğalgaza bağımlılığının azaltılması için hükümet üretim ve yatırımların çeşitlendirilmesine çalışmaktadır. Bu çerçevede, Birleşik Arap Emirlikleri Hükümetinin özellikle turizm, inşaat, havacılık, hizmet sektörü, finans ve otomotiv gibi sektörlere yatırım yapmaya başladığı gözlemlenmektedir. Bu bağlamda, “Abu Dabi 2030 Planı” çerçevesinde 200 milyar ABD Dolar yatırım yapılması öngörülmektedir. Ülke gelir kaynaklarını çeşitlendirmeye yönelik devlet politikası ve özel sektörde yaşanan canlanma neticesinde petrol-dışı gelirlerin milli gelirdeki payı gittikçe artmaktadır.

Ülke GSYH’si 2013 yılı itibariyle 378 milyar ABD Dolarıdır. GSYH’deki büyüme %3 seviyesinde sürmektedir. GSYH’nın %7,6’sını imalat sanayi üretimi oluşturmadır. Söz konusu üretimin 2025 yılına kadar GSYH’nın %25’ini oluşturması için yatırımlar devam etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ülkenin farklı ulaşım ağlarını birbirine bağlamayı planlayan 1500 km. uzunluğunda bir demiryolu projesine başlamıştır. Planlan demiryolu projesinin Suudi Arabistan sınırındaki Ghuweifat ile Umman sınırındaki Al Ain’ı birbirine bağlayarak KİK demiryolu ağının da bir parçasını oluşturması öngörülmektedir.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’ne bağlı emirliklerden birisi olan Dubai, bulunduğu coğrafyada ticaret, finans ve turizm merkezi olma stratejisi izlemektedir. Pazar olarak küçük olduğundan, dış ticareti “re-export”a dayanmaktadır. Liman ve serbest ticaret bölgeleri alt yapı olarak gelişmiştir. Önde gelen mal tedarikçileri Çin ve Japonya, başlıca satış yaptığı pazarlar ise İran, Irak, Hindistan, Doğu Afrika ve KİK ülkeleridir.

Birleşik Arap Emirlikleri Hükümeti son dönemde elde ettiği deneyim ve sermaye birikimi sayesinde dış pazarlarda yatırıma yönelmiştir. Hükümet sahip olduğu kamu şirketleri aracılığıyla çeşitli ülkelerde telekom ve sanayi şirketleri ile bankalar satın almaktadır. Ayrıca, bahse konu kamu şirketlerinin liman, serbest bölge işletme, turizm ve gayrimenkul geliştirme gibi projeler aracılığıyla gelişmekte olan ülkelere yatırım yapmaya yöneldiği dikkati çekmektedir.

a) Ekonomik Performans

Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’si 2014 yılında reel olarak %4,6 oranında, 2015 yılında ise büyüme oranı bir önceki yıla göre %-34,40 azalarak %3 olarak gerçekleşmiştir. 2016 için öngörülen büyüme oranı %3,1’dir.71 Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’nın reel büyüme oranı grafikte verilmiştir.

Grafik 20: GSYH Reel Büyüme Oranı (%)

Hükümet ekonomiyi farklılaştırma çalışmalarını uzun dönemde önemli oranda gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır. 2030 yılında GSYH’nın %64’nün petrol dışı sektörlerden oluşacağı tahmin edilmektedir. Ülkede petrolün çıkarılmaya başlandığı

71) http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/GDP-growth, 30.03.2016


SATURKSATURK

1958 yılından bu yana Birleşik Arap Emirlikleri’nin ekonomik performansı petrol fiyatlarındaki dalgalanmalara göre değişiklik göstermiştir. Sanayi üretimi ve ihracat bu dalgalanmalardan doğrudan etkilenirken, harcamalar ve faiz oranları dolaylı biçimde etkilenmiştir.

Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’deki reel büyümenin ülkelerle karşılaştırılması Ekonomideki genişlemede, ihracat gelirlerindeki artışın yanı sıra yatırımlardaki ve özel tüketimdeki artışın da etkisi olmuştur. Böylece, ülkede yaşayanların refahı artmış, kredi olanaklarından yararlanma kapasitesi yükselmiş, hızlı nüfus artışının etkisiyle tüketimde de hızlı bir artış meydana gelmiştir.

Birleşik Arap Emirlikleri hükümetinin, yeni projelere yönelik harcamaları artırmasıyla birlikte 2014 yılında %4,6 reel büyüme gerçekleşmiştir. 2015 ve takip eden yıllarda petrol dışı sektörlerde hızlanan faaliyetler nedeniyle ekonomik büyümenin yine yüksek oranlarda gerçekleşmesi beklenmektedir. Diğer taraftan hizmet sektöründe özellikle turizm alanında yeni pazarların ve yeni ürünlerin devreye sokulmasıyla Birleşik Arap Emirlikleri turizm sektöründe büyüme artacaktır. Ülke havayollarının yeni uçaklar satın alması ve uluslararası havayolları şirketleriyle yapacakları işbirliklerinin turizm sektörüne büyük katkı yapması söz konusudur. Birleşik Arap Emirlikleri’nin reel büyüme oranının diğer ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir.

Grafik 21: Reel Büyüme Oranının Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması (%)


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’nin satın alma gücü paritesine göre GSYH’si (SGP) 2015 yılı itibariyle 641,88 milyar ABD Dolara ulaşmıştır. GSYH’nın önümüzdeki beş yıl içerisinde artışını sürdüreceği tahmin edilmektedir. Buna göre 2017’de 703,74 milyar ABD Dolar, 2020 yılında ise 834,45 milyar ABD Dolara ulaşması beklenmektedir. Küresel kriz ve Arap Baharının etkisiyle Birleşik Arap Emirlikleri’nin büyüme tahminini ekonomistler %4 düzeyinden %2 düzeyine düşürmüştür.72 Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’nın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 22: GSYİH’nın Yıllara Göre Değişimi (Milyar USABD Dolar)

b) Kişi Başı Milli Gelir

Birleşik Arap Emirlikleri’nin reel büyüme oranı ve GSYH’deki düşüş beklentisi kişi başına milli geliri de etkilemiştir. 2009 yılında 30,092 ABD Dolar olan kişi başına milli gelir 2011 yılında 40,817 ABD Dolara, 2014 yılında ise 42,392 ABD Dolara ulaşmıştır. Ancak 2015 yılında bir önceki yıla göre %-17,58 düzeyinde düşerek 35,392 ABD Dolara olarak gerçekleşmiştir. Kişi başına milli gelirin 2020 yılında 2014 yılındaki seviyesine ulaşması beklenmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin kişi başı milli gelir seviyesinin yıllara göre değişimim grafikte verilmiştir.

72) IMF World Economic Outlook (WEO), October 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/GDP-PPP-based, 10.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 23: Kişi Başına Düşen Gelirin Yıllara Göre Değişimi (US ABD Dolar)

Birleşik Arap Emirlikleri’nin satın alma paritesine göre kişi başına milli gelirindeki artış sürmektedir. 2009 yılında 55,535 ABD Doları olan satın alma paritesine göre kişi başına milli gelir 2011 yılında 58,917 ABD Dolarına, 2015 yılında ise 66,997 ABD Dolarına ulaşmıştır. Satına alma paritesine göre kişi başına milli gelirin 2020 yılında 75,000 ABD Dolarına ulaşması beklenmektedir.73 Birleşik Arap Emirlikleri’nin satın alma paritesine göre kişi başı milli gelir seviyesinin yıllara göre değişimim grafikte verilmiştir.

Grafik 24: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başı Milli Gelir (ABD Dolar)

73) IMF World Economic Outlook (WEO), October 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/GDP-per-capita-PPP-based, 10.04.2016


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri, Körfez Bölgesi ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ve kişi başına en yüksek gelire sahip 3. ülke konumundadır.74 Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfus artış hızı ve kişi başına gelir yönünden diğer ülkelerle karşılaştırılması grafikte verilmiştir.

Grafik 25: Nüfus Artış Hızı Ve Kişi Başına Gelir Yönünden Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması

c) Enflasyon

Birleşik Arap Emirlikleri’nde, enflasyon 2012 yılına kadar %1’in altında seyretmiştir. 2013 yılında %1,1 ve 2014 yılında ise %2,3 olmuştur. 2015 yılında enflasyon bir önceki yıla göre %56,63 oranında artış göstererek %3,7 civarında gerçekleşmiştir. Enflasyon oranındaki artışların, Dirhem’in değerinin bağlandığı ABD Doları’nın değerinin Birleşik Arap Emirlikleri’nin başlıca ticaret ortaklarının para birimleri karşısındaki zayıflığından ve ithalat maliyetinin artmasından kaynaklandığı ifade edilmektedir. Emlak fiyatları ile ev ve ofis kiralarındaki ani artışın da etkisiyle, çalışanların ücretlerinde ve fiyatlarda artışa gidilmiştir.

74) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 26: Enflasyon Oranın Yıllara Göre Değişimi (%)

d) Para Politikası

Birleşik Arap Emirlikleri’nin resmi para birimi olan Dirhem, 1980’li yılların ortalarından bu yana ABD Doları’na 1 ABD Doları=3, 67 Dirhem değişim oranı üzerinden sabitlenmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri Merkez Bankası oranın korunmasında kararlı olup, bunu enflasyon karşısında bir koruyucu ve istikrar için gerekli bir unsur olarak görmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri, Körfez İşbirliği Konseyi üyesidir. KİK üyesi 6 ülke arasında 1 Ocak 2003 itibariyle Gümrük Birliği yürürlüğe girmiştir. KİK üyesi ülkelerin aralarında oluşturulan Ortak Pazar 1 Ocak 2008 itibariyle yürürlüğe girmiştir.

3. Dış Ticaret

a) Genel Durum

Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam dış ticaret hacmi 2014 yılında 434 milyar ABD Dolar olup; 202 milyar ABD Dolarlık ihracat, 232 milyar ABD Dolar ithalat gerçekleşmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri yaklaşık yirmi yıldan fazla sürede dış ticaret fazlası veren bir ülkedir. 1994 yılında ticaret fazlası 4 Milyar ABD Dolar civarındayken 2008 yılında bu miktar 65 Milyar ABD Dolara kadar çıkmıştır. Bu dengenin oluşmasının başlıca sebebi Hidrokarbon ticaretidir.

Birleşik Arap Emirlikleri, Körfez İşbirliği Konseyi’nin bir üyesi olup, aynı zamanda üye ülkeler arasında 2003 yılında uygulamaya geçirilen Gümrük Birliği’ne de dâhildir.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri, başta Dubai Emirliği olmak üzere, reeksport ağırlıklı bir ticari yapıya sahiptir. Çeşitli ülkelerden gelen mallar, Birleşik Arap Emirlikleri üzerinden farklı pazarlara ulaştırılmaktadır. Reeksportta en büyük pazarı Hint Yarımadası ve Körfez ülkeleri oluşturmaktadır. İran, Hindistan, Irak, Bahreyn, Suudi Arabistan ve Pakistan reeksportta ilk sıraları paylaşmaktadır. Reeksport yoluyla satışı yapılan başlıca ürünler; makineler, ses kaydediciler, inci, mücevherat, tekstil ürünleri, taşıt araçları, kimyasal ürünler ve gıda ürünleri ve içeceklerdir.

Toplam ithalatın yaklaşık %50’sini tüketim malları oluşturmaktadır. Çoğunlukla yüksek gelirli vatandaşların talep ettiği yüksek maliyetli ürünler ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde yetiştirilmeyen temel ürünler (özellikle gıda maddeleri) en fazla ithalatı yapılan ürün gruplarıdır. Ülkede tarım üretiminin yetersiz olmasıyla tüketim mallarının büyük bölümü ithalat yoluyla karşılanmaktadır.

Tablo 8: Birleşik Arap Emirlikleri Dış Ticaret İşlemleri Rakamları (Milyar ABD

Dolar)

b) Türkiye İle Ticaret

Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik dış ticaret hacmi yıllar itibariyle sürekli artmış ve 2008 yılında, 8,6 milyar ABD Dolar ulaşmıştır. Bu artışın başlıca nedeni bu ülkeye gerçekleşen ihracat artışından kaynaklanmıştır. 2009 yılında ise global krizle birlikte iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 3,5 milyar ABD Dolar düşmüştür. 2011 yılında iki ülke arasında gerçekleşen ticaret hacmi 5,3 milyar ABD Dolar olup; bir önceki yıla göre %33 artmıştır. 2012 yılında ise iki ülke arasındaki dış ticaret artışı %138 artarak 12,7 milyar ABD Dolar’a ulaşmıştır. 2013 yılnda ise iki ülke arasındaki ticaret hacmi 10,3 milyar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri ‘ye yönelik ihracatı incelendiğinde, ihracatta


SATURKSATURK

yıllar itibarıyla sürekli bir artış trendi dikkat çekmektedir. 2013 yılında ihracatımız bir önceki yıla göre % 57 artarak 8,7 milyar ABD Dolar’a ulaşmıştır. 2013 yılı ihracatımız ise 4,9 milyar ABD Dolardır. Birleşik Arap Emirlikleri’ne yapılan ihracatın, Türkiye’nin toplam ihracatı içerisinde payı ise %3,2 olarak gerçekleşmiştir.

2014 yılında ise Birleşik Arap Emirlikleri’ne ihracatımızda %6,1 oranında azalma gerçekleşmiş ve ihracatımız 4,6 milyar ABD Dolar olmuştur. Birleşik Arap Emirlikleri’nden yapılan ithalat da düzenli bir artış görülmektedir. 2013 yılında, Birleşik Arap Emirlikleri’den yapılan ithalat %49,7 oranında artış göstererek 5,3 milyar ABD Dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu kapsamda 2013 yılında toplam ithalatımızdaki payı ise %2,1 olmuştur. 2014 yılı için ise Birleşik Arap Emirlikleri’nden yapılan ithalat %39, 6 düşmüş olup; 3,2 milyar ABD Dolar olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri ile ticari göstergeleri tabloda verilmiştir.

Tablo 9: Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri İle Ticari Göstergeleri (milyon

ABD Dolar)


SATURKSATURK

c) İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller

Ülkemiz ile Birleşik Arap Emirlikleri arasında 1984 yılında Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması, 1993 yılında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması yapılmış olup, KİK ülkeleri ile birlikte Serbest Ticaret Anlaşması yapılması yolunda çalışmalar devam etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ile yapılan anlaşma ve protokoller tabloda verilmiştir.

Tablo 10: Birleşik Arap Emirlikleri İle Yapılan Anlaşma ve Protokoller

d) Çalışma ve İş Gücü

Birleşik Arap Emirlikleri’nde kaliteli ve eğitimli bir işgücü mevcuttur. İşgücü bakımından yabancı dil sorunu genel olarak yok gibidir. Çalışanların fazla mesaiye bakışları görece pozitiftir. Ülkede yarı zamanlı çalışma kültürü geçerlidir. Ülkede çalışanlara yıllık ödenen brüt asgari ücret 6,576 ABD Dolar’dır. Aynı dönemde Türkiye’de yıllık brüt asgari ücret 5,580 ABD Dolar’dır. Satın alma gücü paritesine göre 12 aylık bir çalışan ücreti 6.576 USD seviyesindedir.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde krizin de etkisi ile işsizlik oranı %4 seviyesine yaklaşmıştır. 2003 yılında ülkedeki işsizlik oranı %2,7 iken bu oran 2008 yılında %4’e ulaşmıştır. 2010 yılında %4,2 olan oran 2014 yılında %3,6’ya gerilemiştir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin işsizlik oranı bölgedeki diğer ülkelere nazaran düşüktür.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri işsizlik oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 27: Birleşik Arap Emirlikleri İşsizlik Oranı (%)

Ülke genelinde 15 yaş ve üstü nüfusun %77,6’sı çalışmaktadır. Buna göre ülkede çalışma işgücü sayısının 7 milyondan daha fazla olduğu söylenebilir. İşsizlik özellikle kadınlarda ve genç nüfus içerisinde daha yüksektir. 15 yaş ve üstün nüfusta çalışma oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 28: 15 Yaş Ve Üstün Nüfusta Çalışma Oranının Yıllara Göre Değişimi


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam nüfusun %80’ni yabancılar oluşturmaktadır. Yabancı nüfus oranı sürekli artmaktadır. Yabancı nüfusun dağılımı Hintliler (%29), Pakistanlılar (%20), Bangladeşliler (%13), Filipinliler (%10), diğer Araplar (%12), İranlılar (%2) ve diğer yabancılardan (%4) oluşmaktadır. Ülkede çalışanların % 88,5’i yabancılar %11,5’i ise Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarıdır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde başlıca işgücü kaynağını oluşturan Asya kökenli göçmenler, başta inşaat olmak üzere emek yoğun sektörlerde düşük ücretler karşılığında işçi olarak çalışırken; Arap kökenli yerliler kamu kurumlarında memur olarak istihdam edilmekte; Avrupalılar ise özel şirketlerde yönetici veya danışman kadrolarında görev almaktadırlar.

Ülkede son yıllarda göçmen işçilerin yerini Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının alması fikrine giderek sıcak bakılmaktadır. Çalışan Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının %88’i kamu sektöründe istihdam edilmekte, bunların da %56’sı polis teşkilatında ya da askeri kuvvetlerde görev yapmaktadır. Çalışan nüfusta yerli ve yabancıların oranı grafikte verilmiştir.

Grafik 29: Çalışan Nüfusta Yerli Ve Yabancıların Oranı


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun yaklaşık %40’ının 21 yaş altı kişilerden oluştuğu dikkate alındığında, işsizliğin ilerleyen yıllarda Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları için önemli bir sorun teşkil etmesi muhtemel gözükmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun yaş ve cinsiyete göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Grafik 30: Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı

e) Doğrudan Yabancı Yatırımlar

Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki toplam yabancı yatırımlar büyük bir hızla artmaktadır. 2007-2010 yılları arasında 500 milyar Dirhem seviyesinde olan toplam yabancı yatırım miktarı 2011 yılında yaklaşık 600milyar dirhem, 2013 yılında ise 700 milyar Dirheme ulaşmıştır.75 Birleşik Arap Emirlikleri toplam yabancı yatırım miktarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 31: Birleşik Arap Emirlikleri Toplam Yabancı Yatırım Miktarının Yıllara Göre Değişimi (milyar Dirhem)

75) http://dataportal.fcsa.gov.ae/en/Dashboards, 10.04.2016


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki doğrudan yabancı yatırımlar 2013 yılı itibariyle 350 milyar Dirhem’e ulaşmıştır. 2007-2010 yılları arasında 200 milyar Dirhem seviyesinin altında olan doğrudan yabancı yatırım miktarı 2011 yılında yaklaşık 250 milyar Dirhem’e, ulaşmıştır.76 Birleşik Arap Emirlikleri doğrudan yabancı yatırım miktarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 32: Doğrudan Yabancı Yatırım Miktarının Yıllara Göre Değişimi (milyar

Dirhem)

f) İş Kurma Mevzuatı

2014 yılı Dünya Bankası verilerine göre Birleşik Arap Emirlikleri’nde iş yapma kolaylığı endeksinde 185 ülke içerisinde 22.ci sırada yer almaktadır.77 İş kurma kolaylığı açısından Birleşik Arap Emirlikleri ile bazı Körfez Bölgesi ülkelerinin karşılaştırılması78 grafikte verilmiştir.

76) http://dataportal.fcsa.gov.ae/en/Dashboards, 10.04.201677) World Bank’s Doing Business 201478) http://dataportal.fcsa.gov.ae/en/Indices, 10.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 33: İş Kurma Kolaylığı Açısından Birleşik Arap Emirlikleri İle Bazı Körfez Bölgesi Ülkelerinin Karşılaştırılması

Birleşik Arap Emirlikleri’nde yabancılar şirket kurma yoluyla yerleşik olarak ticari faaliyette bulunacağı gibi, şirket kurmadan ve dolayısıyla yerleşik bir varlık tesis etmeksizin de (ticari acente) ticari faaliyette bulunma imkânına sahiptir. Bu çerçevede, Emirlikler içinde ya da serbest bölgelerde şirket kurma imkânı bulunmaktadır. Temel fark, serbest bölgede yerel ortağa gerek duyulmamaktadır. Bölge ülkelerini hedef pazar tayin eden üretici/imalatçı uluslararası firmalar, Dubai ya da diğer kuzey emirliklerindeki serbest bölgeleri lojistik/depolama merkezi ve dağıtım üssü olarak değerlendirmektedir.

Şirket kuruluşu, 1984 tarihli 8 sayılı Şirketler Kanunu çerçevesinde yürütülmektedir. Ülkede; Emirlikler içinde ya da serbest bölgelerde olmak üzere, iki farklı şekilde şirket kurulması imkânı bulunmaktadır.

g) Finansal Hizmetler

Global finansal krizin başlaması ve 140 ABD Dolar/varil seviyelerinden Aralık 2008’de 30 ABD Dolar/varil fiyatına kadar düşen ham petrol fiyatları ve gelişmelerden birinci derecede etkilenen emlak-inşaat ile bankacılık sektörlerinin etkisiyle yaklaşık üççeyrektir dip yapan Birleşik Arap Emirlikleri menkul kıymet borsaları son üç ay içinde petrol fiyatlarındaki toparlanma ile beraber kısmi de olsa yükselme trendine girmiş izlenimi vermektedir.

Dünyadaki en büyük Devlet Fonları (Sovereign Wealth Fund) arasında gösterilen ve en son 2008 yılında City Grubun 7, 5 milyar ABD Dolar’lık imtiyazlı hissesini satın alan Abu Dhabi Sovereign Fund, hedge fon iştirakleri, hisse senetleri ve private equity aracılı yabancı şirket paylarındaki değer kayıpları neticesinde önemli oranda zarar etmiştir. Bazı kaynaklara göre


SATURKSATURK

fonun değer kaybı 125 milyar ABD Dolar civarına ulaşmıştır.

Global mali krizin finans piyasalarına etkilerini hafifletmek, likidite ve kredi mekanizmasının daha sağlıklı işletilmesi ve piyasalara gerekli güvenin verilmesi amaçlarıyla, Abu Dhabi Emirliğinde faaliyet gösteren beş büyük bankaya (National Bank of Abu Dhabi, Abu Dhabi Commercial Bank, Union National Bank, Abu Dhabi Islamic Bank, First Gulf Bank) Emirlik kaynaklarından toplam 16 milyar ABD Doları tutarında doğrudan sermaye aktarımı yapılmıştır. Sözkonusu müdahalenin, zaten Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’nın %65’ine ve ülkenin petrol kaynaklarının %90’ına sahip Abu Dabi Emirliği’nde mali sistemin daha sağlıklı yürütülmesine ve bankalara duyulan güvenin artmasına oldukça katkı sağlayacağı beklenmektedir.

h) Pazar İle İlgili Bilgiler

Birleşik Arap Emirlikleri’nde iş yapmak isteyen firmaların, pazarın koşullarını ve tüketicinin alışkanlıklarını bilen, yaygın bir dağıtım ağına ve sağlam ilişkilere sahip aracılar ile kuracakları ilişkiler pazardaki başarılarına büyük katkı sağlayabilecektir.

i) Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler

Arap iş kültürünün en önemli unsurlarından birisi tartışmaların asgari bir seviyede tutulması veya hiç yaşanmamasıdır. Bu yüzden bu ülkelerde aşırı derecede baskı uygulanan satış tekniklerinden uzak durulması tavsiye edilmektedir.

i. İlk toplantıları tanışma toplantıları olup, konuya ve programa çok az sadık kalınmaktadır. Geleneksel selamlama şekilleri içerisinde sağ elin kalbe götürülerek samimiyet, içtenlik ve sıcaklık mesajları verilirken, modern Araplarda ise gevşek ancak uzun süreli bir el sıkışma takip edilmektedir.

ii. Ziyaretçinin bir odaya girerken ayakkabılarını çıkarması ve dışarıda bırakması uygun olacaktır. Çünkü halı üzerinde ibadet yapılmaktadır. Odaya girildiğinde ilk olarak en kıdemli kişinin eli sıkılır. Konuşmaya katılmadan önce odadaki herkesin eli sıkılmalıdır.

iii. Kartvizit kullanımı yaygındır. Eğer kullanılacaksa Arapça olması yararlı olacaktır. Yaygın bir şekli ise kartvizitin bir tarafının Arapça diğer tarafının da İngilizce olmasıdır.

iv. Broşür ve diğer promosyon malzemeleri Arapça ve İngilizce olmalıdır.


SATURKSATURK

v. Randevu talep edilirken gün içindeki ibadet zamanlarına dikkat edilmesi ve yıl içindeki kutsal günlerin dikkate alınması gerekmektedir. İş görüşmeleri ağır bir tempoda ilerlemektedir.

vi. Arapların oldukça muhafazakârdırlar. Duyguların dışa vurulması çok sık rastlanmaz. Hatta toplum içerisinde şakalaşma ve gülme bile kontrollü bir şekilde yapılmaktadır. Kişiler veya eşler arasındaki tartışmaların başka kişilere aktarılmasından bile rahatsızlık duyulmaktadır. Bu nedenlerden dolayı kişisel konulara odaklanmaktan uzak durulmalıdır.

vii. Arap kültürü detaylara odaklanmaktadır. Ahlak ve beklenen sosyal davranışların başını cömertlik, saygı ve sorumluluk almaktadır.

viii. Arap ataerkil aile kültürü erkeğe hâkim rolü vermektedir. Bu olay beraberinde kadına saygıyı ve korumayı getirmektedir. Erkek evde önemli bir rol oynamakta ve evin reisi olarak kabul edilmektedir. Kadın ise daha geride aile işleri ile uğraşmaktadır. Halk içerisinde kadın erkeği takip etmektedir.

j) İşbirliği İmkânları ve Zorluklar

i. Emirlikler (şehir) İçinde Şirket Kurulması

Yabancı bir kişi/firma; bir veya birden fazla Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşını ortak yapmaksızın Emirlikler içinde ticari şirket kuramamaktadır. Şirket en az 2, en çok 50 ortakla kurulabilmektedir.

ii. Limited Şirket (LLC):

Şirketler Kanununa göre, Birleşik Arap Emirlikleri’nde 7 değişik şirket kuruluşu vardır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de uzun dönem varlık göstermek isteyen yabancılar tarafından tercih edilen şirketleşme türü Limited Şirket (LLC)’dir. Yabancılar şirket hisselerinin en fazla %49’una sahip olabilmektedir. %51 çoğunluk ise yerel ortağa aittir. (LLC’deki yabancı ortaklık payının yükseltilmesi yönünde Ekonomi Bakanlığı çalışmalar yapmaktadır.) Kuruluş sermayesi en az 150.000 Dirhem olmakla birlikte, Dubai’de 300 bin dirhemdir (82 bin ABD Dolar). LLC Şirketinin konusu ve amacı; sigortacılık, bankacılık veya para yatırımına ilişkin olamamaktadır. Yönetim Kurulu, Genel Kurul’ca belirlenip, üye sayısı azami 5 kişi olmaktadır.


SATURKSATURK

Şirketin günlük yönetimi için yabancı ortak veya yabancılar müdür (manager) olarak atanabilmektedir. Son aşamada, DED’ten Ticaret Lisansı (Trade Licence) alınmaktadır.

iii. Ortak Yatırım (Consortium Company)

Bu yapı iki veya daha fazla kişinin ortaklığında kurulmaktadır. Kısa vadeli yatırımlar açısından, yabancı şirketler genellikle bu şirketleşme şeklini kullanmaktadırlar. Şirket ismi ve lisansı ana ortağındır. Kontratta ortakların hak ve sorumlulukları, ayrıca kar ve zararın nasıl paylaşılacağı yazılmaktadır.

Yerli ortak şirket sermayesinin %51’ine sahip olmaktadır. Ancak, kâr değişik oranlarda paylaşılabilmektedir. Ortak girişim şirketlerinde ana sözleşmede aksi belirtilmediği sürece, kararlar bütün ortakların oybirliğiyle alınmaktadır.

iv. Serbest Bölgelerde Şirket Kurulması

Serbest bölgelerde kurulacak şirketlerde yerel ortağa ihtiyaç bulunmamakta olup, %100 yabancı sermayeli şirket kurulabilmektedir. Yerel sponsor görevi serbest bölge idaresi tarafından yerine getirilmektedir. Şirket kuruluş işlemleri serbest bölgelerde yapılmaktadır. Bu gölgelerde ithalat, re-export ve ihracatta gümrük vergisi alınmamakta, kâr ve sermaye transferine engel bulunmamaktadır. Bölge İdareleri tarafından; ucuz enerji ve personel sağlanabilmekte, ayrıca çalışan personelin barınma ihtiyaçları karşılanabilmektedir. Her türlü prosedür yerinde ve kısa sürede tamamlanmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde 15 adet serbest bölge bulunmaktadır. Serbest bölgeler ile ilgili bilgilere www.uaefreezones.com adresinden erişim sağlanabilmektedir. En önemli serbest bölgeler Dubai ve Sharjah Emirliklerinde yer almaktadır. Ras Al Khaimah ve Fujairah’ta da gelişme yolunda olan serbest bölgeler mevcuttur. Her serbest bölgenin kuruluş izinleri, masrafları ve kira bedelleri farklıdır.

Bünyesinde bulundurduğu 5.000 civarında firma, limanı ve teknik altyapısı ile Dubai Jebel Ali Serbest Bölgesi Birleşik Arap Emirlikleri’nin en büyük serbest bölgesidir. Dubai’de aynı zamanda Havaalanı Serbest Bölgesi ve iştigal alanlarına göre kurulmuş özel serbest bölgeler de (Internet City, Media City, Knowledge Village, Healthcare City) faaliyette bulunmaktadır.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki serbest bölgelerde iş yapmak çok kolay ve düzenlidir. Serbest Bölge İdaresi iş ile ilgili olarak yerel idare ile olan ilişkilerin koordinasyonunu sağlamaktadır. Bu işlemler; vize işlemleri, yasal ve konsolosluk işlemleri, göçmenlik işlemleri, sağlık kartlarının çıkarılması, ehliyet ve araba kaydı ve iletişim gibi konuları içerebilir.

v. Şirket Kurmaksızın Ticari Falliyet

Ticari Acentalığı düzenleyen 1981 tarihli ve 18 sayılı Federal Kanun uyarınca; yabancı bir şirket, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşını ya da %100 Birleşik Arap Emirlikleri sermayeli bir firmayı ülke genelinde ya da belirli Emirliklerde ticari acenta tayin edebilmektedir. Acentalık; ilgili ürünün pazarda dağıtımını, satışını ve ilgili hizmetin verilmesini kapsamaktadır. Acentalar öncelikle Ekonomi Bakanlığında (Commercial Agencies Committee) tescil olunmaktadir.

Ticari Acentalık Sözleşmesi süreli yapılmaktadır. Sözleşmede; tarafların detaylı kimlik bilgileri, ürünün adı, sözleşmenin başlangıç tarihi ile geçerlilik süresi, sözleşmeyi süresinden önce sona erdirecek özel şartlar, acentanın yetki bölgesinin (tüm Birleşik Arap Emirlikleri olacağı gibi sadece bir Emirlik de olabilmektedir.) belirtilmesi gerekmektedir.

Ayrıca ürünün patenti Ekonomi Bakanlığı’nda tescil edilmektedir. Acentelik anlaşması öncesinde 4-6 ay gibi bir geçiş süresi tanınarak firmanın Birleşik Arap Emirlikleri pazarındaki performansının gözlenmesi genelde tercih edilen bir yoldur.

vi. Şube ve Temsilcilik Açma (Foreign Company Branch &

Representative Office) Yabancı şirketler, Ekonomi Bakanlığı’ndan uygunluk alarak ve isimlerini Bakanlıktaki Yabancı Şirket Tescil kısmına kaydettirerek şube (foreign company branch) ve temsilcilik ofisi (representative office) açabilmektedir. Bilahare, Dubai’de Department of Economic Development (DED) lisans düzenlemekte ve Ticaret ve Sanayi Odasına üyelik kaydı yapılmakta, kuruluş sermayesi gerekmemektedir.

“Temsilcilik Ofisi” ile sadece ilgili ürün ve hizmetin promosyonu/reklamı yapılabilmektedir. İhracat, ithalat ve iç piyasada satış gibi ticari faaliyetler


SATURKSATURK

sözkonusu değildir. “Şirket Şubesi” yoluyla ise, yabancı firmaya sadece sicilinde kayıtlı ürününün ticaretini yapmasına imkân tanınmıştır.

Her iki halde de, yıllık belirli bir ücret ödemek suretiyle, “yerel bir hizmet görevlisi” (local service agent) istihdam etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Bu kapsamda, bir Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı yerel hizmet görevlisi (service agent) olarak atanmaktadır. “Servis agent” statüsünün “ticari acente -commercial agent” kavramı ile karıştırılmaması gerekmektedir. “Service Agent”; şirketin idaresine karışamamakta ve mali konularda herhangi bir sorumluluğu/yetkisi bulunmamaktadır. Görevi kamu ihalelerini takip etmek ve ilgili belgeleri teslim etmek, vize alımı veya işçi kartları çıkartılmasını temin etmek ya da reklam, kampanya ve pazarlama (promotions) faaliyetleri gibi konularda yardımcı olmaktır. Bu çerçevede, yerel hizmet görevlisinin (local service agent), ticari acenteyle (commercial agent) karıştırılmaması gerekmektedir.

k) Tüketici Tercihleri

Birleşik Arap Emirlikleri piyasası rekabetçi, fiyata duyarlı ve dışa açık bir pazardır. Pazarın bu özelliğinden dolayı ülkede neredeyse her ülkeye ait malları bulmak mümkündür. Ülkenin hem tarım ve sanayi üretimi oldukça yetersiz olduğundan, ihtiyaçların büyük bir bölümü ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Ülkenin ticaret merkezi durumunda olan Dubai, rekabetin çok yoğun olduğu bir pazardır. Dubai ülke sınırlarını aşan bir boyutta, Körfez Bölgesi’nden Orta Asya ve Uzak Doğu’ya kadar bir hitap alanı bulmaktadır. Ülkede ticari faaliyetler çok iyi organize olmuştur. Kayıt dışılık yaygın değildir. Ticaret resmi kurallar çerçevesinde yürütülmektedir. Ticari yaşam gittikçe büyük ve modern ticaret merkezlerine doğru kaymaktadır. Ticari hayatta büyük ölçüde dürüstlük hâkimdir ve hileli ticarete izin verilmemektedir.

Perakende alışverişlerde pazarlık usulü uygulanabilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri, bölgedeki diğer ülkelerin de önemli ölçüde mal ve hizmet tedarik ettiği bir ticaret merkezi konumundadır. Başta Amerikalı ve Avrupalı firmalar olmak üzere çok sayıda yabancı firma, özellikle Dubai’de temsilcilik açmak suretiyle Birleşik Arap Emirlikleri pazarının yanı sıra Suudi Arabistan, diğer Körfez ülkeleri ve yakın Afrika ülkelerine ait piyasaları buradan takip etmektedir.

Ticari amaçların yanı sıra, ülkede katı dini kurallar uygulanmadığından dolayı diğer Arap ülkelerinde yaşayanlar da sıklıkla hafta sonu tatili ve eğlence amacıyla Dubai’yi ziyaret etmektedir. Kişi başına tüketim harcamaları, reel fiyatlarla 2011 yılında 20.051 ABD Dolardır. Bu miktar 2012 yılında %2,8 artmıştır.


SATURKSATURK

l) Piyasasının Temel Özellikleri

a) Piyasada rekabet çok yoğundur ve piyasada tutunabilmek için mutlaka çok ciddi rekabet üstünlüğüne sahip olunması gerekmektedir. b) Ülkede yaşayan varlıklı kesim için ürün kalitesi çok önemlidir. Kalite, satış sonrası hizmet ve standartlara uygunluk gibi faktörlerin önemi göz ardı edilmemelidir. c) Fiyat belirlenirken rakip ürünlerin fiyatları dikkate alınmalıdır. d) Pazarda dürüstlük ve güven çok önemlidir. Piyasada güven kaybetmiş bir marka veya firmanın bu piyasada bir daha tutunabilmesi çok zordur. e) Kişisel ilişki kurmaya (özellikle de üst düzey aile üyelerle) önem verilmelidir. Bu açıdan olabildiğince sık olarak yüz yüze görüşme zemini hazırlanmalıdır. Bundan dolayı müşterinin Türkiye’ye davet edilmesi, en az Birleşik Arap Emirlikleri ziyareti kadar önemlidir. f) Nüfus yapısı ve tüketici özellikleri nedeniyle pazara ülke içi talepten ziyade ülke üzerinden sağlanacak dış talepleri yakalamak için girilmesi daha uygun görülmektedir. g) Birleşik Arap Emirlikleri ’de telif hakları (copyrights), ticari marka (trademark) ve patent ile ilgili düzenlemeler mevcuttur. Firmaların ticari marka ve patent haklarını, taklit ve sahteciliğe karşı korunması için Federal Ekonomi Bakanlığı’na tescil ettirmeleri gerekmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri, tüketici profili genelde yüksek gelirli olmasından dolayı kalite ve markaya çok önem vermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri pazarından tüketici eğilimleri şöyledir:

a) Alışverişlerde pazarlık yapılması söz konusu olmakla birlikte birkaç Dirhem’i geçmemektedir. b) Civardaki ülkelerden de önemli bir kesim ticari amaçlarla gelmekte, özellikle Birleşik Arap Emirlikleri’nde katı dini kurallar uygulanmadığından, diğer Arap ülkelerinde yaşayanlar yoğun bir şekilde hafta sonu tatili ve eğlence amacıyla Dubai’ye gelmektedir. c) Kadınların iş gücüne katılmalarıyla tüketim alışkanlıkları da değişiklik gösterdi. En çok harcama yapan tüketici 15 ile 45 arasında değişen kadın grubu oluşturuyor. d) Tüketici harcamaları Birleşik Arap Emirlikleri’nde günlük kişi başı 27 ABD Dolar seviyesindeyken geri kalan Arap dünyasında 3,5 ABD Dolar’dır. e) Gelirlerinin %60’ını tüketime harcayan Arapların %30’u haftada en az bir


SATURKSATURK

kere alışverişe gidiyor. f) Tüketici ülkedeki yoğun ithalat ve her gün büyüyen perakende pazarı sebebiyle çok daha bilinçlidir, promosyon ve indirimli satışlardan sık faydalanırlar. g) Çocuk ürünlerine ilgi yüksektir.h) Birleşik Arap Emirlikleri hem Mısır ve Lübnan boyunca hem bölgede hem de uluslararası alanda televizyon ve medyanın merkezi konumundadır. Dubai Media City, twofour54, ve Abu Dabi’nin medya bölgesi iletişimde önemli rol oynarlar. i) Gazete, televizyon ve ilan panoları tüm Birleşik Arap Emirlikleri’ni hedeflerken radyolar genç nüfusu, dergiler de üst sınıf ve tüketime düşkün kitleyi hedef almaktadır. Erkeklerin en çok seyrettiği TV kanalları; MBC 2, Jazeera ve Dubai TV iken, bayanlar en çok seyrettiği televizyon kanalları ise; Dubai TV, MBC 1 ve Zee TV’dir. j) Birleşik Arap Emirlikleri deki tüketici yaşam tarzı arkadaş ortamları, dışarıda yapılan aktiviteler ve TV seyrederek bütünleşmiştir. TV reklamlarının tüketiciler üstünde etkisi büyüktürk) Tüketiciler için iyi bir dış görünüş ve fiziksel özellikler çok önemlidir. Fiziksel özellikleri hayatlarını etkileyecek önemli bir unsur olarak algılamaktadırlar. l) Bayanlar genel olarak makyaj ve cilt bakım ürünlerine ilgi duymaktadır.

Bayanlar saç bakımına ve takılara önem vermektedir.

m) Turizm

Birleşik Arap Emirlikleri, dünyanın en önemli turizm destinasyonlarından birisidir. Birleşik Arap Emirlikleri ekonomik çeşitlendirme planlarında turizm sektörünün gelişimini hedeflemiş ve Orta Doğu’da daha önce görülmeyen başarılı projelere imza atmıştır. Bu amaçla Dubai kıyılarına dört adet yapay ada inşa edilmiş, ayrıca bir adet kapalı kayak merkezi kurulmuştur. Dünyanın en yüksek ve tek yedi yıldızlı oteli olan Burj al-Arab, Aralık 1999’da açılmıştır. Ülke, birçok turnuvaya (tenis, golf, kriket, at yarışı gibi) ev sahipliği yapmaktadır.

Turizm konaklama sektörüne yönelik önemli altyapı yatırımları başlatan Abu Dhabi Emirliği’nde turizm gelirleri 2013 yılında %3,3 artmıştır. Artan turist sayısı ve turizm gelirleri dikkate alınarak Abu Dhabi emirliğinde çok sayıda otel projesine başlanmış bulunmaktadır. Bu çerçevede, Abu Dhabi’de önümüzdeki üç sene içinde 20 yeni otelin tamamlanarak hizmete girmesi planlanmaktadır.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’ne gelen uluslararası turist sayısı sürekli artmaktadır. 1995 yılında ülkeye gelen turist sayısı 2.315.000 kişi iken, bu sayı 2002 yılında 5.445.000’e, 2005 yılında 7.126.000 kişiye ulaşmıştır.79 2003-2005 arasında ülkeye gelen turist sayısı 1,255.000 kişi artış göstermiştir.

Birleşik Arap Emirlikleri’ne gelen uluslararası turist sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 34: Birleşik Arap Emirlikleri ’ni Ziyaret Eden Turist Sayısının Yıllara Göre Değişimi

Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm harcamaları hızlı bir artış eğilimindedir. 2002 yılında 3,6 milyar ABD Dolar olan harcama miktarı 2010 yılında 11,8 milyar ABD Dolara ulaşmıştır. Ülkenin 2013 yılı itibariyle uluslararası turizm harcaması 17,7 milyar ABD Dolara ulaşmıştır.80 Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm gelirleri 2010-2014 yılları arasında yaklaşık %43 artış göstermiştir.

79) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Number-of-arrivals, 11.04.2016.80) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Tourism-expenditures, 11.04.2016.


SATURKSATURK

Uluslararası turizm harcama miktarı bu ülkeye yönelik özel stratejilerin oluşturulması gerektiğini göstermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 35: Uluslararası Turizm Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi (ABD

Dolar)

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2013 yılı turizm geliri bir önceki yıla göre % 11,41 artarak 11,5 miyar ABD Dolar olmuştur. 2002 yılında 1,3 milyar ABD Dolar olan gelir, 2006 yılında 4,9 milyar ABD Dolara milyon ABD Dolar olan turizm geliri 2011 yılında %410 artışla 4,463 milyar ABD Dolara, 2012 yılında ise 10,3 milyar ABD Dolara ulaşmıştır.81 Birleşik Arap Emirlikleri turizm gelirlerinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 36: Turizm Gelirlerinin Yıllara Göre Değişimi (ABD Dolar)

81)World Development Indicators (WDI), December 2015 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Tourism-receipts, 18.04.2016.


SATURKSATURK

TÜİK turizm istatik verilerinde Batı Asya Ülkeleri olarak sınıflandırılmış olan Körfez Ülkelerinden 2015 yılında ülkemize gelen turist sayısı 3.563.993 kişdir. Ancak veriler incelendiğinde en fazla turist gönderen ülkelerin Irak ve Suriye gibi iç politik karışıklık yaşanan ülkeler olduğu gözlenmektedir. Bu ülkeler hariç tutulduğunda en çok turist 450.674 kişi ile Suudi Arabsitan’dan gelmiştir.82 Birleşik Arap Emirlikleri’nden ülkemize gelen turist sayısı 2012 yılında 48,071 kişi iken; bu sayı 2013 yılında 52,424 kişiye, 2014 yılında ise 53,736 kişiye ulaşmıştır.83 Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turist sayısında artış olmasına karşılık sağlık turizmi veya turisitin sağlığı kapsamında sunulan sağlık hizmetlerine ait veri bulunmamaktadır.

Körfez ülkelerinden 2015 yılında Türkiye’ye gelen turist sayıları grafikte verilmiştir.

Grafik 37:Körfez Ülkelerinden Türkiye’ye Gelen Turist Sayıları (2015)

n) Sağlık Turizmi

Dubai Sağlık Turizmi Grup Girişimi, Şeyh Hamdan Bin Mohammed bin Rashid Al Maktum’un bir açıklamasının ardından 2012 yılında kurulmuştur. Bubai’nin küresel bir sağlık turizmi merkezi oluşturulması amacı taşıyan bu girişimini başında Veliaht Prens bulunmaktadır. 84

82) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 18.04.201683) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 18.04.201684) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.


SATURKSATURK

Dubai Sağlık Kurumu ile Turizm ve Ticaret Pazarlama İdaresinin yaptığı ortaklık sayesinde Dubai Medikal Turizm Grubu çatısı altında Dubai Sağlık Şehri serbest bölgesine sağlık turisti çekmek amacıyla küresel teşvik uygulamaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri tarafından uygulanan küresel teşvik programı sayesinde sağlık turisti sayısında önemli bir artış sağlanmıştır. Dubai Sağlık Şehrine 2009 yılında 231.000 kişi, 2010 yılında 412.000 kişi ve 2012 yılında 502 bin kişi sağlık turizmi amacıyla gelmiştir.

85

Abu Dabi ve Dubai’de diğer özel sektör hastane ve tıp merkezleri de tıbbi tedavi amacıyla gelen sağlık turisti sayısında artış bildirilmiştir. Dubai Sağlık Kurumu, Dubai’ye gelen sağlık turisti sayısının yıllık %10-15 arasında artış gösterdiğini belirtmiştir. Dubai’nin sağlık turizmi pazarı International Euromonitor tarafından 2012 yılında yapılan bir araştırmaya göre 1,6 milyar ABD Dolarıdır.86

Dubai’ye gelen sağlık turistlerinin büyük çoğunluğu Körfez Bölgeleri ülkeleri ve Güney Asya, Rusya ve Orta Asya’dan gelen kişilerden oluşmaktadır. Raporlar Dubai’yi kendi ülkelerinde bulunmayan cerrahi işlemler nedeniyle tercih ettiklerini göstermektedir. Dubai sağlık turizmi sektörünün güçlendirmek ve sağlık turisti sayısını artırmak için özel sağlık sektörü ile işbirliği içinde yenilikçi uygulamalar geliştirmeye çalışmaktadır. Dubai; 40 dilden daha fazlasının konuşulduğu sağlık tesislerini, sağlık sektörünün güçlü alt yapısını, erişim kolaylığını, hizmet çeşitliliğini ve nitelikli sağlık personelini avantaj olarak görmektedir.87

85) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.86) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.87) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.


SATURKSATURKBÖLÜM 4:

Birleşik Arap Emirliklerin’de Sağlık


SATURKSATURK

BÖLÜM IVBİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ’NDE

SAĞLIK

1.Genel Durum

a) Sağlık Sistemi

Birleşik Arap Emirlikleri ’de ise sağlık hizmetlerinin yönetimi ve sosyal güvenlik hizmetleri Federal Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Sağlık Bakanı sağlık hizmetlerinin yönetiminden sorumludur. Federal Sağlık Bakanlığı Birleşik Arap Emirlikleri ’ndeki herkese, koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici ve sağlığı geliştirici hizmetlerin sağlanması sorumluluğunu üstlenmiştir. Sağlık Bakanlığı, en gelişmiş ülkelerdeki kadar kaliteli bir sağlık hizmeti vermekle ve ülkedeki tüm bireylerin bu hizmetlere ulaşabilmesini sağlamakla görevlidir. Bakanlık hizmetlerin mevzuata, hükümetin genel politikalarına ve yıllık planlara uygunluğunu denetler, diğer Bakanlıklarla işbirliği yapar. Federal Sağlık Bakanlığı kalitenin kontrolü için ulusal standartlar koymuştur. Birleşik Arap Emirlikleri ‘de bütçedeki en büyük pay Eğitim Bakanlığı’na ayrılırken, 2. sırayı Federal Sağlık Bakanlığı, 3. sırayı Sosyal Hizmetler Bakanlığı almaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de Federal Sağlık Bakanlığı yetkilerinin birçoğunu emirliklerdeki benzer bölüm başkanlıklarına devretmiştir.

Genel olarak Birleşik Arap Emirlikleri ekonomisinin performansı, küresel mali kriz sonrasında iyi işaretler vermektedir. Artan petrol fiyatları ve güçlü GSYH büyüme tahminlerine bağlı olarak önümüzdeki yıllarda hem kendi vatandaşları hem de yabancı ülke vatandaşları için yatırımın cazibesini artıracağı tahmin edilmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri ’de sağlık hizmetlerinin sunumu ve finansmanı kamu ağırlıklı olup, son zamanlarda gelişmekte olan birçok özel kuruluş mevcuttur. Ülkede sağlık hizmetlerinin talebi ve talebin finansmanı kamu ağırlıklıdır. Ülkenin kendi vatandaşlarına sağlık hizmetleri tamamen ücretsiz verilirken, yabancılara yıllık 300 Dirhem karşılığında verilir.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’nin küçük bir yüzölçümüne ve az nüfusa sahip olması nedeniyle sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliği yüksektir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde bütün emirliklere sağlık hizmetleri eşit, ücretsiz ve yaygın bir şekilde dağıtıldığı için geri kalmış bir bölge yoktur.

Birleşik Arap Emirlikleri ’nde sağlık hizmeti standartlarının, ülkenin güçlü ekonomik yapısı ve devletin sağlık sektörüne olan harcamalarının artması yüzünden, genel olarak yüksek olduğu düşünülmektedir. 2012 yılında, kişi başına düşen sağlık harcaması miktarı 1.547 ABD Dolardır. Söz konusu miktar diğer körfez ülkelerine göre oldukça yüksektir. Bu rakam Suudi Arabistan’da 917 ABD Dolardır. Gelecek beş yıl içinde toplam sağlık harcamalarının yerel para birimi cinsinden yıllık ortalama %17 artması beklenmektedir. Buna rağmen sağlık harcamalarının GSMH içindeki oranı hala %3,2 gibi oldukça düşük bir orandır.

Ülkede önceleri tedavi edici sağlık hizmetlerine önem verilmekteyken, Birleşik Arap Emirlikleri zamanla ekonomisindeki düzelmelerden, göçlerin artmasından ve teknoloji maliyetlerinin yükselmesinden sonra koruyucu sağlık hizmetlerine daha fazla önem vermeye başlamıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ‘de en küçük yerleşim yerlerinde birinci basamak sağlık hizmetlerini veren sağlık kurumları (sağlık ocakları, sağlık evleri vb.) bulunmaktadır. Bu sağlık merkezlerinde uzman hekimler ve danışman hekimler hizmet vermektedirler. Bu hekimlerin görevi gelen hastalara tedavi hizmeti vermek ve kendi imkânlarını aşan durumlarda hastaları il ve ilçe hastahanelerine sevk etmektedir. Koruyucu hekimlik dâhilinde yürütülen aşılama çalışmaları hükümet tarafından ücretsiz olarak verilmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde devlet hastahaneleri ve özel hastahaneler mevzuatları açısından Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak hizmet vermektedirler. Devlet hastahanelerinde her türlü hizmet vatandaşlara ücretsiz olarak verilmektedir. Özel hastahanelerde hizmetler ücretlidir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde özel sektör; günümüzde hastaneleri, poliklinikleri, teşhis ve tıbbi merkezleri ve klinikleriyle tedavi edici, koruyucu ve destekleyici hizmetler vermektedir.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı olmayan bireyler için (bu bireyler toplam nüfusun %80’ini oluşturur) yıllık 300 Dirhem (82 ABD ABD Doları) karşılığı Sağlık Kartı verilmektedir. Bu karta sahip bireyler Federal Sağlık Bakanlığı’na ait tüm sağlık hizmetlerinden en az ücretlerle faydalanabilmektedirler. Sağlık Kartı, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı olmayanlar için zorunludur, Bu kartın ya da sigortanın olmaması durumunda, yabancılar Birleşik Arap Emirlikleri’nde çalışma izni alamamaktadır.Birleşik Arap Emirlikleri ’nde ise sağlık insangücü çoğunlukla yabancı vatandaşlardan oluşmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri gerekli durumlarda dışarıdan hekim getirmekte, dışarıya hekim göndermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ’nde sağlık hizmetlerinde çalışan kadrolar çoğunlukla yabancı vatandaşlar tarafından kullanılmaktadır. Sağlık personeli sayısı yeterli ve dağılımı da dengelidir. Ayrıca hizmet içi eğitime önem verilmektedir.

Ülkede 2012 yılı itibariyle; 70 hastane, 15 enstitü, 150’den fazla temel sağlık merkezi ve klinik bulunmaktadır. Ayrıca 11 okul sağlığı merkezi, 10’u sadece anne ve çocuk sağlığı hizmeti veren 110 ihtisaslaşmış sağlık merkezi vardır.88

Birleşik Arap Emirlikleri’nde hastane yatak sayısı açığının 9000 adet civarında bulunduğu hesaplanırken, söz konusu açık sağlık sektöründe kapsamlı yatırım ihtiyacını gündeme getirmektedir. Dünya standartlarına göre sağlık sektöründe 250 kişi başına bir hastane yatağı düşmesi gerekirken, bu rakam Birleşik Arap Emirlikleri’nde 555’tir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde, 2015 senesine kadar hastane yatak sayısının 10.562’ye çıkartılması planlanmaktadır. Bu çerçevede, ülke genelinde 5,7 milyar ABD Dolar tutarında hastane projesi açıklanmıştır. 89

Son yıllarda yükselen petrol fiyatları ile beraber ekonomisini çeşitlendirme yönünde önemli gelişmeler gösteren Abu Dabi Emirliği, başlatmış olduğu yoğun altyapı, emlak ve turizm projeleri ile önemli sayılara ulaşacak biçimde yurtdışından göç almakta ve bu gelişmeler paralelinde sağlık hizmetleri sektörüne yönelik yeni

88) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.89) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.


SATURKSATURK

yatırım ihtiyacı doğmaktadır. Bu çerçevede, Abu Dabi Emirliği ağırlıklı olmak üzere, Birleşik Arap Emirlikleri’nde gündemde olan projeler dikkate alındığında, kısa vadede 2,9 milyar ABD Dolarlık sağlık sektörü yatırımının devreye sokulması beklenmektedir. 100 adet yeni hastanenin planlama safhasında olduğu sağlık sektörü pazar büyüklüğünün 2015 senesinde 12 milyar ABD Dolara ulaşacağı hesaplanmaktadır. Belirtilen yatırım trendini değerlendiren uluslararası tanınırlığı olan Cleveland Clinic ve John Hopkins gibi hastane zincirleri içinde bulunduğumuz dönem itibariyle Abu Dabi Emirliğinde büyük ölçekli projeler başlatmışlardır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde ilaç pazarının 2 milyar ABD Doları civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak yerel üretim bu pazarın sadece %10’unu oluşturur. Geri kalan kısım yabancı ülkelerden sağlanmaktadır ve bu ülkelerin çoğu Avrupa’dadır. Yerli üretim büyük oranda jenerik ilaçlardan oluşur. Sağlık-medikal sektörü ihtiyacının %90’ını ithalat yoluyla karşılayan Birleşik Arap Emirlikleri bu anlamda eczacılık ve medikal ürünlerin pazarlanmasına yönelik giderek artan bir potansiyel arz etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık-medikal sektörü ihtiyacının %90’ını ithalat yoluyla karşılamaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de ilaç sektörü satışlarının % 20’si iç pazara yapılmakta olup; satışların %80’ni ihracata yöneliktir. Tanınmış ilaç markaları re-export yapılmaktadır. Özellikle Hindistan, Pakistan ve İran ilaç sektöründe başlıca reexport pazarlarıdır. Yerel ilaç üreticisi Neopharma, küresel ilaç üreticisi Alman Merch ile ilaç üretimi yapmak üzere anlaşma yapmıştır. Üretim 2013 yılı içinde başlayacaktır. Söz konusu anlaşma Birleşik Arap Emirlikleri ’de yerel ve uluslararası ilaç üreticisi firmalar arasındaki ilk anlaşmadır. Bunun yanında, yapımı yeni başlatılacak hastane projeleri için medikal ekipman ve mobilya türü donanım ihtiyacının dış tedarikçi proje firmaları aracılığıyla karşılanacak olması da Birleşik Arap Emirlikleri ’ye yönelik ihracat fırsatlarını artırmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri ’de tüketicilerin tanınmış ilaç sektörü firmalarının vitamin ve benzeri ürünlerine talebi yüksektir. Tüketiciler bu ürünlere yüksek fiyatlar ödemektedir.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri ’de geleneksel tıp uygulamaları kurumsallaşmış ve Federal Sağlık Bakanlığı tarafından denetlenip, sınırları belirlenmiştir.

b) Genel Sağlık Durumu

Refah durumunun iyi olmasından kaynaklanan yüksek seviyedeki sağlık hizmeti sunumu, birtakım gözlenemeyen durumları ve riskleri beraberinde getirmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde ölüme sebep olan kalp-damar hastalıkları, trafik kazaları ve kanser topluma bedel ödetmeye devam etmektedir. Kalp-damar hastalıkları, yüksek tansiyon ve şeker hastalıkları ile ilgili kontrol ve koruma amaçlı yapılmış programlar bulunmaktadır. 90

Sağlık Bakanlığı, 2020 yılına kadar ülkedeki kanser vakalarını %40’a indirmek için bir Ulusal Kanser Komitesi kurmuş ve Ulusal Kanser Programı geliştirmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri ’nde görülen kanser vakalarının %40’ı sigarayla ilişkilidir. Bu vakaların %70’i ölümle sonuçlanmaktadır.91

Son zamanlarda yapılan çalışmalara göre Birleşik Arap Emirlikleri’nde yıllık tütün kullanımıyla ilgili yapılan harcamalar 545 milyon Dirhem’e ulaşmıştır. Bu paranın 245 milyon Dirhem’i doğrudan tütün kullanımından kaynaklanan hastalıkların tedavisi için harcanmıştır. Tütün kullanımını azaltma çabalarının bir parçası olarak, 18 yaşın altındakilere sigara satılmasının yasaklanmasıyla ilgili bir federal yasa taslağı hazırlanmıştır. Ayrıca bu yasa taslağı tütün reklamlarıyla ilgili kısıtlamaları, topluma açık yerlerde sigara içilmesinin yasaklanması ve tütün ürünlerine ağır vergiler getirilmesi konularını da içermektedir. 92

Trafik kazalarının sebep olduğu ölümlerin ekonomik ve piskolojik öneminden dolayı Federal Sağlık Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığı’nın Trafik Bölümü’yle birlikte bu problemin çözümü için ayrıntılı bir strateji üzerinde çalışmaktadırlar. 93

Birleşik Arap Emirlikleri ’de 1985 yılında AIDS hastalığının bulaşmasını engellemek ve ülkeye girişini kontrol etmek amacıyla ulusal AIDS kontrol ve engelleme programını başlatılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, Birleşik Arap Emirlikleri ’nde 2002–2003 yılı itibariyle HIV/AIDS hastalığı olan yaşayan kişi sayısı 1,000’den azdır. 94 90) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.04.2016.91) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.04.2016.92)UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.04.2016.93) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.04.2016.94) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Raporuna göre 2004 yılında 49. sıradayken, 2005 yılında 41. sıraya yükselmiştir. Bu rapor, insan gelişimiyle ilgili 3 boyuta odaklanmıştır; uzun ve sağlıklı yaşam, eğitim durumu ve asgari bir yaşam standardına sahip olmak. 95

c) Dünya Sağlık Ödülü

Birleşik Arap Emirlikleri ’nde Dünya Sağlık Örgütü ölçütlerine bağlılık Şeyh Zayed bin Sultan Al Nahyan döneminin sonlarında başlamıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin Dünya Sağlık Örgütü’ne destekleri Başkan H.H. Şeyh Khalifa bin Zayed Al Nahyan döneminde en yüksek seviyeye çıkmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin 2005 yılında verdiği Dünya Sağlık Ödülünü almaya kadın ve çocuk sağlığına gösterdiği inanılmaz ilgi ve katkısından dolayı Ürdün Kralı 2. Abdullah’ın eşi Kraliçe Rania Al Abdullah layık görülmüştür.

2. Sağlık Sistemi

a) Düzenleyici Kurumlar

i. Sağlık Bakanlığı

Sağlık Bakanlığı, ülke çapında sağlık politikalarının belirlenmesi, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve sağlık hizmetlerini ülke genelinde erişilebilir kalmasını sağlamaktan sorumlu federal kurumdur.

Sağlık Bakanlığı, aynı zamanda Kuzey Emirlikleri birinci basamak sağlık hizmetleri düzenleyicisidir. Abu Dabi ve Dubai Emirlikleri tarafından işletilen sağlık kuruluşlar doğrudan kendi Emirliklerinin sağlık ihtiyaçlarına hizmet etmektedir. Federal Sağlık Otoritesi (FHA), Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin verimliliğini ve rekabet gücünü artırmaya odaklanarak, Sağlık Bakanlığı için yönetici sorumluluklarını kendi bölgelerinde üstlenmektedir.96 Sağlık Bakanı’na işlerinde 3 bakan yardımcısı yardım eder.97

95) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.96) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.97)Ministry of Helath, http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/OrganizationStructure.aspx,08.04.2016.


SATURKSATURK

Şekil 6: Federal Sağlık Bakanlığı

Federal Sağlık Bakanlığı sağlık hizmeti konularının yönetimiyle ilgilenir. Bakanlık ulusal stratejiler, düzenlemeler, ilaçların onanması gibi konularda tek yetkili mercidir. Eskiden ülke genelindeki tüm hastanelerin sorumluklarını Federal Sağlık Bakanlığı yerine getirirken, yapılan bir değişiklikle Bakanlık bu sorumluluklarını yerel emirliklerdeki farklı bölümlere devretmiştir. Yapılan değişikliklerle Abu Dabi, Al Ain ve diğer Batı bölgeleri de Federal Sağlık Bakanlığı’ndan ayrılmışlardır.98 Birleşik Arap Emirlikleri düzenlemiş olduğu sağlık politikaları ile aşağıdaki amaçlara ulaşmaya çalışmaktadır:

a) Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerinde en iyi standartlara ulaşılması ve bunların sürekliliğinin sağlanmasıb) Genel olarak ölüm hızı, hastalık Hızı ve kaza Hızlarının parçalar halinde azaltılması.c) Özellikle çocuklara ve öğrencilere yönelik, paraziter hastalıklar ve enfeksiyon hastalıklarının kontrolü ve ortadan kaldırılması.d) Kronik hastalıkların erken tanı ve tedavisinin yapılmasıe) Engelli ve yaşlılara gerekli sağlık hizmetlerinin sağlanmasıf) Birleşik Arap Emirlikleri’nin sağlık politikalarının başlıca odak noktalarından anne ve çocuk sağlığı ile ilgili hedefler, doğum öncesi ve doğum sonrası ölüm hızı, kaba doğum hızı ve bebek ölüm hızları ile ilgili gerekli parametrelerin kontrol edilmesi.g) Güvenli annelik için sağlıklı beslenme ve fiziksel egzersiz programlarının geliştirilmesi.

98) Ministry of Helath, http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/OrganizationStructure.aspx,08.04.2016.


SATURKSATURK

h) Kadınları enfeksiyon hastalıklarına karşı korumak için aşılanması ve evlilik öncesi danışmanlık hizmetlerinin sağlanması.i) Beş yaş altı çocuk ölüm hızının azaltılması.j) 2010 yılına kadar, çocukların aşılama oranın çocuk nüfusunun %98’ini kapsayacak şekilde arttırılması.k) Bulaşıcı hastalıklar için koruma programlarının geliştirilmesi ve tüm enfeksiyon hastalıklarına karşı aşılmanın arttırılması ve bu hastalıkların kontrolünün sağlanması.99

ii. Federal Maliye Bakanlığı

Birleşik Arap Emirlikleri Maliye Bakanlığı, sağlık sektörü ile sigortacılık işlemleri yönüyle ilgilenen federal bir otoritedir. Mesela Federal Maliye Bakanlığı 7 emirlikte uygulanmak üzere zorunlu sağlık sigortası ve yeni sağlık sigorta programının hazırlanmasını yürütmektedir.100

iii. Federal Sağlık Sigortası Kurumu (FHIA)

Federal Sağlık Sigortası Kurumu hala gelişim evresindedir. Bu aşamada Sağlık Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı tarafından denetlenmektedir. Ancak gelecekte tek başına müstakil bir organizasyon olacaktır. Kurum; Emirlikler düzeyinde kayıtlar, sağlık sigortası yetkileri, ruhsatlandırma ve hizmet sunucular için usul ve esasların belirlenmesinden ve yönetilmesinden sorumludur.101

iv. Dubai Sağlık Kurumu (DHA)

Dubai Sağlık Kurumu, Dubai emirliğinin sağlık sektörünün düzenleyicisi, denetleyicisi, uygulayıcısıdır. Ayrıca emirlik genelinde sağlık politikalarının ve stratejilerinin belirlenmesi sorumluluğu vardır. Kurum tıbbi araştırma izinlerinin verilmesi, serbest sağlık bölgelerindeki tüm sağlık tesislerinin ruhsatlandırılması işlemlerini de yürütür. Ayrıca diyabet ile mücadele ve tedavi programları, kurum için özel bir odaktır.102

v. Abu Dabi Sağlık Kurumu (HAAD) Abu Dabi Sağlık Kurumu, mali ve idari bağımsızlığa sahip bir sağlık otoritesidir. Kurum, sağlık tesisleri, sağlık sigortası, klinisyenler ve politika düzeyinde sağlık hizmetlerinin yönetimine nezaret eder.103 99) Ministry of Helath, http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/OrganizationStructure.aspx,08.04.2016.100) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.101) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.102) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.103) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.


SATURKSATURK

3. Sağlık Hizmet Sağlayıcıları ve Geliştiricileri

i. Abu Dabi Sağlık Hizmetleri Şirketi (SEHA) Abu Dabi Sağlık Hizmetleri Şirketi Abu Dabi devletine ait bir şirkettir. Bu şirket, Emirlikteki sağlık hizmetini ve hastaneleri yönetir.104

ii. Dubai Sağlık Kurumu (DHA)

Dubai Sağlık Kurumu, düzenleyici olarak ikili bir rol oynar. Bu kapsamda Dubai ve serbest ticaret bölgelerinde tüm kamu sağlık tesisleri, hastaneler, klinikler ve diğer hizmetleri yönetir.105

iii. Sağlık Bakanlığı (MoH)

Sağlık Bakanlığı ülkenin sağlık politikasının yönetilmesi ve sunulmasında ikili bir rol oynamaktadır. Kuzey Emirlikleri sağlık hizmetlerinin sunulması yanında Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin yönetilmesi görevi vardır. Emirlik düzeyinde düzenleyici ve uygulayıcı kurumlar; Sharjah, Fujairah, Ras Al Khaimah, Umm Al Quwain ve Ajman’dır.106

iv. Mubadala Sağlık Bakım Şirketi

Mubadala Sağlık Bakım, temel sosyal altyapı oluşturmak, ekonomik çeşitlendirme ve Birleşik Arap Emirlikleri sağlık stratejisini desteklemek için Abu Dabi hükümeti tarafından kurulan sağlık odaklı bir yatırım ve geliştirme şirketidir. Şirket, Emirliğin uzmanlık gerektiren bakım gereksinimlerini karşılamak üzere tasarlanmıştır. Bu kapsamda; diyabet bakımı ve araştırma, ortopedi, omurga, fizyoterapi ve rehabilitasyon, birinci basamak, görüntüleme, visseral tıp ve tıbbi tanı testlerine odaklı hizmetler vermektedir.107 Mubadala Sağlık, hastaları etkileyen karmaşık bakım gereksinimlerini karşılamak için tasarlanmış devlet hastaneleri oluşturmak üzere Cleveland Clinic ile çalışmaktadır.

Bu kapsamda 30’dan fazla tıbbi ve cerrahi alanı içeren hastane, beş Mükemmeliyet Merkezi, kalp ve Damar, Nörolojik, Sindirim Hastalıkları Göz ve Solunum ve Yoğun Bakım içinde Enstitüleri bulunmaktadır.108

104) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.105) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.106) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.107) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.108) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.


SATURKSATURK

4) Özel Sektör

Hükümetin yeterli teşvikiyle günümüzde Birleşik Arap Emirlikleri’nde birçok özel hastahane hizmet vermektedir. Bu hastahanelerin her biri dünya çapında tıbbi ilerlemelerle aynı seviyede ilerlemek için gayret edilmektedir. Eskiden sağlık hizmetleri bu kadar ilerlememişken, tüm yük devletin sırtındaydı ve devlet tüm bireylere kaliteli sağlık hizmetlerini ücretsiz sağlamaya çalışıyordu. Al Wasl, Rashid, Dubai, Al Baraha Hastahanelerini ve koruyucu sağlık hizmetleri merkezlerini çok sayıda kişi kullanıyordu ve geçmiş yıllarda devlet hastahaneleri hastaya tedavi sunamadığı zaman hastaların çoğu özel hizmet alabilmek için denizaşırı ülkelere gidip yüksek harcamalar yapıyorlardı. Fakat tüm bunlar Welcare, American, New Medical Center, Al Zahra, Zulekha, Emirates ve Belhoul gibi özel hastahanelerin kurulmasıyla değişti.109

Sağlık hizmetleri ücretsiz olduğundan sistem suiistimal ediliyordu, komşu ülkelerden gelen insanlar Birleşik Arap Emirlikleri ’nin ücretsiz sağlık imkânlarından faydalanıyorlardı. 1996 yılından sonra dikkatle yürütülen bir fizibilite çalışması sonucunda, ihtiyaç duyulanın, batı tarzı sağlık hizmeti sistemi olduğu görüldü. Bazı insanlar Amerikan sistemi sağlık hizmeti isterken, diğerleri de Amerikan sisteminde neyin vaat edildiğinin dikkatlice ölçülüp biçilmesi gerektiğini öne sürüyordu. Bu nedenle akreditasyon ihtiyacı gündeme geldi. Bu tip akreditasyon ve re-akreditasyonların çalışmaları sürekli gelişimleri takip etmek ve standartları yüksek tutmak üzerine odaklanmıştır.110

Amerikan Hastanesi gibi özel sağlık hizmeti veren hastaneler, hastalarına kusursuz kalitede sağlık hizmeti sunmaktadır. Hastalara birincil, ikincil ve üçüncül sağlık hizmetleri verilmektedir. Örneğin; Amerikan hastanesinde sunulan eklem değişimi hizmeti, dünyanın en iyilerinden biridir ve bu konuda dünyaca ünlü Dundee Üniversitesi ile aynı seviyede hizmet vermektedir.111

Birleşik Arap Emirlikleri özel sağlık sektörü; tedavi hizmetleri, koruyucu ve geliştirici sağlık hizmetleri, poliklinik hizmetleri, teşhis ve görüntüleme hizmetleri sunan hastane, klinik, poliklinik ve sağlık merkezlerine sahiptir. Özel sağlık kuruluşları daha ziyade büyük şehirlerde bulunmaktadırlar. Ülkedeki özel sektöreü ait sağlık tesisi sayısı 869’a ulaşmıştır.112 Özel sektöre ait sağlık tesislerinin türlere göre dağılımı şöyledir:

109) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.110) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.04.2016111) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.112) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO


SATURKSATURK5. Sağlık Hizmetlerinin Sunum Sistemi

Birleşik Arap Emirlikleri’nde sağlık hizmetlerinin sunumu genel ve uzmanlaşmış sağlık hizmeti sunan şu tip tesisler tarafından sağlanmaktadır:

a) Temel Sağlık Hizmeti Kuruluşları b) Halk Sağlığı Kuruluşlarıc) Geleneksel Tıp Uygulamlarıd) Uzmanlaşmış sağlık merkezlerie) Acil Servis Hizmetlerif) Hastane Hizmetlerig) Ruh Sağlığı Hizmetleri h Rehabilitasyon Hizmetleri

i) Okul Sağlık Birimleri

a) Temel Sağlık Hizmetleri

Birleşik Arap Emirlikleri’nde temel sağlık hizmetleri; birinci basamak sağlık hizmetleri, ana ve çocuk sağlığı klinikleri, okul sağlığı kliinkleri, diş klinikleri le bunlara ilaveten amam uygun birinci basamak sağlık merkezleri, hastane poliklinikleri, ve acil servisler aracılığıyla sunulmaktadır. Temel sağlık hizmetleri sunan sağlık kuruluşlarının daha donanamlı olan sağlık merkezleriyle entegrasyonu tam olarak sağlanamamıştır.

Özel Tıp Enstitüsü

Uzmanlaşmış Klinik

Teşhis Merkezi

TOPLAM

Genel Klinik

Klinik

Sağlık Merkezi

Hastane

4

87

35

186

187

213

181

869


SATURKSATURK

Özellikle labratuvar, görüntüleme hizmetleri yeterli düzeyde sunulamamaktadır.113 Temel sağlık hizmetleri topluma kapsamlı sağlık hizmetlerinin sunulmöasında ilk temas noktası olarak kabul edilir. Birleşik Arap Emirlikleri , temel sağlık hizmetlerini 1984 yılında Alma Ata Bildirgesini imzaladıktan sonra benimsemiş ve ilk başlatan ülkelerden biri olmuştur.114

Temel sağlık hizmetleri sunan kuruluşlar arasında yer alan sağlık merkezleri zaman içinde ağız ve diş sağlığı hizmetlerini veren kliniklerin yerini almıştır. Doğum öncesi hizmet, aşılama, beslenme eğitimini içeren ana- çocuk sağlığı gibi hizmetler de bu kapsam içinde sunulmaktadır. Koruyucu sağlık hizmetlerini ve ana çocuk sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik geniş bir program uygulanmaktadır. Ana çocuk sağlığı, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi için ileri sürülen bütün stratejilerde büyük bir önceliğe sahiptir. Ana çocuk sağlığı programları genel olarak anne ve çocuk doğuracak kadınların sağlık hizmetini içermektedir. Hamile kadınlar, ana ve çocuk sağlığı alanından ihtisaslaşmış merkezlerden ve koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulduğu sağlık kuruluşlarından kapsamlı hizmet almaktadırlar. Programın başarısı sadece düşük olan çocuk ölüm hızını değil aynı zamanda düşük olan anne ölüm hızını da etkilemektedir. Çocuk sağlığı hizmetleri, beş yaşın altındaki bütün çocuklara sunulmaktadır. Bu hizmetler çocuğun doğumundan hemen sonra başlar; çocuğun boy-kilo oranı düzenli olarak ölçülür, ulusal aşılama programındaki özel şemaya göre gerekli olan aşılar uygulanır. Buna ek olarak beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi ve emzirmeyi teşvik programları yürütülmektedir.115

Ulusal bağışıklama programını uygulayan, anne sütüyle beslenmeyi öneren ve beslenme önerilerini sunan neonatal hizmetlerin uygulanması da sürmektedir. Bu ulusal program, etkililiğini doğuştan olan ve kalıtsal hastalıkların erken teşhisinde de göstermektedir. Meme kanseri için yapılan görüntüleme programı 40 yaşın üzerindeki bütün kadınları kapsayan seviyeye ulaşmıştır ve rahim kanserinin erken teşhisi için benzer bir program uygulanmaktadır.116

Birleşik Arap Emirlikleri’nde 1960’dan beri uygulanan bağışıklama programı kapsamında çocuklar, düzenli olarak hepatit B, boğmaca, çocuk felci, tetanos, difteri, 113) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.114) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.115) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.116) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

kızamık ve tüberküloza karşı aşılanmaktadırlar. Aşılama oranında büyük başarı sağlanmıştır.

Ülke için önemli olan hastalıkların kontrolü için Birleşik Arap Emirlikleri , Amerika Hastalık Kontrolü Merkezi ile işbirliği yapmaktadır. Daha önceleri Birleşik Arap Emirlikleri ’nde çok yaygın olarak görülen sıtma, kızamık ve çocuk felci gibi enfeksiyon hastalıkları artık görülmemektedir. Doğum öncesi ve doğum sonrası sağlık hizmetleri ise dünyanın en gelişmiş ülkeleri ile aynı seviyededir. Aynı zamanda insanları etkileyen hastalıkları taşıma ihtimali olan hayvanların Birleşik Arap Emirlikleri ’ne girişini sınırlamaya yönelik önlemler alınmaktadır.117

Federal Sağlık Bakanlığı toplumun büyük bir kısmının iyi olma hallerini ve sağlığını olumsuz olarak etkileyen uygunsuz tavır ve davranışların değişimi için etkili bir metot olarak sağlık eğitimini gördüğünden, sağlık eğitimine özel bir ilgi veriyor. Bu amacına ulaşabilmek için bütün tıbbi bölgelerde Federal Sağlık Bakanlığı bünyesinde koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde Sağlık Eğitim Bölümü kurulmuştur. Bu bölümün amacı halkın sağlık bilinçliliğinin arttırılmasıdır. Bu bölüm ayrıca Dünya Sağlık Örgütü ile işbirliği içinde kanserden korunma, beslenme ve kronik hastalıklar gibi konularda konferanslar organize ederler.118

“2005 Dünya Sigara Bırakma Günü’nde”, hükümet ve özel organizasyonlar tarafından gerçekleştirilen faaliyetler, Birleşik Arap Emirlikleri’nde ulusal ve uluslararası sağlık bilincinin arttığını göstermiştir. Abu Dabi’de; koruyucu tıp bölümü, çeşitli bilinçlenme programları uygulanmıştır. Bu programlar; klinik testler, sağlık profesyonellerince tütün kullanımı hakkında sağlık dersleri ve bir de mobil sigara bırakma kliniği içermektedir.119

b) Halk Sağlığı Kuruluşları

Son otuz yılda hızla değişen nüfus ve demografik profil nedeniyle Sağlık Bakanlığı sağlık hizmetlerine erişimi artırmak ve daha kaliteli sağlık hizmeti sunabilmek üzere, 1989 yılında teşkilat yapısını ve yetkilerini yeniden düzenlemiştir. Bu kapsamda Bakanlar Kurulunun 36 numaralı kararının 11. Maddesine istinaden yetkilerini emirliklere ve yerel otoritelere devretmiştir. Çıkartılan bu kararla, kendi sağlığını geliştirme,

117) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.118) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.119) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

planlama, idari ve teknik düzenleme kapasitesine sahip 9 bölge oluşturulmuştur. Federal Sağlık Bakanlığı, Birleşik Arap Emirlikleri genelinde ve Kuzey Emirliğindeki tüm hastanelerin faaliyetlerinde sorumludur.

Temel sağlık hizmetlerinin de içinde olduğu halk sağlığı hizmetleri; kamu özel ve geleneksel modern karışımı bir dengede ağırlıklı olarak hükümet sorumluluğunda yürütülen bir hizmettir.120 Son beş yılda halk sağlığı hizmetlerinde önemli değişiklikler yapılmış ve bu hizmetlerden herkesin (yabancılar hariç) ücretsiz olarak yararlanması sağlanmıştır. Halk sağlığı hizmetlerinde yapılan değişikliklerle hastaneler yapılan başvurularda %50’ye varan azalma sağlanmıştır.121

Birleşik Arap Emirlikleri, halk sağlığı sektöründe 1,000 kişi başına 0,7 hekim, 2,2 hemşire ve 1,5 hasta yatağı düşmektedir. Bu oranlar gelişmiş ülkelere göre düşüktür.122 Ancak Körfez Bölgesi ülkeleri ile karşılaştırıldığında nispeten daha iyi durumdadır. Birleşik Arap Emirlikleri Halk sağlığı göstergeleri grafikte verilmiştir.

Grafik 38: Halk Sağlığı Göstergeleri

120) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.121) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.122) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

c) Geleneksel Tıp Uygulamaları

Birleşik Arap Emirlikleri ’nde 1995’te bitkisel tıp malzemelerinin satış ve kullanımını düzenlemek amacıyla federal bir kanun çıkarılmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ’ndeki bitkisel tedavi kullanımının ani artışı ile 2000 ve 2001 yılları arasında ithal edilen bitkisel tıpla alakalı maddeler 4 kat artmıştır ve geleneksel tıp alanının düzenlenmesi ve uygulanmasının bölgeler arası uyumu birincil önem kazanmıştır. Federal Sağlık Bakanlığı 2 komiteden oluşan Geleneksel Tıp Ofisi’ni kurmuştur. Komitelerden bir tanesi geleneksel ve destekleyici tıp uygulayıcılarının lisansı ve uygulama kurallarının belirlenmesi için, diğeri ise geleneksel tıp uygulamasının derecesinin değerlendirilmesi ile ilgilidir. Yeni düzenlemeler altında bitkisel karışımlar, doktor tavsiyesi ile Federal Sağlık Bakanlığı’na bağlı bitkisel tıp merkezlerinde satılmaktadır. Bu tip merkezlerde çalışan eczacı ve asistanları Bakanlık tarafından ruhsatlandırılmaktadır.123 1996’da bitkisel araştırma ve geleneksel tıp için ZAYED kompleksi kurulmuştur. Bu kompleks bitki ve çiçeklerle ilgili araştırmayı ilerletmek dışında (bu işlemlerin çoğu Birleşik Arap Emirlikleri ’de yapılıyor), kronik hastalıkların tedavisi ile de ilgilenmektedir. Bu kompleksin şeker hastalığı, yüksek tansiyon, eklem iltihabı ve ülserler gibi kronik hastalıkların tedavisinde elde ettiği başarı sayesinde, WHO bu kompleksi Ortadoğu’daki geleneksel tıbbın bölgesel merkezi olarak kabul etmiştir.124

d) Uzmanlaşmış Sağlık Merkezleri

Dubai Sağlık Hizmetleri Merkezinin yapımına yapılan yatırım yaklaşık 11 milyar Dirhem civarındadır. Merkezin yapımının ikinci bölümünün planlanması %90 oranında tamamlanmıştır. Arap Dünyası’ndaki en yüksek kalite standartlarına sahip sağlık hizmetlerinin sağlamasını amaçlamaktadır. Bölüm iki, bölüm bire kıyasla hem boyut hem de harcama bağlamında dört kat daha büyüktür. Bölüm bir, bin yatak kapasiteli çocuk, kadın hastalıkları ve doğum, kanser, kalp, diyabet, plastik cerrahi, göz ve ortopedi üzerine branşlaşmış hastanelerden oluşur. Bölüm iki, rehabilitasyon merkezi, hemşirelik, obezite ve beslenme, geleneksel tıp ve eczacılıkla ilgili kuruluşları içerecektir.

DSHM’nin amacı orta doğudaki yıllık sağlık ve hemşirelik harcamalarının %2’sini buraya çekmektir. Her yıl bu harcamalar tahmini olarak 72 milyar ABD ABD Dolarıdır. Bu merkezin başlıca hizmetleri:

• Bakımın niteliğiyle alakalı kalite testini kanıtlamak,

123) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.124) WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

• Sağlık bakımı uzmanlarının yetki anlaşması ve güven belgesini sağlamak,• DSHM içerisinde çalışacak uygulamalar için yetki anlaşması sağlamak,• Kaliteli yönetim standartlarında uzmanlar yetiştirmek,• Bölgede devam eden tıp eğitiminde programların uygulanması,• Hastanın güvenliğinin sağlanabilmesi için görüntüleme sistemlerinin kalite standartlarının desteklenmesi.

DSHM, altı ana açıdan global standart sertifikalarını elde etmiştir. Bunlar; satış, pazarlama, tıp eğitimi mezuniyeti sonrası yöneticilik, ticari lisans, sağlık bakımı uygulamaları ve yapım izni konularıyla alakalıdır.

e) Hastane Hizmetleri

Tedavi edici hizmetlere devlet tarafından özel bir önem verilmektedir. Bu hizmetler modern tesis, donanım ve cihazlarla desteklenmektedir. Ayrıca Federal Sağlık Bakanlığı sağlık merkezleri, hastahaneler ve bu yönde hizmet veren diğer birimler arasında ağ kurarak, toplumun ihtiyaçlarının karşılanması ve yeni teknolojilerin nüfusun yaşadığı her alanda kullanılabilir hale gelmesini sağlamıştır.

Federal Sağlık Bakanlığı’nın tedavi edici hizmetleri, merkezi bölüm başkanlıklarınca ve diğer bütün tıbbi bölgelerde denk bölümler tarafından kontrol edilmektedirler. Bu bölümlerin hazırladıkları ulusal planlar Federal Sağlık Bakanlığı’nın koyduğu standartlar ve düzenlemelerle uygun olmak zorundadır.

Arap İnsani Gelişim Raporuna göre, Birleşik Arap Emirlikleri ’nde bebek ölüm hızı ve anne ölüm hızında belirgin düşüşler olmuştur. Yeni doğan ölüm hızı 1,000’de 5,54’e, bebek ölüm hızı ise binde 7,7’ye düşürülmüştür. 2004 yılında anne ölüm hızı 100,000’de 0,01’e düşürülmüştür. Bu yüksek standartların bir sonucu olarak sağlık sisteminin bütün aşamalarında, Avrupa ve Kuzey Amerika düzeyine ulaşılmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de ömür uzunluğu 78 yıldır (4/246).

Birleşik Arap Emirlikleri hastaneleri tarafından 2013 yılında toplam 13.347.787 kişiye hizmet verilmiştir. Bunların 12.996.538’i yatan hasta, 351.249’u ise ayakta hastadır. Ayakta hasta hizmetlerinin %35,6’sı (4.626.005) kamu sağlık sektörüne ait kuruluşlar tarafından verilirken %64,4’ü (8.370.533) özel sağlık sektörüne ait kuruluşlar tarafından verilmiştir.125



SATURKSATURK

2013 yılında kamu ve özel sektör hastaneleri tarafından verilen hizmetlere ilişkin veriler grafikte verilmiştir.

Grafik 39: Kamu Ve Özel Sektör Hastaneleri Tarafından Verilen Hizmetlere

İlişkin Veriler (2013)

Birleşik Arap Emirlikleri ’de kamu sektörü hastanelerine kişi başına başvuru yılda 0,5 iken özel sektör hastanelerine kişi başına başvuru yılda 0,9’dur. Hastanede kalış süresi 2,3 ile 5.71 arasında değişmektedir. Yatak doluluk oranı %56,6’dır.126



SATURKSATURK

f) Özel Hastaneler

Birleşik Arap Emirlikleri sağlık hizmet sunumunda kamu sağlık sektörünün payı %36,4 iken özel sektörün payı %63,6’dır. Yatak kapasitesi bakımından kamu sağlık sektörünün payı %73,1, özel sağlık sektörünün payı ise %26,9’dur. Toplam 3.196 kliniğin sadece %8’i (269) kamu sektörüne aitken, %98’ine karşılık gelen 2.927 klinik özel sektöre aittir. Bu verilerden de anlaşılacağı üzere özel sağlık, ülke sağlık sisteminde büyük bir pay sahibidir.127 Kamu ve özel hastane sayısı ve hasta yataklarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 40: Kamu Ve Özel Hastane Sayısı Ve Hasta Yataklarının Yıllara Göre Değişimi (2007-2011)

Colliers International’ın tahminlerine göre Birleşik Arap Emirlikleri özel sektörüne ait hastanelerin toplam değeri 2013 yılı itibariyle 6,1 milyar ABD Dolarıdır. 2020 yılında özel hastanelerin değerinin 13 milyar ABD Dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. g) İlaç Endüstrisi

Birleşik Arap Emirlikleri ’nde ilaç pazarının 2 milyar ABD ABD Doları civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak yerel üretim bu pazarın sadece %10’unu oluşturmaktadır. Geri kalan kısım yabancı ülkelerden ithalat yoluyla sağlanmaktadır. Ilaç ithalatı genel



SATURKSATURK

olarak ABD ve Avrupa ülkelerinden yapılmaktadır. Yerli üretim büyük oranda jenerik ilaçlardan oluşmaktadır. Eczacılık endüstrisi ürünleri ayrıca ihraç edilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin ilaç ihraç ettiği en önemli ülkeler İran ve Pakistan’dır. Bu iki ülkenin yanında Yemen ve Somali’ye de ilaç ihraç edilmektedir. Günümüzde Sudan, Mısır, Bahreyn ve Lübnan’a da ihracat artmıştır.128

İlaç pazarı, büyük oranda Birleşik Arap Emirlikleri ’nin Abu Dabi ve Dubai Emirliklerinde yoğunlaşmaktadır. Eczacılık sektörünün pazar payı, özellikle devletin, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı olmayan kalıcı bireylere ücretsiz sağlık hizmeti vermemeye başlamasından sonra artmıştır. Federal Sağlık Bakanlığı ve Dubai Emirliği Sağlık Ve Tıp Hizmetleri Bölümü Birleşik Arap Emirlikleri ’ndeki eczacılıkla ilgili en büyük tüketicilerdendir. Federal Sağlık Bakanlığının ilaç ve diğer kimyasallar için ayırdığı yıllık bütçe 200 milyon Dirhemin üzerindedir.129

Eczacılıkla ilgili pazar; istatistiklere göre yerli talepler, artan nüfus, yaşam standartlarının yükselmesi ve endüstrileşme gibi sebeplerden dolayı yıllık %12 oranında artış göstermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ilaç endütrisinin, 2019 yılına kadar yıllık bileşik bazda yaklaşık olarak %14,5 oranında büyüme gerçekleştirerek büyüklüğünün 3,58 milyar ABD Dolara ulaşması beklenmektedir. Dünyanın en büyük ilaç şirketlerinin birçoğu -Johnson & Johnson, Sanofi-Aventis, MSD, Bayer, Merck Serano, Eli Lilly ve AstraZeneca dahil olmak üzere- Birleşik Arap Emirlikleri ’de bir varlığa sahiptir. Bu sektörde Birleşik Arap Emirlikleri ’nin bir dizi özel ilaç dağıtım şirketi ve üretim şirketi de vardır. Bunlar arasında; Pharmatrade, NEOPHARMA ve diğerleri bulunmaktadır. Tıbbi cihaz pazarının %28,5’ine ABD şirketleri hakimdir. GE Helthcare şirketi Birleşik Arap Emirlikleri ’de sağlam bir varlığa sahiptir.130

h) Ruh Sağlığı Hizmetleri

Birleşik Arap Emirlikleri Toplum Geliştirme Kurumu (DHA) tarafından 2010 yılında yapılan bir araştırmanın sonuçları ülkenin ruh sağlığı durumu hakkında bazı ipuçları vermektedir. Bu araştırma sonuçlarına göre; Birleşik Arap Emirlikleri sakinlerinin %20’si depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk ve şizofreni dâhil olmak üzere zihinsel ya da psikolojik bozukluk çeşitlerinden muzdariptir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları bu rahatsızlıkları için geleneksel şifacıları ve alternatif tıp yöntemlerine

128) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.129) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.130) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

sıklıkla müracaat emektedir. Yapılan başka bir araştırmada çocuklarda yaşanan ruh sağlığı sorunlarına için ailelerin %37’si ruh sağlığı uzmanından yardım istemektedir.131

1992 yılında ergenler üzerinde yapılan bir araştırma sonucunda okul çağı çocuklarının %17,47’si depresyon tespit edilmiştir. 2013 yılından yapılan daha yeni çalışmalarda da sonuç %17,5 ile %20 arasında bulunmuştur. Bu sonu çocuklarda en yaygın psikiyatrik hastalığın depresyon olduğunu göstermektedir. 132 Ruh sağlığı alanında ciddi bir uzman eksiliği sorunu yaşanmaktadır. Aynı zamanda hekimlerin yeterli bir eğitim alamaması da önemli sorunlar arasında gösterilmiştir. Abu Dabi’de yapılan bir araştırmada pratisyen hekimlerin %60’nın depresyonu ayıramadığı tespit edilmiştir. Pratisyenlerden psikiyatri uzmanlarına istenen sevklere de %94 oranında hayır dediği ortaya çıkmıştır. 133

ı) Okul Sağlığı Hizmetleri

Birleşik Arap Emirlikleri’nde her okulda bir hemşire yöneticiliğinde okul sağlık klinikleri kurulmuştur. Her üç klinik için bir doktor tahsis edilmiştir. Okul sağlığı doktor ve hemşireleri küçük rahatsızlıklarla ilgilenmelerine ek olarak çocukların periyodik fiziksel incelemelerini, okul çevresinin yönetimini ve çocukların aşılarını olup olmadıklarını kontrol etmekle de görevlidirler. Okul sağlığı bölümü ayrıca çocukların sağlık durumun ölçümü, kötü beslenme, anemi, enfeksiyon sebepli hastalıkların varlığı gibi özel sağlık problemleri ile ilgili çalışmaları yürütmektedirler.134

6. Sağlık Hizmetlerinin Yoğunlaştığı Merkezler

Dubai’de, Dubai Healthcare City ve Dubai Biyoteknoloji ve Araştırma Parkı isimlerinde iki sağlık serbest bölge bulunmaktadır.135

7. Sağlık Sisteminin Finansmanı ve HarcamalarıBirleşik Arap Emirlikleri’nde sağlık hizmeti standartlarının, ülkenin güçlü ekonomik

131) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.132) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.133) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.134) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.135) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.


SATURKSATURK

yapısı ve devletin sağlık sektörüne olan harcamalarının artması yüzünden, genel olarak yüksek olduğu düşünülmektedir. Genç bir nüfusa sahip olan Birleşik Arap Emirlikleri ’nin sağlık sisteminin finansman maliyetleri yükselmektedir. 2012 yılında Birleşik Arap Emirlikleri ’nin GSYH’dan sağlığa ayırdığı pay %2,8 olmuştur. Bu oran ABD için %17,9, Fransa için %11,7, Almanya için %11,3, İngiltere için %9,4 ve Singapur için %4,7’dir. 136 Sağlık hizmeti günümüzde sadece Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına ücretsizdir. Devlet, federal ve yerel hükümetlerin sağlık harcamalarını dengelemek amacıyla, ulusal sağlık sigorta programını oluşturmuş ve uygulamaya başlamıştır. 2012 yılında Birleşik Arap Emirlikleri sağlık harcamalarının %67’si kamu kaynakları tarafından geri kalan oran ise özel sigorta şirketleri tarafından karşılanmıştır. Sağlık Bakanlığının bütçesi 1982-2011 yılları arasında toplam hükümet bütçesinin %7,7’sini oluşturmuştur.137 Federal Sağlık Bakanlığı bütçesi her yıl ortalama %4,5 artmasına rağmen, ülkenin sağlık hizmetleri üzerinde bir baskı vardır. Bu, öncelikli olarak nüfustaki şaşırtıcı büyümeye ve teknoloji maliyetlerinin artmasına bağlanabilir.

2012 yılında Federal Sağlık Bakanlığı bütçesinin %48’i sağlık bakım ve kalite hizmetlerine, %20’si personel personel maaşlarına, %16’sı merkezi yönetim hizmetleerinin kalite komntrolüne, %9’u ise yerel yönetim destek hizmetlerine ayrılmıştır. Sağlık Bakanlığı bütçesinin harcama kalemlerine göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Grafik 41: Sağlık Bakanlığı Bütçesinin Harcama Kalemlerine Göre Dağılımı

(2012)

136) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.137) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

8. Sağlık Sigortası

Birleşik Arap Emirlikleri devleti yurttaşlarına, Federal Sağlık Bakanlığı’nca uygulanan bir sistem içinde sağlık hizmeti vermektedir. Birleşik Arap Emirlikleri yurttaşı olmayan bireyler için (bu bireyler toplam nüfusun %80’ini oluşturur) yıllık 300 Dirhem (82 ABD ABD Doları) karşılığı Sağlık Kartı verilmektedir. Bu karta sahip bireyler, Federal Sağlık Bakanlığı’na ait tüm sağlık hizmetlerinden en az ücretlerle faydalanabilmektedirler. Sağlık Kartı, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı olmayanlar için zorunludur, Bu kartın ya da sigortanın olmaması durumunda, yabancılar Birleşik Arap Emirlikleri ’nde çalışma izni alamamaktadır. Geçmişte Birleşik Arap Emirlikleri ’ne gelen bir turist bile kaldığı süre içerisinde sağlık hizmetlerinden ücretsiz faydalanabiliyorken bu uygulamalardan artan maliyetler nedeniyle vazgeçilmiştir. Zira bu masraflar Federal Sağlık Bakanlığı bütçesinin yaklaşık %80’ini oluşturacak dzüeye ulaşmıştı.

Abu Dabi Emirliği, vatandaşlarına ve ülkede yaşayan yabancılara yüksek kalitede ve uluslararası sağlık kuruluşlarının standartlarında hizmet sunabilmek için Genel Sağlık Hizmetleri Otoritesi’ni 2006 yılında kurmuştur. Abu Dubai sağlık sigortası sistemi 2,73 milyon kişiyi sosyal güvenlik şemiyesi altına almıştır.138

Abu Dabi’nin yeni Sağlık Sigortası Kanunu Eylül 2005’te kabul edilmiş ve yayınlanmıştır. Buna göre, bütün yerleşik yabancılar ve aileleri Birleşik Arap Emirlikleri ’nin zorunlu Sağlık Sigortası Sistemi kapsamındadır. Fakat bu sistem Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları için zorunlu değildir. Bu kanuna göre işverenler, çalışanlarını, çalışanlar eşlerini ve 18 yaşın altındaki 3 çocuklarını Sağlık Sigortası Sistemi’ne üye yapmak zorundadırlar. Çalışanlar işverenlerinin sorumluluğunda olmayan fakat kendilerinin bakmakla yükümlü olduğu kişilerin sağlık sigortası güvencesini sağlamak zorundadırlar.

Kanunun 9. maddesine göre, Sağlık Sigortası Sistemi tarafından kapsanan tıbbi tedavi hizmetleri kamu ve özel sağlık hizmet sağlayıcıları tarafından sunulmaktadır. Özel sağlık hizmet sunucuları herhangi bir sağlık hizmetini sunabilmek için Genel Sağlık Hizmetleri Otoritesi’nden (GSHO) izin almak zorundadırlar.

Kanunun 12. maddesi, Sağlık Sigortası Sistemi’nin kapsadığı tıbbi tedavi hizmetlerini tanımlamaktadır.

Bunlar:

138) http://www.uaeinteract.com/society/health.asp, 08.04.2016


SATURKSATURK

• Sağlık merkezi ve kliniklerde genel pratisyenler ve uzman doktorlar tarafından verilen koruyucu sağlık hizmetleri ve yapılan kontroller,• Laboratuvar testleri ve röntgenler,• Yatan hasta tedavileri,• Diş ve dişeti tedavileri (takma diş ve ortodonti tedavileri hariç),• İlaçlar,• Kritik durumlar için refakatçi ödemeleridir.

GSHO ihtiyaç duyduğunda, Sağlık Sigortası Sistemi’nin kapsamına herhangi bir hizmeti ekleme ya da çıkarma hakkına sahiptir. GSHO, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına ve ülkeye göç edenlere sağlık hizmetlerinin kaliteli ve verimli dağılımını sağlamaya, Federal Sağlık Bakanlığı’nın yönetsel ve teknik açıdan yeniden yapılandırılmasına ve modernleştirilmesine, uluslararası gelişmelerle aynı seviyede kalabilmesine, özel sektörün güçlendirilmesine ve sağlık hizmetlerinin sunumunda daha önemli bir rol oynamasını mümkün kılmak için gerekli tedbirleri almaya veya aldırmaya yetkilidir.

Birleşik Arap Emirlikleri Ulusal Sağlık Sigorta Şirketi Daman’dır. Bu şirket 2006 yılında ilk ve en büyük özel fedaral sigorta şirketi olarak kurulmuştur. Daman, hem Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı kişilere hem de kuruluşlara sağlık sigortası hizmeti sunmaktadır. 2013 yılı itibariyle 2,4 milyon üyesine kapsamlı sağlık sigortası çözümileri sunmaktadır. Daman şirketi münhasıran Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları için Thiqa ve Abu Dabi adına Temel Programı kapsamında düşük gelirli gurbetçilerin sağlık sigortası programını yürütmektedir. 139

9. Genel Sağlık Göstergeleri

Bu başlık altında ülke sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinde kullanılan uluslararası göstergelere yer verilmiş ve daha sonra veriler yorumlanmıştır. Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinden kullanılan uluslararası göstergeler şunlardır:

a) Doğumdan Beklenen Yaşam Süresib) Bebek Ölüm Hızıc) 5 Yaş Altı Ölüm hızıd) Anne ölüm oranıe) Cepten yapılan sağlık harcaması toplamıf) Sağlık hizmetlerinden genel memnuniyet oranı

139) UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.42016.


SATURKSATURK

Bu raporda, okuyucuların ülkenin genel sağlık durumu hakkında fikir sahibi olabilmesi ve daha sonrasında ihtiyaç duyması halinde analiz yapabilmesine yardımcı olacak bilgilere yer verilmiştir. Bu başlıklarda verilen bilgiler, ulaşılabilen en son ulusal ve uluslararası verilere dayanmaktadır. Uluslararası göstergelerin haricinde ülkenin sağlık insan gücü sayısı, sağlık tesisi sayısı, sağlık teknolojileri durumu, hastalık ve ölüm göstergeleri hakkında da bilgi verilmiştir.

a) Doğumdan Beklenen Yaşam Süresi

Birleşik Arap Emirlikleri’nin doğumdan beklenen yaşam süresi yükselişini sürdürmektedir. 2002 yılında 75 olan doğumdan beklenen yaşam süresi 2013 yılında 77,2 olmuştur.140 Doğumdan beklenen yaşam süresi erkeklerde 76,1141 , kadınlarda ise 66’dır.142 Birleşik Arap Emirlikleri’nin doğumdan beklenen yaşam süresinin yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 42: Doğumdan Beklenen Yaşam Süresinin Yıllara Göre Değişimi

b) Bebek Ölüm Hızı

Birleşik Arap Emirlikleri’nin bebek ölüm hızı 2000’li yılların başından itibaren düşmektedir. 2005 yılında 1.000 canlı doğumda bebek ölüm hızı 8,4 iken bu oran 2015

140) World Development Indicators (WDI), February 2016, UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy , 11.04.2016141) UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy-male, 11.04.2016.142) World Development Indicators (WDI), February 2016, UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy-female, 11.04.2016.


SATURKSATURK

yılında 5,9 olarak gerçekleşmiştir.143 Bebek ölüm hızının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.

Grafik 43: Bebek Ölüm Hızının Yıllara Göre Değişimi

c) 5 Yaş Altı Çocuk Ölüm Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 5 yaş altı ölüm oranı 2004 yılında 1.000 canlı doğumda 1,9 iken bu oran 2015 yılında bir önceki yıla göre %-3 oranından azalarak 1,6 olarak gerçekleşmiştir.144 5 yaş altı ölüm hızının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.

Grafik 44: 5 Yaş Altı Ölüm Hızının Yıllara Göre Değişimi

143) World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Infant-mortality-rate, 30.03.2016.144


SATURKSATURK

d) Cepten Yapılan Sağlık Harcaması Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2013 yılı toplam sağlık harcamaları GSYH’nın %3,2’sine karşılık gelmektedir.145 Satın alama paritesine göre kişi başına sağlık harcaması ise 2013 yılı itibariyle 2.233 ABD Dolardır.146 Cepten harcamaların özel sağlık harcamaları içindeki oranı %63,2’dir. 2002-2008 arasında bu oran %73 düzeyinde iken 2009 yılında %65,7’ye sonrasında da %63,2’ye düşmüştür. 2010-2013 yılları arasında bu oran %63,2 olarak gerçekleşmiştir.147 2013 yılında cepten yapılan harcamaların toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranı %18,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran 2002 yılında %28, 2005 yılında %30,1, 2010 yılında ise %19,3 olarak gerçekleşmiştir.148 Cepten yapılan harcamalarının sağlık harcamaları içindeki oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 45: Cepten Yapılan Harcamalarının Sağlık Harcamaları İçindeki Oranı (%)

e) Sağlık Hizmetlerinden Genel Memnuniyet Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri ulusal sağlık veri tabanında veya uluslararası veri tabanlarında bu başlık altında veriye ulaşılamamıştır.

145) World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Under-5-mortality-rate, 30.03.2016. National Health Accounts, 1995-2013, National Health Accounts, 1995-2013,http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Healthexpenditure-percent-of-GDP, 11.04.2016.

146)National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP , 11.04.2016.147) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE, 11.04.2016.148) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE, 11.04.2016.


SATURKSATURK

f) Sağlık İnsan gücü Sayısı ve Yoğunluğu

Birleşik Arap Emirlikleri’nde çalışan hekim sayısı 2005 yılında 6.946 kişi iken 2007 yılında bu rakam bir önceki yıla göre %32,67 oranında artarak 9.215 kişiye ulaşmıştır.149 Ülke önümüzdeki 5 yıl içerisinde hekim sayısının %40 artırılmasına yönelik bir plan uygulamaktadır. Bu plan ile yabancı hekime bağımlılığın azaltılması ve hekimlerin en az ¼’nün Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarından oluşması hedeflenmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık otortitesi 2021 yılında ek 3200 hekime ve 5900 hemşireye ihtiyaç olacağını tahmin etmektedir.150 Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2007 yılı itibariyle 2,817 eczacı,151 2,053 diş hekimin bulunmaktadır.152 Birleşik Arap Emirlikleri’nde çalışan hekimlerin yaklaşık %10’u Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşıdır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam hekim sayının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 46: Toplam Hekim Sayısı

Birleşik Arap Emirlikleri’nde 2007 rakamlarına göre her 1,000 kişiye 1,9 hekim düşmektedir.153 2005 yılında 1,6 olan oran 2012 yılında da 1,6 olarak gerçekleşmiştir.154 Ülke önümüzdeki 5 yıl içerisinde 1.000 kişi başına hekim sayısının 2,3’e çıkartılmasına

149) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Physicians, 02.04.2016150) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016151) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Pharmacists, 02.04.2016152) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Pharmacists, 02.04.2016153) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians, 02.04.2016154) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016


SATURKSATURK

yönelik bir plan uygulamaktadır.155 Bu oran Dünya Sağlık Teşkilatı Avrupa Bölgesi oranı olan 3,4’ten oldukça düşüktür.156 Birleşik Arap Emirlikleri 1.000 kişiye düşen diş hekimi oranı 0,4157, eczacı oranı ise 0,6’dır.158 100.000 nüfusa düşen klinisyen sayısı bakımından durum çözyledir. 2013 yılı verilerine göre, 100.000 nüfusa düşen klinisyen hekim 280, hemşire 580, diş hekimi ise 50’dir.159 Toplam klinisyen başına düşen Birleşik Arap Emirlikleri’nde hekim oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 47: 10.000 Kişiye Düşen Hekim Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki toplam hekimlerin %20’si genel tıp uzmanı hekimlerden oluşmaktadır. Ülkedeki hekimlerin %19’u diş hekimi, %7’si çocuk hastalıkları uzmanı, %8’i kadın ve doğum uzmanı, %4’ü dahiliye uzmanı ve %4’ü genel cerrahi uzmanıdır.160 Hekimlerin uzmanlık branşlarına dağılımı grafikte verilmiştir.

155) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016156) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians, 04.04.2016.157) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Dentistry-personnel, 02.04.2106158) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Pharmaceutical-personnel, 02.04.2016.159) SCAD Statistics Centre (2014). Health STATISTICS 2013, Publication Reference SP. S.04.P1w http://www.scad.ae, 04.0.4.2016.160) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 48: Hekimlerin Uzmanlık Branşlarına Dağılımı

Birleşik Arap Emirlikleri ülkedeki hemşire ihtiyacının kendi vatandaşları ile giderilmesine yönelik bir politika uygulamaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin ilk hemşirelik kuruluşu olan Emirlikler Hemşirelik Kuruluşu da bu politikayı desteklemek üzere kurulmuştur. Günümüzde sağlık hizmetlerinde çalışanlar çoğunlukla yabancı ülke vatandaşlardır. Sadece %3,3’lük bir hemşire kadrosu Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşıdır. Bu okullarda hemşirelik eğitim alanların sadece ¼’ü Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarından oluşmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri , Sağlık Bakanlığına baglı hemşire sayısı 1977’de 1902 kişi, 2000’de 6423 kişi, 2004’de 13.936 kişi ve 2007 ‘de ise 19.529 kişiye ulaşmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin sahip olduğu hemşire sayısının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.


SATURKSATURK

Grafik 49: Hemşire Sayısının Yıllara Göre Değişimi

Ülkede her 1.000 kişiye 4,1 hemşire düşmektedir.161 Ülkenini hemşire sayısı giderek artmasına karşın kişi başına düşen hemşire oranındaki düşüş eğilimi sürmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde 1.000 kişi başına düşen hemşire oranının yıllara göre değişimi değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 50: 10.000 Kişiye Düşen Hemşire Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri, 1.000 kişiye düşen hekim ve hemşire sayısı bakımından

161) World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Nursing-and-midwifery-personnel, 02.04.2016.


SATURKSATURK

gelişmiş ülkelerin gerisindedir. Hekim ve hemşire oranı bakımından gelişmiş ülkelerin ortalamasına yakın bir ortalamaya sahip olan ülke, hastane yatağı oranı bakımından biraz geride kalmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin temel sağlık bakım göstergelerinin gelişmiş ülkeler ve Körfez ülkeleriyle karşılaştırılması grafikte verilmiştir.

Grafik 51: Temel Sağlık Bakım Göstergelerinin Gelişmiş Ülkeler Ve Körfez Ülkeleriyle Karşılaştırılması

g) Sağlık Tesisleri

Birleşik Arap Emirlikleri’nde 2010 yılı verilerine göre 104 hastane bulunmaktadır.162 Bu hastanelerin 39’u Abu Dabi Emirliğinde, 38’i Dubai emirliğinde, 15’i Sharjah Emirliğinde, 5’i Ras Al Khaimah Emirliğinde, 3’ü Ajman emirliğinde, 3’ü Fujairah Emirliğinde ve 1’i Umm Al Quwain Emirliğinde bulunmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nin hastane sayısı ve bölgelere göre dağılımı grafikte verilmiştir.

162) UAE Bussines Council. The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf, 04.0.4.2016


SATURKSATURK

Grafik 52: Hastane Sayılarının Bölgelere Dağılımı (2013)

Grafik 53: Hastane Sayısı ve Bölgelere Göre Dağılımı

Birleşik Arap Emirlikleri ’de hastanelerin %36,4’ü Sağlık Bakanlığına bağlı iken %63,6’sı özel sektöre ait hastanelerdir. Birleşik Arap Emirlikleri hastanelerinin sektörlere dağılımı grafikte verilmiştir.


SATURKSATURK

Grafik 54: Hastanelerinin Sektörlere Dağılımı (2012)

Birleşik Arap Emirlikleri ’deki hastanelerin %83’6’sı genel amaçlı hastaneler iken, %2,3’ü teşhis amaçlı, %2,3’ü psikiyatri hastanesi, %2,3’ü ise gün hastanesidir. Birleşik Arap Emirlikleri ’deki hastanelerin uzmanlık türlerine göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Grafik 55: Hastanelerin Uzmanlık Türlerine Göre Dağılımı


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2010 yılında 435 olan sağlık merkezi sayısı 2013 yılı itibariyle 587’ye ulaşmıştır. Aynı dönem içinde klinik sayısı 239’dan 335’e çıkmıştır. Sağlık merkezlerinin sayısı grafikte verilmiştir.

Grafik 56: Sağlık Merkezleri ve Kliniklerin Bölgelere Dağılımı (2013)

2013 yılı itibariyle Birleşik Arap Emirlikleri’nin sahip olduğu hastane yatağı sayısı 9.585’dir. Bu yatakların %73’ü yani 7.029’u kamu sektörüne aitken, %27’si yani 2.556’sı ise özel sektöre ait hastanelerdedir.163 Ülkedeki hastane yataklarının 2021 yılına kadar 1600 yeni yatağın ilave edilmesi planlanmaktadır.164 Birleşik Arap Emirlikleri ’de 1.000 kişiye düşen hastane yatağı sayısı 1980’de 2,8, 1990’da 2,6, 2008’de ise 1,9 olmuştur. 2013 yılı itibariyle bu oran 2,2 olmuştur.165 Körfez ülkelerinde 1.000 kişye düşen hastane yatağı ortalaması 1,82, OECD ülkeleri ortalması ise 4,96’dır.166 Buna göre ülkede 1.000 kişiye düşen hastane yatağı ortalamassı bölge ülkelerinden yüksek ancak OECD ortalmasından oldukça düşüktür.

Birleşik Arap Emirlikleri ’de 1.000 kişiye düşen hastane yataklarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

163) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.164) National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/, 04.04.2016.165) SCAD Statistics Centre (2014). Health STATISTICS 2013, Publication Reference SP. S.04.P1w http://www.scad.ae, 04.0.4.2016.166) Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.info/app/media/1479, 21.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 57: 1.000 Kişiye Düşen Hastane Yatağının Yıllara Göre Değişimi

h) Sağlık Teknolojisi

Birleşik Arap Emirlikleri ’nin sağlık teknolojisi altyapısı bağımsız sağlık sistemlerinden oluşmaktadır. Ülke genelinde kapsamlı bir bilgi teknolojisi sisteminin sağlık sistemine entegrasyonu bir önceliktir. Bu çabanın bir örneği Wareed olarak bilinen sistemdir. Wareed tüm kamu hastanelerinde ve Kuzey Emirlikleri genelindeki kliniklerde elektronik tıbbi kayıtları birbirine bağlar. Bu sistemin sahibi ve yürütütcüsü Sağlık bakanlığıdır. Bu sistem ayrıca, radyoloji, patoloji, eczacılık, cerrahi, kaza/acil kayıtlarını tutar ve tüm sağlık süreçlerini ototmatikleştirir. 167

Wareed sistemi ABD Kansas City Cerner Şirketiyle işbirliği halinde kağıt bazlı süreçlerin tamamını elektronik tıbbi kayıt ortamına taşıyarak klinik karar destek sistemi görevi de yapar. Bu sistem, ABD şirketine sigorta, fatura, geri ödeme, veri analizi vb. konuları işlemede kolaylık sağlar. Sağlık Bakanlığı ile ABD’li şirketin işbirliği sürmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri , yeterli sayıda yüksek teknolojili cihazlara sahiptir.168 Ülkenin sahip olduğu ileri teknolojili cihazların 1.000.000 kişi başına yoğunluğu tabloda verilmiştir.

167) Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB, 04.04.2016.168) WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.510?lang=en, 03.04.2016


SATURKSATURK

Tablo 11: Tıbbi Cihaz Yoğunluğu (2013)

Tıbbi Cihaz 1.000.000 nüfus başına yoğunluk

Magnetik Rezonans Görüntüleme

CT tarayıcı

PET tarayıcı

Linear akselatör 0,53

Gamma Kamera

Radyo Terapi 0,64

10. Hastalık Göstergeleri

BEA’de obezite, diyabet ve akciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklar bir dizi sağlıksız beslenme ve düşük fiziksel aktivite ve sigara gibi kötü yaşam alışkanlıklarına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar erken ölümlerin birincil nedneleri arasında gösterilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri ’de bunlar, kardiyovaküler hastalıklardan ölümlerin yaygınlığını artırmaktadır. 2013 yılında U.A.E. University Institute of Public Health tarafından yapılan bir araştırmada Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin öncelikli alanlar olarak; KV hastalıklar, yaralanmalar (trafik ve mesleki iş kazalar), solunum sistemi hastalıkları ve kanser belirlenmiştir.

Kardiyovasküler hastalıklar; beyin, böbrek ve periferal arterler dahil olmak üzere kalp ile ilgili hastalıklar, kan damarları ya da kalp-damar sistemi parçalarının sınıfıdır. Dünya çapında yaşanan tüm ölümlerin %30’u kardiyovasküler sebeplerden kaynaklanmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunda seçilmiş kardiyovasküler hastalıklara ait göstergeler grafikte verilmiştir.


SATURKSATURK

Grafik 58: Birleşik Arap Emirlikleri Nüfusunda Seçilmiş Kardiyovasküler Hastalıklara Ait Göstergeler (2012)

Birleşik Arap Emirlikleri ’de solunum sistemi hastalıklarının artmasında tütün kullanımından daha ziyade çevresel faktörler fazlaca rol oynar. 13-15 yaş arası erkeklerde sigar kullanım oranı %42, 17 yaş ve üstü erkeklerde sigara kullanım oranı ise %20’dir. Nargile hem kadın hem de erkek nüfusta popüler bir eğlence olarak kabul edilmektedir. Seçilmiş yaş gruplarına göre sigara kullanım oranı grafikte verilmiştir.

Grafik 59: Seçilmiş Yaş Gruplarına Göre Sigara Kullanım Oranı


SATURKSATURK

Yetişkin nüfusta en önemli sağlık risklerinden birisi yüksek şeker olarak bilinen diyabet hastalığıdır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2014 yılında 20-79 yaş aralığındaki yetişkinlerde diyabet hastalığının yaygınlığı %19’dur.169 Diyabet vakalarının yaygınlığı grafikte verilmiştir.

Grafik 60: Diyabet Hastalığının Yaygınlığı (%)

Birleşik Arap Emirlikleri’nde tüberküloz vakalarının sayısında ve görülme sıklığında 2000 yılından bu yana düşüş sürmektedir. 2002 yılında 100.000 kişide 5,6 olan yaygınlık, 2013 yılında 1,8 olmuştur.170 Birleşik Arap Emirlikleri ’de 100.000 kişi başına tüberküloza bağlı ölüm oranı 1990’ların başından 2004 yılına kadar 0,7 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran 2008 yılında 0,8’e yükselmiş ancak 2013 yılı itibariyle yeniden 0,7 olmuştur.171 Genel nüfusta tüberküloz görülme yaygınlığı grafikte verilmiştir.

Grafik 61: Tüberküloz Görülme Sıklığı (100.000 kişi başına)

169) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Nutrition/Diabetes-prevalence, 03.04.2016.170) Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Risk-factors/Incidence-of-tuberculosis, 03.04.2016.171) Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Risk-factors/Tuberculosis-death-rate, 12.04.2016.


SATURKSATURK

Bulaşıcı hastalıkların sıklığında son yıllarda keskin bir düşüş olmasına rağmen Birleşik Arap Emirlikleri için bir sorun teşkil etmeye devam etmektedir. Ülke genelinde bulaşıcı hastalıkların kontrol edilmesi ve ortadan kaldırılması amacıyla plan ve programlar bulunmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri ’de viral hepatit, tüberküloz ve meningokok menenjit hala önemli bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir.

HIV/AIDS ve diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklar DSÖ’ne göre Birleşik Arap Emirlikleri ve komşu ülkeler dünyada en düşük oranlara sahiptir. Bu hastalığa ait oranların düşük seviyede olmasında sosyal, kültürel, davranış ve dinî değerlerin etkil olduğu düşünülmektedir. Ülkede 1980’li yılların sonlarında başlatılan AİDS kontrol programı türünün ilk örneğidir. Program, üniversiteye giriş, istihdam, orduya giriş, iş müracaatları, vize ve vize yenileme, tüm evlenen erkekler üzerine yoğunlaşmıştır. Frengi vakalarını sayısı 2003 yılında 560, bel soğukluğu 17 ve diğer cinsel yolla bulaşan hastalık vakalarının sayısı 43 olmuştur. 172

Birleşik Arap Emirliklerinde sıtma kontrolü için Tarım Bakanlığını, Belediyeleri ve özel sektörü içine alan kapsamlı bir strateji uygulanmaktadır.

Tifo ve cüzam hastalıklarına ait düzensiz vakalar hala vardır. Ulusal tarama programlarında tespit edilen cüzzam vakaları derhal sınır dışı edilmektedir.

Son yıllarda en sık karşılasılan hastalıklar kardiyovasküler hastalıkları, kanserler, diyabet, kronik obstrüktif akciğer hastalıklarıdır. Bulaşıcı olmayan hastalıklardan özellikle kalp damak hastalıkları, kanserler, diyabet ve kazalar en çok ölüme neden olan hastalıklar olarak gösterilmektedir.173

11. Ölüm Göstergeleri

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2002 yılında 1,8 olan kaba ölüm oranı (1.000 kişi başına) 2013 yılında 1,5 olarak gerçekleşmiştir.174 Kaba ölüm oranının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

172) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.173) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.174)World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Birth-rate, 30.03.2016.


SATURKSATURK

Grafik 62: Ölüm Oranı (1,000 kişi başına)

Birleşik Arap Emirlikleri’nde 2000-2010 yılları arasında en fazla ölüm nedeni olarak gösterilen hastalıklar şunlardır:

1. Kardiovasküler hastalıklar (%28,6)2. Kazalara bağlı yaralanmalar (trafik kazaları) (%15)3. Kanser (%8,6)4. Doğuma bağlı anomaliler (%4,6)5. Diabet (%2-3)175

2000-2010 yılları arasında en fazla ölüme neden olan hastalıklar ve oranları garfikte gösterilmiştir.

175) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.


SATURKSATURK

Grafik 63: En Fazla Ölüme Neden Olan Hastalıklar Ve Oranları (2000-2010)

Birleşik Arap Emirlikleri ’de kardiyovasküler hastalıklar %29 ile önde gelen ölüm nedneleri arasında olmaya devam etmektedir. Kardiyovasküler hastalıklardan ölümlerin; %16.2’si serebrovasküler hastalık, % 13’ü hipertansif hastalık, ve %12,3’ü iskemik kalp hastalığı nedneiyle yaşanmıştır. Kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle ölümler tüm yaş gruplarında erkeklerde daha fazladır. Buna ek olarak, bu tür ölümlerin% 90’ından fazlası 45 yaş üzerinde ortaya çıkmaktadır.176

Dünya çapında yaşanan tüm ölümlerin %30’u kardiyovasküler sebeplerden kaynaklanmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri dünya kardiyovasküler hastalık nedeniyle ölümlerde en yüksek oranlardan birine sahiptir. 2010 yılında Abu Dabi emirliğindeki tüm ölümlerin %29’u, 2012 yılında %25’den fazlası,177 2013 yılında ise %36,7’si kardiyoavasküler hastalıklar nedeniyle yaşanmıştır.178

176) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.177) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.178) http://www.uaeinteract.com/society/health.asp, 08.04.2016.


SATURKSATURK

Genel nüfusta seçilmiş kardiyovasküler hastalıklara ait göstergeler grafikte verilmiştir.

Grafik 64: Genel Nüfusta Seçilmiş Kardiyovasküler Hastalıklara Ait Göstergeler

Birleşik Arap Emirlikleri’nde solunum sistemi hastalıklarının artmasında tütün kullanımından daha ziyade çevresel faktörler daha fazla rol oynar. 13-15 yaş arası erkeklerde sigara kullanım oranı %42, 17 yaş ve üstü erkeklerde sigara kullanım oranı ise %20’dir. Nargile hem kadın hem de erkek nüfusta popüler bir eğlence olarak kabul edilmektedir.179

Birleşik Arap Emirlikleri’nde, 2012 yılında gerçekleşen tüm ölümlerin %17’si, 2013 yılında ise %19,6’sı yaralanmalar nedeniyle yaşanmıştır.180 15 yaş altındaki kişiler için yaralanmalar birinci en fazla ölüm nedeni iken, tüm yaş grupları dikkate alındığında ikinci en fazla ölüm nedeni olarak görülmektedir. WHO her yıl Birleşik Arap Emirlikleri ’de trafik kazalarına bağlı ölüm oranının 100.000 kişi başına 37,1 olduğunu açıklamıştır. Bu oran Avusturalya’da 7,8, İngiltere’de 5,4’tür. En fazla kazaya bağlı ölüm, %37 ile motor kazalarında yaşanmaktadır. 181 Birleşik Arap Emirlikleri’nde trafik kazalarına bağlı ölümlerin türleri ve yüzdeleri grafikte verilmiştir.

179) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016.180) http://www.uaeinteract.com/society/health.asp, 08.04.2016181) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 65: Trafik Kazalarına Bağlı Ölümlerin Türleri Ve Yüzdeleri (2012)

2008 yılında Dünya genelinde her yıl 12,7 milyon yeni kanser vakasının tespit edilmiştir. Dünya’da yaygın olan bu hastalık Birleşik Arap Emirlikleri için de önceliklidir. 2012 yılında Birleşik Arap Emirlikleri ’deki tüm ölümlerin %8,6’sının nedeni kanserdir. Kanser erken ölüm nedneleri arasında da üçüncü sıradadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nde kadınlar arasında en yaygın görülen kanser türü meme kanseri ve rahim ağzı kanserdir. Erkekler arasında en yaygın görülen kanser ise akciğer kanseri ve mide kanseridir. Akciğer kanserinin erkeklerde görülme sıklılığı %23 iken kadınlarda sadece %0,5’dir. Ülkede her iki cinsiyet için de en yaygın ikinci kanser kolorektal kanserlerdir. Bu kanser tiplerinin görülme sıklığı Batı ülkelerinden daha düşüktür. Aynı zamanda Katar, Bahreyn ve Kuveyt’ten de daha düşüktür. Ancak bu oranların 2020 yılında nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak iki katına çıkması beklenmektedir.

Konjenital anomaliler son yıllarda ölüm nedenleri arasında dördüncü sırada gelmektedir. 2003 yılında rapor edilen ölümlerin tüm ölümlerin %4.68’i bu nednele gerçekleşmiştir. 15 yaşın altındaki çocuklar arasında yaşanan konjenital anomalilere bağlı ölümler, tüm konjenital anomali ölümlerinin%90’ını oluşturmaktadır.

Diabetes mellitus, mortalite ve morbidite önemli bir nedenidir. diyabet atfedilen ölümler son 10 yılda tüm ölümlerin% 2-3 oluşturuyor. Ülkede diyabet prevalansı yaklaşık%17’dir. Diayabet nedneiyle yaşanan ölümlerin hemen hemen tümü, 45 yaş ve üzeri kişilerdir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde obezite, diyabet ve akciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklar, bir dizi sağlıksız beslenme ve düşük fiziksel aktivite ve sigara gibi kötü yaşam alışkanlıkları erken ölümlerin birincil nedneleri arasında


SATURKSATURK

gösterilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde bunlar, kardiyovaküler hastalıklardan ölümlerin yaygınlığını artırmaktadır. 2013 yılında U.A.E. University Institute of Public Health tarafından yapılan bir araştırmada Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin öncelikli alanlar olarak; Kardiovaküler hastalıklar, yaralanmalar (trafik ve mesleki iş kazalar), solunum sistemi hastalıkları ve kanser belirlenmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri Erken Ölüm Nedenleri (Her 5,000 Olgu Başına) grafikte verilmiştir.

Grafik 66: Erken Ölüm Nedenleri (Her 5,000 Olgunun Başına)

Birleşik Arap Emirlikleri’nde ölüme neden olan hastalıkların ayrıntıları incelendiğinde koroner kalp hastalıkları nedeniyle ölüm sıklığı 100.000 kişide 164,56’dir. Bu oranla Birleşik Arap Emirlikleri Dünya genelinde 28. sırada yer almaktadır. Bunu 72,72 ile felçler izlemektedir ki, bu oranla dünyada 104. sırada yer almaktadır. Diyabete bağlı ölümlerin görülme sıklığı 35,35 hipertansiyon 21,33, akciğer hastalıkları ise 18,88’dir.182

Birleşik Arap Emirlikleri’nde bazı hastalıklara bağlı ölümlerin 100.000 kişide görülme sıklığı grafikte verilmiştir.

182) http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/arab-emirates, 03.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 67: Seçilmiş Bazı Hastalıklara Bağlı Ölümlerin 100.000 Kişide Görülme

Sıklığı

Birleşik Arap Emirlikleri’nde koroner kalp hastalıkları, felçler, diyabet, hipertansiyon, akciğer hastalıkları en fazla ölüme neden olan hastalıklardır. 2015 yılında koroner kalp hastalıklarına bağlı olarak 1,658 (%19,4) ölüm yaşanmıştır. Bunu 908 (% 10,64) ölüm ile trafik kazaları izlemiştir. Felçlere bağlı 666 (%7,80), doğuma bağlı anaomalilere bağlı 404 (%4,74), diyabete bağlı 296 (%3,46) ölüm yaşanmıştır.183 Seçilmiş hastalıklara bağlı ölüm sayıları grafikte verilmiştir.

Grafik 68: Seçilmiş Hastalıklara Bağlı Ölüm Sayıları



SATURKSATURK

12. Sağlıkla İlgili Ekonomik Göstergeler

Dünya’nın özellikle önde gelen ekonomilerinde sağlığa ayrılan paylara bakıldığında, ABD’nin gayrisafi yurtiçi hasılasından (GSYH) sağlığa ayırdığı payın 2,5 trilyon ABD Dolara yakın olması, Japonya’nın yarım trilyon ABD Dolara yaklaşması, Avrupa’da büyük ekonomilerinin sağlığa 200 ila 387 milyar ABD Dolar arasında kaynak ayırmaları sağlık hizmetleri pazarının büyüklüğü hakkında fikir vermektedir. Gelişmiş devletlerin GSYH’den sağlığa ayırdıkları kamu ve özel payları birbiri ile karşılaştırıldığında, bazen birbirine yakın bazen özel ağırlıklı, bazen ise kamu ağırlıklı harcamalar oldukları görülmektedir. Genel olarak özel kaynaklı gayrisafi yurtiçi hâsıla payı azımsanmayacak düzeylere ulaşmıştır.

Bu başlık altında ülke sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinde kullanılan uluslararası sağlık ekonomisi göstergelerine yer verilmiş ve daha sonra veriler yorumlanmıştır. Sağlık hizmetlerinin değerlendirilmesinden kullanılan uluslararası sağlıkla ilgili ekonomik göstergeler şunlardır:

a) Toplam Sağlık harcamasının GSYH’ya oranı

b) Kamu Sağlık Harcamalarının GSYH’ya oranı

c) Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık harcamalarına Oranı

d) Kişi başı kamu sağlık harcaması miktarı

e) Kişi başı toplam sağlık harcaması miktarı

f) Kişi başı kamu sağlık harcaması (SGP )

g) Kişi başı toplam sağlık harcaması (SGP)

Bu raporda, okuyucunun sağlıkla ilgili genel ekonomik durumu hakkında fikir sahibi olabilmesi ve daha sonrasında ihtiyaç duyması halinde analiz yapabilmesi için bu başlıklarda ulaşılabilen en son ulusal ve uluslararası verilere yer verilmiş, ayrıca bunlara ilaveten diğer ekonomik göstergeler hakkında da bilgi verilmeye çalışılmıştır.


SATURKSATURK

a) Toplam Sağlık Harcamasının GSYH’ya Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri’nin GSYH’den sağlığa ayırdığı pay 2002 yılında 2,7 iken, 2009 yılında % 3,6’ya, yükselmiştir. 2011 yılında %3,1 düşen oran 2013 yılında bir önceki yıla göre %8,03 oranında artış göstererek %3,2 olmuştur. Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kamu sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın sağlık harcamalarının GSYH’ya oranı %3,2, Türkiye’nin %5,6, Kuveyt’in %2,9 ve Katar’ın %3,2’dir.184 Birleşik Arap Emirlikleri GSYH’den sağlığa ayrılan payın yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 69: GSYİH’dan Sağlığa Ayrılan Payın Yıllara Göre Değişimi

b) Kamu Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri kamu sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içerisindeki seyri yükseliş yönlüdür. Diğer bir ifadeyle Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2002 yılından bu yana kamu sağlık harcamalarındaki artış sürmektedir. 2002 yılında %63,1 olan oran 2007 yılında %59 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında %69,5 olan oran 2013 yılın gelindiğinde oranın %70,3 olarak gerçekleşmiştir.185 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kamu sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir:

184) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP?compareTo=TR,SA,KW,AE, 18.04.2016185) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE, 03.04.2016.


SATURKSATURK

Suudi Arabistan’ın toplam sağlık harcamaları içerisindeki kamu sağlık harcamaları oranı %64,2, Türkiye’nin %77,4, Kuveyt’in %82,6 ve Katar %83,3’tür.186 Körfez ülkeleri ortalaması %76,8, OECD ortalaması ise %72,3’tür.187 Birleşik Arap Emirlikleri kamu sağlık harcamalarını toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.

Grafik 70: Kamu Sağlık Harcamalarının GSYH’deki Oranı (%)

Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam sağlık harcamasındaki artış sürmektedir. 2002 yılında 2,984 milyon ABD Doları olan harcama 2010 yılında 10 milyon ABD Dolarını aşmıştır. 2013 yılında sağlık harcaması toplamı bir önceki yıla göre %13,24 artışla 12,878 milyon ABD Dolarına ulaşmıştı.188 Birleşik Arap Emirlikleri sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 71: Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi

186) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.03.2016.187) Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.info/app/media/1479, 110.004.2016.188) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Total-expenditure-on-health, 04.04.2016


SATURKSATURK

Grafik 72: Sağlık Bütçesinin, Sağlık Harcamalarının GSYH içindeki Oranını ve Sağlık Harcamalarının Artış Hızının Yıllara Göre Değişimi

Genel sağlık harcamaları içerisinde genel kamu harcamaları yüzdesi 2002 yılında %8 iken 2013 yılı itibariyle bu oran %9,4 olmuştur.189 Bu oranın Körfez ülkeleri ortalaması %6,8, OECD ortalaması ise %15,2’dir.190 Genel kamu harcamalarından sağlığa yapılan harcamaların yıllara göre değişim grafikte verilmiştir.

Grafik 73: Genel Kamu Harcamalarından Sağlığa yapılan Harcamaların Yıllara Göre Değişimi (%)

189) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/GGHE-as-percent-of-General-government-expenditure, 04.04.2016190) Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.info/app/media/1479, 11.04.2016


SATURKSATURK

c) Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı

Birleşik Arap Emirlikleri özel sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içindeki oranı (THE %) oranı 2000-2005 yılları arasında hızla artış göstermiş ve 2007 yılında %41’e ulaşmıştır. 2008 yılından itibaren düşmeye başlayan oran 2013 yılında %29,7 olarak gerçekleşmiştir.191 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile özel sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın toplam sağlık harcamaları içerisindeki özel sağlık harcamaları oranı %35,8, Türkiye’nin %22,6, Kuveyt’in %17,4’tür. Bu oranın Körfez ülkeleri ortalaması %23,2, OECD ortalaması ise %27,9’dur.192 Birleşik Arap Emirlikleri özel sağlık harcamalarının toplam sağlık harcamaları içerisindeki oranının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.

Grafik 74: Özel Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamaları İçerisindeki Oranı

d) Kişi Başı Sağlık Harcaması

Birleşik Arap Emirlikleri’nin kişi başı sağlık harcamasındaki yükseliş sürmektedir. 2002 yılında 917 ABD Doları olan kişi sağlık harcaması 2005 yılında 1,010 ABD Dolarına yükselmiştir. 2008-2012 yılları arasında 1200 ABD Doları seviyesinde seyreden kişi başı harcama 2013 yılında 1,569 ABD Dolarına çıkmıştır.193 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kişi başı sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın kişi başı sağlık harcaması 808, Türkiye’nin 608, Kuveyt’in 1,507 ve Katar’ın 2.043 ABD Dolarıdır.194 Kişi başı sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte 191) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE, 03.04.2016192) Supreme Council of Health (2014). Qatar Health Report 2012. http://www.nhsq.info/app/media/1479,11.04.2016193) National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita, 04.04.2016194) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE, 04.04.2016


SATURKSATURK

gösterilmiştir.Grafik 75: Kişi Başı Sağlık Harcamalarının Yıllara Göre Değişimi

e) Sağlık İçin Yapılan Cepten Harcamalar

Toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu sağlık harcamaları payının yıllar içinde azalması, cepten yapılan harcamalarını yükseltmektedir. 2002 yılından 2013 yılına kadar sağlık için yapılan cepten harcama oranı düşmektedir. 2002 yılında %28 olan cepten harcama oranı, 2013 yılında da bir önceki yıla göre %-3,82 oranında düşerek %18,8 olarak gerçekleşmiştir.195 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile cepten sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın cepten sağlık harcamaları oranı %19,8, Türkiye’nin %15, Kuveyt’in %15,7’dir. Cepten yapılan sağlık harcamaları oranının yıllar içindeki değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 76: Cepten Sağlık Harcama Oranı (%)

195) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE, 04.04.2016


SATURKSATURK

f) Kişi başı Toplam Sağlık Harcaması (SGP)

Satın alma paritesine (SGP) göre de Birleşik Arap Emirlikleri’nin kişi başı sağlık harcamasındaki yükseliş sürmektedir. 2002 yılında 1084 ABD Doları olan kişi sağlık harcaması 2005 yılında 2131 ABD Dolarına yükselmiştir. 2010-2012 yılları arasında düşerek 1700 ABD Doları seviyesinde seyreden kişi başı harcama 2013 yılında 2,233 ABD Dolarına çıkmıştır. 2003 yılında 1,476 ABD Dolar, 2009 yılında 1,647 ABD Dolar olmuştur. 2010 yılında 1,496 ABD Dolarına düşen miktar 2011 yılında yeniden yükselişe geçmiş ve 2013 yılında 2,043 ABD Doları seviyesine ulaşmıştır.196 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile satın alma paritesine göre kişi başı sağlık harcama oranları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın kişi başı sağlık harcaması 1,681, Türkiye’nin 1,053, Kuveyt’in 2,375 ve Katar’ın 2,882 ABD Dolarıdır.197 Kişi başı sağlık harcamalarının yıllara göre değişimi grafikte gösterilmiştir.

Grafik 77: Satın Alma Paritesine Göre Kişi Başı Sağlık Harcamaları (US ABD Dolar)

g) Kişi başı Kamu Sağlık Harcaması

Birleşik Arap Emirlikleri’nin kişi başı toplam sağlık harcaması 2002 yılında satın alma paritesine göre 1084 ABD Doları iken 2013 yılında 2,232 ABD Doları olmuştur.198 196) National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE, 04.04.2016197) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE, 04.04.2016 198) National Health Accounts, 1995-2013, National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri 2,232 ABD Dolarlık kişi başı sağlık harcaması miktarı ile Suudi Arabistan (1,681 ABD Dolar), Türkiye (1,053 ABD Dolar) gibi ülkelerin önünde Kuveyt (2,375 ABD Dolar) ve Katar (2,883ABD Dolar)199 gibi bölge ülkelerinin biraz gerisindedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin kişi başı kamu sağlık harcama miktarında da yükseliş devam etmektedir. 2002 yılında 578 ABD Dolar olan kişi başı kamu sağlık harcaması 2008 yılında 765 ABD Dolara, 2010 yılında ise 802 ABD Dolara ulaşmıştır. 2012 yılında 854 ABD Dolar olan miktar 2013 yılında %29,18 oranında artarak 1,103 ABD Dolar olarak gerçekleşmiştir.200 Bölge ülkeleri ve Türkiye ile kişi başı kamu sağlık harcama miktarları karşılaştırılacak olursa durum şöyledir: Suudi Arabistan’ın kişi başı kamu sağlık harcaması miktarı 519 ABD Dolar, Türkiye’nin 470 ABD Dolar, Kuveyt’in 1,246 ABD Dolar ve Katar 1,712 ABD Dolardır.201 Kişi başı kamu sağlık harcaması miktarını yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 78: Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması Miktarını Yıllara Göre Değişimi

(US ABD Dolar)

atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE, 04.04.2016.199) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.04.2016.200) National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita , 04.04.2016.201) National Health Accounts, 1995-2013,http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE, 18.04.2016.


SATURKSATURK

BÖLÜM 5:Genel Değerlendirme ve Türkiye - Birleşik Arap Emirlikleri Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri


SATURKSATURK

BÖLÜM IV

GENEL DEĞERLENDİRME VE TÜRKİYE – BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ SAĞLIK

TURİZMİNE YÖNELİK STRATEJİ ÖNERİLERİ

1. Genel Değerlendirme

Son yıllarda, sağlık turizm tüm dünyada rağbet gören bir pazar halini almıştır. Dünya ülkeleri, bu pazardan pay alabilmek için büyük bir rekabet içine girmişlerdir. Türkiye, sağlık alanında hem nitelikli insan gücüne hem de sağlık altyapısı ve teknolojisine sahip olması nedeniyle rekabetçi ülkeler arasındadır. Sağlık turizmi alanında Türkiye’ye rakip ülkelerden biri Birleşik Arap Emirlikleri’dir. Elde edilen ulusal ve uluslararası verişer ışığında Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin, sağlık politikalarının, sağlık hizmetlerinin, sağlık tesislerinin, sağlık teknolojilerinin ve finansman yapısının Türkiye’ye üstünlükleri vardır. Bu bağlamda Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesinde, rekabetten ziyade işbirliğine dayanan bir strateji benimsenmelidir. Ekonomisi reexporta dayanan ülke, kendisini zaten dünyaya kabul ettirmiş durumdadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin sağlık turizminde Türkiye ile işbirliği yapmasını gerektirecek güçlü nedenlerin olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur. Birleşik Arap Emirlikleri ile yürütülecek işbirliği, özellikle bölge ve dünyaya açılmayı içermelidir. Türkiye’nin bu yönde bir strateji izlemesini gerektiren bazı durumlar ve göstergeler söz konusudur.

Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin temel göstergeleri ile Türkiye karşılaştırıldığında her iki ülkenin de üstünlükleri olmasına karşın genel olarak Birleşik Arap Emirlikleri daha iyi şartlara sahiptir. Bu durum da yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir. 2014 yılı verilerine göre 9,1 milyon nüfusa sahip olan Birleşik Arap Emirlikleri’nin nüfusunun %77,6’sı (6,7 milyon) erkelerden %26,3’ü (2,4 milyon) kadınlardan oluşmaktadır. Ülke nüfusunun %85’i 15-65 yaş aralığındaki


SATURKSATURK

kişilerden, %13,8’i ise 0-14 yaş aralığındaki kişilerden oluşmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %80’i yabancılardan oluşmaktadır. Bu da yaklaşık olarak 7 milyon kişiye karşılık gelmektedir. Yabancı nüfusun %29’u Hindistanlılardan ve %20’si Pakistanlılardan oluşmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2013 yılı itibariyle GSYH’si 378 milyar202, satın alma paritesine göre ise GSYH’si 641,88203 milyar ABD Dolarıdır. Reel büyüme %4,6, kişi başına düşen milli gelir 35.392, satın alma paritesine göre ise 66.997 ABD Dolarıdır. Bu veriler de yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin 2013 yılı itibariyle GSYH’den sağlığa ayırdığı pay %3,2, toplam sağlık harcaması 12,8 milyon ABD Doları, kişi başı sağlık harcaması ise 1.547 ABD Dolarıdır. Ülkenin satın alma paritesine göre kişi başı sağlık harcaması 2,233 ABD Dolardır. Sağlık harcamalarının kamu harcamaları içerisindeki oranı ise %70’den fazladır. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sektörünün pazar büyüklüğü 2015 yılı itibariyle 12 milyar ABD Dolarıdır. Bu veriler de yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir.

Birleşik Arap Emirliklerine bağlı Emirliklerinden biri olan Abu Dabi Emirliğinin başkenti ve en önemli şehri olan Dubai, bulunduğu bölgede ticaret, finans ve turizm merkezi olma stratejisi izlemektedir. Bu stratejisi gerçekleştirmek üzere 15 adet serbest bölge oluşturulmuştur. Bu serbest bölgelerden birisi de “Helatcare City”dir. Ülke, sağlık turizmini ve uluslararası sağlık hizmetlerini büyük ölçüde bu özel serbest bölgeden sunmaktadır. Dubai’de oluşturulan özel sağlık şehrine, 2012 yılında 502.000 sağlık turizmi amacıyla hasta gelmiştir. Bu rakam Türkiye’nin bir yıllık sağlık turizmi hasta sayısından daha fazladır. Dubai’de oluşturulan özel sağlık şehrinin hasta sayısı yıllık %15 oranında artış göstermektedir. Dubai’nin sağlık turizmi pazarı, Euromonitor’e göre 1,6 milyar ABD Dolarıdır. Sahip olduğu imkânlar ve uyguladığı teşvik stratejileri nedeniyle Türkiye’nin, Dubai’nin hedef ülkeleri arasında bulunan Körfez Bölgesi Ülkelerinden hatırı sayılır bir miktarda sağlık turizmi hastası alması realist bir yaklaşım değildir. Zira körfez Bölgesi ülkelerinin halkı yüksek gelir ve harcama potansiyeline sahip

202) 2013 yılı itibariyle203) 2015 yılı itibariyle


SATURKSATURK

olmaları nedeniyle kendi ülkesinde çözülemeyen sağlık sorunları olduğunda öncelikle ABD ve Avrupa ülkelerini tercih etmektedir. Daha sonra kendi bölgelerindeki Dubai tercih edilmektedir. Bu durum da yukarıda önerilen stratejiyi gerektirmektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin ana unsuru özel sektördür. Özel sektörün ülke sağlık hizmetlerinin sunumundaki payı %63,6, kamunun payı ise %36,4’tür. Ülkede 104 özel hastane, 335 klinik, 584 sağlık merkezi özel sektöre aittir. Özel sektöre ait hastanelerin toplam değeri 2013 yılı itibariyle 6,1 milyar ABD Dolarıdır. Bu veriler de yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri’ne gelen turist sayısı 7.000.000’dan fazladır. Ülkenin uluslararası turizm harcaması 17,69204 milyar ABD Doları ve turizm geliri 10,3 milyar205 ABD Dolarıdır. Turizm gelirlerinin GSYH’ya oranı 2012 yılı itibariyle %3,7’dir. Ülke vatandaşlarının kişi başına ortalama günlük harcaması ise 156 İngiliz Sterlinidir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının turizm seyahatlerinde ortalama kalış süreleri ise 1 haftadır, kişi başı tüketim harcaması 2011 yılı itibariyle 20.051 ABD Dolarıdır. Bu durum da yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir.

Genel olarak Araplarda (halk ve yöneticilerde) var olduğu bilinen yanlış Türkiye algısının, bu ülkeden ve Körfez Bölgesi Ülkelerinden gelecek sağlık turizmi hastalarını etkilediği düşünülmektedir. Türkiye ile ilgili olumsuz algının tarihi, kültürel ve sosyal geri planı olduğundan kolaylıkla değiştirilemeyeceği düşünülmektedir. Bu algı da yukarıda önerilen stratejiyi desteklemektedir.

Körfez Bölgesi Ülkelerinin ve Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının Türk sağlık sistemi ve tıbbını yeterince tanımamaları da sağlık turizmi amacıyla gelecek hasta sayısının etkilemektedir. Bu tespiti, 2012-2014 Türkiye Sağlık Turizmi Raporları teyit etmektedir. Bu raporlardan çıkan en önemli sonuç, Türkiye- Körfez ülkeleri arasında geliştirilebilecek sağlık turizmi potansiyeli bulunmasına rağmen somut bir sonuç yoktur. Bu noktada iki ülke arasında geliştirilebilecek potansiyel işbirliğinin içeriği ve yönteminin nasıl olması gerektiği önem kazanmaktadır. İşte bu öneme binaen Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmin mevcut durumu, sorunlar ve geliştirilmesine yönelik strateji önerileri bu bölümde ele alınmıştır.

Türkiye’ye sağlık turizmi amacıyla gelen hastaları geldikleri ülke veya bölgeye göre sınıflandırmak strateji geliştirmek bakımından yararlı olacaktır. Türkiye’ye İngiltere ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerden de uluslararası hasta geldiği gibi

204) 2013 yılı itibariyle 205) 2012 itibariyle


SATURKSATURK

Libya, Irak gibi gelişmemiş fakir ülkelerden de hasta gelmektedir. Her hastaya aynı hizmetin sunulması hem maliyet hem de memnuniyet açısından beklenen sonuçları vermemektedir. Ülkemize sağlık turisti gönderen ülkelerin gelişmiş ülkeler, gelişmemiş ülkeler, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkeleri ana başlıkları altında sınıflandırılmasının yaralı olacağı düşünülmektedir. Bu nedenle gelişmiş ülkelerden gelen hastalar ile gelişmemiş ülkelerden gelen hastaların beklentilerinin farklı olacağı kabul edilmeli ve buna uygun stratejiler belirlenmelidir. Gelişmiş ülkelerden (Amerika, Avrupa) gelen hastalar, ülkemizi sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı ve hasta bekleme sürelerinin uzun olması nedeniyle tercih etmektedirler. Gelişmemiş ülkelerden (Sudan, Somali, Afganistan, Libya, Pakistan, Irak ve Asya ülkeleri vb.) gelenler kendi ülkelerinde sağlık hizmetlerinin yetersizliği ve personel azlığı nedeniyle ülkemizi tercih etmektedirler. Benzer şekilde Müslüman ülkeler ile diğer dinlere mensup ülkelerden gelen kişilerin talep ve beklentileri de farklılaşmaktadır. Körfez Bölgesi Ülkelerinden gelecek sağlık turistlerinin en önemli beklentileri sağlık hizmetlerinden “yüksek konfor” içerisinde yararlanmaktır. Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Suudi Arabistan, Kuveyt gibi ülkelerden gelecek sağlık turistlerinin diğer önemli bir beklentisi de “mahremiyettir. Zengin Müslüman ülkeler için bu temel beklenti odak alınarak bir strateji geliştirilmesi yararlı olacaktır.

Birleşik Arap Emirlikleri, dünyada ve bölgede kişi başı gelir düzeyi yüksek olan ülkelerden birisidir. Bu ülke; çok yüksek, yüksek ve orta düzey gelire sahip hasta profiline sahiptir. Bu ülkeden gelecek sağlık turizmi ve termal turizm hastalarının Türkiye tercihlerinde düşük fiyat unsurunun önemli olmayacağı değerlendirilmektedir. Bunun yerine sağlık hizmetlerinde “kalite”, “yüksek konfor”, “ileri teknoloji”, “kişiye özel hizmet” ve “çeşitlendirilmiş turizm” hizmetleri stratejisi öne çıkartılmalıdır. Türkiye’yi, sağlık turizmi amacıyla tercih edecek Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının tedavi sırası ve sonrasında “mahremiyetlerinin” sağlanacağı garantisi önem taşımaktadır. Bu ülke vatandaşlarının ülkemizi tercih etmeleri için sosyal, kültürel ve tarihi zenginlikleri içeren programlar, uygun dozda bir araya getirilmelidir. Yapılan araştırmalar, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının alış verişi, doğa ve kültür turizmini tercih ettiklerini, meşru dairede eğlenceyi sevdiklerini ortaya koymuştur.


SATURKSATURK

Günümüzde Türkiye sağlık turizminin önünde değerlendirmeye açık büyük bir Ortadoğu ve Körfez ülkeleri pazarı bulunmaktadır. Bu pazarın en önemli aktörü ise Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kuveyt’tir. Türkiye açısından Ortadoğu ve Körfez ülkelerini pazarını cazip kılan önemli nedenlerden birincisi bu pazardaki büyüme beklentisi, ikincisi ise Türkiye’nin Ortadoğu’daki konumudur. Ortadoğu ve Körfez ülkeleri sağlık turizmi pazarının, bu pazarın büyüklüğüne rağmen yeterli ilgiyi görmediği düşünülmektedir. Ortadoğu ve Körfez ülkeleri pazarı olarak değerlendirilebilecek ülkelerin sosyal, kültürel ve dini hassasiyetleri dikkate alınmadan bir sağlık turizmi stratejisi belirlenmemelidir. Birleşik Arap Emirlikleri özelinde bu ülkenin kültürel ve dini hassasiyetlerine önem verilen ve saygı duyulan, kendilerini rahat hissedecekleri ortamlar oluşturulmalıdır. Sağlık kuruluşlarında çalışan personelin bilgilendirilmesi ve eğitilmeleri bu bağlamda önemsenmelidir. Bu eğitimlerde Arap kültür ve sosyal yaşamına ilişkin anlatılması gereken hassasiyetlerden bazıları şöyledir:

a) Arap kültüründe dinin politika, sosyal davranışlar ve iş dünyası üzerinde önemli bir yeri vardır. b) Birleşik Arap Emirlikleri, İslami değerleri, hoşgörüyü ve özgürlükleri bir arada götürebilmeyi benimsemiş, dünyaya entegre olabilmeyi başarmış ender ülkelerden birisidir. c) Arap kültüründe kişinin statüsünü içinde bulunduğu sınıf belirlemektedir. Bu kültürde bireyler grubun alt kısmında yer almaktadır. d) Arap kültüründe aile, en önemli sosyal birimdir. Ailede erkek lider ve karar verici pozisyonundadır. e) Arap kültüründe liderlik ve kimlik kavramları önemli olup, liderler kişilerin soyundan gelmektedir. f) Arap kültüründe erkeğin özel bir konumu vardır. Kadınlar iş dünyasına pek açık değildir. g) Arap kültüründe zamanı daha rahat bir davranış içerisinde kullanırlar. Sosyal toplantıların veya iş toplantılarının kesin bir başlangıç ve bitiş saati olmayabilir. h) Tartışma esnasında genellikle kişisel argümanlar kullanılmaktadır. Israr, karşı tarafı ikna etmek için sık sık kullanılan bir yöntemdir. i) Araplarla iş ilişkilerinde saygılı ve içten davranışlar beklenmektedir.j) Arap kültüründe büyüklere saygı göstermek temel değerdir. k) Tanıtım materyallerinin Arapça olmasını önemsemektedirler. l) Misafirlere iyi davranmak Arap kültüründe erdem olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden ülkede gerçekleşecek olan önemli aktivitelere iş yaptıkları kişileri davet etmek isterler.


SATURKSATURK

m) Kaba bir davranış olarak kabul edilecek ve onları küçük düşürecek her türlü hareketten uzak durulmalıdır. n) İş ilişkileri aşırı derecede kişisel davranışlarla yürütülmektedir. o) Araplarla iyi ilişki oluşturabilmenin bir yolu da, onların sağlığı, kardeşleri, amcaları, kuzenleri ve oğulları ile ilgili olabilecek soruları sormaktır. Ancak, ailenin kadın üyeleri hakkında soru sorulmaması gerekmektedir. p) Yemeklerde çok az konuşulmakta, genel olarak sessizlik tercih edilmektedir. q) Bahşiş yaygın ve gerekli değildir. Çünkü genellikle fatura içerisinde servis hizmeti de ilave edilmektedir. r) Erkek ve kadın birbirleri ile etkileşim içine girmezler. Arap kadınlarının topluluk içerisine girecekleri zaman kendilerini tanıtmamaları için peçe takmaktadırlar. Eğer bir Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşının yanında peçeli bir bayan varsa, bu bayanın tanıştırılması geleneksel bir davranış değildir. s) Arap kültüründe, konuşma esnasında aralarındaki mesafeyi çok kısa tutmaktadırlar. Siz bu davranış biçimine alışık olmasanız da geriye doğru bir hareket yapmayınız. Bu şekildeki davranışınız sizin hissiz ve soğuk bir kişi olduğunuzu düşündürür. t) Araplar otururlarken bacak bacak üstüne pek atmazlar. Karşı tarafa ayak tabanının gösterilmesi de hoş karşılanmamaktadır. u) Konuşurlarken sürekli elleriyle hareket etmekten hoşlanmalarına rağmen, herhangi birisini işaret ederek göstermek kaba bir davranıştır. v) Sol el Arap dünyasında temiz olarak kabul görülmemektedir. Bu yüzden sol el ile bir davranışta bulunmamaya özen gösterilmesi gerekmektedir. w) Spor özellikle futbol, at ve deve güreşi (bahis yasaklanmıştır), avcılık, ülkenin çekici gelen taraflarının övülmesinden hoşlanırlar. x) Orta Doğu politikaları, uluslararası petrol politikaları, İsrail, İslami inanışların sorgulanması ve eleştirilmesi, hastalık, kaza, ölüm, kadınlar hakkında kompliman yapmak ise kaçınılması gereken konuşmalar arasındadır.

Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizmi alanında işbirliğinin geliştirilmesi, Körfez Ülkeleri pazarını, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri pazarını ve Güney Asya pazarını olumlu etkileyebilecek potansiyele sahiptir. Tersi durumda ise yani rekabetin yaşanması halinde sağlık turizmi gelirleri olumsuz olarak etkilenecektir. Türkiye’nin sağlık turizminden elde ettiği gelir 2,5 milyar ABD Dolar düzeyindedir. Sağlık Bakanlığı’nın hedeflerine göre bu rakamın 2017 yılında 8 milyar ABD Dolara, 2023 yılında ise 20 milyar ABD Dolara ulaşması hedeflenmektedir.206 Ancak 2015 yılında yaşanan Rusya–Türkiye ilişkilerindeki gerilim, Ankara ve İstanbul’da yaşanan terör saldırıları ve

206) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu ,http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , 11.04.2016


SATURKSATURK

Ortadoğu’da sürmekte olan belirsizlik ülkeler açısından ulusal güvenlik gündeminin öncelikli hale gelmesine neden olmuştur. Bu gelişme Türkiye’ye gelecek turist sayısının düşmesine neden olmuştur. Turist sayısındaki azalmanın sağlık turisti sayısına da yansıyacağı beklenebilir. Bu öngörüye rağmen yurtdışından Türkiye’ye gelen hasta sayısında özellikle 2019 yılından itibaren hızlı bir yükseliş beklenmektedir. Buna göre, sağlık turizmi amacıyla gelecek yabancı hasta sayısının 2019’da 1 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminlerin gerçekleşmesi ancak bazı ciddi ve kurumsal çalışmaları gerektirmektedir. Hızla gelişen sağlık turizmi alanında Türkiye’nin rekabet ettiği ülkelere nazaran bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şöyledir:

a) Türkiye rekabet ettiği diğer ülkelere nazaran kültür turizmi, inanç turizmi, deniz turizmi, doğa turizmi, sağlık-kaplıca turizmini aynı anda kullanabilecek özelliklere sahiptir. Aynı zamanda hizmet sektöründe sahip olduğu rekabet üstünlüğü bulunmaktadır. Ancak bunları kullanma konusunda dağınıklık söz konusudur. b) Türkiye’nin, sağlık turizmi alanında rekabet edebilecek güçte olmasının bir sebebi de, Türkiye’nin sağlık turizmi hizmetini sunan ilk ülkeler arasında yer alması ve bu konuda deneyim kazanmış olmasıdır. c) Türkiye’ye rekabet üstünlüğü sağlayan diğer bir faktör ise sağlık hizmet fiyatlarının, diğer ülkelere göre görece ucuz olmasıdır.

Türkiye’nin sağlık turizminde başlangıç aşamasında olduğu, ancak sahip olduğu bazı üstünlükler nedeniyle hızla ilerlediği kabul edilmelidir. Sektörde büyük bir pazar payı elde etmek ve lider olabilmek Türkiye için hayal değildir. Ancak liderlik, uzun dönemli ve kararlı stratejiler gerektirmektedir. Bunun için Türkiye’nin kurumsal alt yapı eksikliklerini gidermesi, sorun oluşturabileceği düşünülen zayıf yönlerinin telafi edilmesi, teşvik araçlarının daha etkili kullanımının sağlanması, nitelikli insan gücü istihdamının önündeki engellerin aşılması ve rekabet gücünü artırmaya yardım edecek güçlü yanlarının da geliştirmesi gerekmektedir. Ayrıca şartların gerektirdiği esnekliğe sahip, tüm sektör paydaşlarının bulunacağı bir sağlık turizmi yönetimi kurulmalıdır.

Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki performansına bakıldığında karşımıza çıkan resim şöyledir:

a) Türk sağlık sistemi son 10 yıl içerisinde büyük bir gelişme kaydetmiş olmasına rağmen uluslararası rekabet için hazır değildir. b) Türkiye’de kişi başına düşen sağlık harcamaları, hekim sayısı ve diğer sağlık personeli sayısı ABD, AB Ülkeleri, Körfez ülkelerinden daha düşüktür. c) Uluslararası hasta kabulüne yardımcı olacak ulusal sağlık akreditasyon sistemi bulunmamaktadır.


SATURKSATURK

d) Sağlık turizmi hizmeti sunan özel hastanelerde yaşanmakta olan sorunların ülke imajın etkileyecek boyuta ulaşmasını izleyen bir mekanizma bulunmamaktadır. e) Türkiye’ye gelen yabancı hastalar ağırlıklı olarak özel sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler. f) Başta Almanya olmak üzere bütün branşlarda en çok hasta AB ülkelerinden gelmektedir. Bunu Rusya ve Orta Doğu ülkeleri takip etmektedir. Yaşanan dış politik krizler nedeniyle Rusya ve Ortadoğu pazarı risk altındadır. Bu riskin azaltılması için Körfez pazarına ağırlık verilmeli ve geliştirilmelidir. g) Yabancı hastalar Türkiye’de en fazla İstanbul, Bursa, Kayseri, Adana, Gaziantep, Ankara, Antalya ve İzmir’i tercih etmektedirler. h) Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki rakipleri Dubai, Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri, Macaristan gibi bazı Doğu Avrupa ülkeleri ile Güney Kore ve Hindistan başta olmak üzere Güneydoğu Asya ülkeleridir.i) Körfez pazarında etkili olabilmek için bölgedeki en önemli rakip olan Dubai üzerinde özel olarak durulmalıdır. Dubai’nin bölge ülkelerine yönelik stratejileri en ince ayrıntısına kadar incelenmelidir. Bu bölgede Dubai ile işbirliği stratejisi benimsenmelidir. Eğer işbirliği stratejisi uygulamak mümkün olmayacaksa, rekabet stratejisi rakibin zayıflıkları üzerine kurulmalıdır. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin en zayıf noktası personel, tıbbi cihaz ve sistem alt yapısı olarak neredeyse tümüyle dışa bağımlı olmasıdır.

Yukarıda açıklanan hususlar Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmi imkânlarının geliştirilmesi için hazırlanacak ulusal strateji belirleme çalışmalarında da yol gösterici olacaktır. Bu rapor ve içeriği iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi ve yeni işbirliği alanlarının oluşturulması bakımından karar vericilere, araştırmacılara ve uygulayıcılara, yol gösterecektir.

Hazırlanan bu raporda, iki ülke arasındaki değerlendirme, sağlık turizmi hizmet alanları dikkate alınarak yapılmıştır. Sağlık turizmi hizmet alanları aşağıda gösterilen 4 alt başlıkta toplanmıştır. Ülke değerlendirmesine ilişkin veriler ve görüşler de bu başlıklar altında verilmiştir. Bunlar;

a) Sağlığı geliştirmeye yönelik hizmetler, b) Tedavi hizmetleri c) Rehabilitasyon hizmetleridir. d) Yaşlı bakım hizmetleri

Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizminin mevcut durumu, gelişme potansiyeli ve yeni alanlara ilişkin görüş ve öneriler sağlık turizmi hizmet


SATURKSATURK

alanları altında değerlendirilmiştir. Raporun genel değerlendirme başlığı altında kullanılan yöntem kısaca şöyledir: Değerlendirmelerde öncelikle Türkiye’ye ilişkin genel bilgiler verilmiş, daha sonra varsa ülke bilgileri paylaşılmıştır. Genel sağlık turizmi ve ülke verilerine dayanılarak grafikler ve tablolar oluşturulmuştur. Grafik ve tablolarla görselleştirilen veriler hakkında yorumlamalar yapılarak önerilere yer verilmiştir.

a) Sağlığı Geliştirmeye Yönelik Hizmetler

Türkiye’nin dış politika ve turizm hedeflerinin gerçekleşebilmesi için genel olarak Körfez ülkeleriyle özel olarak da Birleşik Arap Emirlikleri ile işbirliği önem taşımaktadır. Irak ve Suriye dış politikası, terör saldırıları, Arap baharı sonrasında ortaya çıkan yeni durum ve Rusya krizi gibi bölgede yaşanmakta olan dış politik sorunlar iki ülkeyi birlikte hareket etme konusunda daha da yaklaştırmaktadır. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri ile başta güvenlik, dış politika, turizm, askeri konular olmak üzere her alanda işbirliğinin artırılması gerekli hatta zorunlu bir strateji olarak değerlendirilmektedir. Bu ülke ile Türkiye arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi mümkün olmakla birlikte bu ilişkinin stratejik bir düzeye ulaşması beklenmemektedir.

Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye arasında sağlık turizmi imkânlarının ve işbirliğinin başlatılabilmesi için atılması gereken bazı adımlar bulunmaktadır. Atılması yararlı olacak ilk adım, bu ülkeyi ele alan ayrıntılı sağlık turizmi raporunun hazırlanmasıdır. Hazırlanan ülke sağlık turizmi raporu, esas alınarak ilgili kurum ve kuruluşların katılacağı arama toplantılarının yapılması önem taşımaktadır.

Sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla atılması gereken ikinci adım, iki ülke arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilebileceğine dair beklentinin güçlendirilmesi ve yükseltilmesidir. Bu faaliyetin tanıtım, halkla ilişkiler boyutu yanında diplomatik boyutu da bulunmaktadır. İki ülke arasındaki sağlık turizmi beklentisinin yükseltilmesi ve somut uygulamaya dönüştürülmesini sağlamak üzere ülkeler arasında sağlık işbirliği anlaşmasının imzalanması sağlanmalıdır.

Sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi amacıyla atılması gereken üçüncü adım, kamu ve özel sektör sağlık kuruluşlarının bu alanda daha aktif rol alabilmesini sağlamak olmalıdır. Bunun için de Ekonomi Bakanlığı tarafından sağlanan pazara giriş desteği, yurt dışı tanıtım desteği, yurt dışı birim desteği, belgelendirme desteği, ticaret heyeti ve alım heyeti desteği ve danışmanlık teşvik desteklerinin yeniden gözde geçirilmesi önem taşımaktadır.


SATURKSATURK

Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi sağlığın geliştirilmesi hizmetleri için tercih edenler, daha çok orta ve üst düzey gelir grubunda olan insanlardır. Genel olarak bu gruptaki insanlar sağlıklı veya herhangi bir sağlık sorunu yaşamayan üst ve orta düzeyde gelire sahip bütün yaş grubundaki insanlar olabilmektedir. Bu gruptaki insanların konforlu ve kaliteli bir temel sağlık hizmeti alma beklentisi yüksektir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları bakımından da durum aynıdır. Özellikle üst ve orta gelir düzeyinde olanların konfor ve kaliteye verdikleri önem bilinmektedir. Buna ilaveten kültürel ve dini hassasiyetlerin de dikkat alındığı bir hizmet sunumunun tercihlerini etkileyeceği dikkate alınmalıdır.

Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye arasındaki sağlık turizmi imkânlarının artırılmasında, sağlığın geliştirilmesine yönelik hizmetlerin stratejik önceliğe sahip olduğu değerlendirilmektedir. Sağlığın geliştirilmesi kapsamında bu ülke vatandaşlarına sunulabilecek hizmetlerin başında “Medikal Estetik Amaçlı Tedaviler” (saç ekimi, yağ aldırma, burun estetiği, meme ve gerdirme operasyonları gibi) gelmektedir.

Türkiye sadece zorunlu tıbbi operasyonlar için değil, saç ekimi ve estetik için de gözde bir ülkedir.207 Saç ekimi Türkiye’de ortalama 5 bin TL iken bu rakam Avrupa’da 10 bin Euro, ABD’de 30 bin ABD Doları seviyesindedir.208 Diş implantlarında ise ABD 5,000 ABD Doları, Meksika 990 ABD Doları, Tayland 1,700 ABD Dolar fiyat sunarken Türkiye 750 ABD Doları fiyat sunmaktadır.209

Birleşik Arap Emirlikleri’nde yaşayan kadınlar fiziksel özellikleri ve dış görünüşü önemsemektedirler. Hatta kadınlar, fiziksel özellik ve dış görünüşü hayatlarını etkileyecek kadar önemsemektedirler. Ülkede yapılan tüketim araştırmaları, kadınların bakım ve makyaja da önem verdiklerini ortaya koymuştur. Bu ülkeden turizm amacıyla gelen kadınlara bu hizmetlerin sunulmasının bir yolu bulunmalıdır. Bununla birlikte uzun soluklu bir yarar elde edebilmek için

207) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 20.04.2016208) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf , et.:10.04.2016209) Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html, 20.04.2016


SATURKSATURK

kadınların bu hizmetlerden yararlandırılmaları sürecinde ortaya çıkabilecek dini ve kültürel sorunların neler olabileceği tespit edilmelidir. Yapılacak pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinde bu duruma dikkat çekilmeli ve kadınlar dini hassasiyetlerinin dikkate alındığı, mahremiyetlerinin sağlandığı konusunda ikna edilmelidir.

2014 yılında Türkiye’ye toplam 496.324 uluslararası hasta gelmiştir.210 Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların seçilmiş ülkelere göre sayıları grafikte verilmiştir.

Grafik 79: Uluslararası Hasta Sayıları ve Ülkeler

Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan 2013 ve 2014 Türkiye Medikal Turizm Değerlendirme Raporu ve Türkiye Termal Turizm Değerlendirme Raporu’nda bu ülkeye ait veri bulunmamaktadır. İki ülke arasında sağlık turizmi verisinin olmaması tek başına konunun ne kadar ihmal edildiğini göstermektedir.

b) Termal Turizm

Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmi stratejisinin kısa ve uzun vadede termal turizm, medikal estetik hizmetler ve psiko-sosyal hizmetler üzerine kurulmasında yarar görülmektedir. Bu stratejiye ilişkin gerekçelere aşağıda yer verilmiştir.

210) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.


SATURKSATURK

İlk olarak, Türk sağlık sisteminin son yıllarda gerçekleştirilen yapısal ve fonksiyonel düzeydeki reformlarla rekabet gücü artırılmış. Türkiye’deki sağlık kuruluşlarının sayısı ve fiziki yapısı, sahip olunan nitelikli personel sayısı, sunulan düşük tedavi maliyetleri benzer ülkeler karşında Türkiye’ye üstünlük sağlamaktadır. Ancak Türk sağlık sisteminin artan rekabet gücü ve üstünlükleri, Birleşik Arap Emirlikleri’nden tedavi amacıyla hasta gelmesi için yeterli değildir. Raporun ilgili bölümlerinde ayrıntılı olarak ele alındığı üzere Birleşik Arap Emirlikleri, çok etkili bir sağlık sistemine sahiptir. Bu sağlık sistemi; Dünya’da benzerine rastlanılmayacak kadar iyi donanımlı sağlık kompleksleri, en yüksek teknolojiyle donatılmış hastaneler, etkili bir koruyucu ve halk sağlığı hizmetleri ile dünyanın dört bir yanından getirilmiş iyi yetişmiş nitelikli sağlık personelinden oluşmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sistemi; hizmet sunumu, tesis sayısı, yatak sayısı, sahip olunan ileri teknolojili tıbbi cihaz ve ileri derecede uzmanlaşmış personel yönünden Körfez bölgesinde iddialıdır. Yeni kurulan bazı hastaneler ve sağlık kompleksleri teknoloji ve fiziki imkânlar bakımından dünyada sayılı tesisler arasındadır. Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizminde kısa vadede tedavi hizmetleri başlığı altında rekabet gerçekçi görülmemektedir. Bu nedenle Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi stratejisinin termal turizm hizmetleri ve medikal estetik hizmetler üzerine kurulması daha gerçekçi bulunmaktadır. Termal turizmde yakalanacak başarının rüzgârından da yararlanılarak tedavi hizmetlerine uzun vadede ağırlık verilmesi daha stratejik bir adım olarak görülmektedir.

İkinci olarak Birleşik Arap Emirlikleri’nden Türkiye’ye gelen turistlerin İstanbul, Bursa ve Yalova illerini tercih ettikleri bilinmektedir. Bu illerimizin en belirgin özellikleri tarih, kültür, doğa ve termal imkânlara sahip olmalıdır. Bu ülkeye yönelik termal turizm hizmetlerinde en başarılı tesislerin kullanılması önem taşımaktadır. Termal sağlık turizmi sunulan sağlık tesislerinin fiziki yapısında ve hizmet sunum sisteminde Müslüman ülkelerin dini, kültürel ve sosyal hassasiyetlerine uygun değişiklikler gerçekleştirilmelidir. Bu ülke için, sosyal imkânları geniş olan, kültürel ve tarihi dokuya sahip, aynı zamanda dini semboller içeren İstanbul, Bursa, Yalova, Kayseri, Afyon gibi iller öne çıkartılmalıdır. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları, sağlık turizmi için ülkemizi pek tercih etmeseler de turistik seyahatlerinde Türkiye’yi


SATURKSATURK

tercih etmektedirler. Türkiye’nin sağlık turizminin daha etkili olarak tanıtımı için öncelikle genel amaçlı turist sayısının artırılması önem taşımaktadır. Uluslararası Medikal Seyahat Dergisinin yapmış olduğu bir çalışmada Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları, turistik seyahatlerinde alış verişi, doğa ve kültür turizmini tercih ettiklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca bu ülke vatandaşlarının ortalama kalış süreleri bir hafta olarak belirlenmiştir. Bu önemli verilerin Türkiye’ye gelen turistlerin programlarında dikkate alınmalıdır. Termal turizm amacıyla ülkemize gelecek Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına kültür, doğa, alış veriş ve eğlencenin bir arada uygun bir dozda sunulmasına yönelik programlar hazırlanmalıdır.

Üçüncü olarak, genel olarak Türkiye’yi tedaviye yönelik sağlık hizmetlerden yararlanmak üzere tercih edenler, ülkelerinde orta ve üst düzey gelir grubunda olan kişilerden oluşmaktadır. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri’nin toplam gelirinden en yüksek payı alan %20’lik en zengin kesim ile ikinci en yüksek payı alan zengin kesimini Türkiye’ye çekecek stratejiler belirlemelidir. Bunun çok kolay olmayacağı bilinmelidir. En zengin ve zengin grup içinde yer alan hastalar için Türkiye’nin rakibi; ABD, bazı Avrupa ülkeleri ve Dubai’dir. Türkiye, tedavi hizmetlerini spor turizmi, eğlence ve kültür turizmi belirli bir oranda bütünleştirildiği bir strateji üzerinde çalışmalıdır. Ancak uzun soluklu ve sabır gerektiren stratejiler ile bu ülke insanın ikna edilmesi ihtimal dâhilindedir. Dünya ile bütünleşmiş olmuş ve İslam dinini temel kurallarına hassasiyetle bağlı olan Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının cazip program ve fırsatlarla ABD ve Avrupa ülkelerinden vazgeçilebilecekleri düşünülmektedir. Bunun için rakip ülkelerin avantaj ve dezavantajları ayrıntılı olarak belirlenmeli, bu grubun tercihlerini etkileyen unsurlar ortaya koyulmalıdır. Bundan sonrasında Türkiye’nin çözümlerine Müslüman ülke, Müslüman halk algısı eklenmelidir. Bu ülke için; tarih, kültür, doğa, eğlence, konforun bir arada sunulduğu imajı işlenmelidir.

Dördüncü olarak Türkiye termal turizmde tesis, hizmet ve termal suların özellikleri bakımından dünyada ilk sıralarda gelmektedir. Benzer şekilde tedavi hizmetlerinde birçok Avrupa ülkesini geride bırakan bir kalite düzeyine ulaşmıştır. Bu durumun Birleşik Arap Emirlikleri’nde pazarlanması ve tanıtılması özel bir programla ele alınmalıdır. Tanıtım faaliyetlerinde Türkiye’nin kültürel özelliklerine, İslamî sembolleri barındırmasına, Müslüman bir ülke


SATURKSATURK

olmasına, sahip olduğu sosyal imkânların çeşitliliğine, doğal güzelliklerine, eğlence ve alış veriş imkânlarının gelişmişliğine dikkat çekilmelidir.

Türkiye’ye 2012 yılında 24.462, 2013 yılında 38.003, 2014 yılında ise 39.453 termal turist gelmiştir.211 Bu rakamlar da göstermektedir ki Türkiye termal turizmde sahip olduğu tesis ve termal özellikler bakımından önemli bir ülkedir. Toplamda bu yıllar arasında gelen termal turist sayısı 100 bini aşmıştır. Türkiye’yi ziyaret eden termal turist sayılarının yıllara göre değişimi grafikte verilmiştir.

Grafik 80: Türkiye’ye Gelen Termal Turist Sayıları

Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan 2013 ve 2014 Türkiye Termal Turizm Değerlendirme Raporu’nda bu ülkeye ait veri bulunmamaktadır.

Türkiye’yi termal turizm amacıyla tercih edenlerin çoğunluğu 55 yaş ve altındakilerden oluşmaktadır.212 Türkiye’nin termal turizm hizmetlerinin geliştirilmesinde bu yaş grubunun fiziksel, psikolojik, sosyal, kültürel özellikleri ve yaşam alışkanlıkları üzerinde durulmalıdır. Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik termal turizm hizmetlerinin planlanmasında iki önemli husus öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki gelen termal turistlerin yaş grubu, ikincisi ise termal turistlerin cinsiyetidir. Genç nüfusa sahip olan

211) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.212) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri’nden termal turizm amacıyla Türkiye’yi tercih edeceklerin daha ziyade 15-55 yaş grubundaki kişilerden oluşacağı tahmin edilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %85’i 15-64 yaş arasındaki kişilerden oluşmaktadır. Bu yaş grubundaki kişiler için eğlence, spor, doğal güzellikleri içeren faaliyetlere ağırlık verilmelidir. Bu ülkeye yönelik termal turizm hizmetleri kadınların ihtiyaçları ve tercihlerine uygun olarak tasarlanmalıdır. Fiziksel görünüme ve bakımlarına önem veren Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı kadınlara yönelik termal turizm hizmetlerine; medikal estik hizmetlerin, eko turizmin, kültürel turizmin, doğa turizminin, spor turizminin ve özelleşmiş eğlence turizminin entegre edilmesi stratejik bir adım olabilecektir.

Sonuç olarak, Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizminin geliştirilmesi çalışmalarında termal turizm ve sağlığın geliştirilmesi hizmetleri motor görevi görebilecek özelliklere sahiptir. Sıcaklığın 50 dereceyi bulduğu, nemin %100’e ulaştığı Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına yönelik sunulacak termal turizm programları mutlaka yayla turizmi ile desteklenmelidir.

c) Tedavi Hizmetleri

Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizminde kısa vadede tedavi hizmetleri başlığı altında rekabet gerçekçi görülmemektedir. Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmi stratejisinin, kısa ve uzun vadede termal turizm ve medikal estetik hizmetler üzerine, kurulmasında yarar görülmektedir. Termal turizmde yakalanacak başarının rüzgârından da yararlanılarak tedavi hizmetlerine uzun vadede ağırlık verilmesi daha stratejik bir adım olarak görülmektedir. Ancak Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi stratejisinde tedavi hizmetleri, bütünüyle terk edilmemelidir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi hizmetlerinin geliştirilmesinde önem taşıyan tedavi hizmetleri başlığında başarının sabır ve teknik çalışma gerektirdiği akıldan çıkartılmamalıdır. Bu kapsamda ilk olarak bu ülkenin muzdarip olduğu yaygın hastalıklar ve sağlık riskleri belirlenmelidir. Belirlenen hastalıklar ve sağlık riskleri konularında Türkiye’nin güçlü ve zayıf yönleri uzman bir ekip tarafından ortaya konulmalıdır. Geliştirilecek sağlık turizmi stratejisi ve uygulamalarının öncelikle sağlık risklerine yönelik hizmetleri içermesi sağlanmalıdır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nin önemli sağlık riski bulunmaktadır. Bunlar; kardiyovasküler hastalıklara bağlı ölüm oranlarının yüksekliği, tütün ve sigara kullanım oranı, diyabet, fazla kilo ve obezite, dengesiz beslenme ve fiziksel hareketsizliktir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde obezite, diyabet ve akciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklar bir dizi


SATURKSATURK

sağlıksız beslenme ve düşük fiziksel aktivite ve sigara gibi kötü yaşam alışkanlıklarına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar erken ölümlerin birincil nedenleri arasında gösterilmektedir. 2013 yılında U.A.E. University Institute of Public Health tarafından yapılan bir araştırmaya göre Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2000-2010 yılları arasında en fazla ölüm nedeni olarak gösterilen hastalıklar şunlardır:

1. Kardiovasküler hastalıklar (%28,6)2. Kazalara bağlı yaralanmalar (trafik kazaları) (%15)3. Kanser (%8,6)5. Diabet (%2-3)213

2000-2010 yılları arasında en fazla ölüme neden olan hastalıklar ve oranları garfikte gösterilmiştir.

Grafik 81: En Fazla Ölüme Neden Olan Hastalıklar ve Oranları (2000-2010)

Dünya çapında yaşanan tüm ölümlerin %30’u kardiyovasküler sebeplerden kaynaklanmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de kardiyovasküler hastalıklar %29 ile önde gelen ölüm nedenleri arasında olmaya devam etmektedir. Bu oran ile Birleşik Arap Emirlikleri dünya kardiyovasküler hastalık nedeniyle ölümlerde en yüksek oranlardan birine sahiptir. 2010 yılında Abu Dabi emirliğindeki tüm ölümlerin %29’u, 2012 yılında %25’den fazlası,214 2013 yılında ise %36,7’si kardiyoavasküler hastalıklar 213) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016214) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016


SATURKSATURK

nedeniyle yaşanmıştır.215 Kardiyovasküler hastalıklardan ölümlerin; %16.2’si serebrovasküler hastalık, % 13’ü hipertansif hastalık, ve %12,3’ü iskemik kalp hastalığı nedeniyle yaşanmıştır.

Kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle ölümler tüm yaş gruplarında erkeklerde daha fazladır. Buna ek olarak, bu tür ölümlerin% 90’ından fazlası 45 yaş üzerinde ortaya çıkmaktadır.216 Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunda seçilmiş kardiyovasküler hastalıklara ait göstergeler grafikte verilmiştir.

Grafik 82: Birleşik Arap Emirlikleri Nüfusunda Seçilmiş Kardiyovasküler Hastalıklara Ait Göstergeler (2012)

Birleşik Arap Emirlikleri ’de, 2012 yılında gerçekleşen tüm ölümlerin %17’si, 2013 yılında ise %19,6’sı yaralanmalar nedeniyle yaşanmıştır.217 15 yaş altındaki kişiler için yaralanmalar birinci en fazla ölüm nedeni iken, tüm yaş grupları dikkate alındığında ikinci en fazla ölüm nedeni olarak görülmektedir. WHO her yıl Birleşik Arap Emirlikleri ’de trafik kazalarına bağlı ölüm oranının 100.000 kişi başına 37,1 olduğunu açıklamıştır. Bu oran Avusturalya’da 7,8, İngiltere’de 5,4’tür. En fazla kazaya bağlı ölüm, %37 ile motor kazalarında yaşanmaktadır. 218

215) http://www.uaeinteract.com/society/health.asp, 08.04.2016216) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016217) http://www.uaeinteract.com/society/health.asp, 08.04.2016218) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016


SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri ’de solunum sistemi hastalıklarının artmasında tütün kullanımından daha ziyade çevresel faktörler daha fazla rol oynar. 13-15 yaş arası erkeklerde sigara kullanım oranı %42, 17 yaş ve üstü erkeklerde sigara kullanım oranı ise %20’dir. Nargile hem kadın hem de erkek nüfusta popüler bir eğlence olarak kabul edilmektedir.219

2008 yılında Dünya genelinde her yıl 12,7 milyon yeni kanser vakasının tespit edilmiştir. Dünya’da yaygın olan bu hastalık Birleşik Arap Emirlikleri için de önceliklidir. 2012 yılında Birleşik Arap Emirlikleri ’deki tüm ölümlerin %8,6’sının nedeni kanserdir. Kanser erken ölüm nedneleri arasında da üçüncü sıradadır. Birleşik Arap Emirlikleri ’nde kadınlar arasında en yaygın görülen kanser türü meme kanseri ve rahim ağzı kanserdir. Erkekler arasında en yaygın görülen kanser ise akciğer kanseri ve mide kanseridir. Akciğer kanserinin erkeklerde görülme sıklılığı %23 iken kadınlarda sadece %0,5’dir. Ülkede her iki cinsiyet için de en yaygın ikinci kanser kolorektal kanserlerdir. Bu kanser tiplerinin görülme sıklığı Batı ülkelerinden ve Katar, Bahreyn ve Kuveyt’ten daha düşüktür. Ancak bu oranların 2020 yılında nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak iki katına çıkması beklenmektedir.

Yetişkin nüfusta en önemli sağlık risklerinden birisi yüksek şeker olarak bilinen diyabet hastalığıdır. Birleşik Arap Emirlikleri ’de 2014 yılında 20-79 yaş aralığındaki yetişkinlerde diyabet hastalığının yaygınlığı %19’dur.220 Diyabet vakalarının yaygınlığı grafikte verilmiştir.

Grafik 83: Diyabet Hastalığının Yaygınlığı (%)

219) Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf, 05.04.2016220) World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Nutrition/Diabetes-prevalence, 03.04.2016


SATURKSATURK

Diabetes mellitus, mortalite ve morbidite önemli bir nedenidir. diyabet atfedilen ölümler son 10 yılda tüm ölümlerin% 2-3 oluşturuyor. Ülkede diyabet prevalansı yaklaşık%17’dir. Diayabet nedneiyle yaşanan ölümlerin hemen hemen tümü, 45 yaş ve üzeri kişilerdir.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde obezite, diyabet ve akciğer hastalıkları gibi kronik hastalıklar, bir dizi sağlıksız beslenme ve düşük fiziksel aktivite ve sigara gibi kötü yaşam alışkanlıkları erken ölümlerin birincil nedneleri arasında gösterilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri Erken Ölüm Nedenleri (Her 5,000 Olgu Başına) grafikte verilmiştir.

Grafik 84: Erken Ölüm Nedenleri (Her 5,000 Olgunun Başına)

Birleşik Arap Emirlikleri ’de ölüme neden olan hastalıkların ayrıntıları incelendiğinde koroner kalp hastalıkları nedeniyle ölüm sıklığı 100.000 kişide 164,56’dir. Bu oranla Birleşik Arap Emirlikleri Dünya genelinde 28. sırada yer almaktadır. Bunu 72,72 ile felçler izlemektedir ki, bu oranla dünyada 104. sırada yer almaktadır. Diyabete bağlı ölümlerin görülme sıklığı 35,35 hipertansiyon 21,33, akciğer hastalıkları ise 18,88’dir.221 Birleşik Arap Emirlikleri ’de bazı hastalıklara bağlı ölümlerin 100.000 kişide görülme sıklığı grafikte verilmiştir.



SATURKSATURK

Birleşik Arap Emirlikleri ’de solunum sistemi hastalıklarının artmasında tütün kullanımından daha ziyade çevresel faktörler fazlaca rol oynar. 13-15 yaş arası erkeklerde sigar kullanım oranı %42, 17 yaş ve üstü erkeklerde sigara kullanım oranı ise %20’dir. Nargile hem kadın hem de erkek nüfusta popüler bir eğlence olarak kabul edilmektedir. Seçilmiş yaş gruplarına göre sigara kullanım oranı grafikte verilmiştir.

Grafik 85: Seçilmiş Yaş Gruplarına Göre Sigara Kullanım Oranı

Birleşik Arap Emirliklerine yönelik sağlık turizmi stratejisinde yukarıda bahsedilen hastalıkları ve sağlık risklerini içeren programlara yer verilmelidir. Fazla kilolardan kurtulmaya yardımcı olacak alternatif yöntemler, sigara ve tütün kullanımını azaltabilecek programlar, misafirlik süresince kadın ve erkelere ayrı olmak üzere fiziksel hareket içeren sağlık turizmi ve termal turizm paketleri hazırlanmalıdır. Obez ve fazla kilolu nüfusun beslenme alışkanlıklarının kısa sürede değişmeyeceği varsayıldığında, bu kesime yönelik cerrahi yöntemeler önem kazanmaktadır. Bu ihtiyacın karşılanması amacıyla obezite cerrahisi kapsamında yapılan bazı operasyonları içine alan sağlık turizmi tedavi paketleri hazırlanması yararlı olabilecektir.

d) Hasta Tercihleri

Uluslararası hastaların Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık kuruluşu tercihlerini etkileyen faktörler ve il tercihleri bu bölümde değerlendirilmektedir. Bu kapsamda ilk olarak uluslararası hastaların Türkiye’yi neden tercih ettikleri konusu üzerinde durulacaktır.


SATURKSATURK

Sağlık turizmi veya termal turizmin geliştirilebilmesi için hedef ülke vatandaşlarının tercihlerini etkileyen unsurların bilinmesi önem taşımaktadır. Hakkında çalışma yapılan ülke vatandaşlarının sağlık kültürü ve turizm kültürü hakkında yeterli düzeyde bilgi sahibi olunması yapılacak çalışmaların başarısını artıracaktır. Bu doğrultuda Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının Türkiye’yi tercih etme nedenleri, sağlık alışkanlıkları, tatil alışkanlıkları, tüketim alışkanlıkları vb. hassasiyetleri bilinmelidir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının bazı yaşam ve seyahat alışkanlıkları şöyledir:

i. Kişi başı ortalama 3.000 ABD Dolar harcama yapmaktadırlar.ii. Günlük harcama miktarı 156 ABD Dolardır.iii. Birleşik Arap Emirlikleri’nde tüketici harcamaları günlük kişi başı 27 ABD Dolar seviyesindeyken geri kalan Arap dünyasında 3,5 ABD Dolardır. iv. Ortalama kalış süreleri 1 haftadır.v. Alış veriş, doğa ve kültür turizmi imkânları tercihlerini etkiliyor.vi. Kadınların iş gücüne katılmalarıyla tüketim alışkanlıkları da değişiklik göstermiştir. En çok harcama yapan tüketici grubunu 15 ile 45 arasında değişen kadınlar oluşturmaktadır. vii. Ülke ve bölge tercihlerinde güvenlik, bilet, konaklama, iklim, alış veriş imkânları, inanç, dil, kültür ortaklığı belirleyicidir. viii. Günlük yaşamlarında TV’ler fazlaca yer işgal etmektedir. ix. Reklamlar tüketim üzerinde etkilidir. x. Kadınlar fiziksel özelliklerine ve dış görünüşlerini önemsemektedirler. xi. Kadınlar genel olarak bakım ve makyaj malzemelerini hayatlarının bir parçası olarak görmektedirler. xii. Ülkede yaşayanların %30’u haftada bir kez alışverişe gitmekte ve gelirlerinin %60’ını tüketime harcamaktadırlarxiii. Kadın ve erkeklerin en yaygın olarak yaptıkları faaliyet, televizyon seyretmek, radyoda müzik dinlemek, yemeğe çıkmak, aile ziyaretleridir.

Yabancı hastaların Türkiye’yi tercihlerinde nelerin etkili olduğu konusunu bilimsel yöntemlerle ortaya koyan kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır. Bu nedenle uluslararası hastaların Türkiye’yi tercihlerini etkileyen nedenler konusunda bazı tahminlerle yetinilmektedir. Yabancı ülkelerden Türkiye’ye sağlık turizmi kapsamında gelmek isteyenlerin tercihlerini aşağıdaki faktörlerin etkilediği düşünülmektedir.

a) Ülke ve sağlık kuruluşu hakkında kişinin kendi araştırması b) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesic) Aracı sağlık ve ya seyahat acentesinin yönlendirmesid) Sigorta şirketinin yönlendirmesi


SATURKSATURK

e) Sağlık kuruluşunun veya hekimin yönlendirmesif) Ülkenin izlediği dış politika g) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyetii) Sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven, k) Tıbbi işlemlerin kendi ülkelerinde yapılmıyor veya kapsam dışı olması,

Sağlık turizm alanında yabancı hastaların hangi yolları kullanarak sağlık kuruluşlarının seçtiklerine yönelik hastalara doğrudan sorularak cevap alınan bir çalışmaya rastlanılmamıştır.222 Bu nedenle uluslararası hasta tercihlerinin doğrudan hastalara sorularak belirlemesine imkân verecek bir araştırmaya ihtiyaç bulunmaktadır. Bu araştırmada ülkelerin gelişmişlik düzeyleri, kültürel ve dinî hassasiyetleri, coğrafi özellikleri ve genel hastalık yaygınlıklarının sağlık turizmine etkileri ortaya koyulmalıdır. Uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihlerini etkilediği tahmin edilen bazı faktörler şunlardır:

a) Daha önce gelen bir hasta veya tanıdığının tavsiyesib) Aracı sağlık acentesinin yönlendirmesic) Seyahat acentesinin yönlendirmesid) Sigorta şirketinin yönlendirmesie) Sağlık kuruluşunun yönlendirmesif) Hekim yönlendirmesig) Zorunluluk (acil sağlık hizmeti ihtiyacı)h) Talep edilen sağlık hizmetinin maliyetii) Talep edilen sağlık hizmetinin bekleme sürelerinin kısalığı veya uzunluğu j) Türk hekim ve sağlık personeline duyulan güven,

Türkiye’de sağlık turizmi kapsamındaki hareketliliğin artmasında hizmet kalitesi ve standartları yüksek olan özel hastaneler önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye’de tedavi görmeyi tercih eden sağlık turistleri, çeşitli illerde bulunan 165 hastanede sağlık hizmeti almayı tercih etmişlerdir. Bu hastanelerin, 72’si devlet hastanesi, 14’ü eğitim ve araştırma hastanesi, 10’u üniversite hastanesi ve 69’u ise özel hastanedir.223 Barca ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan araştırmaya göre Türkiye’de sağlık hizmeti alan turistlerin sayısı 2008’de 74.093, 2009’da 91.961, 2010’da 109.678, 2011’de 156.176

222) Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, yayın No: 2839, Ankara.223) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.


SATURKSATURK

kişi olmuştur. 2011 yılı için sağlık hizmeti alan turistlerin 41.847’si (%23) kamu hastanelerinde tedavi görürken, 114.329’u (%73) özel hastaneleri tercih etmiştir.224 Uluslararası hastaların kamu-özel sağlık kuruluşu tercihleri grafikte verilmiştir.

Grafik 86: Uluslararası Hastaların Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşu Tercihleri,

2014

Türkiye’ye uluslararası hasta kapsamında gelen kişiler, sağlık kuruluşu tercihlerinde özel hastaneleri seçmektedirler. 2012 yılında Türkiye’ye gelen uluslararası hastaların % 83,2’si özel hastaneleri tercih ederken %16’8’si kamu sağlık kuruluşlarını tercih etmiştir. 2014 yılında ise uluslararası hastaların %59’u özel hastaneleri tercih ederken % 37’si devlet hastanelerini tercih etmiştir.225 Sağlık Bakanlığına bağlı olan eğitim ve araştırma hastaneleri de buna dâhil edilirse bu oran %44’e yükselmektedir.226

Uluslararası hastaların özel hastaneleri tercih etmelerinin bir rastlantı olmadığını gösteren pek çok kanıt bulunmaktadır. Bunların başında özel hastanelerin gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı konusunda uluslararası hastaların beklentilerine uygun yapılanmaya gitmeleri gelmektedir. Bunun dışında sahip olunan fiziki imkânlar, tıbbi teknoloji ve nitelikli sağlık insan gücü kaynağının da etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca bu kuruluşların gerek yurt içinde ve gerekse yurt dışında çeşitli ülkelerde

224) Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.225) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık.226) a.g.e


SATURKSATURK

yürütmüş oldukları tanıtım ve pazarlama çalışmalarının da en etkili nedenlerden olduğunu kabul etmek gerekmektedir.

Genel olarak ülkemize gelen uluslararası hasta sayıları ve sağlık kuruluşu tercihlerine ilişkin açıklamalar yukarıda verilmişti. Acaba uluslararası hastaların sağlık kuruluşu tercihleriyle sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların sağlık kuruluşu tercihleri faklı mıdır? Bu soruya cevap verebilmek için 2012-2014 yılı sağlık turizmi verilerine bakmak gerekmektedir. 2012 yılında sağlık turizmi kapsamında gelen hastaların 43.904’ü (%16,8) kamu sağlık kuruluşlarını, 218.095 (%83) hasta ise özel hastaneleri tercih etmiştir.227 2013 yılında kamu hastanelerini tercih edeneler 55.031 kişi (%25), özel hastaneleri tercih edenler ise 163,107 kişi (%75) olmuştur.228

Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye arasındaki sağlık turizmi potansiyelinin geliştirilmesi stratejisinin de özel hastaneler üzerinde önemle durulmalıdır. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin ulaştığı düzeyin altında sağlık hizmeti sunan sağlık kuruluşlarının tercih edilmesi beklenmemelidir. Burada bir hususun altı çizilmelidir. Bu ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisinde bütün özel hastanelerden yararlanılmasının mümkün olmayacağı bilinmelidir. Bu ülke vatandaşları için öncelikle uluslararası akreditasyon belgesine sahip hastanelerden yararlanılması doğru bir strateji olacaktır. Bu bağlamda Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına yönelik sağlık turizmi faaliyetlerinde, kamu sağlık kuruluşlarından turistin sağlığı hizmetleri haricinde beklenti içerisine girilmemelidir.

Birleşik Arap Emirlikleri sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanan kişilerin sayısına ait veriye 2012-2014 yılları arasında Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan çalışmalarda rastlanılmamıştır. Bu nedenle genel bilgilendirme sonrasında ülkeye has yorum yapılamamıştır. Gerek sağlık turizmi ve gerekse turistin sağlığı kapsamında Birleşik Arap Emirlikleri’ne ait veri bulunmasa da diğer ülkelerden gelen hastaların tercihlerine bakıldığında, ezici çoğunluğunun özel hastaneleri tercih ettikleri 227) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Ankara, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık.228) Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Ankara. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Anıl matbaacılık.


SATURKSATURK

görülmektedir. Özel hastaneler tarafından yakalanan başarı, yapılan yatırımların daha iyi değerlendirilmesi, esnek yapıları, fiyatların kamuya göre daha kolay belirlenebilmesi ve oluşturulan marka değeri bakımından daha yararlı görülmektedir.

Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’yi tercih eden uluslararası hastaların tıp uzmanlık alanları konusundaki tercihlerinin daha gerçek bilgiler verdiği düşünülmektedir. Sağlık turizmi hastalarının en başından itibaren ülke, sağlık kuruluşu ve hekim karşılaştırmaları yaptıkları bilinmektedir. Sağlık turizmi kapsamında ülkemize gelen uluslararası hastaların en çok tercih ettikleri tıp uzmanlık branşları grafikte verilmiştir. 2012 yılı itibariyle toplamda 156.176229 turist Türkiye’de sağlık hizmetlerinden yararlanmışlardır.

Bu kişilerin % 62’si tedavi dışındaki amaçlarla ülkeye yaptıkları seyahat esnasında (tatil esnasında) geçirdikleri rahatsızlıklar sonucu tedavi görürken % 38’i ise tedavi amacıyla Türkiye’ye seyahat eden turistlerden oluşmaktadır. Tıpta uzmanlık alanındaki tercihleri yapanlar %38’lik kesimdir.

Grafik 87: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Tercih Edilen Tıp Branşlar

(2014)

229) Bu rakam 2012 yılında 261.999’a , 2013 yılında 300.000’e ulaşmıştır.


SATURKSATURK

2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok tercih edilen branşlar incelendiğinde de sonuçlar değişmemektedir. En çok tercih edilen branş iç hastalıkları (KVC kapsar) göz hastalıkları olmuştur.230 2013-2014 yıllarında sağlık turizmi kapsamında en çok müracaat edilen tıpta uzmanlık branşlarının karşılaştırılması grafikte verilmiştir.

Grafik 88: Sağlık Turizmi Kapsamında En Çok Müracaat Edilen Uzmanlık Dalları (2013-2014)

Sağlık turizmi kapsamında tercih edilen tıp branşları ülkeler bazında incelendiğinde ise; Bulgaristan’dan gelen hastaların daha çok özel hastanelerin onkoloji branşını tercih etikleri görülmektedir. İran ve Azerbaycan’dan gelen hastalar ise daha çok kardiyoloji bölümlerini tercih etmektedirler. Almanya’dan, Azerbaycan’dan ve Irak’tan göz hastalıkları uzmanlık alanında tedavi görmek amacıyla gelen hastaların büyük çoğunluğu da özel hastaneleri tercih etmektedirler. Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizmi kapsamında işbirliği yapılabilecek ve öncelik verilmesi gerektiği düşünülen bazı hastalıklar bulunmaktadır.

Kardiyovasküler hastalıklar, kanserler, diyabet, bunların başında gelmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nden 2012-2014 yılları arasında sağlık turizmi kapsamında gelen kişi sayısı ve tercih ettikleri tıp branşlarına ilişkin veri bulunmadığından tercih edilen tıp branşları hakkında görüş belirtmek mümkün olmamıştır.

230) TC Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.


SATURKSATURK

Ancak Birleşik Arap Emirlikleri’nde en yaygın karşılaşılan hastalıkların kardiyovasküler hastalıklar ve kanserler olduğu gerçeğinden hareketle bu hastalıkların tedavisine yönelik hizmetlere öncelik verilmesi doğru olacaktır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nden ülkemize gelen turist sayısı 2012 yılında 48.071 kişi iken; bu sayı 2013 yılında 52.424 kişiye, 2014 yılında ise 53.736 kişiye ulaşmıştır.231 2014 yılından 2015 yılına Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turist sayısında %2,5 artış olmuştur. Bu verilerden de anlaşılacağı üzere Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turist sayısı oldukça düşüktür. Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turist sayısı bakımından Körfez Bölgesi ülkeleri içerisinde Katar, Yemen ve Bahreyn’den sonra en düşük ülkedir. Körfez ülkelerinden Türkiye’ye 2014 yılında gelen turist sayıları grafikte verilmiştir.

Grafik 89: Körfez Ülkelerinden Türkiye’ye Gelen Turist Sayıları (2014)

Hem sağlık turizmi hem de turistin sağlığı kategorilerinde hastanelerin bulunduğu iller büyük önem arz etmektedir. Bazı iller; konumları, tarihî, dinî, kültürel ve turistik özellikleri ile sosyo-politik önemleri açısından sağlık turizminden daha çok pay almaktadırlar. Bu iller tanınmışlıkları ölçüsünde uluslararası hastalar tarafından tercih edilmektedirler. Uluslararası hastaların en çok tercih ettiği il Antalya’dır. Bunu İstanbul, Ankara ve Kocaeli izlemektedir.232 Uluslararası hastaların en fazla tercih ettikleri iller ve hasta sayıları grafikte verilmiştir.

231) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 11.04.2016.232) TC Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık


SATURKSATURK

Grafik 90: Uluslararası Hastaların Geldikleri İlk 10 İl ve Hasta Sayıları, 2012

Bu başlık altında Birleşik Arap Emirlikleri’ne ait veri bulunmadığından dini ve kültürel özellikleri bakımından benzer olan Suudi Arabistan’a ait verilerden yararlanılarak yorum yapılmaya çalışılmıştır. Birçok yönden benzerlik taşıyan Suudi Arabistan’dan termal turizm kapsamında gelen 5,243 kişinin, 4,243’ü Yalova’yı, 850’si Bursa’yı tercih emiştir.233 Termal turizm başlığından tercihlerin benzerlik taşıyacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle bu iki şehrimizdeki tesis, sosyal ve kültürel imkânların geliştirilmesi önem taşımaktadır. Bu ülke için kültürel, tarihî, sosyal ve dinî önem sahip İstanbul, Afyon, Kayseri gibi şehirlerin de öne çıkartılması yararlı olacaktır.

e) Rehabilitasyon Hizmetleri

Tıptaki gelişmeler, yaşam standardının yükselmesi, doğumdan beklenen yaşam süresinin uzaması, cerrahi müdahale alanındaki gelişme ve yenilikler, ilaç sektöründeki gelişmeler ve hekimliğin diğer branşlarında yaşanan hızlı değişmeler hastalık profilini ve rehabilitasyonun kapsamına giren hastalıkları değiştirmiştir. Değişen sağlık ve yaşam beklentileri sağlığın yeniden tanımlanmasını gerektirmiştir. DSÖ bu gelişmelere paralele olarak sağlık kavramını; “Sağlık, yalnızca hastalıklı olmama durumu değil, aynı zamanda zihinsel, fiziksel ve toplumsal konum olarak iyi olma durumu” olarak tanımlamıştır. Ancak gelinen nokta itibariyle artık sağlığın tanımı “bedensel, ruhsal, sosyal ve ekonomik yönden tam bir iyilik hali olarak” görülmektedir.234 DSÖ’nün sağlığın kapsamını genişleten bu tanımıyla birlikte 1900’lerin başında daha çok askeri amaçlı kullanılan rehabilitasyon hizmetleri önem kazanmıştır. Rehabilitasyon kavramının kapsamı, sürekli olarak genişlemektedir.

233) TC Sağlık Bakanlığı (2014), Türkiye Termal Turizm Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık234) Demirel, S (2011).“Sağlık Hizmetlerinin Sosyal Boyutu Geliştiriliyor”, http://suleymandemirel.com.tr/, 30.12.2015


SATURKSATURK

Fiziksel rehabilitasyon ile başlayan genişleme, sosyal rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon, mesleki rehabilitasyon ile sürmektedir.235 Başlangıçta sadece fiziksel sakatlıklarla ilgilenen rehabilitasyon disiplini, zaman içinde engelli bireyler, ruh sağlığı bozulmuş bireyler, çocuklar, aile, yaşlı ve kadınlar vb. grupları da ilgi alanına almıştır.

Sağlık turizmi kapsamında sunulmakta olan rehabilitasyon hizmetlerinin dünyada olduğu gibi tıbbi odaklı olmaktan çıkartılarak, psikolojik ve sosyal boyutuyla yeniden tasarlanması gerekmektedir. Bütün dünyada olduğu üzere rehabilitasyon hizmetlerinin fiziksel tıp hizmetlerinden ayrılması ve iki başlık altında ele alınması sağlık turizmi açısından da önem taşımaktadır. Yeniden tasarlanacak rehabilitasyon hizmetleri; sosyal rehabilitasyon, psiko-sosyal rehabilitasyon ve psikolojik rehabilitasyon programlarını kullanarak hedef kitlesini genişletmiş olacaktır. Böylece sosyal ve psiko-sosyal rehabilitasyon programlarının sağlık turizminde de kullanılması mümkün olacaktır. Bu hizmetler, özellikle sağlık hizmetlerinin tesis ve alt yapı yönünden güçlü olduğu ülkelere yönelik belilrnecek stratejilerde öne çıkartılmalıdır. Üstelik bu hizmetlerin sunulması için son derece gelişmiş, büyük yatırımlar gerektiren hastanelere ihtiyaç duyulmamaktadır. Sonuç olarak Türkiye’nin sağlık turizmi stratejisi için hedef ülkelerin ihtiyaçlarına göre psiko-sosyal rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon programları gibi benzersiz programların geliştirilmesi ve uygulanması rakip ülkelere üstünlük sağlanmasına yardım edecektir. Bu şekilde oluşturulacak programlar sayesinde daha yüksek katma değerli hizmetler sunmak, sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesinin yükseltmek ve sağlık turizmi gelirlerini artırımak mümkün olacaktır.236

Bu hizmetlere Birleşik Arap Emirlikleri’nde ihtiyaç duyulduğuna dair bazı kanıtlar bulunmaktadır. Birleşik Arap Emirlikleri, yurt dışı hastaların her türlü ihtiyaçlarını karşılayacak devasa sağlık merkezleri ve hastaneler yapmıştır. Ancak ruh sağlığı

235) Demirel, S (2001). Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.236) Demirel, S (2001). Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.


SATURKSATURK

hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleri bu devasa yapıların en zayıf halkasıdır. Sağlık merkezlerinde ve modern hastanelerin hemen hemen hepsinde ruh sağlığı hastalıkları uzmanına ihtiyaç vardır. Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %20’si depresyon, aksiyete, bipolar bozukluk gibi hastalıklardan muzdariptir. Okul çağı çocukların %17,47’sinde depresyon tespit edilmiştir. Ailelerin %37’si herhangi bir ruh sağlığı sorunu ile karşılaştığında profesyonel yardım talep etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları arasında ruh sağlığı sorunlarında, geleneksel yöntemlerin kullanılması yaygındır. Bu veriler de açıkça göstermektedir ki, bu ülkeye yönelik stratejinin olmazsa olmaz faaliyetleri arasında bu programlar olmak zorundadır. Ancak Türkiye açısından en önemli zorluk, bu hizmetlerin sunulmasında görev alacak nitelikli sağlık profesyonellerinin sayısındaki yetersizliktir. Bu yaklaşıma uygun sağlık tesislerinin olmaması diğer önemli bir zorluktur.

Birleşik Arap Emirlikleri örneğinde olduğu gibi sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programları kullanılarak sosyal sağlığın sağlanması, geliştirilmesi ve böylece yaşam kalitesinin arttırılması temel amacı ile sağlık turizmi bir noktada buluşturulmalıdır. Rehabilitasyon hizmetleri başlığı altında özel ihtiyaç gruplarına yönelik sağlık hizmetleri, sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri ile sosyal hizmetler sağlık turizmi altında tasarlanmalıdır. Özellikle yaşlı ve engellilerin turizm potansiyeli, ruh sağlığı hizmetlerinin verileceği gün hastaneleri veya sağlık köylerinin kurulması ülke için benzersiz bir strateji, sağlık turizmi yatırımcıları için büyük bir fırsat olacaktır. Bu grubun tatil tercihi daha çok sıcak ülkeler ve sağlık turizmi hizmetlerine yöneldiği dikkatlerden kaçırılmamalıdır. Aşağıdaki hizmetler sağlık turizmi kapsamında düşünülmelidir.

a. İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri) b. Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri) c. Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri d. Engelliler için özel bakım ve gezi turları

Yukarıda yapılan açıklamalardan hareketle sağlık turizmi amaç ve hedefleriyle bütünleştirilmiş sosyal rehabilitasyon ve psiko-sosyal rehabilitasyon programlarının öncelikli hedef kitlesi, Birleşik Arap Emirlikleri için; ruh sağlığı hizmetine ihtiyaç duyan okul çağı çocukları ve genel nüfus, orta yaş grubundaki kişiler ve kanser hastaları olarak belirlenmelidir. Bu grupların her biri için ayrı ayrı olmak üzere konunu az sayıdaki uzmanı tarafından titizlikle psikolojik rehabilitasyon, psiko-sosyal ve sosyal rehabilitasyon programları hazırlanmalıdır. Bu hususta gerekli olması durumunda Sağlık Bakanlığı ve Üniversitelere görev verilmelidir. Ülkelere özgü hazırlanan psiko-


SATURKSATURK

sosyal rehabilitasyon ve sosyal rehabilitasyon programların tanıtımları yurt içinde ve yurt dışında yapılmalıdır. Bu hizmetlerin sunulması için; gün hastaneleri, sağlıklı yaşam merkezleri, klinik oteller, rekreasyon (eğlen-dinlen) alanları, tatil köyleri, huzurevleri, bakım evleri ve ihtiyaç duyulabilecek diğer tesisler oluşturulmalıdır.

f) Yaşlı Bakım Hizmetleri

Uzayan insan ömrü ile sağlık harcamalarındaki hızlı artış, sosyal güvenlik sistemlerini ve sağlığın finansmanını tüm dünyada zorlaştırmaktadır. Bu olgu, sağlık boyutu itibariyle sağlık turizmi pazarının ortaya çıkmasına ve gelişmesine neden olmuştur. Bu gelişmeler, dünyada yaşlıların seyahat edebilme gücünü ve imkânını etkilemiştir. Her yıl daha fazla yaşlı kişi seyahat kararı almaktadır. Bu pazardan yararlanabilmek için yaşlılık döneminin kendine has özelliklerinin, ihtiyaçlarının ve beklentilerinin bilinmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

Türkiye’nin bu pazardan hak ettiği ölçüde pay alabilmesi hazırlıklı olmasıyla doğrudan ilişkilidir. Bu nednele Türkiye, bu programlar için ihtiyaç duyulan nitelikli insan gücünü, yaş grubuna özel tıbbi uygulamalar geliştirip geliştiremediğini, yaş grubuna özel sosyal, psikolojik ve kültürel programlara sahip olup olmadığını sorgulanmalıdır. Bu yaş grubunun evrensel ihtiyaçlarının karşılayacak kuruluş ihtiyacının giderilmesi için öncelikle sağlık turizmi akreditasyon standartlarının oluşturulması çalışmalarını başlatmalıdır. Akabinde oluşturduğu kalite standartlarını dünyaya duyurmalıdır.

Sağlığın geliştirilmesi, termal hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri alanlarında Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasında önemli avantajlar bulunduğu düşünülmektedir. Yukarıda ayrıntıları açıklanan rehabilitasyon hizmetleri, sosyal hizmetler, psikolojik hizmetler ile inanç turizmi desteklenmelidir. Yaşlı, engelli nüfus grubun bakımları için düşük maliyetlere sahip, özellikle iklimi yumuşak olan, güneşli, turizm imkânları ve termal turizm imkânları gelişmiş bölgeler öne çıkartılmalıdır. Bu şartları sağlayan şehir ve bölgelerde yaşlı ve engelli turizm köyleri, sağlıklı yaşam merkezleri kurulması fikri tartışılmalıdır. Yaşlı ve engelli turizminde rekabet edebilmek ve bu pazardan daha fazla sağlık turizmi geliri elde edebilmek için hazırlıklar şimdiden başlanmalıdır.


SATURKSATURK

2. Türkiye – Birleşik Arap Emirlikleri Sağlık Turizmine Yönelik Strateji Önerileri

Dünya genelinde sağlık harcamaları her yıl artmaktadır. Özellikle de gelişmiş ülkelerde bu artış, artarak sürmektedir. Gelişmiş ülkeler, artan sağlık harcamalarının azaltılmasına yönelik çözümler aramaktadırlar. Doğumdan beklenen yaşam sürelerinin artması, bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan hastalıklarla etkin mücadele yöntemlerinin bulunması, sağlık teknolojilerindeki gelişmeler sağlık hizmetlerine yapılan yatırımların artmasını gerektirmiştir. Aratan yatırım maliyetleri de sağlık bakım maliyetlerinin yükselmesini beraberinde getirmiştir. Ülkeler, vatandaşlarının sağlık hizmetleri taleplerinin büyük bölümünü karşılamakta zorlanmaya başlamışlardır. Bütün bunların sonucunda hastalar yeterli sağlık hizmetlerini ya alamamakta ya da çok uzun süre beklemek zorunda kalmaktadırlar. Bu durum gerek sağlık hizmet sunucularını ve gerekse sağlık finansmanı ile görevli kuruluşları yeni alternatifler ve çözümler aramaya itmektedir.

Hükümetlerin ve kuruluşların bu kapsamda ilk başvurdukları yol sağlık harcamalarının azaltılması amacıyla sigorta kapsamlarının daraltılması ve ödeneklerin kısılması olmaktadır. Bunun dışında ülkeler, en pratik yol olarak sağlık hizmetini ülke dışından satın almayı, yani sorunu sağlık turizmi ile çözmeyi denemektedirler. Sağlık maliyetlerinin artmasında muzdarip olan bazı Avrupa ülkeleri, AB içinde hastaların serbest dolaşımı çalışmalarını başlatılmıştır. Hastaların serbest dolaşımı uygulaması, Ekim 2013’de tüm Avrupa ülkelerinde yürürlüğe girmiştir. Bu gün sadece Avrupa ülkelerini kapsayan bu çalışma gelecek yıllarda gerekli şartları yerine getiren (başta Türkiye olmak üzere) diğer ülkeler için de geçerli olacaktır. Belirli kıstasları taşıyan ve komisyondan onay alabilen sağlık kuruluşları yurt dışından gelen hastaları tedavi edebilecektir.

AB’ye girmek üzere bekleyen Türkiye açısından bu ve benzeri gelişmeler sağlık turizminin daha ciddi bir biçimde ele alınmasını zorunlu hale getirmektedir. Sağlık turizminin en iddialı ülkelerinden bir olan Türkiye, bu ve benzeri gelişmeleri dikkate


SATURKSATURK

takip ederek, mutlaka ulusal sağlık turizmi stratejisini belirlemelidir. Ülkeler bazında ayrı ayrı strateji belirlemek kuşkusuz yararlı olacaktır. Ancak Avrupa Birliği’nin belirlediği gelecekte başka devletlerin de belirleyebileceği “Hastaların Serbest Dolaşımına İlişkin Kriterler” dikkate alınarak genel stratejilerin de gün geçirilmeden ortaya koyulması gerekmektedir. AB tarafından belirlenen hastaların serbest dolaşımına ilişkin strateji dikkate alınarak bazı genel stratejilerin belirlenmesi hayati önem taşımaktadır. Belirlenen kriterlerin ülke sağlık kurum ve kuruluşlarından hangi ölçüde karşılanabildiği, varsa eksikliklerin ve aksaklıkların bilinmesi rekabet gücü bakımından önemlidir.

Bu genel strateji önerisinden sonra Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye sağlık turizmi stratejisine esas olmak üzere aşağıda bazı önerilere yer verilmiştir.

1. Birleşik Arap Emirlikleri’nin sadece yurt dışından gelecek hastalara yönelik oluşturduğu devasa sağlık kompleksleri bulunmaktadır. Bu sağlık kompleksleri ve diğer hastaneler en gelişmiş tıbbi cihazlarla donatılmıştır. Kişi başına düşen hekim, hemşire, hasta yatağı ve tıbbi cihaz sayısı ve bu ülke vatandaşlarının turizm tercihleri özellikle tedavi edici hizmetler yönünden rekabete dayalı bir stratejinin rasyonel olmayacağını düşündürmektedir. Rekabete dayalı strateji yerine ile işbirliği stratejisi tercih edilmelidir.

2. Birleşik Arap Emirliklerine bağlı Emirliklerinden biri olan Abu Dabi Emirliğinin başkenti ve en önemli şehri olan Dubai, bulunduğu bölgede ticaret, finans ve turizm merkezi olma stratejisi izlemektedir. Bu stratejisi gerçekleştirmek üzere 15 adet serbest bölge oluşturulmuştur. Bu serbest bölgelerden birisi de “Helatcare City”dir. Ülke, sağlık turizmini ve uluslararası sağlık hizmetlerini büyük ölçüde bu özel serbest bölgeden sunmaktadır. Dubai’de oluşturulan özel sağlık şehrine, 2012 yılında 502.000 sağlık turizmi amacıyla hasta gelmiştir. Bu rakam Türkiye’nin bir yıllık sağlık turizmi hasta sayısından daha fazladır. Dubai’de oluşturulan özel sağlık şehrinin hasta sayısı yıllık %15 oranında artış göstermektedir. Dubai’nin sağlık turizmi pazarı, Euromonitor’e göre 1,6 milyar ABD Dolarıdır. Sahip olduğu imkânlar ve uyguladığı teşvik stratejileri nedeniyle Türkiye’nin, Dubai’nin hedef ülkeleri arasında bulunan Körfez Bölgesi Ülkelerinden hatırı sayılır bir miktarda sağlık turizmi hastası alması realist bir yaklaşım değildir. Zira körfez Bölgesi ülkelerinin halkı yüksek gelir ve harcama potansiyeline sahip olmaları nedeniyle kendi ülkesinde çözülemeyen sağlık sorunları olduğunda öncelikle ABD ve Avrupa ülkelerini tercih etmektedir. Daha sonra kendi bölgelerindeki Dubai tercih edilmektedir. Tek başına bu durum dahi işbirliği stratejisinin benimsenmesi için yeterlidir.3. Birleşik Arap Emirliklerine yönelik sağlık turizmi stratejisi; ülkenin konumu, nüfus yapısı, dünya ile bütünleşmiş ekonomik, ticari faaliyetleri ve tüketici özellikleri dikkate alınarak ülke içi talepten ziyade, Birleşik Arap Emirlikleri kullanılarak diğer ülkelerden


SATURKSATURK

sağlanacak dış talepleri yakalamaya odaklanmalıdır. Bu şekilde hem Körfez ülkeleri hem de Ortadoğu ülkeleri pazarına ulaşmak mümkün olabilecektir. Birleşik Arap Emirlikleri ile yürütülecek sağlık turizmi işbirliği, özellikle bölge ve dünyaya açılmayı içermelidir. Ekonomisi reexporta dayanan ülke, kendisini zaten dünyaya kabul ettirmiş durumdadır. Birleşik Arap Emirlikleri’nin sağlık turizminde Türkiye ile işbirliği yapmasını gerektirecek

güçlü nedenlerin olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur.

4. Türkiye ile Birleşik Arap Emirlikleri arasındaki sağlık turizmi stratejisi kısa vadede termal turizm, medikal estetik hizmetler ruh sağlığı ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri üzerine kurulmalıdır. Bu ülke vatandaşlarına yönelik termal turizm hizmetleri yayla, spor, kültür, eğlence vb. turizm çeşitleriyle birlikte entegre olarak sunulmalıdır.

Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına sağlık turizmi kapsamında medikal estetik amaçlı hizmetler üzerinde önemle durulmalıdır. Yüksek harcama kabiliyetine sahip kadın ve erkek nüfus için bu hizmetlerin önem yüksektir. Bu hizmetler önemli sağlık turizmi gelir kalemi olabilecek özelliklere sahiptir.

Birleşik Arap Emirlikleri nüfusunun %20’si depresyon, aksiyete, bipolar bozukluk gibi hastalıklardan muzdariptir. Okul çağı çocukların %17,47’sinde depresyon tespit edilmiştir. Ailelerin %37’si herhangi bir ruh sağlığı sorunu ile karşılaştığında profesyonel yardım talep etmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşları arasında ruh sağlığı sorunlarında, geleneksel yöntemlerin kullanılması yaygındır. Bu veriler de açıkça göstermektedir ki, bu ülkeye yönelik stratejinin olmazsa olmaz faaliyetleri arasında ruh sağlığı ve psiko-sosyal rehabilitasyon programları olmak zorundadır.

Termal turizm, medikal estetik hizmetler ve psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin sunumu sırasında oluşacak güven ilişkisinin geliştirilerek uzun vadede tedavi hizmetleri için kullanılmasının daha doğru olacağı değerlendirilmektedir.

5. Türkiye ve Birleşik Arap emirlikleri arasında sağlık işbirliği anlaşması imzalanması sağlık turizmi çalışmalarına zemin hazırlayacaktır. Sağlık Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’nın müşterek çalışmaları ile sağlık işbirliği anlaşmasının imzalanması için ön hazırlıklar yapılmalıdır. 6. Birleşik Arap Emirlikleri ile Türkiye arasındaki sağlık turizminin geliştirilmesi çalışmalarında, sağlığın geliştirilmesine yönelik faaliyetler önem taşımaktadır. Yaşlı nüfusu oldukça az olan Birleşik Arap Emirlikleri için sağlığın geliştirilmesi kapsamında sunulacak hizmetler çeşitlendirilmeli ve farklı turizm türleriyle zenginleştirilmelidir.


SATURKSATURK

7. Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi stratejisi, özellikle tedavi edici hizmetler bakımından sadece uluslararası akreditasyon belgesine sahip hastaneler üzerine bina edilmelidir. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının abartı düzeyinde konforlu sağlık tesislerine ve hizmetlere ilişkin yüksek beklentileri olduğu gerçeği göz ardı edilmemelidir.

8. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının en önemli sağlık sorunları; kardiyovasküler hastalıklar, kanserler, obezite, diyabet ile bağlantılı sağlık sorunları, hareketsiz yaşam ve çeşitli ruh sağlığı hastalıklarıdır. Birleşik Arap Emirlikleri’nde kardiyovasküler hastalıklar nedeniyle ölüm oranı %29, obezite oranı %36, hipertansiyon oranı %17, diyabet oranı %21, sigara kullanım oranı %36’dır. Ülkeye ait hastalık ve ölüm göstergeleri raporda ayrıntılı olarak paylaşılmıştır. Burada açıklanan resim, sadece Birleşik Arap Emirlikleri bakımından sözkonusu değildir. Çizilen resim, aynı kültürü ve yaşam tarzını paylaşan zengin Körfez Ülkelerinin ortak sorunudur. Bu bağlamda, Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık konularında tesis edilebilecek herhangi bir ortaklığın tüm Körfez ülkelerine yönelik bir boyut içermesi de, özellikle yapılabilecek yatırımların karşılığını daha hızlı almak açısından ayrıca önem arz eden bir konudur. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarına yönelik tedavi hizmetleri kapsamında KVC, obezite cerrahisi ve kanser hastalıklarına yönelik paketler turizm faaliyetleriyle zenginleştirilerek hazırlanmalıdır.

9. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminin zayıf yönlerinin tespit edilmesi belirlenecek strateji açısından önem taşımaktadır. Ülkenin sağlık sistemine ilişkin zayıf noktalar mutlaka ayrıca ve detaylı olarak belirlenmelidir. Bu çalışma kapsamında Birleşik Arap emirlikleri

sağlık sistemine ilişkin belirlenen zayıf noktalar şunlardır: a) Sağlık sistemi ve sağlık teknoloji alt yapısı dışa bağımlıdır.b) Sağlık insan gücü büyük oranda yabancılardan oluşmaktadır. c) Yerli vatandaşların sağlık sistemine ve sağlık personeline güveni düşük orandadır. d) Sağlık sisteminin en zayıf halkası, ruh sağlığı ve rehabilitasyon hizmetleridir.

Birleşik Arap Emirlikleri ’nin sağlık teknolojisi altyapısı bağımsız sağlık sistemlerinden oluşmaktadır. Ülke genelinde kapsamlı bir bilgi teknolojisi sistemi ile sağlık sistemi bütünleşmiştir. Halen ülkede bunu sağlayan Wareed olarak bilinen sistemdir. Wareed tüm kamu hastanelerinde ve Kuzey Emirlikleri genelindeki kliniklerde elektronik tıbbi kayıtları birbirine bağlar. Bu sistemin sahibi ve yürütütcüsü Sağlık Bakanlığıdır. Bu sistem, radyoloji, patoloji, eczacılık, cerrahi, kaza/acil kayıtlarını tutar ve tüm sağlık süreçlerini ototmatikleştirmektedir.237 Wareed sistemi ABD Kansas City Cerner Şirketiyle işbirliği halinde kağıt bazlı süreçlerin tamamını elektronik tıbbi kayıt ortamına taşıyarak klinik karar



SATURKSATURK

destek sistemi görevi de yapmaktadır. Bu sistem, tarafından üretilen tüm veriler anlık olarak ABD’li şirket ile paylaşılmaktadır. Sistem, ABD şirketine sigorta, fatura, geri ödeme, veri analizi vb. konuları işlemede kolaylık sağlamaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın bu ABD’li şirket yanında Dundey Üniversitesiyle de oldukça kapmsalı bir işbirliği bulunmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde çalışanların yaklaşık %11,5’i yerli halktan oluşmaktadır. Çalışanların yaklaşık %80’i yabancıdır. Bu oran sağlık sektörü için de aynıdır. Birleşik Arap Emirlikleri’nde çalışan hekimlerin yaklaşık %10’u Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşıdır. Bu durum, ülkede çalışan sağlık personeline karşı güvensizlik duygusunu artırmaktadır. Ortaya çıkan güvensizlik duygusu ciddi sağlık sorunlarında yurt dışının tercih edilmesini kolaylaştırmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri, yurt dışı hastaların her türlü ihtiyaçlarını karşılayacak devasa sağlık merkezleri ve hastaneler yapmıştır. Ancak ruh sağlığı hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetlerini bu yapılarda ihmal etmiştir. Bu durum, devasa sağlık kuruluşlarının ve sağlık sisteminin en zayıf halkasıdır. Bu sorunun etkisini artıran bir diğer husus ise ruh sağlığı alanında nitelikli personel bulunmamasıdır. Sağlık merkezlerinde ve modern hastanelerin hemen hemen hepsinde ruh sağlığı hastalıkları uzmanına ihtiyaç vardır.

10. Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi stratejisinde sosyo-ekonomik bakımdan orta ve ortanın üstü gelir seviyesine sahip olan kişilerin hedef alınması daha gerçekçidir. Çünkü sosyo-ekonomik bakımdan çok yüksek ve yüksek gelir düzeyinde olan kesimin sağlık turizminde ilk tercihi ABD ve AB ülkeleridir. Hedef olarak belirlenecek orta ve ortanın üstü gelir düzeyindeki kişilere yönelik bireysel pazarlama yöntemi kullanılmalıdır. Ayrıca bu hedef kesimde en sık görülen hastalıkların belirlenmesi amacıyla özel bir çalışma yapılmalıdır. Bu çalışmadan elde edilecek veriler esas alınarak tedavi, rehabilitasyon ve sağlığın geliştirilmesine yönelik hizmet paketi önerileri hazırlanmalıdır. Bu çalışmanın yapılması halinde, orta ve ortanın üstü gelir düzeyindeki hastaların gerçek ihtiyaçları ve tercihlerini tama olarak belirlemek mümkün olacaktır. Buna dayalı olarak da sosyo-ekonomik temelli veya hastalık temelli sağlık turizmi stratejisi geliştirmek, beraberinde başarıyı getirecektir.

11. Sağlık turizmi sektörünün ana aktörleri olan kamu ve özel sağlık sunucuları, daha çok hizmet sunumuna odaklandıklarından pazarlama ve tanıtımı ihmal etmektedir. Sağlık turizminde başarının büyük ölçüde pazarlama ve tanıtıma bağlı olduğu gerçeği her iki sektör tarafından da ihmal edilmektedir. Özellikle Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının günlük yaşamlarında televizyonlar fazlaca etkili olduğu bilinmektedir.


SATURKSATURK

Bu nedenle de tüketim tercihlerinde reklamların etkisi çok yüksektir. Birleşik Arap Emirlikleri’nde tüketici harcamaları günlük kişi başı 27 ABD Dolar seviyesindeyken geri kalan Arap dünyasında 3,5 ABD Dolar’dır. Ülkede yaşayanların %30’u haftada bir kez alışverişe giderken, gelirlerinin %60’ını tüketime harcamaktadırlar. Birleşik Arap Emirlikleri’nde gazete, televizyon ve ilan panoları bütün Birleşik Arap Emirlikleri’ni hedeflerken, radyolar genç nüfusu, dergiler ise üst sınıf ve tüketime düşkün kitleyi hedef almaktadır. Ülkede bayanların en çok seyrettiği TV kanalları; Dubai TV, MBC 1 ve Zee TV iken, erkeklerin en çok seyrettiği televizyon kanalları; MBC 2, Jazeera ve Dubai TV’dir.

12. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi pazarlama stratejisi, “kitlesel pazarlama” yerine “bireysel pazarlamaya” dayanmalıdır. Kitlesel pazarlamanın, Dubai’nin ülke ve bölge için büyük bir cazibe merkezi olması nedeniyle başarılı bir sonuç vermeyeceği değerlendirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm harcaması 2005 yılında 6,136 milyar ABD Dolardan 2013 yılında 17,69 milyar ABD Dolara yükselmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri’nin turizm harcamalarında böylesine büyük bir artış gerçekleşmesine rağmen 2014 yılında Türkiye’ye gelen turist sayısı sadece 53.736 olmuştur. Bunun yanında sağlık turizmi amacıyla gelen kişilere ilişkin veri dahi bulunmamaktadır. Bu tespitlerden hareketle, Birleşik Arap Emirlikleri’nin uluslararası turizm harcamalarından Türkiye’nin neredeyse hiç yararlanamadığı ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, kitle turizm gelirlerinin kişi başı ortalama 750-800 ABD Dolar civarında olmasına karşılık sağlık turizmi gelirlerinin ortalama kişi başı 8.500 ABD Dolar civarında olduğu gerçeği bu stratejinin itici gücü olmalıdır.

13. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi pazarlama ve tanıtım stratejisi “reklama değil” “bilgilendirmeye” ve “güvene” dayanmalıdır. Bunun için de daha çok yüz yüze iletişim, online iletişimi, yayınlar, fuar gibi yöntemlerden yararlanılması öncelikli olarak tercih edilmelidir. Tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinde dini hassasiyetlere, kültürel özelliklere, kadın ve aileye atfedilen öneme dikkat etmek gerekmektedir. Sunulacak tüm hizmetlerde (sağlığın geliştirilmesi, termal turizm, tedavi, rehabilitasyon, bakım, sosyal, kültürel faaliyetler) “haram” ve “helal” kavramlarına uygunluğa vurgu yapılmalıdır. Pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinde

genel olarak şunlara dikkat edilmelidir.

a) Rakip ülkelerin Türkiye’nin sağlık turizmi imajını olumsuz etkileyen girişimleri yakından takip edilmelidir. Özellikle medyada çıkan haberler yakından izlenmeli, gerekli hallerde düzeltilmelidir. Karşı atak olarak ülkede


SATURKSATURK

etkili olan aşağıdaki tabloda kısaca ekte ise ayrıntılı olarak verilen gazete, televizyon ve radyolara ülkemizi doğru anlatan reklamlar verilmelidir.

Etkili basın yayın organları kullanılarak yapılacak reklam ve tanıtım faaliyetleriyle Türkiye’nin tercih edilebilir bir medikal turizm, termal turizm hedefi olduğu imajı güçlendirilebilecektir. Bunun sonucunda da Türkiye Birleşik Arap Emirlikleri pazarında kendine yer açabilecektir. Bunun nedenlerinin araştırılması ve telafisine

yönelik arama çalışmalarına ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.

b) Yurtdışında pazarlama faaliyetlerine ağırlık vermeyi gerektiren sağlık turizmi çok yönlü ve profesyonel bir pazarlama çalışması gerekmektedir. Dünyada kayıtlı uluslararası akreditasyona sahip hastanelerin yaklaşık %10’unu Türkiye’dedir. Sağlık turizmi sektöründeki bu ve diğer üstünlüklerin tanıtım eksikliğine kurban edilmemesi gerektiği düşünülmektedir. Yaşanmakta olan ulusal ve uluslararası tanıtım eksikliğinin profesyonel iletişim ekipleri tarafından ele alınarak giderilmesi teşvik edilmelidir. Bu amaçla www.goturkey.com internet sitesinde medikal turizme yönelik belirlenecek turizm imkân ve fırsatlarının tanıtılması; hastaları yönlendirecek Türkçe, Arapça ve İngilizce başta olmak üzere çeşitli dillerde hizmet verecek broşürler hazırlanması yararlı olacaktır.

14. Bilgilendirme ve güvene dayalı tanıtım faaliyetleri kapsamında ülkemizin sağlık turizmi imkânları ve üstünlükleri konusunda ülke elçiliklerinin bilgilendirilmesinde yarar görülmektedir. Bunun için her yıl düzenlenen büyükelçiler toplantısından nasıl yararlanılabileceği ilgili Bakanlık ile istişare edilmelidir. Türkiye’de bulunan yabancı ülke temsilcilerine her yıl bir resepsiyon ile sağlık turizmi bilgilendirme ve değerlendirme toplantıları düzenlenmesinde de yarar görülmektedir. Bu toplantılar için ilgili ülkelerin dillerinde hazırlanmış tanıtım ve bilgilendirme dokümanlar hazırlanmalıdır.

15. Sağlık Bakanlığı’nın Birleşik Arap Emirlikleri’nde, Türkiye’nin sağlık turizmi potansiyelini anlatmak amacıyla tanıtım ve reklam kampanyası yürütmesi önemsenmektedir. Bu


SATURKSATURK

kampanyalarda yukarıda da açıklandığı üzere bireysel pazarlama stratejisi ile hareket edilmelidir. Kampanyaların odağında ise “güven” konfor” ve “İslami hassasiyet” olmalıdır.

16. Sağlık turizminin rutinden uzaklaştırılması fikri ülkemizde tartışılmalıdır. Bu kapsamda sağlık turizmi kapsamında sunulan hizmetlerin daha fazla katma değer oluşturmasına özen gösterilmelidir. Sağlık hizmetleri, turistik tesisler ile bütünleştirilmeli ve cazip hale getirilmelidir. Sağlık turizmi hizmetleri; tarih, kültür, spor, yayla, din turizmini, mutfak, yemek ve eğlence kültürünü kapsamalıdır. Daha fazla katma değer oluşturulmasına yardımcı olmak üzere psiko-sosyal rehabilitasyon programları da sağlık turizmi ile bütünleştirilmelidir. Sunulabilecek psiko-sosyal hizmetlerin içerik, kapsam ve yöntemleri ayrıca konunun uzmanları tarafından belirlenmelidir.

17. Türkiye’nin sağlık turizmi alanında stratejisini gösterecek, özel ve kamu kurumlarının işbirliğine dayanacak, birlikte hareketi koordine edecek, rekabet gücünün artırılmasını destekleyecek bir Ulusal Sağlık Turizmi Stratejisi oluşturulmalıdır. Ülkelere yönelik sağlık stratejilerinin oluşturulmasında ana strateji belirleyici olması gereklidir. Ülkeler bazında sağlık turizminin geliştirilmesi ve güçlüklerin ve zayıflıkların tespit edilebilmesi adına ülke raporlarının hazırlanması önem taşımaktadır. Türkiye Birleşik Arap Emirlikleri arasında sağlık turizminin geliştirilmesi amacıyla ilgili Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları ile sektörün diğer paydaşlarının katılımıyla “Sağlık Turizmi Ülke Strateji Belgesi” hazırlanmalıdır. Bu belgenin hazırlanabilmesi için şu soruların cevaplanması gerekmektedir.

a. Ülkenin ulusal ve yerel düzeyde sağlık ihtiyaçlarıb. Ülke için gelir grupları, c. Ülkede hangi alanlara yoğunlaşmalı veya öncelik vermelidir?d. Ülke vatandaşları arasından birinci derecede önemli stratejik müşteriler kimlerdir? e. Öncelikli hastalık grupları nelerdir?f. Sağlık turizmi sektöründeki yurtiçi ve yurtdışı tedarikçilerin pazarlık gücü nedir?g. Sağlık turizminde ülke içinde belirleyici veya etkili olan kurum veya kuruluşlar hangileridir?h. Türkiye uluslararası sağlık turizmi pazarında kendini nerede ve nasıl konumlandırmalıdır? i. Sağlık turizmi sektörüne yönelik “jenerik stratejiler” ne olmalıdır?j. Sigorta, finansman, dış ilişkiler ve sağlık hukuku açısından çıkabilecek zorluklar nelerdir? Bunlara yönelik çözümler nelerdir?k. Ülkede ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde kullanılacak hizmet standartları geliştirilmiş midir?


SATURKSATURK

l. İki ülkede kullanılabilecek pazarlama, tanıtım ve reklam yöntemleri tanımlanmış mı? Kullanılacak mecra ve yöntemler nelerdir?m. Dikkate alınması gereken bölgesel, yerel, dini ve kültürel hassasiyetler nelerdir?n. Ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisi belirlenirken rakip ülke/ ülkeler analizi yapılmış mıdır?o. Ülke vatandaşlarının tüketim alışkanlıkları ve tercihleri nelerdir?p. Ülke vatandaşlarının sağlık turizmi tercihlerini neler etkilemektedir? q. Ülkeye yönelik sağlık turizmi stratejisini etkileyebilecek dış politika konuları ile siyasi ve ekonomik riskler ve tehditler nelerdir? r. Sağlık turizmi stratejisinde etkili olabilecek dini, kültürel ve sosyal hassasiyetler nelerdir?

Hazırlanacak ülke stratejisinde, bu hususlar ayrı ayrı ele alınmalı ve bunların her birine ayrı olmak üzere çalışma yapılmalıdır.

18. Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik sağlık turizmi stratejisinin oluşturulabilmesi için bu ülkenin sağlık sisteminin organizasyon yapısı, işleyişi, sağlık hizmetlerinin finansmanı, ulusal sağlık standartları, sosyal yardım ve sosyal güvenlik fonları her yönüyle incelemelidir. Örneğin Birleşik Arap Emirlikleri’nin sağlık ve sosyal güvenlik sistemi yurt dışına hangi hastalıklar için ve nasıl hasta göndermektedir? Kendi imkânlarıyla veya sağlık sigortasını kullanarak yurt dışında sağlık hizmetinden yararlanmak isteyenler için nasıl bir süreç işlemektedir? Ayrıca; tedavi, bakım veya rehabilitasyon sürecinde ortaya çıkabilecek mali, hukuki ve uluslararası sorunlar için izlenecek prosedürleri açıkça ortaya koymalıdır. Özellikle yurt dışı hastaların korkulu rüyası olan faturalandırma, hasta güvenliği ve tıbbi komplikasyonlara karşı hukuki süreçler tüm ayrıntısıyla ortaya koyulmalıdır.

19. Birleşik Arap Emirlikleri’nin yurt dışına tedavi amacıyla gönderdiği hastalar özel stratejiyle ele alınmalıdır. Uluslararası Medikal Seyahat Dergisi, Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının tedavi amacıyla yaptıkları yurt dışı ziyaretlerinde kişi başına ortalama 250.000 ABD Dolar harcama yaptıklarını bildirmiştir. Bu rakam yurt dışına tedavi amacıyla hasta gönderme sistemi ve bileşenleri üzerinde neden ayrıntılı olarak durulması gerektiğini göstermektedir.

20. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri’ne yönelik en hızlı uygulayabileceği ve en kısa sürede sonuç alabileceği strateji, yurt dışına tedavi amacıyla gönderilen hastaları kapsamalıdır. Türkiye’nin yurt dışı hasta pazarından pay alabilmesi için ülke vatandaşlarının öncelikle sağlık turizmi kapsamında tercih ettikleri ülkelerin


SATURKSATURK

potansiyelini, üstünlüklerini ve zayıflıklarını ortaya koyacak araştırmaların yapılması akademisyenlere araştırma teşviki sağlanmalıdır.

Ülkenin yurt dışına hasta gönderme sürecinin tüm ayrıntılarıyla bilinmesi ve sorun oluşturabilecek noktaların çözümlenmesine yönelik adımlar atılmalıdır. Birleşik Arap Emirliklerine yönelik sağlık turizmi stratejisinin belirlenmesinde yurt dışı tedavi işlemleri süreci ile bu aşamalarda rol oynayan aktörler önem kazanmaktadır. Yurt dışına hasta gönderilmesi sürecinde hangi hastalıkların yurt dışına tedavi amacıyla gönderileceğini belirleyen yöneticiler, tanıyı koyan doktorlar, yurt dışı onayını veren komisyon ve bu komisyon raporuna istinaden hastayı yönlendiren ajans önem kazanmaktadır. Burada söz edilen aktörler üzerinde etkili olarak, hastanın tercihinin Türkiye olması sağlanmalıdır. Birleşik Arap Emirlikleri diğer Körfez ülkelerinde olduğu gibi yurt dışına gönderilen hastaların ve refakatçilerinin masraflarını büyük oranda karşılamaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının yurt dışı tedavi tercihlerini etkilediği düşünülen bazı önemli faktörler olduğu tahmin edilmektedir. Bu faktörlerden bazılarını şöyle sırlamak mümkündür:

i. Devletin ülke dışında tedavi masraflarını büyük ölçüde karşılaması, ii. Birleşik Arap Emirlikleri’nin artan nüfusunun hastaneleri kalabalıklaştırdığı, bekleme sürelerini artırdığı şeklinde artan şikâyetler yurt dışı tedaviye olan talebi artırmaktadır. iii. Birleşik Arap Emirlikleri sağlık sisteminde yabancı sağlık profesyonellerinin sayısı ve etkinliği fazladır. Bu durum yabancı sağlık profesyonellerine (doktor, ebe, hemşire vb.) ve genel olarak sağlık sistemine duyulan güvene yansımaktadır. Onca yapılan yatırıma rağmen güvensizlik hissi tam anlamıyla izale edilebilmiş değildir.

21. Bilgiye erişimde yaşanan sıkıntılar ve iletişim sıkıntısı konusunda başka bir ülkeye tedavi amacıyla giden bir hastanın özel durum ve talepleri Sağlık Bakanlığı bünyesinde oluşturulan 7 gün 24 saat hizmet veren “Uluslararası Hasta Birimi” tarafından karşılanmalıdır. Çağrı merkezinin, belirli bir strateji kapsamında geliştirilmesi ve sağlık turizmi konusunda bir referans merkez haline getirilmesi yararlı olabilecektir.

22. Ülkemize Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelen turistlere, mobil telefon servis sağlayıcıları tarafından sağlık turizmi konusunda bilgilendirme mesajları gönderilmesine yönelik bir alt yapı çalışması yapılmalıdır. Bu mesajlarda, Türkiye’nin sağlık turizmi konusundaki üstünlükleri kısa mesajla bilgi olarak iletilmelidir.


SATURKSATURK

23. Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri sağlık turizm pazarındaki payını arttırabilmesi için her paydaşın konumu, görev ve sorumlulukları ile rolünün açıkça belirtildiği basit ama verimli bir iş modeli oluşturulmalıdır. Diğer bir ifadeyle, stratejik ortaklığa dayalı sağlık turizmi hedefleri belirlenmelidir. Birleşik Arap Emirlikleri pazarının sunduğu fırsatları olabildiğince etkili bir şekilde değerlendirebilmek için Türkiye sağlık turizm alanının önde gelen paydaşları şunlardır:

a) Sağlık Kurum ve Kuruluşlarıb) Seyahat Acenteleric) Turizm Sektörüd) Aracı ve Danışman Firmalare) Ulaşım Sektörüf) İletişim ve Bilişim Sektörüg) İnşaat Sektörü (yeni yatırımlar)

Sağlık turizmi alanındaki resmi paydaşlar şunlardır: a) Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığıb) Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığıc) Sağlık Bakanlığıd) Kültür ve Turizm Bakanlığıe) Dışişleri Bakanlığıf) Ulaştırma Bakanlığıg) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Sağlık turizmi alanındaki diğer paydaşlar ise şunlardır: a) Sağlık profesyonelleri (doktorlar)b) Yardımcı sağlık personelleri (hemşire, sağlık memuru, teknisyen vb.)c) Finans kuruluşlarıd) Yatırımcılare) Diğer hizmet sunucuları (memur, tercüman, hasta bakıcı)

Sağlık turizmi alanında hizmet sunucular şunlardır: a) Özel Hastanelerb) Kamu Hastaneleric) Üniversite Hastanelerid) Sağlık Endüstrisie) Turizm Sektörüf) Medikal Sektör (tıbbi donanım, teçhizat)


SATURKSATURK

Sağlık turizmi hizmet sunucuları olan Sağlık Bakanlığı, Üniversite hastaneleri ile özel hastaneler ve turistik hizmet operatörleri arasında etkili bir koordinasyon ve ortaklık sağlanmalıdır. Bu ortaklığın en önemli hedefi –agresif kampanyalar, ürün farklılaştırması, doğru konumlandırma ve medya ilgisinin arttırılması– Türkiye’nin Birleşik Arap Emirlikleri sağlık turizm pazarındaki imajını daha güçlü ve görünür hale getirmek olmalıdır.

Bu stratejik ortaklık çerçevesinde, her oyuncuya düşen belli görevler olmalıdır. Hükümet, bir yandan çeşitli bağlantıları ve bakanlıkları vasıtasıyla Türk sağlık turizmi pazarını daha erişilebilir kılıp yaratıcı ve yenilikçi turizm hizmetlerinin gelişimine odaklanmalıdır. Diğer yandan da gerekli altyapıyı iyileştirmeli ve gerekli düzenlemelere uyumluluğu sağlayarak hastaların güvenliğini teminat altına almalıdır. Ayrıca ülkemize gelecek hastaların mali sürprizlerle karşılamalarına engel olacak açıklıkta ve şeffaflıkta bir sistem hayata geçirilmelidir. Bu resimde turistik hizmet sağlayıcılarına düşen ise müşteri hizmetlerinin bir öncelik haline getirilmesiyle hem hastanın hem de ailesinin verilen hizmetten memnuniyetini olabildiğince yüksek bir seviyeye taşımak olacaktır.

24. Sağlık turizmine odaklanan özel hastanelerin operasyonlarını yabancı hasta odaklı olarak sürdürmeleri teşvik edilmelidir. Hastanelerin, verdikleri sağlık hizmetlerinin kalitesini arttırması ve medikal çalışanlarını eğiterek hastane yönetim operasyonlarını daha efektif ve kolay yönetilebilir bir hale getirmeleri bir zorunluluk olmakla beraber, tek başına yeterli olmayacaktır. Tüm hastane ve tedavi süreçlerinin yabancı hastalara odaklı bir şekilde yeniden düzenlenmesi ve yabancı hasta iletişim programlarının devamlı geliştirilerek hasta güvenliğinin garanti altına alması vazgeçilemez bir zorunluluktur.

25. Sağlık turizmi alanında yürütülen çalışmaların çeşitli teşvik araçlarıyla desteklenmesi, var olan teşvik sistemlerinin geliştirilmesi ülkemizin bu alanda liderliğe ulaşmasını sağlayacaktır.

Bu alanda uygulanabileceği düşünülen ve tartışılması beklenen bazı uygulamalar şunlardır:a. Sağlık turizmi faaliyetlerine KDV muafiyeti, b. THY’nin tedavi amaçlı gelen hasta ve refakatçilerine bilet indirimi, c. Ülke sağlık turizmi potansiyelinin öğrenilmesi amacıyla yapılacak araştırmalara destek verilmesi, d. Yurtdışında ofis açma desteğinin genişletilmesi, e. Tanıtım ve reklam desteğinin genişletilmesi,

26. Türkiye Körfez ülkeleri ve başta olmak üzere bütün Müslüman ülkeleri kapsayacak şekilde Arapça ve İngilizce içeriğe sahip tanıtım malzemeleri ve internet siteleri açmalıdır. Bu ülkelerden gelecek hastaların Türkiye’yi tercih etmelerine yardımcı olacak ve online olarak ihtiyaç duyabileceği bilgilere ulaşabileceği bir internet portalı hayata geçirilmelidir.


SATURKSATURK

Bu burada; hastalıklar, sağlık sistemi, sağlık tesisi, sağlık personeli, sağlık maliyetleri, kalite sistemleri, hukuki ihtilafların çözümü hakkında bilgiler yanında ülke ve şehir ait kültürel, coğrafi, tarihi bilgilere de yer verilmelidir.

27. Ulusal ölçekte sağlık turizmi alanındaki hareketliliği kayıt altına alacak ve denetleyecek kapsamlı bir veri sistemi kurulmalı veya var olan sistem geliştirilmelidir. Bu sistem, sağlık turizmi kapsamında çalışma yürüten kamu ve özel sağlık kuruluşları ile ilgili sivil toplum kuruluşlarına ve akademisyenlere açık olmalıdır. Bu veri tabanından gelen hastaların talepleri, tercihler, yaşadıkları sorunlara ilişkin bilgilere ulaşılabilmelidir. Böylece hizmetin geliştirilmesi ve sorunların tekrarlanmaması sağlanabilecektir. Kurulacak sistem ile uluslararası hasta kabul eden hastanelerde özel yazılımlar ile hasta takibi yapılmalı, tedavi

ücretleri ve faturalandırmanın makul ve abartısız olması sağlanmalıdır.

28. Sağlık turizmi kapsamındaki faaliyetleri düzenleyen mevzuatın dinamik olması sağlanmalıdır. İlgili mevzuat, ihtiyaçlara göre kısa zamanda değiştirilebilir olmalıdır. Bu mümkün değilse bu faaliyet alanındaki her ayrıntı Yönetmeliklerle düzenlenmemelidir. Gerek mevzuat değişiklikleri ve gerekse yapılan bürokratik denetimler nedeniyle sektör kuruluşları (kamu ve özel) değişimlere uyum için zaman ve kaynak harcamaya mecbur kalmaktadırlar. Bu nedenle sağlık turizmi gibi uzun vadeli stratejik yaklaşımlar gerektiren hususlara yeterince odaklanılamamaktadır.

29. Ülkemizde düzenlenen Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresine özellikle Birleşik Arap Emirliklerinden sağlık politika belirleyicilerinin, sağlık ve tıp kuruluşlarının yöneticilerinin, yerel karar vericilerin, sağlık yatırımcılarının, etkili doktorların, akademisyenlerin, yurt dışı hasta komisyonun üyeleri ve ajansların yöneticilerinin, kamuoyu önderlerinin ülkemize masrafları ülkemizce karşılanmak suretiyle davet edilerek katılımları sağlanmalıdır. Bu yolla, Türk sağlık sistemi hakkında oldukça etkili bir reklam ve imaj çalışması yürütülmelidir. Ancak bundan önce Türk sağlık sisteminin yapısal sorunları çözülmelidir. Gerekli mevzuat değişiklikleri hızla tamamlanmalı ve sağlık sisteminin şeffaflığı sağlanmalıdır.

30. Sağlık turizmi açısından Türkiye’nin rakiplerine göre en önemli üstünlüğü olan rekabetçi fiyat uygulamaları daha etkin şekilde tanıtılmalıdır. Türkiye ortalama olarak tıbbi maliyetlerde %40-60’a varan tasarruflar sağlamaktadır.238 Türkiye’nin rekabet gücünü gösterebilmek için seçilmiş işlemlerde fiyatlar, bekleme süreleri, komplikasyon oranları, bu işlem için yapılacak ekstra cepten harcamalar rakip ülkeleri de içine alacak şekilde örneklendirilmelidir. Bu bilgiler her türlü iletişim kanalı kullanılarak hedef kitlelere ulaştırılmalıdır.

238) TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf, e.t: 15.04.2016


SATURKSATURK

Tablo 12: Bazı Tıbbi İşlemlerin Ülkelere Göre Maliyetleri

Tıbbi İşlem

Ortalama Fiyat (ABD Dolar)

Türkiye ABD Almanya Hindistan Meksika İspanya Tayland

By-pass 8.500-21.000 - - 7.500-

10.50039.000-42.000

39.000-43.000

22.500-24.500

Kalça Protezi

10.000-23.000 30.000 27.000 7.000-

9.500 39.000 16.300-18.900

12.000-17.000

Kalp Kapakçığı

12.750-23.000 - - 9.500-

14.000 39.000 43.000-47.500

18.500-22.000

Diz Nakli 9.000-23.000 26.000 23.000 7.000-

14.000 21.000 16.000-18.500

10.500-16.500

Omurga Füzyonu

7.000-23.000 - 29.000 7.500-

11.500 25.000 25.000-32.500

9.700-12.500

Örneklerle açıklamak gerekirse Amerika, Türkiye, İrlanda, Tayland, Singapur, Hindistan, İsrail ve İsviçre arasında yapılan fiyat karşılaştırmalarında operasyon türlerine göre bir ayrım yapıldığında, bypass ameliyatları kategorisinde 8,500-21.000 ABD Dolar ile en uygun fiyatlı operasyonlar Türkiye’de yapılmaktadır. Omurga füzyonu operasyonlarında Türkiye 7.000 ABD Dolar ile Tayvan’ın ardından en cazip ülke konumundadır. Yine kemik iliği transplantasyonunda Türkiye 40.000- 70.000 ABD Dolar olan fiyat aralığıyla Hindistan ile ilk sırayı paylaşmaktadır.

Kalça protezi ameliyatlarında da 10.000 ABD Doları ile Tayvan’dan sonra en iyi fiyatı sunmaktadır. Yağ aldırma operasyonlarında ise 3.333 ABD Dolar ile Singapur’dan sonraki en iyi fiyatı sunmaktadır.239 Yüz gerdirme operasyonlarında Hindistan 4800 ABD Doları fiyat sunarken Türkiye bu rakamdan daha düşük olan 4000 ABD Dolar fiyat sunmaktadır. Bu kategoride ABD 15,000 ABD Dolar, Meksika 8,000 ABD Dolar, Tayland ise 5,000 ABD Doları maliyet bildirmektedir.

31. Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan bazı nedenler bulunmaktadır. Bunların başında sağlık turizminin ülke ekonomisine kazandırdığı yüksek gelir gelmektedir. Türkiye’ye gelen turistlerin sağlık amacıyla yaptığı toplam harcamalar 2003 yılında 147.844 ABD Doları iken 2014 yılında 2,4 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır. Sağlık turizmi amacıyla gerçekleşen seyahatlerde yapılan ortalama harcama 8500 ABD Dolarıdır. Ortalama turist harcaması ise sadece 850 ABD Doları düzeyindedir. Birleşik 239) Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul


SATURKSATURK

Arap Emirlikleri’nin yıllık turizm harcaması 2013 yılı itibariyle 17,699 milyar ABD Dolar’dır. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının ortalama günlük kişi başı turizm harcaması 3.000 ABD Doların üzerindedir. Bu ülke vatandaşlarının kişi başı tüketim harcamaları yıllık bazda 20.011 ABD Doları, günlük bazda ise 27 ABD Dolar’dır. Toplam turizm harcaması, kişi başı ortalama turizm harcaması ve kişi başı tüketim harcamasının oldukça yüksek olması bu ülke ile sağlık turizmine neden daha fazla önem verilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Türkiye’yi 2014 yılında ziyarete eden yaklaşık 42 milyon turist, toplam 27,7 milyon ABD Dolar turizm geliri bırakmışlardır.240 Türkiye’yi ziyaret eden turistlerin kişi başı ortalama harcamalarının yıllara göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Grafik 91: Turistlerin Kişi Başı Ortalama Harcamaları (ABD Dolar)

Türkiye 2014 yılında turizm faaliyetlerinde toplam 27,7 milyon ABD Dolar gelir elde etmiştir. Toplam turizm geliri içinde sağlık gelirleri 837.796ABD Dolar olmuştur. Toplam turizm gelirleri içerisinde sağlığa yapılan harcamalar 2002 yılında %1,1 iken, 2014 yılında bu oran %2,4 seviyesine ulaşmıştır.241 Sağlığa yapılan harcamaların değişimi grafikte verilmiştir.

240) TÜİK Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072, 17.004.2016.241) a.g.e.


SATURKSATURK

Grafik 92: Sağlık Harcamalarının Turizm Gelirleri İçindeki Payı (2002-2014)

Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan ikinci neden ise geceleme süresidir. Türk turizm sektöründe ortalama geceleme süresi 2014 yılı itibariyle 8,6 gecedir. Sağlık turizminde ortalama geceleme süresi ise 3 ile 26 gün arasında değişmektedir.242 Geceleme süresi hem sağlık kuruluşlarının doluluğunu hem de kişi başı harcamayı etkilemektedir. Sağlık turizmi kapsamında Türkiye’de sunulan seçilmiş bazı tıbbi tedavilerde ortalama geceleme süreleri tabloda verilmiştir.243

Tablo 13: Seçilmiş Bazı Tıbbi Tedavilerde Ortalama Geceleme Süreleri

Branş Uygulanan Tedavi Ortalama Kalış Süresi

GözKatarakt 4 gün

Lasik 3 gün

Plastik Cerrahi

Burun Estetiği 8 gün

Karın Estetiği 15 gün

Yağ Aldırma 9 gün

OnkolojiGöğüs Kanseri Tedavisi 26 gün

Rahim Ağzı Kanseri Tedavisi

26 gün

Diş Tek Kron 7 gün

Tek İmplantasyon 7 gün

Kök Kanal Tedavisi 7 gün

242) a.g.e.243) Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara


SATURKSATURK

Sağlık turizmini ülkeler için önemli kılan üçüncü husus ise bu turizm çeşidinin mevsimsel bir özellik taşımamasıdır. Sağlık turizminin mevsimsel bir özellik taşımaması nedeniyle kitle turizminde olduğu gibi Akdeniz ve Ege Bölgesi ile de sınırlı kalmamakta ve konaklama tesislerinde yaşanan mevsimsellik konusunda da kısmi rahatlamalara neden olmaktadır. Ayrıca sağlık turizmi, çeşitli turist kitlelerine, farklı yaş gruplarına hitap ederek farklı ihtiyaçları karşıladığı için ülke turist profilini genişletmektedir. Ülkenin belirli bölgelerinin veya illerinin termal turizm, belirli bölgelerinin veya illerinin tıbbi tedavi ve bakım, bazı bölge ve illerinin de yaşlı ve engellilere yönelik rehabilitasyon amacıyla kullanılmasına imkân vermektedir.

32. Genel olarak Körfez ülkeleri ile özel olarak da Birleşik Arap Emirlikleri ile sağlık turizmi ilişkilerinin geliştirilmesi kapsamında ağız diş sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir. Turistlerin sağlık dışında amaçlarla gelmiş olsa bile ülkemizde kaldıkları süre yeterli olduğu takdirde rahatça diş tedavi hizmeti alabilmeleri mümkündür. Genel olarak diş tedavi hizmetleri kişilerin sağlık sigortası kapsamı dışındadır. Bu hizmetin bedeli Türkiye’de diğer ülkelere göre oldukça düşüktür. Bu nedenlerle koruyucu ağız ve diş sağlığı ile diş tedavisi hizmetlerine yönelik özel bir çalışma yapılması anlamlı olacaktır. Bu nedenle özellikle tedavi ve estetik amaçlı ağız diş sağlığı hizmetlerine önem verilmelidir.

3. SONUÇ

Sağlık turizmi, hastanın bireysel tercihine dayalı bir hizmet sektörü olup doğası gereği her zaman istikrar ve güven ortamını arar. Bir ülkede kaliteli ve ulaşılabilir sağlık hizmeti yanında güven ortamı da var ise orada sağlık turizmi rahatlıkla gelişmektedir. Sağlık turizmine yönelik stratejilerin belirlenmesinde bireysel tercihler, istikrar ve güven temel yapı taşları olarak kabul edilmeli ve ülke stratejisi bunun üzerine bina edilmelidir.

Türkiye, sağlık turizminde son 10 yılda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bununla birlikte yüksek bir rekabet potansiyeline sahip olan Türkiye’de sağlık turizmine bütüncül bir bakış açışı, fiziki alt yapı ve mevzuat eksikliği bulunmaktadır. Türkiye, sağlık turizminde önemli oyunculardan biri olma potansiyeline sahiptir. Ancak bu potansiyelin ortaya çıkartılması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin sağlık turizmi alanındaki potansiyelinin geliştirilebilmesi için alınması gereken bazı önlem ve uygulamalar bulunmaktadır.

Birleşik Arap Emirlikleri iyi işleyen ve etkili bir sağlık sistemine sahiptir. Dubai’de oluşturulan özel sağlık serbest bölgesi aracılığıyla ülkenin sağlık turizmi üssü


SATURKSATURK

haline getirilmesine yönelik bir strateji izlenmektedir. Dubai ve diğer Emirliklerde açılan devasa sağlık merkezleri aracılığıyla bölge ülkelerine ve dünyaya sağlık turizmi hizmetlerinin verilmesinde iddialı duruma gelmiştir. Ülkenin turizm geliri 10 milyar ABD Dolarını aşmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarından sadece yaklaşık 55 bini genel turizm amacıyla ülkemize gelmiştir. Ülkeye ait sağlık turizmi verisi ise bulunmamaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşlarının genel turizm ve sağlık turizm planlamalarında Türkiye yer almamaktadır.

İki ülke arasında sağlık turizminin rekabetten ziyade işbirliğine dayanması gerektiği düşünülmektedir. Sağlık turizmi hizmetleri kapsamında termal turizm, sağlığın geliştirilmesi ve ruh sağlığına yönelik psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetlerinin öne çıkartılmasının yararlı olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca bu ülke ile oluşturulacak sağlık turizmi stratejinin bu ülke üzerinden bölge ve diğer ülkelere açılmayı içermesinin realist bir yaklaşım olacağı görülmektedir.


SATURKSATURK

KAYNAKÇA


SATURKSATURK

1. Altıokka, F.(2008). “Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin Elde Ettikleri `Petro-ABD Dolar’ Gelirlerinin Harcanma Seyri (1995-2006 Yılları), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu İktisadı Anabilim Dalı, İstanbul, 2008, s.99.

2. Aksu, A. (2001). “Turistin Sağlığı”. Yeni Türkiye Dergisi, Mayıs Haziran, 7: 39.

3. Arı, T. (2004). Geçmişten Günümüze Ortadoğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi, 1. Baskı: İstanbul: Alfa Yayınları.

4. Arıbaş, K. (2007). Küresel Çağda Siyasi Coğrafya, 1. Basım, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, s. 301.

5. Ataç, Mustafa: “Turizm Sağlığından Sağlık Turizmine”, Hastane Dergisi, No:34, Mayıs-Haziran, 2005, S:12.

6. Ataman, M, Demir, G.N.(2012).”Körfez Ülkelerinin Ortadoğu Politikası ve Arap Baharına Bakışları”, SETA Analiz, Ekim, s. 17.

7. Avcıkurt C. ve Azim Çeken, H. (1998). Dünyada ve Türkiye’de Sağlık Turizmi ve Geliştirilmesi, Basımevi, No:47, İstanbul, 1998.

8. Aydın, i.S.(2007).İGEME Ülke Raporu, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007, s. 17.

9. Barca M., Akde E., Gedik Balbay İ. (2013). “Türkiye Sağlık Turizm Sektörünün Analizi ve Strateji Önerileri”. İşletme Araştırmaları Dergisi, 5/3:64-92.

10. Bakar, İsmail: Turizm Sözlüğü, Turizm Geliştirme Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul,1996.

11. Binler A. (2015). Türkiye’nin Medikal Turizm Açısından Değerlendirilmesi Ve Politika Önerileri. Uzmanlık Tezi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: 2839, Ankara.

12. Boz, Mustafa: “Turizmin Gelişmesinde Alternatif Turizm Pazarlamasının Önemi”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler


SATURKSATURK

Enstitüsü, 2004. 13. Cornia, G.A, (2001) “Globalization and Health: Results and options” Bulletin of the World Health Organization, 79:834-841.

14. Çakır, Gül P.(1999). Türkiye’nin Turizm Gelirlerinin Ödemeler Dengesine Katkısının Analizi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1119, Eskişehir.

15. Çayan, S. (2012). “Türkiye-Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt Ticari İlişkileri”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Coğrafyası Anabilim Dalı, İstanbul,

16. Çeliköz, C. Ve Çeliköz, G. “Termal Sular Ve Kaplıca Tedavisi”, 2009.

17. Demirel, S (2001). “Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılmasında Sosyal Rehabilitasyonun Önemi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

18. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (2011). “Turkey: Your Partner in Healthcare”. İstanbul

19. Diriöz, A.O. (2009). “Katar’ın Çok Yönlü Dış Politikası”, Ortadoğu Analiz, Mart 2009, Cilt:1, Sayı:3, s.66.

20. DPT: Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000, Ankara, 1995.

21. DPT: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005, Ankara, 2000.

22. DPT: Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2006.

23. DPT (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.

24. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul

25. Erdem, B.K.(2009). “Orta Doğu’da “Küçük” Ama “Önemli” Olabilmek:


SATURKSATURK

“Katar” Örneği”, Akademik ORTA DOĞU, Cilt:4, Sayı:1, 2009, s. 30.26. Gonzales, A. Ve Brenzel, L. “Health Tourism and Related Services, Caribbean Development and International Trade”, Final Report, 2001.

27. Gümüş, F. Ve Özge, B.: “Sağlık Turizminde Yeni Açılımlar: Tıp Turizmi”, III. Balıkesir Ulusal Turizm Kongresi, Kongre Bildiri Kitabı, Balıkesir, 17-19 Nisan 2008.

28. IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Nisan 2012, Aktaran: Kalkınma Bakanlığı, Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler, Temmuz 2012 Sayı: 7.

29. İçöz, Orhan: “Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Olanakları”, Journal of Yasar University, C:IV, No:14, 2009, S:13.

30. İçöz, Orhan “Genel Turizm”, Turizmde Temel Kavramlar Ve İlkeler, Ve Diğerleri: Turhan Kitapevi, Ankara, 2007.

31. Karasu, Çimen: “Sağlık Turizminde Yeni Bir Konsept: Uzun Yaşam Köyleri”, Türkiye Klinikleri J Med Sci, C:IXXX, 2009.

32. Kılıç, B. (2003). “Kapitalistleşen Avrupa Bölgesi Eski Sosyalist Ülkelerinin Sağlık Düzeyi Göstergeleri.” Toplum ve Hekim. Mayıs-Haziran 2003. Cilt 18. Sayı 3, ss: 217-231.

33. Lunt,N. Smith, R. Exworthy, M. Green,S.T. Horsfall, D. Mannion, R.. “Medical Tourism: Treatments, Markets and Health System Implications: A scoping review” OECD Directorate for Employment, Labour and Social Affairs.

34. Özsarı H., Karatana Ö. (2013). “Sağlık Turizmi Açısından Türkiye’nin Durumu” J Kartal; 24(2):136-144.

35. Özbek, Toros: “Dünyada ve Türkiye’de Termal Turizmi”, Anatolia Dergisi, Mayıs-Haziran, 1991.

36. Sargutan A. E. (2005). “Sağlık Sektörü Ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı”. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergi,8-3

37. Sargutan, A. E. “84 Ülke ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri”


SATURKSATURK

ss:1567-1593, 38. Taş, İlkay: “Avrupa Birliği’nde Sağlık Turizmi Kapsamında Sınır Ötesi Hasta Hareketliliği”, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2010.

39. Tengilimoğlu, Dilaver (2005). “Sağlık Turizmi: Tedavi Amaçlı Turizm Ve Termal Turizmde Sorunlar Ve Çözüm Önerileri”, Hastane Dergisi, No:34, s:90-96, Mayıs- Haziran, 2005.

40. Topuz N. (2012). Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara

41. Ülker, İsmet: “Deniz Termal Uygulamaları: Thalassoterapi” II.Turizm Şurası Bildirileri, T.C. Turizm Bakanlığı, C:I, Ankara, 12-14 Nisan 2002.

42. T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (2011). Suudi Arabistan Ülke Raporu 2011, Ankara, Hazırlayan Yavuz Selim Özden

43. TC Sağlık Bakanlığı (2002). Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Ve Tıp Alanında İşbirliğine İlişkin Devletlerarası Anlaşmaları, Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Ankara

44. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu, Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.

45. T.C Sağlık Bakanlığı (2013). Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2013. Sağlığını Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.

46 T.C Sağlık Bakanlığı (2013), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl Matbaacılık.

47. T.C Sağlık Bakanlığı (2015). Sağlık İstatistiği Yıllığı 2014. Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. Ankara. Sentez Matbaacılık ve Yayıncılık

48. T.C Sağlık Bakanlığı (2015), Türkiye Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu 2014. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. Ankara. Anıl


SATURKSATURK

Matbaacılık.49. T.C Sağlık Bakanlığı (2012), Sağlık Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014.

50. Türkiye İstatistik Kurumu (2013). Dış Ticaret İstatistikleri-2013. Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.

51. Tontuş, H.Ö.(2015).Tüm Yönleriyle Sağlık Turizmi Ülkeler. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü, Ankara. Anıl Matbaacılık s:74

52. Topuz N. (2012). “Türkiye Sağlık Turizmi Stratejisi 2023”. Uzmanlık Tezi. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yatırım Ve İşletmeler Genel Müdürlüğü. Ankara

53. UNDP (2002). Human Development Report 2002 Deeping Democracy In A Fragmented World, Oxford University Press, New York.

54. UNICEF (2000) “Ulusların Gelişimi-2000”, NewYork, ss:5.

55. Yalçın, Pınar: “Türkiye’de Sağlık Turizminde Alt Yapı Oluşturulma Gereği ve Sağlık Kurumlarına Yönelik Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.

56. Yazan, N.(2007). “Sağlıkta Uluslararası Açılımlar: Medical Turizmde Hedefler”, Hastane Dergisi, C:VL, 2007,http://www.hastanedergisi.com/46/haberdetay.asp?id=3

57. Yereli, A.B. (2012). Türk Devletlerinin Yeni Hamle Sahası: Sağlık Turizmi, Internatıonal Conference On Eurasıan Economıes, Sessıon 4c: Turizm

58. WHO (2002) “The European health report, 2002”, WHO Regional Office for Europe, No:97, Copenhagen.

İnternet Siteleri

1. Bulut, Erol: “Turizmin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Ekonomik Etkileri”, 2007, (Ç http://www.ekitapyayın.com.id/025/01.htm,


SATURKSATURK

2. Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.ashx?la=en-GB,

3. http://dataportal.fcsa.gov.ae/en/Dashboards,

4. http://dataportal.fcsa.gov.ae/en/Indices,

5. Deloitte for Health “Medical tourism: Update and imlications”, 2009, Solutions: http://www.deloitte.com/assets/Dcom-UnitedStates/Local%20Assets/Documents/usichsiMedicalTourismi111209iweb.pdf

6. Demirel, S. (2010). “Sağlık Hizmetlerine Sosyal Boyut Kazandırılmalı” http://suleymandemirel.com.tr/default.asp?hid=45,

7. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Sağlık Turizmi İş Konseyi (SAİK), Turkey: Your Partner in Healthcare 2011, İstanbul

8. Dünya’da ve Türkiye’de Sağlık Turizmi 2010 Durum Tespit Raporu ve Çözüm Önerileri http://www.saglik.org.tr/tr/articles/dunyada-ve-turkiye-de-saglik-turizmi-2010-59.html,

9. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/database.

10. Global Europe 2050, http://ec.europa.eu/research/social-sciences/pdf/global-europe-2050-summary-report_en.pdf

11. Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Risk-factors/Incidence-of-tuberculosis,

12. Health Nutrition and Population Statistics (World Bank), July 2015, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Risk-factors/Tuberculosis-death-rate,

13. IMF World Economic Outlook (WEO), October 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/GDP-PPP-based,


SATURKSATURK

14. National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/,

15. National Health Accounts, 1995-2013, National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP,

16. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP ,

17. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE,

18. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-percent-of-THE,

19. National Media Council (2013). United Arab Emirates Yearbook 2013. National Media Council, Published by Elite Media, http://www.uaeyearbook.com/

20. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-percent-of-GDP?compareTo=TR,SA,KW,AE,

21. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE,

22. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/General-government-expenditure-on-health-percent-of-THE?compareTo=SA,TR,KW,AE,

23. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/GGHE-as-percent-of-


SATURKSATURK

General-government-expenditure, 24. National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita,

25. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE,

26. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Out-of-pocket-expenditure-as-percent-of-PvtHE,

27. National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE,

28. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE,

29. National Health Accounts, 1995-2013, National Health Accounts, 1995-2013 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Private-expenditure-on-health-percent-of-THE,

30. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Health-expenditure-per-capita-PPP?compareTo=SA,TR,KW,AE,

31. National Health Accounts, 1995-2013, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita ,

32. National Health Accounts, 1995-2013,http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Health-Expenditure/Government-expenditure-on-health-per-capita?compareTo=SA,TR,KW,AE,

33. Ministry of Helath, http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/


SATURKSATURK

OrganizationStructure.aspx34. OECD 2010: Health at a Glance, OECD, 2010. WHO Global Health Expenditure Database. 2011. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://www.oecd.org/els/health-systems/49084488.pdf

35. OECD Health Data 2011 How Does United States Compare, http://www.oecd.org/dataoecd/46/2/38980580.pdf

36. OECD, http://www.oecd.org/dataoecd/46/5/38980477.pdf

37. Public Health in the United Arab Emirates and Ras Al Khaimah (2015). Sheikh Saud bin Saqr Al Qasimi Foundation for Policy Research, http://www.alqasimifoundation.com/admin/Content/File-1312201511130.pdf

38. SCAD Statistics Centre (2014). Health STATISTICS 2013, Publication Reference SP. S.04.P1w http://www.scad.ae,

39. TC Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı Sağlık Turizmi Sektör Raporu (2011). http://docplayer.biz.tr/597150-Saglik-turizmi-sektor-raporu.html,

40. The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ae.html,

41. The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ae.html,

42. TÜİK Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1072,

43. TÜİK, Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738

44. TÜİK, Resmi İnternet Sitesi Turizm İstatistikleri http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=JnxJPG7J2lDhvdG76PNs3yZc2t41XGsjggkzG4hvL5 nFDGWkWq32!1664145807?id=10738


SATURKSATURK

45. TÜRSAB, ‘2014 Sağlık Turizmi Raporu’, http://www.tursab.org.tr/dosya/12186/saglikturizmiraporu_12186_5485299.pdf

46. TÜSİAD.: “Sağlık Çalışma Grubu”, Türkiye İçin Yeni Bir Fırsat Penceresi: Tıp Turizmi Görüş Belgesi, 2009, http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf.

47. http://www.uaeinteract.com/society/health.asp,

48. UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy-male, 31.03.2016

49. Who Global Health Expenditur Database, www.who.int/gho/health_financing/out_pocket_expenditure

50. World Development Indicators. [Last accessed on 2013 Mar 31]. Available from: http://data.worldbank.org/sites/default/files/wdi-2012-ebook.pdf

51. World Bank’s Doing Business 2014

52. http://www.worldlifeexpectancy.com/country-health-profile/arab-emirates,

53. WHO, http://apps.who.int/gho/data/node.main.510?lang=en,

54. WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1,

55. WHO, http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/148114/1/9789241564854_eng.pdf?ua=1

56. WHO, http://www.who.int/gho/countries/sau.pdf?ua=1,

57. WHO (2006). Health Systems Profile- UAE. Regional Health Systems Observatory EMRO WHO, http://apps.who.int/medicinedocs/documents/s17313e/s17313e.pdf,

58. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/


SATURKSATURK

Physicians59. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Pharmacists,

60. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health/Pharmacists,

61. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Nursing-and-midwifery-personnel,

62. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/Qatar/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians,

63. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Dentistry-personnel,

64. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Pharmaceutical-personnel, 0

65. World Health Organization statistics database, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Human-Resources-for-Health-per-1000-population/Physicians,

66. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population

67. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population

68. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-growth,

69. World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/


SATURKSATURK

United-Arab-Emirates/topics/Demographics/Population/Male-population70. World Population Prospects: The 2015 Revision, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Demographics/Population/Female-population

71. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-female-percent-of-total

72. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-15-64-percent-of-total

73. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-density,

74. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Population-ages-15-64-percent-of-total,


76. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Nutrition/Diabetes-prevalence,

77. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Birth-rate,


79. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Urban-population-percent-of-total,

80. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Nutrition/Diabetes-prevalence

81. World Development Indicators (WDI), December 2015,http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Number-of-arrivals,


SATURKSATURK

82. World Development Indicators (WDI), December 2015, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Tourism-expenditures

83. World Development Indicators (WDI), December 2015 http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/Tourism-receipts,

84. World Development Indicators (WDI), December 2015,http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/GDP-growth,

85. World Development Indicators (WDI), February 2016, UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy

86. World Development Indicators (WDI), February 2016, UN World Health Statistics, 2014, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Life-expectancy-female,

87. World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Infant-mortality-rate,

88. World Development Indicators (WDI), February 2016, http://knoema.com/atlas/United-Arab-Emirates/topics/Health/Health-Status/Under-5-mortality-rate,

89. World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası (2015). Economic Impact of Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org,

90. World Tourism Organization (UNWTO) Resmi İnternet Sayfası (2014). UNWTO Annual Report 2014, http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf,

91. World Tourism Organization UNWTO Resmi İnternet Sayfası,, http://media.unwto.org/press-release/2016-01-18/international-tourist-arrivals-4-reach-record-12-billion-2015,

92. World Travel and Turizm Council Resmi İnternet Sayfası. Economic


SATURKSATURK

Impact of Travel & Tourism: 2015 Report. http://www.wtc.org, 93. http://www.tusiad.org/FileArchive/2009.06.11TipTurizmiGorusBelgesi.pdf,

94. SCAD Statistics Centre (2014). Health STATISTICS 2013, Publication Reference SP. S.04.P1w http://www.scad.ae,

95. UAE Bussines Council (). The U.A.E. Healthcare Sector, http://usuaebusiness.org/wp-content/uploads/2014/06/HealthcareReport_Update_June2014.pdf,

96. Colliers İnternational (2013). United Arab Emirates Healthcare Overvıew 2013, http://www.colliers.com/-/media/CF692F58BA4D44A08D55FE7F1E54E584.


SATURKSATURK

220

5. EKLER

EK 1: BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİNDE 2016 YILINDA DÜZENLENECEK ÖNEMLİ FUARLAR244

Dubai 2017 FUARLARI

Arab Health 2015 Tg Expo Uluslararası Fuarcılık 30 Ocak - 02 Şubat 2017

Arabplast Al Fajer Information & Service 08 - 10 Ocak 2017

2016 FUARLARI

INTERNATIONAL AUTUMN TRADE FAI Al Fajer Information & Service 14 - 16 Aralık 2016

MEBAA Show F&E - Tarsus Group Company 06 - 08 Aralık 2016

3D Printshow Dubai 3D Printshow Limited 01 Aralık 2016

IPM DUBAI Messe Essen GmbH 13 - 25 Kasım 2016

DUBAI HELISHOW Mediac Communications & Exhibi 07 - 09 Kasım 2016

Sweets & Snacks Middle East DWTC - Dubai World Trade Centr 07 - 09 Kasım 2016

The Speciality Food Festival DWTC - Dubai World Trade Centr 07 - 09 Kasım 2016

SEAFEX DWTC - Dubai World Trade Centr 07 - 09 Kasım 2016

GULFOOD MANUFACTURING DWTC - Dubai World Trade Centr 07 - 09 Kasım 2016

The Big 5 dmg :: events Middle East 01 Kasım 2016

WOP DUBAI Messe Essen GmbH 01 Kasım 2016

PMV Live dmg :: events Middle East 01 Kasım 2016

Light Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 31 Ekim - 02 Kasım 2016

SUME EXPO Fleming Gulf Conferences 27 - 28 Ekim 2016

GITEX TECHNOLOGY WEEK DWTC - Dubai World Trade Centr 16 - 20 Ekim 2016

WETEX IMAG Internationaler Messe- un 04 - 06 Ekim 2016

WETEX Tg Expo Uluslararası Fuarcılık 04 - 06 Ekim 2016

SPE ATCE Society of Petroleum Engineers 26 - 28 Eylül 2016

GulfSol dmg :: events Middle East 19 - 21 Eylül 2016

Intersolar Middle East Freiburg Wirtschaft Touristik 19 - 21 Eylül 2016

Windows, Doors and Façades dmg :: events Middle East 19 - 21 Eylül 2016

244 http://www.fuarplus.com/-Dubai-/tr/city_list/144/33, 20.04.2016


SATURKSATURK

221

The Hotel Show dmg :: events Middle East 17 - 19 Eylül 2016

The Leisure Show dmg :: events Middle East 17 - 19 Eylül 2016

Dubai Music Week DWTC - Dubai World Trade Centr 01 Eylül 2016

Cards & Payments Middle East Terrapinn Middle East Fz Llc 31 Mayıs - 01 Haziran 2016

FM EXPO dmg :: events Middle East 23 - 25 Mayıs 2016

Middle East Waste & Recycling dmg :: events Middle East 23 - 25 Mayıs 2016

Commercial Cleaning & Hygiene dmg :: events Middle East 23 - 25 Mayıs 2016

Elevators & Access Control dmg :: events Middle East 23 - 25 Mayıs 2016

INDEX dmg :: events Middle East 23 - 26 Mayıs 2016

workspace at INDEX dmg :: events Middle East 23 - 26 Mayıs 2016

Middle East Stone dmg :: events Middle East 23 - 26 Mayıs 2016

Middle East Covering dmg :: events Middle East 23 - 26 Mayıs 2016

Middle East EVENT Show Informa Middle East Exhibition 17 - 18 Mayıs 2016

Airport Show Reed Exhibitions Middle East 16 - 18 Mayıs 2016

TCE - Travel Catering Expo Reed Exhibitions Middle East 16 - 18 Mayıs 2016

Beautyworld Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 15 - 17 Mayıs 2016

Automechanika Dubai Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 08 - 10 Mayıs 2016

Arabian Travel Market Reed Travel Exhibitions 02 - 05 Mayıs 2016

Hardware + Tools Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 01 Mayıs 2016

Leatherworld Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 26 - 28 Nisan 2016

Tank World Expo easyFairs UK Ltd 12 - 13 Nisan 2016

IPS Dubai Strategic Marketing & Exhibiti 11 - 13 Nisan 2016

World Art Dubai DWTC - Dubai World Trade Centr 06 - 09 Nisan 2016

Dubai WoodShow Strategic Marketing & Exhibiti 04 - 06 Nisan 2016

OUTDOOR DESIGN & BUILD SHOW dmg :: events Middle East 04 - 06 Nisan 2016

GITEX SHOPPER DWTC - Dubai World Trade Centr 01 Nisan 2016

Arab Fashion Week / Fashion Ex Arab Fashion Council 27 Mart - 02 Nisan 2016

ArabLab The Arablab Group (Scientific 20 - 23 Mart 2016

Art Dubai Art Dubai - DIFC 16 - 19 Mart 2016

Middle East Coatings Show Duba dmg :: events Middle East 14 - 16 Mart 2016

Transport Solutions Middle Eas Comexposium Middle East 14 - 16 Mart 2016

Middle East Rail Terrapinn Middle East Fz Llc 08 - 09 Mart 2016

The Cargo Show MENA Terrapinn Middle East Fz Llc 08 - 09 Mart 2016

CabSat - Mena DWTC - Dubai World Trade Centr 08 - 10 Mart 2016


SATURKSATURK

222

DIHF DWTC - Dubai World Trade Centr 01 Mart 2016

Inside 3D Printing Mecklermedia 01 Mart 2016

RoboUniverse Dubai Mecklermedia 01 Mart 2016

Middle East Electricity Informa Middle East Exhibition 01 - 03 Mart 2016

Playworld Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 01 - 03 Mart 2016

GESS Dubai F&E - Tarsus Group Company 01 - 03 Mart 2016

Paperworld Middle East Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 01 - 03 Mart 2016

DIBS DWTC - Dubai World Trade Centr 01 - 05 Mart 2016

Gulfood DWTC - Dubai World Trade Centr 21 - 25 Şubat 2016

Restaurant & Café Middle East DWTC - Dubai World Trade Centr 21 - 25 Şubat 2016

BRIDE Dubai Informa Middle East Exhibition 10 - 13 Şubat 2016

AccessAbilities Reed Exhibitions Middle East 08 - 10 Şubat 2016

AIME F&E - Tarsus Group Company 03 - 04 Şubat 2016

MRO Middle East Aviation Week 03 - 04 Şubat 2016

AEEDC Dubai Index Conferences & Exhibition 02 - 04 Şubat 2016

ARAB HEALTH Tg Expo Uluslararası Fuarcılık 25 - 28 Ocak 2016

Intersec Epoc Messe Frankfurt GmbH (Bra 17 - 19 Ocak 2016


SATURKSATURK

223

Abu Dhabi 2016 FUARLARI

PVPC EXPO MIDDLE EAST Abu Dhabi National Exhibitions 15 - 17 Aralık 2016

ADIPEC dmg :: events 01 Kasım 2016

ADIHEX Informa Middle East Exhibition 04 - 08 Ekim 2016

AHS Euroexpo Exhibitions & Con 03 - 05 Ekim 2016

JWS Abu Dhabi Reed Exhibitions Middle East 03 - 07 Mayıs 2016

ITF UAE Nihalani Events Management 16 - 17 Nisan 2016

BRIDE Abu Dhabi Informa Middle East Exhibition 13 - 16 Nisan 2016

Piscine Middle East GL events Exhibitions 12 - 14 Nisan 2016

ISNR Abu Dhabi Reed Exhibitions Middle East 15 - 17 Mart 2016

FFME - Fire Fighting Middle Ea Reed Exhibitions Middle East 15 - 17 Mart 2016

OSHME - Occupational Safety an Reed Exhibitions Middle East 15 - 17 Mart 2016

EMDI - Emergency Response & Di Reed Exhibitions Middle East 15 - 17 Mart 2016

Infosecurity Middle East Reed Exhibitions Middle East 15 - 17 Mart 2016

GFIA Turret Media FZ LLC 01 Mart 2016

ABILITIESme dmg :: events Middle East 01 - 03 Mart 2016

VIV MEA VNU Exhibitions Europe 15 - 17 Şubat 2016

ibtm arabia Reed Travel Exhibitions 09 - 11 Şubat 2016

MEDT Society of Petroleum Engineers 26 - 28 Ocak 2016

WFES - World Future Energy Sum Reed Exhibitions Middle East 18 - 21 Ocak 2016

IWS - International Water Summ Reed Exhibitions Middle East 18 - 21 Ocak 2016

EcoWASTE Reed Exhibitions Middle East 18 - 21 Ocak 2016


SATURKSATURK

224

Sharjah

2016 FUARLARI

Halal Middle East Expo Centre Sharjah 05 - 07 Aralık 2016

Kitchen Equipment & HORECA MID Expo Centre Sharjah 05 - 07 Aralık 2016

IAS Expo Centre Sharjah 23 - 26 Kasım 2016

MEMTS Expo Centre Sharjah 23 - 26 Kasım 2016

SWBF Department of Culture & In 05 - 15 Kasım 2016

GME - GREEN MIDDLE EAST Expo Centre Sharjah 10 - 12 Ekim 2016

MWJS Expo Centre Sharjah 27 Eylül - 01 Ekim 2016

Ramadan & Eid Fair Al Hader Exhibitions & Confere 06 Haziran - 05 Temmuz 2016

SRCF Expo Centre Sharjah 25 Nisan - 04 Mayıs 2016

MWJS Expo Centre Sharjah 05 - 09 Nisan 2016

PWS Expo Centre Sharjah 28 Şubat - 01 Mart 2016

PLASTIVISION Arabia The All India Plastic Manufact 22 - 25 Şubat 2016

ArabiaMold DEMAT GmbH 22 - 25 Şubat 2016

Print Pack Arabia Expo Centre Sharjah 22 - 25 Şubat 2016

NCE Expo Centre Sharjah 10 - 12 Şubat 2016

IES Expo Centre Sharjah 10 - 12 Şubat 2016

SF - SteelFab Expo Centre Sharjah 17 - 20 Ocak 2016


SATURKSATURK

225

EK 2: SAĞLIK ALANINDA İŞBIRLIĞI ANLAŞMASI BULUNAN ÜLKELER

Kaynak: Sağlık Bakanlığı


SATURKSATURK

226

EK 3: İKİLİ SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ YAPILAN ÜLKELER245

ÜLKELER İmza Tarihi Yürürlük Tarihi

1

ALMANYA

30.04.1964 01.06.1961

2

FRANSA

20.01.1972 01.08.1973

3

HOLLANDA

05.04.1966 01.02.1968

4

BELÇİKA

04.07.1966 01.05.1968

5

DANİMARKA

13.12.1999 01.12.2003

6

AVUSTURYA

12.10.1966 01.10.1969

7

İSVİÇRE

01.05.1969 01.01.1972

8

İSVEÇ

30.06.1978 01.05.1981

9

İNGİLTERE

09.09.1959 01.06.1961

10

LİBYA

13.09.1984 01.09.1985

11

KKTC

09.03.1987 01.12.1988

245 http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/diyih.portal?page=yv&id=2, 28.12.2015


SATURKSATURK

227

12

AZERBAYCAN

17.07.1998 09.08.2001

13

ARNAVUTLUK

14.07.1998 01.02.2005

14

BOSNA- HERSEK

27.05.2003 01.09.2004

15

ÇEK CUMHURİYETİ

02.10.2003 01.01.2005

16

LÜKSEMBURG

20.11.2003 01.06.2006

17

MAKEDONYA

06.07.1998 01.07.2000

18

NORVEÇ

20.07.1978 01.06.1981

19

ROMANYA

06.07.1999 01.03.2003

20

KANADA

19.06.1998 01.01.2005

21

GÜRCİSTAN

11.12.1998 20.11.2003

22

KEBEK

21.11.2000 01.01.2005


SATURKSATURK

228

23

HIRVATİSTAN

12.06.2006 01.06.2012

24

SLOVAKYA

25.01.2007 01.07.2013

25

SIRBİSTAN

26.10.2009 01.12.2013


SATURKSATURK

229

EK 4: BIRLEŞIK ARAP EMIRLIKLERI SAĞLIK KURULUŞLARI LİSTESİ246

Genel Sağlık Kuruluşları

1) Ajman Dental Center - General Area: Ajman Dental Center, Ajman

2) Ajman Preventive Medical Compound - General Area: Ajman Preventive Medical Compound, Ajman

3) Al Mousallah - Kalbaa - General Area: Al Mousallah - Kalbaa, Sharjah

4) Dubai Health School Center - General Area: Dubai Health School Center, Dubai

5) Dubai Preventive Medical Compound - General Area: Dubai Preventive Medical Compound, Dubai

6) Fujeirah Dental Center - Main - General

Area: Fujeirah Dental Center - Main, Fujairah

7) Jumeirah Dental Center - General Area: Jumeirah Dental Center, Dubai

8) Kalbaa Dental Center - General

Area: Kalbaa Dental Center, Sharjah

9) Kalbaa Preventive Medical Compound - General Area: Kalbaa Preventive Medical Compound, Sharjah

10) Maternity & Childhood - General

Area: Maternity & Childhood, Sharjah

11) Mouth & Teeth - General Area: Mouth & Teeth, Sharjah

12) Preventive Medical Compound - Al Zaid - General

Area: Preventive Medical Compound - Al Zaid, Sharjah

13) Preventive Medical Compound - Deba Fujeirah - General Area: Preventive Medical Compound - Deba Fujeirah, Fujairah

14) Preventive Medical Compound - Deba Hesn - General

Area: Preventive Medical Compound - Deba Hesn, Sharjah

15) Preventive Medical Compound - Industrial - General Area: Preventive Medical Compound - Industrial, Sharjah Area: Preventive Medical Compound - Khorfakan, Fujairah

16) Preventive Medical Compound - Main - General

Area: Preventive Medical Compound - Main, Sharjah

17) Preventive Medical Compound-Main - General Area: Preventive Medical Compound-Main, Fujairah 246 http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/ServiceProvider.aspx,, 18.04.2016


SATURKSATURK

230

18) R.A.K Dental Center - General

Area: R.A.K Dental Center, Ras Al-Khaimah

19) R.A.K Health School Center - General Area: R.A.K Health School Center, Ras Al-Khaimah

20) R.A.K Preventive Medical Compound - General

Area: R.A.K Preventive Medical Compound, Ras Al-Khaimah

21) Sharjah Dental Center - Main - General Area: Sharjah Dental Center - Main, Sharjah

22) Sharjah Health School Center - General

Area: Sharjah Health School Center, Sharjah

23) U.A.Q Dental Center - General Area: U.A.Q Dental Center, Umm Al-Quwain

24) U.A.Q Preventive Medical Center - General

Area: U.A.Q Preventive Medical Center, Umm Al-Quwain


SATURKSATURK

231

Sağlık Merkezleri247

1) ABU MOOSA - Health Center

Phone: 06 8838221 Address: Island of Abu Musa Area: ABU MOOSA, Sharjah

2) AJMAN COMP. - Health Center

Phone: 06/7422227 Area: AJMAN COMP., Ajman

3) AL AWEER - Health Center

Phone: 06/5386444 Address: Near Emirates Pertol Station Alaweer Area: AL AWEER, Dubai

4) AL DEQDAQA - Health Center

Phone: 07 2442566 Address: Airport Road, next to the police station AlDigdaga, near Alqanas supermarket Area: AL DEQDAQA, Ras Al-Khaimah

5) AL ETTIHAD - Health Center

Phone: 04 3421005 Address: Sheikh Zayed Road - service road after Mazaya Centre near Al-Amal Hospital Area: AL ETTIHAD, Dubai

6) AL HALLAH - Health Center

Phone: 09 2448115 Address: Masafi Road Dibba - near the Emirates petrol station

7) AL HAMIDIA - Health Center Phone: 06 7492353 Area: AL HAMIDIA, Ajman

8) AL HAMRANIA - Health Center

Phone: 07 2436332 Address: Airport Road / After Alhamrania School for Boys Area: AL HAMRANIA, Ras Al-Khaimah

9) AL HAMREIA - Health Center

Phone: 050 5973475 Address: Hamriyah area next to Hamriyah Bridge and Hamriyah Sports Club and The Castle High School Area: AL HAMREIA, Sharjah

10) AL JAZEERA - Health Center

Phone: 07 2445568 Address: Next to the physical therapy center, near the police station and Alabeer kindergarten , opposite to supermarket Albasmah Area: AL JAZEERA, Ras Al-Khaimah

11) AL JEER - Health Center

Phone: 07 2681965 Address: Aljeer Street, next to Aljamee mosque, near the grocery Ahmed Alai Area: AL JEER, Ras Al-Khaimah

247 http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/ServiceProvider.aspx, 18.04.2016


SATURKSATURK

232

12) AL KADRA - Health Center Phone: 06/8838803 Address: On the main street next to the police station Area: AL KADRA, Ras Al-Khaimah

13) AL KHALDIYYA - Health Center

Phone: 06 5220525 Address: AlKhaldiya Area next to ALKhaldiya Post Office Area: AL KHALDIYYA, Sharjah

14) AL KHAZAN - Health Center

Phone: 06 7660399 Area: AL KHAZAN, Umm Al-Quwain

15) AL MAAMOURA - Health Center

Phone: 07 2283893 Address: Almuntasr street - Passport Road next to grocery Aldallal on the left Area: AL MAAMOURA, Ras Al-Khaimah

16) AL MANAMA - Health Center

Phone: 06 8827324 Area: AL MANAMA, Ajman

17) AL MENAEE - Health Center

Phone: 04 8525577 Address: Near a Almniei Secondary School for Boys, the New People's behind (the Wa'ab) Area: AL MENAEE, Ras Al-Khaimah

18) AL MERESHED - Health Center

Phone: 09 2227099 Address: Etisalat street - Jawazat Roundabout - Mreshad area Area: AL MERESHED, Fujairah

19) AL MHESNA - Health Center

Phone: 04 2886644 Address: Near the school, the Islamic Medical College for Girls After School Greenwood Area: AL MHESNA, Dubai

20) AL MODAM - Health Center

Phone: 06 5286862 Address: Midam area near the Muncipality roundabout and Hamriyah Club and Ladies Club for Midam - Central Region Area: AL MODAM, Sharjah

21) AL NAHDA - Health Center

Phone: 04 2611289 Address: Behind the Union Society Tawar Branch Area: AL NAHDA, Dubai

22) AL NAKHEEL - Health Center

Phone: 07 2220267 Address: Inside the campus of Hospital Saif Bin Ghobash Area: AL NAKHEEL, Ras Al-Khaimah

23) AL QURIA - Health Center

Phone: 09 2365135 Address: Khor Fakkan Fujairah Street next to Alqaria school for basic education Area: AL QURIA, Fujairah


SATURKSATURK

233

24) AL QUSAIS - Health Center Phone: 04 2613651 Address: opposite the signal of ALTwar Cooperative,First through then right Area: AL QUSAIS, Dubai

25) AL RAEFAA - Health Center

Phone: 06 7681161 Area: AL RAEFAA, Umm Al-Quwain

26) AL RAFAHA - Health Center

Phone: 04 3930777 Address: Behind the Carrefour area of Bur Dubai near the bus station and the Abu Dhabi-based Etisalat Ghubaiba Area: AL RAFAHA, Dubai

27) AL RAFIAA - Health Center

Phone: 06 5381136 Address: ALBataeh Area the intersection number (7) Area: AL RAFIAA, Sharjah

28) AL RAMSE - Health Center

Phone: 07 2662526 Address: Alramse street next to Alramse mail, along the Women's Association for the memorization of the Koran,opposite the popular Zayed Area: AL RAMSE, Ras Al-Khaimah

29) AL RASHEDIA - Health Center

Phone: 04 2853195 Address: Near the public library behind Rashidiya Metro Station Rashidiya Area: AL RASHEDIA, Dubai

30) AL REFA - Health Center

Phone: 09 2442587 Address: Riffa Area -Abdullah Bin Sultan Al Qasimi Street Area: AL REFA, Sharjah

31) AL REQA - Health Center

Phone: 06 5241983 Address: Al Jazzat area next to Fatima Zahra School opposite Al Jazzat Garden Area: AL REQA, Sharjah

32) AL SALMAH - Health Center

Phone: 06 7671601 Area: AL SALMAH, Umm Al-Quwain

33) AL SHARJAH - Health Center

Phone: 06/5242111 Address: Al-Buteena Area next to the roundabout of Civil defence Area: AL SHARJAH, Sharjah

34) AL SIJI - Health Center

Phone: 06 8854499 Address: Fujairah road near a petrol station EPPCO right - Seiji Street - After Seiji police station Area: AL SIJI, Fujairah

35) AL TAWEEN - Health Center

Phone: 09 2585538 Address: Azn area - Azn roundabout - Toyen Street next to the National Bank of Fujairah Area: AL TAWEEN, Fujairah


SATURKSATURK

234

36) Al Thameed - Health Center Phone: 06 5384425 Address: AlThameed Area - Central Region Area: Al Thameed, Sharjah

37) AL ZAID - Health Center

Phone: 06 8525363 Address: City of Dhaid - Behind Dhaid Hospital - Central Region Area: AL ZAID, Sharjah

38) ALALAAI - Health Center

Phone: 06 5311661 Address: The pearly area next to the Union Society Cooperative - the city of Khor Fakkan - Eastern Region Area: ALALAAI, Sharjah

39) AL-MADINA - Health Center

Phone: 09 2224811 Address: Alsafir Roundabout - Alsalamh Road - opposite Family Medical Center Area: AL-MADINA, Fujairah

40) ALZAIT - Health Center

Phone: 07 2351428 Address: Kheran Street, side of national markets, near Reform Society and social guidance Area: ALZAIT, Ras Al-Khaimah

41) As Sabkha - Health Center

Phone: 06 5652160 Address: Sabkha Area Area: As Sabkha, Sharjah

42) BADIA - Health Center

Phone: 09 2445159 Address: After Alwalia - afterAdbara - Bidiyah main street next to Bidiyah police station Area: BADIA, Fujairah

43) DABA HESN - Health Center

Phone: 06 88226963 Address: Dibba Al Hosn in the West Side - City of Dibba Al Husn Area: DABA HESN, Sharjah

44) Deba - Fujeirah - Health Center

Phone: 09/2446666 Area: Deba - Fujeirah, Fujairah

45) DHEDNA - Health Center

Phone: 09 2365135 Address: Street Dibba Ddnh - Alroll - Ddnh - on the right of the Alraheb school - after a restaurant Aros Damascus Area: DHEDNA, Fujairah

46) FALAJ MUALA - Health Center

Phone: 06 8824851 Area: FALAJ MUALA, Umm Al-Quwain

47) Gdfaa - Health Center

Phone: 09/2381689 Address: Khor Fakkan Street next to the Fujairah Water and Power Authority Fujairah Area: Gdfaa, Fujairah


SATURKSATURK

235

48) HOR AL ANZ - Health Center Phone: 04 2666978 Address: Behind Abu Hail Center, near the Deira Emirates Post Office- Main branch , Queen school and public library Hor alanz Area: HOR AL ANZ, Dubai

49) JULFAR - Health Center

Phone: 06 8848383 Address: Julfar Street, near the Gulf markets Area: JULFAR, Ras Al-Khaimah

50) KHAT - Health Center

Phone: 07 2448367 Address: Khatt Street next to the dates factory Area: KHAT, Ras Al-Khaimah

51) MARBAH - Health Center

Phone: 09 2380705 Address: Khor Fakkan Fujairah Street next to Murbeh police station Area: MARBAH, Fujairah

52) Masafi - Fujeirah - Health Center

Phone: 09 2564416 Address: Fujairah road - opposite the forces of private security Area: Masafi - Fujeirah, Fujairah

53) MASAFI - R.A.K - Health Center

Phone: 09 2564256 Address: Masafi street / Dibba, by Bikalah Mahrazi Rashid, near a nursery for Masafi Area: MASAFI - R.A.K, Ras Al-Khaimah

54) MOSHEREF - Health Center

Phone: 06 7400585 Area: MOSHEREF, Ajman

55) MOZERAA - Health Center

Phone: 04 8522928 Area: MOZERAA, Ajman

56) NAHWA - Health Center

Phone: 06 8848085 Address: AlNahwa Area-Khorfakan - Eastern Region Area: NAHWA, Sharjah

57) R.A.K. - Health Center

Phone: 07 2337333 Address: Kuwait Street next to the Oasis Centre Area: R.A.K., Ras Al-Khaimah

58) SAIF AL KHATERI - Health Center

Phone: 07 2585176 Address: Azn street, next to Azn elementary school, near the Electricity and Water Authority Area: SAIF AL KHATERI, Ras Al-Khaimah

59) SHAMAL - Health Center

Phone: 07 2236687 Address: Palm Street / Rams, near the Emirates markets, next to the school Shaml Area: SHAMAL, Ras Al-Khaimah


SATURKSATURK

236

60) SHUKA - Health Center Phone: 06 8848383 Address: Near the main street Area: SHUKA, Ras Al-Khaimah

61) WADI ASFENY - Health Center

Phone: 06 8827315 Address: , Next to wadi safni School for Boys and Mazoon School for Girls Area: WADI ASFENY, Ras Al-Khaimah

62) WADI HELO - Health Center

Phone: 06 5653288 Address: Wadi AlHelo area through the Sharjah / Kalba Area: WADI HELO, Sharjah

63) WADI SEDR - Health Center

Phone: 09 8565553 Address: Masafi Tybah road - the intersection of Alkhalibia - The center is located in the center of the village of Wadi Sidr health Area: WADI SEDR, Fujairah

64) WASET - Health Center

Phone: 09 2381811 Address: Suwaihat Area Area: WASET, Sharjah

Hastaneler 248

1) Al Amal - Hospital

Phone: 04/3444010 Area: Al Amal, Dubai Services: Accounting dept, 2, Administrati

2) Al Baraha - Hospital

Phone: 04/7078204 Area: Al Braha, Dubai

3) AlZaid - Hospital

Phone: 06/8828777 Area: AlZaid, Sharjah

4) AlZaid - Hospital

Phone: 06/8828777 Area: AlZaid, Sharjah

5) Fujeira - Hospital

Phone: 09/2242999 Area: Fujeira, Fujairah

6) Ibrahim Bin Hamad Obaid Allah - Hospital

Phone: 07/2223555

7) Kalba - Hospital Phone: 09/2777011 248 http://www.moh.gov.ae/en/About/Pages/ServiceProvider.aspx, 10.04.2016


SATURKSATURK

237

Area: Kalba, Sharjah

8) Khalifa - Hospital

Phone: 06/7439333 Area: Khalifa, Ajman

9) Khorfakan - Hospital

Phone: 09/2370222 Area: Khorfakan, Sharjah

10) Kuwait - Hospital

Phone: 06/5242111 Area: Kuwait, Sharjah

11) Obaidella - Hospital

Phone: 07/2223555 Area: Obaidella, Ras Al-Khaimah

12) Qasemi - Hospital

Phone: 06/5386444 Area: Qasemi, Sharjah

13) Saqar - Hospital

Phone: 07/2223666 Area: Saqar, Ras Al-Khaimah

14) Shaam - Hospital

Phone: 07/2666465 Area: Shaam, Ras Al-Khaimah

15) U.A.Q. - Hospital

Phone: 06/7656888 Area: U.A.Q., Umm Al-Quwain


SATURKSATURK

238

BEA’DE 24 TEVİZYON KANALI YAYIN YAPMAKTADIR. 249

Sharjah TV

Sharjah, United Arab Emirates

Sharjah Sports TV

SPORTS

Sharjah, United Arab Emirates

DMI - Dubai One

ENTERTAINMENT

Dubai, United Arab Emirates

Orient News

NEWS

Fujairah, United Arab Emirates

DMI - Dubai TV

ENTERTAINMENT NEWS


249 http://streema.com/tv/country/United_Arab_Emirates, 18.04.2016


SATURKSATURK

239

Alsharqiya TV - Sharqiya News

NEWS


FARSI1

ENTERTAINMENT


DMI - Dubai Sports

SPORTS


Al Arabiya

NEWS


DMI - Sama Dubai

CULTURE



SATURKSATURK

240

Physique TV (Arabic)

HEALTH LIFESTYLE


DMI - Noor Dubai TV

CULTURE


Alsharqiya TV - Sharqiya

ARABIC ENTERTAINMENT NEWS


Iran TV Network

ENTERTAINMENT NEWS


DMI - Dubai Racing

SPORTS



SATURKSATURK

241

Sky News Arabia

NEWS

Abu Dhabi, United Arab Emirates

Al Dafrah TV

GENERAL

United Arab Emirates

Peace TV

RELIGIOUS


Huda TV

RELIGIOUS


Citruss TV

SHOPPING



SATURKSATURK

242

Al Aan TV

CULTURE GENERAL


Ajman Television Network

GENERAL


Orient News

GENERAL NEWS


CNBC Arabia}

BUSINESS United Arab Emirates

Tüm Yönleriyle SAĞLIK TURİZMİ · artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla...

Documents

Transcript of Tüm Yönleriyle SAĞLIK TURİZMİ · artan yükselişi vardır. Özellikle küresel piyasalarla...