Tipografski elementi sa likom

Slova

U tehnologiji olovnog sloga slova su bila osnovni materijal sa likom. U današnjoj tehnologiji – fotoslog, računarski slog – slova su nematerijalna i predstavljaju vrstu štamparskih elemenata.

Sav tipografska pisma razlikuju se po: Po elementima i detaljima od kojih su slova sastavljena (kontrast, dužin alike, serif i poluserif, itd); Po gradaciji (veličini); Po idejno-likovnom rešenju.

Kada se govori o elementima i detaljima pisma uočavaju se sledeži elementi:a. Osnovne i spajajuće crte (to su takozvani osnovni i spojni potezi) i

odnos njihovih debljina daje tipografskom pismu različit intenzitet kontrasta.b. Na svojim krajevima, osnovne i spajajuće crte mogu da imaju završne

linije u obliku serifa, kapi, krilaca, horizontalnih crta, itd. Serifi su detalji na krajevima nekih poteza kod iscrtavanja slova i drugih simbola.

Slova bez serifa - tipografsko pismo ili font Arial.

Slova sa serifom – tipografsko pismo ili font Times New Roman.

Vrste ukrasa: crtica (slova malo t i f), serif (kraj malog slova t, podnožje slova T i f), krilca (veliko slovo T), kapi (slovo f).

c. Pojedina slova u sklopu nekog pisma mogu u nadslovnim i podslovnim belinama da sadrže i dijakritičke znake )u formi kosih ili drugih crta, kružića, kapica, i sl);

d. Posmatrajuži lkove slova nekog pisma uočava se i razlika u visini lika slova. Sva slova se ispisuju na jednoj zamišljenoj liniji koja se naziva osnovna linija pisma. Neka slova se protežu od osnovne linije pisma do gornje pomoćne linije (to su kratka slova), neka se protežu od donje pomoćne linije do gornje pomožne linije (to su poludugačka slova), a neka se protežu od donje pomožne linije do gornje linije (to su dugačka slova.

Osnovne linije odozgo prema dole: gornja linija pisma, gornja pomoćna linija pisma, osnovna linija pisma i donja pomoćna linija. U računarskoj terminologiji se polje između gornje linije i gornje pomoćne linije naziva gornje polje, polje između gornje pomoćne i osnovne linije se naziva srednje polje, a polje između osnovne i donje pomoćne se naziva donje polje. Ponekad postoji i polje za akcenat koje se koristi kod velikih slova.

r n m a н kratka slova

y b G g poludugačka slova

ф ђ Џ ј dugačka slova

CČZŽCĆ polje za dijakritički znak iznad gornjeg polja.

U gradaciju slova spadaju visina lika slova, njegova nadslovna belina i podslovna belina – tako je to u klasičnoj tipografiji.

G = a + b + c- G je gradacija ili veličina pisma- a je nadslovna belina- b je visina lika pisma- c podslovna belina- d je širina lika pisma- e je širina slova- f je pripadajuća leva belina- g je pripadajuća desna belina

Klasični tipografi su računali da je gradacija gledajući od poslednjeg reda na strani podslovna belina, visina lika pisma i nadslovna belina iznad tog slova. Odatle sledi da je međuredna belina bila zbir naslovne beline nižeg reda i podslovne beline slova višeg reda. Obično je nadslovna belina 25% gradacije, visina lika kratkog slova 50% a podslovna belina 25%. U računarskom slogu, kada se bira gradacija slova, treba izabrati i gradaciju reda u kome se slova nalaze i ona treba da bude za jednu do najviše dve tipografske tačke veća.

Drugačiji način definisanja veličine pismaGEOMETRIJA TIPOGRAFSKOG PISMAOlivera Stojadinović

Osnovna linija pisma ili bazna linija je zamišljena linija na kojoj leže slova. Tačnije, na osnovnoj liniji leže odgovarajući horizontalni serifi.

Osnovna visina pisma ili visina malog slova (x-height) je određena visinom malog slova x. Mala (kurentna) slova koja nemaju produžetke dopiru do osnovne visine.

Visina gornjih produžetaka malih slova (ascent) je linija do kojih dopiru gornji produžeci malih slova. Visina donjih produžetaka malih slova (descent) je linija do koje dopiru donji produžeci malih slova. Ove visine mere se počevši od bazne linije nagore, odnosno nadole.

Visina velikih slova ili visina verzala (caps height) manja je ili jednaka visini gornjih produžetaka malih slova.

Ukoliko je visina gornjih produžetaka veća od visine velikih slova (verzala) radi se o petolinijskom sistemu. Ako su ove visine jednake sistem je četvorolinijski.

Linije visine malih i velikih slova određene su položajem horizontalnih serifa. Slova koja su zaobljena ili koja imaju kose serife odstupaju od ove linije za jednu malu vrednost, podjednako sa donje i gornje strane. Ovo odstupanje obezbeđuje da sva slova optički imaju istu veličinu. Vrednost odstupanja iznosi do 4%, zavisno od oblika slova.

Linija visine malih slova leži na horizontalnim serifima malih slova i horizontalnim potezima slova „f” i „t”. Tako malo slovo „o” počinje malo ispod bazne linije, a njegovo gornje zaobljenje izlazi isto toliko iznad linije visine malog slova.

Visina ili veličina pisma (M-square) je rastojanje između linije donjih i linije gornjih produžetaka. Njena vrednost jednaka je zbiru visina ascenta i descenta. Sva slova po pravilu su smeštena su između ovih dveju linija. Međutim, dijakritici velikih slova mogu da se delimično nađu izvan visine pisma. Takođe, kod nekih rukopisnih pisama sa dugačkim potezima dozvoljeno je da se oni završe izvan linija veličine pisma. To podrazumeva da postoji mogućnost da se slova iz uzastopnih redova delimično preklope, ukoliko su redovi slagani bez dodatnog razmaka, što ponekad i jeste namera dizajnera.

Uobičajeno je da se pri slaganju između redova predvidi dodatni razmak, koji se u ručnom slogu postizao ubacivanjem traka (leading).

Što je veći odnos visine malog slova u odnosu na visinu pisma (x/M), to je osnovna visina veća, a produžeci kraći i pismo je čitljivije u malim veličinama. Pisma sa dužim produžecima elegantnija su i lakše se čitaju, ali zauzimaju veći prostor, pa se koriste tamo gde je važnija estetska komponenta od ekonomičnosti. Pisma sa kraćim produžecima koriste se za izdanja u kojima je potrebno da velika količina podataka bude smeštena na što manji prostor, a da čitljivost bude očuvana, što čini ovakva pisma pogodnim za rečnike i imenike.

Tipografski merni sistem se danas više ne koristi u tolikoj meri kao nekad, te je bio karakterističan uglavnom za olovni slog. Prelaskom na ofset štampu polako izlazi iz upotrebe, ali ipak ima istorijsku važnost i uprkos svemu i danas je na evropskom prostoru prihvaćen kao normalni sistem (DIN 16507 - 1 Printing technology - Typesizes - Part 1: Hot metal type setting and related techniques, Deutsches Institut Fur Normung E.V. (German National Standard) / 01-Sep-1998 / 4 pages). Bez obzira na sve to i danas je u oblasti stonog izgavaštva u pozadini svega upravo taj sistem, međutim, verovatno ćete teško pronaći nekog ko se bavi prelomom da računa veličinu sloga u cicerima ili tipografskim tačkama, dok mnogi priučeni „majstori” uopšte ne znaju za taj sistem. Ipak, važno je navesti neke osnovne osobine tog sistema. Za početak malo istorijata: prva potreba za uvođenjem jedinstvenog sistema kojim bi se mogla tačno odrediti veličina celokupnog tipografskog i slagarskog materijala javlja se već u doba Guttenberga. Prvi ozbiljniji pokušaj standardizacije preduzeo je Joseph Moxon u Engleskoj 1683. god. Ipak prve praktične rezultate je postigao Pierre Simon Fournier koji je uveo tipografski merni sistem kod koga je osnovna veličina tipografska tačka (point typographique) - pt. 1775. god. Francuz Francois-Ambroise Didot sa sinom Firminom usavršava svoj tipografski sistem, a to je upravo spomenuti sistem koji je i danas prihvaćen kao evropski standard. Taj je sistem duodecimalni, tj. 12 tipografskih tačaka čini jedan cicero. Preračunavanje Didotovog sistema na metričku meru uradio je 1876. god. nemački slovolivac Hermann Berthold, te je na taj način utvrdio precizni tipometar čiju je dužinu od 30 cm podelio na 133 nonparela po 6 tipografskih tačaka, iz čega sledi da tipometar ima 798 tipografskih tačaka, odnosno 66 1/2 cicera. U angloameričkim zemljama upotrebljava se engleski point sistem kod koga jedan point ima 0,352 mm odnosno 0.013832 inča, a engleski cicero (pica) ima 4,212 mm odnosno 0.1666 inča. Od 1866. god. tipografska mera se zasniva na dužini od 35 cm podeljenoj na 166 nonparela odnosno 996 pt. Masovnom primenom računara u području grafike počinje u novije vreme da se koristi i merna jedinica poznata kao DTP tačka koja iznosi 0,35277 mm. A sada je na redu malo matematike: 12 pt = 1 cicero (12 × 0,376 = 4,513 mm) 1 pt = 0, 376065 mm (1/72 of a French royal inch (27.07 mm) 12 pt = 1 cicero = 4,513 mm 8 pt = 1 petit = 3,0084 mm 6 pt = 1 nonparel = 2,2563 mm

1 m = 2660 pt 1 cm = 26,6 pt 1 mm = 2,66 pt

Didotov tipometar: 30 cm 133 nonparela 62 1/2 cicera 798 tipografskih tačaka Angloamerički tipografski sistem 1 point (točka) = 0,3514 mm 1 pica (cicero) = 4,212 mm 1 m = 2846 point 1 cm = 28,46 point 1 mm = 2,846 point 1 DTP tačka = 0,35277 mm Preračunavanje jedinica Didotov cicero (12 pt) tipografska tačka × 0,3759 = milimetar tipografska tačka × 1,0699 = point tipografska tačka × 0,0148 = inch Milimetar (mm)

milimetar × 2,66 = tipografska točka (Didot) milimetar × 2,846 = point milimetar × 0,0394 = inch Angloamerički cicero (pica) point × 0,9346 = tipografska tačka (Didot) point × 0,3514 = milimetar point × 0,0138 = inch Inč inch × 67,564 = tipografska tačka inch × 25,4 = milimetar inch × 72,2891 = point

Za računarski slog:

1 point (TeX) = 0.3514598035 mm = 1/72.27 inch 1 point (Postscript) = 0.3527777778 mm = 1/72 inch

1 pica (ATA) = 4.2175176 mm = 12 points (ATA) 1 pica (TeX) = 4.217517642 mm = 12 points (TeX)

Nazivi veličine pisama prema broju tačaka:mikroskopik 2,5 ttbrilijant 3 ttdijamant 4 ttperl 5 ttnonparel 6 ttinsercio 6,5 ttkolonel 7 ttpetit 8 ttborgis 9 ttgarmond 10 ttbrevier 11 ttcicero 12 ttmitl 14 tttercija 16 ttparanjon 18 tttekst 20 ttdupli mitl 28 ttkanon 3 cicera

misal 4 cicera

Nemački predlog standarda DIN 16507-2 (Printing technology – Type Sizes - Part 2: Digital Typesetting and related techniques, Deutsches Institut Fur Normung E.V. (German National Standard) / April-1998 / 9 pages) predlaže da sve dužinske jedinice u digitalnoj tipografiju budu specifikovane u milimetrima. Ovaj standard predlaže da dimenzije treba da budu umnožak od 0,25mm, a tamo gde je potrebna finija rezolucija umnožak od 0,1 ili 0,05mm. To bi bio kraj za tačke, pike, cicere, inče i užasne faktore preračunavanja. (http://www.cl.cam.ac.uk/~mgk25/metric-typo/)

Tipografska pisma po idejnom odnosno likovnom rešenju se mogu svrstati u pet osnovnih grupa, od kojih svaka ima neke svoje podgrupe. To su:

1. Antikva pisma2. Egipatsko pismo sa italijanskom podgrupom3. Groteskno pismo sa polugrotesknom grupom4. rukopisni oblik pisma5. ukrasni oblik pisma

1. Antikva tipografska pisma su izražena po ugledu na rimsko kapitalno pismo. Ovo pismo se zove „kapitalno“ jer su Rimljani imali samo velika (verzalna) slova. To je „Rimska kapitala“ koja se koristila u monumentalne svrhe. Antikva pisma su kontrastna serifna pisma. Ova pisma se dele na četiri karakteristične podgrupe:

a. Rana antikva ima umereni kontrast k=1 : 1,6 do k=1 : 2,5. Serifi su spojeni sa osnvnim i spajajućim linijama polukrugom. Najpoznatija pisma iz ove grupe (pod trgovačkim nazivom) su: Tajms, Garmond. Ova vrsta antikve se preporučuje za duže novinske i knjižne tekstove.

ABVGD abvgd TajmsАБВГД абвгдABVGD abvgd

GarmondАБВГД абвгд

b. Prelazna antikva ima sličan kontrast kao rana antikva ali ima tanje i izduženije serife.

ABVGD abvgdBaskerville

АБВГД абвгдc. Касна антиква има велики контраст, мође да иде и до 1 : 9. Серифи су

у облику танких линија које су приближно исте деблјине као и спајајуће црте, док су основне линије много деблје. Углавном се не користи за дуже текстове, веђ за наслове и акцидентични слог. Представници су:

ABVGD abvgdBodoni

АБВГД абвгдd. Novinska antikva se koristi za novinski slog i knjižni slog. Nastala je za

potrebe visoke štampe od olovnih stereotipnih ploča. Serifi su deblji spojeniu krivim linijama sa osnovnim i spajajuđim crtama. Kontrast pisma je slabiji 1:1,2 do 1:1,5. Zbog ovih karakteristika pismo se u olovnom slogu pri štampanju novina u rotaciji nije ošteđivalo prilikom duže upotrebe, što se dešavalo kod pisama rane i srednje antikve. Primeri su:Primus, Ekscelzior, Magna, Selena (nema ih u standardnoj ponudi računarskoj).

Ovo je primer fonta Magna (pogledati ponudu sajta http://www.fonts.com/findfonts/)

2. Egipatsko pismo je kao tipografsko pismo nastalo krajem XVIII veka. Nastanak se vezuje za Napolenovo osvajanje Egipta, kada su sve francuske novine osvanule sa prigodnim naslovima o tom događuju u ovom novom pismu. Ovo pismo nema kontrasta a serifi su četvrtastog oblika priblično iste debljine kao i osnovne i spajajuće linije. Poznati nazivi ovakvih pisama su Luksor, Memfis i Beton. Ovo pismo se ne preporučuje za duži tekst već samo za naslove i akcidencije.

U ovu grupu se svrstava i podgrupa koja se zove italijansko pismo. To je pismo bez kontrasta koje atraktivnost postiže glomaznim serfima. Uglavnom se koristi za slog akcidencije. Poznata misma ove podgrupe su: Pro-art, Barnum, Magnet.

3. Groteskono pismo pojavilo se u XIX veku i naziv je dobilo zbog svog neobičnog izgleda.Ovo pismo nema ni kontrasta ni serifa. Za tadašnji ukus se smatralo da je grubo i neestesko. Dugo godina se smtralo da je groteskno pismo pismo inženjera i tehničara, a pisma iz grupe antikva da su pisma književnika i pravnika i umetnika. Poznatija pisma iz ove podgrupe su: Permanent, Žil, Univers, Futura, Helvetik, otd.

Podgrupu ovih pisama čine polugroteskna pisma koja predstavljaju prelaz izmežu serifnih i bezserifnih pisama. Kontrast pisma je veoma mali, skoro i da ga nema, a umesto serifana krajevima osnovnih i spajajućih linija su jedva primetna zadebljanja- Poznatija pisma su: Optima, Kolonija, Tempo, Simplicitas, itd.

4. Rukopisni oblik tipografskog pisma

Ovaj oblik pisma se pojavio u XIX veku. Tridesetih godina XiX veka su u Engleskoj počela da se koriste čelična pera za pisanje koja su ubrzo prihvaćena u školama

i državnim ustanova, a to je dovelo do promena izgleda rukopisa. U to vreme je razvijena i posebna vrtsa štampe koja se naziva litografija koja je bila u stanju da ovo pismo reprodukuje. Litografija je grafička tehnika ravne štampe koja koristi kamen sa ravnom površinom, na koju se direktno nanosi crtež, masnom kredom, litografskim tušem ili hemijskom tintom. Da ne bi zaostali u konkurenciji, i ručni slovoslagači su snabdevali ovim pismom. Rukopisno pismo nije zgodno za takozvano špacioniranje (veći razmak između slova), a ni za slaganje celih reči iz verzala (velika slova) jer tkest tada postaje potpuno nečitljiv. Ovim pismo pokušava da se oponaša rukopis, i obično se koristi za pozivnice, jelovnike, ponekad za naslove.

5. Ukrasni oblik pisma

Ova pisme vode poreklo iz srednjevekovnog knjižnog slikarstva. Postoje razne vrste ovakvih pisama kao što su obrisna pisma, filet pisma, pisma u negativu, trodimenzionalna pisma, ornamentalna, i tako dalje. Koriste se samo za specijalne tipografske vrste poslova (akcidencija), kao što su povelje, zahvalnice, i slično.

I ćirilično pismo je poslednjih godina obilo modernije tipografske oblike. Primer je srpsko staroslovensko pismo i psimo izrađeno na bazi Miroslavljevog jevanđelja koja su prilagođena modernom tipografskom obliku.

Prvu „rekonstrukciju” Miroslavljevog pisma uradio je Pantelija Stojićević, 1921. godine, litograf koji je radio u Državnoj štampariji. Zapravo, to tipografsko pismo osim naziva, nema nikakve druge sličnosti sa originalnim pismom Miroslavljevog jevanđelja. Navodno je i sam Panta Stojićević izjavio da je svoje pismo nazvao po jevanđelju u slavu samog jevanđelja, a ne zato što bi to trebalo da predstavlja rekonstrukciju originalnog rukopisa. Postoji i latinična verzija ovog pisma, što je veoma zanimljivo, s obzirom da je mnogo češći slučaj da se od latiničnih formi prave ćirilične.

Na sreću, postoje ljudi sa dovoljno znanja, talenta i iskustva da se prihvate jednog tako odgovornog i osetljivog zadatka, kao što je rekonstrukcija naših starih pisama, i da ga izvedu uspešno: prof. Stjepan Fileki je uradio rekonstrukciju nekoliko naših starih rukopisa, pa i Miroslavljevog

jevanđelja. On je pažljivo stilizovao originalne oblike, pa je uspeo i da očuva bitne i karakteristične osobine originalnog rukopisa — tipografsko pismo „Miroslavljevo jevanđelje” je veoma elegantno i svečano, uostalom kao i originalno pismo, a pored slova Vukove azbuke, prof. Fileki je napravio i dodatne interpunkcijske znake, pa i slova crkvenoslovenske ćirilice, što omogućuje slaganje starih tekstova, iz vremena kada su ta slova bila u upotrebi.

Radionica Jovice Veljovića

Jedan od skorašnjih poteza Adobe-a je konverzija čitave FontFolio kolekcije u OpenType format (većina fontova nosi oznaku Std). Ideja da će svi OpenType fontovi firme Adobe imati i naša slova pokazala se kao nerealna – izbor Pro fontova je i dalje relativno skroman, iako izvanredno razgranate tipografske familije kao što su Minion Pro, Warnock Pro i Myriad pro sadrže našu ćirilicu i latinicu. Najnovije OpenType Pro pismo je Sava Pro koje je dizajnirao Jovica Veljović, naš najpoznatiji kaligraf i tipograf mlađe generacije. Veljović se školovao u Beogradu, a otisnuvši se u svet ubrzo je počeo da sarađuje sa velikim digitalnim slovolivnicama među kojima su ITC, Linotype, URW i Adobe. Dizajnirao je tipografska pisma Ex Ponto, ITC Veljovic, ITC Esprit, ITC Gamma i Silentium Pro.

ĆIRILICE NA POKLON

Akcija Tipometra i Sekretarijata za kulturu Skupštine grada Beograda

Preuzmite besplatno 4 fonta tipografskog pisma Resavska BG autora Olivere Stojadinović1

Tipometar je pokrenuo projekat čiji je cilj da svima koji žele da koriste ćirilicu na računarima omogući da besplatno dobiju kvalitetna tipografska pisma. Realizaciju ovog projekta podržao je Sekretarijat za kulturu Skupštine grada Beograda, koji je u tu svrhu izdvojio određena sredstva.

1 Olivera Stojadinović Rođena 14. oktobra 1953. u Beogradu.Diplomirala 1985. godine na Grafičkom odseku Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu, a 2001. završila postiplomske studije na istom fakultetu. Vanredni profesor FPU na predmetu Pismo. Oblasti delovanja: Projektovanje pisma, kaligrafija, oprema knjige, grafika. Projekti vezani za ćirilička pisma. Član tima koji je radio na rekonstrukciji ranih knjižnih tipografskih ćirilica. Svoja tipografska pisma izvodi u ćirilici i latinici. Sarađuje sa ITC (International Typeface Corporation), SAD.

Postoje i druge klasifikacije pisama (pogledati, na primer, pojmovnik na sajtu http://www.tipometar.org/pojmovnik/Klasifikacija/IndexLat.html

FONT, FAMILIJA, PISMOOlivera Stojadinović

Tipografija je grafička disciplina nastala sa pojavom pokretnog sloga. Font je osnovna kategorija kada se govori o tipografskom pismu.

Na računaru font je definisan jednim zapisom (file) kada se radi o TrueType, odnosno OpenType formatu (ekstenzije .ttf i .otf), dok su fontovi PostScript formata definisani pomoću dva zapisa istog naziva, a različitih formata (.pfb i .pfm). Dakle, računarski font se sastoji iz vektorskih definicija niza crteža slova, brojeva, interpunkcije i ostalih tipografskih znakova, zajedno sa širinama i kernom (metrika) koji određuju njihov međusobni položaj prilikom slaganja. Što se tiče različitih veličina, one se dobijajuproporcionalnim smanjivanjem ili povećavanjem datih geometrijskih oblika.

U doba nastanka tipografije, Gutenberg je razvio postupak izrade metalnih slova za ručno slaganje, koji se nije bitno promenio sve do pojave mašinske tehnologije. Postupak je počinjao rezanjem pečata (punca, punch) u tvrdom metalu, na kome je izrezivan ogledalski lik slova u pravoj veličini. Otkivanjem u mekšem metalu dobijan je otkivak (strike) iz koga je podešavanjem širine nastajala matrica (matrix). Ona je stavljana u kalup prilagodljive širine. U kalup je ulivana posebna legura, pa je tako, posle odstranjivanja viška metala dobijano slovo (type).

Iz jednog kompleta pečata mogle su se više puta otkivati matrice iz kojih se izlivalo onoliko slova koliko je bilo potrebno. Komplet odlivenih slova istog stila i veličine nazivan je fontom. On je podrazumevao jedan oblik i jednu veličinu određenog pisma. Sama reč font označavala je rezultat

procesa livenja (found, fount, font). Slova su bila smeštena u sanduke — gornji za velika i donji za mala slova.

Familija označava skup fontova koji pripadaju jednom pismu (oblikovani su na isti način). Garamond je prvi kreirao familiju koja se sastojala od uspravne antikve i kurziva (roman, italic) u međusobno harmoničnom odnosu. Pre njega ova pisma su korišćena nezavisno. Sledeći Garamondov uzor, potonji štampari su formirali familije pisama koje su se sastojale iz različitih veličina istih oblika pisma. Pošto je svaka veličina rezana posebno, dolazilo je do neminovnih razlika u detaljima, pa su neki rezovi smatrani uspešnijim od drugih.

Današnja standardna knjižna familija sastoji se uspravnog i kurzivnog pisma (roman, italic) u dve težine (plain, bold), odnosno iz 4 fonta. Proširene familije mogu da sadrže veći broj težina, zatim malu kapitalu sa kurentnim ciframa, posebne fontove sa ligaturama, alternativnim znacima, ornamentima itd. Zatim mogu biti dodati i naslovni fontovi, predviđeni za slaganje u većim veličinama, kao i inicijali. Neke familije sastoje se iz više kompleta koji međusobno mogu da razmenjuju slova i na taj način variraju slog slično kao pri pisanju.

Sanserifne familije često sadrže veliki broj težina, od najsvetlijih do ekstremno tamnih. Kurziv je često oblikovan kao iskošeni normal (oblique). Familije se dalje proširuju variranjem širine slova, pa se formiraju skupovi proširenih i suženih fontova (extended, condensed), opet u više težina. Veliki broj fontova koji proizilaze iz jednog osnovnog oblika pogodni su za primenu u grafičkom dizajnu.

Superfamilije ili sistemi sastoje se iz više familija istog stila koje pripadaju različitim vrstama. Tako jedan dizajn može da se izvede u serifnom, sanserifnom i rukopisnom obliku ili se, recimo, osnovnim serifnoj i sanserifnoj dodaju poluserifna i polu-sanserifna familija.

Pismo (face) predstavlja sistem znakova koji omogućava čuvanje ljudskih misli i njihovo prenošenje kroz prostor i vreme. Danas se pisma dele na rukopisna i tipografska.

Tipografsko pismo (typeface), pismo koje se koristi se za slaganje sistemom pokretnog sloga, predstavlja skup znakova (slova, interpunkcije i specijalnih karaktera) oblikovanih u istom stilu. Može da bude izvedeno samo kao jedan font, ali i u obliku razgranate familije fontova. Naziv pisma označava određeni dizajn, pa ime fonta obavezno sadrži naziv pisma, pa potom dalje odrednice kojima se opisuju ostale osobine. Ime pisma i njegovi digitalni zapisi zaštićeni su autorskim pravima.

Kada se radi o rekonstrukcijama starih pisama, njihov izgled zavisi od uzorka koji je uzet kao osnova (određeni rez ili odštampani uzorak), kao i od interpretacije umetnika koji je radi. Takve rekonstrukcije bile su sistemski izvođene prilikom prelaska na mašinski slog, krajem 19. i početkom 20. veka, a drugi put prilikom uvođenja digitalne tehnologije u proces štampe. Tako neka čuvena pisma imaju različite interpretacije, koje se razlikuju po svom izgledu i karakteristikama, a svaka osim imena osnovnog dizajna nosi i dopunu (ime autora ili firme koja je nosilac rekonstrukcije) koja je razlikuje od drugih (različite verzije Garamonda, Bodonija, Kaslona).

Pismo sačinjavaju svi slovni i ostali znakovi kojima je zajedničko da su jednoobrazni I da svojim oblikom odgovaraju jedan drugom. Na engleskom se to zove “typeface”.

Font se u eri stonog izdavaštva ili u digitalnoj eri skoro isključivo koristi kao sinonim za pismo ili familiju pisama, ali je ranije u eri olovnog sloga imalo nešto drukšije značenje. U to vreme se svaka veličina slova morala liti zasebno, a jedan takav skup slova se nazivao “font”, pa su dva skupa znakova istog pisma različite veličine, npr. 10pt I 12pt bila dva različita fonta.

Rez je stilizacija određenog pisma. To znači da jedno pismo može imati različite stilove od kojih su danas najpozantiji “bold” (zadebljala, masna slova), “italic” (iskošena, kurzivna slova), a postoje i druge stilizacije, kao što su thin, ultrathin, condensed, ili kapitelhen (small caps) itd. Osnovna stilizacija je “uspravno pismo”.

Porodica ili familija sastoji se od svih rezova istog pisma. Garamond je prvi kreirao familiju koja se sastojala od uspravne antikve i kurziva (roman, italic) u međusobno harmoničnom odnosu. Današnja standardna knjižna familija sastoji se uspravnog i kurzivnog pisma (roman, italic) u dve težine (plain, bold), odnosno iz 4 fonta.

Superfamilije ili sistemi sastoje se iz više familija istog stila koje pripadaju različitim vrstama. Tako jedan dizajn može da se izvede u serifnom, sanserifnom i rukopisnom obliku ili se, recimo, osnovnim serifnoj i sanserifnoj dodaju poluserifna i polu-sanserifna familija.

Razmak između slova (engl. kerning) iliti spacija je važna osobina koja u velikoj meri utiče na čitljivost teksta. Nedostatak kerninga je najlakše uočljiv na tekstu pisanom pisaćom mašinom, ili na fontovima koji kopiraju taj stil pisama. Naime u tom slučaju, svakom slovu je dodeljen podjednak prostor (na primer, slovu "i" i slovu "m" je dodeljen jednak prostor), pa su razmaci između svih slova jednaki. Slova u takvom tekstu treba približiti jedno drugom, a potreba za tim je najuočljivija kod parova "Va", "AV", "Ti", "Ta", "Ts", ali i kod "V." i "V,", itd. Današnja profesionalna digitalna pisma već dolaze sa kerniranim parovima, ipak mnogi kvalitetniji grafički programi i programi za prelom stranice nude mogućnost ručnog kerniranja.

Razmak među redovima (engl. leading) nije kao što bi mnogi pomislili belina između dva reda teksta, već je to razmak između osnovnih pismovnih linija dva retka teksta i vrlo je važan za čitljivost teksta, pogotovo tekućeg. Ako je razmak premali tekst će izgledati sabijeno, a ako je prevelik, tekst će izgledati previše raspršen po belini stranice, te će u oba slučaja biti težak za čitanje. Veličina razmaka među recima se obično meri u tipografskim tačkama ili u određenom procentu u odnosu na veličinu pisma. Kao standardni razmak za tekući tekst obično se uzima 120% vrednosti veličine korišćenog pisma, pa bi u tom slučaju prored između redaka nekog teksta složenog sa veličinom pisma od 10 pt, iznosio 12 pt.

Razmak između reči - optimalni razmak između reči, teško je precizno odrediti, a on ponajviše zavisi od dužine reči, tj. što neki jezik ima duže reči, razmaci mogu biti manji. Ipak, postoje dva glavna pravila koja se odnose na razmak između reči, a to su: kao prvo, razmak između reči trebao bi biti veći od onog između pojedinih slova, a manji od onog između pojedinih redaka teksta, drugo pravilo kaže da bi razmak trebao biti jednak najčešćem slovnom znaku u tekst. Ovo drugo pravilo zavisi od jezika, pa bi tako, statistički gledano, u našem jeziku razmak trebao iznositi širinu kurentnog (malog) slova "a", u nemačkom širinu kurentnog (malog) slova "n", a u anglosaksonskom svetu se uglavnom navodi širina verzalnog (velikog) slova "I". Kao neformalno pravilo ipak se ustalilo ono o malom slovu "n". U našem jeziku je to obično ½ četverca (polučetverac), a može d abude do 30% veća ili manja od toga. U svakom slučaju, razmak između reči trebao bi biti jednak, a ako već ne jednak, onda barem što konzistentniji. To je moguće kod tekstova koji su poravnati u levu ili desnu stranu, ili po sredini, dok je kod teksta koji je poravnat sa obe strane, uočljivo da razmak među rečima često nije jednak, te da varira od retka do retka.

Uvlačenje početnog reda

Početni red pasusa obično sadrži belinu koja se naziva uvlaka (engl. indent). Belina uvlačenja kao i belina izlaznog reda da svakom tekstu prijatan i uravnotežen izgled. U knjigama pre XVI veka nije se koristila, već su se koristili inicijali, a ponekad i znak paragraf §. Redovno korišćenje uvlake počinje u XVI veku. Pravila uvlačenja su se menjala, ali neka od njih su: Novi pasus počinje tamo gde je prethodni završio ali u sledećem redu, npr:

Xxx xxxx xxxx xxxx x xxxx x xx x xxxxxxxxxxx xx xx. Xxx x xxxxxxxxx...

Red početnog pasusa se ne uvlači ali se kod svakog novog pasusa povećava međuredna belina; Do širine reda od 16 cicera se red početnog pasusa uvlači za jedan četverac2, a za svakih 8 cicera povećanja širine, ta belina se povećava za jedan polučetverac; Da uvlačenje za manje širine bude četverac, a za veće širine dva četverca; Da beline pod početnog pasusa bude velika onoliko ntipografskih tačaka koliko red ima širinu u cicerima, s tim da se kod zaokruženja ide na manju vrednost.Za novinski tekst koji sadrži više stubaca koriste se druga pravila.

Neka opšta pravila za uvlačenje su: Kod većih čirina sloga uvlačenje je veće (ali ne proporcionalno veće); Kod veće gradacije pisma veća je belina uvlačenja; Široki rezovi tahtevaju veću uvlaku, a uski manju; Veća je uvlaka ako je veća međuredna belina; Veće marginalne beline zahtevaju veće uvlake.

Izlazni red

Izlazni red takođe treba da se složi ispravno, jer obično poslednji red pasusa ne popunjava celu širinu reda, pa taj poslednji red treba da se slođi ulevo, po sredini ili udesno. Knjižni i novinski slog ima u najvećem broju slučajeva na početku pasusa uvlaku i tada se izlazni red poravnava ulevo. I ovde važe neka pravila:

Belina kod izlaznog reda ne bi trebalo da bude manja od beline početnog reda pasusa;

Širina izlaznog reda ne sme da bude manja od beline uvlake početnog reda; Isto važi i ako se slaže tekst bez uvlake, ali u ovom slučaju treba izbegavati da

izlazni red ima izgled punog reda jer tada čitalac ne zna kada je pasus zaista i završen; Ako se primenjuje podela reči na kraju retka (engl. hyphenation), izlazni red ne

bi trebalo da sadrži samo kraj podeljene reči.

Isticanje u slogu

2 Četverac (EM), polučetverac (en), četvrtinkaČetverac je jednak gradaciji.. To je kvadratni prostor u kojem je definirano slovo. Kada odredimo veličinu pisma (type size), odredili smo veličinu četverca. Slika slovnog znaka je najčešće unutar četverca. Najčešća visina slike verzalnog slova (X-verzal) je oko 70% četverca, kurenta oko 50% (x-kurent), descendera oko -22%. Kod pisma Times te su veličine: 68%, 47% i -21%. U pismu Arial, ti su odnosi: 72%, 52%, -21%. Kod rukopisnih oblika su ti odnosi veoma različiti. Monotype corsiva ima te vrijdnosti: 59%, 47%, -26%. U ovom pismi je i ascender viši od slike vrha verzala; 68%.

Sa četvercem se određuje širina svakog slova zajedno sa bjelinom do slijedečeg slova, početak slike slova, završetak slike slova. Premda je slika slova u večini slova smještena unutr četverca, neki znakovi mogu biti ili djelomično ili cijeli izvan četverca odnosno izvan njegove definicije. Naprimjer, matematički znak sume i integrala izlaze iz okvira četverca a neki akcenti su zbog praktičnog pisanja u potpunosti ispred četvrca. Pola širine četverca primjenjuje se samo na širinu slova. Najčešći slovni znak: razmak među riječima, je za mnoga pisma određen polučetvercem a to je i širina slova N. Crtice koje označavaju prekid među rečenicam su širine četverca (em dash) a crtice među brojkama ili prefiksi su širine polučetverca (en dash). Četvrtinka je razmak koji se koristi za male razmake kao naprimjer u definiranju bjeline u formuli sin x, cos x. Taj razmak se u mnogim programima za pisanje teksta ne može definirati.

Isticanje u tekstu zavisi, pre svega, od vrste teksta i neće biti isto u knjižnom tekstu, novinskom tekstu, tabelarnom i akcideničnom tekstu.

Jedan od prvih načina isticanja u slogu je povećanje beline između slova što se naziva špacioniranje . U programu Microsoft Word to se postiže korišćenjem opcije Font iz menija Format. U toj opciji se bira kartica Character Spacing, a u njoj opcija Spacing koja kao izbor nudi Normal, Expanded i Condansed. Biranjem opcije Expanded postiže se to takozvano špacioniranje. Povećanje beline se reguliše u pointima. Ovaj način isticanja se nekad amnogo više koristio, u vreme kada se nisu izlivali različiti rezovi istog pisma.Danas se to mnogo manje koristi. Kod primene ovog postupka treba poštovati mnoga pravila jer se, na primer, tekst koji koristi rukopisno pismo nikad ne špacionira, zatim ne primenjuje se na rimske i arapske brojeve, zagrade, navodnike it.

Danas se mnogo više koristi isticanje kurzivnim rezom iako je ono nastalo mnogo kasnije. Pogodnije je od špacioniranja jer se ne menja mnogo kontrast slike cele stranice. Takođe, kurzivno pismo se nikada ne špacionira.

Za isticanje se takođe mnogo koristi polucrni rez. Za razliku od kurziva kontrast slike stranice se značajno povećava, pa se ovaj način isticanja koristi samo za ono što je najvažnije, a nikako en za neke veće delove teksta. Ako se polucrni rez korsti za isticanje onda se ne koristi špacioniranje jer oni, na izvestan način, imaju suprotne efekte.

VERZALNIM slovima se obično ne ističe tekući tekst. On obično slući za rangiranje delova teksta po važnosti, pa se često koristi za naslove. Umesto toga je bolje da se upotrebi KAPITELHEN PISMO, jer se pomoću njega postiže skladan efekat. (Opcija Small Caps u prvoj kartici opcije Font iz menija Format)

Podvačenje se u knjižnom tekstu veoma retko koristi za isticanje.

Isticanje veoma vačnih delova teksta može se postići povećanjem gradacije, ali se to retko radi u vezanom tekstu, jer to onda postavlja problem izbora optimalnog proreda izmežu redova. Na primer, u knjižnom slogu osnovni tekst ćemo slagati iz garmonda (10tt), naslove poglavlja iz cicera (12tt), a primedbe i fusnote iz petita (8tt). Naslovna strana se takođe rangira i često je cela iz verzalnih slova.

Još jedan način za isticanje je uvlačenje teksta sa leve i desne strane, odnosno pomeranje leve i desne margine.Važan način isticanja za neke posebne slučajeve je viseća uvlaka (engl. hanging indent).

Svaki novi pasus počinje punim redom, a svi ostali su uvučeni – obično je belina uvlačenja ona ista koja se koristi kod uvlačenja prvog reda. U programu Word postiže se u opciji Paragraph menija Format. Bira se vrednost Hanging za opcija Special. Koristi se za rečnike, adresare, indekse, itd.

Isticanje se može vršiti i uokviravanjem teksta. Beline izmežu okvira i teksta moraju da budu usklažene sa međurednom belinom. Tu belinu je nekad određivao slovoslagač, a danas je uglavnom određuje program. Na primer u programu Word uokviravanje se postiže opcijom Borders and Shadings menija Format, a onda se biranjem dodatnih mogućnosti (Options...) može precizirati belina između teksta i okvira izražena u pointima. Savršeniji programa proračunavaju ovu belinu automatski na osnovu gradacije pisma, proreda, širine reda, itd. U ovom pasusu je, na primer ta belina određena kao: gore – 5pt, dole - 5pt, desno – 10pt, levo – 10pt.

Posebno je pitanje isticanje naslova u tekstu, pre svega zato što postoje različite vrste naslova: naslovi knjiga, poglavlja, odeljaka, hrpteni naslovi, a u onvinama su to još i glavni naslov, podnaslovi, međunaslovi.

U knjižnom tekstu su osnovna pravila za slaganje naslova sledeća: Pismo naslova treba da bude blisko sa pismom osnovnog teksta; Naslove treba slagati jednoobrazno kroz celu knjigu, i to što se tiče pisma, veličine i lika, kao i proreda ispod i iznad naslova. Za naslove se mogu koristiti i verzalna i kurentna slova, ali je za dugačke naslove bolje da to budu kurentna slova. Mogu se koristiti različiti rezovi, ali jedoobrazno kroz celu knjigu. Treba voditi računa o rangiranju naslova, ali za rangiranje ne treba koristiti više od dve do tri veličine. Ako je naslov duži treba ga pogodno podeliti tako da delovi naslova budu približne širine. Deljenje reči u naslovima treab svakako izbegavati Naslovi se mogu slagati desno poravnati, levo ili na sredinu, ali i taj izbor mora da bude jednoobrazan. Beline se iznad i ispod naslova određuju po pravilu zlatnog preseka (najbolje), ali tako da bude veća beina iznad naslova, a manja ispod. Odnos može da bude i 2:1, 3:1, 3:2, 5:2, a sve to zavisi od izdanja.

Sve ovo se odnosi na naslove u knjigama, dok za novine važe sasvim druga pravila, posebno zato što se novine slažu u više stubaca. Osim toga velišina odnosno rang naslova zavise od položaja teksta na strani. Naslovi su u noivinama često složeni različitim pismom od teksta, ali to se u novinama ne tretira kao nedostatak.

Formati papira

U štamparstvu i izdavaštvu se koristi nekoliko standardnih formata papira i nekoliko dodatnih. Formati papira su bitni kada se radi neki štamparski proizvod.

Standardni formati su formati A, B i C. Početni formati su A0, B0 i C0, i svaki sledeći format se dobija deljenjem veličine duže stranice na dva jednaka dela. Tako, npr. kada se sastave dve stranice A5 formata, dobija se A4 format. Zbog preciznosti, formati papira se uvek izražavaju u milimetrima.

Međunarodni standard za veličinu papira je ISO 216 i on se zasniva na nemačkom standardu DIN 476 iz 1922. Njegov jedinstven kvalitet je jedinstvena srazmera obe dimenzije. Naime, odnos visine i širine papira u svim dimenzijama je približno √2 (1.4142), tako da kada se bilo koji papir presavije na pola, dobijene polovine imaju isti odnos. Tako se brošure veličine A5 mogu praviti na papiru veličine A4 koji se onda presavije na pola. Takođe, ako sliku treba predstaviti na duplo manjem formatu, treba je smanjiti za otprilike 70% (je je 0.707 recipročna vrednost √2). Da bi se udvostrčila površina slike, treba je uvećati za, otprilike 140% (tu je faktor približno √2).

Unutar ISO metriškog sistema, osnovni format papira je A0 i njegova površina je 1 m². (k∙k√2=1 k=sqrt(sqrt(2)/2) =0.8409 d=sqrt(sqrt(2)) = 1,18921), ili posle zaokruživanja, A0 = 1188mm × 840mm = 997992mm² ≈ 1m²). Naredne veličine papira u ovoj seriji su A1, A2, A3, itd., I one se dobijaju kada se prethodna veličina papira podeli na pola paralelno sa kraćom stranicom. Najčešće korišćena veličina je A4 (210 × 297 mm). Njena dodatna prednost je da kada se standardi papir veličine A4 napravi od

takozvanog 80-gramskog papira (80 g/m²), što je standard za fotokopir aparate i laserske štampače njegova tešina je 5 gr, što dozvoljava da se lako izaračuna težina svake počiljke u poštanskom saobraćaju.

A4: 210 × 297 mm= 62370 mm² = 0,062370 m²težina A4: 0,062370 m² × 80 g/m² = 4,9896g

Ovaj standard su prihvatile sve zemlje sveta, osim SAD-a i Kanade. U Meksiku, Kolumbiji, Čileu i na Filipinima standard je prihvaćen, ali je I dalje u najširoj upotrebi US format pisma.

Formati A i B se koriste za štampanje knjiga, novina, časopisa dok se C koristi za ambalažu.

A B C

0 1188 × 840 1400× 1000 1296 × 917

1 840 × 594 1000 × 700 917 × 648

2 594 × 420 700 × 500 648 × 458

3 420 × 297 500 × 350 458 × 324

4 297 × 210 350 × 250 324 × 229

5 210 × 148 250 × 175 229 × 162

6 148 × 105 175 × 125 162 × 114

7 74 x 105 88 x 125 81 x 114

8 52 x 74 62 x 88 57 x 81

9 37 x 52 44 x 62 40 x 57

10 26 x 37 31 x 44 28 x 40

Format B se mnogo manje koristi. Površina jednog B formata je geometrijska sredina površina dva susedna A formata. Tako je, na primer, B1 između A0 i A1 po veličini, sa površinom 0.71 m² (površina A0 je 1m², površina A1 je 0.5 m², a površina B1 je √1∙0.5=0.07071). Pošto je i u ovom formatu zadržan odnos √2 između duže i krađe stranice, rezultat je da je duža stranica formata B1 tačno 1m, a kraća je √2/2.

(k∙k√2=√2/2 m² k=√2/2 =0.7071m d=1m)

To znači da format B0 ima kraću stranicu 1m, i da redom B formati imaju stranice koje su dobijene polovljenjem metra. Koristi se za postere 50 cm×70 cm, a forma B5 se dosta često koristi za knjige. Takođe se koristi za koverte i pasoše.

Format C se koristi samo za koverte. Površina formata u C seriji je geometrijska sredina površina formata A i B serije istog broja. Na primer, površina formata C4 (324 × 229 = 74196mm²) je geometrijska sredina površine formata A4 (297 × 210 = 62370 mm²) i površine formata B4 (350 × 250=87500) (sqrt(62370*87500)=73874≈74196). Ovo znači da je C4 malo veći od A4, a B4 malo veći od C4. U praksi to znači da papir za pismo veličine A4 staje u kovertu C4, a koverta C4 staje u kovertu B4. Sve ovako propračunate i usklađene velišine papira znače da nema gubitka na papiru.

Severnoamerički formati su potpuno drugačiji. Tekući SAD standardi su podskup veličina koje se nazivaju: "Letter", "legal", "ledger", and "tabloid". Kakvo je poreklo tačnih dimenzija veličine "letter" (8½ in × 11 in, 215.9 mm × 279.4 mm) danas nije poznato, premda postoje razna objašnjenja. Američki nacionalni institut za standardizaciju (American National Standards Institute) je 1995. usvojio standard ANSI/ASME Y14.1 koji definiše veličine papira, a koji se zasniva na de facto standardu 8½ in × 11 in "letter" kome je pridružena oznaka "ANSI A". U ovaj standard je uključen i format "ledger"/"tabloid" I označen kao "ANSI B". I ovaj standard je sličan standardu ISO po tome što deljenje stranice na pola daje manji format sledeći u nizu. Ali, proizvoljno izabran odnos dovodi do toga da su prisutna zapravo dva odnosa između veličina dužina duže i kraće stranice.

Name in × in mm × mm Ratio Alias Similar ISO A size

ANSI A 8½ × 11 216 × 279 1.2941 Letter A4

ANSI B 17 × 11 432 × 279 1.5455 Ledger[2] A3

11 × 17 279 × 432 Tabloid

ANSI C 17 × 22 432 × 559 1.2941 A2

ANSI D 22 × 34 559 × 864 1.5455 A1

ANSI E 34 × 44 864 × 1118 1.2941 A0

Dizajniranje knjiga3

Prema Janu Čičoldu4: postojalo je vreme ka su u knjigama odstupanja od zaista lepih propotcija stranica 2:3, 1:√3, I zlatni presek bila veoma retka. Mnoge knjige proizvedene između 1550 i 1770 se pridržavaju tačno ovih proporcija, do na pola milimetra.

Zlatni presekZlatni presek je duž podeljena na dva dela u zlatnom odnosu, a to znači da se ukupna dužina a + b odnosi prema dužem segemntu a kao a prema kraćem segemntu b.

Zlatni presek je matematička konstanta koja iznosi, približno 1.6180339887. Počev od renesanse, a možda I ranije, mnogi umetnici I arhitekte su izraživali

svoja dela tako da zadovoljavaju bar približno zlatni presek, a to se posebno odnosi na pravougaone oblike, kod kojih se duža stranica odnosi prema kraćoj po zlatnom presekuu jer su verovali da su takve proprocije estetski najpoželjnije. U matematici se ovaj odnos izučavao zbog mnogih jedinstvenih i interesantnih osobina.

3 Main article: Canons of page construction4 Jan Tschichold (April 2, 1902 Leipzig, Germany – August 11, 1974 Locarno, Switzerland) je bio tipograf, dizajner knjiga, pisac i učitelj.

Zlatni presek se često označava grčkim slovom ϕ (phi). Algebraski to je (vidi sliku):

Ova jednačina ima jedinstveno pozitivno rešenje, iracionalan broj:

Na slici je data konstrukcija pravougaonika čije stranice su u odnosu zlatnog preseka.

Latinski nazivi za zlatni prsek su sectio aurea i sectio divina.

Odnos zlatnog preseka i Fibonačijeovog niza:

U matematici Fibonačijevi brojevi su niz (sekvencija) brojeva nazvana po matematičaru Leonardo Pisano, koji je poznat pod imenom Fibonacci (što je skraćeno od filius Bonaccio, "sin Bonaccio-a"). Fibonačijeva knjiga iz 1202. Liber Abaci uvodi ovaj niz u zapadnoevropsku matematiku, iako je ovaj niz or ranije poznat u indijskoj matematici.

Prvi broj niza je 0, drugi je 1, a svaki sledeći je jednak zbiru prethodna dva broja u nizu, čime se dobija niz 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, itd. U matematici, ovaj niz se definiše na sledeći način (rekurzija)

F0 F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 F13 F14 F15 F16 F17 F18 F19 F20

0 1 1 2 3 5 8 13 21 34 55 89 144 233 377 610 987 1597 2584 4181 6765

To jest, posle dve pošetne vrednosti, svaki broj je zbir prethodna dva broja. Prvih 20 Fibonačijevih brojeva su:

Popločavanje sa kvadratima čije su stranice uzastopni Fibonačijevi brojevi.

Johannes Kepler, (December 27, 1571 – November 15, 1630) nemački matematičar I astronom, ključna figura naučne revolucije XVII veka je primetio da je odnos dva susedna Fibonačijeva broja konvergira. On je pisao: "kao što je 5 prema 8 tako je, praktično, 8 prema 13, a kao što je 8 prema 13, tako je skoro 13 prema 21”, i zaključio je da ovaj niz odnosa dva susedna Fibonačijeva broja konvergira ka zlatnom preseku ϕ.

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Fn+1/Fn 1 2 1.5 1.667 1.6 1.625 1.615 1.619 1.618 1.618

Golden canon

Tschichold's "golden canon of page construction" here illustrated by a synthesis of Tschichold's figure thereof, with the diagonals and circle, combined with Rosarivo's construction by division of the page into ninths. These two constructions rely on the 2:3 page ratio to give a type area height equal to page width as demonstrated by the circle, and result in margin proportions 2:3:4:6. For other page ratios, Rosarivo's method of ninths is equivalent to van de Graaf's canon, as Tschichold observed.

Medieval manuscript framework according to Tschichold, in which a text area proportioned near the golden ratio is constructed. "Page proportion is 2:3, text area proportioned in the Golden Section."[8]

Tschichold's "golden canon of page construction"[1] is based on simple integer ratios, equivalent to Rosarivo's "typographical divine proportion."[10]

[edit] Interpretation of Rosarivo

Raúl Rosarivo analyzed Renaissance books with the help of a drafting compass and a ruler, and concluded in his Divina proporción tipográfica ("Typographical Divine Proportion", first published in 1947) that Gutenberg, Peter Schöffer, Nicolaus Jenson and others had applied the golden canon of page construction in their works.[11] According to Rosarivo, his work and assertion that Gutenberg used the "golden number" 2:3, or "secret number" as he called it, to establish the harmonic relationships between the diverse parts of a work,[12] was analyzed by experts at the Gutenberg Museum and re-published in the Gutenberg Jahrbuch, its official magazine.[13] Ros Vicente points out that Rosarivo "demonstrates that Gutenberg had a module different from the well-known one of Luca Paccioli" (the golden ratio).[13]

Tschichold also interprets Rosarivo's golden number as 2:3, saying:

In figure 5 the height of the type area equals the width of the page: using a page proportion of 2:3, a condition for this canon, we get one-ninth of the paper width for the inner margin, two-ninths for the outer or fore-edge margin, one-ninth of the paper height for the top, and two-ninths for the bottom margin. Type area and paper size are of equal proportions. ... What I uncovered as the canon of the manuscript writers, Raul Rosarivo proved to have been Gutenberg's canon as well. He finds the size and position of the type area by dividing the page diagonal into ninths.[8]