TILSIMLI NOG'ORA

Urushda yurgan bir nog‘orachi askarga javob tegib, uyiga qaytayotgan ekan. Be- chora juda kambag‘al bo‘lib, bor-yo‘q dav- lati ham shu nog'orasi ekan. Lekin o‘zining kayfiyati zo‘r, uyini shuncha yildan beri ko'rmay rosa sog‘ingan, endi, mana, o‘sha qndrdon kulbasiga sog‘-salomat qaytayotgani- gu juda xursand ekan. Shuning uchun ham noK'orasini ahavq bilan taqirlatadi, nog'ora (ovuahl: «T#m-taka-tuml», «Tak-kra-tak!» deb iiKoq uzoqlarga taraladi.

Nog'orachl shu tarzda yol yurib, yol ynrsa ham mol yurib ketayotgan ekan, oldidan bir kampir chiqib qolibdi.

- E-e, showoz askartoy! Cho‘ntagingdan menga atalgan bir soldo1 chiqib qolmasmikan?

- Jonim bilan, buvijon! Bir emas, ikki soldo, hatto hovuchlab ham berardim-a, faqat yo‘q-da o‘sha pul.

- Aldayotgan bolma tagln?- Rost aytyapman. Ertalab cho‘ntaklarimni

tit-pit qilib, sariq chaqa ham topolmadim.- Yana bir qarab ko‘r-chi, topilib qolar.- Cho‘ntagimdan-a?.. Mayli, ishonmasangiz...

qarab ko‘ray. Lekin, bilamanki... Iya, bu nima ekan?

- Pul-da! Bir soldo. Ana, bor ekanmi?

1 Soldo - chaqa pul.

Jtlsornm ljotyonéilar тат1Ж(й№__________ Él__________ 5

- Olay agar, borligini bilmasdim! Ja g'ala- ti boldi-yu! Oling, buvijon, sizga nasib qilgan ekan. Menga qaraganda sizga zarilroq ko‘rinadi.

- Ko‘p yasha, askartoy! - deb kampir uni alqabdi. - Endi men ham senga bir yaxshilik qilay. Pulingning o‘miga bir narsa beraman.

- E-e, yo‘g‘-e, ovora bolmang. Hech narsangiz kerak emas.

- Senga kichkina bir tilsim sovg‘a qilay, xo'pmi? Yaxshilab eshit. Bundan keyin no- g'orangni chalganing zahoti atrofingdagi ham- ma narsa o “yinga tushib ketadi.

- Ja alomat tilsimga o'xshaydi-ya! Rahmat, buvijon!

- Shoshma, oxirigacha eshit-da: nog'ora chalishni to ‘xtatmaguningcha odamlar hamo Rindan to'xtamaydi.

- Qoyil! Faqat bu sovg'angizni nimaga ish- latishni bilmayapman. Ha, mayli, asqatib qolar.

- Shunday asqatsinki!- Xayr, buvijon!- Yaxshi bor, askartoy!Nog‘orachi uyini ko‘zlab yana yolga tushib-

di. Yol yurib, yol yursa ham mol yurib bo- rayotgan ekan, chakalakzordan lop etib uchta qaroqchi chiqib, yolini to'sibdi.

- Jon shirinmi, mol shirin?!- Uh, yuragim chiqib ketdi... Xudo haqi,

mana, xaltamni olinglar. Faqat ichida... shimildiriq ham yo‘q.

- Qolingni ko‘tar, bolmasa, otib tashlaymiz!- Jonim bilan, muhtaram qaroqchilar.- Pulni qayga bekitding?

- O'sha pul boisa, telpagimga yashirar- dim-ov.

Qaroqchilar uning telpagini ko'rishibdi - hech vaqo yo‘q.

- Qulog'ingga yashirgan bolma tag'in?Qaroqchilar uning qulog'ini ham ko'rishibdi

- hech vaqo yo‘q.- 0 ‘sha pul boisa, burnimning uchiga yashi-

rardim-ov.Qaroqchilar nog'orachining hamma yoglni

tit-pit qilibdilar - befoyda, o‘zi yo‘q pulni qay- dan ham topsinlar...

- Qip-qizil och-gadoy ekansan-ku! - deb zarda qilibdi qaroqchilar sardori. - Mayli, quruq qaytmaylik, nog'orangni olamiz. Har zamonda ko'ngil ochishga yarab qolar.

- Mayli, - debdi noiloj nog'orachi. - O'rganish bolib qolgan eski qadrdonim edi, ayrilgim kel- mayapti. Agar sizlarga juda kerak boisa...

- Juda kerak-da!- Nima ham derdim... Faqat oxirgi marta

bir chalib, xumordan chiqsam, maylimi? Shu bilan sizlarga ham chalishni o'rgatardim. Ro- zimisiz?

- Unaqa boisa, mayli, chai. Bir maza qilaylik.- Bu boshqa gap! - deb quvonibdi nog'ora-

chi. - Mana, bunday chalinadi: «Tam-taka-tum! Tak-kra-tak-tak!» Ha, siz o“ynang!

Ey, nobakorlaming qanday o^in tushgani- ni ko‘rmagansiz-da! Naq bozoming o'rtasida nag‘ma ko ‘rsatayotgan maymoq ajdqqa o'xshab qolishgan edi.

Boshda qaroqchilarga o^in moyday yoqib- di, hazil-huzul bilan shox tashlab, lapanglay boshladilar:

Mjl__________________________ JamiRqdari

- Ha, bo‘sh kelma, bopla, azamat!- OVinbopidan bolsin!- Sho‘xrog‘idan chai! - deb rosa qiyqiribdilar.Lekin sal o‘tmay halloslab, holdan toyib

qolibdilar. Bechoralarning madorlari qurib, oyoqlari tolib qolgan, boshlari gir-gir aylangan, tilsimli nog'ora esa shafqat qilmay, ularni bat- tar jazavaga solar ekan.

- Dod, yordam beringlar!- Ha, oÿnayveringlar!- Shafqat qil!- Ha, o'ynayveringlar!- Ey, Xudoyim-ey, olib qolaman!- Ha, oÿnang, bo‘sh kelmang!- Boldi, to'xtat!- Yana nog‘oramni tortib olasizmi?..- 0 ‘zingga buyursin!- Yana yolimni to‘sasizmi?- Og'zingga siqqanicha pul so‘ra, baraka top-

gur, faqat nog‘orangni to'xtat!Lekin nog‘orachi ularni dumalab tushgunla-

richa o'ynataveribdi, faqat sulayib, olar holga kelganlaridagina chalishni bas qilibdi.

- Ana, bu ma’qul ish! Endi menga yetib bo'psiz!Nog'orachi shunday degancha juftakni rost-

labdi-yu, har ehtimolga qarshi, vaqti-vaqti bilan nog‘orasini taqirlatib boraveribdi. Nog'ora cha- lingan paytlari uyasidagi quyonlar, daraxtlar- dagi olmaxonlar, hatto kuppa-kunduzi uyg‘onib olgan boyo‘glilarning qo‘nib turgan joyida qan- day o^naganlarini bir ko'rsangiz edi!

Showoz nog‘orachi shu tariqa uyiga qay- taveribdi.

JelsommoJola'onJnlar mmiLàatida__________ 7

5 JrfÜk-L*. jmiRçfarj

BIRINCHI XOTIMA

Nog'orachi yol bosib, dovon oshib ketayot- ganda, birdan o^lanib qolibdi: «Aytganday, bu tilsim g‘aroyib narsa-ku! Nega foydalanmay- man! Qaroqchilarga uchraganda ovsarlik qilib- man. Bor pulini shilib, cho‘ntaklarini qoqlab olmaymanmi! Haliyam boisa, orqaga qaytib, ularni topsammikan?»

Nog‘orachi shu niyatda ortiga qayrilsa, to‘ppa-to‘g‘ri unga qarab bir pochta aravasi ke- layotgan emish!

- Bo'rini yo'qlasang qulogl ko'rinadi. Olja ham o‘z oyogl bilan kelyapti-ya!

Otlar dukur-dukur chopadi, bo^inlaridagi qo‘ng‘iroqlari jingir-jingir qiladi, aravakash esa o‘zi chalayotgan hushtakka mast, yonida bitta mirshab ham qo‘nqayib o‘tirgan ekan.

- Salom, nog'orachi! Charchadingmi, chiq aravaga!

- Yo‘q, menga shu yer ham tuzuk.- Unda, yoldan qoch, o‘tib ketaylik.- Awal bir o^ynaysiz, keyin o‘tasiz...Nog'ora shu zahoti «Tam-taka-tuk! Tak-kra-

tak-tak!» deb sayrab beribdi. Shu lahzada otlar raqsga tushib, aravakash yerga sakrab, o'yin boshlanib ketibdi. Miltiglni uloqtirib, mirshab ham qiypanglabdi. Aravadagi yolovchilar ham chiday olmay, oÿinga qo'shilibdilar. Xullas, bir zo‘r o^in, ajoyib ko'ngilxushlik boshlanibdi.

Endi, sizga aytsam, pochta aravasida bankka topshirish uchun uch quti tilla olib borilayot- gan ekan. Har qutida yuz kilo boisa, hammasi

uch yuz kilocha kelar-ov. Askar showoz o‘ng qoli bilan nog'orasini chalib, chap qoli bilan qutilarni yerga tushiribdi-da, oyog‘i bilan buta- lar panasiga surib qo'yaveribdi.

- oynanglar, ha, o'ynanglar!- Boldi, to'xtat, oldirib qo'yasan-ku!- Unda, jo'nanglar! Tezroq! Agar orqaga qa-

rasangiz...Pochta aravasi jo'nab qolibdi. Nog'orachi uch

quti tillaga ega chiqib, millionerdan ham boy bolibdi. Endi, xohlasa, katta hovli sotib olib, yallo qilib yashasa ham, biron-bir amaldorning qiziga uylansa ham boladi. Agar yana pul desa, bankka borishi shart emas - nog'orasini qolga olsa, bas.

IKKINCHI XOTIMA

Nog'orachi yol bosib, dovon oshib ketayot- ganda, bir maynaga miltiq to‘g‘rilab turgan ovchiga duch kelib qolibdi.

«Tam-taka-tuk. Tak-kra-tak-tak!»- Badbaxt, ko'zingga ko'rsatib qo'yaman.- O'ynayver-chi, bir gap bolar... Xo‘sh, qa-

laysan?- Uh, sillam quridi.- Olib qolmay, desang, bundan keyin par-

randalami otmayman, deb qasam ich.- Otsam - qasam ursin.Nog'orachi yol bosib, dovon oshib ketayotib,

eshagini kaltaklayotgan bir dehqonni ko'rib qolibdi.

- O'yna.

Jelsomiw Jola'oncfnlar mmlakatida — ____ A n g rA k ^ .___2.

- Rahm qil.- O'yna. Endi eshagimni sira savalamayman,

deb qasam ichsang, nog‘oramni to'xtataman.- Ursam - qasam ursin.Showoz nog‘orachi shu tariqa yol bosib,

dovon oshib, har zamonda haqsizlikni tu- gatish, nobakorlaming jazosini berish uchun nog‘orasini sayratib ketaveribdi. Negadir bu- naqa haqsizlig-u turli-tuman nobakorlar ham ko‘p ekan, nog‘orachi shularni tugatishga ovo- ra bolib, sira uyiga yetolmabdi. Lekin o‘zi bun­ga xafa emas, «Qayerdaki nog‘oram bilan ado- lat o'rnatsam, o‘sha yer menga uyda», deb xur- sand yurar emish.

UCHINCHI XOTIMA

Nog'orachi yol bosib, dovon oshib ketayo- tib, o'ylab qolibdi: «G'alati nog‘ora-ya! Qanday yasalgan ekan? Tilsimi qayerida ekan?»

Nog‘oracho‘pni qoliga olib xo‘p zehn solsa ham sirini topolmabdi - oddiy cho‘p ekan.

- Balki tilsimi ichida, manavi tarang tortilgan terisining tagidadir? Qarab koVay-chi! - Nog'ora- chi shu niyatda qalamtarosh bilan nog'oraning qomidan bir teshik ochibdi. Teshikka ko‘z solsa, nog'oraning ichi ham bo‘m-bo‘sh ekan.

- Mayli, endi bolar ish boldi...Nog'orachi askar shunday deb yana yolga

tushib, dovon oshib ketaveribdi. Lekin endi nog'ora kuyiga olmaxonlar, quyonlar, qushlar boshqa o^ynamas, boyo‘gli ham uyqusini buzib o‘tirmas emish...

10 A A Á i .a.*__________________________ jamiRqdari

felsmmwIjola'onéilar mmláaúk ■__________A * j U A —11

«Tam-taka-tuk! Tak-kra-tak-tak!» Nog‘oraning tovushi o‘sha-o‘sha emish-u, le­

kin tilsimi mutlaqo yo‘q ekan.Aytsam - ishonmaysiz, lekin nog'orachi ni-

magadir shunga ham rosa xursand bolibdi.

1D&.DM@SS|KJo<=,'oracKi e>ir-e>iri Bilar\ urusKis yot<=»arv dusKiv»arv Qo'sKirjariKt oyirv=,a -tusKirie», o'rtada sulK -tuzdirisK^a eriskadi. CKunki e>ir vaGrtnirvG, o’xida Karv» urushi&> Karvi raos^a -tusKiB &o'liv»as ekan...

AYYOR BURATINO

Bor ekan-u yo‘q ekan, och ekan-u to‘q ekan, bir Pinokkio Buratino... Yo‘q, shoshmang, bu siz biladigan o‘sha Buratino emas, italyan yozuvchisi Karlo Kollodi aytib bergan yo rus yozuvchisi Aleksey Tolstoy ertakka »oigan Bu­ratino boshqa, bu boshqa. To‘g‘ri, bu Burati­no ham yog'ochdan, lekin uni duradgor Karlo yo'nmagan, o‘zini o‘zi yasab oigan ekan.

U ham mashhur yog'och adashlariga o'xshab yolg‘onni qiyib qo'yadi. Yolg'on gapirgani sayin uning ham bumi o'sib ketaveradi. Lekin, baribir, adashlariga oixshamaydi. Chunki bumi o‘ssa, vahimaga tushmaydi, yordam so‘rab yiglamay- di. Arra yoki qalamtaroshni oladi-da, burnining ortiqchasini shartta kesib tashlaydi, vassalom. Yog'ochdan yasalgani uchun burnini arralayot- ganda og‘riqni ham bilmaydi. Shunaqa! Endi, juda ko‘p yolg'on gapirgani, odamlarni uyalmay aldayverganidan Buratinoning bumi o‘saverib, arralanaverib, uning uyi uzun-qisqa yog‘och- ga tolib ketgan. Tasawur qiling, shuncha yog‘ochning hammasi uning burnidan arralab olingan-a!

- Zap ish boldi-da! - dedi Buratino bir kuni o‘z burnidan arralangan qirqimlami tomosha qilayotib. - Uyda ashyo-anjomlar yo‘q edi, bu yog‘ochlar hammasiga yetadi. 0 ‘zim yasab ola- man, shunda duradgorga pul berishdan qutu- laman.

Jelsommo Ijofaonchilar m sM atida__________ À ~ Â k É, 13

Buratino juda qaysar, o‘z foydasi uchun g‘ayratini ayamaydiganlar xilidan ekan. Yeng shimarib bir ishga tushgan ekan, ko‘p o‘tmay uyida karavot, stol, javon, kitob javoni, kursilar paydo bolibdi.

Nihoyat televizor qo'yadigan qutini ham yasab bolib, qarasa, bitta oyog'iga yog‘och yet- mayapti.

- To‘g‘rilaymiz! - debdi Buratino. - Ko‘chaga chiqib bitta yolg‘on gapirsam - yog'och tayyor!

Buratino yugurib ko‘chaga chiqibdi-da, al- dashga odam qidiribdi. Bir sodda dehqon uch- rab qolibdi.

- Salom, yaxshimisiz? - debdi Buratino. - Nega bunaqa beparvo yuribsiz? Omadingiz kel- ganini bilmaydiganga o'xshaysiz-a?

- Qanaqa ornad? Qanaqasiga? - deb rosa ajablanib qolibdi dehqon.

- Rostdan ham bilmaysizmi? Lotereyangiz- ga yuz million chiqdi-ku! Hozirgina radiodan aytishdi.

- Bolmagan gap!- Nega bolmagan gap ekan... Kechirasiz,

ismi sharifingiz nima?- Roberto Bizlungi.- Ana! Xuddi o'zingiz! Radioda Roberto Biz­

lungi yutdi, deb dona-dona qilib aytishdi. Ke­chirasiz, o‘zi nima ish qilasiz?

- Dehqonman, ekin ekaman...- Boldi, shubha yo‘q! Ekin ekadigan dehqon

Roberto Bizlungining g'irt o‘zi! Xuddi o‘zingizga yuz million yutuq chiqdi. Qutlug‘ bolsin!..

- Rahmat, rahmat!

Bu xabardan hovliqib qolgan janob Bizlungi qahvaxonaga kirib, hovliqishini bosish uchun suv ichmoqchi ekan, birdan umrida biron mar­ta ham lotereya xarid qilmaganini eslab qolibdi. Demak, uni kim bilandir adashtirishgani aniq...

Buratino esa uyiga qaytibdi. Dehqonga yolg'onni xuddi olchaganday aytgan ekan, bur- ni qutining oyog'iga qancha kerak bolsa, xud­di shuncha o'sibdi. Buratino burryning shu o‘sgan qismini arralab, qutiga qoqqan ekan, loppa-loyiq tushibdi. Lekin o'ziyam qutimisan- quti chiqqan ekan-da! Bunaqasi bozorda oz emas, ko‘p emas, naq yuz ming lira turadi. Te- jamkorlik degani bundan ortiq boladimi!

Buratino uyiga kerakli hamma anjomlarni taxt qilgandan keyin savdo bilan shug'ulla- nishni niyat qilibdi.

- Endi qurilishga kerakli ashyo sotib, boyib ketaman. Rostdan ham, Buratino yolg‘on ga- pirishni, orqa-oldiga qaramay uydirma to'qish- ni shunday qoyillatibdiki, ko‘p o'tmay yog'och ashyolar uchun katta ombor solishga to‘g‘ri kelibdi. Yuzta ishchi, hisob-kitob yuritadigan to‘rtta hisobchi yollab, to'rtta yuk mashinasi bilan ikkita avtopoyezd ham sotib olibdi. Bu mashinalar minib, rohatini surishga emas, bal- ki Buratinoning burun qirqimlarini tashishga xizmat qilar ekan. Buratino bumidan kesilgan bolaklami hatto Farangiston, Sho'tsariya de- gan mamlakatlarga savdoga chiqarishni ham yolga qo'yibdi.

Buratino yolg'on so'ylashga zo‘r beribdi, qan­cha ko‘p yolg'on gapirsa, shuncha ustaligi ham

14 a.,,.__________________________ JanniR^dari

A — L i k is

oshaveribdi. Bumi o'sishdan sira tolmay, boyli- gi ham ortgandan ortibdi. Endi uning ombori- da uch ming besh yuz ishchi ishlab, toVt yuz-u yigirmata hisobchi hisob-kitob qiladigan bolibdi.

Lekin, baxtga qarshi Buratino hadeb yolg'on gapiraverganidan yolg‘onlari kamayib qolib- di-da, bechora yangi yolg'on topolmay, bu­lling o'rniga boshqalar aytgan uydirmalarni o‘g‘rincha eshitib, keyin xuddi o‘zi to'qiganday so'zlashga o'tibdi. U kattalar aytgan, kichkintoy bolalar aytgan yolg‘onlarni ham o‘g‘irlab, o'zini- ki qilib olaveribdi. Lekin birovlarning yolg'oni, ayniqsa, kichkintoylaming yolg‘oni juda kich- kina bo lib, ulami aytgandan kejdn Buratino- ning burni jichchagina, atigi bir necha santi- metr o'sar ekan, xolos.

Shundan so'ng Buratino o'ziga maxsus uy- dirmachi xodim yollabdi. Yangi xodim kun bo'yi idorada o'tirib, har xil uydirmalarni to'qib, xo'jayinga beradigan bolibdi.

- Avliyo Pyotr Ibodatxonasi qubbasini Mike- lanjelo emas, o‘zim qurganman, deb ayting.

- Forlimpopo shahrining glldiraklari bor, xohlagan joyiga ko'chib yuradi, deb ayting.

- Bir marta Shimoliy qutbga borib, lahim qaz- sam, Janubiy qutbdan chiqibman, deb aj ting.

Uydirmachi xodim bunaqa yolg'onlardan tuzukkina pul olar ekan-u, lekin hadeb uy- dirma to‘qiyverganidan bosh og‘riq kasaliga yoliqibdi.

- Monblan togl - xolam boladi, deb ayting.- Fillar yonboshlab yo tik holda uxlaydi, degan

gaplar yolg‘on, chunki ular xartumida tikka tu- rib uxlaydi, deb ayting...

- Po daiyosi Adriatika dengiziga oqishdan bezib, ertaga o‘zini Hind ummoniga tashlamoq- chi, deb ayting...

Buratino rosa boyib ketgandan keyin, bur- nini o‘zi arralashga erinib, bu ishni eng zo‘r duradgorlarga topshiradigan bolibdi. Durad- gorlar qollariga oq qolqop kiyib olib, Burati- noning burnini tilla arra bilan arralar ekan- lar. Buratino ham o‘z navbatida T|larga, bir tomondan qilgan ishlari, ikkinchi tomondan esa shunday ajoyib moltopar burun siri- ni yoymasliklari uchun ikki hissa haq tolar ekan. Yolg‘oni unumli chiqib, burni baraka- liroq o'sgan kunlari esa Buratino iyib ketib, duradgorlarni bir piyoladan ma’danli suv bi­lan ham siylar ekan.

BIRINCHI XOTIMA

Buratino faqat kun say in emas, soat sayin boyib boraveribdi. Yana davlati oshgani sa­jan Buratino qurumsoq bolavergan ekan, deb otylamang. Yo‘q, mana, misol uchun uning uy- dirmachi xodimiga beradigan sovg'alarini olay- lik. Ba’zán bir dona nok, ba’zan yalpizli konfet, ba’zan ishlatilgan marka. Yaxshi-da, kim shu- naqa narsalami tekinga beradi?

Buratinoning boyligi bilan birga obro‘si ham oshibdi. Hamshaharlari uni boshlariga ko‘ta- rishar ekan. Hatto uni shaharga hokim qilib saylamoqchi ham bolibdilar. Lekin bunga Bu­ratinoning o‘zi ko‘nmay, mas’uliyati og‘ir, javob- garligi ko‘p, debdi. Hamshaharlari:

16 JanniRodari

Jüísumhio ¡jolfoncfrílar mmlÁatida______ A~Ák ik 17

• Shahrimizni gullatib yuborar edingiz-da, deb harchand iltimos qilsalar ham, Buratino

yon bermabdi.- Shunday ham gullatib yuboraman, - déb­

il i Buratino. - Bolalar bog'chasi ham qurib licraman, faqat bu bog‘cha mening otim bilan utaladigan bolsa. Mayli, keksa ishchilar char- chaganda o'tirib dam olishlari uchun istirohat !>og‘iga o‘rindiq o‘mattiraman.

- Yashasin, Buratino! Yashasin, Buratino!Odamlar nihoyatda quvonib ketib, shahar

markaziy maydonida Buratinoga marmardan liaykal qoyishga qaror qilibdilar. Haykal juda (|oyilmaqom chiqibdi: marmar Buratinoning bo'yi uch metr, uning yonidagi tilanchi bola- ning botyi to'qson besh santimetr bolib, Bu­rn tino bu sho'rlikka sadaqa uzatib turar ekan. Zo‘r-a! Haykal ochilgan kuni esa bundan ham /.<>‘r bolibdi: sozañdalar kuy chalibdi, shoirlar ((asida o‘qib, osmonni minglab mushaklar be- /abdi. E-e, nimasini aytay, bunaqa shodiyona l)ayramni hech kim ko'rmagan chiqar...

IKKINCHI XOTIMA

Buratino faqat kun sayin emas, balki soat sayin boyib boraveribdi. Boyigani sayin qurum- soqligi ham oshaveribdi.

Tong sahardan qaro kechagacha yolg‘on o y- I ay digan uydirmachi xodimi esa ko'pdan beri oyligimni oshiring, deb tiqilinch qilar, Buratino esa bir bahona bilan keyinga suraverar ekan.

- Birpasda to'qiladigan yolg'onga shuncha pul so‘raysizmi? Uyat-e! Kechagi yolg'oningiz

bor-yo‘g l to‘rt soldolik boldi - burnim atigi ikki millimetr o‘sibdi. Qirqimidan tish tozalagich ham chiqmadi.

- Bola-chaqam qiynalib qoldi, - deb yalinib- di uydirmachi. - Bozorda kartoshka ham qim- matlashib ketyapti.

- Arpa non arzon-ku?! Nega kartoshkaning o‘rniga shuni olmaysiz?

Oxiri, uydirmachi xodimning *)ahli chiqib, Buratinoni boplab tushirmoqchi bolibdi.

- Hali qarab tur! - deb yangi yolg'onlami yozayotgan paytda g'ijinib qo'yibdi.

Uydirmachi xodim bir kuni, o‘zi ham bilmay: «Pinokkioning sarguzashtlari» Karlo Kollodi, «Oltin kalit» esa Aleksey Tolstoy qalamiga man- sub», deb yozib qo'yibdi.

Shu gap yozilgan qog‘oz yolg'on yozilgan juda ko‘p qog‘ozlarga aralashib, umrida biron mar­ta ham kitob o'qimagan Buratinoning qoliga tegibdi. Buratino bu gapni uydirmachi xodimi to‘qigan yolg'onlardan biri deb o^lab, kerak pa^da ishlatarman, deb yodlab olibdi.

Mana, kitob o‘qimaganning jazosi - Burati­no umrida birinchi marta, oqibatini ham oy- lamay-bilmay, to‘g‘ri gapni aytib qo'yibdi. Shu zahoti yolg'on bilan topib, omborxonaga g‘am- lab qo'yilgan hamma yog'ochi qipiqqa aylanib, o‘zi xonavayron bo lib qolibdi. Ana, Buratino yana qashshoq, uyida na ko‘z yoshini artgani dastro'mol, na o‘tirib yig'ilagani kursi topiladi... Bechora!..

-L it__________________________ JanttiRodari

Jelsonmo llola'mdrilar mamhikatida_________ &>, 19

UCHINCHI XOTIMA

Buratino faqat kun sayin emas, balki soat sayin boyib boraveribdi. Turgan gap, shunday boyiyversa, dunyodagi eng badavlat odamga aylanar ekan-u, lekin kutilmaganda shaharga bir juda bilimdon o‘ta ustamon odam kelib qolibdi. U hatto Buratinoning barcha boyligi bir martagina to‘g‘ri gapirishi bilan zim-ziyo yo‘qolib ketishini bilar ekan.

- Janob Buratino! - debdi haligi odam Bu­ratinoning uyiga kelib. - O'zingizdan qolar gap yo‘q. Xudo ko'rsatmasin, bir og'izgina to‘g‘ri ga- pirib qo'ysangiz ham, ahvol chatoq. Og'zingizga ehtiyot boling. Tushundingiz-a? Juda yaxshi. Aytganday, manavi saroy siznikimi?

- Yo‘-o‘q, - debdi Buratino.- Unda meniki boladi. 0 ‘zi ham menbop

ekan-da! Manavi ombor xonalar sizga tegishli emasmi?

- Yo‘-o‘q, - debdi Buratino to‘g‘ri gapirib yuborishdan zo‘rg‘a o‘zini tiyib.

- Ajoyib. Demak, bular heim meniki boladi...Ustamon odam shu tariqa Buratinoning

hamma mashina, avtopoyezd, televizorlarini, hatto tilla arrasini ham o'ziniki qilib olibdi. Bu­ratino rosa kuyibdi-yu, lekin iloji yo‘q, rostini aytgandan ko‘ra, tilini kesib tashlagan ma’qul.

- Aytganday, - debdi oxiri haligi odam. - Ma­navi burun ham siznikimi?

Shu yerda Buratinoning sabr kosasi tolibdi:- Meniki. Meniki bolmay, kimniki boladi?!

Tortib olishga haqingiz yo‘q! Burun o'zimniki, tegib ko'ring-chi, sho'ringizni quritmaymanmi!

2Q

- Ana, bu rost gap, - deb kulibdi bilimdon odam.

Shu zahoti Buratinoning bor boyligi qipiqqa aylanib, kukunday to'zibdi. Kuchli shamol tur- gan ekan, kukunni ham, sirli bilimdon odamni ham uchirib ketibdi. Buratino bechora hatto yo'talganda xabdori qiladigan yalpizli konfeti ham qolmay, sho‘ppayib 0 ‘tiraveribdi.

TOCfM©ä!l|l

SARGARDON ARVOHLAR

Bort degan bir sayyorada juda ko'p, haddan ortiq gïj-bij arvohlar yurar ekan. Ulami yashar ekan, demayapman, chunki bechoralaming kuni otmay, qiynalib yurishlaridan, yashaydi, degan gapni aytib ham bolmaydi. To‘g‘ri, ular ham boshqa arvohlarga o'xshaydi, tashlandiq qo'rg'on- larda, choldevor xarobalarda yotib turishadi. Yarim kechasi bekingan joylaridan chiqishadi- da, bortliklami qo'rqitishga... E-e, hamma azob shunda-da. Bortliklar arvoh degandan tariqcha ham qoVqmas ekan. QoVqish o‘miga arvohlarning o'zini kalaka qilishadi. Arvohlar uyatdan qip-qi- zarib, yiglaguday bo lib qochib yurishar ekan. Ana shunisi yomon-da - oti arvoh bolsa-yu, odamlami qoVqitish o‘miga o'zining o‘takasi yorilsa-ya...

Mana, aytaylik, bir arvoh bo^niga osilgan zanjirlarini shaqir-shuqur qilib, birortasini qo'rqitmoqchi bolsa, o‘sha birorta bortlik:

- Hey arvoh! Zanjiringni moylab yursang bolmaydimi? Gljirlab jonga tegyapti, - deb qichqirib berar ekan.

Deylik, boshqa bir arvoh vahima solaman, deb oq choyshabini jon-jahdi bilan silkita- di, shu zahoti bortliklardan bittasi, ko‘pincha mishiglni ham eplolmaydigan bir bolakay:

- Silkitsa toza bolarmishmi? Opke choy- shabingni, kirmoshinga solamiz. Kirlaganidan rangini ham bilib bolmaydi-ya, - deb dashnom berar ekan.

22

Shuni ham yashash, deb aytsa boladimi? Yo‘q, albatta.

Bortliklami qo'rqitaman deb, o‘zlarining o'takasi yorilgan arvohlar tong saharda to'pla- nib olib, shikoyat-u oh-vohni boshlab yubori- shar ekan.

- Jin ursin, hech baloni tushunmayapman. Bugun bir xonim ayvonda oyga termilib o‘tir- gan ekan, endi qo‘rqitmoqchi bolsam, menga nima deydi degin: «Imillama, kechikasan! Qara, soating orqada qolganga o'xshaydi. Tuzattir- sang bolmaydimi, yo arvohlar orasida soatsoz usta yo'qmi?»

- E-e, mendan ahvol so'rama! Bugun juda izza boldim. Xat yozib, eshikka yopishtirib qoyishibdi. Nima deb yozilganini aytaymi? «Muhtaram arvoh! Sayr qilib bolganingizdan keyin eshikni yopishni unutmang. Kecha eshikni ochiq qoldiribsiz, daydi mushuklar kirib, moshga atalgan sutni ichib ketibdi».

- Arvohlarga sira hurmat qolmadi.- Arvohmisan, deyishmaydi-ya!- Pisandga ilishmaydi!- Bir chora topish kerak!- Qanday topasan shu chorani?Bir arvoh, «Norozilik namoyishiga chiqaylik»,

deb taklif qildi. Boshqasi «Sayyoradan hamma qo ‘ng'iroqlarni daranglatib, bortliklarni uxla- gani qo^ymaylik», dedi.

Nihoyat, eng donishmand, eng moysafid ar­voh so‘z olibdi.

- Xonim va janob arvohlar! - debdi u ilma-te- shik choyshabini yamashdan to'xtamay. - Aziz

Jelsonmo Jola'oncbilar mmdakatida__bo'talarim! Endi chora yo‘q. Ming chora bilan ham bortliklarni qo'rqitolmaymiz. Ular vahima- mizga o‘rganib qolishdi, hamma shumligimizni biladilar. Norozilik namoyishi o‘tkazsak, qay- tangga mayna bolamiz. Izzatimiz borida bu yerdan...

- «Bu yerdan...» deganingiz nimasi?- Sayyoradan, demoqchiman. Obro‘ borida

etakni yopib, bu yerdan ko‘chaylik...- Oling-a! Yana pashsha bilan iskabtopar-

dan boshqa jonzot yashamaydigan sayyoraga tushib qolsak!

- Yo‘q, janoblar, men qulay bir sayyorani ko'zlab qo^ganman.

- Oti nima ekan o‘sha sayyoraning?- Uni yer, deb atashadi, bo‘tam. Bir ishonch-

li, baobro‘ odam aytdi: u yoqda arvohlaming otini eshitish bilan boshini ko'rpaga burkab oladigan million-million bolalar yashar ekan.

- Zo‘r-ku, a!- Bolmagan gap! Uydirma!- Menga bu gapni umrida biron marta yolgon

gapirmagan odam aytdi.- Bo‘pti, kelinglar, ovozga qoÿamiz!- Nimani ovozga qo ‘ymoqchisiz?- Kimda-kim yer degan sayyoraga ko'chishga

tarafdor bolsa, choyshabini ko‘tarsin! Shosh- manglar, sanab olay... Bir, ikki, uch... qirq... qirq ming... qirq million... Kimlar qarshi? Bir, ikki... Bor-yo‘g‘i shumi?

- Xo‘sh, ko'pchilik ovoz bilan qabul qilindi. Qaror shu - ketamiz!

- Ko‘chishga qarshi ovoz berganlami ham olib ketasizmi?

- Albatta, ozchilik doim ko'pchilikka erga- shadi.

- Qachon jo‘naymiz?- Ertaga kechqurun, qosh qorayishi bilan

yolga tushamiz. Ertasi kuni kechqurun, hali Oy chiqmasdan (Ha, aytganday, Bort sayyora- sining tevaragida o‘n to'rtta Oy aylanar ekan, ular nega bir-biri bilan urishib icetishmaydi, hayronman) bortlik arvohlar tekis saf tortib, choyshablarini qanotday silkitishib... xuddi oq raketalarga obcshab fazo kengliklariga. parvoz qilibdilar.

- Adashib boshqa sayyoraga tushmaylik tag‘in?

- Xavotir olmanglar, samo yollarini choysha- bimdagi teshiklardan ham yaxshi bilaman...

BIRINCHI XOTIMA

Bortlik arvohlar yoruglik tezligida uchib, hayal o'tmay yer kurrasiga yetib kelishdi-da, uning soya tarafiga - tun boshlangan tomoniga qo‘nishdi.

- Endi safimizni buzib har yoqqa tarqalamiz,- dedi mo^safid arvoh. - Har kim boradigan joyini sinchiklab o'rgansin, sharoitga qarab ish tutsin. Tongda yana shu yerga to‘planib, vazi- yatni muhokama qilamiz.

Arvohlar tun qo'yniga sho'ng'ib ketishdi.Tongda yana shu yerga to'planganda ular-

ning hammasi xursand, hatto ayrimlari shod- ligidan choyshabini yirtib yuboray der edi.

24 ¡AJiJ.S* .i,*__________________________ jamiRodari

- Birodarlar, bu yer jannatning o‘zi!- Baxt boisa, shuncha bolardi-da!- Bayram, de, bayram!- Shuncha ko‘p odam arvohga ishonadi, de-

yishsa, sira ishonmas edim.- Bolalar-ku, mayli, kattàlarini aytmay-

sanmi!- Tavba, o'qimishli odamlar ham arvohga

ishonar ekan!- Men bir shifokorning o‘takasini yordim!- Men esa ministrni qo‘rqitdim. Dahshatdan

sochlari oqarib ketdi.- E xayriyat-e! Ko‘ngildagiday sayyora top-

dik! Men shu yerda qolishga ovoz beraman!- Men ham!- Men ham!Taklif bu gai ovozga qo'yilganda, osmonga

silkitilmagan birorta ham choyshab qolmabdi.

IKKINCHI XOTIMA

Bortlik arvohlar nur tezligida uchib, hayal o'tmay, sayyoradan uzoq-uzoqlarga borib ye- tishdi. Afsuski, shu yerda bir xunuk ish boldi - hu ko'chishga qarshi ovoz bergan ikki g'alamis ur-to'polonda saf boshiga o‘tib olganini bosh- qa arvohlar bilmay qolishdi. Bu ikki g'alamis, ochiglni aytganda, yerdan borgan, to‘g‘rirogl milanlik edi. U yoqda bola-baqraning chirik pomidor bilan sazoyi qilishlariga chidamay, ga- rovxonalar poytaxtidan juftakni rostlar, Bort sayyorasiga bekitiqcha borib, tubjoy arvohlar orasiga bildirmay suqilib kirishgan edi. Turgan

Jelsommo Jola'oncfnlar fmmlÀatida ________ A __-Xi fek. 25

gap, endi ulaming yerga qaytib borishga sira xohishlari yo‘q, lekin o'zlarining yerlik ekanini ham aytolmay dilar, chunki sho'rlariga sho'rva tolciladi. Shuning uchun ham bir shumliknio y lab, saf boshiga otdilar. Shu shumliklarini qildilar ham...

Mana, ular safning boshida. Boshqa ar- vohlar safni mo'ysafid arvoh boshlab ketyapti, deb o^lashadi, mo'ysafidlari esa ñchayotgan ko'yi... uyquni uryapti...

Yerlik arvohlarning shu tariqa yolni mut- laqo boshqa tomonga - yer bilan orasi naq uch yuz milliard kilometr-u yetti santimetr bolgan Pikk’o degan sayyoraga burib yuborishganini boshqa arvohlar bilmay qoldilar.

Pikk’oda faqat gapiradigan qurbaqalar yashar ekan. Bortlik arvohlar bu sayyorada bir necha asr davomida tuppa-tuzuk yashadi- lar. Lekin keyinroqqa borib, taxminimcha, qur­baqalar ham ulardan qo‘rqmay qo'ygan.

UCHINCHI XOTIMA

Bortlik arvohlar nur tezligida uchib, hayal o‘tmay, Oyga yetdilar, endi yerga qo'nib, shum­liklarini boshlaymiz, deb pastlamoqchi bolib turishgan edi, qarshilaridan saf tortib kelayot- gan boshqa arvohlar galasi chiqib qoldi.

- Hoy, kim bolasiz?- O'zlaring-chi?- Nomardlik bolmasin! Biz awal so‘radik!

Javob bering!- Biz yer degan sayyoraning arvohlarimiz. U

yoqda hech kimni qo ‘rqitolmaganimizdan, endi ko'chib ketyapmiz.

26 .Í.J.__________________________ JamiRodari

- Qayoqqa bormoqchisiz?- Bort degan sayyoraga! O‘sha sayyorada

qo'rqoq odamlar ko‘p, deb aytishdi.- Ey sho'rliklar! Axir, biz o‘sha sayyoradan

kelyapmiz-ku! U yoqda sizlarga hech kimning ko'zi uchib turgani yo‘q.

- Jin ursin, bu yog‘i necha puldan tushdi?!- Kelinglar, birgalashib, qo‘rqoqlar yashay-

digan boshqa sayyorani izlaylik. Nahotki, bu- tun Koinotda shunaqa sayyora topilmasa...

- Topamiz! Birlashsak, shunday sayyorani albatta topamiz!

Hamma shunga rozi boldi. Bortlik arvohlar bilan yerlik arvohlar galasi qo‘shilib, bir mud- dat vag4ir-vug4ir qilishdi-da, yagona safga ti- zilib, Koinot bag'riga sho‘ng‘ib ketishdi.

VOVULLASHNI BILMAYDIGAN KUCHUK

Bor ekan-u yo‘q ekan, vovullashni bilmay- digan bir kuchuk bolgan ekan. Juda od- diy kichkina bir kuchukbola, shuning uchun vovullash tugul, mo'ngrashdan ham, kish- nashdan ham mahrum ekan. Uning bu qish- loqqa qaydan kelib qolganini hech kim bilmas, umuman, u kelguncha kuchuk zotini ko'rgan odamning o‘zi ham yo‘q ekan. Shu boisdan ku- chukning vovullashni bilmasligini o‘zi ham bil- masligi tushunarli.

Kunlardan bir kuni pati hurpaygan, juftoyoq bir maxluq kuchukdan so'rab qolibdi:

- Qiziq, nega hech vovullamaysan?- Vovullamaysan? Vovullash deganing qana-

qa boladi? Men boshqa yurtdan kelganman, vovullashlaringni bilmayman.

- Voy ovsar-ey! Hamma itlar vovullashini bil- maysanmi?

- Nega vovullashadi?- Nega emish! Kerak bolgandan keyin vovul-

laydi-da. Zoti itmi - vovullaydi. O'tkinchilarga ham, shubhali mushuklarga ham, osmondagi oyga ham vovullashadi. Itlar kayfiyati yaxshi pajada ham, yomon paytda ham vovullayveri- shadi. Kunduzi chakaklari o'chmaydi, kechasi esa zerikkanidan vovullashadi.

- Bolsa bordir, lekin men...- Tovusdan ham kekaymachoq ekansan! Yo

meni gazetada yozishadi, deb kutyapsanmi?

Jelsonrim ¡jofaoncbilar numíáaák______ h~*Xk lk 29

Kuchuk bir narsa deyishga hayron edi. U vovullashni sira bilmas, buni qanday o'rga- nishga esa aqli yetmas edi. Bir xo'rozchaning unga rahmi keldi:

- Mana, mendan o'rnak ol, - debdi xo'rozcha ququlab.

- Buni oVganish qiyin-ov, - deb o^ylandi ku­chuk.

- Ol-a! Nimasi qiyin! Mana, yana bir marta eshit. Tumshug'imga diqqat qil. Endi takrorla! Ha, qani!

Xo‘rozcha yana bir marta: «Qu-qu-qu», deb qichqirib berdi.

Kuchuk takrorlashga uringan edi, ququlash- ning o'rniga «oli-ho', oTi-ho‘» degan aftodahol tovush chiqib, tovuqlarning o‘takasi yorilib, har tomonga qochishdi.

- Hechqisi yo‘q, - deb taskin berdi xo'rozcha.- Boshlanishi tuzuk. Qani, yana bir marta qay- taraylik.

Kuchuk yana urinib, yana eplolmadi.Shu voqeadan keyin u har kuni tinmay

mashq qilishga tushdi, ba’zi kunlari hech kim xalal bermasin, qo‘rqib ham yurmasin deb, xil- vat o‘rmonga ham boradigan boldi.

Qimirlagan qir oshar ekan, kuchuk ququ- lashni ancha o‘rganib oldi. Mana, nihoyat bir kuni o‘rmonda «Qu-qu-qu!» deb shunday ja- rangdor, chiroyli qichqirib berdiki, uning to- vushini tulki eshitib qolib: «Oh, xo‘rozjon! To- vushginangga qornim tasadduq! 0 ‘zing axtarib kelibsan-da. Izzat-ikrom bilan kutib olay...» deb pichoq, sanchqi, dasturxonini qoltiqlab,

30 AAA^L*. JamiRqdari

xayolidagi xo'rozning diydoriga yugurdi, chun- ki, bilasiz, tulki semizgina xo‘roz go'shti uchun o‘zini tomdan tashlaydi. Ammo xo‘roz o‘rniga, dumiga cho'nqayib, ququlab o‘tirgan kuchukni ko'rib, bechoraning qanday ahvolga tushganini tasawur qilasizmi?!

- Olí, - deb qichqirib yubordi tulki. - Tuzoq- qa tushishimga sal qoldi-ya!

- Qanaqa tuzoq? - deb ajablarjpli kuchuk ham.

- Tuzoqdaka tuzoq-da! Meni qolga tushirish uchun ataylab xo‘roz bolib ququlayapsan, deb oyiabman. Yaxshi hamki, o‘z vaqtida ko‘rib qoldim. Ammo bu ishing nomardlik, oshna. It- lar, odatda, ovchilar yaqin kelayotganini bildi- rish uchun vovullab qo'yishadi.

- Olay agar... ovni o'ylaganim ham yo‘q. Bu yerga mashq qilishga keluvdim.

- Qaq-qanaqa mashq? Nimani o'rganyapsan o‘zi?

- Vovullashni-da. 0 ‘rganib bolay dedim, - mana, eshitib ko‘r... Qalay vovullar ekanman.

Kuchuk shunday deb jarangdor ququlab beribdi.

Tulki shunday xaxolab kuldiki, sal boImasa qomi yorilib ketay-ketay, dedi. Qomini chan- gallagancha yerga dumalab kulaverdi-kulaver- di, sira o‘zini to'xtata olmadi. Kuchukchamiz esa qattiq ranjidi - axir, shuncha mashqni bi- rovga kulgi bo laman deb qilganmidi? Sho'rlik dumini qisib, alamdan yiglavorguday bolib uyiga qaytdi. Yolda bir kakku uchrab qoldi. Kuchukning olcsinib ketayotganini ko‘rib, u ham chin dildan ezildi.

Jelsomim ¡jola'ottchilar mmlakatida_______ A~Àu Él 31

- Senga nima boldi?- Hech narsa.- Unda nega xafasan?- Ey-y... Vovullashni bilmagandan keyin

xafa bolaman-da. Birortangiz o'rgatib qoÿay ham demaysiz.

- Bolgani shumi? 0 ‘zim birpasda o‘rgatib qo'yaman! Mana, qanday kukulashimga quloq sol-da, keyin menga o'xshab takrorla: «Kak-ku! Kak-ku, kak-ku!» Tushundingmi?

- Uncha qiyin emas-ov...- E-e, judayam oson! Men polaponligimdan

beri bilaman. Qani, bir urinib ko‘r-chi: «kak- ku, kak-ku...»

- Как... - deb urinibdi kuchuk. - Как...Shunday qilib, kuchuk «kak-kak»ni o‘rga-

nishga o‘tibdi. Bir kun mashq qilibdi, ikki kun... Hafta deganda tuppa-tuzuk kukulab qolibdi. «Nihoyat! Vovullashni o‘rganib oldim-e! Endi birortasi mening ustimdan kulib ko'rsin- chi!» deb rosa quvonibdi.

Xuddi shu kunlari ov mavsumi boshlanib, o‘rmonda ovchilar izg‘iy boshlagan ekan. Ular orasida uchragan narsaga, duch kelgan tomon- ga o‘q uzadiganlari bir talay ekan. Bunaqalar bulbulning sayrog'ini eshitib qolsa, sayroq ke- layotgan tomonga ham miltiq to'g'rilaydi! Ana,о ‘shanaqalardan bittasi butazordan chiqqan «Kak-ku, kak-ku!» degan tovushni eshitib, shu yoqqa miltiqni to‘g‘irlabdi-da, paqillatib otib yuboribdi.

Yaxshiki, o‘q kuchukka tegmay, qulog‘ining tagidan hushtak chalib o'tib ketdi. Lekin

32 J j (V ^ ■ Jama

sho‘rlik shunday qo'rqdiki, qanday qochganini ham bilmay qoldi. Qochib borayotib, yana ajab- lanishini qo'ymaydi: «Bu ovchi aqldan ozganga o'xshaydi, jinni bolmasa, vovullayotgan ku- chukni ham otmoqchi boladimi?!

0 ‘qim nishonga aniq tegdi, deb ishongan ovchi esa oljasini topolmay xunob bolib, «kakkuni boya qaydandir chopib chiqqan kuchuk olib qochgan- ga o'xshaydi», deb oyiayotgan edi. Xullas, laqma ovchiga juda alam qildi, alamidan fiatto inidan bosh chiqargan sichqonchani ham varanglatib otdi. Lekin sichqonga ham tegizolmadi.

Kuchuk esa shu qochganicha qochib borar edi.

BIRINCHI XOTIMA

Kuchuk shu qochganicha qochib, bir o‘tloqqa kelib qoldi. 0 ‘tloqda sigir o‘tlab turgan ekan.

— Mo‘-o‘, o‘t tushdimi? Muncha qochasan-o‘?— O'zim ham bilmajnnan...— Bolmasa - to'xta. Manavi otlaming maza-

sini ko‘r.— E-e, shu payti otga balo bormi?— Esing joyidamo‘-o‘?— Undan ham battar. Vovullashni bilmayman!— Dunyoda shundan ham oson yumush

bormi! Mana, eshit: «Mo‘-o‘, Mo‘-o‘! Mo‘-o l.» Qalay, zo‘rmi?

— Yomon emas. Lekin menga xuddi shu- naqasini o'rganish kerakmi, yo'qmi, bilmayap- man-da. Sen, axir, sigirsan-ku...

— Sigir bolsam nima bo‘pti?— Lekin men sigir emas, kuchukman.

jelsomiw íjola'oncfrilar numiLáatida_________A— Él 33

— Xo‘sh, kuchuk bolsang, nima qipti? Tili- inizni o'rganishingga nima xalal beradi?

— Juda zo‘r fikr aytding! Kallangga qoyil!— Qanaqa fikr?— Meniyam kallamga hozirgina shu fikr kel-

Kun edi-da. Barcha hayvonlaming tilini o‘rga- uib olib, keyin sirkda tomosha ko‘rsataman. I iammani qoyil qoldiraman. Boyib ketganim- dan keyin qirolning o‘gliga turmushga chiqa- rnan. Albatta, kuchuklar qirolining o‘gliga-da.

— Yashavor, zo‘r o^ylabsan! Qani, bolmasa, saboqni boshladik. Yaxshilab eshit:Mo‘-o‘... Mo‘-o‘...»

— Mo‘-o‘... - deb mo‘ngrabdi kuchuk ham.Mo'ngrayotgan kuchuk vovullashni bilmasa

ham, boshqa tillarni o'rganishga usta edi.

IKKINCHI XOTIMA

Kuchuk shu qochganicha qochib ketayotgan ekan, yolida bir dehqon uchrabdi.

— Hoy, muncha qochasan?— O'zim ham bilmayman.— Unda, men bilan yura qol. Menga o‘zi bitta

kuchuk kerak edi - tovuqxonamni poylaysan.— Jon deb borardim-u, vovullashni bilmay-

man-da.— Juda yaxshi-da. Vovullashni biladigan it-

lar o‘g‘rilaming qochishiga yordam beradi. Sen vovullamasang, ular bilmay yaqin kelaveri- shadi, shunda sonlaridan shart tishlab, bir parcha go'shtlarini uzib olsang, qilmishlariga yarasha jazo boladi.

— Mayli! - debdi kuchuk.

Shunday qilib, vovullashni bilmaydigan ku­chuk ham o‘ziga yumush topib, yaloq bilan suyakka ega chiqib, qorin qayg\isidan bir umr- ga qutulibdi.

UCHINCHI XOTIMA

Kuchuk shu qochgandan qochib borayotib, g‘a- lati bir tovushni eshitib taqqa to‘xtabdi. Qandaydir maxluq «Vov-vov! Vov-vov!» deyayotgan ekan.

«Juda tanish, qadrdon tovush, - deb ajabla- nibdi kuchuk. - Lekin shu tovushning egasi qa- naqa jonivor ekanligini bilolmay turibman-da».

— Vov-vov!— Jirafamikan? Yo‘q, timsohga obcshaydi. Eh-

tiyot bolib yurish kerak, timsohlar juda badfel boladi.

Kuchuk butazorga kirib, nimagadir yuragini xapriqtirib yuborayotgan «Vov-vov!» degan to- vushga qarab panalab boraverdi.

— Vov-vov!— Ana xolos, kuchuk ekan-ku!Nimasini aytasiz endi, vovillayotgan narsa

boya kuchukning kukulashiga qarata tepki bosib yuborgan ovchining iti ekan.

— Salom, kuchuk!— Alik, kuchuk!— Qanaqa tovush chiqaryapsan?— Tovush? Esing joyidami? Bu tovush emas,

vovullash-ku!— Vovullash? Sen vovullashni bilasanmi?— Bolmasa-chi! Filga o'xshab sumay chalib

yo sherga o'xshab oldrib yurmayman-ku.

34 . la__________________________ JauniRodari

jelscmhu)yola'onckilar numlakatida______ Él 35

— Menga vovullashni o'rgatmaysanmi?— Nima balo, shuni ham bilmaysanmi?— Bilmayman-da...— Unda, diqqat bilan eshit. Mana, bunaqa

vovullash kerak: «Vov-vov!..» Tishlaringni iijaytir!— Vov-vov! - debdi shu zahoti kuchukchamiz

ham.«Nihoyat-e, o'zimga haqiqiy ustoz topdim»,

deb rosa quvonibdi.

‘iO 'fê.DM êjil 'S2Û1JWA

klucKuk (NousiQôoKilar Js arvsaiviBli^a Qo’shilie., Kar xil -tovusKda ivtuQaHidlik Qila toshla^di.

SAHRODA QURILGAN UY

Bor ekan-u yo‘q ekan, bir badavlat janob bolgan ekan. U amerikalik milliarderlardan ham boyroq ekan. Pullarini juda katta omborlarda saqlar, omborlari tagidan shifügacha tilla, jez, mis tangalarga liq-liq tola, italÿkn lirasi, ingliz funt sterlingi, shveytsariya franklari deysizmi, amerika dollarlari, rus solkavoylari, polyak zlo- tiylari, yugoslav dinorlari deysizmi, gapning qis- qasi, dunyodagi jami millat va mamlakatiaming tangalari pudlab, tonnalab xirmon qilingan ekan. Janobning qog'oz pullari ham hadsiz-hisobsiz bolib, hammasi ming-minglab toVvalarga joyla- nib, to'rvalaming og‘zi muhrlanib saqlanar ekan. Bu janobning oti Tanganetti ekan.

Kunlardan bir kuni shu janob Tanganetti o'ziga uy soldirmoqchi bolibdi.

- Odamlardan uzoqroqda yashay, - deb qa- ror qilibdi Tanganetti. - Shuning uchun uyni sahroga qurdiraman.

Uy solish-ku yaxshi, lekin uni sahroda qu- rishdan qiyini yo‘q. U yoqda na g'isht, na tosh, na taxta, na ganch, na marmar bor, xullasi ka- lom, hech vaqo yo‘q - o‘z oti bilan sahro!

- E-e, shu ham gap boldi-yu, - debdi o'zicha Tanganetti. - Uyni pullarimdan qurdiraman. Tosh, taxta, g'isht, marmar o'rniga ham tan- galarimni ishlatishadi.

Aytilgan so‘z - otilgan o‘q, janob Tanganetti bir me’morni chaqirib, uyning loyihasini tayyor- lashni bujruribdi.

A - X , i h 3 7

Uyda uch yuz-u oltmish beshta xona ho'lsin, - debdi. - Yilning har kuniga bittadan lo'g'ri keladi. 0 ‘n ikki qavat - har oyda bittadan i|i»vatida turaman. Bir yildagi haftalar soniga <|nrab, zinapoyalari ellik ikkita bolsin. Uy bu­llí nicha tangadan tiklansin. Tushunarlimi?

Mix yo‘q-ku... Mixsiz ish bitmaydi. Tashib borishga to‘g‘ri keladi.

- Hecham tashib bormaysiz! Mix kerak bolsa, tilla tangalarimdan eritib, tilla mix quy- diraverasiz.

- Tomga tunukani-chi?~ Hech qanaqa tunuka tashimaysiz. Kumush

langalarimdan yasaysiz, zo‘r tunuka chiqadi.Me’mor uy loyihasini chizibdi. Qurilishga

/,urur tangalami tashishga uch ming besh yuz avtopoyezd yollanibdi. Quruvchi ishchilarni joylashtirish uchun to‘rt yuz chodir tiklanibdi.

Ish qizigandan qizib ketibdi. Awal poydevor uchun chuqur kavlanibdi, faqat temirbeton to‘siq qoqish, tosh to‘shash o‘miga chuqur- ni tanga bilan toldiribdilar. Chosh qilib tan­ga bosilgan yuk mashinalari chuqur labiga ketma-ket kelib, qimmatbaho yukini ag‘darib ketaverar ekan. Keyin devor terilibdi: tanga ustiga tanga, salgina qorishma tomizilib, yana tanga bosilar ekan... Birinchi qavat 500 liralik italyan tangalaridan, ikkinchi qavat butunicha amerika dollarlaridan tiklanibdi.

Eshiklar ham tangadan, hafsala bilan yelim- lanib yasalibdi. Keyin derazalar qilinibdi. Ular- ning ko'ziga oyna o'rniga Avstriya shillinglari

38 i.A

bilan nemis markalarini yelimlab, ichkarisidan esa turk bilan shved pullaridan parda osilibdi.

Tom, dudburon, oshxonalar ham tangalar- dan qilinibdi. Mebel, vanna, suv quvurlari, gilamlar, zinaning pillapoyalari, yertoladagi panjaralar, hojatxonalar ham, xullas, hamma anjom tangadan yasalibdi. Hammasi tanga, nuqul tangadan!..

Janob Tanganetti kechquryinlari tag‘in ishchilardan birortasi cho<ntagidami, bosh- moglning tagidami tangalarimdan o‘marib chiqayotgan bolmasin, deb, ishdan qaytayot- ganlarning hammasini tintuv qilar ekan. Hatto ularning og‘zini ham ochib ko'rar ekan, rost- da, aytib bolmaydi, rupiya, piastr, peseta tan- galarini til tagiga tashlab o‘tish hech gap emas.

Uy bitgandan so‘ng ham xirmon-xirmon tan­ga ortib qolibdi. Janob Tanganetti ortgan tan- galarni, kerak paytda sanashga oson bolsin deya, o‘rta-o‘rtada torgina yolak qo^ib, yerto la va chordoqlarga bosinglar, deb buyuribdi.

Keyin janob Tanganetti me’mor, ishboshi, ishchilar, yuk mashinalarining haydovchilari, xullas, yollanganlarning hammasiga javob berib, yap-yaydoq sahroda tiklangan bahaybat qasrida yolg'iz qolibdi. 0 ‘ziyam, lekin uymisan - uy ekan! Paqqos puldan - poli ham, shifti ham o‘ng-u chapi ham, orqa-oldi ham, eni-yu bo'yi hamma-hammasi puldan, qayoqqa qaramang: pul, pul, pul... Xonalarga o‘matilgan yuzlab haykallarning barisi tunch, mis yoki nikel tan- galaridan qo^yilgan ekan. Qo^ying-chi, puldan qilinmagan narsaning o‘zi yo‘q.

Janob Tanganettining uyi tegrasida esa bcpoyon, kimsasiz sahro yastanib yotibdi, qay- rrdan boshlanib, qayerga borib tugashini hech kim bilmaydi. Agar janub yo shimoldan shamol lurib qolsa, eshik va derazalarning qopqa- lari ochilib-yopilib, musiqa chalinayotganga o'xshagan tovushlar taralar ekan.

Janob Tanganettining qulog'i o‘tkir, musiqiy (|obiliyati juda zo‘r bolganidan, bu tovushlar- ning qaysi mamlakat tangalaridan chiqayot- ^anini birpasda aniqlab olar ekan.

«Ah-ha, daniya kronlari jingirlayapti, - deb yang- lishmay belgilar ekan. - Ana, bunisi - golland llorinlari, jiringlashidan malum. Mana, bulari - Hraziliya, Zambiya, Gvatemalaning tovushi...»

Janob Tanganetti zinapoyaga qadam bossa ham, yerga qaramayoq poshnasi tagida qaysi mamlakat tangalari g‘ijirlayotganini bilib turar, rhunki faqat ko'zi emas, oyog'i ham tanga ta­il ir ekan. Tanganetti zinapoyadan chiqayotgan- da ko'zlarini yumib olib: «Bu Ruminiya, bulari llindiston, Indoneziya, Islandiya, Yaponiya, .Janubiy Afrika..» deb belgilab boraverar ekan.

Janob Tanganetti, turgan gap, tangadan quyilgan karavotda uxlar, yostiq o‘miga esa marengo degan qadimiy pullarni qo^yib yotar (‘kan. Yuz ming liralik pullardan qo'sh qatim qilib tikilgan choyshablarini esa janob Tanga­netti juda ozoda odam bolgani uchun har kuni almashtirar, kirlanganini avaylab taxlab, temir sandiqqa solib qo“yar ekan.

Janob Tanganetti uyqu oldidan, albatta, bi- rorta kitob o'qir, kutubxonasidagi jild-jild ki-

felsommyola'onckilar mmláaák_______ Á~Ak Él 39

toblar ham besh qit’a mamlakatlari pullaridan sarishta qilib tikilgan ekan.

Janob Tanganetti o‘qimishli odam bolgani uchun bunaqa kitoblarini varaqlashdan sira charchamas ekan.

Bir kuni kechasi janob Tanganetti Avstraliya davlat pul belgilaridan tuzilgan kitobini o‘qib yotganda...

BIRINCHI XOTIMA

Bir kuni kechasi janob Tangible tti eshik taqillayotganini eshitib qolibdi. Shu zahoti- yoq bexato aniqlabdi ham: «Qirolicha Mariya Terezaning qadimiy talerlaridan yasalgan eshik taqillayapti».

Borib qarasa, taqillayotgan eshik rostdan qadimiy talerlardan quyilgan ekan. Qaroqchi- lar kelibdi.

— Joningdan umiding boisa, hamyonni cho‘z!

— Marhamat, janoblar, kirib ko‘ring, men- da hamyon yo‘q. Qaroqchilar uyga bostirib keribdilar. Shu zahoti ternir sandiqni izlashga tushib, eshik-deraza, uskuna-anjomlarga bir qarab qo'yishni xayollariga ham keltirmabdi- lar. Ternir sandiqni topib, shosha-pisha ochib ko'rishsa, unda qanaqadir choyshablar taxlan- gan. Endi bu choyshablarning puldan tikilgan- mi yoki oddiy bo‘zdanmi, qoronglda kim ham biladi. Qaroqchilar uyni tepasidan pastigacha, yertolasiga-cha tit-pit qilib, na biron hamyon, na pul solingan sanoch yo to‘rva topibdilar. Hamma yoqda qanaqadir narsalar xirmon-xir- mon uyulgan-u, lekin nimaligi bilinmas emish. Qa-

40 iÀ JÎIÀ * .t. a ______________________________ jamiRodari

roqchilarga qanaqadir narsa emas, balki aniq pul solingan hamyon kerak ekan, ishonasizmi, shu hamyon janob Tanganettining uyida yo‘q ekan.

Umidlari puchga chiqqan qaroqchilar av- val rosa g‘azablanibdilar, keyin alamlari ke- lib, oldrib-oTtirib yiglabdilar. Axir, yiglamay boladimi, sho'rliklar shunday jazirama sahroni ne-ne azobda kechib kelishsa-yu, bu yerda qolga ilinadigan hech narsa topilmasa! Shun- cha ovoragarchiliklardan keyin yana sho‘ppa- yib qaytaverishadimi endi!

Janob Tanganetti qaroqchilardan ko'ngil so‘rabdi. Bechoralar jàglayverganidan ichlari kuyib ketgan ekan, ularga bir piyoladan muz- day limonad ichiribdi. Qaroqchilar esa chan- qovlarini bosib olgandan keyin yana sho‘r-sho‘r yiglab, ko‘z yoshlarini qaynoq qumlarga oqizib, kelgan yollariga qaytib ketibdilar.

IKKINCHI XOTIMA

Bir kuni kechasi janob Tanganetti eshik taqillayotganini eshitib qolibdi. Shu zahotiyoq bexato aniqlabdi ham: «Qadimiy xabash ta- lerlaridan quyilgan eshik taqillayapti». Pastga tushib borib, o‘sha eshikni ochsa, ikki adash- gan bolakay }àglab turgan emish.

- Iltimos, xayr qiling...Janob Tanganetti jahl bilan eshikni yopib

olibdi. Ammo bolalar yana taqillatibdilar, och- maguncha qo^may, taqillataveribdilar. Oxiri janob Tanganettining rahmi kelibdi.

- Mayli, muhtoj ekansizlar, - debdi eshikni ochib. - Mana shu eshikni sizlarga sadaqa qildim.

Jelsomim IjoLïoncbilar mamUtatida__________ A — X u ÉL 41

Bolalar rozi bolibdilar-u, faqat eshik juda oglr, chunki tilladan quyilgan ekan-da. Lekin bir amallab sudrab ketishsa, puliga sut, non, hatto qahva olsa ham bolar ekan.

Janob Tanganettining uyiga bir necha kun- dan keyin yana ikki bola kelibdi. Tanganetti ularga ham bir eshik hadya qilib yuboribdi.

Janob Tanganettining saxiyligi olamga dovruq bolib, dunyoning hamméf mamlakat- laridan och-yupun odamlar oqib kela boshlab- di. Janob Tanganetti ulardan birortasini ham quruq qaytarmabdi, biroviga 50 chentezimo- lik tangadan qilingan kursi, boshqasiga 100 rupiylik pullardan tikilgan darpardani, xul- las, hammaga duch kelgan narsani tutqazib yuboraveribdi. Bir yildan keyin uy ship-shiy- dam bolib, tom hadya qilinibdi, tom ketgandan keyin navbat o‘n ikkinchi qavatga kelibdi. Unda keyin o‘n birinchi qavat...

E, xullas, janob Tanganettining uyi oldida dunyoning turli-tuman burchaklaridan kelgan tumonat odam, navbatning oxiri ko'rinmaydi, yana uzilmay gurros-gurros kelib turishibdi.

Janob Tanganetti rasamadi bilan ularning hammasiga ko‘mak beribdi, uyi esa kun sayin pasayib-kichrayib boraveribdi. 0 ‘n ikkinchi qa- vatdan keyin o‘n birinchi, undan so‘ng o'ninchi, sakkizinchi... birinchi... Oxiri, poydevorni ham ehson qilgandan kejân janob Tanganetti cho- dir tiklabdi-da, bir sahroyi badaviyga o'xshab Xudo berganiga qanoat qilib yashay boshlabdi.

Bunday yashash yaxshi, nimasini aj tay, yax- shidan ham yaxshi, e-e, nihoyatda yaxshi ekan!

A—k é l 43

UCHINCHI XOTIMA

Janob Tanganetti puldan bosilgan kitobini o'qib yotib, to'satdan kitobning bir varag“i sox- ta pul ekanini ko'rib qolibdi. Qay goVdan pay- do bolgan ekan? Balki soxta pul faqat shu bitta cmasdir, y ana topilar? Janob Tanganetti shub- haga tushib, boshqa kitoblarini ham birma-bir varaqlab, yana o“n ikkita soxta pul topib olibdi.

- E-voh uyning devori, eshiklari, pardalari, zinapoyalaridagi tangalar orasida ham soxtasi bolsa-ya! Tekshirib chiqishim kerak!

Oldin aytdim-ku, janob Tanganetti nihoyatda sezgir, bilimdon odam edi, deb. Mana shuning uchun ham u uyimning qayeridadir, qay bir bur- chagida, tomidami, devoridami, eshiklardami, pardalardami, hojatxonadami, ishqilib, biron joy- larida soxta tangalar borligini ko'nglim sezib tu- ribdi-ya, degan o^da o‘z kayfiyatini rasvo qilibdi.

Keyin u yeng shimarib soxta tangalarni qidi- rishga tushibdi. Awal tomni ko‘chiribdi. Keyin qavatma-qavat buzib, pastlab kelaveribdi. Sox­ta tangalar kam chiqibdi-yu, ammo topilgani janob Tanganettini rosa quvontirar ekan:

- Ha-a, mana, taniyman; buni hu falonchi ñribgar bergan edi-ya! Janob Tanganetti tan- galarini nomma-nom bilar ekan. Soxta tangalar ko‘p emas, chunki janob Tanganetti pul bilan ish ko'rganda nihoyatda sinchkov va batar- tib bolar, ammo odamning xayoli bir narsaga chalg'ib ketishi mumkin, ana shunday pablar firibgarlar firib berib qolgan ekan.

Janob Tanganetti oxirida uyni butunlay bu­zib, bolaklarini alohida-alohida taxlab, yana ku-

mush, tilla tangalar xirmoni ustiga otirib olib- di. Yangi uy qurishni xayoliga ham keltirmabdi. Endi qizigl ham yo‘q ekan. Ammo shuncha pul- ning bekor yotgani rosa alam qilibdi. Boshqa iloji yo‘q, nima qilishini bilmay, g‘azabdan ko'karib, pul xirmonining ustida indamay otiraveribdi. Ko'p otirganidanmi yo kuyinganidanmi, ish- qilib, kun o'tgan sayin kichrayib, tobora kichra- yib, oxiri tanga xirmonning ustidéf boshqa tan- galarga o deshagan tangaga aylanib qolibdi. Yo‘q, o'xshamagan, soxta tanga ekan. Uning pulini olib ketishga kelgan odamlar hamma tangalami yiglshtiribdilar-u soxta tangani boshimizga ura- mizmi, deb sho'rlikni sahroga otib yuboribdilar.

44 ¡A jílÁ * -t.*__________________________ JamiRodari

'TOlUJMSílül

Jarvoe> Tarv^arve-ttiairvs, u ¡&,a -tilar\cKi ai^o-Pasi^a kir^an seKr-

c,ar kaiv>pir keli&, ur\dar\ sadaaa so'raydi. Jar\o& Tary=,ar\e-t-ti

urvi Quvlae. yue-oradi. SeKr^ar kaivipir &urvdar\ e,‘azae>lar\i& Tarv=iar\e-ttir\irvs, u ir\i Kaiv»,

uyda<3,i r\arsalarini Katv», Ka-tto ovaa-tlarini Karv» -tillaba

aylarvtiri& QO^adi.Jar\o& Tarv^arvetti

ooKIikdarx oTib ke-tadi.

SURNAYCHI VA AVTOMOBILLAR

Bor ekan-u yo‘q ekan, bir sehrgar surnaychi l)o‘lgan ekan...

Ha-ya, bu ertak juda eski, uni hamma bi- ladi. Shahami sichqon bosgandan keyin bir bola sehrli surnayni chalib, hamma sichqonni rrgashtirib borib, daiyoga cholctirib yuborgani haqidagi ertakni eshitgansiz, albatta. Shahar hokimi sehrgar sumaychini mehnatiga yara- sha taqdirlamaydi, bundan surnaychining jahli chiqib, shahardagi hamma bolalarni o‘ziga er- gashtirib ketib qoladi.

Men aytmoqchi bolayotgan ertak ham sur­naychi haqida. Balki bu ham o‘sha sumay- chining o‘zi, balki boshqasidir.

Eshiting-chi...Bu gal shahami avtomobillar bosibdi. Hamma

yoqda avtomobil, ko‘chalar, maydonlar, yolak- larda ham, xullas, qayoqqa qarama - avtomo­bil, yengili ham, og'iri ham, kaltasi ham, uzuni ham... Ba’zilari kemaga o‘xs hagan bahaybat, ba’zilari qutichaday. Avtobuslar, yuk mashi- nalar, ag‘darma mashinalar, tirkamali mashi- nalar, furgonlar. Ba’zilari vazminligidan zo‘rg‘a yuradi, yurganda tumshuqlari vang‘illab, duch kelgan narsaga urilib ketadi. Qanoti pachoqlari ham bir talay. Mashinalar shu qadar tiqilib ketgan ekanki, ba’zilari turgan jojddan siljiyol- mas ham ekan, chunki yuradigan yo'llari ham, boradigan manzillari ham boshqa mashinalar

46

bilan band - hamma yoqni mashinalar egal- lagan, shuning uchun bir joyda qotib qolish- ga mahkum ekan. Shunday bolgandan keyin odamlar faqat piyodayurar, lekin piyoda yurish ham koni azob, yurishga yol bolmagandan ke­yin, mashinalarning tagidan emaklab, ustidan oshib, oralaridan suqilib o‘tib, bir amallab manzilga yetishar ekan. Ertalabdan Igechgacha mashinalar orasida har xil oh-voh, dod-voylar eshitilib turar, bularning hammasi odamlarga tegishli ekan.

«Voh!» degan tovush eshitilsa, bilingki, bir sho'rlik mashinaning qanotiga kalia qo^ib, pe- shonasini g'urra qilgan.

«Oli!» degan qo‘sh tovush eshitilsa, biling­ki, mashina tagidan emaklab o'tayotgan ikki kishining boshi to‘qnashib ketgan.

Oxir-oqibat, ana shunday azoblar odamlar- ning qonini qaynatib yuborganiga ajablanmasa ham boladi:

— Bu qanaqa bema’nilik? Juda jonga teg- di-ku!

— Ahvolni tuzatmasa bolmaydi!— Nega shahar hokimi chorasini topmaydi?Bunaqa shikoyatlami eshitgan shahar

hokimi esa o'zicha: «0“ylashga-ku o'ylayapman. Kunduzi ham, kechasi ham chora izlayman. Dam olish kunlarim ham o^lashga ketyap- ti. Nima qilay, topolmayapman-da chorani. Nima qilishni ham, nimadan boshlashni ham, boshlashni qanday o“ylashni ham bilmayman. Bolmasa-ku, kallam uncha yomon ishlamay- di...» deb g\ildirab qo'yar ekan.

Bir kuni shahar hokimini yo'qlab qandaydir hir g'alati bola kelibdi. Egnida po'stak kamzul, oyoglda yog‘och boshmoq, boshida ko le tasma sirilgan qalpoq, o‘zi sumaychiga juda o'xshab ketar emish-u, lekin surnayi yo‘q. Shahar hokimining qabulxonasiga kiray desa, soqchi o'tkazmabdi.

— Jo‘na! Senga ko‘zi uchib turgani yo‘q, sur- nayingni tinglashdan boshqa tashvishi ham boshidan oshib yotibdi.

— Men surnay chalishga kelganim yo‘q.— Unda nimaga boshni qotirasan? Nimaga

kelding o‘zi?— Hokimni tashvishdan qutqarmoqchiman.

Unga aytsangiz: men shahami avtomobillar- dan tozalash yolini bilaman.

— Nima?! Sen-a?! Menga qara, bunaqa hazil uchun naq tumshuglngga solmasimdan, tez- roq tuyoglngni shiqillat-chi!

— Hokimga aytib ko‘ring! Bir martagina! Ke- yin pushaymon bolmaysiz.

Surnaychi yalinavergandan keyin, soq­chi chiday olmay, hokimning oldiga o'tkazib yuboribdi.

— Salom, oliyjanob hokim!— Kimga oliyjanobman, kimga esa yo‘q. Oliy­

janob bolardim, qachonki...— Shahami avtomobillardan tozalasangiz!

Shuning yolini men bilaman.— Sen-a? Kimdan o'rganding? Yo kallangda

shoxing bormi?— Gap kimdan o‘rganganimda emas, bir uri-

nib ko'ray, maylimi? Sizdan nima ketdi. Agar

JelsomhtoJola'oncíñlarmmláatida__________ É, 47

48 TamiRodari

bir-ikkita shartlarimga rozi bolsangiz, ertaga avtomobillar tashvishidan butunlay qutulasiz.

— Qiziq... Xo'sh, qanaqa shartlar ekan?— Ertadan boshlab shahringizning markaziy

maydonini bolalarga bo‘shatib, u yerda halin- chak, sirpanchiq uchadigan joy, tomoshaxo- nalar qurib berasiz.

— Markaziy maydongami?— Ha, markaziy maydonga!— Boshqa hech narsa kerak emasmi?— Hech narsa.— Unda qolni tashla! Kelishdik! Qachon

boshlaysan?— Hoziroq, janob hokim...— Unda, paysalga solma! Boshlayver!Bola ham paysalga solmay, shu zahoti qo *yni-

dan bir sumay chiqaribdi-da, shu yeming o‘zi- da - hokimning qabulxonasidayoq sho'x bir kuyni chalib ko‘chaga, ko'chadan daiyoga qa- rab yol olibdi. Ana shunda...

— Hoy, qaranglar! Manavi mashinaga nima boldi? 0 ‘z-o‘zidan yurib ketdi-ya!

— Iya, manavisi ham!— Hey, meniki-ku bu! Kimdir o‘g‘rilab

ketmoqchimi? Hoy, to'xta, ushla o‘g‘rini!— E, o‘g£ri-po‘g‘ri yo‘q, ko‘rmayapsanmi,

mashinalar o‘z-o‘zicha yurib ketyapti.— Tezligini oshiiyapti!.. Hammasi ketib qol-

yapti!— Muncha shoshishmasa?— Hoy, mashinajonim, to'xta, to'xta! Qajrt

orqangga, deyapman! Shahardagi hamma mashinalar motorlarini o'zlari yurgizib, sig-

'oncfrilar mnnlaitatida______ Él 49

iimI u sirenalarini chalib, vang‘ir-vung‘ir vahi- nin bilan quloqlarni batang qilgancha birdan luvxlan jilib, yoliga tushibdi. Hammasi o‘z lioHliicha, o‘z ixtiyori bilan, birortasining ichida huydovchisi yo‘q ekan.

hr kin shaharni qoplagan bu vahimali su- i mining ichida, agar yaxshilab quloq solsangiz, l»)la chalayotgan sumayning ingichka, sho- ilnn kuyi ham eshitilib turar ekan...

BIR1NCHI XOTIMA

Mashinalar daiyoga qarab yol oladi. Sumay-• hi ko'prik yonida turib, surnayini chalavera- <11. ehalaveradi... Ko‘prikka g‘irt tasodif bilan uhahar hokimining mashinasi birinchi chiqqan « kan, sumaychi kuyni sal o'zgartirsa, ko‘p- i ik shart qulab tushibdi. Shahar hokimining mashinasi suvga ag'anab, girdobga g‘arq bolib-• li Ikkinchi mashina ham shunday qismat- K,a duchor bolibdi, keyin uchinchi mashina, l(»‘itinchi, beshinchi... xullas, hamma mashi-i ialar awal xuddi vidolashayotganday oxirgi marta motorlarini guvillatib, girdobga choldb kctaveribdilar.

Mashinalardan bo'shagan ko‘chalami shu /.ahoti bolalar egallab olibdi. Hammasi o'zida vo‘q xursand, quvlashmachoq, koptok o^in <|i/ib ketibdi. Qizlar qo‘g'irchoqlarini aravacha- larga o‘tirg‘izib sayr qildirgan, o‘g‘il bolalar ve- losiped uchirgan...

Lekin kattalami g‘am bosibdi. Yoqalarini yirtib, ayyuhannos solib, u yoqdan bu yoqqa

50 J j№ ^ . JanmRqdari

chopibdilar, o‘t o ‘chiruvchilarga, mirshabxona- ga sim qoqib, darhol tartib o'rnatilishini talab qilibdilar.

— Nega bu savdoyini hech kim tiyib qo^may- di. Hoy, ushlanglar uni! Jin ursin! La’nati sur- nayini o‘chirsin!

— Hokimimiz ham aqldan ozganga o'xshaydi! Shunday ajoyib mashinalarni yo‘qotishga rozi boladimi-ya! *

— Katta pulga oigan edik-da!— E-voh, xonavayron boldik!— Bunaqa hokim kerak emas! Iste’foga

chiqsin!— Surnaychi yo'qolsin!— Mashinamni qaytarib beringlar!Odamlar ichidan eng botirlari surnaychini

tutib olish uchun unga tashlanibdilar-u, ammo uddasidan chiqolmabdilar. Chunki ular bilan surnaychining o'rtasida bir devor paydo bolib, yolni to‘sib qo'yibdi. Esi teskari bolgan odam­lar devorni behuda mushtlab, tepkilab, bekorga holdan toyganlari qolibdi. Surnaychi esa so‘ng- gi mashinaning ham girdobga yutilishini kutib turibdi-da, keyin bir sakrab o‘zi ham daryoga tushibdi, narigi qirg'oqqa suzib otgandan ke­yin, o‘girilib hammaga ta’zim qilibdi-da, birdan g‘oyib bolibdi.

IKKINCHI XOTIMA

Mashinalar daryoga tumaqator bolib borib, xuddi vidolashayotganday oxirgi marta tovush berib, birin-ketin choldb ketaveribdi. Eng oxi-

jaimtmo ¡Jolo'mchilar mmMaák_______ tk 51

i i shahar hokimining mashinasi cholcibdi. Bu pnytda esa shahar markaziy maydonini bo- liilnr egallab oigan, ulaming quvonchga tola, (nrungdor qiyqiriqlari mashinalaridan ayrilgan oclamlaming achchiq yig‘i-sig‘ilarini eshittir- muy qo'ygan ekan.

Nihoyat, bola sumay chalishni to^xtatib, boshini ko'tarib qarasa, olomon, oldida shahar hokimi boshchi, g‘azab bilan ustiga bostirib ke- Inyotgan ekan.

- Qalay, ishimdan rozi boldingizmi, janob?- Hozir qanaqa roziligimni ko‘rasan! Bu

mnshinalarning har biriga qanchadan pesho- iim teri, qanchadan pul ketganini bilasanmi?I lt\ topgan chorangdan o'rgildim! Shu ham ish boldimi?

- Axir, men... 0 ‘zingiz...- Glrt zararkunanda ekansan! Umrim qamoq-

xonada o'tmasin desang, darrov surnayingni chal-da, mashinalarni suvdan chaqir! Birorta- si, hatto shalogl chiqqani ham qolmasin! Ham- inasi kerak.

- Ofarin! Qoyil! Hokimning umrlari uzoq bolsín!

Bola shahar hokimi aytganday qilibdi. Sur- nayning sehrli kuyiga rom bolgan mashinalar qirg'oqqa qa^ib, yana yollar, yolkalar, da- lular boy lab shaharga kirib, bolalami, ularga c|o‘shib velosiped-u qo'glrchoqlarni ham hay- dab yuborib, o‘z joylarini egallab olibdi. Xullas, shahar yana ilgarigi ahvoliga kelibdi. Surnay- < hi qayoqlargadir ketib, shu bilan dom-darak- siz yo‘qolibdi.