TIBBİ AROMATİK BİTKİLER BİO SAĞLIK VE EKONOMİ
description
Transcript of TIBBİ AROMATİK BİTKİLER BİO SAĞLIK VE EKONOMİ
1
TIBBİ AROMATİK BİTKİLER
BİO SAĞLIK VE EKONOMİ
Uzman BiyologMuslime TANRİSEVENBatı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü
2
İÇERİK Tarihçe Dünya ve ülkemizde “Pazar Payı” Ekonomik değer Bitkisel ürünlerde dikkat edilecek hususlar İkincil metabolitler-ilaç geliştirme Bitkisel kaynaklı ilaçlar-üretimleri Yeni onaylanmış (FDA) bitkisel ilaçlar ve
ekstraktlar Tıbbi Bitkilerin diğer kullanım alanları-Gıda
takviyeleri Problemler Sağlık Bakanlığı Tıbbi Bitki Listesi Yeni hedefler
3
TARİHÇE- BİTKİLERİN KULLANIM ALANLARI
Temel ihtiyaçlar: gıda, giyim, barınma, dini ritüeller (halüsinojenler), avlanma ve öldürme (zehirli bitkiler), tedavi
Geleneksel tıp: Çin, Hindistan (Ayurvedic M.), Mısır- Eber papirus
Kırmızı renkli bitkiler-kan hastalıkları tedavisi
Ciğer otu- karaciğer hastalıkları
4
Tedavi amaçlı kullanımda: özellikle ikincil metabolitler
İkincil metabolitler: birincil metabolitlerden biyosentezle üretim
Doğrudan bitki büyümesi, gelişmesi ve üremesi üzerinde etkisiz
İkincil metabolitler: alkoloidler, terpenoidler ve fenolikler
TARİHÇE- BİTKİLERİN KULLANIM ALANLARI
5
1805- Morfin-bitkiden saf elde edilen ilk farmakolojik aktif bileşik- yapı tayini 1923’te
19 yy: ilaç olarak kullanılan çok sayıda alkoloidin izolasyonu
Atropin: Atropa belladonna
Kafein: Coffea arabica
Kokain: Erytroxxylum coca
6
Efedrin: Ephedra türleri
Morfin ve kodein: Papaver somniferum
Quinin: Cinchona cordifolia Mutis ex Humb.
Salisin: Salix türleri
Kullanımları: Orjinal ya da modifiye formları
7
2001-FABRİCANT VE FARNSWORTH
Etnomedikal kullanım ve modern tıbbın kullanımı arasındaki korelasyon araştırmasında:
72 bitkide elde edilen 88 kimyasal bileşenin modern tıpta kullanımının orjinal Etnomedikal kullanımı ile BENZER olduğu
8
Atropin: antikolinerjik
Kodein: öksürük supresanı (baskılayıcısı)
Efedrin: bronkodilatör
Morfin: analjezik
Özellikle gelişmiş ülkelerde bitki temelli geleneksel tıp yaygın kullanımda
9
WHO VERİLERİ Afrika’da populasyonun %80 i
Asya ve Latin Amerikada populasyonun büyük çoğunluğu
Endüstriyel ülkelerde bitki temelli geleneksel tıp ve fitoterapötikler: komplementer-tamamlayıcı veya alternatif tıp (CAM)
Son 10 yılda kullanımlarında artış
10
BİTKİSEL ÜRÜNLER-GLOBAL PAZAR PAYI (BİTKİSEL KATKI VE TEDAVİ EDİCİ ÜRÜNLER)
2004 yılında 550 milyar dolar
2008 yılında 900 milyar dolara yükselme
ABD’de BEKLENEN Yaşlı nüfusta artma Tüketicinin genel
sağlık/sağlıklı olma durumunun devam ettirilmesi bilincinin artmasına bağlı olarak;
2015 yılında ABD’de 93.15 milyar dolara ulaşması
11
ÜLKEMİZDE
Gruplar
2012Fark
(1.000$)İhracat(1.000 $)
İhracatMiktar(ton)
İthalat(1.000 $)
İthalatMiktar(ton)
Uçucu yağlar 24.793,89 443,03 18.048,45 513,04 6.745,44
Baharatlar 100.452,32 33.666,05 26.177,75 17.736,07 74.274,58
Diğer Bitki Kısımları (Parfümeride, Eczacılıkta vs. kullanılan) 11.907,67 3.198,91 8.295,40 2.223,31 3.612,27
Alkoloidler 50.567,78 128,78 32.634,03 5,39 17.933,75
Toplam 187.721,66 37.436,77 85.155,63 20.477,81 102.566,03
AlkoloidlerUçucu yağlar elde edilen SON ÜRÜN???
12
EKONOMİK DEĞER Gül yağı
Papatya yağı
Okaliptus yağı
Altıntop yağı
Lavanta yağı
Nane yağı
Biberiye yağı
Kekik yağı
HAM MATERYAL X SON ÜRÜN (KG)
Nigella sativa (A)-30A
Melissa officinalis (B)-12000 (tablet)B
Lavandula officinalis (C)- 2000 (C) kozmetik sanayi
Colchicum autumnale (D)-25000(tablet) Hypericum (toxic)-Hypericine 150.000.000 $/kg
13
ZİNCİR
Taze bitki materyali Kuru herbaÖzüt-ruhAfyon ruhu
EkstraktStandardize ekstrakt
Fitotıpta KullanımSaf madde
14
Gıda katkıları
Tatlandırıcı ajanlar ve baharatlar
Parfüm ve kozmetik sanayi
Farmasötik ve biyolojik ajanlar
Aromaterapi
Standardize bitki ekstraktları
Nutrasötikler/bitkisel çaylar/vitagıdalar
Fonksiyonel gıdalar
15
BİTKİSEL ÜRÜNLERDE YAN ETKİ
Bitkinin içeriğindeki toksik bileşikler
Doz aşımında görülen yan etkiler
Sentetik ilaçlar veya gıdalarla etkileşim gibi bitkiye bağlı yan etkiler
16
BİTKİSEL ÜRÜNLER-DİKKAT EDİLECEK KONULAR
Bitkisel preparatın hazırlanması ve üretimine bağlı yan etkiler:
Bitkinin yanlış teşhisi
Preparatın STANDARDİZE edilmemiş olması Son ürünün GMP koşullarına göre üretilmemiş
olması
Kontaminasyon / Benzer maddelerle tağşişat
Üretim yöntemlerinin yanlışlığı
17
Bitkisel preparat kullanımında artış
İlaç-bitki-gıda etkileşimlerine bağlı oluşan advers etkilerde artış görülmesi
Gıda desteği (?????) olarak piyasaya arz edilen ancak endikasyon belirtilerek pazarlanan ürünleri kullanan kişilerde rapor edilen ölüm vakaları
Piyasada bitkisel ürünlerde yapılan analizlerde beyan dışı sentetik etkin maddelerin belirlenmesi
İLAÇ GELİŞTİRMEDE BİTKİ KAYNAKLI BİLEŞENLERİN ROLÜ
Moleküler modelleme
Sentetik kimya metodları, modifikasyonlar
Doğal ürün kaynaklı bileşenler hala değeri biçilemez kaynaklar
18
19
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PREKÜRSÖRLERİ
Taxus brevifolia- antitümör ilaç Paclitaxel
Yavaş büyüyen bu bitkiden elde edilen ürün piyasa talebini karşılayamıyor
Taxus baccata;’dan yüksek oranda elde edilen 10-deacetylbaccatin Paclitaxel’e dönüştürülmesi (1993-2002)
Bristol-Myers Squibb, ana üretici firma
2002 yılından bu yana Paclitaxel BİTKİ HÜCRE KÜLTÜRÜ ile üretilmekte
20
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PREKÜRSÖRLERİ
Diosgenin; Diorcera türlerinin (Meksika ve ABD) tuberlerinden elde
Oral kontraseptif progesteron üretiminde
Kortizon üretimi için ana ara ürün
Steroid hormon üretiminde önemli
21
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PREKÜRSÖRLERİ
Oseltamivir fosfat
İllium verum Hook.f. meyvelerinden elde edilen shikimic asitten üretim
İnfuenza virüs A ve B nin tedavisinde
Roche: GEO Escherichia coli ‘den tonlarla üretiyor
22
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PROTOTİPLERİ
Sneader: kimyasal ilişkili terapötik ajan serilerinin içinden ilk defa keşfedilen bileşik
Bitkilerden izole Phodophylotoxin, camptohecin, oldukça toksik ve klinik uygulama için suda çözünürlüğü yetersiz
Analogları: etoposide, topotecan ve vepesid
23
2255 kanser klinik denemelerinde taxane ve camptohecin’den ele edilen ilaçların denemeleri
Dünya piyasasında satılan sitotoksik ilaçların %30: paclitaxel, docetaxel(taxan), topotecan ve irinotekan (ebeveyn molekül camptohecin)
24
Guanidin; Galega officinalis L. elde
Klinik uygulama için oldukça toksik
Guanıdinden sentezlenen Metformin:
Tip II diyabet tedavisinde
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PROTOTİPLERİ
25
Atropin; Atropa belladonna antimuskarinik ajan
Antispazmodik, premedikasyonda anestezik etkisi için, bronşiyal sekresyonu azaltmada, bradikardiyi bloke etmede
İpratropium bromide: bronkodilatör-astım tedavisi
Loperamide: antidiyare Methadone:morfin bağımlılığı Pethidine: analjezik
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-İLAÇ PROTOTİPLERİ
26
Farmakolojik problar:hastalıkların biyolojik mekanizmaları hücre içi sinyal mekanizmalarının anlaşılması ile daha iyi ilaç dizaynının sağlanmasında
Genistein; soya fasülyesinden
PKC aktivatörlerinin mekanizmalarının anlaşılmasında
BİTKİ İKİNCİL METABOLİTLERİ-FARMAKOLOJİK PROBLAR
27
2001 YILINDAN BU YANA US FDA TARAFINDAN ONAYLANAN BİTKİSEL KAYNAKLI BAZI İLAÇLAR
Galantamine: alkoloid, Galanhus woronowii Losinsk.
Alzheimer semptomatik tedavisi
Nitisinone: leptospermon’dan elde, Callistemon citrinus (aynı zamanda herbisit)
Trozinomi tip 1 tedavisi-pediatrik hastalık, toksik maddelerin birikimine bağlı karaciğer ve böbrek hasarı
28
Apomorfin: morfin’den elde, 2004 te onay
İnjektabl ilaç, Parkinson hastalarında hipomobilite tedavisinde
2001 YILINDAN BU YANA US FDA TARAFINDAN ONAYLANAN BİTKİSEL KAYNAKLI BAZI İLAÇLAR
29
Tiotropium bromid: atropin analoğu, Atropa belladonna
COPD bronkospazm tedavisinde
Vareniclin: Cytisus laburmum L. dan elde sigara bağımlılığında
2001 YILINDAN BU YANA US FDA TARAFINDAN ONAYLANAN BİTKİSEL KAYNAKLI BAZI İLAÇLAR
30
DEVAM EDEN KLİNİK DENEMELERDE BİTKİSEL KAYNAKLI KİMYASALLAR
Onkoloji, HIV, Hepatit tedavisi, postoperatif ağrı tedavisi (capsaisin), Alzheimer
Faz I, II/III çalışmalarında
Panacos Pharmaceuticals (Watertown MA, USA)
Anesiva (San Francisco.CA, USA)
ChemGenex Pharmaceutical (Menlo Park, CA. USA)
MIGENIX (Vancouver, Canada)
31
Ekstract standardizasyonu / Her bir bileşenin biyolojik aktivitesi
Marker bileşenler-konsantrasyonları
Şeytan tırnağı-Harpogophytum procumbens DC ekstraktı osteoartrit tedavisinde Faz II Klinik Denemesi
Flavocoxid- doğal falavonoid-Scutellaria baicalensis Georgi ve Acacia catechu Willd. “medikal gıda” olarak ABD’de osteoartrit tedavisind reçetelendirilmekte
DEVAM EDEN KLİNİK DENEMELERDE BİTKİSEL EKSTRAKTLAR
32
Standardize Ginkgo ekstraktı- Ginkgo biloba L.-yaşayan fosil
Erken evre Alzheimer tedavisi/ Faz III
Mistletoe; Viscum album L. ekstraktı /akciğer kanseri/FazII konvansiyonel kemoterpiye ek tamamlayıcı tedavi
Sativex; Cannabis sativa L. ekstraktı/ multipl skleroz hastalarında nöropatik ağrı tedavisinde/ FAZ III
33
BİTKİSEL ÜRÜNLERİN DİĞER KULLANIM ALANLARI
Gıda ve gıda katkıları
Tatlandırıcı ajanlar ve baharatlar
Parfüm ve kozmetik sanayi
34
GIDA TAKVİYELERİNE TALEBİN NEDENLERİ
Hastalıkların tedavi maliyetlerinin ve iş günü kayıplarının artması
Yaşam süresinin uzaması
Toplumdaki yaşlı insan sayısının artması
İnsanların kaliteli bir yaşam sürme arzusu
35
GIDA TAKVİYELERİNDE TANIMLAMALAR
Nutrasötikler (nutraceuticals)
Düzenleyici gıdalar (designer foods)
Farmagıdalar (pharmafoods)
Tıbbi gıdalar (medifoods)
Vitafoods
36
Dünyada aktif bileşenlerin izolasyonu, saflaştırılması, standardizasyonu ve ardından belli bitki kısımları ile karışımları “sağlıklı gıda” satısı yapan marketlerde tüketiciye sunulmakta
Bazı kültürlerde ham bitki kısımları doğrudan satışta
İNSAN SAĞLIĞI-İYİ GIDA
37
ABD FOTOLARI REYHAN Dünya piyasasındaki satışlar ekle sayısal
veriler
38
39
40
41
42
GIDA TAKVİYELERİNDE PROBLEMLER
Diyet desteklerinde onaylanmamış bileşiklerin kullanılması
Örnek: “…………………………….with Echineccia” gıda olmakla birlikte etiketinde diyet desteklerinde kullanılan “bağışıklık sistemini destekler” ifadesi yer alması
PROBLEMLER1. Echinecea katkı maddesi olarak
değerlendirilmemekte2. GRAS (generally regarded as safe) olarak
kullanılabileceklerini kanıtlamaya gerek kalmamakta
3. Destek olarak etiketleme ile yapı/fonksiyon iddiasının yapılması
43
44
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ Tıbbi amaçlı piyasaya sürülecek bitkisel
ürünlerin ruhsatlarını vermek
Etkililik, güvenlilik ve kalitesi ile ilgili uyulması gereken usul ve esasları belirlemek amacıyla hazırlanmış Geleneksel Bitkisel Tıbbi ürünler Yönetmeliği 06.10.2010 tarih ve 27721 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir
Kalitesi ve güvenliliği Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanan bitkisel ürünlere ruhsatname verme ve sadece eczanelerde satılmasına izin verilmekte
45
Aesculus hippocastanum L. Alchemilla vulgaris L. Allium sativum L. Aloe ferox Miller Angelica archangelica L. Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng Arnica montana L. Avena sativa L. Borago officinalis L. Calendula officinalis L. Capsella bursa-pastoris (L.) Medikus
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ
46
Capsikum annuum var. annuum L. Capsicum frutescens L. Cassia acutifolia Delile Cassia angustifolia Vahl. Cassia fistula L. Centella asiatica L. Cimicifuga racemosa (L.) Nutt. Cratagus monogyna Jacq.emend.Lindm. Curcuma longa L.(=C.domestica) Curcuma zedoaria Rosc. Cynara scolymus L.
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ
47
Echinacea spp Eluetherococcus senticosus (Rupr.Et Maxim)
Maxim Epimedium sp. L. Eucalyptus sp. Eugenia caryophllata Thunberg Eyrycoma longifolia Jack Ferula sp. Filipendula ulmaria (L.) Maxim Fumaria officinalis L. Ganoderma lucidum
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ
48
Ginkgo biloba L. Glycyrrhiza sp Hamamelis virginiana L. Hargophytum procumbens DC. Ex Meiss. Hedera helix L. Hydrstis canadensis L. Hypericum perforatum L. Leonorus cardiaca L. Matricaria recutita L. Melissa officinalis L. Mamordica charanthia L.
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ
49
Panax ginseng Meyer Papaver rhoeas L. Pinus maritima R. Br. Punica granatum L. Salix L. sp. Sambucus nigra L. Silybum marianum (L.) Gaertner Similax sp. L. Stevia rebaudiana Bertoni Valeriana officinalis L. Vitex agnus-castus L. Viscum album L.
SAĞLIK BAKANLIĞI TIBBİ BİTKİ LİSTESİ
50
2000-2012 yılları arasında 129 bitkisel kaynaklı ürüne Sağlık Bakanlığı tarafından izin
Bunlar arasında dikkati çekenler: Kapsikumlu yakı Passiflora sıvı ekstresi Echinaceae purpurea özü Üzüm çekirdeği ekstresi Enginar ekstresi Sarımsak tozu Soya ekstraktı Stevia rebaudina Bertoni ekstresi Pelargonium sidoides sıvı ekstresi
51
Kapsaisin Nar çekirdek yağı Vitex agnus castus meyve tentürü Ginkgo biloba ekstresi 140 mg Silimarin’e eşdeğer Meryemana Dikeni
Meyvesi kuru ekstresi Nane yağı Kekik yaprağı sıvı ekstresi/çuha çiçeği kökü sıvı
eks. Karaman kimyonu yağı Sarı kantaron ekstresi
52
YENİ AKIMLAR-GELECEK HEDEFLER
Bitkisel kaynaklı ya da doğal diğer kaynaklardan elde edilen ikincil metabolitlerin bir kısmı pazarda önemli yere sahip ilaçlara dönüşmüş durumda
Hammadde/Verim/GMP/Kalıntı/Sertifikasyon Standart stabil kimyasalların saflaştırılması
Farmasötik/Biotech firmalarda; İlaç keşif programları Kimyasal bileşik kütüphanelerinin
oluşturulması
53
MOLEKÜL TANIMLANMASINDA-İZOLASYONUNDA YENİ
TEKNOLOJİLER Geçmişte; Empirik çalışmalar Uzun zaman ve yüksek maliyet, yetersiz
sonuç Günümüzde; Enstrümantel analizde teknolojik gelişmeler: HPLC ve Mass Spektrometrenin bileşimi :LC-
MS Nukleer magnetik Rezonans görüntüleme
Sistemleri:NMR LC-NMR-MS Solid faz ekstraksiyon sistemler+LC: LC-SFE-NMR
54
Bitkisel ekstrakt kütüphanelerinin oluşturulması
Elde edilen ürünlerin Pazar ihtiyacını karşılayabiliyor olması
Ürün yetersizliğinde alternatif üretim yolları; hücre kültürü uygulamaları, GEO, PCF(bitki hücre fermentasyonu)
Ürünlerin patentlerle korunması
MOLEKÜL TANIMLANMASINDA YENİ TEKNOLOJİLER
55
Etnobotanik ve etnomedikal çalışmalar
Üniversite-Kamu Araştırma Kurumları-Özel sektör işbirliğinin sağlanması
Üreticiden- son ürüne GMP
56
KAYNAKLAR Salim A.A. vd.,Drug Discovery From Plants Kumari vd. 2011 http://www.pureorg.com/news/?12_56.html Kerman S., Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Bakış
Açısıyla Bitkisel İlaçlar Heywood V. Medicinal and Aromatic Plants as a Global
Resources Barbieri C., Medicinal and aromatic plants legislation
in the European Union, Italy and several of its regionsy, Natural Product Research, 2013 Vol. 27, No. 17, 1576–1582
Mathe A. Medicinal and Aromatic Plants/Soils, Plant Growth and Crop Poduction Vol II
Karakaya S., Fonksiyonel Gıdalar ve Destekler
57
Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma Yönetmeliği Gupta V.K.,Medicinal Plants:Phytochemistry,
Pharmacology and Therapeutics, 2010 DAYA PUBLISHING HOUSE Delhi - 110 035
Industrial use of Medicinal and Aromatic Plants (MAPs), Athens Program – Course UPM 30
Craker L. E., Medicinal and Aromatic Plants—Future Opportunities, Issues in new crops and new uses. 2007. J. Janick and A. Whipkey (eds.). ASHS Press, Alexandria, VA.
Health and Wealth From Medicinal Aromatic Plants, FAO Booklet 2012
Trade In Medicinal Plants, FAO, Raw Materials, Tropical and Horticultural Products Service, Commodities and Trade Division, Economic and Social Department, Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome
KAYNAKLAR