Səyyarə Məmmədova

TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNİN

KİTABXANALARINDA KÜTLƏVİ TƏDBİRLƏR

VƏ TƏBLİĞAT FORMALARI

(Metodik vəsait)

-BAKI-2015

Müəllif: Məmmədova Səyyarə Nazim qızı

Redaktor: İsmixanova Tamilla Əşrəf qızı

Səyyarə Məmmədova. Təhsil müəssisələrinin kitabxanalarında kütləvi tədbirlər və

təbliğat formaları.- Bakı: Nərgiz, nəşriyyatı.- 2015. - 112 s.

Kitabxana cəmiyyətdə elmin və mədəniyyətin inkişafında,

təhsil və tərbiyənin keyfiyyətinin müasir tələblər səviyyəsinə

yüksəldilməsində müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.

Məktəb kitabxanaları təlim-tərbiyə və təhsil mərkəzidir.

Özündə universal, elmi, tədris funksiyalarını birləşdirən

məktəb kitabxanaları tədris müəssisələrinin struktur bölməsi

olmaqla təlim-tərbiyə işinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə,

böyüməkdə olan nəslin fəal həyata hazırlanmasına xidmət

edir.

Tərtib etdiyimiz bu vəsait məktəb kitabxanasının iş

planında icrası nəzərdə tutulan əsas tədbirlər haqqındadır.

2015850079

742000000T

© «Нярэиз», 2015

Kitabxanada həyata keçirilən fərdi və

kütləvi tədbirlər

Şagirdlərə, müəllimlərə, bütövlükdə məktəb kollektivinə

kitabla xidmət etmək ümumtəhsil məktəbi kitabxanasının

əsas iş prinsipidir. Tədris edilən fənlərin daha yaxşı

mənimsənilməsi və biliklərin əlavə olaraq möhkəmləndiril-

məsi məqsədi ilə kitabxana şagirdlərin sistemli və məqsədli

mütaliəsinin təşkil edilməsində əsas rol oynayır.

Məktəb kitabxanası ilkin olaraq şagirdlərin yaş xüsusiy-

yətlərini nəzərə almaqla onların oxu maraqlarını öyrənib,

mütaliəsini istiqamətləndirməli, onlarda tədris olunan fənn

proqramına uyğun kitabı sevmək və ona qayğıkeş münasibət

bəsləmək hissini aşılamalıdır. Kitabxanaçının pedaqoji

fəaliyyətinin müvəffəqiyyəti onun oxucu marağına uyğun

fəaliyyətindən çox asılıdır. Kitabın təbliğ və tövsiyəsinə

yaşlarından asılı olmayaraq bütün oxucuların ehtiyacı vardır.

Buna həm ilk dövrlərdə kitab seçməkdə nisbətən aciz olan

kiçik yaşlı məktəblilər, həm də mütaliə dairələri daha geniş

olan orta və yuxarı yaşlı şagirdlərin də ehtiyacı vardır.

Kitabxanaçı öz işində bunları nəzərə almalıdır.

Mütaliənin geniş ictimai məzmun kəsb etdiyi bir şəraitdə

ədəbiyyatın kütləvi təbliğat formasına müraciət etmək daha

vacib sayılır. Bu baxımdan müxtəlif yaş qruplarına bölünən

oxucuların daha çox müraciət etdiyi məktəb kitabxanalarında

ədəbiyyatın kütləvi təbliğatına geniş yer verilir. Kütləvi

təbliğat işlərinin əsas məqsədi istifadəçilərə mütaliənin

gözəlliyini göstərmək, onlara kitabı sevməyi öyrətməkdir.

Çünki, məhz kütləvi tədbirlər vasitəsilə ədəbi əsərlərin

məzmunu və hadisələrin emosional əhəmiyyəti oxucular üçün

açılır. Biz kütləvi tədbirlər vasitəsilə sübut etməliyik ki,

mütaliə estetik zövq verə bilər, kitabla ünsiyyət insanın

qarşısında geniş ənginliklər açmağa qadirdir. Kitab və

mütaliə əvəzolunmaz bilik və məlumat mənbəyidir və kitab

həqiqətən də tez-tez insanın dostuna və məsləhətçisinə çevrilə

bilir. Kütləvi tədbirlərin təşkili kitabxanaçıdan yaradıcı və

qeyri-standart yanaşma tələb edir. Kütləvi tədbirlər kitab-

ların, elektron nəşrlərin və digər çap məhsullarının oxucuya

çatdırılmasında böyük rol oynayır. Hər bir kütləvi işin

məzmununda kitab durur. Kitabxanada həyata keçirilən fərdi

və kütləvi işlər 2 əsas funksiya daşıyır: 1.Məlumat

funksiyası-oxuculara müəyyən biliklərin verilməsi;

2.Tərbiyəvi funksiya-oxucularda yaradıcılıq vərdişləri, təşəb-

büskarlıq, təşkilatçılıq, kollektiv fəaliyyətdə iştiraka maraq

yaradılması və bu cəhətlərin inkişaf etdirilməsi.

Məktəb kitabxanalarında kütləvi tədbirlərin keçirilməsinə

hazırlıq zamanı yadda saxlamaq lazımdır ki, qarşıya

qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün müəyyən olunmuş tələblər

mövcuddur və onlara mütləq əməl etmək lazımdır.

Məqsəd istiqaməti - konkret məsələlərin qoyuluşu,

müəyyən olunmuş oxucu qrupu ilə işin məqsədinin təyin

olunması şərtləri, tədbirin məzmunlu idarə olunması.

Oxucu istiqaməti - gözlənilən auditoriyanın nəzərə

alınması, tədbirin əhəmiyyətlilik dərəcəsi, onun keçirilməsinə

iştirakçıların cəlb olunması, iştirakçıların əməkdaşlığı və s.

Ad seçilməsi - kütləvi tədbirinin adının seçilməsi, onun

formasının müəyyən edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Tədbirin adı oxucular üçün mövzu haqqında ilkin təsəvvür

yaradır, reklam əhəmiyyəti daşıyır (tədbirdə iştiraka təşviq

edir), metodik xüsusiyyətləri haqqında məlumat çatdırır. Ad

seçilən zaman sitatlardan, pafoslu sözlərdən və s. istifadə

edilir.

Yer, vaxt və keçirilmə müddəti - ən ideal variant

kitabxananın kütləvi tədbirin keçirilməsi üçün xüsusi binaya

sahib olmasıdır. Belə imkan olmadıqda tədbir oxucuların və

iştirakçıların sayı nəzərə alınaraq məktəbin digər otaqlarında

və ya akt zalında həyata keçirilir.Tədbirin həyata keçirilmə

zamanı iştirakçılar və qonaqlarla razılaşdırılır. Sistemli

kütləvi tədbirin təşkili oxucu qruplarının yaş və hazırlıq

səviyyəsindən tədbirin formasından, çatdırılacaq mövzuların

xarakterindən asılı olaraq müəyyən edilir. Məsələn, orta və

yeniyetmə yaşlı oxucular üçün keçirilən mühazirə 45-50

dəqiqə, söhbətlər15-20 dəqiqədən çox aparılmamalıdır.

İllüstrasiyalı kitab sərgilərinin müddəti 2-3 həftədən artıq

olmamamlıdır. Tematik gecə və bu qəbildən olan tədbirlər

1,5-2 saat uzadıla bilər. Kütləvi tədbirin aparıcısını, iştirakçı

və qonaqları proqramın gedişatı haqqında qabaqcadan

xəbərdar etmək azımdır.

Çıxış edənlər və təşkilatçılar - kitabxanada təşkil olunan

kütləvi tədbirlərin təşkilatçıları və çıxış edənlər əsasən

kitabxanaçı, fənn müəllimləri və şagirdlər olur. Onların

köməyi ilə kütləvi tədbirə hazırlıq və oxucu maraqlarının

öyrənilməsi həyata keçirilir. İri miqyaslı tədbirlərin

keçirilməsi zamanı təhsil və mədəniyyət işçiləri, məktəbdə

tərbiyə işləri üzrə müavin (təşkilatçı), uşaq və gənclər

birliyinin rəhbəri, valideyinlər, pedaqoji kollketivin digər

üzvləri də işə cəlb olunur.

Təbliğat reklamı – kütləvi tədbirin uğurla həyata

keçirilməsi təbliğatsız mümkün deyil. Təbliğat formaları –

reklam, elan, dəvətnamələr, afişa, divar qəzeti ilə

məlumatlandırma və s.-dir. Məlumat və elanlar lakonik, eyni

zamanda yetərincə informasiyalı, aydın və əhatəli olmalıdır.

Həmçinin, onlar təlim-tərbiyə və mütaliə mədəniyyəti

çərçivəsində yazılmalıdır. Dəvətnamələrin üzərində tədbirin

həsr olunduğu mövzuya aid tövsiyə olunan ədəbiyyat

siyahıları və ya tədbir həsr olunmuş müəllifin yaradıcılığı

haqqında məlumat verilə bilər. Eyni zamanda seçilmiş

mövzunu kitabxananın görünən yerlərində də oxşar

məlumatlar yerləşdirilməsi məqsədə uyğun hesab olunur.

Oxucu auditoriyasının formalaşdırılması - kitabxanada

keçirilən kütləvi tədbirlər hazırlıq səviyyəsinə və aktivlik

dərəcəsinə görə müxtəlif qruplardan olan oxucuları fərqli

maraqlar ətrafında toplaya bilir. Son dövrlərdə sərbəst

ünsiyyət yönümlü kütləvi tədbirlərin əhəmiyyəti artmaqdadır.

Buna görə də belə tədbirlərin gedişatında oxucu hazırlığı

əhəmiyyətli rol oynayır. Bu baxımdan iştirakçı seçimində

onun şəxsi keyfiyyətlərini və potensialını, ünsiyyət

səviyyəsini, mədəni nitq qabiliyyətini, bədii zövqünü nəzərə

almaq lazımdır.

Kütləvi tədbir keçirilən zaman istifadə olunan materiallar

əhval ruhiyyəyə təsir etməli, həyəcanlandırmalı, ünvanlı və

müəyyən olunmuş mövcud şərtlərə uyğun formada həyata

keçirilməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, geniş oxucu kütləsi cəlb

edilsin və hər kəs aktiv iştirak etsin. Kütləvi tədbir təşkil

olunarkən oxucuların yaş və psixoloji xüsuisyyətləri də

nəzərə alınmalıdır. Məsələn, məktəblilərə həyatı oyunla

tanıtmağa çalışmaq xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu zaman

kiçik yaşlı uşaqların yaddaşının möhkəmləndirilməsi, diqqət

və qavrayışın, emosiyaların inkişaf etdirilməsi, yaşıdlarıyla

yarış mühitinin yaradılmasına və s. diqqət etmək vacibdir.

Nəhayət onu demək olar ki, kitabxanada keçirilən kütləvi

tədbirin əsas mahiyyəti onun mütaliə və mütaliənin təbliği ilə

bağlılığıdır. Ona görə də hansı mövzuda və formada

keçirilməsindən asılı olmayaraq hər bir kütləvi tədbir ilk

növbədə kitabın və mütaliənin təbliği istiqamətində

aparılmalıdır.

Kütləvi tədbirin keçirilməsinə hazırlıq mərhələsi. Kütləvi

tədbirə hazırlıq və keçirilməsi onun formasından asılı

olmayaraq bir neçə mərhələdən və əməliyyatdan ibarət olur.

Kitabxanaçı mövzunu seçməli, auditoriyanın tərkibini,

tədbirin keçirilmə məqsədini təyin etməlidir. Bundan sonra

işin bütün mərhələlərini və istiqamətini əhatə edən plan

tutulur. Bura daxildir:

-Vaxt seçilməsi, ssenarinin yazılması, komandanın

formalaşdırılması, iştirak edənlərlə görüş, tədbir haqqında

informasiyanın hazırlanması.

- hazırlıq mərhələsi:

- kitab sərgilərinin təşkili, ədəbiyyat xülasələrinin keçiril-

məsi, iştirak edənlərlə hazırlıq, rekvizitlərin hazırlanması.

-tədbirin keçirilməsi:

-yekun mərhələ: məktəblilərlə və müəllimlərlə tədbirin

müzakirə edilməsi, çıxışların yazılması, hesabat, albom və

çağırışların hazırlanması.

Kütləvi tədbirin keçirilmə texnologiyası.

Kütləvi tədbirlər kitabxana işinin effektiv formalarından

hesab olunur. Məhz tədbirlər sayəsində kitabxanaçı özünü

yaradıcı şəxs və öz işinin peşəkarı kimi göstərir, kitab və

mütaliəyə cəlb edərək oxucuya təsir edir. Kütləvi tədbirlərin

keçirilməsi sayəsində qazandığı təcrübə kitabxanaçıya

kommunikativ və konstruktiv təcrübə və bacarıqlarını, peşə

ustalığını inkişaf etdirməyə imkan verir. Açıq kütləvi tədbir

metodik tədbirlərdə, seminar və kurslarda təcrübə mübadiləsi

zamanı kitabxanaçının peşə ustalığının və təcrübəsinin

yoxlanılmasında mühüm rol oynayır. Onu da qeyd etmək

lazımdır ki, kütləvi tədbirin təşkili və hazırlanması o qədər də

asan iş deyil. Bu işin uğurla həyata keçirilməsi bir çox

amillərdən asılıdır və bunları hər bir kitabxanaçı mütləq

bilməli, nəzərə almalı və əməl etməlidir. Məsələn, hər bir

seçilmiş tədbir forması mütləq keçirilən tədbirin məzmununa

cavab verməlidir.

Kütləvi tədbirin tərtibatında hazırlıq zamanı istifadə

olunan üsul və vasitələr, keçirilmə forması, mövzu istiqaməti,

yaş həddi, əhatəlilik də vacib şərtlər sayılır. Kütləvi tədbirin

keçirilməsinin təşkili və hazırlığı üç əsas mərhələdə

planlaşdırılarsa o zaman daha uğurlu olar:

1.Hazırlıq mərhələsi

Mövzunun seçilməsi, məqsəd qoyuluşu, auditoriyanın

təyin edilməsi.

Planın tutulması.

Tədbirin quruluşunun və məzmununun müəyyən

edilməsi.

Ədəbiyyatın seçilməsi və əldə olunması (lazım gələrsə

digər kitabxanalardan alınması)

Tövsiyə siyahısının tərtib edilməsi

Metod və üsulların müəyyən olunması

Ssenarinin hazırlanması

Didaktik və çağırış materiallarının hazırlanması, atribut

və rekvizitlər.

Əyani vəsaitlərin, plakat və s. hazırlanması

Mövzu üzrə, söhbət, icmal, mühazirə keçirilməsi.

İştirakçıların müəyyən olunması

Tapşırıqların hazırlanması və bölgüsü, şərtlərin və

qaydaların izahı və ya rolların bölüşdürülməsi.

Mükafat və prizlərin müəyyənləşdirilməsi

Yerin, vaxtın və keçirilmə tarixinin təyin olunması

Rəhbərliklə razılaşdırmaq

Təşkilati məsələlərin həlli

2. Korreksiya (düzəliş) mərhələsi

Kitab sərgisinin təşkili

Tərtibatın hazırlanması

Avadanlığın və texniki vasitələrin yoxlanılması və

hazırlanması

Məşq, ssenaridə düzəlişlər, böyük məşq

Elan

Tamaşaçıların və qonaqların dəvət olunması

3.Əsas mərhələ

Otaq və ya zalın tərtibatı

Avadanlıqların və texnikanın qurulması

Tədbirin keçirilməsi

Bağlanışın keçirilməsi (elan edilməsi) .

Kütləvin tədbirin əvvəlcədən təhlil olunması, ssenarinin,

rolların, sualların və s. məktəb kollektivi ilə, əməkdaşlar və

qonaqlarla müzakirələr aparılması da tədbirin uğurlu

olmasında əhəmiyyətli hesab olunur.

Ssenarinin hazırlanması və tərtibi: Tədbirin keçirilməsin-

də ssenarinin hazırlanması çox vacib yer tutur. O bütün mər-

hələləri dəqiqliklə planlaşdırmağa və onların məntiqi əla-

qəsini, qoyulmuş məqsədin əldə olunması üçün üsul və yol-

ların düşünülməsini, kitabxana sisteminin effektiv istifadə-

sinə, səhvləri və yanlışları göz önündə tutmağa imkan verir.

Ssenari hazırlanarkən aşağıdakı sxemdən istifadə etmək

lazımdır.

Başlıq. Epiqraf. Forma. Tema. Kontingent. (kimə

ünvanlanıb) İştirakçılar. Aparıcı.

Tədbirin quruluşu:

I Hissə. Giriş

Açılış sözü; mövzudakı əsas fikrin açılması; tədbirin

məqsədi; şərtlər, iştirakçıların, qonaqların və münsiflərin

təqdimatı.

II Hissə. Əsas

Mövzunun (problemin) aktuallığının və auditoriyanın

məlumatlılıq dərəcəsinin yoxlanılması; iştirakçılarla qısa

sorğu.

Məlumatın çatdırılması və dərk etmənin stimullaşdırılması

( hekayə, çıxış, söhbət və s.)

Quruluşa görə aparıcının tapşırıqlarını yerinə yetirməklə

iştirakçıların nəzəri və təcrübi biliklərini tətbiq etmək.

III Hissə. Bağlanış.

Yekun söz; müzakirə, refleksiya, nəticə, yekun və

mükafatlandırma.

Tədbirin ssenarisi A4 vərəqində, 1,5 intervalla,

yazılmalıdır. Vərəqin bir üzündə yazılır. Titul vərəqində

kitabxananın tabe olduğu əsas müəssisənin adı, mövzu və ya

ad, epiqraf, hazırlayanın adı, soyadı, atasının adı və vəzifəsi,

il, lazım olduqda ünvan və telefon yazılır. İstənilən halda

möhür qoyula bilər. Sonda əlifba sırası ilə istifadə olunmuş

ədəbiyyat siyahısı verilir.

Kütləvi təbliğatın formaları

Məktəb kitabxanasında keçirilən tədbirin forması qoyul-

muş məqsədin həyata keçirilməsində az əhəmiyyət daşımır.

Son dövrlər kitabla aparılan ənənəvi təbliğat formaları daha

yeni daha canlı və interaktiv iş formaları ilə: breyn-rinq,

KVN, əyləncəli oyunlar, virtual səyahət və s. əvəz

olunmuşdur. Ancaq ucadan oxu, viktorina, ədəbi-bədii gecə,

ədəbiyyat xülasəsi, səhərcik, disput və s. kimi tədbirlər bu

gün də məktəb kitabxanalarında öz papulyarlığını qoruyur.

Məktəb kitabxanasında kütləvi tədbirlər şifahi, əyani və

yazılı (mətbuat, çap) formalarda həyat keçirilir.

Şifahi təbliğat formaları: Şifahi təbliğat özünün

fərqləndirici xüsusiyyətləri, üstünlükləri ilə seçilir ki, bu da

onu təbliğatın daha səfərbəredici və fəal vasitəsinə çevirir.

Onun əsas üstünlüyü auditoriya ilə canlı ünsiyyətin olmasıdır.

Oxucularla canlı ünsiyyət, konkret auditoriyanı, onun

intellektual səviyyəsini, marağını, həvəsini nəzərə almaqla

istənilən nəticəni verəcək tədbir keçirməyə imkan verir.

Şifahi üsullar oxucu qruplarına eyni vaxtda təbliğat təsiri

göstərmək məqsədilə canlı sözdən istifadəyə əsaslanır. Bu

zaman həm kitab və onun məzmunu ilə oxucuların tanışlığı

təmin edilir, həm də onlara şəxsi təhsil, mütaliə vərdişləri və

bacarıqları aşılanır.

Ədəbiyyatın şifahi təbliği öz istiqamətinə və imkan

dairəsinə görə 4 metoda, daha doğrusu 3 əsas və 1 köməkçi

metoda bölünür:

Oxucuların tənqidi-təhlili fəallığının inkişafına təsir

göstərən metod və ya qısaca olaraq tənqidi-təhlil metodu;

oxucuların müzakirə olunan kitablara maraqlı münasibətini

və söhbət mövzusu olan ədəbiyyatla ilkin tanışlığı təmin edir.

Aparıcının istiqamətləndirdiyi fikir mübadiləsi nəticəsində

əsər və onun dəyəri haqqında düzgün ictimai fikir formalaşır.

Bu metodun əsas növləri bunlardır:- Sahəvi və bədii

ədəbiyyat nümunələrinin müzakirəsi;- Müxtəlif aktual

problemlərə dair oxucu konfransları; bəzən əsər (hazırlanan

mövzu ilə bağlı) və onun motivləri əsasında çəkilmiş film

eyni vaxtda müzakirə və müqayisə olunur. Bu oxucu -

tamaşaçı konfransı adlanır;- Ucadan oxular (nağıllar,

hekayələr, romanlardan parçalar və ya qəzet materialları da

ola bilər) - bu zaman mütaliəçi şəhrlər verir, dinləyicilərin

suallarını cavablandırır və çox vaxt tədbir oxunmuş mətnin

müzakirəsi ilə başa çatır:- Sual-cavab gecələri;- Disputlar

(belə gecələrdə müzakirə obyekti ən aktual mövzular,

problemlər, eləcə də hamını düşündürən məsələlərdən bəhs

edən kitab və digər materiallar olmalıdır).

Pozitiv-illüstrativ metod - buraya oxucuları çap

əsərlərində təsvir edilən real, həyati faktlarla, hadisələrlə, bu

əsərlərin müəlliflərinin həyat və fəaliyyətləri ilə tanış olmağa

imkan yaradan üsullar daxildir: - Kitab müəllifləri ilə görüş;-

Ədəbi-bədii gecələr;- Musiqili ədəbi gecələr. Bu metodların

uğuru istifadə olunan yeniliklərdən, əsərlərin oxuculara

məlum olmayan cəhətlərinin açılmasından asılıdır.

Oxucuların maraq dairələrini nəzərə alaraq kitabxanaçı tədbir

başlamazdan öncə mövzu ilə bağlı ədəbiyyatı təbliğ edir.

Tövsiyə-məlumat metoduna aşağıdakılar daxildir: -

biblioqrafik icmallar;- şifahi icmallar; Bu tədbirlərin

keçirilməsinin məqsədi oxucularda tövsiyə olunan əsərlərə

maraq oyatmaq, onları həmin əsərləri oxumağa sövq

etməkdir. Ədəbiyyat təbliğinin vasitəli metodu əsasən 2

üsulla həyata keçirilir: - Kitabxanaların fəaliyyətini işıqlan-

dıran oxucu konfransları;- Fəal oxucular cəlb etməklə

keçirilən kitabxana müşavirələri. Kitabxanada hər bir

metodun vaxtaşırı səmərəli şəkildə istifadə edilən özünə-

məxsus üsulları vardır.

Ucadan oxu və qiraət. Müasir dövrdə məktəb kitabxana-

larında pedaqoji kollektivlə keçirilən qiraət işi kütləvi mütaliə

formalarının ən əlverişlisidir. Məktəb kitabхanalarında ifadəli

охu və nəqlеtmə üsullarından istifadə еdilir ki, bunlar kiçik

yaşlı məktəblilərin marağına səbəb оlur. İfadəli охu balacalar

arasında bədii ədəbiyyatın ən yaхşı tövsiyə forması, təbliğatın

özəyi оlub, kitaba və mütaliəyə dərin məhəbbət оyadır.

Kitabхanalarda təbliğat işinin şifahi üsulları kütləvi

kоmmunikasiya vasitələrinin ağlagəlməz inkişafı dövründə

bеlə öz üstünlüyünü qоruyub saхlayır. Ən əsası isə budur ki,

bu zaman охucularla birbaşa əlaqə saхlayan və üzbəüz

ünsiyyətdə оlan kitabxanaçı oxucunun rеaksiyasını dərhal

öyrənmək və məsələni dəqiqləşdirərək onun diqqətini lazımi

istiqamətə yönəltmək imkanına malik olur. Burada kitabxana-

çının nitq mədəniyyəti, ifadə vasitələrinin zənginliyi mühüm

əhəmiyyət kəsb еdir. Оna görə də hər bir kitabxanaçı öz

ünsiyyət mədəniyyəti ilə yanaşı, nitq mədəniyyətinə də fikir

vеrməlidir. Müşahidələr göstərir ki, məktəblilərin əksəriyyəti

bu və ya digər mətni məntiqi vurğulara riayət etmədən,

yeknəsək və qüsurlu oxuyur və beləliklə, məzmununu

dinləyiciyə dolğun çatdıra bilmir. Ona görə də düzgün qiraət

aşılamaq üçün kiçik yaşlı şagirdlərlə uzun müddət və ardıcıl

işləmək lazımdır. Qiraətin məzmunca - izahlı qiraət, ifadəli

qiraət və ucadan oxu növlərindən istifadə olunur. Məktəb

kitabxanalarında qiraət təlimə kömək etmək məqsədilə

müəyyən tədbirlərlə əlaqədar geniş istifadə olunur.

Ucadan oxu müəyyən mətn və əsərlərin fonetik, orfoepik

və sintaktik qaydalara riayət edilməklə oxunuşudur. Burada

məqsəd orfoepiya qaydalarını mənimsətmək və həmçinin

mətnin məzmununu izahsız öyrətməkdir. Ucadan oxunun I-II

sinif şagirdləri üçün keçirilməsi daha məqəsədəuyğun hesab

olunur. Bu I sinif şagirdlərinə oxu texnikasına yiyələnməkdə

kömək etmiş olur. Həmçinin, onların oxuduğu söz, ifadə və

cümlələri yadda saxlamaqlarına kömək edir. Ona görə də

aşağı sinif şagirdlərinin sinifdənxaric qiraətlə oxu texnikasını

inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək lazımdır. Ucadan oxu

təkcə ibtidai siniflərdə deyil, orta və yuxarı sinif şagirdləri

arasında da müzakirə və konfranslar zamanı mütaliə

mədəniyyətini təkmilləşdirmək məqsədilə keçirilir.

İfadəli qiraət ədəbi qiraət normalarına riayət edib, ucadan

(əzbər və ya kitabdan) oxumaqla mətnin ideya – obraz

məzmununu vermək üsuludur. Pedaqoji nöqteyi –nəzərdən

qiraət I-II siniflərdə 20-25 dəqiqə, III-IV siniflərdə 30-35

dəqiqə çəkməlidir. Bu vaxt ərzində seçilmiş əsər və ya mətn

tam oxunmalıdır. Lakin böyük həcmli mətn və ya əsərin bu

vaxt ərzində oxunuşu başa çatmırsa, onda o hissələr bölünüb

ardıcıllıqla oxunmalıdır. Həmçinin çətin başa düşülən və ya

yorucu olan hissələr şifahi formada çatdırılmalıdır ki, mətnin

məzmununu uşaqlar başa düşsün. Qiraət üçün seçilmiş mətn

şagirdlərin yaş və bilik səviyyəsinə, idrak imkanlarına uyğun

olmalı, öz bədiiliyi, məzmun gözəlliyi, dilinin sadəliyi və

zənginliyi ilə fərqlənməlidir. İfadəli qiraətin aparıcısının

nümunəvi oxusu əsərin məzmununun şagirdlər tərəfindən

dərk edilməsini qabaqlayır. Şagirdin ifadəli oxusu isə əsərin

dərk və tədqiq etmə prosesini tamamlayır, təhlilini

yekunlaşdırır. Qiraətin mövzusunun düzgün seçilməsi

xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır. Seçilmiş kitab yüksək

bədiiliyi, parlaq və dinamik məzmunu, ədəbi dili, böyük

tərbiyəvi qüvvəsi ilə fərqlənməli, şagirdlərin diqqət və

marağını özünə cəlb etməlidir. I-IV sinif şagirdləri üçün kiçik

hekayələrin, nağılların, dastanlardan müəyyən parçaların

ifadəli qiraətini keçirmək məsləhət görülür və burada ancaq

praktiki vərdişlər yaradılmasına üstünlük verilməlidir.

Görüntülü qəhrəmanların uşaqların yaddaşında daha yaxşı

qaldığını nəzərə alaraq ucadan oxuya cizgi filmlərindən

parçalar da daxil etmək olar. Əgər ucadan oxu videofraq-

mentlərlə müşayət olunarsa onları sonda nümayiş etdirmək

lazımdır. Çünki, görüntü vasitələri şagirdlərə daha emosional

təsir edir və bunlardan sonra auditoriyanın diqqətini yığmaq

və sakitləşdirmək çətin olur. Əgər kitabxanaçı oxu zamanı

sakitliyi pozan hallarla qarşılaşarsa oxunu dayandırmaq və

irad tutmaq olmaz. Qaydanı pozanların diqqətini cəlb etməyə

çalışmaq lazımdır ki, digərləri üçün də effekt pozulmasın.

İfadəli bədii qiraət pedaqoji nöqteyi nəzərdən

düşünülmüş, qabaqcadan tərtib edilmiş plan əsasında oxunan

əsər və mətnin öyrədilməsinin elə bir əyani və konkret

formasıdır ki, arada giriş və yekun söhbəti, oxu prosesində

bəzən izahat, oxunmuş materialın nağıl edilməsi və digər

əyani işlər nəzərdə tutulur.

V-VIII siniflərdə oxuyan şagirdlərin psixi inkişaf

səviyyəsi xeyli yüksək olur. Onların təfəkkürü, nitqi, iradi

yaddaşı, diqqəti, qavrayışı yüksək inkişaf etmişdir və

ədəbiyyat proqramı üzrə müxtəlif ədəbi janr nümunələri ilə

tanışdırlar. Onlar üçün kitabxanalarda sinifdənxaric oxularda

hekayə, povest və romanlardan parçaların, dram və poetik

əsər nümunələrinin izahlı, ifadəli və dramatik oxusu keçirilir.

VIII siniflərdə şagirdlər nəsr və nəzm əsərlərinin ifadəli

oxusunu, nəzm əsərlərinin ritm (vəzn), dram əsərlərində isə

personajların nitqinin dramatik ifa xüsusiyyətlərini ifa etməyi

bacarmalıdırlar. Bu dövrdə yalnız ifadəli qiraət bacarığını

yüksək səviyyədə inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək lazım

gəlir.Qiraət saatları ardıcıl və siniflər üzrə aparılmalıdır.

Ardıcıllığı təmin etmək üçün dünləyicilərin həmişəlik audito-

riyasını təşkil etmək –silsilə qiraətlər keçirmək məqsədə-

uyğundur. Bu zaman bir əsərin oxusu yox, bir mövzu üzrə bir

neçə əsərdən ibarət ssenari hazırlanır, uşaqlar arasında bölüş-

dürülür və müəyyən məşqlərdən, hazırlıqdan sonra keçirilir.

İzahlı qiraət isə hər bir söz, abzas və cümlələrin leksik,

fonetik, morfoloji, sintaktik baxımdan izah edilməsi ilə mətn

və əsərlərin oxunuşudur. İzahlı oxuda qiraətin bədiiliyi

nəzərə alınmır.

Qiraət prosesində giriş və yekun söhbəti böyük əhəmiyyət

daşıyır. Kitabxanaçı söhbət edərkən oxunacaq əsər haqqında

qısa söhbət edir, çətin sözləri aydınlaşdırır, müəllif, hadisə və

faktlar haqqında məlumat verir. Bununla da dinləyicilərdə

oxuya maraq yaradır. Qiraətin sonunda dinləyicilərlə qısa

yekun söhbəti aparılır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki,

mətnin məzmunu haqqında qısa qeydlər yazmaq uşaqların

oxu prosesindən daha çox uzaqlaşmasına səbəb olur. Mətn

haqqında şəkil çəkməklərini istəsəniz bu iştirakçıların işə

marağını daha çox artıracaqdır. Bu zaman şagirdlərin

oxunmuş materialı nə dərəcədə mənimsədikləri və anladıqları

aydınlaşdırılır.

Bu işlərdə didaktik prinsiplərdən olan əyanilik başlıca rol

oynayır. Qiraət zamanı əyani vasitələr- müəllifin portreti,

şəkillər, foto sərgilər, xəritələr, plakatlar, rəsmlər,

“multimedia elektron resurlar”dan istifadə də çox əhəmiyyətli

hesab olunur. Texniki vasitələr içərisində “multimedia

elektron resurslar” adlandırılan resurslar daha əhəmiyyətlidir.

Bunlar, təhsil üçün yaradılan ən güclü və maraqlı

məhsullardır ki, bura mətn, şəkillər, video, audio və digər

rəqəmsal funksiyalar daxildir. Multimedia resurslar, qiraət

olunan mövzunun müxtəlif yollarla, yəni qrafika, foto, video,

animasiya və səslə təqdim olunmasıdır. Başqa sözlə, bu

məlumatlar, şagirdlərin gözlə və eşitmə orqanı vasitəsilə asan

qəbul edə biləcəyi məlumatlardır. Məsələn, tanınmış media

player, şəkil, video, audio və mətnləri növbəli şəkildə

nümayiş etdirə bilir. Media pleyer iki məqsədlə istifadə

olunur: xüsusi hazır yazıların, audio kitabların dinlənilməsi;

digəri isə qabaqcadan hazırlanmış işin gedişində izahat

aparmaq üçün mətn və şəkillərin nümayişi. Hər ikisi paralel

aparılarsa ifadəli qiraətin daha maraqlı keçməsinə səbəb olur.

Bunlar şagirdlərdə müstəqilliyin və yaradıcılığın inkişafına

səmərəli imkan yaradır.

Həmçinin məktəblərdə “Qiraət günləri”, “Qiraət həftələri”,

“Qiraət yarışları” adlı tədbirlər də keçirilə bilər. Bu tədbirlər

hər hansı ictimai-siyasi məsələlərə, yeni əsər və kitablara,

yubileylərə həsr edilərək siniflər üzrə şagirdlər arasında yarış

formasında təşkil edilir. Belə qiraətlər prosesində ədəbiyyat

təbliği güclənir və şagirdlərdə mütaliəyə maraq artır.

Mühazirə: Mühazirə - problemin dərindən və hərtərəfli

izah edilməsi, təbliği metodudur. Mühazirə müxtəlif aktual

mövzulara həsr edilməlidir. Mühazirənin mövzusunu

seçərkən hazırki dövrdə izah edilməsi zəruri olan əsas vəzifə

və məsələlərdən çıxış etməli, hansı yaş qrupu üçün təşkil

edilməsi mütləq nəzərə alınmalıdır. Mühazirəçi ilə

mühazirənin adını müəyyənləşdirmək, aydın və ifadəli ad

tapmaq üçün məsləhətləşmək lazımdır. Mühazirəçi bəzi

məsələləri, mühazirənin əsas planını, mövzu üzrə ədəbiyyat

mənbələrini müəyyən edir. Hansı xəritə, kinofilm və başqa

əyani vasitələr, illüstrasiya materiallarını hazırlamaq barədə

də mühazirəçi ilə məsləhətləşmək zəruridir.

Söhbətlər: kütləvi-şifahi işin ən təsirli və geniş yayılmış

metodu söhbətlərdir. Yaş qrupları ilə (siniflər üzrə) və ayrı-

ayrı (fərdi) keçirilir və onu hər bir şəraitdə keçirməyə imkan

verir. Söhbətin əsas xüsusiyyəti qarşılıqlı danışıq, məsələnin

birgə müzakirəsidir. Söhbətin müvəffəqiyyəti mövzunun

aktuallığından, oxucuların həmin mövzuya olan marağından,

söhbət aparanın savad və hazırlığından, problemin kollektiv

müzakirəsinə iştirakçıları cəlb etmək bacarığından asılıdır.

Söhbətin əsas məqsədi şagirlədrin mürəkkəb, bəzən qarışıq

və ziddiyətli hadisələrdən ibarət olan əsərlərdən müstəqil baş

çıxarmasına kömək etməkdir. Söhbətə hazırlıq metodikası

onun məqsədinin müəyyən edilməsindən, mövzunun seçilmə-

sindən, planın işlənməsindən, materialın seçilib öyrənil-

məsindən, əyani materialların toplanmasından ibarətdir.

Söhbəti qəzet və ya jurnal məqaləsinin oxunuşundan və ya

kiçik söhbətdən, hər hansı bir sualın qoyuluşundan başlamaq

olar. Mövzunun müzakirəsinə daha çox dinləyici cəlb etmək

üçün oxuculara veriləcək suallar diqqətlə düşünülməlidir.

Nəinki sualın xarakterinin, eləcə də onun qoyuluşunun, aydın

ifadəsinin böyük əhəmiyyəti vardır. Söhbəti istiqamətlən-

dirərkən söhbət aparan şəxs mövzunun bütün məsələlərini

əhatə etməli, aydın, yadda qalan misallar gətirməli, inandırıcı

sübutlar göstərməli, onu müasir dövrlə əlaqələndirməlidir.

Müzakirənin vaxtında yekunlaşdırılmasının, çıxış edənlərin

hamısına diqqətlə yanaşılmasının, meydana çıxan suallar üzrə

tədbir görülməsinin söhbətin səmərəli keçirilməsində böyük

əhəmiyyəti vardır. Mühazirə və söhbətlər zamanı texniki

vasitələrdən - video çəkilişlərdən, sənədli filmlərdən və

internet səhifələrində olan məlumatlardan istifadə etmək

məqsədəuyğundur.

Kitab müzakirəsi: Oxucular arasında bədii ədəbiyyatı

təbliğ etməyin ən geniş yayılmış şifahi üsulu kitab

müzakirəsidir. Kitab müzakirəsi adətən hər hansı bir kitaba,

oxucu konfransı isə müəyyən bir mövzuya və ya problemə

(məsələn, ictimai-siyasi və tarixi hadisələrə, beynəlxalq

həyata və s. məsələlərə dair kitablar haqqında müxtəlif oxucu

fikirləri) həsr edilir. Kitab müzakirələri məktəblilərin oxucu

fəallığının artmasına, bədii-estetik zövqlərin formalaşmasına,

kitab üzərində müstəqil işləmək, oxuduqları çap əsərləri

haqqında sərbəst fikir yürütmə bacarığının yaranmasına təsir

göstərir. Müzakirələrdə yüzlərlə adam-gənclər, yaşlılar,

ziyalılar, şagirdlər, tələbələr və başqa oxucular fəal iştirak

edirlər. Yazıçı və şairlərlə oxucular arasında ünsiyyətin

yaradılmasında, bədii ədəbiyyata meylin yaranmasında belə

müzakirələr böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kitab müzakirəsi

heç bir halda formal xarakter daşımamalıdır. Hər hansı bədii

əsərin müzakirəsi ciddi hazırlıq tələb edir. Bir qayda olaraq

müzakirəyə həyat həqiqətini düzgün əks etdirən, geniş

ictimaiyyəti həyəcanlandıran problemlərlə səsləşən, vətən-

pərvərlik hissləri aşılayan bədii əsərlər çıxarılmalıdır. Kitab

müzakirəsi üçün bədii ədəbiyyat nümunəsi seçərkən məktəb

proqramı, yaş qrupları, onların maraq və sorğuları nəzərə

alınır. Bədii əsər seçiləndən sonra plan tərtib olunur, həmin

hazırlıq planını bir qayda olaraq kitabxana fəalları müzakirə

edirlər. Müzakirə üç mərhələdə həyata keçirilir:

1) Müzakirə olunacaq mövzunun və ya kitabın seçilməsi

və işin planlaşdırılması; 2) Müzakirəyə hazırılıq; 3)

Müzakirənin keçirilməsi və yekunu.

Hazırlıq dövründə şagirdlərin mütaliəsinə ardıcıl nəzarət

etmək, mütaliənin keyfiyyətini yoxlayıb, onlara metodik

cəhətdən kömək göstərmək daha faydalıdır. Kömək zamanı

əsərin necə mütaliə olunmasına nəzarət edilməlidir. Bu

zaman plakatlar, kitabın cildinin surəti, kitab haqqında rəylər

və nəhayət, müzakirə üçün suallar tərtib edilib nümayiş

etdirilməlidir. Bundan başqa kitabxananın divar qəzetində

kitab haqqında materiallar nümayiş etdirilməlidir. Həmçinin

müzakirə olunacaq kitab haqqında məktəbin saytında

məlumat yerləşdirmək, internet vasitəsilə sual-cavab keçir-

mək, müzakirələr aparmaq əhəmiyyətli rol oynayır. Müzakirə

üçün çıxışların mövzusu və məruzə olunacaq məsələlər

ədəbiyyat müəllimi ilə birlikdə hazırlanmalı və fəal oxuculara

tapşırılmalıdır. Bədii əsərin müzakirəsi zamanı aşağıdakı

məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır:

1.Obrazlar səciyyələndirilsin, qəhrəmanların əxlaqi

keyfiyyətləri araşdırılsın və hadisənin tarixi şəraiti dərk

edilsin; 2.Yazıçının təbliğ etdiyi ideyalar, fikirlər aydınlaş-

dırılsın; 3.Əsərin bədii dəyəri (süjet xətti, kompozisiyası, dili,

sənətkarlıq xüsusiyyətləri və dil üslubu) qiymətləndirilsin; 4.

Əsər haqqında şagirdlərin şəxsi mülahizələri öyrənilsin.

Kitab müzakirəsi aparıcının 5-10 dəqiqəlik giriş sözü ilə

açılır. Aparıcının vəzifəsi qısaca olaraq müəllifin yaradıcı-

lığının əsas cəhətlərini nəzərə çatdırmaqdan, müzakirə olunan

əsərin mühüm məqamlarını qeyd etməkdən, çıxışlara ümumi

istiqamət verməkdən ibarət olmalıdır. Müzakirə prosesində

əvvəlcə müzakirənin məqsəd və vəzifəsi haqqında qısa

məlumat verilir, sonra sualların şərhinə keçilir, əsəri mütaliə

edən şagirdlər verilmiş suallara uyğun olaraq çıxışlar edirlər;

müzakirənin sonunda çıxışlar təhlil olunaraq yekunlaşdırılır.

Müzakirə zamanı tənqidi yanaşmaq, mübahisə yaratmaq və

müasir həyatla əlaqələndirmək vacib şərtdir. Əsərin yazıldığı

dövr, kitabın təsvir etdiyi dövr və müasir dövr üçün

əhəmiyyəti burada ayrı ayrılıqda təhlil olunur.

Kitab təqdimatı: Kitab təqdimatı bütün kitablara deyil,

geniş ictimaiyyət, müxtəlif yaş qrupları üçün maraq obyekti

olan, ölkənin ictimai-siyasi həyatına, iqtisadiyyatına, təhsil və

mədəniyyətinə, xalqın, dövlətin həyatında böyük xidmətləri

olan, ictimai-siyasi və dövlət, elm, maarif, mədəniyyət,

ədəbiyyat və incəsənət xadimlərinin həyat və fəaliyyətlərini

əks etdirən kitablara həsr olunur. Kitab təqdimatı hazırlan-

ması və təşkili baxımından kitab müzakirəsinə oxşayır. Lakin

kitab təqdimatı mahiyyətcə və məqsədinə görə kitab

müzakirəsindən fərqlənir. Kitab müzakirələrində başlıca

məqsəd müzakirə obyekti olan kitab haqqında oxucuların

fikirlərini bilmək, onun nə dərəcədə maraqla oxunduğunu

müəyyənləşdirməkdirsə, kitab təqdimatının başlıca məqsədi

təqdimata yığışanları yeni kitab haqqında məlumatlandırmaq,

onun əhəmiyyəti haqqında təsəvvür yaratmaqla geniş təbliğ

olunmasına çağırış xarakteri daşıyır.

Kitabların təqdimat mərasimi aparıcının 3-5 dəqiqəlik giriş

sözü ilə başlayır. O, iştirakçıları salamlayaraq, kitabın möv-

zusu, təqdimatın məqsədi haqqında məlumat verir. Aparıcı

təqdim olunan kitabın ya özunu, ya da fotoşəklini nümayiş

etdirir. İnformasiya mərkəzi olan məktəb kitabxanalarında

proyektorun köməyilə ekranda kitabın elektron variantı

göstərilir. 10-15 dəqiqə ərzində kitabın kimlər üçün nəzərdə

tutulduğu haqqında danışılır və elektron variantda kitabın

içindəkilər (mündəricatı) göstərilir. İştirakçılara kitabın

yerləşdiyi İnternet ünvanlar çatdırılır. 10-15 dəqiqə

oxucularla dialoq aparılır. Kitabın əhəmiyyəti haqqında rəy

və mülahizələr öyrənilir və mövzuya uyğun suallar verilir. 5-

10 dəqiqəlik son sözdə kitabın əhəmiyyətindən bir daha

danışılır, kitabın qiyməti, haradan almağın mümkünlüyü

haqqında məlumat verilir. Mərasimdə müəllifin iştirak etməsi

daha yaxşı olar, çünki ortaya çıxan bir çox sualları yalnız o

cavablandıra bilər. Tədbirdən əvvəl elan hazırlanmalıdır.

Elanda kitabın müəllifi və annotasiyası yazılmalı, oxucuların

rəylərini yazmaq üçün “sorğu arayışı” paylanmalıdır. Bundan

başqa imkan daxilində kitab haqqında buklet və dəvətnamələr

hazırlamaq olar. Müəllif və kitab haqqında qısa məlumat,

tədbirin keçirilmə yeri və vaxtı göstərilmiş dəvətnamələr

əlaqədar təşkilatlara göndərilməlidir.

Oxucu konfransları: Təbliğatın şifahi formalarından biri

də oxucu konfranslarıdır. Konfrans (latınca conferentia-

müzakirə) xüsusi məsələlərin müzakirəsi üçün toplanmış

oxucu yığıncağıdır. Konfranslar məktəblərdə ən təsirli kütləvi

kitab təbliği metodlarıdır. Oxucu konfransları 3 mərhələdə

keçirilir:

mövzunun seçilməsi;

hazırlıq;

konfransın keçirilməsi.

Oxucu konfranslarının səmərəliliyi onun hazırlığından çox

asılıdır. Hazırlıq isə seçilmiş mövzudan asılıdr. Bir qayda

olaraq 1-2 ay davam edən hazırlıqda kitabxanaçı, müəllim və

şagirdlər fəal iştirak edirlər. Seçilən mövzu oxucuların zövq,

maraq və arzularına uyğun olmalıdır. Bunun üçün isə həm

şagird, həm də pedaqoji kollektiv arasında sorğu və müsahibə

aparmaq lazımdır. Oxucu konfranslarını şagirdlərin yaş

dərəcələrinə uyğun (I-IV siniflər, V-IX siniflər, X-XI siniflər

) olaraq keçirilməsi daha doğru sayılır. Konfransın adı

mövzunun məzmununu əks etdirməlidir. Mövzu ilə yanaşı

mütaliə olunacaq ədəbiyyatın sayı və həcmi də

unudulmamalıdır. Mövzuya aid seçilmiş ədəbiyyat 5-6-dan

artıq olmamalıdır. Əks halda oxucu bezir və mütaliəni

dayandırır. Oxucu konfransı o zaman səmərli olur ki, bütün

iştirakçılar müzakirə olunacaq ədəbiyyatı oxumuş və

müzakirə olunacaq məsələlərlə tanış olurlar. Konfrans üçün

hazırlanan məruzələr sadə, səlis və qısa məzmunlu olmalıdır.

Mövzu müəyyənləşdirikdən sonra konfrans üçün ayrıca iş

planı tutulur. İş planı əsasən aşağıdakı məzmunu əhatə

etməlidir:

Konfransın adını müəyyənləşdirmək üçün pedaqoji

kollektiv və oxucular arasında sorğu keçirmək.

Konfransın keçirilməsi üçün əyani və texniki vəsaitin,

otağın hazırlanması.

Konfransla əlaqədar sərgi təşkil etmək, qəzet və

büllüten buraxmaq.

Məruzəçilər və çıxış edənləri müəyyən etmək və

onlarla məşğələ keçirmək.

Konfransa dəvət ediləcək şəxslərə dəvətnamələr

göndərmək və iştirakını təmin etmək. 6.Konfrans keçiriləcək

günü elan etmək.

Konfransın obrazlılığı məruzə və çıxışların diqqətli

dinlənilməsidir. Ona görə də konfransda müzakirə ediləcək

məsələlərin elmi və ya bədii ədəbiyyatı ilə dinləyicilər

məlumatlandırılmalıdır. Konfransın obrazlılığını təmin edən

məsələlərdən biri də əyani təbliğat və təşviqat işləridir. Zalın

bəzədilməsi, ədəbi və bədii qəhrəmanların böyüdülmüş

portretlərinin, mütaliəsi vacib olan kitabların böyüdülmüş

şəkillərinin hazırlanması, asılması və s. mühüm hesab hesab

olunur. Oxucu konfransının keçirilməsində konfrans

rəhbərinin rolu böyükdür. Konfransın rəhbəri mövzunun

ixtisasçılarından olmalıdır. Konfrans bədii əsərə aiddirsə fənn

müəlliminin iştirakı vacibdir. Konfrans 3 mərhələdə keçirilir:

Rəsmi hissə. Bu hissə girişdən, məruzələrdən və

çıxışlardan ibarət olur.

Bədii hissə. Buraya deklamasiyalar, qiraətlər, mahnı və

çalğıçılar, müzakirə olunan əsərin müəyyən səhnələşmiş

hissəsinin verilişi və s. daxildir.

Yekun. Sonda mükafatlar verilir və direktorun

təşəkkürü oxunur. Konfransın gedişinə dair protokol yazmaq,

orada şagird mütaliəsi ilə əlaqədar qərarlar qəbul etmək,

həmçinin fəal oxucuların adlarını protokolda qeyd etmək

vacibdir.

Konfranslar məzmun və məqsədinə görə 3 növ olur:

məsləhət konfransları;

tematik konfranslar;

hesabat konfransları.

Məsləhət konfransları şagirdlərin mütaliəsinə rəhbərlik

etmək və istiqamət vermək məqsədi daşıyan, dərs ilinin

müəyyən dövrlərində şagirdlər üçün mütaliəsi zəruri olan

əsərlərin təbliğini və mütaliə qaydalarını aşılayan oxucu

yığıncağıdır. Məsləhət konfransının məqsədi şagirdləri

nəzərdə tutulan elmi-siyasi, bədii və s. kitabların mütaliəsinə

alışdırmaqdır. Bunun üçün konfransda şagirdlərə məqsədə-

uyğun kitabların mütaliə edilməsi, mütaliə mədəniyyəti və

qaydaları haqqında məsləhətlər verilir. Həmin konfransda

mütaliə ediləcək kitablar, həmçinin mütaliə üsulları haqqında

məlumat verilir. Kitab tövsiyəsi məqsədilə keçirilən bu cür

konfranslar dərs ilinin əvvəlində, ortasında və axırında

müxtəlif mövzularla bağlı keçirilə bilər. Dərs ilinin əvvəlində

keçiriləcək konfransa hazırlıq mərhələsində oxucular arasında

anket sorğusu keçirilir. Anket sorğusunun məzmunu

aşağıdakı kimi ola bilər:

Yay tətili zamanı hansı tövsiyə olunmuş ədəbiyyatı

oxudunuz?

Tətildə başqa hansı kitabları oxumusunuz?

Oxuduğunuz kitablardan hansını daha çox bəyənirsiniz

və nə üçün?

Kitabı oxuyarkən qeydlər aparırsınızmı?

Aparılan sorğu nəticəsində şagirdlərin oxu mədəniyyəti,

mütaliə vərdişləri, kitabla davranış qaydaları, oxucu

maraqları və s. haqqında fikir formalaşır. Sonra müəllimlərin

iştirakı ilə konfransın proqramı hazırlanır. Proqramda “nəyi

oxumalıyıq”; “kitab oxumaq mədəniyyəti”; “kitabla rəftar

mədəniyyəti”; “kiçik yaşlı məktəblilərin mütaliəsinə kömək”;

və s. mövzulara yer verilməlidir. dərs ilinin əvvəlində

keçirilən məsləhət konfransında xüsusilə şagirdləri mütaliə

üçün tövsiyə ounan yeni ədəbiyyatın adları və onların qısa

məzmunu ilə tanış etmək lazımdır.

Tematik konfranslar hər hansı müasir siyasi, elmi,

tərbiyəvi problemlərə həsr edilir. Konfrans bir kitaba, hər

hansı bir müəllifin yaradıcılığına, yaxud mövzu və ideyaca

bağlı olan bir neçə müəllifin kitablarına və s. tərbiyəvi məsələ

və problemlərə həsr edilə bilər. Tematik konfranslar digər

konfranslarla müqayisədə əhatəlidir və onların təşkili və

keçirilməsi də gərgin iş tələb edir. Tematik konfranslar

məzmunca aşağıdakı növlərə bölünür:

elmi-praktik konfranslar;

elmi-nəzəri konfranslar;

elmi-metodik konfranslar.

Elmi-praktik konfranslarda elmi və publisistik kitablar,

görkəmli elm və mədəniyyət xadimlərinin həyat və

yaradıcılıqları müzakirə edilir. Müzakirədə aktual problemlər

və məsələlər praktiki işlərlə əlaqələndirilir. Yəni müzakirə

prosesində həm elmi, həm də praktiki işlər müqayisə edilir,

tənqidi yanaşılır, nöqsanlar, çatışmazlıqlar aşkar edilir.

Elmi nəzəri konfranslarda şagirdlər mütaliə prosesində

müəyyən praktik biliklərə yiyələnməklə bərabər, əsərlərə öz

münasibətlərini bildirir, müəyyən nəzəri problem və

məsələlərlə bağlı təklif və arzularını söyləyirlər. Elmi

metodik konfransların məzmunu və forması məsləhət

konfranslarını xatırladır. Ancaq bunlar bir-birindən

fərqlənirlər. Belə ki, elmi-metodik konfransları böyük

yaşlılar-maarif, mədəniyyət işçiləri, istehsalat qabaqcılları,

ictimai və siyasi təşkilatlar təşkil edirlər. Həmin konfrans-

larda onlar öz iş üsullarından, metodik və pedaqoji fəaliyyət-

lərindən danışırlar. Belə konfranslar qabaqcıl təcrübənin

yayılmasında, gənc nəslin təlim-tərbiyəsində mühüm rol

oynayır. Bu cür konfranslar yuxarı sinif şagirdləri üçün

nəzərdə tutulur.

Hesabat konfransları yarım ildə bir dəfə, ilin ortasında və

ilin sonunda keçirilir. Bu cür konfranslarda şagirdlər

oxuduqları kitablar, əldə etdikləri bilik, bacarıq və vərdişlər,

onların faydası və s. haqqında çıxışlar edirlər. Hesabat

konfransları məktəblərdə müxtəlif formalarda aparılır.

Kitabxanaçı oxucuların mütaliəsinin vəziyyətini öyrənir,

konfransı yekunlaşdırır, qüsurları qeyd edir, oxuculara

məsləhətlər verir və nəhayət, gələcəkdə oxucu mütaliəsinə

necə rəhbərlik etmək üçün müəyyən nəticələr çıxarır. İlk

olaraq kitabxanaçı oxuculara sual-cavab anketləri doldurtdu-

rur, nümunəvi və məhsuldar oxucuları müəyyənləşdirir,

mütaliə gündəlikləri ilə tanış olur, nümunəvi oxuculardan

bəzilərinə hansı kitabları oxuduğuna, şəxsitəhsilə, öz üzərin-

də işləməsinə dair çıxarışlar tapşırır. Suallar düşündürücü

olmalı və il ərzində şagirdlərin mütaliə bilik, bacarıq və

vərdişlərinin kəmiyyət və keyfiyyətini nümayiş etdirməlidir.

Konfrans şagirdlərin qiraətləri, deklomasiyaları, musiqi

nömrələri ilə başa çatır.

Görüşlər: Kitab müəllifləri ilə keçirilən görüşlər çox

əhəmiyyətlidir. Görüş zamanı oxucu bilavasitə müəlliflə

canlı ünsiyyətdə olur, kitab haqqında fikirlərini müəlliflə

bölüşür. Görüş iki cəhətdən əhəmiyyət kəsb edir. Birincisi,

görüş zamanı oxucu ilə yaradıcı-müəllif arasında canlı

ünsiyyət yaranır və ikincisi, bu canlı ünsiyyət zamanı kitab

haqqında yazılmamış, mətbuatda açıqlanmamış fikirlər üzə

çıxır. Bu iki cəhət nəticəsində həm üzbəüz dialoq üçün şərait

yaranır, həm müəllifin fikri ilə oxucu fikrinin qarşılıqlı

uzlaşması baş verir, həm də natiqlik məharəti vasitəsilə

mənəvi tərbiyə sahəsindəki bir çox məsələlərə aydınlıq

gətirilir. Görüşdə iştirak edəcək yaradıcı ziyalılar, mühazirə-

çilər, çıxışçılar həm də natiqlik məharətlərinə görə seçilməli-

dirlər. İştirakçıların diqqətini cəlb etmək, mənəviyyatımızın

sirlərinə hərtərəfli bələd olmaqdan ötrü tarixi, mənəvi

zənginliyimiz haqqında maraqlı məlumatları yüksək natiqlik

məharəti ilə çatdırmaq, sözün qiymətini artırmaq,

iştirakçılarda dərin təəssürat yaratmaq böyük əhəmiyyət kəsb

edir. Görüşlərin səmərəli və keyfiyyətli təşkilində müasir

texniki vasitələrin gücündən, indiyə qədər çap olunmuş

materiallardan bəhs edən lent yazılarından, audio-video

materiallardan istifadə olunmalıdır. Təəssüratların uzun illər

yaşamasında görüşlərdə iştirak edən maraqlı şəxsiyyətlərin

çıxışları mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məktəblilər ideallaş-

dırdıqları, əlçatmaz bildikləri həmin şəxsiyyətlərlə üzbəüz

təmasda olduqdan sonra özləri də bu zirvəni fəth etmək

arzusunda olurlar, onlarda müsbət keyfiyyətlər formalaşır,

inkişaf edir. Oxucuları yazıçı və şairlərin, müharibə

iştirakçılarının, deputatların və digər görkəmli şəxslərin həyat

və yaradıcılığı ilə daha yaxından tanış etmək üçün keçiriləcək

görüşlər qabaqcadan planlaşdırılmış şəkildə hazırlanmalıdır.

Gecəni aparıcının giriş sözü ilə başlamaq olar. Aparıcı gecəyə

dəvət olunanları tədbirin iştirakçıları ilə tanış edir, qısaca

həyat və yaradıcılıqlarından danışır, sonra sözü onlara verir.

Bundan sonra tədbir iştirakçıları suallar verir, bəzən isə təklif

və rəylərlə çıxış edirlər. Bir çox hallarda görüşü keçirilən şair

və yazıçının əsərlərinin mövzusunda klubun bədii özfəaliyyət

üzvlərinin xüsusi konsert çıxışları təşkil edilir. Sonda

oxucular çıxış edə və görüşə çağırılmış şəxsə suallarla

müraciət edə bilərlər. Tədbirin sonunda kitabxanaçı

oxucuların, eləcə də kitabxana işçilərinin adından görüşə

gələn şəxsə təşəkkürünü bildirməlidir

Ədəbi-bədii gecə: Məktəb kitabxanalarında təbliğat

ədəbi-bədii gecələr vasitəsilə də həyata keçirilir. Ədəbi-bədii

gеcələr tanınmış şair və yazıçılardan birinin yaradıcılığına,

habеlə bir və ya bir nеçə ədəbi əsərə həsr оluna bilər. Bu

tədbirlər böyük təhsil və tərbiyə əhəmiyyəti kəsb еdir, bədii

əsərə sеvgi оyadır, bədii zövqü fоrmalaşdırır, ciddi mütaliəyə

maraq yaradır. Keçiriləcək tədbirin kompozisiyasından asılı

olaraq xüsusi proqram, ssenari tərtib edərək, teatrlaşdırılmış

səhnəcik qurmaq olar. Gecəyə hazırlaşmaq yaradıcılıq

qabiliyyəti tələb edir. Kitabxanaçı gecənin əvvəlindən sonuna

kimi bütün elementləri (çıxış, rəy, qonaqlara söz vermə,

musiqi nömrə- lərini) ssenaridə əks etdirir. Ssenari tərtib

edilərkən seçilən şeir parçalarının, çıxışların, diktor replika-

larının məzmununun iştirakçıların ideya-siyasi tərbiyəsinə

müsbət təsiri diqqət mərkəzində saxlanmalıdır. İştirakçıların

yerləşdirilməsi, diktorların yeri, qonaqların qarşılanması,

ədəbi-bədii gecə keçiriləcək zalın mövzuya uyğun bəzədil-

məsi, lazımi stend, sərgi, ədəbi bülleten və albomların hazır-

lanması əvvəlcədən planlaşdırılmalıdır. Gecədə müəllifin

əsərlərinin tərcümələrindən də istifadə olunmalıdır. Adından

məlum olduğu kimi ədəbi-bədii gecə iki hissəyə bölünür. Hər

bir ədəbi gеcənin əsasını məruzə təşkil еdir. İkinci hissə isə

tədbirin mövzusu ilə bağlı şeir, bədii qiraət, ədəbi

kоmpozisiya və səhnəciklərlə tamamlanır. Gеcənin mövzu-

suna uyğun ədəbiyyat sərgisi, viktоrina, ədəbi оyunlar

hazırlana bilər. Yerləşdiyi ərazidəki məktəbdə rəssamlığa,

memarlığa maraq göstərən şagirdlərin rəssamlıq, memarlıq

qabilliyyətlərini aşkara çıxarmaq və maraqlarını təmin etmək

üçün ədibin əsərlərinə çəkiləcək ən yaxşı illüstrasiyalar,

hazırlanacaq maketlər üçün müsabiqə elan edilə bilər.

Müəllifin həyat və yaradıcılığına aid tərtib edilmiş maraqlı

ədəbi viktorinanın da ssenariyə əlavə edilməsi məqsədəuyğun

olardı. Sənətkarın dram əsəri varsa, kitabxanaçı şagirdlərin

ifasında tamaşa üçün səhnəcik hazırlamalı, yazıçının belə bir

əsəri yoxdursa, onun hekayə, povest, yaxud romanından bir

parçanın səhnələşdirilməsini nəzərdə tutmalıdır. Gecələrin

keçirilməsində proyektorlardan, dekorasiya, aktyor geyimləri,

audiovizual materiallardan məharətlə istifadə edilməlidir.

Ədəbi-bədii gecələr aşağıdakı estetik tələblərə cavab

verməlidir: Musiqi və poeziyanın vəhdəti nümayiş

etdirilməli; - Sənət əsərinin ifaçılarına, natiqlərin nitqinə,

aparıcıların- çıxışına yüksək tələbkarlıqla yanaşılmalı; poetik

parçalar həm ideya-siyasi, həm də emosionallıq- cəhətdən

kamil olmalı; emosionallığı artırmaq üçün video

görüntülərdən,- dekorasiya, aktyor geyimlərindən istifadə

edilməli; müəyyən mövzu ilə əlaqədar şagirdlər tərəfindən-

çəkilmiş illüstrasiyalar, portretlər, hazırlanmış maketlər,

albomlar, stend və sərgi materialları yüksək zövq meyarı ilə

qiymətləndirilməli və seçilməlidir.

Tematik gecələr: Digər bir kütləvi tədbir forması tematik

gecələrdir. Mövzu müəyyən edildikdən sonra kitabxanaçı

mövzu ilə yaxından tanış olmalı, sənədli materiallar, maraqlı

faktlar əsasında tədbirin ssenarisini tərtib etməlidir. İştirakçı-

ların yaş həddi nəzərə alınmalı, onların dünyagörüşünün

formalaşmasına, ölkəmizin tarixi keçmişinə yaxından bələd

olmasına, milli mənəvi dəyərlərimizə hörmət hisslərinin

aşılanmasına diqqət yetirilməlidir. Adətən belə gecələr kiçik

məruzə və mühazirə ilə başlayır. Gecə tədbirdə iştirak edən

ziyalı fəalların çıxışları ilə başa çatır. Tədbir keçirilən zal

gecənin mövzusunu əks etdirən xüsusi şüarlar, plakatlar,

fotomontajlar ilə bəzədilir. Çox vaxt gecədə kitab sərgiləri,

ədəbiyyat siyahıları nümayiş etdirirlər.

Disput: Şagirdlərin humanist, estetik, vətənpərvərlik və

hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşmasında disputların

keçirilməsinin çox böyük tərbiyəvi və tədrisi əhəmiyyəti

vardır. Disput digər kütləvi tədbirlərdən onunla fərqlənir ki,

bu tədbirdə gənclər qarşısında onları maraqlandıran müəyyən

əxlaqi-etik problemlər və məsələlər qoyulur. Həmin problem-

lər müəyyən məqsədlər əsasında müzakirə edilir, şagirdlər

düzgün və məqsədəuyğun istiqamət alırlar. Disputun canlı və

maraqlı keçməsi üçün mövzuların seçilməsi başlıca şərtdir.

Elə mövzu seçmək lazımdır ki, şagirdlər onun hazırlıq və

müzakirəsi prosesində demokratiya quruculuğunun əxlaq

kodeksinin tələblərini mənimsəyə bilsinlər. Disputlar 3

problemi əhatə edə bilər.

əxlaqi-etik;

estetika və estetik zövq;

siyasi və beynəlxalq hadisələr.

- Əxlaqi–etik problemlər üzrə: “Qəhrəman necə olmalı-

dır?”, “Əsil vətəndaş kimdir?”, “Mən böyüyəndə kim olmaq

istərdim?” , “İş insanın cövhəridir”, “Dostluq nədir?” və s.

- Estetika və estetik zövq problemləri üzrə: “Ən çox

sevdiyim ədəbi qəhrəman”, Dünyanı gözəllik xilas edəcək”,

“Təbiəti necə qorumalıyıq?” və s.

- Siyasi və beynəlxalq hadisələr üzrə “ Qarabağı necə xilas

edək?”, “ Bir millət iki dövlət”, “ Oğuzlar kimdir?” və s.

Həmçinin, disput müəyyən problem əsasında bədii

ədəbiyyatın, jurnal və qəzet məqalələrinin, radio və televiziya

verilişlərinin, teatr tamaşalarının, kinofilmlərin müzakirəsi ilə

də keçirilə bilər. Belə hallarda qarşıya qoyulmuş problem

müzakirənin süjet xəttini təşkil edir, tənqidi aparılır,

mübahisə yaranır və nəticə müasir həyatla əlaqələndirilir.

Disputun mövzusu məktəb kollektivinin rəyi ilə müəyyən-

ləşib elan edilməlidir. Mövzu seçilərkən şagirdlərin arzu və

tələbatı, yaş və maraqları da nəzərə alınmalıdır. Mövzunun

adı mübahisə və onda iştirak etmək həvəsi oyatmalıdır.

Mövzunu atalar sözlərindən, klassiklərin müdrik sözlərindən

istifadə edərək şüar və sual şəkilində adlandırmaq olar.

Disputun keçirilməsi üçün iş planı tərtib olunur və kitabxana

müdiri tərəfindən təsdiq olunur. Disputun mövzusu müəyyən

edildikdən sonra mövzunun məzmununa uyğun ədəbiyyat

seçilir və mütaliəsi təşkil olunur. Disputun müvəffəqiyyəti

onun aparıcısından asılıdır. Aparıcı disputun iştirakçıları

arasında canlı fikir mübadiləsinin yaranmasına, düzgün nəticə

çıxarılmasına nail olmalıdır. Disputun suallarını müəyyən

etmək aparıcının vəzifəsidir. Disputun mövzusuyla bağlı

şagirdlər arasında sorğu keçirilir. Mövzu ətrafında 4-6 sualla

kifayətlənmək olar. Şagirləri ən çox maraqlandıran suallar

qruplaşdırılır, iştirakçılar arasında paylanılır və disputda

müzakirə olunur. Təşkilatı məsələləri həll etdikdən sonra

aparıcı giriş sözü söyləməlidir. Giriş sözündə problem

haqqında ziddiyətli fikirlər olduğunu söyləmək, oxucuları bu

mövzu və qoyulan suallar ətrafında fəal çıxış etməyə

çağırmaq lazımdır.

Müsabiqə: Şagirdlərin təşəbbüskarlığına stimul verən və

onlara öz yaradıcılığını inkişaf etdirmək imkanı yaradan

kütləvi tədbir formalarından biri də müxtəlif mövzularda

təşkil olunan müsabiqələrdir. Müsabiqələr ən yaxşı kitab

illüstrasiyası, seçilmiş mövzu üzrə ən yaxşı hazırlanmış

kitabı, ən yaxşı şeir və ya hər hansı müəllifə görə yaradıcı iş

və s. mövzularda həyata keçirilə bilər. Müsabiqənin təşkili

bir neçə mərhələdə həyata keçirilir. Müsabiqə keçirilməzdən

əvvəl onun məqsədi və təşkil şərtləri, istifadəçilərin yaş

xüsusiyyətləri və imkanları dəqiq nəzərə alınmalıdır. Bundan

sonra iştirakçıların siyahısı, müsabiqə işlərinin formaları,

müsabiqənin keçirilmə müddəti və müsabiqə şərtlərinin

nizamnaməsi müəyyənləşdirilir. Bundan başqa nizamnaməyə

müsabiqə nominasiyaları, müsabiqənin mərhələləri, münsiflər

heyəti, qaliblərin mükafatlandırılması məsələləri də daxil

edilir. Nizamnamə məktəb direktoru tərəfindən təsdiqlənir.

Bunun üçün yalnız kitabxanada deyil, məktəbin əsas görünən

yerlərində, divar qəzetində və məktəb saytında da rəngli

elanlar yerləşdirmək olar. Müsabiqənin yekun nəticələrinin

keçirilməsi üçün münsiflər heyəti yığılır. Münsiflər heyətinin

tərkibinə mədəniyyət işçiləri, məktəb rəhbərlərliyi, digər

təşkilatların təlim və tərbiyə işləri üzrə təmsilçiləri seçilə

bilər. Qaliblər müəyyən edildikdən sonra son mərhələdə

qaliblərin mükafatlandırılması həyata keçirilir. Bu bütöv

keçirilən tədbirin ən vacib mərhələsidir, geniş, hər kəsə açıq,

əgər mümkünsə bayram formasında təşkil olunmalıdır.

Mənəvi cəhətdən rəğbətləndirmə bəzən, hətta maddi

rəğbətləndirmədən daha artıq təsir göstərir. Buna görə də

təntənəli mükafatlandırılma müsabiqə qaliblərinin yüksək

qiymətləndirmə səviyyəsində təşkil olunmalıdır.

Ədəbiyyat xülasələri: Xülasə zamanı tədbirin təsirli

alınması üçün ilk və əsas olaraq xülasənin maraqlı və canlı

keçməsinə diqqət yetirmək lazımdır. Quru annotasiya və

qısaldılmış məzmun hətta böyük yaşlı oxucular üçün maraqlı

olmadığı bir halda yeniyetmə və ya uşaqlar üçün də heç bir

təsir gücünə malik olmur. Bundan başqa fərqli yaş qrupları

üçün müxtəlif formalı xülasələr keçirilir. Məsələn,

məktəblilər hekayəni söhbət şəklində qurduqda, maraqlı

açıqlamalar, izahlar verildikdə və parlaq illüstrasiyalar

nümayiş etdirildikdə materialı daha yaxşı mənimsəyirlər.

Buna görə də xülasənin ən yaxşı növü söhbət –xülasə və ya

kitab sərgisi önündə hazırlanan xülasədir. Xülasənin

aparılmasında əsas məqsəd kitaba diqqət çəkmək, oxucunu

maraqlandırmaqdır.

Xülasə qəbul olunmuş qaydada keçirilir: Xülasə giriş, əsas

hissə və yekundan ibarət olur. Xülasədə kitabxanaçı tövsiyə

olunan ədəbiyyatın qısa məzmununu açmalıdır. Onu da qeyd

etmək lazımdır ki, məzmunu açmaq kitabı nağıl etmək demək

deyil. Xülasədə işin məzmunu kitabdan çıxış edərək, seçilmiş

mövzu üzrə illüstrasiyalı materiala cəb etməklə mühazirə

söyləməkdir. Xülasədə müxtəlif - çətin və asan, ciddi və

əyləncəli üsullardan istifadə etmək lazımdır. Əgər xülasənin

mövzusu dinləyiciləri yorarsa kitabxanaçı tədbirin sonuna

qədər daha canlandırıcı üsullara müraciət edərək auditoriyanı

əyləndirə bilər. Məsələn, maraqlandırıcı suallar verə bilər,

maraqlı illüstrativ materiallar göstərə bilər və ya kitabdan

maraqlı bir parçanı ifadəli oxuya edə bilər.

Biblioqrafik icmallar: Geniş yayılmış şifahi təbliğat

üsullarından biri də biblioqrafik icmallardır. Məqsəd və

vəzifələrinə görə biblioqrafik icmallar iki növdən: elmi-

köməkçi və tövsiyə icmalından ibarətdir. Elmi-köməkçi

icmallar əsasən mütəxəssis oxucular üçün təşkil edilir ki,

burada da əsas məqsəd onları müvafiq sahəyə dair yeni

ədəbiyyatla tanış etməkdir. Tövsiyə icmallarının məqsədi isə

geniş oxucu kütlələrinin diqqətini bu və ya digər sahəyə dair,

xüsusən ictimai-siyasi məzmunlu, ədəbiyyat və incəsənət

sahəsində yaranan yeni əsərlərə cəlb etməkdən ibarətdir.

Bibliоqrafik icmal keçirməkdə məqsəd охucuları müvafiq

bədii ədəbiyyatla tanış еtmək və həmin kitabları təbliğ

еtməkdir. İstər elmi-köməkçi və istərsə də tövsiyə icmalları

universal, sahəvi, mövzu və şəxsi (personal) xarakter daşıya

bilərlər.

Universal və sahəvi icmallar əksər hallarda kitabxanaya

yeni daxil olmuş bir neçə kitaba həsr edilir. Belə icmallar

vaxtaşırı olaraq qiraət zalında təşkil edilir və kitabxana işçisi

25-30 dəqiqə ərzində 15-25 adda kitab haqqında danışa bilər.

Şəxsi icmallar bir qayda olaraq hər hansı bir şəxsə (şair,

yazıçı, ictimai xadim, müəyyən bir sahənin mütəxəssisi) həsr

olunur, onun əsərlərini, həyat və yaradıcılığına aid əsərləri

əhatə edir. Məktəb kitabxanalarında bibliоqrafik icmalı yеni

alınan bədii kitabların sərgisi, охucu kоnfransı, görüşlər və

başqa tədbirlərlə bir vaхtda kеçirmək məqsədəuyğundur,

çünki icmal hər hansı bir tədbiri tamamlayır. Təcrübə göstərir

ki, kitab sərgisi ətrafında keçirilən icmallar daha maraqlı оlur

və daha çох охucu tоplayır. Həm də bu zaman охucu kitabı

görməklə yanaşı, оnun qısa məzmunu ilə də tanış оlur. İcmal

keçirilərkən охucu qrupu, mövzunun aktuallığı mütləq nəzərə

alınmalıdır. Kitabların icmalında müəyyən ardıcıllıq

gözlənilməlidir. Yeni kitabların icmalı çox kitabı əhatə

etdikdə onları ümumi mövzular üzrə qruplaşdırıb qısa

annotasiya ilə kifayətlənmək olar. İcmal zamanı bədii kitab

haqqında gеniş danışmaq məsləhət dеyil. Barəsində söhbət

açılan kitablardan еlə dеtallar və ya faktlar seçilməlidir ki,

hər bir охucu tеzliklə həmin kitabı охumağa tələssin.

Mövzu icmallarında hər hansı bir problem və ya aktual

məsələyə həsr edilmiş ədəbiyyat barədə danışılır. Mövzu

icmallarında müvafiq məsələ ilə əlaqədar son illərdə nəşr

olunmuş müxtəlif tipli kitablar (elmi-kütləvi ədəbiyyat, dərs

vəsaitləri və s.) seçilir. Mövzu icmalı keçirilərkən hər kitaba

geniş xarakteristika verilməlidir. Ona görə də nəzərdən

keçirmək üçün icmala yalnız mövzu ilə bilavasitə əlaqəsi

olan bir neçə kitab daxil edilməlidir. İcmalın əvvəlində

mövzunun adı, sonra məqsədi qeyd edilməlidir. Bu prosesdə

təkcə biblioqrafik təsvir və müəllif haqqında məlumat deyil,

həm də kitabın məzmunu, onun keyfiyyətləri və

nöqsanlarından da yığcam danışılmalıdır. Mövzu icmallarının

ətraflı planını, mətnini işçilər və kitabxana işinə cəlb edilmiş

fəallarla əvvəlcədən müzakirə etmək məqsədəuyğun olardı

Şəxsi icmallar bir qayda olaraq hər hansı bir şəxsə (şair,

yazıçı, ictimai xadim, müəyyən bir sahənin mütəxəssisi) həsr

olunur, onun əsərlərini, həyat və yaradıcılığına aid əsərləri

əhatə edir. Məktəb kitabxanalarında biblioqrafik icmalı yeni

alınan bədii kitabların sərgisi, oxucu konfransı, görüşlər və

başqa tədbirlərlə bir vaxtda keçirmək məqsədəuyğundur,

çünki icmal hər hansı bir tədbiri tamamlayır. Təcrübə göstərir

ki, kitab sərgisi ətrafında keçirilən icmallar daha maraqlı olur

və daha çox oxucu toplayır. Həm də bu zaman oxucu kitabı

görməklə yanaşı, onun qısa məzmunu ilə də tanış olur. İcmal

keçirilərkən oxucu qrupu, mövzunun aktuallığı müəyyən

ardıcıllıq gözlənilməlidir. Yeni kitabların icmalı çox kitabı

əhatə etdikdə onları ümumi mövzular üzrə qruplaşdırıb qısa

annotasiya ilə kifayətlənmək olar. İcmal zamanı bədii kitab

haqqında geniş danışmaq məsləhət deyil. Barəsində söhbət

açılan kitablardan elə detallar və ya faktlar seçilməlidir ki,

hər bir oxucu tezliklə həmin kitabı oxumağa tələssin. Mövzu

icmallarında hər hansı bir problem və ya aktual məsələyə həsr

edilmiş ədəbiyyat barədə danışılır. Mövzu icmallarında

müvafiq məsələ ilə əlaqədar son illərdə nəşr olunmuş

müxtəlif tipli kitablar (elmi-kütləvi ədəbiyyat, dərs vəsaitləri

və s.) seçilir.

Viktorinalar: Bu kütləvi tədbir formaları yaddaşı

gücləndirir, təfəkkürü inkişaf etdirir, özünü şagird kimi təsdiq

etməyə imkan verir. Viktorinalar- bədii əsərin məzmununa,

müəlliflərin bioqrafiyasına aid faktlar, kitab və ədəbiyyat

tarixinə adi əlamətdar hadisələr haqqında düşündürücü

suallar vasitəsilə təşkil olunur. Viktorinalarda şagirdlərə

süurlu, diqqətli və səriştəli mütaliə tələb edən müxtəlif

rəngarəng suallar, tapmacalar verilir. Əksər məktəblərdə

xüsusi lövhələr və sual-cavab qutuları (orada suallar yazılır,

cavabları qutuya salınır) təşkil edilir. Cavabların qutuya

salınma vaxtı və müzakirə vaxtı qeyd edilir. Viktorinaların

sualları ayrı-ayrı yaş dərəcələri üzrə tərtib edilir. Şagirdlər

arasında viktorinaların keçirilməsi pedaqoji kollektivlə sıx

əlaqə şəraitində keçirilir. Pedaqoji kollektiv tədbirdə istirak

edərək şagirdlər arasında tədrisin keyfiyyətinə kömək edən

işlərin səviyyəsini, şagirdlərin maraqlarını, tədris prosesində

meydana çıxan nöqsanları və s. öyrənir. Məsələn: Yuxarı

sinif şagirdləri üçün daha fərqli düşünülmüş oyunlar tətbiq

etmək lazımdır. X-XI sinif şagirdləri arasında intellektual

yarışlar keçirmək olar. Bu kimi oyunlar iştirk edən uşaqlarda

daha çox öyrənmək və bilmək rəqabəti onları mütaliə etməyə

sövq edə bilər. Bundan başqa uşaqlar üçün müxtəlif fənnlər

üzrə bilik yarışmaları da təşkil etmək mümkündür. Bununla

da şagirdlər müxtəlif fənnlərlə əlaqədar olan kitablarla

maraqlanır, onları əldə etməyə çalışırlar.

Oyunlar: - Ədəbi oyunlar- əsərin və müəllifin kitabdan

bir parça, illüstrasiya, müəllifin portreti və s. əsasında

tapılmasıdır. Təsadüfü deyil ki, bu cür tədbirlər uşaqlar

arasında böyük müvəffəqiyyət qazanırlar. Çünki, burada

uşaqlar həqiqətən də öz bilikərini nümayiş etdirə bilirlər ki,

bunu onlar çox sevirlər. Bu tədbirlər bayramsayağı

elementləri, qeyri-adiliyi, qeyri-rəsmiliyi ilə fərqlənir ki, bu

da materialı daha emosional mənimsəməyə imkan verir. Biz

bilirik ki, məhz emosialar şəxsi marağın istiqamətlərini

müəyyən edir. Ədəbi oyunların sırasına bal, breyn-rinq, KVN

(Şən və hazırcavablar klubu), auksion, press-konfrans,

məşhur oyunların ssenarisinə uyğun hazırlanmış teleoyun və

s. daxil etmək olar. Bu iş formaları emosional qavramanı

inkişaf etdirir, iştirakçılara yaradıcılıq potensialını aktiv

istifadə etməyə imkan yaradır, tədbirə canlı – qeyri-rəsmi

xarakter verir. Onlar dünyagörüşünü genişləndirir və biliklərə

olan maraqları aktivləşdirir. Oyun formaları sistemli şəkildə

keçirildikdə daha təsirli olur. Oyunlar eyni mövzuya həsr

olunmuş ədəbiyyat xülasəsi keçirildikdən sonra növbəti

mərhələ və ya kütləvi tədbir sisteminin bir hissəsi kimi

keçirilə bilər. Keçirilmə metodikasının tələblərinə görə, ədəbi

oyunun mövzusunu kitabxanaçı hazırlıq zamanı məsləhət

görür, kitab sərgisi ilə eyni zamanda nümayiş etdirir və ya

ədəbiyyat xülasəsi zamanı təklif edir. Hazırlıq müddəti

seçilmiş mövzudan və materialın həcmindən asılı olaraq qısa,

10-15 gün ola bilər. Oyunları uşaq və gənclər üçün sevimli

nağılların qəhrəmanlarını canlandırmaq qabiliyyətinə malik

oxucuların iştirakı ilə hazırlamaq daha maraqlı olar. Əgər

oyunda ədəbi qəhrəman iştirak edirsə emosional qavrayış

daha çox inkişaf edir. Məlumdur ki, bu halda uşaqlar

materialı daha yaxşı mənimsəyir və maraqları artır. Breyn-

rinq və KVN-lər gənc nəslin maraqlandırılmasında

əvəzolunmaz vasitədir. Bu oyunların mahiyyəti ondan

ibarədir ki, onlar yarışma xüsusiyyətlərinə malikdir, qeyri-

formal şəraitdə keçir, şagirdə özünü və biliyini göstərmək

imkanı yaradır. Onlar kollektiv düşünmə təcrübəsinin

formalaşmasına imkan yaradır, cəld reaksiya qabiliyyətini

inkişaf etdirir, bütün sinfin hazırılıq və bilik səviyyəsini

yoxlamağa imkan verir. Breyn-rinqlərlə yanaşı əhəmiyyətli

və lazımlı məlumatları əhatə edən sərbəst tapşırıqlar verilən

fərqli oyunlar da keçirmək lazımdır. Bu oyunlar şagirdlərdə

öyrənmə həvəsini stimullaşdırır.

Ədəbi oyunların və yarışların keçirilməsinə hazırlıq

metodikası. Əvvəlcə nəzərdə tutulmuş auditoriyadan asılı

olaraq oyunun məqsədi, mövzusu və forması düşünülür.

Kitabxanaçı müstəqil və ya fənn müəllimi ilə birlikdə sualları

hazırlayır, şərtləri düşünür, keçiriləcək oyunun ssenarisini

yazır. Sonra kitab sərgisi hazırlanır və ədəbiyyat xülasəsi

keçirilir. Seçilmiş iştirakçıları keçiriləcək oyunun

istiqamətləri ilə əvvəlcədən tanış etmək olar. Nəzərdə

tutulmuş vaxtdan bir-iki həftə əvvəl tamaşaçılar üçün rəngli

elanlar asılır. Münsiflər heyəti müəyyən edilir. Oyunun

keçirilməsi zamanı bayram əhvalı yaratmaq məqsədilə

xalların məyyən olunması, pauzaların doldurulması və s.

istifadə etmək üçün musiqi seçilməlidir.

Əgər yarışmanın şərtlərinə görə yazılı tapşırıqlar yerinə

yetiriləcəksə əvvəlcədən kağız və karandaş üçün tədbir

görmək lazımdır. Başlanğıcdan əvvəl aparıcı yarışın

qaydaları və şərtləri, cavabların ardıcıllığı, onların düşünülmə

müddəti haqqında qısa məlumat verir. Qaliblərə

həvəsləndirici mükafatlar verilərsə bu daha yaxşı olar. Əgər

priz yoxdursa müsabiqənin yekunları haqqında plakat da

hazırlayıb asmaq olar. Bu udmuş kamandanı sevindirəcəkdir

və kitabxanada keçirilən tədbirin səviyyəsini qaldıracaqdır.

Ən nəhayət bu, kitabxananın mədəni mərkəz kimi işini

göstərəcəkdir. İntellektual oyunlar zamanı iştirakçılara

verəcəyiniz təxmini suallardan nümunələri sizə təqdim edirik.

1. Seneqalda Dakar, İranda Təbriz, İraqda Bəsrə, Bosniya

və Hersoqovinada Sarayevo, Türkiyədə İzmir, bəs İtaliyada?

Cavab. Neapol Bakı ilə qardaşlaşmış şəhərdir.

2. O, bir çox ölkələrdə müvəqqəti olaraq məhdudlaşdırıl-

mışdı. Lakin çox vaxt bu az davam edirdi. Hazırda isə Çinin

materik hissəsində, İran, Liviya, Tunis, Türkiyə və Türk-

mənistanda məhdudlaşdırılıb. Kayzendə ondan çox istifadə

edilir. Söhbət nədən gedir? Cavab: Youtube.

3. "Gəlin qayası" Şərqdə ilk .... Cavab. müəllifi qadın olan

ilk operadır. Müəllifi isə Şəfiqə Axundova.

4. O ilk dəfə e.ə. 45-ci ildə Yuli Sezarın sayəsində peyda

oldu. Sonralar isə o hər dörd ildən bir peyda olurdu. Biz onu

1600-cü və 2000-ci illərdə də görmüşdük, lakin 1800-cü və

1900-cü illərdə onu görən olmamışdı. Siz isə onun son dəfə

nə zaman gözə dəydiyini tapın. Cavab: 2008-ci ildə (o 29

fevraldır.)

5. “Kişilər şəhəri” və “kişilər birliyi” hansı şəhəri təmsil

edir? Cavab. Mançester. “Man United” və “Man City”

Manchester şəhərinin komandalarıdır.

6. Cənub qütbündə neçə ölkənin sərhədi var: Cavab: heç

bir ölkənin 7. Rusiyada Novqorod (Новгород) , İtaliyada ...

Cavab: Neapol

8. 1968-ci ildə İsveçin Dövlət Bankı bu mükafatı təsis

etdi? Cavab: İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı və s.

Bu cür tədbirlərdə uşaqlar cavab vermək üçün yarışır və

bəzən bir-birini itələyərək aparıcının yanına çatmağa

çalışırlar.

Viktorina və oyunlar aparılarkən bir şərtə diqqət etmək

lazımdır. Sual-cavab sistemi çox dəqiqliklə təşkil edilməlidir.

Ona görə ki, sual-cavab diqqətlə hazırlanmadıqda hamı

birdən cavab verməyə çalışacaq. Bu zaman səs-küy və

çaxnaşma qaçılmazdır və bu da yolverilməz incikliklərə,

qeyri-obyektiv qiymətləndirməyə səbəb ola bilər.

Səhərciklər: Kiçik yaşlı şagirdlərə yaradıcılıq imkanları

aşılayan kütləvi tədbirlərdən biri də səhərciklərdir. Ədəbi

səhərciklər adətən tematik olur. Onlar əlamətdar yubileylərə

və tarixi günlərə, müxtəlif ədəbi simaların yaradıcılığına həsr

oluna bilər. Səhərciklərin hazırlanması və keçirilməsində

çoxlu oxucu kütləsi iştirak edir, hazırlıq dövründə onlar öz

mütaliə mədəniyyətlərini yüksəldir. Hətta mütaliə həvəsi

olmayan şagirdlər də işə cəlb olunurlar. Belə tədbirlərin

təşkili şagirdlər arasında kitabı təbliğ etmək, proqram

materialını hərtərəfli zənginləşdirmək, möhkəmləndirmək,

şagirdlərə yeni bilik, bacarıq və vərdişlər aşılamaq məqsədi

daşıyır. Səhərciyin keçirilməsinə 20-30 gün vaxt sərf olunur.

Kitabxanaçı oxucularla mövzu ilə bağlı deklamasiyalar,

şerlər, musiqi nömrələri və s. təşkil edir. Səhərcik keçirilən

zaman kitab sərgisi, rəsmlər, rəylər, annotasiyalar və s. tərtib

olunmalıdır. Kiçik məktəblilər üçün təşkil olunan bu

tədbirlərin proqramı böyük olmamalı, bir saatlıq vaxt üçün

nəzərdə tutulmalıdır. Proqramın rəngarəng olması- bədii

qiraət və deklamasiyalar, nağıl etmələr, slaydlar nümayiş

etdirmək və s. şagirdlərin diqqətinin mərkəzləşməsinə kömək

edir. Səhərciyin proqramı üç hissədən ibarət olur:

Giriş sözü.

Bədii hissə.

Ədəbi oyunlar və viktorinalar.

Giriş sözü 5-6 dəqiqədən artıq vaxt aparmamalıdır. Onu

yuxarı sinif şagirdlərinə həvalə etmək lazımdır.

Bədii hissədə şagirdlər fəal iştirak edir, onlar şerlər,

deklomasiyalar deyil, səhnələşdirilmiş təmsil tamaşa göstərir,

musiqi nömrələri təqdim edirlər.

Ədəbi oyunların səhərciklərə cəlb olunmasının didaktik və

tərbiyəvi rolu xüsusilə əhəmiyyətlidir. Belə oyunlar tədbiri

canlandırır, oxucuları düşündürür və kitab mütaliə etməyə

məcbur edir. Şagirdlər ədəbi oyunlarda iştirak etmək üçün

daha çox atalar sözü, tapmaca, bayatı, qoşma və s. öyrənirlər.

Bədii əsərin müəllifinin şəkli, bədii əsərdən bir parça, hər

hansı əsərin qəhrəmanlarının sadalanması və s. suallar

üzərində ədəbi oyunlar keçirmək olar.

Müxtəlif mövzulara aid böyük tədbirlərin keçirilməsi

zamanı orta yaşlı şagirdlər üçün ədəbi oyunlar keçirilir.

Kitablar aləminə səyahət, doğma ölkəmizə səyahət, bədii

əsərlərdə ideal insan surəti və s. mövzularda ədəbi oyunların

keçirilməsi üçün qabaqcadan geniş hazırlıq aparılır.

Dərnəklər və maraq klubları: Dərnək üzvləri olan

məktəblilər kitabxanaçıya kömək məqsədilə gördükləri bu və

ya digər müstəqil işləri xüsusən sevirlər. Onlar səhərciklərdə,

ədəbi oyun və söhbətlərdə fəal içtirak edirlər. Kitabxanalarda

kiçik məktəb yaşlı oxucu fəalları ilə müntəzəm dərnəklər

təşkil edilir. Məktəb kitabxanalarında geniş yayılmış belə

dərnəklər “Kitabxananın dostları”, yaxud “Kitab dostları”

dərnəkləri adlanır. Məktəb kitabxanalarında “ədəbi dərnək”,

“nağıl teatrı dərnəyi” də fəaliyyət göstərir. Şagirdlər həvəslə

dərnəklərə üzv yazılır və burada çoxlu dostlar tapırlar. I-IV

sinif şagirdləri tez-tez özləri şer, hekayə, nağıl yazırlar. Onlar

kiminləsə məsləhətləşmək, fikirlərini bölüşmək istəyirlər. Bu

baxımdan dənəklərdə şagirdlər öz əsərlərini oxumaq imkanı

tapırlar, burada öz yoldaşlarının və dərnək rəhbərlərinin fikir

təkliflərini eşidirlər. Dərənəklərin təşkilində həm də məqsəd

odur ki, şagirdlərin ədəbi hissləri və ədəbi yaradıcılığa (şer,

hekayə, nağıl yazmağa) marağı artsın. “Ədəbi dərnəkdə”

yalnız ədəbi yaradıcılıq yer tutmur, həmçinin rəsm, çəkmək,

model yonma, təbiətdə həyatın müşahidə edilməsi və s. işlərə

də yer verilir.

“Nağıl teatrı dərnəyi” kiçik məktəblilər üçün daha maraqlı

olur. Bu cür dərnəklərin məşğələlərində oxucular kukla

hazırlayırlar, kitabxanaçı ilə birlikdə sevdikləri nağıl üzrə

ssenari tərtib edir, tamaşa hazırlayırlar. Dərnək üzvləri yeni

kitablar haqqında maraqlı məlumatlar eşidirlər, kitabları necə

mütaliə etmək, onlarla necə rəftar etmək, sevimli nağıl

qəhrəmanlarını necə təlqin etməyi öyrənirlər. Dərnək

məşğələlərinin əsas elementləri ifadəli oxu, nağıl etmə və

deklamasiya söyləməkdir.

“Kitabxana dostları dərnəyi” şagirdlər qarşısında mütaliə

mədəniyyəti vərdişlərinə yiyələnmək məqsədi qoyur, onlara

oxunan əsərin dərin və tam dərk edilməsini, öz yoldaşları

arasında kitab təbliğini öyrədir. Belə dərnəklərin II sinifdən

başlanılması daha uyğundur. Dərnəyin iş planında kitabxana

söhbətləri aşağıdakı mövzularda aparılmalıdır:

kitabla necə rəftar etmək;

Mətnlə əlaqədar şəkilləri necə gözdən keçirmək;

kitabın elementləri ilə tanışlıq;

siyahı və kartotekalardan necə istifadə olunur;

kitabı rəfdən necə tapmaq olar.

Mütaliə mədəniyyətinə dair söhbətlərlə yanaşı dərnək

məşğələlərində ucadan oxunun da təşkili böyük əhəmiyyət

kəsb edir. Oxudan sonra müzakirə və söhbət keçirilir, kitabın

dərk edilməsi, dərindən başa düşmək, bədii əsərin dəyərini

anlamaq kimi keyfiyyətlər oxucuya aşılanır. Dərnək

məşğələlərində nağıletmələrin də böyük rolu vardır. Bu cür

məşğələlər oxucuların nitqini, canlı və obrazlı edir, onların

ədəbi savadını yüksəldir. Bəzən məşğələlərdə ədəbi oyunlara

da yer verilir.

Məktəb kitabxanalarında orta yaşlı oxucu fəallarının işi də

əhəmiyyətli hesab olunur. Bu yaşda şagirdlərə keçilən

elmlərə marağı formalaşdırmaq üçün “Texniklər”,

“Astranomlar”, “Ölkəşünaslar” “İncəsənət həvəskarları” və s.

dərnəklər yaradıla bilər. Bu dərnəklər orta yaşlı oxucuların

emosiya, qabiliyyət və maraqlarını öyrənərək, onları hər

hansı bir fəaliyyətin, mövzunun, məsələnin mənafeyi naminə

birləşdirir. Bu cür dərnəklər şagirdlərin elmi bilikləri daha

dərindən mənimsəməsinə kömək edir. Belə ki,

“Ölkəşünaslar” dərnəyinin üzvləri öz şəhər və ölkələri

haqqında kitabların fəal təbliğatçıları və bilənləri olurlar.

Tarixçilərlə görüşlər təşkil etmək, ölkəşünaslıq muzeylərində

olmaq onların sevimli məşğuliyyətinə çevrilir.

Dərnəyin iş prinsipləri aşağıdakı kimidir: Dərnək üzvləri

çox olmamalıdır. Rəhbər dərnəyin hər bir üzvünü izləməli,

onun inkişafını görməli və imkanını qiymətləndirməlidir. Ona

görə dərnəyin tərkibi 15-20 nəfərdən çox olmamalıdır.

Dərnəyin işlərini mühafizə edib saxlamaq lazımdır ki, hər bir

şagirdin mütaliə və yaradıcı fəaliyyətlərinin inkişafını

müəyyənləşdirə bilsin. Dərnəyin məşğələsi uzun vaxt

aparmamalıdır.

Klub kütləvi tədbirlərin optimal modellərindən biridir. Bu

işdə kitabxanaçı “aşağıdan” (istifadəçilərdən) dəstək alır və

oxucular klubun işinin planlaşdırılmasında, kütləvi tədbirlərin

hazırlanmasında ən aktiv rol oynayırlar. Klublar onun

xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla iştirakçıların yaş həddinə

görə orta və yuxarı sinif şagirləri üçün yaradılır. Böyük yaşlı

fəalların işinin təşkilində kitabxananın nəzdində təşkil

edilmiş klub başlıca rol oynayır. Ümumiyyətlə, klubun

yaradılması haqqında qərar kitabxanaçının yaradıcı

potensialından asılıdır. Ancaq təcrübəli və geniş biliyə malik

kitabxanaçı oxucuları işə cəlb edə bilir, təşkilatçılıq və

idarəçilik qabiliyyətinə malik olur. Klubun işinin idarə

olunmasında yaradıcılıq əlaqələrinin təşkili, əlaqədar

müəssisələrlə (muzey və mədəniyyət evləri, məktəbdənkənar

müəssisələr və s.) əlaqələrin qurulması da mühüm əhəmiyyət

kəsb edir. Yeniyetmə klublarının təcrübəsi daha rəngarəngdir

və bunlar daha çox diskussiya klublarıdır. İntellektual gənclər

üçün müsabiqə xarakterli-“Breyn-rinq”, “Kim? Nə? Harada”

yaradılır. Yaradıcılıq bacarıqlarını nümayiş etdirmək üçün

şagirdlərə müstəqil yaradıcılıq klubları, poetik klublar və s.

daha geniş imkan yaradır. Klub üzvləri özləri görəcəkləri

işlərin proqramını tərtib edir, nizamnaməsini düzəldirlər,

oxucu bileti, gerb, nişan, bəzən hətta himn də yaradırlar.

Bunların yaradılması üçün bəzən ən yaxşı layihə üzrə

müsabiqə də keçirilə bilir. Bunlar hamısı klubun reklam

işlərinin bir hissəsi sayılır. Klub işinin planı işin nəticələrinə

əsasən - uzunmüddətli və ya qısa zaman (il, yarımil) üçün

tutulur. Klub məşğələlərinin forması müxtəlif olmalıdır və

kitabxanada kütləvi işlərin bütün formalarını əhatə etməlidir.

Ədəbiyyat təbliği, mütaliə və idrak qabiliyyətinin

stimullaşdırılması kitabxananın maraq klublarının əsas

vəzifəsidir. İştirakçılar oxucu bülleteni və divar qəzetləri

buraxır, klub işlərinin salnamələrini yazırlar. Klub yaradılan

zaman idarəedicilər - sədr, şura üzvləri və fəallar seçilməlidir.

Məktəb kitabxanalarında maraq və zövqlərinə görə oxucu

birliklərinin fəaliyyəti müvəqqəti səciyyə daşısa da onların

fəaliyyətləri adətən fəal və məqsədyönlüdür. Məhz belə

birləşmələr böyük sayda yeniyetmələri müəyyənləşmiş

mövzulara dair kitablarla işləməyə cəlb edərək, oxucu-

fəalların dairəsini genişləndirir.

Dəyirmi masa: Məktəb kitabxanasında rayonların təhsil

şöbələrindən, müxtəlif təşkilatlardan dəvət edilmiş qonaqların

iştirakı ilə dəyirmi masalar keçirmək olar. Bu cür tədbirlərdə

Azərbaycan xalqının mədəniyyəti, incəsənəti, folkloru,

unudulmuş milli adət-ənənələrimizin təbliği, ailə və cəmiyyət

münasibətləri, vətən, torpaq sevgisi, dilimizin şirinliyi və s.

Bu kimi mövzular müzakirə oluna bilər. Eyni zamanda

kitabxana işi sahəsində kitabxanaçıları ən çox narahat edən

məsələlərlə, problemlərlə bağlı mütəxəssislərin iştirakı ilə

dəyirmi masalar təşkil edilir.

Əyani təbliğat formaları

Əyanilik prinsipinə əsaslanan bu təbliğat forması

oxucuların nəzər diqqətini cəlb etməklə, onların hər birinə

psixoloji təsir göstərir, maraq oyadır. Ədəbiyyatın əyani

təbliği tövsiyə olunması vacib sayılan çap məhsullarının

müəyyən formada bilavasitə nümayiş etdirilməsidir. Bizim

təfəkkürümüzün qidalanması bu əksetdirmənin nəticəsində

baş verir. Çünki təfəkkür cisim və hadisələrin mahiyyətinin,

onlar arasındakı əlaqə və asılılıqların insan şüurunda

ümumiləşmiş və vasitəli inikasından ibarət olan idrak

prosesidir. Görmə duyğularına güclü təsir edə bilmək

cəhətdən əyanilik mühüm əhəmiyyət kəsb edir ki, kitab

təbliğində kitabxanalar üçün vacib sayılan vasitədir. Çünki

gördüklərimiz bizi daha çox inandırır, təsirləndirir və

yaddaşımızda dərin iz qoyur. Ona görə də istər dərketmə

prosesində, istərsə də təbliğat-təşviqat, təhsil və tərbiyə işində

əyanilik mühüm prinsip kimi qəbul edilmişdir. Bir cəhəti də

qeyd edək ki, kitabxanalarda əyanilik prinsipinə müraciət

olunması oxucuların idrak prosesinin üçüncü pilləsində, yəni

təcrübi fəaliyyət zamanı xüsusi təsiredici rol oynayır.

Məktəb kitabxanalarında ədəbiyyatın kütləvi təbliğat

formaları sırasında əyani təbliğat mühüm təsir gücünə

malikdir. Əyani təbliğatın formalarında sözün, lazımi fikrin

nə qədər aydın ifadə edilməsinə baxmayaraq, ona əyanilik də

lazımdır. Əyani təbliğat tövsiyə olunan kitabların bilavasitə

göstərilməsi və ya görmək, qavramaq, mənimsəmək şəklində

onların məzmununun meydana çıxarılması vasitəsilə həyata

keçirilir. Onun məqsədi insanları mütaliəyə cəlb etmək,

onlarda mütaliə mədəniyyəti formalaşdırmaq və kitab

fondlarını oxucular qarşısında açmaqdır. Oxucularda kitabın

məzmunu və xarakteri haqqında iki üsulla təsəvvür yaratmaq

mümkündür:

Ədəbiyyatın bilavasitə göstərilməsi- bu üsul müxtəlif

kitab sərgilərinin təşkili vasitəsilə həyata keçirilir.

Kitabların təsviri incəsənət vasitələri ilə təbliği - bu

üsula, əsasən albomlar, plakatlar, sxemlər, cədvəllər,

dioqramlar, xəritə, xəritə-sxem, kartoqram, kartodioqram,

sitatlar, izahlı mətnlər, şəkillər, müxtəlif vitrinlər, çağırışlar,

sərgilər və b. aiddir.

Əyani təbliğat formasının bütün üsullarının ümumi

məziyyətləri onların təsirinin və seçilməsinin uzunmüddətli

olmasındadır. Çoxrəqəmli materialları təsvir etməyə və

qavramağa cədvəllər kömək edir. Sənaye və kənd təsərrüfatı

istehsalının, mədəni inkişafın dinamikasını və başqa

prosesləri qrafik şəkillər, dioqram vasitəsilə yaxşı təsvir

etmək olar. Dioqramlar düzbucaqlı, dairəvi və sektorlu olur.

Qrafikanı daha əyani etmək üçün dioqramlara müvafiq

rəsmlər əlavə edilir. Müvafiq xəritəyə köçürülmüş sxemə

xəritə-sxem deyilir. Coğrafi xəritə üzərində ştrix və ya

rənglərdə hər hansı bir hadisənin intensivliyi göstərilərsə,

buna kartoqram deyilir. Statistik məlumatların xəritə üzərində

müəyyən əraziyə aid olan və dioqram vasitəsilə ifadə edilən

təsviri kartodioqram adlanır. Əyani təbliğat prosesində

məsləhət vitrinlərindən də istifadə olunur. “Soruşun, cavab

verək”, (müxtəlif mövzular üzrə), “Öz şəhərini

tanıyırsanmı?”, “Öz tarixini bilirsənmi?” və bir çox başqa

adlarda vitrinlər hazırlamaq olar. Belə vitrinlərdə əsas təlabat

–maksimim dərəcədə əyanilik və operativlikdir. Vitrinləri

təşkil edərkən mövzuya uyğun olaraq kitab, qəzet, jurnal

materiallarından, tanışlıq və təbliğat xarakterli foto

şəkillərdən, məlumat vərəqələrindən, audio və video

materiallardan istifadə etmək məqsədəmüvafiqdir.

Kitabxanada hər hansı problemə həsr olunmuş əyani vasitə

ayrı-ayrı oxucuya, özünün konkret biliyinə və təcrübəsinə

əsaslanmaqla kitabın və mütaliənin onun həyatında necə

müsbət rol oynayacağına inanmağa kömək edir. Kitabxana

şəraitində ədəbiyyatın əyani təbliği iki üsula əsaslanır. Bu

üsulların biri çap məhsullarının bilavasitə özünün nümayiş

etdirilməsi, digəri isə çap məhsullarının, xüsusilə kitabların

şəklinin, müəyyən kitabların lazım gələn səhifələrinin təsviri

sənət və ya foto vasitəsilə nümayiş etdirilməsidir. Kitabların,

müxtəlif çap məhsullarının özünü nümayiş etdirən kütləvi

təbliğat üsulu kitab sərgiləri hesab olunur. Kitabların şəklini

müxtəlif cəhətdən nümayiş etdirən, bu vasitə ilə onların

məzmunu haqqında məlumat verən kütləvi təbliğat üsulu isə

kitabxana plakatları və kitabxana albomlarıdır.

Sərgilər: Нər gün dünyada yüzlərlə kitab çap olunur. Bir

neçə vaxtdan sonra onlardan hansısa unudulur. Bu səbəbdən

də kitabxanaların, vəzifəsidir ki, müxtəlif mövzulu sərgilər

təşkil etsinlər. Kitabxanalarda sərgilərin təşkili əyani təbliğat

formasının ən geniş yayılmış üsuludur. Sərgilər həcminə,

tərtibat texnikasına və müddətinə görə bir-birindən

fərqləndirilir. Sərgi bir və ya bir neçə lövhədə, stenddə

yerləşə bilər. Sərgi, əsasən baxılmaq üçün təşkil

olunduğundan, onun tərtibi məsələlərinin böyük əhəmiyyəti

vardır. Burada mətn və təsvir materialları bir-birini

tamamlamalıdır. Kitabxanaların müasir sərgi fəaliyyətində

aparıcı tendensiyalar kitabxana sərgisinə alternativ yanaşma

və dizayn işinin işlənib hazırlanmasıdır. Hazırda kitabxana

sərgilərini aşağıdakı növlərə görə qurmaq olar: - ənənəvi

informasiya daşıyıcıları olan kitabxana sərgiləri (dərc edilmiş

nəşrlər);-elektron kitabxana sərgiləri (kitabxanaların veb

saytında verilən müxtəlif formalardan istifadə etməklə

kataloq şəklində informasiyalar); -kompleks kitabxana

sərgiləri, müxtəlif xüsusiyyətli fonoqramların köməyi ilə

tərtib olunmuş “danışan” kitab sərgiləri, video filmlər təqdim

etməklə sərgilər, baxışlar, elektron sərgi günləri və s. Hər bir

məktəb kitabxanası öz sərgi modelini fəaliyyətinə uyğun

olaraq qurur. Sərgi fəaliyyəti modelinin seçilməsinə bir çox

faktorlar (kitab fondunun keyfiyyəti) təsir göstərir. Məsələn,

məktəb proqramı, oxucuların informasiya tələbatı, həmçinin

kitabxana əməkdaşlarının bilik səviyyəsi və yaradıcılıq

potensialı. Qeyd edək ki, kitabxanalarda təşkil edilən

sərgilərdə kitablarla yanaşı, müxtəlif qəzet və jurnal

nömrələri əks etdirilir ki, bu da həmin sərginin əhəmiyyətini

xeyli artırır. Kitabxanalarda məqsəd və ümumi məzmununa

görə ənənəvi sərginin iki növü təşkil edilir - kitabxanaya yeni

daxil olan kitablar haqqında məlumat xarakterli universal

sərgilər və tövsiyə xarakterli tematik sərgilər.

Kitab sərgiləri yalnız burada nümayiş etdirilən kitabların

məzmununa görə deyil, eyni zamanda məqsədinə görə- tədris

prosesinə və şəxsi təhsilə kömək məqsədi daşıyan sərgilər;

müddətinə görə-daimi, uzun müddətli və müvəqqəti sərgilər;

ədəbiyyatın nəşr tipinə və növünə görə-kitab sərgiləri, qəzet

və jurnal sərgiləri, not sərgiləri, patent sərgisi və s. təşkil

edilə bilər. Kitab sərgisi üzərində iş metodikası mövzunun

müəyyən edilməsi və öyrənilməsi, planın tərtibi, materialın

seçilməsi və tərtibatından ibarətdir. Hər hansı bir kitab sərgisi

aşağıdakı qaydada tərtib edilir: Sərginin ümumi başlığı və

yarımbaşlıq, tövsiyə olunan ədəbiyyat, sitat (mövzu haqqında

izahlı mətnlər) və şəkil (foto illüstrasiyalar). Ümumi başlıq

sərginin mövzusunu müəyyən edir və onun əsas məzmununu

aydınlaşdırır. Sərginin sərlövhəsi müəyyənləşdirildikdən

sonra burada əks etdirilməsi lazım gələn məsələləri

dəqiqləşdirmək lazımdır. Həmin məsələlər sərgidə bölmə və

yarımbölmələr şəklində verilməlidir. Bölmələrin və yarım-

bölmələrin sərlövhələri dəqiq seçilməli, bölmənin məzmunu

aydın əks etdirilməlidir. Sərginin daxili bölmələrinin

məzmunu və ardıcıllıq mövzunun xarakterindən asılıdır.

Sərgidə materialların yerləşdirilməsi müxtəlif prinsiplərə

əsaslana bilər: tematik, xronoloji, coğrafi və materialların

mürəkkəbliyi dərəcəsi prinsipi. Bu materialların sərgidə

yerləşdirilməsi daxili məntiqə əsaslanmalıdır. Hər şeydən

əvvəl kitabxanaçı ədəbiyyatın düzülüşündə iki cəhəti nəzərə

almalıdır: a)Çap əsərlərinin əhəmiyyətini və elmi dəyərini;

b)Sərgidə mövzunun ayrı-ayrı məsələlərinin əks etdirilməsi

ardıcıllığını. Kitab sərgilərinin tərtibatında həm də sim-

metriya gözlənilməlidir. Eyni zamanda sərgidə çap

əsərlərinin, şəkillərin və lazımi mətnlərin yerləşdirilməsində

müəyyən məna ifadə olunmalıdır. Sərgidə materialların

düzülüşündə simmetriyadan danışılarkən qeyd olunmalıdır ki,

burada nümayiş etdirilən kitabların ölçüsü, onların cildlərinin

rəngi, şəkillərin məzmunu, qarşılıqlı münasibəti və s. nəzərə

alınmalıdır. Çünki kütləvi təbliğat məqsədilə nümayiş

etdirilən hər hansı əşya və ya predmet təkcə zahiri parlaqlığı

ilə deyil, eyni zamanda özünün simmetriyası, məna ifadə

etməsi və estetik təsiri ilə diqqəti cəlb edir. Ona görə də

sərgidə eyni rəngli, eyni ölçülü kitabların, həmçinin oxşar

məzmunlu və eyni ölçülü, şəkillərin yanaşı düzülməsi

məqsədəuyğun deyildir. Əlbəttə, burada ölçünün və rənglərin

nümayiş etdirilməsi nəzərdə tutulmur. Kitabxanaların

təcrübəsi təsdiq edir ki, əyani təbliğat üsulları sırasında kitab

sərgiləri daha çox kütləvi xarakter daşıyır. Çünki kitab

sərgiləri kitabxana-biblioqrafiya fəaliyyətinin bütün iş

növlərində istifadə olunur. Bir cəhəti qeyd edək ki, oxucu

sərgi vasitəsilə buradakı kitablarla təmasda olarkən onu

araşdırır, hər hansı kitabın özü üçün nə dərəcədə lazımlı

olduğunu müəyyənləşdirə bilir. Bununla bərabər tövsiyə

olunan ədəbiyyatla sərgi vasitəsilə tanışlıq oxucuda həmin

kitaba daha dərin məqsədyönlü maraq oyadır. Kitabxanalarda

təşkil edilən kitab sərgiləri məqsədinə və məzmununa görə

iki növə bölünür:

Məlumat xarakterli universal sərgilər,

Tövsiyə xarakterli sərgilər.

Bu gün müxtəlif oxucu qrupları üçün tövsiyə xarakterli

sərgilər (mövzu sərgiləri) daha əhəmiyyətli hesab olunur.

Çünki hər hansı yaş qrupundan olan oxucular üçün müvafiq

mövzu üzrə ədəbiyyatı bütöv şəkildə görüb onu araşdırmaq,

lazım olanları seçib götürmək imkanı yaranır. Bu gün bütün

kitabxanalarda təşkil olunan hər hansı mövzu sərgisinin

başlıca məqsədi həmin kitabxananın fondu əsasında hər hansı

aktual mövzuya və ya problemə dair kitabları oxucuların

nəzərinə çatdırmaq və oxunmasına maraq yaratmaqdır.

Mövzu sərgilərinin məqsədi müəyyən bir mövzuya həsr

оlunmuş kitabları охuculara əyani şəkildə tövsiyə еtməkdən

ibarətdir. Mövzu sərgiləri həm də kitabxananın oxucularını

fondun ayrı-ayrı şöbələrinin tərkibi ilə tanış edir. Bütün

bunları nəzərə alaraq hər bir kitabxanaçı oxucuların ümumi

ehtiyacı baxımından və elmin, istehsalatın tələbatından asılı

olaraq özünün işlədiyi kitabxananın fondunun məzmununun

açılması üçün rəngarəng mövzularda sərgilərin təşkilinə

böyük əhəmiyyət verməlidir. Hər bir kitabxananın fondunda

siyasi, mənəvi, tarixi, təhsil və tərbiyə, sahəsindəki

uğurlardan, eləcə də mövcud problemlərdən bəhs edən

ədəbiyyata oxucuların nəzərini cəlb etmək üçün “Bizim

gələcəyimiz”, “Milli qəhrəmanlarımız”, Azərbaycana qarşı

ermənilərin soyqırım siyasəti ilə əlaqədar “Tarixi həqiqətlər”,

Heydər Əliyevin doğum günü ilə əlaqədar “Ulu öndər”,

“Ölkəşünaslıq və diyarşünaslıq” və s. sərlövhəli tematik

sərgilər həmin mövzularda mövcud kitabların oxunuşuna

müsbət təsir göstərir. Məktəb kitabxanasında uşaqları şair və

yazıçıların həyat və fəaliyyəti ilə tanış etmək, məktəbli

oxucuları onların əsərlərini mütaliə etməyə yönəltmək üçün

maraqlı mövzu sərgiləri təşkil edilməsi xüsusilə

əhəmiyyətlidir. Bu sərgilərdə əyanilik böyüklər üçün təşkil

olunan sərgilərlə müqayisədə daha güclü olmalıdır. Çünki

böyüklərlə müqayisədə hər bir məsələ barədə əyanilik

uşaqlarda daha aydın təsəvvür yaradır. Ümumiyyətlə, istər

yaşlı oxucular, istərsə də uşaq oxucular üçün mövzu sərgiləri

təşkil edərkən onun mövzusunun məqsədəmüvafiq seçilməsi

vacib şərtdir. Çünki mövzu sərginin mövzusunun seçilməsi

kitabxananın oxucularının ümumi marağının nəzərə alınması

və sərginin oxucu istiqamətinin müəyyənləşdirilməsi ilə sıx

əlaqədardır. Oxucuların marağının və sorğularının nəzərə

alınması sərgidə nümayiş etdirələcək materialları müəyyən-

ləşdirməyə kömək edir. Mövzu sərgiləri təşkil edərkən birinci

növbədə uğurlu sərlövhə seçilməlidir. Başlıq qısa və aydın

оlmalıdır. Sərginin sərlövhəsi diqqəti cəlb edən, hər kəsdə

maraq oyadan, bir qədər də pafoslu olmalıdır, оnun rəngarəng

və çağırış ruhlu оlmasına хüsusi fikir vеrməlidirlər. Məsələn:

“Qalх ayağa, Azərbaycan!”, “Nahaq qan yеrdə qalmaz”,

“Azərbaycanın müstəqilliyi əbədidir”, “Vətən mənə оğul

dеsə...”, “Qanlı şənbə gеcəsi”, “Хоcalı – əsrin faciəsi”,

“Vətən tоrpaqları bizi gözləyir”, “Ya Qarabağ, ya ölum!”,

“Qələbə çal, igid əsgər!” və s. Mövzu sərgisində əyaniliyi

gücləndirmək üçün müxtəlif vasitələrdən, belə ki, mövzunun

məzmununun açılmasına kömək edən şəkillərdən, faktlar və

rəqəmlərdən istifadə olunmalıdır. Çünki sərginin mövzu-

sunun əhəmiyyətinin aşkar edilməsində sitatların mühüm

əhəmiyyəti vardır. Sərgi üçün sitat seçərkən görkəmli elm,

maarif, ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərinin, eləcə də

tanınmış ictimai xadimlərin fikirlərinə müraciət edilməlidir.

Plakat: Kitabxanalarda ədəbiyyatın kütləvi əyani təbliğat

üsullarından danışarkən kitab sərgiləri ilə bərabər kitabxana

plakatlarından yan keçmək olmaz. Plakat təsviri sənətin

kütləvi növü olub, əyani təbliğatın təsiredici vasitələrindən

biridir.. Məktəb kitabxanalarında plakatın müxtəlif növlərinə

müraciət olunur. Kitabxana plakatları həm öz məzmunu, həm

forması, həm də qarşısına qoyduğu məqsədinə görə bir-

birindən fərqlənir. Hər hansı mövzuda kitabxana plakatı tərtib

edən kitabxanaçı qarşıya qoyduğu məqsədə yalnız o zaman

nail ola bilər ki, istər seçdiyi mövzu, istərsə də orada nümayiş

etdirilən kitablar, illüstrasiyalar və mətnlər müxtəlif yaşlı

oxucu qrupları üçün anlaşıqlı olsun. Hər hansı bir kitabхana

plakatı kitabla yanaşı kitabхananı da təbliğ еdir.

Kitabхanadan kənar yеrlərdə, dəhlizlərdə asılan plakatlar

uşaqları kitab oxumaq üçün kitabхanaya cəlb еtməlidir.

Plakatın üç növü mövcuddur ki, məktəb kitabxanalarında hər

üç növdən təbliğat, təşviqat və təlimat məqsədli plakat

növlərindən geniş istifadə olunur. Adından da məlum olduğu

kimi təbliğat plakatları konkret mövzu üzrə lazımi ədəbiyyatı

kitabxana şəraitində təbliğ etmək üçün tərtib edilir. Bu cür

plakatlar mövzu sərgiləri kimi tövsiyə xarakteri daşıyır və

tərtibatında mövzu sərgilərinin tərtibi qaydalarındakı

prinsiplər gözlənilir. Lakin təbliğat plakatında sərgiyə

nisbətən əyanilik daha güclü olmalıdır. Kitabхanalarda

klassiklərdən Nizami, Füzuli, M.P.Vaqif, M.Ə.Sabir,

C.Məmmədquluzadə, A.Şaiq, M.F.Aхundоv, S.Ə.Şirvani,

S.S.Aхundоv, F. Köçərli, S.Vurğun, M.Müşfiq, S.Rüstəm,

M.Şəhriyar, R.Rza, О.Sarıvəllinin, müasir yazıçı və

şairlərdən Xanımana Əlibəyli, Mikayıl Rzaquluzadə, Teymur

Elçin, İlyas Tapdıq, Rafik Yusifoğlu və b. yaradıcılığına həsr

оlunmuş plakatların tərtibi məqsədəuyğundur. Müəyyən

mövzulara dair kitablar tövsiyə olunan plakatlarda təkcə şair

və yazıçının yaradıcılığı haqqında dеyil, həm də həyat və

fəaliyyəti, yaşadığı tarixi dövr haqqında müəyyən məlumat

vеrir. Kitabхana plakatı kitabхanalarda, əsasən aktual

mövzulara həsr оlunur. Plakatın əsas ünsürləri kitabların özü

dеyil, оnların üz qabığı (plakatda əl ilə çəkilmiş, yaхud

fоtоşəkil), bir nеçə sitat, qısa mətn və plakatın əsas idеyasını

açan, mənalı başlıqlar və illüstrasiya verilir. Plakatda

ədəbiyyatın qısa annоtasiyası mütləq vеrilməlidir. Annоtasi-

yalar kitabların idеya və məzmununun açılmasına kömək

еdir. Plakat охucuya ifadəli, aydın, gözəl təsir bağışlamalıdır.

Məsələn: Hər hansı bir yazıçıya həsr edilmiş plakatda

yazıçının şəkli, şəklin altında ədibin həyat və fəaliyyəti

haqqında qısa mətn, mətndən sonra yazıçının kitablarının üz

qabığının şəkillərini vermək olar. Plakatda “Ədibin

müasirləri” başlığı altında onun qələm və məslək dostlarının

şəkillərini də nümayiş etdirmək mümkündür. Plakatda 5-6

kitab, qəzet və ya jurnal nümayiş etdirilir. Kitabxanalarda

təşviqat plakatlarını tərtib etməkdə başlıca məqsəd oxucuların

diqqətini müəyyən bir anlayışa yönəldib, ondan nəticə

çıxarmalarına nail olmaqdır. Bu baxımdan məktəb kitabxana-

larında oxucuların fəaliyyəti zamanı müsbət və mənfi halları

oxucuların nəzərində canlandırmaq üçün təşviqat plakatlarına

müraciət olunur. Təlimat plakatları isə oxucularda mütaliə

mədəniyyəti tərbiyə etmək, onlara kitabxanadan və kitabdan

istifadə qaydaları aşılamaq məqsədi daşıyır. Mеtоdik

хaraktеrli bu cür plakatlar охucularda mütaliə mədəniyyəti

tərbiyəsinə хidmət edir və bədii ədəbiyyatın təbliği sahəsində

böyük rоl оynayır. Kitabxanalarda bu cür plakatlar adətən

“Kitabxanadan necə istifadə etməli”, “Sistemli kataloqdan

ədəbiyyatı necə seçməli”, “Kitablarla necə rəftar etməli”,

“Kitaba rəyi necə yazmalı” və s. başlıqlar altında tərtib

olunur. Bu cür plakatlarda verilən metodik izahatlar adətən

müvafiq şəkillərlə müşayiət olunmalıdır.

Albom: Məktəb kitabxanalarında adları çəkilən əyani

təbliğat formaları sırasında müxtəlif mövzulara və görkəmli

şəxslərə həsr olunmuş albomların da özünəməxsus yeri

vardır. Məktəb kitabxanalarında əyani kütləvi təbliğat

formalarından olan kitabxana albomlarının tərtibinə mühüm

əhəmiyyət verilir. Kitabxananın müxtəlif yaş qrupları üzrə

mövcud oxu zallarının kitabxanaçıları məktəblilərin fəal

iştirakı ilə məktəblilər üçün əhəmiyyət kəsb edən və məktəb

proqramına uyğun olan mövzuları əks etdirən kitabxana

albomları hazırlayırlar. Bu məqsədlə hər bir məktəbliyə

müvafiq bir mövzu verilir və həmin mövzuda albom tərtib

etmək üçün lazımi materiallar adətən kitabxanaçıların köməyi

ilə kitabxana şəraitində toplanılır. Məktəblilər tapşırılan

mövzularda albomların tərtibi modelini tapşırığı verən

kitabxanaçının iştirakı ilə hazırlayırlar. Məktəb kitabxana-

larında kitabxana albomlarının tərtibini, uşaqların bu işdə fəal

iştirakını ona görə vacib hesab edirik ki, bu cür albomlar

görkəmli şair və yazıçıların, elm, mədəniyyət və ictimai

xadimlərin həyat və yaradıcılığına həsr olunur. Ayrı-ayrı

şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığına həsr edilmiş kitabxana

albomlarında həmin şəxsiyyətin anadan olduğu vaxtdan

ömrünün sonuna qədərki tarixi rəqəmlər, bütün həyat və

fəaliyyətini əks etdirən mətnlər, faktlar, foto şəkillər, rəsmlər

xronoloji qaydada və məntiqi ardıcıllıqla verilir. Belə

albomların tərtibi zamanı məktəbli oxucular lazımi

materialları araşdırmalı olur, tanınmış şəxsiyyətlərin həyatı

ilə yaxından tanış olur ki, bu da onların tədris fəaliyyətində

mühüm köməkçi vasitə olur. Bu cür albomlar kitabxananın

oxu zalının köməkçi fondunun tərkib hissəsi kimi saxlanılır

və məqsədəuyğun olaraq məktəbli oxucuların istifadəsinə

verilir. Məktəbli oxucuların hər hansı konkret bir movzuda

müfəssəl məlumat almalarına kömək etmək üçün kitabxana

albomları ən yaxşı və münasib vasitə hesab olunur. Nəticə

olaraq onu deyə bilərik ki, əyani təbliğat formaları

kitabxanalarda ədəbiyyat təbliği ilə bərabər, həm də

məktəblilərin intellektual səviyyələrinin yüksəlməsində və

mənəvi tərbiyəsində təsiredici rola malikdir.

Guşələr-sərgiyə nisbətən geniş və əhatəli olmalıdır.

Guşədə əlavə оlaraq kartоtеka, qəzеt, jurnal matеrialları,

tövsiyə ədəbiyyat siyahıları, mövzuya uyğun bir sıra sənədlər

və şəkillər də öz əksini tapmalıdır. Guşələrin təşkilində əsas

məqsəd охucuya aхtardığı matеrialları asanlıqla tapmaqda

kömək еtməkdən ibarətdir. Bu işdə hər cür texniki təbliğat

vasitələrindən gündən-günə daha çox istifadə edilir.

Qəzet və Jurnal vitrini: Dövri mətbuat materiallarının

təbliğinin ən geniş yayılmış forması qəzet və jurnal vitrinidir.

Vitrinlərdə təzə qəzetləri asmaqla kifayətlənməyib, dərc

edilmiş mühüm materialları oxucuların diqqətinə çatdırmaq

lazımdır. Xüsusilə kitabхanalarda təşkil еdilən hərbi

vətənpərvərlik məzmunlu sərgilərdə müharibə mövzusunda

yazılmış bədii, publisistik kitablarla yanaşı, müхtəlif qəzеt və

jurnal materialları da əks еtdirilir ki, bu da həmin sərginin

əhəmiyyətini хеyli artırır. Qəzetlərlə yanaşı jurnallarla da

böyük iş aparmaq olar. Onları müntəzəm oxumaq müəyyən

dərəcədə uşaqlarda elm, texnika, ədəbiyyat, incəsənət və

başqa sahələrə dərin maraq yaradır. Jurnallarla, əsas etibarilə

kitabxananın qiraət zalında iş aparılır. Oxuculara jurnallar və

onlara daxil edilmiş məqalələr haqqında məlumat plakatlar,

habelə jurnal məqalələrinin əlifba və ya sistemli annotasiyalı

kartotekası vasitəsilə verilir. Yeni jurnalların təbliği xüsusi

vitrinlər vasitəsilə təşkil edilir. Oxucular qarşısında jurnalın

məzmununu açmaq və onları ayrı-ayrı məqalələrlə

maraqlandırmaq məqsədilə kitabxana “Mətbuatımızla tanış

olaq” başlığı altında xüsusi plakat və ya lövhə hazırlayır.

Burada jurnal vərəqələrinin arasına “Sənin maraq dünyan”,

“Maraqlı məqalələr toplusu” və s. yazılmış əlfəcinlər

qoyurlar, ya da həmin səhifəni açıq nümayiş etdirirlər ki,

tövsiyə edilən məqaləni oxucu görə bilsin. 15 may

Beynəlxalq Ailə Günündə kitabxanada “Beynəlxalq Ailə

Günü”, “ Ailə və sağlamlıq”, “Mənim ailəm”, müxtəlif

mövzular üzrə “Sağlam təbiət-sağlam insan-sağlam ailə”,

“Atalar və ailələr: məsuliyyət və çətinliklər”, “Analar və

ailələr”: dəyişməkdə olan dünyanın problemləri” və bir çox

adlarda məsləhət vitrinləri hazırlamaq olar. Belə vitrinlərdə

əsas tələbat – maksimum dərəcədə əyanilik və operativlikdir.

Kitab bayramları. Mənəvi həyatımızın tarixi ən qədim

dövrlərdən başlayaraq kitabla sıx bağlı olmuş və məhz onun

ehtiyacları müqabilində kitab yeni-yeni formalara düşərək

təkmilləşmiş, formalaşmışdır. Müasir informasiyalaşdırılmış

cəmiyyətdə kitabın rolu daha da artır, kitab kommunikasiya

üsullarından biri kimi çıxış edir. Uşaqlar arasında kitaba

məhəbbət oyatmaq, kitabı onlara sevdirmək, kitabın nüfuzu-

nu qaldırmaq üçün kütləvi tədbirin müxtəlif formalarından

istifadə etmək vacibdir. Belə tədbirlərdən biri də kitab

bayramıdır. Bayrama hazırlıq zamanı milli kitab mədəniyyəti

və ədəbiyyatımızın müxtəlif uğurlarına, problemlərinə,

perspektivlərinə həsr olunmuş dəyirmi masa, ədəbi görüşlər,

sərgilər, yeni nəşr olunmuş kitabların təbliğinə dair tədbirlər

planı hazırlanmalıdır. Tədbirlər planında:

- Ümummilli lider Heydər Əliyevin ölməz həyat yolunu

əks etdirən kitabların sərgisini hazırlamaq və müxtəlif

tədbirlər keçirmək;

- Milli-mənəvi dəyərlərimizin və vətənpərvərlik

tərbiyəsinin təbliği ilə bağlı ədəbiyyatın sərgisini keçirmək;

- nəşriyyatların və müəlliflərin birbaşa iştirakıyla yeni

kitabların sərgisini keçirmək;

- ötən ilin dəyərli kitablarını və mədəniyyət hadisələrini

oxucuların diqqətinə çatdırmaq;

- müəlliflərlə, yazarlarla oxucuların birbaşa ünsiyyətinə,

görüşünə şərait yaratmaq;

- yeni nəsil istedadlı cavanların yaradıcılığının təbliğinə,

tanıdılmasına səy göstərmək;

- kitablarının təqdimatı və müzakirəsini təşkil etmək;

Bayram çərçivəsində məktəbin yerləşdiyi rayonun Tarix-

Diyarşünaslıq Muzeyində saxlanılan maraqlı, qədim, tarixi

eksponatlara baxış, istedadlı uşaqların əl işlərindən ibarət,

sərgilər və s. nümayiş etdirilə bilər. Tədbirdən əvvəl elan

hazırlanır və dəvətnamələr yazılır.

İnformasiya günü: Kitabxanalarda informasiya təbliğatı-

nın əsasını kompleks tədbirlər – informasiya günləri və

həftələri, sərgi-baxış, mütəxəssis günləri kimi tədbirlər təşkil

edir. İnformasiya günü müəyyən müddət ərzində kitabxanaya

daxil olmuş yeni ədəbiyyat haqqında məlumatı çatdıran

kompleks tədbirdir. Bu tədbir kitabxana xidməti sistemində

kompleks kitabxana-informasiya tədbirlərindən biri kimi

kitabxanaya yeni daxil olan çap məhsulları haqqında oxucu-

ları məlumatlandırmaq məqsədi daşıyır. İnformasiya gününə

(həftə, ongünlük) hazırlıq bir neçə mərhələdə olur. Sərgiləri,

mövzu üzrə ədəbiyyatın seçimini, ədəbiyyat haqqında söhbət

və ya xülasələri əhatə edir. Keçirilmə mərhələləri: mövzunu

müəyyən etmək, planın tərtibi; kitabxana fondundan

ədəbiyyatın axtarılıb tapılması; sənədlərə baxış və seçim

etmək; müstəqil xülasə hazırlamaq və ya peşəkar dəvət

etmək; ədəbiyyat sərgisi tərtib etmək; qısa annotasiyalar

yazmaq; maraqlı təşkilatları və oxucuları xəbərdar etmək

(elan, afişa); tədbiri təhlil etmək.

Anım günü: Anım (xatirə) günlərində kitabxanada

yığıncaq təşkil edilir, söhbətlər aparılır. Tədbirlə əlaqədar

əvvəlcədən hazırlıq işləri görülür. Bu məqsədlə (anım

gününün mövzusuna uyğun olaraq) şəhidlərin xatirəsinə

fotostendlər, sərgilər və divar qəzetinin xüsusi nömrəsi

hazırlanır, sənədli filmlər göstərilir, uşaqların əl işlərindən

ibarət sərgi düzəldilir. Həmin gün şəhidlərin qəbri ziyarət

edilir, ədəbi kompozisiyalar, video görüntülər nümayiş

etdirilir. Uşaqların ifasında Vətən məhəbbətini, qəhrəmanlığı

tərənnüm edən şeirlər söylənir. Tədbirə şəhidlərin ailə

üzvlərindən, yaxınlarından, döyüş yoldaşlarından bir neçə

nəfərin dəvət olunması, xatirələrinin dinlənilməsi də daha

məqsədəuyğun olardı.

Divar qəzetləri: Divar qəzetləri adı, məzmunu, tərtibatı,

buraxılış müddəti və materiallarının janrlarına görə

müxtəlifdir. Divar qəzetlərinin əsas növləri operativ qəzet,

çoxnüsxəli divar qəzeti, tematik buraxılışlar, işıq qəzetləri,

büllütenlər və başqalarıdır.

Yeni daxil olmuş ədəbiyyatın məlumat bülleteni: Yeni

daxil olmuş ədəbiyyatın məlumat bülleteni kitabxananın

fonduna daxil olan yeni nəşrlər haqqında məlumat

mənbəyidir. Bülletenə müəyyən dövr ərzində kitabxanaya

daxil olan bütün yeni kitabların təsviri daxil edilir.

“Müqəddimə”də bülletenin quruluş prinsipi, işlədilmiş şərti

işarələr və ixtisar edilmiş sözlər izah edilir, materialları

sahəvi bölmələrə ayrılmaqla sistemli qaydada, bölmələr

daxilində isə müəlliflərin (sərlövhənin) əlifbasına görə

düzülür.

Kitabxana fəaliyyətində reklam informasiya işi: Hər bir

kitabxananın özünün kitabxana fəaliyyətinin bir forması kimi

reklama ehtiyacı vardır. Kitabxana reklamı kitabxana

şəraitində mütaliə etməyin səmərəliliyi və burada müxtəlif

xidmət prosesləri barədə özünəməxsus anlayış yaratmaq

imkanına malikdir. Hər bir kitabxananın həyata keçirdiyi

reklam işi həmin kitabxananın iş xüsusiyyətləri barədə

oxucularda aydın təsəvvür yaradır, başqa kitabxanalardan

fərqli cəhətlərini göstərməklə onun obrazını yaratmış olur.

Kitabxana reklamı adətən müxtəlif məzmunlu kitabxana

xidməti barədə istiqamətləndirici rol oynamaq imkanına

malikdir. Bu cəhətdən məqsədinə görə reklamlar iki növə

bölünür. Birinci növ reklamlar məktəb kitabxanalarının

ümumi simasını açan, iş xüsusiyyətlərini şərh edən

reklamlardır. İkinci növ reklamlar isə məktəb kitabxanaları

tərəfindən həyata keçirilən konkret tədbirlər, konkret xidmət

növü haqqında məlumat verən reklamlardır. Hər bir tədbirə

maraq reklamdan başlayır. Reklam məlumatlarının əsas

tələbləri bunlardır:

- istifadəçiyə reklam obyekti barədə yeni informasiyaları

təqdim etmək;

- reklam olunan tədbirin əhəmiyyətli olduğuna

inandırmaq;

- auditoriyanın xüsusiyyətini nəzərə almaq;

- reklam olunan tədbirin əsas xüsusiyyətlərini əks

etdirmək.

Tədbir haqqında reklam tədbirin məqsədindən asılı olaraq

daxili və xarici ola bilər. Tədbirlər haqqında reklam

məlumatının ən geniş yayılmış forması – elandır.

Məzmununa və məqsədinə görə elanın bir neçə forması

vardır. Anons, reklam, afişa, bildiriş və s. kimi əməli yazılar

elan xarakterlidir. Elan bu və ya digər məlumatı uşaqlara,

onların valideynlərinə, müəllimlərinə qabaqcadan çatdır-

maqla təşkiledici missiyanı yerinə yetirir. Məlumat qruplaş-

dırılarkən aşağıdakılar diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır:

Məlumatın mahiyyəti, məzmunu aydın qeyd olunmalıdır.

Məlumatın vaxtı, saatı dəqiq göstərilməlidir;

Tədbirin keçiriləcəyi yer (ərazi, bina, otağın nömrəsi)

qeyd edilməlidir;

Məlumatın kim tərəfindən verilməsi göstərilməlidir.

Elanda bir və ya bir neçə məlumat öz əksini tapa bilər. Bu

gün kitabxanalara oxucu cəlb etməyin əsas şərtlərindən biri

elanlarda tədbirin məzmununun necə təqdim edilməsi, nə

şəkildə oxucuya çatdırılmasıdır. Keçiriləcək tədbir haqqında

cəlbedici elan yazılmalı, tədbirdə iştirak edəcək şəxslərin

adları və titulları qeyd edilməlidir. Uşaq kitabxanaları tədbirə

maraqlı, göz və könül oxşayan adın seçilməsinə xüsusi diqqət

yetirməlidirlər. Tədbirin keçiriləcəyini informasiya vasitə-

lərindən istifadə etməklə də yaymaq olar. Kitabçaların, buk-

letlərin, elanların, vərəqələrin səmərəsi onların düzgün

paylanması və münasib məzmunda yazılmasından asılıdır.

Reklam məlumatlarını tərtib edərkən aşağıdakı məqamlara

diqqət yetirmək lazımdır:

-əgər müsbət təsirə nail olmaq istəyirsinizsə, tədbirin

özəlliklərinə diqqəti cəlb etmək üçün səmərəli dəlillərdən

istifadə olunmalıdır;

- sadə, maraqlı, orijinal olmalıdır və eyni fikri bildirən,

şüura rahat təsir edə bilən açar sözlərdən təşkil olunmalıdır;

- məlumat imkan daxilində qısa olmalıdır;

- sözlər insanlara müsbət emosiyalar aşılamalı, yaxşı

əhval-ruhiyyə yaratmalıdır.

Kitabxana reklamlarının yayılmasındakı vasitələrdən biri

də kitabxanaların saytıdır. Axtarış sistemlərində və

kataloqlarda saytın qeydə alınması belə reklamların daha

effektli olmasında vacib faktorlardandır.

İnternet vasitəsilə təbliğat: Azərbaycan Respublikasının

qlobal informasiya mühitinə daxil olması cəmiyyətin

informasiya təminatını həyata keçirən kitabxanaların

fəaliyyətində əsaslı islahatlar aparılması üçün geniş imkanlar

açmışdır. Elə buna görə də indi kitabxanalarda xidmətlər

təkmilləşdirilir, fondlar müasir informasiya daşıyıcıları ilə

zənginləşdirilir, elektron məlumat bankları yaradılır,

kitabxanaların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi

üçün tədbirlər görülür. Müasir cəmiyyətdə elm və texnikanın

sürətlə inkişaf etməsi onun bütün fəaliyyət sahələrinə

tətbiqini tələb edir. Bu baxımdan müasir kitabxanalar da

informasiya texnologiyaları olmadan lazımi səviyyədə inkişaf

edə bilməz. Kitabxanalara yeni informasiya texnologiya-

larının tətbiqi onların qarşısında çox geniş imkanlar açır,

fondun mühafizə edilməsi və xidmət işində oxucuların

tələbatlarının ödənilməsində yaranan problemləri asanlaşdır-

mağa, oxuculara yeni üsullarla xidmət etməyə imkan yaradır.

Yeni texnologiyaların tətbiqi ilə əlaqədar kitabxanalar

oxuculara yeni on-line xidmət növünü təklif edirlər ki,

İnternet bu xidmət növünün həyata keçirilməsində əvəzsiz

vasitədir. İnternet həm də kitabxanaların yeni informasiya

resursları ilə zənginləşməsini təmin edir. İnternet və on-line

xidmətlər kitabxanalara onların informasiya ehtiyatlarından

və məlumat bazalarından ölkədən kənarda da istifadə

olunmasına şərait yaradır. Yaradılmış məlumat bazaları

istifadəçinin maraqları üçün onun informasiyaya olan

tələbatını ödəyə bilən dəyərli mənbə olmalıdır. Kitabxana

xidmətində kompyuter texnologiyalarının istifadəsi bir neçə

istiqamətdə ola bilər: - sərgi fəaliyyəti; - nəşriyyat fəaliyyəti

(CD və digər elektron nəşrlər); - on-line rejimində kitabxana

xidməti. Kompyuter texnologiyalarının kitabxanaların sərgi

fəaliyyətində istifadə olunmasının yüksək effektivliyi bir sıra

obyektiv amillərlə şərtlənir. Bu şərtlərə aiddir: - sərgi

materiallarının ənənəvi olmayan təqdimatı; - əyanilik; -

materialın strukturlaşdırılması. Kitabxana xidmətində

kompyuter texnologiyalarının tətbiqi müasir dövrün əsas

tələbidir. Hazırda məktəb kitabxanalarının sərgi fəaliyyətində

kompüter texnologiyalarından istifadə bir qayda olaraq

başlıqların, sitat və illüstrasiyaların qrafiki tərtibində istifadə

olunur. Bununla yanaşı multimedia texnologiyaları infor-

masiyaların təqdim olunmasında müəyyən qədər sərhədləri

genişləndirir və məhsulların yayılmasına imkan verir.

Elektron sərgi ənənəvi (kitab) və yeni (elektron) qaydaların

sintezində informasiyanın təqdim olunma üsuludur. Elektron

kitabxana sərgisini kitabxananın saytında yerləşdirmək olar.

Bunun üçün onu xüsusi proqramda və HTML formatında

yaratmaq vacibdir. Kitabxanaçının fəaliyyəti daim yaradıcılıq

tələb edir. Əgər kitabxanaçı yaradıcıdırsa, özünün peşə

hazırlığının qayğısına qalırsa, kitabxana işinə qoyulan

tələblərə cavab verirsə, müasir informasiya texnologiya-

larından bacarıqla istifadə edərək, tədbirləri öz fantaziyasına

uyğun, yaradıcı şəkildə təşkil edəcək, öz işində layiqli

uğurlar, müvəffəqiyyətlər qazanacaq.

Adət və ənənələr mənəvi əxlaqi dəyərlər

Dünya tarixindən ümumi məlumatlara malik olmaqla

yanaşı hər bir xalq öz tarixi keçmişini daha dərin və ətraflı

bilməlidir. Milli- mənəvi dəyərlərimizdən biri olan adət-

ənənələr uzun əsrlər boyu xalqımızın milli ruhunu, estetik

duyumunu, sənətkarlıq qüdrətini özündə hifz edib saxlamış-

dır. Zəngin folklor nümunələrimiz məhz adət-ənənələrimiz

hesabına itib batmamış, müasir dövrümüzə qədər gəlib

çatmışdır. Müasir dövrdə dövlətimiz tərəfindən Azərbaycan

xalqının zəngin adət və ənənələrinin təbliği, milli bayram və

mərasimlərin qorunub saxlanılması, tarixi rəmz və abidələrin

bərpası, milli musiqi və rəqslərin təşviqi, şifahi xalq

yaradıcılığının qorunması, xalq oyun və tamaşalarının

bərpası, təsviri, dekorativ və miniatür sənətinin zəngin

ənənələrinin inkişaf etdirilməsi, dünyanın nüfuzlu muzey-

lərində saxlanılan Azərbaycan incəsənəti nümunələrinin

öyrənilməsi və onların Azərbaycana aid olmasının təsdiqlən-

məsi, UNESCO, ISESCO, TÜRKSOY və digər beynəlxalq

təşkilatlarda təsviri sənətimizin təbliği və tanıdılması

istiqamətində mühüm işlər həyata keçirilir.

Azərbaycan Respublikasının ərazisinin 20 faizinin

Ermənistan tərəfindən işğal olunduğu bir vaxtda gənclərin

vətənpərvərlik tərbiyəsi daha çox aktuallıq tələb edir.

Müharibə şəraitində yaşayan bir ölkədə gənc nəsildə torpağa,

vətənə məhəbbət hisslərinin aşılanması, düşmənə nifrət

duyğularının formalaşması vacibdir. Buna görə də bu

mövzuda yazılmış bədii əsərlərin təbliğinə daha geniş yer

verilməlidir. Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi mövzusunda

tədbirlər keçirilməlidir.

Vətənpərvərlik tərbiyəsində klassiklərimizin bədii irsinin

təbliği də çox faydalıdır. Bu baxımdan N.Gəncəvi, M.Füzuli,

M.F.Axundov, A.Səhhət, M.Ə.Sabir, S.Vurğun və başqa

klassiklərimizin əsərlərindəki vətənpərvərlik hisslərinin və

çağırışlarının təbliği məqsədəuyğundur.1941-1945-ci illərin

II dünya müharibəsində iştirak etmiş və qəhrəmanlıqlar

göstərmiş azərbaycanlılar haqqında, Dağlıq Qarabağ

müharibəsi, 20 Yanvar, Xocalı faciəsi, Şuşanın, Laçının və

başqa rayonların işğalını əks etdirən əsərləri dönə-dönə

oxucuların diqqətinə çatdırmaq lazımdır.

Milli-mənəvi dəyərlərə bağlılıq vətənpərvərlik hisslərini

gücləndirir, insanın əsl vətəndaş kimi yetişməsində birbaşa

rol oynayır. Vətənpərvərlik insanın vətəninə sevgi və

sədaqətindən, onun tarixi, milli və mədəni dəyərləri üçün

qürur hissi keçirməsindən, doğma vətənin siyasi, iqtisadi və

mədəni tərəqqisi naminə çalışmasından və onun müdafiəsinə

hər an hazır olmasından ibarətdir. Vətənpərvərlik hissi

insanda uşaqlıqdan tərbiyə edilməli, kiçik yaşlarından məktəb

kitabxanalarında bu istiqamətdə tədbirlər keçirilməlidir. Hər

bir kitabxananın fondu milli vətənpərvərlik və vətəndaşlıq,

milli mədəni və ya mənəvi dəyərləri təbliğ edən kitablarla

zənginləşdirilməlidir. Xüsusilə, təbliğat Azərbaycançılıq

üzərində qurulmalı, Azərbaycan tarixi, etnoqrafiyası dəqiq

şəkildə təbliğ edilməlidir. Xüsusilə, məktəb kitabxanasında

keçirilən ədəbi və mədəni tədbirlər uşaq psixologiyasına daha

çox və tez təsir göstərir. Kütləvi tədbirlərdə nümunəvi ziyalı

və vətənpərvər dövlət xadimlərinin həyat və fəaliyyəti geniş

işıqlandırılmalıdır. Həmçinin, tarixi qəhrəmanlarımızın,

vətənin azadlığı uğrunda canından keçən Milli Qəhrəman-

larımız, şəhid və Qarabağ müharibəsi veteranlarının da

qəhrəmanlıqları geniş təbliğ edilməlidir. Ədiblərimizin

vətənin tərənnümü və vətənpərvərlik ruhunda yazdığı

şeirlərinin müsabiqəsini təşkil etmək, nəsr əsərlərindən

tamaşalar səhnələşdirmək, vətənə sədaqət, onun maddi və

mənəvi dəyərlərini qorumağı təbliğ etmək vətənpərvərlik

hisslərinin formalaşdırılmasında əvəzsiz rol oynayır.

Kitabxanalarda keçirilən tədbirlərdə bayramlarımızdakı adət-

ənənələrin, xalq dramları və oyunlarının göstərilməsi də

məktəblilərin milli ruhda tərbiyə olunmasına təkan verir.

Eləcə də xalqımızın unudulmuş adət və ənənələrinin bədii-

estetik mahiyyətinə diqqət yetirmək, yeni dövrün tələblərinə

uyğun olaraq bu folklor nümunələrimizi, zəngin mədəni

irsimizi təbliğ etmək hər bir kitabxanaçının borcudur.

Ölkəşünaslıq: Xalqların mənəviyyatı, adət-ənənələri,

dilləri, ictimai-siyasi həyatı və s. haqqında bilgi verən və

dövrümüzə qədər gəlib çatan maddi-mədəniyyət abidələri,

yazılı sənədlər öz əksini tarixi mənbələrdə tapır. Ölkəşünaslıq

mövzusu bu yönümdə əvəzolunmazdır. Bu baxımdan rayon

və kənd məktəb kitabxanalarında yeni nəsil vətənpərvərlik,

milli qürur hissinin daha da yüksəldilməsi xüsusilə

əhəmiyyətə malikdir. Ölkəşünaslıq materiallarının yazılması,

nəşr edilməsi faydalı iş olmaqla bərabər həm də tədqiqatçılıq

xarakteri daşıyır. Belə bir iş nəinki oxucularda təlim-tərbiyə

işinin keyfiyyətini yüksəldir, eyni zamanda kitabxanaçıların,

müəllimlərin və s. ideya-siyasi və elmi nəzəri səviyyəsini və

biliklərini artırır. Ölkəşünaslıq materiallarının məktəb kitab-

xanalarında təbliği deyərkən Azərbaycan Respublikasının

iqtisadi-coğrafi rayon-laşdırılmasında, əhali və onun bölüş-

dürülməsi, sənayesi, kənd təsərrüfatı və onun struktur

xüsusiyyətləri, nəqliyyatı və xidmət sahələri, inzibati ərazi

bölgüsü və tarixi əsas götürülür. Bütün bu saydıqlarımıza

əlavə olaraq öyrənilən ərazinin kartoqrafik və topoqrafik

təsvirləri, öyrənilən əraziyə aid müxtəlif cədvəl, sxem və

diaqramlar, ərazinin müxtəlif sahələrini əks etdirən

fotoşəkillər, doğma diyarı vəsf edən şeirlərdən və s. istifadə

oluna bilər. Ölkəşünaslıq materiallarının təbliğində elektron

resursların tətbiqi də vacib məsələlərdən biridir. Bu oxucu-

larda mənimsəmə və qavrayışı asanlaşdırır, əyaniliyi təmin

edir, oxuduqlarının yaddaşda daha yaxşı qalmasına şərait

yaradır, oxucular ölkəşünaslıqla bağlı daha ətraflı bilik və

məlumatlar əldə edir. Bu fəaliyyətin səmərəli nəticə verməsi

üçün kitabxananın saytında ölkənin tarixinə və mədəniy-

yətinə aid tarixi-ölkəşünaslıq sənəd (məlumat) bazasının

yaradılması vacibdir. Elektron resurslar operativ texniki

informasiya vasitəsi kimi oxucuları özünə cəlb edir, onların

doğma yurda olan məhəbbətini artırır. Ölkəşünaslığa aid

materialları kompüterə daxil edilərkən yazı və görüntü

materialları bir-birini elə tamamlamalıdır ki, vəhdət təşkil

etsin. Ölkəşünaslıq coğrafiyanın tərkib hissəsi sayılmaqla

eyni zamanda yerli elmi-kütləvi informasiya xarakteri daşıyır.

Yəni şagirdlərin öz yaşadıqları ərazi üzrə görə bilmədiyi (və

ya eşitmədiyi) coğrafi obyektlər ekrana gətirilir və bu da

nəticə etibarilə, oxucu ruhuna, dünyagörüşünə və ən əsası

yaddaşına birbaşa təsir edir. Ölkəşünaslıq materiallarının

işlənib hazırlanması başqa mövzulardan tam fərqli olaraq

sərbəst yanaşılan bir mövzudur. Oxucularda vətənpərvərlik

hisslərinin aşılanmasında, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorun-

masında mətbuat məqalələrinin imkanlarını daha yaxşı real-

laşdırmaq üçün ədəbiyyatı və dövri mətbuat məqalələrinin

təbliğat işini daim yaxşılaşdırmaq, onların hər bir şagirdə ən

asan yolla çatmasına kömək etmək lazımdır. Belə material-

ların hazırlanması kitabxanaya gələn şagirdlərin kitabı, dövrü

mətbuatı mənimsəmə keyfiyyətini artıran cəhətlərdəndir.

Digər tərəfdən sual-cavab və müzakirələr əsnasında oxucu-

lara sərbəstlik verilməlidir ki, onların doğma yurdla bağlı

fikir, təklif və rəyləri üzə çıxsın. Bu da nəticə etibarilə ölkə-

şünaslıq materiallarının zənginləşməsinə xidmət etmiş olur.

Kitabxanaçılar bu məqsədlə kitabxanada “Adət və

ənənələr mənəvi əxlaqi dəyərlər” adlı tematik (mövzu)

gecələr, ölkəşünaslıq mövzusunda sərgilər, təşkil edə bilərlər.

Adətən belə gecələr kiçik məruzə və mühazirə ilə başlayır .

Gecə, tədbirdə iştirak edən ziyalı fəalların çıxışları ilə başa

çatır. Tədbir keçirilən bina gecənin əsas mövzusunu əks

etdirən xüsusi şüarlar, plakatlar, fotomontajlar ilə bəzədilir.

Fotomontaj fotoşəklin lazımlı hissəsini kəsib başqa şəkillərlə

əlaqələndirmək imkanı verir. Fotomontaj hər hansı şəklin ilk

variantı ilə sonrakı variantı arasında müqayisə aparmağa

imkan yaradır. Çox vaxt gecələr üçün sərgilər, kitab vitrinləri

hazırlayır, məsləhət görülən ədəbiyyatın siyahısını asırlar.

Tematik gecə milli dəyərlərin təbliği mövzusunda təşkil

edilmiş sənədli, elmi-kütləvi, bədii filmlərin göstərilməsi ilə

və ya bədii özfəaliyyət dərnəklərinin konserti ilə başa çatır.

Məktəbdə diyarşünaslıq - müəyyən ərazinin uzaq və yaxın

keçmişinin şagirdlər tərəfindən öyrənilməsi kitabxanaçı və

tarix müəlliminin rəhbərliyi ilə həyata keçirilir. “Doğma

diyar” adlandırılan ərazi həmişə eyni cür lokallaşdırılmır;

bəzi hallarda o kənd və ya şəhər hüdudları ilə məhdud-

laşdırılır, digər hallarda rayonun inzibati sərhədləri, üçüncü

isə sahənin və ya muxtar respublikanın miqyası kimi.

Aparılan müşahidələr göstərir ki, hazırda respublikanın bütün

rayonlarında tarix-diyarşünaslıq muzeyləri yaradılıb və

fəaliyyət göstərir. Həmin muzeylərdə rayonun coğrafi

mövqeyi, təbiəti, təbii ehtiyatları, istehsal sahələri, tarixi,

əhalisi, ərazinin tanınmış şəxsiyyətləri haqqında zəngin

materiallar yer alır. Tarix –diyarşünaslıq muzeylərində

müxtəlif xəritələr, rəsm əsərləri, tanınmış adamların xatirə və

memuarları, yerli tarixi abidələrin şəkilləri və onlar haqqında

məlumatlar, eləcə də təbiət abidələri haqqında məlumatlara

xüsusi guşələr ayrılır. Təcrübə göstərir ki, tarix-diyarşünaslıq

muzeylərinə ekskursiyaların təşkili məktəblilərin şəxsiyyət

kimi hərtərəfli inkişafına, eləcə də onların gələcəkdə peşə

seçmələrinə, elmi dünyagörüşlərinin formalaşmasına, elmi

biliklərin dərindən öyrənilməsinə təkan verir.

Diyarşünaslığa dair biliklərin əsası əslində ibtidai

siniflərdən qoyulur. Tədris ilinin birinci yarısından şagirdlər

yaşadıqları ərazinin bitkiləri, heyvanlar aləmi, təbiəti və

iqlimi ilə tanış olurlar. Nəticədə təbiəti müşahidə etməklə

onlar öz ölkəsinin xəritəsində digər rayonlarla öz rayonlarının

təbiətini, təbii sərvətlərini və əmək ehtiyatlarının aydın

mənzərəsini müqayisə edə bilirlər.

Yuxarı sinif şagirdlərinin tarix-diyarşünaslıq muzeylərinə

ekskursiyaları şagirdlərin elmi dünyagörüşünü artırır. Tarix,

insan və cəmiyyət fənlərinin elmiliyini, eləcə də tərbiyəvi tə-

sirini gücləndirir. Həmçinin bu ekskursiyalar coğrafiya fən-

ninin tədrisinə də müsbət təsir edir. Hər hansı ekskursiya

çıxmazdan əvvəl xüsusi hazırlıq tələb edir. Bunun üçün həm

kitabxanaçı, həm də şagirdlər diyarşünaslığa dair sorğu ədə-

biyyatı, muzeyin avadanlığı və turist səfərlərinin planı ilə ta-

nış olmalıdırlar. Məktəblilərin öz rayonlarının müxtəlif guşə-

lərinə turist səfərləri 15-20 nəfərdən ibarət təşkil oluna bilər. Milli mənəvi dəyərlər adət-ənənələrlə nəsildən-nəslə

ötürülən yazılmamış qayda-qanunlardır, onların mənfi ünsürlərdən qorunması və təbliğində kitabxanaçıların üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Kitabxanalar və kitabxanaçılar ölkənin (regionun) tarixi və mədəni təcrübələrinin toplandığı xəzinənin qoruyucuları kimi ölkə sakinlərinin elmi dünyagörüşünün, siyasi şüurunun formalaşmasında vacib rol oynayırlar. Kitabxanaların fəaliyyətinin məqsədi yalnız ölkəşünaslığı (diyarşünaslığı) əks etdirən sənədlərin şagirdlər arasında yayılması deyil, həm də sərgilər, reklamlar vasitəsilə fondlarının ölkəşünaslıq (diyarşünaslıq) ədəbiyyatının təbliği və oxucularla mədəni-maarif işinin də aparılmasıdır. Ölkəşünaslıq (diyarşünaslıq) kitabxana sərgisi – kitabxanada olan kitab və başqa informasiya daşıyıcılarının daha çox effektli, kəsərli formada əyani təqdimetmə növüdür. Ölkə-şünaslıq (diyarşünaslıq) kitab sərgiləri öz məzmununa, oxucu istiqamətinə görə müxtəlifdir - daimi, universal mövzulu, yeni nəşrlər sərgisi və s. Ölkəşünaslıq (diyarşünaslıq) xarakterli sərgilər bir qayda olaraq daimi xarakterli olur və şagirdlərin vətən-pərvərlik tərbiyəsi və ekoloji maarifləndirilməsi çərçivəsində həyata keçirilir. Qеyd еdək ki, kitabхanalarda təşkil еdilən hərbi vətənpərvərlik məzmun-lu sərgilərdə müharibə mövzusunda yazılmış bədii, pub-lisistik kitablarla yanaşı, müхtəlif qəzеt və jurnal materialları da əks еtdirilir ki, bu da həmin sərginin əhəmiyyətini хеyli artırır. Ölkəşünaslıq sərgilərində sərlövhə kimi Vətən haqqında Atalar sözlərindən də istifadə etmək olar:

- Bülbülü saldılar qəfəsə dedi: "Ay Vətən, ay Vətən". Buraxdılar, qondu tikan koluna, dedi: "Can Vətən, can Vətən".

- Vətən viranə də olsa, məsəldir, məhz cənnətdir. - Vətəndən ayrı ayrı düşsəm, viran ollam, talannam. - Vətən həsrəti çəkdim, gözlərimə qan gəldi. - Qürbətdə xan olunca, Vətənində dilən, gəz. - Dağ yeri - duman yeri, Yurd yeri - guman yeri. - Vətənin bir qışı qürbətin yüz baharından yaxşıdır. - Vətənə gəldim, imana gəldim. - Dam dirək üstə durar. - Doğma yurd şirin olar.

Kitabxanalar Heydər Əliyev Fondunun milli dəyərlərin təbliği ilə əlaqədar nəşr etdirdiyi kitabların təqdimatını da keçirə bilər.

Milli dəyərlərimzi özündə əks etdirən mətbuat nümunələrini şagirdlərə çatdırmaq üçün hər gün kitabxanaçı dövri mətbuatı oxumalı lazımi materiallar toplamalı “Milli dəyərlərimizin qoruyucusu”, “Milli dəyərlərimiz”, “Mədəni dəyərlərə qayğı”, “Milli- mənəvi irsimiz bizim tariximizdir” və s. adlarda kartoteka (kartoteka varsa yeni rublikalarla zənginləşdirilməlidir) tərtib etməlidir. Əsrlərdən bizə miras qalmış milli-mənəvi dəyərlər nəinki təkcə müasir milli mövcudluğumuz, həm də siyasi mövcudluğumuz, dövlətçili-yimiz qarantına çevrilməlidir. Milli-mənəvi varlığımızın qorunub-saxlanması da dövlətin ən əsas funksiyalarından biri olmalıdır.

Kitabxanada “Keçmişi yaşadaq, gələcəyi quraq” adlı müzakirə təşkil etmək də oxucular tərəfindən maraqla qarşılana bilər. Bu gün erməni qəsbkarlığı nəticəsində dağıdılmış, məhv edilmiş abidələr onların bugünkü və gələcək taleyi barəsində müzakirələr aparılmalı və müzakirənin nəticələrindən əməli işdə istifadə edilməlidir. Müzakirə zamanı mövzunun düzgün dəyərləndirilməsi

məqsədilə mövzu ilə əlaqəli şəxslər - Vətən müharibəsi veteranları, Qarabağ müharibəsi iştirakçıları, mütəxəssislər, memar və heykəltaraşlar dəvət oluna bilər. Müzakirənin mövzuya aid sənədli film ətrafında da keçirilməsi mümkündür.

Novruz bayramı Azərbaycan xalqının tarixin qədim qatlarında yaratdığı zəngin folklorunu özündə yaşadan “Novruz” bayramı da Azərbaycançılıq ideyasını, xalqımızın milli-mənəvi irsini özündə təcəssüm etdirir. 2010-cu il 23 fevral tarixində martın 21-i BMT Baş Assambleyası tərəfindən Beynəlxalq “Novruz” Günü elan edilmişdir. “Novruz” beynəlxalq bayram statusu əldə etməklə bütün ölkələrin və xalqların birləşməsinə, mədəniyyətlərarası dialoqa və anlayışa təşviq edilməsinə, dünyada sülhün və əmin-amanlığın gücləndirilməsinə səbəb olmuşdur. Keçiriləcək tədbirin kompozisiyasından asılı olaraq xüsusi proqram, ssenari tərtib edərək səhnəcik qurmaq olar. Tədbirə hazırlaşmaq yaradıcılıq qabiliyyəti tələb edir. Təşkilatçı şənliyin əvvəlindən sonuna kimi bütün elementləri (çıxış, rəy, qonaqlara söz vermə, musiqi nömrələrini) ssenaridə əks etdirir. İştirakçıların yerləşdirilməsi, aparıcıların yeri, qonaqların qarşılanması, tədbir keçiriləcək yerin mövzuya uyğun bəzədilməsi, lazımi stend, sərgi, əvvəlcədən planlaşdırılır. Tədbir mövzu ilə bağlı şeir, bədii qiraət, ədəbi kompazisiya və səhnəciklərlə tamamlanır. Kitabxanaçı şənliyin mövzusuna uyğun ədəbiyyat sərgisi, viktorina, ədəbi oyunlar hazırlayır. Yerləşdiyi ərazidəki məktəbdə rəssamlığa, memarlığa maraq göstərən şagirdlərin rəssamlıq, memarlıq qabiliyyətlərini aşkara çıxarmaq və maraqlarını təmin etmək üçün bayrama aid çəkiləcək ən yaxşı illüstrasiyalar, hazırlancaq maketlər üçün müsabiqə elan edilir. “Novruz” bayramına aid tərtib edilmiş maraqlı ədəbi viktorina da ssenariyə əlavə edilir. Kitabxanaçı şagirdlərin köməyi ilə bayramın simvolu olan keçəl və kosanı tamaşa üçün

hazırlayır. Tədbirin keçirilməsində dekorasiya, aktyor geyimlərindən məharətlə istifadə edilməlidir. Tədbirdə “Novruz” tamaşaları, musiqi, kəndirbaz oyunları, rəqslərlə, bayram ənənələrini əks etdirən milli kulinariya nümunələri də nümayiş etdirmək olar. “Novruz” bayramı ilə bağlı muğam ifaçıları və sənətçiləri də dəvət etmək olar.

Xalqımızın möhtəşəm mədəniyyət abidəsi olan, əsrlər boyu milli mənəvi dəyərlərimizi özündə əks etdirən, professional musiqimizin yaranıb formalaşmasında əvəzsiz rol oynayan muğam sənətini təbliğ etmək hər bir kitabxanaçının öhdəsinə düşən vacib məsələdir. Bunun üçün kitabxanaçılar kütləvi tədbirin müxtəlif formalarından istifadə edə bilərlər.

“Muğamın tarixindən”, “Azərbaycan muğamları dünya səhnələrində”, “XXI əsrdə muğam sənəti” və s. adlarda məruzələrin, söhbətlərin keçirilməsi “Qarabağ xanəndələri”, “Unudulmuş səslər”, “Azərbaycanın qədim xanəndələri”, “İnstrumental muğamlar”, “Muğam ustadları” CD albomlarının sərgi və təqdimatını təşkil etmək məsləhətdir. Muğam sənəti haqqında yazılmış kitablar, dövri mətbuatda çap edilmiş məqalələr xüsusən də 2007-ci ildən nəşrə başlamış “Muğam” (üç dildə: azərbaycan, rus, ingilis) jurnallarının materiallarından istifadə etməklə “Azərbaycanın muğamı” adlı kartoteka yaratmaq, kartoteka varsa “Muğam ənənələri”, “Muğam adlarının etimologiyası”, “Muğam dəstgahları”, “Muğam dünyası” və s. adlarda yeni rublikalar yaratmaq olar. İnternetdə muğamla bağlı audio və video materialları özündə əks etdirən müxtəlif saytlardan istifadə etmək, imkan daxilində xanəndələr və muğam biliciləri ilə birlikdə muğam məclisləri və dərnəklər də təşkil etmək məqsədəuyğun olardı.

ULU ÖNDƏR VƏTƏNPƏRVƏRLİK VƏ

VƏTƏNDAŞLIQ HAQQINDA

Azərbaycan müstəqil dövlətdir. Nə olur-olsun, bu

müstəqilliyini heç vaxt əldən verməyəcəkdir. Qırılsaq da,

ölsək də müstəqilliyimizi əldə saxlayacağıq. Əgər bizi də

qərsalar, balalarımız müstəqilliyimizi davam edəcəklər.

* * *

Vətənin, torpağın keşiyində daha cəsarətlə, daha mətin-

liklə durun, Vətəni qoruyun. Xalq, Vətən sizin şücaətinizi

layiqincə qiymətləndirəcək və heç vaxt unutmayacaqdır.

* * *

Azərbaycanlılar! Harda olursan ol, hansı ölkədə

yaşayırsan yaşa, ancaq Azərbaycan haqqında, Azərbaycanın

müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü haqqında, Azərbaycan xalqının

bu günü və gələcəyi haqqında düşünməlisən.

* * *

Vətəni müdafiə etməyə çalışan hər bir vətəndaş, hər bir

gənc bizim üçün əziz və dəyərlidir.

* * *

Hamımızın ümumi vəzifəmiz xalqımızda vətənpər-

vərlik, Vətənə, torpağa, millətə sədaqət, Vətən yolunda

şəhidliyə hazır olmaq hisslərini formalaşdırmaq, inkişaf

etdirmək və təbliğ etməkdir.

* * *

Bizim güclü ordumuz olmalıdır, hər bir vətəndaş orduda

xidmət eyməyi özünün şərəfli borcu hesab etməlidir. Hər bir

valideyn öz oğlunun, övladının orduda xidmət etməsini şərəf

bilməlidir.

* * *

Bu gün hamı, ən əvvəl, əli silah tuta bilən kişilər Vətənin

müdafiəsinə qalxmalıdırlar.

* * *

Güclü, qüdrətli ordu Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini

əldə etmək üçün əsas amildir, respublikamızın sülh və əmin-

amanlıq şəraitində yaşamasının təminatıdır.

* * *

Mən qələbəmizə inanıram. Qələbəni biz birlikdə təmin

etməliyik. Bu nurlu günün yaxınlaşmasında ordumuza hər

kəs əlindən gələn köməyi göstərməlidir.

Azərbaycanın tutduğu yol müstəqil Azərbaycan

Respublikası, demokratik hüquqi cəmiyyət qurmaq yoludur!

* * *

Azərbaycanın dövlət müstəqillyi dönməzdir və biz

müstəqilliyimizə, milli azadlığımıza qəsd olunmasına heç

vaxt yol verməyəcəyik!

* * *

Təhsil ocaqlarında gənclərimizi xalqımızın mənəvi

dəyərləri əsasında tərbiyələndirmək, mənəvi cəhətdən sağlam

və saf insanlar tərbiyə etmək məsələsi mühüm yer tutmalıdır.

* * *

Biz çalışmalıyıq ki, gənclərimiz Azərbaycan xalqına xas

olan mənəvi, milli ənənələr əsasında tərbiyə edilsinlər.

* * *

Dünya bilməlidir, hamı bilməlidir və o cümlədən Ermənis-

tan tərəfi də bilməlidir ki, biz heç bir vaxt torpaqlarımızın bir

metrini də, bir qarışını da heç kəsə verməyəcəyik!

* * *

Vətən, torpaq yolunda özünü qurban verənlərin xatirəsi

qəlbimizdə daim yaşayacaq, onların şücaəti Azərbaycan

xalqının tarixinə qızıl hərflərlə yazılacaqdır!

* * * Hər bir gənc ailəsindən, ata-anasının tutduğu vəzifədən,

yaxud da maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq Azərbaycan Milli Ordusunda xidmət etməlidir. Milli Ordumuzda xidmət

etmək hər bir Azərbaycan vətəndaşının şərəfli borcu olmalıdır.

* * * Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bizim üçün ən əziz, ən

qiymətli nailiyyətdir və bu nailiyyəti – dövlət müstəqil-liyimizi biz daim qoruyub saxlayacağıq.

* * * Dinindən, dilindən, irqindən asılı olmayaraq Azərbay-

canın bütün vətəndaşları eyni hüquqlara malikdirlər və bu hüquqlar qorunmalıdır.

* * * Torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda şəhid olanların xid-

məti heç vaxt unudulmayacaq, onlar qəlbimizdə daim yaşa-yacaqdır. Onların qəhrəmanlığı, şəhidliyi Azərbaycan Ordusunun əsgərləri üçün böyük örnək olacaqdır.

ƏLAMƏTDAR HADISƏLƏR VƏ TARIXI

GÜNLƏR

20 YANVAR FACİƏSİ

1990-ciı il yanvarın 19-dan 20-ə keçən gecə Azərbaycan

xalqının başına görünməmiş müsibət gətirildi. Vətənin

azadlığı uğrunda mübarizəyə qalxan, torpağına, sərhədlərinə

edilən təcavüzə etirazını bildirən silahsız, günahsız insanlar

təpədən-dırnağadək müasir silahlarla silahlanmış sovet

qoşunlarının amansız vəhşiliyinin qurbanı oldular. Bakının

küçələri qana boyandı, xalqımız öz azadlığı və suverenliyi

uğrunda mübarizədə ilk şəhidlərini verdi. 20 Yanvar faciəsi müstəqillik uğrunda mübarizə tarixi-mizdə dönüş məqamı kimi qiymətləndirilir. Bu faciə yalnız tarixin bir anı kimi deyil, baş verdiyi mürəkkəb dövrün

kontekstində səbəb və nəticələri, tarixi hadisələrin xronoloji ardıcıllığı ilə öyrənilməli və öyrədilməlidir. 20 Yanvar faciəsinə aparan yola nəzər yetirmək bizim üçün son dərəcə əhəmiyyət kəsb edən yaxın tariximizin, deməli həm də bu günümüzün ictimai-siyasi hadisələrini obyektiv qiymətlən-dirmək üçün lazımdır. 20 Yanvar müqəddəs “ŞƏHİD” kəlməsini yenidən bütün tarixi məzmunu ilə dilimizdə canlandırdı. Əsrin əvvəllərində milli mənliyimiz və müstəqilliyimiz uğrunda şəhid olanların basdırıldığı yer Sovet dövründə Dağüstü park adı ilə əyləncə yerinə cevrilərək xalqın yaddaşından silinmişdi. İndi isə müstəqillyimiz, torpaqlarımızın azadlığı uğrunda canını fəda edən oğulların dəfn olunduğu bu yer yenidən xalqın ziyarətgahına çevrilib. “Şəhidlər xiyabanı” – dünənimizi bu günlə, bu günümüzü sabahla birləşdirən, xalqın birliyinin, iradəsinin və qətiyyətinin nümayiş olunduğu müqəddəs bir məkandır.

XOCALI FACİƏSİ

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə XX əsrin ən böyük faciəsi – Xocalı qırğını baş verdi. Yüzlərlə insan al qanına qəltan edilib qətlə yetirildi. Düşmən kini, küdurəti içinə yığıb kimsəyə aman vermədi. Kafir erməni həmin o dəhşətli gecədə ağbirçək anaya, ağsaqqal qocaya, südəmər körpəyə də güllə atdı. Düşmən amansız idi və xislətindəki bütün insani hissləri kənara qoyub quduz canavara dönmüşdü. O, türk qanına həris idi və bu qandan içdikcə hiddətlənir, ehtiraslı bir qüvvə ilə köməksiz ovunun üstünə atılır, insafın, mərhəmətin nə olduğunu bilmirdi. Onun qəlbində yalnız bir “istək” alovlanırdı: türk qanı içmək! Bacardıqca çox içmək! Onun ulu babaları da həmişə belə etmişdi – türk qanı içmək həsrətiylə yaşamışdılar. İndi o məkrli babaların kinli övladları bu istəyi həyata keçirirdilər. İnsanlıq adına yazılmayan bütün vəhşilikləri köməksiz

insanların taleyinə qanlı güllələrlə həkk edirdilər. Körpə naləsindən, ağbirçək ana yalvarışlarından daha da “ruhlanır-dılar”. Ermənilər doğrudanmı kafirlik edirdilər o gecə? Allah xofundan ehtiyat etmirdilərmi? Bir də kafirdə hansı insani hiss, düşüncə olur ki, Allah adından da ehtiyatlansın. XOCALI SOYQIRIMI QURBANLARININ XATİRƏSİNƏ

SÜKUT DƏQİQƏSİ ELAN EDİLMƏSİ HAQQINDA

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN

SƏRƏNCAMI

1992-ci il fevral ayının 26-da Ermənistan silahlı qüvvələri

Azərbaycan xalqına qarşı misli görunməmiş Xocalı

soyqırımını törətmişlər. Bu kütləvi və amansız qırğın aktı

erməni qəsbkarlarının Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini,

ərazi bütövlüyünü hədəf almış məqsədyönlü irticaçı

siyasətinin növbəti qanlı səhifəsi olmaqla, təkcə Azərbaycan

xalqına deyil, bütün insanlığa qarşı cinayətdir və bəşər

tarixində qara ləkə kimi qalacaqdır.

Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini yad etmək

məqsədilə qərara alıram:

Hər il fevral ayının 26-sı saat 17.00-da Azərbaycan

Respublikasının ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının

xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq sükut dəqiqəsi elan edilsin.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Heydər ƏLİYEV

Bakı şəhəri, 25 fevral 1997-ci il

2 FEVRAL

AZƏRBAYCAN GƏNCLƏRİ GÜNÜ

1996- cı il fevral ayının 2-də ümummilli lider Heydər

Əliyevin iştirakı ilə Azərbaycan gənclərinin birinci forumu

keçirilmişdir.

1997-cı ilin fevral ayının 1-də Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti Azərbaycanda dövlət quruculuğu

sahəsində gənclərin müstəsna rolunu və 1996-cı il 2 fevral

tarixində müstəqil Azərbaycan Respublikası gənclərinin

birinci forumunun keçirilməsini nəzərə alaraq “2 fevral –

Azərbaycan gəncləri günü” elan edilməsi haqqında sərəncam

imzalamışdır.

21 FEVRAL BEYNƏLXALQ ANA DILI GÜNÜDÜR

21 Fevral bütün dünyada Beynəlxalq Ana dili günü qeyd

olunur. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 1999-cu ilin noyabrında

Banqladeş səfirinin təşəbbüsü ilə fevralın 21-ni Beynəlxalq

Ana dili günü elan edib. Hadisənin tarixi isə bir qədər də

əvvələ gedir. 21, 22 fevral 1952-ci ildə Pakistanda benqal

dilinin qadağan edilməsinə etiraz olaraq keçirilən aksiyada

polis və silahlı qüvvələrin müdaxiləsi nəticəsində 4 nəfər

şəhid olub. Banqladeş nümayəndələri fevralın 21-ni məhz

həmin şəhidlərin xatirəsinə ehtiram əlaməti kimi Ana dili

günü adlandırılması haqqında müraciət ediblər. YUNESKO-

nun Baş Konfransında 21 fevral Beynəlxalq Ana dili günü

elan olunub və üzv ölkələrə bildirilib ki, həmin gün

məktəblərdə, universitetlərdə Ana dilinin əhəmiyyəti ilə bağlı

tədbirlər, konfranslar, seminarlar keçirilsin.

Dünyada məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşən dillərin

qorunması məqsədilə hər il keçirilən Beynəlxalq Ana dili

günü hər kəsə öz doğma dilinin varlığını hiss etmək, onunla

qürur duymaq, onu qorumaq, inkişaf etdirmək hüququ

olduğunu bir daha xatırladır. Ən sadə şəkildə desək, dil

ünsiyyət vasitəsidir, bununla bahəm, dil millətin simasını

səciyyələndirən amillərdən biri, bəlkə də, birincisidir. O, hər

hansı bir xalqın varlığının təzahürü, onun milli sərvəti, qan

yaddaşıdır. Bu qənaət tarixin bütün dövrlərində bəşər

övladlarının qeyd-şərtsiz qəbul etdiyi, sübuta ehtiyac

duyulmayan aksiomadır. Xalqın taleyi, onun mənliyi,

mənəviyyatı və mədəniyyəti olan dil cəmiyyətin təşəkkülü və

inkişafı ilə birgə yaranır, tərəqqi edir. İnsanın təkamülündə

ana dilinin rolu böyükdür. İnsanın doğumu ilə bərabər bəxş

olunmuş bu nemətin hər hansı bəhanə ilə qadağan olunması

isə cinayətdir. Beynəlxalq Ana dili günü hamını bu cinayətə

qarşı birləşməyə səsləyir. Millətin dilinin dövlət statusuna

yüksəlməsi isə tarixi hadisə, milli dövlətçilik tarixinin qızıl

səhifəsidir.

8 MART

BEYNƏLXALQ QADINLAR GÜNÜ

Qadınlarımız ölkəmizin həyatının bütün sahələrində

uğurla fəaliyyət göstərir, yeni cəmiyyət

quruculuğuna öz töhfələrini verirlər.

Heydər ƏLİYEV

Bütün dünyada olduğu kimi 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar

Günü Azərbaycanda da böyük təntənə ilə qeyd olunur.

Respublikamızda elə bir sahə yoxdur ki, orada qadınlar

çalışmasınlar. Təkcə təhsil və səhiyyə sahəsində çalışanların

50 faizdən çoxunu qadınlar təşkil edir. Tarixə nəzər yetirsək

şahidi olarıq ki, Azərbaycan qadınları çox çətin və şərəfli

yollar keçiblər. Tarixin bir çox dövrlərində onların zəhməti

layiqincə qiymətləndirilməyib, istedad və bacarıqları üzə

çıxarılmayıb. Ancaq bu gün müstəqil Azərbaycan

cəmiyyətində xanımlarımızın normal fəaliyyəti üçün lazımi

şərait yaradılmış, onlar dövlət səviyyəsində diqqət və qayğı

ilə əhatə olunmuşlar. Xüsusilə ümummilli liderimiz Heydər

Əliyevin ikinci dəfə ölkəmizə rəhbərliyə qayıdışından sonra

bu məsələ diqqət mərkəzində olmuşdur. İmzalanmış bir neçə

fərman buna əyani sübutdur. 1995-ci ildə Heydər Əliyevin

imzaladığı fərmanla respublikamız Birləşmiş Millətlər

Təşkilatının “Qadınlara münasibətdə hər cür ayrı-seçkiliyin

ləğv olunması” Konvensiyasına qoşulmuşdur. Digər fərmanla

respublikamızda Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin

yaradılması bu sahədə atılmış mühüm addımlardan biri

olmuşdur. 1998-ci ildə müstəqil Azərbaycanın birinci

qadınlar qurultayının keçirilməsi xanımlarımızın həyatında ən

əlamətdar hadisələrdən birinə çevrilmişdir. Önəmli faktlardan

ən başlıcası isə 2000-ci il mart ayının 6-da ümummilli

liderimiz Heydər Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında

dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında” fərman

imzalaması olmuşdur. Məhz bu fərman Azərbaycan

qadınlarının respublikamızın ictimai-siyasi həyatında və

digər sahələrda fəallaşmasında xüsusi rol oynamışdır.

20 – 21 MART

NOVRUZ BAYRAMI

Azərbaycan xalqı özünün erkən əkinçilik, maldarlıq

təsəvvürləri ilə bağlı rəngarəng bayramlarını yaratmışdır. Ulu

qaynaqlardan süzülüb gələn, yaddaşlara yoldaş olan bu

bayramları xalqımız bir-birindən oynaq, şirin və lətafətli

nəğmələr, ibtidai təsəvvürlərlə bağlı ayin, etiqad, ənənə və

mərasimlərlə bəzəmişdir. Yüzilliklər dolabında bu xalq

bayramlarının nəğmə və sözünün nəqşi pozulanı da olub,

bəndi unudulanı da... Lakin xalq coşğun bir yaradıcılıqla

bayram nəğməsinin pozulmuş ahəngini, el sözünün unudul-

muş bəndini cilalamış, onun özünün qüdrətli mənəvi dünya-

sını əks etdirən yallılar, coşğun rəqslər, rəngarəng oyunlar,

açıq havada keçirilən meydan tamaşaları ilə bəzəmişdir.

Xalqımızın belə bayramlarından biri də “Novruz”

bayramıdır. O həh il mart ayının 20-21- də keçirilir.

“Novruz” əkinçilik, məhsul bolluğu etiqadları ilə bağlı

yaranmış bayramlardandır. Bu byramı keçirmək Orta Şərq və

Orta Asiya xalqları içərisində daha qədim ənənələrdən hesab

olunur.

“Novruz” haqqında məlumat verən mötəbər mənbələr

içərisində “Avesta” mühüm yer tutur. “Avesta”da “Novruz”

xalqın bolluğa, qüdsiyyətə sitayiş bayramı hesab olunur.

Hətta onun əkinçilik bayramı olması da qeyd edilir.

“Avesta”da deyilir ki, “Novruz” əkin bolluğu bayramıdır. O,

sağlamlığın, firavanlığın başlanğıcıdır.

Zərdüştlərin “Novruz”la bağlı çox adət, ənənə, ayin və

etiqadları daha bütöv halda “Avesta”da qorunub saxlan-

mışdır. Lakin bu da bir həqiqətdir ki, istər Azərbaycanda,

istərsə də “Novruz”u bayram eləyən başqa xalqlar içərisində

onun yaranması ilə bağlı müxtəlif rəvayətlər, miflər, əfsanələr

mövcuddur.

31 MART

AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI GÜNÜ

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 1998-ci il mart

ayının 16-da “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında”

imzaladığı fərmanla hər il martın 31-i ölkəmizdə soyqırım

günü kimi qeyd edilir, dövlət səviyyəsində müxtəlif tədbirlər

həyata keçirilir. Məhz bu gün keçirilən tədbirlərdə dünya

ictimaiyyətinə bir daha çatdırılır ki, 1905-ci və 1918-ci

illərdən başlayaraq erməni millətçiləri dəhşətli faciələr

törətmiş, azərbaycanlılara qarşı soyqırım siyasətinin həyata

keçirilməsi üçün ən amansız vəhşiliklərə əl atmışlar. Bunun

nəticəsində minlərlə soydaşımız öz doğma torpaqlarından

didərgin düşmüş, tarixi abidələrimiz dağıdılmış, insanlar

vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdir. Ümumiyyətlə, erməni

millətçilərinin soyqırım siyasətinin iki yüz ilə yaxın tarixi

var. Bu siyasətin arxasında isə bir məqsəd dayanır: Böyük

Ermənistan yaratmaq xülyası.

Tarixin bütün dövrlərində nankor qonşularımız

Azərbaycana qarşı ərazi iddiasında olmuşlar. 1920-ci illərdə

Azərbaycanın tarixi ərazisi olan Zəngəzur heç bir əsası

olmadan ədalətsizcəsinə Ermənistana verildi. Beləliklə də,

Azərbaycanın qədim Naxçıvan torpaqları Vətənimizin qalan

hissəsindən ayrı düşdü. Bununla paralel Dağlıq Qarabağda

erməni muxtariyyətı yaradıldı. Növbəti ədalətsiz qərar bu

dəfə də erməni millətçilərinin xeyrinə işlədi. 1948 – 1953-cü

illərdə ermənilər yüz minlərlə azərbaycanlının öz ata-baba

yurdlarından deportasiyasına nail oldular.

XX əsrin sonlarında ermənilərin ərazi və torpaq iddiası

özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verdi. Dağlıq Qarabağın

Ermənistana birləşdirilməsi tələbi əvvəlcə nümayiş və

mitinqlər şəklində tələb olunurdusa, sonradan bu tələb

müharibə səviyyəsinə qalxdı. Bu dəfə ermənilərin köməyinə

Qorbaçovun “perestroyka” siyasəti çatdı. Əvvəlcə Dağlıq

Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan yaşayış məntəqələri işğal

olundu. Soydaşlarımız öz doğma torpaqlarından qovuldular.

Sonradan isə daha iri rayonlarımız “böyük qardaşın” köməyi

ilə ermənilər tərəfindən zəbt olundu. 1992-ci ilin fevral

ayında isə dünyada analoqu olmayan vəhşilik törədildi.

Erməni millətçiləri Xocalıda həyata keçirdikləri əməliyyatla

bir daha öz vəhşiliklərini sübut etdilər. Xocalı yerlə yeksan

olundu. Yüzlərlə insan qanına qəltan edildi. Bu adi faciə

deyildi. Azərbaycanlı qanına susamış ermənilərin soyqırım

siyasətinin “uğurlu” nəticələrindən biri idi.

Təəssüflər olsun ki, Azərbaycana qarşı ədalətsiz qərarlar,

təcavüzlər, xəyanətlər uzun illər beynəlxalq ictimaiyyətə

çatdırılmamış, ictimai müzakirəyə çıxarılmamış, öz hüquqi-

siyasi qiymətini almamışdır. Məhz Heydər Əliyevin xalqın

təkidli tələbi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışından sonra

bu məsələlər ölkə Prezidentinin fəaliyyətində ön plana

cəkildi. Ümummilli liderimiz bütün xarici səfərlərində ən

mötəbər kürsülərdən dünyaya sübut etdi ki, Ermənistan

təcavüzkar, işğalçı dövlətdir. Azərbaycana qarşı törədilmiş

bütün vəhşiliklər Heydər Əliyevin tələbi və gərgin fəaliyyəti

nəticəsində öz hüquqi-siyasi qiymətini aldı.

Beynəlxalq təşkilatlarda erməni terrorçuluğu, ermənilərin

soyqırım siyasəti ifşa edildi.

9 MAY - QƏLƏBƏ GÜNÜ

Vətən, torpaq yolunda özünü qurban verənlərin

xatirəsi qəlbimizdə daim yaşayacaq, şücaəti Azərbaycan

xalqının tarixinə qızıl hərflərlə yazılacaqdır.

Heydər ƏLİYEV

20-ci əsrin qanlı, milyonlarla insanların həlak olmasına

səbəb olan savaşlarından biri Böyük Vətən müharibəsidir.

Böyük Vətən müharibəsi 1941-ci ilin iyun ayının 22-də

başlayıb. Həmin gün alman faşistləri SSRİ üzərinə hücum

etmişlər. Müharibə başlanan gündən azərbaycanlılar da

cəbhələrə yollanmış, bu savaşda xalqımızın qəhrəmanlıq

ənənələrini ləyaqətlə davam etdirmiş, döyüşlərdə igidlik

göstərmişlər. Böyük Vətən müharibəsinə yollanan altı yüz

mindən artıq həmyerlimizdən üç yüz min nəfəri Vətən

uğrunda həlak olmuşdur.

Qələbənin təmin olunmasında Bakı nefti böyük rol

oynamışdır. Müharibə illərində “Hər şey cəbhə üçün, hər şey

qələbə üçün!” şüarı hər bir azərbaycanlının ən başlıca

məqsədi olub, arxa cəbhə ilə ön cəbhənin vəhdəti böyük

qələbəyə zəmin yaratmışdı.

Ölüm-dirim savaşında Həzi Aslanov, İsrafil Məmmədov,

Mehdi Hüseynzadə, Gəray Əsədov və neçə-neçə Azərbaycan

oğullarının misilsiz qəhrəmanlıqları dillər əzbərinə çevrilib.

Bu bir daha onu sübut edir ki, alman faşizmi üzərində

qələbədə azərbaycanlıların payı az olmamışdır.

28 MAY

RESPUBLİKA GÜNÜ

1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin

yaradılması ölkəmizin tarixində ən mühüm hadisələrdən biri

olmaqla, xalqımızın azadlıq, müstəqillik arzusunu və əzmini

nümayiş etdirmişdir. Şərqdə ilk demokratik dövlət quruluşu

olan Xalq Cümhuriyyəti obyektiv və subyektiv səbəblər

üzündən çox az müddət – cəmi 23 ay yaşamasına

baxmayaraq, gördüyü böyük işlərlə Azərbaycanın gələcək

müstəqilliyi üçün möhkəm zəmin yaratmışdır. Bu səbəbdən

hər il 28 may ölkəmizdə Respublika Günü kimi qeyd edilir.

15 İYUN

QURTULUŞ GÜNÜ

Yaxın tarixi keçmişin bütün çətinlik və məhrumiyyətlərini

öz gözləri ilə görmüş Azərbaycan xalqı 1993-cü il iyunun 15-

dən sonra ölkəsi və özü üçün tamamilə yeni bir tarixin

yazıldığını və yaşandığını görmüşdür və bu onun öz liderinə

olan inamını, sevgisini qat-qat artırmışdır. Bu da təsadüfi

deylidir ki, Heydər Əlirza oğlu Əliyevin siyasi hakimiyyətə

qayıdışının il dönümü tarixində ölkəmizin bütün bölgələrin-

dən Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə, Prezident

Aparatına, başqa dövlət orqanlarına, kütləvi informasiya

vasitələrinə göndərilən məktublarda, müraciətlərdə 1993-cü il

15 iyun gününün Azərbaycan xalqının Milli Qurtuluş Günü

elan edilməsi ilə bağlı çoxsaylı təkliflər verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi bunları nəzərə

alaraq, Heydər Əliyevin 1993-cü il iyunun 15-də ölkə

rəhbərliyinə qayıdış gününü Azərbaycan xalqının və müstəqil

Azərbaycan dövlətinin qurtuluşunun başlanğıcı kimi qiymət-

ləndirmişdir. Qərara alınmışdır ki, Azərbaycan Respublika-

sının ümummilli lideri Heydər Əliyevin ölkənin dərin

ictimai-siyasi və iqtisadi böhrandan çıxarılmasında, vətəndaş

müharibəsinin qarşısının alınmasında, Azərbaycan Respub-

likasının dövlət müstəqilliyinin qorunmasında və möhkəm-

ləndirilməsində, dövlətimizin beynəlxalq aləmdə böyük

uğurlar qazanmasında Azərbaycan dövlətçiliyinin nailiyyət-

lərində müstəsna xidmətləri qeyd edilsin və 15 iyun

Azərbaycan xalqının Milli Qurtuluş Günü elan edilsin.

1 AVQUST - AZƏRBAYCAN ƏLIFBASI VƏ

AZƏRBAYCAN DILI GÜNÜDÜR

1 avqust ölkəmizdə ən əziz günlərdən biri kimi qeyd

olunur. Çünki milli varlığımızın əsas atributlarından olan Ana

dilimizlə bağlıdır. Dil millətin simasını səciyyələndirən

amillərdən biri, onun milli sərvətidir. Millətin dilinin dövlət

dili statusuna yüksəlməsi isə tarixi hadisə, milli dövlətçilik

tarixinin qızıl səhifəsidir. Bu məqam millətin millət olaraq

təsdiqidir. Çünki dilin dövlət dili statusuna yüksəlməsi

millətin öz taleyinə sahibliyinin, dövlət qurmaq və qorumaq

qüdrətinin, eyni zamanda dilinin zənginliyinin sübutudur. Bu

gün Azərbaycan dilinin dövlət statuslu dillər arasında

olmasına görə bu dilin mənəvi dirilik atributuna çevrilməsi

yolunda böyük fədakarlıqlar göstərmiş ümummilli lider

Heydər Əliyevə minnətdar olmalıyıq. Ulu öndər milli-

mənəvi dəyərlərimizin ən qiymətlisi və bir millət kimi milli

varlığımızın rəmzi olan Azərbaycan dilinin saflaşdırılması və

inkişafı istiqamətində çox mühüm addımlar atıb. Ölkəmizdə

Azərbaycan dilinin hərtərəfli inkişafı, işlək dilə çevrilməsi,

beynəlxalq münasibətlər sisteminə yol tapması Ana dilimizin

gözəl bilicisi, mahir natiq ulu öndər Heydər Əliyevin dilin

qorunmasına yönələn düşünülmüş siyasətinin nəticəsidir.

Azərbaycan SSR-in 1978-ci il Konstitusiyasında

Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi qəbul edilməsi isə həmin

dövr üçün əhəmiyyətli hadisə idi.

1993-cü ildə Heydər Əliyevin Azərbaycanda ikinci dəfə

hakimiyyətə qayıdışından sonra Azərbaycan dili öz

inkişafında yeni mərhələyə qədəm qoydu. 1995-ci ildə

ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilən müstəqil

dövlətimizin ilk Konstitusiyası ilə dövlət dilinin adı bərpa

edildi. Bu, ulu öndərin Ana dilimizə dəyişməz mövqeyinin

daha bir parlaq nümunəsi oldu.

Bundan sonra hökumət səviyyəsində Ana dilinin inkişafı

və qorunması istiqamətində əhəmiyyətli sənədlər qəbul

edildi. “Dövlət dili işinin təkmilləşdirilməsi haqqında” 18

iyun 2001-ci il tarixli fərman, yeni əlifbaya keçidin 2001-ci

ilin avqustuna kimi ölkəmizdə bütünlüklə təmin edilməsi ulu

öndərin öz doğma dilinə bağlılığını bir daha təsdiq etdi.

Ümummilli liderin 9 avqust 2001-ci il tarixli fərmanı ilə

avqustun 1-i ölkəmizdə “Az-n dili və Azərbaycan əlifbası

günü” kimi qeyd olunur. 2002-ci il 30 sentyabr tarixdə

“Azərbaycan Respublikasında Dövlət dili haqqında”

Azərbaycan Respublikasının Qanununun qəbul edilməsi

Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi işlədilməsi, onun tətbiqi,

qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində daha bir

addımdır. Bu sənəd ümummilli lider Heydər Əliyevin

xalqımıza və onun dilinə tükənməz məhəbbətinin, qayğısının

parlaq nümunələrindən biridir. Bu ənənələri ölkə Prezidenti

İlham Əliyev uğurla davam etdirməkdədir. Dövlət başçısının

müxtəlif vaxtlarda imzaladığı “Azərbaycan dilində latın

qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” və

“Azərbaycan Milli ensiklopediyasının hazırlanması haq-

qında” sərəncamları və bu istiqamətdə görülən işlər də

dilimizin inkişafına böyük qayğının təzahürüdür.

BEYNƏLXALQ MƏKTƏB KİTABXANALARI GÜNÜ

1999-cu ildə UNESCO-nun təşəbbüsü ilə oktyabrın

dördüncü həftəsinin bazar ertəsi günü Dünya Məktəb

Kitabxanaları Günü kimi təsis edilmişdir. Belə bir günün

qeyd olunacağını Beynəlxalq Məktəb Kitabxanaları

Assosiasiyasının prezidenti Blanş Vulz bəyan etmişdir. 2005-

ci ildə isə həmin assosiasiyanın növbəti prezidenti Piter

Genko bu bayrama rəsmi status verildiyini təsdiqləmişdir.

2008-ci ildən etibarən isə bu gün bir aylıq silsilə

tədbirlərlə qeyd edilir. Bu isə hər bir məktəb kitabxanasına

aylıq çərçivəsində ən münasib tarixi seçərək bayramı qeyd

etməyə imkan verir.

Kitabı uşaqlara ən yaxşı tanıdan məktəb, bir də onun

kitabxanasıdır. Burada ayrı-ayrı fənlərə aid əlavə materialları,

tarixə, ədəbiyyata dair müxtəlif kitabları, ensiklopediyaları,

bir sözlə, axtarılan sualların əksəriyyətinə cavab verəcək

mənbələri tapmaq mümkündür.

9 NOYABR DÖVLƏT BAYRAĞI GÜNÜ

Azərbaycan Respublikası üzərində dalğalanan müqəddəs

Dövlət Bayrağımız-milli bayrağımız ilk dəfə 1918-ci il

noyabrın 9-da Bakıda, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti

Nazirlər Şurasının yerləşdiyi binada qəbul edilmiş və

qaldırılmışdır.

Müstəqil Azərbaycanın dövlət bayrağındakı üç rəngin

ifadə etdiyi və XX əsrin əvvəllərindəki milli istiqlal

ideologiyamızın üç təməl prinsipini təşkil edən “Türkçülük,

islamçılıq və müasirlik” düsturunun müəllifi görkəmli

Azərbaycan mütəfəkkiri Əli Bəy Hüseynzadədir.

Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağından istifadə

müstəqil Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 23-cü

və 75-ci maddələri, “Azərbaycan Respublikasnın Dövlət

bayrağı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu,

eləcə də, həmin Qanunla təsdiq edilmiş “Azərbaycan

Respublikasının Dövlət bayrağı haqqında Əsasnamə”

əsasında tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət

bayrağının rəngli və sxematik təsviri adı çəkilən Qanun

və Əsasnamə ilə təsdiq edilmişdir.

Əsasnaməyə görə Azərbaycan Respublikasının Dövlət

bayrağı eni və uzunluğu bərabər olan rəngli üç üfüqi

zolaqdan ibarət düzbucaqlı parça şəklindədir: üst zolaq mavi

rəngdə, orta zolaq qırmızı rəngdə, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir.

Bayrağın hər iki üzündə qırmızı zolağın ortasında ağ rəngli

aypara və səkkizguşəli ulduz təsviri vardır. Bayrağın eninin

uzununa nisbəti 1:2-dir. Ayparanın və səkkizguşəli ulduzun

təsvirləri tərəflərinin nisbəti 3:4 olan düzbucaqlının içərisində

yerləşir; düzbucaqlının diaqonalı bayrağın eninin 1/2-nə

bərabərdir. Ayparanın təsviri konsentrik (eyni mərkəzli)

olmayan iki dairənin hissələri şəklindədir; böyük dairənin

diametri xarici düzbucaqlının eninə, kiçik dairənin diametri

isə bayrağın eninin 1/4-nə bərabərdir. Kiçik dairənin mərkəzi

bayrağın həndəsi mərkəzindən sol tərəfdə, bayrağın eninin

1/60-nə bərabər olan məsafədə yerləşir. Səkkizguşəli ulduzun

təsviri ayparadan sağda yerləşir, ulduzun xarici dairəsinin

diametri bayrağın eninin 1/6-ni, daxili dairəsinin diametri isə

1/12-ni təşkil edir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı və onun

təsviri, ölçülərindən asılı olmayaraq təsvirlərə həmişə dəqiq

uyğun gəlməlidir.

Prezident İlham Əliyev Azərbaycanda Dövlət Bayrağı

Gününün elan edilməsi barədə sərəncam imzalayıb.

Sərəncama əsasən, hər il 9 noyabr Azərbaycanda Dövlət

Bayrağı Günü kimi qeyd ediləcək.

2009-cu ilin noyabr ayında Dövlət Bayrağı Günü ilə bağlı

Əmək Məcəlləsinin 105-ci maddəsinə əlavə edilmiş əlavəyə

əsasən, 9 noyabr Azərbaycanda Dövlət Bayrağı Günü elan

olunur və bu bayram ölkədə qeyri-iş günü olan bayramların

siyahısına daxil edilir.

2010-cu ilin sentyabrın 1-də Azərbaycan Respublikasının

Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham

Əliyev tərəfindən Dövlət Bayrağı Meydanının - Bakı

şəhərinin Bayıl sahəsində yerləşən memorial abidə-istirahət

parkının təntənəli açılışı olmuşdur.

162 metr yüksəklikdə dalğalanan Azərbaycan bayrağı

dünyanın ən yüksək bayrağıdır. İnşa olunmuş dayağın

hündürlüyü 162 m, bünövrəsinin diametri 3,2 m, bünövrənin

üst hissəsinin diametri 1,09 m-dir. Qurğunun ümumi kütləsi

220 tondur. Bayrağın eni 35 m, uzunluğu 70 m, ümumi sahəsi

2450 m², kütləsi isə təqribən 350 kq-dır. Ginnes Dünya

Rekordları Təşkilatı 2010-cu il mayın 29-da Azərbaycan

Dövlət Bayrağı Dirəyinin dünyada ən hündür bayraq dirəyi

olduğunu təsdiq edib.

Meydanda qurulmuş Azərbaycan Respublikasının gerbi,

dövlət himninin mətni və ölkəmizin xəritəsi qızıl suyuna

salınmış bürüncdən hazırlanıb. Meydanda Dövlət Bayrağı

Muzeyi də yaradılıb.

12 NOYABR

KONSTİTUSİYA GÜNÜ

Azərbaycan Respublikasının Ümummilli lideri Heydər

Əliyevin dövlət quruculuğu sahəsində başladığı böyük işi

məntiqi şəkildə davam etdirərək müstəqil Azərbaycan

Respublikasının ilk Konstitusiyasının hazırlanmasına

rəhbərlik etmişdir. Azərbaycanın siyasi tarixində yeni bir era

açan və onun dövlət müstəqilliyinin, cəmiyyətdə insan

azadlığının və demokratik dəyərlərin əsas qarantına çevrilən

bu Konstitusiya 1995-ci il noyabrın 12-də referendum yolu

ilə qəbul edlmişdir.

17 NOYABR

MİLLİ DİRÇƏLİŞ GÜNÜ

1988-ci il, noyabr ayının 17-də Azərbaycan xalqı milli

azadlığı uğrunda mübarizəyə qalxmışdır.

Bu ümumxalq hərəkatında əsasən tələbələr, fəhlələr,

ziyalılar iştirak etmişlər. Məhz, həmin günlər Azərbaycan

Demokratik Respublikasının 1920-ci ildə endirilmiş üçrəngli

bayrağı ilk dəfə Azadlıq meydanında qaldırılmışdır. Həmin

tarix – 17 noyabr hər il ölkəmizdə Milli Dirçəliş Günü kimi

qeyd olunur.

31 DEKABR DÜNYA AZƏRBAYCANLILARININ

HƏMRƏYLİYİ GÜNÜ

XX əsrin 80-ci illərinin axırlarında dünyada baş verən

qlobal dəyişikliklərlə əlaqədar bir çox xalqların, o cümlədən

Azərbaycan xalqının özünüdərki, həmrəylik hissi güclən-

di. İctimai həyatın demokratikləşməsi istiqamətində geniş-

lənən xalq hərəkatı zəminində ilk olaraq Naxçıvan Muxtar

Respublikasında 1989-cu ilin noyabrında Şimali və Cənubi

Azərbaycan arasında humanitar, mədəni, iqtisadi və qohum-

luq əlaqələrini bərpa etmək məqsədilə əsassız çəkilmiş

sərhəd çəpərlərinə qarşı xalqın etirazı başlandı. Beləliklə,

"Sərhəd hərəkatı" adı ilə başlanan bu siyasi aksiya 1989-cu il

dekabrın 31-də azərbaycanlıların həmrəylik hərəkatına

çevrildi. 1990-cı il noyabrın 3-5-də Türkiyədə keçirilən

Birinci Millətlərarası Azərbaycan Türk dərnəkləri qurultayı

isə Naxçıvan Muxtar Respublikasında başlamış hərəkatın

davamı kimi milli birlik və həmrəylik yolunda atılan mühüm

addım oldu. Qurultayın qəbul etdiyi qərarda 31 dekabr

gününün hər il həmrəylik günü kimi qeyd edilməsi zəruriy-

yəti irəli sürüldü. Bütün bunları nəzərə alaraq ümummilli

liderimiz Heydər Əliyevin başçılıq etdiyi Naxçıvan Muxtar

Respublikasının Ali Məclisinin 1991-ci il 16 dekabr tarixli

iclasında 31 dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik

Günü elan edilməsi qərara alındı. Naxçıvan MR Ali

Məclisinin bu qərarını əsas tutaraq Azərbaycan Respublikası

Ali Sovetinin Milli Şurası 1991-ci il dekabrın 25-də qərara

gəldi ki, hər il dekabrın 31-i dünyada yaşayan azərbaycan-

lıların həmrəylik günü kimi qeyd edilsin.

Bu qərar dünya azərbaycanlıları arasında həmrəylik hissini

daha da gücləndirdi. Hazırda YUNESKO-nun məlumatına

görə, dünyada 40 milyondan çox azərbaycanlı yaşayır.

Onlardan 29 milyonu Cənubi Azərbaycanın,3 milyonu

Türkiyənin, 2 milyondan artığı Rusiyanın, 1,5 milyonu ABŞ-

ın, 500 mini Ukraynanın, 300 mini Almaniyanın, 180 mini

Fransanın, 175 mini Kanadanın, 350 mini Hindistan və

Pakistanın, 700 mini İraqın, 430 mini Əfqanıstanın payına

düşür.

RAMAZAN BAYRAMI

Dünya müsəlmanlarının ən müqəddəs bayramlarından biri Ramazan bayramıdır. Bu bayram Hicri- Qəməri təqviminin doqquzuncu ayı olan ramazanda olduğuna görə Ramazan bayramı adlanır. Ramazan ayı öz hikmətləri ilə Allah-təala tərəfindən xüsusilə seçilib. Təsadüfi deyil ki, bütün səmavi kitablar məhz bu ayda nazil olub. İbrahim peyğəmbərin (s.ə.v.) səhifələri Ramazanın ilk gecəsi, “Tövrat” altıncı gecəsi, “İncil” on üçüncü gecəsi, “Zəbur” isə ayın on ikinci günündən sonra nazil olub. İnsanlığı qaranlıqdan qurtarıb aydınlığa aparan dinimizin müqəddəs kitabı Qurani-Kərim də Yer üzünə Ramazan ayında göndərilmişdir. Həzrəti Məhəmmədə (s.ə.v.) peyğəmbərlik də bu ayda verilmişdir. Hədislərdən birində buyurulur ki, Allah-təala Yer üzünü Ramazan ayında yaratmışdır.

Ramazan ayı möminlər üçün mənəvi dəyər, çox böyük bir rəhmət mövsümüdür. Çünki bu ayda müsəlmanlar oruc tutur, özünü günahlardan, bəlalardan qorumuş olur. Əfv və bağışlanması bol olan gözəl Allah qullarının ibadətləri, elədikləri yaxşılıqları müqabilində birə on mislindən yeddi yüz mislinə qədər mükafat verəcəyini bildirərək buyur-muşdur: “Oruc mənim üçündür, onun mükafatını da mən verəcəyəm”.

Oruc tutmaq insanların iradəsini, səbrini, nəfsini və Yaradana inamını sınamaq üçün imtahandır. Onlar səhərdən axşamadək ac, susuz qalır, bununla kasıbların, acların necə əziyyət çəkdiklərini anlayaraq belələrinə kömək etməyin vacib olduğunu başa düşürlər. Bundan başqa, Hicri-Qəməri təqvimi hər il on gün irəli çəkilir ki, bu da Ramazan ayının bütün fəsillərə düşməsi deməkdir. Yəni böyük Yaradan öz bəndələrini həm qaranlığın tez düşdüyü və suyun o qədər də çox tələb olunmadığı qış fəslində, həm də atəş saçan, susuzluğun torpağın bağrını cadar-cadar etdiyi yay dövründə sınağa çəkir, onların iradəsini yoxlayır. Allah-təala orucu əxlaq gözəlliyi hesab edir, onu qalxana bənzədir. Yəni oruc tutan özünü günahlardan bəlalardan, qorumuş olur.

Bir hədisdə buyurulur: “Elə bir bəndə olmaz ki, Allah yolunda bir gün oruc tutsun, lakin Allah o günün müqabilində həmin bəndəsinin üzünü yetmiş oddan uzaq etməsin”.

İslamın beş şərtindən biri olan, insanı günahlarından təmizləyən, mələkləşdirən və Allaha yaxınlaşdıran oruc həm də orqanizm üçün çox faydalıdır. Tibb elmi sübut edir ki, bir ay müddətində oruc tutarkən böyrəküstü vəzlər məşq etdiklərindən bu vəzlərin fəaliyyəti artır. Beləliklə, ilin gələcək aylarında əgər orqanizm aclığa, soyuğa məruz qalarsa, xəstəliklərə tutularsa, bu vaxt orqanizm bunlara qarşı mübarizə aparıb insanı təhlükədən qurtarar.

Oruc tutanın orqanizmində karbohidratların, zülalların, yağların oksidləşməsi, yanması sürətlənir. Sübut olunmuşdur ki, orqanizmdə əmələ gələn zəhərli maddələri neytrallaşdıran qara ciyər və maddələr mübadiləsi prosesində lazımsız maddələri süzüb orqanizmdən çıxaran böyrəklər orucluq ayı ərzində az işlədiklərinə görə bir qədər istirahət edir. Bu səbəbdən də sonra bu üzvlərin fəaliyyəti yaxşılaşır. Hazırda bir çox ölkələrdə bəzi ağır xəstəlikləri həkimlər aclıqla müalicə edirlər.

Oruc tutmaq inamı artırır. Oruc öz növbəsində xüsusi bir ibadət olduğundan insanın nəfsini pis əməllərdən qoruyur. Orucun bədənə verdiyi fayda böyükdür. Belə ki, oruc tutanlarda gündüzlər qanın həcmi bir qədər azaldığından yüksəlmiş qan təzyiqi nisbətən azalır, ürək rahatlığı yaranır, əsəb sistemi sakitləşir, psixoloji rahatlıq və ruh yüksəkliyi əmələ gəlir. Bu səbəbdən oruc tutan insanlarda mərhəmət çoxalır, onların əxlaqı nizamlanır.

Orucluq qurtaranda, Ramazan ayının sonunda zəkat verilir. Zəkat təmizlik, böyümə və artma mənasını verir. Zəkat fəqir ilə zəngin arasında kini yox edir. Zəkat Allah-təalanın əmrinə itaət, insanlara yaxşılıq etməkdir.

Qurani-Kərimin “əl-Bəqərə” surəsinin183-cü ayəsində buyurulur: “Ey iman gətirənlər, oruc tutmaq sizdən əvvəlki ümmətlərə fərz qılındığı kimi, sizə də buyuruldu. Bəlkə buna görə siz pis əməllərdən çəkinəsiniz”.

QURBAN BAYRAMI

Qurban bayramı müsəlman dünyasının ən əziz və müqəddəs bayramlarından sayılır. Adətən orucluqdan 70 gün keçdikdən sonra keçirilən bu böyük bayram hər il Məkkəyə ziyarət mərasiminin başa çatdığı vaxta düşür. Qurban bayramının tarixini və necə yaranmasını bilmək sözsüz ki, hər bir müsəlman üçün maraqlıdır. Dini rəvayətə görə İbrahim peyğəmbər Tanrı yolunda oğlunu qurban kəsmək istədikdə Allahın ona rəhmi gəlmiş, əvəzində cənnətdən ona qoyun göndərmişdir. Ona görə də Qurban bayramı xalq arasında “İsmayıl qurbanı” da adlandırılır.

Qurban bayramında müsəlmanlar yaxınlarına, qohum-larına, dostlarına qonaq gedir, hədiyyələr aparır, bir-birini təbrik edirlər. Qurban kəsənlər ilk növbədə əti imkansız insanlara paylayır. Allah yolunda kəsilmiş qurban halallıq və səxavətlə paylanmalıdır. Bu bayramda insanların qəlbində mərhəmət və yardım etmək hissi daha güclü olur. Bayram tədbirlərində və mərasimlərində kin, düşmənçilik hissləri unudulur.

Bütün dünya müsəlmanları kimi Azərbaycan xalqı da Qurban bayramını böyük təntənə ilə qeyd edir. Sovet hakimiyyəti illərində bu müqəddəs bayramın keçirilməsi qadağan olunsa da azərbaycanlılar Qurban bayramını məhdud və gizli şəkildə qeyd edirdilər. Ölkəmiz müstəqillik qazan-dıqdan sonra isə bütün məhdudiyyətlərə son qoyuldu, Qurban bayramı xalqın ən əziz və müqəddəs bayramlarından birinə çevrildi. Bayram günlərində insanlar bir-birlərini təbrik etməklə yanaşı, torpaqlarımızın bütövlüyü, müstəqilliyimizin dönməzliyi uğrunda şəhid olanların xatirəsini əziz tutaraq dərin ehtiramla yad edirlər.

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ

DÖVLƏT RƏMZLƏRİ

Maddə 23. Azərbaycan dövlətinin rəmzləri

(Konstitusiya maddəsi)

I. Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri

Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbay-

can Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan

Respublikasının Dövlət himnidir.

II. Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı

bərabər enli üç üfüqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq

mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və

qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ

rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir.

Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.

III. Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və

Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri,

Azərbaycan Respublikası Dövlət himninin musiqisi və

mətni Konstitusiya qanunu ilə müəyyən edilir.

DÖVLƏT BAYRAĞI

Azərbaycanda üçrəngli dövlət

bayrağı ilk dəfə 1918-ci il noyabr

ayının 9-da Azərbaycan Xalq

Cümhuriyyəti hökumətinin qərarı

ilə qəbul edilmişdir. 1920-ci il

aprelin 28-də Xalq Cümhuriyyəti

süqut etdikdən və Sovet hakimiy-

yəti qurulduqdan sonra Azərbaycanda bu bayraqdan imtina

edilmişdir.

Bu bayraq ikinci dəfə 1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan

Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarı ilə bərpa edilmiş

və Muxtar Respublikanın dövlət bayrağı kimi qəbul

edilmişdir. Eyni zamanda Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali

Məclisi Azərbaycan SSR Ali Soveti qarşısında üçrəngli

bayrağın Azərbaycanın rəsmi dövlət rəmzi kimi tanınması

haqqında vəsatət qaldırmışdır.

1991-ci il fevral ayının 5-də Azərbaycan Respublikası Ali

Soveti Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin

vəsatətinə baxmış və üçrəngli bayrağın Azərbaycanın dövlət

bayrağı kimi qəbul edilməsi haqqında qərar vermişdir.

Azərbaycan Respublikasının dövlət bayrağı bərabər enli

üç üfüqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq

qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir. Mavi rəng - Azərbaycan

xalqının türk mənşəli olmasını, qırmızı rəng-müasir cəmiyyət

qurmaq, demokratiyanı inkişaf etdirmək istəyini, yaşıl rəng-

islam sivilizasiyasına mənsubluğunu ifadə edir. Qırmızı

zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə

səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin

uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.

DÖVLƏT GERBİ

Azərbaycanın dövlət gerbi haqqın-

da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti

hökuməti 1920-ci il yanvarın 30-da

müsabiqə elan etmiş və müsabiqədən

keçəcək gerb nümunəsinin həmin ilin

mayın 28-də qəbul ediləcəyi haqqında

qərar çıxarmışdır. Lakin 1920-ci il

aprel ayının 28-də Azərbaycan Xalq

Cümhuriyyətinin süqut etməsi nəticə-

sində gerb qəbul edilməmişdir.

1990-cı il noyabrın 17-də Naxçıvan Muxtar Respub-

likasının Ali Məclisi Dövlət gerbi ilə bağlı məsələni müzakirə

edərək, Azərbaycan SSR Ali Soveti qarşısında Azərbaycanın

Dövlət gerbinin hazırlanması üçün yeni müsabiqənin elan

olunması haqqında vəsatət qaldırmışdır.

Müsabiqə 1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan Respub-

likası Ali Sovetinin qərarı ilə elan olunmuşdur. 1991-1992-ci

illər ərzində müsabiqəyə Dövlət gerbinin onlarla layihəsi

təqdim olunmuş, müzakirələr zamanı 1919-1920-ci illərdə

hazırlanmış layihələrdən birinin qəbul edilməsi ilə bağlı

təkliflər də səslənmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti 1993-cü il

yanvarın 19-da qəbul etdiyi Konstitusiya Qanunu ilə 1919-

1920-ci illərdə hazırlanmış Dövlət gerbi layihələrindən birini

müəyyən dəyişikliklərlə Azərbaycan Respublikasının Dövlət

gerbi kimi təsdiq etmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi Azərbaycan

dövlətinin müstəqilliyi rəmzidir. Dövlət gerbi palıd budaq-

larından və sünbüllərdən ibarət qövsün üzərində yerləşən şərq

qalxanının təsvirindən ibarətdir. Qalxanın üstündə Azərbay-

can Respublikasının Dövlət bayrağının rəngləri fonunda

səkkizguşəli ulduz, ulduzun mərkəzində alov təsviri vardır.

Dövlət gerbinin qabarıq təsviri:

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin iqamətgahına və

xidməti kabinetinə;

Azərbaycan Respublikası parlamentinin binasına, iclas

salonuna və parlament sədrinin xidməti kabinetinə;

Azərbaycan Respublikasının bütün məhkəmələrinin, hərbi

tribunallarının binalarına, məhkəmə iclaslarının salonlarına,

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi və Ali

Məhkəməsi sədrlərinin xidməti kabinetlərinə;

Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyində nəzərdə

tutulmuş hallarda dövlət orqanlarının binalarına;

Azərbaycan Respublikasının diplomatik və ticarət nüma-

yəndəliklərinin, konsulluq idarələrinin binalarına vurulur.

DÖVLƏT HİMNİ

1920-ci il yanvarın 30-da Azərbaycan Xalq Cümhuriy-

yətinin Nazirlər Şurası Cümhuriyyətin milli himninin

hazırlanması haqqında qərar qəbul etdi və bu məqsədlə Xalq

Maarif Nazirliyi tərəfindən müsabiqə elan edildi. Lakin 1920-

ci il aprelin 28-də Xalq Cümhuriyyətinin süqutu Azərbay-

canın milli himnini qəbul etməyə imkan vermədi.

1992-ci il mayın 27-də parlament "Azərbaycan Respub-

likasının Dövlət himni haqqında" Qanun qəbul etdi. Qanuna

əsasən, 1919-cu ildə böyük bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov və

şair Əhməd Cavad tərəfindən tərtib edilmiş "Azərbaycan

marşı" Azərbaycanın Dövlət himni kimi təsdiq edildi.

Musiqisi: Üzeyir Hacıbəyovun

Sözləri: Əhməd Cavadındır

Azərbaycan, Azərbaycan!

Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!

Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!

Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!

Üç rəngli bayrağınla məsud yaşa!

Minlərlə can qurban oldu,

Sinən hərbə meydan oldu!

Hüququndan keçən əsgər!

Hərə bir qəhrəman oldu!

Sən olasan gülüstan,

Sənə hər an can qurban!

Sənə min bir məhəbbət

Sinəmdə tutmuş məkan!

Namusunu hifz etməyə,

Bayrağını yüksəltməyə,

Cümlə gənclər müştaqdır!

Şanlı Vətən, şanlı Vətən!

Azərbaycan, Azərbaycan!

Nə qədər ki, torpaqlarımız erməni tapdağı altındadır

aşağıdakı tarixləri heç bir azərbaycanlı unutmamalıdır!

İŞĞAL OLUNMUŞ RAYONLAR Ağdam

İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 23 iyul • Ərazisi - 1154 km

2

• Əhalinin sayı - 158000 • Şəhid olmuşdur - 538. • Əlil olmuşdur - 587

• Milli qəhrəmanlar - 17 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti - 48 • Mədəni-məişət obyekti - 598 • Qəsəbə və kənd – 122 • Tarixi abidə - 27

Cəbrayıl İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 23 avqust • Ərazisi - 1050 km

2

• Əhalinin sayı - 52049 • Şəhid olmuşdur - 347 • Əlil olmuşdur - 172

• Milli qəhrəmanlar - 4 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti - 197 • Qəsəbə və kənd - 90 • Tarixi abidə - 27

Füzuli İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 23 avqust •Ərazisi - 1112 km

2

•Əhalinin sayı - 95940 •Şəhid olmuşdur - 528

•Əlil olmuşdur - 1309 •Milli qəhrəmanlar - 6 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti - 145 • Qəsəbə və kənd - 54 • Tarixi abidə - 15

Kəlbəcər İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 2 aprel •Ərazisi - 1936 km

2

•Əhalisinin sayı - 55000 •Şəhid olmuşdur - 217 •Əlil olmuşdur - 49 •Milli qəhrəmanlar - 2 Erməni işğalçıları tərəfindən

dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti - 29 • Mədəni - məişət obyekti - 134 • Qəsəbə və kənd - 132 • Tarixi abidə - 87

Qubadlı

İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 31 avqust •Ərazisi - 826 km

2

•Əhalinin sayı - 33800 •Şəhid olmuşdur - 232 •Əlil olmuşdur - 146

Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti - 205 • Qəsəbə və kənd 94 • Tarixi abidə - 12

Laçın İşğal olunmuşdur - 1992-ci il 18 may •Ərazisi - 1875 km

2

•Əhalinin sayı - 60000 •Şəhid olmuşdur - 259 •Əlil olmuşdur - 225 •Milli qəhrəmanlar - 6

Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti - 575 • Qəsəbə və kənd - 26 • Şəhər, qəsəbə və kənd - 10 • Tarixi abidə - 12

Şuşa İşğal olunmuşdur - 1992-ci il 8 may

•Ərazisi - 289 km2

•Əhalinin sayı - 24900 •Şəhid olmuşdur - 193 •Əlil olmuşdur - 102 •Milli qəhrəmanlar - 5 Erməni işğalçıları tərəfindən

dağıdılmış, yandırılmış və talan olmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti - 27 • Mədəni-məişət obyekti - 103 • Şəhər, qəsəbə və kənd – 31 • Tarixi abidə və muzeylər - 249 • Tarixi abidə - 17

Xocalı •İşğal olunmuşdur - 1992-ci il 26 fevral •Ərazisi 970 km

2

•Əhalinin sayı 11567 •Şəhid olmuşdur 613. Əlil olmuşdur 657

•Milli qəhrəmanlar 10 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış,yandırılmış və talan olunmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti 29 • Mədəni-məişət obyekti 80 Zəngilan

•İşğal olunmuşdur - 1993-cü il 29 oktyabr •Ərazisi - 707 km

2

•Əhalinin sayı - 35500 •Şəhid olmuşdur - 191 •Əlil olmuşdur - 110 •Milli qəhrəmanlar - 2 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış,yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti 138 • Qəsəbə və kənd 81 • Tarixi abidə 13

MÜNDƏRİCAT

Tərtibçi-müəllifin rəsmi razılığı olmadan metodik

vəsaitin və ya onun hər hansı bir hissəsinin təkrar çapı,

yayılması, elektron və ya mexaniki üsulla surətinin

çıxarılması qadağandır.

Müəllif hüquqları qorunur!

RespublikaElmiPedaqojiKitabxanası

Azərbaycan, AZ 1110 Tel/Fax: (+994 12) 465 20 16

Bakı, KoroğluRəhimovküç.,108.

REPK_1983@mail.ru

www.repk.az

- ÍßØÐÈÉÉÀÒÛÿðýèç

Baş direktor: Hidayət Musabəyli

Korrektor: Yasəmən İsmayılova

Dizayn: Ülviyyə Quliyeva

Texniki redaktor: Sitarə Musayeva

Çapa imzalanmışdır: 05.07.2016

Kağız formatı: 60x84 1/16

Həcmi: 34 çap vərəqi

Tiraj: 500 nüsxə; Sifariş: 1035

Azərbaycan Respublikası Mətbuat və İnformasiya

Nazirliyi tərəfindən 1998-ci ildə qeydə alınmışdır.

Şəhadətnamə № 45.

Ünvan:8-ci km qəsəbəsi, R.Rüstəmov küç.36

Nəşriyyatla əlaqə telefonları:

012-323-69-53

050-738-37-22

nesriyyat.nergiz@mail.ru