Thoùat kho ûi nhaän thö ùc - tuvienquangduc.com.au
Transcript of Thoùat kho ûi nhaän thö ùc - tuvienquangduc.com.au
Thoùat khoûi nhaän thöùc
Nguyeân taùc: J. Krishnamurti Ngöôøi dòch: Thích Minh Taâm
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 2
Muïc Luïc
I. Tìm Kieám cuûa nhaân loaïi – Taâm ñau khoå…. 1
II. Hoïc veà chính mình – Söï thaúng thaén vaø khieâm toán 24
III. YÙ thöùc - Cuoäc soáng – Söï tænh thöùc 39
IV. Tìm kieám khoaùi laïc – Loøng ham muoán…. 49
V. Töï ngaõ – Tham voïng – Nhöõng sôï haõi … 58
VI. Baïo löïc – Saân haän – Bình phaåm…………… 75
VII. Moái quan heä – Xung ñoät xaõ hoäi …………. 91
VIII. Tuï do – Noåi loaïn – Soáng chaân thaät…… 107
IX. Thôøi gian – Ñau khoå – Caùi cheát …………… 115
X. Tình yeâu ………………………………………………………….. 126
XI. Nhìn vaø laéng nghe – Ngheä thuaät …………. 143
XII. Ngöôøi quan saùt vaø ñoái töôïng quan saùt 156
XIII. Tö töôûng laø gì – YÙ töôûng vaø haønh ñoäng 163
XIV. Nhöõng gaùnh naëng cuûa quaù khöù ………….. 172
XV. Kinh nghieäm – Söï thoaû maõn ………………… 181
XVI. Söï thay ñoåi hoaøn toaøn – Taâm toân giaùo 192
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 3
I
Tìm kieám cuûa nhaân loaïi – Taâm ñau khoå – Phöông
phaùp coå truyeàn – Caïm baãy cuûa söï toân troïng
Con ngöôøi töø xöa ñeán nay maõi tìm kieám moät caùi gì
ñoù vöôït leân treân khaû naêng cuûa hoï, vöôït leân nhöõng haïnh
phuùc vaät chaát – moät ñieàu gì ñoù maø chuùng ta thöôøng goïi laø
chaân lyù, Thöôïng ñeá, hay söï Vónh cöõu – moät traïng thaùi maø
con ngöôøi khoâng coøn bò aûnh höôûng hoaøn caûnh moâi tröôøng
chung quanh, khoâng coøn bò tö töôûng hay nhöõng quaáy raày
cuûa nhaân theá.
Con ngöôøi thöôøng hay coù nhöõng caâu traû lôøi veà
nhöõng caâu hoûi nhö: Taát caû nhöõng vaán ñeà aáy laø gì? Cuoäc
soáng naøy thaät söï coù yù nghóa khoâng? Con ngöôøi thaáy gì
ngoaøi söï roái loaïn trong cuoäc soáng, söï hung baïo, nhöõng
cuoäc noåi loaïn, nhöõng cuoäc chieán tranh, söï phaân chia veàø
toân giaùo, tö töôûng, quoác gia, vaø tröôùc nhöõng suy ñoài nhö
theá, con ngöôøi töï hoûi: Chuùng ta phaûi laøm gì? Ñaây laø nhöõng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 4
gì maø ta goïi laø cuoäc soáng chaêng! Vaø coù caùi gì ñoù vöôït leân
treân nhöõng thöù naøy hay khoâng?
Vaø khoâng tìm thaáy moät thöù trong muoân ngaøn
nhöõng vaán ñeà treân con ngöôøi vaãn tieáp tuïc vaø luoân tìm
kieám, vun boài nhöõng ñöùc tin – tin vaøo moät ñaáng cöùu roãi
hay moät lyù töôûng – vaø moät ñöùc tin cöïc ñoan ñaõ sanh ra
nhöõng baïo ñoäng.
Trong cuoäc chieán khoâng ngöøng nghæ maø chuùng ta
goïi laø cuoäc soáng, chuùng ta coá gaéng ñaët ra moät soá tieâu
chuaån veà ñaïo ñöùc döïa theo tieâu chuaån xaõ hoäi ñaõ coù töø luùc
ta sanh ra cho ñeán khi tröôûng thaønh, coù theå ñoù laø moät cheá
ñoä coïng saûn hay laø moät chính theå töï do; chuùng ta chaáp
nhaän nhöõng tieâu chuaån ñaïo ñöùc ñoù nhö laø moät phaàn cuûa
truyeàn thoáng toân giaùo nhö ñaïo Hindu, Hoài giaùo hay Thieân
chuùa giaùo, hay coù theå laø moät toân giaùo naøo khaùc. Chuùng ta
nhìn vaøo moät ngöôøi naøo ñoù noùi vôùi chuùng ta ñieàu gì laø
ñuùng vaø ñieàu gì laø sai traùi, tö duy naøy laø ñuùng coøn tö duy
kia laø sai, vaø chuùng ta tuaân thuû theo nhöõng tieâu chuaån ñaïo
ñöùc kia moät caùch maùy moùc, moät caùch töï ñoäng. Chuùng ta
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 5
coù theå nhaän thaáy moät caùch deã daøng trong moãi caù nhaân
chuùng ta.
Töø tröôùc ñeán nay chuùng ta tröôûng thaønh baèng söï
giaùo duïc cuûa thaày giaùo, bôûi nhöõng giaùo ñieàu hay baèng moät
môù kieán thöùc naèm trong saùch vôû. Chuùng ta töï nhuû: ‘Haõy
noùi vôùi ta veà ñieàu ñoù- Caùi gì vöôït leân haún nhöõng thung
luõng, vaø nhöõng ngoïn ñoài kia? Vaø chuùng ta thoaû maõn vôùi
söï giaûi thích cuûa nhöõng thöù vöøa neâu, coù nghóa laø chuùng ta
chæ döïa vaøo nhöõng töø ngöõ, döïa vaøo cuoäc soáng haïn heïp vaø
troáng roãng cuûa chuùng ta. Chuùng ta chæ laø nhöõng con ngöôøi
ñöôïc taùi taïo. Chuùng ta chæ döïa vaøo nhöõng gì maø chuùng ta
noùi, hoaëc bò daãn daét bôûi nhöõng nhöõng khuynh höôùng phieán
dieän, hay bò baét buoäc phaûi chaáp nhaän nhöõng hoaøn caûnh vaø
moâi tröôøng chung quanh. Chuùng ta laø keát quaû cuûa nhöõng
aûnh höôûng treân, vaø chaúng coù caùi gì môùi meû trong chuùng ta
caû, chaúng coù caùi gì môùi trong chuùng ta ñeå maø khaùm phaù;
khoâng coù nguoàn goác, söï baét ñaàu naøo caû.
Trong suoát lòch söû cuûa toân giaùo, chuùng ta ñöôïc caùc
nhaø toân giaùo xaùc ñònh moät caùch chaéc chaén raèng neáu chuùng
ta haønh trì nghi leã toân giaùo moät caùch kieân trì, hoaëc trì tuïng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 6
kinh ñieån, thaàn chuù, loaïi boû nhöõng ham muoán, kieåm soaùt
haønh ñoäng cuûa thaân khaåu yù, thanh tònh nhöõng duïc voïng,
nhöõng ham muoán, khaùt aùi, töø boû taø haïnh trong caùc duïc,
chuùng ta seõ thoaùt khoûi nhöõng khoå ñau cuûa thaân vaø taâm, seõ
tìm thaáy moät caùi gì ñoù cao thöôïng hôn cuoäc soáng giôùi haïn
vaø nhoû beù naøy. Vaø ñoù laø nhöõng gì maø haøng trieäu trieäu
ngöôøi ñöôïc goïi laø nhöõng tín ñoà cuûa caùc toân giaùo ñaõ laøm
trong suoát nhieàu theá kyû qua, hoï hoaëc laø soáng aån cö, hay cö
truù ôû nhöõng vuøng sa maïc, hay soáng treân nhöõng ngoïn nuùi,
trong hang ñaù hay vôùi moät bình baùt côm ngaøn nhaø, thaân
chôi muoân daëm xa vôùi muïc ñích ñeå thanh tònh taâm vaø caàu
giaûi thoaùt. Nhöng vôùi moät caùi taâm ñaày khoå ñau, caùi taâm
chæ mong caàu ñöôïc thoaùt ra khoûi nhöõng khuûng hoaûng, vaø
muoán troán chaïy theá giôùi beân ngoaøi vaø nhöõng vieäc laøm ngôù
ngaån döïa theo nhöõng giaùo ñieàu – vôùi moät caùi taâm nhö theá
thì duø coù tìm kieám bao laâu chaêng nöõa cuõng chæ laø nhöõng
aûo aûnh giaû taïo.
Vì theá ñeå nhaän thöùc ra phaûi chaêng coù moät caùi gì ñoù
vöôït leân haún noåi lo aâu, toäi loãi, sôï haõi vaø cuoäc soáng ñaày
daãy nhöõng caïnh tranh hay khoâng, ñieàu naøy ñoái vôùi toâi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 7
döôøng nhö con ngöôùi phaûi coù moät phöông phaùp hoaøn toaøn
khaùc bieät vôùi taát caû. Phöông phaùp coå truyeàn laø töø noäi taâm,
vaø sau thôøi gian tu taäp, nhöõng ñoaù hoa noäi taâm daàn daàn seõ
heù nôû, ñoù laø neùt ñeïp cuûa tình yeâu – thaät ra ñoù laø quaù trình
tu taäp laøm giaûm ñi caùi töï ngaõ trong ta; loaïi boû daàn daàn;
caàn ñoøi hoûi coù thôøi gian, moãi ngaøy moät ít, ñôøi naøy moät ít,
ñôøi sau moät ít – vaø ñeán khi naøo con ngöôøi trôû veà töø ñieåm
trung taâm, khi ñoù seõ khoâng coù thaáy moïi thöù hieän höõu, bôûi
vì taâm cuûa ta ñöôïc taïo neân bôûi söï toái taêm, baát löïc vaø voâ
tình.
Sau khi quaùn saùt tieán trình nhö vaäy, con ngöôøi seõ
töï hoûi raèng coù phöông phaùp naøo khaùc hôn hay khoâng? Coù
theå laøm noå tung moïi thöù töø ñieåm trung taâm hay khoâng?
Caû theá giôùi ñeàu chaáp nhaän vaø theo nhöõng phöông
phaùp coå truyeàn. Nguyeân nhaân cô baûn cuûa nhöõng roái loaïn
trong chính chuùng ta laø tìm kieám moät chaân lyù ñöôïc höùa
heïn do moät ngöôøi khaùc; chuùng ta tuaân theo moät ai ñoù moät
caùch maùy moùc vaø ngöôøi naøy höùa heïn cho ta moät ñôøi soáng
an laïc. Thaät laø moät ñieàu kyø laï bôûi vì haàu heát chuùng ta ñeàu
choáng laïi nhöõng baïo löïc cuûa chính trò, choáng laïi moät cheá
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 8
ñoä ñoäc taøi nhöng beân trong thì chuùng ta chaáp nhaän quyeàn
löïc vaø baïo löïc, chuùng ta haàu nhö khaùc vôùi caùi taâm vaø caùch
soáng cuaû chuùng ta. sau khi gaáp cuoán saùch laïi. Vì theá, neáu
chuùng ta hoaøn toaøn phaûn ñoái, duø coù chuû yù hay khoâng, thì
taát caû nhöõng quyeàn löïc sieâu nhieân, nhöõng leã löôïc, teá töï vaø
nhöõng giaùo ñieàu, coù nghóa laø chuùng ta ñaõ ñöùng sang moät
phía vaø coù nhöõng maâu thuaãn vôùi xaõ hoäi. Chuùng ta khoâng
laø nhöõng con ngöôøi ñaày quyeàn löïc. Moät ngöôøi ñaày quyeàn
löïc coù leõ khoâng theå ñeán gaàn ñöôïc söï baát töû, chaân lyù.
Baïn baét ñaàu phuû nhaän moät ñieàu gì ñoù hoaøn toaøn
sai – moät phöông phaùp coå ñieån – nhöng neáu nhö baïn phuû
nhaän noù nhö laø moät phaûn öùng, baïn seõ taïo theâm moät vaán
ñeà khaùc vaø baïn seõ maéc keït vaøo trong ñoù; neáu nhö chính
baïn noùi raèng söï phuû nhaän naøy laø moät yù töôûng hay vaø
khoâng coù thaùi ñoä gì ñoái vôùi vaán ñeà kia, baïn coù theå khoâng
ñi quaù xa. Tuy nhieân neáu nhö baïn phuû nhaän noù bôûi vì baïn
hieåu veà noù moät caùch ngôù ngaån vaø non nôùt, neáu baïn phaûn
ñoái noù vôùi söï thoâng minh bôûi vì baïn hoaøn toaøn töï do vaø
khoâng heà sôï haõi, thì baïn seõ taïo ra nhöõng trôû ngaïi cho
chính baïn vaø cho nhöõng ngöôøi chung quanh baïn nhöng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 9
baïn seõ böôùc ra ñöôïc khoûi caùi caïm baãy cuûa quyeàn löïc. Vaø
roài baïn seõ nhaän ra raèng khoâng caàn phaûi tìm kieám noù. Ñoù
laø ñieàu ñaàu tieân maø baïn caàn phaûi hoïc – khoâng möu caàu.
Khi baïn cöù maõi meâ tìm kieám thì baïn thaät ra chæ laø ngöôøi ñi
xem haøng chöù khoâng heà coù yù ñònh mua.
Caâu hoûi coù phaûi chaêng coù moät ñaáng thöôïng ñeá, hay
chaân lyù, hay nhöõng gì maø baïn muoán thì baïn coù theå thoaû
maõn hay khoâng, coù theå chaúng bao giôø ñöôïc traû lôøi baèng
saùch vôû, do nhöõng nhaø tu haønh, nhöõng trieát gia hay moät
ñaáng cöùu roãi naøo caû. Khoâng ai vaø khoâng coù caùi gì coù theå
traû lôøi ñöôïc ngoaøi chính baûn thaân baïn vaø ñoù laø lyù do taïi
sao baïn phaûi töï bieát chính mình. Söï non nôùt hoaøn toaøn
naèm trong voâ minh cuûa caùi toâi. Hieåu ñöôïc chính baïn laø söï
baét ñaàu cuûa trí tueä.
Vaø caùi gì laø chính baïn, laø caùi rieâng tö cuûa baïn? Toâi
thieát nghó ñoù laø söï khaùc bieät giöõa caù nhaân vaø con ngöôøi.
Caù nhaân laø moät thöïc theå ñoäc laäp, soáng trong moät ñaát nöôùc
naøo ñoù, thuoäc moät neàn vaên hoaù naøo ñoù, moät xaõ hoäi naøo ñoù
hay moät toân giaùo naøo ñoù. Con ngöôøi khoâng phaûi laø moät
thöïc theå ñoäc laäp. Con ngöôøi ôû khaép moïi nôi. Caù nhaân chæ
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 10
laø moät hoaït ñoäng nhoû naøo ñoù trong cuoäc soáng bao la, vaø
nhöõng hoaït ñoäng ñoù khoâng lieân quan gì ñeán soá ñoâng. Vì
vaäy chuùng ta neân nhôù raèng chuùng ta ñang ñoái thoaïi vôùi
moïi ngöôøi chöù khoâng phaûi vôùi rieâng ai, bôûi vì trong soá
ñoâng bao haøm caû caù nhaân, nhöng ngöôïc laïi thieåu soá thì soá
ñoâng khoâng coù maët. Caù nhaân chæ laø moät thöïc theå nhoû nhaët,
ñau khoå, thoaû maõn vôùi nhöõng truyeàn thoáng nhoû nhoi,
nhöõng thöôïng ñeá bình thöôøng nhöng ngöôïc laïi con ngöôøi
thì lieân heä ñeán toaøn boä haïnh phuùc hay khoå ñau cuûa caû
nhaân loaïi.
Chuùng laø nhöõng con ngöôøi ñaõ hieän höõu haøng trieäu
naêm – ñaày daãy nhöõng tham voïng, ñoá kî, söï hung haêng,
ghen tî, lo laéng vaø thaát voïng, haïnh phuùc chæ loeù leân nhö
nhöõng tia chôùp roài chôït taét. Söï löông thieän, loøng haän thuø
ñeàu coù maët trong chuùng ta; chieán tranh vaø hoaø bình cuøng
hieän höõu trong chuùng ta. Söï tieán boä nhanh choùng cuûa khoa
hoïc, töø moät coå xe boø oïch aïch nay ñaõ coù nhöõng chieác phaûn
löïc cô, nhöng con ngöôøi vaø taâm lyù thì chaúng heà thay ñoåi
chuùt naøo caû, vaø caáu truùc xaõ hoäi töø Ñoâng sang Taây ñöôïc
taïo thaønh do bôûi baøn tay con ngöôøi. Hình thaùi xaõ hoäi hình
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 11
thaønh beân ngoaøi laø keát quaû taâm lyù beân trong cuûa con
ngöôøi, ñoái vôùi töøng caù nhaân ñaây laø keát quaû cuûa kinh
nghieäm, kieán thöùc vaø ñaïo ñöùc cuûa nhaân loaïi. Moãi moät
chuùng ta laø moät nhaø kho tích luõy toaøn boä nhöõng gì trong
quaù khöù. Moät caù theå vöøa laø moät con ngöôøi, vöøa laø toaøn boä
nhaân loaïi. Toaøn boä lòch söû con ngöôøi vieát veà chính con
ngöôøi chuùng ta.
Haõy quaùn saùt nhöõng gì ñang xaõy ra vôùi baïn vaø vôùi
nhöõng ngöôøi chung quanh baïn trong neàn vaên minh mang
tính caïnh tranh naøy, nôi maø baïn ñang soáng vôùi ñaày daãy
tham voïng, vôùi söï tranh daønh quyeàn löïc, vò trí, tieáng taêm
teân tuoåi, thaønh ñaït vaø toaøn boä nhöõng thöù naøy- haõy quaùn
saùt nhöõng thaønh ñaït maø baïn ñang töï haøo veà chuùng, toaøn
boä nhöõng ñieàu maø baïn goïi laø cuoäc soáng vôùi ñaày daãy
nhöõng xung ñoät trong moãi quan heä, loøng haän thuø, söï ñoái
khaùng vaø nhöõng cuoäc chieán tranh khoâng bao giôø chaám
döùt. Trong cuoäc soáng naøy, nhöõng thöù naøy laø taát caû nhöõng
thöù maø chuùng ta bieát, vaø chuùng ta khoâng theå hieåu ñöôïc vì
sao nhöõng cuoäc chieán tranh vaãn cöù tieáp dieãn trong khi moãi
chuùng ta ñeàu khieáp sôï vaø khoâng muoán noù xaõy ra döôùi baát
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 12
cöù hình thöùc naøo. Vaø chuùng ta lo sôï veà caùi bieát - sôï cheát
choùc, sôï nhöõng gì xaõy ra vaøo ngaøy mai. Vì theá chuùng ta lo
sôï caû caùi bieát vaø sôï caû caùi khoâng bieát. Ñoù laø nhöõng gì
trong moät ngaøy cuûa chuùng ta vôùi hoaøn toaøn voâ voïng, vaø do
ñoù moãi hình thöùc trieát lyù naøo, moãi khaùi nieäm naøo cuõng chæ
laø ñeå thoaùt ra khoûi moät söï thaät “laø gì”
Taát caû nhöõng hình thöùc thay ñoåi beân ngoaøi chæ
mang laïi chieán tranh, nhöõng cuoäc noåi loaïn, nhöõng cuoäc
caùch maïng, vì theá luaät phaùp vaø nhöõng yù thöùc heä hoaøn toaøn
thaát baïi trong vieäc thay ñoåi baûn chaát cuûa con ngöôøi vaø xaõ
hoäi. Bôûi vì con ngöôøi ñang soáng trong moät theá giôùi teä haïi
vaø taøn baïo naøy, chuùng ta haõy töï hoûi chính mình raèng xaõ
hoäi naøy coù theå döïa vaøo nhöõng caïnh tranh, sôï haõi vaø ñoäc
aùc, vaø roài seõ ñi veà ñaâu? Khoâng nhö moät khaùi nieäm thoâng
minh, khoâng nhö moät hy voïng maø laø moät vaán ñeà thöïc teá,
ñeå taâm coù theå trong saïch vaø môùi hôn, vaø coù theå mang laïi
moät theá giôùi coäng ñoàng? Toâi nghó ñieàu naøy chæ coù theå xaõy
ra neáu nhö moãi chuùng ta nhaän ra ñöôïc raèng chuùng ta laø
nhöõng caù theå, chuùng ta laø con ngöôøi, vaø chuùng ta laø moät
phaàn cuûa theá giôùi, chuùng ta duø soáng vôùi baát cöù moät neàn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 13
vaên hoaù naøo chuùng ta ñeàu laø moät thaønh toá cuûa noù, vaø moãi
chuùng ta ñeàu coù traùch nhieäm ñoái vôùi theá giôùi maø chuùng ta
ñang soáng.
Moãi chuùng ta ñeàu phaûi coù traùch nhieäm vôùi moãi
cuoäc chieán tranh bôûi vì loøng saân haän cuûa moãi chuùng ta,
bôûi vì chuõ nghóa quoác gia cuûa moãi chuùng ta, söï ích kyû, toân
giaùo, lyù töôûng vaø taát caû nhöõng thöù naøy ñaõ chia caùch con
ngöôøi. Vaø chæ khi chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc, khoâng phaûi
baèng trí thoâng minh maø baèng thöïc teá, bôûi vì thöïc teá laø
chuùng ta ñang ñoùi vaø ñau khoå, baïn vaø toâi phaûi chòu traùch
nhieäm cho nhöõng roái loaïn naøy, cho taát caû nhöõng khoå ñau
treân theá giôùi naøy, bôûi vì chuùng ta ñaõ taïo ra noù trong cuoäc
soáng haøng ngaøy vaø chuùng ta laø moät phaàn cuûa theá giôùi naøy
vôùi nhöõng cuoäc chieán tranh, phaân chia, nhöõng tham voïng
vaø ñoäc aùc.
Nhöng con ngöôøi coù theå laøm ñöôïc nhöõng gì? - baïn
vaø toâi seõ laøm ñöôïc nhöõng gì? Taïo neân moät xaõ hoäi hoaøn
toaøn khaùc bieät? Chuùng ta haõy töï hoûi chính mình moät caùch
nghieâm tuùc. Chuùng ta coù theå laøm gì? Coù ai ñoù seõ chæ cho
chuùng ta chaêng? Nhieàu ngöôøi ñaõ noùi vôùi chuùng ta kia maø.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 14
Nhöõng ngöôøi goïi laø laõnh ñaïo tinh thaàn, nhöõng ngöôøi naøy
thaät söï hieåu roõ veà nhöõng vaán ñeà treân hôn chuùng ta chaêng,
hoï baûo chuùng ta raèng vôùi söï noå löïc ñeå thay ñoåi vaø höôùng
chuùng ta vaøo moät laõnh vöïc khaùc, vaø ñieàu ñoù ñaõ khoâng ñöa
chuùng ta ñi quaù xa; caùc vò hoïc giaû kia baûo chuùng ta raèng
hoï khoâng heà höôùng daãn chuùng ta ñi laïc loái. Hoï baûo raèng
taát caû caùc con ñöôøng ñeàu daãn ñeán chaân lyù - baïn theo con
ñöôøng cuûa baïn nhö laø moät tín ñoà cuûa ñaïo Hindu vaø coù moät
ai ñoù khaùc ñang theo con ñöôøng cuûa hoï coù theå laø moät
ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa hay ñaïo Hoài, vaø taát caû seõ
cuøng gaëp nhau cuøng moät ñieåm, ñoù laø khi baïn nhìn noù nhö
laø moät caùi gì loá bòch. Chaân lyù thì khoâng heà coù con ñöôøng
naøo caû, vaø chính ñoù laø neùt ñeïp cuûa chaân lyù, ñoù laø cuoäc
soáng. Moät vaät theå baát ñoäng noù seõ coù moät con ñöôøng ñi ñeán
bôûi vì noù khoâng chuyeån ñoäng, nhöng khi baïn nhìn ñoù laø
chaân lyù thì noù seõ laø ñieàu gì ñoù ñang soáng, ñang chuyeån
ñoäng, khoâng heà coù moät ñieåm ngöøng nghæ, ñoù khoâng phaûi
laø moät ngoâi ñeàn, moät ñeàn thôø ñaïo Hoài hay moät thaùnh
ñöôøng, vaø noù cuõng khoâng phaûi laø toân giaùo, khoâng ñaïo sö,
khoâng trieát gia, khoâng ai coù theå höôùng daãn baïn ñi ñeán
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 15
chaân lyù caû - vaø khi ñoù baïn seõ nhaän thaáy raèng nhöõng hieän
höõu naøy laø nhöõng gì baïn ñang laø - ñoù laø nhöõng saân haän, aùc
ñoäc, nhöõng xung ñoät, khoå ñau veà tinh thaàn cuõng nhö theå
xaùc maø baïn ñang höùng chòu. Hieåu ñöôïc taát caû nhöõng ñieàu
naøy thì ñaây chính laø chaân lyù, vaø baïn chæ coù theå hieåu ñöôïc
neáu nhö baïn bieát quaùn saùt taát caû nhöõng söï vaät ñang xaõy ra
trong cuoäc soáng cuûa baïn. Vaø baïn seõ khoâng nhaän ra ñöôïc
noù baèng moät yù thöùc heä naøo, khoâng phaûi baèng moät môù
ngoân ngöõ, baèng hy voïng hay sôï haõi.
Vì theá baïn thaáy raèng baïn khoâng caàn phaûi leä thuoäc
baát cöù ai. Khoâng coù ngöôøi höôùng daãn, khoâng ñaïo sö,
khoâng moät chuyeân gia naøo. Chæ coù chính baïn - söï quan heä
giöõa baïn vôùi nhöõng ngöôøi khaùc vaø vôùi theá giôùi - ngoaøi ra
khoâng coù ñieàu gì khaùc caû. Khi baïn nhaän ra ñöôïc ñieàu naøy,
moät laø baïn seõ hoaøn toaøn thaát voïng, töø ñoù naõy sanh söï yeám
theá bi quan, hoaëc khi baïn ñoái maët noù vaø khoâng coù baát cöù
ngöôøi naoø khaùc coù traùch nhieäm vôùi cuoäc ñôøi vaø chính baûn
thaân baïn, bôûi vì nhöõng gì baïn suy nghó, tö duy, taïi sao baïn
haønh ñoäng, taát caû nhöõng vò kyû seõ bieán maát. Thoâng thöôøng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 16
thì chuùng ta hay phæ baùng keû khaùc, ñaây chính laø nguyeân
nhaân cuûa loøng vò kyû.
Nhö theá coù theå baïn vaø toâi laø nguyeân nhaân cuûa
chính chuùng ta, khoâng heà coù nhöõng taùc ñoäng töø beân ngoaøi,
khoâng heà coù baát cöù moät söï thuyeát phuïc naøo, khoâng heà coù
moät söï sôï haõi bò tröøng phaït naøo caû- coù theå chuùng ta laøm
thay ñoåi baûn chaát cuûa chuùng ta baèng moät cuoäc caùch maïng,
moät thay ñoåi veà taâm lyù ñeå chuùng ta khoâng coøn ñoäc aùc, baïo
löïc, caïnh tranh, lo laéng, sôï haõi, tham lam, ñoá kî vaø taát caû
nhöõng thöù naøy laø hieän thaân cuûa baûn chaát con ngöôøi vaø ñaõ
ñöôïc un ñuùc trong moät caùi xaõ hoäi muïc naùt, suy ñoài ñaïo
ñöùc maø chuùng ta ñang soáng.
Ñieàu quan troïng phaûi hieåu ngay töø ban ñaàu laø
chuùng ta khoâng heà hình thaønh baát cöù trieát lyù naøo, hay baát
cöù moät heä thoáng tö töôûng hay baát kyø moät khaùi nieäm thaàn
hoïc naøo caû. Ñoái vôùi toâi taát caû nhöõng yù thöùc heä ñeàu ngu
xuaån. Ñieàu gì thaät söï quan troïng hay khoâng quan troïng,
moät trieát lyù cuûa cuoäc soáng maø khoâng quaùn saùt nhöõng gì
thaät söï ñang xaõy ra beân trong cuõng nhö beân ngoaøi trong
cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa chuùng ta. Neáu nhö baïn quaùn saùt
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 17
thaät kyõ nhöõng gì ñang xaõy ra vaø xaùc minh noù, baïn seõ thaáy
raèng taát caû ñeàu döïa treân khaùi nieäm trí tueä, vaø trí tueä
khoâng phaûi toaøn boä cuûa laõnh vöïc hieän höõu; noù chæ laø moät
maõnh, vaø chæ moät maõnh, tuy nhieân neáu saép xeáp chuùng laïi
moät caùch thoâng minh, quaù khöù vaø truyeàn thoáng, cuõng chæ
laø moät maõnh nhoû cuûa hieän höõu vaø cuõng töø ñoù chuùng ta
lieân töôûng ñeán toaøn boä cuoäc soáng. Vaø khi baïn nhìn kyõ
nhöõng gì ñang xaõy ra treân cuoäc ñôøi chuùng ta baét ñaàu hieåu
raèng khoâng heà coù nhöõng chuyeån bieán beân trong cuõng nhö
beân ngoaøi; chæ duy nhaát moät chuyeån bieán nhaát theå, ñoù laø
toaøn boä nhöõng chuyeån ñoäng, chuyeån ñoäng beân trong cuõng
chính laø nhöõng bieán chuyeån beân ngoaøi. Coù theå nhìn ñöôïc
nhö theá ñoái vôùi toâi thaät söï raát caàn thieát, bôûi vì neáu nhö
chuùng ta bieát nhìn nhö theá naøo, thì toaøn boä söï vaät seõ trôû
neân raát roõ raøng, vaø caàn phaûi thaáy laø khoâng caàn moät trieát
thuyeát naøo, cuõng khoâng coù moät vò thaày naøo. Khoâng caàn ai
phaûi noùi vôùi baïn raèng laø phaûi quaùn saùt nhö theá naøo. Chæ
duy nhaát chính baïn.
Nhìn toaøn boä böùc tranh naøy, caûm nhaän noù khoâng
phaûi baèng ngoân ngöõ maø baèng thöïc teá, baïn coù theå deã daøng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 18
chuyeån taûi chính baïn moät caùch töï nguyeän khoâng? Ñoù laø
moät vaán ñeà raát thaät. Baïn coù theå thöïc hieän moät cuoäc caùch
maïng thaät söï trong taâm hoàn hay khoâng?
Toâi töï hoûi nhöõng haønh ñoäng cuûa baïn seõ laø moät caâu
hoûi nhö theá. Baïn coù theå noùi: “Toâi khoâng muoán thay ñoåi”
vaø thaät ra thì haàu nhö taát caû moïi ngöôøi cuõng khoâng muoán
thay ñoåi, ñaêc bieät laø nhöõng ai hoaøn toaøn muoán cöùu laáy
neàn kinh teá vaø xaõ hoäi hay laø nhöõng ai chaáp thuû nhöõng giaùo
ñieàu cöùng nhaéc vaø haøi loøng vôùi nhöõng thöù maø mình ñaõ coù
ñöôïc. Vôùi nhöõng haïng ngöôøi naøy, chuùng ta khoâng ñeà caäp
ñeán. Hoaëc giaû baïn coù theå noùi moät caùch khoân kheùo hôn
raèng: ‘OÀ, thaät laø quaù khoù khaên, noù khoâng thuoäc veà toâi’,
trong tröôøng hôïp naøy chính baïn ñaõ laøm trôû ngaïi cho chính
mình vaø noù khoâng theå naøo tieán xa hôn ñöôïc. Hoaëc baïn coù
theå noùi moät caùch khaùc: ‘Toâi thaät söï thaáy laø raát caàn thieát coù
moät söï thay ñoåi beân trong nhöng laøm sao toâi coù theå thöïc
hieän ñöôïc? Laøm ôn chæ giuùp cho toâi phöông phaùp, haõy
giuùp toâi ñaït ñöôïc ñieàu naøy’. Neáu baïn noùi laø baïn khoâng
quan taâm gì caû vaø cuõng khoâng coù nhöõng thay ñoåi; thì baïn
thaät söï khoâng thích coù moät cuoäc thay ñoåi caên baûn naøo.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 19
Baïn chæ muoán tìm kieám moät phaùp moân, moät heä thoáng ñeå
coù moät cuoäc thay ñoåi.
Neáu toâi ngôù ngaån giuùp cho baïn moät phöông phaùp
vaø neáu baïn cuõng ngôù ngaån tuaân theo phöông phaùp aáy thì
baïn chæ laø moät phieân baûn copy, söï laëp laïi, söï tuaân thuû vaø
chaáp nhaän, vaø khi baïn thöïc hieän ñieàu naøy thì chính baïn ñaõ
chaáp nhaän moät quyeàn naêng cuûa keû khaùc vaø do ñoù seõ phaùt
sanh nhöõng xung ñoät giöõa baïn vaø ñaáng quyeàn naêng naøy.
Baïn caûm thaáy raèng baïn ñaõ ñöôïc baûo phaûi laøm nhö theá,
nhö theá nhöng khaû naêng cuûa baïn khoâng theå naøo thöïc hieän
ñöôïc. Baïn coù nhöõng khuynh höôùng rieâng cuûa chính mình
vaø chính ñieàu naøy xung ñoät vôùi phöông phaùp maø baïn nghó
raèng baïn phaûi neân tuaân thuû vaø do ñoù phaùt sinh nhöõng maâu
thuaãn. Vì theá baïn seõ soáng moät cuoäc soáng hai maët, ñoù laø
cuoäc soáng giöõa nhöõng phöông phaùp cuûa yù thöùc heä vaø moät
cuoäc soáng thöïc teá haøng ngaøy. Coá gaéng tuaân thuû theo yù
thöùc heä thì baïn laïi töï öùc cheá mình - traùi laïi chaân lyù thöïc söï
thì khoâng phaûi laø nhöõng yù thöùc heä maø laø nhöõng gì baïn
ñang laø. Neáu baïn coá gaéng hoïc hoûi theo nhöõng gì cuûa
ngöôøi khaùc thì baïn seõ maõi laø moät baûn sao cheùp thöù hai.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 20
Coù moät ngöôøi noùi raèng: ‘Toâi muoán thay ñoåi, haõy
chæ cho toâi phaûi laøm sao’, caâu noùi coù veû chöøng nhö tha
thieát vaø nghieâm tuùc, nhöng thaät söï thì hoaøn toaøn traùi
ngöôïc. Anh ta chæ caàn moät quyeàn naêng maø coù theå mang
ñeán cho anh ta nhöõng khuoân pheùp. Nhöng quyeàn naêng kia
coù theå mang laïi cho anh ta nhöõng nhu caàu beân trong hay
khoâng? Traät töï khoâng heà chòu aùp ñaët baát cöù ñieàu gì maø
phaûi hoaøn toaøn thoaùt khoûi nhöõng roái loaïn. Baïn coù theå thaáy
söï thaät baèng tri thöùc naøy nhöng baïn coù theå thaät söï chaáp
nhaän noù khoâng ñeå cho taâm cuûa baïn khoâng coøn leä thuoäc
vaøo baát cöù moät naêng löïc naøo, quyeàn naêng cuûa kinh ñieån,
cuûa moät vò thaày giaùo, moät ngöôøi vôï hay moät ngöôøi choàng,
cha meï, baïn beø hay cuûa xaõ hoäi hay khoâng? Bôûi vì chuùng
ta luoân luoân taïo neân nhöõng khuoân maãu cuûa moät coâng thöùc,
coâng thöùc ñoù trôû thaønh yù thöùc heä vaø quyeàn naêng; nhöng
hieän taïi baïn thaät söï thaáy raèng caâu hoûi: ‘Laøm sao toâi coù theå
thay ñoåi?’seõ hình thaønh neân moät quyeàn naêng môùi, baïn
phaûi chaám döùt nhöõng quyeàn naêng naøy maõi maõi.
Chuùng ta haõy baét ñaàu trôû laïi moät caùch roõ raøng hôn:
Toâi nhaän thaáy raèng toâi phaûi thay ñoåi hoaøn toaøn töø goác reã;
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 21
toâi coù theå khoâng döïa vaøo baát cöù moät tín ngöôõng naøo bôûi vì
tín ngöôõng chæ mang laïi söï löôøi bieáng, chaáp nhaän vaø tuaân
thuû; toâi khoâng theå naøo tìm kieám moät ngöôøi naøo ñoù giuùp toâi
thay ñoåi, khoâng caàn baát cöù moät vò thaày naøo, moät ñaáng toái
cao, hay baát kyø moät heä thoáng giaùo ñieàu, hay baát kyø moät
aùp löïc hay aûnh höôûng töø beân ngoaøi. Roài thì nhöõng gì seõ
xaõy ra?
Tröôùc tieân, baïn coù theå loaïi boû taát caû nhöõng quyeàn
naêng hay khoâng? Neáu baïn coù theå laøm ñöôïc ñieàu naøy coù
nghóa laø baïn khoâng heà sôï haõi. Vaø nhöõng gì seõ ñeán? Khi
baïn töø boû moät ñieàu gì ñoù sai laàm ñieàu maø ñaõ theo baïn töø
nhieàu ñôøi kieáp, khi baïn vöùt boû baát kyø moät gaùnh naëng naøo,
ñieàu gì seõ ñeán vôùi baïn? Coù phaûi chaêng baïn coù theâm nhieàu
naêng löôïng? Baïn seõ coù nhieàu naêng löôïng, söï tieán boä,
nhieàu söùc maïnh vaø söùc soáng hôn. Neáu baïn khoâng caûm
nhaän ñöôïc ñieàu naøy, khoâng vöùt boû nhöõng trieàn phöôïc, baïn
seõ khoâng thoaùt khoûi söùc maïnh cuûa töû thaàn.
Nhöng khi baïn vöùt boû caùc trieàn phöôïc vaø coù ñöôïc
naêng löôïng naøy baïn seõ khoâng coøn sôï haõi ñieàu gì caû -
khoâng sôï phaïm nhöõng loãi laàm - khoâng coøn phaân bieät sôï
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 22
haõi giöõa ñuùng hay sai nöõa - taát caû nhöõng ñieàu naøy coù phaûi
chaêng nhôø vaøo naêng löôïng maø ñöôïc thay ñoåi? Chuùng ta
caàn moät naêng löôïng doài daøo vaø chuùng ta seõ xua tan nhöõng
sôï haõi, nhöng khi chuùng ta coù ñöôïc naêng löôïng naøy, naêng
löôïng nhôø vaøo söï lìa boû taát caû sôï haõi, chính naêng löôïng
naøy laø ñoäng cô chuû yeáu cho söï thay ñoåi noäi taâm. Baïn
khoâng phaûi laøm moät ñieàu gì cho söï thay ñoåi naøy caû.
Nhö theá baïn loaïi boû chính mình, vaø ñoù laø hieän
traïng thöïc cho nhöõng ai khoâng heà coi thöôøng veà taát caû
nhöõng ñieàu naøy; vaø khi baïn khoâng coøn tìm kieám moät ai ñoù
hay moät ñieàu gì ñoù giuùp ñôõ, baïn ñaõ hoaøn toaøn khoâng caàn
phaûi tìm kieám. Vaø khi coù giaûi thoaùt, baïn seõ ñaït ñöôïc naêng
löôïng; khi baïn giaûi thoaùt baïn seõ khoâng laøm baát cöù ñieàu gì
sai traùi. Söï giaûi thoaùt hoaøn toaøn khaùc haún töø moät cuoäc noåi
loaïn. Khi coù maët giaûi thoaùt seõ khoâng coøn coù maët ñuùng hay
sai. Baïn thaät söï giaûi thoaùt taát caû nhöõng haønh ñoäng. Do ñoù
seõ khoâng coøn sôï haõi, vaø moät caùi taâm khoâng sôï haõi laø naêng
löôïng cuûa tình thöông. Vaø khi tình thöông coù maët baïn seõ
laøm taát caû moïi thöù theo traùi tim cuûa chính mình.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 23
Tuy nhieân, nhöõng gì maø chuùng ta seõ laøm laø hoïc veà
chính chuùng ta, khoâng phaûi töø toâi hay töø moät nhaø trieát hoïc
hay nhaø phaân taâm hoïc naøo caû - bôûi vì neáu chuùng ta döïa
vaøo moät ai khaùc, thì chuùng ta ñang hoïc veà hoï chöù khoâng
phaûi töø chuùng ta – chuùng ta haõy hoïc nhöõng gì chuùng ta
ñang laø.
Phaûi nhaän ra raèng chuùng ta coù theå khoâng döïa vaøo
baát kyø moät quyeàn naêng naøo beân ngoaøi ñeå thöïc hieän moät
cuoäc thay ñoåi hoaøn toaøn veà taâm lyù cuûa chính mình, cuõng
khoù maø hoaøn toaøn phuû nhaän nhöõng khaû naêng cuûa chính
chuùng ta, tieàm naêng ít oûi maø chuùng ta coù theå tích luyõ töø
moät môù kieán thöùc, tö duy hay kinh nghieäm. Hoâm qua baïn
ñaõ coù ñöôïc moät kinh nghieäm maø baïn ñaõ keå cho toâi vaø
ñieàu naày ñaõ trôû thaønh moät tieàm naêng môùi cuûa baïn - nhöõng
ñieàu baïn tích luyõ töø hoâm qua ñaõ tieâu huyû ñi nhöõng gì ñaõ
coù töø haøng ngaøn naêm tröôùc. Chuùng ta phaûi bieát raèng
khoâng coù gì coù theå sai khieán chuùng ta duø ñieàu ñoù chæ laø
môùi hoâm qua hay ñaõ laø quaù khöù, bôûi vì chuùng ta ñang
soáng, ñang hoaït ñoäng, troâi chaûy chaúng bao giôø ngöøng
nghæ. Khi chuùng ta töï quaùn saùt chính mình, chuùng ta seõ
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 24
thaáy raèng nhöõng ñieàu cuûa ngaøy hoâm qua chæ laø quaù khöù,
chuùng ta khoâng nhaän ra caùi ñeïp ñang coù cuûa hieän taïi maø
chuùng ta ñang soáng.
Giaûi thoaùt khoûi toaøn boä nhöõng tö duy nhö theá, quaù
khöù ñaõ hoaøn toaøn cheát, ñeå cho taâm cuûa baïn luoân ñöôïc
trong saùng, luoân luoân treû trung, hoàn nhieân, traøn ñaày sinh
löïc. Ñaáy laø ñieàu duy nhaát maø baïn phaûi hoïc hoûi vaø quaùn
saùt. Ñaây laø moät söï tænh thöùc caàn thieát cho baïn, bieát ñöôïc
nhöõng gì ñang xaõy ra trong chính baïn maø khoâng caàn phaûi
ñieàu chænh hay phaûi phaân bieät caùi naøy neân laøm hay caùi kia
khoâng neân laøm, bôûi vì ngay khi baïn caân nhaéc ñuùng sai thì
baïn ñaõ hình thaønh neân moät quyeàn naêng, moät söï phaân bieät.
Vì theá baây giôø chuùng ta cuøng nhau khaùm phaù chính
mình - khoâng caàn coù moät ngöôøi giaûi thích vôùi baïn khi baïn
ñang ñoïc, khi baïn ñoïc baïn khoâng caàn thieát laø ñoàng yù hay
khoâng ñoàng yù vôùi ngöôøi ñoù, nhöng haõy cuøng nhau thöïc
hieän moät chuyeán du haønh, moät chuyeán du haønh ñeå khaùm
phaù ra nhöõng gì saâu thaúm trong taâm hoàn chuùng ta. Muoán
thöïc hieän moät chuyeán du haønh aáy baïn phaûi boû ñi bôùt
nhöõng tö löông; khoâng theå mang theo nhöõng gaùnh naëng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 25
cuûa tö duy, phaân bieät - boû laïi taát caû nhöõng tö duy maø baïn
ñaõ tích luyõ töø nhieàu ñôøi trong trong quaù khöù. Queân ñi
nhöõng ñieàu maø baïn bieát veà chính baïn; queân ñi taát caû
nhöõng gì maø baïn ñaõ töøng nghó veà chính mình; chuùng ta chæ
baét ñaàu vôùi moät traïng thaùi khoâng coù söï phaân bieät.
Ñeâm qua trôøi ñaõ möa raát lôùn, baây giôø trôøi ñaõ quang
ñaõng; moät ngaøy môùi baét ñaàu. Chuùng ta baét ñaàu moät ngaøy
môùi nhö chæ laø moät ngaøy duy nhaát. Chuùng ta haõy cuøng
nhau baét ñaàu cuoäc haønh trình maø khoâng heà vöôùng baän baát
cöù nhöõng gì cuûa ngaøy hoâm qua, ñeå laïi taát caû ñaèng sau - vaø
haõy nhôù raèng ñaây chæ laø söï baét ñaàu.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 26
II
Hoïc veà chính mình – Söï thaúng thaén vaø khieâm toán –
Hoaøn caûnh
Neáu baïn nghó raèng thaät söï caàn thieát phaûi bieát veà
chính baïn bôûi vì toâi hoaëc ai ñoù noùi vôùi baïn ñieàu ñoù thaät söï
quan troïng, roài toâi laïi lo sôï raèng cuoäc noùi chuyeän cuûa
chuùng ta seõ keát thuùc. Nhöng neáu chuùng ta chaáp nhaän raèng
chuùng ta caàn phaûi hieåu veà chính mình, khi aáy baïn vaø toâi
seõ coù moät moái quan heä hoaøn toaøn khaùc nhau, khi aáy chuùng
ta seõ nhaän ra ñieàu naøy vôùi söï hoan hyû, caån troïng vaø vôùi
nhu caàu caàn thieát.
Toâi khoâng theå baét buoäc baïn phaûi tin - toâi khoâng
phaûi laø moät ñaáng quyeàn naêng. Toâi cuõng khoâng coù ñieàu gì
ñeå chæ giaùo cho baïn - khoâng trieát lyù môùi, khoâng phöông
phaùp môùi, khoâng coù con ñöôøng môùi ñeå nhaän ra chaân lyù;
chaân lyù khoâng heà coù moät con ñöôøng ñeå ñi ñeán. Taát caû
nhöõng quyeàn naêng, ñaëc bieät laø trong laõnh vöïc tö duy laø
nhöõng ñieàu xaáu xa vaø hoaøn toaøn bò tieâu huyû. Nhöõng ngöôøi
laõnh ñaïo huyû dieät caùc tín ñoà vaø caùc tín ñoà laïi huûy dieät laïi
hoï. Baïn phaûi laø ngöôøi thaày vaø cuõng laø hoïc troø cuûa chính
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 27
baïn. Baïn haõy hoûi taát caû nhöõng gì maø con ngöôøi ñaõ thöøa
nhaän nhö laø moät ñieàu caàn thieát vaø giaù trò.
Neáu nhö baïn khoâng theo moät ai ñoù baïn seõ caûm
thaáy coâ ñoäc. Thaät coâ ñoäc. Taïi sao baïn laïi sôï haõi söï coâ
ñoäc? Bôûi vì baïn ñang ñoái maët vôùi chính baïn vaø baïn thaáy
raèng baïn hoaøn toaøn troáng roãng, ngu xuaãn, xaáu xa, toäi loãi
vaø lo sôï - moät thöïc theå giaû taïo vaø nhoû nhen. Haõy ñoái maët
vôùi söï thaät; haõy nhìn kyõ vaøo noù, ñöøng boû chaïy. Ngay
chính khi baïn boû chaïy, thì chính laø luùc noãi sôï haõi baét ñaàu.
Haõy quaùn saùt thaät kyõ chính chuùng ta, chuùng ta
khoâng heà caùch bieät, xa laï vôùi theá giôùi chung quanh. Con
ngöôøi treân theá giôùi naøy haøng ngaøy ñeàu gaëp phaûi nhöõng
khoù khaên trôû ngaïi nhö chính chuùng ta, vì theá haõy quaùn saùt
raèng chuùng ta hoaøn toaøn khoâng phaûi laø moät tieåu teá baøo
thaàn kinh beù nhoû bôûi vì khoâng coù söï khaùc bieät giöõa caù
nhaân vaø taäp theå. Ñoù laø moät söï thaät. Toâi taïo ra theá giôùi nhö
toâi laø. Vì theá chuùng ta phaûi chieán thaéng trong cuoäc chieán
giöõa caù nhaân vaø taäp theå.
Toâi phaûi yù thöùc ñöôïc toaøn boä tö töôûng cuûa chính
mình, ñoù laø yù thöùc veà caù nhaân vaø xaõ hoäi. Chæ nhö theá, khi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 28
taâm thöùc vöôït leân treân yù töôûng phaân bieät caù nhaân vaø xaõ
hoäi, thì khi aáy toâi seõ laø ngoïn ñeøn soi saùng cho chính mình.
Baây giôø, baïn ñaõ baét ñaàu hieåu raèng chuùng ta ñang ôû
ñaâu chöa? Toâi ñang hieän höõu ôû ñaây, taïi sao toâi laïi phaûi tìm
hieåu, quan saùt vaø nhìn kyõ nhöõng gì ñang xaõy ra trong toâi?
Toâi coù theå nhaän bieát ñöôïc ñaây chæ laø moät söï töông duyeân
bôûi vì taát caû cuoäc soáng chæ laø moät moái töông quan. Khoâng
caàn phaûi ngoài ôû moät goùc naøo ñoù ñeà tö duy veà chính mình.
Toâi khoâng theå hieän höõu moät mình. Toâi chæ hieän höõu trong
söï töông quan vôùi coäng ñoàng, moïi thöù vaø tö töôûng, vaø
trong taát caû moái quan heä beân ngoaøi cuõng nhö beân trong
ñoái vôùi vaïn höõu, toâi baét ñaàu hieåu veà chính mình. Taát caû
hình thöùc cuûa tö duy chæ laø moät söï traùi ngöôïc, maâu thuaãn
vaø toâi khoâng theå tö duy baèng söï maâu thuaãn; toâi khoâng
phaûi laø moät thöïc theå traùi ngöôïc; do ñoù toâi phaûi tö duy baèng
thöïc teá – toâi laø chöù khoâng phaûi toâi muoán laø.
Tö duy khoâng phaûi laø moät tieán trình cuûa trí tueä.
Kieán thöùc vaø söï haønh trì maø baïn ñaït ñöôïc laø hai laõnh vöïc
khaùc nhau, bôûi vì kieán thöùc maø baïn coù ñöôïc luoân thuoäc veà
quùa khöù vaø moät caùi taâm bò troùi buoät bôûi quaù khöù laø moät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 29
caùi taâm ñau khoå. Baïn thöïc taäp tænh thöùc khoâng gioáng nhö
baïn hoïc moät ngoân ngöõ, hay moät phöông phaùp khoa hoïc -
roõ raøng laø baïn phaûi tích luyõ vaø phaûi nhôù; thaät laø ngôù ngaån
laø phaûi laäp ñi laäp laïi chuùng nhieàu laàn - nhöng trong thöïc
taäp veà laõnh vöïc taâm lyù cuaû chính baïn, luoân ôû trong giaây
phuùt thöïc taïi coøn kieán thöùc thì thuoäc veà quaù khöù, vaø haàu
heát chuùng ta ñeàu soáng vôùi quaù khöù vaø ñeàu thoaû maõn vôùi
quaù khöù cuûa chuùng ta, kieán thöùc trôû neân raát quan troïng ñoái
vôùi chuùng ta. Ñoù laø lyù do taïi sao chuùng ta laïi toân thôø söï
thoâng minh, uyeân baùc. Nhöng neáu chuùng ta thöïc taäp lieân
tuïc, thöïc taäp töøng phuùt, thöïc taäp baèng caùch quaùn saùt vaø
laéng nghe, thöïc taäp baèng caùch nhìn vaø haønh ñoäng, roài
chuùng ta seõ thaáy raèng chuùng ta ñang soáng vôùi thöïc taïi vaø
khoâng heà vöôùng baän gì vôùi quaù khöù.
Neáu baïn noùi raèng baïn seõ töø töø quaùn saùt chính baïn,
boå sung töøng chuùt, thì ngay luùc aáy baïn khoâng thaät söï
khoâng heà bieát baïn laø gì maø ñoù chæ laø vaán ñeà cuûa söï tích
luyõ kieán thöùc. Quan saùt mang ñeán cho baïn moät caûm xuùc
tuyeät vôøi. Seõ khoâng coù caûm xuùc neáu nhö ñoù chæ laø moät yù
töôûng khôûi leân trong quaù khöù vaø keùo daøi ñeán giaây phuùt
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 30
hieän taïi. Khi aáy taâm seõ khoâng coøn söï nhanh nheïn vaø
khoâng deã uoán naén. Haàu heát chuùng ta khoâng coù tình caûm,
thaäm chí moät caùch töï nhieân. Chuùng ta aên quaù nhieàu maø
khoâng heà quan taâm gì ñeán vieäc phaûi kieâng cöû, chuùng ta cöù
maõi huùt vaø noác quaù nhieàu röôïu ñeán noåi thaân theå trôû neân
beùo phì, ì aïch; yù thöùc veà cô theå trôø neân daàn ñoän. Laøm sao
baïn coù theå coù moät tinh thaàn minh maãn, linh hoaït trong moät
cô theå ì aïnh, naëng neà nhö vaäy? Chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc
nhöõng ñieàu naøy, nhöõng thöù rieâng tö cuûa mình nhöng hoaøn
toaøn khoâng quan taâm ñeán nhöõng gì chung quanh chuùng ta
vaø nhöõng ñieàu naøy khoâng heà coù söï taùch bieät naøo giöõa tinh
thaàn vaø vaät chaát. Ñaây laø toaøn boä söï chuyeån vaän.
Baïn neân hieåu nhöõng gì maø baïn phaûi soáng vôùi
chuùng, baïn phaûi quaùn saùt chuùng, phaûi bieát taát caû noäi dung,
baûn chaát, caáu truùc vaø nhöõng hoaït ñoäng cuûa chuùng. Ban ñaõ
coù töøng bao giôø soáng vôùi chính baïn chöa? Neáu coù, baïn seõ
baét ñaàu thaáy raèng chính baïn khoâng phaûi laø moät thöïc theå
ñang vaän ñoäng, noù laø moät thöïc theå soáng. Vaø soáng nhö moät
thöïc theå ñang soáng vaø taâm baïn cuõng ñang soáng ñoäng. Noù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 31
seõ cheát neáu nhö taâm baïn vöôùng baän trong nhöõng ñònh
kieán, nhöõng giaù trò.
Ñeå quaùn saùt ñöôïc taát caû nhöõng hoaït ñoäng cuûa taâm
baïn, cuûa toaøn boä hoaït ñoäng cuûa chính baïn, baïn phaûi coù
moät taâm hoàn hoaøn toaøn töï do, moät taâm hoàn khoâng vöôùng
baän vaøo thò phi, tranh luaän, toát hôn baïn haõy taäp trung vaø
tö duy - ñaây laø moät vieäc khoù thöïc hieän bôûi vì haàu heát
chuùng ta khoâng bieát nhìn, hoaëc laéng nghe chính chuùng ta,
chuùng ta phaûi bieát nhìn thaáy veû ñeïp cuûa doøng soâng hay
laéng nghe aâm thanh cuûa moät laøn gioù maùt ñang thoåi qua
nhöõng luøm caây.
Khi chuùng ta bình phaåm, khen cheâ cuõng nhö khi
taâm baïn cöù maõi tö duy, chuùng ta khoâng theå naøo thaáy söï
vieäc moät caùch roõ raøng; baïn seõ khoâng bao giôø thaáy ñöôïc
“nhö thaät”; chuùng ta chæ nhìn thaáy nhöõng giaû taïo beà ngoaøi
cuûa söï vaät. Moãi chuùng ta ñeàu coù moät aûo aûnh cuûa chính
mình maø chuùng ta nghó ñoù laø thaät, hình aûnh ñoù ngaên chaën
caùi thaáy nhö thaät veà söï vaät nhö chuùng ñang laø.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 32
Moät trong nhöõng ñieàu khoù khaên nhaát treân cuoäc ñôøi
laø nhìn söï vaät moät caùch bình thöôøng. Bôûi vì taâm cuûa chuùng
ta raát phöùc taïp, chuùng ta ñaõ ñaùnh maát ñi caùi ñôn giaûn cuûa
taâm. Toâi khoâng coù yù noùi ñôn giaûn veà chuyeän aên maëc, maëc
moät chieác vaùy hay chuyeän vaët vaõnh cuûa moät ngöôøi cho
mình laø thaùnh thieän, maø ñieàu bình thöôøng ôû ñaây laø phaûi
bieát nhìn thaät saâu vaøo söï vaät maø khoâng heà sôï haõi - ñoù laø
baïn coù theå nhìn thaúng vaøo chính mình nhö chính chuùng ta
ñang laø maø khoâng heà coù baát cöù moät boùp meùo naøo caû - noùi
thaúng thaén raèng khi chuùng ta noùi doái laø chuùng ta ñang löøa
doái, khoâng troán traùnh vaø tìm caùch boû chaïy khoûi söï thaät.
Ñeå hieåu chính mình chuùng ta caàn coù ñöùc khieâm
cung. Neáu chuùng ta baét ñaàu noùi raèng: ‘Toâi bieát roõ toâi’, thì
chính baïn ñaõ ngaên trôû baïn hieåu bieát chính mình; hoaëc giaû
neáu baïn noùi raèng: ‘Chaúng coù ñieàu gì caàn thieát phaûi bieát veà
chính baûn thaân toâi caû bôûi toâi chæ laø moät taäp hôïp cuûa moät
môù kieán thöùc, tö töôûng, kinh nghieäm vaø tín ngöôõng’, khi
aáy chính baïn ñaõ ngaên chaën nhöõng hieåu bieát veà chính
mình. Ngay khi baïn thaønh ñaït moät ñieàu gì ñoù thì baïn ñaõ
ñaùnh maát ñi söï ngaây thô vaø khieâm cung; ngay khi baïn coù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 33
ñöôïc moät quyeát ñònh hay baét ñaàu thaåm ñònh kieán thöùc, thì
luùc aáy baïn hoaøn toaøn chaám döùt bôûi vì khi aáy baïn ñang
chuyeån taûi moät thöïc theå soáng ñoäng sang moät traïng thaùi
caèn coãi. Ngöôïc laïi neáu nhö baïn khoâng coù choã ñöùng, neáu
baïn khoâng chaéc chaén, khoâng thaønh ñaït, baïn seõ khoâng
thoaõi maùi ñeå maø quaùn saùt hay thaønh ñaït. Vaø khi baïn quan
saùt moät caùch töï do thì söï vaät seõ luoân luoân môùi meû ñoái vôùi
baïn. Moät ngöôøi ñaøn oâng töï tin laø moät con ngöôøi hoaøn
thieän.
Nhöng laøm sao chuùng ta coù theå nhìn vaø quan saùt
moät caùch hoaøn toaøn töï do khi taâm cuûa chuùng ta töø luùc sô
sanh cho ñeán khi chuùng ta töø giaõ coõi ñôøi ñöôïc taïo neân bôûi
nhöõng ñònh kieán vaên hoaù vaø troùi chaët trong caùi yù töôûng
ñaày “ngaõ tính”. Traõi qua nhieàu theá heä, chuùng ta bò haïn
cheá bôûi tö töôûng quoác gia, giai caáp, truyeàn thoáng, toân
giaùo, ngoân ngöõ, giaùo duïc, vaên hoïc, ngheä thuaät, quy öôùc,
nhöõng thoâng tin caùc loaïi, nhöõng aùp löïc veà kinh teá, thöùc aên,
thôøi tieát, gia ñình, baïn beø vaø nhöõng kinh nghieäm cuûa mình
- taát caû nhöõng aûnh höôûng maø baïn coù theå tö duy - vaø do ñoù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 34
chuùng ta phaûi coù traùch nhieäm ñoái vôùi moïi vaán ñeà aûnh
höôûng ñeán chuùng ta.
Baïn coù bieát raèng mình ñang bò taùc doäng? Ñoù laø
ñieàu ñaàu tieân maø baïn töï hoûi, chöù khoâng phaûi laø laøm theá
naøo ñeå baïn coù theå thoaùt ra ñöôïc nhöõng taùc ñoäng. Coù theå
baïn seõ chaúng bao giôø thoaùt ra ñöôïc nhöõng raøng buoäc vaø
neáu nhö baïn noùi: ‘Toâi phaûi thoaùt ra khoûi noù’, thì baïn seõ rôi
vaøo moät caùi baãy khaùc cuûa moät söï troùi buoäc khaùc. Cho neân
baïn phaûi bieát raèng baïn ñang bò troùi buoäc? Baïn coù bieát
raèng khi baïn nhìn vaøo moät caùi caây vaø noùi raèng: ‘Ñoù laø moät
caây soài’, hay ‘ñoù laø moät caây ña’, ñoù chæ laø moät caùi teân vaø
laø moät kieán thöùc cuûa baïn veà thöïc vaät, vaø caùi teân ñoù ñaõ coù
trong taøng thöùc cuûa baïn baïn seõ bieát ñöôïc khi baïn nhìn
thaáy caùi caây kia? Khi muoán tieáp xuùc vôùi caùi caây thì baïn
phaûi duøng ñoâi baøn tay mình, ngoân ngöõ khoâng theå giuùp baïn
laøm ñieàu naøy.
Laøm theá naøo ñeå baïn coù theå bieát raèng mình ñang bò
taùc ñoäng? Ñieàu gì seõ baûo cho baïn bieát? Ñieàu gì baùo cho
baïn bieát laø baïn ñang ñoùi buïng? - khoâng phaûi laø lyù thuyeát
maø thöïc teá laø baïn ñoùi buïng. Cuõng gioáng nhö vaäy, laøm theá
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 35
naøo ñeå baïn bieát raèng mình ñang bò taùc ñoäng? Coù phaûi
chaêng laø nhöõng phaûn öùng cuûa baïn veà nhöõng trôû ngaïi vaø
thaùch thöùc? Baïn ñoái maët vôùi nhöõng thöû thaùch tuyø theo tình
traïng vaø ñieàu kieän khoâng töông xöùng cuaû baïn thì noù seõ coù
nhöõng taùc ñoäng khoâng töông xöùng trôû laïi.
Khi baïn bieát ñöôïc ñieàu naøy, nhöõng taùc ñoäng cuûa
chuûng toäc, toân giaùo vaø vaên hoaù coù mang ñeán cho baïn
nhöõng yù töôûng troùi buoäc hay khoâng? Baïn chæ laáy moät ví duï
thoâi ñoù laø quoác gia, nhö laø moät vaán ñeà nghieâm tuùc, hoaøn
toaøn hieåu roõ veà vaán ñeà naøy, baïn coù yeâu toå quoác hay baïn
muoán choáng ñoái laïi, vaø neáu nhö baïn choáng laïi toå quoác thì
coù phaûi baïn muoán vöôït qua taát caû nhöõng hoaøn caûnh chung
quanh. Neáu nhö baïn thoaû maõn vôùi hoaøn caûnh cuûa mình thì
roõ raøng laø baïn seõ khoâng coù thaùi ñoä gì ñoái vôùi noù, nhöng
neáu baïn khoâng thoaû maõn khi baïn bieát roõ veà noù, baïn seõ
nhaän ra raèng baïn seõ khoâng bao giôø coù thaùi ñoä vôùi hoaøn
caûnh. Khoâng bao giôø! Do ñoù baïn luoân luoân soáng vôùi quaù
khöù ñaõ hoaøn toaøn cheát.
Baïn seõ coù theå nhìn thaáy ñöôïc chính mình taïi sao
baïn laïi bò leä thuoäc laø chæ khi naøo trong baïn coù nhöõng xung
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 36
ñoät cuûa nhöõng caûm giaùc vui buoàn, haïnh phuùc hay khoå ñau.
Neáu taát caû chung quanh ñeàu laøm cho baïn haïnh phuùc, vôï
baïn yeâu baïn, baïn yeâu coâ aáy, baïn coù moät caên nhaø thaät xinh
xaén, nhöõng ñöùa con ngoan vaø baïn coù nhieàu tieàn, khi aáy
baïn khoâng heà quan taâm nhieàu ñeán nhöõng hoaøn caûnh
chung quanh chuùt naøo caû. Nhöng khi baïn gaëp khoù khaên -
ngöôøi vôï cuûa baïn ñang theo moät ai ñoù, hay toaøn boä taøi saûn
tieâu taùn, hay chieán tranh saép xaõy ra, hay baát cöù moät noãi lo
laéng naøo - khi aáy baïn seõ bieát ñöôïc raèng baïn ñang bò taùc
ñoäng. Khi baïn ñaáu tranh vôùi taát caû nhöõng khoù khaên trôû
ngaïi, hay töï baûo veä mình tröôùc nhöõng moái ñe doaï töø beân
ngoaøi cuõng nhö beân trong, thì khi aáy baïn bieát raèng mình
ñaõ bò chi phoái cuûa chung quanh. Vaø cuõng nhö haàu heát
chuùng ta luùc naøo cuõng bò nhöõng khoù khaên, hoaëc ít hoaëc
nhieàu, chính nhöõng phieàn haø aáy cho chuùng ta bieát ñöôïc
raèng chuùng ta ñang bò chi phoái bôûi hoaøn caûnh. Khi con vaät
ñöôïc naâng niu thì noù seõ raát ngoan ngoaõn, nhöng khi noù
phaûn öùng thì baûn chaát cuûa noù seõ hieän roõ.
Chuùng ta bò quaáy raày bôûi cuoäc soáng, chính trò, tình
traïng kinh teá, noãi sôï haõi, nhöõng haønh vi ñoäc aùc, noãi khoå
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 37
ñau cuûa nhaân loaïi cuõng nhö noãi ñau cuûa chính chuùng ta,
vaø töø ñoù baïn seõ nhaän ra raèng tình traïng nhoû nhoi cuûa
chuùng ta. Vaø chuùng ta seõ laøm gì? Chaáp nhaän nhöõng phieàn
luî aáy vaø soáng vôùi noù nhö haàu heát chuùng ta ñang soáng?
Chaáp nhaän noù nhö chuùng ñang ñang soáng vôùi moät caên
bònh ñau löng? Chuaån bò ñoùn nhaän noù?
Chuùng ta khuynh höôùng ñoùn nhaän taát caû moïi thöù,
thöôøng chaáp nhaän chuùng, ñoå loãi cho hoaøn caûnh. Chuùng ta
noùi ‘OÀ, neáu taát caû ñeàu ñaâu vaøo ñaáy thì coù leõ toâi seõ khaùc’,
hay’Cho toâi cô hoäi vaø toâi seõ phaùt huy heát khaû naêng cuûa
toâi’, hay ‘Toâi bò cheøn eùp bôûi söï thieáu coâng baèng’, chuùng ta
luoân luoân phaøn naøn vaø ñoå loãi cho hoaøn caûnh, ñoå loãi cho
nhöõng ngöôøi chung quanh hay do vì tình traïng kinh teá.
Neáu coù ai ñoù quen vôùi nhöõng phieàn toaùi coù nghóa
laø taâm cuûa hoï ñaõ trôû neân ngôù ngaån, cuõng nhö moät ngöôøi
quaù quen vôùi caùi ñeïp chung quanh thì hoï seõ chaúng coøn
chuù yù ñeán noù. Moät ngöôøi trung laäp, nghieâm khaéc vaø khoâ
caèn vaø taâm cuûa hoï seõ trôû neân caøng luùc caøng ngôù ngaån hôn.
Neáu chuùng khoâng theå chaáp nhaän, chuùng ta coá gaéng ñeå
thoaùt ra khoûi baèng caùch söû duïng nhöõng chaát kích thích, ma
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 38
tuyù, tham gia vaøo nhöõng toå chöùc chính trò, phaûn ñoái, ñi
xem moät traän boùng ñaù hay ñi ñeán noät ngoâi chuøa hay moät
thaùnh ñöôøng hoaëc tìm moät ngöôøi naøo ñoù ñeå maø giaûi trí.
Taïi sao chuùng ta laïi muoán thoaùt ra khoûi nhöõng söï
thaät? Chuùng ta sôï caùi cheát - Toâi chæ laáy ñoù nhö moät thí duï
- vaø chuùng ta phaùt minh ra nhieàu hoïc thuyeát, nieàm hy
voïng, toân giaùo ñeå che giaáu moät söï thaät veà caùi cheát, nhöng
söï thaät aáy vaãn hieän höõu. Hieåu ñöôïc söï thaät aáy chuùng ta
haõy quaùn saùt thaät kyõ, khoâng troán chaïy. Haàu heát chuùng ta
ñeàu sôï haõi caû cuoäc soáng vaø caùi cheát. Chuùng ta lo laéng cho
gia ñình, sôï nhöõng dö luaän, lo sôï maát vieäc laøm, lo laéng veà
söï an toaøn vaø haøng traêm noãi sôï haõi khaùc. Söï thaät ñôn giaûn
laø chuùng ta lo sôï, maø khoâng phaûi laø sôï caùi naøy hay sôï caùi
kia. Taïi sao chuùng ta khoâng theå ñoái maët vôùi söï thaät ñoù?
Baïn coù theå ñoái maët vôùi moät söï thaät chæ ôû phuùt giaây
hieän taïi vaø neáu nhö baïn chaúng bao giôø cho pheùp chuùng
hieän höõu bôûi vì baïn luoân tìm caùch ñeå troán traùnh chuùng,
baïn seõ chaúng bao giôø ñoái dieän chuùng, vaø bôûi vì chuùng ta
luoân tìm caùch troán thoaùt, chuùng ta bò maéc keït vaøo thoùi
quen troán traùnh.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 39
Hieän taïi neáu baïn khoâng caån thaän, nghieâm tuùc, baïn
seõ khoâng theå bieát ñöôïc hoaøn caûnh cuûa baïn nhöng baïn coù
theå thaáy ñöôïc söï nguy hieåm vaø haâuï quaû cuûa söï thôø ô cuûa
baïn mang laïi, ñoù laø söï ñoäc aùc vaø thuø haän ñöa ñeán. Taïi sao
baïn thaáy ñöôïc moái nguy haïi nhö theá, baïn coøn muoán haønh
ñoäng chaêng? Chính laø do bôûi baïn löôøi bieáng, thieáu söï noå
löïc. Baïn seõ khoâng thieáu tænh giaùc neáu nhö baïn gaëp moät
moái nguy hieåm nhö laø gaëp moät con raén ñoäc treân ñöôøng,
moät trôû ngaïi hay moät ñaùm chaùy. Baïn coù haønh ñoäng khoâng
khi thaáy moái nguy hieåm nhö vaäy tröôùc maët baïn? Neáu nhö
baïn nhìn thaáy ñöôïc söï nguy hieåm cuûa chuû nghóa phaân bieät
chuûng toäc, baïn seõ laøm moät caùi gì ñoù khoâng?
Caâu traû lôøi laø baïn khoâng thaáy. Traõi qua moät quaù
trình phaân tích coù leõ baïn seõ thaáy raèng chuû nghóa phaân bieät
chuûng toäc daãn ñeán söï töï huyû hoaïi nhöng baïn hoaøn toaøn
khoâng coù moät quan taâm gì ñeán vaán ñeà naøy. Chæ khi naøo
baïn coù ñöôïc xuùc caûm vaø thaáy ñöôïc ñoù laø vaán ñeà soáng coøn
ñoái vôùi baïn.
Neáu baïn thaáy ñöôïc moái nguy hieåm ñang xaûy ra
chung quanh baïn chæ nhö laø moät khaùi nieäm, thì baïn seõ
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 40
chaúng bao giôø laøm baát cöù ñieàu gì. Neáu thaáy söï nguy hieåm
chæ nhö laø moät vaán ñeà tö duy thì seõ xaõy ra söï xung ñoät
giöõa tö duy vaø haønh ñoäng vaø söï xung ñoät naøy seõ laáy ñi
loøng nhieät huyeát cuûa baïn. Chæ khi naøo baïn thaáy ñöôïc moái
nguy haïi naøy thaät caáp thieát nhö khi baïn nhìn thaáy con raén
ñoäc hay thaáy moät chöôùng ngaïi tröôùc maët thì luùc ñoù baïn seõ
haønh ñoäng.
Haàu heát chuùng ta ñang ñi qua cuoäc ñôøi moät caùch
thôø ô, chuùng ta phaûn öùng moät caùch khoâng caân nhaéc ñoái
vôùi moâi tröôøng maø chuùng ta ñang soáng, vaø nhöõng haønh
ñoäng nhö theá chæ taïo neân söï troùi buoäc, nhöng khi baïn hoaøn
toaøn chuù yù vaøo thöïc taïi chung quanh mình baïn seõ thaáy
raèng baïn hoaøn toaøn töï do ñoái vôùi nhöõng gì ñaõ xaõy ra trong
quaù khöù vaø caùi quaù khöù ñoù seõ hoaøn toaøn bieán maát khoûi
baïn.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 41
III
YÙ thöùc – Cuoäc soáng – Söï tænh thöùc
Khi baïn bieát ñöôïc nhöõng gì chung quanh baïn baïn
seõ hieåu ñöôïc toaøn boä yù thöùc cuûa mình. YÙ thöùc laø nôi maø
dung chöùa taát caû nhöõng hình thöùc cuûa tö duy vaø taát caû
nhöõng moái quan heä hieän höõu. Taát caû nhöõng haønh ñoäng, yù
ñònh, ham muoán, mô öôùc, sôï haõi, caûm xuùc, mong ngoùng,
hy voïng, vui, buoàn ñeàu do yù thöùc. Nhöng chuùng ta phaûi
chia yù thöùc ra laøm hai ñoù laø yù thöùc tích cöïc vaø yù thöùc tieâu
cöïc, möùc ñoä cao vaø möùc ñoä thaáp – ñoù laø taát caû nhöõng hoaït
ñoäng, nhöõng caûm giaùc vaø tö duy haøng ngaøy ñoái vôùi caùc
traàn caûnh coøn löu laïi trong yù thöùc, ñöôïc goïi laø tieàm thöùc,
nhöõng hieän töôïng maø chuùng ta khoâng coøn nghe thaáy
nhöng vaãn coøn löu laïi, vaø bieåu hieän trong nhöõng giaác
chieâm bao, baèng khaû naêng tröïc giaùc vaø linh tính.
Chuùng ta chæ bieát ñöôïc moät tí veà yù thöùc vaø ñoù
chính laø toaøn boä cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta; phaàn coøn laïi
chuùng ta goïi ñoù laø tieàm thöùc vôùi nhöõng hoaït ñoäng, nhöõng
noãi sôï haõi, nhöõng caên nguyeân vaø nhöõng khaû naêng cuûa
tieàm thöùc, chuùng ta thaäm chí khoâng bieát laøm theá naøo ñeå
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 42
hieåu ñöôïc. Baây giôø toâi hoûi baïn coù moät caùi gì ñoù gioáng nhö
laø tieàm thöùc khoâng? Chuùng ta söû duïng töø ngöõ moät caùch
quaù töï do. Chuùng ta chaáp nhaän raèng coù moät ñieàu nhö theá
vaø caùc nhaø phaân tích vaø taâm lyù ñaõ söû duïng taát caû töø ngöõ
hay thuaät ngöõ vaøo trong ngoân ngöõ; nhöng ñieàu naøy coù
hieän höõu hay khoâng? Vaø taïi sao chuùng ta laïi quan troïng
vaán ñeà ñoù nhö vaäy? Ñoái vôùi toâi ñoù chæ laø moät vaán ñeà taàm
thöôøng vaø ngu xuaån nhö moät caùi taâm heïp hoøi, muø quaùng,
lo aâu vaø voâ giaù trò.
Vì theá chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc toaøn boä hoaït
ñoäng cuûa yù thöùc vaø khoâng phaûi chæ laø moät phaàn cuûa noù
khoâng? Neáu baïn coù theå bieát ñöôïc toaøn boä, thì khi aáy baïn
seõ luoân kieåm soaùt ñöôïc taát caû tö duy baïn, maø khoâng phaûi
laø kieåm soaùt töøng giai ñoaïn. Ñaây laø vaán ñeà quan troïng caàn
phaûi hieåu bôûi vì khi baïn hoaøn toaøn bieát ñöôïc nhöõng hoaït
ñoäng cuûa yù thöùc thì seõ khoâng coù maâu thuaãn cuûa yù thöùc.
Chæ khi naøo baïn chia cheõ yù thöùc ra, vôùi nhöõng hoaït ñoäng
cuûa thaân khaåu yù ra laøm nhieàu caáp ñoä khaùc nhau vaø khi aáy
seõ khoâng coøn coù nhöõng xung ñoät.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 43
Cuoäc soáng chuùng ta chia ra laøm nhieàu maõnh vuïn.
Baïn laø moät phaàn ôû vaên phoøng, phaàn kia thì ôû nhaø; baïn
luoân noùi veà daân chuû nhöng trong thaâm taâm thì raát ñoäc
ñoaùn; baïn luoân noùi veà tình yeâu thöông ñoàng loaïi nhöng
baïn deã daøng gieát cheát moät ngöôøi baïn treân thöông tröôøng;
baïn coù moät phaàn ñoäc laäp vôùi nhöõng keû khaùc. Baïn coù bieát
ñöôïc nhöõng maõnh vuïn aáy hieän höõu trong baïn hay khoâng?
Vaø naõo boä cuûa baïn coù theå phaân tích nhöõng hoaït ñoäng,
nhöõng suy nghó cuûa baïn, chia cheû nhöõng vaán ñeà naøy ra
hay khoâng – vôùi moät boä naõo nhö theá baïn coù theå bieát ñöôïc
toaøn boä hoaït ñoäng cuûa yù thöùc hay khoâng? Coù leõ laø phaûi
nhìn thaät kyõ vaøo toaøn boä yù thöùc vaø ñieàu naøy laø traùch
nhieäm cuûa caû nhaân loaïi?
Neáu ñeå hieåu ñöôïc toaøn boä veà “caùi toâi”, vôùi taát caû
nhöõng phöùc taïp cuûa noù, baïn ñi töøng böôùc, thaùo tung töøng
lôùp, quaùn saùt taát caû tö duy, caûm giaùc vaø hoaït ñoäng, baïn seõ
maéc keït vaøo söï phaân tích vaø noù seõ troùi baïn baèng thôøi gian
coù theå laø nhieàu tuaàn, nhieàu thaùng hay nhieàu naêm – vaø khi
baïn chaáp nhaän thôøi gian trong quaù trình tìm hieåu chính
baïn, baïn phaûi chaáp nhaän taát caû hình thöùc thay ñoåi bôûi vì
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 44
caùi ngaõ laø moät thöïc theå phöùc taïp vôùi nhöõng hoaït ñoäng, söï
soáng, ñaáu tranh, ham muoán, töø choái, vôùi nhöõng öôùc mô,
nhöõng caêng thaúng vaø nhieàu aûnh höôûng khaùc taùc ñoäng vaøo
noù. Vì theá baïn seõ töï bieát raèng ñaây khoâng phaûi laø phöông
phaùp; baïn seõ hieåu ñöôïc raèng phöông phaùp ñeå quaùn chieáu
chính mình laø hoaøn toaøn thoaùt ly khaùi nieäm veà thôøi gian;
vaø baïn seõ hoaøn toaøn thaáy ñöôïc chính mình chæ khi naøo taâm
cuûa baïn khoâng coøn phaân taùn. Taát caû nhöõng gì baïn thaáy laø
chaân lyù.
Baây giôø baïn coù theå laøm ñieàu ñoù khoâng? Haàu heát
chuùng ta khoâng theå, bôûi vì chuùng ta chaúng bao giôø giaûi
quyeát vaán ñeà moät caùch nghieâm tuùc caû, bôûi vì chuùng ta
chaúng bao giôø thaät söï nhìn vaøo chính mình caû. Chaúng bao
giôø. Chuùng ta pheâ phaùn ngöôøi khaùc, chuùng ta giaûi thích söï
vieäc khaùc ñi vaø sôï haõi phaûi ñoái dieän vôùi noù. Nhöng khi
baïn thaät söï quaùn saùt baûn thaân mình moät caùch chaêm chuù,
baïn seõ hoaøn toaøn rôøi boû caùi ngaõ töôùng vaø trong baïn seõ
khoâng coøn choã cho sôï haõi, maâu thuaãn hay xung ñoät.
Söï taäp trung khoâng phaûi laø traïng thaùi cuûa ñònh.
Ñònh laø söï troáng vaéng, loaïi tröø taïp nhieãm; söï taäp trung chæ
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 45
laø taát caû nhöõng nhaän thöùc, maø khoâng loaò tröø nhöõng taïp
nhieãm. Haàu nhö taát caû chuùng ta khoâng nhaän thöùc ñöôïc
ñieàu naøy, khoâng phaûi chæ nhöõng gì chuùng ta ñang noùi veà
maø caû nhöõng gì chung quanh chuùng ta, maøu saéc chung
quanh, con ngöôøi, nhöõng caùi boùng cuûa nhöõng taøng caây, söï
löu chuyeån cuûa nöôùc. Coù leõ chính laø do chuùng ta quaù quan
taâm cho baûn thaân mình, cho nhöõng vaán ñeà nhoû nhoi cuûa
baûn thaân, cho nhöõng khoaùi laïc baûn thaân vaø nhöõng tham
voïng cuûa mình ñeán noãi chuùng ta thôø ô khoâng bieát. Nhöng
traùi laò chuùng ta laïi noùi nhieàu veà söï tænh thöùc. Moät laàn ôû
AÁn Ñoä, khi toâi ñang di chuyeån treân moät chieác xe hôi, moät
ngöôøi taøi xeá, vaø toâi ngoài caïnh anh ta. Coù ba ngöôøi ngoài
phía baêng gheá sau ñang noùi chuyeän veà söï tænh thöùc vaø hoï
ñaõ hoûi toâi moät caâu hoûi veà söï tænh thöùc, vaø luùc ñoù khoâng
may laø ngöôøi laùi xe khoâng chuù yù ñaõ caùn vaøo moät con deâ,
trong khi caû ba ngöôøi kia vaãn tieáp tuïc baøn taùn veà söï tænh
thöùc maø khoâng heà hay bieát raèng ngöôøi taøi xeá ñaõ vöøa môùi
caùn moät con deâ. Khi toâi noùi ra ñieàu naøy thì moïi ngöôøi
hoaøn toaøn ngaïc nhieân.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 46
Vaø taát caû chuùng ta ñeàu gioáng nhö vaäy. Chuùng ta
khoâng heà bieát nhöõng gì xaõy ra beân trong cuõng nhö beân
ngoaøi chuùng ta. Neáu nhö baïn muoán hieåu ñöôïc veû ñeïp cuûa
moät con chim, con ruoài hay moät chieác laù, hay moät con
ngöôøi vôùi taát caû chi tieát lieân quan, thì baïn phaûi hoaøn toaøn
taäp trung, vaø ñoù laø söï tænh thöùc. Vaø baïn coù theå hoaøn toaøn
taäp trung chæ khi naøo baïn quan taâm, coù nghóa laø baïn thaät
söï muoán hieåu veà chuùng – vaø khi aáy baïn daønh caû traùi tim
vaø taâm cuûa mình ñeå khaùm phaù.
Söï tænh thöùc nhö theá cuõng gioáng nhö khi baïn soáng
vôùi moät con raén trong cuøng caên phoøng; baïn phaûi luoân chuù
yù ñeán taát caû hoaït ñoäng, hay nhöõng aâm thanh phaùt ra töø con
raén. Söï taäp trung nhö theá taäp trung toaøn boä naêng löôïng;
trong söï taäp trung aáy toaøn boä baûn ngaõ seõ boäc loä trong moãi
saùt na.
Khi baïn nhìn vaøo chính mình thaät saâu baïn coù theå
tieán ñöôïc moät böôùc saâu hôn. Khi chuùng ta söû duïng töø ‘saâu
hôn’ khoâng phaûi chuùng ta ñang so saùnh. Chuùng ta nghó laø
so saùnh giöõa saâu vaø caïn, haïnh phuùc hay khoå ñau. Chuùng
ta luoân luoân ño löôøng, so saùnh.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 47
Coù phaûi chaêng coù moät traïng thaùi saâu caïn trong moãi
chuùng ta hay khoâng? Khi toâi noùi: ‘Taâm toâi caïn heïp, nhoû
nhoi’, laøm theá naøo ñeå toâi bieát ñöôïc nhöõng ñieàu naøy? Bôûi
vì chuùng ta so saùnh taâm toâi vôùi taâm cuûa baïn caùi naøo thoâng
minh hôn, coù nhieàu khaû naêng hôn, lanh lôïi hôn. Toâi coù
bieát ñöôïc tính nhoû nhoi cuûa mình khoâng neáu khoâng so
saùnh? Khi toâi ñoùi buïng, toâi khoâng heà so saùnh raèng caùi ñoùi
buïng hoâm nay vaø caùi ñoùi buïng cuûa ngaøy hoâm qua. Caùi ñoùi
buïng cuûa ngaøy hoâm qua chæ laø moät yù töôûng laø moät kyù öùc.
Neáu nhö toâi luoân luoân ño löôøng baûn thaân vôùi baïn,
phaán ñaáu ñeå ñöôïc nhö baïn, nhö theá toâi ñang phuû nhaän
chính toâi laø gì. Do ñoù toâi ñang taïo neân moät aûo töôûng. Khi
toâi hieåu ñöôïc raèng baát kyø moät hình thöùc so saùnh naøo cuõng
ñöa ñeán nhöõng aûo töôûng vaø ñau khoå hôn, chæ khi toâi phaân
tích chính mình vaø boå sung chính mình nhöõng kieán thöùc ít
oûi, hoaëc nhaän dieän chính mình baèng moät caùi gì ñoù beân
ngoaøi, duø ñoù laø moät quoác gia, moät vò Cöùu roãi, hay moät yù
thöùc heä naøo – khi toâi hieåu ñöôïc raèng taát caû nhöõng giaûi
phaùp nhö theá ñeàu ñöa ñeán moät söï tuaân thuû nhieàu hôn vaø
ñieàu ñoù daãn ñeán xung ñoät nhieàu hôn – khi toâi thaáy ñöôïc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 48
taát caû ñieàu naøy, toâi hoaøn toaøn lìa boû taát caû. Khi aáy taâm toâi
khoâng coøn laêng xaêng tìm kieám. Raát quan troïng cho baïn
hieåu ñöôïc vaán ñeà naøy. Khi taâm toâi khoâng coøn laêng xaêng
tìm kieám, nghi ngôø. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø taâm toâi
ñaõ thoaû maõn vôùi taát caû moïi thöù nhö chuùng ñang laø, nhöng
moät caùi taâm nhö theá seõ khoâng coøn aûo töôûng. Moät caùi taâm
nhö theá coù theå theå nhaäp vaøo taát caû. Khoâng gian maø chuùng
ta ñang soáng, cuoäc soáng haøng ngaøy vôùi nhöõng khoå ñau,
haïnh phuùc ñaõ troùi buoäc taâm baïn, laøm haïn cheá taâm baïn vaø
khi aáy nhöõng khoå ñau haïnh phuùc hay sôï haõi seõ khoâng coøn
(ñieàu naøy coù nghóa laø baïn khoâng coøn vui: vì vui laø caùi gì
ñoù hoaøn toaøn toaøn khaùc bieät vôùi an laïc) – khi coù ñöôïc moät
caùi taâm nhö theá baïn khoâng coøn coù nhöõng maâu thuaãn xung
ñoät, seõ khoâng coøn yù töôûng nhaân - ngaõ.
Hay noùi khaùc ñi laø chuùng ta coù theå tieán xa hôn:
nhöõng thöù maø ngoân ngöõ khoâng theå dieãn ñaït, bôûi vì ngoân
ngöõ chæ laø khaùi nieäm. Cho ñeán nay chuùng ta chæ coù theå moâ
taû, giaûi thích, nhöng khoâng coù ngoân ngöõ hay söï giaûi thích
naøo coù theå môû ñöôïc caùnh cöûa. Nhöõng gì chuùng ta seõ môû
caùnh cöûa laø söï tænh thöùc haøng ngaøy - söï tænh thöùc trong khi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 49
chuùng ta noùi, khi chuùng ta ñi, vaø nhöõng gì chuùng ta ñang
suy nghó. Noù gioáng nhö chuùng ta ñang lau nhaø, doïn deïp
nhaø cöûa. Ñoái vôùi moät ngöôøi naøo ñoù vieäc giöõ cho caên
phoøng traät töï laø quan troïng nhöng ñoái vôùi moät ngöôøi khaùc
thì khoâng. Caên phoøng phaûi ñöôïc ngaên naép nhöng ngaên
naép seõ khoâng môû ñöôïc caùnh cöûa hay cöûa soå. Môû ñöôïc
caùnh cöûa khoâng phaûi laø söï mong muoán. Baïn coù leõ seõ
khoâng theå môøi moät ngöôøi khaùc. Taát caû nhöõng gì baïn coù
theå laøm laø giöõa caên phoøng ngaên naép moät caùch thaät vôùi
chính noù chöù khoâng phaûi laø töø nhöõng gì noù mang ñeán. Haõy
ngaên naép, chöøng möïc vaø oân hoaø. Khi aáy coù leõ neáu baïn
may maén, caùnh cöûa seõ môû ra vaø moät laøn gioù maùt seõ ñeán.
Hoaëc laø seõ khoâng xaõy ra. Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo tình
traïng cuûa taâm baïn. Vaø traïng thaùi aáy cuûa taâm chæ moät mình
baïn hieåu ñöôïc, baèng caùch quaùn saùt noù vaø ñöøng bao giôø
uoán ñeûo noù, ñöøng ñöùng veà moät höôùng, ñöøng ñoái khaùng
hay thoaû thuaän, ñöøng ñaùnh giaù hay pheâ bình – coù nghóa laø
baïn haõy quaùn saùt noù vôùi taâm voâ phaân bieät. Vaø thoaùt khoûi
söï phaân bieät naøy coù leõ caùnh cöûa seõ môû vaø baïn seõ bieát
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 50
ñöôïc khoâng gian beân ngoaøi vaø trong ñoù khoâng coøn coù
xung ñoät vaø khoâng coù thôøi gian.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 51
IV
Tìm kieám khoaùi laïc – Loøng ham muoán ‐ Sai laïc bôûi tö
töôûng ‐ Kyù öùc – Söï vui söôùng
Chuùng ta ñaõ ñeà caäp trong chöông vöøa roài laø nieàm
haân hoan laø caùi gì ñoù hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi haïnh phuùc,
vì theá chuùng ta haõy tìm xem nhöõng gì lieân quan ñeán haïnh
phuùc vaø coù phaûi chaêng soáng trong moät theá giôùi maø khoâng
coù khoaùi laïc chæ laø nhöõng caûm giaùc an laïc giaûi thoaùt.
Taát caû chuùng ta ñeàu lao vaøo tìm kieám nhöõng thuù
vui baèng hình thöùc naøy hay hình thöùc khaùc – nhöõng caûm
giaùc cuûa nhöõng giaùc quan, hay thuù vui tinh thaàn, nieàm vui
trong söï caûi toå, khuyeân baûo ai ñoù laøm ñieàu gì, caûi cheá
nhöõng teä naïn cuûa xaõ hoäi, laøm nhöõng vieäc töø thieän – thuù
vui khi coù ñöôïc nhieàu kieán thöùc, haøi loøng vôùi moät thaân theå
cöôøng traùng, nhöõng kinh nghieäm quyù baùu, nhöõng hieåu bieát
saâu xa veà cuoäc ñôøi, taát caû nhöõng khoân ngoan, lanh lôïi cuûa
taâm – vaø nieàm vui toái thöôïng taát nhieân laø Thöôïng ñeá.
Khoaùi laïc laø moät saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Töø luùc thô
aáu cho ñeán khi giaø cheát chuùng ta luoân hoái tieác, tìm ñuû moïi
caùch ñeå tìm kieám khoaùi laïc. Vì theá baát cöù moät hình thöùc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 52
khoaùi laïc naøo, toâi nghó chuùng ta neân xaùc ñònh moät caùch roõ
raøng bôûi vì chuùng seõ ñònh höôùng vaø hình thaønh loái soáng
cuûa chuùng ta. Do ñoù thaät laø quan troïng cho moãi chuùng ta
phaûi xem xeùt moät caùch caån thaän, kæ löôõng caâu hoûi cuûa
khoaùi laïc, bôûi vì kieám tìm noù vaø nuoâi döôõng, duy trì noù
nhö laø moät nhu caàu cuûa cuoäc soáng vaø khi khoâng coù noù baïn
seõ trôû neân ngu xuaån, coâ ñoäc vaø voâ nghóa.
Baïn coù leõ töï hoûi taïi sao cuoäc soáng naøy khoâng neân
ñöôïc daãn daét bôûi nhöõng caûm giaùc khoaùi laïc? Bôûi vì chính
moät lyù do raát ñôn giaûn laø khoaùi laïc chæ mang ñeán nhöõng
caûm giaùc ñau khoå, thaát voïng buoàn böïc vaø sôï haõi. Neáu baïn
muoán thì baïn cöù tieáp tuïc soáng vôùi caùch soáng ñoù. Haàu heát
thì con ngöôøi vaãn soáng nhö theá, tuy vaäy neáu baïn muoán
thaät söï thoaùt khoûi nhöõng buoàn phieàn thì baïn phaûi hieåu
toaøn boä hình thaùi cuûa khoaùi laïc.
Hieåu veà khoaùi laïc laø khoâng phuû nhaän noù. Chuùng ta
khoâng pheâ phaùn noù hay noùi raèng ñieàu ñoù ñuùng hay sai,
nhöng neáu chuùng ta kieám tìm noù, chuùng ta cöù laøm vôùi moät
caëp maét môû to, bieát raèng neáu cöù coá tình kieám tìm khoaùi
laïc haún nhieân seõ chuoác laáy nhöõng ñau khoå. Chuùng khoâng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 53
theå taùch rôøi nhau maëc duø chuùng ta vaãn cöù theo ñuoåi khoaùi
laïc nhöng laïi khoâng muoán chuoác laáy khoå ñau. Vì lyù do gi
chuùng ta laïi laøm nhöõng vieäc cao quyù vaø ñeâ tieän vôùi söï
cuoàng voïng cuûa khoaùi laïc? Taïi sao chuùng ta töø boû vaø phaûi
chòu ñau khoå vôùi nhöõng caûm giaùc khoaùi laïc mong manh?
Khoaùi laïc laø gì vaø taïi sao noù laïi hieän höõu? Toâi töï nhuû raèng
neáu nhö coù ai trong soá caùc baïn töï hoûi laáy chính mình
nhöõng caâu hoûi kia chuùng seõ khoâng bao giôø coù ñöôïc moät
caâu traû lôøi.
Khoaùi laïc chæ ñeán qua boán hình thöùc – tri giaùc,
caûm giaùc, xuùc vaø aùi. Toâi thaáy moät chieác xe hôi thaät ñeïp;
toâi seõ khôûi leân moät caûm thoï veà chieác xe, keá tieáp laø muoán
ngaém nhìn noù, vaø chaïm vaøo noù, töø ñoù loøng ham muoán
chieám höõu chieác xe aáy seõ khôûi leân trong toâi. Hoaëc giaû toâi
nhìn thaáy moät ñaùm maây raát ñeïp, hay moät ngoïn nuùi cao vuùt
taän trôøi xanh, hay moät chieác laù non ñaâm choài, hay moät
thung luõng thaät tuyeät vôøi vôùi maøu xanh cuûa caây laù vaø traøn
ngaäp aùnh naéng, hay moät göông maët xinh ñeïp cuûa moät
thieáu nöõ, khoâng coù yù thöùc can thieäp seõ khoâng caûm nhaän
ñöôïc taát caû veû ñeïp aáy. Toâi ngaém nhìn taát caû nhöõng thöù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 54
naøy vôùi loøng voâ cuøng haân hoan vaø khi toâi quan saùt chuùng
thaät kyõ thì seõ khoâng coøn thaáy coù ñoái töôïng hay ngöôøi quan
saùt, taát caû ñeàu nhö vaäy cuõng chæ nhö laø veû ñeïp cuûa tình
yeâu. Trong giaây laùt nhöõng buoàn phieàn, lo laéng khoâng coù
maët trong toâi – chæ moät ñieàu duy nhaát laø ñieàu kyø dieäu. Toâi
coù theå ngaém nhìn noù vôùi loøng traøn ngaäp hoan hyû vaø queân
chuùng ngay sau ñoù, hay moät vaán ñeà khaùc chôït ñeán trong
taâm, vaø khi aáy moïi trôû ngaïi laïi baét ñaàu; taâm cuûa toâi laïi tö
duy nhöõng thöù toâi vöøa nhìn thaáy vaø suy nghó taïi sao noù laïi
ñeïp ñeán theá; toâi töï baûo vôùi loøng laø seõ muoán ngaém nhìn
chuùng nöõa. Tö töôûng baét ñaàu so saùnh, ñaùnh giaù vaø noùi
raèng ‘toâi phaûi chieám höõu noù’. Loøng ham muoán duø chæ
trong moät saùt na cuõng ñaõ laøm taâm baïn oâ nhieãm.
Taát caû cuõng gioáng nhö söï theøm muoán duïc laïc hay
baát kyø hình thöùc naøo. Khoâng coù gì sai traùi ñoái vôùi söï ham
muoán. Ñaây laø moät vaán ñeà bình thöôøng. Neáu baïn duøng kim
ñaâm toâi, toâi seõ phaûn öùng tröø phi toâi laø ngöôøi bò lieät. Khi aáy
tö töôûng chen vaøo, suy luaän veà ñoái töôïng vaø cho ñoù laø
nhöõng khoaùi laïc. Tö töôûng huaân taäp nhieàu laàn, vaø caøng
laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn thì ñieàu ñoù caøng trôû neân moät caùch
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 55
maùy moùc; baïn caøng suy nghó nhieàu khoaùi laïc thì baïn caøng
tieâu hao nhieàu naêng löôïng suy tính veà noù. Vì theà tö töôûng
taïo neân vaø duy trì nhöõng ham muoán khoaùi laïc, vaø cöù nhö
theá keùo daøi maõi, vaø do ñoù nhöõng phaûn öùng cuûa loøng ham
muoán veû ñeïp ñeàu do yù thöùc huaân taäp. YÙ thöùc löu laïi trong
taøng thöùc vaø taøng thöùc ñöôïc nuoâi döôõng bôûi yù thöùc vaø cöù
nhö theá keùo daøi baát taän.
Taát nhieân, taøng thöùc coù moät vò trí nhaát ñònh. Trong
cuoäc soáng haøng ngaøy chuùng ta khoâng theå hoaït ñoäng maø
thieáu noù. Trong vaán ñeà naøy thì taøng thöùc coù aûnh höôûng raát
lôùn ñeán taát caû hoaït ñoäng nhöng ñoái vôùi moät caùi taâm khoâng
bò taùc ñoäng thì noù hoaøn toaøn töï do.
Baïn coù bao giôø chuù yù raèng khi baïn traû lôøi moät ñieàu
gì ñoù, vôùi taát caû taám loøng cuûa baïn maø laïi khoâng coù maët
cuûa taøng thöùc hay khoâng? Ñieàu naøy chæ nhöõng khi baïn
khoâng phaûn öùng laïi moät thaùnh thöùc veà söï hieän höõu cuûa
baïn, ñieàu naøy seõ coù nhöõng xung ñoät, ñaáu tranh, vaø ñieàu
naøy mang laïi söï boái roái vaø haïnh phuùc hay khoå ñau. Vaø
nhöõng hoaït ñoäng naøy taïo neân kyù öùc. Kyù öùc ñöôïc tích luyõ
moãi ngaøy vaø chính noù coù chöùc naêng öùng xöû. Taát caû nhöõng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 56
chuûng töû löu giöõ trong taøng thöùc chæ laø nhöõng hình aûnh cuûa
quaù khöù vaø vì vaäy noù bò troùi buoäc.
YÙù thöùc thì chaúng bao giôø môùi, bôûi vì yù thöùc laø saûn
phaåm cuûa kyù öùc, kinh nghieäm, kieán thöùc. Bôûi vì thuoäc veà
quaù khöù, neân yù thöùc laøm cho caùi ñieàu maø baïn thaáy laø vui
thích hay gheâ tôûm. Töø caùi cuû baïn ñaõ khoâng bao giôø tìm
thaáy nieàm vui töø nhöõng gì môùi meû caû. Khoâng coù thôøi gian
cuûa caùi baét ñaàu.
Vì theá neáu baïn coù theå nhìn taát caû söï vaät hieän töôïng
maø khoâng heà khôûi leân loøng ham muoán – nhìn moät göông
maët khaû aùi, con chim, maøu saéc cuûa moät chieác sari, aùnh
naéng lung linh phaûn chieáu trong laøn nöôùc hoaëc baát cöù ñoái
töôïng naøo khieán cho baïn vui thích – neáu baïn coù theå nhìn
taát caû moïi thöù maø khoâng heà coù söï mong muoán naém giöõ
chuùng baïn seõ khoâng bao giôø coù khoå ñau, sôï haõi,vaø baïn laø
ngöôøi voâ cuøng haïnh phuùc.
Chính söï naém giöõ laáy nhöõng caûm giaùc haïnh phuùc
khieán cho baïn ñau khoå. Haõy quaùn saùt chuùng trong baïn.
Chính loøng ham muoán naém giöõ haïnh phuùc ñaõ mang ñeán
khoå ñau bôûi vì noù hoaøn toaøn khaùc bieät bôûi vì noù thuoäc veà
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 57
quaù khöù. Baïn mong muoán ñaït ñöôïc haïnh phuùc töông töï
khoâng nhöõng ñaùp öùng veà vaán ñeà thaåm myõ vaø caû ñaùp öùng
noäi taâm, baïn seõ bò toån thöông vaø thaát voïng vì seõ chaúng
bao giôø baïn thoaû maõn ñöôïc ñieàu naøy.
Baïn coù töøng bao giôø quaùn saùt nhöõng gì xaõy ra vôùi
baïn khi baïn khoâng theå thoaû maõn ñöôïc loøng ham muoán hay
khoâng? Khi baïn khoâng chieám höõu ñöôïc nhöõng gì baïn
mong muoán baïn seõ trôû neân lo laéng, ñoá kî, haän thuø. Baïn coù
chuù yù raèng khi baïn khoâng thoaû maõn nhöõng ham thích nhö
aên uoáng, huùt thuoác hay tình duïc hay baát moät ñieàu gì – baïn
coù thaáy trong baïn ñang xaõy ra moät cuoäc chieán khoâng? Vaø
taát caû nhöõng ñieàu naøy ñaõ laøm cho baïn sôï haõi phaûi khoâng
naøo? Baïn lo sôï raèng seõ khoâng ñaït ñöôïc nhöõng gì baïn
mong muoán vaø lo sôï phaûi xa nhöõng gì mình yeâu thöông.
Khi aáy baïn caûm thaáy nhö bò toån thöông vì baïn ñaõ tuaân thuû
theo moät soá giaùo ñieàu hay moät toân giaùo trong nhieàu naêm
thaùng ñaõ cöôùp ñi cuûa baïn bôûi moät tö duy logic, coù phaûi
baïn sôï haõi söï coâ ñoäc? nieàm tin ñoù ñaõ theo baïn trong nhieàu
naêm ñaõ laøm cho baïn hanh phuùc vaø thoaû maõn, vaø khi noù bò
cöôùp ñi baïn trôû neân luùng tuùng, troáng vaéng, vaø noãi sôï haõi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 58
seõ keùo daøi maõi cho ñeán khi baïn tìm thaáy moät nieàm vui
khaùc, hay moät ñöùc tin khaùc.
Ñieàu naøy ñoái vôùi toâi cuõng thaät bình thöôøng bôûi vì
noù quaù bình thöôøng neân chuùng ta töø choái ñoái dieän vôùi noù.
Chuùng ta thích nhöõng gì phöùc taïp hôn. Khi vôï cuûa baïn coù
ngöôøi tình, baïn coù ghen khoâng? Baïn coù giaän khoâng? Baïn
coù gheùt caùi ngöôøi ñaøn oâng ñaõ quyeán ruõ coâ aáy hay khoâng?
Vaø coù phaûi ñoù laø taát caû nhöõng gì baïn sôï haõi noù tan bieán ñi
vì ñoái vôùi baïn taát caû laø nieàm vui vaø haïnh phuùc?
Vì theá neáu nhö baïn hieåu raèng ôû ñaâu coù söï tìm kieám
haïnh phuùc ôû ñoù coøn coù maët cuûa khoå ñau, neáu baïn thích
moät loái soáng nhö theá thì cöù tieáp tuïc nhöng ñöøng bao giôø
ñaém chìm trong ñoù. Neáu baïn muoán chaám döùt khoå ñau, baïn
phaûi thaät söï ñoái dieän vôùi noù – baïn khoâng phaûi döùt boû noù
nhö nhöõng nhaø tu haønh thöïc hieän, ñöøng bao giôø nhìn moät
ngöôøi phuï nöõ nhö laø moät toäi loãi bôûi vì baèng caùch ñoù noù seõ
huyû dieät söï hieåu bieát cuûa hoï – maø phaûi nhìn toaøn boä laø taát
caû nieàm haïnh phuùc. Khi aáy baïn seõ voâ cuøng haïnh phuùc
trong cuoäc soáng. Baïn khoâng theå tö duy veà haïnh phuùc.
Haïnh phuùc chæ laø moät caûm nhaän nhaát thôøi vaø khi tö duy veà
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 59
noù baïn cho raèng ñoù laø haïnh phuùc. Soáng ngay trong giaây
phuùt hieän taïi laø giaây phuùt tuyeät vôøi vaø haïnh phuùc seõ coù
maët maø khoâng phaûi tìm kieám.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 60
V
Töï ngaõ – Tham voïng – Nhöõng sôï haõi – Nhöõng maõnh vôõ
cuûa yù thöùc – Chaám döùt khoå ñau
Tröôùc khi chuùng ta thaûo luaän roäng hôn, toâi muoán
hoûi baïn raèng: Caùi gì laø moái quan taâm nhaát vaø nguyeân taéc
cô baûn cuûa baïn laø gì? Ñöøng traû lôøi quanh co maø haõy thaúng
vaøo vaán ñeà moät caùch trung thaät. Baïn seõ traû lôøi gì? Baïn coù
bieát khoâng?
Coù phaûi thaät söï laø cuûa baïn hay khoâng? Duø sao ñi
nöõa thì ñoù laø taát caû nhöõng gì maø haàu heát chuùng ta ñeàu noùi
neáu chuùng ta traû lôøi moät caùch chaân thaät. Toâi quan taâm ñeán
döï aùn cuûa mình, coâng vieäc cuûa toâi, gia ñình toâi, nôi maø toâi
soáng, toâi muoán thaêng tieán, nhieàu danh voïng hôn, nhieàu
quyeàn löïc hôn vaø haøng vaïn thöù khaùc. Toâi nghó raèng ñaây laø
moät ñieàu raát hôïp lyù khi chuùng ta mong muoán nhöõng ñieàu
nhö theá phaûi khoâng?
Moät soá ngöôøi seõ traû lôøi raèng ñieàu ñoù laø sai khi
chuùng ta quaù vò kyû. Nhöng coù gì laø sai traùi neáu nhö chuùng
ta coù ñöôïc nhöõng thöù naøy moät caùch ñaøng hoaøng vaø löông
thieän phaûi khoâng? Neáu ñöôïc nhö theá chuùng ta seõ ít xaáu hoå
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 61
hôn . Vaø cuõng vaäy – ngöôøi ta chæ quan taâm chính baûn thaân
mình, vaø ñoái vôùi moät soá yù thöùc heä hay moät soá yeáu toá
truyeàn thoáng ngöôøi ta cho raèng ñoù laø sai traùi. Nhöng caùi gì
ngöôøi ta suy nghó laø khoâng ñuùng. Taïi sao laïi coù nhöõng yù
nghó sai traùi? Ñoù chæ laø moät yù töôûng, moät khaí nieäm.
Baïn coù theå noùi raèng baïn seõ haøi loøng hôn khi giuùp
ñôõ cho keû khaùc hôn laø cöù nghó veà mình. Coù gì khaùc bieät?
Ñoù vaãn laø vò kyû. Neáu ñieàu naøy mang ñeán cho baïn nhieàu
thoaû maõn khi giuùp ñôõ keû khaùc, thì baïn vaãn coøn quaù quan
taâm veà baûn thaân mình khi laøm ñieàu naøy. Taïi sao laïi ñem
baát cöù moät yù thöùc heä naøo vaøo ñoù? Taïi sao khoâng noùi raèng:
Nhöõng gì toâi caàn laø söï haøi loøng, duø laø trong tình duïc, hay
chæ laø söï giuùp ñôõ ngöôøi khaùc, hay trôû thaønh moät keû tu
haønh, moät nhaø khoa hoïc hay moät chính trò gia. Taát caû ñeàu
gioáng nhau phaûi khoâng? Haøi loøng vôùi baát cöù hình thaùi naøo,
lôùn hay nhoû, cuõng laø nhöõng gì maø chuùng ta caàn. Khi chuùng
ta noùi chuùng ta muoán töï do, chuùng ta muoán bôûi vì chuùng ta
nghó raèng töï do coù theå laø thoaõ maõn tuyeät vôøi nhaát, taát
nhieân, ñaây cuõng chæ laø saûn phaåm cuûa tö duy ngaõ tính.
Nhöõng gì maø chuùng ta thaät söï muoán tìm kieám laø laøm thoaû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 62
maõn nhöõng tham voïng maø trong ñoù hoaøn toaøn khoâng coù
maët nhöõng gì laøm chuùng ta khoâng haøi loøng.
Haàu heát chuùng ta theøm muoán coù ñöôïc moät vò trí
trong xaõ hoäi bôûi vì chuùng ta khoâng muoán laø ngöôøi voâ tích
söï. Moät ngöôøi coù moät vò trí cao quyù trong xaõ hoäi thì seõ
ñöôïc moïi ngöôøi kính neå ngöôïc laïi ngöôøi ñoù seõ bò xaõ hoäi
coi thöôøng. Taát caû moïi ngöôøi treân theá giôùi naøy ñeàu mong
muoán coù ñöôïc ñòa vò, duø laø trong xaõ hoäi, trong gia ñình,
hay trong khi ngoài trong thaùnh ñöôøng vaø vò trí naøy phaûi
ñöôïc moïi ngöôøi bieát ñeán, neáu khoâng thì taát caû khoâng coù
nghóa gì. Chuùng ta neân bieát trôû laïi vôùi chính mình. Beân
trong chuùng ta ñang bò cuoán chìm trong khoå ñau, nguy
hieåm nhöng beân ngoaøi thì laøm ra veû nhö raát haøi loøng. Ham
muoán danh voïng, quyeàn löïc, ñöôïc xaõ hoäi ca tuïng ñeàu laø
mong muoán thoáng trò keû khaùc, vaø mong öôùc thoáng trò naøy
laø moät hình thöùc cuûa chieán tranh. Moät ngöôøi tu haønh tìm
kieám ñòa vò nhö laø muïc ñích cao caû cuûa hoï thì cuõng gioáng
nhö con gaø ñang ñaøo bôùi ñeå kieám thöùc aên trong vöôøn. Vaø
ñieàu gì laø nguyeân nhaân cuûa cuoäc chieán tranh naøy? Noù coù
ñaùng sôï hay khoâng?
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 63
Sôï haõi laø moät trong nhöõng vaán ñeà lôùn nhaát trong
cuoäc soáng. Moät caùi taâm vöôùng maéc trong sôï haõi seõ soáng
moät cuoäc soáng boái roái, xung ñoät, chieán tranh. Chuùng ta
khoâng daùm thoaùt khoûi nhöõng khuoân thöôùc cuûa tö duy, vaø
ñieàu naøy ñaõ daãn ñeán nhöõng haønh ñoäng ñaïo ñöùc giaû. Cho
ñeán khi naøo chuùng ta hoaøn toaøn thoaùt khoûi noãi sôï haõi, leo
leân moät ngoïn nuùi thaät cao, thaáy ñöôïc söï thaät cuûa thöôïng
ñeá, thì chuùng ta seõ maõi bò giam caàm trong boùng toái.
Soáng trong moät xaõ hoäi ngu xuaãn vaø dô baån nhö
theá, vôùi söï giaùo duïc mang ñaày tính caïnh traïnh maø chuùng
ta nhaän ñöôïc töø tröôøng lôùp chæ laøm taêng theâm noãi sôï haõi,
chuùng ta ñang mang nhieàu gaùnh naëng cuûa noãi sôï haõi, vaø
sôï haõi laø moät ñieàu raát khuûng khieáp, noù laøm cuoäc soáng cuûa
chuùng ta trôû neân meùo moù, u aùm.
Coù nhöõng noãi sôï haõi mang tính töï nhieân. Nhöng ñoù
laø nhöõng gì maø chuùng ta thöøa höôûng töø ñoäng vaät. Chính laø
nhöõng sôï haõi taâm lyù maø chuùng ta ñeà caäp ôû ñaây, bôûi vì khi
chuùng ta hieåu ñöôïc nhöõng noãi sôï haõi taâm lyù thaâm caên coá
ñeá chuùng ta seõ baét gaëp ñöôïc nhöõng sôï haõi cuûa loaøi ñoäng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 64
vaät, töø ñoù chuùng ta lieân heä ñeán vaø seõ giuùp chuùng ta hieåu
ñöôïc nhöõng noãi sôï haõi taâm lyù.
Taát caû chuùng ta ñeàu sôï moät caùi gì ñoù; khoâng heà coù
moät noãi sôï haõi tröøu töôïng, noù luoân lieân heä ñeán moät vaán ñeà
naøo ñoù. Baïn coù bieát nhöõng noãi lo sôï cuûa chính mình – sôï
maát vieäc laøm, sôï khoâng coù löông thöïc, tieàn baïc, sôï haøng
xoùm hay coâng chuùng dö luaän veà mình, sôï khoâng thaønh
coâng, hay sôï maát ñòa vò trong xaõ hoäi – sôï bònh taät, vaø sôï
khoâng hieåu ñöôïc tình yeâu laø gì vaø sôï khoâng ñöôïc ñaùp traû
tình yeâu, sôï maát vôï con, sôï phaûi cheát, sôï phaûi soáng trong
theá giôùi maø nhö ñaõ cheát, sôï phaûi soáng döôùi caùi boùng cuûa
ngöôøi khaùc, sôï maát ñi nieàm tin – taát caû noãi lo sôï naøy vaø voâ
vaøn noãi sôï haõi khaùc – baïn coù bieát roõ nhöõng noãi lo sôï cuûa
chính mình hay khoâng? Vaø baïn thöôøng giaûi quyeát nhö theá
naøo? Baïn troán chaïy chuùng hay baïn tìm caùch ñeå giaûi quyeát
chuùng? Neáu baïn troán chaïy thì seõ caøng taêng theâm noãi sôï
haõi.
Moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính yeáu cuûa sôï
haõi laø chuùng ta khoâng daùm ñoái maët vôùi chính mình. Cuõng
nhö nhöõng noãi sôï haõi, chuùng ta mong muoán thoaùt khoûi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 65
chuùng. Neáu taâm coá gaéng muoán vöôït ra khoûi sôï haõi, ñeø
neùn noù, kieåm soaùt chuùng, chuyeån hoaù chuùng thaønh hình
thöùc khaùc, coù söï laëp ñi laëp laïi, maâu thuaãn vaø söï maâu
thuaãn aáy laø söï tieâu hao naêng löôïng.
Ñieàu ñaàu tieân maø chuùng ta töï hoûi laø sôï haõi laø gì vaø
laøm theá naøo maø chuùng phaùt sinh? Töø sôï haõi maø baïn söû
duïng coù nghóa laø gì? Toâi töï hoûi raèng sôï haõi laø gì, toâi khoâng
sôï haõi ñieàu gì?
Toâi soáng moät cuoäc soáng cuûa mình; toâi nghó raèng
trong moät ñieàu kieän nhaát ñònh; toâi tin vaøo tín ngöôõng vaø
toân giaùo cuûa mình vaø toâi khoâng caàn nhöõng ñieàu naøy hieän
höõu vaø laøm trôû ngaïi ñoái vôùi toâi bôûi vì toâi laø moät phaàn
trong noù. Toâi khoâng muoán chuùng gaây phieàn haø bôûi vì
nhöõng phieàn toaùi xuaát phaùt töø moät tình traïng voâ thöùc vaø
toâi khoâng thích nhö theá. Neáu nhö toâi loaïi boû taát caû nhöõng
thöù maø toâi bieát vaø tin töôûng, toâi muoán coù moät lyù do cuï theå,
hôïp lyù ñeåù höôùng cho toâi tieán ñeán. Vì theá taát caû nhöõng teá
baøo trong naõo boä ñaõ taïo neân nhöõng khuoân maãu vaø nhöõng
teá baøo naøy ñaõ töø choái taïo neân nhöõng khuoân maãu khaùc,
nhöõng thöù coù leõ khoâng chaéc chaén. Giaây phuùt maø chuùng ta
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 66
caûm thaáy khoâng ñöôïc an toaøn thì ñoù laø nhöõng gì chuùng ta
goïi laø sôï haõi.
Ngay khi toâi ñang ngoài taïi ñaây, toâi khoâng heà sôï
haõi; hieän taïi toâi khoâng sôï haõi, khoâng coù gì xaõy ra vôùi toâi,
khoâng coù ai ñe doaï toâi caû hay laáy ñi cuûa toâi baát cöù caùi gì.
Nhöng ôû ñaâu ñoù saâu xa trong taâm trí toâi ngoaøi giaây phuùt
hieän taïi nhöõng yù nghó töø voâ thöùc raèng nhöõng gì seõ xaõy ra
vôùi toâi trong töông lai hoaëc giaû lo laéng veà moät ñieàu trong
quaù khöù ñaõ xaõy ra. Vì theá toâi lo sôï veà quaù khöù vaø ôû töông
lai. Toâi ñaõ chia thôøi gian thaønh quaù khöù vaø töông lai. Maëc
daàu toâi vaãn thöôøng töï nhuû: ‘Haõy caån thaän! ñieàu ñoù seõ
khoâng laäp laïi nöõa, hay haõy chuaån bò cho töông lai’ töông
lai coù theå laø nguy hieåm cho baïn. Baïn sôû höõu moät caùi gì ñoù
vaø baây giôø baïn ñaõ maát noù. Ngaøy mai baïn coù theå cheát, vôï
baïn coù theå boû rôi baïn, baïn coù theå maát vieäc laøm. Baïn coù
theå chaúng bao giôø ñöôïc noåi tieáng. Baïn coù theå coâ ñoäc. baïn
caàn coù moät töông lai chaéc chaén.
Naøo baây giôø haõy noùi veà noãi sôï haõi cuûa chính baïn.
Haõy quan saùt noù. Haõy quan saùt nhöõng phaûn öùng cuûa baïn.
Baïn coù theå quan saùt noù maø khoâng heà troán traùnh, bieän hoä,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 67
pheâ phaùn hay kieàm cheá? Baïn coù theå quan saùt noãi sôï haõi
maø khoâng heà than vaõn? Ví duï baïn coù theå ñoái dieän vôùi caùi
cheát maø khoâng heà noùi moät lôøi naøo sôï haõi? Chính ngoân ngöõ
mang ñeán söï chaán ñoäng, coù phaûi khoâng aï, bôûi vì chính töø
yeâu thöông baûn thaân ñaõ mang nhieàu aán töôïng vaø nhöõng
khoå ñau? Baây giôø coù phaûi laø noãi aùm aûnh veà caùi cheát coù
trong taâm baïn, kyù öùc veà nhöõng ngöôøi ñaõ cheát maø baïn ñaõ
thaáy qua nhöõng tai naïn – coù phaûi nhöõng aán töôïng naøy ñaõ
taïo neân noãi sôï haõi? Hoaëc giaû baïn lo sôï caùi cheát seõ ñeán vôùi
baïn, maø khoâng phaûi laø vì aán töôïng cuûa caùi cheát? Coù phaûi
chính chöõ ‘cheát’ khieán cho baïn sôï haõi? Neáu ñaây chæ laø moät
töø ngöõ hay moät kyù öùc laøm baïn sôï haõi thì ñieàu naøy khoâng
neân lo sôï moät chuùt naøo.
Baïn bò bònh caùch ñaây hai naêm, vaø kyù öùc veà noãi ñau
khi bònh, veà côn bònh vaø kyù öùc baây giôø noùi vôùi baïn ‘haõy
caån thaän, ñöøng ngaõ bònh trôû laïi’. Vì theá, kyù öùc veà côn bònh
ñaõ laøm cho baïn sôï haõi, vaø khoâng caàn phaûi lo sôï chuùt naøo
vì hieän taïi baïn ñang khoeû maïnh. Hoài töôûng luoân luoân
thuoäc veà quaù khöù vì noù laø saûn phaåm cuûa kyù öùc vaø luoân laø
quaù khöù – hoài töôûng lieân tuïc taïo neân nhöõng caûm giaùc sôï
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 68
haõi vaø noãi lo sôï naøy hoaøn toaøn khoâng coù thaät. Söï thaät laø
hieän taïi baïn ñang khoeû maïnh. Nhöng nhöõng gì coøn löu laïi
trong taâm thöùc cuûa baïn khieán baïn phaûi lo sôï ‘mình phaûi
caån thaän, ñöøng ñeå côn bònh trôû laïi’
Vì theá chuùng ta thaáy raèng tö duy cuõng mang ñeán
cho ta moät noãi lo sôï. Nhöng coøn noãi lo naøo taøch rôøi khoûi tö
duy hay khoâng? Coù phaûi sôï haõi luoân laø keát quaû cuûa tö duy
vaø neáu nhö ñuùng vaäy thì coù moät hình thöùc lo sôï naøo khaùc
khoâng? Chuùng ta ñeàu sôï caùi cheát – chuùng ta sôï coù ñieàu gì
ñoù khoâng hay deán vôùi chuùng ta vaøo ngaøy mai, ngaøy moát
vaø trong töông lai. Seõ coù moät khoaûng caùch giöõa hieän taïi
vaø töông lai, hieän taïi chæ coù yù thöùc caûm nhaän ñöôïc vaán ñeà
naøy; baèng caùch hoài töôûng veà caùi cheát vaø noùi raèng: ‘Chuùng
ta seõ cheát’. YÙ thöùc ñaõ gaây neân noãi lo sôï veà caùi cheát, neáu
khoâng coù söï can thieäp cuûa yù thöùc thì chuùng ta chaúng heà sôï
haõi chuùt naøo caû phaûi khoâng?
Coù phaûi sôï haõi laø keát quaû cuûa yù thöùc? Neáu thaät söï
nhö vaäy thì yù thöùc luoân luoân giaø coãi, noãi sôï haõi cuõng laø
quaù khöù. Bôûi vì chuùng ta töøng noùi khoâng coù tö duy môùi.
Neáu chuùng ta nhaän ra noù thì chuùng ñaõ qua roài. Vì theá
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 69
nhöõng gì maø chuùng ta lo sôï chæ laø söï laëp laïi cuûa nhöõng gì
trong quùa khöù – tö duy cuûa nhöõng gì ñaõ qua vaø tieáp tuïc
keùo daøi ñeán hieän taïi. Do ñoù, tö duy laø nguyeân nhaân cuûa sôï
haõi. Ñieàu naøy laø nhö theá naøy, baïn coù theå thaáy ñöôïc ñieàu
aáy vôùi chính baûn thaân mình. Khi baïn ñöông ñaàu vôùi moät
vieäc gì ñoù khoù khaên khi aáy baïn khoâng heà sôï haõi. Chæ khi
naøo coù maët cuûa yù thöùc khi aáy sôï haõi xuaát hieän.
Vì theá, caâu hoûi baây giôø cuûa chuùng ta laø coù theå coù
moät caùi taâm hoaøn toaøn hieän höõu ñoäc laäp ôû hieän taïi hay
khoâng? Chæ coù moät caùi taâm nhö theá môùi thaät söï khoâng sôï
haõi. Nhöng muoán hieåu ñöôïc ñieàu naøy, baïn phaûi hieåu toaøn
boä tieán ttrình cuûa yù thöùc, nhöõng kyù öùc vaø thôøi gian. Vaø söï
caûm nhaän naøy khoâng phaûi baèng trí thoâng minh, ngoân ngöõ
vaø chính baèng taâm can cuûa baïn, khi aáy baïn seõ hoaøn toaøn
ra khoûi söï sôï haõi; khi aáy taâm baïn seõ ñieàu khieån yù thöùc vaø
khoâng coøn taïo cho baïn nhöõng moái lo.
YÙ thöùc cuõng gioáng nhö kyù öùc, taát nhieân raát caàn
thieát trong sinh hoaït haøng ngaøy. Noù laø coâng cuï duy nhaát
ñeå con ngöôøi giao tieáp, sinh hoaït laøm vieäc vôùi nhau. YÙù
thöùc laø söï phaûn aûnh cuûa kyù öùc, kyù öùc ñöôïc tích luyõ töø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 70
nhöõng kinh nghieäm, kieán thöùc, truyeàn thoáng vaø thôøi gian.
Vaø töø nhöõng thu thaäp cuûa kyù öùc, chuùng ta öùng xöû vaø söï
öùng xöû naøy laø suy nghó. Vì theá yù thöùc raát caàn thieát cho moïi
caáp ñoä nhöng khi yù thöùc tö duy veà töông lai cuõng nhö quaù
khöù, taïo neân nhöõng ñau khoå hay haïnh phuùc, vaø taâm bò meâ
aùm vaø do ñoù söï trì treä laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi.
Vì theá toâi töï hoûi raèng: ‘Taïi sao, taïi sao, taïi sao toâi
suy nghó veà haïnh phuùc hay ñau khoå ôû töông lai hay nghó
veà quaù khöù, trong khi toâi vaãn bieát raèng noù seõ mang laïi cho
toâi noãi lo sôï? YÙù thöùc coù theå chaám döùt hay chaêng neáu
khoâng thì sôï haõi seõ maõi keùo daøi ö?
Moät trong nhöõng chöùc naêng cuûa yù thöùc laø laøm vieäc
lieân tuïc. Haàu heát chuùng ta khoâng muoán yù thöùc ngöng nghæ
ñeå chuùng ta khoâng phaûi ñoái dieän vôùi chính mình. Chuùng ta
sôï haõi söï troáng vaéng. Chuùng ta lo sôï phaûi ñoái dieän vôùi noãi
sôï haõi cuûa mình.
Noùi thaät ra thì baïn hoaøn toaøn coù theå bieát ñöôïc noãi
sôï haõi cuûa mình nhöng trong thaâm taâm baïn coù bieát noù
khoâng? Vaø taïi sao baïn laïi ñang tìm kieám nhöõng sôï haõi
tieàm taøng ñaâu ñaáy? Coù phaûi sôï haõi ñöôïc chia thaønh hai laø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 71
noãi lo sôï thaät teá vaø noãi sôï haõi trong tieàm thöùc? Ñaây laø moät
caâu hoûi raát quan troïng. Nhöõng chuyeân gia, nhaø taâm lyù,
hay nhaø phaân tích chia sôï haõi laøm hai laø sôï haõi beân ngoaøi
vaø sôï haõi beân trong, nhöng neáu baïn nghe theo nhöõng gì
maø nhaø taâm lyù hoïc phaân tích hay nhöõng gì toâi noùi, thì baïn
ñang hieåu veà nhöõng hoïc thuyeát, nhöõng giaùo ñieàu hay
nhöõng kieán thöùc, maø baïn khoâng thaät söï hieåu laáy chính
mình. Baïn khoâng theå hieåu chính mình maø döïa theo moät
trieát thuyeát naøo duø laø cuûa Freud hay Jung, hay cuûa toâi
chaúng haïn. Lyù thuyeát cuûa keû khaùc chaúng coù yù nghóa gì caû.
Chính baïn phaûi töï hoûi chính mình coù phaûi noãi sôï haõi hieän
höõu beân ngoaøi cuõng nhö beân trong khoâng? Hoaëc coù phaûi
chuùng ta töï moâ phoûng noãi sôï haõi ra thaønh nhieàu thöù khaùc
nhau? Loøng ham muoán chæ coù moät, vaø chæ duy nhaát moät söï
ham muoán. Baïn ham muoán. Ñoái töôïng cuûa ham muoán coù
theå thay ñoåi nhöng loøng ham muoán thì khoâng khaùc. Vaø sôï
haõi cuõng gioáng nhö vaäy. Baïn coù theå sôï haõi nhieàu thöù
nhöng chæ coù moät söï lo sôï.
Khi baïn nhaän ra raèng sôï haõi khoâng heà bò chia cheõ
baïn seõ thaáy raèng baïn ñaõ daäp taét ñöôïc nhöõng trôû ngaïi beân
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 72
ngoaøi nhö theá baïn ñaõ thoaùt khoûi nhöõng nhaø taâm lyù hoïc,
phaân taâm hoïc. Khi baïn nhaän thöùc ñöôïc raèng sôï haõi chæ coù
moät nhöng bieåu hieän thì baèng nhieàu caùch vaø khi baïn thaáy
ñöôïc giaây phuùt aáy vaø khoâng heà coù ñoái töôïng taùc ñoäng ñeán
thôøi gian, khi aáy baïn ñang ñoái maët vôùi moät caâu hoûi lôùn:
laøm sao baïn coù theå quaùn saùt nhö theá maø khoâng heà coù söï
ngöng nghæ cuûa taâm thöùc?
Chæ coù duy nhaát moät noãi sôï haõi, nhöng laøm sao taâm
coù theå suy nghó troïn veïn toaøn caû nhöõng hình töôùng naøy?
Noù coù theå chaêng? Chuùng ta soáng moät cuoäc soáng vôùi nhieàu
maõng rieâng bieät, vaø chuùng ta coù theå nhìn thaáy ñöôïc toaøn
boä dieãn tieán cuûa töøng tö duy khoâng? Toaøn boä tieán trình tö
duy maùy moùc seõ ñöôïc phaù vôõ ra töøng maõnh nhoû: toâi yeâu
baïn vaø toâi gheùt baïn; baïn laø keû thuø cuûa toâi, anh laø baïn cuûa
toâi; phong caùch cuaû toâi, coâng vieäc cuûa toâi, vò trí cuaû toâi,
danh tieáng cuûa toâi, vôï con toâi, ñaát nöôùc toâi, quoác gia baïn,
thöôïng ñeá cuûa toâi, thöôïng ñeá cuûa anh – taát caû nhöõng gì
treân ñaây laø nhöõng maõnh vuïn cuûa tö duy. Vaø nhöõng tö duy
naøy nhìn vaøo toaøn boä tình traïng cuûa noãi sôï haõi, hoaëc coá
gaéng quan saùt noù, vaø giaûm thieåu nhöõng maõnh vôõ cuûa tö
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 73
duy veà chuùng. Do ñoù chuùng ta coù theå thaáy raèng taâm coù
theå nhìn thaúng vaøo sôï haõi chæ khi naøo khoâng coù söï can
thieäp cuûa yù thöùc.
Baïn coù theå ñoái dieän sôï haõi maø khoâng heà coù moät
bình phaåm hay giaûi thích baèng nhöõng kieán thöùc maø baïn
tích luyõ ñöôïc hay khoâng? Neáu baïn khoâng theå, khi aáy
nhöõng gì baïn quan saùt chæ thuoäc veà quaù khöù, khoâng phaûi
laø sôï haõi; neáu baïn coù theå, thì baïn ñang ñoái dieän vôùi sôï haõi
laàn ñaàu tieân maø khoâng coù söï can thieäp cuûa quaù khöù.
Baïn chæ coù theå quan saùt khi taâm baïn thaät söï yeân
laëng, cuõng nhö baïn ñang laéng nghe ai ñoù ñang noùi chæ khi
taâm baïn vaéng laëng, tieáp tuïc cuoäc ñoái thoaïi vôùi chính
nhöõng vaán ñeà vaø noãi lo laéng cuûa chính baïn. Baèng caùch aáy
baïn coù theå quan saùt noãi sôï haõi cuûa baïn maø khoâng heà tìm
caùch thaùo gôû chuùng, khoâng mang ñeán söï choáng ñôõ – thaät
söï quan saùt noù vaø khoâng coá gaéng troán traùnh. Khi baïn noùi:
‘Toâi phaûi kieåm soaùt noù, toâi phaûi loaïi tröø noù; toâi phaûi hieåu
noù’, laø baïn ñang coá gaéng troán traùnh noù.
Baïn coù theå ngaém nhìn moät ñaùm maây hay moät boùng
caây ñang soi boùng trong doøng nöôùc vôùi moät taâm hoàn thaät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 74
thanh thaûng bôûi vì nhöõng thöù naøy khoâng heà quan troïng ñoái
vôùi baïn, nhöng khi baïn nhìn vaøo chính mình thì raát khoù
khaên vì coù quaù nhieàu ñoøi hoûi thöïc tieån, vaø phaûn öùng quaù
nhanh. Vì theá khi baïn tröïc tieáp ñoái dieän vôùi nhöõng noãi sôï
haõi cuûa ñau khoå, coâ ñoäc, hay ganh tî, hay baát cöù nhöõng
suy nghó xaáu xa trong taâm baïn, baïn coù theå quan saùt noù
moät caùch hoaøn toaøn ñeán noãi taâm cuûa baïn ñuû yeân tònh ñeå
nhìn thaáy noù khoâng?
Coù theå caùi taâm laõnh hoäi ñöôïc söï sôï haõi vaø taát caû
nhöõng hình thöùc sôï haõi khaùc – laõnh hoäi toaøn boä sôï haõi,
chöù khoâng phaûi baïn sôï caùi gì? Neáu baïn chæ nhìn moät caùch
chi tieát hay coá gaéng giaûi quyeát noãi lo sôï cuûa baïn daàn daàn,
baïn seõ khoâng bao giôø ñaït ñöôïc maáu choát cuûa vaán ñeà ñoù laø
vieäc phaûi hoïc caùch soáng vôùi nhöõng noãi sôï haõi.
Soáng trong tình traïng lo sôï ñoøi hoûi phaûi coù moät caùi
taâm vaø taám loøng cöïc kyø thoâng minh, vaø ñöôïc nhö theá baïn
seõ soáng maø khoâng heà sôï haõi. Neáu nhö baïn bieát quaùn saùt
vaø bieát soáng vôùi noù – vaø ñieàu naøy khoâng xaõy ra thöôøng
tröïc, noù coù theå chæ trong khoaûnh khaéc ñeå baïn coù theå caûm
nhaän ñöôïc nguoàn goác cuûa sôï haõi – neáu baïn hoaøn toaøn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 75
soáng vôùi noù, chaéc chaén baïn seõ hoûi: ‘Ai laø ngöôøi hoaøn toaøn
soáng vôùi nhöõng noãi sôï haõi?’ Ai ñang quan saùt nhöõng noãi lo
sôï, quan saùt noù vôùi taát caû nhöõng chuyeån bieán cuõng nhö coù
theå bieát ñöôïc nguoàn goác cuûa noãi lo sôï? Coù phaûi ngöôøi
quaùn saùt laø moät thöïc theå cheát, moät tình traïng khoâng
chuyeån ñoäng, ngöôøi ñaõ tích luyõ nhöõng kieán thöùc, thoâng tin
veà chính baûn thaân mình, vaø coù phaûi ñoù laø moät thöù ñaõ cheát
ñang coá gaéng soáng vôùi nhöõng noãi lo sôï? Ngöôøi quaùn saùt
quaù khöù coù phaûi laø moät thöïc theå ñang soáng khoâng? Caâu
traû lôøi cuûa baïn laø gì? Baïn ñöøng traû lôøi toâi, haõy traû lôøi
chính baïn. Baïn coù phaûi laø ngöôøi ñang quan saùt khoâng, moät
thöïc theå cheát ñang theo doõi moät thöïc taïi soáng hay khoâng?
Bôûi vì ngöôøi quan saùt hieän höõu hai traïng thaùi.
Ngöôøi quan saùt laø moät giaùm thò khoâng caàn phaûi lo
sôï; ngöôøi quan saùt laø moät taäp hôïp toaøn boä nhöõng kinh
nghieäm veà sôï haõi. Vì theá ngöôøi quan saùt thì taùch rôøi khoûi
caùi maø anh ta goïi laø sôï haõi; coù moät khoaûng caùch giöõa hoï;
anh ta luoân muoán vöôït ra khoûi noù hay troán chaïy khoûi noù
vaø do ñoù ñaây goïi laø moät cuoäc chieán giöõa anh ta vaø noãi sôï
haõi – traän chieán nhö theá laøm tieâu hao naêng löôïng.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 76
Khi baïn theo doõi, baïn nhaän ra raèng ngöôøi quan saùt
chæ laø taäp hôïp cuûa moät môù kieán thöùc, kinh nghieäm maø
khoâng coù gì laø chaéc chaén caû, ngöôïc laïi noãi sôï haõi thì thaät
vaø baïn ñang coá hieåu ñöôïc söï thaät baèng moät caùch traùi
ngöôïc, taát nhieân laø baïn seõ khoâng thöïc hieän ñöôïc. Nhöng
thaät ra thì coù phaûi ngöôøi quan saùt noùi raèng: ‘Toâi lo sôï’ hay
baát cöù ñieàu gì khaùc ñöôïc quaùn saùt ñeàu mang laïi sôï haõi?
Ngöôøi quan saùt sôï haõi vaø khi aáy anh ta nhaän ra raèng
khoâng caàn phaûi tieâu hao naêng löôïng ñeå loaïi tröø nhöõng lo
sôï, vaø khi aáy khoâng heà coù khoâng gian vaø thôøi gian giöõa
ngöôøi vaø ñoái töôïng sôï haõi. Khi aáy baïn nhaän ra raèng baïn seõ
laø moät phaàn cuûa sôï haõi, khoâng heà coù taùch bieät – ñoù laø baïn
ñang lo sôï – khi aáy baïn khoâng theå laøm ñöôïc baát cöù ñieàu gì
caû; khi ñoù sôï haõi seõ tan bieán, vaø chaám döùt.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 77
VI
Baïo löïc – Saân haän – Bình phaåm – Lyù töôûng vaø Thöïc teá
Sôï haõi, haïnh phuùc, ñau khoå, yù thöùc vaø baïo löïc taát
caû ñeàu lieân heä vôùi nhau. Haàu heát chuùng ta tìm kieám haïnh
phuùc baèng baïo löïc, khoâng thích moät ai ñoù, gheùt moät soá
chuûng toäc, coù nhöõng tö töôûng choáng ñoái vôùi ngöôøi khaùc.
Nhöng moät caùi taâm khoâng heà coù baïo löïc thì haïnh phuùc
hoaøn toaøn khaùc haún vôùi nieàm vui cuûa baïo löïc, cuûa xung
ñoät, cuûa haän thuø vaø sôï haõi.
Chuùng ta coù theå loaïi tröø taän goác reã cuûa baïo löïc ñeå
ñöôïc hoaøn toaøn töï do hay khoâng? Neáu khoâng chuùng ta seõ
maõi maõi soáng trong söï tranh daønh vôùi keû khaùc. Neáu ñoù laø
phong caùch soáng baïn muoán – vaø cho raèng ñoù laø caùch maø
haàu heát moïi ngöôøi ñang laøm thì baïn haõy tieáp tuïc; neáu baïn
noùi: ‘OÀ! Toâi xin loãi, baïo löïc seõ khoâng bao giôø chaám döùt’,
khi aáy baïn vaø toâi khoâng caàn phaûi giao tieáp, baïn ñaõ ngaên
chaën chính mình; nhöng neáu nhö baïn noùi coù leõ coù moät
phong caùch soáng khaùc, khi aáy baïn coù theå tieáp tuïc giao tieáp
vôùi ngöôøi khaùc.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 78
Chuùng ta thöû xem laïi, trong soá chuùng ta ai coù theå
giao tieáp, chuùng ta coù theå chaám döùt taát caû nhöõng baïo löïc
trong chuùng ta vaø vaãn soáng trong theá giôùi ñoäc aùc naøy
khoâng? Toâi nghó laø chuùng ta coù theå. Toâi khoâng heà muoán
coù nhöõng hôi thôû ñaày thuø haän, ganh gheùt, lo laéng hay sôï
haõi trong toâi. Toâi muoán soáng moät cuoäc soáng hoaø bình.
Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø toâi muoán cheát ñi. Toâi muoán
soáng treân traùi ñaát tuyeät vôøi, xinh ñeïp naøy. Toâi muoán ñöôïc
ngaém nhìn caây coái, hoa laù, nhöõng doøng soâng, nhöõng caùnh
ñoàng coû, phuï nöõ, vaø treû em, vaø taát caû cuøng soáng vôùi toâi,
vôùi cuoäc ñôøi trong hoaø bình. Toâi coù theå laøm ñöôïc ñieàu gì?
Neáu nhö chuùng ta bieát ñoái dieän vôùi nhöõng baïo löïc,
nhöõng khuûng hoaûng, chieán tranh, nhöõng maâu thuaãn giöõa
caùc quoác gia, nhöõng xung ñoät veà giai caáp khoâng nhöõng chæ
chæ hình thöùc beân ngoaøi cuûa xaõ hoäi maø chuùng ta phaûi bieát
thaáy noù töø beân trong cuûa moãi chuùng ta, thì coù leõ chuùng ta
coù theå vöôït qua ñöôïc chuùng.
Ñaây laø moät vaán ñeà khaù phöùc taïp. Traõi qua nhieàu
theá kyû con ngöôøi vaãn ñaùnh nhau. Toân giaùo cuõng ñaõ coá
gaéng thuyeát phuïc nhöng vaãn khoâng thaønh coâng. Vì theá
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 79
chuùng ta seõ ñaët ra moät caâu hoûi, ít ra laø ñoái vôùi toâi, chuùng
ta phaûi neân nghieâm tuùc vôùi nhöõng vaán ñeà naøy, bôûi vì
chuùng seõ daãn chuùng ta ñeán nhöõng laõnh vöïc khaùc, nhöng
chuùng ta chæ muoán ñuøa giôõn vôùi chuùng, chuùng ta seõ chaúng
bao giôø thaønh coâng.
Coù theå baïn nghó raèng baïn ñaõ thaät söï nghieâm tuùc
trong vaán ñeà naøy nhöng trong khi ñoù thì coù quaù nhieàu
ngöôøi khoâng quan taâm, thì coù caàn thieát cho baïn phaûi laøm
moät ñieàu gì ñoù hay khoâng? Toâi khoâng quan taâm ñeán vaán
ñeà moïi ngöôøi coù nghieâm tuùc vôùi vaán ñeà naøy hay khoâng.
Chæ caàn toâi thaät söï nghieâm tuùc, theá laø ñuû. Toâi khoâng phaûi
laø ngöôøi quaûn gia cuûa baïn. Toâi laø chính toâi, laø moät con
ngöôøi, coù nhöõng quan taâm veà caâu hoûi treân vaø toâi thaáy
trong toâi khoâng heà coù baïo löïc nhöng toâi khoâng theå baûo
baïn, baûo nhöõng ngöôøi khaùc ‘ñöøng baïo löïc’. ñieàu naøy voâ
nghóa, tröø phi baïn thaät söï muoán laøm. Vì theá neáu nhö baïn
thaät söï muoán hieåu veà vaán ñeà naøy chuùng ta haõy cuøng nhau
tieáp tuïc khaùm phaù chuùng.
Coù phaûi baïo löïc xaõy ra chung quanh chuùng ta? Baïn
coù moät giaûi quyeát nhöõng hieän töôïng naøy nhö laø moät vaán
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 80
ñeà beân ngoaøi cuûa xaõ hoäi hay baïn ñang töï hoûi coù phaûi
chính noù ñang xaõy ra beân trong cuûa chính baïn? Neáu baïn
khoâng heà coù baïo löïc thì caâu hoûi seõ laø: ‘Laøm sao toâi coù theå
soáng trong moät xaõ hoäi ñaày thuø haän, baïo löïc, tham lam, ñoäc
aùc naøy? Toâi seõ khoâng bò huyû dieät chöù? Ñoù laø caâu hoûi
khoâng theå traùnh ñöôïc vaø caâu traû lôøi seõ luùc naøo cuõng gioáng
nhau. Khi baïn ñaët moät caâu hoûi nhö theá, theo toâi baïn khoâng
heà soáng trong an bình. Baïn soáng an laïc, baïn seõ khoâng heà
coù baát cöù moät raéc roái naøo caû. Baïn coù theå bò ôû tuø bôûi vì baïn
khoâng gia nhaäp quaân ñoäi hoaëc baïn coù theà bò xöû baén bôûi vì
baïn töø choái ñaùnh nhau – nhöng ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà;
baïn seõ bò baén, thaät khoù coù theå hieåu ñöôïc ñieàu naøy.
Chuùng ta ñang coá gaéng ñeå tìm hieåu veà baïo löïc nhö
laø moät thöïc teá chöù khoâng phaûi laø moät lyù thuyeát, bôûi vì noù
hieän höõu trong con ngöôøi vaø con ngöôøi laø chính chuùng ta.
Vaø muoán ñi vaøo vaán ñeà naøy toâi phaûi hoaøn toaøn thaúng
thaén, côûi môû. Toâi chæ caàn baøy toû vôùi chính toâi maø khoâng
caàn phaûi baøy toû vôùi baïn bôûi vì baïn coù theå chaúng quan taâm
– nhöng toâi phaûi ôû trong tình traïng chuaån bò quaùn saùt taát
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 81
caû söï vaät nhö thaät cho ñeán keát thuùc vaø khoâng heà coù ñieåm
xuaát phaùt vaø noùi raèng toâi seõ khoâng ñi xa hôn nöõa.
Baây giôø roõ raøng toâi laø moät ngöôøi baïo löïc. Toâi ñaõ
töøng traõi qua nhöõng côn giaän döõ, nhöõng nhu caàu veà tình
duïc, saân haän taïo neân nhöõng chia reõ, ganh gheùt vaø vaân
vaân. Toâi ñaõ traõi qua nhöõng vaán ñeà treân, toâi hieåu raát roõ, vaø
toâi noùi raèng ‘Toâi muoán hieåu roõ toaøn boä vaán ñeà naøy khoâng
phaûi chæ laø moät phaàn cuûa noù nhö nhöõng phaàn cuûa moät
cuoäc chieán tranh, maø ñaây laø moät cuoäc chieán cuûa con ngöôøi
cuõng nhö cuûa taát caû loaøi ñoäng vaät vaø toâi chính laø moät phaàn
trong ñoù’.
Baïo löïc khoâng phaûi chæ laø gieát maïng soáng cuûa keû
khaùc. Khi chuùng ta noùi moät caâu noùi aùc ñoäc, khi chuùng ta
coù nhöõng cöû chæ khieám nhaõ vôùi moät ai ñoù, khi chuùng ta
thöøa lònh chæ vì noãi sôï haõi. Vì theá baïo löïc khoâng phaûi chæ
laø söï huyû dieät mang danh nghóa cuûa thöôïng ñeá, cuûa moät
xaõ hoäi hay cuûa quoác gia naøo. Baïo löïc raát tinh teá vaø saâu xa
hôn nhieàu, vaø chuùng ta caàn phaûi tìm hieåu nhieàu hôn veà noù.
Khi baïn töï xöng mình laø moät ngöôøi AÁn Ñoä hay moät
ngöôøi theo ñaïo Hoài giaùo hay Thieân chuùa giaùo hay laø moät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 82
ngöôøi AÂu chaâu, hay baát cöù caùi gì khaùc, baïn laø moät ngöôøi
quaù khích. Baïn coù thaáy vì sao nhö theá hay khoâng? Bôûi vì
baïn ñang taùch baïn ra khoûi coäng ñoàng. Khi baïn taùch chính
baïn baèng toân giaùo, baèng quoác tòch hay truyeàn thoáng, taát caû
ñeàu mang ñeán baïo löïc. vì theá moät ngöôøi muoán hieåu ñöôïc
baïo löïc thì khoâng vöôùng maéc mình thuoäc moät quoác gia
naøo, baát kyø toân giaùo naøo, moät ñaûng phaùi chính trò naøo; thì
ngöôøi ñoù seõ hieåu ñöôïc toaøn boä nhaân loaïi.
Coù hai höôùng tö duy veà baïo löïc, moät soá cho raèng:
‘baïo löïc phaùt sinh do con ngöôøi’ vaø moät soá khaùc thì cho
raèng: ‘baïo löïc laø keát quaû töø nhöõng nguyeân nhaân vaên hoaù,
xaõ hoäi maø chuùng ta ñang soáng’. Chuùng ta khoâng quan taâm
ñeán caû hai – noù chaúng quan troïng. Ñieàu quan troïng laø
chuùng ta ñang baïo löïc, maø khoâng phaûi laø lyù do naøo khaùc.
Moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa baïo löïc laø söï saân
haän. Khi vôï hay em gaùi toâi bò taán coâng toâi noùi raèng toâi raát
giaän döõ, khi quoác gia toâi bò taán coâng, khi tö töôûng toâi,
phong caùch soáng cuûa toâi bò xuùc phaïm toâi seõ noåi giaän. Toâi
cuõng noåi giaän khi nhöõng thoùi quen hay nhöõng yù kieán cuûa
mình bò xuùc phaïm. Khi baïn daãm leân chaân toâi hay baïn laêng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 83
nhuïc toâi seõ noãi giaän, hay neáu nhö baïn taùn tænh vôï toâi toâi seõ
noãi côn ghen vaø söï ghen tî naøy laø chính ñaùng bôûi vì coâ aáy
laø vôï toâi. Vaø taát caû söï noùng giaän naøy ñöôïc chaáp nhaän. Vaø
chieán ñaáu ñeå baûo veä ñaát nöôùc cuõng ñöôïc cho laø hôïp lyù. Vì
theá khi chuùng ta noùi ñeán saân haän, thì ñoù laø moät phaàn cuûa
baïo löïc, chuùng ta coù nhìn thaúng vaøo söï noùng giaän moät
caùch thaúng thaéng, söï noùng giaän voâ lyù döïa vaøo söï thieân vò
hay khaùch quan cuûa chuùng ta hay chuùng ta chæ duy nhaát
nhìn vaøo söï noùng giaän? Coù phaûi coù moät söï noùng giaän
chính ñaùng? Hay chæ coù söï noùng giaän? Khoâng heà coù moät
taùc ñoäng toát hay xaáu, chæ laø taùc ñoäng, vaø khi baïn bò taùc
ñoäng bôûi moät nguyeân nhaân naøo ñoù vaø ñieàu ñoù khoâng phuø
hôïp vôùi toâi, toâi goïi ñoù laø nhöõng taùc ñoäng xaáu.
Hieän taïi baïn ñang baûo veä gia ñình baïn, ñaát nöôùc
baïn, vì maøu côø saéc aùo, vì toân giaùo, tö töôûng, nhöõng thöù maø
baïn baét buoäc phaûi sôû höõu, taát caû nhöõng ñieàu naøy ñöa baïn
ñeán saân haän. Vì theá baïn quaùn saùt söï saân haän maø khoâng coù
moät giaûi thích, caân nhaéc hay noùi raèng: ‘Toâi phaûi baûo veä
nhöõng gì cuûa toâi’, hay ‘Toâi coù quyeàn saân haän’, hay taò sao
laïi khoâng saân haän? Baïn coù theå quaùn saùt saân haän nhö thöû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 84
moät caùi gì khaùc khoâng? Baïn coù theå quaùn saùt noù moät caùch
khaùch quan maø khoâng heà coù söï khen cheâ, bình phaåm hay
khoâng?
Toâi coù theå nhìn baïn neáu nhö toâi töông phaûn vôùi
baïn hay neáu toâi ñang nghó baïn laø moät ngöôøi tuyeät vôøi hay
khoâng? Toâi coù theå nhìn baïn chæ khi toâi nhìn nhìn baïn vôùi
söï quan taâm vaø trong söï quan taâm naøy khoâng heà coù söï ñoái
nghòch. Baây giôø toâi coù theå nhìn söï saân haän baèng caùch naøy,
baèng caùch naøy toâi khoâng heà coù söï ñoái khaùng naøo, toâi ñang
quan saùt moät hieän töôïng tuyeät vôøi maø khoâng coù baát cöù
moät haønh ñoäng naøo.
Thaät laø khoù khi quaùn saùt saân haän moät caùch thaûn
nhieân bôûi vì noù chính laø moät phaàn cuûa toâi, nhöng ñoù laø taát
caû nhöõng gì toâi ñang coá gaéng thöïc hieän. Toâi ñang hieän
höõu ôû ñaây vaø toâi laø moät ngöôøi baïo löïc, cho duø toâi laø ngöôøi
da ñen hay da traéng. Toâi khoâng quan taâm ñeán toâi laø gì, söï
baïo löïc naøy hay baát kyø moät xaõ hoäi naøo ñaõ saûn sanh ra toâi;
taát caû nhöõng gì toâi quan taâm laø laø theá naøo ñeå hoaøn toaøn töï
do khoûi nhöõng khoûi nhöõng raøng buoäc treân. Thoaùt ra khoûi
nhöõng baïo löïc laø taát caû ñoái vôùi toâi. Ñieàu naøy ñoái vôùi toâi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 85
coøn quan troïng hôn caû vaán ñeà tình duïc, aên uoáng, ñòa vò bôûi
vì ñieàu naøy luoân laøm toâi khoù chòu. Noù ñang huyû dieät toâi vaø
huyû dieät caû theá giôùi, vaø toâi thaät söï muoán hieåu noù, toâi
muoán vöôït ra khoûi noù. Toâi caûm thaáy coù phaàn traùch nhieäm
ñoái vôùi söï saân haän vaø baïo löïc naøy vôùi cuoäc ñôøi. Toâi caûm
thaáy coù traùch nhieäm – ñaây khoâng phaûi chæ laø lôøi noùi suoâng
– vaø toâi töï nhuû raèng: ‘Toâi coù theå laøm baát cöù ñieàu gì neáu
nhö toâi vöôït ra khoûi söï saân haän cuûa mình, vöôït ra khoûi yù
nghó quoác gia mình’. Vaø caûm giaùc coù ñöôïc naøy laø toâi hieåu
roõ ñöôïc nhöõng baïo löïc trong chính toâi ñaõ mang ñeán nhöõng
luoàng sinh khí vaø tham voïng khaùm phaù.
Nhöng vöôït ra khoûi baïo löïc toâi khoâng theå ngaên caûn
noù, toâi khoâng theå töø choái noù, toâi khoâng theå noùi ‘OÀ, noù laø
moät phaàn cuûa toâi, vaø chæ coù theá thoâi’ hay ‘ Toâi khoâng caàn
noù’. Toâi phaûi nhìn thaúng vaøo noù, toâi khoâng phaûi xem xeùt
noù, toâi phaûi thaân thieän vôùi noù vaø toâi khoâng theå thaân thieän
vôùi noù neáu nhö cöù pheâ bình vaø chæ trích. Do ñoù, toâi noùi laø
haõy döøng laïi söï pheâ bìn h vaø chæ trích.
Baây giôø neáu baïn muoán döøng baïo löïc, neáu nhö baïn
muoán ngaên chaën nhöõng cuoäc chieán tranh, baïn phaûi söû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 86
duïng bao nhieâu naêng löïc cho vieäc naøy? Ñoái vôùi baïn coù
quan troïng khoâng khi nhöõng ñöùa con cuõa baïn ñang bò gieát,
hay nhöõng ñöùa con cuûa baïn ñang ôû trong quaân nguõ, nôi
maø chuùng ñang bò baét naït vaø bò taøn saùt? Baïn khoâng quan
taâm hay sao? Trôøi ôi, neáu nhö taát caû ñieàu naøy khoâng laøm
baïn quan taâm, thì coøn ñieàu gì khaùc hôn nöõa chöù! Keø keø
giöõ taøi saûn cuûa baïn? Coù ñöôïc thôøi gian eâm aû? Hay söû duïng
ma tuyù? Baïn coù thaáy nhöõng xung ñoät trong baïn ñang huyû
dieät con caùi cuûa mình hay khoâng? Hay baïn chæ thaáy chæ laø
moät vaøi traùi ngöôïc?
Ñöôïc, neáu baïn quan taâm, chuù yù vaøo vôùi taát caû ttraùi
tim cuûa baïn ñeå khaùm phaù chuùng. Ñöøng ngoài xuoáng vaø noùi
‘OÀ, haõy noùi vôùi chuùng toâi veà chuùng’. Toâi chæ cho baïn raèng
baïn khoâng theå quan saùt söï saân haän hay baïo löïc vôùi nhaõn
quan cuûa baïn, baïn khoâng theå pheâ bình hay chæ trích vaø
neáu nhö baïo löïc naøy khoâng phaûi laø vaán ñeà noùng boûng ñoái
vôùi baïn, baïn khoâng theå thoaùt ra khoûi noù. Vì theá tröôùc tieân
laø baïn phaûi hoïc, baïn phaûi hoïc caùch laøm theá naøo ñeå quan
saùt söï saân haän, laøm sao ñeå nhìn choàng baïn, vôï baïn, con
caùi baïn; baïn phaûi laéng nghe nhöõng chính trò gia, baïn phaûi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 87
hoïc taïi sao mình laïi khoâng coù ñöôïc caùi nhìn khaùch quan,
taïi sao baïn laïi cöù pheâ bình hay chæ trích. Baïn phaûi bieát
raèng baïn pheâ bình hay chæ trích bôûi vì ñoù laø moät phaàn cuûa
xaõ hoäi maø baïn ñang soáng, tuyø thuoäc vaøo tình traïng cuûa
baïn, baïn laø ngöôøi Ñöùc hay ngöôøi AÁn, ngöôøi da ñen hay
ngöôøi Myõ da traéng hay baát cöù ñieàu gì ngaãu nhieân ñeán vôùi
baïn vôùi taát caû taâm aùm ñoän ñaõ khieán nhöõng ñieàu naøy phaùt
sanh. Phaûi hoïc hoûi, khaùm phaù nhöõng ñieàu neàn taûng thì baïn
seõ coù khaû naêng tieán xa hôn. Neáu baïn coù moät coâng cuï laïc
haäu, baïn khoâng theå tieán xa ñöôïc. Vì theá nhöõng gì maø
chuùng ta phaûi laøm laø goït duõa coâng cuï, ñoù chính laø goït duõa
taâm - caùi taâm aùm ñoän bò che khuaát bôûi nhöõng bình phaåm
vaø khen cheâ. Baïn seõ hieåu thaáu suoát chæ khi naøo taâm baïn
thoâng minh nhanh nheïn vaø cöùng caùp nhö moät vieân kim
cöông.
Thaät chaúng ra gì khi chæ ngoài xuoáng vaø hoûi: ‘Taïi
sao toâi laïi coù moät caùi taâm nhö theá?’. Baïn phaûi caàn noù nhö
baïn caàn thöùc aên ñeå soáng, vaø coù noù baïn seõ nhaän thaáy raèng
nhöõng gì ñaõ laøm cho taâm baïn aùm ñoän vaø ngu xuaån laø
nhöõng tö töôûng coá chaáp ñaõ ñöôïc tích luyõ töø laâu ñôøi vaø ñoù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 88
laø nhöõng bình phaåm, khen cheâ. Neáu nhö taâm baïn loaïi tröø
ñöôïc nhöõng thöù naøy, khi aáy baïn coù theå nhìn, coù theå suy
xeùt, thaáu suoát, vaø coù leõ ñaït ñöôïc traïng thaùi hoaøn toaøn taäp
trung vaøo toaøn boä vaán ñeà.
Vì theá chuùng ta haõy trôû laïi vôùi vaán ñeà chính – coù
phaûi chuùng ta coù theå dieät tröø hoaøn toaøn baïo löïc trong
chuùng ta khoâng? Moät hình thöùc quaù khích khi noùi raèng:
‘Baïn khoâng chòu thay ñoåi thì taïi sao laïi laø toâi?’. Toâi seõ
khoâng laøm ñieàu ñoù. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø moät thöù
maø toâi muoán thuyeát phuïc baïn. Ñoù laø cuoäc soáng cuûa baïn,
khoâng phaûi cuûa toâi. Caùch maø baïn soáng laø cuûa baïn. Toâi töï
hoûi coù phaûi con ngöôøi laø moät sinh vaät soáng coù lyù trí trong
baát kyø moät xaõ hoâi naøo cuõng coù theå loaïi boû nhöõng baïo löïc
chính beân trong cuûa hoï khoâng? Neáu coù theå thì chính quy
trình naøy seõ ñem ñeán moät phong caùch soáng khaùc cho theá
giôùi naøy.
Haàu heát chuùng ta chaáp nhaän söï xung ñoät nhö laø
moät phong caùch soáng. Hai cuoäc chieán tranh ñaãm maùu ñaõ
chaúng daïy cho chuùng ta gì caû ngoaøi vieäc taïo neân nhöõng
ngaên caùch giöõa nhaân loaïi. – ñoù laø – ngaên caùch giöõa baïn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 89
vaø toâi. Nhöng ñoái vôùi caû hai chuùng ta nhöõng ngöôøi mong
muoán loaïi boû baïo löïc, laøm theá naøo ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu
ñoù? Toâi nghó raèng baát cöù ñieàu gì cuõng khoâng deã thaønh ñaït
chæ baèng caùch phaân tích, hay do bôûi chuùng ta hay do moät
ngöôøi chuyeân nghieäp. Chuùng ta coù theå töï söûa ñoåi daàn daàn,
soáng yeân laëng moät chuùt vôùi ít ham muoán, nhöng trong
chính ñieàu naøy noù seõ khoâng cho söï nhaän thöùc hoaøn toaøn.
Nhöng toâi phaûi bieát laøm theá naøo ñeå phaân tích vaø baèng
phöông tieän naøy, trong quaù trình phaân tích taâm cuaû toâi trôû
neân nhanh nheïn phi thöôøng, vaø ñoù chính laø khaû naêng cuûa
söï thoâng minh, cuûa söï taäp trung, vaø cuûa söï nghieâm tuùc, taát
caû nhöõng thöù naøy seõ cho ta toaøn boä tri thöùc. Moät ngöôøi coù
maét thaáy ñöôïc toaøn boä söï vieäc chæ baèng moät caùi nhìn
thoaùng qua; caùi thaáy cuûa maét chæ coù theå chæ khi con ngöôøi
coù theá thaáy ñöôïc moät caùch chi tieát, khi aáy laø böôùc nhaûy
voït.
Ñeå loaïi boû nhöõng baïo löïc trong ta, moät soá trong
chuùng ta ñaõ söû duïng moät khaùi nieäm, moät hoïc thuyeát goïi laø
baát baïo ñoäng, vaø chuùng ta nghó raèng vôùi moät hoïc thuyeát
traùi ngöôïc vôùi baïo löïc chuùng ta coù theå loaïi boû noù – nhöng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 90
chuùng ta khoâng theå. Chuùng ta coù nhöõng yù töôûng khoâng
baèng nhöõng con soá, taát caû nhöõng thaùnh kinh ghi ñaày daãy,
nhöng chuùng ta vaãn baïo löïc – vì theá taïi sao khoâng giaûi
quyeát tröïc tieáp baïo löïc vaø queân ñi nhöõng töø ngöõ khaùc?
Neáu baïn thaät söï muoán hieåu söï thaät baïn phaûi hoaøn toaøn taäp
trung, vôùi taát caû naêng löôïng vaøo noù. Söï taäp trung vaø noå löïc
ñoù bò roái tung leân khi baïn taïo ra moät hö caáu, moät theá giôùi
lyù töôûng. Vì theá coù theå baïn hoaøn toaøn xua ñuoåi lyù töôûng
khoâng? Moät ngöôøi thaät söï nghieâm tuùc, vôùi mong muoán tìm
ra söï thaät laø gì, tình yeâu laø gì, khoâng coù moät khaùi nieäm
chuùt naøo. Anh ta soáng trong traïng thaùi ‘nhö thò’.
Ñeå khaùm phaù ra chính nhöõng baïo löïc trong baïn,
baïn phaûi vöôït qua nhöõng pheâ bình chæ trích, bôûi vì khi baïn
hình thaønh moät yù töôûng ñoái nghòch ñeå chæ trích thì baïn seõ
khoâng theå thaáy noù nhö thaät ñöôïc. Khi baïn noùi baïn khoâng
thích hay gheùt moät ai ñoù vaø ñieàu naøy laø söï thaät thì ñoù cuõng
laø moät ñieàu ñau khoå. Neáu baïn quaùn saùt noù, theå nhaäp hoaøn
toaøn vôùi noù, thì noù seõ khoâng coøn, nhöng neáu baïn noùi: ‘Toâi
khoâng ñöôïc gheùt; toâi phaûi yeâu thöông moïi ngöôøi vôùi taát caû
taám loøng’ khi aáy baïn seõ soáng trong moät theá giôùi ñaày giaû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 91
nhaân, giaû nghóa vôùi cuoäc soáng hai maët. Soáng moät caùch
troïn veïn, soáng trong thöïc taïi laø soáng vôùi nhöõng gì noù ñang
laø, moät thöïc teá maø khoâng heà coù nhöõng thò phi, bình phaåm
hay chæ trích. – baïn hoaøn toaøn hieåu ñieàu naøy ñeán noåi baïn
seõ chaám döùt ñöôïc chuùng. Vaø khi aáy moïi vaán ñeà seõ ñöôïc
thaáy moät caùch roõ raøng vaø seõ ñöôïc giaûi quyeát.
Nhöng baïn coù theå thaáy ñöôïc söï thaät cuûa baïo löïc
moät caùch roõ raøng – nhöõng baïo löïc khoâng haún chæ beân
ngoaøi maø laø beân trong cuûa baïn, coù nghóa laø baïn thaät söï
thoaùt khoûi nhöõng xung ñoät bôûi vì baïn khoâng chaáp nhaän
moät trieát thuyeát naøo ñeå loaïi tröø nhöõng baïo löïc? Ñieàu naøy
ñoøi hoûi thieàn ñònh thaät saâu, khoâng phaûi baèng ngoân töø ñoàng
yù hay khoâng ñoàng yù.
Baïn ñaõ töøng ñoïc raát nhieàu saùch vôû nhöng thaät ra
baïn chaúng hieåu gì caû. Taâm baïn, cuoäc soáng cuûa baïn, toaøn
boä xaõ hoäi maø baïn ñang soáng ñaõ laø nhöõng chöôùng ngaïi
ngaên khoâng cho baïn thaáy ñöôïc söï thaät vaø hoaøn toaøn khoâng
theå thoaùt ra khoûi nhöõng thöù aáy. Baïn noùi: ‘Toâi seõ suy nghó
veà ñieàu aáy; toâi seõ suy nghó laø coù theå thoaùt khoûi nhöõng baïo
löïc ñöôïc hay khoâng. Toâi seõ coá gaéng thoaùt ra khoûi.’ ‘Toâi seõ
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 92
coá gaéng’ ñoù laø moät caâu trong nhöõng caâu noùi toài teä nhaát.
Hoaøn toaøn khoâng coù söï coá gaéng hay noå löïc. hoaëc laø baïn
haønh ñoäng hoaëc laø khoâng. Baïn ñang laõng phí thôøi gian
trong khi ngoâi nhaø ñang chaùy. Ngoâi nhaø buøng chaùy laø do
nhöõng baïo löïc xaõy ra trong baïn vaø treân khaép theá giôùi vaø
baïn noùi: ‘Haõy ñeå toâi suy nghó veà ñieàu aáy’. Phöông phaùp
naøo toát nhaát ñeå baïn daäp taét ngoïn löûa?’ khi nhaø baïn chaùy,
baïn coù caàn phaûi tranh caûi veà maøu toùc cuûa ngöôøi lính cöùu
hoaû hay khoâng?
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 93
VII
Moái quan heä – Xung ñoät‐xaõ hoäi – Ngheøo ñoùi – Ma tuyù
– So saùnh – Ham muoán – Lyù töôûng – Ñaïo ñöùc giaû
Chaám döùt baïo löïc, vieäc maø chuùng ta ñang quan
taâm, khoâng caàn thieát phaûi coù moät caùi taâm hoaø bình vôùi
chính noù maø phaûi caàn thaân thieän, hoaø bình vôùi taát caû
nhöõng moái quan heä.
Moái quan heä giöõa ngöôøi vaø ngöôøi döïa treân caên baûn
cuûa yù töôûng. Trong taát caû nhöõng moái quan heä cuûa chuùng
ta, moãi chuùng ta xaây döïng rieâng cho mình moät yù töôûng veà
ngöôøi khaùc vaø hai yù töôûng naøy coù quan heä vôùi nhau,
khoâng haún laø chæ giöõa con ngöôøi vôùi nhau. Ngöôøi coù moät
quan nieäm veà choàng mình – coù leõ ñaây laø ñieàu hoaøn toaøn
khoâng coù chuû yù nhöng noù vaãn hieän höõu – vaø ngöôøi choàng
cuõng coù nhöõng suy nghó veà vôï mình. Chuùng ta cuõng tö duy
veà quoác gia cuûa mình vaø veà chính mình, vaø chuùng ta luoân
coá gaéng laøm maïnh theâm nhöõng yù töôûng aáy baèng caùch
theâm vaøo caøng nhieàu yù töôûng khaùc. Vaø chính nhöõng yù
töôûng naøy taïo neân nhöõng moái quan heä. Moái quan heä thaät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 94
söï giöõa nhaân loaïi hoaøn toaøn chaám döùt khi chuùng ta hình
thaønh neân nhöõng yù töôûng.
Moái quan heä döïa treân nhöõng quan nieäm coù theå
chaúng bao giôø mang laïi hoaø bình bôûi vì nhöõng yù töôûng laø
töôûng töôïng vaø chuùng ta khoâng theå soáng moät caùch tröøu
töôïng. Nhöng ñoù laø nhöõng gì maø chuùng ta ñang laøm: soáng
vôùi nhöõng yù töôûng, nhöõng trieát thuyeát, nhöõng hình töôïng,
nhöõng khaùi nieäm maø chính chuùng ta ñaõ töï taïo ra cho chính
mình vaø cho ngöôøi khaùc vaø taát caû nhöõng thöù naøy hoaøn
toaøn giaû taïo. Taát caû nhöõng quan heä cuûa chuùng ta cho duø
ñoù laø taøi saûn, tö duy hay con ngöôøi taát caû ñeàu döïa treân tö
duy coá höõu naøy, vaø do ñoù luoân luoân xaõy ra xung ñoät.
Taïi sao chuùng ta khoâng theå hoaø bình vôùi chính
chuùng ta vaø vôùi taát caû moïi ngöôøi? Xeùt cho cuøng, cuoäc
soáng laø söï vaän ñoäng cuûa nhöõng moái quan heä, neáu khoâng
seõ khoâng coù cuoäc soáng, vaø neáu cuoäc soáng aáy döïa treân söï
tröøu töôïng, moät khaùi nieäm, hay moät giaû thuyeát, thì cuoäc
soáng tröøu töôïng aáy chaéc chaén chæ mang laïi chieán tranh. Vì
theá con ngöôøi coù theå soáng moät cuoäc soáng noäi taâm maø
khoâng heà vöôùng baát cöù moät hình thöùc naøo cuûa cöôõng böùc,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 95
giaû taïo, ñaøn aùp? Con ngöôøi coù theå mang laïi nhöõng traät töï
nhö theá cho mình moät chaát lieäu soáng khoâng bò goø boù bôûi
nhöõng tö duy – moät cuoäc soáng thanh thaûn noäi taâm khoâng
heà vöôùng baän bôûi thôøi gian – khoâng soáng trong moät theá
giôùi tröøu töôïng maø soáng ngay trong cuoäc soáng haøng ngaøy
ôû gia ñình vaø ôû trong coâng sôû hay khoâng?
Toâi nghó chuùng ta neân caån thaän vôùi caâu hoûi naøy bôûi
khoâng baát cöù tö töôûng naøo cuûa chuùng ta ñeàu mang ñaày
nhöõng maâu thuaån. Trong taát caû nhöõng moái quan heä cuûa
chuùng ta, cho duø laø vôùi ngöôøi thaân nhaát hay vôùi moät ngöôøi
haøng xoùm hay vôùi xaõ hoäi, xung ñoät naøy ñeàu hieän höõu –
xung ñoät veà chính kieán, tö töôûng, giai caáp. Quan saùt chuùng
ta vaø nhöõng moái lieân heä vôùi xaõ hoäi, chuùng ta thaáy raèng
ñaày daãy nhöõng maâu thuaãn – xung ñoät duø lôùn hay nhoû cuõng
ñeàu mang laïi nhöõng keát quûa tai haïi.
Con ngöôøi chaáp nhaän xung ñoät nhö laø moät vieäc
bình thöôøng trong cuoäc soáng haøng ngaøy bôûi vì con ngöôøi
chaáp nhaän nhöõng caïnh tranh, tham lam, ñoá kî, chieán tranh
nhö laø moät phong caùch soáng bình thöôøng. Khi chuùng ta
chaáp nhaän moät caùch soáng nhö theá chuùng ta chaáp nhaän
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 96
nhöõng caáu truùc cuûa xaõ hoäi nhö laø vaø soáng moät caùch tuaân
thuû. Ñoù laø taát caû nhöõng gì maø chuùng ta vöôùng maéc bôûi vì
haàu heát chuùng ta muoán coù ñöôïc söï kính troïng tuyeät ñoái.
Khi chuùng ta thaåm ñònh traùi tim vaø khoái oùc cuûa mình, caùch
maø chuùng ta suy nghó, vaø taò sao chuùng ta haønh ñoäng nhö
theá trong cuoäc soáng thöôøng nhaät, chuùng ta thaáy raèng khi
chuùng ta tuaân theo quy luaät cuûa xaõ hoäi, cuoäc soáng seõ laø
moät cuoäc chieán. Neáu chuùng ta khoâng chaáp nhaän – vaø
khoâng coù moät nhaø toân giaùo naøo coù theå chaáp nhaän moät xaõ
hoäi nhö theá caû – khi aáy chuùng ta seõ hoaøn toaøn thoaùt khoûi
nhöõng cô cheá cuûa xaõ hoäi.
Haàu heát chuùng ta coù nhieàu thöù trong xaõ hoäi. Nhöõng
gì xaõ hoäi ñaõ taïo neân cho chuùng ta vaø nhöõng gì chuùng ta ñaõ
taïo cho chính mình laø söï tham lam, ghen gheùt, ñoá kî, haän
thuø, lo laéng – vaø chuùng ta raát giaøu coù vôùi nhöõng thöù naøy.
Nhöõng toân giaùo khaùc nhau treân theá giôùi ñeàu ca tuïng cuoäc
soáng baàn cuøng. Moät tu só khoaùt leân mình taám y, thay ñoåi
teân hoï, caïo toùc, vaøo tu vieän vaø phaùt lôøi theä nguyeän soáng
moät cuoäc soáng ngheøo vaø thanh baïch; ôû phöông Ñoâng thì tu
só chæ quaán khoá, vaø moät taám y, aên ngaøy moät böõa – vaø taát
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 97
caû chuùng ta kính troïng cuoäc soáng nhö theá. Nhöõng con
ngöôøi naøy khoaùt leân nhöõng taám y baàn haøn nhöng thaät söï
hoï sôû höõu nhieàu cuûa caûi bôûi vì hoï vaãn chaïy theo ñòa vò vaø
danh voïng; hoï thuoäc toå chöùc naøy hay toå chöùc kia, toân giaùo
naøy hay toân giaùo khaùc; hoï vaãn soáng vôùi söï phaân bieät vaên
hoaù, truyeàn thoáng. Ñoù khoâng phaûi laø baàn haøn. Ngheøo baàn
laø hoaøn toaøn thoaùt khoûi cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi, maëc daàu
neáu hoï coù theå coù theâm moät vaøi taám aùo hay aên theâm moät
vaøi böõa aên. Nhöng khoâng may laø haàu heát moïi ngöôøi thích
phoâ tröông.
Ngheøo heøn trôû neân moät ñieàu ñeïp tuyeät vôøi khi taâm
khoâng coøn vöôùng baän xaõ hoäi. Ngöôøi ta phaûi ngheøo thaät söï
beân trong bôûi vì khi aáy hoï khoâng coøn tìm kieám, khoâng yeâu
caàu, khoâng ham muoán, khoâng taát caû! Chæ moät ñieàu laø hoï
ngheøo vaø hoï coù theå thaáy ñöôïc söï thaät cuûa cuoäc soáng vaø
cuoäc soáng khoâng coøn coù nhöõng xung ñoät. Moät cuoäc soáng
nhö theá thaät haïnh phuùc maø khoâng ai coù theå kieám ñöôïc ôû
baát cöù moät giaoù ñöôøng hay ngoâi chuøa naøo caû.
Laøm theá naøo chuùng ta coù theå thoaùt ra ñöôïc nhöõng
cô cheá cuûa xaõ hoäi, thoaùt ra khoûi nhöõng xung ñoät? Thaät laø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 98
khoù ñeå chaët boû ñi nhöõng maàm moáng cuûa xung ñoät, nhöng
chuùng ta töï hoûi raèng chuùng ta coù theå soáng hoaøn toaøn noäi
taâm vaø töø ñoù coù ñöôïc söï thanh thaûn beân ngoaøi hay khoâng?
Ñieàu naøy coù nghóa laø chuùng ta seõ soáng moät cuoäc soáng teû
nhaït vaø voâ vò. Hoaøn toaøn traùi ngöôïc, chuùng ta seõ trôû neân
naêng ñoäng, vaø ñaày naêng löïc.
Ñeå hieåu vaø thoaùt ra baát cöù nhöõng trôû ngaïi khoù
khaên chuùng ta caàn moät söï töông thích giöõa loøng nhieät
huyeát vaø naêng löôïng; khoâng chæ laønaêng löôïng cuûa taâm lyù
maø coøn veà maët tri thöùc vaø khoâng heà leä thuoäc baát kyø moät
caûm tính naøo, khoâng phaûi xuaát phaùt töø nhöõng chaát kích
thích hay ma tuyù. Neáu chuùng ta döïa vaøo nhöõng söï kích
thích nhö theá thì chính nhöõng chaát kích thích ñoù laøm cho
taâm chuùng ta muoäi löôïc. Baèng caùch söû duïng moät soá hình
thöùc kích thích nhö ma tuyù chuùng ta coù leõ thaáy raèng chuùng
ta coù ñöôïc naêng löôïng taïm thôøi ñeå thaáy söï vaät roõ raøng hôn
nhöng chuùng ta seõ trôû laïi traïng thaùi tröôùc ñaây vaø sau ñoù laø
ngaøy caøng bò leä thuoäc vaøo ma tuyù. Vì theá taát caû nhöõng
kích thích, duø ñoù laø moät giaùo ñöôøng hay röôïu, ma tuyù hay
saùch baùo. Cuõng ñeàu ñem ñeán söï leä thuoäc vaø leä thuoäc ñoù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 99
ngaên caûn chuùng ta thaáy söï vaät moät caùch roõ raøng vaø ngaên
caûn chuùng ta coù ñöôïc moät naêng löïc soáng ñoäng.
Taát caû chuùng ta khoâng may maén döïa daãm moät
caùch töï nhieân vaøo moät ñieàu gì ñoù. Taïi sao cuùng ta laïi leä
thuoäc? Taïi sao laïi coù söï thoâi thuùc chuùng ta leä thuoäc?
Chuùng ta cuøng thöïc hieän moät chuyeán du haønh; baïn khoâng
phaûi chôø ñôïi toâi noùi vôùi baïn nhöõng lyù do maø baïn leä thuoäc.
Neáu chuùng ta cuøng yeâu caàu, chuùng ta seõ khaùm phaù vaø söï
khaùm phaù ñoù chính laø cuûa baïn, vaø thaät söï chính baïn, noù seõ
cho baïn ñieàu soáng ñoäng.
Toâi töï khaùm phaù ra raèng toâi phuï thuoäc vaøo moät caùi
gì ñoù – moät thính giaû ñaõ khieán cho toâi kích ñoäng. Toâi xuaát
phaùt töø khaùn giaû ñoù, töø nhöõng lôøi taùn döông cuûa moät soá
ngöôøi, moät loaïi naêng löôïng. Vaø do ñoù toâi phuï thuoäc vaøo
khaùn giaû, leä thuoäc vaøo moïi ngöôøi, cho duø hoï ñuùng hay sai.
Hoï caøng khoâng ñoàng yù thì hoï caøng cho toâi theâm naêng
löôïng. Neáu hoï taùn thaønh thì ñieàu ñoù seõ trôû thaønh moät thöù
troáng roãng, noâng caïn. Vì theá toâi khaùm phaù ra raèng toâi caàn
moät khaùn giaû bôûi vì ñoù laø moät ñoäng löïc cho toâi ñeå dieãn
thuyeát tröôùc coâng chuùng. Taïi sao? Taïi sao toâi laïi phaûi phuï
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 100
thuoäc? Bôûi vì chính toâi thaät söï noâng caïn, trong toâi chæ laø
moät söï troáng roãng. Trong toâi chaúng coù gì ñaùng giaù chæ ñaày
daãy nhöõng thöù nhö giaøu coù, söùc soáng, hoaït ñoäng vaø söï
soáng. Vì theá toâi leä thuoäc, toâi phaûi tìm ra nguyeân nhaân.
Nhöng vieäc tìm ra nguyeân nhaân coù theå giuùp cho toâi
thoaùt ra khoûi söï leä thuoäc hay khoâng? Tìm thaáy ñöôïc
nguyeân nhaân chæ laø moät kieán thöùc, vì theá roõ raøng noù khoâng
theå giuùp cho taâm toâi thoaùt ra khoûi nhöõng leä thuoäc. Chæ coù
kieán thöùc chaáp nhaän moät yù töôûng, hay moät caûm nhaän moät
caùch caûm tính veà moät trieát thuyeát, khoâng theå thoaùt ra khoûi
taâm lyù phuï thuoäc vaøo moät ñieàu gì ñoù vaø ñieàu ñoù seõ chæ cho
söï kích ñoäng. Nhöõng ñieàu gì coù theå giuùp cho taâm ta thoaùt
ra khoûi nhöõng leä thuoäc laø thaáy ñöôïc toaøn boä baûn chaát cuûa
söï kích thích vaø leä thuoäc vaø laøm theá naøo söï leä thuoäc ñoù
laøm cho taâm ta trôû neân aùm muoäi, ngu xuaån vaø khoâng naêng
ñoäng. Thaáy ñöôïc toaøn boä nhö theá taâm ta seõ töï taïi.
Vì theá toâi phaûi tìm hieåu yù nghóa cuûa söï thaáy toång
theå laø gì. Khi toâi nhìn cuoäc soáng baèng nhöõng kinh nghieäm
caù nhaân cuûa mình toâi chaáp vaøo ñoù hoaëc töø nhöõng kieán
thöùc maø toâi tích luyõ ñöôïc, ñoù laø kieán thöùc cuûa toâi, ñoù laø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 101
‘Toâi’, thì toâi khoâng theå thaáy ñöôïc toaøn boä söï vaät. Toâi chæ
tìm hieåu baèng nhöõng kieán thöùc, ngoân ngöõ vaø baèng söï phaân
tích, nguyeân nhaân cuûa söï phuï thuoäc nhöng nhöõng gì maø tö
töôûng khaùm phaù ñöôïc chæ laø nhöõng maõnh vôû, vì theá toâi seõ
khoâng bao giôø thaáy ñöôïc toaøn boä hieän töôïng khi coù maët yù
thöùc can thieäp vaøo.
Khi toâi thaáy ñöôïc nhöõng leä thuoäc cuûa mình; toâi
thaáy moät caùch nhö thaät. Toâi seõ thaáy noù maø khoâng heà coù tö
töôûng thích hay khoâng thích; toâi khoâng caàn phaûi loaïi boû
chuùng hay tìm caùch thoaùt ra khoûi chuùng; toâi nhaän ra
chuùng, vaø khi aáy coù söï quaùn saùt toâi thaáy ñöôïc toaøn boä böùc
tranh, khoâng phaûi laø töøng maõnh cuûa böùc tranh, vaø khi aáy
taâm seõ thaáy ñöôïc toaøn boä böùc tranh, toaøn boä söï giaûi thoaùt.
Baây giôø toâi phaùt hieän ra raèng khoâng coù söï taäp trung cuûa
naêng löïc khi aáy khoâng coù söï vôõ tung ra töøng maõnh. Toâi
nhaän ra raèng khoâng heà coù söï taäp trung cuûa naêng löôïng.
Baïn coù leõ nghó raèng seõ khoâng heà tieâu hao naêng
löôïng neáu nhö baïn baét chöôùc, neáu nhö baïn tuaân thuû theo
moät quyeàn löïc, neáu nhö baïn döïa vaøo moät vò tu só, toân giaùo,
giaùo ñieàu hay moät hoïc thuyeát naøo ñoù, nhöng tuaân theo vaø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 102
chaáp nhaän moät hoïc thuyeát, cho duø noù toát hay xaáu, thaùnh
thieän hay khoâng thaùnh thieän, chæ laø moät maõnh vôû cuûa sinh
hoaït vaø do ñoù moät nguyeân nhaân cuûa xung ñoät chaéc chaén
seõ phaùt sinh khi coù moät söï phaân bieät giöõa ‘Laø gì’ vaø ‘Neân
laø gì’, vaø baát cöù xung ñoät naøo cuõng ñeàu laø söï phung phí
naêng löôïng.
Neáu baïn ñaët moät caâu hoûi vôùi chính baïn ‘laøm sao
toâi thoaùt khoûi nhöõng xung ñoät?’, khi aáy baïn laïi taïo theâm
nhöõng trôû ngaïi khaùc vaø baïn ñang taïo theâm nhöõng xung
ñoät, töø ñoù neáu nhö baïn chæ thaáy chuùng nhö laø moät söï thaät
– thaáy chuùng nhö baïn ñang thaáy moät ñoái töôïng cuï theå – roõ
raøng, tröïc tieáp – khi aáy baïn seõ hieåu ñöôïc söï thaät cuûa cuoäc
soáng maø khoâng heà coù baát cöù moät xung ñoät naøo caû.
Chuùng ta haõy ñaët chuùng theo höôùng khaùc. Chuùng
ta luoân luoân so saùnh chuùng ta laø gì vaø chuùng ta neân laø gì.
Laø gì laø vaán ñeà maø chuùng ta nghó raèng chuùng ta phaûi neân
nhö theá. Maâu thuaãn seõ xuaát hieän khi coù söï so saùnh, khoâng
phaûi chæ vôùi vaán ñeà gì ñoù hay moät ngöôøi naøo ñoù maø vôùi caû
nhöõng gì cuûa ngaøy hoâm qua vaø do ñoù seõ coù xung ñoät giöõa
caùi quùa khöù vaø hieän taïi. Chæ coù hieän taïi khi khoâng coù söï so
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 103
saùnh, vaø soáng vôùi hieän taïi laø thaät söï haïnh phuùc. Khi ñoù
baïn coù theå taäp trung toaøn boä maø khoâng heà coù baát cöù söï
maâu thuaãn cuûa hieän taïi trong baïn – cho duø hieän taïi coù ñau
khoå, xaáu xa, ñoäc aùc, sôï haõi, lo laéng, coâ ñoäc – vaø baïn haõy
soáng vôùi noù moät caùch troïn veïn; khi aáy seõ khoâng heà coù
maâu thuaãn vaø khoâng heà coù xung ñoät.
Nhöng trong khi chuùng ta so saùnh mình – vôùi moät
ai ñoù giaøu hôn, noåi tieáng hôn, thoâng minh hôn, deã thöông
hôn, hay hôn caùi naøy hôn caùi kia. ‘Hôn’ ñoùng moät vai troø
voâ cuøng quan troïng trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta; söï so
saùnh hôn thua naøy giöõa chuùng ta vaø vôùi ñieàu gì ñoù hay vôùi
moät ai ñoù laø nguyeân nhaân chính yeáu cuûa xung ñoät.
Taïi sao laïi coù nhöõng so saùnh? Taïi sao baïn laïi so
saùnh baïn vôùi ngöôøi khaùc? Söï so saùnh naøy ñaõ ñöôïc huaân
taäp töø beù. Tröôøng A ñöôïc so saùnh vôùi tröôøng B, vaø chính
A ñaõ töï huyû dieät mình ñeå ñöôïc gioáng nhö tröôøng B. khi
maø baïn khoâng coøn so saùnh, seõ khoâng coù phaùt sanh yù
töôûng, khoâng coù ñoái laäp, khoâng coù phaân bieät nhò nguyeân,
khi aáy baïn seõ khoâng ñaáu tranh ñeå thay ñoåi chính baïn –
ñieàu gì seõ xaõy ra trong taâm baïn? Taâm baïn seõ daäp taét
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 104
nhöõng ñoái laäp vaø trôû neân thoâng minh hôn, nhaïy caûm hôn,
tình caûm seõ bao la hôn, bôûi vì nhöõng coá gaéng chæ laøm hao
phí naêng löïc cuûa tình thöông – tình thöông laø söùc soáng
naêng ñoäng – vaø baïn khoâng theå laøm baát cöù ñieàu gì maø
thieáu vaéng tình thöông.
Neáu baïn khoâng so saùnh baïn vôùi ngöôøi khaùc baïn seõ
bieát ñöôïc baïn laø gì. Baèng söï so saùnh baïn hy voïng ñöôïc
tieán trieån hôn, tröôûng thaønh, trôû neân thoâng minh hôn, ñeïp
hôn. Nhöng baïn seõ nhö theá naøo? Söï thaät baïn laø gì, vaø
baèng caùch so saùnh baïn chæ ñang hoaøi phí naêng löôïng. Ñeå
thaáy ñöôïc baïn laø gì maø khoâng heà so saùnh ñieàu naøy seõ cho
baïn nhieàu naêng löôïng ñeå quan saùt. Khi baïn coù theå nhìn
thaáy chính mình maø khoâng heà so saùnh baïn ñang vöôït qua
söï tæ giaûo, ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø taâm baïn trôû neân trì
treä vôùi söï haøi loøng. Vì theá chuùng ta thöïc söï thaáy ñöôïc taïi
sao taâm mình ñang laõng phí naêng löôïng, ñieàu naøy thaät
khoâng caàn thieát cho vieäc tìm hieåu thöïc chaát cuûa cuoäc
soáng.
Toâi khoâng caàn phaûi bieát toâi ñang xung ñoät vôùi ai;
toâi khoâng caàn bieát ñieàu gì ñang xung ñoät vôùi toâi. Nhöõng gì
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 105
toâi caàn bieát laø taïi sao xung ñoät laïi hieän höõu? Khi toâi ñaët
caâu hoûi ñoù cho toâi toâi thaáy ñöôïc vaán ñeà cô baûn laø khoâng
phaûi haønh ñoäng gì caû ñoái vôùi nhöõng xung ñoät vaø nhöõng
giaûi phaùp. Toâi lieân heä vôùi vaán ñeà chính vaø toâi thaáy – coù leõ
baïn cuõng seõ thaáy? – ñoù chính laø nguoàn goác cuûa tham aùi,
neáu khoâng thaät söï hieåu moät caùch thaáu ñaùo, thì aét haún seõ
ñöa ñeán nhöõng xung ñoät.
Ham muoán thì luoân maâu thuaãn. Toâi ham muoán
nhöõng ñieàu traùi nghòch – ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø toâi
huyû dieät nhöõng ham muoán, ñeø neùn, kieåm soaùt hay laøm
trong saïch chuùng – ñôn giaûn laø toâi thaáy raèng chính ham
muoán laø maâu thuaãn. Noù khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa tham
aùi – nhöng baûn chaát thaät cuûa tham aùi chính laø maâu thuaãn.
Vaø toâi phaûi hieåu raèng baûn chaát cuûa tham aùi tröôùc khi toâi
coù theå hieåu ñöôïc xung ñoät. Chính trong chuùng ta ñaõ khôûi
leân nhöõng maâu thuaãn, vaø nhöõng maâu thuaãn naøy do tham
aùi mang laïi – tham aùi laø nhöõng ham muoán khoaùi laïc vaø
khoâng muoán coù khoå ñau, laø nhöõng thöù luoân hieän höõu trong
moãi chuùng ta.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 106
Vì theá chuùng ta thaáy ñöôïc coäi reã cuûa nhöõng maâu
thuaãn – caàn moät caùi gì hay khoâng caàn moät caùi gì – laø moät
tö duy nhò nguyeân. Khi chuùng ta laøm moät ñieàu gì ñoù mang
laïi nieàm vui coù phaûi khoâng heà coù nhöõng coá gaéng phaûi
khoâng? Nhöng nhöõng nieàm vui aáy cuõng mang laïi khoå ñau
vaø khi coù yù muoán troán traùnh khoå ñau, vaø ñoù chính laø söï
laõng phí naêng löôïng. Taïi sao chuùng ta laïi coù nhöõng vaán ñeà
hai maët nhö theá? Dó nhieân nhò nguyeân laø baûn chaát thöïc taïi
– ñaøn oâng vaø ñaøn baø, aùnh saùng vaø boùng toái, ngaøy vaø ñeâm
– nhöng nhöõng thöù mang tính taâm lyù beân trong, taïi sao
chuùng ta laïi mang tính nhò nguyeân? Haõy suy nghó ñieàu naøy
khoâng caàn phaûi chôø ñôïi toâi noùi vôùi baïn. Baïn haõy töï thaåm
tra taâm baïn vaø coá gaéng tìm ra caâu traû lôøi. Nhöõng lôøi noùi
cuûa toâi chæ laø moät taám göông maø baïn coù theå nhìn thaáy baïn
trong ñoù. Taïi sao chuùng ta laïi coù nhöõng tö duy nhò nguyeân
naøy? Ñoù chính laø vì chuùng luoân ñöôïc huaân taäp töø beù
nhöõng hình thöùc so saùnh ‘laø gì” vôùi ‘neân laø gì’ Chuùng ta
huaân taäp caùi gì laø ñuùng vaø caùi gì laø sai, caùi gì toát caùi gì
xaáu, caùi gì laø ñaïo ñöùc caùi gì laø khoâng ñaïo ñöùc. Coù phaûi tö
duy nhò nguyeân coù maët bôûi vì chuùng ta tin raèng tö duy veà
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 107
söï ñoái nghòch cuûa baïo löïc, ñoái nghòch cuûa söï ghen tî, baàn
tieän seõ giuùp chuùng ta loaïi boû ñöôïc chuùng? Coù phaûi chuùng
ta söû duïng söï traùi ngöôïc ñeå loaïi boû caùi ‘laø gì’ hay coù phaûi
laø moät söï troán traùnh söï thaät?
Coù phaûi baïn söû duïng söï ñoái nghòch nhö laø moät
phöông tieän ñeå troán traùnh söï thaät ñieàu maø baïn khoâng bieát
laøm theá naøo ñeå giaûi quyeát? Hay coù phaûi laø vì baïn ñaõ ñöôïc
baûo haøng ngaøn laàn trong nhöõng naêm thaùng hoïc taäp laø baïn
phaûi coù lyù töôûng – caùi ñoái laäp cuûa ‘laø gì’ – ñeå ñoái phoù vôùi
hieän taïi? Khi baïn coù moät yù töôûng baïn nghó noù seõ giuùp baïn
thoaùt ra khoûi caùi ‘laø gì’ nhöng ñieàu naøy seõ khoâng bao giôø
xaõy ra. Coù leõ baïn luoân rao giaûng veà baát baïo ñoäng bôûi vì
suoát quaõng ñôøi coøn laïi vaø taát caû thôøi gian thì gieo nhöõng
maèm moáng baïo ñoäng.
Baïn coù moät yù töôûng laø baïn neân laø gì vaø baïn neân
laøm theá naøo, nhöng thaät söï thì baïn luoân haønh ñoäng moät
caùch traùi ngöôïc; vì theá baïn thaáy raèng nhöõng giôùi ñieàu, toân
giaùo vaø lyù töôûng chaéc chaén chæ cho baïn moät cuoäc soáng
thieáu trung thöïc vaø giaû doái. Coù phaûi tö töôûng ñaõ taïo neân
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 108
söï ñoái nghòch vôùi caùi ‘laø gì’, vì theá neáu baïn bieát laøm theá
naøo vôùi ‘laø gì’, khi aáy söï ñoái nghòch thaät khoâng caàn thieát.
Coá gaéng ñeå trôû thaønh gioáng nhö moät ngöôøi naøo ñoù,
hay gioáng lyù töôûng cuûa baïn laø moät trong nhöõng nguyeân
nhaân chính cuûa maâu thuaãn, boái roái vaø xung ñoät. Moät caùi
taâm boái roái, baát cöù thöïc hieän ñieàu gì, baát cöù caáp ñoä naøo thì
cuõng seõ boái roái; baát cöù haønh ñoäng naøo phaùt sanh töø moät
caùi taâm ñieân ñaûo ñeàu daãn ñeán keát quaû nhö vaäy. Toâi thaáy
ñieàu naøy moät caùch roõ raøng; toâi thaáy noù roõ raøng nhö thaáy
moät nguy hieåm ngay tröôùc maét. Nhö theá ñieàu gì seõ xaõy ra?
Toâi chaám döùt nhöõng haønh ñoäng ñieân ñaûo. Cho neân khoâng
haønh töùc laø haønh.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 109
VIII
Töï do – Noåi loaïn – Coâ ñoäc – Voâ toäi – Soáng chaân thaät
Khoâng coù söï keàm neùn cuûa ñau khoå, cuõng khoâng coù
söï tuaân thuû nhöõng giôùi luaät taøn aùc vôùi nhöõng khuoân maãu
coù saün daãn ñeán moät chaân lyù. Thaáy ñöôïc chaân lyù thì taâm
phaûi hoaøn toaøn töï do, khoâng coøn coù moät daáu veát cuûa voâ
minh.
Nhöng tröôùc heát chuùng ta haõy töï hoûi raèng chuùng ta
coù thaät söï muoán giaûi thoaùt hay khoâng? Khi chuùng ta noùi
veà töï do, coù phaûi chuùng ta noùi veà töï do hoaøn toaøn hay noùi
veà noù vôùi nhöõng thöù phieàn haø, böïc doïc, hay raéc roái?
Chuùng ta muoán thoaùt khoûi nhöõng ñau khoå vaø nhöõng kyù öùc
ñau buoàn, vaø muoán giöõ laáy nhöõng nieàm vui, thoaû maõn
nhöõng yù thöùc heä, hình thöùc vaø nhöõng moái quan heä, nhöng
ñeå giöõ caû hai thì khoâng theå bôûi vì nhö chuùng ta thaáy trong
haïnh phuùc ñaõ mang maàm moáng cuûa khoå ñau.
Vì theá moãi chuùng ta phaûi töï quyeát ñònh coù neân caàn
coù töï do hay khoâng caàn. Neáu chuùng ta noùi chuùng ta caàn,
thì chuùng ta phaûi hieåu baûn chaát vaø hình thaùi cuûa töï do.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 110
Coù phaûi töï do chính laø luùc maø baïn thoaùt khoûi söï
raøng buoäc cuûa moät caùi gì ñoù – thoaùt khoûi ñau khoå, thoaùt ra
khoûi nhöõng lo laéng? Hoaëc coù phaûi töï do laø moät thöù gì khaùc
bieät? Baïn coù theå lìa boû ñöôïc söï ganh tî, nhöng ñieàu ñoù coù
phaûi laø töï do hay khoâng? Baïn coù theå thoaùt ra ñöôïc nhöõng
giaùo ñieàu moät caùch deã daøng, baèng caùch phaân tích chuùng,
hay baèng caùch gaït chuùng ra khoûi, nhöng ñoäng cô cho söï töï
do aáy laø töø nhöõng giaùo ñieàu coù nhöõng phaûn taùc duïng bôûi
vì ham muoán thoaùt khoûi nhöõng giaùo ñieàu coù leõ khoâng coù
thích hôïp nöõa. Hoaëc baïn coù theå thoaùt ra khoûi tö töôûng chuû
nghóa daân toäc vì baïn tin vaøo chuû nghóa coäng ñoàng hay bôûi
vì baïn thaáy khoâng caàn thieát naém giöõ moät ñieàu vôù vaån naøy
laø yù töôûng maøu côø saéc aùo vaø taát caû chæ laø raùc röôûi. Baïn coù
theå deã daøng vöùt boû chuùng. Hoaëc baïn coù theå haønh ñoäng
ngöôïc laïi vôùi moät soá vò laõnh ñaïo chính trò hay tinh thaàn
nhöõng ngöôøi ñaõ höùa heïn vôùi baïn seõ mang laïi söï töï do cho
baïn baèng nhöõng giaùo ñieàu hay baèng moät cuoäc caùch maïng.
Nhöng nhöõng lyù thuyeát, nhöõng keát luaän logic nhö theá coù
lieân quan gì ñeán töï do?
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 111
Neáu baïn noùi laø mình thoaùt khoûi moät caùi gì ñoù, thì
ñieàu naøy seõ naõy sanh ra moät haønh ñoäng khaùc seõ mang ñeán
cho baïn moät söï tuaân thuû, phuïc tuøng khaùc. Baèng caùch naøy
baïn seõ tieáp tuïc moät chuoãi haønh ñoäng vaø chaáp nhaän haønh
ñoäng khaùc laø töï do. Nhöïng thaät ra thì khoâng heà coù töï do;
noù chæ laø moät söï lieân tuïc thay ñoåi cuûa quaù khöù maø taâm baïn
luoân chaáp thuû.
Tuoåi treû hoâm nay, nhö taát caû baïn treû, muoán coù moät
thay ñoåi trong xaõ hoäi, vaø ñaây laø moät vieäc toát, nhöng caùch
maïng thì khoâng coù töï do bôûi vì khi baïn caùch maïng laø moät
phaûn öùng vaø phaûn öùng ñoù hình thaønh raäp khuoân vaø baïn seõ
bò vöôùng maéc trong nhöõng khuoân maãu aáy. Baïn nghó ñoù laø
moät caùi gì môùi meû. Thaät ra laø khoâng noù chæ laø nhöõng thöù
cuû kyõ trong moät hình daùng khaùc maø thoâi. Baát cöù moät cuoäc
caùch maïng chính trò hay xaõ hoäi naøo cuõng quay trôû laïi
traïng thaùi giai caáp tö baûn coå ñieån.
Töï do chæ ñeán khi baïn thaáy vaø haønh ñoäng. Khoâng
phaûi baèng caùch maïng. Thaáy laø haønh ñoäng vaø haønh ñoäng
nhö theá laø haønh ñoäng ngay töùc thì, gioáng khi baïn gaëp nguy
hieåm. Khi aáy khoâng heà coù maët suy nghó, caân nhaéc hay do
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 112
döï; chính nguy hieåm thuùc ñaåy baïn haønh ñoäng, vaø do ñoù
thaáy laø haønh ñoäng vaø laø töï do.
Giaûi thoaùt laø moät traïng thaùi cuûa taâm – khoâng giaûi
thoaùt khoûi moät ñieàu gì ñoù chæ laø moät caûm giaùc töï do, moät
söï töï do vôùi nhöõng nghi vaán veà moïi thöù quaù maõnh lieät vaø
naêng ñoäng ñeán noåi noù vöùt boû ñi taát caû nhöõng hình thöùc cuûa
söï tin caäy, söï tuaân thuû vaø chaáp nhaän. Töï do nhö theá chæ
mang ñeán söï hoaøn toaøn coâ ñoäc. Nhöng taâm coù theå mang
ñeán moät söï giaùo duïc hoaøn toaøn ñoäc laäp döïa vaøo moâi
tröôøng vaø khuynh höôùng cuûa noù ñeán noåi töï hoaøn toaøn coâ
ñoäc vaø trong ñoù khoâng heà coù ngöôøi laõnh ñaïo, khoâng coù
truyeàn thoáng, vaø khoâng heà coù quyeàn löïc?
Coâ ñoäc laø moät traïng thaùi beân trong cuûa taâm khoâng
heà leä thuoäc baát kyø moät söï khuyeán giaùo hay kieán thöùc naøo
caû vaø noù khoâng phaûi laø keát quaû cuûa baát kyø moät kinh
nghieäm naøo. Haàu heát chuùng ta thaät ra chaúng bao giôø coâ
ñoäc caû. Coù söï khaùc bieät giöõa coâ ñoäc vaø coâ laäp, coâ ñôn vaø
coâ ñoäc. Taát caû chuùng ta ñeàu bieát raèng caùch bieät laø gì –
xaây döïng moät böùc töôøng bao boïc chuùng ta ñeå khoâng bò ai
laøm toån thöông, khoâng bò ai xuùc phaïm, hay ñeå taùch bieät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 113
vôùi nhöõng ñau khoå, hay soáng trong aûo töôûng cuûa yù thöùc
heä. Coâ ñôn laø moät caùi gì ñoù khaùc bieät.
Baïn chaúng bao giôø coâ ñoäc caû bôûi vì baïn soáng vôùi
nhöõng kyû nieäm, vôùi taát caû nhöõng hoaøn caûnh, vôùi nhöõng
aâm höôûng cuûa ngaøy hoâm qua; taâm baïn chaúng bao giôø
troáng roãng noù ñang chaát chöùa nhöõng raùc röôûi ñaõ tích taäp töø
laâu. Soáng coâ ñoäc laø phaûi caét ñöùt quaù khöù. Khi baïn moät
mình, hoaøn toaøn coâ ñoäc, khoâng leä thuoäc vaøo gia ñình,
quoác gia, vaên hoaù, hay baát kyø nôi naøo, coù moät caûm giaùc laø
ngöôøi ngoaøi cuoäc. Ngöôøi hoaøn toaøn coâ ñoäc theo caùch naøy
thì thaät laø ngaây thô vaø ñieàu naøy khieán cho taâm thoaùt khoûi
nhöõng buoàn khoå.
Chuùng ta ñang mang gaùnh naëng cuûa haøng vaïn
ngöôøi thöôøng noùi vaø kyù öùc cuûa nhöõng baát haïnh cuûa chuùng
ta. Ñeå chaám döùt hoaøn toaøn taát caû nhöõng thöù naøy laø neân
soáng coâ ñoäc, vaø taâm vaéng laëng khoâng phaûi cuûa söï ngaây
thô maø laø treû trung, khoâng phaûi ôû thôøi gian vaø caèn coãi maø
laø söï treû trung, ngaây thô, luoân soáng vôùi baát kyø ñoä tuoåi
naøo- vaø chæ coù moät caù itaâm nhö theá môùi coù theå thaáy ñöôïc
chaân lyù vaø söï thaät aáy khoâng theå dieãn ñaït baèng ngoân ngöõ.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 114
Trong söï coâ ñoäc naøy baïn seõ baét ñaàu hieåu ñöôïc söï
caàn thieát cuûa cuoäc soáng cuûa chính baïn, khoâng nhö baïn
nghó raèng baïn seõ laø gì hay baïn phaûi laø gì, haõy quaùn saùt
neáu nhö baïn coù theå maø khoâng heà coù sôï haõi hay khieâm
nhöôøng giaû taïo, khoâng coù pheâ bình hay chæ trích – chæ
soáng thaät vôùi chính baïn.
Chæ khi baïn thaät söï soáng vôùi caùi gì ñoù thì khi aáy
baïn seõ hieåu ñöôïc chuùng. Nhöng hieän taïi baïn coù thoùi quen
vôùi chuùng – quen vôùi nhöõng lo laéng hay ghen tî hay baát
cöù ñieàu gì – baïn khoâng thaät söï soáng vôùi chuùng. Nneáu baïn
soáng gaàn moät doøng soâng sau vaøi ngaøy baïn seõ khoâng coøn
nghe aâm thanh cuûa nöôùc nöõa, hay neáu baïn coù moät böùc
tranh trong phoøng moãi ngaøy baïn ñeàu nhìn thaáy noù thì baïn
seõ maát noù trong moät tuaàn leã. Cuõng gioáng nhö nhöõng gnoïn
nuùi, thung luõng, caây coái – gioáng nhö gia ñình baïn, choàng
baïn, vôï baïn. Nhöng soáng vôùi caùi gì ñoù vôùi loøng ganh tî, lo
laéng baïn seõ chaúng bao giôø chaáp nhaän chuùng. Baïn phaûi
quan taâm noù nhöng baïn ñang quan taâm chaêm soùc moät caùi
caây non môùi troàng, baûo veä caây traùnh khoûi nhöõng tia naéng
maët trôøi, traùnh nhöng côn möa baõo. Baïn phaûi chaêm soùc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 115
noù, khoâng chæ trích hay pheâ bình. Töø ñoù baïn baét ñaàu
thöông yeâu noù. Khi baïn chaêm soùc cho noù, baïn ñang baét
ñaàu thöông yeâu noù. Ñaây khoâng phaûi laø baïn yeâu thöông vôùi
loøng ganh tî hay lo laéng nhö nhieàu thöù khaùc ñaõ töøng laøm,
baïn neân quan taâm thay vì chæ quan saùt.
Vì theá baïn coù theå – baïn vaø toâi coù theå – soáng thaät
vôùi chính chuùng ta, bieát roõ chính mình laø thaät ngôù ngaån,
ganh tî, sôï haõi, tin raèng chuùng ta coù nhöõng caûm giaùc öa
thích khi chuùng ta khoâng bò ngöôøi khaùc laøm toån thöông,
khi ngöôøi khaùc taâng boác – chuùng ta coù theå soáng vôùi taát caû
nhöõng thöù aáy, hoaëc laø chaáp nhaän hoaëc töø choái chuùng, chæ
quaùn saùt chuùng maø khoâng coù thaùi ñoä buoàn chaùn hay haân
hoan?
Baây giôø chuùng ta haõy töï hoûi chính mình. Coù phaûi töï
do, söï coâ ñoäc naøy, taát caû nhöõng quan heä tieáp xuùc naøy laø
nhöõng gì cuûa chính chuùng ta – coù phaûi ñoù laø keát quaû cuûa
thôøi gian? Töï do coù theå ñaït ñöôïc baèng quaù trình tieäm tieán?
Roõ raøng laø khoâng, bôûi vì khi baïn baét ñaàu vôùi thôøi gian baïn
caøng trôû thaønh moät keû noâ leä. Baïn khoâng theå coù töï do.
Ñieàu naøy khoâng phaûi laø vaán ñeà thôøi gian..
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 116
Caâu hoûi keá tieáp laø baïn coù theå bieát ñöôïc töï do hay
khoâng? Neáu baïn noùi ‘toâi töï do’ töùc laø baïn khoâng coù töï do.
Cuõng nhö moät ngöôøi noùi ‘toâi haïnh phuùc’. Ngay khi anh ta
noùi ‘toâi haïnh phuùc’ anh ta ñang soáng baèng kyû nieäm cuûa
moät ñieàu gì ñaõ qua. Töï do chæ coù theå coù moät caùch thình
lình, khoâng phaûi baèng mong öôùc, mong muoán, khao khaùt.
Baïn cuõng khoâng tìm thaáy noù baèng caùch taïo ra moät hình
töôïng ñeå baïn coù theå nghó veà noù. muoán ñaït ñöôïc noù taâm
baïn phaûi hoïc caùch nhìn veà cuoäc soáng laø meânh moâng,
khoâng heà coù giôùi haïn cuûa thôøi gian, bôûi vì töï do vöôït ra
khoûi laõnh vöïc cuûa yù thöùc.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 117
IX
Thôøi gian – Ñau khoå – Caùi cheát
Toâi bò xui khieán phaûi laäp laïi moät caâu chuyeän veà
moät ñaïi ñeä töû ñang ñi ñeán thöôïng ñeá vaø noùi veà moät söï
thaät. Thöôïng ñeá noùi raèng: ‘Naøy baïn, thaät laø moät ngaøy
noùng nöïc, haõy vui loøng cho toâi moät coác nöôùc’. Vì theá vò
ñeä töû ñi ra ngoaøi vaø goõ cöûa nhaø ñaàu tieân, moät ngöôøi thieáu
nöõ treû xinh ñeïp môû cöûa. Ngöôøi ñeä töû yeâu coâ aáy, hai ngöôøi
laáy nhau vaø coù nhieàu con caùi. Moät hoâm trôøi ñoå möa, vaø
möa raát lôùn – nöôùc chaûy maïnh vaø daâng cao, traøn ngaäp caû
phoá phöôøng, nhieàu ngoâi nhaø bò cuoán phaêng ñi. Ngöôøi ñeä
töû oâm ngöôøi vôï vaø coõng nhöõng ñöùa con treân vai, anh ta bò
nöôùc cuoán troâi vaø la leân: ‘Thuôïng ñeá, haõy cöùu con’, vaø
thöôïng ñeá ñaùp raèng: ‘ly nöôùc maø ta yeâu caàu ñaâu roài?’
Thaät laø moät caâu chuyeän thuù vò bôûi vì haàu heát
chuùng ta suy nghó veà thôøi gian. Con ngöôøi soáng vôùi thôøi
gian. Khaùm phaù töông lai laø moät troø chôi ñeå troán traùnh.
Chuùng ta nghó raèng nhöõng thay ñoåi trong chuùng ta
coù theå thay ñoåi qua thôøi gian, nhöõng thoùi queân aáy ñöôïc
huaân taäp moãi ngaøy moãi ít, theâm vaøo moãi ngaøy. Nhöng thôøi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 118
gian khoâng mang ñeán nhöõng oån ñònh vaø an bình, vì theá
chuùng ta phaûi chaám döùt tö duy veà söï huaân taäp. Ñieàu naøy
coù nghóa laø khoâng heà coù ngay mai ñeå chuùng ta coù ñöôïc söï
an bình. Chuùng ta phaûi soáng ngay trong hieän taïi.
Coù khi nhöõng luùc nguy hieåm troâi qua phaûi khoâng?
Seõ coù phaûn öùng töùc thì. Nhöng chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc
nhieàu moái nguy hieåm cuûa chuùng ta vaø do ñoù chuùng ta
duøng thôøi gian nhö laø phöông tieän ñeå vöôït qua nhöõng trôû
ngaïi. Thôøi gian laø moät keû löøa doái bôûi vì noù khoâng giuùp gì
ñöôïc cho chuùng ta, khoâng thay ñoåi gì ñöôïc cho chuùng ta
caû. Thôøi gian laø söï chuyeån ñoäng maø con ngöôøi chia ra quaù
khöù, hieän taïi vaø töông lai, vaø khi con ngöôøi chia chuùng thì
con ngöôøi luoân xaõy ra nhöõng xung ñoät.
Chuùng ta coù phaûi hoïc veà thôøi gian khoâng? Chuùng
ta khoâng chaúng heà hoïc trong suoát haøng ngaøn naêm, trong
thôøi gian aáy chuùng ta chæ soáng vôùi söï thuø haän vaø cheùm
gieát laãn nhau. Thôøi gian raát quan troïng cho moät ngöôøi coù
theå hieåu neáu chuùng ta phaûi giaûi quyeát cuoäc soáng naøy, cuoäc
soáng maø chuùng ta luoân laøm nhöõng vieäc hoaøn toaøn voâ
nghóa.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 119
Ñieàu ñaàu tieân chuùng ta phaûi hieåu laø chuùng ta coù
theå nhìn thôøi gian chæ vôùi moät caùi taâm thô ngaây vaø trong
traéng. Chuùng ta boái roái tröôùc nhöõng trôû ngaïi cuûa mình vaø
chìm ñaém trong söï boái roái. Neáu coù ngöôøi bò laïc trong röøng,
ñieàu tröôùc tieân maø anh ta laøm laø gì? Anh ta phaûi döøng
böôùc phaûi khoâng? Anh ta döøng böôùc vaø nhìn chung quanh.
Nhöng chuùng ta caøng boái roái vaø chìm ñaém trong cuoäc
soáng, chuùng ta caøng chaïy loanh quanh, tìm kieám, thaéc
maéc, ñoøi hoûi, van xin. Vì theá ñieàu ñaàu tieân, neáu nhö toâi coù
theå ñeà nghò, laø baïn phaûi thaät söï döøng laïi töø beân trong. Khi
beân trong ñaõ döøng laïi, taâm baïn seõ trôû neân an bình, raát roõ
raøng. Khi aáy baïn coù theå xem xeùt caâu hoûi veà thôøi gian.
Thôøi gian nuoâi döôõng nhöõng trôû ngaïi, ñoù laø khi
chuùng ta gaëp phaûi moät vaán ñeà khoâng suoâng seû. Ñieàu dôû
dang naøy ñeán cuøng vôùi vaán ñeà taïo neân nhöõng khoù khaên.
Khi chuùng ta gaëp moät thöû thaùch, hay vöôït ra khoûi noù –
chính laø luùc maø chuùng ta ñoái dieän maø khoâng heà coù moät söï
chuù yù – chuùng ta seõ taïo neân trôû ngaïi. Vaø vaán ñeà seõ tieáp
dieãn khi chuùng ta tieáp tuïc taäp trung vaøo noù, khi chuùng ta
mong muoán giaûi quyeát noù.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 120
Baïn coù bieát thôøi gian laø gì khoâng? Khoâng phaûi
baèng caùch nhìn vaøo ñoàng hoà, hay nhìn vaøo lòch, maø thôøi
gian taâm lyù? Coù moät khoaûng thôøi gian giöõa tö töôûng vaø
haønh ñoäng. Moät yù nghó roõ raøng laø töï baûo veä mình; chính laø
yù töôûng cuûa söï an toaøn, haønh ñoäng thì luoân xaõy ra töùc thì.
Noù khoâng thuoäc quaù khöù cuõng khoâng phaûi töông lai; haønh
ñoäng aét phaûi laø hieän taïi, nhöng haønh ñoäng thaät quaù nguy
hieåm, khoâng phaân minh ñeán noåi chuùng ta tuaân thuû theo yù
töôûng maø chuùng ta hy voïng laø seõ mang laïi cho chuùng ta söï
bình yeân.
Haõy nhìn vaøo chính baïn. Baïn khôûi leân yù töôûng caùi
gì ñuùng caùi gì sai, hay moät khaùi nieäm veà yù thöùc heä veà baïn
vaø xaõ hoäi, vaø döïa theo yù töôûng baïn haønh ñoäng. Do ñoù
haønh ñoäng aáy laø söï tuaân thuû theo yù thöùc, gaàn nhö laø yù
töôûng, cho neân seõ coù söï xung ñoät. Coù moät yù töôûng, khoaûng
thôøi gian vaø haønh ñoäng. Vaø khoaûng thôøi gian ñoù laø toaøn
boä thôøi gian. Khoaûng thôøi gian ñoù laø tö töôûng. Khi baïn
nghó ngaøy mai baïn seõ haïnh phuùc, baïn seõ hình dung ra moät
böùc tranh veà baïn seõ gaët ñöôïc nhöõng keát quaû veà thôøi gian.
Tö duy baèng caùch quaùn saùt, qua söï ham muoán vaø söï ham
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 121
muoán tieáp tuïc seõ laø haïnh phuùc. Ngaøy mai toâi seõ thaønh
coâng. Ngaøy mai theá giôù seõ trôû neân töôi ñeïp. Vì theá tö duy
taïo neân moät khoaûng khoâng chen giöõa vaø ñoù laø thôøi gian.
Baây giôø chuùng ta töï hoûi, coù theå chuùng ta döøng thôøi
gian ñöôïc khoâng? Coù theå chuùng ta soáng moät caùch troïn veïn
ñeán noåi khoâng caàn coù ngaøy mai ñeå tö duy khoâng? Bôûi vì
thôøi gian laø ñau khoå. Ñoù chính laø hoâm qua, hay ngaøn ngaøy
tröôùc ñoù, baïn ñaõ yeâu, hay coù moät ngöôøi thaân cuûa baïn ñaõ
qua ñôøi, vaø nhöõng kyû nieäm aáy vaãn toàn taïi vaø baïn vaãn luoân
suy nghó veà nhöõng haïnh phuùc vaø nhöõng noåi buoàn – baïn
ñang nhìn laïi quaù khöù, hy voïng, hoái tieác, vì theá tö töôûng
cöù laàn löôït trôû laïi, naõy sinh ñieàu naøy baïn goïi ñoù laø ñau
khoå vaø ñoå loãi cho thôøi gian.
Khi xuaát hieän khoaûng khoâng cuûa thôøi gian ñöôïc
taïo ra bôûi tö duy, aét seõ coù ñau khoå, seõ tieáp tuïc sôï haõi. Vì
theá con ngöôøi töï hoûi raèng khoaûng khoâng naøy coù theå chaám
döùt khoâng? Neáu baïn noùi ‘noù seõ chaúng bao giôø keát thuùc?,
khi aáy ñoù laø moät yù töôûng, baïn muoán ñaït ñöôïc caùi gì ñoù.
Vaø vì theá baïn taïo neân moät khoaûng khoâng vaø baïn bò maéc
keït trôû laïi.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 122
Baây giôø laø caâu hoûi veà caùi cheát, ñaây laø moät vaán ñeà
ñoái vôùi taát caû nhaân loaïi. Baïn bieát veà caùi cheát, noù ñang
böôùc daàn ñeán baïn moãi ngaøy. Coù theå baïn hoaøn toaøn ñoái
dieän vôùi noù ñeán noåi baïn khoâng coøn thaáy lo sôï chuùt naøo caû.
Ñeå ñoái dieän vôùi noù vôùi taát caû nieàm tin, hy voïng, sôï haõi veà
caùi cheát seõ chaám döùt, neáu khoâng baïn ñang ñoái dieän vôùi
moät söï vieäc voâ cuøng troïng ñaïi, vôùi söï lo laéng, vì theá baïn
seõ gaëp noù chæ vôùi thôøi gian.
Thôøi gian laø khoaûng khoâng giöõa ngöôøi quan saùt vaø
ñoái töôïng quan saùt. Ngöôøi quan saùt chính laø baïn ñang sôï
haõi vôùi caùi cheát. Baïn khoâng bieát noù coù nghóa gì; baïn coù taát
caû nhieàu hy voïng vaø huyeàn thoaïi veà noù; baïn tin töôûng vaøo
luaân hoài hay söï taùi sanh, hay moät caùi gì ñoù goïi laø linh hoàn,
caùi toâi, söï toàn taïi cuûa moät linh hoàn baát bieán vaø baïn goïi
baèng nhieàu teân goïi khaùc nhau. Baïn coù tìm thaáy coù moät
linh hoàn hay khoâng? Hay coù phaûi nhöõng yù töôûng aáy ñöôïc
ngöôøi khaùc truyeàn laïi cho baïn? Coù moät caùi gì ñoù toàn taïi
mieân vieãn, vöôït ra khoûi lónh vöïc cuûa tö duy hay khoâng?
Neáu tö töôûng coù theå nghó veà noù, ñoù chính laø phaïm vò cuûa
tö duy vaø do ñoù noù khoâng thöôøng haèng bôûi vì tö töôûng thì
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 123
voâ thöôøng. Bieát ñöôïc taát caû laø voâ thöôøng thaät söï quan
troïng khoâng chæ cho moät caùi taâm giaûi thoaùt, maø baïn coù theå
nhìn vaøo trong ñoù thaät söï hoan hyû.
Baïn khoâng heà sôï haõi tröôùc moät ngöôøi xa laï vì baïn
khoâng bieát hoï laø gì vaø vì theá khoâng coù gì phaûi sôï haõi. Caùi
cheát chæ laø moät töø ngöõ, moät hình aûnh taïo neân söï sôï haõi.
Baïn coù theå nhìn vaøo caùi cheát maø khoâng coù hình aûnh cuûa
söï cheát choùc khoâng? Khi noù xuaát hieän laø do yù thöùc mang
laïi, yù thöùc luoân sôï haõi. Baïn giaûi thích moät caùch hôïp lyù veà
noãi sôï haõi veà caùi cheát cuûa baïn vaø chaéc chaéc taïo neân moät
khaùng cöï hay baïn tìm kieám voâ soá nieàm tin ñeå baûo veä cho
baïn khoûi söï sôï haõi veà caùi cheát. Vì theá seõ coù moät khoaûng
caùch giöõa baïn vaø ñieàu maø baïn sôï haõi. Trong caùi khoâng
gian vaø thôøi gian naøy aét haún xaõy ra xung ñoät vaø ñoù chính
laø noãi sôï haõi, lo laéng, töï ty. Tö duy mang laïi noãi sôï haõi veà
caùi cheát, noùi raèng ‘caùi cheát haõy trì hoaõn laïi, haõy traùnh xa,
traùnh caøng xa caøng toát, ñöøng nghó veà noù’ – nhöng baïn
ñang nghó veà caùi cheát. Khi baïn noùi: ‘Toâi khoâng nghó veà
caùi cheát’, baïn ñaõ ñang suy nghó laøm theá naøo ñeå laãn traùnh
noù. Baïn sôï haõi caùi cheát bôûi vì baïn muoán trì hoaõn vôùi noù.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 124
Chuùng ta ñang taùch bieät giöõa söï soáng vaø caùi cheát,
vaø khoaûng giöõa cuûa söï soáng vaø caùi cheát laø noãi sôï haõi. Ñoù
laø khoaûng thôøi gian do noãi lo sôï taïo neân. Cuoäc soáng laø noãi
ñau khoå thaân xaùc haèng ngaøy cuûa chuùng ta, söï só nhuïc, khoå
ñau vaø boái roái, vôùi caùnh cöûa môû roäng nhìn ra bieån caû bao
la. Ñoù laø nhöõng gì maø baïn goïi laø cuoäc soáng, vaø chuùng ta
sôï haõi caù icheát, ñieàu maø chaám döùt taát caû nhöõng buoàn hkoå.
Chuùng ta thöôøng naém giöõ caùi hieän höõu hôn laø ñoái maët vôùi
caùi khoâng hieän höõu - caùi hieän höõu nhö caùi nhaø, ñoà ñaïc, gia
ñình, coâng vieäc, kieán thöùc, danh voïng, söï coâ ñoäc, vaø
thöôïng ñeá cuûa chuùng ta – ñieàu nhoû nhoi kia khoâng ngöøng
di chuyeån chung quanh vôùi moät khuoân thöôùc giôùi haïn cuûa
chính noù veà söï hieän höõu ñau khoå.
Chuùng ta nghó raèng cuoäc soáng luoân ôû trong hieän taïi
vaø caùi cheát thì laø ñieàu gì ñoù ñang chôø ñôïi chuùng ta. Nhöng
chuùng ta laïi khoâng bao giôø töï hoûi raèng coù phaûi cuoäc chieán
ñaâu xaõy ra haøng ngaøy ñoù chính laø cuoäc soáng hay khoâng.
Chuùng ta muoán bieát söï thaät veà luaân hoài, chuùng ta muoán
bieát coäi nguoàn veà söï toàn taïi cuûa linh hoàn, chuùng ta laéng
nghe nhöõng xaùc ñònh cuûa moät nhaø tieân tri vaø ñi ñeán keát
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 125
luaän cho coâng trình nghieân cöùu taâm linh, nhöng chuùng ta
khoâng bao giôø hoûi, chaúng bao giôø, laøm theá naøo ñeå soáng –
soáng vôùi söï haân hoan, vôùi söï ñam meâ, vôùi caùi ñeïp cuûa moãi
naøy. Chuùng ta chaáp nhaän cuoäc soáng vôùi nhöõng khoå ñau
phieàn muoän vaø coá gaéng quen vôùi cuoäc soáng aáy, vaø nghó veà
caùi cheát nhö laø moät thöù gì ñoù caàn phaûi traùnh. Nhöng caùi
cheát cuõng gioáng nhö cuoäc soáng khi chuùng ta bieát soáng nhö
theá naøo. Chuùng ta khoâng theå soáng maø thoaùt khoûi caùi cheát.
Chuùng ta khoâng theå soáng maø khoâng coù caùi cheát veà vaät lyù
trong töøng saùt na. Ñaây laø moät söï vieäc hoaøn toaøn khoâng theå
coù. Soáng moät caùch troïn veïn, moãi ngaøy ñeàu laø moät veû ñeïp,
moïi thöù cuûa ngaøy hoâm qua seõ cheát, neáu khoâng baïn seõ
soáng moät caùch maùy moùc, vaø moät caùi taâm maùy moùc seõ
khoâng bao giôø bieát ñöôïc tình yeâu laø gì hay töï do laø gì caû.
Haàu heát chuùng ta ñeàu sôï haõi caùi cheát bôûi vì chuùng
ta khoâng bieát noù coù nghóa gì vôùi cuoäc soáng. Chuùng ta
khoâng bieát soáng nhö theá naøo, do ñoù chuùng ta khoâng bieát
cheát nhö theá naøo. Khi chuùng ta sôï haõi cuoäc soáng thì chuùng
ta seõ sôï haõi caùi cheát. Moät ngöôøi khoâng sôï haõi cuoäc soáng
thì seõ khoâng sôï haõi söï baáp beânh bôûi vì anh ta hieåu ñöôïc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 126
noäi taâm, hieåu ñöôïc raèng khoâng coù gì laø an toaøn caû. Khi
khoâng coù moät caùi gì baûo ñaõm caû chæ coù moät chuyeån ñoäng
mieân vieãn vaø khi aáy cuoäc soáng vaø caùi cheát khoâng heà khaùc
nhau. Moät ngöôøi soáng khoâng xung ñoät, soáng vôùi caùi thieän,
vôùi tình yeâu thì khoâng heà sôï haõi veà caùi cheát.
Neáu baïn hy sinh taát caû nhöõng gì baïn bieát trong ñoù
coù caû gia ñình baïn, kyû nieäm cuûa baïn, taát caû nhöõng thöù maø
baïn caûm nhaän, khi aáy caùi cheát laø söï thanh loïc, laø moät tieán
trình treû hoaù; khi aáy caùi cheát mang laïi söï trong saïch, vaø
chæ coù söï trong saïch laø ngöôøi ta muoán naém giöõ, chöù khoâng
phaûi chæ nhöõng ngöôøi chæ bieát tin vaø muoán tìm kieám nhöõng
ñieàu gì xaõy ra sau khi cheát.
Thaät ra muoán bieát ñöôïc nhöõng gì xaõy ra sau khi
cheát thì baïn phaûi cheát. Ñieàu naøy khoâng phaûi laø noùi ñuøa.
Baïn phaûi cheát – khoâng phaûi chæ theå xaùc maø caû noäi taâm, lìa
taát caû moïi thöù maø baïn yeâu meán, vaø nhöõng ñieàu baïn caêm
gheùt. Neáu baïn lìa boû moät trong nhöõng haïnh phuùc cuûa
mình, duø nhoû hay lôùn, maø khoâng heà coù söï eùp buoäc hay
phaân vaân, khi aáy baïn seõ bieát yù nghóa cuûa caùi cheát. Cheát laø
phaûi vôùi moät caùi taâm hoaøn toaøn roãng khoâng, khoâng coøn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 127
nhöõng ham muoán, haïnh phuùc hay khoå ñau. Cheát chæ laø
moät söï thay ñoåi, taùi sanh maø trong ñoù tö duy khoâng heà coù
moät vai troø gì caû bôûi vì tö duy laø caùi cuû, giaø coãi. Caùi cheát
ñeán laø hình thöùc khaùc cuûa moät caùi môùi hieän höõu. Thoaùt ra
khoûi söï nhaän thöùc laø caùi cheát, töùc laø baïn ñang soáng.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 128
X
Tình yeâu
Ñoøi hoûi coù moät söï an toaøn trong nhöõng moái quan
heä chaéc chaéc seõ mang laïi ñau khoå vaø sôï haõi. Söï tìm kieám
naøy mang ñeán söï baát an. Baïn ñaõ töøng bao giôø thaáy coù söï
baûo ñaõm naøo trong baát cöù moái quan heä naøo khoâng? Baïn
coù khoâng? Haàu heát chuùng ta muoán coù ñöôïc söï chaéc chaén
an toaøn trong tình yeâu vaø ñöôïc yeâu, nhöng coù phaûi coù tình
yeâu khi moãi chuùng ta ñang tìm kieám söï an toaøn cho chính
mình, chính caùch thöùc cuûa chính mình? Chuùng ta khoâng
ñöôïc yeâu vì chuùng ta khoâng bieát tình yeâu nhö theá naøo.
Tình yeâu laø gì? Töø naøy ñöôïc phoùng ñaïi vaø thay ñoåi
ñeán noåi chuùng ta haàu nhö ñeàu thích söû duïng. Taát caû moïi
ngöôøi ñeàu noùi veà tình yeâu. Baùo chí haøng ngaøy luoân ñeà caäp
ñeán nhöõng bi kòch trong tình yeâu. Toâi yeâu ñaát nöôùc toâi,
thích moät vaøi cuoán saùch, toâi yeâu nhöõng ngoïn ñoài, toâi yeâu
haïnh phuùc, toâi yeâu vôï toâi, thöôïng ñeá cuûa toâi. Tình yeâu coù
phaûi laø moät yù töôûng khoâng? Neáu laø moät yù töôûng thì tình
yeâu coù theå ñöôïc vun boài, nuoâi döôõng, yeâu thöông, phaùt
trieån baèng baát cöù caùch naøo baïn thích. Khi baïn noùi toâi yeâu
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 129
thöôïng ñeá, coù nghóa laø gì? Ñieàu naøy coù nghóa laø baïn yeâu
moät söï baûo veä töø moät ñaáng saùng taïo cuûa chính baïn, moät söï
che chôû ñöôïc bao boïc trong nhöõng hình thöùc taâm linh tuyø
theo nhöõng suy nghó cuûa baïn laø cao quyù hay thaùnh thieän;
vì theá baïn noùi ‘toâi yeâu Chuùa’ laø moät caâu noùi hoaøn toaøn voâ
nghóa. Khi baïn toân thôø thöôïng ñeá laø baïn ñang toân thôø
chính baïn – vaø ñoù khoâng phaûi laø tình yeâu.
Bôûi vì chuùng ta khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc nhöõng
vaán ñeà cuûa nhaân loaïi ñöôïc goïi laø tình yeâu cho neân chuùng
ta rôi vaøo söï tröøu töôïng. Tình yeâu coù leõ laø giaûi phaùp caên
baûn cho taát caû nhöõng khoù khaên trôû ngaïi vaø ñau khoå cuûa
nhaân loaïi, vì theá laøm theá naøo chuùng ta coù theå bieát ñöôïc
tình yeâu laø gì? Chæ baèng söï ñònh nghóa thoâi ö? Toân giaùo thì
ñònh nghóa tình yeâu theo moät caùch, xaõ hoäi thì giaûi thích
theo caùch khaùc, vaø coù raát nhieàu giaûi thích moät caùch sai
leäch, xuyeân taïc veà tình yeâu. Tha thieát vôùi ai ñoù, nguû vôùi
moät ai ñoù, chia seû nhöõng caûm xuùc, tình baïn – coù phaûi ñoù
laø nhöõng gì chuùng ta goïi laø tình yeâu? Ñoù laø nhöõng tieâu
chuaån, khuoân maãu vaø trôû neân quaù caù nhaân, xuaát phaùt töø
giaùc quan vaø giôùi haïn ñeán noåi taát caû toân giaùo ñeàu tuyeân
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 130
boá raèng tình yeâu laø caùi gì ñoù cao thöôïng hôn nhöõng ñieàu
naøy. Nhöng thöù maø hoï goïi laø tình yeâu nhaân loaïi, hoï nhìn
thaáy coù haïnh phuùc, söï caïnh tranh, ghen tî, muoán sôû höõu,
naém giöõ, kieåm soaùt vaø can thieäp vaøo suy nghó cuûa ngöôøi
khaùc, vaø khi bieát ñöôïc söï phöùc taïp cuûa taát caû nhöõng ñieàu
naøy hoï noùi raèng phaûi coù moät thöù tình yeâu khaùc, thaùnh
thieän, cao caû, ñeïp ñeõ khoâng bò mua chuoäc.
Treân khaép theá giôùi, nhöõng ngöôøi goïi laø thaùnh thieän
maø ngaém nhìn moät ngöôøi phuï nöõ laø moät ñieàu hoaøn toaøn
sai traùi: hoï noùi raèng baïn khoâng theå ñeán vôùi Chuaù neáu nhö
baïn quan heä tình duïc, do ñoù hoï gaït sang moät beân maëc duø
hoï ñaõ töøng traõi qua. Baèng caùch phuû nhaän tình duïc hoï
khoâng daùm nhìn, vaø khoâng daùm baøn veà bôûi vì hoï phuû
nhaän toaøn boä veû deïp cuûa traùi ñaát. Hoï baét buoäc phaûi laøm
vôù itraù itim vaø taâm cuûa hoï; hoï laø nhöõng ngöôøi ñang thanh
loïc; hoï xua ñuoåi caùi ñeïp bôûi vì caùi ñeïp lieân heä ñeán phuï
nöõ.
Coù theå tình yeâu ñöôïc chia ra hai laø cao quyù vaø traàn
tuïc, phaøm phu vaø thaùnh thieän, hay coù phaûi chæ coù tình
yeâu? Coù phaûi tình yeâu cuûa moät ngöôøi laø khoâng phaûi thuoäc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 131
cuûa soá ñoâng? Neáu toâi noùi: ‘Toâi yeâu baïn’ coù phaûi tình yeâu
ñoù khoâng phaûi laø tình yeâu cuûa ngöôøi khaùc? Coù phaûi tình
yeâu caù nhaân hay khoâng thuoäc cuûa ai? Ñaïo ñöùc hay khoâng
ñaïo ñöùc? Gia ñình hay khoâng gia ñình? Neáu baïn yeâu con
ngöôøi baïn coù theå yeâu rieâng moät ngöôøi khoâng? Coù phaûi
tình yeâu uyû mò khoâng? Coù phaûi tình yeâu töø xuùc caûm? Coù
phaûi tình yeâu baèng söï ham muoán? Taát caû nhöõng caâu hoûi
cho thaáy raèng chuùng ta coù nhieàu yù töôûng veà tình yeâu,
nhöõng yù töôûng veà neân laø gì hay khoâng neân laø gì laø moät
khuoân maãu, möïc thöôùc cuaû moät neàn vaên hoaù maø chuùng ta
ñang soáng.
Vì theá khi ñaët moät caâu hoûi tình yeâu laø gì thì tröôùc
tieân chuùng ta phaûi thoaùt ra khoûi nhöõng thoùi quen cuûa haøng
ngaøn naêm, gaït boû taát caû nhöõng tö töôûng, nhöõng yù thöùc heä
veà neân laø gì vaø khoâng neân laø gì. Chia cheõ moïi thöù ra
thaønh ‘neân laø gì’ hay laø gì’ laø moät caùch löøa doái vôùi cuoäc
ñôøi.
Baây giôø laøm theá naøo toâi tìm thaáy ñöôïc caùi goïi laø
tình yeâu – vaø laøm theá naøo ñeå dieãn ñaït noù cho ngöôøi khaùc
yù nghóa cuûa tình yeâu laø gì? Ñaàu tieân toâi phaûi loaïi boû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 132
nhöõng gì goïi laø toân giaùo, xaõ hoäi, cha meï vaø baïn beø, nhöõng
gì maø con ngöôøi, saùch vôû ñaõ noùi veà tình yeâu bôûi vì toâi
muoán tìm ra baèng chính toâi veà tình yeâu laø gì. Ñaây chính laø
vaán ñeà chính yeáu lieân quan ñeán nhaân loaïi, coù haøng ngaøn
caùch ñeå ñònh nghóa tình yeâu vaø chính toâi cuõng bò vöôùng
maéc trong caùi naøy hay caùi kia tuyø theo nhöõng gì toâi öa
thích – vì theá ñeå hieåu ñöôïc tình yeâu coù phaûi toâi neân thoaùt
ra khoûi nhöõng thieân kieán cuûa chính mình khoâng? Toâi thaät
söï boái roái, nhöõng ham muoán ñang giaèng co trong toâi, vì
theá toâi töï nhuû raèng: ‘Tröôùc tieân phaûi thoaùt ra khoûi nhöõng
phaân vaân. Coù leõ baïn coù theå tìm thaáy ñöôïc tình yeâu laø gì
cho ñeán tình yeâu chaúng laø gì.’
Chính phuû noùi: ‘Caùc baïn haõy ñi chieán ñaáu vì tình
yeâu queâ höông’. Ñoù coù phaûi laø tình yeâu hay khoâng? Coù
phaûi laø söï ñam meâ tình yeâu? Ñöøng noùi khoâng. Bôûi vì haàu
heát chuùng ta ham muoán haïnh phuùc, haïnh phuùc ñöôïc caûm
nhaän baèng nhöõng giaùc quan, qua söï thoaû maõn cuûa tình
duïc. Toâi khoâng heà choáng söï quan heä tình duïc, nhöng phaûi
thaáy nhöõng gì lieân quan ñeán noù. Nhöõng gì maø tình duïc
mang ñeán cho baïn ngay luùc ñoù laø söï hoaøn toaøn thaát voïng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 133
chính mình, nhöng chæ trong choác laùt baïn laïi muoán laäp laïi
traïng thaùi aáy, vì theá baïn muoán laäp ñi laäp laïi traïng thaùi maø
trong ñoù khoâng coù lo laéng, khoâng trôû ngaïi, khoâng coù caùi
ta. Baïn noùi laø baïn yeâu vôï. Trong caùi tình yeâu aáy chæ laø söï
quan heä tình duïc, mong muoán coù moät ai ñoù trong gia ñình
ñeå chaêm soùc con caùi, naáu nöôùng. Baïn leä thuoäc vaøo coâ aáy;
coâ ta ñaõ trao cho baïn thaân xaùc, tình caûm, söï quan taâm. Khi
Coâ aáy quay löng laïi vôùi baïn; coâ ta chaùn baïn vaø ñi vôùi moät
anh chaøng naøo ñoù, thì taát caû tình caûm cuûa baïn nhö bò suïp
ñoå, vaø ñaây laø ñieàu maø baïn khoâng öa thích ñieàu maø theá
gian goïi laø ghen. Baïn seõ ñau khoå, lo laéng, caêm gheùt vaø cö
xöû thoâ baïo. Cho neân nhöõng gì baïn noùi laø: ‘Khi maø em
thuoäc veà toâi thì toâi yeâu em nhöng baây giôø toâi caêm gheùt
em. Khi toâi coøn tin töôûng em ñeå thoaû maõn nhöõng yeâu caàu,
quan heä tình duïc thì toâi yeâu em nhöng hieän taïi em ñaõ caét
ñöùt taát caû, toâi thuø gheùt em.’ Vì theá coù söï maâu thuaån trong
baïn, coù söï taùch bieät, vaø khi baïn coù caûm nghó chia caùch
moät ai ñoù thì seõ khoâng coøn coù tình yeâu. Nhöng neáu baïn coù
theå soáng vôùi vôï mình maø khoâng coù yù töôûng maâu thuaån
khôûi leân trong baïn, nhöõng daèn vaët trong baïn thì coù leõ - coù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 134
leõ- baïn seõ hieåu ñöôïc tình yeâu laø gì. Khi aáy baïn hoaøn toaøn
töï do vaø coâ ta cuõng theá, ngöôïc laïi neáu baïn quaù leä thuoäc
vaøo coâ ta veà taát caû nhöõng nhu caàu tình duïc thì baïn seõ laø
moät keû noâ leä cuûa coâ aáy. Vì theá khi moät ngöôøi ñang yeâu
khoâng neân bò leä thuoäc, khoâng nhöõng vôùi ngöôøi baïn yeâu vaø
ngay caû chính mình.
Ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo ngöôøi khaùc, laø vaán ñeà taâm
lyù phaùt sanh töø moät ngöôøi khaùc, phuï thuoäc keû khaùc – vaø
taát caû ñieàu naøy ñeàu daãn ñeán noãi lo aâu, sôï haõi, ghen tî, toäi
loãi. Vaø khi coù sôï haõi thì seõ chaúng coù tình yeâu; vôùi moät caùi
taâm ñaày khoå ñau seõ khoâng bao giôø bieát ñöôïc tình yeâu laø
gì; moät caùi taâm ña tình, ña caûm seõ khoâng giaûi quyeát gì
ñöôïc tình yeâu . Vaø vì theá tình yeâu khoâng phaûi baèng söï
ñam meâ vaø höôûng thuï.
Tình yeâu khoâng phaûi saûn phaåm cuûa tö duy trong
quaù khöù. Tö duy khoâng theå taïo neân tình yeâu. Tình yeâu
khoâng bò ngaên caùch baèng ghen tî, bôûi vì ghen tî thuoäc veà
quaù khöù. Tình yeâu luoân coù maët ngay hieän taïi. Baïn khoâng
theå noùi ‘Toâi seõ yeâu’ hay ‘Toâi ñaõ chaùn gheùt tình yeâu’. Neáu
baïn khoâng bieát gì veà tình yeâu baïn seõ khoâng bao giôø theo
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 135
ñuoåi moät ai caû. Tình yeâu khoâng phaûi laø söï phuïc tuøng. Khi
baïn yeâu hoaëc laø baïn toân troïng hoaëc laø khoâng toân troïng.
Coù phaûi baïn thaät söï khoâng heà bieát yeâu ai – tình
yeâu khoâng coù söï haän thuø, khoâng coù ghen tî, khoâng saân
haän, khoâng caàn can thieäp vaøo nhöõng gì anh ta nghó hay
ñang laøm, khoâng pheâ bình, khoâng so saùnh – baïn coù hieåu yù
nghóa cuûa noù khoâng? Coù phaûi ôû ñaâu coù tình yeâu thì seõ coù
maët söï so saùnh khoâng? Khi baïn yeâu moät ai ñoù vôùi taát caû
traùi tim cuûa baïn, vôùi taát caû taám loøng cuûa baïn, vôùi taát caû
theå xaùc cuûa baïn, vôùi toaøn boä hieän höõu, thì seõ coù söï so
saùnh khoâng? Khi baïn hoaøn toaøn chaám döùt trong baïn veà
tình yeâu ñoù thì seõ khoâng coù maët keû thöù hai.
Coù phaûi tình yeâu phaûi coù traùch nhieäm vaø boån phaän,
vaø tình yeâu caàn nhöõng ñieàu naøy? Khi baïn laøm moät ñieàu gì
ñoù moät caùch voâ traùch nhieäm thì coù phaùt sinh tình yeâu hay
khoâng? Vôùi traùch nhieäm thì khoâng phaûi laø tình yeâu. Chính
vì traùch nhieäm maø con ngöôøi ñang maéc keït vaø ñang huyû
dieät chính mình. Khi baïn bò baét buoäc laøm moät caùi gì ñoù
bôûi vì ñoù laø traùch nhieäm cuûa baïn baïn khoâng heà thích thuù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 136
nhöõng gì baïn ñang laøm. Khi tình yeâu coù maët thì seõ khoâng
heà hieän höõu traùch nhieäm hay boån phaän.
Ñaùng tieác haàu heát caùc baäc cha meï nghó raèng hoï coù
traùch nhieäm ñoái vôùi con caùi vaø yù töôûng traùch nhieäm ñaõ
baûo hoï phaûi neân laøm gì vaø khoâng neân laøm gì. Cha meï
muoán con caùi ho ïcoù ñöôïc nhöõng vò trí chaéc chaén trong xaõ
hoäi. Nhöõng gì maø hoï goïi laø traùch nhieäm laø neân toân troïng
neân hoï toân kính; vaø toâi nghó raèng ôû ñaâu coù söï toân kính thì
khoâng coù söï baét buoäc; hoï chæ muoán trôû neân nhöõng ngöôøi
tröôûng giaû hoaøn haûo. Khi hoï höôùng daãn con caùi phuø hôïp
vôùi xaõ hoäi töùc laø hoï ñang keùo daøi maõi cuoäc chieán tranh,
xung ñoät vaø söï hung döõ. Baïn coù goïi ñoù laø söï quan taâm hay
tình yeâu khoâng?
Thaät söï quan taâm laø gioáng nhö baïn chaêm soùc moät
caùi caây, töôùi taåm noù, tìm hieåu nhöõng gì maø noù caàn, tìm ñaát
toát cho caây, chaêm soùc moät caùch nheï nhaøng vaø caån thaän –
nhöng khi baïn chuaån bò cho con caùi thích hôïp vôùi xaõ hoäi
töùc baïn ñang gieát chuùng. Neáu baïn yeâu thöông con caùi baïn
baïn seõ khoâng coù chieán tranh.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 137
Khi baïn maát ñi moät ngöôøi thaân baïn khoùc thaät nhieàu
- baïn coù rôi nöôùc maét cho chính baïn hay moät ngöôøi naøo ñoù
môùi qua ñôøi khoâng? Baïn ñang khoùc cho mình hay cho
ngöôøi khaùc? Baïn coù töøng bao giôø khoùc thöông moät ngöôøi
khaùc khoâng? Baïn coù töøng bao giôø thöông khoùc cho ñöùa
con trai vöøa hy sinh nôi chieán tröôøng khoâng? Baïn ñaõ khoùc,
nhöng nhöõng gioït nöôùc maét naøy xuaát phaùt töø moät taâm vò
kyû hay baïn khoùc vì moät con ngöôøi vöøa môùi cheát? Neáu baïn
khoùc vì vò kyû thì nhöõng gioït nöôùc maét cuûa baïn hoaøn toaøn
voâ nghóa bôûi vì baïn chæ nghó veà mình. Neáu baïn khoùc vì
baïn bò maát ñi moät ngöôøi maø baïn quaù thöông yeâu, ñaây thaät
söï khoâng phaûi tình thöông. Khi baïn khoùc ngöôøi em trai
vöøa môùi cheát, baïn haõy khoùc cho anh ta. Roõ raøng laø baïn
ñang khoùc cho mình bôûi vì anh ta ñaõ ra ñi. Roõ raøng baïn
khoùc laø vì traùi tim baïn bò toån thöông, coøn ngöôøi em thì
khoâng heà bò thöông toån, ñaây chæ laø söï toån thöông cuûa söï
ích kyû vaø söï ích kyû naøy laøm cho baïn khoù chòu, laøm cho
baïn coâ laäp, khieán baïn trôû neân ngu xuaån.
Khi baïn khoùc cho chính mình, coù phaûi laø tình yeâu –
khoùc vì baïn coâ ñoäc, vì baïn bò boû laïi, vì baïn khoâng coøn söùc
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 138
maïnh – phaøn naøn veà söï maát maùt, hoaøn caûnh cuûa mình –
khieán cho baïn rôi nöôùc maét phaûi khoâng? Neáu baïn hieåu
ñöôïc ñieàu naøy, coù nghóa laø baïn tröïc tieáp ñoái dieän nhö laø
baïn tieáp xuùc moät caùi caây, moät truï ñaù hay moät baøn tay, baïn
seõ thaáy raèng noãi ñau khoå chính laø do baûn ngaõ taïo neân,
ñöôïc taïo neân bôûi tö duy, laø keát quaû cuûa thôøi gian. Ba naêm
tröôùc ñaây em toâi vaãn soáng vôùi toâi, baây giôø noù ñaõ cheát, toâi
thaät söï coâ ñoäc, ñau ñôùn, khoâng coù ai ñeå an uûi, voå veà, nghó
ñeán ñieàu naøy laøm toâi rôi nöôùc maét.
Baïn seõ thaáy taát caû nhöõng ñieàu naøy xaõy ra trong
baïn neáu nhö baïn quan saùt noù. Baïn seõ thaáy ñöôïc moät caùch
troïn veïn, maø khoâng phaûi maát thôøi gian phaân tích. Trong
choác laùt baïn coù theå thaáy ñöôïc toaøn boä baûn chaát cuûa söï giaû
taïo cuûa caùi ñöôïc goïi laø ‘toâi’, nöôùc maét toâi, gia ñình toâi,
quoác gia toâi, nieàm tin cuûa toâi, toân giaùo cuûa toâi –taát caû ñeàu
teä haïi, vaø taát caû ñeàu ôû trong baïn. Khi baïn thaát taát caû vôùi
taát caû traùi tim chöù khoâng phaûi vôùi caùi taâm, khi baïn thaáy noù
töø trong saâu thaúm cuûa tim baïn, khi aáy baïn seõ naém ñöôïc
then choát, chaám döùt ñöôïc khoå ñau.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 139
Khoå ñau vaø tình yeâu khoâng theå song haønh, nhöng
theo Thieân chuùa giaùo hoï lyù töôûng hoaù khoå ñau, ñaët noù
trreân thaäp töï giaù vaø toân thôø, cho raèng baïn seõ chaúng bao
giôø thoaùt ra ñöôïc nhöõng khoå ñau ngoaïi tröø baèng moät con
ñöôøng vaø ñaây chính laø toaøn boä noäi dung khai thaùc cuûa toân
giaùo.
Vì theá khi baïn hoûi tình yeâu laø gì, coù leõ baïn sôï haõi
khi coù ñöôïc caâu traû lôøi. Coù leõ noù laøm cho moïi thöù thay
ñoåi; laøm cho gia ñình tan vôõ; baïn phaùt hieän ra raèng baïn
khoâng heà yeâu vôï, yeâu choàng hay yeâu con caùi baïn – coù
phaûi khoâng? Coù leõ baïn seõ phaù huyû haïnh phuùc gia ñình maø
baïn ñaõ hoaøi coâng xaây döïng, baïn seõ chaúng bao giôø trôû laïi
ngoâi chuøa, hay giaùo ñöôøng.
Nhöng neáu baïn vaãn muoán khaùm phaù, baïn seõ thaáy
raèng sôï haõi khoâng phaûi laø tình yeâu, leä thuoäc khoâng laø tình
yeâu, ghen tî khoâng phaûi tình yeâu, söï chieám höõu khoâng
phaûi laø tình yeâu. Boån phaän vaø traùch nhieäm khoâng phaûi laø
tình yeâu, ích kyû khoâng phaûi laø tình yeâu, noãi ñau khoå vì
khoâng yeâu vaø khoâng ñöôïc yeâu, tình yeâu khoâng phaûi söï ñoái
laäp vôùi loøng ghen gheùt nhö söï khieâm toán ñoái laäp vôùi kieâu
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 140
ngaïo. Vì theá neáu nhö baïn coù theå loaïi boû taát caû nhöõng ñieàu
naøy, khoâng baèng söï baét buoäc, maø baèng caùch thanh loïc
chuùng nhö côn möa cuoán saïch taát caû buïi baëm treân nhöõng
chieác laù, khi aáy coù leõ baïn seõ chôït thaáy ñoaù hoa môùi maø
con ngöôøi khao khaùt coù ñöôïc.
Neáu baïn khoâng coù tình yeâu – khoâng chæ trong
phaïm vi nhoû beù maø laø bao la – neáu baïn khoâng coù tình yeâu
– theá giôùi seõ ñi ñeán thaûm hoaï. Baïn nhaän thöùc ñöôïc raèng
söï ñoaøn keát cuûa nhaân loaò laø ñieàu thieát yeáu vaø tình yeâu laø
con ñöôøng duy nhaát, nhöng ai laø ngöôøi seõ höôùng daãn cho
baïn laøm sao ñeå yeâu thöông? Coù quyeàn naêng naøo, moät
phöông phaùp naøo daïy cho baïn laøm sao ñeå yeâu thöông hay
khoâng?. Neáu coù ai ñoù noùi vôùi baïn, thì ñoù khoâng phaûi laø
tình yeâu. Baïn coù theå noùi: ‘Toâi seõ thöïc haønh yeâu thöông’
toâi seõ ngoài xuoáng nhieàu laàn ñeå tö duy veà noù. toâi seõ thöïc
haønh thöông yeâu vaø baét buoäc toâi chuù yù ñeán ngöôøi khaùc
hay khoâng? Coù phaûi baïn muoán noùi raèng baïn coù theå reøn
luyeän mình vôùi loøng yeâu thöông, thöïc hieän yù chí ñeå yeâu
thöông khoâng? Khi baïn reøn luyeän vaø mong muoán yeâu
thöông, tình yeâu seõ thoaùt khoûi baïn. Baèng caùch thöïc haønh
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 141
moät soá phöông thöùc yeâu thöông coù leõ baïn seõ trôû neân ngöôøi
thoâng minh cöïc kyø hay töû teá hôn hay trôû neân khoâng baïo
löïc, nhöng taát caû chaúng phaûi laø nhöõng ñieàu lieân quan ñeán
tình yeâu.
Trong theá khoâ caèn naøy khoâng heà coù tình yeâu bôûi vì
haïnh phuùc vaø ham muoán ñoùng vai troø quan troïng, nhöng
trong cuoäc soáng maø thieáu vaéng tình yeâu thì cuoäc soáng seõ
trôû neân voâ nghóa. Vaø baïn seõ khoâng coù tình yeâu neáu nhö
khoâng coù caùi ñeïp. Caùi ñeïp khoâng phaûi laø caùi gì maø baïn coù
theå thaáy ñöôïc – noù khoâng phaûi laø moät caùi caây ñeïp, moät
böùc tranh ñeïp, moät toaø nhaø ñeïp, hay ngöôøi phuï nöõ ñeïp.
Caùi ñeïp chæ coù khi taâm baïn, traùi tim baïn thöïc söï bieát ñöôïc
tình yeâu laø gì. Khoâng coù tình yeâu, yù nghóa veà caùi ñeïp
khoâng coù ñöùc haïnh, vaø baïn bieát raát roõ ñieàu ñoù, baïn seõ laøm
gì ñeå caûi thieän xaõ hoäi, giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo, baïn seõ chæ taïo
theâm phieàn luî bôûi vì khoâng coù tình yeâu seõ chæ coù phieàn
luî vaø ngheøo naøn trong chính taâm cuûa baïn. Nhöng khi coù
maët tình yeâu vaø caùi ñeïp, baát cöù ñieàu gì baïn laøm ñeàu ñuùng
caû. Neáu baïn bieát laøm theá naøo ñeå yeâu thöông, khi aáy baïn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 142
coù theå laøm baát cöù ñieàu gì baïn thích bôûi vì noù seõ giaûi quyeát
taát caû nhöõng trôû ngaïi.
Vì theá chuùng ta coù ñöôïc yù töôûng: coù theå taâm baét
gaëp ñöôïc tình yeâu maø khoâng coù söï reøn luyeän, khoâng coù tö
duy, khoâng coù söï eùp buoäc, khoâng coù trong saùch vôû, thaày
giaùo hay ngöôøi höôùng daãn – baét gaëp tình yeâu nhö moät ai
ñoù chôït thaáy aùnh hoaøng hoân thaät ñeïp hay khoâng?
Ñieàu naøy ñoái vôùi toâi nhö laø moät caùi gì ñoù thaät söï
caàn thieát vaø caûm xuùc aáy khoâng heà coù ñoäng löïc naøo – caûm
xuùc khoâng phaûi laø keát quaû cuûa söï tham luyeán, khoâng phaûi
laø söï ñam meâ. Moät ngöôøi ñaøn oâng khoâng bieát ñöôïc xuùc
caûm laø gì thì seõ khoâng bao giôø bieát ñöôïc tình yeâu bôûi vì
tình yeâu chæ hieän höõu khi hoaøn toaøn vaéng maët ngaõ töôùng.
Moät caùi taâm tìm kieám khoâng phaûi taâm ñaày caûm
xuùc vaø baét gaëp tình yeâu khoâng heà kieám tìm laø phöông
phaùp duy nhaát ñeå coù ñöôïc tình yeâu – ñeán moät caùch tình côø
vaø khoâng phaûi laø keát quaû cuûa söï noå löïc, hay kinh nghieäm
naøo caû. Moät tình yeâu nhö theá, baïn seõ tìm thaáy vöôït khoûi
thôøi gian; moät tình yeâu nhö theá khoâng coøn laø cuûa rieâng
moät ai caû, cuûa caû hai vaø cuûa taát caû. Gioáng nhö moät boâng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 143
hoa coù höông thôm baïn coù theå ngöûi thaáy hoaëc noù seõ bay
ñi. Boâng hoa aáy daønh cho taát caû moïi ngöôøi vaø cho ai ñoù
muoán hít thaät saâu vaø ngaém nhìn noù vôùi loøng ñaày hoan hyû.
Duø boâng hoa aáy raát gaàn ngay trong khu vöôøn hay ôû thaät
xa, ñeàu gioáng nhau bôûi vì taá caû boâng hoa ñeàu toaû höông
thôm vaø chia seû vôùi taát caû moïi ngöôøi.
Tình yeâu laø caùi gì ñoù môùi meû, soáng ñoäng, noù
khoâng coù ngaøy mai cuõng khoâng phaûi laø hoâm qua. Noù vöôït
ra khoûi söï xaùo troän cuûa tö duy. Noù chæ laø moät caùi taâm hoàn
nhieân bieát ñöôïc tình yeâu laø gì, vaø caùi taâm hoân nhieân aáy coù
theå soáng trong cuoäc ñôøi khoâng hoàn nhieân. Thaáy ñöôïc ñieàu
kyø dieäu naøy ñieàu maø con ngöôøi ñaõ maõi tìm kieám baèng teá
leã, tín ngöôõng, moái quan heä, qua tình duïc, qua nhieàu hình
thöùc caû haïnh phuùc vaø khoå ñau, chæ coù theå khi tö duy hieåu
ñöôïc chính noù vaø thaät söï chaám döùt. Khi aáy tình yeâu khoâng
coøn coù söï ñoái laäp, khoâng coù xung ñoät.
Baïn coù theå hoûi: ‘Neáu toâi tìm thaáy ñöôïc moät tình
yeâu nhö theá, ñieàu gì seõ ñeán vôùi vôï con toâi, vôùi gia ñình
toâi? Hoï phaûi coù söï an toaøn’. Khi baïn ñaët caâu hoûi nhö theá
baïn seõ chaúng bao giôø thoaùt ra ñöôïc phaïm truø tö duy, phaïm
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 144
truø cuûa yù thöùc. Khi baïn thoaùt ra ñöôïc caùc phaïm truø aáy baïn
seõ chaúng bao giôø ñaët nhöõng caâu hoûi nhö theá caû bôûi vì khi
aáy baïn seõ bieát ñöôïc tình yeâu laø gì, bieát ñöôïc tình yeâu
khoâng coøn leä thuoäc bôûi tö duy, vöôït khoûi thôøi gian. Coù leõ
baïn cho ñaây laø söï quyeán ruõ, nhöng thaät söï noù vöôït ra khoûi
tö duy vaø thôøi gian – coù nghóa laø noù ra khoûi söï ñau khoå –
neân bieát raèng coù moät thöù khaùc goïi laø tình yeâu.
Nhöng baïn khoâng bieát laøm theá naøo ñeå ñeán vôùi
nguoàn soáng kyø dieäu naøy – vì theá baïn phaûi laøm gì? Neáu
baïn khoâng bieát phaûi laøm gì, khoâng neân laøm gì caû, phaûi
khoâng? Chaéc chaéc laø khoâng. Khi aáy beân trong baïn thaät söï
yeân laëng. Baïn coù hieåu ñöôïc ñieàu ñoù khoâng? Coù nghóa laø
baïn khoâng phaûi tìm kieám, khoâng mong caàu; khoâng coù ñieàu
gì chính yeáu caû khi aáy tình yeâu seõ coù maët.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 145
XI
Nhìn vaø laéng nghe – Ngheä thuaät – Caùi ñeïp – Söï khaéc khoå –
ùYÙtöôûng – Nhöõng trôû ngaïi – Khoâng gian
Toâi nghó laø chuùng ta ñaõ tìm hieåu baûn chaát cuûa tình
yeâu vaø ñi ñeán moät yù töôûng caàn coù nhieàu söï taäp trung hôn
caàn coù nhieàu hieåu bieát veà vaán ñeà hôn. Chuùng ta ñaõ bieát
raèng ñoái vôùi moïi ngöôøi tình yeâu coù nghóa laø nguoàn an uûi,
söï baûo ñaõm cho nhöõng thoaû maõn nhöõng caûm xuùc trong
quaûng ñôøi coøn laïi cuûa hoï. Coù moät ai ñoù thích toâi ñi ñeán vaø
noùi raèng: ‘Ñoù coù phaûi laø tình yeâu thaät söï khoâng?’ vaø hoûi
baïn, yeâu caàu baïn nhìn vaøo noäi taâm cuûa baïn. Vaø baïn coá
gaéng khoâng nhìn bôûi vì noù laøm phieàn baïn – baïn toát hôn laø
baøn thaûo veà linh hoàn hay tình traïng kinh teá hay chính trò –
nhöng khi baïn bò buoäc vaøo moät goùc naøo ñoù vaø quan saùt,
baïn nhaän ra raèng nhöõng gì maø baïn tö duy veà tình yeâu
chaúng phaûi tình yeâu chuùt naøo caû; ñoù chæ laø moät söï trao ñoåi,
lôïi duïng caû hai beân.
Khi toâi noùi: ‘Tình yeâu khoâng coù ngaøy mai cuõng
khoâng coù ngaøy hoâm qua’, hay ‘Khi khoâng coøn khoaûng
caùch thì khi aáy tình yeâu coù maët’, ñieàu naøy ñoái vôùi toâi laø söï
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 146
thaät nhöng vôùi baïn thì khoâng. Baïn coù leõ toùm taét noù vaø laøm
thaønh moät coâng thöùc nhöng laïi khoâng coù hieäu löïc. Baïn
phaûi thaáy bôûi chính baïn, nhöng neáu laøm nhö theá aét phaûi
thoaùt söï quan saùt, taát caû nhöõng bình phaåm, khen cheâ, ñoàng
yù hay khoâng ñoàng yù.
Baây giôø, haõy nhìn moät trong nhöõng ñieàu khoù khaên
nhaát trong cuoäc soáng – hay laéng nghe – nhìn vaø laéng ñeàu
nhö nhau. Neáu maét baïn khoâng thaáy ñöôïc nhöõng lo laéng,
baïn khoâng theå thaáy ñöôïc neùt ñeïp cuûa aùnh hoaøng hoân. Haàu
heát chuùng ta ñaùnh maát ñi söï gaàn guõi vôùi thieân nhieân. Vaên
minh nhaân loaïi moãi ngaøy caøng muoán môû roäng caùc thaønh
phoá, chuùng ta soáng trong nhöõng ñoâ thò, nhoän nhòp, trong
nhöõng caên hoä ñoâng ñuùc, khoâng coù nhieàu khoâng gian thaäm
chí cuõng khoâng thaáy ñöôïc baàu trôøi, khoâng ngaém ñöôïc bình
minh hay hoaøng hoân buoâng xuoáng, vì theá chuùng ta khoâng
tieáp xuùc vôùi neùt ñeïp cuûa thieân nhieân. Toâi khoâng bieát neáu
baïn töøng ñeå yù thì coù bao nhieâu ngöôøi trong chuùng ta ngoài
ngaém nhìn maët trôøi leân hay ngaém nhìn maët trôøi buoâng
xuoáng khi chieàu veà hay ngaém nhìn neùt ñeïp cuûa aùnh traêng
ñang soi boùng trong doøng nöôùc.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 147
Ñaùnh maát ñi thieân nhieân chuùng ta coù khuynh
höôùng phaùt trieån nhöõng tieàm naêng cuûa tri thöùc. Chuùng ta
ñoïc nhieàu saùch, ñi tham quan nhieàu vieän baûo taøng vaø
nhöõng buoåi hoaø nhaïc, xem ti vi vaø coù nhieàu nhöõng thuù
tieâu khieån khaùc. Chuùng ta khoâng ngöøng ñaùnh giaù nhöõng yù
töôûng cuûa ngöôøi khaùc vaø tö duy baøn thaûo veà ngheä thuaät.
Tai sao chuùng ta leä thuoäc quaù nhieàu vaøo ngheä thuaät? Coù
phaûi ñaây laø moät hình thöùc cuûa söï troán traùnh, cuûa loøng
höng phaán? Neáu baïn tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi thieân nhieân;
neáu baïn nhìn söï chuyeån ñoäng cuûa con chim baèng ñoâi
caùnh, ngaém nhìn neùt ñeïp cuûa söï chuyeån ñoäng treân baàu
trôøi, nhìn caùi boùng cuûa ngoïn ñoài, hay nhìn moät göông maët
xinh ñeïp cuûa ngöôøi khaùc, baïn coù nghó raèng baïn seõ caàn ñi
ñeán baát cöù moät vieän baûo taøng naøo ñeå nhìn nhöõng böùc
tranh hay khoâng? Coù leõ chính bôûi vì baïn khoâng bieát laøm
theá naøo ñeå ngaém nhìn taát caû moïi thöù chung quanh baïn maø
baïn laø tìm nhöõng phöông thöùc söû duïng nhöõng chaát kích
thích laøm höng phaán ñeå baïn nhìn toát hôn.
Coù moät caâu chuyeän veà moät vò ñaïo sö, oâng luoân
thuyeát phaùp cho caùc ñeä töû vaøo moãi buoåi saùng. Moät buoåi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 148
saùng noï, oâng ngoài treân phaùp toaø vaø chuaån bò baét ñaàu khi
aáy coù moät con chim nhoû bay ñeán ñaäu beân cöûa soå vaø caát
tieáng hoùt líu lo, vaø hoùt baèng taát caû traùi tim. Sau ñoù con
chim ngöøng hoùt vaø bay ñi vaø vò ñaïo sö noùi raèng: ‘Baøi phaùp
saùng nay chaám döùt’.
Ñoái vôùi toâi thaät laø moät trong nhöõng ñieàu khoù laø
nhìn thaáy chính chuùng ta moät caùch roõ raøng, khoâng nhöõng
nhìn thaáy beân ngoaøi maø caû beân trong cuûa cuoäc soáng. Khi
chuùng ta noùi chuùng ta thaáy moät caùi caây hay moät boâng hoa
hay moät ngöôøi naøo ñoù, chuùng ta coù thaät söï nhìn thaáy hoï
khoâng? Hay chuùng ta chæ nhìn thaáy nhöõng hình töôïng maø
ngoân ngöõ taïo neân? Ñoù laø khi chuùng ta nhìn thaáy moät caùi
caây hay moät ñaùm maây vaøo moät buoåi chieàu vôùi loøng ñaày
hoan hyû, coù phaûi khi aáy baïn ñang thaät söï nhìn thaáy noù
khoâng phaûi chæ baèng ñoâi maét vaø tri thöùc maø nhìn thaáy moät
caùch hoaøn toaøn, troïn veïn?
Baïn coù töøng bao giôø nhìn ngaém moät ñoái töôïng nhö
moät caùi caây maø khoâng heà coù baát cöù nhöõng gì lieân heä,
khoâng heà coù tri thöùc, khoâng coù bình phaåm, khen cheâ, baát
cöù lôøi noùi naøo ñöôïc hình thaønh ñeàu ngaên caûn caùi nhìn cuûa
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 149
baïn baïn khoâng theå thaáy söï vaät nhö noù laø? Coá gaéng nhìn
nhöõng gì thaät söï xaõy ra khi baïn quan saùt caùi caây vôùi taát caû
söï hieän höõu, vôùi toaøn boä naêng löôïng cuûa baïn. Trong söï
taäp trung cao ñoä ñoù baïn seõ nhaän ra raèng khoâng heà coù söï
quan saùt naøo caû; chæ coù söï chuù yù. Chính khi khoâng taäp
trung thì khi aáy moái coù maët ngöôøi quan saùt vaø ñoái töôïng
quan saùt. Khi baïn nhìn moät caùi gì ñoù vôùi söï taäp trung chuù
yù seõ khoâng coøn coù choã cho khaùi nieäm, coâng thöùc hay kyù
öùc. Ñieàu naøy thaät söï quan troïng ñeå ghi nhôù bôûi vì chuùng ta
ñang ñi vaøo moät ñieàu gì ñoù maø chuùng ta caàn nghieân cöùu
moät caùch tæ mæ.
Chæ coù caùi taâm nhìn moät caùi caây, nhöõng vì sao hay
doøng nöôùc loùng laùnh cuûa moät con soâng vôùi söï ñoaïn dieät
ngaõ töôùng thì môùi bieát ñöôïc caùi ñeïp laø gì, vaø khi ñoù chuùng
ta thaät söï thaáy, chuùng ta môùi ôû trong traïng thaùi cuûa tình
yeâu. Noùi chung chuùng ta bieát ñöôïc caùi ñeïp baèng söï so
saùnh hay qua söï thoaû thuaän cuûa con ngöôøi, chuùng ta aùp ñaët
cho caùi ñeïp treân moät soá ñoái töôïng. Toâi thaáy nhöõng gì toâi
cho laø ñeïp laø moät toaø nhaø ñeïp vaø toâi chaáp nhaän caùi ñeïp ñoù
do kieán thöùc cuûa toâi veà kieán truùc vaø baèng caùch so saùnh noù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 150
vôùi nhöõng toaø nhaø khaùc. Nhöng baây giôø toâi töï hoûi mình
raèng: ‘Coù caùi ñeïp beân ngoaøi ñoái töôïng hay khoâng? Khi coù
ngöôøi quan saùt, laø ngöôøi kieåm duyeät, ngöôøi caûm nhaän,
ngöôøi suy nghó thì seõ khoâng coù caùi ñeïp bôûi vì caùi ñeïp laø
caùi gì thuoäc beân ngoaøi, caùi gì maø ngöôøi quan saùt nhìn vaø
ñaùnh giaù, chæ khi naøo khoâng coøn ngöôøi quan saùt – vaø ñieàu
naøy ñoøi hoûi nhieàu cuûa thieàn ñònh – khi aáy coù caùi ñeïp
khoâng thuoäc ñoái töôïng.
Caùi ñeïïp hoaøn toaøn thoaùt khoûi yù töôûng ngöôøi quan
saùt vaø ñoái töôïng quan saùt vaø coù theå laø söï töø boû ngaõ töôùng
chæ khi coù söï khoå haïnh – khoâng phaûi laø khoå haïnh cuûa moät
tu só vôùi söï khaéc nghieät, nhöõng quy luaät vaø söï tuaân thuû –
khoâng khaéc khoå trong caùch aên maëc, tö töôûng, hay thoùi
quen – nhöng söï khaéc khoå naøy thaät ñôn giaûn thaät khieâm
toán. Khi aáy khoâng coù söï thaønh ñaït, khoâng coù naác thang
naøo ñeå leo; chæ coù böôùc ñi ñaàu tieân vaø böôùc ñi ñaàu tieân laø
böôùc ñi vónh cöõu.
Noùi laø baïn ñang ñi moät mình hay vôùi moät ngöôøi
naøo ñoù vaø baïn ngöøng noùi chuyeän. Chung quanh baïn laø
thieân nhieân, khoâng coù tieáng choù suûa, khoâng coù tieáng oàn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 151
cuûa ñoäng cô, cuûa moät chieán xe hôi baêng ngang, thaäm chí
khoâng coù moät tieáng chim hoùt. Baïn thaät söï hoaøn toaøn im
laëng vaø thieân nhieân chung quanh baïn cuõng hoaøn toaøn
vaéng laëng. Trong traïng thaùi cuaû söï im laëng aáy cuûa caû hai
ngöôøi quaùn saùt vaø ñoái töôïng quaùn saùt – khi ngöôøi quan saùt
khoâng noùi ra nhöõng gì khôûi leân trong tö töôûng – trong söï
im laëng aáy coù moät khaùc bieät veà chaát lieäu caùi ñeïp – hoaëc
laø töø thieân nhieân hoaëc laø ôû nôi ngöôøi quan saùt. Ñoù laø traïng
thaùi hoaøn toaøn coâ ñoäc cuaû taâm; chæ moät mình – khoâng taùch
bieät – coâ ñoäc trong söï yeân tónh vaø söï yeân tónh ñoù laø caùi
ñeïp. Khi baïn yeâu, coù phaûi coù moät ngöôøi quan saùt khoâng?
Coù moät ngöôøi quan saùt chæ khi tình yeâu laø moät söï ñam meâ.
Tình yeâu seõ maõnh lieät khi khoâng coù maët ham muoán vaø söï
ñam meâ. Gioáng nhö caùi ñeïp laø moät caùi gì ñoù luoân luoân ñoåi
môùi moãi ngaøy. Nhö toâi ñaõ noùi tình yeâu khoâng coù töông lai
cuõng khoâng coù quaù khöù.
Chæ khi chuùng ta thaáy maø khoâng heà coù maët ñònh
kieán, hay baát cöù yù nieäm naøo thì chuùng ta coù theå ñoái dieän
tröïc tieáp vôùi baát cöù ñieàu gì trong cuoäc soáng. Taát caû nhöõng
moái quan heä cuûa chuùng ta thaät ra chæ laø nhöõng yù nieäm –
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 152
ñöôïc hình thaønh do bôûi tö duy. Neáu toâi khôûi leân moät yù
töôûng veà baïn vaø baïn khôûi leân yù nghó veà toâi, thaät söï thì
chuùng ta khoâng heà thaáy nhau nhö nhöõng gì chuùng ta laø.
Nhöõng gì maø chuùng ta thaáy chæ laø nhöng khaùi nieäm maø
chuùng ta taïo neân cho nhau nhöõng thöù naøy ñaõ ngaên caùch
chuùng ta, vaø ñoù laø lyù do taïi sao moái quan heä cuûa chuùng ta
hoaøn toaøn sai leäch.
Khi toâi noùi toâi bieát baïn, coù nghóa laø toâi ñaõ bieát baïn
hoâm qua. Thaät ra toâi khoâng bieát baïn ngay baây giôø. Taát caû
nhöõng gì toâi bieát laø nhöõng khaùi nieäm veà baïn. YÙù töôûng ñoù
ñöôïc hình thaønh do nhöõng ñieàu baïn ca ngôïi hay sæ vaû toâi,
nhöõng gì maø baïn ñaõ laøm cho toâi – taát caû ñöôïc hình thaønh
do nhöõng kyû nieäm toâi coù veà baïn – vaø hình thaønh cuûa baïn
trong toâi ñeàu gioáng nhau, ñoù laø nhöõng yù nieäm veà nhöõng
quan heä vaø ñieàu naøy ñaõ ngaên caùch söï quan heä cuûa chuùng
ta.
Hai ngöôøi chung soáng vôùi nhau trong moät thôøi gian
daøi khôûi leân moät yù töôûng laøm ngaên caùch moái quan heä.
Neáu chuùng ta hieåu roõ moái quan heä chuùng ta seõ hôïp taùc
nhöng söï hôïp taùc khoâng theå chæ hieän höõu trong yù töôûng,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 153
qua nhöõng bieåu hieän, qua nhöõng khaùi nieäm cuûa yù thöùc.
Chæ khi naøo chuùng ta hieåu roõ moái quan heä thaät söï giöõa
chuùng ta thì khi aáy môùi coù ñöôïc tình yeâu, vaø tình yeâu bò töø
choái khi chuùng ta khôûi leân nhöõng yù nieäm. Do ñoù hieåu raát
quan troïng nhöng khoâng phaûi baèng tri thöùc, maø baèng
nhöõng sinh hoaït thöïc teá trong cuoäc soáng haèng ngaøy, taïi
sao baïn taïo leân nhöõng yù nieäm veà vôï baïn, choàng baïn, con
caùi baïn, quoác gia baïn, toân giaùo baïn – baïn chaúng coù gì
ngoaøi nhöõng khaùi nieäm.
Nhöõng yù nieäm naøy taïo ra khoaûng caùch giöõa baïn vaø
nhöõng gì baïn thaáy vaø khoaûng caùch ñoù laø söï xung ñoät, vì
theá nhöõng gì chuùng ta muoán khaùm phaù laø coù theå thoaùt ra
khoûi nhöõng khoaûng caùch maø chuùng ta ñaõ taïo ra, khoâng
nhöõng chung quanh chuùng ta maø coøn caû beân trong chuùng
ta, khoaûng caùch ñoù ñaõ chia caùch moái quan heä cuûa con
ngöôøi.
Chính söï taäp trung vaøo moät vaán ñeà laø naêng löôïng
ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Khi baïn hoaøn toaøn taäp trung – nghóa
laø taäp trung taát caû nhöõng gì trong baïn – khoâng heà coù ngöôøi
quaùn saùt. Chæ coù traïng thaùi hoaøn toaøn taäp trung vôùi toaøn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 154
boä naêng löôïng, söï noå löïc ñoù chính laø hình thöùc cao nhaát
cuûa trí tueä. Thaät ra tình traïng cuûa taâm phaûi thaät söï yeân
laëng vaø söï yeân laëng ñoù chæ ñeán khi coù söï taäp trung khoâng
phaûi laø moät söï yeân tónh vôùi kyû cöông. Söï hoaøn toaøn yeân
tónh ñoù khoâng coù ngöôøi quaùn saùt cuõng khoâng coù ñoái töôïng,
ñaây laø traïng thaùi cao nhaát cuûa taâm. Nhöng nhöõng gì xaõy ra
trong taâm ngoân ngöõ khoâng theå dieãn ñaït ñöôïc bôûi vì nhöõng
gì maø ngoân ngöõ dieãn ñaït thì giaû taïo, khoâng thaät. Baïn
muoán tìm ra chính mình thì phaûi thoaùt ra khoûi ñieàu naøy.
Taát caû nhöõng trôû ngaïi khoù khaên ñeàu lieân quan vôùi
nhau ñeán noåi baïn coù theå giaûi quyeát hoaøn toaøn moät vaán ñeà
– khoâng quan taâm noù laø gì – baïn seõ thaáy raèng baïn coù theå
gaëp baát cöù trôû ngaïi naøo vaø baïn ñeàu coù theå giaûi quyeát
chuùng. Taát nhieân, chuùng ta ñang noùi veà nhöõng trôû ngaïi veà
taâm lyù. Chuùng ta ñaõ thaáy moät trôû ngaïi xuaát hieän khi chuùng
ta gaëp moät vaán ñeà khoâng ñöôïc hoaøn toaøn. Khoâng nhöõng
chuùng ta phaûi bieát veà nguoàn goác, caáu truùc cuûa moät khoù
khaên vaø thaáy chuùng moät caùch hoaøn toaøn maø coøn phaûiñoái
dieän noù khi noù phaùt sanh vaø giaûi quyeát noù ngay laäp töùc ñeå
noù khoâng coù thôøi gian baùm reã trong taâm. Neáu moät ngöôøi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 155
ñeå cho moät vaán ñeà keùo daøi trong moät thaùng hay moät ngaøy
hay thaäm chí trong moät vaøi phuùt, noù seõ laøm cho taâm bò
quaáy nhieãu. Vì theá chuùng ta phaûi ñoái dieän vôùi trôû ngaïi
ngay laäp töùc maø khoâng coù söï boùp meùo xuyeân taïc naøo caû,
hoaøn toaøn thoaùt ra khoûi noù vaø khoâng ñeå noù laïi trong kyù öùc.
Nhöõng kyù öùc naøy laø nhöõng yù nieäm maø chuùng ta ñang
mang theo vôùi chuùng ta vaø chính nhöõng yù nieäm naøy chuùng
ta chaáp nhaän moät ñieàu voâ cuøng troïng ñaïi ñöôïc goïi laø cuoäc
soáng vaø do ñoù coù söï traùi ngöôïc vaø ñoù laø xung ñoät. Cuoäc
soáng raát thaät – cuoäc soáng khoâng phaûi tröøu töôïng – vaø khi
baïn chaáp nhaän noù nhö nhöõng khaùi nieäm thì ñoù laø nhöõng
trôû ngaïi.
Coù theå ñoái dieän taát caû nhöõng vaán ñeà maø khoâng coù
söï can thieäp cuûa thôøi gian vaø khoâng gian, khoâng coù
khoaûng caùch giöõa ta vaø nhöõng ñieàu lo sôï chæ coù theå khi
ngöôøi quan saùt khoâng coù söï tieáp dieãn, ngöôøi quan saùt laø
ngöôøi taïo neân nhöõng yù nieäm, laø ngöôøi thu thaäp nhöõng kyù
öùc vaø tö duy, vaø nhöõng tröøu töôïng.
Khi baïn nhìn nhöõng vì sao chæ coù baïn ñang ngaém
nhìn caùc vì sao treân baàu trôøi; baàu trôøi vôøi nhieàu ngoâi sao
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 156
saùng, khoâng khí maùt meû, coù baïn, ngöôøi quan saùt, ngöôøi
suy nghó, baïn vôùi caên bònh ñau tim, baïn nôi trung taâm taïo
ra khoâng gian. Baïn seõ khoâng bao giôø hieåu ñöôïc khoâng
gian giöõa baïn vaø nhöõng vì sao, baïn vaø vôï baïn, hay baïn beø
bôûi vì baïn chaúng bao giôø nhìn maø khoâng coù maët khaùi
nieäm, vaø ñoù laø lyù do taïi sao baïn khoâng bieát ñöôïc caùi ñeïp
laø gì hay tình yeâu laø gì. Baïn noùi veà tình yeâu, vieát veà tình
yeâu nhöng baïn chaúng bao giôø bieát veà noù coù leõ tröø khi
nhöõng luùc hoaøn toaøn meâ maõi. Khi coù moät trung taâm taïo
neân khoaûng khoâng gian chung quanh noù thì seõ khoâng coù
tình yeâu cuõng khoâng coù caùi ñeïp. Khi khoâng coøn coù ñieåm
trung taâm khoâng coøn coù hình troøn khi aáy tình yeâu coù maët.
Vaø khi baïn yeâu baïn seõ trôû neân ñeïp.
Khi baïn nhìn göông maët cuûa moät ngöôøi ñoái dieän,
baïn nhìn töø chính giöõa vaø töø giöõa taïo neân khoaûng caùch
giöõa ngöôøi vaø ngöôøi, vaø ñoù laø lyù do taïi sao cuoäc soáng cuûa
chuùng ta quaù troáng roãng vaø chai saïn. Baïn khoâng theå nuoâi
döôõng tình yeâu hay caùi ñeïp cuõng khoâng phaùt minh ra chaân
lyù, nhöng neáu baïn luoân tænh thöùc veà nhöõng gì baïn ñang
laøm, baïn coù theå tích luyõ ñöôïc kieán thöùc vaø thoaùt khoûi kieán
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 157
thöùc baïn seõ baét ñaàu thaáy ñöôïc baûn chaát cuûa nhöõng öôùc
muoán, söï ñam meâ vaø ñau khoå vaø noãi coâ ñoäc vaø söï buoàn teå
cuûa kieáp ngöôøi, vaø khi baïn baét ñaàu thaáy ñöôïc ñieàu maø
ngöôøi ta goïi laø ‘khoâng gian’.
Khi coù khoaûng khoâng gian giöõa baïn vaø ñoái töôïng
maø baïn ñang quan saùt baïn bieát laø khoâng coù tình yeâu, vaø
khoâng coù tình yeâu thì duø raèng baïn coù coá gaéng caûi toå theá
giôùi naøy hay mang laïi moät traät töï môùi cho xaõ hoäi hay cho
duø baïn noùi nhieàu veà söï caûi toå, thì baïn cuõng taïo neânkhoå
ñau. Vì theá taát caû phuï thuoäc vaøo baïn. Khoâng coù ngöôøi
höôùng daãn, khoâng coù thaày giaùo, khoâng coù ai noùi vôùi baïn
phaûi laøm gì. Baïn hoaøn toaøn coâ ñoäc trong caùi theá giôùi ñieân
loaïn naøy.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 158
XII
Ngöôøi quan saùt vaø ñoái töôïng quan saùt
Xin haõy tieáp tuïc vôùi toâi theâm moät tí nöõa. Coù leõ hôi
phöùc taïp, hôi teá nhò moät chuùt nhöng haõy tieáp tuïc.
Baây giôø, neáu baïn taïo neân moät hình töôïng veà baïn
hay veà baát cöù ñieàu gì. Toâi coù theå quan saùt hình töôïng aáy,
vì theá coù hình töôïng vaø ngöôøi quan saùt hình töôïng. Toâi
thaáy moät ngöôøi naøo ñoù maëc moät chieác aùo maøu ñoû vaø ngay
laäp töùc toâi coù haønh ñoäng laø toâi thích noù hay toâi khoâng
thích noù. thích hay khoâng thích laø keát quaû cuûa tö duy
cuûatoâi, söï huaân taäp, ñònh kieán cuûa toâi vaø nhöõng tính caùch
di truyeàn. Töø ñoái töôïng toâi quan saùt vaø coù nhöõng bình
phaåm, vaø nhö theá ngöôøi quan saùt taùch rôøi thöù maø anh ta
quan saùt.
Nhöng ngöôøi quan saùt nhaän thöùc ñöôïc raát nhieàu;
anh ta taïo ra haøng ngaøn yù töôûng. Nhöng ngöôøi quan saùt
khaùc vôùi nhöõng yù nieäm? Coù phaûi anh ta chæ laø moät yù nieäm
khaùc? Anh ta luoân theâm bôùt vaøo söï thaät; anh ta luoân soáng
vôùi söï ño löôøng, so saùnh, bình phaåm vaø thay ñoåi do nhöõng
taùc ñoäng töø beân ngoaøi vaø beân trong – soáng vôùi nhöõng kieán
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 159
thöùc maø anh ta tích luyõ ñöôïc, nhöõng taùc ñoäng vaø suy
löôøng. Cuøng luùc aáy chuùng ta nhìn ngöôøi quan saùt, nhìn vaøo
chính mình, baïn seõ thaáy raèng anh ta ñaõ saép xeáp nhöõng kyû
nieäm, kinh nghieäm, nhöõng taùc ñoäng, truyeàn thoáng vaø
nhieàu noãi khoå ñau, taát caû ñeàu thuoäc veà quaù khöù. Vì theá
ngöôøi quan saùt laø goàm caû hai quaù khöù vaø hieän taïi, vaø ngaøy
mai ñang chôø ñôïi vaø ñoù laø moät phaàn cuûa anh ta. Anh ta
soáng moät nöõa vaø cheát moät nöõa vaø anh ta ñang ngaém nhìn
caùi cheát vaø cuoäc soáng, caùi cheát vaø söï soáng cuûa moät chieác
laù. Vaø trong traïng thaùi naøy cuûa taâm thöùc khoâng coù taùc
ñoäng cuûa thôøi gian, baïn (ngöôøi quan saùt) nhìn thaúng vaøo
sôï haõi, ghen tî, cuoäc chieán, gia ñình vaø coá gaéng giaûi quyeát
nhöõng trôû ngaïi cuûa nhöõng ñoái töôïng ñang thaùch thöùc baïn;
baïn luoân dieãn dòch nhöõng caùi môùi baèng phöông phaùp cuû
vaø do ñoù xung ñoät maõi keùo daøi.
Moät yù nieäm, nhö ngöôøi quan saùt khôûi leân raát nhieàu
yù nieäm khaùc trong anh ta vaø anh ta noùi raèng: ‘Toâi thích yù
nieäm naøy, toâi seõ giöõ noù’ hay ‘Toâi khoâng thích yù nieäm kia
cho neân toâi seõ loaïi boû noù’ nhöng chính ngöôøi quan saùt ñaõ
ñaët ra voâ vaøn yù nieäm naøy ñeán yù nieäm khaùc. Cho neân
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 160
chuùng ta coù theå noùi raèng: ‘ngöôøi quan saùt cuõng laø moät yù
nieäm khi anh ta taùch bieät khoûi chính mình vaø söï quan saùt’
ngöôøi quan saùt naøy hieän höõu qua nhieàu tö duy khaùc nhau
nghó raèng anh ta laø thöôøng haèng vaø giöõa anh ta vaø caùc yù
nieäm khôûi leân trong anh ta coù söï khaùc bieät vaø coù khoaûng
thôøi gian. Ñieàu naøy taïo neân nhöõng xung ñoät giöõa chính
anh ta vaø nhöõng yù nieäm maø anh ta tin raèng laø nguyeân
nhaân cuûa nhöõng vaán ñeà. Vì theá anh ta noùi raèng: ‘Toâi phaûi
loaïi boû xung ñoät naøy’, nhöng chính söï ham muoán loaïi boû
xung ñoät taïo neân moät yù nieäm khaùc.
Hieåu ñöôïc taát caû nhöõng ñieàu naøy ñoù laø thieàn seõ
phaùt hieän ñöôïc laø coù moät yù nieäm chính taïo neân nhöõng yù
nieäm khaùc, vaø ñaây laø yù nieäm chính, ngöôøi quan saùt, laø
nhaân vaät kieåm chöùng, ngöôøi caûm nhaän, ñaùnh giaù, pheâ bình
laø ngöôøi muoán chinh phuïc nhöõng yù nieäm khaùc hay muoán
tieâu dieät chuùng. Taát caû nhöõng yù nieäm laø keát quaû cuûa
nhöõng bình phaåm, yù kieán, keát luaän cuûa ngöôøi quan saùt, vaø
ñoái töôïng quan saùt laø keát quaû cuûa taát caû nhöõng yù nieäm –
do ñoù ngöôøi quan saùt cuõng laø ñoái töôïng quan saùt.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 161
Vì theá nhaän thöùc phaùt hieän ñöôïc söï khaùc bieät cuûa
taâm, cuûa yù nieäm vaø söï khaùc bieät giöõa caùc yù nieäm, keát quaû
cuûa nhöõng xung ñoät vaø ñau khoå, vaø bieát ñöôïc raèng khoâng
theå laøm ñieàu gì vôùi chuùng vaø nhieàu noå löïc ñeå thoaùt ra khoûi
chuùng. Taát caû ñöôïc bieát qua söï nhaän thöùc kyû löôõng, vaø
bieát ñöôïc ngöôøi quan saùt laø ñoái töôïng quan saùt. Noù khoâng
phaûi laø moät thöïc taïi sieâu vieät, cuõng khoâng phaûi laø moät caùi
ngaõ (thöc taïi sieâu vieät, caùi ngaõ cao quyù chæ laø nhöõng phaùt
minh nhöõng yù nieäm khoâng hôn); chæ coù trí tueä môùi thaáy
ñöôïc ngöôøi quan saùt cuõng laø ñoái töôïng quan saùt.
Neáu baïn töï hoûi ai laø ngöôøi seõ nhaän ñöôïc caâu traû
lôøi? Vaø ai laø ngöôøi seõ yeâu caàu? Neáu thöïc taïi laø moät phaàn
cuûa yù thöùc, moät phaàn cuûa tö duy, thì noù seõ khoâng coù khaû
naêng tìm ra ñöôïc. Nhöõng gì noù coù theå tìm ra ñöôïc laø moät
traïng thaùi cuûa tri thöùc. Nhöng neáu trong traïng thaùi aáy cuûa
tri thöùc vaãn coù moät thöïc theå tuyeân boá raèng: ‘Toâi phaûi bieát,
toâi phaûi thöïc taäp tri thöùc’ ñoù laø söï laäp laïi cuûa yù nieäm.
Ñaây laø caùi bieát raèng ngöôøi quan saùt laø ñoái töôïng
khoâng phaûi laø moät tieán trình phaân tích ñoái töôïng. Phaân
bieät chuùng ta vôùi moät ai ñoù thì raát deã daøng. Haàu heát chuùng
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 162
ta phaân bieät chuùng ta vôùi moät caùi gì ñoù – vôùi gia ñình, vôï
choàng, vôùi quoác gia – vaø ñieàu naøy daãn ñeán ñau khoå vaø
chieán tranh. Chuùng ta xem moïi thöù hoaøn toaøn khaùc bieät
vôùi mình vaø chuùng ta phaûi hieåu ñieàu naøy khoâng nhöõng
baèng ngoân ngöõ vaø caû noäi taâm, chính ñaây laø coäi reã cuûa hieän
höõu. Vaøo thôøi Trung Quoác coå ñaïi tröôùc ñaây coù moät ngöôøi
hoaï só anh ta baét ñaàu veû – ví duï veû moät caùi caây, anh ta
ngoài tröôùc böùc tranh nhieàu ngaøy, nhieàu naêm thaùng, ñieàu
naøy khoâng quan troïng cho ñeán khi anh aáy chính laø caùi caây.
Anh ta khoâng phaân bieät giöõa mình vaø caây. Ñieàu naøy coù
nghóa laø khoâng coù khoaûng caùch giöõa anh ta vaø caây, khoâng
coù khoaûng caùch giöõa ngöôøi quan saùt vaø ñoái töôïng, khoâng
coù ngöôøi ñang caûm nhaän caùi ñeïp, nhöõng chuyeån ñoäng,
boùng naéng, hình töôïng cuûa chieác laù, maøu saéc. Anh ta laø
caây vaø trong traïng thaùi aáy anh ta môùi coù theå veû.
Neáu nhö anh ta khoâng nhaän ra raèng ngöôøi quan saùt
laø ñoái töôïng, baát cöù nhöõng hoaït ñoäng cuûa ngöôøi quan saùt
chæ taïo neân haøng loaït nhöõng yù nieäm vaø anh ta seõ biï maéc
keït trong ñoù. Nhöng nhöõng gì seõ xaõy ra khi ngöôøi quan saùt
nhaän ra ñöôïc ngöôøi quan saùt laø ñoái töôïng? Haõy ñi thaät
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 163
chaäm raõi, chaäm raõi bôûi vì ñaây laø ñieàu heát söùc phöùc taïp.
Ñieàu gì seõ xaõy ra? Ngöôøi quan saùt khoâng heà coù phaûn öùng.
Ngöôøi quan saùt luoân noùi raèng: ‘Toâi phaûi laøm moät ñieàu gì
ñoù vôùi nhöõng yù nieäm, toâi phaûi ngaên chaën chuùng hay thay
ñoåi chuùng baèng hình thöùc khaùc; anh ta luoân chuû ñoäng lieân
quan ñeán ñoái töôïng, haønh ñoäng moät caùch caån troïng vaø
nhieät tình, vaø haønh ñoäng thích hay khoâng thích chæ laø moät
phaàn goïi laø haønh ñoäng tích cöïc – ‘Toâi thích cho neân phaûi
naém giöõ. Toâi khoâng thích, do ñoù toâi phaûi loaïi boû noù’
nhöng khi ngöôøi quan saùt nhaän ra raêng ñieàu maø anh ta
ñang laøm chính laø anh ta thì seõ khoâng coøn coù xung ñoät
giöõa anh ta vaø yù nieäm. Anh ta vaø yù nieäm khoâng taùch rôøi
khoûi noù. Khi anh ta taùch rôøi, laøm hay coá gaéng laøm moät caùi
gì ñoùvaø khi anh ta nhaän ra raèng anh ta chính laø noù khi aáy
seõ khoâng khôûi leân yù töôûng thích hay khoâng thích vaø xung
ñoät seõ khoâng coøn.
Anh ta laøm vì ñieàu gì? Neáu caùi gì ñoù laø baïn baïn coù
theå laøm gì? Baïn khoâng theå choáng laïi hay chaïy troán khoûi yù
nieäm hay thaäm chí chaáp nhaän noù, noù coù maët. Vì theá taát caû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 164
nhöõng haønh ñoäng laø keát quaû söï phaûn hoài, thích hay khoâng
thích ñeàu phaûi chaám döùt.
Khi baïn nhaän ra raèng coù moät tri thöùc trôû neân thaät
soáng ñoäng. Noù khoâng troùi buoäc baát cöù vaán ñeà gì hay baát
cöù yù nieäm naøo. – vaø töø ñoù söï xuùc caûm cuûa nhaän thöùc xuaát
hieän khaû naêng taäp trung khaùc nhau cuûa taâm – bôûi vì taâm
laø söï nhaän thöùc naøy seõ trôû neân voâ cuøng nhaïy caûm vaø
thoâng minh hôn.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 165
XIII
Tö töôûng laø gì? – YÙ töôûng vaø haønh ñoäng – Thaùch thöùc
– Vaán ñeà – Söï baét ñaàu cuûa tö duy
Baây giôø chuùng ta seõ ñi ñeán caâu hoûi tö töôûng laø gì,
yù nghóa cuûa tö duy ñoù phaûi ñöôïc vaän duïng moät caùch caån
thaän, logic vaø saùng suoát (ñoái vôùi coâng vieäc haøng ngaøy cuûa
chuùng ta) vaø nhöõng ñieàu naøy khoâng heà coù yù nghóa chuùt
naøo caû. Tröø phi chuùng ta bieát ñöôïc hai thöù, chuùng ta khoâng
theå naøo hieåu ñöôïc moät ñieàu gì ñoù moät caùch saâu xa ñieàu
maø tö duy khoâng theå tieáp caän. Vì theá chuùng ta haõy coá
gaéng hieåu toaøn boä caáu truùc phöùc taïp cuûa tö töôûng laø gì, kyù
öùc laø gì, taïi sao tö duy phaùt khôûi, taïi sao tö duy taùc ñoäng
ñeán taát caû haønh ñoäng cuûa chuùng ta; vaø khi hieåu ñöôïc taát
caû nhöõng ñieàu naøy chuùng ta coù leõ seõ tình côø baét gaëp caùi gì
ñoù maø tö duy khoâng bao giôø phaùt hieän, ñieàu maø tö duy
khoâng theå môû ñöôïc caùnh cöûa ñi vaøo.
Taïi sao tö duy trôû neân quaù quan troïng trong ñôøi
soáng cuûa chuùng ta – tö duy laø yù töôûng, coù chöùc naêng tích
luyõ caùc söï kieän trong caùc teá baøo naõo? Coù leõ nhieàu ngöôøi
trong chuùng ta thaäm chí chaúng bao giôø hoûi moät caâu hoûi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 166
nhö theá, hoaëc neáu baïn coù hoûi chaêng thì cuõng seõ noùi raèng:
‘Noù cuõng coù moät chuùt ít quan troïng – caùi gì quan troïng laø
xuùc caûm’. Nhöng toâi khoâng nghó taïi sao baïn laïi coù theå
chia ra laøm hai. Neáu tö duy khoâng lieân tuïc truyeàn ñeán
caûm xuùc, caûm xuùc seõ cheát raát nhanh. Vì theá taïi sao trong
cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa chuùng ta, trong cuoäc soáng ngheøo
naøn, chaùn naûn, cuoäc soáng ñaày daãy sôï haõi, tö duy laïi ñoùng
moät vò trí quan troïng nhö theá? Baïn töï hoûi cuõng nhö toâi
ñang töï hoûi chính mình – taïi sao ngöôøi ta quaù leä thuoäc vaøo
tö töôûng – thoâng minh, xaûo quyeät laø nhöõng ñieàu tö töôûng
coù theå thieát laäp, baét ñaàu cho moïi thöù, hö caáu neân taát caû,
daãn ñeán chieán tranh, taïo neân nhöõng moái lo aâu, sôï haõi vaø
nhöõng ñieàu naøy hình thaønh neân nhöõng yù nieäm vaø chuùng
theo ta nhö boùng theo hình – baïn thaáy haïnh phuùc vôùi ngaøy
hoâm qua vaø keùo daøi cho ñeán hoâm nay cuõng nhö ngaøy mai
– tö töôûng luoân naêng ñoäng, hình thaønh, laáy ñi, theâm vaøo…
YÙ töôûng caøng trôû neân quan troïng ñoái vôùi chuùng ta
hôn laø haønh ñoäng – yù töôûng ñöôïc dieãn ñaït moät caùch roõ
raøng trong saùch vôû vôûi söï thoâng minh cuûa noù trong moïi
laõnh vöïc. Nhöõng yù töôûng caøng thoâng minh, khoân kheùo,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 167
tinh xaûo thì chuùng ta caøng toân troïng noù vaø saùch vôû caøng
ghi cheùp nhieàu hôn. Chuùng ta laø nhöõng cuoán saùch naøy,
chuùng ta laø nhöõng yù töôûng, chuùng ta bò chuùng taùc ñoäng
quaù nhieàu. Chuùng ta maõi noùi veà yù töôûng vaø lyù töôûng vaø
ñöa ra nhieàu yù kieán. Taát caû toân giaùo ñeàu coù giaùo ñieàu,
phöông phaùp ñeå ñaït ñeán cöùu caùnh, vaø khi tìm hieåu veà söï
baét ñaàu cuûa tö töôûng chuùng ta muoán bieát toaøn boä tö töôûng.
Chuùng ta taùch rôøi yù thöùc vaø haønh ñoäng bôûi vì yù töôûng luoân
thuoäc veà quaù khöù vaø haønh ñoäng thì ôû hieän taïi – cuoäc soáng
thì luoân luoân ôû hieän taïi. Chuùng ta sôï haõi cuoäc soáng vaø do
ñoù quùa khöù cuõng nhö yù töôûng trôû neân quaù quan troïng ñoái
vôùi chuùng ta.
Thaät laø thuù vò khi quan saùt tieán trình tö duy cuûa
moät ngöôøi, chæ quan saùt anh ta suy nghó nhö theá naøo,
nhöõng ñieàu maø chuùng ta goïi laø haønh ñoäng xuaát phaùt töø
ñaâu. Roõ raøng laø töø kyù öùc. Coù söï baét ñaàu cuûa tö töôûng
khoâng? Neáu coù, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc söï baét ñaàu cuûa
noù khoâng – ñoù laø söï baét ñaàu cuûa kyù öùc, bôûi vì neáu chuùng
ta khoâng coù kyù öùc chuùng ta seõ khoâng coù tö töôûng?
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 168
Chuùng ta thaáy ñöôïc laøm theá naøo maø yù töôûng duy trì
ñöôïc nhöõng caûm gíac haïnh phuùc cuûa ngaøy hoâm qua vaø
laøm sao tö töôûng löu giöõ nhöõng haïnh phuùc, vui buoàn, khoå
ñau, nhöõng kinh nghieäm vaø ai laø ngöôøi tö duy, laø haïnh
phuùc, laø khoå ñau vaø cuõng nhö taát caû ai laø ngöôøi nuoâi
döôõng. YÙ töôûng phaân bieät haïnh phuùc vaø khoå ñau. Con
ngöôøi khoâng thaáy ñöôïc raèng chính ngay söï ñoøi hoûi haïnh
phuùc ñoàng nghóa vôùi vieäc ñoùn nhaän ñau khoå vaø sôï haõi. Tö
duy con ngöôøi luoân ñoøi hoûi haïnh phuùc ñöôïc söû duïng baèng
nhieàu töø ngöõ nhö trung thaønh, giuùp ñôõ, söï cho ñi, baûo veä
vaø hy sinh.
Toâi töï hoûi taïi sao chuùng ta muoán hy sinh? Taát caû
nhöõng töø ngöõ naøy coù nghóa gì? Chuùng dieãn taû caùi gì? Coù
phaûi moät boâng hoa ñeïp, deã thöông noùi ‘Toâi seõ cho baïn
giuùp ñôõ vaø hy sinh? Coù phaûi theá khoâng! Vaø bôûi vì ñoaù hoa
khoâng coá gaéng laøm baát cöù ñieàu gì, noù seõ bao phuû caû maët
ñaát.
Tö töôûng quaù thoâng minh, xaûo quyeât ñeán noåi noù
boùp meùo taát caû söï vieäc ñeå ñöôïc nhöõng thuaän lôïi cho chính
noù. Tö töôûng luoân ñoøi hoûi haïnh phuùc seõ mang laïi nhieàu boù
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 169
buoäc cho chính noù. Chính tö töôûng laø ngöôøi taïo ra söï phaân
bieät vôùi taát caû nhöõng quan heä: trong chuùng ta coù baïo löïc
nhöõng thöù naøy laøm cho chuùng ta haïnh phuùc nhöng chuùng
ta cuõng coù nhöõng khaùt voïng hoaø bình, ham muoán nhöõng
ñieàu toát laønh, löông thieän. Ñaây laø taát caû nhöõng gì luoân xaõy
ra trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta. Tö töôûng khoâng nhöõng taïo
ra söï phaân bieät nhò nguyeân, söï traùi ngöôïc maø coøn tích luyõ
voâ soá haït gioáng vui buoàn, maø chuùng ta ñaõ traõi qua, vaø töø
nhöõng chuûng töû naøy noù phaùt trieån theâm leân. Vì theá tö
töôûng laø quaù khöù, laø giaø nua nhö chuùng ta ñaõ noùi.
Taát caû nhöõng thöû thaùch chuùng ta gaëp trong quaù khöù
– moät thöû thaùch thì luoân luoân môùi – nhöõng thöû thaùch
chuùng ta gaëp seõ luoân luoân gioáng nhau, traùi ngöôïc, xung
ñoät vaø taát caû nhöõng khoå ñau maø chuùng ta keá thöøa. Boä naõo
nhoû beù cuûa chuùng ta luoân traùi ngöôïc vôùi nhöõng gì chuùng
vaän haønh. Duø laø nhöõng tham voïng, söï laëp laïi kieàm cheá söï
thaêng hoa- baát cöù nhöõng gì maø naõo boä ñieàu khieån, ñoù laø
traïng thaùi cuûa nhöõng xung ñoät vaø seõ saûn sanh theâm nhöõng
xung ñoät.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 170
Nhöõng ai nghó ra moät caùch giaûi quyeát raát duy vaät
bôûi vì tö duy laø vaät chaát. Tö duy laø vaät chaát nhö nhöõng thöù
nhö saøn nhaø, böùc töôøng, ñieän thoaïi cuõng laø vaät chaát. Chöùc
naêng hoaït ñoäng trong khuoân khoå trôû thaønh vaät chaát. Coù
naêng löôïng töùc coù vaät chaát. Ñoù laø taát caû cuoäc soáng. Coù leõ
chuùng ta nghó tö duy khoâng phaûi laø vaát chaát nhöng khoâng
phaûi. Tö duy laø vaät chaát cuõng nhö yù thöùc heä. Ôû ñaâu coù
naêng löôïng thì bieán thaønh vaät chaát. Vaät chaát vaø naêng
löông quan heä qua laïi vôùi nhau. Moät ngöôøi khoâng theå hieän
höõu maø khoâng coù ngöôøi khaùc, vaø caøng coù söï haøi hoaø giöõa
hai ngöôøi thì caøng coù söï caân ñoái, naõo boä caøng naêng ñoäng
tö töôûng hình thaønh neân söï vui buoàn. Sôï haõi, vaø noù ñaõ
ñöôïc hình thaønh caû haøng ngaøn naêm vaø chuùng ta khoâng theå
phaù vôõ nhöng khuoân maãu maø noù ñaõ tích taäp taïo neân.
Tö duy khoâng theå thaáy ñöôïc söï thaät môùi meû. Tö
duy coù theå hieåu ñöôïc sau ñoù, noùi caùch khaùc, hieåu ñöôïc söï
thaät moät caùch khoâng chính xaùc. Tö töôûng khoâng bao giôø
giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà taâm lyù. Duø coù thoâng minh, xaûo
quyeät, uyeân baùc, hay baát cöù hình thöùc naøo ñöôïc tö töôûng
taïo neân qua khoa hoïc, baèng naõo boä, baét buoäc hay nhu caàu,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 171
tö töôûng khoâng bao giôø môùi caû vaø do ñoù noù chaúng bao giôø
traû lôøi ñöôïc caâu hoûi to taùt caû. Boä naõo giaø nua khoâng theå
giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà troïng ñaïi cuûa cuoäc soáng.
Tö duy bò boùp meùo vaø noù khoâng theå taïo neân vaø
thaáy ñöôïc moïi thöù maø khoâng coù trong tö töôûng. Noù chæ
hình thaønh ñöôïc nhöõng thoùi quen, vaø do ñoù noù khoâng theå
ñoäc laäp. Nhöng neáu baïn hieåu ñöôïc taïi sao baïn tö duy,
nhöõng töø maø baïn söû duïng, phong caùch öùng xöû cuûa baïn
trong cuoäc soáng, noùi naêng vôùi moïi ngöôøi, ñoái xöû vôùi moïi
ngöôøi, caùch baïn aên, caùch baïn ñi ñöùng – neáu baïn bieát ñöôïc
taát caû nhöõng ñieàu naøy khi aáy taâm seõ khoâng löøa doái ñöôïc
baïn. Khi aáy seõ khoâng coøn sai khieán baïn, noù seõ trôû neân voâ
cuøng yeân tónh, deã sai khieán, thoâng caûm, ñôn ñoäc, vaø trong
traïng thaùi ñoù seõ khoâng heà coù söï löøa doái.
Baïn coù töøng bao giôø chuù yù khi baïn ôû trong traïng
thaùi hoaøn toaøn taäp trung, ngöôøi quan saùt, ngöôøi tö duy, caùi
toâi taát caû ñeàu chaám döùt chöa? Trong traïng thaùi cuûa söï taäp
trung tö töôûng baét ñaàu taøn luïi.
Neáu ngöôøi ta muoán thaáy söï vaät roõ raøng, thì taâm cuûa
hoï phaûi thaät söï yeân tónh, khoâng coøn coù ñoái thoaïi, bình
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 172
phaåm, khoâng coù yù nieäm – taát caû ñeàu phaûi ñeå sang moät
beân. Vaø chæ coù söï yeân laëng baïn môùi thaáy ñöôïc söï khôûi
ñieåm cuûa tö duy – maø khoâng phaûi khi baïn tìm kieám, hay
ñaët nhöõng caâu hoûi, vaø chôø ñôïi nhöõng caâu traû lôøi. Vì theá chæ
khi baïn thaät yeân tónh, ngay khi baïn hieän höõu ñaët ra caâu
hoûi ‘söï baét ñaàu cuûa tö duy laø gì?’. Baïn seõ baét ñaàu thaáy,
khoâng coù söï yeân tónh laøm sao tö duy coù theå hình thaønh.
Neáu coù moät nhaän thöùc tö duy baét ñaàu nhö theá naøo
khi aáy khoâng caàn phaûi coù söï kieåm soaùt tö duy. Chuùng ta
ñaõ traõi qua moät thôøi gian vaø phí ñi raát nhieàu naêng löôïng
trong cuoäc ñôøi, khoâng chæ ôû tröôøng hoïc, coá gaéng kieåm soaùt
tö duy – ‘Ñaây laø tö duy toát, toâi phaûi tö duy veà noù nhieàu
hôn. Ñaây laø tö duy xaáu, toâi phaûi loaïi boû noù’, seõ coù moät
traän chieán keùo daøi giöõa tö duy naøy vaø tö duy kia, ham
muoán naøy vôùi ham muoán khaùc. Nhöng neáu coù moät nhaän
thöùc veà söï khôûi ñaàu cuûa tö duy, thì khi aáy khoâng coøn coù
maâu thuaãn ñoái nghòch trong tö töôûng.
Baây giôø baïn laéng nghe moät caâu noùi ‘Tö töôûng luoân
luoân cuû’ hay ‘thôøi gian laø ñau khoå’, tö duy baét ñaàu suy
dieãn vaø giaûi thích noù. Nhöng nhöõng suy dieãn ñeàu döïa vaøo
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 173
kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa quaù khöù, vì theá baïn seõ suy
dieãn theo quaùn tính cuûa mình. Nhöng khi baïn quaùn saùt caâu
noùi aáy vaø khoâng giaûi thích chuùng chæ hoaøn toaøn chuù yù
(khoâng taäp trung) baïn seõ thaáy raèng khoâng coù ngöôø iquan
saùt cuõng khoâng coù ñoái töôïng quaùn saùt, khoâng coù ngöôøi tö
duy cuõng khoâng coù tö töôûng, khoâng bao giôø noùi raèng ‘ Caùi
gì coù tröôùc’. Ñoù laø moät söï tranh caõi voâ voïng khoâng coù keát
thuùc. Baïn coù theå quaùn saùt chính baïn khi khoâng coù maët tö
duy – ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø troáng roãng – khi tö duy
naøo khoâng xuaát phaùt töø kyù öùc, kinh nghieäm hay kieán thöùc,
taát caû nhöõng gì ñöôïc huaân taäp töø trong quaù khöù, thì seõ
khoâng coù ngöôøi tö duy. Ñaây khoâng phaûi laø vaán ñeà sieâu
hình hay trieát hoïc. Chuùng ta ñang ñeà caäp ñeán vaán ñeà thöïc
taïi, vaø baïn seõ thaáy neáu baïn caøng ñi xa trong laõnh vöïc naøy,
baïn seõ ñoái dieän vôùi nhöõng gì môùi, maø khoâng phaûi vôùi tri
thöùc cuû kæ, hoaøn toaøn laø söï baét ñaàu.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 174
XIV
Nhöõng gaùnh naëng cuûa quaù khöù – Taâm an tònh – Giao tieáp –
Thaønh ñaït – Söï reøn luyeän – Yeân laëng – Chaân lyù vaø söï thaät.
Trong cuoäc soáng chuùng ta khoâng heà coâ ñoäc. thaäm
chí khi chuùng ta ôû moät mình cuõng bò taùc ñoäng nhieàu thöù,
quaù nhieàu kyû nieäm, kieán thöùc, nhieàu kinh nghieäm, nhieàu
lo laéng, ñau khoå, vaø xung ñoät vaø nhöõng thöù naøy ñaõ laøm
cho taâm trí ta trôû neân ngu xuaån hôn, vaø voâ tình hôn, vaø
laøm cho cuoäc soáng ñôn ñieäu. Chuùng ta ñaõ töøng coâ ñoäc?
hay coù phaûi chuùng ta maõi mang theo gaùnh naëng cuûa quaù
khöù?
Coù moät caâu chuyeän raát hay veà hai vò tu só ñi ñeán
moät ngoâi laøng noï vaø hoï gaêp moät coâ gaùi treû ñang ngoài khoùc
beân bôø soâng. Moät vò ñeán tröôùc maët coâ gaùi vaø hoûi: ‘Naøy
Coâ, vì sao coâ khoùc? Coâ gaùi traû lôøi: ‘Ngaøi coù thaáy ngoâi nhaø
beân kia soâng khoâng? Saùng nay toâi sang ñaây khoâng khoù
khaên gì caû nhöng baây giôø nöôùc daâng leân toâi khoâng theå trôû
veà. Khoâng coù chieác ghe naøo caû’. Vi tu só noùi: ‘OÀ! Khoâng
coù vaán ñeà gì ñaâu’ vaø oâng ta coõng coâ gaùi aáy qua soâng. Vaø
hai vò tu só cuøng tieáp tuïc ñi. Sau moät hoài laâu, vò tu só kia
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 175
noùi: ‘Naøy sö huynh! Chuùng ta khoâng ñöôïc chaïm vaøo
ngöôøi phuï nöõ, ñoù laø giôùi luaät cuûa chuùng ta. Nhöõng gì sö
huynh ñaõ laøm laø phaïm giôùi. Coù phaûi sö huynh khôûi leân
nieàm vui vaø caûm giaùc sung söôùng khi chaïm vaøo thaân theå
cuûa coâ gaùi kia khoâng? Sö huynh traû lôøi raèng: ‘Toâi ñaõ boû coâ
gaùi aáy laïi beân bôø soâng roài, taïi sao ñeä vaãn coøn mang coâ gaùi
aáy theo vaäy?
Ñoù laø nhöõng gì chuùng ta laøm. Chuùng ta luoân mang
theo gaùnh naëng; chuùng ta chaúng bao giôø lìa boû chuùng laïi.
Chæ khi naøo chuùng ta hoaøn toaøn chuù yù ñeán nhöõng trôû ngaïi
vaø giaûi quyeát chuùng ngay laäp töùc – ñöøng ñeå ñeán ngaøy mai
– nhö theá môùi laø söï coâ ñoäc thaäm chí khi chuùng ta ñang
soáng moät gia ñình ñoâng ñuùc hay khi chuùng ta treân xe buyùt,
chuùng ta vaãn ñôn ñoäc. Vaø söï ñôn ñoäc aáy bieåu hieän moät
taâm thanh tònh, trong saùng.
Ñeå ñöôïc moät söï coâ tòch beân trong laø ñieàu raát quan
troïng bôûi vì noù giuùp ta hieän höõu, vöôn leân moät caùch töï do.
Cuoái cuøng tinh hoa coù theå ñôm boâng vaø ñaïo ñöùc môùi hieän
höõu khi chuùng ta hoaøn toaøn töï do. Chuùng ta coù theå coù töï
do hình thöùc nhöng beân trong chuùng ta bò raøng buoäc.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 176
Khoâng gian vaø yeân tónh raát caàn thieát bôûi vì chæ khi naøo
taâm trí thaät yeân tónh, khoâng bò aûnh höôûng, huaân taäp, khoâng
bò giôùi haïn trong nhöõng kinh nghieäm thì khi aáy taâm môùi coù
theå thaáy ñöôïc nhöõng ñieàu hoaøn toaøn môùi meû.
Ngöôøi ta coù theå thaáy ñöôïc ñieàu ñoù chæ khi naøo taâm
thaät söï vaéng laëng. Taát caû muïc ñích cuûa thieàn ñònh ôû Ñoâng
phöông laø ñaït ñöôïc traïng thaùi yeân tónh cuûa taâm hoàn –
baèng caùch kieåm soaùt tö duy, cuõng gioáng nhö laäp ñi laäp laïi
cuûa moät ngöôøi caàu nguyeän vôùi muïc ñích laøm trong saïch
taâm vaø khi ñaït ñöôïc traïng thaùi aáy coù theå hieåu ñöôïc moïi
vaán ñeà. Tröø khi moät ngöôøi ñaõ coù neàn taûng, ñaõ thoaùt khoûi
söï sôï haõi, buoàn raàu, lo laéng vaø taát caû caïm baãy cuûa cuoäc
ñôøi, toâi khoâng thaáy laø caùch naøo ñeå cho taâm thaät söï yeân
laëng. Ñaây laø moät vieäc khoù thöïc hieän. Giöõa chuùng ta taát
yeáu phaûi coù söï giao tieáp, phaûi khoâng, khoâng nhöõng anh
phaûi hieåu nhöõng yù töôûng ñöôïc toâi dieãn ñaït baèng ngoân ngöõ,
maø toâi cuõng phaûi vaäy, khoâng phaûi laø sau ñoù maø laø ngay
khi chuùng ta giao tieáp? Vaø söï giao tieáp nhö theá khoâng theå
khi baïn chæ giaûi thích nhöõng gì maø baïn bieát töø saùch vôû, töø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 177
kieán thöùc cuûa baïn, hay yù kieán cuûa baïn, hay khi baïn coá
gaéng heát söùc ñeå laõnh hoäi.
Ñoái vôùi toâi ñoù laø moät trong nhöõng trôû ngaïi lôùn nhaát
trong cuoäc soáng laø söï vaät loän lieân tuïc ñeå ñaït ñöôïc nhöõng
muïc ñích. Chuùng ta ñöôïc giaùo duïc töø luùc coøn treû thô ñeå
ñöôïc thaønh ñaït trong cuoäc soáng – chính ngay yù thöùc kieán
taïo neân nhöõng khuoân maãu ñeå coù ñöôïc söï an toaøn, nhöng
söï an toaøn aáy khoâng naèm trong lónh vöïc cuûa söï thaønh ñaït.
Chuùng ta caàn söï an toaøn trong nhöõng moái quan heä, nhöõng
quan ñieåm vaø nhöõng sinh hoaït, nhöng chuùng ta thaáy
khoâng bao giôø coù ñöôïc nhöõng ñieàu nhö theá, khoâng heà coù
ñöôïc söï baûo ñaõm. Baïn haõy nhìn vaøo chính baûn thaân seõ
thaáy raèng khoâng heà coù ñöôïc söï baûo ñaõm chaéc chaén trong
nhöõng moái quan heä - phaûi thaáy ñöôïc raèng taát caû ñeàu voâ
thöôøng – cuoäc soáng ñaày nhöõng khaùc bieät. Taát nhieân coù
nhöõng baûo ñaõm ngoaïi taïi – nhaø cöûa, y phuïc, thöùc aên –
nhöng nhöõng thöù naøy bò tieâu huyû do nhöõng nhu caàu veà taâm
lyù. Khoâng gian vaø söï yeân laëng raát caàn thieát ñeå vöôït qua
nhöõng giôùi haïn cuûa yù thöùc, nhöng laøm theá naøo ñeå coù ñöôïc
moät söï yeân tónh trong moät caùi taâm quaù naêng ñoäng nhö
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 178
theá? Ngöôøi ta coù theå reøn luyeän, kieåm soaùt noù nhöng vôùi
nhöõng phöông phaùp nhö theá khoâng laøm cho taâm yeân tónh
ñöôïc; maø chæ laøm cho taâm caøng theâm ngu ñaàn. Roõ raøng
chæ coù söï mong caàu coù ñöôïc moät söï an tónh trong taâm hoàn
laø quyù giaù bôûi vì baïn caøng eùp buoäc moät caùch göôïng gaïo
thì taâm trí caøng trôû neân beù nhoû vaø muï maãm. Kieåm soaùt
vôùi baát kyø hình thöùc naøo cuõng ñeàu daãn ñeán nhöõng xung
ñoät. Vì theá kieåm soaùt, ñeø neùn khoâng phaûi laø phöông phaùp
khoâng heà coù ñöôïc moät cuoäc soáng giaù trò vaø kyû cöông.
Haàu heát cuoäc soáng cuûa chuùng ta coù ñöôïc kyû cöông
beân ngoaøi nhôø vaøo nhöõng yeâu caàu cuûa xaõ hoäi, gia ñình,
cuûa chính nhöõng khoå ñau cuûa chuùng ta, bôûi nhöõng kinh
nghieäm, caùc hình thöùc tín ngöôõng – vaø hình thöùc aáy cuûa
kyû cöông laø moät thöù meâ muoäi nhaát. Quy taéc phaûi khoâng coù
maët söï kieåm soaùt, khoâng coù söï ñeø neùn, khoâng coù maët cuûa
sôï haõi. Laøm theá naøo ñeå kyû cöông naøy coù theå thay ñoåi?
Tröôùc tieân khoâng phaûi laø kyû cöông sau ñoù môùi ñeán töï do;
töï do laø söï baét ñaàu, khoâng coù chaám döùt. Hieåu ñöôïc töï do
nhö vaäy, töï do maø khoâng heà tuaân thuû theo kyû luaät. Chính
vieäc hoïc laø kyû luaät (vaø nghóa caên baûn cuûa kyû luaät laø söï
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 179
hoïc hoûi) chính söï hoïc hoûi laøm cho taát caû saùng toû. Hieåu
ñöôïc toaøn boä baûn chaát cuûa söï kieåm soaùt, kieàm cheá vaø
nhöõng nhu caàu ham muoán.
Baïn khoâng phaûi aùp ñaët kyû luaät ñeå nghieân cöùu,
nhöng chính vieäc hoïc hoûi nghieân cöùu mang ñeán chính söï
kyû luaät vaø trong ñoù khoâng heà coù söï kieàm cheá.
Ñeå phuû nhaän quyeàn naêng (chuùng ta ñang noùi veà
nhöõng quyeàn naêng taâm linh, khoâng phaûi quy luaät) – phuû
nhaän taát caû quyeàn naêng cuûa taát caû toå chöùc toân giaùo, truyeàn
thoáng vaø kinh nghieäm, ngöôøi ta phaûi thaáy moät ngöôøi bình
thöôøng tuaân thuû – nghieân cöùu noù. Vaø nghieân cöùu noù phaûi
khoâng coù söï pheâ bình, chæ trích, yù kieán hay chaáp nhaän.
Chuùng ta khoâng theå chaáp nhaän moät quyeàn naêng naøo khi
chöa nghieân cöùu veà noù – ñieàu naøy khoâng theå xaõy ra.
Nghieân cöùu toaøn boä phaïm truø taâm linh cuûa quyeàn naêng
phaûi laø hoaøn toaøn töï do. Vaø khi chuùng ta nghieân cöùu
chuùng ta phuû nhaän, vaø khi chuùng ta phuû nhaän, chính söï
phuû nhaän ñoù laø aùnh saùng trí tueä thaät söï thoaùt ra khoûi
nhöõng quyeàn naêng. Phuû nhaän taát caû söï quan troïng, nhö
nhöõng kyû luaät ngoaïi taïi, ngöôøi laõnh ñaïo, tö töôûng luaän thì
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 180
phaûi xem xeùt chuùng; khi aáy chính haønh ñoäng nghieân cöùu
khoâng nhöõng laø kyû cöông maø laø söï phuû nhaän chuùng; vaø
chính söï phuû nhaän laø haønh ñoäng tích cöïc. Vì theá chuùng ta
ñang phuû nhaän taát caû nhöõng ñieàu naøy ñöôïc xem laø raát
quan troïng trong vieäc mang laïi söï yeân tónh cuûa taâm trí.
Nhö vaäy chuùng ta thaáy raèng söï kieåm soaùt khoâng
ñöa ñeán söï an tónh. Vaø taâm yeân tónh khoâng coù khi taâm
theo ñuoåi moät ñoái töôïng ñeán noãi bò ñoái töôïng thu huùt.
Ñieàu naøy gioáng nhö cho ñöùa beù moät moùn ñoà chôi; caäu beù
seõ yeân laëng, nhöng khi laáy ñi moùn ñoà chôi thì caäu ta seõ
khoùc theùt leân. Taát caû chuùng ta ñeàu coù nhöõng moùn ñoà chôi
maø chuùng ta say meâ vaø chuùng ta nghó chuùng ta raát yeân
tónh nhöng neáu moät ngöôøi naêng noå, coù khoa hoïc, vaên
chöông thì moùn ñoà chôi chæ thu huùt vaø ngöôøi aáy khoâng yeân
laëng.
Chuùng ta bieát chæ coù söï yeân laëng khi khoâng coøn coù
nhöõng tieáng ñoäng, söï yeân laëng khi tö duy döøng nghæ nhöng
ñoù khoâng phaûi laø söï yeân laëng. Yeân laëng laø caùi gì ñoù hoaøn
toaøn khaùc, cuõng gioáng nhö tình yeâu, gioáng nhö caùi ñeïp.
Vaø söï yeân laëng naøy khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa moät caùi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 181
taâm yeân laëng, cuõng khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa caùc teá
baøo naõo khi nhaän thöùc ñöôïc toaøn boä söï kieän vaø noùi: ‘Vì lôïi
ích cuûa Chuùa, haõy yeân laëng’; khi aáy caùc teá baøo naõo boä taïo
neân söï yeân laëng vaø ñoù khoâng phaûi laø söï yeân laëng. Yeân
laëng cuõng khoâng phaûi laø keát quaû cuûa söï taäp trung maø
ngöôøi quan saùt laø ñoái töôïng quan saùt; khi aáy khoâng heà coù
söï thao taùc, vaø ñoù khoâng phaûi laø yeân laëng.
Baïn ñang chôø toâi mieâu taû söï yeân laëng naøy laø gì ñeå
baïn coù theå so saùnh noù, giaûi thích noù, mang noù ñi vaø choân
vuøi noù. yeân laëng khoâng theå dieãn taû. Nhöõng gì coù theå dieãn
ñaït laø söï nhaän thöùc, thoaùt ra khoûi nhaän thöùc môùi coù theå
hieän höõu bôûi vì phaûi coù söï huyû dieät cuûa nhaän thöùc trong
töøng saùt na, vôùi taát caû nhöõng yù töôûng maø baïn thöïc hieän,
vôùi nhöõng kinh nghieäm baïn coù – taát caû ñeàu phaûi cheát ñeå
chuùng ta coù ñöôïc nhöõng teá baøo naõo boä môùi ñöôïc saûn sinh
treû trung, ngaây thô. Nhöng söï ngaây thô, trong saùng ñoù,
chaát lieäu cuûa söï roäng löôïng khoan dung aáy khoâng phaûi laø
moät tình tình, noù cuõng khoâng phaûi laø chaát lieäu cuûa caùi ñeïp
hay söï yeân laëng.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 182
Söï yeân laëng aáy khoâng phaûi laø söï yeân laëng khi tieáng
oàn chaám döùt maø chæ laø söï baét ñaàu nhoû nhoi. Gioáng nhö khi
ta ñi ngang qua moät hoá nhoû, ñeán moät ñaïi döông bao la,
ñeán moät khoâng gian voâ taän. Nhöng taát caû ñieàu naøy baïn
khoâng theå hieåu baèng ngoân ngöõ tröø phi baïn hieåu toaøn boä
caáu truùc cuûa yù thöùc vaø yù nghóa cuûa haïnh phuùc, cuûa khoå
ñau, vaø chính naõo boä trôû neân yeân laëng. Khi aáy coù leõ baïn
chôït thaáy ñöôïc ñieàu huyeàn bí maø khoâng ai coù theå thaáy vaø
khoâng coù gì coù theå tieâu huyû ñöôïc. Moät caùi taâm soáng ñoäng
laø taâm yeân tónh, laø moät caùi taâm khoâng heà coù trung taâm vaø
do ñoù khoâng heà coù khoâng gian vaø thôøi gian. Moät caùi taâm
nhö theá laø khoâng coù giôùi haïn, vaø ñoù laø söï thaät duy nhaát,
ñoù laø chaân lyù duy nhaát.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 183
XV
Kinh nghieäm – Söï thoaû maõn – Nhò nguyeân – Thieàn ñònh
Taát caû chuùng ta ñeàu caàn moät soá kinh nghieäm –
kinh nghieäm taâm linh – kinh nghieäm toân giaùo, kinh
nghieäm tình duïc, kinh nghieäm sôû höõu tieàn baïc, quyeàn löïc,
ñòa vò, danh voïng. Khi chuùng ta giaø ñi chuùng ta coù theå
chaám döùt nhöõng ham muoán veà taâm lyù nhöng khi nhöõng
ñoøi hoûi caøng roäng caøng saâu vaø coù nhieàu kinh nghieäm vaø
chuùng ta seõ coá gaéng baèng nhieàu caùch ñeå ñaït ñöôïc chuùng –
ví duï thöùc cuûa chuùng ta khoâng heà bieát veà ngheä thuaät, hay
ñang ñeà caäp veà vaán ñeà ma tuyù. Ñaây laø moät bí quyeát cuû kyû
coù töø xa xöa – nhai moät chieác laù hay duøng moät loaïi thuoác
môùi nhaát mang ñeán caûm giaùc saûng khoaùi trong naõo, vaø
nhöõng aûo giaùc khoâng thaät. Nhöõng nhu caàu ngaøy caøng
nhieàu cho thaáy söï ngheøo naøn cuûa nhaân loaïi. Chuùng ta thaáy
raèng qua nhöõng kinh nghieäm chuùng ta coù theå troán traùnh
chính mình nhöng chuùng chæ bieåu loä roõ chuùng ta laø gì. Neáu
taâm quaù nhoû moïn, ích kyû, lo laéng, noù coù theå duøng nhöõng
chaát kích thích nhöng ñieàu naøy chæ cho thaáy maët haïn cheá
cuûa yù thöùc.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 184
Haàu heát chuùng ta muoán thoaû maõn nhöõng nhu caàu,
nhöõng caûm giaùc thoaûi maùi keùo daøi maø khoâng heà bò tö duy
phaù huyû. Vì theá ñaèng sau nhu caàu naøy laø loøng ham muoán
thoaû maõn, vaø söï ham muoán naøy ñieàu khieån caûm giaùc, vaø
do ñoù chuùng ta khoâng nhöõng hieåu toaøn boä nhöõng thoaû maõn
maø coøn caû nhöõng caûm nhaän cuûa caûm giaùc. Ñaït ñöôïc
nhöõng thoaû maõn laø ñieàu haïnh phuùc nhaát; nhöõng caûm giaùc
caøng keùo daøi, caøng saâu thì haïnh phuùc caøng nhieàu, vì theá
haïnh phuùc khieán chuùng ta maõi tìm kieám, vaø haïnh phuùc laø
thöôùc ño maø chuùng ta ño ñöôïc baèng caûm giaùc. Baát cöù hình
thöùc ño löôøng naøo ñeàu laø giôùi haïn cuûa tö duy vaø chæ taïo
neân voâ minh. Baïn coù theå töøng coù nhöõng caûm giaùc tuyeät
vôøi vaø luùc aáy baïn hoaøn toaøn bò ñaùnh löøa. Chaéc chaén baïn
seõ thaáy ñöôïc nhöõng aûo giaùc tuyø theo baïn taùc yù; baïn seõ
thaáy ñöôïc Thieân Chuùa hay thaáy Theá Toân hay baát cöù ai, vaø
baïn seõ trôû neân moät tín ñoà thuaàn thaønh baèng nhöõng aûo giaùc
khoâng thaät coù.
Vì theá neáu baïn tìm kieám moät ñieàu gì ñoù cô baûn nhö
chaân lyù laø gì, haïnh phuùc chæ laø giôùi haïn, baïn ñaõ khôûi leân yù
nghó caûm giaùc seõ laø gì vaø do ñoù noù hoaøn toaøn khoâng thaät.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 185
Baïn muoán noùi gì baèng caûm giaùc? Coù caùi gì môùi meû
hay caên baûn trong caûm giaùc hay khoâng? Caûm giaùc chæ laø
moät môù kyù öùc töông thích vôùi moät haønh ñoäng vaø noù coù theå
thích öùng vôùi kieán thöùc, vaø baïn caøng thoâng minh trong
vieäc giaûi thích veà nhöõng caûm giaùc thì noù caøng töông thích.
Vì theá baïn khoâng nhöõng hoûi veà nhöõng caûm giaùc cuûa ngöôøi
khaùc maø coøn muoán bieát veà nhöõng caûm giaùc cuûa chính
mình. Neáu baïn khoâng nhaän ra moät caûm giaùc thì noù khoâng
phaûi laø moät caûm giaùc. Moïi caûm giaùc luoân luoân coù ñoái
töôïng hay hoaëc laø baïn khoâng nhaän ra ñöôïc noù. baïn nhaän
ra moät caûm giaùc toát, xaáu, ñeïp, thaùnh hieän v.v… tuyø theo
tình huoáng cuûa chính baïn, vaø do ñoù söï nhaän thöùc ñöôïc moät
caûm giaùc chaéc chaén laø cuõ kyû.
Khi chuùng ta mong muoán coù ñöôïc moät kinh
nghieäm veà söï thaät – bôûi vì taát caû chuùng ta ñeàu muoán nhö
theá, phaûi khoâng? Muoán caûm nhaän veà noù chuùng ta phaûi
bieát noù vaø ngay luùc chuùng ta nhaän ra noù, chuùng ta ñaõ tö
duy veà noù do ñoù noù khoâng thaät coù vì noù vaãn coøn naèm
trong laõnh vöïc cuûa tö töôûng vaø thôøi gian. Neáu tö töôûng coù
theå tö duy veà chaân lyù thì ñieàu ñoù khoâng phaûi laø chaân lyù.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 186
Chuùng ta khoâng theå nhaän ra moät kinh nghieäm môùi meû.
Ñieàu naøy khoâng theå. Chuùng ta chæ nhaän ra ñöôïc caùi gì ñoù
maø chuùng ta ñaõ bieát vaø do ñoù chuùng ta noùi laø chuùng ta coù
ñöôïc moät kinh nghieäm môùi thaät ra chuùng khoâng heà môùi
chuùt naøo caû. Tìm kieám nhöõng caûm giaùc baèng caùch söû duïng
nhöõng chaát kích thích ñeå coù ñöôïc nhöõng caûm giaùc laân laân
cho thaàn kinh thì khoâng thoaùt ra khoûi yù thöùc vaø vì theá
chuùng vaãn coøn bò haïn cheá.
Vì theá chuùng ta khaùm phaù ra moät söï thaät caên baûn,
ñieàu maø taâm luoân tìm kieám, ham muoán cho raèng laø caûm
giaùc saâu, maïnh thì chæ laø moät thöù nhoû nhoi laøm cho taâm
ñaàn ñoän bôûi vì taâm luoân soáng vôùi nhöõng kyû nieäm.
Baây giôø neáu chuùng ta khoâng coù baát cöù moät kinh
nghieäm naøo caû, nhöõng gì seõ xaõy ra? Chuùng ta döïa vaøo
nhöõng kinh nghieäm, nhöõng thöû thaùch ñeå giöõ cho chuùng ta
luoân tænh taùo. Neáu khoâng coù nhöõng xung ñoät trong chuùng
ta, khoâng coù nhöõng thay ñoåi, khoâng coù nhöõng trôû ngaïi,
chuùng ta seõ deã daøng rôi vaøo tình traïng thuï ñoäng. Vì theá söï
naêng ñoäng raát caàn thieát cho taát caû chuùng ta; chuùng ta nghó
raèng neáu khoâng coù chuùng taâm chuùng ta seõ trôû neân ñaàn ñoän
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 187
vaø naëng neà, vaø do ñoù chuùng ta leä thuoäc vaøo moät thöû thaùch,
moät kinh nghieäm, nhöõng thöù naøy cho chuùng ta caûm thaáy
höùng thuù hôn, höng phaán hôn vaø laøm cho taâm chuùng ta
beùn nhaïy hôn. Nhöng thaät ra ñieàu naøy phuï thuoäc vaøo
nhöõng thöù thaùch vaø nhöõng kinh nghieäm laøm cho ta tænh
taùo, chæ caøng laøm cho taâm chuùng ta trôû neân ñaàn ñoän hôn –
thaät ra noù khoâng heà giuùp cho chuùng ta tænh taùo chuùt naøo
caû. Vì theá toâi töï hoûi laø taâm ta coù theå hoaøn toaøn tænh taùo
hay khoâng, khoâng bò leä thuoäc baát cöù hoaøn caûnh naøo, maø
hoaøn toaøn thöùc tænh maø khoâng heà coù maët moät thöû thaùch
hay moät kinh nghieäm naøo caû? Ñieàu naøy cho ta moät caûm
xuùc lôùn cuûa caû taâm lyù vaø vaät lyù; coù nghóa laø toâi phaûi hoaøn
toaøn thoaùt ra khoûi nhöõng ñoøi hoûi, tham muoán, bôûi vì khi
toâi ñoøi hoûi toâi seõ caûm nhaän ñöôïc. Vaø thoaùt ra khoûi ham
muoán vaø nhöõng tham voïng cuaû chính toâi thì toâi seõ hieåu
ñöôïc toaøn boä nhöõng ham muoán cuûa mình.
Ham muoán phaùt sinh töø nhò nguyeân: ‘Toâi khoâng
haïnh phuùc vaø toâi phaûi haïnh phuùc’. Trong chính nhöõng ñoøi
hoûi ham muoán raèng toâi phaûi haïnh phuùc thì ñaõ laø khoâng
haïnh phuùc. Khi moät ngöôøi noå löïc ñeå trôû thaønh ngöôø itoát,
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 188
thì trong chín hcaùi toát kia cuõng ñaõ coù maët söï ñoái laäp laø toäi
loãi roài. Moïi thöù ñeàu coù hai maët caû, vaø nhöõng coá gaéng ñeå
vöôït qua thì cuõng ñaõ coù söï ñoái nghòch. Khi baïn coù moät söï
hieåu bieát veà söï thaät hay chaân lyù, thì chính söï mong muoán
aáy ñaõ phaùt sanh ra trong baïn söï khoâng haøi loøng vôùi ‘laø gì’,
vaø do ñoù nhöõng ham muoán taïo neân söï maâu thuaãn. Vaø
trong söï ñoái laäp naøy ñaõ coù maët ‘caùi laø gì’ roài. Vì theá ngöôøi
ta phaûi thoaùt ra khoûi nhöõng ñoøi hoûi ham muoán khoâng döøng
naøy neáu khoâng thì seõ khoâng bao giôø chaám döùt ñöôïc söï traùi
ngöôïc ñaày maâu thuaãn naøy caû. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu
baïn bieát roõ veà chính mình thì taâm baïn seõ khoâng coøn dong
ruoãi tìm kieám nöõa.
Moät caùi taâm nhö theá seõ khoâng ñoøi hoûi kinh
nghieäm; noù khoâng theå ñoøi hoûi moät thöû thaùch hay bieát moät
thöû thaùch; noù seõ khoâng noùi laø: ‘Toâi buoàn nguû’ hay ‘Toâi
ñang tænh taùo’. Noù chính laø noù ñang laø gì. Chæ coù moät caùi
taâm beù nhoû, noâng caïn, vaø lo laéng môùi luoân luoân mong caàu
tìm kieám. Coù theå soáng trong cuoäc ñôøi naøy maø khoâng heà coù
khôûi leân söï so saùnh hôn thua hay khoâng? Coù chaéc laø nhö
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 189
theá khoâng? Ngöôøi ta phaûi tìm ra caâu traû lôøi cho chính
mình.
Tìm ra caâu giaûi ñaùp naøy laø thieàn. Töø naøy ñöôïc caû
phöông Ñoâng vaø phöông Taây söû duïng moät caùch ñaùng tieác.
Coù nhieàu tröôøng phaùi khaùc nhau cuûa Thieàn, khaùc veà
phöông phaùp vaø heä thoáng. Coù nhieàu phaùi tuyeân boá ‘haõy
nhìn vaøo ngoùn chaân cuûa baïn, quan saùt, quan saùt noù; coù
phaùi thì khuyeân neân ngoài kieát giaø theo doõi hôi thôû vaø thöïc
haønh tænh thöùc. Taát caû nhöõng ñieàu naøy chæ laø noùi moät caùch
maùy moùc. Phöôùng phaùp khaùc thì cung caáp cho baïn vaø yeâu
caàu baïn laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn thì baïn seõ ñaït ñöôïc nhöõng
keát quaû toái thöôïng. Ñaáy laø moät ñieàu voâ lyù. Ñaây chính laø
hình thöùc töï thoâi mieân. Baèng caùch laëp ñi laëp laïi töø Amen
hay Om hay Coca-Cola dó nhieân baïn seõ coù moät kinh
nghieäm chaéc chaén bôûi vì söï laäp ñi laäp laïi ñoù khieán taâm
cuûa baïn yeân tónh. Ñaây chính laø phöông phaùp noåi tieáng
ñöôïc ngöôøi AÁn Ñoä thöïc haønh caû haøng ngaøn naêm tröôùc –
noù cuõng ñöôïc goïi laø Mantra Yoga. Baèng caùch laäp ñi laäp
laïi baïn coù theå laøm cho baïn trôû neân nheï nhaønh nhöng noù
vaãn laø taâm bình thöôøng nhoû nhen. Cuõng nhö baïn ñuùt vaøo
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 190
loø söôûi moät thanh cuûi maø baïn ñaõ nhaët ñöôïc ôû trong vöôøn
vaø cho noù moãi ngaøy moät boâng hoa. Trong moät thôøi gian
baïn toân thôø vaø khoâng coøn taëng cho noù moät boâng hoa nöõa
thì noù seõ trôû neân toäi loãi.
Thieàn khoâng tuaân thuû theo moät heä thoáng naøo caû.
Noù khoâng phaûi laø söï laëp laïi hay baét chöôùc. Thieàn khoâng
phaûi chæ laø söï taäp trung. Noù chæ laø moät nöôùc côø nhoû maø
caùc thieàn sö muoán nhöõng hoïc troø cuûa hoï hoïc veà söï taäp
trung – ñoù laø taäp trung tö töôûng vaøo moät ñoái töôïng vaø
khoâng cho phaùt khôûi nhöõng tö duy khaùc. Ñieàu naøy thaät söï
ngôù ngaån, teä haïi maø baát cuù moät caäu hoïc troø naøo cuõng coù
theå laøm bôûi vì caäu ta bò baét buoäc. Coù nghóa laø baïn luoân
luoân coù moät traän chieán giöõa moät maët söï khaêng khaêng coá
gaéng raèng baïn phaûi taäp trung vaø maët khaùc laø taâm baïn
ñang dong ruoãi vaøo nhöõng ñoái töôïng khaùc, do ñoù baïn phaûi
chuù yù vaøo ñoái töôïng maø taâm baïn ñang dong duoãi. Khi taâm
baïn dong ruoãi coù nghóa laø baïn ñang bò thu huùt bôûi moät ñoái
töôïng khaùc.
Thieàn ñoøi hoûi moät caùi taâm thaät söï nhanh nheïn;
thieàn laø söï hieåu bieát toaøn boä cuoäc soáng maø trong ñoù taát caû
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 191
nhöõng vuïn vaët cuûa cuoäc soáng ñeàu ñöôïc ñoaïn tröø. Thieàn
khoâng phaûi laø söï kieåm soaùt tö töôûng, bôûi vì khi tö töôûng bò
kieåm soaùt noù seõ daãn ñeán söï xung ñoät trong taâm, nhöng khi
baïn hieåu ñöôïc nguoàn goác vaø hoaït ñoäng cuûa tö töôûng thì
khi aáy tö töôûng seõ khoâng coøn can thieäp. Chính söï nhaän roõ
veà tö duy naøy laø coâng thöùc chính cuûa thieàn.
Thieàn laø bieát ñöôïc taát caû tö duy vaø taát caû nhöõng
caûm xuùc, ñöøng bao giôø noùi noù ñuùng hay sai maø chæ quaùn
saùt noù vaø nhöõng dieãn bieán cuûa noù. trong söï quan saùt aáy
baïn seõ hieåu ñöôïc nhöõng hoaït ñoäng cuûa tö töôûng vaø caûm
xuùc. Vaø khi baïn thoaùt ra khoûi ñöôïc caùi bieát naøy thì ñoù laø
söï yeân laëng, yeân laëng ñi cuøng vôùi tö töôûng chæ laø söï trì treä,
laø söï cheát, nhöng yeân laëng ñeán khi tö töôûng hieåu ñöôïc söï
baét ñaàu cuûa chính noù, nguoàn goác cuûa tö töôûng, hieåu ñöôïc
taïi sao taát caû tö duy thì khoâng bao giôø töï do vaø luoân luoân
cuû kyû – söï yeân laëng naøy laø thieàn maø ngöôøi haønh thieàn
hoaøn toaøn khoâng coù maët, bôûi vì taâm hoaøn toaøn troáng vaéng
trong quùa khöù.
Neáu baïn ñoïc cuoán saùch naøy moät caùch taäp trung
trong voøng chöøng moät giôø ñoàng hoà, ñoù laø thieàn. Neáu baïn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 192
chæ löôùt qua moät vaøi doøng vaø khôûi leân moät vaøi yù kieán sau
ñoù, thì noù khoâng phaûi laø thieàn. Thieàn laø moät traïng thaùi
hoaøn toaøn taäp trung cuûa taâm vaøo moät caùi gì ñoù, taäp trung
moät caùch troïn veïn chöù khoâng phaûi chæ moät phaàn naøo ñoù.
Vaø khoâng ai coù theå daïy baïn laøm theá naøo ñeå taäp trung, vì
khi aáy baïn taäp trung chæ laø moät phöông phaùp vaø ñoù khoâng
phaûi laø thieàn. Thieàn laø moät trong nhöõng ngheä thuaät tuyeät
vôøi cuûa cuoäc soáng – coù leõ laø tuyeät vôøi nhaát, vaø khoâng ai
coù theå hoïc ñöôïc töø baát cöù ai, ñoù laø neùt ñeïp cuûa thieàn. Noù
khoâng coù phöông phaùp vaø do ñoù khoâng coù quyeàn naêng.
Khi baïn hoïc veà chính mình, quan saùt chính mình, nhìn con
ñöôøng baïn ñang ñi, baïn aên nhö theá naøo, nhöõng ganh gheùt,
thuø haän – neáu baïn bieát ñöôïc taát caû nhöõng ñieàu naøy trong
baïn maø khoâng heà coù söï choïn löïa, thì ñoù chính laø moät phaàn
cuûa thieàn.
Vì theá thieàn coù theå ñeán khi baïn ñang ngoài treân xe
buyùt hay ñang ñi daïo trong moät caùnh röøng rôïp maùt vaø traøn
ñaày aùnh saùng, hay ñang laéng nghe tieáng chim ñang hoùt
hay ñang ngaém nhìn vaøo göông maët cuûa vôï con mình.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 193
Hieåu ñöôïc thieàn thì tình yeâu seõ hieän höõu, vaø tình
yeâu khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa moät heä thoáng, nhöõng thoùi
quen, hay moät phöông phaùp naøo caû. Tình yeâu khoâng theå
tích luyõ ñöôïc baèng tö töôûng. Tình yeâu chæ coù maët khi thaät
söï coù söï yeân laëng, moät söï yeân laëng maø trong ñoù khoâng coù
maët ngöôøi haønh thieàn; vaø taâm coù theå yeân laëng chæ khi noù
hieåu ñöôïc nhöõng vaän haønh cuûa noù cuõng nhö tö töôûng vaø
nhöõng caûm xuùc. Hieåu ñöôïc taát caû nhöõng vaän haønh cuûa tö
töôûng vaø caûm xuùc thì seõ khoâng coù nhöõng bình phaåm trong
khi quan saùt noù, thaáy ñöôïc nhö theá laø quy taéc, vaø ñoù laø
quy taéc coù theå thay ñoåi vaø töï do, khoâng phaûi laø söï tuaân
thuû.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 194
XVI
Söï thay ñoåi hoaøn toaøn ‐ Taâm toân giaùo – Noå löïc – Caûm xuùc
Nhöõng gì maø chuùng ta ñeà caäp trong cuoán saùch naøy
laø söï trôû laïi chính mình, vaø do ñoù trong cuoäc soáng cuûa
chuùng ta, cuûa söï thay ñoåi hoaøn toaøn maø khoâng coù baát cöù
ñieàu gì phaûi thöïc hieän vôùi söï keát caáu cuûa xaõ hoäi voán noù ñaõ
laø. Bôûi vì chính xaõ hoäi laø moät ñieàu gì khuûng khieáp vôùi
nhöõng cuoäc chieán tranh xaâm löôïc khoâng ngöøng, cho duø ñoù
laø keû xaâm löôïc hay ngöôøi bò xaâm löôïc. Nhöõng gì chuùng ta
caàn laø caùi gì ñoù hoaøn toaøn môùi – moät cuoäc caùch maïng,
moät söï thay ñoåi chính trong taâm hoàn. Tö töôûng thuû cöïu coù
leõ khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà quan heä cuûa nhaân
loaïi. Tö töôûng thuû cöïu ôû phöông Ñoâng, Chaâu AÂu, ngöôøi
Myõ hay ngöôøi Phi chaâu, vì theá nhöõng gì maø chuùng ta ñaët
ra laø coù theå chuùng ta thay ñoåi ñöôïc nhöõng suy nghó trong
chính nhöõng con ngöôøi naøy khoâng?
Chuùng ta haõy ñaët vaán ñeà laïi moät laàn nöõa, baây giôø
toát hôn heát laø töï hieåu veà chính mình, nhaân loaïi coù theå
soáng moät cuoäc soáng bình thöôøng trong theá giôùi ñaày daãy
nhöõng haän thuø, baïo löïc naøy khoâng – moät theá giôùi maø ngaøy
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 195
caøng trôû neân thöïc duïng, vaø caøng trôû neân taøn nhaãn hôn –
con ngöôøi coù theå thöïc hieän moät cuoäc caùch maïng khoâng
nhöõng trong moái quan heä beân trong maø caû taát caû nhöõng
vaán ñeà veà tö töôûng, caûm xuùc, vaø haønh ñoäng.
Haøng ngaøy chuùng ta nhìn thaáy hoaëc ñoïc baùo veà
nhöõng noãi kinh hoaøng xaõy ra treân khaép theá giôùi laø do keát
quaû cuûa baïo löïc cuûa con ngöôøi. Baïn coù theå tuyeân boá raèng:
‘Toâi khoâng theå laøm ñöôïc ñieàu aáy’ hay ‘laøm sao toâi coù theå
taùc ñoäng theá giôùi?’ Toâi nghó baïn coù theå taùc ñoäng raát lôùn
ñeán theá giôùi neáu nhö trong baïn khoâng heà coù baïo löïc, neáu
baïn thaät söï soáng moät cuoäc soáng hoaø bình – moät cuoäc soáng
khoâng heà coù söï caïnh tranh, nhöõng tham voïng, nhöõng ñoá
kî – moät cuoäc soáng khoâng coù keû thuø. Nhöõng ñoám löûa nhoû
coù theå trôû thaønh ngoïn löûa. Chuùng ta thay ñoåi theá giôùi,
giaûm thieåu ñi nhöõng hoån loaïn hieän nay baèng chính haønh
ñoäng cuûa chính mình, baèng söï thieân kieán, baèng söï haän thuø
baèng chuû nghóa daân toäc, vaø khi chuùng ta noùi chuùng ta
khoâng theå laøm ñöôïc ñieàu gì caû ñeå giaûi quyeát, chuùng ta
chaáp nhaän söï roái loaïn trong chính chuùng ta nhö laø nhöõng
ñieàu khoâng theå traùnh ñöôïc. Chuùng ta laøm theá giôùi vôõ tan
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 196
thaønh töøng maõnh vuïn vaø neáu chuùng ta bò tan vôõ, moái quan
heä cuûa chuùng ta vôùi theá giôùi cuõng bò vôõ tan. Nhöng neáu
khi chuùng ta haønh ñoäng, chuùng ta hoaøn toaøn haønh ñoäng,
khi aáy moái quan heä cuûa chuùng ta vôùi theá giôùi traõi qua moät
cuoäc caùch maïng lôùn lao.
Cuoái cuøng, baát cöù moät hoaït ñoäng naøo ñeàu coù giaù trò
caû, baát cöù haønh ñoäng naøo coù giaù trò ñeàu phaûi baét ñaàu töõ
moãi chuùng ta. Tröôùc nhaát toâi phaûi thay ñoåi; toâi phaûi thaáy
ñöôïc baûn chaát caû ñieàu thieát yeáu giöõa moái quan heä cuûa toâi
vaø theá giôùi – vaø chính trong söï nhaän thöùc nhö theá vaø haønh
ñoäng; do ñoù toâi laø moät thaønh vieân ñang soáng trong coäng
ñoàng, mang ñeán moät chaát lieäu khaùc, vaø chaát lieäu ñoù ñoái
vôùi toâi laø chaát lieäu cuûa moät taâm thöùc moä ñaïo.
Taâm moä ñaïo laø moät thöù khaùc vôùi taâm maø luoân tin
töôûng vaøo toân giaùo. Baïn khoâng theå laø moät tu só nhöng baïn
coù theå laø moät tín ñoà cuûa ñaïo Hindu, ñaïo Hoài, ñaïo Thieân
Chuùa, ñaïo Phaät. Moät caùi taâm moä ñaïo khoâng heà tìm kieám,
noù khoâng theå caûm nhaän ñöôïc chaân lyù. Chaân lyù khoâng phaûi
laø caùi gì coù theå ban boá haïnh phuùc hay khoå ñau ñeán baïn.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 197
Taâm moä ñaïo laø taâm khoâng coøn sôï haõi vaø do ñoù khoâng coù
tín ngöôõng maø chæ laø moät söï thaät ‘nhö thò’.
Trong moät caùi taâm moä ñaïo seõ xuaát hieän söï yeân
laëng maø chuùng ta ñaõ töøng thöû nghieäm khoâng phaûi laø saûn
phaåm cuûa tö töôûng, maø laø keát quaû cuûa söï tænh thöùc, laø
thieàn ñònh vaø khi ngöôøi haønh thieàn khoâng coøn coù maët.
Trong söï yeân laëng aáy coù moät naêng löôïng maø khoâng heà coù
xung ñoät. Tinh taán laø haønh ñoäng vaø chuyeån ñoäng. Taát caû
moïi haønh ñoäng laø söï chuyeån ñoäng vaø taát caû haønh ñoäng laø
naêng löôïng. Taát caû ham muoán laø naêng löôïng. Taát caû caûm
giaùc laø naêng löôïng. Taát caû cuoäc soáng laø naêng löôïng. Neáu
naêng löôïng aáy ñöôïc pheùp troâi chaûy khoâng coù söï traùi
ngöôïc, khoâng coù baát cöù va chaïm, khoâng coù baát cöù xung
ñoät, khi aáy naêng löôïng aáy voâ taän, baát taän. Khi khoâng coù söï
va chaïm naøo thì seõ khoâng coù trôû ngaïi gì ñoái vôùi naêng
löôïng. Chính nhöõng va chaïm laøm cho naêng löôïng bò giôùi
haïn. Vì theá sau khi nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy, taïi sao con
ngöôøi laïi taïo ra nhöõng va chaïm ñoái vôùi naêng löôïng? Taïi
sao con ngöôøi taïo ra nhöõng va chaïm trong cuoäc ñôøi naøy?
Coù phaûi naêng löôïng thuaàn tuyù, naêng löôïng khoâng giôùi haïn
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 198
naøy chæ laø moät yù nghó cuûa nhaân loaïi? Coù phaûi noù khoâng coù
thaät?
Chuùng ta caàn naêng löôïng khoâng nhöõng ñeå mang
ñeán moät cuoäc caùch maïng trong chính chuùng ta maø coøn ñeå
khaùm phaù, ñeå quan saùt vaø ñeå haønh ñoäng. Vaø khi coù baát kyø
moät va chaïm naøo trong moái quan heä cuûa chuùng ta, cho duø
giöõa vôï vôùi choàng, giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, giöõa taäp theå naøy
vôùi moät taäp theå khaùc, giöõa quoác gia naøy vôùi quoác gia
khaùc, giöõa yù thöùc heä naøy vôùi yù thöùc heä khaùc – neáu coù baát
cöù moät va chaïm beân trong hay beân ngoaøi naøo, baát kyø hình
thöùc naøo cho duø noù tinh teá ñeán ñaâu – ñeàu laø nhöõng naêng
löôïng thöøa thaûi. Khi coù moät khoaûng thôøi gian giöõa ngöôøi
quan saùt vaø ñoái töôïng quaùn saùt noù taïo neân moät söï va chaïm
vaø ñoù chæ laø naêng löôïng voâ ích. Naéng löôïng aáy taäp trung
cao ñoä khi ngöôøi quaùn saùt laø ñoái töôïng quaùn saùt, trong ñoù
khoâng coù thôøi gian can thieäp vaøo. Khi aáy seõ coù moät naêng
löôïng maø khoâng coù söï taùc ñoäng vaø noù seõ baét gaëp ñöôïc
taàng soá cuûa haønh ñoäng bôûi vì khi aáy ‘caùi toâi’ khoâng hieän
höõu.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 199
Chuùng ta caàn moät soá löôïng naêng löôïng lôùn ñeå hieåu
nhöõng roái loaïn maø chuùng ta ñang soáng, vaø yù töôûng ‘Toâi
phaûi hieåu’ mang ñeán sinh khi ñeå khaùm phaù. Nhöng khaùm
phaù, tìm kieám ñoøi hoûi thôøi gian, vaø nhö chuùng ta ñaõ bieát,
daàn daàn oån ñònh taâm khoâng phaûi laø phöông phaùp. Thôøi
gian khoâng phaûi laø con ñöôøng. Duø chuùng ta gì hay tre
ûchính phuùt giaây hieän taïi laø toaøn boä phöông thöùc cuûa cuoäc
soáng coù theå mang laïi moät khoâng gian khaùc. Tìm kieám thì
traùi ngöôïc vôùi nhöõng gì chuùng ta ñang laø laø khoâng phaûi
con ñöôøng cuõng khoâng phaûi nguyeân taéc giaû taïo ñöôïc aùp
ñaët cuûa moät heä thoáng, cuûa moät vò ñaïo sö, moät trieát gia hay
moät ñaïo só – taát caû ñeàu quaù ngaây ngoâ. Khi chuùng nhaän ra
ñieàu naøy, chuùng ta töï hoûi raèng con ngöôøi coù theå thoaùt khoûi
thaân phaän naøy ñeå coù ñöôïc moät tình traïng khaùc toát hôn
khoâng – thaät töï do, ñeå taâm coù theå trong saùng, nhaïy caûm,
soáng ñoäng, tænh thöùc, nhieàu naêng löïc khoâng? Ñoù laø nhöõng
trôû ngaïi cuûa chuùng ta. Seõ khoâng coù trôû ngaïi khi taâm hoaøn
toaøn môùi, noù coù theå giaûi quyeát baát cöù vaán ñeà. Ñoù chính laø
caâu hoûi duy nhaát maø chuùng ta phaûi töï hoûi chính mình.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 200
Nhöng chuùng ta khoâng hoûi. Chuùng ta muoán ai ñoù
chæ cho bieát. Moät trong nhöõng ñieàu hieáu kyø trong taâm trí
chuùng ta laø chuùng ta muoán ai ñoù chæ cho bieát bôûi vì chuùng
ta laø keát quaû cuûa söï tuyeân truyeàn cuûa haøng ngaøn naêm.
Chuùng ta muoán coù moät tö duy vöõng chaéc töø ngöôøi khaùc, töø
ñoù ñaët moät caâu hoûi laø hoûi veà tö duy cuûa chính baïn. Nhöõng
gì maø toâi noùi thì chaúng coù giaù trò. Sau khi gaáp cuoán saùch
laïi baïn seõ queân trong choác laùt , hoaëc baïn seõ nhôù vaø laëp laïi
nhöõng ñoaïn caàn thieát, hoaëc baïn so saùnh vôùi nhöõng gì baïn
ñaõ ñoïc ôû ñaây vôùi nhöõng cuoán saùch khaùc – nhöng baïn seõ
khoâng ñoái maët vôùi cuoäc soáng cuûa baïn. Vaø ñoù laø toaøn boä
vaán ñeà – cuoäc soáng cuûa baïn, , tính nhoû nhen, hôøi hôït, ñoäc
aùc, baïo löïc, tham lam, tham voïng, baát haïnh vaø noãi ñau
keùo daøi cuûa baïn – ñoù laø nhöõng gì baïn phaûi hieåu vaø khoâng
coù ai trong cuoäc ñôøi hay ôû caûnh giôùi thieân ñaøng naøo coù theå
cöùu baïn maø chæ coù chính mình môùi coù theå töï cöùu mình.
Thaáy ñöôïc taát caû ñieàu aáy troâi chaûy nhö cuoäc soáng
thöôøng nhaät cuûa baïn – khi baïn nhaët moät caây buùt, khi baïn
noùi chuyeän, khi baïn laùi xe ra ngoaøi hay khi baïn ñi daïo
trong röøng – baïn coù theå cuøng vôùi hôi thôû cuûa mình, vôùi
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 201
moät caùi nhìn, bieát ñöôïc mình thaät söï ñôn giaûn nhö baïn
ñang laø. Khi baïn bieát veà chính mình nhö baïn ñang laø, khi
aáy baïn hieåu ñöôïc toaøn boä nhöõng noå löïc cuûa con ngöôøi,
nhöõng khaùt voïng vaø söï ñaïo ñöùc giaû, doái traù cuûa con
ngöôøi.muoán laøm ñöôïc ñieàu naøy baïn phaûi thaät trung thöïc
vôùi chính mình, vôùi baûn chaát cuûa baïn. Khi baïn haønh ñoäng
theo nhöõng quy luaät cuûa baïn, baïn khoâng trung thöïc bôûi vì
khi baïn haønh ñoäng theo nhöõng gì baïn suy nghó thì baïn
khoâng phaûi laø baïn, khoâng phaûi laø baïn ñang laø. Ñoù laø ñieàu
taøn baïo phaùt sanh tö töôûng. Neáu baïn naõy sanh baát cöù tö
töôûng, ñöùc tin, hay nhöõng nguyeân taéc naøo baïn seõ khoâng
theå nhìn tröïc tieáp vaøo chính mình. Vì theá coù theå baïn hoaøn
toaøn phuû nhaän, hoaøn toaøn im laëng, khoâng suy nghó cuõng
khoâng sôï haõi, vaø khi aáy cuoäc soáng thaät maõnh lieät, phi
thöôøng phaûi khoâng?
Ñoù laø tình traïng cuûa taâm maø khoâng heà coù baát cöù
moät söï noå löïc naøo caû, ñaây ñuùng laø moät taâm moä ñaïo, vaø
khi aáy baïn coù theå goïi taâm aáy laø chaân lyù hay giaûi thoaùt,
Thöôïng ñeá, tuyeät myõ, hay tình yeâu. Ñieàu naøy baïn khoâng
theå van xin. Phaûi hieåu ñoù laø moät söï thaät raát bình thöôøng.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 202
Noù khoâng theå van xin hay kieám tìm maø coù ñöôïc, bôûi vì
taâm quaù ngôù ngaån, nhoû beù maø tham voïng thì quaù xaáu xa,
cuoäc soáng cuûa baïn thì quaù boái roái bôûi söï taøn baïo, taát caû
chöùa ñöïng trong moät caên nhaø beù nhoû, moät goùc heïp cuûa
cuoäc soáng ñaõ bò daøy xeùo, chaø ñaïp. Baïn khoâng theå caàu xin.
Caàu xin noù baïn phaûi bieát noù vaø baïn khoâng theå bieát ñöôïc.
Chaúng coù vaán ñeà gì caû khi moät ai ñoù noùi raèng ‘Toâi bieát’,
ngöôøi aáy chaúng bieát tí naøo. Khi baïn noùi baïn baét gaëp noù thì
baïn chaúng thaáy gì caû. Neáu baïn noùi baïn ñaõ töøng kinh
nghieäm ñieàu naøy, thì baïn chaúng bao giôø bieát ñöôïc. Ñoù laø
nhöõng caùch ñeå khai thaùc ngöôøi khaùc – baïn cuûa baïn hay keû
thuø cuûa baïn.
Moät ngöôøi töï hoûi raèng coù theå baét gaëp ñöôïc ñieàu
naøy maø khoâng van xin, khoâng chôø ñôïi, khoâng kieám tìm –
chæ coù ñöôïc nhö khi baïn ñoùn nhaän moät laøn gioù maùt khi baïn
môû tung caùnh cöûa soå? Baïn khoâng theå môøi moïc laøn gioù ñeán
tröø khi baïn môû caùnh cöûa soå ra, khoâng coù nghóa laø baïn
ñang trong tình traïng chôø ñôïi; ñoù laø moät hình thöùc khaùc
cuûa söï giaû doái. Khoâng coù nghóa laø baïn môû loøng ra ñeå ñoùn
nhaän; ñoù cuõng laø moät hình thöùc khaùc cuûa tö töôûng.
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 203
Baïn coù töøng bao giôø töï hoûi taïi sao con ngöôøi laïi
thieáu vaéng ñieàu naøy khoâng? Hoï sanh con ñeû caùi, aâu yeám,
cuøng nhau chia seû, tình baïn nhöng nhöõng ñieàu naøy – taïi
sao hoï laïi khoâng coù ñöôïc chöù? Baïn coù töøng bao giôø laáy
laøm ngaïc nhieân khi mình ñang daïo böôùc treân moät con
ñöôøng baån thæu hay ngoài treân xe buyùt, hay ñang ñi nghæ ôû
baõi bieån hay ñang daïo böôùc trong moät caùnh röøng rôïp boùng
caây, vôùi nhieàu tieáng chim hoùt, suoái chaûy vaø nhieàu muoâng
thuù – baïn coù töøng bao giôø chôït thaáy baïn vaø hoûi taïi sao con
ngöôøi soáng caû haøng trieäu naêm, cuõng khoâng coù ñöôïc nhöõng
ñieàu naøy, khoâng coù ñöôïc moät ñoaù hoa baát töû? Taïi sao ñoù
chính laø baïn, laø moät con ngöôøi vôùi nhieàu naêng löïc, quaù
thoâng minh, xaûo quyeät, nhieàu kyû thuaät coâng nghieäp tuyeät
vôøi coù theå bay leân khoâng trung hay ñi vaøo loøng ñaïi döông
saâu thaúm vaø nhöõng phaùt minh – taïi sao baïn cuõng khoâng coù
ñöôïc? toâi khoâng bieát laø baïn coù töøng bao giôø ñoái dieän moät
caùch nghieâm tuùc vôùi vaán ñeà naøy hay khoâng laø taïi sao taâm
baïn laïi troáng roãng.
Caâu traû lôøi cuûa baïn laø gì neáu nhö baïn ñaët caâu hoûi
cho chính mình – caâu traû lôøi thaúng thaén cuûa baïn khoâng heà
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 204
laäp lôø hay xaûo traù? Caâu traû lôøi cuûa baïn seõ tuyø thuoäc vaøo
caûm xuùc vaø quan troïng cuûa caâu hoûi. Nhöng baïn thì khoâng
voäi vaû cuõng khoâng caàn thieát, ñoù laø lyù do taïi sao baïn khoâng
coù ñöôïc naêng löôïng, naêng löôïng laø caûm xuùc maïnh meõ –
vaø baïn khoâng tìm thaáy ñöôïc söï thaät maø khoâng coù moät xuùc
caûm maõnh lieät – xuùc caûm vôùi nieàm sung söôùng ñaèng sau
ñoù, xuùc caûm maø khoâng coù söï mong caàu. Xuùc caûm maõnh
lieät laø moät ñieàu khuûng khieáp bôûi vì neáu baïn coù xuùc caûm
maõnh lieät baïn khoâng bieát laø noù seõ mang baïn ñi ñaâu.
Vì theá, coù leõ noãi sôï haõi laø lyù do taïi sao baïn khoâng
coù naêng löôïng cuûa caûm xuùc ñeå phaùt hieän ñöôïc taò sao
trong baïn laïi khoâng coù ñöôïc chaát lieäu cuûa tình yeâu, taïi sao
trong tim baïn laïi khoâng coù ngoïn löûa naøy? Neáu baïn xeùt laïi
chính taâm mình thaät kyõ, baïn seõ bieát taïi sao baïn khoâng coù
noù. Neáu baïn mong muoán khaùm phaù taïi sao baïn khoâng coù
ñöôïc ñieàu aáy, baïn seõ bieát noù ñang hieän höõu ôû ñoù. Do hoaøn
toaøn khoâng hieän höõu, ñoù laø hình thöùc cao nhaát cuûa caûm
xuùc, ñoù laø tình yeâu seõ hieän höõu. Gioáng nhö söï khieâm toán
khoâng theå vun ñaép tình yeâu. Khieâm toán chæ ñeán khi loøng
kieâu ngaïo khoâng coù maët – khi aáy baïn seõ khoâng bao giôø
Thoaùt khoûi nhaän thöùc 205
bieát caùi gì laø khieâm toán. Moät ngöôøi maø bieát mình khieâm
toán laø moät ngöôøi thaät töï phuï, kieâu ngaïo. Cuõng gioáng nhö
theá khi baïn trao taám loøng cuûa baïn, nhöõng boä phaän cuûa cô
theå, maét cuûa baïn, toaøn boä cuoäc soáng cuûa baïn ñeå tìm ra
phöông caùch soáng, ñeå thaáy ñöôïc nghóa nhö thò vaø vöôït ra
khoûi noù, phuû nhaän hoaøn toaøn cuoäc soáng maø baïn ñang soáng
– chính söï phuû nhaän xaáu xa, ñoäc aùc aáy khieán cho ñieàu
khaùc phaùt sanh. Vaø baïn seõ khoâng bao giôø bieát ñöôïc noù.
Moät ngöôøi bieát ñöôïc raèng anh ta im laëng, bieát ñöôïc anh ta
ñang yeâu thì khoâng bieát ñöôïc tình yeâu laø gì vaø yeân laëng laø
gì.
Linh Sôn-Ñaø laït, Xuaân Ñinh Hôïi
http://www.quangduc.com/tacgia/thichminhtam-dalat.html