THÔNGTINEBOOK

Tênsách:NềnKinhTếTăngTrưởngVàSụpĐổNhưThếNào?Nguyêntác:HowaneconomygrowsandwhyitcrashesTácgiả:PeterD.Schiff&AndrewJ.Schiff-MinhHọa:BrendanLeachNgườiDịch:NguyễnDươngHiếuThểloại:KinhtếNhàXuấtBảnThờiĐại-DTBooks©2011TheHappinessProject#7-NFTVE-4UReadFreely-ThinkFreedomThựchiện:HanhdbHoànthành:07/2015

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

DỰÁNHẠNHPHÚC

TheHappinessProject#7-NF

Hạnhphúcluôntồntạixungquanhchúngta,điềuquantrọngtaphảibiếtnắmbắt,kéonóvềphíamìnhđểđemlạianlànhchobảnthân,chocuộcsống!Cuốnsáchnàylàmộtniềmvuinhỏbéchúngtôimuốndànhtặngđếnbạn,ngườiđọcạ!

"Hãynhớrằngkhôngcóhạnhphúctrongsựsởhữuhaysựthâunhận,màchỉcótrongsựtraotặng.Hãymởrộngvòngtay-Hãychiasẻ-Hãyghìôm.Hạnhphúclàmộtloạinướchoa,màkhibạnrướilênnhữngngườikhác,thếnàocũngcómộtvàigiọtdínhtrênngườibạn."OgMadino

LỊCHSỬKINHTẾMỸNHƯCÂUCHUYỆNNGỤNGÔN

CuốnsáchđượcliệtvàohàngkinhđiểntrongthểloạisáchtruyềnbáKinhtếhọctrườngpháitựdo.BảnthânchaconPeterSchiffđềulànhữngnhàkinhtếlớncủatrườngpháiÁo.TrênthựctếSchiffchaởtuổi82vẫnphải"chănkiến"vìkịchliệtphảnđốinhữngchínhsáchkinhtếthamlamcủachínhphủMỹ.

NếunhưcógiảiNobelchotưduykinhtếhàihước,cuốnsáchcủaPeterSchiffsẽlàmộtứngcửviênsánggiá...Giốngnhưlưỡidaomổcủabácsĩphẫuthuật,nócắtbỏmộtcáchlạnhlùngvàchínhxácnhữnggiáolýsailệchđượcviếtsuốttrongnhữngnămgầnđâyvềcáccănbệnhcủanềnkinhtếthịtrường.Xinchàomừngbạnđếnvớikhóahọcbổtúckinhtếdànhchonhững"kẻđầnthối".Bằngcáchlýgiảithúvịvớicốttruyệnnhẹnhàng,châmbiếm,tácgiảđãđưaKinhtếhọcrakhỏithápngàđếnvớitấtcảmọingười,giúpchúngtahiểurõhơnvềcáchthứcvậnhànhcủamộtnềnkinhtế.TuyệtđỉnhhàihướcLầnđầuđọcnótôitưởngmìnhchọnnhầmcuốntruyệnngụngônchotrẻem.Hoàntoànvắngbóngnhữngconsốkhôkhan,chẳngmộtbiểuđồrốirắmvàvôcùngnhiềuhìnhminhhọavuitươihàihước.Tôiđảmbảodùbạncó"ngẫn"đếnđâucũngbỏtúiđượcvàikháiniệmcănbảnnhất:Nềnkinhtế,giátrịthặngdưlàgì?LãisuấtvàvaitròcủangânhàngTrungƯơng...TạisaomộtcốctràđánhẩyLambadatừ500đồnglên3000đồng?haylươngcủabạndùtănglên2-3lầnmàvẫnthấynghèohơnsovới10nămtrước.Khởiđầucâuchuyệnthếnày.Ngàyxửangàyxưatrênmộthònđảonhỏmangtên"Chỉđànôngmớiđemlạihạnhphúcchonhau",cóbachàngđộcthâncưngụ.Họphảidànhcảngàyđểbắtcákiếmănbằngđôitaytrần,tuyệtnhiênkhôngcómộtdụngcụnàokhác.Mộtngàynọ,mộtngườitrongsốhọnghĩracáchdùngvợtđểbắtcá,sauđólànhữngdụngcụbắtcákhác(lưới,thuyền),từđódânđảobắtđầucónhữngkhoảngthờigiandôidưđểtheođuổinhữngcôngviệckhác.Cátrởthànhtiềntệcủahònđảo,rồimộtNgânhàngtrungươngmangtênNgânhàngDựtrữCárađời.Mọichuyệncứthếtiếpdiễntrongmộtnềnkinhtếđảo,vớivôvànhỉnộáiố…Cuốimỗichươngtácgiảđềuđưaranhữngnhậnxétdídỏmsâucay,giúpngườiđọcnhìnrõhơntừngmảnhghéptrongbứctranhtoàncảnh.Tỉdụkhinóivềviệckiểmsoátlãisuất.CácquyếtđịnhcủaFedthườngbịảnhhưởngbởinhữngxétđoánvềchínhtrịhơnlàvềkinhtế...CácvịTổngthốngHoaKỳmuốntáiđắccửluônkêu

gọigiảmlãisuất,gâysứcépvớiFedđểgiúphọlàmđiềuđó.Vềphíamình,cácnhàlàmchínhsáchtạiFedcũngthíchđượcxãhộinhìnnhậnnhưnhữngngườitốtsẵnlònggiúpđỡnềnkinhtế,chứkhôngphảinhưnhữnglãoScroogebủnxỉnkeokiệt,kéonềnkinhtếvàosuythoái.Nhữngnộidungquantrọng:-Nềnkinhtếtăngtrưởngthịnhvượngnhờnhữnglựclượngsảnxuấttrựctiếpbiếtcáchcảitiếnkỹthuật-tăngnăngsuấtvàhoạtđộnghiệuquảhơn.Đồngthờinóphảidựatrêndựtrữtiếtkiệmthựcsựcủanềnkinhtếđó.Chitiêuíthơnnhữnggìbạnkiếmđượcchínhlàchìakhóachosựgiàucó.Nhữngngànhdịchvụăntheokhônglàmtăngtổngsảnphẩmquốcgia(GDP)ngaycảkhinhững"sốliệuGDPchínhthức"đượcbáođàingàyđêmrarả.Cơnsốtbấtđộngsảnhaycácngànhphụtrợnhưtrangtrínộithất,xâydựng...chẳnglàmđấtnướcgiàulên.Trongmộtvàitrườnghợp,cơnrồđấtđaivàchitiêucôngvôđộ,nạnthamnhũngsẽdẫnđếnsuythoáitấtyếuchotoànbộnềnkinhtế:Đạikhủnghoảng1929,suythoái2008tạiMỹvàbongbóngnhàđấtnăm2011-2012tạiViệtNam...-DomộtngườiMỹviếtnênđươngnhiêncâuchuyệnkểvềchínhphủMỹ,hồitưởnglạisựkiệnlịchsửCụcdựtrữliênbangMỹ(FED)quyếtđịnhbỏbảnvịvàng-Schiffchorằngchínhquyếtđịnhnàyđãdẫnđếnviệclạmpháttrongsuốt100nămquacủađồngĐô-la.ChínhphủMỹcóthểintiềnmàkhôngcầnquantâmdựtrữtiếtkiệmtrongngânsáchlàbaonhiêu.Đểbùđắpchokhoảnthâmhụt,họsửdụngchínhsáchxuấtkhẩulạmphátsangcácnước,khuvựckhác.

-Tôiđặcbiệtthíchcáchtácgiảlýgiảichínhsáchchitiêucôngphảidựatrênnguồnlựcdựtrữnộitại.Ôngphêphánsâusắcthậmchíphỉnhổkhôngthươngtiếcnhững"conlừa"theochủnghĩaKeynes(quanniệmchorằngchínhphủnênchitiêumạnhtaynhằmthoátkhỏikhủnghoảng).CáckhoảnchitiêucôngồạtcủachínhphủMỹdướithờiAlanGreenspan,Bernankeđãđẩysốnợmànướcnàyphảigánhlênđến13nghìntỷUSD,tứckhoảng90%GDP.Dùđãchi787tỷUSDnhằmkíchthíchkinhtếnhưngtỷlệthấtnghiệpởMỹvẫnloayhoayquanhmức10%.Schiffphêphán"Keynesđãthựchiệnmộttròbịpbợmkhótưởngtượngnhấtmộtcáchkhéoléo:ôngtađãbiếnmộtđiềuđơngiảnthànhmộtmớhỗnđộnphứctạpđếnmứckhôngsaohiểuđược."

-VạchtrầnmốiquanhệgiaothươnghaichiềugiữaMỹ-TrungQuốc:trongđóTrungQuốctrởthànhkẻsảnxuấtcungcấpsảnphẩm,cònnướcMỹlàthịtrườngtiêuthụchính.Khicáncânthươngmạinàybịnghiêng,chúSamchỉviệcbấmnútintiềnhaytrảnợbằngtráiphiếu.MộtchiêubẩnnhưngvôcùnghiệuquảcủaTưbảnMỹ,tuynhiênvềlâudàihọsẽphảitrảgiáđắtvìvậnmaykhôngthểkéodàimãimãi.SẽcólúcquốcvươngTậpváchàngtảiđôlamuađứtxứsởcờhoa.HạnhNghĩa-HappinessProject

ĐỀTẶNG

NềnKinhTếTăngTrưởngVàSụpĐổNhưThếNào?MộtCâuChuyệnNgụNgônThờiHiệnĐạiTặngchatôi-IrwinSchiff,vàtấtcảnhữngngườichatừngkểchuyệncho

connghe.Tặng con tôi - Spencer, cùng những người con khắp nơi trên trái đất,

nhữngngườisẽtiếptụcchuyểnnhữngcâuchuyệnđóchocácthếhệtươnglai.

PeterTặngchatôi-Irwinvìlogiccủaông,tặngmẹtôi-Ellenvìsựquantâm

chămsócvàhỗtrợ.Tặngcáccon:Ethanvìsựnhiệttình,Elizavìnhữngcâuhỏi.TặngvợtôiPaxtonvìmáiấmcủachúngta.AndrewĐãbaogiờbạntựhỏi....Tạisaochínhphủcóthểvôtưxàihoàimà...khônghếttiền?Tạisaonướcnàygiàucònnướckialạinghèo?Cáigìlàliềuthuốcchonềnkinhtếsuythoái:chitiêuhaytiếtkiệm?Lạmpháttừđâuđến?Làmsaomàbắtcábằngtaykhônglạikhó?Hiểuđượccáchthứccácmảnhcủatròchơixếphìnhcótên"nềnkinhtế"

kết hợp lại với nhau quả là một việc khó khăn, nhắt là khi ngay cả cácchuyêngiacũngđầuhàng!Nhưngmộtkhibạnđàosâuvàonhữngcáicốtlõi,cănbảnnhất,mọiviệcsẽdễhiểuhơnbạnnghĩrấtnhiều.Sửdụngnhữngcâuchuyệnthúvị,nhữnghìnhảnhminhhọavàtínhhàihướccaođộ,cuốnsách này như đã kéo kinh tế học xuống khỏi cái tủ thờ cao ngất, đặt nóxuốngbànăn-vịtríthựcsựcủanó!

Câuchuyêncựckỳthẳngthắnvềlũcá,lướiđánhcá,tiếtkiệmvàchovayđãvạchtrầnnhữnglỗhổngtoanghoáchiệnvẫncònbịchegiấu trongcáccuộctranhluậnkinhtếtoàncầu.Vớisựsắcsảo,thôngtuệvàhàihước,anhemnhàSchiff-cáctácgiảcuốnsách-lầnlượtgiảithíchnguồngốccủatăngtrưởngkinhtế,tầmquantrọngcủathươngmại,tiếtkiệm,rủiro,cănnguyêncủalạmphát, tácđộngcủalãisuấtvàkíchthíchkinhtế,bảnchất tiêucựccủa tíndụngtiêudùng,cùngrấtnhiềunguyênlýkinh tếkhác-nhữngthứđượcngườitabànluậnquánhiềunhưngthấuhiểuquáít!

Câu chuyện thoạt trông có vẻ rất đơn giản, nhưng nó sẽ giúp bạn thấuhiểulàmsaomàmộtnềnkinhtếcóthểtăngtrưởnghaysụpđổ....

TủSáchDoanhTrí-DoPaceTuyểnChọnVàGiớiThiệu

LỜINGƯỜIDỊCH

Hàngngày,tấtcảchúngtađềuthamgiavàocáchoạtđộngkinhtế.Cácphươngtiệnthôngtinđạichúngnhưtruyềnhình,báochí,Internetv.v...cũngđầy rẫynhữngbài viết, phân tíchhayđưa tinvề các sựkiệnkinh tế.Tuynhiên, với đa số người dân, kinh tế học dườngnhưvẫn là điều gì đó khóhiểu,trừutượng,mộtlĩnhvựcmàchỉcác“chuyêngia”mớibiếtvàdámbànđếnmà thôi.Điều này hẳn nhiên là không tốt, không chỉ với những “dânngoạiđạo”vớikinhtếhọc,màcònvớicảnhữngngườilàmchínhsáchkinhtế,cáccơquanquảnlýkinhtế,cácdoanhnghiệp.Dotấtcảcáccánhânvàtổchứctrongxãhộiđềulàcácchủthểkinhtế,sựhiểubiếtcơbảnvềkinhtếhọclàvôcùngcầnthiết.Chínhvìlẽđó,trongnhữngnămgầnđâynhiềuhọcgiảkinhtếnướcngoàiđãbắtđầubiênsoạnnhữngcuốnsáchđơngiản,dễhiểu,nhằmgiới thiệuđếnđộcgiảđạichúngnhữngkháiniệmcơbảnnhấtcủakinhtếhọc,hyvọnggiúplĩnhvựckhôkhannàytrởnêngầngũihơnvớimọingười.Cuốnsáchnàycũngnằmtrongsốđó.

Các tácgiảbắtđầu cuốn sáchnhưmột câu chuyệnngàyxưa: trênmộthònđảonhỏ,chỉcóbangườiđànôngcưngụ.Họphảidànhcảngàyđểbắtcákiếmănbằngđôitaytrần, tuyệtnhiênkhôngcómộtdụngcụnàokhác.Mộtngàynọ,mộtngườitrongsốhọnghĩracáchdùnglướiđểbắtcá,sauđólànhữngdụngcụbắtcákhác,từđódânđảobắtđầucónhữngkhoảngthờigiandôidưđểtheođuổinhữngcôngviệckhác.Cátrởthànhtiềntệcủahònđảo,rồimộtNgânhàngtrungươngmangtênNgânhàngDựtrữCárađời.Câuchuyệncứthếtiếpdiễntrongmộtnềnkinhtếđảo,vớivôvànnhữngcâuchuyệnvuibuồn,thăngtrầmcủanó...

PeterD.SchiffvàAndrewJ.Schiffđãbiếnnhữngbàigiảngkhôkhanvềkinhtếhọctrởnêncựckỳvuitươivàdễhiểu.Rấtnhiềutranhminhhọadídỏmtrongcuốnsáchnàycũnggópphầnvàogiátrịcủanó.Độcgiảhẳnsẽcónhữngtiếng“À!”,“Ồ!”thúvịvàngạcnhiênkhiđọctácphẩmnày.Aiđóđãtừngnóirằngkhôngcógìdễnghevàdễnhớhơnlàmộtcâuchuyện,bởitừbémỗichúngtađềuđãquenvà thíchnghenhữngcâuchuyệnkểvềđủmọithứtrênđời.Cuốnsáchnàychínhlànhưvậy:đâylàmộtcâuchuyện,vàhơnnữa,có thểkhẳngđịnhrằngđây làmộtcâuchuyệnhay,bởinókhiếnchúngtasuyngẫm!

Chuyện làchuyệndongườiMỹkể,đươngnhiên sẽ liên tưởngchủyếuđếnnềnkinhtếMỹ.Đâucóhưcấunàokhôngdựatrênthựctế,phảikhôngcácbạn?Tuynhiên,ngườidịchtintưởngrằngđộcgiảViệtNamvẫncóthểnhìnranhữngnétliênquanthúvịđếnkinhtếvàthịtrườngViệtNam.Saugầnba thậpniênđổimớivàmởcửakinh tế,nềnkinh tếnướctađanghộinhậpngàycàngcaovàonềnkinhtếtoàncầu,câuchuyệnkinhtếnóichung

đãtrởthànhchuyệnkhôngcủariêngai,từnhữngnhàhoạchđịnhchínhsáchcaonhấtcủaChínhphủđếnnhữngbànội trợ lo toan từngbữaănchogiađình. Những biến động và phản ứng của các chủ thể kinh tế trên các thịtrườngchứngkhoán,thịtrườngvàng,thịtrườngbấtđộngsản,thịtrườngtàichínhtiềntệv.v...trongthờigiangầnđâychothấysựquantâmvôcùnglớn,cũngnhưnhữngbấtcậpvà lỗhổng tronghiểubiết thấuđáovềkinh tế thịtrườngcủakhánhiềuchủthểkinhtế.Trongbốicảnhnày,nhữngcuốnsáchnhưcuốnsáchnàycóthểmanglạimộtgiátrịnhấtđịnh.Bảnchấtcủakinhtếthịtrườnghàmchứakhảnăngxảyranhữngđợttăngtrưởngvàkhủnghoảngkếtiếpnhau,đólàquyluậtkhótránhkhỏi.Hiểubiếtthấuđáovềnhữngkháiniệmcơbảnnhấtcủakinhtếhọcnóichungvàkinhtếthịtrườngnóiriêngsẽgiúpchúngta,dùlàcánhânhaydoanhnghiệp,cónhữngứngxửđúngđắnvàhiệuquảtrướcnhữngbiếnđộngcủathịtrườngtrongvàngoàinước.

Xintrântrọnggiớithiệucuốnsáchhếtsứcthúvịvàdídỏmnàyđếnbạnđọc!SàiGòn,tháng9/2011NguyễnDươngHiếu

TUYÊNBỐCÔNGKHAI

NgoàiviệclàTổngGiámđốc,PeterSchiffcònlàđạidiệnđượcđăngkývàlàchủsởhữucủaEuroPacificCapitalInc.(EuroPacific).NgoàinhiệmvụGiámđốcTruyềnthông,AndrewSchiffcònlànhàmôigiớichứngkhoántạicôngtynày.EuroPacificlàcôngtymôigiớivàkinhdoanhchứngkhoánđược đăng ký tại FINRA 1, là thành viên của SIPC (Securities InvestorProtectionCorporation).

Cuốnsáchnàyđượcbiênsoạnthuầntúyvìmụcđíchthôngtin.Cuốnsáchkhôngphảilàlờichàomua/bán,tưvấnmua/bánbấtkỳloạichứngkhoánhaycôngcụtàichínhnào,haytưvấnápdụngbấtkỳchiếnlượcđầutưnào.

GHICHÚCỦATÁCGIẢ

Trong câu chuyện ngụ ngôn về lịch sử kinh tếMỹnày, độc giả có thểnhậnranhiềunhânvậtvàsựkiệncóthật.Tuynhiên,cũngnhưkhiphảipháchọađểcôđọngmộtcâuchuyệnphứctạpthànhmộtcuốntruyệntranh,ởđâynhiềuchitiết,nhânvậtđãđượchòatrộnvàonhau.

Ngoài việc khai thác những nhân vật lịch sử, các nhân vật trong câuchuyện của chúng tôi cũng đại diện cho các luồng ý tưởng và quan điểmrộnghơn.Vídụ,tuynhânvậtBenBarnaclerõrànglàphiênbảncủavịChủ

tịch Fed đương nhiệm Ben Bernanke, nhưng hành động của nhân vậtBarnaclekhôngchỉthuầntúylấytừnguyênmẫuBernankemàthôi.Hơnthế,nhânvậtnàylàtiêubiểuchocácnhàkinhtếtheođuổiviệcchấpnhậnlạmphátcaođểchốnglạisuythoái.

Trongthựctế, tiềngiấycủaFed-HệthốngDựtrữLiênbangMỹđượcphát hành haimươi năm trước khi FranklinD.Roosevelt nhậmchứcTổngthống.Tuynhiên,xéttớisựưathíchđặcbiệtcủavịTổngthốngnàyvớicácchươngtrìnhchitiêucủaChínhphủ,chúngtôigánphátminhnàychoôngtrongcâuchuyệncủamình!Tươngtự,tuyChrisDoddchỉlàmộtđứabékhiFannieMaethànhlập,nhưngsựhỗtrợlớnlaocủaôngchođịnhchếnàysauđókhiến chúng tôi gán choông tadanhhiệu “người sáng lập” ranó.Cácquốcgia trongcâuchuyệnngụngônphầnnào tươngứngvớimộtsốquốcgiatrênthựctế,nhưngđồngthờichúngcũnglàhìnhảnhẩndụcủamọiquốcgiatrongthếgiớinày.

Vìmục tiêucủacâuchuyện,chúng tôimongquýđộcgiảchấpnhậnvàlượngthứchonhữngtùytiệntrongviệcsửdụngcácnguyênmẫu,cảvềthờigianlịchsửcũngnhưtínhcáchnhânvật.

DẪNNHẬP

Suốtmộtthếkỷqua,giớihọcthuậtđãđemlạichoconngườinhữngtiếnbộtronghầuhếtmọingành,mọilĩnhvực,chỉtrừmộtbộmôn-kinhtếhọc.

Đượctrangbịbởicácthànhtựucủatoánhọcvàvậtlý,cácnhàkhoahọcđãphóngmộtcontàukhônggianvượthàngtrămtriệudặmđểthámhiểmbềmặtcủamột trongnhữngvệ tinhcủaSaoThổ,nhưngđángbuồnthay,cácchuyêngiacủabộmônkhoahọcbuồnchánlàkinhtếhọclạichẳngđạtđượcthànhtựunàotươngtự!

NếucáckỹsưcủaNASAcókỹnăngdựbáotươngtựnhưcácnhàkinhtế,thìsứmệnhCassiniphóngtàukhônggianlênthámhiểmcácvệtinhcủaSaoThổđãcókếtcụchoàntoànkhác:khôngchỉkhôngthểbayvàoquỹđạocủaSaoThổ,màcórấtnhiềukhảnănglàtàunàysẽquayđầungượctrởlạitráiđất,đâmthẳngvàolớpđámagmanóngchảydướilòngđấtvànổtungdướiđó!

Năm2007,khithếgiớisắprơivàothảmhọakinhtếlớnnhấttrongbathếhệ,hầunhưkhôngcónhàkinhtếnàonhậnratiềmnăngkhủnghoảngđanglấplónơichântrờicả.Banămchìmtrongkhủnghoảngsauđó,cácnhàkinhtếlạiđưaranhữnggiảiphápkhiếnaicũngngạcnhiên-đơngiảnlànhữnggiảiphápấyquảlàcựckỳvớvẩn.Chúngtađượckhuyênrằngcầnphảidấnsâuhơnnữavàonợnầnđểgiảiquyếtvấnđềnợ,vàphảichitiêunhiềuhơnnữađểkinhtếthịnhvượng.Lýdochocảtầmnhìnnghèonàntrướcđócũng

nhưnhữnggiảiphápnhảmnhíhiệnnaycủanhữngchuyêngianàynằmởchỗrấtítnhàkinhtếhiểuđượcthựcchấtmônkhoahọccủahọvậnhànhnhưthếnào.

LỗhổngkiếnthứcđólàkếtquảcủaviệcchấpnhậntrêntoàncầuđốivớilýthuyếtcủaJohnMaynardKeynes-mộthọcgiảAnhcựckỳthôngminhhồiđầuthếkỷXX,ngườiđãpháttriểnmộtvàiýtưởngcựckỳnguxuẩnvềviệccáigìlàmchokinhtếtăngtrưởng,vềcănbảnmànói,Keynesđãthựchiệnmột tròbịpbợmkhó tưởng tượngnhấtmộtcáchkhéo léo:ôngtađãbiếnmộtđiềuđơngiảnthànhmộtmớhỗnđộnphứctạpđếnmứckhôngsaohiểuđược.

VàothờicủaKeynes,cácnhàvậtlýlầnđầubiếtđếnkháiniệmvềvậtlýlượngtử,theođóhànhtinhcủachúngtachịusựtácđộngcủahainhómquytắcvậtlý:mộtnhómquytắcápdụngchocácphầntửvôcùngnhỏnhưcácprotonvàelectron,vànhómthứhaiápdụngchocácvậtchấtcònlại.Cólẽcảmthấyrằngmônkinhtếhọcbuồncháncầncómột liềuthuốcmạnhmẽhơn,Keynesđiđếnýtưởngtươngtựchobộmônnày:mộtbộquyluậtkinhtếápdụngởtầmvĩmô(cánhânvàhộgiađình),mộtbộquyluậtkhácápdụngchovĩmô(cácquốcgiavàcácChínhphủ).

CôngtrìnhcủaKeynesrađờivàothờiđiểmsaucuốicủamộtgiaiđoạnpháttriểnkinhtếmạnhmẽnhấttronglịchsử.Nóitheongônngữkinhtế,thếkỷXIXvàđầuthếkỷXXchứngkiếnmộtgiaiđoạnchưatừngcótrongviệctăngtrưởngsảnlượngvàmứcsốngtạicácnướcphươngTây.Trungtâmcủagiai đoạnhuyhoàngnày là chủnghĩa tưbản thị trường tựdo tạiMỹ, đấtnướccựckỳcoitrọngtựdocánhânvàhạnchếvaitròsựcanthiệpcủaNhànước.

Tuy nhiên, những yếu tố phi tập trung hóa, hay tản quyền, vốn là đặctrưngcủachủnghĩa tưbản thị trường tựdo,đãđedọacấu trúc tậpquyềnvững chắc và thâm căn cố đế tại nhiều nơi trên thế giới. Ngoài ra, tăngtrưởngkinhtếtưbảnchủnghĩathườngđikèmvớisựphânbiệthaicựcgiàunghèokhálớn,khiếnmộtsốnhàkhoahọcxãhộivànhữngngườicấptiếntìmkiếmmộtgiảiphápthaythếchochủnghĩatưbảntheokiểuthịtrườngtựdo.Trongnỗlựctìmkiếmnhữnghướngdẫncủakhoahọchiệnđạichothịtrườngdườngnhưchưacôngbằng,vôtìnhKeynesbiệnhộchonhữngnhàcầmquyềnvànhữngnhàxãhộikhôngtưởng,tinrằnghoạtđộngkinhtếphảiđượclậpkếhoạchtừtrênxuống!

TrọngtâmtrongquanđiểmcủaôngtalàChínhphủphảixóabỏtínhchấtkhôngổnđịnhcủa thị trườngtựdobằngcáchgia tăngcungtiềnhaychấpnhậnthâmhụtngânsáchvàonhữngthờikỳkinhtếkhókhăn.

Khi lập luận này ra đời vào thập niên 1920, 1930, nhữngmôn đệ củaKeynes(nhữngngườiKeynesian)vấpphảixungđộtvớinhữngngười theo“trường phái Áo”, ủng hộ lập luận của các nhà kinh tế như LudwigVon

Mises.TrườngpháiÁochorằngsuythoáilàcầnthiết,đểbùlạichonhữngquyếtđịnh thiếukhônngoan tronggiaiđoạnbùngnổkinh tế trướcđó,vàkinhtếluônbùngnổtrướckhisuythoái.Họtinrằngtăngtrưởngtronggiaiđoạn đầu là do những tín hiệu sai lầm phát ra cho các doanh nghiệp, khiChínhphủkíchthíchkinhtếbằngcáchhạthấplãisuất.

Như thế, trongkhinhữngngười theoKeynes tìmcáchgiảmtáchạicủasuy thoái, thì những người theo trường phái kinh tế Áo lại lo ngăn ngừanhữngđợttăngtrưởnggiảtạo.

Trongthờikỳsuythoáikinhtếsauđó,nhữngngườiKeynesiancómộtlợithếnổibật.

Dogiảiphápcủahọđưaralà“khôngđauđớn”,họđượccácchínhtrịgiaủnghộ.Hứahẹngiảiquyết thấtnghiệpvàđảmbảotăngtrưởngmàkhôngcầnphảităngthuếvàcắtgiảmchitiêucông,nhữngchínhsáchmàKeynesủnghộcũngtươngtựnhưnhữngphươngphápgiảmcânthầnkỳ,khôngyêucầu người áp dụng phải ăn kiêng hay tập thể thao! Tuy rất phi lý, nhưngnhữnghyvọngnàymang tínhanủicao,vàhết sứcấn tượng trongnhữngchiếndịchtranhcử.

TưtưởngkinhtếkiểuKeyneschophépcácChínhphủgiảvờtinrằngcóthểnângcaomứcsốngcủangườidânquaviệcbấmnútchạymáyintiền!

DokhuynhhướngthânChínhphủ,ủnghộsựcanthiệpcủaNhànướcvàonềnkinhtế,sovớicácnhàkinhtếthuộctrườngpháiÁothìcácnhàkinhtếKeynesiandễđượcChínhphủbổnhiệmhơnvàocáccơquanquảnlýkinhtế.CáctrườngđạihọcđàotạoranhữngBộtrưởngTàichínhhayThốngđốcNgânhàngTrungươngdĩnhiêncóđượcuytíncaohơnnhữngtrườngkhác.VàtấtnhiêncáckhoakinhtếhọcsẽưathíchcácgiáosưủnghộKeyneshơn.NhữngngườitheotrườngpháikinhtếÁodầndầnbịđẩyrangoàilề.

Tươngtự,cácđịnhchếtàichính,nơituyểndụngchínhcủacácnhàkinhtế,cũngưathíchlýthuyếtcủaKeyneshơn.Cácngânhànglớn,cáchãngđầutưsẽdễthulợinhuậnhơntrongmôitrườngkinhtếKeynesian,nơimàtíndụnglỏnglẻo,đầutưdễdàng.NiềmtinrằngchínhsáchcủaChínhphủphảihỗtrợđầutưgiúpcácngânhàngđầutưmởtunghầubaocủanhữngnhàđầutưthậntrọngnhất.Kếtquảlàcácđịnhchếtàichínhcũngthườngtuyểndụngcácnhàkinhtếủnghộquanđiểmnày.

Vớilợithếtolớntronghọcthuậttrướccácđốithủ,sựngưỡngmộcủaxãhộiđãtạoramộtloạtkinhtếgiangaytừbanđầuđãtrungthànhtuyệtđốivớiquanđiểmcủaKeynes.

Cácnhàphântíchđócoiđiềunàylàhiểnnhiên:chínhsáchkinhtếkiểuKeynesđãgiúpchặnđứngcuộcĐạiSuythoái1929-1933.RấtnhiềungườilậpluậnrằngnếukhôngcógóikíchthíchcủaChínhphủ(baogồmcảnhữngkhoảnchitiêucầnthiếttrongThếchiếnII),nềnkinhtếđãrơivàovựcthẳm.Cácphân tíchbỏquamột sựkiện: cuộc suy thoái đó cóquymô lớnnhất

tronglịchsử,vàcũnglàđợtsuythoáiđầutiênmàngườitadùngcácchínhsáchkiểuKeynesđểgiảiquyết.ViệcnhữngcanthiệpcủaNhànướcvàonềnkinhtếlànguyênnhângâyrakhủnghoảnghaylàliệuphápchữatrịkhủnghoảnglạichưabaogiờđượccácnhàkinhtếxemlàđángbànởđâycả!!!

VớinhữngngườiKeynesiantrànngậpcáckhoakinhtế,cácbộtàichínhvàcácngânhàngđầutư,tìnhhìnhnhưthểchúngtaphóthácchocácchiêmtinhgia,thayvìcácnhàthiênvăn,việctínhtoántốcđộquaycủacácvậtthểtrongthiênhà.(Ồ,vệtinhđãđụngphảimộttiểuhànhtinh,nhưngđiềunàylàngoàidựtính,khôngchừngcóthểcónhữngchuyệnhayhothìsao!-cácchiêmtinhgiasẽnóiđạiloạinhưvậy).

Khía cạnh dở khóc dở cười của tình hình là ở chỗ dẫu bao nhiêu lầnnhữngnhàkinhtếkhônghoànthànhnhiệmvụ,baonhiêulầnnhữnghỏatiễnnổtungngaykhirờikhỏiđườngbăng,thìcũngkhôngaitrongsốnhữngkẻgánhchịuhậuquảđặtrabấtkỳnghivấnnàochonhữnghìnhmẫucủahọcả!

Đasốnhữngngườibìnhthườngtrongchúngtađềudầndầnhiểurarằngnhữngnhàkinhtếthựcrachẳnghiểugìvềnhữngthứhọđangnóicả.Nhưngmọingườicũngchorằngđiềuđólàkhôngcóbằngchứng,vìlĩnhvựcnàyquárộnglớnvàmùmịt,philogic,dođóngaycảnhữngđầuócthôngminhnhấtcũngkhôngthểdựđoánchínhxácđược.

Nhưngnếutôinóivớicácbạnrằngtínhchấtlưỡngdiện2củakinhtếmànhữngngườitheoKeynesđềxuất làhoàntoànkhôngtồntại, thìsao?Nếukinhtếhọcđơngiảnhơnrấtnhiềuthìsao?Nếucáigìlàtốtchoconnganắthẳncũng tốt choconngỗng thì saonào?Nếumộtgiađình cũngnhưmộtquốcgiađềukhôngthểchỉchitiêumàthịnhvượng,giàucóđược,thìsao???

Nhiềungườiquenthuộcvớiviệctôidựđoánchínhxáccuộckhủnghoảngnăm2008chorằngtrítuệthôngtháicủatôilànguồngốccủatầmnhìnsángsuốtđó.Tôicamđoanvớicácbạnrằngtôichẳngmấythôngminhhơnhầuhếtcácnhàkinhtế,nhữngngườikhôngthểnhậnramộtbongbongtàisảnngaykhibongbóngấyngồichễmchệ trongphòngkháchnhàhọcả thángtrời!Cáimàtôicó,ấylàsựhiểubiếtcănbảnvàsâusắcvềnhữngnguyênlýcơbảncủakinhtếhọcmàthôi.

Tôicólợithếđó,vìkhitôicònnhỏ,chatôiđãchotôimộtbộcôngcụđểcóthểchuiquamớbùngnhùngmangtênkinhtếhọc.Bộcôngcụđóđượctrao cho tôi dưới dạng những chuyện kể, những ẩn dụ hay ngụ ngôn, vànhữngbàitậpthửnghiệmtưduy.Mộttrongnhữngcâuchuyệnđósẽlàcơsởchocuốnsáchnày.

Chatôi,IrwinSchiff,đượcbiếttớinhiềunhấtnhưlàmộtthànhviêncủaphongtràophảnđốichínhsáchthuếthunhậpLiênbang.Suốt35năm,ôngđã đấu tranh chống lại những phương pháp của Sở Thuế vụ Liên bang(InternalRevenueService,hay IRS -ND), đồng thời khẳngđịnh rằngviệcđánh thuế thu nhập là vi phạm ba điều khoản về thuế quy định trong Tu

chínhánsố16củaHiếnphápMỹ,cũngnhưviphạmluậtthunhập,ôngđãviếtnhiềusáchvềđềtàinàyvàtừngcôngkhaikiệnChínhphủLiênbangratòa.Vìnhữnghoạtđộngnàymàôngphảitrảgiákháđắt:82tuổivẫnphảivàothụánởnhàtùLiênbang!

Nhưngtrướckhiquantâmđếnvấnđềthuếmá,chatôitừngtạodựngtêntuổichobảnthânnhưmộtnhàkinhtế.

Ôngsinhranăm1928tạiNewHaven,Connecticut,làconthứtámtrongmột gia đình nhập cư nghèo khó.Cha ông thamgiaCông đoàn và cả giađìnhlớncủaôngđềuhếtsứcủnghộchínhsáchkinhtếNewDealcủaTổngthốngFranklinD.Roosevelt.Khi học kinh tế học tạiĐại họcConnecticut,khôngcógìthuộcvềtínhcáchhaytruyềnthốnggiađìnhôngkhiếnngườitacó thể tinrằngmộtngàykiaôngsẽchốnglạiđườnglốichính thốngtrongkinhtếhọc,vàủnghộmộttrườngpháiđãhếtthời-trườngpháikinhtếÁo.

Irwincótưduyđộclậpvàtháiđộhơiquátựtinvàobảnthân,điềunàykhiếnôngcảmnhậnrằngnhữngbàihọckinhtếởtrườnglàkhôngphùhợpvới thựctế.Nghiêncứuhàngloạt lý thuyếtkinhtế,ôngbắtgặpnhữngtácphẩmcủanhữngngười theochủnghĩa tựdonhưHenryHazlitthayHenryGradyWeaver.Tuysựcảiđạonày là từ từ (kéodài suốt thậpniên1950),nhưngcuốicùngôngđãtrởthànhngườinhiệtthànhủnghộchínhsáchtiềntệlànhmạnh,thuếmáthấp,Chínhphủítcanthiệpvàonềnkinhtế,vàtráchnhiệmcánhân.Năm1964,ôngủnghộnhiệt tìnhBarryGoldwaterứngcửTổngthống.

TạihộinghịtiềntệBrettonWoodsnăm1944,MỹthuyếtphụccácquốcgiakhácdùngđồngdollarMỹthayvìvàngđểđảmbảochođồngnộitệcủatừngnước.VìnướcMỹcamkếtquyđổi1ouncevàngchomỗi35USD,mặtkhácMỹ nắmgiữ 80% lượng vàng của thế giới, nên đề xuất của họmauchóngđượcchấpnhận.

Tuy nhiên, 40 năm lạm phát tiền tệ sau đó do những chuyên gia theoKeynestạiFedgâyrađãkhiếnvàngbịđịnhgiáquáthấpkhineovớiUSD.Sựbất cânxứngđógây ra cuộc“chảymáuvàng”,khi cácChínhphủcácnướckhác, dẫnđầu làPhápvàonăm1965, đổxôđi đổi giấybạc củaHệthốngDựtrữLiênbang(USD)lấyvàngđemvề.Nhậnrakhảnăngcó thểmuavàngvớimứcgiácủanăm1932,cácnướckhácmauchónglàmviệcđóvàkhiếndựtrữvàngcủaMỹcónguycơcạnkiệt.

Năm1968,cáccốvấnkinhtếcủaTổngthốngJohnsonlậpluậnrằngcuộcchảymáuvàngnói trênkhôngbắtnguồn từ tỷgiáquyđổivàng-USDquáhấpdẫn,màtừnỗilongạirằngdựtrữvàngcủaMỹkhôngđủđểquyđổichotoànbộlượnggiấybạccủaHệthốngDựtrừLiênbangđượcnắmgiữởcảbên trongvàbênngoàinướcMỹ.Đểgiải tỏanỗi lonày,họkhuyênTổngthốngMỹbãibỏkhoảnđảmbảo25%vàngchođồngUSDnộiđịa,từđócóthểdùng lượngdự trữnàyđảmbảochonhữngngườinắmgiữUSDởcác

nướckhác.CóthểcáchlàmnàysẽlàmyênlòngcácChínhphủngoạiquốcvàngănchặnđợt“xuấthuyết”vàngvừanêu.IrwinSchiff,khiđólàmộtchủdoanhnghiệpởConnecticut,chorằngýtưởngđóthậtlàkỳquặc.

Irwin gửi một lá thư cho Thượng Nghị sỹ Texas là ông John Tower,ngườithamgiaủybangiảiquyếtvấnđềvànglúcđó,nêurõMỹchỉcó2lựachọn:giảmcơcấugiácảchungxuốngchophùhợpvớigiávàngcủanăm1932,hoặctănggiávàngđểphùhợpvớimứcgiácủanăm1908.Nóicáchkhác,để trảgiácho40năm lạmphát theokiểuKeynes, lúcnàynướcMỹhoặc là phải làm sao để giảmgiá hànghóa nói chung, hoặc phá giá đồngUSD.

TuyIrwinlậpluậnrằnggiảmphátlàcáchlàmcótráchnhiệmhơn,vìnógiúpkhôiphụcsứcmuacủađồngtiền,songôngcũnghiểurằngcácnhàkinhtế(mộtcáchsailầm)luôncoigiácảgiảmlàthảmhọa,vàrằngChínhphủluônưathíchlạmpháthơn(vấnđềnàysẽđượctrìnhbàykỹtrongcuốnsáchnày).Hiểuxuhướngđó,ôngđềxuấtrằngítraChínhphủphảithừanhậnsựgiảmgiátrịcủaUSDvàphágiáUSDsovớivàng.Trongbốicảnhnày,ôngtínhtoángiávàngsẽvàokhoảng105USD/ounce.

Ôngcũnglongạikhảnăngxảyramộtlựachọnthứba:Chínhphủkhônglàmgìcả(thựctếmọichuyênđãxảyrađúngnhưvậy).Cũngnhưngàyhômnay,lựachọnđặtralàđốidiệnvớivấnđềhayđểchúnglạichocácthếhệtươnglai.Họđãchọncách“đểlạichoconcháu”,vàchúngtachínhlàthếhệconcháuđó!

TowerrấtấntượngvớilậpluậncơbảncủaIrwinvàđãmờiôngtrìnhbàytrướctoànthểủyban.Tạibuổihọpnày,tấtcảnhữngchuyêngiacaocấpvềtiềntệcủaHệthốngDựtrữLiênbang,BộTàichínhvàQuốchộiđềthốngnhấtrằngviệcloạibỏbảnvịvàngsẽkhiếnđồngUSDmạnhhơn,giávànggiảmxuống,vàmởramộtkỷnguyênthịnhvượngmới.

Còntrongphầntrìnhbàycủamình,Irwinkhẳngđịnhviệcdỡbỏbảnvịvàng sẽ khiến đồngUSD yếu đi, giá vàng tăng vọt.Quan trọng hơn, ôngnhấnmạnhrằngviệcđểđồngtiềnkhôngcóbấtkỳgiátrịnộitạinàosẽdẫntớinhữngđợt lạmphátnặngnề,cũngnhưnhữngkhoảnnợ lớncủaChínhphủ.Ýkiến của ông thuộc thiểu số, bị phớt lờ hoàn toàn, và bản vị vàngđượcgỡbỏ3!

Ngượcvớimọidựđoáncủacácnhàkinhtế,lượngdựtrữvàng(phụcvụchoviệcquyđổiUSDravàng)giatăngkhôngsaochặnđứngđượcviệcđổiUSD lấy vàng đem ra khỏi nướcMỹ. Cuối cùng, năm 1971 Tổng thốngNixon đóng cửa sổ quy đổi này, cắt đứt luônmối liên hệ cuối cùng giữaUSDvàvàng.Từlúcđó,hệthốngkinhtếtoàncầuhoàntoàndựavàonhữngđồngtiềnvôgiátrị.Thậpkỷtiếptheo,nướcMỹchứngkiếnnhữngđợtlạmpháttồitệnhất,giávàngleolênmức800USD/ounce.

Năm1972,Irwinbắtđầucuộctấncôngđầutiênnhắmvàonhữngngười

Keynesian,nhữngngườimàtheoôngđãđưakinhtếMỹđisaiđường.TácphẩmThebiggestcon:howtheGovernmentisfleecingyounhậnđượcnhiềulờikhencủagiớihọc thuật,bánkháchạy.Trongnhiềugiai thoại sửdụngtrongcuốnsách,cócâuchuyệnvềbangườiđànôngbắtcábằngtaytrênmộthònđảo...

Câuchuyệnnàycónguồngốclàcáchgiếtthờigiantrongnhữngchuyếnđi xe hơi của gia đình chúng tôi. Khi kẹt xe, cha tôi Irwin thường “giảikhuây”chohaicậucontraibằngnhữngbàihọckinhtếcơbản,thểhiệndướidạngnhữngcâuchuyệnvuivui.Câuchuyệnvừanêucótênlà“CâuchuyệnCá”.

Câu chuyệnngụngônđó là trọng tâmcủamột chương trong cuốnThebiggest con: how the Government is fleecing you. Tám năm sau, sau khinhậnđượcrấtnhiềuphảnhồicủađộcgiảnóirằnghọrấtthíchthúvớicâuchuyện, cha tôi quyếtđịnhphát triểnnó thànhmột tácphẩmcóminhhọahoànchỉnh.ĐólàtácphẩmHowaneconomygrowsandwhyitdoesn’t,xuấtbản lần đầu năm 1979, và nhận được sựmếnmộ gần như là tôn sùng từnhữngngườitheotrườngpháikinhtếÁo.

Bamươi năm sau, khi quan sát nền kinh tếMỹ bên bờ vực thẳm,màChínhphủvẫnlặplạiởmứcđộtrầmtrọnghơnnhữnglỗilầmcủaquákhứ,anhemchúngtôiquyếtđịnhrằngđâylàlúcthíchhợpđểcậpnhậtlạivàkểlại“CâuchuyệnCá”chothếhệhômnay.

Rõràng,chưabaogiờchúngtalạicầnsựthấuhiểurõràngvềkinhtếnhưgiaiđoạnhiệnnay.CâuchuyệnCámàchúng tôi sẽkể, theochúng tôi, làcôngcụtốtnhấtđểgiúpmọingườihiểurõhơnnềnkinhtếvậnhànhnhưthếnào.

Ấn bản nàymang thamvọng lớn hơn nhiều so với cuốn sách bamươinămtrướccủachachúngtôi.Phạmvimàchúngtôiđềcậprộnghơn,nhữngnỗlựcgắnkếtcácsựkiệnlịchsửvàocâuchuyệncũngsâuhơn.Cóthểnóiđâylàmộtbiếntấucủacâuchuyệnbanđầu!

Chúngtôinghĩrằngcuốnsáchsẽhấpdẫnvớinhữngaivẫnthườngđứngngâynhưphỗngkhinghecácnhàkinh tếbànđếnnhữngkháiniệmchẳngliênquangìđếnthựctế.ChúngtôimuốnchỉrarằngnhữngmôhìnhkinhtếKeynesian,theođóChínhphủcóthểthoảimáichỉtiêubấtchấphậuquảvớiniềmtinrằngnhữngđồngtiềnvôgiátrịlàmộtloại“chấtbôitrơn”hiệuquảtrongkinhtế,chẳngnhữnglàsailầmmàcònnguyhiểmnữa.

Tinxấulàkhigỡbỏcặpmắtkínhmàuhồngmàcácnhàkinhtếkhôngnhớmìnhvẫnđangđeo,thìbạnsẽthấyrõđấtnướccủachúngtađangđốidiệnvớinhữngvấnđềnghiêm trọng,hơnnữachúng tađang làmchomọiviệcxấuđichứkhônghềtốtđẹphơn.Tintốt lànếuchúngtachịunhìnramọiviệc,ítrachúngtacũngcòncókhảnănggiảiquyếtvấnđề.

Vàtuychủđềcuốnsáchlàhoàntoànnghiêmtúc,chúngtôitiếpcậnnó

với óc hài hước,một điều khá quan trọng tronggiai đoạnđầy căng thẳnghiệnnay.ĐócũngchínhlàđiềumàIrwintừngmongước.

CHƯƠNGI:MỘTÝTƯỞNGRAĐỜI

Ngàyxửangàyxưa,cóbangườiđànôngsốngtrênmộthònđảonhỏ.Tênhọ lần lượt làAble, Baker vàCharlie.Hòn đảo này chẳng thể coi làmộtthiênđườngnhiệtđớinhưngườitathườngnói,màchỉlàmộtvùngđấtkhắcnghiệt,khônghềcótiệnnghinàocả.Đặcbiệt,thứcăncựckỳhạnchế:chỉcómộtloạithứcănduynhấtlàcámàthôi!

Thật maymắn là xung quanh đảo có rất nhiều cá, hơn nữa chúng chỉthuộcmột loàiđồngnhấtmộtcách lạkỳ,connàocũngnhưconnào.Mỗicon cá ở đây vừa đủ lớn đểmột người có thể dùng trongmột ngày. Tuynhiên,hònđảonàylàmộtnơiquácáchbiệt,nơiđâykhônghềcóbấtkỳkỹthuậtđánhbắtcáhiệnđạinàocủaconngườitừngxuấthiện.Cáchbắtcáduy

nhấtmàbachàngtraicủachúngtacóthểlàmlànhảyùmxuốngbiểnvàcốdùngtaychụplấynhữngconcátrơntuộtnày.

Vớikỹthuậtthôsơđó,mỗingườitrongbọnhọchỉbắtđượcmộtconcátrongmộtngày,tứclàvừađủđểsốngquangàykếtiếp.Hoạtđộngnàychínhlàtoànbộnềnkinhtếcủahònđảo.Mộtngàycủacưdântrênđảobaogồmviệcthứcdậy,bắtcá,ănvà...đingủ.Mộtcuộcsốngchẳngcógìphongphú,nhưngdùsaocócònhơnkhông!

Vànhưthế,trongcáixãhộiđảoquốcsiêuđơngiảnvàhoàntoàndựatrênmón

Khôngcótiếtkiệm!Khôngcótíndụng!Khôngcóđầutư!Mọithứsảnxuấtrađềuđượctiêuthụtrọnvẹn!Chẳngcókhoảntiếtkiệm

haydựphòngnàochonhữnglúckhókhăn,vàcũngchẳngcókhoảndưdảnàođểchovay.

Tuycáccưdân trênđảo sống trongmộtxãhộinguyên sơnhưvậy,họkhônghềngungốchaythiếuthamvọng.Nhưtấtcảmọingườitrênđời,bachàng traiAble,BakervàCharliecũngmuốnnângcaomứcđộcuộcsốngcủamình.Nhưngđểlàmđượcđiềunày,họphảicókhảnăngbắtđượcnhiềuhơnmộtconcáhàngngày-mứctốithiểuđểhọtồntại.Khôngmaylàdobịhạnchếchỉvớiđôitaykhông,màlũcálạihếtsứcnhanhlẹ,bangườinàychỉcóthểkiếmvừađủthứcănđểsốngmàthôi.

Mộtđêmnọ,ngướclênbầutrờiđầysao,chàngAblebắtđầutrầmtưvềýnghĩacuộcđời:“Khônglẽtấtcảchỉcóthếthôisao?Cuộcđờinàyphảicógìhơnthếchứ!”.

Ablemuốnlàmmộtviệcgìđóngoàiviệccảđờichỉdùngtaybắtcá.Anhtamuốncónhữngbộquầnáođẹphơn,thờitranghơnbằnglácọđểkhoáclênngười.Anh tamuốncóchỗở tốthơnđể tránhnhữngcơngiómùa,vàcuối cùng anh ta cònmơ có ngày sẽ đạo diễnmột bộ phim dài nữa kìa!Nhưngnếucảngàychỉhìhụcbắtcákiếmăn,làmsaonhữngướcmơđócóthểtrởthànhhiệnthực?

Ablebắtđầusuynghĩ,suynghĩvàsuynghĩ...Rồibấtchợt,mộtýtưởngvềmộtdụngcụbắtcálóelêntrongđầuanhta.Đâysẽlàmộtdụngcụnốidàicánhtaycủaconngười,đồngthờihạnchếtốiđakhảnăngđàothoátcủacácchúcámộtkhiđãbịchụptrúng.Vớidụngcụtinhvinày,cóthểbắtđượcnhiềucáhơntrongkhoảngthờigianngắnhơn.Vàvớikhoảngthờigiantiếtkiệmđượctheocáchnày,anhtacóthểbắtđầumayquầnáođẹp,làmnhàvàhoàntấtkịchbảnbộphimmàmìnhmơước.

Khihìnhdángdụngcụnàybắtđầuhiệnratrongđầu,Ablechợtthấylòngrộnrã.Vàanhtabấtchợthìnhdungramộttươnglaivuivẻ,thoátkhỏicôngviệcbắtcábằngtaykhôngvấtvảhàngngày...

Ablequyếtđịnhgọidụngcụvừaphátminhra làcâyvợtbắtcá,vàbắtđầutìmvậtliệuđểchếtạocâyvợtnày.

Ngàyhômsau,BakervàCharliethấyAblekhôngđibắtcánhưthườnglệ.Thayvàođó,ngườibạncủahọđứngtrênbờcátvàdùngvỏcâycọbệnthànhnhữngsợidây.Bakerlalên“Êbồ,làmgìđó?Bộtínhănchayhaysaomàkhôngđibắtcá?Cứngồilàmmấycáiđólàđóibụngđónha”.

Ablegiải thích“Tôimuốnchếtạomộtdụngcụcóthểmởravôvàncơhộichokhảnăngbắtcá.Khilàmxong,tôisẽtốnítthờigianđểbắtcáhơn,vàsẽchẳngbaogiờlođóinữa”.

Charlietrợntrònmắtvàtựhỏiliệubạnmìnhcóbịđiênhaykhông“Điênkhùng,tôinóivớianhđó,điênkhùngrồi...Nếucáidụngcụcủaanhkhôngbắtcáđược,đừngcóđếnxincácủatôiđó.Tôikhôngđiênnêntôisẽkhôngchịutráchnhiệmchotínhdởhơicủaanhđâu!”.

Khôngnảnchí,Abletiếptụcđanvợt!Đếncuốingàyhômđó,Ableđãhoànthànhdụngcụbắtcácủamình.Nói

theongônngữkinhtế,anhtađãtạoratưliệusảnxuấtquasựhysinh(việcbắtcátrongngàyhômđó-ND)củabảnthân!

KIỂMTRATHỰCTẾ

Trongvídụđơngiảnnày,Ableđãchứngminhmộtnguyêntắckinhtếcơbảncóthểdẫnđếnviệcnângcaomứcsống,đólàgiảmtiêudùng(tiêudùngdướimức)vàchấpnhậnrủiro!

Tiêudùngdướimức (underconsumption):Để có thời gian làmcâyvợt,Ablekhôngthểđibắtcátrongngàyhômđó.Anhtaphảitừbỏthunhập-ởđâylànhữngchúcábắtđượcbằngtay-màlẽraanhtađãcóthểcóđượcvàănđược!ĐiềunàykhôngcónghĩalàAblekhôngcónhucầuvềcá.ThựctếthìAblethíchăncávànếungàyđókhôngcómộtconđểănthìanhtavẫnđói.

NhucầuvềcácủaAblesovớihaingườibạncủaanh ta làkhôngkhácnhau.Tuynhiên, anh tađãchọncách trì hoãn sự tiêudùngđểcó thể tiêudùngnhiềuhơntrongtươnglai.

Chấpnhậnrủiro(risktaking):Ablecũngđãchấpnhận rủi rovìanh tahoàntoànkhôngbiếttrướcliệudụngcụmàmìnhlàmracóhoạtđộngđượchaykhông,hoặcdụngcụđócógiúpanhtabắtđượcđủcáđểbùchosựhysinhanhtađãbỏrahaykhông.Hoàntoàncóthểxảyrakhảnănganhtakếtthúcvớimộtđámdâynhợlằngnhằngvàcáidạdàytrốngtrơn!Nếuýtưởngthấtbại,Ablekhôngthểtrôngmongsựgiúpđỡhaybùđắpnàotừcácbạn,nhữngngườimàdùsaođinữacũngđãcóthiệnchícảnhbáochoAblevềnguycơcủahànhđộngđiênrồnày.

Theothuậtngữkinhtế,tưliệusảnxuấtlàmộtcôngcụđượclàmravàsửdụngkhôngvìchínhbảnthânnó,màlàđểlàmramộtthứgìđómàngườitamongmuốn,ởđây,cáimàAblemuốnkhôngphảilàcâyvợtbắtcá,màphảilàlũcábắtđược!Câyvợtcóthểgiúpanhtabắtnhiềucáhơn,vàdovậynósẽlàmộttưliệusảnxuất,vàcógiátrị.

Đêmhômđó,trongkhiBakervàCharlienonêlănquayrangủ,thìchàngAbletrằntrọcvớicơnđóivàhìnhảnhnhữngchúcáthơmngonquaycuồngtrongtríóc.Tuynhiên,cơnđóiphầnnàobịđènénbởihyvọngrằngmìnhđãlàmmộtđiềuđúngđắn,vàmộttươnglaitươisáng,đầyắpcáđangchờđợi!

Ngày hôm sau, Baker và Charlie xúm vào chế nhạo “phát minh” củaAble.

Bakerphán:“Nè,trônggiốngychangmộtcáinónđẹp,nhỉ!”.Charliebồithêm:“Độinónnàymàchơitennisthìchắclànóngbứclắm

đây!”.“Cứcườichođãđi”,Ablephảnpháo.“Đểxemcuốicùngaisẽlàngười

cườitonhấtkhitôibắtvềđượcmộtđốngcá!”.Rồiđó,khiAblebướcxuốngnướcvàbắtđầuthửdùngcâyvợtđểchụp

cá,thoạttiênanhtarấtvấtvảđểđiềukhiểnđượcdụngcụmớinày.Nhưngchỉmấyphútsau,anhđãquenvàgỡramộtconcátừcâyvợt.

BakervàCharlietrốmắtnhìnvàngưngcười.Vàitiếngđồnghồsau,khiAblebắtđượcconcáthứhai,haibạncủaanhhoàntoànchếtsững!Nóigì

thìnói,thườnghọvẫnphảimấtcảmộtngàymớibắtđượcđúngmộtconcá!Vậyđó,từhànhđộngđơngiảnnày,nềnkinhtếđảoquốccủachúngtađã

thayđổimộtcáchcựckỳsâusắc.Ableđãtăngnăngsuấtcủabảnthân,vàđiềuđócólợichotấtcảmọingười.

Lúcnày,Ablebắtđầu suynghĩvềvậnmaybấtngờcủamình. “Vì chỉdànhmộtngày tađãcó thểkiếmđủcáđểăn tronghaingày,cứcáchmộtngàytalạicóthểnghỉngơivàlàmchuyệnkhác,ngoàibắtcá!Chà,nhữngkhảnăngnàythậtlàvôtận!”.

KIỂMTRATHỰCTẾVớiviệctănggấpđôinăngsuất,từnayAblecóthểkiếmđượcnhiềuhơn

nhu cầu tiêu thụ của bản thân. Tăng trưởng năng suất sẽ kéo theo tất cảnhữnglợiíchkhácvềkinhtế.

TrướckhiAbleliềulĩnhchấpnhậnrủirođểlàmracâyvợtbắtcá,hònđảocủachúngtakhônghềcócáigọi là"tiếtkiệm".Chínhviệcanhtasẵnlòngthửtháchbảnthânvàchịuđóibụngđingủhômđóđãđemlạitưliệusảnxuất(capitalequipment)đầutiên,chínhnguồntưliệusảnxuấtnàytạoratiếtkiệm(đểđơngiản,hãygiảđịnhnhữngchúcáởđâykhônghềbịươn).Chínhviệcsảnxuấtdôidưnàylàhuyếtmạchcủamộtnềnkinhtếmạnhmẽ,khoẻkhoắn.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITrừloàingười,vớimọiloàisinhvậtkhácthìhoạtđộngkinhtếchiđơn

thuầnlàtồntạiquangày.Trongđiềukiệncạnhtranhnguồnthứcănhạnhẹp,sựkhắcnghiệtcủatựnhiên,sựđedọatừnhữngloàithúsănmồivàbệnhtật,màlạihầunhưkhôngcóbấtkỳ“phátminh,sángkiến”gì,rõràngsựtồntại,sốngsót(cùngmộtítthờigiandànhchoviệcsinhsảnvàduytrìnòigiống)chínhlàtấtcảnhữnggìmàcácloàivậtcóthểcóđược.Conngườicũngsẽchịutìnhcảnhtươngtự(điềunàythựcsựđãxảyrađốivớiloàingườitrongmộtquákhứkhôngxaxôilàbao!)nếuchúngtakhôngcóhaithứ.Bộóclớnvàđôitaykhéoléo.Sửdụnghaitàisảnquýgiánày,conngườicóthểlàmranhữngcôngcụvàmáymóc,nhữngthứ làmtăngrấtnhiềukhảnănggiànhđượcnhiềuthứhơntừmôitrườngxungquanh.

NhàkinhtếThomasWoodsthíchtháchđốcáchọctròcủaôngvớimộtthínghiệm tưduyđơngiảnsauđây:Nếu tấtcảmáymócvàcôngcụbiếnmất,thìchúngtasẽcómộtnềnkinhtếnhưthếnào?Máymócvàcôngcụởđâylàxehơi,xetải,máycánthép,cuốcxẻng,xeđẩy,cưa,búav.v...tấtcảmọithứ.Nếuchúngbiếnmấtvàconngườiphảisănbắn,háilượm,trồngtrọtvàlàmramọithứchúngtacầnbằngđôibàntaykhôngcủamình,thìsẽrasao?

Khôngcònnghingờgì,khiđócuộcsốngsẽvôcùngkhókhăn.Cứtưởngtượngchỉriêngviệcănuốngbằngtayvàrăng,khôngcómuỗngnĩagìhết,cũngđãkhókhănnhưthếnàorồi!Việcsănbắtcácconthúlớncoinhư...bỏ!

Bọnthúnhỏhơn,như thỏchẳnghạn, thìchúng tacó thểkhốngchếđược,nhưng trước tiên cũngphải tómđược chúng cái đã.Điều gì sẽ xảy ra khiphải trồng và hái rau bằng tay không, hay khi không có bao tải để đựngnhững thứ thuhoạchđượcđểmangvềnhà?Rồihãy tưởng tượng làmsaochúngtacóthểlàmraquầnáovàđồdùngnếukhôngcónhàmáy,thậmchíkhôngcócảkéovàđinh?

Khiđó,dùconngườicóthôngminhkhônkhéotớiđâuđinữa,cuộcsốngcủachúngtacũngkhôngthểkháhơn,ítnhấtlàvềmặtkinhtế,sovớicuộcsốngcủaloàivượnvàđườiươi!

Các côngcụ thayđổimọi thứvà tạo rakhảnăngcủamộtnềnkinh tế.Nhữngngọn lao,câygiáogiúpchúng ta săn thú,cuốcxẻnggiúpchúng tatrồngcây,lướihayvợtgiúpchúngtabắtcá.Tấtcảnhữngdụngcụđóđềunângcaohiệuquảcủalaođộng.Càngsảnxuấtranhiềuthìconngườicàngtiêuthụnhiều,vàcuộcsốngcàngtrởnênthịnhvượngsungtúchơn.Địnhnghĩađơngiảnnhấtvềkinhtếhọclànỗlựctốiđahóasựsẵncóđể

sửdụngcủacácnguồnlựcbịgiớihạn(mọinguồnlựcđềucógiớihạn!)đểđápứngcàngnhiềunhucầucủaconngườicàng tốt.Côngcụ, tư liệusảnxuấtvàsựcảitiếnhaycáchtânchínhlànhữngchìakhóacủaphươngtrìnhcânbằnghaikháiniệmnày.

Nếu ghi nhớ điều này, bạn sẽ dễ dàng nhận ra cái gì làm kinh tế tăngtrưởng: tìm ra những cách thức tốt hơn để sản xuất ra nhiều thứmà conngườimuốncóhơn.Nguyêntắcnàylàbấtbiến,bấtkểquymôcủanềnkinhtếlớnđếnđâuđinữa.

CHƯƠNG2:CHIASẺCỦACẢI

DườngnhưAble-nhàkinhdoanh,mộtngườidámchấpnhậnrủi rođểthựchiệnmộtý tưởngkinhdoanhhay tạo ra lợi ích - sẽcómột tương laitươi sáng. Nhưng những cư dân còn lại của hòn đảo thì sao? Phải chăngchúngtavừatạoramộthệthốngđẳngcấp,baogồmnhữngngườicócủavànhữngkẻchẳngcógì?LiệuBakervàCharliecóphảichịuthiệtthòivìthànhcôngcủaAblehaykhông?Cólẽlàkhông.DùbảnthânAblechưabaogiờcóýđịnhlàmlợichongườikhác,chínhtưliệusảnxuấtcủaanhtađãgiúpíchchomọingườixungquanh.Chúngtahãycùngxemviệcnàyđãxảyranhưthếnào.

SaukhichứngkiếnAblebắtcámộtcáchdễdàng,haiôngbạnBakervàCharliequyếtđịnhđềnghịAblechiasẻdụngcụbắtcámớimẻnày.

Charlielêntiếngtrước“Nè,Able!Cáchmộtngàyanhmớidùngcâyvợtmộtlần,đúngkhông?Vậytrongngàymàanhkhôngbắtcá,anhcóthểchotôimượncâyvợtđượckhông?”.

“Thôimà,chiasẻchoanhemvớinha,bồ!",Bakerthêmvào.NhưngAble đâu có phải là gã khờ.Anh ta nhớ lại sự hy sinh của bản

thân,nhữnglờichếnhạocủabạnbè,vàanhtacũngnghĩđếnnhữngrủironữa.“Chohọmượn,lỡhọlàmhỏngvợt,hay...khôngthèmtrảlạithìsao?Khiđómìnhcoinhưmấttrắng,lạitrởvềvạchxuấtphát!”.

Vớitấtcảnhữngsuytínhđó,Abletừchối:“Xinlỗicácbồ,khôngđượcđâu.Tôitựlàmcâyvợtbắtcá,thìcácbồcũngcóthểlàmđược.ítrathìcácbồcũngbiếttrướclànócóthểdùngđểbắtcáđược!”.

MặcdùCharliethấyrõhiệuquảcủaviệcdùngvợtbắtcá,anhtavẫncứlo lắng về việc phải tựmình làm ramột dụng cụ như vậy.Anh ta trả lờiAble:“Làmsaotôibiếtcáchlàmchođúng?Tôichưatừnglàmđiềuđóbaogiờ,hơnnữatôichịuđóirấtkém.Mỗikhiđóilàtôilạirunhếtcảngười.Cókhichưalàmxongcâyvợtbắtcáthìtôiđãchếtđóimấttiêurồi”.

Bakerbènđưaramộtđềnghịkhác:“Đượcrồi,anhbạnkeokiệt!Tụinàyhiểulàbạnsẽkhônglàmơnlàmphướcgìchotụinàyrồi.Haylàlàmnhưvầyđi:Bạnchotụinàyvaymộtítcátrongsốcádưracủabạn,trongthờigiantụinàylàmvợtbắtcá.Nhưvậysẽkhôngaichếtđói,vàsaunàykhiđãcóvợt,tụinàysẽbắtđượcnhiềucáhơnvàtrảlạichobạntất/cảsốcáđã

vay,đượckhông?”.

Ý kiến này hấp dẫn hơn, nhưngAble vẫn hoài nghi. “Cho vay cá, tôichẳngđượcaiđảmbảorằngcácanhsẽkhôngnằmườnratrênbờbiểnvàchẳnglàmgìcả.Hoặcngaycảkhicácanhlàmracâyvợtbắtcácủamình,chắcgìnóđãdùngđược.Trongcảhaitrườnghợp,cácanhsẽchẳngbaogiờcóthểtrảlạicáchotôi,vànhưthếtôisẽmấtđikhoảntiếtkiệmcácủamìnhmàchẳngđượcgìsất.Cácanhphảiđưarađềnghịnàotốthơnkìa!”.

CharlievàBakerthừanhậnAblecólý.Họđãđòihỏibạnmìnhchịumộtrủi romàchẳngđược lợi íchcánhângìđểbù lạicả.Nhưngviễncảnhcóthêmnhiềucáquảthật làquáhấpdẫnvàđángthèmmuốn.Chẳngbaolâusau,haingườinghĩramộtcáchđểlôikéoAblethửmộtcơhộikhác.

Họsuynghĩ,nghiềnngẫmnhữngconsố,vàcuốicùngmộtýtưởngtàichínhđãrađời!

BakertiếnđếnAblevàđềnghị:“Chúngmìnhhãythỏathuậnthếnàynhé:Cứmộtconcábạnchotụinàyvay,tụinàysẽtrảlạihaicon.Đólàlợinhuậnvớitỷlệ100%.

Trênhoangđảonày,liệubạncóthểkiếmđâuramộtkhoảnlờinhưthế?”.Ablebịthuyếtphục.“Đềnghịnàylàmtôiquantâmrồiđấy”,anhtanói

nghiêmtúc.Ablethầmnghĩvềmónhờisắptới:“Nếumìnhchobọnkiavayhaicon

cá,mìnhsẽlấyvềđượcbốncon.Thếlàkhôngphảilàmgìmàtựnhiêncó

thêmhaiconcánữa.Chàchà,mìnhsẽthànhvuacáxứđảonày”.Nóimột cách hình ảnh, chúng ta có thể thấy chính vào thời điểm này

Ableđã“vượtvũmôn”.CònnếuđâylàmộtbộphimcủaHollywood,từlúcnàyAbleđãbắt đầuvểnh râunhưmột đại gia, kiếm tiền trên lưng ngườikhác,giànhđượclợinhuậntừlaođộngcủahọ.

Tuynhiên,hìnhảnhđóchưahẳnđãchínhxác.NgaycảkhiýđịnhcủaAblechỉlàlàmđầythùngcácủabảnthân,sựthamlamíchkỷđó(chúngtôikhôngtìmratừnàocóvẻ“nhẹnhàng”hơntừnày!)vẫntạoramộtlợiíchvốnkhôngthểtồntạinếuanhta...khôngthamlam.

ĐiềuquantrọngcầnlưuýởđâylàAblehoàntoànkhôngnhấtthiếtphảichovaycá.Anhtacómộtloạtlựachọnsauđây:

1.Cứgiữlấysốcádưthừacủamìnhđểmaimốtlấyraăn.Đâyđươngnhiênlàlựachọnantoànnhất.Anhtachắcchắnsẽkhôngmấtmátgì,nhưngđồngthờikhoảntiếtkiệm(cá)cũngchẳngthểtăngthêm.

2.Chiềuchuộngbảnthânbằngcách...chénluônsốcácòndư.3.Thànhlậpmộtcôngtychothuêvợtđánhcá.Tínhtoáncủaanhtalà:

nếuănmộtconcádựtrữ/mộtngàytrongvònghaingày,anhtacóthểđanthêmhaicáivợtnữa.Kếđến,sẽchoBakervàCharliethuêhaicâyvợtnày,vớigiá thuê là... nửa con cá / ngày.Như thế, vớihai người thuêvợt,mỗingườitrảnửaconcáhàngngày,thìAblesẽđủcáănmàkhỏiphảitựmìnhđibắtcánữa.Bravo!vềhưusớmvànghỉngơiđượcrồi!

Vẫn trongkịchbảnnày,mộtkhiđã thuêđượcvợt,BakervàCharliesẽbắt đượchai con cámỗi ngày.Saukhi trả choAblenửa con cá (phí thuêvợt!),mỗingườisẽcònlại1,5con, tức lànhiềuhơnnửaconmỗingàysovớitrướckhiđithuêvợt.Rõràngđâylàmộtgiảiphápkhiếntấtcảđềucólợi.

Mặc dù nghe có vẻ hấp dẫn, song Able vẫn nhận thấy một số khiếmkhuyết trong logic của mình. Baker và Charlie có thể thuê vợt trong haingày,rồikhiđãcódưcá(khoảntiếtkiệm),họsẽngồinhàvàtựlàmvợtchomình.Nhưthế,theokịchbảnnàythìAblechicóthểngồichơixơi...cávỏnvẹncóhaingàymàthôi.Vàđólàmộtrủirothựcsự!

4.ChoBakervàCharlievayhaiconcá,vàtínhlãisuất100%.Nhưthế,nếuhọtrảđủcảvốnlẫnlời,Ablesẽnhậnlạibốnconcá.Tấtnhiên,vẫncórủirobị...xùnợ!

Giờphảiquyếtđịnh...quyếtđịnh...quyếtđịnhrasaođây,Able?Tómlại,chàngAblecủachúngta(cũngnhưcảxãhội)cónămcáchxửlý

cáckhoảntiếtkiệmcủamình,nhưsau:1.Tiếptụctiếtkiệm.2.Tiêudùng.3.Chongườikhácvay.4.Đầutư.5.Kếthợpcả4cáchnóitrên.ĐươngnhiênlàquyếtđịnhsaucùngcủaAblesẽtùyvàokỳvọngvềrủi

rovàlợiíchcủabảnthânanhta.Nhưngdùlựachọnquyếtđịnhnàođinữa,anhtacũngđanglàmlợichonềnkinhtếcủahònđảovàkhôngápđặtgánhnặngnàochonhữngngườibạnlánggiềngcủaanhta.

Vàcuốicùng,Ablechọncáchchovay.KIỂMTRATHỰCTẾKếtquảcủaviệcAblecókhảnăngvàsẵn lòngchovaycá làBakervà

Charliegiờđâyđãcóvợtbắtcá,côngcụmàtrướcđâyhọcònthiếu.Khimọingười đều có vợt bắt cá, công suất bắt cá của hòn đảo tăng gấp đôi, từ 3con/ngàylên6con/ngày!Nềnkinhtếcủachúngtađãtănggấpđôivềquy

mô,vàtươnglaidườngnhưsángsủahơn.Nhưngđiềunàyxảyrakhôngchỉvìbachàngtraitrênđảokhônghàilòng

vớimứcsốnghiệntạicủahọ.Sựđòihỏicómộtcuộcsốngphongphúhơn,nóitheothuậtngữkinhtếlà"nhucầu",mớichỉlàđiềukiệncầnchosựtăngtrưởngkinhtế,chứchưađùđểđảmbảođạtđượcsựtăngtrưởngđó.

Mộtcáchtựnhiên,mọingườiđềucónhucầungàycàngtăng.Dùđãcóbaonhiêucủacảiđinữa,chúngtavẫnmuốnnhiềuhơn,nóinômnalà"đượcvoi,đòi tiên"!Cũngcóthểlàconngườikhôngđòihỏinhiềuvậtchấthơn,màlànhiềuthờigianhơn,nhiềuniềmvuihơn,nhiềulựachọnhơn.Tấtcảnhững đòi hỏi đó đều cần nhiều tư liệu sản xuất hơn. CảAble, Baker vàCharlieđềucónhữngnhucầuvềcágiốngnhausuốtbaonhiêunămqua.Sựkhácbiệtởđâylàcuốicùnghọđãcóthểtăngnăngsuấtbắtcáđểđápứngnhữngnhucầuđó.

Dobắtđượcnhiềucáhơn,cưdânđảonayđãcóthểănnhiềuhơnmộtconcátrongngày.Nhưngnềnkinhtếkhôngtăngtrưởngvìhọtiêudùngnhiềuhơn.Ngược lại, người ta tiêu dùng nhiều hơn vì kinh tế tăng trưởng.Kháiniệmnàyhếtsứcđơngiản,nhưngcácnhàkinhtếhiệnđạicóthểlàmđượcnhiềuđiềuđángkinhngạctừmộtkháiniệmđơngiảnnhưthế.

Vớimột sốngười,dườngnhưAbleđã sửdụng lợi thếcủabản thânđể“bóclột”nhữngngườihàngxómđanggặpkhókhăn.ĐúnglàsaunàyAblekiếmralợinhuậnmàkhôngphảilàmviệc,nhưngđiềuđókhôngcónghĩalàanhtatựnhiêncóđượcnómàkhônglàmgì.Lợinhuậnthuđượcchínhlàsựđền bù cho rủi romàAble đã gánh chịu.Hơn nữa, việcAble kiếm ra lợinhuậnkhônghềngăncảnbướctiếncủanhữngngườikhác.

DoAblemuốnkiếmlờitừkhoảntiếtkiệmcủamình,BakervàCharliecócơhộilàmnhữngcâyvợtbắtcá(tưliệusảnxuất)củahọmàkhôngphảitiêudùngdướimức,hayhạnchếtiêudùng.Nếuthànhcông,họsẽcảithiệnđượctươnglaikinhtếcủabảnthânmàkhôngphảitrảiquanhữngđêmnhịnđói.Ngoàirahọcóthểthuđượcnhữngkhoảnlợingoàidựđoánnữa,chínhxáchơnlàdầucá.Nếuhọthấtbạivàkhôngtrảđượcsốcáđivaylúcđầu,chínhAblemớilàngườichịuthiệt.

Nhưvậy,vềcơbản,ngườichovaychỉcóthểcólợinếungườiđivaycólợimàthôi.

Tấtnhiên,cónhữngngườikhôngthểthấyrõnhữnglợiíchsongphươngnhưvậy.Vídụ,điềugìsẽxảyrakhiBakervàCharlieghentỵvớicủacảigiatăngcủaAblevàđòi...chiaphần?Hãytưởngtượngmộtkịchbảnkhácnhưsau:

Bakerbựcbộicàunhàu:"HãynhìnthằngchaAbleđanglênmặtvớianhemmìnhkìa.Hắnthìchảichuốttrongbộđồlớnbằnglácọ,cònanhemtathìmồhôimồkênhễnhại,hìhụcbắtmấyconcátrơntuộtnày.Hắntacólòngthươngngườihaykhôngchứ?Khônglẽkhôngchiachomìnhmộthaiconcánhépđểmìnhcó thểnằmnghỉmộthaingàyđượcsao?Ablecócảđốngcá,làmsaonóbiếtđượcnếumấtmộtconcá?”.

Charlieđồngtình:“Đúngđó!Này,anhbạnmớiphất,chiabớtchútđỉnhchobạnbèđichớ!”.

Hoặcmộtkịchbảnkhácnữacũngcóthểxảyra:Giảsử rằngAblecảmthấyáingạiđôichútkhibỗngdưnggiàucóhơn

cácbạn,dođóbịlýlẽcủahaingườikiathuyếtphụcvàđemsốcádưrachohọmàkhôngđòihỏiđiềugì.ThếthìkhiđóBakervàCharliesẽlàmgìvớisốcádôidưnày?

Khiđó,dokhôngphảichịugánhnặngtrảnợ,nhiềukhảnănghọsẽdùng“mónquà” từAbleđểkéodài thờigianchơibờigiải trí.Thực ramànói,chẳngcógì sainếungười tavuichơi,bởiđó làmụcđíchcủahầuhếtcáchoạtđộngcủaconngười.VấnđềlànhữngngàynghỉcủaBakervàCharliekhônglàmgiatăngnănglựcsảnxuất(haycôngsuấtbắtcá)củahònđảonóichung.

Đồngthời,tuylựachọnmangtínhtừthiệnnóitrêncóthểlàmAbletrởnênhàohiệpvàđượcyêumếnhơn,nókhôngthểmanglạimộtsựthúcđẩytăngtrưởngkinhtếnhưmộtkhoảnvay.

Kếtluậnsaucùnglà:bấtcứđiềugìdẫntớiviệcgiatăngsảnxuất(trongvídụnàylàviệcbắtcá)cũngsẽlàmlợichohònđảo.Càngbắtđượcnhiềucá,mọingườicàngcókhảnăngănnhiềuhơn,cóthờigianlàmnhữngviệckhácngoàibắtcá,haythậmchíđượcngồichơi,khỏiphảilàmgìcả.

KIỂMTRATHỰCTẾMột số người tự hỏi điều gì sẽ xảy ra nếuAble trở nên tham lam, chỉ

muốnngàycànggiàuhơnvớisốcủacảimớikiếmđược.Điềuđócóthậtsựlàmộtnguycơkhông?Nếucáchduynhấtđểlàmgia

tăngkhoản tiết kiệm (trongkhibản thânAblekhôngphải laođộng) làđểngườikhácsửdụng/vaykhoảntiếtkiệmđó,thìđâucólýdogìAblephải"gămhàng"?Bởinếu làmnhưvậy,củacải củaanh ta sẽgiữnguyên,haythậmchígiảmđikhibảnthântiêudùng.

Nhưvậy,điềutốtnhấtcủachủnghĩatưbảntưnhânlàởchỗnóbuộctấtcảnhữngaivốnchỉhànhđộngvìlợiíchriêngcủamìnhphảilàmsaođểtăngmứcsốngcủanhữngngườikhác.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠICủacảihay sựgiàucó (wealth) làmột thuậtngữmang tính tươngđối.

Trongmộtxãhộinguyênthủyvớirấtíthànghóavậtchấtngàyxưa,ngaycảngườigiàunhấtcũngkhôngthểgiàucóvềmặtvậtchấtbằngvớimộtngườinghèotrongxãhộicôngnghiệpngàynayđược.VàothờiTrungCổ,ngaycảnhữngôngvuahùngmạnhnhấtcũngthiếunhữngtiệnnghicơbảnmàhầunhưmọingườiMỹthôngthườngcoinhưđươngnhiên,chẳnghạnhệthốngsưởivàốngnướctrongnhà,rauxanhngaytrongmùađôngv.v...VàmặcdùBakervàCharliecoiviệcchỉphảiđibắtcáhaingàymộtlầnlàđỉnhcaocủasựxahoađángmơước,cólẽvớichúngtamộtcuộcsốngnhưvậychẳngcógìcaoxacả.

Nhưngsựthật lànhiềungườichorằngviệccónhiềumứcđộgiàucólàbấtcông.Lậpluậncơbảncủahọlàniềmtinrằngngườigiàutrởnêngiàucóbằngcáchchiếmđoạtcủacảitừnhữngngườikhác,từđóhìnhthànhngườinghèo.Trongkinhtếhọchiệnđại,ngườitađặt tênchoýtưởngnàylà“lýthuyếtlaođộngvềgiátrị",theođólợinhuậnđượctạorabằngcáchtrảlươngchongườilaođộngíthơnvớinhữnggìhọđángđượcnhận.Theoquanđiểmnày,nhữngnhàkinhdoanhmạohiểmnhưAblehaynhữngtậpđoànlớn,chỉcóthểlàmgiàunếuhọthànhcôngbằngcách...làmnghèongườikhác.

Ý tưởng này chỉmang vẻ bề ngoài đạo đức và chẳng liên quan gì đếnthựctếcả.Lýdomàngườigiàutrởnêngiàucó(ítnhất làvàolúcđầu) làviệchọđãmanglạiđiềugìđócógiátrịchongườikhác.Ablecungcấpcáckhoảnvaycáchocácbạncủaanhta,nhữngngườikhôngtiếtkiệmđủ.Nếuanhtacókiếmđượclợinhuận,đóchẳngqualàvìdịchvụmàanhtacungcấpcóđôichútgiátrịvớinhữngngườikhác.

CònnếuAblelàmột“đạica”trênđảovàăncướpphânnửasốcámàhaingườikiabắtđượchàngngày,chúngtacóthểsuyluậnrằngsựgiàucócủaAblebắtnguồn từsựnghèokhócủanhữngngườibịAblebóc lột,ápchế.Tuynhiên,hànhđộngnày (trongđó rõ ràngbaogồmviệcbắtngườikháchànhđộngngượcvới lợi ích của họ) xét trên tổng thể khônghề làm tăngnănglựcsảnxuấtcủahònđảo:Ablechỉđơngiảnlàănchặnnhữnggìngườikháclàmra,cònsảnxuấtcủacảhònđảovẫnynguyên.Nhiềukhảnănglàcôngsuấttổngthểcòngiảmđinữa,khinhữngkểbịápbứclàmviệcítđivìthấyrằngthànhquảlaođộngcủahọcóthểbịđánhcắp.

Trongsuốtchiềudài lịchsử,chúngta thấyđầyrẫycácvídụởquymôlớnvềsựcưỡngépnày:chếđộnôlệ,chếđộnôngnôvàphongkiếnv.v...Tuyngười laođộngphảnứng lạibằngbạo lựckhiquyền lợi củahọbị từchối,phảnứngcủahọhẳnsẽtốthơnrấtnhiềunếunhưhọlàngườihưởnglợitừlaođộngcủabảnthân.

Thậtkhôngmaylà tronglịchsửtoàncầu,rấthiếmkhisựtựdokinhtếtrênquymôlớndiễnra.Nhưngkhilợiíchcánhânđượcchophéppháttriển,nănglựcsảnxuấtsẽmởrộngnhanhchóng.

CHƯƠNG3:NHỮNGCÁCHTHỨCSỬDỤNGTÍNDỤNG

Việcsửdụngtíndụnglàvídụhoànhảovềviệctựdokinhtếđãlàmlợichotấtcảmọingườinhưthếnào.Miễnlàbênchovayvàbênđivaytựdothỏathuậncácđiềukiệncủahọ,kếtquảchungsẽlàthànhcông.Tuynhiên,nhưchúngtasẽthấytrongnhữngphầnsau,thịtrườngchovaycóthểbịlàmméomóbởicáclựclượngbênngoài.Khiđó,nhữngtainạnsẽđến!

Chúngtahãycùngtiếptụccâuchuyệntrongcácchươngtrước.AbleđãquyếtđịnhchohaianhbạnBakervàCharlievaycáđểhọcóthứcăntrongthờigiantự làmravợtbắtcá.Nhữngkhoảnchovaykinhdoanh(businessloans)kiểunàylàcáchsửdụngtốtnhấtchokhoảntiếtkiệm,bởichúngcóxuhướnglàmmởrộngsảnxuất.

Tấtnhiên,chỉriênghànhđộngchovaytiền-haychovaycá,nhưtrongvídụ-đểkhởisựmộtdoanhnghiệphaymộtphươngánkinhdoanh,hoàntoànkhôngđảmbảođượcrằngvụkinhdoanhđósẽthànhcông.Ngườiđivaycóthểkhôngtriểnkhaitrọnvẹnđượckếhoạchbanđầucủamình.

Đó chính là điều có thể xảy ra nếu Baker và Charlie không làm đượcnhữngcâyvợtbắtcáhiệuquả.

Trongnhữngtrườnghợpkhác,phươngánkinhdoanhcóthểthấtbạinếuýtưởngbanđầuchẳngđemlạihứahẹngì.Chẳnghạn,thayvìhỏivayAblecáđể có thời gian làmvợt, hai anhBaker vàCharlie lại hỏi vay cáđể ăntrongthờigiansuynghĩhoànthiệnmộtkỹthuật...thôimiêncáhàngloạt!!!!

Nếulũcákhôngbịthôimiêntheocáchnày,khoảnvaybanđầusẽtrởnênvôích,cảvớibênđivay(BakervàCharlie)lẫnbênchovay(Able).

Kếtluậnởđâylà:cáckhoảnchovaykinhdoanhnếuthấtbạisẽlàmlãngphíkhotiếtkiệmcủaxãhộinóichung,vàlàmgiảmnănglựcsảnxuất.Theođó,bênchovaysẽkhó lòng thuhồivốngốc,chứđừngnóigìđến tiền lãivay.

Nhưngnhữngkếhoạchkinhdoanhthànhcôngsẽbùđắplạichonhữngkếhoạchhayphươngánkinhdoanhthấtbại!

Điềuquantrọnglàcầnhiểurằng:cáckhoảnchovaykinhdoanhkhôngphảilàlựachọnduynhấtđốivớikhoảntiếtkiệmcủaxãhội.Ngoàira,Ablecòncó thể thựchiệncác loạichovaykhác:chovay tiêudùngvàchovaykhẩncấp.

Chovaytiêudùng(consumptionloans)

GiảsửrằngthayvìchoBakervàCharlievaycáđểlàmvợtbắtcá,Ablenhượngbộđòihỏicủahaingườibạnvềviệcchohọvaycáđểhọcóthể...nghỉngơi.

“Nè,vuacá”,Bakercằnnhằn“Cólẽanhnêngiảilaochútxíu,đừngđếmcánữavàchotôivàbồtèoCharlievayvàibaconcáđi.Tụinàycũngđángđượchưởngthụcuộcsốngchứ,đâuphảichỉcóanh.Hơnnữa,vàingàysaulàtụinàyhoàntrảđầyđủmà”.

Abletrả lời“Tintôiđi, tôibiếtđibắtcánhiềulúcrấtchán.Nhưngnếuchovaymộtconcá,tôivẫnđòicácanhtrảlạihaicon,đểbùlạichorủiromàtôiphảichịu”.

“Đừnglo,vuacá!”,Charlieđáplạingay.“Saukhinghỉmátvề,tụinàysẽhoàntoànsungsứcvàđánhbắtcátốthơn,đểtrảđủchobồcảvốnlẫnlời”.

Nhưnglàmsaomàhaichànglườikiacóthểtrảcảgốcvàlãicủakhoản“vayđinghỉmát”nàyđược,nếuhọkhôngnângcaonănglựcsảnxuấtcủamình?Nghỉchơivàingàyxong,vớiđôitaykhônghọcũngvẫnchỉbắtđượcmộtconcámộtngàymàthôi.Khiđó,đểtrảnợvaychoAblenhưđãhứa,họphảicắtgiảmlượngtiêuthụcáhàngngày,tứclàăníthơnmộtconcámộtngày.Nóicáchkhác,mứcsốngcủahọphảigiảmđiđểtrảnợnần!

Lường trước được những điều này,Able giải thích lý lẽ cho hai ngườibạn:“Này,saocácanhlạimuốnvaytrước,rồicólúcphảinhịnănnhịnuốngđểtrảnợ?Saokhôngrángnhịnmộtngày,ngồiđanvợt,đểmaimốtcódụngcụbắtcá,vàkhiđócóthểnghỉngơibấtcứkhinàocácanhmuốn?”.

NhưngBakervàCharliekhôngnghe.“Dẹpcáitròđạođứcấyđi.Cứchotụinàyvaylàđược!”.

Able đành phải từ chối không cho vay.Một giao dịch như vậy sẽ đặtkhoản tiết kiệmcủa anh tavàonhững rủi rokhôngcần thiết, hơnnữa,nócũngcónghĩalàkhôngcònvốnđểcho.vaynhữngkhoảncólợiíchhơn.Từchốichovay,Ablebịbạnbèchêbai,nhưngthựcraanhtađãgiúpngănchặnnhữngkhókhăn trong tương laicủahọ.Trong thực tế,cáckhoảnchovaytiêudùngkhônglàmcảithiệnnănglựcsảnxuấtmộtcáchcănbảnđềusẽtrởthànhgánhnặngchocảhaibênchovayvàđivay.

KIỂMTRATHỰCTẾBấtcứkhinàomộtlựclượngbênngoài(vídụ:Chínhphủ)khuyếnkhích

hayyêucầunhữngngườicókhoản tiếtkiệmphảichovayvìnhững lýdokhôngliênquangìtớikhảnănghoàntrả,thìkhiđókhảnăngthấtthoátvốnchovay làhầunhưkhông thể tránhkhỏi.Những lệch lạcnhưvậy trên thịtrườngtíndụngsẽlàmhoangphíkhoảntiếtkiệmcủaxãhộinóichung.

Trongnỗlựclàmnhữngđiềuđúngđắn,cácChínhphủmongmuốngâyảnhhưởngđếncáchthứccấptíndụngtừcáckhoảntiếtkiệm.Họthôngquanhữngluậtlệkhiếnchomộtsốhìnhthứcchovaytrởnênhấpdẫnhơnsovớicác hình thức khác. Nhưng vấn đề là Chính phủ đâu có nguồn tiết kiệm,nguồnđónằmởtrongcáccánhân!NếudonhữngkhíchlệcủaChínhphủmàcáckhoảnchovayđượccấpchonhữngcánhân/doanhnghiệpsaunàykhông trả được nợ (chuyện này vẫn thường xảy ra!), thì thiệt hại sẽ rơixuốngđầunhữngcánhânđãtiêudùngdướimứctrướcđóđểhìnhthànhnênnhữngkhoảntiếtkiệmnóitrên.

ThựcsựthìAblesẽhiếmkhichovayngaynếuanhtabịbuộcphảichovaynhữngkhoảnmàchínhanh tacũngcảm thấy làquá rủi ro,chẳnghạnnhưtrườnghợp"thôimiêncá"đãnêu.Kếtquảkhiđósẽlà:Ablesẽquyếtđịnh không làm việc chăm chỉ hay hy sinh các thú vui của bán thân quánhiềuđểtiếtkiệmnhưtrướcđây!

Chovaykhẩncấp(emergencyloans)

HóaraviệcAble từchốichoBakervàCharlievayđểđinghỉmát(chovaytiêudùng)lạilàmộtđiềucựckỳmaymắn.Vìchỉmộttuầnsauđó,cảhaianhBakervàCharlieđềulănraốmvìdịchđậumùaPokalani,khiếnhọkhôngthểđibắtcátrongsuốtmộttuần.

Lúcnày,trongtìnhtrạngkhẩncấp,Ableởvàovịthếbuộcphảicấpmộtkhoảnchovaytiêudùngtừkhoảncátiếtkiệmtrướcđócủamình,đểhaianhbạnquýcócáiăntrongkhiốmđau,đểhọbìnhphụcmàcònđilàmtrởlại.Mặcdùhiểurằngrủirobịxùnợlàcao,nhưngAblecũngthấyrõrủirocủaviệckhôngchovaycòncaohơnnhiều.Khácvớichovay tiêudùng thôngthường, nếu khoản cho vay khẩn cấp không được thực hiện, Baker và

Charliecóthểsẽchếtvàhònđảosẽmấtđimộtphầnnănglựcsảnxuấtcủanó.

KIỂMTRATHỰCTẾLIỆUABLECÓTHẾMỞRỘNGTÍNDỤNGHAYKHÔNG?Khiđốidiệnkhảnăng suygiảmkinh tế, các chính trị giavàgiớingân

hàng thường thảo luậnvề sựcần thiếtphải "mở rộng tíndụng"bằngcáchtănglượngtiềnsẵnsàngđểchovay.Nhưngliệuviệcnàycóthểthựchiệnbằngmệnhlệnhhaykhông?Xéttronghònđảocủachúngta,làmsaoAblecóthểchovaynhiềucáhơnsovớisốcámàanhtađểdànhtrướcđó?Nóicáchkhác,tổngcungtíndụngcủahònđảobịhạnchếbởitổngcungcủatiếtkiệm.

CầnlưuýrằngnếutrướcđóAbleđãsửdụngkhoảntiếtkiệmđểchovaytiêudùngkhônghiệuquả,thìgiờđâyanhtasẽkhôngcònkhảnăngchovaykhẩncấpnữa.

Thựcsựmànói,cáckhoảntiếtkiệmcóthểxemlàmộtvấnđềsốngcòncủaxãhội.

Thậtkhôngmay làngười tachấpnhậnmộtcách rộng rãi rằng:để thúcđẩycáchoạtđộngmàcácchínhtrịgiavàlýthuyếtgiaxãhộicholàcólợi,Chínhphủthườngtìmcáchgâyảnhhưởnglênviệcphânbổnguồntiếtkiệm.ĐiềunàyđượcthựchiệnquamộtloạtbảolãnhchovaycủaChínhphủ,cáckhoản hoàn lại thuế đã đóng hay phạt thuế do không khai hay đóng thuếđúnghạnvớicánhânvàtổchức.

VớinhữngbiệnphápcóchủđíchđócủaChínhphủ,kếtquảsẽlàviệccánhân/doanhnghiệpsẵnsàngđivaynhiềuhơn,còncácngânhàngcũngsẵnsàngchovaynhiềuhơnvớimộtsốloạihìnhchovaynhấtđịnh.Nhiềunguồnlựccủaxãhộisẽhướngvềhoạtđộngtíndụngđượccổsúyđó,chẳnghạnnhưchovayxâynhà,họctậpởbậcđạihọc,haychếtạotấmthunănglượngmặttrờiv.v...

Ýtưởngtrungtâmcủađộnglựcnàylàquanniệmchorằngsovớinhữngngười cókhoản tiết kiệm thì cácnhàhoạchđịnhkếhoạch củaChínhphủhiểu đúng và rõ hơn về những gì là tốt cho xã hội nói chung.Tuy nhiên,khôngcógìchứngminhlàquanniệmnàyđúngcả.Thựcsựthì lịchsửcóđầy rẫycácvídụvềnhữngkếhoạch to lớnxuấtphát từnhững trung tâmnghiêncứucủacácChínhphủ,sauđó thấtbại thảmhạisovớinhữnghứahẹnbanđầu.

Tuy nhiên, vấn đề quan trọng hơn là việc “nhét” Chính phủ vào giữangườicókhoản tiếtkiệmvàngườiđivaysẽ táchbiệtnguyênnhânvàkếtquảcủahànhđộngchovay, từđódẫn tớiviệcphânbổkémhiệuquảcácnguồntiếtkiệm.

Cácnhàchovaytưnhânthườngchỉquantâmđếnkếtquảtàichínhcủamộtkhoảnchovay,hơnlàbiểutượngchínhtrịcủahànhđộngđằngsaunó.

Cácdoanhnghiệpgắnbóvớinhữngmôhìnhkinhdoanhthànhcông,đượcđiềuhànhbởinhữngngườichủgiàuthànhtíchkinhdoanhsẽcókhảnăngtrảnợtốthơn.Dođó,nhữngdoanhnghiệphayphươngánkinhdoanhnhưvậysẽthuhútcácbênchovaynhiềuhơn.TươngtựlýthuyếtchọnlọctựnhiêncủaDarwintạoranhữngloàimạnhmẽ,khỏekhoắnhơn,cácnguyêntắcchovaynàycóxuhướngtạoranhữngcôngtykhỏekhoắnhơn,vàmộtnềnkinhtếmạnhmẽhơn.

Nhưngđiềuđósẽkhôngxảyranếukếtquảtàichínhcủakhoảnchovaychỉlàmốiquantâmthứyếu.Cáckhoảnchovaycấpchonhữngtổchứchaycánhânkhông thành công trongviệc tạo ramột sựđổimới, cách tân cầnthiết,haymởrộngnănglựcsảnxuấtsẽlàmsuyyếunềnkinhtếnóichung,thôngquaviệclàmphungphícáckhoảntiếtkiệm.

Tuynhiên,nhưchúngtasẽcùngtìmhiểutrongnhữngphầnsau,việcliêntụctănglượngcungtiền(căncứtrênkhảnăngvaynợdườngnhưvôhạncủaChínhphủ)đãchegiấuSựthậtrằngtíndụngthựcbịhạnchếbởinguồncunghữuhạncủatiếtkiệm.

Ngàynayngười tagiảđịnhrằngcáchduynhấtcầnthiếtđểlàmchothịtrườngtíndụngvậnhànhtốtlànhữngngườisẵnlòngđivay(sẵnlòngvayvàsẵnlònghoàntrảvốngốcvàlãiđúnghạn-ND).Nhưngcũnggiốngnhưbấtkỳnguồnlựcnàokhác,cáckhoảntiếtkiệmphảiđượctíchlũytrướckhichovayra.

CHƯƠNG4:MỞRỘNGKINHTẾ

Vàituầnsauđó,Able,BakervàCharlieđềubắtđượcnhiềucávớinhữngcâyvợtcủamình.Tiêuchuẩnchungtrênđảovềnăngsuấtbắtcágiờđâylà2con/ngày.Domỗingườihàngngàychỉcầnănmộtconcá,nguồncungtiếtkiệmcủahònđảomauchóngphìnhto.Đôikhihọcũngphungphívàănhaicon cá một ngày, nhưng nhìn chung cả ba người đều rất thận trọng vớinhữnggìđangkiếmđược.

Đượcgiảiphóngkhỏiviệccứmởmắtralàphảiđibắtcá,cưdântrênđảocuốicùngđãcósựtựdođểlàmnhữnghoạtđộngkhác,vuivẻhơnvàcólợihơn.Able có thểdành thời gian thiết kếvà chế ra nhữngbộquần áo tiệndụnghơn,thờitranghơnbằnglácọ.Bakerpháthuykỹnăngẩmthựcbằngcáchđiháidừa,cònCharlielàmcáilềuđầutiêntrênhònđảo!

Mọiviệcđềusuônsẻ,nhưngBakertinlàtìnhhìnhvẫncòncóthểtốthơnnữa.Anhtanói“Nếucóthểmởrộngsảnxuấtvớinhữngcâyvợtbằngtay,tạisaochúngtakhôngpháthuyvàcôngnghiệphóamọithứ?”.Anhtamơvềmộttưliệusảnxuấttolớnvàhữuhiệuhơnnhữnggìđangcó.

Rồiđó,Bakerbắttaylậpkếhoạchchếramộtdụngcụbắtcátinhvihơn,cóthểthayđổitriệtđểnềnkinhtếcủahònđảo.Đólàmộtcáilướivớinhữngchiếc cửamột chiều, có thể liên tục bắt cá suốt ngày đêm: cá bơi vào thìđược,nhưngsauđóchúngkhôngthểbơirađược!Nếudụngcụchạytốt,họsẽchẳngbaogiờphảilođibắtcánữa.

NhưngBakercũngsớmnhậnrarằngbảnthânanhtakhôngthểtựlàmdựán này một mình được. Anh ta nghĩ đến những vật liệu cần thiết, lưới,khung,rồiviệcdựnglêncáilướinữa.Rõràngchỉriêngkhoảntiếtkiệm,sứclựcvàsựkhônkhéocủaanhtalàchưađủchomộtdựántolớnnhưthếnày.

Với những suy tính đó, Baker quyết định đề xuất thành lập một liêndoanh.Bộbangườibạncóthểlậpramộtcôngty,hạnchếtiêudùngtrongmộtthờigian, tíchlũytiếtkiệmvàdànhtrọnmộttuầnchoviệclàmracáilướinóitrên.

SaukhinghekếhoạchcủaBaker,mọingườibắtđầusuytínhtớicácrủirotiềmtàngcủacôngviệcnày.Cũngnhưvớidựán“vợtbắtcá”củaAbletrướcđây,rõràngchẳngaidámđảmbảodựánnàysẽthànhcông.Ngaycảnếubangườilàmrađượcmộtcáilưới,nóvẫncóthểtanratừngmảnhngaylầnđầutiêntiếpxúcvớibiểncảhungdữ.Màlầnnàykhônggiốnglầntrước,

khiAblechỉchịurủirolàmộtconcá.Lầnnàyhọđangđặtcượcvớisốcáhơn20con!

Tuynhiên,nhucầubắtđượcnhiềucáhơnđãthắngnỗisợmấtđikhoảntiếtkiệm.Bangườiquyếtđịnhtiếptụcthẳngtiến!

Saunhữngnỗlựctộtbậc,họđãlàmxongbộlướibắtcávĩđạiđầutiêncủahònđảo.Bộlướinàyhiệuquảnhưmongđợi,vớinăngsuấtbìnhquânkhoảng30concá/tuầnmộtcáchthậtgọngàng.Trừmộtvàichỗcầnchỉnhsửakhôngđángkể,cũngnhưphảibảotrìđôichút,bộlướinàyhầunhưhoàntoàn tựđộng.Chẳngmấychốcmàbachàng traicủachúng tasẽngậpđầutrongcá!

Vớisốtiếtkiệmtăngcaodocảithiệnnăngsuất,bộbalàmthêmmộtbộlướiđánhcátươngtựnữa.Sốcáđánhđượcgiờđâydồidàođếnmứchọcóthểdànhtoànbộthờigiantrongngàyvàonhữngcôngviệckhác.Đólà:

Charliedùngkhoảntiếtkiệmcủamìnhđểcóthờigianchếramộtcáivántrượtnước.Với“đồnghề”cựccoolnày,anhtacóthểthưởngthứcmộthoạtđộnggiảitrítuyệtvời!

Nhưđãbiết,Abledùngkhoảntiếtkiệmvàoviệcthànhlậpmộtcôngtyquầnáo,khôngchỉmayđồchobảnthânmàcòncungcấpchobấtkỳcưdânđảonàocónhucầuchưngdiện.Rồikhirảnhrỗi,Ablecũngbắtđầutậpdiễnkịchmộtmình,đúngtheosởthíchnghệthuậtcủaanhta!

Phầnmình,Bakerdànhthờigianrảnhđểnghiềnngẫmvềnhữngvấnđềgiao thônghiệnchưahoàn thiệncủahònđảo, từđóphát triểncác thiếtkếchochiếcxuồngvàxeđẩyđầutiêntrênđảo.

KIỂMTRATHỰCTẾCáckhoản tiết kiệmkhông chỉ đơn thuần làmột phương tiện làm tăng

khảnăngtiêudùngcủaconngười.Hơnthế,chúngcòncótácdụngnhưmộttấmđệm,bảovệnềnkinhtếkhỏinhữngsựcốbấtngờ.

Giảdụmột cơnmưagiómùa lớn ậpđếnhònđảovà cơnmưa lớnnàyquét sạchcảhaibộ lướiđánhcá thì sao?Tuynhiênnhàkinh tếngàynayxemcácthảmhọatựnhiêncótácdụngkíchthíchkinhtế,sựthậtlàlũlụt,hỏahoạn,độngđất,bãotốv.v...sẽ tànphácủacảivàlàmgiảmmứcsốngcủangườidân.

Nếuhaibộlướiđitongdobãolũ,năngsuấtbắtcácủađảosẽgiảmmạnh,vàbangườibạncủachúngtalạiphảihạnchếtiêudùngmộtlầnnữađểtạoracáckhoảntiếtkiệmđểxâydựnglạicáctưliệusảnxuấtvừabịmấtđi.

Nhưnghãynhớrằngmộtlượngtiếtkiệmphụthêmtrongtrườnghợpnàysẽgiúpngănchặnsựsụpđổ,tạođiềukiệnchoviệcsớmtáithiếttưliệusảnxuấtbịhưhỏng.ĐólàlýdotạisaoAble,BakervàCharlievẫnrấtcầnphải

tiếp tục tiêudùngdướimứcvà tiếtkiệmđểphònghờchonhững lúchoàncảnhkhókhăn.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITrongquákhứ,HoaKỳđượcbiết đếnnhư làmộtđất nướccủanhững

ngườitiếtkiệm.Tronghầuhếtchiềudàilịchsửcủamình,cáccôngdânMỹnhìn chung tiết kiệm khoảng 10% (hoặc hơn) thu nhập hàng năm của họ.Điềunàykhôngchỉlàmtăngnguồncungtiếtkiệmkhổnglồđểtài trợchohoạtđộngcôngnghiệpmởrộng,màcòngiúpcácgiađìnhvàcộngđồngchịuđựng,vượtquađượcnhữngkhókhănbấtngờcủanềnkinhtế.

Tuynhiên,gầnđâycácnhàkinhtếlạicựckỳhạthấpvaitròcủatiếtkiệmtrongchuỗigiátrịkinhtế.NhữngngườitheoKeynescoitiếtkiệmlàcóhạichotăngtrưởngvìhànhđộngnàyrútbớt tiềnkhỏi lưu thôngvà làmgiảmchi tiêu (cái mà họ cho là yếu tố quan trọng nhất trong việc tạo ra tăngtrưởngkinhtế).Bịảnhhưởngbởitưtưởngnày,cácnhàlàmchínhsáchđãđưaranhữngquytắcthưởngchongườichitiêuvàphạtnhữngaitiếtkiệm.

Kếtquảlà, trongnhiềunămtrởlạiđâyngườiMỹđãchitiêunhiềuhơnnhữnggìhọkiếmđược.Trongmộtnềnkinhtếkhépkín(nhưhònđảotrongvídụởcuốn sáchnày)điềunàyhẳnnhiên làkhông thể.Nhưng trong thếgiớihiệnđại,dòng tiềnxuyênquacácđườngbiêngiớiquốcgia cùngvớiphẩmchấtmathuậtcủamáyintiềnđãnhấtthờichemắtngườiMỹtrướcsựthậtgiảnđơnrằngchúngtakhôngthểtiêudùngnhiềuhơnnhữnggìchúngtasản xuất ra, không thể vaymượn nhiều hơn những gì chúng ta tiết kiệmđược...ítnhấtlàkhôngthểtrongdàihạn.

Khilàngióngượctrongkinhtếbắtđầuthổimạnhvàonăm2008,cácnhàchínhtrịvàkinhtế,theophảnxạ,tìmkiếmmộtphươngtiệnđểkhiếnngườitiêudùngchitiêunhiềuhơn,tiếtkiệmíthơnnữa.

Họhoàntoànlạchậu!Tựthânviệcchitiêuchẳngcónghĩagìcả.ChuyệngìsẽxảyranếubạnchiramộttriệuUSDchỉđểmuakhôngkhí???Điềuđócólàmlợigìchoxãhộiđâu?Cóchăngchỉcóngườibánkhôngkhíchobạncólợimàthôi,vìanhtasẽsởhữusốtiền1triệuUSDđó,vốnlàcủabạn.Sửdụngcácphươngphápkếtoánkinhtếhiệnđại,chẳnghạnnhưviệcđolườngGDP,thìgiaodịchnàydườngnhưđúnglàmộthoạtđộngcóthực,vìnósẽđượchạchtoánnhưlà1triệuUSDtăngtrưởng!Nhưnghànhđộngmuabánkhôngkhícócảithiệnnềnkinhtếnóichungđâu.Khôngkhívẫnluônởđómàthôi!Việcaiđóbỏtiềnramuakhôngkhíchẳnglàmthayđổibấtkỳđiềugìcả.

Thựcsựmànói,chitiêuchỉlàthướcđochúngtadùngđểđolườngsảnxuất.Bởimọithứsảnxuấtracuốicùngđềusẽđượctiêuthụ,thếthìtạisaochitiêulạiquantrọng?Ngaycảnhữngthứkhôngaimuốnmuacũngsẽđượctiêuthụhaymua,nếugiácủanógiảmđủmạnh.Nhưngchỉđếnkhisảnxuấthaychếtạoramộtthứgìđóxongxuôithìchúngtamớicóthểtiêuthụnó.

Dođó,chínhsảnxuấtmớilàcáilàmgiatănggiátrị.Hànhvi tiết kiệm tạo ra tư liệu sản xuất để tạo điều kiệnmở rộng sản

xuất.Kếtquảlàmộtdollartiếtkiệmđượcsẽcóảnhhưởngkinhtếtíchcựchơnmộtdollartiêuxài.Chỉcóđiều,xinbạnđừngcốgiảithíchđiềuđóchomộtnhàkinhtếhaymộtchínhtrịgianhé!

CHƯƠNG5:CÓPHÚCCÙNGHƯỞNG

Nhữngquyluậtkinhtếgiốngnhausẽvậnhànhtrongcácxãhội,từxãhộikinhtếđơngiảnđếnnhữngxãhộiphứctạphơn...

HãynhớlạirằngbanđầuviệcAblesẵnsànghysinhtiêudùngcánhânđểtạo ra tư liệu sản xuất đã làm lợi cho các cư dân khác của hòn đảo. DochươngtrìnhchovaykhônngoancủaAble,nhữngngườikháclàmranhữngchiếcvợtbắtcá,sauđótậndụngsựgiatăngnăngsuấtđểtàitrợchoviệclàmranhữngbộlướibắtcáhiệuquảvượttrộihơnnữa.Ngoàiviệcnângcaochếđộ ănuống, tạođiềukiện chomọi người cónhữngbộ cánh hấpdẫnhơn,giaothôngdễdànghơn,năngsuấtgiatăngcònđemlạichocưdânđảonhiềuthờigiangiảitríhơn,cùngvớithúlướtvánngàycàngpháttriển!

Những đồn đại về sự xa hoa chưa từng có nói trênmau chóng lan tớinhữnghònđảolâncận,nơimàngườitavẫnchỉdùngtaybắtcávàđươngnhiênlàchẳngaicóthờigianđâumàvuichơigiảitrí.Thếlàhàngđoàndânnhậpcưkéođến,vớihyvọngđitìmcuộcsốngtốtđẹphơn.

Tại hòn đảo này, năng suất cao hơn nghĩa là nó có thể nuôi sốngmộtlượngdâncưđônghơn,điềunày lạidẫn tớisựđadạngnhiềuhơnvềmặtkinhtế.Mộtsốdânnhậpcưđilàmcôngchonhữngngườichủcủabộlướibắtcá,mộtsốkhácvaycáđểcóthờigiankhaipháđấtđaiđểtrồngtrọttrênđảo,hướngtớimột“thựcđơn”cânbằnghơnchomọingười,khôngchỉăntoàncánhưtrướcđây!Nhữngngườicònlạicũngđivayđểlàmnhữngnghềkhác.

Chẳngmấy chốc, nền kinh tế đa dạng của hòn đảo bao gồm cả nhữngngườixâylều,ngườilàmxuồng,làmxeđẩy,mọinghềmàbạncóthểnghĩra!

Xãhội lúcnày chế tạo ra thức ănvà côngcụdồi dàođếnmứcmột sốngườikhôngcầnphảilàmracủacảivậtchấtgìhết,màvẫncóthểtồntại.Kếtquảlàmộtkhuvựcdịchvụ(servicesector)rađời.

Chẳnghạn,đểlàmchocáănngonhơn,mộtsốcưdânđảosángtạorahệthốngđặcbiệtđểchếbiếncá, thường làướpgiavịvàsauđóđemnướng.Khảnăngcủanhữngđầubếpnàyđượcđánhgiácaođếnmứcnhữngngười

đánhcávà thợdựng lềukhágiảsẵnsàng trảchohọmột ítcáđểcóđượcmóncángonlànhtừkỹnăng“nấunướng”củanhữngđầubếpnày!

Nhữngnghềdịchvụkhácchẳngmấychốccũnghìnhthành.Sựcámdỗvàlợiíchxãhộicủamônlướtvánđượcđánhgiácaođếnmức

concháucủaCharliemởmộtngôitrườngdạylướtván.Khixãhộipháttriểnvànhiềunghềnghiệp,nhiềudịchvụđượccungcấp,

ngườitacầnmộtphươngtiệntraođổi,đểcóthểthanhtoánchonhữngngườinhưthợlàmlều,đầubếp,haythầydạylướtván.

Chođếnthờiđiểmđó,hònđảovẫnápdụngphươngthứchàngđổihàng(barter), theođóngườitatraođổimộthànghóahaydịchvụlấymộthànghóa /dịchvụkhác.Nhưngquy trìnhnàyphiền toáivàkémhiệuquả.Mộtngườilàmranhữngngọngiáocóthểcầnmộtngườiđầubếp,nhưnglúcđóchưachắcanhđầubếplạicầnmuagiáocủaanhkia!Màngaycảkhinhucầucủahọkhớpnhau,mộtngọngiáosẽtươngđươngvớimấybữaăn?

Đểthaythếhệthốngthươnglượnglộnxộnnày,hònđảocủachúngtacần

mộtthứgìđócóthểđượctấtcảmọingườichấpnhậnvàdùngđểtraođổilấybấtcứthứgì.Nóicáchkhác,cưdânđảocầncóTiền!

Thoạttiên,domọicưdânđảođềuăncá,ngườitaquyếtđịnhrằngcásẽđượcdùnglàmtiềntệ.Nóingắngọn,mọimứcgiácảvàthùlao,lươngbổngđềutínhbằngcá.Vàdomứcsốngtốithiểuhàngngàyvẫnđượccoilàmộtconcá/ngày,mộtconcácómộtgiátrịmàtấtcảmọingườiđềucóthểthamchiếu.Cơcấugiácảcủahònđảo,dovậy,liênquantớigiátrịthựchaygiátrịnộitạicủacá-tiềntệ.

Hiệusuấtvàgiảmphát

Mộtnềnkinhtếvớingườilaođộngchuyênmônhóatrongtừngnghềhaydịchvụcụ thể luônhiệuquảhơnmộtnềnkinh tếvớicác thànhviêncùnglàmmộtviệc.Chuyênmônhóalàmtăngsảnxuất,từđótăngmứcsống.

Giảsửmộtcưdân trênđảo trungbìnhmất5ngàyđể làmramộtchiếcxuồng.Vớivợtbắtcá,mộtngườicóthểbắt2concáhàngngày.Nhưvậy,đểlàm ra một chiếc xuồng anh ta phải hy sinh thu nhập của 5 ngày, tươngđương10concá.Tuynhiên,trênđảocómộtanhchàngtênDuffy,khéoléohơn trongviệc đốn cây, cưa đục gỗ v.v..., anh này có thể làmxong chiếcxuồngchỉtrongvòng4ngày.

Thếlà,thayvìđiđánhcáhàngngàynhưnhữngngườikhác,Duffyquyếtđịnhchỉlàmxuồngmàthôi.Vìbảnthânchỉphảihysinh,haytrìhoãnkhoảnthunhậptươngđương8concáđểlàm1chiếcxuồng,Duffycóthểkiếmlờinếutínhphílà9concáchomộtchiếcxuồngmàanhtalàmra.Theođó,thunhậpcủaDuffyđãtănglêndochuyênmônhóa!

VớilợithếvừanêucủaDuffy,cáccưdânkháctrênđảonênmuaxuồngtừanhta.Nếutựlàm,họphảihysinhmộtkhoảnthunhậplà10concá.Nếumuaxuồng, tức là trả9concáchomộtchuyêngiađóngxuồng,họđã tiếtkiệmđược1con!

Nhưngngaycảnếu9concálàmộtmứcgiáphảichăng,thìliệunhữngaicóthểtrảđượcmứcgiánàyđểmuaxuồng?Cólẽchilànhữngđạigiagiàucónhấtđảomàthôi.Nhữngngườichưađạtđượcmứctiếtkiệmtíchlũycầnthiếtnàysẽphảitiếptụcbơingoàibiểnchođếnkhitiếtkiệmđủsố!

Rồiđó,saunhiềunămdùngvỏsòvàđáđểgọt,đụccáckhúccâyđểlàmxuồng,mộtngàynọDuffyđãsửdụngkhoảntiếtkiệmtíchlũycủabảnthânđểlàmracáccôngcụchuyêndụngtrongviệcchếtạoxuồng.VàcũnggiốngnhưAblengàyxưa,Duffyđãtiêudùngdướimứcđểcóthểtạoratưliệusảnxuất,haycôngcụ.

Vớithiếtbịtốthơn,Duffygiảmthờigianlàmmộtchiếcxuồngxuốngchỉcòn2ngàymàthôi.Hiệusuấttănglênkhiếnđiểmhòavốncủaanhtagiờchỉlà4concá(tươngđương2ngàylàmviệc)thayvì8concánhưtrướckia.Bằng cáchhạgiá bán từ9 con cá / 1 chiếcxuồngxuống còn6 con cá/ 1chiếcxuồng,Duffykiếmlờinhiềuhơn(lợinhuậnlà2concátrênmỗichiếcxuồngbánđược,sovớimức1contrướckia).Hơnthế,sảnlượngcủaanhtacũngtănggấpđôi!

NăngsuấttănglênlàmlợikhôngchỉchoDuffy,màcònchomọicưdântrênđảo.Cónhiềungườihơntrướcđủtiềnmuaxuồngởmứcgiá6concá,dođósốlượngkháchhàngcủaDuffytăngvọt.

Kếtquảcủahiệusuấtgiatăng-dotiếtkiệm,cảitiếnhayđầutư-làgiáxuồnggiảmxuống, việc sở hữumột chiếc xuồng trở nên khả thi hơn chonhiềungười.Điềutrướckialàthứxaxỉcủanhàgiàunaytrởthànhmộtthứaiaicũngcó!

KIỂMTRATHỰCTẾNhưđãnói,giágiảmkhôngảnhhưởngxấuđếnDuffy.Thựcsựkhigiácả

mọithứgiảmdotăngtrưởngnăngsuấtởnhữngngànhnghềkhác,sốcámàDuffykiếmđượccóthểdùngđểmuamộtsốlượnghànghóanhiềuhơn.

Cảitiến,đổimớilàmộtquytrìnhmộtchiều.Vớiquátrìnhnày,hiệusuấtsẽliêntụcgiatăng, trừphiconngườiquênđinhữnggìhọđãbiết!Vàkếtquảlàgiácảcóxuhướnggiảmxuốngtheothờigian.

Xu hướng giảmgiá cũng khuyến khích hành vi tiết kiệm, khi người tathấy rằng khoản tiết kiệm có thể dùng đểmua được nhiều hàng hóa hơntrongtươnglai.Nghethìcóvẻkỳcục,nhưngmộtconcátiếtkiệmchínhlàmộtconcámàbạnkiếmđược!Nguyêntắcnàykhuyếnkhíchtiếtkiệm,từđómởrộngsốlượngvốnsẵnsàngđểchovay.

Việclàm

Khixãhộidiễntiếnphứctạphơn,càngngàycàngcónhiềungườiquyếtđịnh làm việc cho người khác, bằng cách đánh đổi lao động để lấy tiềnlương.

Giátrịcủalaođộngluônluônđượcnhânlêndoviệcsửdụngtưliệusản

xuất.Tưliệusảnxuấtcàngtốtthìlaođộngcàngcógiátrị.Vídụ,chúngtacóthểđàomộtcáihốtohơnkhicómáyủisovớikhichỉcóxẻng,ngaycảnếuchúng ta làmviệcnhưnhau tronghai trườnghợp.Vì thế, lý tưởngnhất làhãylàmviệcvớitưliệusảnxuấttốtnhấtmàbạncó.

Trongmộtxãhội tựdo,mọicánhân tựquyếtđịnhsẽdùng tư liệusảnxuấtcủaaiđể tốiđahóagiá trị laođộngcủahọ.Trừ trườnghợpaiđócứchọnlựaviệcbắtcábằngtaykhông(cóthểvìnhữnglýdobiểudiễn!),mỗingườilaođộngđềutựdochọnlựa:

TiêudùngdướimứcđểtựlàmramộtcáilướiđánhcáchoriêngmìnhVaycáđểmualướiLàmviệcchoaiđóđãcósẵnlướiđánhcá

Lựachọnđầutiênđòihỏihạnchếtiêudùng.Lựachọnthứhaiđikèmvớinhững rủi ro. Do vậy, đa số chọn phương án 3, tức là làm việc để nhậnlương.

Vídụ,anhchàngFinniganmớitớiđảolàmộtngườirấttokhoẻ.Tàinăngđósẽbịbỏphínếuanhtachỉđibắtcá,chonênanhtaquyếtđịnhtậptrungsứcmìnhvàoviệcvận chuyển cámà thôi.Chỉ dựavào cơbắp củamình,hàng ngày Finnigan, có thể giao 100 con cá từ bờ biển đến lều của mọingười.Vớimứcphívậnchuyển2%,mỗingàyFinnigansẽbỏtúimỗingày2concá.

Tuynhiên, do trướcđóđãvayđể làm ramột chiếcxe chở cá, công tyMurray’s Cart thực sự cạnh tranh gay gắt với Finnigan. Tuy không khoẻmạnhbằngFinnigan,vớichiếcxecủamìnhMurraycóthểgiaotới300concámộtngày!Căncứvàonăngsuấtvượttrội,Murraychỉtínhphívậnchuyểnlà1%,tứclàkiếmđược3concámỗingày.Tómlại,nhờvàotưliệusảnxuấtmà anh ta có thể tính phí thấp hơn mà vẫn thu nhập cao hơn Finnigan.Khôngcótưliệusảnxuất,Finniganrõràngởvàothếbấtlợi.

NhậnrarằngnếukếthợpanhchàngtokhỏeFinniganvớicáixethìnăngsuấtvậnchuyểncácóthểlêntới400conmộtngày,Murraychợtnhậnracơhội.Vớimứcphívậnchuyển1%,Finnigan(vàchiếcxe)có thể tạora thunhập là 4 con cá / ngày cho công ty. Khi đó Murray sẽ trả lương choFinniganlà3concá/ngày,concáthứtưMurraysẽgiữlạinhưlàkhoảnlợinhuận.

VềphíaFinnigan,nếunhậnlàmchoMurray,anhtacóthểtăngnăngsuất,giảmmứcphívậnchuyểntínhchokháchhàng,đồngthờicó thunhậpcaohơnsovớikhitựlàmchochínhmình.

Vớimứclợinhuận1concámộtngàynhưkểtrên,Murraysẽkhôngphảiđilàm(vậnchuyểncá)nữa,màdànhthờigianvàoviệcchếtạothêmxechởcá,tuyểnthêmnhânviênchocôngty.Cùnglúcđó,việccónhiềuxechởcásẽgiúpgiảmmứcchiphívậnchuyểnchotoànbộcưdântrênđảo.

HyvọnglàsaunàyFinnigansẽdànhdụmđủtiềnđểlàmrachiếcxechởcácho riêngmình, từđócạnh tranhvớiôngchủcũMurray trongdịchvụnày.Để ngăn ngừa khả năng này,Murray phải trả cho Finnigan số lươngnhiềuhơnsovớiFinnigancóthểkiếmđượckhitựlàmchomình,đủđểlàmnảnlòngýmuốnrờicôngtycủaanhta.

Nhưnghãy lưuý:độngcơduynhất chomọihànhđộngcủaMurray làtiềmnăngcólợinhuậncủaanhta.AnhtachẳnghềchủýgiúpFinnigan,màchỉvôtìnhthôi.Kếtquảcủatấtcảnhữngchuyệnnàylàngườilaođộngđược

trảlươngcaohơnvàchiphígiảmđichotấtcảmọingười.ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITrongkinh tếhọcngàynay,khôngcóchiến thắngnào lớnhơnvềmặt

tuyêntruyềnbằngviệcbêuxấumộtcáchtoàndiệnhiệntượnggiảmphát(vàtheođólàsựchấpnhậnđốivớilạmphát).Theonhữnggìmàcácnhàkinhtếvàchínhtrịquantâm,giảmphát-đượcđịnhnghĩalàsựgiảmgiánóichungcủahànghóatheothờigian-đồngnghĩavớicănbệnhdịchhạchtrongkinhtế!Ngaykhicódấuhiệudùlànhỏnhấtvềgiảmphát,cácChínhphủsẽthựcthicácchínhsáchđểđẩygiálên.

Nhưnggiágiảmthìcógìxấuđâu?Dođãquensốngvớitìnhtrạnggiácảgiatăng,nhiềungườihẳnsẽcảmthấysốckhibiếtrằnggiácảtạiMỹđãliêntụcgiảmtrongvònggần150năm,từcuốithếkỷXVIIIđếntậnnăm1913!Màtrongthờigianấy,nướcMỹcũngtrảiquagiaiđoạntăngtrưởngkinhtếvào loại nhanh nhất trong lịch sử nhân loại. Nguyên nhân nằm ở chínhnhữnglýdomôtảtrongchươngnày:hiệusuấtgiatăng.Kếthợpvớinguồncungtiềnổnđịnh(điềuđãxảyraởMỹchođếnkhixuấthiệnHệthốngDựtrữLiênbang),hiệusuấtsẽkéogiácảđixuống.

Năngsuấttăngrấtcaodocuộccáchmạngcôngnghiệptạođiềukiệnchonhữngngườithuộcgiaicấplaođộngcóthểmuađượcmọiloạihànghóa,từđồnộithấtđếnquầnáomayđo,hệthốngốngnướctrongnhà,phươngtiệnvậnchuyểnbằngbánhxev.v...nhữngthứtrướcđâychỉnhàgiàumớicótiềnmuađược.Giảmphátcónghĩalà100USDtiếtkiệmvàonăm1850cóthểdùngđểmuanhiềuhànghóavàdịchvụhơnvàonăm1880.Điềuđókhôngphảilàtốtđẹphaysao?Ngàynay,ôngbàcủachúngtathườngthanrằnggiácảhồinàysaomắcthế,trongkhivàothờihọcòntrẻ,ôngbàcủahọ(tứcôngcố,ôngsơv.v...củachúngta)lạithường“than”rằngngàyxưagiácảmắchơnnhiều!

Bấtchấpnhữnglợiíchhiểnnhiêncủaviệcgiácảgiảmđi,chúngtavẫncứ sợ giảmphát.Người ta nói với chúng ta rằng nếu giá cả có xu hướnggiảm,conngườisẽdừngmuasắm,côngtysẽdừngchi tiêu,côngnhânsẽmấtviệc,vànóichungmọingườisẽquaytrởlạithờikỳđentốivềkinhtế.

Nhưng sự thật là đã rất nhiều lần chúng ta chứng kiến việc giảm giáchẳnghềlàmhạibấtkỳngànhcôngnghiệpnào.HồiđầuthếkỷXX,vớiviệcliêntụcgiảmgiáthànhcủaxehơi,ôngchủHenryFordđãlàmgiàunhanhchóng, côngnhâncủahãngFord thìđược trả lươngcaonhất trongngành.Câuchuyệntươngtựcũnglặplạigầnđâyvớingànhcôngnghiệpmáytính:giásảnphẩmhạliêntiếp,nhưngngànhnàyvẫnkiếmđượccảđốngtiền,vàcuộc cách mạng máy tính vẫn tiếp diễn mạnh mẽ. Kết quả là hàng triệungườihàngnămsẽchitiêuíthơnmàvẫnđượchưởnglợitừnhữngđiềukỳdiệucủakỹthuậtsố.

Bất chấpnhữngđiềuđó,đa sốmọingười cho rằnggiảmphát chỉ chấp

nhậnđượcnếunóbịhạnchếtrongphạmvimộtngànhnàođó.Tạisao?Cácnhàkinhtếhiệnđạiđãgiảđịnhsailầmrằngtiêudùngthúcđẩytăng

trưởng,vàkhicógiảmphátthìngườitacóxuhướngtrìhoãntiêudùng,vàngaykhingười tachi tiêu thìgiá thấpsẽgâyraảnhhưởngkinh tế íthơn.Thậtquásứckỳcục!

Nhưchúngtôiđãnóiởtrên,tiêudùngchẳngcóýnghĩagìcả,cáiquantrọnglàsảnxuất!

Màcũngchẳngcầnaiphảithuyếtphụcconngườitiêudùng.Nhucầucủaconngườivềcơbảnlàvôtận,chonênnếungườitakhôngthíchmộtthứgìđóthìhẳnlàphảicólýdo:hoặclàmónhàngđókhôngtốt,hoặclàngườitakhông đủ tiềnmua.Trong cả hai trường hợp, hành động tiết kiệmhay trìhoãnchi tiêuđượcthựchiệnvớimộtlýdohợplývàcóxuhướnglàmlợichonềnkinhtếnóichung.

Thực sự thìnếungười takhông tiêudùng, cách tốtnhấtđểkíchcầu làgiảmgiá xuốngmức phải chăng hơn. SamWalton, ông chủ của hệ thốngWalMart,đãkiếmhàngtỷUSDtừkháiniệmsiêuđơngiảnnày.

Khi TV Plasma lần đầu xuất hiện, rất ít ngườiMỹ chịumua. Ai cũngthích,songkhôngnhiềungườidámbỏra10.000USDđểmangvềnhàmộtcáiTVloạinày.Tuynhiên,khigiáTVPlasmagiảm,nhiềungười laovàomuavàlợinhuậncủahãngsảnxuấtTVgiatăng,khidoanhsốbùlạichogiágiảm.

Mộtnhàkinhtếthiêntàimớichứngminhđượcrằngngườitiêudùngbịthiệthạikhigiácảđixuống.Giáthựcphẩmvànănglượnggiảmthựcsựtệhạihaysao?GiáodụcvàytếvớichiphíthấphơnliệucócầnChínhphủbảovệchúngtakhỏibịnguycơgâyradogiágiảmkhông?

Bấtchấpmọilýdo“bàochữa”,giảmphátvẫnlàkẻthùsốmộtcủakinhtế.Chẳngqualàvì lạmphát-cáiđốinghịchvớigiảmphát- làngườibạnthânnhất củamọi chính trịgia.Chúng ta sẽbànvềđiềunày trongnhữngchươngsau.

CHƯƠNG6:CẤTVÀOKHO

Khicáckhoản tiếtkiệmcácủadânđảo tăng lên,việccấtgiữ trở thànhmộtvấnđềquantrọng.Trướckiangườitagiữcátronglều,nhưngnhưthếquábấttiệnvàthậmchílànguyhiểm.Tệăncắpcáđãtrởthànhmộtvấnđềkhôngthểxemthường.

Ngoàira,tuymuốnsửdụngkhoảntiếtkiệmdôidưđểlàmgiàuthôngquaviệcchovayvàđầutư,hầuhếtnhữngngườisởhữutiếtkiệmnàykhôngcóthờigianvàkiếnthứcđểđánhgiáchấtlượngcủanhữngđềnghịkinhdoanhngườikhácchàomờihọ.

Nắmbắtđượccơhội làmănnày,mộtngười tênMaxGoodbankquyếtđịnhtungramộtdịchvụmangtínhcáchmạng.Saubaonămtựmìnhcanhchừngsốcá tiếtkiệmđượctạinhà,Maxnhậnracầnphảicómộtcáchcấtgiữtốthơnvớisốcátiếtkiệmnày.Vàsaukhithấynhiềubạnbèbịlừađảokhichongườikhácvaycá,anhtahiểurằngđasốmọingườicầnđượcgiúp

đỡ trong việc quyết định cách thức cho vay khoản tiết kiệm của họ. Vớinhữngsuynghĩđó,anhtaxâymộtcáikhovớiđiềuhòanhiệtđộđểtíchtrữcá,khonàyđượcnhữnggã“hầmhố”nhất trênđảocanhgác!“Ngânhàngcá”nàysẽcấtgiữtoànbộsốcátiếtkiệmtrênđảo,giảiquyếtrốtráovấnđềăntrộmcá.Tuynhiên,đâymớichỉlàđiểmkhởiđầu....

Làmột doanhnhân khởi nghiệp điển hình,Maxhiểu rằng nếu chỉ làmviệcgiữhộcáchongườikhácvàthuphí,tiềnlờithuđượcsẽchẳngđánglàbao.Hiểuđượcgiátrịcủacáckhoảntiếtkiệm,anhtacũngbiếtrằngmìnhsẽlàm tốt hơnngười khác trong việc chovay.Vốngiỏi toán,Max luôn biếtcáchđánhgiácáckếhoạchkinhdoanhvàcấutrúccáckhoảnchovaycôngbằngvàhợplý.

Thếlà,Maxchovaycá,rồidùngsốcákiếmđược(lãivay-ND)đểtrảlãichongườigửicávàtrảlươngchocácnhânviênbảovệ.Phầnchênhlệchcònlạisẽlàlợinhuậnchoanhta!

Vànhưthế,NgânhàngTiếtkiệmvàChovayGoodbankđãrađời!

CũngnhưAblevàDuffy, thoạt tiênMaxchỉ lo làmgiàuchochínhbảnthânmình.Nhưngvớihànhđộngđó,anhtagiúpgiảiquyếtcácvấnđềgaigóccủahònđảo,baogồmtiếtkiệm,tíndụngvàtrộmcắp.

Giờđây,nhữngngườitiếtkiệmbằngcáchtiêudùngdướimứcsẽủytháctráchnhiệmđầutưchongânhàngGoodbankbằngcáchgửicátiếtkiệmvàongânhàngnày.

NhữngaicầnvayđểtàitrợchocácdựántưliệusảnxuấtnaychỉcầnliênhệvớiôngchủngânhàngGoodbank,thayvìphảigặpaiđócódưcá!

Đểkếhoạchnàycóthểhoạtđộng,Maxngaylậptứcphảiđảmbảomộtsốđiềukiệnsauđây.Mộtlàhoạtđộngchovaycủangânhàngphảicólời,điềunàycónghĩaanhtaphảihếtsứccẩntrọngkhiđánhgiángườiđivay,khithulãivay,khisiếtnợ(tịchbiêntàisảnthếchấpkhibênđivaykhôngtrảđượcnợ).Hailà,anhtaphảilàmvuilòngnhữngngườigửicáthôngquaviệcđềuđặn trả lãi huy động cá.Cuối cùng, anh ta phải làm sao để thu hút nhiềungườiđivayhơnđểduytrìvòngquayvốnnày.Nếuthấtbại,anhtasẽthấtnghiệpvàmấttoànbộkhoảnđầutưcủamình.

Đươngnhiên,vớikhảnăngchuyênmônhóacaotrongviệcchovayhiệuquảvàsinhlời,Maxtrởthànhchuyêngiahàngđầutrênđảovềkinh-tế-học-cá(fisheconomics).Trongkhinhữngngườichovaykémchuyênmônhơnthườngbịảnhhưởngbởinhữngyếutốnhưlịchsửcánhân,quanhệgiađình,cảmtínhv.v...,thìvớingânhàngGoodbankmọichuyệnchỉđượcnhìnnhậndướigócđộtiềnbạc,haytạihònđảonàylàvâycávàvảycá.

Lãisuất

Dosựgiàucócủabảnthângắnliềnvớithànhbạicủangânhàng,Maxởvàomộtvịthếlýtưởngđểquyếtđịnhcácmứclãisuấthuyđộngvàchovaycá.

Vềphíachovay,anhtachàolãisuấtthấpnhấtchongườiđivayantoànnhất(tứclànhữngaicókhảnăngtrảnợcaonhất).Vớinhữngngườiđivayrủirohơn,anhtatínhlãisuấtcaohơnđểbùđắpchorủirogiatăngnày.

Lãisuấtchovaysẽquyếtđịnhlãisuấtápdụngchongườigửicátiếtkiệm,nhữngngườinhậntiềnlãitheomộtthangđốichiếutươngtự.Cáckhoảncágửitiếtkiệmvớikỳhạndàilàmgiảmrủirothiếucácủangânhàng,dođóngười gửi sẽ hưởng lãi suất cao. Những người không thể cam kết gửi cátrongmộtthờigiandàichỉnhậnđượcmứclãisuấtthấphơn.

DùngânhàngGoodbankquyđịnh lãi suất, toànbộ cơchế lãi suấtdaođộngtheonhữngđiềukiệnthịtrường,đaphầnnằmngoàitầmkiểmsoátcủaGoodbank.

Đôikhisựgiatăngnăngsuấtlàmkhoảntiếtkiệmcủahònđảotăngmạnh.Khikhochứacágửitiếtkiệmcủangânhàngđãđầytớinóc,ngânhàngsẵnlònggiảmlãisuấtchovay.Lýdolàkhiđó,mộtcáchtươngđối,cáckhoảnmấtmát(nếubịxùnợ-ND)sẽdễchấpnhậnhơn,vànềnkinhtếđang“khỏemạnh”vàcungcấpnguồntiếtkiệmsẽlàmôitrườngthuậnlợichocácdựánkinhdoanhmới.

Dokhôngcầnhuyđộngthêm,cùngvớilãisuấtchovayhạ,lãisuấthuyđộng cũnggiảm theo, vàđiềunàykhôngkhuyếnkhíchngười ta tiết kiệmnữa.

Khitiếtkiệmđixuống(điềunàylànguyhiểmchonềnkinhtế),cácyếutốđốilậpsẽpháthuytácdụngđểthúcđẩytiếtkiệmtrởlại,từđólạilàmđầykhocácủangânhàngtrongcâuchuyệncủachúngta.

Khicóítcágửitiếtkiệm,ngânhàngGoodbankphảithậntrọnghơnvớicáckhoảnchovay.Donguồndựtrữmỏng,việckháchhàngkhôngtrảđượcnợvaycóthểcóảnhhưởngtrầmtrọnghơn.Đểbùđắpchorủirođanggiatăng,ôngchủMaxphải tănglãisuấtchovay,đồngthờicũngtănglãisuấthuyđộngđểkhuyếnkhíchtiếtkiệmnhiềuhơn.

Lãi suất tăng sẽ làmnản lòng người đi vay và làm chậmnhịp độ tăngtrưởngkinhdoanhcủahònđảo.Nhưngnócũnglạikhuyếnkhíchtiếtkiệm.Cuối cùng thìnguồnhuyđộngcủangânhàngmột lầnnữa lại tăng,và lãisuấtlạiquayđầuđixuống,theonhữngphântíchtrongphầntrên.

Ngoàira,tỷlệtiếtkiệmthấpchothấyngườitathíchtiêudùngngaylậptứchơn.Kếtquảlàviệcđầutưdàihạnvàotưliệusảnxuấtđểsảnxuấtrahànghóachotiêudùngtrongtươnglaisẽkhôngđượckhuyếnkhích.

Cơ chế lãi suất đềuđặnmang tính chukỳ trênđây - vậnhành theokỳvọng tối đa hóa lợi nhuận trên các khoản tiết kiệm, nỗi sợ mất vốn vàonhữngdựánkinhdoanhrủiro,vàsởthíchvềthờiđiểmtiêudùngcủatừngcánhân-sẽtạoramứclãisuấtlàmổnđịnhthịtrường.

Quan trọng nhất là độ an toàn và tiện lợi của ngân hàng khuyến khíchngườitatiếtkiệm.Việctrìhoãntiêudùngsẽtạođiềukiệntàitrợchocácdựáncungcấp tư liệu sảnxuấtkhác, nhữngdựánnày sẽnângcao sảnxuấttrongtươnglai,nângcaomứcsốngcủamọingười.

Dưới sựđiềuhành thận trọngvàkhônngoancủaNgàiGoodbank,hoạtđộngtiếtkiệmvàthươngmạicủahònđảotiếptụctăngtrưởng.

Đầutưmangtínhrủirocao

Donhucầuliêntụcphảitrảlãichonhữngngườigửicá,NgàiGoodbank

cóxuhướngtránhxanhữngkhoảnchovaynàocókhảnăng“xùnợ”cao.Anhtatừchốiviệcđánhcượcnhữngkhoảntiếtkiệmcủadânđảovàocáckhoản chovayđể đi nghỉ, vay tiêu dùng, hay nhữngdự án vay “đếmcuatronglỗ”-hứahẹnrấtnhiềusongnhữngcăncứthựctiễnvềkếtquảsẽmanglạichẳngcólàbao.

Tuynhiên,mộtsốngườigửitiếtkiệmlạivẫnmuốnchấpnhậnrủirocaohơnđểcólợinhuậncaohơn.Đôikhicónhữngdựánrấthấpdẫn,nhưnglạiquárủironênngânhàngkhôngtàitrợđược.

Chẳnghạn,hãnghàngkhôngSling-FlightAirwayscómộtýtưởngcóthểcáchmạnghóaviệcdichuyểngiữacáchònđảotrongvùng.

NhưngGoodbank,đúngvớibảnchấtcủaanh ta, từchốichovaydựánnhiềurủironày.

TuynhiênđiềuđókhôngcónghĩalànhữngngườiđứngđằngsauSling-Flightđãhếtcách.

Mộtquỹđầutưmớixuấthiện,điềuhànhbởiMannyFund-mộtđạigiathíchkhoatrươngtronglĩnhvựccá.Mannythuthậpcácủanhữngngườicónguồn cá tiết kiệm song không hài lòng với mức lãi suất khiêm tốn màGoodbankchào.Rồivớisốcá“huyđộng”đượcnóitrên,anhtachấpnhậnrủirođểđầutưvàonhữngdựánmạohiểm.

Mộtsốdựántrongsốđóthựcsựthànhcông,nhưcôngtynướcgiảikhátThiênĐường.

Nhưng cũng có những dự án thất bại, như Công ty du lịch dưới nướcBlubmarine.

Nhưthế,trongkhiGoodbanktiếptụctàitrợchoviệctăngtrưởngtưliệusảnxuấtthôngquanhữnghìnhthứcđầutưcẩntrọng,MannyFundtrởthànhlựachọncủanhữngngườichấpnhậnrủirocaohơn.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠINgoàiviệclàmméomóthịtrườngtíndụngbằngcáchthôngquanhững

luậtlệưuđãichomộtsốloạihìnhchovayvàngườiđivaynhấtđịnh,Chínhphủcòntácđộnglêndòngchảytíndụngbằngmộtcáchcănbảnhơn:kiểmsoátlãisuất.Tronggần100năm,HệthốngDựtrữLiênbang(vềlýthuyếtđâylàmộtngânhàngsởhữutưnhân,nhưngthựctếnólàcánhtaynốidàicủaBộTàichínhMỹ)đãxácđịnhmứclãisuấtcơbản,làmcơsởchotoàn

bộhệthốnglãisuất.VớiviệctănghaygiảmlãisuấtFedfunds4,HệthốngDựtrữLiênbang

(Fed)khôngquyđịnhmứclãisuấtcụthểkhimộtngânhàngnàođóchovayra,nhưnghọthựcsựtácđộngtớitoànbộthịtrường.Cácngânhàngluônápdụnglãisuấtchovaycaohơnđốivớikháchhàng,sovớikhihọvaytiềntừFed.Chonên,khiFed tănghaygiảmlãisuất,cánhânvàdoanhnghiệpsẽphảichịumứclãisuấtkhiđivaycaohơnhaythấpxuống.

Fedđượctraothẩmquyềnnàyđểgiúpnềnkinhtếvậnhànhổnđịnhtrongcảnhữnggiaiđoạntốtđẹpcũngnhưkhókhăn,vềlýthuyết,trítuệtậpthểcủacácnhàkinhtếtạiFedsẽgiúpnềnkinhtếluônđiđúnghướng,quaviệcquyếtđịnhlãisuấttốiưuvàobấtkỳthờiđiểmnàomộtcáchkịpthời.

Vídụ,Fedcóthểvựcdậynềnkinhtếđangsuythoáibằngcáchgiảmlãisuấtđếnmứccácdoanhnghiệpvàngườitiêudùngcảmthấymuốnvaytiền!Trongthờikỳkinhtếpháttriển,khisựtựtintháiquáthườngdẫnđếnnhữnghànhđộngngungốctrongkinhdoanh,Fedsẽhànhđộngngượclại,tănglãisuất đếnmứcnào đó sao chonhữngngười đi vay phải cân nhắc cẩn thậntrướckhivaytiềntừngânhàng.

Nhưnghệthốngnàycóhaikhiếmkhuyếtcựckỳlớn.Thứnhất,ngườitađãgiảđịnhrằngmộtnhómnhỏvàichuyêngiaởFed

cóthểđưaranhữngquyếtđịnhtốthơnhàngtriệucánhânngoàixãhội,vớinhữngquyếtđịnhcủariêng từngngười (cũngđượcgọi là“thị trường”)vềmứclãisuấtphùhợp.Nhưng,nhưngườitatừngnói,Fedchẳngcóquyềnlợiliênquangìởđâycả!Fedkhônghuyđộngtiếtkiệm,màcũngchẳngchịuthiệt thòi gì khi các khoản chovay trên thị trường trở nên xấu đi.Các cánhântiếtkiệmtiền,cònlợinhuậncủangânhàngphụthuộcvàosựquảnlýkhônngoankhoảntiếtkiệmđó.Khôngcómốiliênhệnày,việcchovaychắcchắnkhônghiệuquả.

Hailà,cácquyếtđịnhcủaFedthườngbịảnhhưởngbởinhữngxétđoánvềchínhtrịhơnlàvềkinhtế.Vìlãisuấtthấpcóxuhướnglàmchonềnkinhtếtrôngbênngoàidườngnhưtốthơn,giảmchiphítrảlãichovaymuanhà(thếchấpbằngchínhcănnhàđượcmua)vàcáckhoảnvaykhác,đồngthờigiúp các định chế tài chính kiếm thêm lợi nhuận, luôn có rất nhiều ngườimongmuốngiảmlãisuất.CácvịTổngthốngHoaKỳmuốntáiđắccửluônkêugọigiảmlãisuất,gâysứcépvớiFedđểgiúphọlàmđiềuđó.Vềphíamình,cácnhàlàmchínhsáchtạiFedcũngthíchđượcxãhộinhìnnhậnnhưnhữngngườitốtsẵnlònggiúpđỡnềnkinhtế,chứkhôngphảinhưnhữnglãoScrooge5bủnxỉnkeokiệt,kéonềnkinhtếvàosuythoái.

Trongkhiđó,cácthànhviênkháccủaxãhội,nhữngngườiủnghộlãisuấtcao,chủyếulànhữngaicókhoảntiếtkiệm,thìlạikhôngcónhữngnhómcócùngchunglợiíchđượctổchứctốt.Tiếngnóicủahọkhôngbaogiờđược

quan tâm.Kếtquả là có sựđồng thuận cao trongviệcduy trì lãi suất quáthấphơnlàđểnóquácao.Xincácbạnnhớchorằnglãisuấtthấpsẽkhuyếnkhíchvaymượnvàhạnchếtiếtkiệm.KhôngcógìngạcnhiênkhiHoaKỳđãchuyển từmộtquốcgiacủanhữngngười tiếtkiệm thànhmộtquốcgiacủanhữngngườiđivaynợ!

Ngoàira,lãisuấtquáthấpsovớinguồncungtiếtkiệmđưaranhữngtínhiệusailầmchongườiđivayvềsứckhỏecủanềnkinhtếcũngnhưhiệuquảcủa các khoản đầu tư.Vì tiêu dùng không thực sự bị trì hoãn (như trongtrườnghợplãisuấtgiảmdonhữnglựclượngthịtrường),cáckhoảnđầutưvàotưliệusảnxuấtđểthỏamãntiêudùngtươnglaisẽítcókhảnăngthànhcông.Kếtquảcuốicùnglànhữngđợtbongbónggiảtạo,tiếptheolàbongbóngvỡ tan, nhưđã xảy ra với chứngkhoánvà bất động sản tạiHoaKỳtrongnhữngnămgầnđây.

CHƯƠNG7:CƠSỞHẠTẦNGVÀTHƯƠNGMẠI

Trướcnay,dânđảovẫnlấynướcuốngtừnhữngdòngsuốitrênnúi.Họmangnướctừsuốivềlềubằngbấtkỳcáchgìcóđược.

Vì thế, đa số người dân sống và làm việc không xa lắm so với nguồnnước.Việckhôngcónguồnnướctướicũnggâykhókhănchotrồngtrọt.Tấtcảnhữngthựctếnàyhạnchếnăngsuấtnóichungcủahònđảo.

Một nămkia, xảy ramột đợt hạn hán khủngkhiếp, làm cạn khônhiềudòngsuối.Nỗikhổvìthiếunướcảnhhưởnglêntấtcảmọingười!

Cưdânđảophảinỗlựctìmramộtgiảiphápđểngănngừamộtthảmhọatươngtựtrongtươnglai.

Trí óc lanh lẹ củaAble FisherV (cháu năm đời của chàngAble trong

phầnđầucâuchuyệncủachúngta)đãgiảiquyếtđượcvấnđềnày.Anhtanhậnthấynướcmưasaukhihếtmưasẽđọnglạitrongmấycáiao.Bắtchướctựnhiên,anhtachếramộthệthốngthoátnướcmưavàbểchứa,đểtíchtrữnướcmưadùngsaunày.Nhưngđâylàmộtdựánlớn,cungcấpnguồnnướcchotoànbộhònđảo.

TheonhữnggìmàAbleVtínhtoán,thìdựánNướcMưanàysẽđòihỏivốnlưuđộngkhoảng182.500concá,tứclàđủđểhỗtrợcho250nhâncôngthamgialaođộngtrongdựánsuốtthờigianhainăm.AnhtatìmđếnMannyFundđểvay.Mannythíchýtưởngnày,songôngtakhôngcóđủcá.AbleVbèntìmđếnngânhàng.

Tạiđây,trướcsựngạcnhiêncủaanhta,côMaxineGoodbank(hậuduệcủaNgàiMaxGoodbankthuởnào)tỏralàngườibiếtlắngnghe!Dùchiphícócaonhưngsovớilợinhuậntiềmnăngthìrủirolàcóthểchấpnhậnđược.Nếuthànhcông,dựánsẽtựtrangtrảichiphívàđảmbảomộttươnglaitốtđẹphơnchotoànbộmọingườitrênđảo.

Nhưngdùbàchủngânhàngcóthíchdựánnàyđếnđâuđinữa,ngânhàng

Goodbankcólẽvẫnkhôngthểtàitrợdựánnếunhưkhônghuyđộngđượcđủkhoảncátiếtkiệm.Đơngiảnlàkhôngcóđủsốcádưđểnuôisống250nhâncôngthamgiadựán,tứclàkhôngthểbắtcá,trongsuốthainămròngrã.

Cuốicùng,dựánNướcMưahoànthànhtốtđẹpnhưđãđượcquảngcáo,chophépnhữngngườiđivaytrảđủsốtiềnđãvay,cảgốcvàlãi.

Cưdântrênđảođềuvuivẻvàsẵnlòngtrảmộtkhoảnphíthườngniênchonguồnnướcnày.Từnhữngkhoảnthunhậpđó,dựánNướcMưatuyểnhơn100côngnhânlàmviệcquanhnămđểvậnhànhhệthốngốngnướcbằngtrekháphứctạpnày.

Thànhcôngngoạnmụccủadựánđãthayđổidiệnmạonềnkinhtếcủađảo. Nước được truyền qua các đường ống, với mức phí phải chăng, tớinhữngkhuvựcxaxôitrênđảo,tạođiềukiệncanhtácởngaycảnhữngvùngđấtcằncỗitrướckia.

Ngoàira,dòngnướcổnđịnhnhưvậycóthểsửdụngđểchạymộtsốmáymóc,từđósảnsinhranhữngngànhcôngnghiệpmới.

Giờđâykhôngphảikhổsởmúcnướcbằngtaynữa,dânđảocónhiềuthờigianhơnchoviệcsảnxuấthàngtiêudùngvàcungcấpcácdịchvụchoviệcpháttriểncácdựáncungcấptưliệusảnxuấtkhác.Năngsuấttăngcaokhiếntoànxãhội(ởđâylàhònđảo!)bắtđượcnhiềucáhơn,từđómứcsốngcũngtăngtheo.

Thươngmại

Khinềnkinh tế trênđảomởrộng,năng lựcxuấtkhẩusảnphẩmrabênngoài cũng tăng theo. Chẳng bao lâu sau, những chiếc xuồng chở hàngkhổnglồbắtđầuvượtbiển,chấtđầycá,xeđẩy,vántrượtnước,gươmgiáo,nhữngchiếcxuồngnhỏ.Nhữngsảnphẩmnàynổi tiếngkhắpđạidươngvìphẩmchấtvàgiácảphảichăng,đượcmangđitraođổiđểđemvềđầyắpcátươivànhữnghànghóakhácchưatừngđượcbiếtđếntrênđảotrướcđây.

Khi những nhà buôn trên đảo liên lạc được với những hòn đảo khác,thươngmạipháttriểnmạnh,thúcđẩytăngtrưởngnhiềuhơnnữa.Khiđượctựdophát triểnkhôngkiềmchế, thươngmại tựdo làm lợicho tấtcảmọingười.

Mộtsốhònđảo(haythànhphố,quốcgia,thậmchídântộc)thườngcódồidàomộtnguồnlựcnàođómànhữngnơikháckhôngcó.Mỗicánhân,quốcgiahayhònđảo,mộtcáchrấttựnhiên,sẽsửdụngnhữnglợithếriêngđểthulợinhiềunhấttừnhữnggìmìnhcó.

Vídụ,hònđảoBongobiagầnđó,đúngnhưtêncủanó,sảnxuấtđượcrấtnhiềubongo-mộtloạitrốngnhỏgõbằngtay.Cưdânđảonàyrấtgiỏilàmbongo,ngoài ra trênđảocó rấtnhiềucây thíchhợpđể làmloại trốngnày.Kếtquảlàcórấtnhiềutrốngbongođượclàmratrênđảo,khiếngiátrịcủamỗichiếctrốnglàkhôngcaolắm.NếumuabántrongnộibộđảoBongobia,mộtcặptrốngbongochẳngđánggiálàbao.

Cách xaBongobia chừng trăm dặm, dân đảoDervishia lại rấtmê chơitrốngbongo.Khôngmaylàtrênhònđảonàylạikhôngcóloạicâythíchhợp

đểlàmtrống.Dođó,tạiđảoDervishia,trốngbongolàmộthànghóahiếmvàcógiátrị.Trongkhiđó,đảonàylạicórấtnhiềudầudừadưỡngda(giúpcóđượclàndarámnắng),nhưngdânđảonàyvốncólàndanâuvàchẳngcầnphòngchốngtiacựctímlàmgì,dođóloạidầudừanàyhầunhưvôgiátrịvớihọ.

Cứnhưlàcóduyên,tìnhcờthếnàomàdânđảoBongobia,vốntrắngtrẻohơn,lạiluônluôngặpphiềnphứctừviệcdacủahọbịcháynắngkinhniênvìnhữngđợtnắngnóngkéodàidokhíhậuđặctrưngcủahònđảonày.

Khihaiđảoliênhệvớinhau,ngaylậptứchọpháttriểnmạnhmẽthươngmạivềtrồngbongovàdầudừa.Mỗiđảosửdụnglợithếsosánhcủamìnhđểbánchobênkianhữngsảnphẩmcógiátrịhơntạinơimuahàngsovớitạinơisảnxuấtrachúng.Trongsựcộngsinhkiểunày,cảhaibênđềucólợi.Mứcsốnggiatăngvàcưdâncảhainơiđềuhàilòng.

Thươngmạiở tầmquốcgiakhôngkhácgì sovới chuyênmônhóa laođộng ở tầm cá nhân.Mỗi cá nhân hay quốc gia bán những thứmà họ cónhiều, hay những thứmà họ làm ra giỏi nhất, để đổi lại những gìmà họkhôngcóhaykhônglàmramộtcáchdễdàng.

KIỂMTRATHỰCTẾ:KINHTẾHỌCLỚNVÀKINHTẾHỌCNHỎ

Giờđây,khicộngđồngtrênhònđảocủachúngtađãlớnhơnnhiều,sovới thuởbanđầuchỉcóbachàng traidùng taybắtcákiếmănhàngngày,mộtsốngườicóthểnghĩrằngkinhtếhọctrênhònđảonàyđãthayđổi.Phảichăngđúnglànhưvậy?

Cũngnhưcácnguyêntắctrongtoánhọcchẳngthayđổitheoquymôcủa

bàitoán,cácnguyêntáckinhtếcơbảnkhôngthayđổitheoquymôcủanềnkinhtế.Chỉcóđiềulàchúngtakhónhậnranhữngnguyêntắcđódocóquánhiều tầngnhiều lớpxuấthiệngiữabênvayvàbênchovaymà thôi.Tuynhiên,mốiliênhệtrựctiếpgiữasựtựhysinhtiêudùngtrướcmắt,tiếtkiệm,tíndụng,đẩutư,độngcơkinhtế,cũngnhưcáctiếnbộxãhộivàkinhtế,thìvẫnhoàntoàngiốngnhau.

Đầutưvàocơsởhạtầngcóthểcóảnhhưởngrấttolớnđếnnềnkinhtế.Tuynhiên,việcđầutưvàocơsởhạtầngchỉcóíchnếulợiíchtạoralớnhơnchiphí.Ngượclại,cácdựánkiểunàysẽlàmlãngphícácnguồnlựcvàngăncảnđàtăngtrưởng.

Ngàynay,nhiềunhàchínhtrịvàkinhtếđãsailầmkhixemđầutưvàocơsởhạtầngkhôngphảilàmộtchiphíngắnhạnđểthulợitrongdàihạn,màlàmộtbiệnpháptứcthờiđểtạoraviệclàmvàthúcđẩynềnkinhtế.Quanđiểmnàycóthểdẫnđếnviệcphânbổcácnguồnlựcsailầmvàlãngphí,cũngnhưvôtìnhlàmmấtđicáccôngviệcởcáckhuvựckhác.

Suốthơnnửathếkỷgầnđây,HoaKỳítđầutưvàocơsởhạtầng.Chiphícủaviệclãngquênxuthếnàysẽtrởthànhmộtgánhnặngchonềnkinhtế.Hơnnữa, lợi ích (của việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng -ND) chỉ xuất hiệntrongtươnglai,khicácdựánthànhcông.

Trongcâuchuyệncủachúng ta, sốcá lên tới182.500conđượcvayđểxâydựngdựánNướcMưasẽkhôngthểđượcdùngtàitrợchonhữngdựánđầutưtạoracôngănviệclàmkháctrênđảo.Rõràngđâylàmộtcơhộilớn.Nếusốcánàydùngđểđầutưvàomộtdựáncơsởhạtầngthấtbạinàođó,chẳng hạn như dự án “Cây cầu không tới đâu" 6 nổi tiếng ở Alaska dạotrước,nguồncungtiếtkiệmcủahònđảosẽbịlãngphí,đồngthời250côngnhâncũngmấttoihainămlaođộngcôngcốc!

TronggiaiđoạnđầucủalịchsửHoaKỳ,cácdựánnhưdựánNướcMưathườnglàsángkiếncủakhuvựctưnhân.Dotínhchấtrủirocaocủanhữngdựánkiểunày,ngàynaytrongthờikỳChínhphủkiểmsoáttoànbộ,rấtkhóhìnhdungcơsởhạtầngcóthểđượctàitrợ,xâydựngvàvậnhànhmộtcáchhiệuquảbởicáccông ty tưnhânchạy theo lợinhuận.Tuynhiên,đúng làngàyxưamọichuyệnđãcólúcnhưvậy.

Ví dụ, hệ thống xe điện ngầmởNewYork chủ yếu do các công ty tưnhânlàm,và từngđượcvậnhànhbênngoàisựkiểmsoátcủachínhquyềnthànhphốnày tronggần4 thậpkỷ.Bất chấpchiphíxâydựng rất cao,hệthốngnàyvẫnkiếmralợinhuậnchonhữngnhàđầutư.Hơnnữa,mộtđiềurấtấntượnglàtiềnvéxeđiệnngầmkhônghềtăngtrongsuốt40năm!

Giờđây,thậtdễdàngđểthuyếtphụccửtrirằngnhữngtiệníchcôngcộng-chẳnghạnnhưcốngthoátnước,đườngcaotốc,kênhđào,cầuv.v...-cầnđượcChínhphủquảnlý.Cácchínhtrịgiađãlậpluậnthànhcôngrằngcáccông ty tư nhân, vốn chỉ theo đuổi lợi nhuận thuần túy, sẽ bóc lột công

chúngngaykhicócơhộisớmnhất.Bằng chứng hỗ trợ cho những lập luận trên đa phần là cảm tính.Điều

chắcchắnhơnlàviệcChínhphủkiểmsoátđộcquyềncácdựánvàdịchvụcôngcộnghầunhưluôndẫntớisựkémhiệuquả,thamnhũngvàhốilộ,cũngnhưchấtlượngđixuống.

Ngoàira,khimộtdựándoChínhphủquảnlýbịvượtdựtoánhayyếukémvềphụcvụ,cácnguyêntắccủakỷluậtthịtrườngtựdokhôngđượcvậndụngđểgiảicứunó.Thayvàođó,Chínhphủchỉcầntăngthuế,việcnàysẽlàmlãngphícácnguồnlựcxãhộivàgiảmmứcsốngcủangườidân.

Thươngmạicũngbịảnhhưởngxấutừnhữngquanniệmsailầmnhưvậy.TrongnỗlựcbảovệcôngănviệclàmchodânMỹtrướcsựcạnhtranhcủalaođộngnướcngoài,nhữngngườiphảnđốitựdothươngmạiđãphớtlờlợiích của nhập khẩu, cùng với những chi phí khó thấy được với người tiêudùngmộtkhihọcóítsựlựachọnkhimuahànghóadịchvụ.

Vídụ,nếumộtnhàsảnxuấtnướcngoàicóthểbánáothuntạiMỹvớigiárẻhơngiááothunsảnxuấttạiMỹ,thìngườiMỹsẽtốníttiềnmuaáothunhơn.Số tiền tiếtkiệmđược từviệcnàysẽđượcdùngđểmuanhữnghànghóakhác,chẳnghạnnhưván trượtnước.Điềunàycó thể làm lợichocáccôngtysảnxuấtvántrượthoạtđộngtạiMỹ,hiệnđangcungcấpnhữngloạivántrượttốtnhất.

ThếcònđiềugìsẽxảyravớinhữngcôngnhânmayáothunởMỹ,naybịmấtviệclàm?Nếunhữngôngchủcủahọkhôngthểcạnhtranhtrongngànhmayáothun,thìđúnglàcôngnhânsẽphảitìmviệckhác.Nhưngmụctiêucủanềnkinhtếnóichungkhôngchỉđơnthuầnlàtạoraviệclàm,màlàtạoranhữngviệclàmcóthểtốiđahóanăngsuấtlaođộng.

Vềmắttổngthể,mộtxãhộikhôngthểcólợivớiviệcliêntụcsửdụnglaođộngvàtưliệusảnxuấtmộtcáchkémhiệuquả.NếuHoaKỳkhôngcólợithếcạnhtranhtrongmặthàngáothun,họcầntìmmộtsảnphẩmkhácmàhọcólợithếđểsảnxuất.

Nếudựnglênnhữngràocảnthươngmạiđểbảovệcôngănviệclàmtrongnước,chiphícủaáo thunsẽ tiếp tụccao.Khiđó,người tiêudùngsẽcó íttiềnhơnđểmuanhữnghànghóakhác,vídụvántrượtnước,vànhữngnhàsảnxuấthànghóakhácnàysẽbị thiệt thòi.Nhìnramộtcôngănviệc làmđượcgiữlạithìrấtdễ,cáikhóhơnlànhìnrađượccôngviệckhôngđượctạora!

Rõrànglàvôlýkhilãngphílaođộngcủachúngtavàoviệcsảnxuấtranhữngthứcóthểđượcsảnxuấthiệuquảhơnởnướcngoài.Nếutậptrungvàonhữnghànghóadịchvụmàchúngtacóthểlàmramộtcáchhiệuquảnhất,chúngtacóthểđemchúngđiđổilấynhữngthứmànướcngoàilàmtốthơn.Vàcuốicùng,chúngtasẽcónhiềucủacảivậtchấthơn.

Tấtnhiên,vấnđềnằmởchỗđồngdollarMỹđượcđịnhgiácaoquámức

một cách giả tạo, thuếmá cao, các luật lệ giới hạn về lương bổng và laođộng,dođó chúng takhôngcó tính cạnh tranh cao trongnhiềuhạngmụchànghóadịchvụ.Điềunàyrõrànglàcầnphảithayđổi.

CHƯƠNG8:NỀNCỘNGHÒARAĐỜI

Thoạttiên,đảoquốccủachúngtakhônghềcóChínhphủ,ítralàvìkhẩuphầntrênđảolúcấychỉcócámàthôi7!Able,BakervàCharlielàbạnbèlâunămvàkhiấyhọcóthể tựgiảiquyếtcácmâuthuẫnmộtcáchnhẹnhàng.Nhưngkhicácxãhộigiảnđơnnay trởnênphức tạp, rõ ràngsẽxuấthiệnnhucầucầncómộtdạngquyềnlựctậptrungnàođó.

Khicưdântrênđảogiatăng,nhữngsựhiểulầmvàmâuthuẫncũngtăngtheo.Khilờinóikhônggiảiquyếtđượcmâuthuẫn,nhữngngọngiáosẽlàmnhiệmvụcủachúng.

Vàothờikỳsơkhaiấy,dochưacómộtbộmáybảovệlẫnnhau,thườngcónhữngbăngtrộmcáhoànhhành,gâyrấtnhiềuphiềntoáichodânđảo.

Tệ hơn, thỉnh thoảng những người từ đảo Bongobia lại kéo sang xâmchiếm. Dân Bongobia không chỉ giỏi đánh trống, mà còn là những chiếnbinhhunghãn,nênkhihọkéođếncướpphá,sốcátiếtkiệmtrênđảothườngbịvétsạch.

Hiểnnhiênlàcưdânđảocầnđoànkếtlạiđểbảovệlẫnnhau,duytrìanninh.Họ cần có sự lãnh đạo.Nhưng trao quyền luôn hàm chứa rủi ro, vìquyềnlựchầunhưluônluônbịlạmdụng.

Saunhững thửnghiệmvớichếđộ tù trưởng,dânđảoquyếtđịnh lập ramộtChínhphủchịutráchnhiệmtrướctoàndân,đồngthờibịhạnchếtrongquyềnlấyđinhữngtựdokinhtếvốnđãlàmnênsựthịnhvượngbanđầuởđảo.Ngườitaquyếtđịnhrằngdânđảosẽbầura12Nghịsĩ,trongđócómộtChủtịchNghịviệnvớithẩmquyềnhànhpháp.

Đểbảovệhònđảochốnglạisựxâmlăngtừbênngoài,Nghịviệnthànhlập và giám sátmột lực lượng hải quân, gồmmột đoàn chiến thuyền vớigươmgiáosẵnsàng.

Đểổnđịnhxãhội,bảođảmchomọithànhviêncácquyềnsống,tựdovàsởhữu,Nghị viện cũng thành lập hệ thống tòa án để giải quyết các tranhchấp,cùngmộtbộmáycảnhsátđểthihànhcácphánquyếtcủatòaán.

Vàđểxúctiếnthươngmại,Nghịviệncũngxâydựngvàquảnlýmộthệthốnghảiđăngtrênđảo,giúpviệcgiaothôngtrênbiểnthuậnlợivàantoàn

hơn,tàubèkhôngbịvavàonhữngbờđálởmchởmsắcnhọncủahònđảonày.

Cuốicùng,đểcó thểduy trìhoạtđộngcủabộmáykhiêm tốnnói trên,dânđảođồngýđóngmộtkhoảnthuếhàngnăm,tấtnhiênlàđóngthuếbằngcá.CáđóngthuếnàyđượcchuyểnvàomộttàikhoảnriêngcủaChínhphủ,cũngmởtạingânhàngtrênđảo.Nghịviệnsẽsửdụngtàikhoản,haysốcánàyđểchitiêuchocôngviệccủahọ.

Docưdântrênđảovốnlànhữngngườihếtsứcđộclập,nhiềungườisauđólongạivềviệcđặtquánhiềuquyềnhànhvàotaymộtsốquáítcánhân.

Đểđảmbảo rằng cácNghị sĩ không quản lý và sử dụng tiền thuếmộtcáchcẩuthả,ngườitasoạnramộthiếnphápnêurõnhữngquyềnđượcgiaochoNghịviện.NhữngquyềnkhôngđượcđềcậptrongHiếnpháplàgiaochoNghị viện thì vẫn thuộc về nhân dân.Khi có tranh cãi về việcNghị việnđượchaykhôngđượcphéplàmgì,mộtTòaántốicaođượcthànhlậpđểthihànhHiếnpháp,thựchiệncơchếkiểmtranhữngthamvọngquyềnlựccủacácNghịsĩ.

SaukhiHiếnphápđãđượcbiểuquyếtvàthôngqua,đảoquốccủachúngtatrởthànhnướcCộnghòaUsonia8.

Rấtkhônngoan,Chínhphủmớithànhlậpquyếtđịnhkhôngsửdụnghếtsốcáthuthuếđược.Họdựtrữlạimộtphần,sẵnsàngtrongtrườnghợpcómộtcơnbão trànqua làmdânđảokhôngđiđánhcáđược,hayphòngkhingườiBongobiađếncướpphá...

VàmặcdùChínhphủtrảlươngchomộtsốngườinhấtđịnh,chẳnghạnnhữngngườigácđènbiển,cảnhsát,quantòa,hảiquân,mọingườiđềuhiểurõ rằngnhữngcôngviệcnày tồn tại là vìChínhphủđánh thuế lênnhữngngườisảnxuấttrênđảo.Nếunhữngngườiđókhôngchịulấycáđểnộpthuế,lẽnhiêncáccôngchứccủachúngtacùngchẳngcógìđểbỏvômiệng!

Đếnlúcnàythìmọiviệcdườngnhưổnthoả.Nhưngluônluôncóchuyệntrụctrặcgìđósẽxảyra....

KIỂMTRATHỰCTẾ

DodânđảohiểurằngchitiêucủaChínhphủcũnggiốngnhưchitiêucủangườiđóngthuế,họ tinrằngchỉcóaiđóngthuếmớicóquyềnquyếtđịnhcáchchitiêu(củaChínhphủ-ND).Kếtquảlàquyềnbầucửđượchạnchế,chỉápdụngvớinhữngaicóđóngthuếmàthôi.

Ngườitacũnghiểurằngthuếlàmgiảmlượngtiếtkiệmvàhạnchếnguồncungcấpvốnđểđầutư.Nhưngđasốmọingườinhấttrírằngnhữnglợiíchthươngmạicóđượctừviệcanninhđượctăngcường,giaothôngtrênbiểnantoànhơn,việchệthốngtòaángiảiquyếthữuhiệucáctranhchấpvàđảmbảothựcthicáchợpđồngv.v...sẽbùđắpchocáckhoảntiếtkiệmbịđánhmấtnóitrên.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠIThật đáng hổ thẹn là chẳng cómấy ngườiMỹ hiểu rằng đất nước này

đượchình thànhdựa trênquanđiểmhạnchế tốiđavai tròcủaChínhphủ.Chịuảnhhưởngtừcáclýthuyếttriếthọcmangtínhcảicáchvềtựdo,lýtrívàkhoahọcthịnhhànhtrongthếkỷXVIIvàXVIII,nhữngnhàlậpquốccủachúngtatìmcáchxâydựngmộtkiểuquanhệhoàntoànmớigiữanhândânvàChínhphủ,theođóquyềnlựctốicaothuộcvềcánhân,nhữngquyềncủahọlàbấtkhảxâmphạm.

Ngaysauchiếntranhgiànhđộclập,thayvìthànhlậpmộtChínhphủquốcgia-điềumànhiềungườiMỹkhôngmongmuốn-HiếnphápMỹđãđượcrađờinhưmộtcáichuồngđượcthiếtkếhoànhảođểngăncản“conthú”Chínhphủ thoát ra ngoài và chạy lung tung!Không chỉ bảo vệ người dân trướcChínhphủ,Hiếnphápcònbảovệquyềnlợicủacácnhómthiểusốtrướcsựápđặtcủađasố.

HiếnphápchủđịnhphânchiaquyềnlựcthànhcácnhánhriêngbiệtcủaChính phủ liên bang để phân quyền thành nhiều tiểu bang, và quan trọngnhất làngănchặnchínhquyềnliênbangchiếmbấtkỳquyềnnàomàHiếnphápđãquyếtđịnhlàsẽgiữlại.

KếtquảlàHoaKỳtrởthànhmộtnướcmàcáccánhânđượcđảmbảovềtựdovàsởhữucánhân,khôngbịngăncảntrongviệcsửdụngtàisảncủabảnthântheonhữngcáchtùyý.Việcnhữngquyềnđókhôngđượcápdụngchotấtcảcácthànhviêncủaquốcgiamớinàykhônghềlàmgiảmđi tínhchấttáobạocủaýtưởngnóitrên.Đâylàđiềuchưatừngđượcluậthóatạibấtkỳquốcgianàokháctrênthếgiới.

Quathờigian,dườngnhưtầmnhìnnàyđangbị lumờ.Tronggiaiđoạnkhủng hoảng kinh tế, nhiều người tin rằngChính phủ cần tập trung thêmquyềnlực,cònngườidâncóthểcóíttựdohơn.Khôngmaylàtrongcuộckhủnghoảnghiệnnay,xuhướngnàylạiđượcủnghộrấtlớn.

Khinỗlựclàmgiảmđinhữngđauđớncủaviệckinhtếsuythoái,chúngtađãquênrằngtựdohàmchứarủiro.NếuChínhphủphảichữatrịmọikhókhăn,thìkhôngaithựcsựcótựdonữa.Nếuchúngtaloạibỏsựtựdođểthất

bại-cónghĩalàsựtựdođượckhaiphá,mạohiểm,trảinghiệmvàthậmchíthấtbạitrongmộtlĩnhvựcchưatừngcótrướcđây,haychưađượccấpphéphaychưađượcquyđịnhtheoluậtpháp;thìchúngtacũngđangloạibỏsựtựdođểđạtđượcthànhcôngtronglĩnhvựcnày.

CHƯƠNG9:CHÍNHPHỦTRỞNÊNSÁNGTẠO

Trải qua nhiều thế hệ, Chính phủ trên đảo quốc của chúng ta vẫn vậnhànhđúng theokếhoạch.Cácnhà lãnhđạokhônngoanvà thận trọngnốitiếpnhau,luônduytrìtốtsựtậptrungvàoviệcthúcđẩymởrộngkinhdoanhvà tiếtkiệmcánhân.Thuếđượcđánhởmứccó thểchấpnhậnđược,việcquảnlývàđiềutiếtbằngluậtlệcủaNhànướcđốivớicácngànhkinhdoanh,sảnxuấtvẫncònnhẹnhàng.Khisảnxuấtmởrộng,cácdoanhnghiệpkiếmđượclợinhuận,giácảliêntụcgiảmvàsứcmuagiatăng.Sauvàithếhệ,hầunhưgiađìnhnàocũngcóxuồngriêngđểsửdụng,vàigiađìnhcòncóhaihaybachiếc!

Lúcnày,chỉcầnvàingưdânlàmviệchếtmìnhlàđủkhảnăngđảmbảonhucầu lương thựcchohònđảo,dođó laođộngvà tư liệusảnxuấtđượcdànhchocácmụctiêukhác.Trênđảobắtđầuxuấthiệnnhữngngànhnghềvàdịchvụhoàn toànmới,chưa từngcó trongnhữngngàyngườidânphảidùngtaykhôngbắtcáxưakia.Cáccôngtytrangtrílều,làmtrống,thậmchícácphápsưvà thầycúngbắtđầuxuấthiệnvàphát triển.HònđảotrởnênthịnhvượngđếnmứcởbờbiểnphíaTâyđảongườitađãkhánhthànhmộtnhàhát.Vởkịchxuất sắcTheFishmanCometh9 đã nhậnnhững lời khenngợinhiệttình.

Dầndần,mộtsốNghịsĩđưaralậpluậntheocảmtínhrằngmốiliênhệgiữaviệcđóngthuếvàquyềnbầucửtheoHiếnphápbanđầulàcựckỳphidânchủ!Theotinhthần“tiếnbộ”,hạnchếnàybịngườitadỡbỏ,từđó“kếtnạp”thêmmộtsốlượnglớncửtrihầunhưkhôngquantâmgìđếnviệcchitiêungânsáchmộtcáchthậntrọngcủaChínhphủ.

KhidanhsáchtrảlươngtrongbộmáyChínhphủphìnhtocùngvớiquymônềnkinhtế,vịtríthànhviênNghịviệnđươngnhiêntrởnêndanhgiávàđángkỳvọng.TrướckiaNghịviệnvốnchỉlànơitậphợpnhữngngườilớntuổivàđượctrọngvọngnhất,mộtdạngViệnNguyênLão.Giờđây,tổchứcnàybắtđầuthuhútsựthamgiacủanhữngngườigiàuthamvọng,dámnghĩdámlàmthậtsự.

Mộttrongnhữngngườicóđầuóccáchtân,nhiềuhyvọngtrúngcửvào

NghịviệnlàFrankyDeep,ôngtachúýtớimộtxuhướngtronghànhviứngxửcủaconngườicóthểtạođàchoôngvươntớiquyềnlực.

Xuhướngđó, theoquansátcủaDeep,chínhlàviệcngườitanóichungđềuthích“miễnphí”,ghétđóngthuế.Từđóôngtalênkếhoạch:nếuôngtacóthểnghĩracáchnàođóđểlàmnhưphátkhôngchodânđảomộtthứgìđó,ôngtasẽgiànhđượcsựủnghộvôđiềukiệncủahọ.KhôngmaylàmọithứChínhphủcótrongtaychỉdothuthuếmàra.Nghịviệnđâucóbắtđượcchúcá nào!Có thu thìmới có chi, làm sao người ta có thể cho đi nhiều hơnnhữnggìhọthuvào?

Nhưngrồisaumộtcơnbãonhiệtđớitồitệtrênđảo,NgàiFrankyđãđánhhơithấymộtcơhội(Cácchínhtrịgiadườngnhưchẳngbaogiờbỏphícuộckhủnghoảnghaythảmhọanàobaogiờcả!).

Ôngtacaogiọngdiễnthuyếttrướcđồngbào:“Hỡibàcon,cơnbãovừaquađãgâythiệthạinặngnềchotấtcảchúngta.Nhiềungườidânđãtrởnêntaytrắng,khôngnhàkhôngcửa.Chúngtakhôngthểchỉngồiyênmàkhônglàmgìcả.Nếutrúngcử,tôisẽđưaramộtchươngtrìnhtáithiếtcủaChínhphủdànhchonhữngngườidânkhókhănnhất,giúphọphụchồinhữngthiệthạidocơnbãogây ra”.Ông tacamđoanvớidân rằngchiphí tái thiết sẽ

đượcbùlạibằngnhữnghoạtđộngkinhtếmàviệcchitiêuđótạora.Đốithủtranhcửcủaôngta,ôngGrouperCleaver,lạichẳngđưarađược

gìngoàiviệccamkếthướngdẫnsửdụnghiệuquảnguồntiếtkiệmcủahònđảo,cũngnhưkhôngcanthiệpvàoquyềntựdocủacôngdân.

Vàkhông ai ngạcnhiênkhiNgàiFrankyDeep trúng cử chứcChủ tịchNghịviện!

Chiến thắng trongbầucửcủaôngDeepchẳnghề thayđổi thực tế rằnghiệnkhôngcóđủlượngcádựtrữđểtàitrợchokếhoạchchitiêumàôngtađềxuất.Đểgiảiquyếtvấnđềnày,Deepđiđếnmộtkếhoạchkhác.Chínhphủ sẽ phát hành tiềngiấy, gọi làFishReserveNote 10, người dân có thểdùng tiềnnàyđemđổi lấy cá thật củaChínhphủ, đanggửiở tài khoảnởNgânhàngGoodbank.Ngườidâncóthểđemtiềngiấyđổilấycángaylậptức,hoặcdùngtiềngiấyđểtraođổilấycáchànghóadịchvụhệtnhưkhihọcócáthậttrongtayvậy!

Cảmthấyrấtkhóchịuvềviệcnày,ChánhánTòaántốicaotrênđảothamgiavàocuộctranhluậnvàchỉrarằngHiếnphápkhônghềchophépNghịviệnquyềnlấytiềntừngườinàyđểsửdụngvìlợiíchcủangườikhác,cũngnhưkhôngcóquyềnpháthànhtiềngiấythaychocáthật.

Ôngchủ tịchNghịviệnFrankyDeepxử lývấnđềnàykhônkhéobằngcáchđề cửngaymột “bồ tèo” chính trị củamìnhvàomột ghế thẩmphántrongTòaánTốicao.BồithẩmđoàngiờđâyhợptáchơnvớiNghịviện,ratuyênvớinhữngkháiniệmcóthểđượchiểuvàdiễngiảitíchcựckhácnhauquanhiều thếhệ.Lýdo làvìnhữngvấnđềxãhộihiện tạicó thểkhácxanhữnggìmàchaôngchúngtađãtừngtrảiqua.

Thoạt tiên, cư dân đảo không thoảimái lắm với tờ giấy bạcmới FishReserveNotenày.Họđãquen traođổibằngnhữngconcá thậtsự.Nhưngchỉmộtthờigiansau,tiềngiấyđãchiếmđượccảmtìnhcủangườidùng.Đasốmọingườiphảithừanhậnrằngtiềngiấydễmangtheohơn,mùivịcũngbớt...tanhhơn!

Trong khi đó, những nhà tư vấn của Franky lùng sục khắp đảo để tìmkiếmnhữngdựánđánggiáđểtàitrợ(tấtnhiênlàvẫngiữtínhkháchquankhichọnlựa!).Khitìmradựánnàođảmbảogiànhđượcsựủnghộcủacửtri11,họliềntungtiềnrađểtriểnkhaidựán.

GiámđốcngânhànglúcnàylàMaxGoodbankVIIkhôngcảmthấythoảimáivớicôngcụtiềngiấymới.ÔngtachorằngviệcdễdànginthêmtiềnsẽtạoranhữngđộngcơnguyhiểmchocácNghịsĩ.Tấtnhiên,nếuChínhphủvẫnduytrìđủsốcátạingânhàngGoodbankđểsẵnsàngđổi lấytiềngiấykhicóyêucầutừngườidân,thìôngchủngânhàngcủachúngtavẫncóthể“gốicaođầumàngủ”.

Khôngcógìngạcnhiênkhisựtựtincủaôngtakhôngkéodàiđượcbaolâu.

Chẳngbaolâusau,Frankyvà“đồngbọn”đãtungrathịtrườngnhiềutiềngiấy hơn so với lượng cámàChính phủđang có trong tài khoản tại ngânhàng.Khiônggiámđốcngânhàngthấydựtrữ(củaChínhphủ-ND)đanghụtđi,ôngbènđếngặpNghịviệnđểrunglênhồichuôngbáođộng.

Maxgàolên“NàyFranky,ônghãydừngviệcintiềnlạiđi.Hiệnnaycứmỗi10tờtiềngiấymàngườicủaônginra,tôichỉcòn9concáđểquyđổimàthôi!Nếunhữngngườigửitiếtkiệmbiếtrằnghiệnngânhàngkhôngcònđủsốcáđểtrảlạichohọkhicần,họsẽkéođếnhàngloạtđểlấycávề,vàchúng tôi sẽ sạch trơn.Các ông phải dừng ngay việc phát hành tiềnmới,đồng thờiphải tăng thuế lên.Chúng tôicần tăngdự trữcủangânhàng trởlại”.

FrankyvàhaiquânsưhàngđầucủaôngtalàHugheyHumpbackvàTadAnemonepháracười“Tăngthuếvàcắtgiảmchitiêuhả,ýhayđó!ôngbạnsẽ làmộtứngcửviên sánggiákhi tranh cửđónghe!Cònýnàohayhơn

không?”.

Goodbankgiải thích:“Xin lỗicácngài, songkhôngcòncáchnàokhác.Khidânđảobiếtrằnggửitiếtkiệmvàongânhànglàkhôngantoàn,họsẽkhôngtiếtkiệmnữa.Họsẽquaytrở lại tậpquángiữcá tạinhà.Khiđósẽchẳngcònnguồnvốnnàođểchúngtaduytrìbộmáyhiệntại,chứđừngnóichiđếnviệctàitrợnhữngdựánmới.Toànbộnềnkinhtếsẽsụpđổ!”.

“Ngheđây,ôngbạnloxa,”Frankyđáplại.“Chúngtôiđãnghĩđếnđiềuđó,vàđãhìnhthànhmộtkếhoạch.Tạisaomàngườigửi tiếtkiệmlạicầnphảibiếtkhoảntiếtkiệmcủahọđangcolạithayvìtăngtrưởng?”.

Franky tiếp tục “Các chuyên gia tư vấn kinh tế của tôi tốt nghiệp từtrườngĐạihọcmớicủađảoquốc,nơiđóhọhọcchungvớinhữngnhàkhoahọchàngđầu.Nhữnggìmànhómngườinàynghĩrathậtđángngạcnhiên.Vàhọthựcsựđã“trúngquả”!Cólẽđãđếnlúctôichoanhbiếtmộtbímậtnhonhỏ.Nào,xinmờicácchuyêngiakỹthuậtvàođây!”.

Banhàkhoahọcvớiáochoàngbướcvào,mangtheobaconcátrôngrấtbìnhthường.Mộtngườinói“Xemnày,chúngtôiđãđidọctheobờbiểnvànhữngđống rác, thu thậpnhữngconcábỏđi,nhất lànhữngconmàphầnđầuvàđuôicònnguyênvẹn.Cácônghãyxemđiềukỳdiệungaysauđây!”.

Kếđó,tronglànkhóimờảo,cáckỹthuậtviêncắtxén,khâu,dánv.v...vàbắtđầulàmramộtconcámớitừnhữngbộphậnkhácnhaucủanhữngchúcáđãbịbỏđi.Sauquátrìnhnày,họlàmrađược4concátừ3conlúcđầu!

Cáivốnlàrácrưởitrướcđâynayđãtrởthànhnhữngconcáynhưthật!

Frankychobiết“Bímậtnằmởkeodán, loạikeonàykhôngbaogiờbịbongra.Lũcánàysẽcóhìnhdạngchắcchắnmãimãi,vàbọndânđenngoàikia,ừm,ýtôinóilàngườidân,sẽchẳngthểnhậnra.Chúngtôigọinhữngconcámớilàmranàylà“cáchínhthức”vàdùngchúngđểtrảchonhữngngườigửicávàongânhàngtrướcđây.Đemlũcánàyvàokhocủaanhvàvấnđềthiếudựtrữtạingânhàngsẽbiếnmất!”.

Goodbankcứngngườivìngạcnhiên,rõràngtròbịpnàyquảthựcrấtấntượng.Mộtnụcườixuấthiệntrênmôiôngta.Ôngtađãchánngấycảnhphảitừchốikháchhàngkhihọđếnrútkhoảntiếtkiệmrồi.Chuyệnđóchẳngvuichútnào,ngườitagọisaulưngôngchủngânhànglà“đồkeokiệt”.

“Cólẽđâylàlốithoátchomình”,ôngtathầmnghĩ.“Đâychínhlàcánhcửadẫntađếnsựnổitiếng.Đầutiêntasẽcócá,rồiquyềnlực,rồiphụnữ.Thậttuyệt!”.

Nhưnglýtríkéoôngtalại.“Nhữngngườinàyđâuphảilàảothuậtgia.Cákhôngtựnhiênmàcó.Tấtcảnhữngviệcmàcácôngnghịnàylàmchẳngqualàtạoranhữngconcágiảbằngcáchgiảmgiátrịcáckhoảntiếtkiệmcủahònđảoxuống!”,ôngtacốlýluậnvớihọnhưvậy.

“Này,nhữngngườigửitiếtkiệmrồisẽkhônra.Nhìnxem,concágiảcủa

quýngài trôngcóvẻbéhơnmộtconcáthật.Nóigì thìnói,dânđảomìnhxưanayquenăncá,vàaicũngbiếtrõgiátrịmộtconcá.Khôngdễlừahọđượcđâu!”.

Bằng giọng điệu ngoại giao nhất trần đời, Franky cố gắng trấn anGoodbank:“Chúng tôicónghĩđếnđiềuđó.Lúcđầu, loại“cáchính thức”nàysẽkhôngnhỏhơnquánhiềusovớilũcáthật.Cứ9concáthậtchúngtôisẽlàmra10concáchínhthức,dođóchúngchỉnhỏhơncỡ10%màthôi.Ngoàira(đâymớilàphầnquantrọng!)chúngtôisẽbanhànhmộtđạoluậtcấmngườidânsosánhcáchínhthứcvớicáthật!”.

TadAnemonehùa theo“Đúngđó!Chúng tôi sẽ tuyênbốcácnhàkhoahọcvừapháthiệnmộtloạidịchbệnhcủacáchưaquachếbiến,sauđóyêucầumọi người phải giao nộp cá vừa đánh bắt để đổi lấy cá đã được khửkhuẩn!”.

Cácnghịsĩvàchuyêngiakỹthuậtchỉrarằngquátrìnhkhửkhuẩn(?!)sẽgiảithíchtạisaocáchínhthứcsẽnhỏhơnmộtchút!

Đểngănngườidânsosánhgiữacáchính thứcvàcá thật,đồng thờiđểtăng sản lượng cá,Nghị viện cũngquyết định lập ramộtBộNgưnghiệp,chịutráchnhiệmduynhấtvềviệcđánhbắtcátrênđảo.

Goodbank không chịu đựng thêm được nữa: “Không được đâu! NếungườidânkhôngtựmìnhđánhbắtcámàdựahoàntoànvàoChínhphủ,tổng

sảnlượngđánhbắtsẽđixuống.Rốtcuộcchúngtasẽkhôngcònnguồntiếtkiệmcánữa”.

“Làmsaoanhbiếtchắcnhưvậy?”,Frankyđáplại.“BộNgưnghiệpthuộcvềlànsóngcủatươnglai.ChúngtôichỉgiaoBộnàychonhữngngườibạnthânnhấtquảnlý,đồngthờiđưaranhữngphầnthưởngđặcbiệtchonhữngcôngnhânnàothểhiệntinhthầnlàmviệctốtnhất.Hơnnữa,chúngtôichỉcầnduytrìhoạtđộngcủanótớikỳbầucửtiếptheomàthôi12.Sauđóchúngtôisẽsuynghĩvềmộtkếhoạchdàihơihơn,chắcchắnlànhưvậy”.

“Cùnglúcđó”,HugheyHumpbacknói,“quytrìnhmởrộngviệcđánhcánàysẽgiúpngânhàngcácanhcóđủcáđểhoànthànhmọinghĩavụnợnầnhiệntạivàtrảtiềnlãitrênsốcáhuyđộngđược.Chúngtasẽcòncódưmộtlượngcáđểchitiêutheonhữngcáchcólợichonhândânnữakìa!”.

Goodbanksuynghĩthêmmộtlát.“Khôngđược,việcnàysẽkhônghiệuquả.Ngườidânsẽnhậnra.Họsẽlolắngvềcáckhoảntiếtkiệmvàđếnrútnhữnggìđanggửitạingânhàngvề”.

“Chúng tôicũngđã tínhđếnđiềuđó”,Frankygiải thích.“Chúng tôi sẽtuyênbốmọikhoảnhuyđộngcátạingânhàngđềuđượcbảolãnhbởimộtcơquanChínhphủmớirađời,gọilàCôngtyBảohiểmCáTiếtkiệmKýgửi(FishDepositInsuranceCorporation,viếttắtlàFDIC13).KhingườidânbiếtrằngNghịviệnđứngsaulưngnhữngkhoảntiếtkiệmđượchuyđộngcủahọ,liệuaicònđếnrútcávềnữa?Khiđãcócôngtybảohiểm,nhữngngườigửicásẽchorằngchúngtađangbảovệkhoảntiếtkiệmcủahọngaycảkhithựctếlàchúngtađang...đánhcắpgiátrịcủakhoảntiếtkiệmđó”.

“Vậythì,anhbạnMaxthânmến”,Frankyngảngườiratrướcvàthânmậtômvaiônggiámđốcngânhàng,“Anhhợptácvớichúngtôichứ?”.

Goodbankbịcámdỗcùngnhậpbọnvớinhữngnhàcảicáchnày,nhưngôngtabỗngthấyớnlạnh.Trongkhicácchínhtrịgialotớikhảnăngvỡnợvàhìnhảnhcánhâncủahọ,ônggiámđốcngânhànglạiquantâmhơnđếngiátrịcủanhữngconcá.

“Tuyệtđốikhôngđược!”,ôngtagàolên.“Đólàtròlừađảo.Nếucónétnàochunggiữanhữngôngnghịnhưcácngài,thìđólàsựkhôngtrungthực.Tôisẽđóngcửangânhàngvànóivớidânchúngrằnghọnêngiữcáởnhàtrướckhitôichấpnhậnđềnghịnày”.

CácnghịsĩchỉngóquanhvànhúnvaitrướcsựphẫnuấtcủaGoodbank,saucùnghọkhôngchịunổinữa.Frankygọiđộicảnhvệđến,ôngtathầmthìmấycâuvàotaiviênchỉhuy.ThếrồiGoodbankbịlôirangoàibấtchấpviệcôngnày la hét giãygiụa, những lời nói củaônghoàn toànkhôngđược ainghe!

Frankynói“Thằngchanàykhôngchịutheota,bựcmìnhthật!ThôimờiAllyGreenfin14đếnđây!”.

FrankybổnhiệmGreenfinlàmgiámđốcmớicủangânhàng,vớichỉthịnghiêmkhắc rằngôngnàyphảihết sức triểnkhaikếhoạchmở rộng“cá”nhưđãnêutrên.Ngoàira,NgânhàngTiếtKiệmvàChoVayGoodbanknaysẽđượcgọilàNgânhàngDựtrữCá(FishReserveBank15).

Sáng hôm sau, xác củaMax Goodbank VII - nhà ngân hàng được tín

nhiệm của hòn đảo - được tìm thấymắc vàomột vỉa san hô ngầm ngoàikhơi.Cáichếtđượckếtluậnlàdonhữngnguyênnhân...tựnhiên!Nhữngbàiđiếuvăn“đẫmnướcmắt”vanglêntừnhữngdinhthựtonhấttrênđảo.ChủtịchNghịviệnFrankyyêucầutổchứcmộttanglễcựckỳtrangtrọng.

Còn bây giờ, với AllyGreenfin là Chủ tịchNgân hàngDự trữ Cá, kếhoạchcủahọđượcđẩymạnhđếnmứctốiđa.Quátrìnhchuyểnđổitừcáthậtthànhcáchínhthứcdiễnra...

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠINhưđãbànởphần trên,HoaKỳ từng trải qua thờigiandài giảmphát

tronghầuhếtchiềudàilịchsửcủađấtnướcnày.Đếnnăm1913,HệthốngDựtrữLiênbang(Fed)rađời.Hệthốngnàypháthànhtiềngiấy(dollarMỹ)vớicamkếtthanhtoánvàngchongườinắmgiữdollarbấtkỳkhinàođượcyêu cầu.Dollar của Fed thay thế những giấy bạc ngân hàng do các ngânhàngtưnhânbấygiờpháthành,cũngvớinhữngcamkếttươngtự.NhưngngaykhiFedxuấthiệntrênvũđài,giácảbắtđầuliêntụcgiatăng.

Thoạt tiên,Fedđượcgiao sứmệnh thiết lậpmột“nguồncung tiền linhhoạt”.Ý tưởngởđây làFed có thểmở rộnghay thuhẹp lượng cung tiềntronglưuthôngsaochotươngứngvớitìnhhìnhkinhtế.Ngườitanghĩrằngnhữngcanthiệpkiểunàysẽgiúpgiữgiácảổnđịnhcảtrongđiềukiệnnềnkinhtếphồnvinhhaysuythoái.

Ngaycảnếuchúngtađồngýrằngsứmệnhbanđầuđólàđúngđắn,dễdàngnhậnrarằngFedđãthấtbạimộtcáchcayđắngtrongnhiệmvụcơbản

này.Quamộtthếkỷtrởlạiđây,đồngdollarMỹđãmấtđihơn95%giátrịcủa

nó.Quánhiềusovớicáigọilà“sựbìnhổngiácả”!SựthậtlàngàynayFedchỉtồntạivìmộtmụcđíchduynhất,đólàcungcấpsựlạmphátcầnthiếtđểChínhphủcóthểchitiêunhiềuhơnsốtiềnthuếmàhọthuđược.

TrongthờikỳĐạiSuyThoái,TổngthốngRooseveltquyếtđịnhphágiádollarsovớivàng.Đểthựchiệnviệcnày,Chínhphủphảikiểmsoáttoànbộthị trườngvàng,vàđãcólúcChínhphủquyđịnhviệcsởhữutiềnvànglàbấthợptác.Sauđó,khảnăngđổitiềngiấylấyvàngbịhạnchếdần,đầutiênchỉ áp dụng cho các ngân hàng, rồi chỉ áp dụng cho các ngân hàng nướcngoài,vàcuốicùnglà...xóabỏhoàntoàn!

Chúngtagiờchỉcònmộtđồngtiềnkhôngcógiátrịthực,đượcpháthànhbaonhiêutùythích.ĐiềuđókhiếnChínhphủchẳngbaogiờgặpkhókhăngìtrongviệcchi tiêuvàthuếmá,đồngthờiđưachúngtađiđếnchỗpháhuỷhoàntoàngiátrịcònlạicủađồngdollarMỹ.

Nhữngôngnghịkhôngthểtinvàovậnmaycủamình.Giờđâyhọcóthểđưaranhữnghứahẹnkhitranhcửvàchitiêutùyý.Chẳngcólýdogìđểcânbằngngânsáchhaytăngthuếđểcótiềnchitiêu.

CHƯƠNG10:CHÚCÁTEOLẠI

ThếlàhàngnămChínhphủđềuinrasốtiềngiấynhiềuhơnlượngcámàngânhàngđangcóđểđemrađổichongườicầmtiềnkhihọyêucầu.Khilượngtiếtkiệmgửivàongânhànggiảmđi,cáckỹthuậtviênvềcáthựchiệnphầnviệccủamình16.Toànbộquátrìnhnàythựcsựđộchại.Bấtchấptínhkhẩn thiết củaviệccầnphảivãnhồi trật tựvàquay trở lạivới conđườngpháttriểnbềnvững,sựthựclàcácnghịsĩkhôngthểnàolàmkhácđược.

MộtsốdựándoChínhphủtàitrợcólàmlợichomộtsốngười.Hảiquâncóthêmnhiềuchiếnthuyềnlớn,ngănchặndânBongoiaquađánhphá.Mộthệ thốngđườngbộdành choxe thồ cũngkhiếngiao thông thuận lợi hơn.Trong khi đó, lợi ích của những dự án gây nhiều tranh cãi như dự ánĐáSạch (thuê người lau chùi các tảng đá dọc bờ biển sao cho sạch sẽ, sángbóng!)thìrấtkhólượnghóa.Tuynhiên,việchònđảocóthậtsựcầnnhữnghònđábóng loángnàyhaykhôngvẫnchẳng làmgiảmđi sựủnghộdànhchodựánnày,đặcbiệtlàtừnhữngaikiếmđượcviệclàmtạiđây.

Đồngthời,cơquanmớithànhlậplàBộNgưnghiệpbắtđầuxúctiếncôngviệc.Bộnàyđưaragóilươngbổnghấpdẫnnêndễdàngtuyểndụngđượcngườilaođộng.Nhữngngườicóđượcviệclàmổnđịnhtạiđâyđươngnhiênrấtvuilòngủnghộkhibầucửchonhữngôngnghịhảotâmcủahọ.

Nhưngdướibềmặtdườngnhưanbìnhấy,cónhữngvấnđềthậtsựđangâmỉ...

Dokhôngcóđộngcơcánhântrongviệcchấpnhậnrủirovàkiếmlời,BộNgưnghiệpkhôngthểtrởthànhhìnhmẫuvềhiệuquảđánhbắtcátrênđảo.

TỷlệtăngtrưởngsảnlượngcáđánhbắtđượckhôngcaobằngtốcđộcungtiềnmàNghịviệnđãđưavàolưuthông.

Chẳngmấychốcsốgiấybạcpháthànhđãtrởnênquánhiều,khiếncáckỹ

thuậtviênphảităngtỷlệquyđổi:từ9/10biếnthành4/5,tứclàmộtconcáchínhthứcnaynhỏhơn20%sovớicáthật.

Rồisauđó,khivẫnlàchưađủ,tỷlệquyđổitiếptụcgiảmxuốngcòn2/3,vàcuốicùnglà1/2.

Khinhữngconcáchínhthứcngàymộtnhỏđi,dânđảorõràngkhôngthểsốngchỉvới1concáhàngngày.Đasốmọingườiphảiăn2concámộtngàymớiđủno.

Docáđượcdùngnhưtiền,nêngiácảcủamọithứphảităngtheođểtươngứngvớigiátrịdinhdưỡngđanggiảmđicủacá.Thếlàvấnđềkhóchịuvề“lạmphátcá17"rađời.Hiệuquảsảnxuấttrướckialàcáilàmgiácảgiảmđi,cònlạmphátdoChínhphủtạorangàynaylạilàmgiácảtănglên!

Điều lạ lùng là không ai đồng ý với nhau về nguyên nhân giá cả leothang.AllyGreenfinbènđưaramộtlýthuyếtcầnthiết.

“Lạmphátcá”,ông ta tuyênbố,“làdomộthiện tượngđượcgọi làsứcđẩychiphí-giácả-cá”,ôngtachorằngtỷlệviệclàmcao(mộtphầnbởinhữngcôngviệcdonhữngdựáncủaChínhphủ tạo ra)cùngvớimộtnềnkinhtếmạnhmẽsẽtạoranhucầulớnhơnvềcá,khiếngiácảgiatăng.

Đểchứngminhchosự thịnhvượng,Greenfin lưuýrằngđasốdânđảongàynayđangănsốcánhiềugấpđôisovớichamẹcủahọtrướcđây!

Greenfin cũng cảnhbáo rằngnếukhông có sựkích thích củaquá trìnhlạmphátcámộtcáchthườngxuyên,ngườidânsẽmấtđisựthèmăn,dừngnhucầuvềcá,khiđónềnkinhtếcủađảosẽcolại.Ôngtacũngđưaralýthuyếtlàmứclạmphátcákhoảng1,5bụngcáhàngnămsẽlàtốiưu18.Đểkếtluận,ôngtanóilạmphátcálàcầnthiếtđểtăngtrưởngkinhtế.

Frankyhồhởi:“Lậpluậngiỏilắm,Ally.Vớitàihùngbiện,anhhoàntoàncóthểkhiếnmộtconcánhảyrakhỏithùngcá!”.NhưngchẳngainghĩđếnchuyệnvạchmặtchỉtênChínhphủ,nguyênnhânthựcsựcủalạmphát.

Vớimột tấm séc trắngmuốn ghi bao nhiêu thì ghi,Chính phủ tiếp tụcphỉnh phờ dân chúng bằng việc phát hành càng lúc càng nhiều tiền giấy.Theođó,nhữngconcá chính thức tiếp tục teo lạivềkíchcỡ,giá trị ngàycànggiảm.Đươngnhiêngiácảvàlươngbổngvìthếphảitănglên.Tuytrongmộtvàinămngườitacóthểkhôngchúýtớilạmphátcávìnăngsuấttănglên,songcó2điềuchắcchắn:cákhôngbaogiờlớntrởlại,giácảkhôngbaogiờđixuống!

Khilạmphátcátrởnênnhanhhơn,ngườidânbắtđầunhậnrarằngnhữngconcáhọrútratừngânhàngnhỏhơnsovớikhihọkýgửitrướcđây.Vìthế,bấtchấp tiền lãinhậnđược,người tabắtđầu tiếtkiệm ítđi,mộtsốngườikhông tiết kiệm nữa. Thay vào đó, cá được tiêu dùng nhanh hơn domọingườisợrằnggiátrịcủachúngngàycànggiảmdogiácảgiatăng.

Gánhnặngthựcsựcủalạmphátcárơixuốngđầunhữngngườiđãvềhưu.Nhữngngườitừngkýgửicátạingânhàngkhihọcònlàmviệcnaynhậnrarằngđểtồntại,họphảiăn2-3concámỗingày.Sốcátiếtkiệmmàhọtừngtínhtoánsẽnuôisốnghọtrong20năm,naytanbiếnchỉsau4hay5năm.

Dolạmphátlàmgiảmtiếtkiệm,cáckhoảnkýgửitạingânhàngcũngcolại.Kếtquảlàkhôngcònnhiềunguồnvốnđểtàitrợchocácdựánđầyhứahẹnhayvựcdậynhữngdoanhnghiệpkhókhăn.Trongtìnhhìnhđó,doanhnghiệpphảicắtgiảmquymô,sathảinhâncông.Đểchốnglạiảnhhưởngcủalạmphát,ngàycàngcónhiềungườitìmđếnsựđầutưrủirocaotrongquỹMannyFund,vớihyvọngcólợinhuậncaođểbùlạichonhữngmấtmátkểtrên.

Khithấtnghiệpcaotớimứcbáođộng,ngườidânđòihỏiChínhphủphảilàmmộtđiềugìđó.

Nghị viện cố gắng đảmbảo việc làmbằng cách đưa ra những hạn chếchặtchẽvềlương,cũngnhưcácđiềukiệntuyểndụngvàsathảinhânviên.Nhữnghạnchếnàykhiếnkinhdoanhcàngkhókhănhơn,hạnchếkhảnăngpháttriểncủacácdoanhnghiệp.

Thờigian trôiqua,mộtnghị sĩkhác làLindyB. lạinhìn ramộtcơhội

thắngcửnữa, lầnnày làvớichươngtrìnhĐạiXãhội.Lindycamkếtrằngnếutrúngcửôngtakhôngchỉtrangbị thêmnhữngngọngiáolớnhơnchohảiquânmàcònvựcdậynềnkinhtếbằngcáchcấptrợcấpthấtnghiệp(bằngtiền)chotoànbộngườilaođộngbịmấtviệctạmthời.

ĐốithủcủaLindylàBuddyGoldfish,ôngnàychẳnghứahẹngìngoàisựquản lý thận trọngnguồn tiết kiệmcủahònđảo, bảovệ tựdokinh tế củangườidân.Quantrọnghơn,Buddychorằnghònđảokhôngthểkhamnổichiphícủamộtchươngtrìnhhoangphíkiểu“giáovàcá”nhưnhữnggìLindyB.đềxuất.

ChẳngcógìlạkhiôngnghịLindythắngcửvớiưuthếtuyệtđối!Vàthếlàquátrìnhtrênlạitiếptục.Tiềngiấytiếptụcđượcinramỗilúc

mộtnhiều,cònđoànthuyềnđánhcátrởvềvớicàngngàycàngíthơnnhữngconcáthựcthụ.

Khi cá chính thức chỉ còn bằngmột phầnmười cá thật, ngay cả AllyGreenfincũnghiểulàôngtakhôngthểlàmhơnđượcnữa.Khikhocácủangânhàngchicònlànhữngđốngxươngcá,ôngtalaođếnNghịviệnvàđềnghịtriệutậpmộtcuộchọpkhẩncấp.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠIMộttrongnhữnglýdokhiếncácnhàkinhtếrấtthànhcôngtrongviệcche

giấunguồngốccủalạmphátlàviệchọđãbỏquachínhđịnhnghĩacủathuậtngữnày.Hầunhưtấtcảmọingườitinrằnggiácảtănglàlạmphát.Dođónếugiákhôngtăng,sẽkhôngcólạmphát.

Nhưnggiátăngchỉlàkếtquảcủalạmphátmàthôi.Lạmphátthựcralàsựgiatăngcủalượngcungtiền.

Bấtkỳcuốntừđiểnnàoxuấtbảntrướcnăm1990đềuđịnhnghĩalạmphátlàmộtsựgiatăngcủalượngcungtiền.Cácấnbảnsaunàyđãthậntrọnghơnkhiđịnhnghĩalạmphát.Nhưngnếuhiểuđúngđịnhnghĩacủalạmphát,bạnsẽbiếtlàgiácảcóthểkhôngtănghaythậmchígiảmđi,màlượngcungtiềnvẫntăng.

Trong thờikỳ suy thoái, người ta sẽkhônngoandừngchi tiêu lại.Khimọingườidừngchitiêu,nhucầuvàgiácảđềugiảm.Nhưngđôikhinhữngyếutốnàyđượcbùlạibằngviệcgiatăngcungtiền,làmgiảmđigiátrịcủatiền.Khixảyra lạmphát trongsuy thoái,giácó thể tăng(nếunhàmáy intiền củaChính phủ làm việc đủ nhanh!), có thể giữ nguyên hay thậm chígiảmíthơnsovớikhikhôngcólạmphát.

Tuynhiên,trongsuythoáigiácảcầnphảigiảmđểtáicânbằngnềnkinhtế.Suythoáiphảimangtínhchấtgiảmphát.Giácảgiảmsẽlàmnhẹbớttácđộngcủa thấtnghiệp.Cácnhàkinh tếhiệnđại,bằngcáchnàođó, lạixemgiágiảmlàđịangụcdẫntớiviệctànphánhucầu.Họquênrằngkhigiácảgiảmđủ sâu, người dân sẽ chi tiêu trở lại.Quá trình này giúp giải phónglượnghànghóatồnkhokhôngcầnthiết,tạođiềukiệnchogiácảgiảmxuốngmứcphùhợpvớicungvàcầu.

Bằngcáchgiữgiácaomộtcáchgiảtạo, lạmphátsẽngăncảnquátrìnhvừanêu.

CácChínhphủngàynayrấtlinhhoạttrongviệcchốnglạisuythoáibằngcáchinthêmtiền.Nếuhọđiquáxa,họsẽtạoratìnhtrạnglạmphátvàsuythoái cùng một lúc, dẫn đến một tình trạng gọi là “lạm phát đình đốn”(stagflation)đãnởrộtrongnhữngnăm1970.Vớiviệccốtìnhlãngquêntìnhtrạngnàytrongnhữngnăm1970,cácnhàkinhtếngàynaykhẳngđịnhrằnglạmphátvàthấtnghiệpkhôngthểcùngtồntại.Họlậpluậnrằngkhingườitamấtviệc làm, lượngcầu sẽgiảm;nhưnghọquênmấtvếcòn lại củađẳngthức.Khithấtnghiệptăng,ítngườilàmviệchơn,hànghóasẽđượcsảnxuấtraíthơn,làmgiảmtổngcung.Khihànghóakhanhiếm,giácảsẽtăng.Đổthêmtiềnvàosẽlàmgiácảtiếptụctăngthêm.

CHƯƠNG11:SỢIDÂYCỨUHỘTỪXA

Khicácnghịsĩhọplại,Greenfintuyênbốrằngôngtađãhoàntoàn“bótay”:ngânhàngchẳngcònconcánàocả.Mộtsốnghịsĩđềxuấtnóitoànbộsựthậtchongườidân,nhưngýkiếnnàykhôngđượcủybantánthành.Lindytìmkiếmnhữngcâutrảlờitốthơn.

Ôngtađềnghịnhàkinhtếlỗilạccủahònđảo,ôngBrentBarnacle,tiếpquảnngânhàng.

Barnaclekhẳngkháinói“Khôngcóvấnđềgìđâu,thưaNgài.Tìnhhìnhhiệnnaylàcáccôngdâncủachúngtađãmấtlòngtin.Nhưngnếuchúngtachi tiêu nhiều hơn bằng những đồng tiền giấy của chúng ta (giấy bạc củaNgânhàngDựtrữCá),chúngtacóthểlấylạiniềmtinđãmấtđó,vàngườidânsẽchi tiêu trở lại.Thậmchínếucần thì tôicó thể lấy... lácọ làmtiềncũngđượcnữakìa!”.

Mộtvàinghịsĩcảmthấyhơibốirối.DùchẳngcóaitrongsốhọđượchọchànhvềkinhtếbàibảnnhưBarnacle,mộtsốmơhồcảmthấyrằngmọivấnđề đều phát sinh từ việc chi tiêu quá nhiều.BuddyGoldfish cố gắng giảithích,songchẳngaingheôngtacả.

Thậtmaymắn,khisựlựachọnđầykhókhănnàyđượcsốmệnhngănlạikịplúc.Ngaylúcđó,cánhcửaphònghọpbậttung,mộtviênđạisứcủahònđảonàytạimộtnơixaxôibướcvàocùngmộtnhómngườicóhìnhdạngvôcùngkỳdị.

ViênđạisứnàyvừapháthiệnramộthònđảotênlàSinopiaởvùngbiểnxaxôivềphíaĐông,nơiđâydânđảovẫnhoàntoànbắtcábằngtay.Khôngđược hưởng lợi từ nền kinh tế phát triển và tự do, đảoSinopia đang nằmdướisựcaitrịđộcđoáncủamộtvịvua,ôngnàybuộchọphảitrảiquanhữngthửnghiệmkỳquáivềcấutrúcxãhội,hếtđợtnàyđếnđợtkhác.

ỞSinopia,mọingườidânđềuphảiđibắtcá,songcálạikhôngthuộcsởhữucủahọ,màphảinộpchovua.ôngvuasẽquyếtđịnhaisẽđượclĩnhcámangvềnhà.

Nhậnthấyngưdânphầnnàochểnhmảng,vịvuabènralệnhkhibắtcá,mọingườiphải...đồngthanhhátnhữngbàicaáiquốc.Aiquênlờibàihát,hayhátsainhạcsẽbịphạtnhịnđóichotớikhihátđúngvàđềumớithôi.

Tuycơchếnàykhôngkiếmrađượcnhiềucánếutínhtheotrungbìnhđầungười,songnhữngkẻnắmquyềnlạichiếmđượcphầnlớntrongsốcáđánhbắtđược.Trongkhinhàvuavàquầnthầnănuốngxahoavớitoànhảisản,thìmộtcưdântrungbìnhtạiSinopiachỉcókhoảngnửaconcáđểăntrongmộtngàymàthôi.

CũngnhưUsoniathờikỳtrướckhitưliệusảnxuấtpháttriển,đảoSinopiahiệncũngkhônghềcótiếtkiệm,ngânhàng,tíndụngvàkinhdoanh.Theogóc nhìn từ những người Usonia thì nền kinh tế Sinopia vẫn đang thuộc“đêmtrườngTrungcổ”.

Tuynhiên,ôngvuaxứSinopiacũngđủkhônngoanđểnhậnrarằngcứthếnàythìhònđảocủaôngtachẳngpháttriểngìđượccả.SaukhinghenóivềđảoUsonia,ôngvuanàyrấtấntượngtrướcmứcsốngcaocủangườidân,cũngnhưhệthốngngânhàng,tíndụngvàthươngmạitiêntiếntạiđây.Ôngtaquyết tâmmang lạimứcđộ thịnhvượng tươngđươngcho thầndâncủa

mình.

Saukhinghiềnngẫmcáchthứcvậnhànhcủanềnkinhtếtrênđạidương,nhà vua ngờ rằng chìa khóa thành công chính là việc sở hữu tiền giấy doNgânhàngDựtrữCápháthành.

Thựcsựmànói,nhàvuacũngnhậnrarằngtiềngiấycủaUsoniađượcsửdụng trên toàn bộ đại dương.NgườiBongobia chấp nhận loại tiền này đểthanhtoánchosảnphẩmtrốngbongo,còndânđảoDervishiathìnhậntiềnđểđổilạicácsảnphẩmdầudừacủahọ.

NhậnrarằngviệcsởhữutiềngiấyUsoniakhiếnhònđảocủamìnhtiếpcậnnhiềuhơnvớinềnkinhtếđạidương,viênđạisứSinopiatạiUsoniađềnghịđemsốcámàcưdântrênhònđảocủaôngtakiếmđượcđổilấynhữngtờgiấybạcdoNgânhàngDựtrữCápháthành.

CácôngnghịcủachúngtanhìnchằmchằmvàopháiđoànSinopiavớivẻhoàinghi,sauđólạinhìnnhau...Liệumọiviệccóthểquádễdàngsuônsẻ

như thếnàykhông?Cóngườisẵn lòngmangcá tươiđếnđâyđểđổi lấy...mộtmớgiấylộnhaysao?

Nhưngkhôngchầnchừgìnữa,LindyB.bướclêntrướcvàchấpnhậnlờiđềnghịcủanhữngngườiđếntừSinopia.UsoniasẵnlòngmởcửathịtrườngnộiđịađểnhậpkhẩucátừSinopia.Tiệnđây,ôngtahỏiluôn,baogiờthìcácquýNgàicóbắtđầugiaocáchochúngtôi?

Tuy nhiên, trước khi ký giao kèo, vị đại sứ Sinopia cũng yêu cầu bênUsoniatáiđảmbảovớihọrằngtiềngiấyUsonialuôncógiátrịthực.

Lindy B. cam đoan “ Xin các Ngài an tâm. Bất cứ khi nàomuốn đổinhữngtờgiấybạcnàyracáthật,xincứđếnngânhàngcủachúngtôi.Hãynhìnxem,cóvẻgìlàchúngtôithiếucákhôngạ?”.

Thếlàhiệpướcgiữahaihònđảođượckýkết,ngườiSinopiađemcáđếngiaochoUsonia.Đểthanhtoán,NghịsĩLindygiaochođốitáchaivaliđầytiềnmớiin,cáucạnh!Khôngthểnhịnđượctiếngcườikhùngkhụctrongcổhọng,ôngtadặnvớitheo:“Cẩnthậngiữgìnsốtiềnnàynhé,thưaquýông.Khôngdễcóđượcchừngnàytiềnđâuđấy!”.

Quaysangônggiámđốcngânhàng,ôngtanói“NàyôngbạnBarnacle,

hãychongườimangcávềkhongânhàngđi,đểchúngtacònmởcửagiaodịch”.

Viêngiámđốcngânhàngnayđãhoàntoàncảmthấythoảimái:“Khôngcóvấnđềgìđâu,thưaNgài.Tôicómộtđộikỹthuậtviênđangsẵnsànglàmviệc.Họsẽmauchóngxửlýsốcánày,vànhữngngườikýgửicátrướckiahômnaysẽnhậnđượcphầncácủahọnếumuốn.Vàkhácvớihômqua,cáhômnaytấtnhiênsẽcórấtnhiềuthịtchứkhôngchỉtoànlàxương!”.

ThếlàmộtchươngmớitronglịchsửkinhtếcủaUsoniarađời.MỗingàyđảoSinopialạichuyênchởtớiđâymộtxuồngđầycáđểkýgửi,vàđổilại,họnhậnđượcmộtđốngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCá.

VấnđềchínhvớingườiSinopiabâygiờlàhọsẽlàmgìvớisốgiấybạcnày.CáchtốtnhấtlàdùngtiềnđểmuanhữnghànghóadodânUsoniachếtạora.Tấtnhiên,dânUsonialànhữngngườichếtạolướiđánhcágiỏinhất,màSinopiathìcầnnhữngbộlướitốtđểcảitạohiệusuấtđánhcá.HãngsảnxuấtlướimangtênAbleNetCompanyluônnhậnđượcnhữngđơnđặthànglớn.

Saukhimuahànghóaxong,ngườiSinopiavẫncòndưlạimộtlượngtiềngiấy.Dotrênđảocủahọchưacóhệthốngngânhàng,họquyếtđịnhkýgửiphầnthặngdưthươngmạinàytạichínhNgânhàngDựtrữCá,bởiđểtiềntạiđâythìítrahọcònđượctrảtiềnlãi.

NhữnggiaodịchkểtrênlàmộtcúhíchlớnđểthúcđẩykinhtếUsonia.Khôngchỉnhucầutừbênngoàithúcđẩynềnkinhtếnộiđịa,màviệckýgửisốcácủangườiSinopiađãlàmtăngkhảnăngcungtíndụng.Lúcnày,bấtchấpviệcngườiUsoniađãchi tiêunhiềuhơnnhữnggìhọ tiếtkiệmđược,

vẫncòncórấtnhiềucácóthểđemchovayvớilãisuấtthấp.Dođãcóthêmnhiềucáthật(từSinopia)đểđắpthêmthịtvàonhữngcon

cáchính thức,vấnđề lạmphátcácủaUsoniabiếnmất.Khinhữngchúcábéotốthơn,giácảngừngtăngvàmứcsốngtạiUsoniamộtlầnnữalạigiatăng.

Trongkhiđó,tìnhhìnhởSinopiacũngthayđổi.Nhà vua Sinopia, tuy trễ, nhưng đã nhận ra những khiếm khuyết chết

ngườitrongmôhìnhkinhtế tạiđảoquốcnày.Nếuphảinộptoànbộsốcábắtđược thìdânđảosẽkhôngchịuđánhbắtcánữa.Nhậnrađiềuđó,nhàvuađưa ramột chính sách rấtmới khimuađược lưới đánh cá từUsonia:nhữngaimualướitừhoàngcungsẽđượcphépgiữlạisốcádôidưkhiđánhbắt.ChẳngcógìlạkhisauđóhoạtđộngđánhbắtcácủangườiSinopiasôinổihẳnlên.

NgườiSinopia khônngoan sửdụngkhoản tiết kiệm tích lũy củahọđểđầutưvàotưliệusảnxuất,mởrộngsảnxuất.CácdoanhnhânSinopiatheochỉđạocủanhàvuavàsảnxuấtranhữnghànghóacóthểđembánđểthutiềngiấyUsonia.DongườiUsonianắmgiữloạitiềnnày,nêncácnhàmáymớitạiSinopiahoàntoàntậptrungsảnxuấtnhữngloạihàngmàdânUsoniacónhucầu.

Docuốicùngđãcóđộnglựccánhân,chẳngmấychốcngườiSinopiađãtích lũy tiết kiệm vàmở rộng được sản xuất. Kết quả là các doanh nhânSinopia nayđã có thểmởnhàmáy sảnxuất nhữnghànghóakhácnhư ly

tách,chéndĩav.v...VàtuyđaphầnngườidânởSinopiavẫnchưacónhữnghànghóanói trên,cácdoanhnghiệp lại tiếp tụcbánhàngsangUsonia,đểthuvềnhữngtờgiấybạccủaNgânhàngDựtrữCá.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠIBaonămqua cácnhàkinh tếđãđánhgiá saimốiquanhệgiữaMỹvà

TrungQuốc.Đasốhọchorằngđâylàmốiquanhệmàhaibêncùngcólợi:Mỹ có được những sản phẩm giá rẻ, những khoản vay giá rẻ, trong khiTrungQuốccóđượcviệclàmtrongngànhchếtạo.Nhưngliệumộtsựsắpxếpnhưvậythựcsựcólợichocảhaibên?

NgườiMỹhưởnglợi:họcóhànghóamàkhôngphảisảnxuất,họvaytiềnvàkhôngcầntiếtkiệm,vềphầnmình,ngườiTrungQuốcphảilàmviệcmàkhôngđượctiêuxàinhữnggìhọđãsảnxuấtra.

Thếthìlợiíchlàởđâu?Đasốcácchuyêngiakinhtếđươngđạicũngkhôngnhậnramứcđộcủa

việclãisuấtthấptạiMỹlàdomứctiếtkiệmcaoởnướcngoài.Hãynhớmộtđiềucănbản:đểcótiềnchovay,phảicóaiđótiếtkiệm.MaychonướcMỹlànềnkinhtếtoàncầutạođiềukiệnchonhữngquanhệkiểunàypháttriểnvượtquaphạmvibiêngiớiquốcgia.

LáchủbàicủaMỹchođếnhômnaychínhlàđịavịcủađồngdollarMỹ.Làđồngtiềndựtrữchínhthứccủathếgiới,đồngdollarMỹđượcchấpnhậnlà đồng tiền thanh toán chomọi giao dịch quốc tế. Điều này có nghĩa làkhôngchỉMỹvàcácđối tác thươngmạicủahọ,mà tấtcảmọingười trêntráiđấtnàyđềucầndollarMỹđểgiaodịchthươngmạiquốctế.Ngaycảkhichẳng ai mua hàng của Mỹ, thì nhu cầu về đồng dollar Mỹ vẫn tồn tại.Chẳngcóquốcgianàocóđược“sốđỏ”vềmặttiềntệnhưthế!

Đa phần dollarMỹ của người ngoại quốc lại được ký gửi tại các ngânhàngMỹ, tức làcó thểdùngđểchodânMỹvay.Cách thứcnàychophépngườiMỹchúngtachitiêumàchẳnghềphảitiếtkiệm.

Hiệnnay,vớiviệcneochặtđồngnộitệcủahọvớidollarMỹ,nhàchứctrách TrungQuốc thực chất đã buộc công dân nước này phải giữ lạimộtphầntrongsốtiềntiếtkiệmcủamìnhdướihìnhthứcdollarMỹ.

KhôngcónhữngkhoảntiếtkiệmtừTrungQuốcvàcácnướckhác,tấtcảmọingườiởMỹ(kểcảChínhphủ)sẽkhókhănkhiđivaynợ,phải trả lãisuất caohơnnhiều.Lãi suất caovà tíndụngkhanhiếmsẽgiángmộtđònchếtngườivàonềnkinhtếtrànngậpnợvaycủachúngta.

KhicácnhàlãnhđạoMỹngàycàngmâuthuẫnvớiTrungQuốc,chúngtacàngphảithấuhiểusợidâycứuhộnàytrướckhinótuộtkhỏitầmtay.Tấtnhiên,vìmốiquanhệkiểunàykhôngthểlàmãimãi,nêncàngkếtthúcnósớmthìcàngđỡđauđớn,nhấtlàvớingườiMỹ.Nóicáchkhác,càngăn“củachùa”lâuthìcàngkhótựkiếmănkhi“củachùa”đókhôngcònnữa!

CHƯƠNG12:KHUVỰCDỊCHVỤBƯỚCLÊNVŨĐÀI

VớidòngtiếtkiệmcủaSinopiađổvàolàmgiảmlãisuất,cácdoanhnhânUsonialaođếnngânhàngvớinhữngýtưởngvàphươngánkinhdoanhtốtnhấtđểvaytiền.NhưngdoviệcđánhcávàsảnxuấtcànglúccàngđượcthuêngoàibằngcáchgiaochongườiSinopiathựchiện,cáckếhoạchkinhdoanhcủadoanhnghiệpgiờđâyhoàntoànkhácsovớitrướckia.Đasốphươngánkinhdoanhhiệngiờđều tạo thuận lợichocáccông tynào tuyểndụng laođộng địa phương để cung cấpmột dịch vụ nào đó.Những công việc nàykhôngthểthuênướcngoàilàm,vànhìnchungcũngkhôngthâmdụngvốncholắm.

Trong bài diễn văn nổi tiếng tại hội nghị kinh tế đầu tiên tại hòn đảo,BrentBarnaclenêurõnhữngthayđổiđangdiễnra.ôngtalậpluậnrằngnềnkinhtếUsoniađãpháttriểntớimộtmứcđộcao,nêntiếntrìnhthựchiệnởmứcđộthôsơcủaviệcđánhcávàsảnxuấtcóthểchuyểngiaochocácnềnkinhtếnghèohơn,đểngườiUsoniacóthểtựdotheođuổicáccôngviệctinhvihơntrongcáigọilàkhuvựcdịchvụ,nhưđầubếp,diễngiả,nghệsĩxămmìnhv.v...

Bằngchứngcủanhững thayđổinàycó thể thấyquaCharlieSurfs,mộtcửahiệubánván trượtnướccaocấp,được thành lập từngàyxưabởimộttrongnhữngcôngdânđầu tiêncủađảo-anhchàngCharliemàđộcgiảđãtừnggặptrongchương1.

Saunhiềuthếhệthànhcôngtrongcôngviệcchếtạovántrượtnước,côngty này đã chuyển sangmột hướng kinh doanh khác.Hậu duệ củaCharliethuởnàođãđivaymộtkhoảnvaylớnđểmởrộnghoạtđộnghuấnluyệnmôntrượtnướcquahệthốngđàotạocủahọ.MườihaicơsởđàotạotrượtnướccựckỳsangtrọnglầnlượtđượcxâydựngtrênđảoUsonia.

Cùngthờigianđó,côngtykýđượchợpđồngsảnxuấtvántrượtnướcởSinopia,tấtnhiênhọtrảlươngchocôngnhânnướcngoài(dânđảoSinopia)ởđóbằngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCá.CáchoạtđộngcógiátrịcaohơnnhưthiếtkếvántrượtvàđàotạokỹnănglướtvánvẫnthựchiệntạiquênhàUsonia.

Chẳngbao lâusau,nhiềungànhdịchvụkhác rađời.Cáccơsởchuyênchếtạovàsảnxuấttrướcđâycórấtnhiềutrênđảodầndầnbịthaythếbởicáccửahàngbánlẻ,bánnhữnghànghóachủyếuđượcsảnxuấttạinhữnghònđảokhác.

Xu hướng thuê ngoài này được đẩymạnh bởi các luật lệ, phí, thuế doNghịviệnbanhành,nhằmhướngdoanhnghiệpkinhdoanhnhữnggìmàcửtriyêucầu.NhữngtrởngạinàykhiếncácdoanhnghiệptạiUsoniacànggặpkhókhănhơntrongviệccạnhtranhtrongnềnkinhtếđạidương.

Trongkhiđó,ởbênkiađạidương,Sinopiacũngđangchuyểnmình...Nhưnhữnggìngườitakỳvọng,côngnghệlướiđánhcánhậpkhẩu,cộng

vớiđộnglựckhíchlệlàmgiàuvìbảnthân,đãkhiếnnăngsuấtđánhcátăngvọt.Cuối cùng,ngườiSinopiađã tiếtkiệmđủđể tựchế ranhữngbộ lướiđánhcákhổng lồnhưcủaUsonia (nhữngvụkiệnviphạmbảnquyềnchothiếtkếnguyên thủycủacôngnghệnàychẳngđiđếnđâucảvớihệ thốngtoànántạiSinopia.)

Có công nghệ rồi người Sinopia bèn áp dụng chính sách đánh bắt cá24/24h, với ba ca liên tục không ngưng nghỉ một giâymột phút nào. Lẽnhiên,mộtphầnlớnsốcásẽđượcxuấtkhẩusangUsonia.

Khingànhđánhcáđãcóhiệusuấtcao,côngnhâncóthờigiantựdođểtheođuổinhữngcôngviệckhác,nổibậtnhấtlàchếtạo.

Vàkhihếtchuyếnhàngnàyđếnchuyếnhàngkhác (gồmcávàcácsảnphẩmkhác)trựcchỉUsonia,thìhàngchồngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCáUsoniacũngdichuyểntheochiềungượclại,hướngvềSinopia!

Trongmột quan hệ thươngmại truyền thống tiêu biểu, giống như việctraođổihànghóagiữahaiđảoBongobiavàDervishia,hànghóacủaSinopiaphải được đổi lấy những hàng hóa của Usonia mà Sinopia có nhu cầu.NhưngviệcngườiSinopiasẵnlòngchỉnhậnvềnhữngmớgiấybạcthayvìhànghóađãtạoramộtkiểuquanhệthươngmạiđặcbiệt,trongđómộtbênchủyếusảnxuấtvàmộtbênchủyếutiêudùng.

LýdotạisaonhàvuaxứSinopialạichấpnhậndạngquanhệthươngmạinhưvậykhiếnnhiềungườibốirối.Nhưngnếusovớicácmôhìnhkinh tếtrướcđócủaông ta, thìmôhìnhnàyhoàn toànhợp logic.Chínhsáchnàycủngcốquyền lựccủanhàvua, trongkhi tấtnhiênnóchẳngcó lợigìvớingườilaođộngSinopia,nhữngkẻđanghùnghụcsảnxuấtvántrượtnướcmà

chẳngcóthờigianrảnhđểthưởngthứcthútiêukhiểnnày!

Lẽdĩnhiên,dânSinopiatinrằngphầnthưởngtốihậucủahọsẽđếntrongtươnglai,khihọcóthểnghỉngơivàsốngsungsướngvớinhữngđồngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCá.VấnđềlàhọchẳngnhậnrarằngđảoUsoniathiếukhảnăngđánhbắtcángaycảđểnuôisốngcôngdâncủahọ,chứđừngnóiđếnviệcthanhtoáncáctờtiềngiấyhiệnđanglưuhành!

Tạimộthộinghịkinhtếkhác,BrentBarnacletiếptụctuyênbốrằnghệthống hiện tại là ví dụmới nhất, hiệu quả nhất của việc chuyênmôn hóatrongkinhtế.

ÔngtalậpluậnrằngUsoniacólợithếsosánhvề...tiêudùng,vànănglựcđólàmộtmốilợi lớnchotoànthểđạidương.Chẳnghònđảonàokháccónhữngcôngdânchitiêumạnhtaynhưchúngta,vàngườitaluôncóthểtintưởngrằngdânUsoniasẽlàmtănglượngcầunhiềuhơnnữa.Nhữngđạilộrộnglớn,xekéotođùnghaynhữngcănlềuvĩđạitạiUsoniakhiếncưdânhònđảonàytrởthànhnhữngngườitiêudùnghiệuquảnhất!

Tinhthầnlạcquan,dámlàmdámchịucủangườiUsoniacũngcónghĩalàhọkhôngbaogiờchùntaytrongchitiêu,ngaycảkhihọkhôngcómộtđồngxutrongtúi.KếtquảlànhữnghònđảokháccóthểthuêngườidânUsoniatiêudùnggiùm(outsourceconsumption)19!

KIỂMTRATHỰCTẾNhưđasốnhàkinhtếcùngthếhệ,Barnaclexemtiêudùnglàcáithúcđẩy

tăngtrưởng.Từđó,nhữngngườitiêudùngnhiềunhấtđượccoilàđộngcơcủatăngtrưởng.

Nhưng rõ ràngđi siêu thịmuasắm luôn luônvuihơnđi làm trongnhàmáy.Trẻconlênbachắccũnghiểuđiềuđơngiảnấy!

Vềmộtkhíacạnhkhác,NgàiBarnaclecũnggiải thích thêmrằngngườiSinopiachínhlànhữngngườigiỏinhấtvềtiếtkiệmvàchếtạosảnphẩm.Vìthế, theoông ta thì“Thuêngoài sảnxuất sảnphẩm tạiSinopia làvôcùnghiệuquả”.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITrong thập kỷ vừa qua, vấn đềmất cân đối toàn cầu là đề tài thường

xuyênnhấttạicácsựkiện,hộithảovềkinhtế.Nhưngbấtchấpmọilờikêugọivànhữngbàiphântíchtrêncácphươngtiệntruyềnthông,hầunhưvẫnchẳngcótiếnbộnàotrongviệcgiảiquyếtvấnđềnàycả.

ConsốthốngkêdễthấynhấtvềsựmấtcânđốichínhlàthâmhụtthươngmạicủanướcMỹ.TronghầuhếtchiềudàilịchsửcủaMỹ,quốcgianàyxuấtkhẩunhiềuhơnnhậpkhẩuvàluônduytrìthặngdưthươngmại.Trongmộtsốnăm,nhất làgiaiđoạngiữa thếkỷXX,consố thặngdưnày thật sựấntượng.Chúngtasửdụngnguồnvốnthặngdưđểxâydựngthêmnhiềutưliệusản xuất trong nước, cũng nhưmua thêm tư liệu sản xuất ở nước ngoài.Trongquátrìnhnày,Mỹtrởthànhquốcgiagiàucónhấthànhtinh.Nhưngtừcuốithậpniên1960,cáncânthươngmạibắtđầuthayđổi,vàđếnnăm1970thìnướcMỹbắtđầurơivàotrạngtháithâmhụttriềnmiên.

Tình trạngđồngdollarMỹđược thếgiới sửdụngnhưđồng tiềndự trữđóngvaitròlớntrongviệcđểchothâmhụtphìnhramàkhôngaikiểmtra.NếukhôngcónhucầutừbênngoàidànhchodollarMỹdohệthốngkinhtếtoàncầugâyra,cólẽkhôngcóquốcgianàochịuđựngnổi tìnhtrạngmấtcânđốilâuđếnnhưvậy.CáccôngtyvàChínhphủkháctrênthếgiớikhiđósẽđươngnhiêntừchốiđổihànghóalấymộtđồngtiềnkhôngcógiátrị.

Trongthậpniên1970và1980,thâmhụtthươngmạivàokhoảngtừ10tỷUSDđến50tỷUSD, tức làvẫncóthểquảnlýđược.Quathậpniên1990,consốnàychạmđỉnh100tỷUSD.Tuytìnhhìnhlàđángbáođộng,consốthâmhụtnàyvẫnlàkhánhỏbésovớiquymôtolớncủanềnkinhtếMỹ.Nhưngsaunăm2000thìmọichuyệntồitệđirấtnhiều.

TrongthậpniênđầutiêncủathếkỷXXI,vớisựtrỗidậycủaTrungQuốcnhưmộtnềnkinhtếxuấtkhẩu,thâmhụtthươngmạicủaMỹbìnhquânđạtmức600tỷUSD/năm,đỉnhđiểmlêntới703tỷUSDvàonăm2006.ChiatrungbìnhchomọingườiMỹ,kểcảtrẻemlẫnngườilớn,consốnàynghĩalà2.500USDchomỗiđầungười!

Saukhiđợtsuythoái2008bắtđầu,consốthâmhụtbắtđầugiảmxuống.Nhưngnhưchúngtasẽthấy,cácchínhsáchcủaChínhphủMỹchẳngmấychốcsẽchặnđứngđàquayđầutíchcựccủaconsốnày.

Bìnhthườngthìthâmhụtthươngmạisẽcóxuhướngtựđiềuchỉnh.Chẳnghạn,mộtquốcgiacóthặngdưthươngmại,tứclàxuấtkhẩunhiều

hơnnhậpkhẩu,sẽtạoramộtnhucầuchođồngtiềncủahọ,xéttrênphạmviquốctế.Cụthể,nếubạnmuốnmuahàngcủaquốcgiađó,bạncầnphảicótiềncủahọ.Kếtquảlà,vịthếthươngmạimạnhsẽdẫntớiđồngnộitệmạnh.Điềungượclạicũngxảyravớivịthếthươngmạiyếu.Khikhôngaimuốnmuahàngcủamộtquốcgia,khôngaicầnđồngnộitệcủaquốcgiađónữa,từđóđồngnộitệđósẽsuyyếuđi.

Nhưngkhimộtđồngnội tệmạnh lên, sảnphẩmcủaquốcgiađósẽ trởnênđắt đỏhơn trước.Điềunày tạo ra cơhội cạnh tranh, chophépnhữngquốcgiavớiđồngtiềnyếuhơnbánđượcmộtsốsảnphẩmcủahọtrên thịtrường.Khinhữngquốcgianàybánđượcnhiềuhànghóahơn,nhucầuvềđồngtiềncủahọcũng tăng theo.Đối trọngvề tiền tệnàygiúpsựmấtcânbằngvềthươngmạiluônđượckiểmtra,theodõi.

Nhưng chính địa vị là đồng tiền dự trữ quốc tế, cũng như việc TrungQuốcquyếtđịnhneotỷgiáđồngnhândântệvớidollarMỹđãchặnđứngcơchế tựđiềuchỉnhnói trênvàkhiếnchotìnhhình trởnênnguyhiểmngoàitầmkiểmsoát.

CHƯƠNG13:ĐÓNGCỬASỔCÁ

Cuốicùng,saukhinhữngtờtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCátiếptụcbay rangoài lãnh thổUsoniavàchấtđầy trêncáchònđảokhácngoàiđạidương, một số người nắm giữ loại tiền này bắt đầu nghi ngờ khả năngUsoniacóthểquyđổitiềngiấylấycáthật.

ChuckDeBongo,nhàlãnhđạođầycuốnhútcủađảoBongoia,giànhđượcsựủnghộnồngnhiệttạiđâyquaviệctháchthứcquyềnlựcvàsựcaongạocủaUsonia.TinrằngviệcchấpnhậnnhữngtờgiấybạccủaNgânhàngDựtrữCásẽlàmtăngquyềnlựckinhtếcủaUsoniamộtcáchkhôngcầnthiết,ôngtaliêntụccửcácchuyêngiatàichínhcủaBongobiađếncửasổcá(fishwindow)-nơiđổitiềnlấycácủangânhàngtạiUsonia-đểđòicáthậtmangvềnhà.

Khiviệcrútcáckhoảnkýgửinhưtrênbắtđầuảnhhưởngđếnkhodựtrữcá,cáckỹthuậtviêncủaUsonialạibắtđầucóviệcđểlàm.Khihọthaotáctrênnhữngchúcátộinghiệp,cáchínhthứcgiờđâylạimộtlầnnữabịnhỏđi,khiếntìnhtrạnglạmphátcálạităngtrởlại.

HậuquảlànềnkinhtếUsoniamộtlầnnữalâmvàosuythoái.Chủ tịch Nghị viện mới, Ngài Slippery Dickson, được các chuyên gia

kinh tế cho biết rằng nếu những hòn đảo khác cũng theo gương ngườiBongoia,kéođếnđổitiềngiấylấycáthậtmangvềthìngânhàngsẽrỗngtúivàgiátrịcủađồngtiềntheođócũngđitong!Barnaclevàcácnghịsĩbắtđầulolắng.

Không đủ can đảm để báo tình hình với công dân Usonia, Slippie(nicknamecủaNgàiDickson)quyếtđịnhđẩyphần thiệthạivềphíangườinướcngoài,ôngtađimộtnướccờliềulĩnh:đóngcửasổcáđốivớinhữngngườikýgửicá thuộcnướcngoài.Từnay trởđi,giá trị của tiềngiấy (doNgânhàngDựtrữCápháthành)trênthịtrườngquốctếsẽđượcquyếtđịnhbởinhữngngườicónhucầu,chứkhôngphảivìviệctiềngiấycóthểquyđổiracáthật.Trênthựctế,giátrịcủatiềngiấysẽdựavàovịthếcủaUsonianhưlàmộtcườngquốckinhtếvàquânsự.

Việcxóabỏ“bảnvịcá”20khiếnnhiềuhònđảocạnhUsoniamấtniềmtinvào đồng tiền giấy. Chẳng ai ngạc nhiên khi giá trị của nó đi xuống khánhiều.NhưngvìtiềnUsoniavẫnlàđồngtiềnphổbiếnnhấttrênđạidương,đàđixuốngđócuốicùngcũngdừnglại.RấtmaychoNghịviệnUsonialàquyếtđịnhđóngcửasổcávớingườinướcngoàiđãgiúphọvượtquakhủng

hoảngtiềntệmàkhôngphảithayđổithểchế-đâycólẽlàmốiquantâmduynhấtcủacácnghịsĩ!NgàiSlippiethởphàonhẹnhõm.

Chuck DeBongo nổi giận và tuôn ra hàng tràng diễn văn đầy đe dọa,nhưngnỗlựccủaôngtahầunhưkhôngcómấyýnghĩa,bởiquyềnlựccủaUsonialàkhóaiphủnhậnđược.

Thậtkhôngmay, sauđó chínhSlippie cũngbị hạbệvì vụxì căngđanWatersnake(RắnNước),khiNgàiChủtịchnghịviệnnàybịpháthiệnăncắpmộtthùnglớnchứađầyloàibòsátnày!

Bỏlạisaulưngcuộckhủngtiềntệ,lạmphátcáchegiấu,địavịcủatiềnđượcduytrìbấtviệcđóngcửasổcá,kinhtếUsoniaổnđịnhlại.Vàinămsauđó,conđườngđitớithịnhvượnglạimởravớiviệcbầuRoughyRedfishvàovịtríChủtịchnghịviện.

Roughythànhcôngtrongviệcgiảmthuế,gỡbỏmộtsốquyđịnh,luậtlệphiềnphứccũngnhưnhữnghàngràocảntrởmậudịchtựdovớinhữnghònđảokhác.Tuynhiên,ôngtathấtbạitrongcamkếtgiảmchitiêucủaChínhphủ.Bất chấpmôi trường kinh doanh thuận lợimà nghị viện đã tạo nên,thâmhụtngânsách-chênhlệchgiữachitiêucủaNghịviệnvàsốtiềnthuếthu được - vẫn tiếp tục gia tăng.Thực sự thì dưới nhiệmkỳ củaRoughy,thâmhụtngânsáchphìnhtomộtcáchcựckỳnguyhiểm.

Maymắn là cá tươi từnướcngoàivẫnđổvàongânhàng.Số tiềngiấydùngđểthanhtoáncholượngcánàyđượcchuyểnranướcngoàivàkhôngbaogiờđượcquyđổilấycáthật.Vớimộtcơchếthuậntiệnnhưvậy,Usoniathẳngtiếnvàomộtkỷnguyênthịnhvượngchưatừngcó.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITừ xa xưa, loài người đã sử dụng nhiều vật khác nhau làm tiền tệ, từ

muối,vỏsò,đếnngọc trai,haygiacầmv.v...Qua thờigian,cáckim loại,đặcbiệtlàvàngvàbạc,nổilênthànhnhữngdạngtiềntệphổbiếnnhất.Điềunàyhoàn toànkhôngphảingẫunhiênmàcó.Cáckim loạiquýcóđầyđủnhữngphẩmchấtkhiếntiềntệtrởnêncógiátrịvàhữuích:khanhiếm,đượcmọingườithèmmuốn,đồngnhất,bền,dễdátmỏng.Ngaycảnếuconngườikhôngmuốndùngkimloạilàmtiềnthìchúngvẫncógiátrịdonhữngcôngdụngkhác,cũngnhưtínhkhanhiếmcủachúng.

Ngượclại, tiềngiấychỉcógiátrịkhiconngườiđồngýnhậnchúngkhitraođổilấyhànghóavàdịchvụ.Điềunàykhiếngiátrịcủatiềngiấylàhoàntoànmangtínhchủquan.Vìtiềngiấycóthểđượcinrabaonhiêutùyývàkhôngcógiátrịnộitại,chúngcóthểmấtgiákhicóđủsốngườimấtlòngtinvàochúng.

Mặcdùcácnhàkinhtếcứlàmravẻhiểubiếtmọichuyện,thựctếlàloàingườichưahềcótiềnlệnàotrongviệchoạtđộngkinhtếtoàncầudựatrênchếđộtiềngiấykhôngquyđổi(chẳnghạnquyđổiravàng-ND).

Lịchsửchochúngta thấynhiềutrườnghợptrongđócácChínhphủdotuyệtvọngvềtàichínhđãinthêmtiền,dẫntớinhữngđồngtiềnmấtgiáhoàntoàn.Nhữngtrườnghợpđóđềucókếtcụcthảmhại,nhất làđốivớingườidânởnướcđó.

Lýdolàvìmộtquốcgiakhôngthểduytrìmộtđồngtiềnvôgiátrịtrongkhiquốcgiabêncạnhvẫntiếptụcpháthànhnhữngđồngtiềnthật,cógiátrị.Đươngnhiên,nhữngngườinướcngoàisẽtừchốilấyđồngtiềnmấtgiá,vàcuốicùngmộtthịtrườngchợđenchođồngtiềnthậtsẽnảysinhngaytronglòngquốcgiađó.

Nhưngngàynaychúng tađang sống trongmột thếgiớikiểu“nhìnquagươngsoi21”,nơi suốt40nămnaykhôngcóquốcgianàopháthành tiềnthậtcả.Đâylàmộtthửnghiệmcóquymôchưatừngcóvềmặttiềntệ.Hiệnchưa ai biết được thử nghiệm này sẽ kết thúc như thế nào, vào lúc nào.Nhưngchắcchắnlàsẽđếnlúcđó!

CHƯƠNG14:QUÁNHIỀULỀU

Bất chấp thành công của công tyCharlieSurf khi chuyểnqua khu vựcdịchvụ22,cácchuyêngia tíndụngngânhàngvẫnnhìnkhuvựcnàybằngconmắtthậntrọngvàđôikhingờvựckhiquyếtđịnhchovay.Đểtìmkiếmsựantoàn,họmauchónghướngvềthịtrườngchovayxâylềuởđảo.Đâycóthểđượccoilàmộtnguồnchovayvớimứcđộrủirotươngđốithấp.

Chođếnthờiđiểmđó,thịtrườnglềuchưabaogiờnổiđìnhnổiđámtrongnềnkinhtế.Nhữngcănlềutrênhònđảochỉlànhữngcôngtrìnhxâydựngkhiêmtốn,phùhợpvớicáchsốngcủangườidânvùngnhiệtđới.Tuynhiên,khisựthịnhvượnggiatăngtrongkhilãisuấtthấp,nhucầucóđượcnhữngcănlềutođẹphơnbắtđầuxuấthiện.

Xưanay,dânđảovẫntiếtkiệmtrongnhiềunăm,sauđómớimuamộtcănlều,trảngaybằngnhữngchúcátươisống.Quathờigian,ngânhàngbắtđầudànhnhữngkhoảnchovaymualềuchongườidân.Điềunàynghĩalàngườiđivaykhôngcầnphảitrìhoãnviệcmualềucủahọchođếnkhicóđủcánhưtrướcnữa!

Tuynhữngkhoảnchovaynàykhônghềlàmgiatăngnănglựcsảnxuấtcủahònđảohaykhảnăngtrảnợcủabênđivaynhưtrongtrườnghợpchovaykinhdoanh,chúnglạicómứcđộbảođảmcao.Khácvớiviệcchomộtdoanhnghiệpvayquamộtphươngánkinhdoanhchưachắcđãthànhcông,khoảnchovaymualềuluôncótàisảnđảmbảonợvaymộtcáchvữngchắcđikèm-chínhlàbảnthâncănlềuđó.Nếungườiđivaykhôngtrảđượcnợ,ngânhàngcóthểxiếtnợcănlều,đembánvàthulạivốnvay.

Nhưngngaycảvớitàisảnbảođảmnợvayvừanêuthìvẫnchưađảmbảorằngngânhàngcóthểthuvềtoànbộsốtiềnđãchovay.Dorủironày,ngân

hàngyêucầungườiđivayđemđếnmộtlượngcánhấtđịnhđểtrảtrướcmộtphầncănlều.Camkếtnàyđảmbảophầnnàochongânhàngvềviệcngườiđi vay sẽ tiếp tục trả nợ, đồng thời cũnghạn chếbớt những thua - lỗ củangânhàngkhingườiđivaykhôngthểtrảtoànbộnợvaysaunày.

Mộtsốngườidântrênđảokhônghàilòngdocơhộitiếpcậncáckhoảnvaymualềulàkhôngngangbằngnhau.Nhữngngườigiàucóvaytiềnkhádễ, trongkhingườinghèokhôngcónhiềukhoản tiếtkiệmhaychỉcómộtmứcđộtínnhiệmthấptrongviệcvaynợvàhoàntrảnợvaysẽrấtkhóđượcvay.Mộtsốngườicảmthấyrằngngườinghèobịkhướctừkhảnăngtiếpcậnsựthịnhvượngcủatầnglớpbêntrên.Nghịviệnýthứcđượcrằngđâycóthểlàmộtvấnđềlớnkhibầucửdiễnra,vìthếhọquyếtđịnhtìmcáchgiảiquyếtvấnđềnày.

LậpluậnrằngviệcsởhữulềulàtâmđiểmcủaGiấcmơUsonia,NghịsĩCliffCodlậpramộtkếhoạch,theođóChínhphủđảmbảosaochoaicũngcóthểvaymualều.Chínhphủkhôngchỉyêucầumứclãisuấtvàkhoảntrảtrướccực thấpvớikhoảnvaynày,màcònđứngrabảo lãnhvà trảnợvaychongânhàngnếungườiđivaykhôngtrảđượcnợ.

Đểtạođiềukiệndễdàngchoquátrìnhnày,ôngnghịCodthànhlậphaitổchứclàFinnieMaevàFishyMacđểmualạinhữngkhoảnchovaymualềutừngânhàng.Ngườimualều,tứcbênđivay,giờđâysẽtrảnợtrựctiếpchohaitổchứcnày.Khibánlạicáckhoảnchovaynóitrên,ngânhàngcóthểthuhồi vốn gốc ngay lập tức và dùng số tiền này để cho vaymới (đồng thời

đượcthuthêmmộtmứcphírấthời).KhiđãđượcNghịviệnbảolãnh,ngânhànghạlãisuấtxuống,vìhọkhôngcòncầnphầnlợitứcphụthêmđểphòngkhikháchhàngkhôngtrảđượcnợnhưtrướckianữa.

Chươngtrìnhchovaymualềunóitrênlàmónhờivôkểvớingânhàng,vìhọgầnnhư thuđược lợinhuậnmàkhônghềchịu rủi rogì cả.Chươngtrìnhcũngđượccửtriủnghộ,vìgiờđâyhọkhôngphảidànhdụmcảnửađờingườimớimuađượccănlềumơước.Vớithànhtíchkhônngoannày,nghịsĩCodđượctưởngthưởngmộtvịtrígầnnhưtrọnđờitrongNghịviện.

Mộtcơquannữa làSushiMae23cũngđược thành lậpđểbảo lãnhchonhữngkhoảnvaycủacácthanhniênmuốnđăngkýhọcởtrườngdạytrượtnước.Cáckhoảnchovayvìmụcđíchhọctậpnhưvậykhiếncànglúccàngcónhiềucưdânđảomuốndànhthờigianluyệntậpcác“ngónnghềtuyệtkỹ”củatrượtnước,nhưthựchiệncáccúxoayvántrượthayđứngtrượttrênđầumũiván!

Vớisự tiếpcậndễdàngcáckhoảnchovay từSushiMaecủahọcviên,trườngCharlieSurftăngmạnhmứchọcphímàchẳngphảibậntâmtớiviệchọcphíquácaocóthểkhiếnkhôngaitheohọcnữa.Chẳngbaolâusau,mứchọcphínàyđãtăngnhanhhơncảmứclạmphátcábìnhquântrênđảo.Đasốcácnhàkinhtếđềuchorằngmứcgiácaonàychỉđơnthuầnphảnánhmứcgiátrịxãhộicaohơncủamộtbằngcấpvềmôntrượtnước!

Đểtheokịptốcđộtănghọcphí,SushiMaeliêntụcmởrộngquymôcủanhữngkhoảnchovaymàhọbảolãnh.Trongvàinămngắnngủisauđó,họcphí tại các trường đào tạo trượt nước trở thành một trong những chi phíchóngmặtnhấtcủangườidân.

Tương tự,với sựxuấthiệncủacác tổ chứcFinnievàFishy, cácngànhxây lều,mua bán lều và trang hoàng lều thực sự “cất cánh”.Những hoạtđộngnàycànglúccàngthuhútnhiềunănglựcsảnxuấtcủađảo,trongkhikhông hề làm gia tăng lượng cá đánh bắt được hay khả năng trả nợ củanhữngngườiđivaymuanhà...

KIỂMTRATHỰCTẾTuynhữngchínhsáchchovaynóitrêndườngnhưcólợichotấtcảcác

bênthamgia,thựctếlàhệthốngđóđãtạoranhữngnguycơrấtlớn.Nghịviệnđãlàmméomóthịtrườngtíndụngbằngcáchđặtranhữngưuđãichocácloạihìnhchovaynhấtđịnh(chovaymualều,chovayhọctập)sovớicácloạihìnhkhácvốnkhôngđượcbảolãnh.Dođó,việcchovayđượcthựchiệnkhôngnhưmộtcáchsửdụngtốiưucủacáckhoảntiếtkiệm,màvìcácnghịsĩcóđượclợiíchchínhtrịtrongviệckhuyếnkhíchngườidânsởhữu

lềuvàhọcmônthểthaotrượtnước!Vì lãi suất cho vay mua lều sụt giảm do những khoản vay này được

FinnievàFishybảolãnh,ngườidâncóthểvaynhiềuhơn.Kếtquảlàcũngtươngtựnhưnhữnggìxảyravớihọcphímôntrượtnước,giálềucũnggiatăngđángkể.khiấy,ngườidânbắtđầunhậnrarằngviệcsởhữulềukhôngchỉlàmộtchiphíđángphảibỏramàcòncóthểlàmộtkhoảnđầutưđánggiá.Đểbảođảmchomộttươnglaigiàucó,sởhữumộtcănlềuđượcxemlàhiệuquảhơnviệctiếtkiệm.

Nghị viện lại tiếp tục thúc đẩy sự phát triển của ngành kinh doanh lềubằngviệctuyênbốrằnglợinhuậnthuđượctừmuabánlềuhầunhưkhôngphải chịu thuế, tiền lãivaymua lềucó thểđượckhấu trừkhi tính thuếcáphảinộphàngnăm.Kếtquảlàviệckinhdoanhmuabánlềutrởthànhmộtkếhoạch tài chính dễ dàng được ngân hàng tài trợ hơn là so với việc khởinghiệpkinhdoanhhaytiếtkiệm.Chẳngaingạcnhiênkhihònđảocóthêmnhiềucănlềumớimọclên,nhưngcũngítdoanhnghiệpmới,cáckhoảntiếtkiệmcũngquayđầuđixuống.

Khigiálềutăngquácao,tổngsốtíndụngcấpchoviệcmualềuchạmtrầngiới hạnmàNghị viện đã giành choFinnie vàFishy. khi đó, nghị sĩCodbuộc lòng phải nhảy vào, tuyên bố rằng hai tổ thức này vẫn đang có tìnhhìnhkinhdoanhlànhmạnh,thúcgiụcNghịviệngiatănghạnmứcchovaycủahọđểcáckhoảnvaymualềuvẫnđượcduytrì.Nhưthườnglệ,ôngtavẫntiếptụcthắngthế.

Những nhà lãnh đạo tại Finnie và Fishy, vốn đều là nhữngbồ tèo củaNgàiCod,trảơnôngnghịnàybằngnhữngđónggóphàophóngvàochiếndịchtáitranhcửcủaôngta,cũngnhưmộtkhoảnchovayrấthờiđểôngnghịmualềuchogiađìnhmình.

DoFinnievàFishytrảlãisuấtcaohơnchocácnhàđầutưsovớiNgânhàngDựtrữCá,dânSinopiabènkýgửimộtsốtiềngiấydôidưvàohaitổchứcnày.HọtinrằngNghịviệnUsoniadườngnhưchống lưngchohai tổchứcchovaynóitrên,xétvềphươngdiệnthanhkhoản.

DòngvốnđầutưtừdânSinopiađivàothịtrườngchovaymualều,khiếnnguồncung tíndụng tăng lên, còn lãi suất tiếp tụchạxuống.Điềunàycónghĩa là các khoản cho vay với giá trị lớn hơn nay cũng sẵn có trên thịtrường.Đến lượtmình, việc dễ dàng vay được nhữngmón tiền lớn khiếnngườimualềuchẳngcònbiếtthậntrọnglàgì,đẩygiálềulêncaohơnnữa.

Ngửi thấymùi tiền,MannyFundVIInhảyngayvào thị trườngbéobởnày.Kẻhậuduệcủanhàđầutưmạohiểmtiênphongtrênhònđảonhậnthấyrằngcómộtsốmónchovayquáưrủiro,đếnmứcngaycảFinnievàFishycũng không buồn đếm xỉa tới. Tuy nhiên, trong cơn điên đầu tư vào lều,Manny tin rằng anh ta có thể dựa vào uy tín của quỹManny Fund 24 đểthuyếtphụcngườimuarằngnhữngkhoảnchovayđóvẫnantoàn.

Mannybắtđầugiớithiệuchodânđảomộtloạichovaymớimangtên“rútcátừlều”25.Theođó,nhữngchủsởhữulều thaycáckhoảnvay thếchấptrướcđóbằngcáckhoảnvaylớnhơn,thếchấpbằngcănlềumàhọđangcó.Khoảnvaymớidùngđểtrảkhoảnvaycũ,phầncònlạisẽrơivàotúingườiđivay!Giálềungàymộttăngsẽgiúpnhữngkhoảnvaylớnhơnnàythànhhiệnthực26.Vớinhữngkhoảnvaylươnlẹonhưthế,aisởhữulềucũngcócơhộikiếmđượccángaylậptức!

DoManny tính lãi suất cao với những người đi vay theo phương thứctrên, quỹ đầu tư của ông ta có thể trả lợi tức nhiều hơn cho nhà đầu tư.Khôngmuốnmấtphần,FishyvàFannieđềnghịnghị sĩCodchophéphọmuavàonhữngkhoảnchovaylãisuấtcao,rủirocaonày.KhiđượcNghịviệnchấpthuận,haitổchứcnàytrởthànhnhữngnhàchovaylớnnhấttrênthịtrường“rútcátừlều”.

Hìnhthứcvay“rútcátừlều”nàykíchthíchsựpháttriểncủangànhsửachữa lều, biến ngành này trở thànhmột hoạt động kinh tế trọng tâm.HutDepot,một công ty chuyênbándụngcụ sửa chữa lềuvớimạng lưới rộngkhắptrênđảo,thuêhàngtáchuyêngiađểchỉchongườidânbiếtcáchkiếmtiềntừviệcsửachữavàtranghoàngnhữngcănlềucủahọ.Nhìnchungmọingườithừanhậnrằngcứchimộtconcávàoviệcsửachữavànângcấplềuthìbạnsẽthuđượcthêmhaiconcákhibáncănlềuđó.Chẳngaibiếtrõtạisaomọiviệclạidễdàngnhưvậy,nhưng...aimấtcôngnghingờcácchuyêngialàmchi?

Nhữngcănlềutrởnênxahoahơnbaogiờhết.Bếplửatronglềuđượclátbằngvỏsòxungquanh,cácthùngmúcnướcđượctreobằngnhữngsợidâylụađẹpnhất.Nhiềucănlềucònđượcthiếtkếmáiriêng,vớinhữngcửasổmởrộng...

Chẳngbaolâusau,dânđảobắtđầuđòihỏikhôngchỉnhữngcănlềuđểở,màcòncảnhữngcănlềuđểđầutưvànghỉngơi.Mộtsốngườidựngthêmnhữnglềuđểnghỉngơingaybêntrêncănlềuđểởcủamình.

Nhưngvàolúcđó,mộtchuyệnlạxảyra.Nhucầuvềlềutănglêndocáckhoảnvay“rút cá từ lều”,việcphải trả trước rất íthay thậmchí làkhôngphảitrảtrướckhivaymualều,việckhôngphảinộpthuếkhikiếmlờitừmuabán lều,vàhàngđốngcángânhàng trút lênđầungườiđivaydoviệcbảolãnhtừFinnievàFishy,dẫnđếnviệcgiálềutăngchóngmặt.Trướcđây,giálềuvẫnđềuđặn tănghàngnămvàiđiểmphần trăm, songnay thìgiá tănghàngtháng.Ngườitatranhnhaumuangaycảnhữngcănlềutồitệnhất.

Mọiviệcđixa tớimứcđộmà“mứcgiáphảichăng”khôngcòn tồn tạinữa.Thông thường,người takhông trảquámức thunhậphaihaybanămchomộtcănlều,nhưngnaygiálềuđãvọtlêntươngđươngmức10hay20lầnthunhậphàngnăm.Ngườitamuanhữngcănlềumàhọbiếtlàkhôngđủsức thanh toán,vì tin rằng trongvàinămnữacó thểbán lạikiếm lời.Vớitiềmnănglợinhuậnnhưthế,khôngcórủirogiảmgiá,lạiđượcChínhphủhỗ trợ qua các khoản chovay dễ dàngvới lãi suất thấpmột cách giả tạo,khôngaicóthểcưỡnglạisứchấpdẫncủaloạikinhdoanhnày.

Việcgiálềutăngchóngmặtcũngcólợichocácnghịsĩ.Nhữngmónhờidễdàngkhiếncửtricảmthấyhọđanggiàulên,đồngthờiđâylàbằngchứngchosựlãnhđạokinhtếkhônngoanvàhiệuquả.Đươngnhiêncácôngnghịphảinỗlựcđể tròchơiđuquayvuivẻnàytiếp tụcmãi.HếtBenBamacleđếnNgàiAllyGreenfinđángkínhđềulêntiếngtrấnanrằngsẽchẳngthểcósựdưthừavềlều,đơngiảnvìgiálềukhôngthểnàogiảmđược!

Màđâuchỉcácchínhtrịgiagópphầnvàocơnsốtđiênloạnnày.Nhữngnhàtưtưởnggiỏinhấtcủakhuvựctưnhâncũnglànhữngkẻvỗtaytonhất.MộtvịtênlàBarryCordoetổchứcmộtchươngtrìnhtọađàmkhánổitiếng,nơidânđảobànluậnvềnhữngvấnđềđươngthời,ôngCordoeluônlạcquannàygọikỷnguyênbùngnổkinhtếcủahònđảolà“NềnkinhtếCávàng”.MộtchuyêngiakháclàCarpGafferkhẳngđịnhôngtakhôngthấykhảnăngnàovềtìnhhìnhkinhtếkhókhăn,cũngnhưchínhsáchngânhàngchưabaogiờtốtnhưhiệnnay.MộtvịnữatênDomLuskfinlạikhuyênmọingườitíchcựcmualềuhơn.CuốicùnglàPikerSkiff,vịkháchmờicủachươngtrìnhtọađàmcónhiệmvụ...chọccườikhángiả.Ôngnàycảnhbáomọingườivềnguy cơ sụp đổ của giá lều, và điều này gây ra những tràng cười vui vẻkhôngdứttrongkhánphònghômđó.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠINgàynay,saukhi tấtcảmọingườiđềuthấyrõnướcMỹđãtrảiquacả

niềmvuivànỗiđaucủamộtbongbóngnhàđấtbùngphátrồisauđóvỡtungnhưthếnào,chúngtacầnphảiđaulòngnhậnrarằngđạiđasốcácnhàkinhtế,quanchứcChínhphủ,chuyêngiatàichínhv.v...đãkhôngnhậnrathảmhọanày,ngaycảkhinóđếnrấtgầnchúngta.

Điềunàycũnggiốngnhưviệctấtcảcácchuyêngiakhítượngtrêntoànquốckhôngdựbáonổimộtcơnbãocấp5ngaycảkhinóchỉcáchbờbiểnMiami chi chừng10 dặm! cần phải có thêmbằng chứnggì nữa để chứngminhsựngungốcthậmtệcủacácnhàkinhtếchínhthốngcủachúngta?

Dùđịnhgiámộtcáchcólýtríbằngbấtcứthướcđonào,thìgiánhàvào

năm2006cũngđãvọtlênmứckhôngtưởng.Việcđịnhgiánhàlúcđóđãbịcắtrờikhỏimọitiêuchuẩnđượcthiếtkếđểđolườngmứcđộhợplýcủanó.Chẳngcóconsốnào trongcác thướcđocó thể lên tớinhữngmứcđộnhưvậycả.Nhưngbằngmộtcáchnàođó,cácnhàkinhtếvẫnđưarađượcnhữnglậpluậnđểbiệnminhcholuồngtănggiávôtộivạnóitrên.

Ngườidânkhôngnhìnrađượcnhữngkếhoạchđằngsauviệctunghôvuivẻnày.Cácchínhtrịgiamuốnduytrìlòngtincủacửtriquacảmgiácphồnvinhgiả tạo,cácdoanhnghiệpmuốnngười tiêudùng tiếp tụcchi tiêuvàocácsảnphẩm/dịchvụmàhọkhôngđủkhảnăngthanhtoán,cácmạnglướitruyềnthôngmuốnduytrìcácmứcđánhgiácaovàđầylạcquan,cònngânhàng,nhữngngườikhỏitạocáckhoảnchovaythếchấpvànhữngnhàmôigiới bất động sản thìmuốn tiếp tụckiếm lời từphívà tiền lãi.Tất cả cácnhómlợiíchnóitrênđềucónhữngkẻđánhthuê,nhữngngườicókhảnăngchegiấuđộngcơxấuxađằngsaunhữngmỹtừđẹpnhất.Đángngạcnhiênlànhữnglậpluậncủahọlạiđượcngườitachấpnhận.

Tuynhiên, tin tốt lành làdườngnhưhiệnnaychúng ta rốtcuộcđãhọcđượccáchphảithựctếhơn,đúngkhông?CâutrảlờivẫnlàKhông!Ngaycảsausựsụpđổcủathịtrườngchovaythếchấp,ngườidânvẫnchưahiểuđượcgiánhàđấtđãbịảnhhưởngbởicácchínhsáchcủaChínhphủnhưthếnào.Dođó,trongkhicácChínhphủcủaBushrồiObamacamkếtsửdụngnhữngnguồn lực khổng lồ để vực dậy thị trường đang suy thoái, người dân vẫnkhôngnhận ra lànhữngkhoảngiảicứuhaychốngđỡnày thực rachỉ làmtăngthêmkhókhănvàtạođiềukiệnchomộtđợtsụpđổnặnghơnsaunàymàthôi.

CHƯƠNG15:GIÁLỀUBỔNHÀO

Thậtkhónóichínhxácvềthờiđiểmđầutiênkhithịtrườngquayđầu.CólẽđólàsựthấtbạiấntượngcủadựánCraterViewCondominiumHuts.Bấtchấpnhữngtiệnnghixahoa,diệntíchrộngrãicủacáccănlềucũngnhưtầmnhìntuyệtđẹphướngrabiểnvànhữngdãynhamthạch,dựánnàykhôngthuhútđượcngườimua.

DoMannyFundlànhàtàitrợchínhcủadựán,côngtyđầutưnàybịthiệthạinặngkhicôngtykhaithácđịaốckhôngtrảđượcnợvayxâydựng.Khicác nhà đầu tư địa ốc thấy sự thua lỗ của dự án nói trên, họ trở nên thậntrọngvới cáckhoảnđầu tưđịaốc rủi rokhác.Mộtnỗi lo lắng rõ rệtmauchónglanrộngtrênthịtrường.

Chẳngmấychốc,cảnhữngngườimua lớnvànhỏđềunhận ra rằng thịtrườngđãđạtđỉnhcủanó.Nhiềungườiquyếtđịnhnênbántàisảnđangnắmgiữđểkiếmlời,rồiđợimộtthờiđiểmthuậnlợihơnmớitáiđầutưtiếp.

Chỉcómộtvấnđề:mọingườiđềunghĩgiốngnhauởcùngmộtthờiđiểm.Hầuhếtnhữngngườisởhữulềutrênthịtrườngchưabaogiờcóýđịnhnắmgiữtàisảnquálâu,dođókhithịtrườngquayđầu,mọingườiđềumuốnnhảyra!Mộtcáchnhanhchóng,hònđảotrởnênđầyrẫykẻbánmàquáítngườimua.Khitìnhhìnhdiễnranhưvậy,điềuchưaainghĩtớiđãxảyra:giálềukhônggiảmtừtừ,giảmmộtcáchcótrậttự,màthựcsựđãbổnhào.Từchỗcóquánhiềulều,naymọingườitrởnênđiênloạnbántốngbántháolều!

Mộtcáchcựckỳđộtngột,việcsởhữulềutừchỗlàmộtphươngtiệnlàmgiàudễdàngnaytrởthànhmộthìnhthứcđầutưrủiro.Vìgiákhôngtăng,lềukhôngtạoracơhộinàođể“rútcá”nữa,đồngthờilợinhuậnmauchóngtừviệcbánlạicũngkhôngcònkhảthi.Khikhôngcònnhữngviễncảnhxánlạn nơi chân trời, các khoản trả nợ vay cũng trở thành những gánh nặngkhôngaimuốnchịu!

Tìnhhìnhnóitrênlạiphứctạphơnkhilãisuấtvaymờichàolúcđầunayđược điều chỉnh lại cho cao hơn.Các khoản vaymua lều, vì thế, trở nênkhông thể trảđượcvớinhữngkẻđivayvốnchỉhyvọngvàoviệcbán lạinhanhđểkiếmlời,hay“rútcátừlều”.Khicănlềuđượcthếchấpcógiátrịthấphơntiềnvay,nhucầuthoátrakhỏinhữngkhoảnnợnàyngàycànglớn.Điềunàyđặcbiệtđúngvớinhữngngườiđivay trướcđóchưa từng thanhtoántrướcmộtphầngiátrịcănlều.Khôngtrảtrướcnghĩalàkhôngcócamkếtgìvềnguồntiền,nhữngngườiđivaydạngnàychẳngmấtgìkhikhôngtrảtiềnvaythếchấpvàchấpnhậnchoNgânhàngtịchbiêntàisản.

Khicànglúccàngnhiềungườivaykhôngtrảđượcnợ,việckinhdoanhcáckhoảnchovayđượcchứngkhoánhóacủaMannyFundchẳngbao lâusaubịtuyênbốphásản.Đồngthời,cáckhoảnthualỗcũngtrànngậpcáctổchứcdễbịtổnthươngkhác.Chẳngbaolâusau,cảFishyvàFinnieđềuthừanhậnrằnghọđangởtrongtìnhtrạngnguykhốnđếnnơi.

Khinhữngngườisởhữulềukhôngcòncóthểvaythêmbằngcách“rútcátừlều”đượcnữa,nhữngngànhpháttriểnxungquanhcơnsốtlềutrướcđâycũngrơivàokhủnghoảng.Thợlàmlều,tưvấnthiếtkế,nhữngngườitrangtrínộithấtvàbuônbánđồgiadụngbịsathảihàngloạt!

Ngaycảnhữngngànhcóvẻchẳngmấydínhdángđến lềucũngbị ảnhhưởng.Nhữngnhàsảnxuấtxedolừakéovốnhưởnglợikhánhiềutừviệcngườita“rútcátừlều”trướcđó,vìnhữngngườisởhữulềukhivayđượcthêmcá(dogiátrịcănlềutứctàisảnthếchấp,liêntụcgiatăng)cókhảnăngmuađượcnhữngchiếcxetohơn.Trongnhữngngàyhuyhoàngđó,nhữngchiếcxekéongàycàngtolớnhơn,cần4-5chúlừamớikéonổi(đâycũnglàvấnđềvìđasốlừaphảinhậpkhẩutừnướcngoàivề).Giờđây,khinguồntàichínhkhôngcòn,việcbánxevàlừagiảmhẳn,cáccôngtyxekéocũngphásảnluôn.

HònđảoUsonia rơivàocuộckhủnghoảngkinh tế tồi tệnhấtkể từđợtgiómùakinhhoàngngàyxưa,thờicủaFrankyDeep.Ngàycàngtuyệtvọng,những người thất nghiệp bao vây quanhNghị viện để đòi hỏi những giảipháp.

Kíchcầuđểgiảicứu

Saubaonhiêunămtừchốikhôngthừanhậnbấtkỳyếukémnàocủanềnkinhtế,ChủtịchNghịviệnJimW.Basstuymuộnnhưngcũngphảibắttayvàogiảiquyếtvấnđề.

Vớisựnhấttrícaođộ,cácchuyêngiacủaNgàiChủtịchđềxuấtnhữngbiệnphápkhuyếnkhíchtáobạođểkhiếnngườidânchitiêutrởlại,nhấtlàchitiêuvàolều.

Dùkhôngcómộtsựhiểubiếtnàovềviệctạisaotiếtkiệmvàsảnxuấtlạithúc đẩy kinh tế tăng trưởng, Nghị viện vẫn quyết định triển khai mộtchươngtrìnhgiảicứuvàkíchthích.

CuộcgiảicứuđầutiêndànhchoFinnievàFishy,doNghịviệntrựctiếpthựchiện,khihọbơmđầygiấybạcmớicủaNgânhàngDựtrữCávàohaitổchứcnàyđểbùđắpnhữngkhoảnthualỗ.Haitổchứcnàyđượctáitổchức,đượcBanlãnhđạomới(chínhlàNghịviện)yêucầuphảicungcấpnhữngkhoảnchovaymualềuvớilãisuấtcựcthấpchobấtkỳaicóthểnộpđơnxinvay.

Ngườitahyvọngrằngbằngviệctiếptụcduytrìnguồncungtíndụngdễdàng,nhucầuvềlềusẽtăng,từđóchặnđứngđàgiảmgiá.

Khi những chính sáchnày rốt cuộc cũngkhôngngănđượcgiá tiếp tụcgiảm,Basstriệutậpmộtcuộchọpkhẩncấpvớicáccốvấncủaôngta,trongđócócảBrentBarnacle,ngườitừngđảmbảotrướcđórằngsựthịnhvượng

củaUsoniasẽkéodàimãimãi.“Nè,Barney”, ôngChủ tịchNghị việnnói với cái giọng suồng sã bình

dânđãthành“thươnghiệu”củamình,“Bồđãxígạt tôivềvụnàyrồi.Tôitừngnghĩmấytròkinhtếnàyđơngiảnhơnnhiềuchứ.Kinhtếlàngườinàylàm,ngườikiaăn,rồiaicũngcómộthaicănlều!Ýtôilàlàmsaođểngườitathấyđượcmốilợinàybâygiờđâynè?”.

CácnghịsỹkháccốgắnghiểunhữngẩnýđằngsaucâunóicủaNgàiChủtịch,nhưngvôích.Cólẽcũngchẳngcóẩnýgìcả!

HankPlankton,phụtráchmớivềkếtoán,nói“ThưaNgài,vấnđềlàrấtgiản dị. Giá lều giảmmạnh nênmọi người không cảm thấy giàu có nhưtrước.Dođó,họngừngchitiêu.

Nếuchúngtacócáchlàmgiálềutăngtrởlại,thìdânchúngcũngsẽchitiêutrởlại”.

“Tốtlắm,Plankie,tôibiếtlàsẽcócáchmà”,Bassnói.“Chúngtasẽlàmđiềuđónhưthếnào?Đãcóailovụnàychưa,cóvẻđâylàmộtviệcthúvịđấy!Cóthểtôisẽchỉđịnhmộttrongnhữngnhàtàitrợlớnnhấtcủatôivàovịtrínày”.

“ThưaNgài,khôngđơngiảntớimứcđóđâu”,Planktontrảlời.“Chúngtakhôngthểđơngiảnralệnhchogiálềutănglên.NhưNgàiđãbiết,chúngtađãduytrìviệcchovaytạiFishyvàFinnie,nhưngthậtkhôngmay,điểuđóvẫnchưađủ.Vìlýdonàođó,ngườidânvẫnchưamuốnvay,cóthểlàdothủtục cònquáphức tạp.Nhưnggiờđây, chúng ta cầngiảm lãi suất sâuhơn

nữa,đồng thờigiảm thuếnhiềuhơnđểngườidânmua lều.Điềunàygiúptăngnhucầuđivay,từđóchặnđàđixuốngcủagiálềuvàgiúpngànhxâylềupháttriểntrởlại”.

Planktontiếptụctrìnhbàykếhoạchcủamình“ChúngtacũngcầnđảmbảokhảnăngchitrảcủaMannyFund.Hiệnnayhọđangthiếunợmộtlượngcárấtlớnvớirấtnhiềungười.Nếuhọphásản,nềnkinhtếcũngsẽsụpđổ.ChúngtacũngcầnđảmbảolàbấtcứaiđầutưvàoMannyFundsẽkhôngphảimất đi bất kỳ con cánào.Nếu chúng ta không làmđiềuđó, tôi chắcrằngtấtcảđềuchếtđói,nhấtlàbọntrẻcon”.

“Ồ,điềuđósẽkhôngxảyrađâu,Plankie”,Basstrảlời.KIỂMTRATHỰCTẾNhữngcănlềulàthứmàhònđảonàyítcầnnhất,vìthựcratrênđảođãcó

quánhiều lều rồi.Bất cứnguồn lựcnàodùngđểxây thêm lều cũng sẽ làhoangphí.

Tươngtự,giálềuthựcrađãquácao,tiếnlênnhữngmứcphilýdosựkếthợpcủanhiềuyếutốmàsẽkhôngbaogiờcókhảnănglặplại.cốgiữgiálềukhônggiảmcũngvôíchnhưviệccốchốnggiữmộtcâycầukhỏisậpsaukhicáctrụcầuđãgụcngãtrướcđó.

Mặcdùrấtnhiềungườisẽbựctứcvìđãphảitrảgiáquácaochonhữngcănlềucủahọ,nềnkinhtếcủahònđảosẽthựcsựtốthơnnếugiálềugiảmvàviệcxâydựnglềumớidừnglại,ítralàchođếnkhinhucầuthựcvềlềuxuấthiệntrởlại.Theođó,mọingườicóthểchitiêuíthơnvàolều,cònlạinhiềutiềnhơnđểchitiêuvàonhữngthứkhácmànềnkinhtếđangthiếuhụt- cácdựánkinhdoanhmới, hay cácxekéomới chỉ domột con lừakéo.Nhữngnguồnlựcdùngchoviệcxâydựnglều,chẳnghạnnhưtrenứavàdây,cóthểđượcdùngtrongnhữngdựánkinhdoanhkhác.

Thậtkhôngmay,sựcanthiệpcủaChínhphủsẽngăncảnviệctáiphânbổtựnhiêncủacácnguồnlựcnhưvừanêuởtrên.

“Hãynóichohọbiếtrằngchúngtasẽgiảicứu.Mànày,trướcđâyanhđãtừnglàmởđó,đúngkhông?”.

“Đúng, thưa Ngài Chủ tịch, tôi từng làm Tổng Giám đốc công ty đó.Nhưngtôikhôngthấyđiềuđóliênquangìđếncuộchọpngàyhômnay,vàxinnóithẳnglàtôikhôngthíchsựámchỉđó”.

“Thôinào,Hank,tôichỉđùavuithôimà”,Basstiếptục.“Saukhilàmchogiálềutănglên,đồngthờigiảicứuManny,làmsaođểcóthểkhiếnchodânchúngchitiêutrởlại?Họsẽkiếmracáởđâu?Lầntrướckhi tôikiểmtra,chúngtađãsửdụngcángừ.PhảichăngvìthếmàngườitađangtụtậpngoàikiaVớinhữngcâychĩabadùngđểcàocỏ?”

“ThưaNgài,chúngtôidựđịnhpháttiềngiấymớicủaNgânhàngDựtrữCáchotấtcảmọicôngdân.Nhưthếsẽkhiếnhọchitiêutrởlại!”.

“Tốt lắm, nhưng chúng ta lấy đâu ra cá?Không phải đội ngũ kỹ thuật

viênđãkéohếtcỡnhữngchúcátầmcủahònđảonàyrồihaysao?”“Thưa,chúngtavừacónhữngcamkếtmớitừngườiSinopia.Họđềnghị

muahệthốngWaterWorkscủachúngtavớigiá100.000concá!”.“BánhệthốngWaterWorks?Rủiroquácaochoanninhquốcgia,anhcó

biếtkhông?Ngườitasẽbôitrotráttrấuvàomặttôinếutôiđồngýbánthứđóchonướcngoài.SaobọnSinopiakhôngthểchochúngtavay?”.

Sau nhiều tháng thương lượng căng thẳng, các đại sứ của Bass thuyếtphụcngườiSinopiarằngviệcbánđứtdựánWaterWorkslàbấtkhảthi,xétvềphươngdiệnchínhtrị.Thayvàođó,Sinopia,dùkhácayđắng,đànhphảichấpnhậnchoUsoniavaymộtkhoảntrịgiá100.000concá.

“Này,Hank”,Bassnói,saukhibiếttintứcthànhcôngvềkhoảnvaynày.“Tuyệt vời, chúng ta đã vay được cá.Nhưng... làm sao chúng ta trả đượcmónnợnày?”.

“Theo tôi,chúng ta sẽ lạiphải in ramột lô tiềnmớinữa, lầnnàysẽsửdụngchấtliệugiấythượnghạng”.

“Đúng, nhưng liệu họ có chịu nhận tiền giấy của chúng ta hay không?ChẳngphảichúngtađãngherấtnhiềulờicàmràmtừngườiSinopiavềgiátrị tờgiấybạccủachúng tahaysao?GiốngnhưgiọngđiệucủagãChuckDeBongovàinămtrướcđâyvậy.Nếuchúngtapháthànhquánhiềutiền,liệuhọcóbántiềnUsoniarahaykhông?”.

“Khócókhảnăngđó, thưaNgài!Họđangnắmgiữquánhiều tiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCá.Nếuhọtừchốinhậnthêmtiền,nhữngtờgiấybạc

nàysẽmauchónggiảmgiá trị.Chúng tađãđẩyhọvào thếkhó!Nếu tìnhhìnhxấuđi,chúngtachỉcầnnhắclạichohọvề“ChínhsáchCámạnhmẽ”củachúngtamàthôi”.

“Ồ,đúngvậy,tôisuýtquênđiềuđó.Cóchínhsáchđótrongtúiáothìthậtlàthoảimái.Phảichănganhmuốnnóitớiviệcnỗlựcđánhbắtcánhiềuhơnđểhỗtrợchogiátrịtờtiềngiấycủachúngta?”.

BrentBarnacletrảlời“Không,thưaNgài.CáigọilàChínhsáchCámạnhmẽchỉlàlờinóisuôngmàthôi,chứthựcsựchúngtachẳnglàmgìcả.Cùnglắm,đóchỉlàmộtdạnghôkhẩuhiệumàthôi”.

“Anhnóiphải,Barneyà!Giờcóthểnóitôiđãbiếtchútítvềhànhđộngcứng rắn. Nhiệm vụ đã xong, nào các Ngài, giờ chúng ta cùng đi trượtnước!”.

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠIThậtkhómàcườngđiệuvềảnhhưởngcủađợtbùngnổđịaốcđốivớinền

kinhtếnóichung.Tronggiaiđoạncơnđiênloạnđịaốcđạtđếnđỉnhđiểm,toànbộhoạtđộngtàitrợ,xâydựngvàtrangtrínhàcửađãtrởthànhđộngcơchínhcủanềnkinhtếMỹ.Tuytấtcảmọingườiđềuthấyđượcvậnmaycủamình,hầunhưchẳngcóaiquantâmtớicáigiáphảitrảtrongtươnglai.

Ngoài lợinhuậnkiếmđượccủanhữngkẻđầucơđịaốc theokiểumuabán liền tay, nhữngngười sởhữunhà còn rút rahàng trăm tỷdollarhàngnămtừviệcvaythêmdogiátrịcănnhà(tàisảnthếchấp)củahọgiatăng.Quátrìnhnày,nóimộtcáchtượnghình,đãbiếnnhàđấtthànhnhữngchiếcmáyATM rút tiềnmàkhôngphải trả thuế!Người dândùng tiềnmới vayđượcđểsửasangnhàcửa,đidulịch,trangtrảihọcphí,muaxehơivàhàngđiệntử,nóichunglàsốngdưdậthơnhẳnsovớikhigiátrịcănnhàcủahọkhôngtăng.

Nhưngtấtcảnhữngsựsungtúcđóchỉlàảoảnh.TrongcuốnsáchIrrationalExuberance(tạmdịch:Sựphồnthịnhvôlý -

ND),RobertShillerchobiếttrongsuốtthếkỷXX,giánhàởMỹtăngtrungbình3,4%/năm,caohơnkhôngđángkểsovớitỷlệlạmphátbìnhquân.Cónhữnglýdohợplýchoviệcnày:giánhàgắnliềnvớikhảnănghoàntrảcủamọingười,khảnăngnàyphụthuộcvàothunhậpvàmứcđộsẵnsàngcungứngcủatíndụng.

Nhưng từ1997đến2000, trungbìnhhàngnămgiánhà tăng tới19,4%,trongkhithunhậpcánhânhầunhưkhôngthayđổi.Vậytạisaongườitacóthểsẵnlòngtrảnhiềutiềnnhưvậy?Lýdoởđâychínhlàtíndụng,đượccácchínhsáchcủaChínhphủlàmchotrởnêndễdànghơn,vớilãisuấtthấphơn.Nhưngtíndụngkhôngthểphìnhtomãi,vàcuốicùngcácđiềukiệnvaytiềnđãthắtchặttrởlại.Khitíndụngbịthắtchặt,chẳngcòngìkhiếngiánhàcóthểtiếptụctăngđượcnữa.

Nhưvậy,khithịtrườngđãđạtđỉnhcủanó,nguồntiềndễdàngtừngđổ

vàonềnkinhtếtrongnhữngnămtrướcnaydừnglại.Ngaycảkhikhôngcónhữngđảolộnnàovềkinhtếsaukhibongbóngnhàđấtvỡtung(thựctếlàcó!),nềnkinhtếchắcchắnphảicolạivềquymôkhikhôngcòncóthêmtiềnmặtđầutưvàonữa.Mộtđợtsuythoáikhôngchỉlàđươngnhiên,màcònhếtsứccầnthiếtđểtáicânbằngnềnkinhtế.

Nhưngkhinềnkinhtếbắtđầucolại,nhữngnhàlàmluậtvànhàkinhtếkhôngxemđiềunàylàhậuquảtấtyếucủagiaiđoạnđầutưdễdãivàchitiêuquámứctrướcđó,màlạicoibảnthânsựsuythoáilàvấnđềcầngiảiquyết.Nóicáchkhác,họnhầmlẫncáchchữabệnhvớichínhbảnthâncănbệnh.

MụctiêuchínhsáchcủacảhaiChínhphủdướithờiBushvàObamađềulàthúcđẩyngườitiêudùngchitiêunhưhọđãtừngchitiêutrướckhibongbóngnhàđấtvỡ tan.Nhưngbằngcáchnào?Nếu thấtnghiệpgia tăng, thunhậpvàgiánhàđềugiảm,ngườitalấytiềnđâuramàtiêuxài?

Các nhà kinh tế bèn tuyên bố rằng nếu người dân không thể chi tiêu,Chínhphủphảibướcravà làmviệcđó!NhưngChínhphủ làmgìcó tiền!TiềncủaChínhphủlàtiềnthuế,tiềnđivayhay...inramàthôi.

Hiệnnay,quátrìnhnàyđơngiảnchỉlàmgiatăngkhoảnnợcôngkhổnglồ (khoảng1,6ngàn tỷUSDmỗinăm,vàcòn tiếp tục).Vàmặcdùnhữngconsốlàkhátồitệ,chúngtavẫncóthểbánhầuhếtsốnợnàyrathịtrườngmở,chủyếulàbánchongườinướcngoài.

Nhưng vậnmay của nướcMỹ không thể kéo dàimãimãi. Sẽ đến lúcChínhphủMỹchỉcònvỏnvẹnhailựachọn:tuyênbốvỡnợvớicácchủnợvàthươnglượngcáchgiảiquyết,hoặcchấpnhậnlạmphátbằngcáchintiềnđểtrảnợ.Cảhaicáchnàyđềudẫnđếnnhữnghậuquảđauđớn.Tuyênbốvỡnợđemlạikhảnăng“phánxử”thậtsựvàmộtkhởiđầumớihoàntoàn,thựcralàlựachọntốthơn.Thậtkhôngmaylàtuylạmphátlàlựachọnkémhơn,nhưngđólạilàgiảipháptốthơnxétvềmặtchínhtrị.

CHƯƠNG16:VỘIVÃ

Bất chấp những cuộc giải cứu và biện pháp kích thích của Bass vàPlankton, nền kinh tếUsonia tiếp tục suy thoái trong thời gianmọi ngườitháochạykhỏiviệckinhdoanhlều.Thậtlạlùngkhichẳngcònaiquantâmtớiviệcmuathêmnhữngcănlềumớinữa.Thayvìchitiêusốcánhậnđượctronggóikíchthích,mộtsốngườilạichọncáchtiếtkiệmchúng.Khichitiêungưngtrệ,cáccôngtysảnxuấtxekéogầnnhưđứngtrênbờvựcphásản.HutDepot, công ty chuyên bán dụng cụ sửa chữa lều, cũng lâm vào tìnhcảnhtươngtự.Thấtnghiệptrởnêntồitệhơn,dẫnđếnsựbấtmãncủacôngchúngngàycàngtăngcao.

Cuộcbầucửkếtiếpcótầmquantrọngcốtyếu.ỨngcửviênchochứcchủtịchNghịviện,ôngBarryOcuda,quylỗichonhómcủaBassvềviệcthiếunănglựckhiđốimặtvớinhữngtìnhhìnhkhẩncấpởmứcquốcgia.ôngchỉtríchcácbiệnphápcủaBasschỉmang tínhnửavời,hờihợt.Tranhcửvớikhẩuhiệu“cảitổvàthayđổitriệtđể”,OcudacamkếtChínhphủsẽnỗlựcnhiềuhơnđểthayđổitìnhhìnhkinhtếcủahònđảo.

Saukhitrúngcử,NgàitânChủtịchNghịviệntrẻtrungbắttayvàoviệc,ôngtacảitổcácchínhsáchcủaBassbằngcách...tăngquymôcủachúnglêngấpbalần!!!ôngtathiếtkếranhữngchươngtrìnhmớiđểđẩynhữngđồngtiềngiấymớiinracủaNgânhàngDựtrữCávàonềnkinhtế.

OcudacũngnângmứchỗtrợcủaChínhphủchonhữngngườimualều:đầutiênchỉtrợcấpchonhữngngườilầnđầumualều,sauđóápdụngcảchonhữngngườikinhdoanhlều.Vàmộtlầnnữa,ôngtagiảmlãisuấtcáckhoảnchovaycủaFinnievàFishy.

Đồngthời,nhậnthấysốhọcviêntạicáctrườngdạytrượtnướcsụtgiảmthêthảm,ôngtacũngtăngmứctrợcấptrựctiếpchocáctrườngnày,tạođiềukiệndễdànghơnchocáckhoảnvayhọctập.

ÔngtachấpthuậnviệcxâydựngmộthảiđăngmớiởShadySwamp.Khi

cáckỹsưnóirằngthựcsựchưacầncóthiếtbịnàycholắm,Ocudanhắchọnhớrằngchỉ riêngcáccôngviệcdodựánxâydựngnày tạo racũngsẽ làmộtcúhíchchonềnkinhtế!

Ocuda cũng đặt nhiều niềm tin vào việc triển khai những nguồn nănglượngthaythế.Ôngtalậpluận“Xãhộichúngtađãphụthuộcquánhiềuvàosứckéocủalừa.Theotôi,loàilạcđàkhôngbướucólẽphùhợphơnvớikhíhậuvàđịahìnhcủađảo.Chúngănítcỏhơn,màlạivữngvàngkhỏemạnhhơn,sinhsảnnhiềuhơnlũlừa.Hơnnữa,phânlạcđàcũng...cómùidễchịuhơn!”.

Ocudalậpnênmộtkếhoạchtổngthểgồmnhiềubướcđểcảitổvàchuyểnđổinềnkinhtếcũ.

Mộtlà,ôngtathúcđẩyviệcápdụngcơsởhạtầngdựatrênsứckéocủalạcđàquanhữnggóikíchthíchchitiêukhổnglồ.Đểđạtmụcđíchnày,ôngkêugọimộtchươngtrìnhchănnuôilạcđàquyếtliệt,doNhànướcthựchiện,ôngcũngralệnhchocácnhàsảnxuấtxekéo(hiệnnayđãdoNghịviệntiếpquảnvàđiềuhành trực tiếp)phải thiếtkế lạivàđiềuchỉnhkíchcỡxesaochovừavớilạcđà.Rồiôngtacũngchonângmặtđườngdànhchoxekéo,phủlêntrênmộtlópđấtphùhợphơnvớichânlạcđà!

Hai là,Ocuda đưa ra chương trìnhĐổiXeKéo, theo đó khuyến khíchngườidânđổixelừakéolấynhữngchiếcxetiếtkiệmnhiênliệuhơndolạcđàkéo.ĐâyđúnglàtintốtlànhchocáccôngtyxekéocủaSinopia,vốnchỉsảnxuấtcáccỗxecỡnhỏhơn.

KIỂMTRATHỰCTẾVới nhiều người, tác động tích cực của các chương trình như Shady

SwampvàĐổiXeKéonói trên làđươngnhiên.Rấtdễdàngđểnhậnthấynhững ý tưởng này thúc đẩy việc bán hàng và tạo công ăn việc làm chongườidânrasao.

Nhưng cũng tương tự nhưvới các chương trình cho vaymua lều đượcNghịviệntàitrợ,cònlâumớichắcchắnđượcnhữngkhoảnchitiêunàylàviệcsửdụngtốtnhấtcácnguồnlựccủađảo.Thựctếthìkhôngcóhoạtđộngnàotrongsốnàylàmtăngnănglựcsảnxuấtcủađảo.

Ngay cả những việc làm bị mất đi hay không được tạo ra do sự dịchchuyểncácnguồn tưbảnvà laođộngvàonhữnghoạtđộngmàNghịviệncholàđủquantrọngđểtàitrợthìcũngkhônghoàntoànrõrànghayđươngnhiên.

Thôngquaphương thức "thửvà sai", các lực lượng thị trường lẽ ra đãquyết định cách sử dụng tốt nhất với các nguồn vốn đầu tư còn lại. Cácdoanhnghiệpkhôngnắmbắtđượcthờicơthịtrườngsẽthualỗ,nhàđầutưsẽquayđi.Cácdoanhnghiệpnắmđượccơhộisẽ thuđược lợinhuận, thu

hútthêmđượcvốnvàtăngtrưởngtốt.Cólẽcácnỗlựcchitiêusẽhiệuquảhơnnếuhướngvềviệclàmlưới,các

thiếtbịđánhcá,hayxuồng.Dựánthànhcôngnhấtsẽlàdựánchongườitacáihọcầnvàođúnglúchọcần.Nhưngkhicơchếthịtrườngkhôngđượcsửdụng,mọingườiđànhphảiđặtlòngtinvàomộtnhómnhỏlãnhđạođưaranhữngquyếtđịnhảnhhưởngđếntoànbộhònđảo.

KhiOcudavàđồngminhcủaôngtatrongNghịviệnlàNanShallowSeachuẩnbị tungrahàngchồnggiấybạcmới,họđãbỏquamộtchi tiếtnhỏ:Usoniađãhoàntoànhếtcá!Nguồntàitrợchocáckhoảnchitiêumàhọđãhoạchđịnhsẽphảiđếntừnướcngoài.

NgườiUsoniađãcó thể tiêudùngnhiềuhơnnhữnggìhọ làmrachẳngqualàdongườinướcngoàisẵnlòngđổihànghóacủahọlấynhữngtờtiềngiấy!Trênthựctế,cáclựachọnvàolúcnàycủahọlàrấtđơngiản:

1.Tiêudùngítđivàdùngkhoảntiếtkiệmđểhoàntrảcácmónnợ2.Sảnxuấtnhiềuhơnvàdùnglượnghànghóadôidưđểhoàntrảnợ3.TiếptụcvaymượnđểduytrìmứcđộtiêudùnghiệntạiHai lựa chọn trước đều kéo theo những hậu quả không vui vẻ gì cho

ngườiUsonia.Họphảilàmnhiềuhơnhayănítđi,hoặccảhai!Lựachọnthứ3hoàntoànnhờvàongườinướcngoài.Khôngcógìlạkhicácnghịsỹdũngcảmchọncách...đưahậuquảranướcngoài!Làmnhưvậy,họhyvọngrằngviệcchitiêumớisẽphụchồinềnkinhtếtạiđảo.

KIỂMTRATHỰCTẾNhưng,xinhãynhớrằngnềnkinhtếkhôngthểtăngtrưởngvìngườidân

chitiêu,ngượclạimớiđúng:ngườidânchitiêuvìkinhtếtăngtrưởng.Cácnghịsỹvànhữngngườitưvẫnchohọkhôngnhậnrasựthậtnày.Cùnglúcđó,nhữngđồngtiềnmớiintạoraảogiácvềsựthịnhvượng.

NhữngngườithấtnghiệpbiếtrằngviệclàmtạiSinopiađangđượctạoranhanhnhưchúngđangđượcmấtđitạiquênhàUsoniacủahọ.ĐiềunàylàdoSinopiamuavàolượngtiềngiấycủaUsonia,khiếntiềnUsoniatănggiá,còncácsảnphẩmcủaSinopiangàycàngrẻđivàlàmchomọingườikhôngthểnàomàkhôngmuachúng!Dođó,OcudavàShallowSeacôngkhaivậnđộngngườiSinopiagiảmbớtkhốilượngtiềnUsoniamuavào,giúpchotiềngiấycủaNgânhàngDự trữCágiảmgiá trịvà sảnphẩmcủaUsoniacạnhtranhhơn.

Tấtnhiên,chẳngaibiếtlàmsaomàSinopiacóthểlàmhaiviệccùnglúc:vừa cung cấp lượng cá cần thiết để tài trợ cho chương trình chi tiêu củaOcuda,lạivừagiảmlượnggiấybạccủaNgânhàngDựtrữCá-phươngtiệncủaquátrìnhtàitrợđó.Chẳngcóaibuồnđặtcâuhỏinàyracả!Ngaycảkhichuẩnbịvaymượnnhiềuhơnbaogiờhết,cácnghịsỹcủachúngtavẫnquênrằngkhimìnhđivaythìcầnphảicóaiđó...chovay!

Sinopiathứctỉnh

Bênkiađạidương,ngườiSinopiakhôngnhiệt tình lắm trướckếhoạchcủaNghịviệnUsonia.MọiviệcbắtđầuhơirắcrốikhingườilaođộnglờmờbiếtđượchọsẽphảicungcấpthêmbaonhiêuconcánữađểlấyvềnhữngđồngtiềngiấyUsonia.

Đa số dânSinopia bực tức trước thực tế “làmnhiềumà hưởng ít”.DoChính phủ nơi đây không cung cấpmạng lưới an sinh xã hội tốt như tạiUsonia,ngườidânnóichungđểdànhrấtnhiềutiềnphòngkhituổigiàđến,khôngcònlaođộngđược.Mọingườiđềuchămchỉlàmviệc,chẳngaimualừa chứ đừng nói tới việc tậu xe kéo, cũng rất ít người dámđi chơi trượtnước.Cóđithìhọcũngđitheonhóm,4-5ngườithuêmộtchiếcvántrượtđểcùngchơi!

VuaSinopiacũngbắtđầubớtnhiệttìnhvớitìnhtrạngnày,ôngtađặcbiệt

loâutrướckếhoạchchitiêuchóngmặtcủaOcuda.Cácnhàtưvấncủaôngta,đasốtừnglà“mônđệ”củaAllyGreenfin,bắtđầulongạirằngđốngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCámàhọđanggiữsẽmấtgiátrịnếuhọngưngmuavào loại tiềnnày.Vànếuđiềuđóxảyra,ngườiUsoniasẽkhôngcònmuacácsảnphẩmcủaSinopianữa.

Họ lập luận rằngnếukhôngcó lượngcầukhổng lồ từUsonia, cácnhàmáyxuấtkhẩucủaSinopiasẽphảiđóngcửa,gâyrathấtnghiệp,bấtmãnxãhộivàthậmchílàcáccuộcbiểutìnhphảnđối,điềuvẫnbịcấmxưanayởđảoquốcnày.Lâmvào tình thế tiến thoái lưỡngnan,vịvuaSinopiađànhgiữnguyênhiệntrạngvàhyvọngsẽcómộtgiảiphápnàođó.

Mộtngàynọ,trongkhinhàvuađangtrầmngâmsuynghĩ,cònhộiđồngtưvấnkinhtếthìđangbậnđinghiêncứu,mộtngườinôngdânlẻnvàocungđiệngặpôngta.

“Tâubệhạ,xinthachosựđườngđộtcủahạthần,songhạthầnnghenóirằngbệhạđangloâuvềlũcá.Hạthầncóthểgiúpbệhạđược!”.

“Đólànhữngvấnđềlớn,liênquanđếnthươngmại,tiếtkiệm,đầutưvàkếhoạch.Nhàngươibiếtgìvềchúng?”,vịvuagầmlên.

“Hạthầnbiếtrấtít”,ngườinôngdânthúnhận.“Nhưngtronglàngcủahạ

thần,dânlàngchỉsảnxuấtnhữngchiếcbátbằnggỗđểđemxuấtkhẩu,đổilấynhững tờ tiềngiấy, thứmàmọingườidànhdụmcho tương lai.Chúngthầnhyvọngsẽdùngtiềnđểmuathứgìđó,nhưnghiệnnaythìchẳngcógì.Khi đem bán những chiếc bát mà mình làm ra, hạ thần tự hỏi sao mìnhkhôngthểcóchúng,màhiệnnayvẫnphảiăncáđể trênnềnnhà,vôcùngmấtvệsinh!Saochúngtakhôngthểtựlàmrabátgỗđểdùng,nhưvậycuộcsốngkhôngphảisẽtốthơnsao?”.

“Khôngđược”,nhàvuanói-“Dânchúngsẽchếtđóinếukhôngcóxuấtkhẩu.Còncócáchnàokhácđểđiềuhànhnềnkinhtếđâu?”.

“Tâubệhạ,nhưthầnđãnói,chúngtachuyênnghềlàmchénbát.Dướisựcaitrịanhminhcủabệhạ,dântacũngđánhbắtcángàymộtnhiềuhơn.Dođó,cáichúngtacầnlànhữngngườidântrongnướcđồngýtraođổicálấychénbát.Mọinăngsuấtcủachúngtađềuđượcgiữlạitrongnước,ngườidânsẽcónhiềuchénbáthơn,màcũngcónhiềucáhơnđểbỏvàonhữngchénbátđó!”.

Nhàvualúngtúng:“Nhưnghượmđã,dânUsoniagiàucóhơnchúngtanhiều.Làm sao chúng ta có thể trả nhiều tiền hơn họ khimua những sảnphẩmnày?Họcóthểmuavớigiácaohơn,họcótiềncủaNgânhàngDựtrữCá”.

“Xinbệhạthatội,nhưngthầnkhônghiểutạisaochúngtalạicầnnhữngđồngtiềncủahọ!Chúngcógiátrịchẳngquachỉvìcácsảnphẩmcủachúngta,tứclàcávàchénbát.Chúngtalàmrasảnphẩm,tứclàchúngtađủkhảnăngtiêuthụchúng.Chỉcầndừngngayviệcbánsảnphẩmmiễnphínàylạimàthôi”.

Lậpluậnđơngiảncủangườinôngdânkhiếnnhàvuabịấntượngvàsauđóquyếtđịnh thayđổichínhsách.TừnaySinopiakhôngbánhàngđể lấytiềngiấynữa,màchỉtraođổihànghóađểlấycáthậtmàthôi!

Tuynhiên,nhàvuacũngkhôngthoảimáilắmvớiđềxuấtthayđổitriệtđểnhưngườinôngdânđềxuất,nênôngtaápdụngmộtlộtrìnhtừtốnhơn.Nóigìthìnói,bảnthânnhàvuađãcóquánhiềulytáchchénbát,màchẳngcócáinàotrongsốđólàmbằnggỗcả!

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠISauvàiquýcótìnhhìnhthốngkêGDPtíchcựchơn,cácnhàkinhtếhồ

hởichorằngĐạiSuythoáiđãqua.Nhưngvớitỷlệthấtnghiệphơn10%vàtỷlệ“laođộngdôidưdothiếucôngănviệclàm”(nhữngngườiđãtừbỏhyvọngkiếmđượcviệclàm,haychỉlàmbánthờigian)hơn17%,nhiềungườiMỹhẳnsẽngạcnhiênkhinghenhữngtintốtlành.

ThựctếthìcuộcĐạiSuyThoáiđãkhởiđộngcôngviệcđauđớnnhưngchưahoànthànhcủaviệctáicânbằngnềnkinhtế.Năm2009,tỷlệtiếtkiệm

quốcgiatănglầnđầutiênsaunhiềunăm,thâmhụtthươngmạibắtđầucolạisaukhităngchóngmặttrongsuốtthậpkỷ.Nhưngcácchươngtrìnhkíchcầucủa chính quyềnBush rồiObamađã làmngừng quá trình đó.Việc tạo ranhữngkhoảnnợlớnhơnbaogiờhếtđãngănchúngtaquaylạivớicáctiêuchuẩnsốngtươngxứngvớinăngsuấtcủanềnkinhtế.

Nhưng đến một thời điểm trong tương lai gần, có thể là vài năm tới,chúngtasẽgặprắcrốivớinợnần.Chođếnnaychúngtavẫnnétránhđượcmọi thứ tệhại,haynhữngviênđạn.Khôngmay làdo thâmhụtngânsáchhàngnămngàycàngtăng,cũngnhưkhảnăngphásảncủahệthốngAnsinhXãhộivàChămsócsứckhoẻMedicare(mộtphầndosựdịchchuyểnnhânkhẩucủanhữngngườithuộcthếhệrađờisauThếchiếnIInayđếntuổivềhưu),nhữngviênđạnsẽhướngthẳngvàochúngtavớitốcđộcaohơn,vớitầnsuấtnhiềuhơn!

Washingtonkhôngthểhiệnbấtcứsựsẵnsàngnàođểgiảiquyếtvấnđềnày. Việc cắt giảm chi tiêu của Chính phủ chưa từng được xem xét, chứđừngnói tớiviệc thựchiện.Khimớinhậmchức,Tổng thốngObama từngkhámàumèkhithựchiệnviệc“soitừngdòng”trongchitiêungânsáchliênbanglêntới3.000tỷUSDđểtìmra“nhữngkhoảnchilãngphí”.Rốtcuộcquátrìnhnàygiúptiếtkiệmđượcmộtkhoảnnhỏnhoilà17tỷUSD,tứclàchưatới0,5%ngânsách!NgaycảnhữngngườiđềxuấtkhoảncắtgiảmnàycũngnhậnđượchàngtràngphảnđốitừcảhaiĐảngCộnghòavàDânchủ.

NếuChínhphủkhôngvậndụngnhữngnguyêntắctàichính,thìcácchủnợcủachúng ta, lớnnhất làTrungQuốcvàNhậtBản,sẽ làmđiềuđóvớinướcMỹ.Tuycórấtnhiềucáchđểápdụngchếtàitàichính,songcáchđơngiảnnhấtsẽlànhữngchủnợnàysẽthôikhôngmuanhữngkhoảnnợcủaMỹnữa.

ChođếnnaythìnhữngchủnợcủaMỹđangrơivàocáibẫynhưnhữngngườiSinopiatrongcâuchuyệncủachúngta.Nhưngmộtkhinhậnraviệctiếptụcchovayvớimộtconnợmấtkhảnăngchitrảchỉlàmộtsựlãngphínguồn lực thìchắcchắnnhữngnướcnàysẽ thayđổi.Khiđóhọsẽ tái tậptrungnăngsuấtvàonhucầucủangườitiêudùngnộiđịa,nhữngngườinaycócơhộihưởngthụthựcsựthànhquảlaođộngcủamình.

Hiệnnay,bấtchấpnhữnglờithanphiềnvànhữngkêugọicảicáchtiềntệquốctế,nhữngchủnợnàyvẫntiếptụccho(Mỹ)vay.Nhưngđiềuđókhôngthểkéodàimãimãi.

Vớihơn50%nợChínhphủcủachúng tađượcbánchocácChínhphủnướcngoài,aicóthểbùđắpđượckhicácquốcgianàykhôngmuanợcủaMỹnữa(tứclàmuatráiphiếuChínhphủMỹ-ND).Nguồntiếtkiệmtrongnướcquánhỏ,nênchỉriêngdânMỹsẽkhôngthểgánhnổicụcnợđó!

Đếnngàyđó,chúngtachỉcóhailựachọn:tuyênbốmấtkhảnăngtrảnợhaychấpnhậnlạmphát.Cảhaiđềulàmgiảmmứcsốngcủangườidânqua

việcmấtsứcmuavàlãisuấttăngcao.

CHƯƠNG17:MỌICHUYỆNVỠLỞ

KhisốlượngcáhàngngàygiaotừSinopiagiảmđi,mọichuyệnbắtđầuthayđổi.

Khi nhữngngườiSinopia, vốn là nguồn tiêu thụ lớnnhất của số lượngtiền giấy doNgân hàngDự trữCá phát hành, hạ thấp lượngmua của họ,nguồncungloạitiềngiấynàytrênthịtrườngvượttrộisovớilượngcầucủanó.Khi cungvượt cầu thì giáphảigiảm,vàkhigiá củađồng tiềnUsoniagiảmthìchẳngaidạigìmàmuốnnắmgiữnócả.NgườiBongobiavàngườiDerishianốigótngườiSinopiatrongviệccắtgiảmsốlượngtiềnUsoniamàhọnắmgiữ.Vớiquánhiềungườibánravàquáítngườimuavào,tiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCánhưrơitõmvàomộtvòngxoáytửthần.

Bịmắckẹtvớimộtđốngtiềngiấycànglúccànggiảmgiátrịmàkhôngthểbánchoaiđược,nhàvuaSinopiacảmthấyrõtìnhhìnhđãvượtrangoàitầmkiểmsoátcủaôngta.HiểurằnglượngdựtrữbằngtiềngiấyUsoniasớmmuộnsẽlà...giấylộn,ôngtachuẩnbịtinhthầnsẵnsàng“chịuđòn”chocácthầndâncủavươngquốc.Tạimộtcuộcdiễuhànhlớn,nhàvuatuyênbốnhưđinhđóngcộtVớidânchúngrằngkhókhăntrướcmắtsẽsớmquađi,sauđólànhữngthànhcôngvềlâudài!

Đúngnhưtấtcảdựđoán,ởSinopialượngdựtrữbằngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCáUsoniađãmấthoàntoàngiátrị.NềnkinhtếSinopiarơivàohỗn loạn,một sốdoanhnghiệpphảiđóngcửa.Nhưngđúngnhưnhữnggìngười nông dân trong chương trước tiên đoán, một số doanh nghiệpmớihìnhthành,sửdụngnănglựcsảnxuấtcòndưđểcungcấpnhữnghànghóamàdânSinopiathựcsựcónhucầusửdụng.

Nhưtrướckia,ngườiSinopiavẫncókhảnăngbắtcá,làmrasảnphẩmvàhìnhthànhnhữngkhoảntiếtkiệm.Dođólànhững"nguyênliệu”chủyếuđểkinhtếpháttriển,khôngcólýdogìmàSinopiarơivàokhủnghoảngđượccả.Trên thực tế, với nhiều sản phẩm trên thị trườngnội địa và lượng tiếtkiệmdồidàonằmtạingaycácngânhàngtrongnước,mứcsốngnóichungbắtđầuđilên.NguồntiếtkiệmtrướckiabịđóngbăngchếtcứngtronglượngdựtrữbằngtiềnUsonia,nayđượcgiảiphóngvàđemchocácnhàmáyđịaphương vay, giúp họ sản xuất phục vụ nhu cầu tiêu thụ trong nước. Khingười ta làmranhiềusảnphẩmchokháchhàngnộiđịacónhiều,cáccửahàngnayđầyắphànghóa.Tồnkhotăngnghĩalàgiácảcóthểgiảmtrởlại.Đúngnhưngườinôngdânđãdựđoán,bấtchấpnhữngthiệthạidoviệcdựtrữbằngtiềngiấyUsonia,nềnkinhtếSinopiađãthịnhvượngtrởlại.

CònởUsonia,tìnhhìnhdiễnbiếntheochiềungượclại.Dolượngcáđánhbắtđược tại đâyquánghèonàn, nhữngkỹ thuật viên củaNgânhàngphảilàmviệcvấtvảvàsángtạohơnbaogiờhết.Nhữngchúcáchínhthứcteotóp đếnmức báo động, và lạm phát cá quay trở lại. Khác với những lầntrước,vòngxoáylầnnàykhôngthểkiểmsoátđược.

Chẳngmấy chốc những con cá chính thức nhỏ đi đếnmức chúng phảiđượckẹpthànhtừngbó50con,rồi100con.Mỗingườiphảiăntới200concámộtngàymớiđủno!MọikhoảndựtrữbằngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCátrởnênvôgiátrị:chúngtacótìnhtrạnglạmphátcáphimã!

Vớihànghóanhậpvề từSinopiangàymột ítđi,cáccửahàngbán lẻởUsoniakhôngcònnhiềuhàngtồnkhonữa.Kếtquảcủanhữngchúcáteotóp(tứclàđồngtiềnmấtgiá-ND)chạytheolượnghànghóaítỏilàgiácảtăngvọt.

Quamộtchiếndịchrầmrộtrướccôngchúng,cácnghịsỹUsonialênáncácnhàbánlẻđã“làmgiá”vớihànghóa,đẩygiálênvôlý.Họchorằnglạmphátcácóthểđượckiềmchếnếucácnhàbánlẻchấpthuậnchếđộkiểmsoátgiácảhànghóadịchvụ.Nhưngvìcácbiệnphápđóchỉtậptrungvàotriệuchứng chứ không phải căn nguyên của lạm phát, chúng chỉ khiến mọichuyệntệhơnmàthôi.Kiểmsoátgiácảtrongkhikhônglàmgìđểchặnđàđixuốngcủagiátrịđồngtiềnchẳngquachỉngăncảnkhảnăngkiếmlờicủanhàsảnxuấthaynhàbánlẻmàthôi.Khiđó,tấtnhiênhọsẽkhôngbánhànghóanữa,vàmột thị trườngchợđensẽxuấthiệnvớimứcgiácaohơnquyđịnh.

NhậnthấyrủirovớiNgânhàngDựtrữCá,mộtsốcôngdânUsoniađãchọncáchbảotoànkhoảntiếtkiệmcònlạicủamìnhbằngviệckýgửicávàocácngânhàngởnướcngoài,nơiđócácủahọkhôngcònbịnhữngôngnghịquýhóaăndầnănmònnhưởtrongnước.

NhưngkhiNghịviệnnhậnraxuhướngnày,họbèncấmngườidânkhôngđượckýgửicáranướcngoàinữa.

Nỗisợvềviệccákýgửibịxẻnhỏ lan rộngđếnmứcngườidânkhôngdámđểcáởngânhàngnữa,màsẽtiêuthụngaybấtcứconcánàovừabắtđược.Đếnđây,tìnhtrạngnhưtrướckhinềnkinhtếpháttriểnlạixuấthiệntrởlại:khôngcótiếtkiệm,nênkhôngcótíndụngvàđầutư.

Khôngnghĩrathứgìmới,cácNghịsỹlạinhailạichiêuthứccũcủahọ:mộtchươngtrìnhkíchcầu!Rõrànglànhữngnỗlựctrướcđóđểhồisứcchonềnkinhtếdườngnhưchưađủmạnh.Lầnkíchcầunàychỉcầncóquymôvàcườngđộlớnhơnlàổn!Nhưngkhôngaibiếttácnhânkíchthíchgiờđâysẽlàgìnữa.Vàothờiđiểmđentốinày,tinhthầncủadânchúngđượcnânglênkhinhìn thấymột chuyến tàuđầyắphànghóa từSinopia thấp thoángngoàikhơixa!

CácNghịsỹhếtsứcvuisướng.Họthôngbáovớinhândânrằnghẳnlàngười Sinopia đã nhận ra sai lầmkhi vội vã tháo chạy khỏi tiền giấy củaNgânhàngDựtrữCáUsonia.HọsẽlạikýgửicáởNgânhàngDựtrữCácủachúngtamàthôi!

NhưngkhicontàuSinopiacậpbến,mộtcâuchuyệnhoàntoànkhácdiễnra.

MộtđoànngườiSinopialênđảo,đemtheonhữngxechởđầycáthậtvàhàngchồngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCá,sauđóhỏimuamọithứtrênđảo, kể cả những thứ nhỏ nhất. Do chẳng ai ở Usonia còn cá thật, dânSinopiacóthểtrảgiácaovàmuađượcmọithứ!

HọmuadựánWaterWorks,dỡtungravàchấtlênthuyềnchởvề.Ngọnhảiđăngcũngchịusốphậntươngtự.NgườiSinopiacònmuacảxelừakéo,vántrượtnước,lướiđánhcáthủcôngvànhữngbộlướilớnhơn.HọmuacảnhữngkhucănhộđểcôngnhânSinopiacóthểdùnglàmnhànghỉmát!

Sauđợtmuahàngkhổng lồnày,dânSinopiakéođivớihầunhư tấtcảmọithứcógiátrịtrênđảo,đểlạinhữngđồngtiềngiấycủaNgânhàngDựtrữCámàhọđãtíchlũytrongsuốtbaonhiêunăm.DânUsoniachỉcòndiêmđểnổilửanấuăn,nhưngcókiếmrathứgìđểnấulênmàănhaykhôngthì...chưachắc!

Cácnghịsỹkiểmtralạitìnhhìnhvàcốnghĩxemhọđãsaiởchỗnào.Chúngtađãchitiêu,vậytạisaokinhtếkhôngtăngtrưởng?Cuốicùngmọichuyệntrởnênrõràng,vàhóarađơngiảnhơnhọnghĩrất

nhiều.Đứng trước đám đông dân chúngmong chờmột lời giải đáp, Nghị sỹ

Ocudathốtramộtcâunóitrungthựcnhấttừmộtchínhtrịgia:“Cóaiởđâycònnhớcáchlàmramộtcáilướihaykhông?Tôinghĩgiờ

đãđếnlúctấtcảchúngtaphảiđiđánhbắtcátrởlại!”

ĐIỀUCÒNĐỌNGLẠITrong suốt chiều dài lịch sử, cácChính phủ đã tự làm khómình bằng

cáchchitiêunhiềuhơnnhữnggìhọcó.Khithâmhụttrởnênquálớn,nhữnglựachọnvàgiảiphápsẽrấtkhókhăn.

Mộtgiảipháp là tăng thunhậpcủaChínhphủquaviệc tăng thuế.Việcnày rấtkhóđượcnhândânhưởngứngvàđược thôngqua tại cácnềndânchủ.Ngaycảởcácchếđộtoàntrị,việctăngthuếcũnglàvấnđề.Thuếcaoluônlàmgiảmnăngsuấtvàsuyyếucáchoạtđộngkinhtế.Luôncómộtgiớihạnchomứcthuế.Nângthuếsuấtlêncaoquá,ngườitasẽkhônglàmviệc.Nângnólêncaonữa,ngườitacóthểsẽlàmloạn!

Một giải pháp tốt hơn nhiều là cắt giảm chi tiêu của Chính phủ. Tuynhiên,cáchnàycònkhókhănhơnlàtăngthuế.Nhữngngườicóquyềnlợibịảnhhưởngsẽkhôngngầnngạigìbàytỏtháiđộchốngđối,trongcáckỳbầucửvàcảởtrênđườngphố.ĐiềunàyđặcbiệtđúngkhinhữngngườihưởnglợitừviệcchitiêucủaChínhphủcảmthấyhọxứngđángđượcnhưvậy.Cácchínhtrịgiađãhứahẹnnhiềuđiềukhitranhcử,vàcáccửtrihầunhưchẳngbận tâmvềkhảnăngchínhnhữngngườiđóng thuếmới làngườichịumọichiphíthậtsựchođiềunày.

Đểtránhcảhaigiảiphápbấtlợivềchínhtrịnóitrên,mộtsốChínhphủbèn...tuyênbốvỡnợ,tứclàtuyênbốvớicácnướcchủnợrằngnướcmìnhkhông thể hoàn thành các nghĩa vụ liên quan tới khoản nợ!Nếu đa phần

khoảnnợlànợnướcngoài,thìđâylàmộtquyếtđịnhtươngđốidễdàng.Nóitheokiểuchínhtrịthìlừadốingườinướcngoàivẫndễlàmhơnlàtăngthuếhaytừchốinhữnglợiíchđãhứachocôngdântrongnướcmình!

Vớicácnhàlãnhđạochínhtrị,tuyênbốvỡnợcóthểgâylúngtúng,vìđólàmộttuyênbốchínhthứcvềviệcmấtkhảnăngchitrả.Đểtránhđiềunày,nhiềuChínhphủchọncáchđơngiản là in thêmtiềnđể trảnợ,nghĩa lànétránhnghĩavụtrảnợbằngcáchchấpnhậnlạmphát.Dolạmphátlàthứdễchấpnhậnnhất,đósẽlàgiảiphápthườngxảyranhất!Nhưngtuydễdàngtrướcmắt,vềdàihạnhậuquảsẽlàkhônlườngnhất.

LạmphátgiúpcácChínhphủnétránhnhữnglựachọnkhókhănvàxửlýcáckhoảnnợmộtcáchbímật.Bằngcáchinthêmtiền,vềdanhnghĩaChínhphủtrảđượcnợ,nhưngthựctế làhọđãphaloãngđồngtiềncủaquốcgia.Chủnợđượcthanhtoán,nhưngsốtiềnhọnhậnđượccógiátrịchẳngđánglàbaovìlạmphát(còntrongtrườnghợplạmphátphimãthìsốtiềnđótrởnênhoàntoànvôgiátrị!).

Lạmphátchẳngqualàmộtbiệnphápdịchchuyểntàisảntừnhữngngườiđangcókhoảntiếtkiệmbằngmộtloạitiềntệsangnhữngaiđangcónhữngkhoảnnợbằngloạitiềntệấy.Khisiêulạmphát,haylạmphátphimã,xảyra,toànbộnhữnggìtiếtkiệmđượcsẽbiếnmất,ngượclạitoànbộkhoảnnợ(bằngloạitiềntệđangbịlạmphát-ND)cũngsẽbiếnmấttheo.Nhữngaisởhữucácloạitàisảnkhácsẽkhôngbịảnhhưởng,vìkhilạmphátdiễnrathìgiátrịdanhnghĩacủanhữngtàisảnkhác,chẳnghạnbấtđộngsản,sẽtănglên.

Điềunàyđãtừngxảyranhiềulần,tạinhiềuquốcgiatrongchiềudàilịchsửPháp(thậpniên1790),cácbangmiềnNamnướcMỹtrongthờiNộichiến(1861-1865),Đức(thậpniên1920),Hungary(thậpniên1940),ArgentinavàBrazil(thậpniên1970và1980),vàgầnđâynhấtlàZimbabwe.Trongmọitrườnghợp,nhữngtìnhhuốngvàđiềukiệngâynênlạmphátvàsauđókéotheosựsụpđổvềkinhtếlàhoàntoàntươngtựnhau.Cácquốcgiagiảiquyếtđốngnợcaongấtcủamìnhbằngcáchgiảmgiá trịđồngnội tệ.Kếtquả làchínhngườidâncủanướchọsẽbịrơitõmvàocảnhngộkhốncùng!

NướcMỹngàynàylàquốcgialớnnhất,tiêntiếnnhấtmàchưatừngtrảiquanạn siêu lạmphát,nhưng“chưa”khôngcónghĩa là “khôngbaogiờ”!Conátchủbàicủachúngta,chođếnngàynay,vẫnlàviệcđồngdollarMỹđượcdùnglàmđồngtiềndựtrữquốctế,bấtchấpnhữngchỉsốcơbảncủakinh tếMỹ tồi tệ tớiđâuđinữa.Nhưngmộtkhivị thếnàykhôngcòn thìđồngnộitệcủachúngtacũngdễtổnthươngnhưbấtcứđồngtiềnnàokhác.

Chúngtacầnnhìnnhậncáckhảnăngnàyvàcógiảiphápngănchặntrướckhichúngtakhôngthểtựmìnhquyếtđịnhmọithứ.

LỜIBẠT

Kếtcụcbuồn thảmcủahònđảoUsonia trongcâuchuyệnmàchúng tôivừakểkhôngnhấtthiếtphảilàsốphậncủamộthònđảolớnhơnrấtnhiều-HợpchủngquốcHoaKỳ.KhôngmaylànếucácnhàlãnhđạoMỹcàngtiếptụctheođuổinhữngchínhsáchtươngtựvớinhữnggìđãgâyrakhủnghoảngtàichính,thìkhảnăngkếtcụcđódiễnralạicàngcao!

Tuyý tưởngdùngsựcan thiệpvàkích thíchcủaChínhphủnhưlà liềuthuốcgiải độc trướcnhững thất bại của chủnghĩa tưbản thị trường làdoKeyneskhaisinhvàTổngthốngRoosevelttiếptụcpháttriển,songphảiđếnthời kỳ của các ngài Alan Greenspan, George Bush, Ben Bernanke vàBarackObama thì ý tưởng đómới thực sự đi vào cuộc sống. Trước năm2002,chúng tachưabaogiờcó thâmhụtngânsách liênbangởmứckinhkhủngnhưhiệnnay(vượtmức1.500tỷUSDmỗinăm),cũngnhưchưabaogiờchứngkiếnlãisuấtthấpkỷlụcvàthịtrườngtíndụngbịlàmméomónhưhiệnnay.

Nhữnglỗilầmvềchínhsáchlàhếtsứccơbản,thếmàchúngtavẫntiếptụcmắcphải.

Năm2002, sauvụkhủnghoảngđầu tưvào các công ty côngnghệ cao(bong bóng “dot-com”), với hàng tỷ dollar đổ vào những công ty sau đóhoàntoànvôvọng,nềnkinhtếbướcvàogiaiđoạnlẽraphảilàđợtsuythoáikéodàihơndựđoán.NhưngtânTổngthốngGeorgeBushkhôngmuốnnềnkinhtếảmđạmvìnósẽảnhhưởngđếnviệctáiđắccửcủachínhôngta.ThếlàngàiTổngthốngvàcácnhàtưvấncủaôngtabốclạithangthuốccũcủaKeynes,Với những khoản chi tiêu củaChính phủ và việc nới lỏng chínhsáchtiềntệởmứcđộcaochưatừngthấyquanhiềuthếhệ.

Kết quả, giai đoạn 2002-2003 là giai đoạn suy thoái ngắn kỷ lục, tuynhiêncáilợitrướcmắtđókéotheocáigiáphảitrảvềlâudàilàrấtnặngnề.NướcMỹkết thúcđợt suy thoáinói trênvới sựmất cânbằng lớnhơn rấtnhiềusovớitrướcđó.Điềunàylẽrakhôngđượcphépxảyra.

Thayvìthúcđẩytăngtrưởngthực,chúngtalạithúcđẩymộtbongbóngtài sảnkhác (lầnnày làbongbóngnhàđất) để tạm thờivượtquađợt suythoáidobongbóngcôngnghệđãvỡtunggâyra.Giánhàđấttăngcaođemlạinhiềulợiíchkhiếnngườitalầmtưởnglàsứcmạnhkinhtế,songthựcsựđóchỉlànhữngảoảnhmàthôi.

Thảmhọathậtsựxảyđếnsáunămsauđó,khibongbóngvỡtiếpmộtlầnnữa,màchúngtavẫnkhônghọcđượcgìtừnhữngbàihọcquákhứ.Trongviệcchẩnbệnhvàkêđơnchođợtsuythoái2008,cácnhàkinhtếvàcácnhàchínhtrịvẫntiếptụclầmđườnglạclốimộtcáchcựckỳnguyhiểm.

Trongnhữngthángsaukhinềntàichínhthếgiớinổtung,cómộtsựnhất

trícaorằngviệcthiếucácquyđịnhquảnlýphùhợplànguyênnhângâyrakhủnghoảng.Vai tròcủaChínhphủvànhất làcủaFed (Hệ thốngDự trữLiênbang)hầunhưkhôngđược tínhđếnkhi tìmhiểunguyênnhânkhủnghoảng. Chính vì lẽ đó, chúng ta tăng cường thực hiện những thứ thực rakhôngcần làm(chi tiêuvàsiếtchặtviệcđiều tiết,quảnlýcủaNhànước),trongkhikhôngthựchiệnđủnhữngviệcthựcsựcầnthiết(tiếtkiệmvàtựdokinhdoanh).

NhữngnhàlãnhđạophốWallcũnghếtsứcvôtráchnhiệm.Trongnhữngnăm kinh tế phát triển tốt, các ngân hàng lớn thu được những khoản lợinhuận kếch sù.Khi khủng hoảng diễn ra, lẽ ra họ phải trả giá nhiều hơnnhữnggìhọđanggánhchịu.Nhưngcácngânhàngđãtậndụngbàntayđiềutiếtméomó củaChính phủ.Một cách phi lý trí, những nhà lãnh đạo củachúng ta tiếp tục khuyến khích mua nhà, chi tiêu và tín dụng, trong khikhôngkhuyếnkhíchtiếtkiệm.Tấtcảnhữngđiềuđólàmxóimònthịtrường.

CácchínhsáchcủaFed(Hệ thốngDựtrữLiênbang),Cơquanquản lýNhàđấtLiênbang,rồiFannieMaevàFreddieMac(thựcchấtcũnglànhữngtổchứccủaChínhphủ)đãtạoranhữnglợithếchoviệckinhdoanhnhàđất,đồngthờiloạibỏmọiràocảnvớiviệcchovay/đivay.Kếtquảlàchúngtacóbongbóngtíndụngvànhàđất-mộtbongbóngchỉcóthểphìnhto,chođếnkhinào...khôngthểphìnhtohơnmàthôi!

Lãisuấtthấpmộtcáchgiảtạokhiếnnềnkinhtếcóvẻkhỏemạnhhơn,tạođiềukiệnchocáckhoảnchovaymuanhàthếchấpVớilãisuấtđiềuchỉnhtheothờigianvàcáckhoảnchovayvới lãisuấtđầyvẻmờimọcbùngnổ,khiếngiánhàdùcaovôlýmàtrôngvẫncóvẻchấpnhậnđược.ChínhngàiChủtịchFed-AlanGreenspan-cũngkhuyếnkhíchngườidânthamgiamuanhà.CáccơquanChínhphủvànhữngđịnhchếđượcChínhphủbảotrợlàmvấnđềtrầmtrọnghơnbằngviệcbảolãnhcáckhoảnchovaythếchấpvớilãisuấtcóthểđiềuchỉnh(Adjustable-ratemortgage,hayARM)màchỉcăncứvàokhảnăngtrảnợcủangườivayởmứclãisuấtchàomờibanđầu(teaserrate: lãi suấtbanđầu, thường thấpđểmờichàongười tavaynhiềuhơn-ND). Không có những bảo lãnh này thì rất nhiều khoản vay thế chấp sẽkhôngbaogiờtrởthànhhiệnthực!

Cũnggiốngnhưgiácảtrênthịtrườngtựdođượcquyếtđịnhbởicungvàcầu,thịtrườngtàichínhvàbấtđộngsảnđượcquyếtđịnhbởihaiyếutốđốilậpnhaulàlòngthamvànỗisợ.NhưngChínhphủđãlàmmọicáchđểgạtbỏhoàntoànnỗisợcủacácthànhviênthịtrường!

Đầunăm2008,khinhữngyếu tố thị trường làmxẹphaibongbóng tàichínhvànhàđất, thìChínhphủlạibướcvàođể thổiphồngchúnglênmộtlầnnữa.ĐầutiênlàviệcgiảicứuBearStearnsvàAIG,sauđólànhữngbảolãnh dành cho các định chế phốWall nhưBank ofAmerica vàGoldmanSachs.Tiếp đến là chương trìnhmua lại những tài sản có vấn đề (TARP:

TroubledAssetReliefProgram)vớingânsách700tỷUSDcủaBộTàichínhMỹđểmualạicáctàisảnthếchấpmàlúcđóchẳngcóaitrongkhuvựctưnhândámđụngvào!RồiChínhphủgiảicứutổchứcchovayhọctậpSallieMaevàthựctếđãquảnlýtoànbộthịtrườngchovayhọctậpnày.CáccuộcgiảicứucácđạigiaxehơiởDetroitdiễnrasauđó.

CácngânhàngvàdoanhnghiệplẽrađãphásảnnaylạiđượcChínhphủchống lưng để tiếp tục hoạt động.Nguồn vốn và lao động lẽ ra được thịtrườnghuyđộngvàonhữngmụcđíchkháccólợihơn,thìnaylạiđượctraovàotaynhữnghoạtđộngkhôngthựcsựcầnthiết.

Khingườitiêudùngdừngchitiêu(điềunàyhoàntoànhợplogic!)saukhibongbóngnhàđấtvỡ,thìChínhphủlạinhảyvàovớigóikíchthíchkhổnglồlêntới700tỷUSDnhằmduytrìmứcchitiêunhưtrước.Khoảnchitiêunày,thựcchấtlàđượcChínhphủvaymượntừcácthếhệconcháutrongtươnglai,đãngănngườidânkhôngphảichịuđựngnhữngkhókhăncủaviệc“cótớiđâutiêuxàitớiđó”.

Bằngviệcngăncảncáclựclượngthịtrườngghìmcươngcơnsốtchitiêu,thanhlýcáckhoảnđầutưkém,nângcaonguồntiếtkiệmtrởlại,tàitrợchoviệcđầutưvàotưliệusảnxuấtvàthúcđẩydịchchuyểnlaođộngtừkhuvựcdịchvụsangkhuvựcsảnxuất,Chínhphủđãcưỡnglạinhữngliệupháptrịbệnh,đồngthờilàmcănbệnhtrầmkhahơn.Trongquátrìnhnày,chúngtađãchuyểnhóahầunhưmọiloạinợnầnthànhnợcông(nợcủaChínhphủ)vàgâyramộtbongbóngkhác-bongbóngTráiphiếuChínhphủMỹ.

Thật khôngmay là bongbóngnàyđedọa sẽ làm lumờmọi loại bongbóngtàisảntrướcđây.Khibongbóngnàycuốicùngnổtung,sẽlàmgiátiêudùngvàlãisuấttăngvọt,gâyranhữnghậuquảnghiêmtrọnghơnnhiềulầnsovớicácbongbóngcôngnghệcaovàbongbóngnhàđấtcộnglại.

Nhưngchúngtavẫncònthờigianđểdừngđoàntàulạitrướckhinótrậtbánhkhỏiđườngrayvàlaođầuxuốngvực.Chúngtacầncónhữngnhàlãnhđạodámdũngcảmtrungthựcvớicửtri.Chúngtacầnnhữngcửtridámchấpnhậnđươngđầuvớithựctếkhókhăncủaquátrìnhphụchồivàlàmmớilạinềnkinhtế.

Trongnhiềunăm,ngườiMỹchúngtađãvungtayquátrán,chitiêuvôtộivạ.Naychúngtaphảinỗlựcđểchitiêuchovừaphải,trongphạmvinhữnggìmìnhlàmramàthôi.Nếulàmđượcđiềunày,đồngthờiđểthịtrườngtựdovậnhànhmàkhôngbịngăntrở,chúngtacóthểtáicânbằngnềnkinhtếvàbướcvàomộtgiaiđoạntăngtrưởngmới,tăngtrưởngthựcsự.

Tuynhiên,nếuchúngtavẫntiếptụcđặtniềmtinmùquángvàonợnần,vàocỗmáyintiềnvànhữnggiảiphápkhôngđauđớncủaChínhphủ,thìtấtcảchúngtarồisẽđếnlúcphải...bắtcábằngtaykhôngtrởlại.

LỜICẢMƠN

Ytưởng trung tâmcủacâuchuyệnngụngôn trongcuốnsáchnàyđượclấy từ tác phẩmHow an Economy Grows and Why It Doesn’t của IrwinA.Schiff,xuấtbảnnăm1985.Tácgiảcuốnsáchđóđãđểlạiýtưởngnóitrênchochúngtôi,nhữnghậuduệcủaông.

CáctácgiảcảmơnsựđónggópcủaBrendanLeachtrongviệcminhhọanhanhchóngvàsángtạochocuốnsách,ôngđãlàmphongphúthêmvềmặthìnhảnhchokhíacạnhhàihướccủacuốnsách.

Chúng tôicảmơncácnhânviêncủaJohnWiley&Sons,nhất làKellyO’Connor,đãgiúpbiêntậpcuốnsáchthànhmộtcâuchuyệnnhấtquán,trôichảy và vui tươi. Chúng tôi cảm ơn Mike Finger (công ty Euro PacificCapital)vềnhữngphảnhồicủaôngvềmặttriếtlýcũngnhưmỹthuật.Saucùng,chúngtôicảmơntấtcảnhữngđộcgiảđãhỗtrợbằngcáchgửithưvàtraođổivớichachúngtôi,Irwin,trongnhiềunămqua.Điềunàyvôcùngcóýnghĩađốivớiông.

VỀCÁCTÁCGIẢ

PeterD.Schiff là một tác giả ăn khách, với các tác phẩm được nhiềungười biết tới nhưCrashProof vàTheLittleBook ofBullMoves inBearMarkets,cảhaiđềuđượcJohnWiley&Sonsxuấtbản.Ônglàmộtchuyêngia dựbáonhiều kinh nghiệmởPhốWall, đượcbiết tới như là người dựđoánchínhxáccuộcĐạiKhủnghoảngtàichínhnăm2008.Năm1996ôngbắtđầusựnghiệptạiShearsonLehman,sauđóthamgiaEuroPacificCapital-mộtcôngtykinhdoanhvàmôigiớichứngkhoánchuyênvềthịtrườngvàchứngkhoánnướcngoài,nơiôngtrởthànhTổngGiámđốcvàonăm2000.ÝkiếncủaôngthườngxuyênđượctríchdẫntrêncácấnphẩmtàichínhquantrọngnhưWallStreetJournal,Barron’s,FinancialTimes,NewYorkTimes,ông cũng thamgia các chương trìnhRhuSquawkBox,ClosingBell, FoxNews,vànhiềuchươngtrìnhkhác.Năm2009,ôngthôngbáoraứngcửvàoThượngnghịviệnMỹtạitiểubangConnecticut.HiệnôngsốngtạiWeston,CTvớingườivợMarthavàcậucontraiSpencer.Xemthêmthôngtinvềôngtạitrangwebchínhthứcwww.peterschiffonline.com.

AndrewJ.Schiff là Giám đốc Truyền thông của Euro Pacific Capital,từngđảmnhiệmvịtríngườiphátngônvàngườibiênsoạncủacôngtynàytrong một thời gian dài. Là một chuyên gia về quan hệ truyền thông vàtruyền thông tài chính, Andrew từng diễn thuyết tại nhiều hội nghị quantrọngvàtrêntruyềnhình,nơiôngthểhiệnquanđiểmủnghộchủnghĩatưbảnthịtrườngtựdovàhạnchếsựcanthiệpcủaChínhphủ.Hiệnôngsốngở

Brooklyn,NYvớingườivợPaxtonvàhaiconlàEthanvàEliza.Thờigianrảnhrỗicủaôngdànhchoviệcđọcsáchlịchsử, thamquancáccôngtrìnhkiếntrúcvàchơimadolin.

VỀNGƯỜIMINHHỌA

BrendanLeach là nhàminh họa và viết ý tưởng truyện tranh tạiNewYork.TácphẩmcủaôngxuấthiệntrêncácbáochínhưTimeOutNewYork,Time Out New York Kids, The L magazine, SVA Visual Arts Journal,ParacinemaMagazine,SmokeJournal,RabidRabbit,ôngnhậnbằngThạcsỹ từ School of Visual Arts tại New York. Xem tác phẩm của ông tạiwww.iknowashortcut.com.ÔnghiệnsốngởBrooklyn,NewYork.

CHÚTHÍCH

1.TứcFinancialIndustryRegulatoryAuthority,làtổchứctưnhânlớnnhấtcóchứcnăngđiềutiếtvàquảnlýcáccôngtymôigiớichứngkhoántạiMỹ,hiệnđanggiámsáthơn4.500côngtychứngkhoán-ND.

2.Tứclàcóhaibộluậtchiphốikinhtếhọc,mộtởtầmvimôvàmộtởtầmvĩmônhưđãnóiởtrên-ND.

3.ĐểxemtoànbộphầnđiềutrầncủaIrwin,xinđọcphụlụcAcủacuốnsáchThebiggestcon:howtheGovernmentisfleecingyou(FreedomBooks,1978)

4.FedFundsRate:Đâylàlãisuấtmàcáctổchứctíndụng(thườnglàcácngânhàng)chonhauvayphầnvốndựtrữbắtbuộcdưthừa(hoặcthiếuhụttạmthời)đangnằmtrongquỹdựtrữliênbangtheoyêucầuđảmbảotỷlệdựtrữbắtbuộccủacáctổchứctíndụng(cóthểgọilàlãisuấtđiềuhòavốndựtrữquađêm,haylãisuấtquađêmliênngânhàng).

5.NhânvậtnổitiếngtrongtruyệnngắnGiángSinhyêuthương(AChristmasCarol)củaCharlesDickens-ND.

6.ỞđâynóitớidựánxâycầuGravinaIslandBridge,thườngđượcnhắctớivớicáitên“Câycầukhôngtớiđâu”(BridgetoNowhere).CâycầunàyđượcngườitađềxuấtxâydựngđểnốiliềnthịtrấnKetchikan,AlaskavớiđảoGravina,nơichicóvỏnvẹn...50ngườidân!Dựtoánlêntớigần400triệuUSD!-ND

7.Ýnóikhiđómọingườilokiếmăncònchưaxong,chẳnghơisứcđâumànghĩđếnnhữngviệckhác-ND.

8.UsonialàthuậtngữcủakiếntrúcsưngườiMỹFrankLloydWright,nóivềtầmnhìntươnglaichophongcảnhkiếntrúcvàcảnộithấtcáccôngtrìnhxâydựngởvùngđấtmớinày,khácbiệthoàntoànvớicácthiếtkếkiếntrúcvàxâydựngtrướcđótrênthếgiới,ởđây,“CộnghòaUsonia”chínhlàcáchnóiámchỉđếnHợpchủngquốcHoaKỳ-ND.

9.Tạmdịchlà“Ngườicáxuấthiện”.TácgiảnhạitheotênvởkịchnổitiếngTheIcemanComethcủatácgiảEugeneO’Neillnăm1939-ND.

10.TácgiảnhạitheotêngọichínhthứccủađồngdollarMỹ,tứclàFederal

ReserveNote-ND.

11.ỞđâynóitớinhữngdựánđầutưcôngmàFrankyDeepđãhứahẹnvớicửtrikhiraứngcử-ND.

12.Tưduytheonhiệmkỳ-ND

13.TácgiảmuốnnóitớiBảohiểmtiềngửiLiênbangtạiMỹ,cũngviếttắtlàFDIC(FederalDepositInsuraceCorporation)-ND.

14.TácgiảnhạitheotênAlanGreenspan,cựuchủtịchFed-ND.

15.NhạitheotêncủaHệthốngdựtrữLiênbang(FederalReserveBank)-ND.

16.Ýnóilàchếranhữngconcágiảnhưđãnóiởchươngtrước,ámchỉviệcinthêmtiền-ND.

17.Nguyênvăn:fishflation,nóinhạitheoinflation-ND

18.Nguyênvănlà“one-halfofafishbelly",ởđâytácgiảgiễunhạicáchđưaranhữnglýthuyếtkinhtếrốirắmcủanhữngngườinhưCựuChủtịchFed,ôngAlanGreenspan,trongviệcbàochữachotìnhtrạnglạmphátkéodàicủanướcMỹ-ND.

19.Nguyênvăn“OtherislandscouldefficientlyoutsourceconsumptiontoUsonia”làmộtcâuchâmbiếmcủatácgiả:trongkhiUsoniathuêngườidânđảokhácsảnxuấtgiùmchoUsonia,thìcácđảokháccóthể“thuê”ngườidânUsoniatiêudùnggiùmhọ,vìdânUsonialànhữngngườitiêudùnghiệuquảnhất!-ND.

20.NguyênvănlàfishStandard,nhạitheogoldStandard-bảnvịvàngcủađồngdollarMỹ-ND.

21.“Throughthelookingglass”,tênmộttácphẩmvănhọccủaLewisCaroll.ĐâylàphầntiếptheocủatácphẩmnổitiếngAlicelạcvàoxứthầntiên-ND.

22.Xemlạichương12-ND.

23.SushiMaelàtừtácgiảámchỉStudentLoanMarketingAssociation-SLMA(cónicknamelàSallieMae)-Hiệphộikinhdoanhgiấyvaynợcủa

sinhviên.Đâylàcôngtykinhdoanhnhữngloạigiấyvaynợđượcgiaodịchtrongcôngchúng,bảođảmchocáckhoảnnợcủasinhviênđượcgiaodịchtrênthịtrườngthứcấp.Hiệphộinàyđượcthànhlậptheomộtnghịđịnhnăm1972củaChínhphủMỹđểnângcaokhảnăngsửdụngcáckhoảntiềnchovayđểhọctập,cấpchosinhviêncáctrườngCaođẳngvàĐạihọctheocácchươngtrinhđượcchínhphủLiênbangbảotrợ.

24.Xemlạicâuchuyệnvềquỹđầutưmạohiểmnàyởchương6-ND.

25.Nguyênvănlà“hutfishextraction”,thựcratácgiảmuốnnóitớicơchếMEWtạiMỹ.MEW(mortgageequitywithdrawal)làcơchếgắngiátrịbấtđộngsảnvớikhảnăngvaynợ:cụthểhơn,mỗihộgiađìnhcóquyềnvaythêmtiềnnếugiátrịngôinhàmàhọthếchấptănglêncaosovớisốtiềnmàhọvaytrướcđó.Nóicáchkhác,ngườitadẫndụnhữngngườimuốnmuanhà-dùnhữngngườinàyítcókhảnăngchitrả-vaytiềnkhôngnhữngđểmuanhà,màcònđểcótiềnmặtchitiêuvàoviệckhác,tấtcảcơchếđódựatrênmộttiềnđềlàgiánhàcửachỉcóthểtiếptụctăngcao-ND.

26.Khigiálềutăngtứclàgiátrịtàisảnthếchấptăng,chophépngườiđivayvayđượcnhiềutiềnhơn-ND.