This is the GOOD copy for the first part, some...Batzaria – Pãrãvulii 7 ca tu vecljili rivisti...

NICOLAE BATZARIA

PÃRÃVULII EDITSIA II – 2013

2013

EDITURA CARTEA AROMÃNÃ

SUMAR Tu loc di Protuzbor .........................................................................5

(1) Catastasea-a Limbãljei tu Oara tsi s-Tipusi Prota Editsii......5

(2) Ndoauã Zboarã trã Editura Cartea Aromãnã ........................9

(3) Alãxirli Fapti trã Andoaua Editsii ........................................ 11

(4) Ndoauã Zboarã dit Soni ........................................................ 19

Prifatsã – Editsia II, 2013 ............................................................. 27

(1) Sistemlu di Scriari di la Editurã ........................................... 27

(2) Ndoauã Zboarã trã Batzaria................................................. 32

Claudiu G. Matasa – Moş Nae ...................................................... 35

PÃRÃVULII

Ljartã-mi Muljare! ........................................................................ 37

Videa Tãpiile ................................................................................. 44

Chita la Bisearicã .......................................................................... 49

Armãnlu Yeatru ............................................................................. 51

Sh-Draclu Fudze di Armãn ............................................................ 54

Vedz cã Scrie Amirãlu ................................................................... 57

Nu Spunets la Muljeri .................................................................... 59

Cu Foartica ................................................................................... 61

Muljarea Sartsinã .......................................................................... 64

Dishtiptatlu Grec ........................................................................... 67

Picurarlu Hagi-Done .................................................................... 69

Nu Armãnlu ma Curaua ................................................................ 71

Arujirea adutse Furtutirea ............................................................ 74

Eara Ãntreg ca Tine ...................................................................... 77

Eara Unã cu Catilu ....................................................................... 79

Aroshe Sun’ di Sãndze ................................................................... 82

Aghilu Mucio ................................................................................. 84

Nu s-Acatsã Armãnlu .................................................................... 87

Cumnicãtura al Chita .................................................................... 89

Vor si s-Mãritã Moashile .............................................................. 93

Fã cum ãts Talje Caplu ................................................................. 96

4 Batzaria – Pãrãvulii

4

Hristolu cu Pãputsã Aroshe .......................................................... 98

Minciuna Ease tu Pade.................................................................. 99

Sh-Ashi s-Fatse! .......................................................................... 101

Nu ti Hãriseshti, cã-nj Vinji Orixea? .......................................... 103

Fure, Fure, nu ts-u-Arshine? ....................................................... 106

Hirarlu shi Pãrmãtarlu ............................................................... 108

Lucru di Chirut ............................................................................ 112

Yislu al Costa .............................................................................. 113

Vaca al Cole ................................................................................ 115

Avea Cap Cole? ........................................................................... 117

Vedz cu Bunlu, bre Crishtine ....................................................... 120

Arãdz, Doamne ............................................................................ 123

Ea, l-Dipune Tãmbãrãlu.............................................................. 126

Ghiftul tu-Avinje .......................................................................... 129

Nu Ntribam trã Cal ..................................................................... 132

Cu Tihe Fush, Doamne ................................................................ 135

Ashi Dzãc, ore Fãrtate ................................................................ 137

Lj-u Plãteashte Dumnidzãlu ........................................................ 139

Nitsi Estan, ni di Vearã ............................................................... 142

Easte Protlu tu Toacã .................................................................. 145

Easte, Prefte, Muluyie ................................................................. 147

Gumarlu-a Limnarlui .................................................................. 149

Dispoti shi Tarlu.......................................................................... 153

Poarca a Preftului ....................................................................... 156

Murits-lji Ghine ........................................................................... 159

ANEXÃ

Prefatsã – Editsia I, 1989 ............................................................ 165

Zbor di la Editor – Editsia I, 1989 .............................................. 167

Tiberius Cunia – Syracuse, NY USA – Editor

TO LOC DI PROTUZBOR Editsia II, 2013

Ndoauã minduiri loati, n parti, dit cartea ilictronicã:

Costa Guli – Soneti – Editsia II (2013)

shi ndreapti, dupã cum eara ananghi, trã aestã carti

(1) Catastasea-a Limbãljei

tu Oara tsi s-Tipusi Prota Editsii

Cartea cu pãrãvulii al N. Batzaria, easti prota carti tipusitã la noaua

editurã Cartea Aromãnã, ntimiljusitã idyiul an Syracuse, NY dit Amiri-

chii. Eara anlu 1989, oara cãndu, antreea1 minari di dishtiptari natsiu-

nalã a armãnamiljei cãt avea nchisitã cu (i) ndoi armãnj dit Machidunii

cari, nivrãndalui sã sh-chearã limba, sh-avea faptã unã sutsatã Pitu

Guli, sh-cari, namisa di alti lucri, sh-avea tipusitã shi ndoauã cãrtsã

armã-neshti, etc.; cu (ii) altsã ndoi armãnj dit Rumãnii tsi avea scoasã

ndoauã discuri cu muzicã armãneascã shi avea tipusitã diznou ndoauã

antuluyii ma veclji shi ndoauã cãrtsã ma nali pri limba armãneascã

(cum eara marli dictsiunar armãnescu al Tachi Papahagi, bunãoarã), sh-

cari s-aduna, di cãndu-cãndu deavãrliga-a sutsatãljei “Cenaclul Literar

George Murnu” di Bucureshti (nhiintsat, dupã spunerli al Ionel Zeana

di Costa Guli); cu (iii) alumta-a atsilor ndoi armãnj dit Ascãpitatã adu-

nats Freiburgu (tu Yirmanii) deavãrliga-a sutsatilor armãneshti dit

Ivropi sh-dit Amirichii, a rivistãljei Zborlu a Nostru di Freiburgu sh-cu

atseali ndoauã cungresi internatsiunali di limbã sh-culturã armãneascã

fapti tu Yirmanii sh-tu Amirichii; shi (iv) cu alti activitãts (dit alti

1 Dupã minduirea-a noastrã, prota minari fu atsea di Muscopuli, iu s-

publicarã protili zboarã armãneshti ca zboarã dit unã limbã ahoryea di-

atsea gãrtseascã i vurgãreascã, shi andoaua minari nchisitã cu prota sculii

ar

mãneascã di Tãrnuva dit anlu 1864; prota minari bitisinda-si cu afãnsirea-

a Muscopuliljei shi andoaua cu a protlui polim mundial (1918) cãndu

armãnamea fu mpãrtsãtã tu tsintsili craturi balcanitsi shi intrarea tu-un

somnu ahãndos dupã bitisita-a andoilui polim balcanic (1912).


6

craturi) nishtiuti aoa la editurã tra s-li aspunem.

Cãrtsãli armãneshti tipusiti pãnã atumtsea, eara di-aradã cu isturii

shcurti shi puizii – cãntitsi, cum lã sã grea a puiziilor tu chirolu atsel

veclju, cã zborlu puizii easti nou, un neoloyismu adus tu limbã di nalili

bãrni di-armãnj – ngrãpsiti tu limba litirarã armãneascã (i) tsi-avea mizi

apiritã, unã cu sculiili armãneshti dit Machidunii shi (ii) lucratã di

scriitorlji tsi adzã noi lã grim clasits, ca bunãoarã, Murnu, Beza, Tulliu,

Batzaria, Araia, etc. Aestã limbã eara curatã, nu-avea neoloyismi, cã tu

puizii shi isturii aflam bana armãneascã cu limba di-acasã di cati dzuã,

curatã, ashi cum u cunushtea autorlji.

Limba eara ghini cunuscutã di aeshti scriitori, cã elj avea criscutã tu

mesea-a armãnjlor, anvãrligats di limba armãneascã ashi cum eara zbu-

rãtã tu horli armãneshti di-atumtsea, di iu s-avea dusã sã nveatsã carti la

sculii. Sh-cum multsã di-aeshti scriitori dusirã sã nveatsã carti la atseali

ndoauã sculii armãneshti/rumãneshti, s-cunushtea ghini un cu-alantu.

Aclo, la aesti sculii s-agiuca shi nvitsa carti deadun, shi aclo nchisirã sã

scrii puizii shi isturii pri limba-a noastrã.

Elj nu-amãnarã sã-sh facã unã singurã limbã armãneascã (dit ma

multili grai di-acasã cu cari avea vinjitã la sculii), limbã tsi adzã noi

putem s-lji dzãtsem (unã nchisitã di) limbã litirarã armãneascã. Bunã-

oarã, limba cu cari scria scriitorlji clasits di-atumtsea nu eara tamam

atsea dit horili di iu yinea, ma unã limbã ma multu i ma putãn ncljigatã

dit graili adusi la sculiili rumãneshti di tinirlji vinjits dit multili locuri iu

sã zbura turlii sh-turlii di grai armãneshti.

Tu rivistili-a chirolui di-aoa sh-ma nsus di 100 di anj, aflãm (i) litira-

turã, puizii shi prozã scriati tu-unã limbã armãneascã curatã, ma sh-

multi ori, (ii) articuli iu sã zbura di alti lucri, iu scriitorlji ufilisea tu

limbã neoloyismi, cã limba armãneascã nu-avea tuti zboarãli di cari

avea ananghi. Hiindalui tricuts prit sculiili rumãneshti shi pistipsindalui

(ashi cum lã sã spunea la sculii!) cã limba armãneascã easti un dialectu

a limbãljei rumãneascã, nu u-aflãm mari ciudii ca neoloyismili s-hibã

loati ma multili (macã nu tuti) dit limba rumãneascã.

Cum (i) limba armãneascã ari shasi bots tsi nu s-aflã tu limba litirarã

rumãneascã, shi cum (ii) “Academia Romãnã” di Bucureshti, tsi astã-

seashti nomurli di scriari a limbãljei rumãneascã, nu s-ari minduitã, shi

nu sh-ari bãgatã vãrãoarã mintea tra s-astãseascã nomuri sh-trã scriarea

“dialictalã” a aishtor shasi bots, scriitorlji armãnj scoasirã gramatili-a

lor tra s-li ngrãpseascã. Sh-eara nu easti ciudii s-videm cum cati scriitor

armãn sh-u scria limba cum minduea el cã easti ma ghini, cu gramatili

aleapti di el. Gramati tsi s-alãxea di la un scriitor la altu, di la unã

rivistã la altã, sh-multi ori di la unã puizii i isturii dit idyea rivistã.

Aestã eara catandisea cãndu vinji oara tsi Vasili Barba scoasi Freibur-

gu, tu intrata-a anlui 1984, protlu numir dit rivista Zborlu a Nostru. Sh-

Batzaria – Pãrãvulii 7

ca tu vecljili rivisti armãneshti di-aoa sh-ma nsus di-unã sutã di anj,

videm cã: (i) tra si sã ngrãpseascã puizii shi isturii armãneshti fu anan-

ghi si sã ngrãpseascã cu gramati di-unã soi i altã – dupã cum scria au-

torlu armãn a curi puizii i isturii eara adãvgatã tu rivistã – shi (ii) tra si

sã ngrãpseascã articuli, limba armãneascã eara nicatã, apudiditã, apu-

trusitã di neoloyismi. Shi cum, aproapea tuts scriitorlji di la Zborlu a

Nostru avea tricutã di-aradã prit sculia rumãneascã – cum eara sh-tu

Machidunii, iu atselj scriitori tsi cãfta ninga sã ngrãpseascã armãneashti

eara dit bãrnul veclju cari cunushtea, shi ndoi di elj avea shi cãrtsã

veclji armãneshti clasitsi – aesti neoloyismi eara di-aradã loati dit limba

rumãneascã.

Atselj tsi vor s-facã copuslu sã dyivãseascã protili numiri dit rivista

Zborlu a Nostru va s-veadã cã, tu scriarea armãneascã, (i) shasili bots

tsi s-aflã mash tu limba armãneascã (sh-tsi nu s-aflã tu-atsea rumãneas-

cã) nu suntu scriati totna cu idyili gramati, (ii) gramatili cu cari sã

ngrãpsea aesti bots, ma s-nu eara tsiva scriati cu litiri gãrtseshti, avea

di-aradã seamni diacrititsi shi, ma multili ori, (iii) seamnili dicrititsi

lipsea fãtseari cu mãna, cã nu puteam s-li fãtsem altã soi. Sh-cãndu

armãnjlji, ca mini shi Barba, ngrãpsea cãti un articul, limba-a lor avea

multi neoloyismi loati dit limba rumãneascã. Shi soea di minduiri shi

zburãri a limbãljei sh-u-adutsea multu cu atsea rumãneascã.

Putsãni ori aesti neoloyismi eara nviscuti tu-un stranj armãnescu. Eali

eara loati di-aradã ashi cum s-afla tu limba rumãneascã. Ashi bunãoarã,

tu scriarea-a mea, zborlu “diacritic” la plural eara “diacritici”, ca tu lim-

ba rumãneascã, nu “diacrititsi” cum ãl fac di-aradã pluralu tu limba-a

noastrã, zboarãli niutri tsi bitisescu cu boatsea “-ic”.

Nu ncapi zborlu cã noi u zburam ghini limba armãneascã. Ma noi u

zburam limba cu cari earam nvitsats acasã, di la pãrintsã. Unã limbã

curatã ma oarfãnã, tsi avea putsãni zboarã di-atseali tsi ari ananghi

limba mudernã di adzã cu cari lipsea ngrãpsiri articulili.

Tuti aesti s-ved ghini sh-dit prota editsii a cartiljei Pãrãvulii di

Nicolae Batzaria.

Aestã eara catandisea tu cari s-afla limba armãneascã shi scriarea-a

ljei dit atsel chiro.

Dit moabetsli tsi li-aveam Freiburgu cu Vasili Barba, s-videa limpidi

cã rivista nu nã agiundzea. Nã lipsea cãrtsã. Rivistili di-aradã cher,

cãrtsãli armãn sh-dupã dyivãsiri. Mindueam cã prota carti tsi lipsea

tipusiri, eara gramatica al Boiagi. Sh-nu tricu multu chiro, shi Barba u

tipusi Freiburgu. Turnat tu-Amirichii, mini bãgai timeljlu-a unei editurã

armãneascã, “Editura Cartea Aromãnã”, shi u scriai tu cãrtsãli a chiver-

nisiljei di stat dit Amirichii ca unã “Not-For-Profit Organization”. Shi

dupã ndoi anj, cãtã tu ishita-a anjlor 1980, namisa di protlu (1985) sh-

andoilu cungres (1988) internatsiunal di limbã shi culturã armãneascã


8

di Mannheim-Yirmanii, nchisii s-lucredz la tipusirea di cãrtsã

armãneshti.

Ditu nchisitã s-videa cã, tu-atsel chiro, mini nu u cunushteam sh-

ahãntu ghini limba armãneascã. Cã numa-a editurãljei lipsea s-hibã

“Editura Cartea Armãneascã”. Zborlu “Aromãnã” dit numã, tsi easti

alãxirea-a numãljei “Armãnã” di cãtrã rumãnj, easti, tu limba

rumãneascã, sh-un sustantiv (numã) ma sh-un agictiv. Ma tu limba

armãneascã zborlu armãnã easti mash sustantiv. Nu easti agictivlu

“Armãneascã” cum lipsea si s-aflã di-aradã tu numa-a editurãljei. Sh-

cãndu bãgai oarã alatusea tsi u-aveam faptã, eara multu amãnat. U-

alãsai sh-ca unã adutseari aminti di catastasea iu n-aflam tu-atsel chiro.

Deadun cu Vasili Barba, aduchim ditu-ahiurhitã cã avem ananghi s-

fãtsem tsiva cu scriarea armãneascã. Nu puteam s-u alãsãm ashi cum

eara, cãndu catiun scria cum ãlj vrea chefea. Lipsea s-u standardizãm.

Sh-aestã fu un di scupadzlji di frãmti a protlui cungres internatsiunal di

limbã shi culturã armãneascã di Mannheim (1985). Sã zburãm di stan-

dardizarea-a scriariljei armãneascã.

Freiburgu, ninti di cungres, doi armãnj filuloyi, Caciuperi shi Sara-

mandu, sh-altsã doi armãnj, scriitori di limbã armãneascã, mini sh-

Barba, n-aduchim s-alidzem un nou alfabet armãnescu. Tu-atsel chiro,

Barba tsi tipusea rivista Zborlu a Nostru sh-mini tsi vream sã nchisescu

s-tipusescu cãrtsã la noaua editurã tsi u-aveam tu minti, lipsea s-li

fãtsem cu mãna, tuti seamnili diacrititsi dit vecljili alfabeti traditsiunali

armãneshti. Sh-mini tsi vidzui la univirsitatea iu lucram cã, tu-un singur

an machinjli di scriari furã tuti alãxiti cu scriarea di la computeri,

aducheam cã easti oara s-nã fãtsem sh-noi un nou alfabet armãnescu

fãrã seamni diacrititsi. Lipsea s-lishurãm scriarea. Cã tu-atsea oarã

shteam cã gramatili cu seamni diacrititsi nu puteam s-li fãtsem lishor la

computer!

Sh-lu featsim alfabetlu, shi zburãm di el Mannheim, shi aclo s-lo

apofasea ca (i) ndoi nvitsats armãnj (namisa di cari earam numãtsit sh-

mini) s-facã un studiu tu cari si s-analizeadzã ghini prublema, shi

deapoea, (ii) aeshti nvitsats s-facã un raportu trã armãnami, la un altu

cungres di ma nãpoi.

Dupã cungreslu di Mannheim (1985) shi pãnã la andoilu cungres di

Freiburgu (1988), mini minduii cã easti ghini s-nã fãtsem, tr-atsea oarã

mash, un alfabet cu doauã varianti: (i) un tsi nu-ari seamni diacrititsi,

cu cari s-putem sã ngrãpsim cu computerlu, shi (ii) un altu, cu gramati

tsi au “idyili” seamni diacrititsi (gramati tsi suntu fãrã nitsiunã

dyeafurauã namisa di eali) trã tuts atselj tsi nu vor s-u-aproachi scriarea

fãrã seamni. Shi s-alãsãm armãnjlji di trãninti s-aleagã, dupã ndoi anj,

alfabetlu tsi va lj-arãseascã ma multu.

Videam cum noaua scriarea adutsi mari-angrãnji tu mesea-a armãnj-


lor, sh-videam cum tu-atsel chiro mash di-un ahtari lucru nu-aveam

ananghi tu-alumta-a noastrã. Ded atumtsea ca ixemplu scriarea yirmanã

tsi ari tu alfabetlu a ljei ndoauã gramati ahoryea i cu seamni diacrititsi,

ca, bunãoarã, ä, ü, shi ß, cari pot si sã ngrãpseascã sh-cu gramati fãrã

seamni, ca ae, ue shi ss.

Aestu nou alfabet armãnescu lu pãrãstisii la andoilu cungres di

Freiburgu (1988) iu, cu vot, aproapea tuts armãnjlji tsi loarã parti la

cungres, lu-apruchearã. Dupã protlu cungres, Zborlu a Nostru nchisi si

s-tipuseascã cu varianta fãrã seamni diacrititsi, shi, dupã andoilu

cungres, idyiul lucru-l feci sh-mini cu cãrtsãli di la editurã. Cu-aestu

alfabet s-tipusi prota editsii dit cartea-al Batzaria. Singura litirã cu

semnu tsi putui sã nvets s-u fac pãnã tu-atsea oarã (cu multu, multu

copus!) fu “ã = a cu tilde”

Ma nãpoi, featsim Bituli (1997) un simpozion di standardizari a

scriariljei iu vinjirã vãrã 30 di filuloyi, scriitori, shi nvitsats armãnj tsi

tipusea cãrtsã shi rivisti armãneshti sh-di-atselj tsi lucra la “mass-

midia”, radio shi tiliviziuni. Aeshti nvitsats furã aleptsã di sutsatili-a

loclui dit craturli balcanitsi (mash armãnjlji dit Gãrtsii nu loarã parti la

simpozion) shi elj s-aduchirã shi aleapsirã, “prit consensus”, nomurli

trã unã scriari standardu armãneascã cu un alfabet fãrã seamni. Tr-

atsea, dupã aestu simpozion, Editura Cartea Aromãnã apruche aesti

nomuri shi sh-alãxi scriarea. Cu-aestu nou alfabet easti tipusitã adzã

andoaua editsii a pãrãvuliilor.

(2) Ndoauã Zboarã trã Editura Cartea Aromãnã

Cãndu ntimiljusii Editura Cartea Aromãnã, u-aveam tu minti s-

tipusescu trei turlii di cãrtsã. Vream s-tipusescu:

(i) veclji cãrtsã armãneshti scriati di scriitorlj clasits ca, bunãoarã,

Batzaria, Murnu, Tulliu, Araia, etc., cãrtsã tsi s-afla ninga prit casili di-

armãnj dit bãrnul a meu – cãrtsã cari, atsel tsi vrea s-li dyivãseascã, nu-

avea di iu s-li aflã;

(ii) veclji cãrtsã scriati dupã protlu polim mundial, di scriitori armãnj

dit bãrnul a meu (i niheamã ma tricuts tu ilichii), tsi nu furã tipusiti

vãrnãoarã; multi di eali chiruti tu chirolu-a cumunishtsãlor dit Rumãnii

– cãndu armãnjlji eara avinats di chivernisi; cã ma si s-afla tu casili-a

lor manuscrisi tu limbi xeani, tsi atselj di la chivernisi nu putea s-li

aducheascã, eara arcats tu-ahapsi; shi

(iii) cãrtsã di tinirlji scriitori armãnj tsi s-alãncea ndzari – sh-tsi vream

s-lji pindzem sã scrii armãneashti, ca unã cali cu cari s-nã crishtem shi

s-nã u mudirnidzãm, nu mash s-nã u tsãnem, limba armãneascã.

Tr-atsea, dupã protlu cungres armãnescu di Mannheim (1985), iu sã

zburã ti unã scriari armãneascã standardizatã, sh-dupã atsel di-andoilea

di Freiburgu (1988), iu aproapea tuts armãnjlji tsi vinjirã la cungres


10

apruchearã, cu vot, alfabetlu fãrã seamni diacrititsi, nchisii tipusirea di

cãrtsã armãneshti cu prota editsii (mudernã, dit chirolu a nostru) a mult-

cunuscutilor “Pãrãvulii” al N. Batzaria (1989).

Deapoea, unãshunã dupã ea, vinjirã alti tsintsi cãrtsã, di cari (i) doauã

cãrtsã clasitsi cu puiziili al Murnu sh-al Tulliu; (ii) unã anpatra carti cu

autobiugrafia-al Belimace, scriatã shi alãsatã, ninti ca s-moarã, la hilji-

sa dit Rumãnii, carti tsi-avea armasã nitipusitã di vãrã 50-60 di anj; shi

(iii) doauã cãrtsã, unã di puizii sh-alantã di isturii shcurti, di tinirlu

scriitor dit Machidunii, inimoslu Dina Cuvata.

Treili cãrtsã clasitsi, al Batzaria (dealihea unã protã editsii), al Murnu

sh-al Tulliu, tipusite tu Rumãnii li-aflai la casili-a oaspitslor a mei di

Bridgeportu, dit Amirichii, – aduc aminti cã earam mash cu cãmeasha

di pri mini, cãndu mi-arcai avinat tu Iugoslavii tra s-nj-ascap bana –

cãrtsãli al Cuvata li aprucheai di la el, dupã tsi-l cunuscui la cungresili

dit Yirmanii, shi autobiugrafia-al Belimace, nitipusitã ninga, u-aflã

Cuvata la hilji-sa dit Rumãnii sh-nj-u pitricu unãshunã la editurã.

U-aveam tu minti s-tipusescu sh-puiziili al George (Giugicã-al)

Pirdichi, bun scriitor dit bãrnul a meu, di cari aveam avdzãtã cãndu

earam ninga ficior tu Rumãnii (eara oaspi cu frati-nju ma mari), sh-cu

cari mi feci oaspi bun dupã tsi mi-adunai cu el Bridgeportu, tu-

Amirichii. El avea moartã cu vãrã 25-30 di anj ma ninti, ma sh-avea

alãsatã tuti puiziili la un prot cusurin di-a lui, Pascal Marcu, un altu

oaspi bun di-a meu, cari-nj li deadi s-li tipusescu, cãndu-lj li cãftai.

Pascal eara sinfuni tu nchisitã ca s-li ngrãpsescu cu noaua scriari di

Freiburgu (1988) ma, cama nãpoi, cãndu s-amintã unã mari angrãnji tu

mesea-a armãnjlor di Bridgeportu sh-ma multsã oaspits di-al Pirdichi

nu vrea ta si s-tipuseascã puiziili cu noulu alfabet, el nji ngrãpsi unã

carti tu cari-nj dzãtsea cã, “trã tora di oarã, sh-ca s-isihãsim oaspits di-

al Giugicã, easti ghini s-ashtiptãm niheamã”. Lu-ascultai, shi puiziili al

Pirdichi furã tipusiti la editurã mash dupã vãrã 12 di anj (2000).

Aveam atumtsea shi scriitori armãnj tu Rumãnii tsi nu vrea sã-sh

tipuseascã cãrtsãli cu noaua scriari fãrã seamni. Ashi eara, bunãoarã,

Dumitru Pariza, un bun puet armãn tsi lu-aveam adunatã cu ma multsã

anj ma ninti tu casa-a unui oaspi di-a frati-njui ma mari di Bucureshti,

sh-cu cari mi ncãceam cati oarã tsi mi-aflam cu el, trã alfabetlu fãrã

seamni di Feiburgu. El ãnj deadi ndoauã puizii trã Zborlu a Nostru, ma

nu vru s-li tipuseascã sum numa-a lui; mash sum unã pseftu-numã. Lj-

eara fricã. Tricurã vãrã 10 anj ninti ca Zeana, tsi-lj si ngrica multu tut

chirolu tra sã-nj li da puiziili, putu s-lu cãndãrseascã. Ashi s-featsi cã

Pariza putu sã-sh s-li veadã tipusiti (1995) puiziili ca doauã cãrtsã,

niheamã ma ninti di moarti.

Zboarãli di ma nsus aspun cãtã greatsã avurã armãnjlji, ma multu

atselj dit bãrnul a meu, criscuts shi dush la sculiili dit Rumãnii, tsi nu


vrea s-u-aproachi noaua scriari. Bãgats oarã cã elj pistipsea (cum pistip-

seam sh-mini tu-atsel chiro) cã him rumãnj, sh-cã limba armãneascã

easti un dialectu a limbãljei rumãneascã. Tr-atsea elj dzãtsea cã lip-

seashti sã ngrãpsim cu alfabetlu rumãnescu. Pri di-altã parti, tinirlji

armãnj tsi crishtea tora cu computerli, u-apruchearã diunãoarà, sh-cu

mari mirachi.

Eara chirolu tsi aveam nchisitã s-mi duc unãoarã i doauã ori pi an tu

Rumãnii, (i) multi ori cu lucrul, cu ndridzearea di cungresi internatsi-

unali, icã pitricut di “Acadimia di Shtiintsi Amiricani” shi (ii) alti ori

sã-nj ved soea, a mea shi a muljari-mei, tsi nu lj-aveam vidzutã di vãrã

30 di anj ma ninti. Eara chirolu cãndu lipsea s-mi-afirescu di tuti atseali

tsi zburam cãndu mi-adunam cu lumea, cã earam avigljat, multu di-

aproapea, di chivernisi. Oaspits shi soi di-a mea nj-avea dzãsã cã lj-

avea cljimatã la “Sicuritati” tra s-hibã ntribats, namisa di alti lucri, tr-

atseali tsi zburam cu elj shi trã oaspitslji cu cari mi-adunam.

Cu tuti aesti, cãftam s-mi-adun sh-cu ndoi armãnj tsi-lj cunushteam

ma multu dit avdzãtã, cu tuti cã nj-eara fricã s-nu lã fac znjii ma sã

zburãscu multu cu elj. Sh-atumtsea, cãndu mi-adunam cu elj, zburam

di-aradã mash ti prublemili a armãnamiljei. Namisa di alti lucri, lã

dzãtseam (i) atseali tsi mini sh-Barba cãftam s-adrãm Freiburgu, (ii)

faptul cã mini tipuseam cãrtsã sh-cãftam manuscrisi trã tipusiri shi (iii)

lji ntribam ma s-cunoascã scriitori armãnj cu cãrtsã tsi vrea sã-sh li

veadã tipusiti la editura-a mea.

Mini puteam, tu-atsel chiro, s-tipusescu cati an vãrã doauã-trei, poati

sh-patru cãrtsã armãneshti, cu 1000 di cumãts catiunã. Itia eara cã: (i)

nu-aveam chiro sã ndreg ma multi cãrtsã trã tipusiri, cã lucram ninga la

univirsitati tra s-nj-amintu pãnea shi ndridzearea-a cãrtsãlor cu noulu

alfabet sh-cu bãgarea-a lor tu computer li fãtseam mini singur sh-cãfta

multu lucru; sh-deapoea, (ii) nu-aveam nitsi multsã pãradz, cã tut tsi

tipuseam u fãtseam cu pãradzlji a mei shi cãrtsãli tipusiti li pitritseam

doarã la armãnjlji dit Machidunii shi Rumãnii. Tr-atsea cãftam

manuscrisi tu Amirichii, Ivropea dit Ascãpitatã shi tu Rumãnii, dit cari

s-aleg cati an trã tipusiri doauã-trei manuscrisi.

(3) Alãxirli Fapti trã Andoaua Editsii

Aducheam cã lipseashti s-fac alãxiri: (i) prota, trã articulili ngrãpsiti

shi (ii) deapoea, trã scriarea-a pãrãvuliilor, cã nomurli di scriari furã

alãxiti.

Prota editsii avea hãri ma avea sh-cusuri. Limba armãneascã cu cari

easti ngrãpsitã cartea, avea tuti hãrli sh-cusurli a limbãljei scriatã dit

atsel chiro, dit rivista Zborlu a Nostru shi dit cãrtsãli tsi s-tipusea la

Editura Cartea Aromãnã. Cu alti zboarã, limba cu cari suntu scriati

pãrãvuliili easti curatã, mushatã sh-lipsitã di neoloyismi. Ma cãndu


12

easti zborlu di-un articul ca, bunãoarã, “Prefatsã” shi “Zbor di la

Editor” ngrãpsiti di mini, scriam cu neoloyismi shi shutsãri di limbã tsi

u-apruchea multu tu zburãri di-atsea rumãneascã.

Itia easti cã, ashi cum u dzãsim sh-ma nsus, (i) Batzaria, autorlu a

pãrãvuliilor zbura ghini unã limbã armãneascã curatã, nvitsatã acasã,

ma oarfãnã di zboarãli di cari ari ananghi un articul, shi (ii) mini, tricut

prit sculia rumãneascã, zburam unã limbã armãneascã cari sh-u-adutsea

multu cu-atsea rumãneascã.

Sh-cum s-featsi sh-cu protili shasi cãrtsã di la editurã, prota editsii a

pãrãvuliilor (i) fu tipusitã cu noulu alfabet fãrã seamni, aleptu cu vot di

armãnjlji tsi loarã parti la andoilu cungres internatsiunal di Freiburgu

(1988); shi (ii) pãrãvuliili eara tipusiti cu nomurli di scriari cu-aestu

alfabet tsi li-aveam faptã pãnã atumtsea ti noi, la editurã, shi aspusi tu a

tsintsea carti, autobiugrafia (Dimãndarea Pãrinteascã) al Belimace.

Tora, cãrtsãli di la editurã (i) suntu tipusiti cu alfabetlu shi nomurli

standardizati di scriari armãneascã astãsiti la simpozionlu di Bituli

(1997); (ii) ma multili seamni diacrititsi (aproapea tuti di cari avem

ananghi!) pot si s-facã lishor cu computerlu; shi (iii) dupã ma nsus di

25 di anj, editorlu u cunoashti multu ma ghini limba armãneascã. Tr-

atsea, andoaua editsii lipsea ndridzeari diznou.

Bunãoarã, tu “Prifatsã” shi “Zbor di la Editor” dit prota editsii, mini

ngrãpseam: delegat, director, erou, libertati, mondial, operã, politicã,

revistã, senator, etc., zboarã tsi adzã li ngrãpsescu: diligat, directur (tsi

s-avdi diréctur), irou, libirtati, mundial, opirã, puliticã, rivistã, sinator,

etc. Scriam shi prefatsã (prifatsã), sperantsã, ncrutsishari, literã, etc.

tu loc di zboarãli armãneshti protuzbor, nãdii; ncrutsiljari, gramã (icã

litirã, cu stranjlu a lui armãnescu tsi-lj lu dau adzã), etc.

Cusurli di ma nsus mi featsirã s-aduc alãxiri la prota editsii, sh-ma

nghios va sã zburãscu di-aesti alãxiri. Va s-aspunem cu-arada, trã cati

parti a cartiljei ahoryea, ma multili alãxiri (shi nealãxiri), atseali ma di

simasii, tsi featsim tu limbã sh-tu scriari.

Prota editsii nchiseashti cu (i) un protuzbor, “Preface”, ngrãpsit pri

limba inglizeascã, trã armãnjlji dit Amirichii cari u cunoscu limba

armãneascã zburãtã, nu sh-ahãntu ghini, ashi cum u-avea avdzãtã n

casã di la pãrintsã. U-aduchescu poati ghini cãndu u avdu, ma trã

zburãri nu lã yini lishor. Elj s-au amintatã di-aradã tu-Amirichii shi s-au

dusã la sculiili amiricani. Ma multsãlj u-avdza limba armãneascã mash

ãn casã, cã pãrintsãlj a lor zbura armãneashti un cu-alantu, lã zbura

armãneashti sh-a lor, poati, ma aeshti lã dãdea, di-aradã, apandisi pri

limba inglizeascã. Ma s-avea tihea s-aibã n casã vãrã aush, pap i mai,

tsi nu shtea inglizeashti, vrea nu vrea, njiclu va nvitsa cu nãsh ca sã

zburascã armãneashti.

Trã aeshti njits, criscuts tora, tsi s-aduchea ninga cã suntu armãnj sh-


tsi yinea la adunãrli a armãnjlor, lipsea s-dzãtsem pri limba inglizeascã

(i) un zbor trã autorlu Batzaria shi pãrãvuliili a lui shi (ii) un andoilu

zbor tu cari s-lã aspunem alfabetlu cu cari eara ngrãpsitã cartea.

Biugrafia al Batzaria easti aspusã tu aestã protã “Preface”, shi alfabetlu

easti aspun ma nãpoi tu un “A Word from the Editor”. Sh-deapoea,

tipusitã tu-Amirichii, pistipseam cã easti ghini s-avem sh-un zbor pri

limba-a statlui tu cari tipuseam cartea. Aesti doauã articuli dit prota

editsii a cartiljei furã scoasi dit andoaua editsii shi nu suntu aspusi

diznou aoa.

Dupã articulu “Preface” dit prota editsii, dat pri inglizeashti, aveam

un andoilu articul “Prefatsã”, tu cari aveam datã idyea biugrafii al

Batzaria, aestã oarã pri limba armãneascã. Aestã biugrafii u adãvgãm

niheamã ma nghios sh-tu andoaua editsii, tu-aestu “Tu Loc di Protu-

zbor”. Shi, tra si s-veadã cum scriam mini armãneashti aoa shi 25 di anj

ma ninti, “Prefatsa”, ashi cum eara ngrãpsitã tu prota editsii, easti aspu-

sã diznou tu Anexa tsi u adãvgãm tu bitisita-a aishtei andoauã editsii.

Dupã “Prefatsã”, tu prota editsii dãm articulu “A Word from the Edi-

tor”, pri limba inglizeascã, di cari zburãm ma nsus. Shi dupã el, dãm

deapoea, pri limba armãneascã, un “Zbor di la Editor”, tu cari aspu-

neam (i) alfabetlu cu cari eara ngrãpsitã prota editsii shi (ii) ndoauã

njits reguli (nomuri) di scriari limba armãneascã cu-aestu alfabet.

Tu loclu-a aishtui zbor noi ngrãpsim, trã andoaua editsii, unã noauã

“Prifatsã – Editsia II, 2013”, tu cari aspunem noulu alfabet shi nalili

nomuri di scriari, astãsiti la “Simpozionlu di Standardizari a Scriariljei

Armãneascã” di Bituli (1997) cu cari easti ngrãpsitã Editsia II. Sh-trã

cititorlu tsi va s-cunoascã (i) vecljul alfabet, shi (ii) cum eara limba tsi

u zburam mini atumtsea, dãm diznou articulu “Zbor di la Editor” dit

prota editsii, tu “Anexa” dit bitisita-a aishtei noauã editsii.

Cum noaua editsii a cartiljei easti scriatã cu-un nou alfabet, protu-

zborlu lipsea fãrã di-altã, alãxiri. Cum dzãsim ma nsus, aestu nou alfa-

bet easti aspus tu “Prifatsã – Editsia II, 2013”. Tr-atsea, loai, aproapea

zbor cu zbor, atseali tsi-aveam scriatã trã noulu alfabet tu unã di multili

cãrtsã tipusiti la editurã, unãshunã dupã simpozionlu di standardizari di

Bituli (1997). Aoa loai protuzborlu dit cartea Doda di Marcu Beza, unã

carti tipusitã tu anlu 1998, ca unã editsii “bilingvã” armãneascã-

inglizeascã.

Marea alãxiri u featsim tu nomurli di scriari a pãrãvuliilor, cari tora

suntu atseali standardizati di Bituli (1997). Altã mari alãxiri u featsim

tu articulili dit carti iu neoloyismili furã ngrãpsiti diznou dupã limba-a

mea di adzã. Trã cititorlu intirisat, aspunem ma nghios botsli shi

nomurli di scriari di Bituli (atseali cama di simasii, nu tuti), deadun cu

ixempli di zboarã iu avem faptã alãxiri.

Bãgats oarã cã aoa zburãm di alãxirli fapti tu limba al Batzaria shi tu


14

scriarea a noastrã cu cari tipusim prota editsii. Lucru tsi nu easti

dealihea! Averlu easti cã noi va zburãm mash di alãxirli fapti la prota

editsii a editurãljei a noastrã. Noi nu shtim cari eara limba dealihea cu

cari Batzaria li ngrãpsi prota pãrãvuliili, cã noi li aflãm ashi cum eara

scriati cu alfabetili di-atumtsea a rivistilor shi a cãrtsãlor dit atsel chiro

iu s-avea publicatã. S-poati s-am sh-mini faptã alãxiri la scriari, di cari

nu nj-aduc aminti. Aoa, diparti iu hiu tu Amirichii, sh-cu anjlji tricuts

tsi lj-am, nu mata am putearea sh-ineryia s-li caftu aesti rivisti shi cãrtsã

veclji. Sh-nitsi cã am ineryia s-li caftu manuscrisili dit cari li-am “cupi-

atã (scoasã) mini, cãndu tipusii prota editsii, ma s-li am ninga acasã.

Ma nghios va s-aspunem, cu putsãni zboarã, ndoauã nomuri di scriari

astãsiti Bituli (1997), atseali cama di simasii, trã cititorlu tsi va s-adu-

cheascã ma ghini alãxirli tsi featsim, cãndu ngrãpsim andoaua editsii.

(1) Noulu alfabet cu cari li ngrãpsim pãrãvuliili easti aspus, boatsi cu

boatsi, tu zborlu “Prifatsã – Editsia 2, 2013” tsi yini unãshunã dupã

aestu “Tu Loc di Protuzbor”. Nu-l mata dãm aoa.

Bunãoarã, avum multã cãshtigã cu alãxirea dit veaclja scriari a

gramatilor “vi/ve” shi “g/ghi” tu-atsea noauã di tora: (i) li alãxim cu

scriarea “gh/yi/ye”, tu zboarãli iu s-avdu cu boatsea gãrtseascã “γ =

ghamma”; shi (ii) li alãsãm cum eara scriati, tu zboarãli iu s-avdu cu

boatsea-a lor latinicheascã. Tr-atsea, (i) zboarã scriati ca vin, vis,

nvisedz, nviadzã, hãrghie, ghiatru, etc. lã alãxim scriarea tu yin, yis,

nyeadzã, hãryii, yeatru, etc.; shi (ii) zboarã scriati ca nviscut, nvitsat,

ghelã, ghini, erghi (ierghi), etc. li alãsãm ashi cum eara scriati.

(2) Zboarãli monosilabitsi (tsi au unã singurã silabã), tsi bitisescu cu

vucala i/e si scriu di-aradã mash cu i. Scriarea dit prota editsii eara

faptã cu e (ashi cum easti grailu di Crushuva) shi tu-andoaua editsii

scriarea easti faptã cu i. Zboarãli tsi au dauã i ma multi silabi, sh-tsi

bitisescu cu vucala i/e neactsintuatã, pot s-hibã scriati, dupã grailu a

omlui, sh-dupã cum lj-u va chefea, sh-cu e sh-cu i. Aesti zboarã li-

alãsãm scriati ashi cum eara. Ashi avem (i) numi (sustantivi, agictivi,

pronumi shi numirali) masculini shi fiminini la singular, numi fiminini

shi niutri la plural, (ii) adverbi, pripuzitsii shi congiunctsii shi (iii)

formi virbali. La articularea-a numilor (di-aradã fiminini, ma nu totna),

e-lu final (dit soni) s-alãxeashti tu i shi, la numinativ shi acuzativ

singular, articulu li s-fatsi le.

Bunãoarã, (i) zboarã dit prota editsii scriati ca: de (cãndu nu easti

exclamatsii), le, me, ne, se, te, tse, etc. suntu tora scriati tu andoaua

editsii ca: di, li, mi, ni, si, ti, tsi, etc. Li-alãsãm cum eara scriati cu e,

mash atumtsea cãndu, tu bitisita-a stihlui (a versului), “rima”-a

puiziiljei l-cãfta aestu lucru. Shi (ii) zboarã scriati ca mãne, arãde, bate,

ghine, lapte, minte, mire, nvie/nyie, fatse, phiate, plãndze, sãndze, vase,

etc., (tsi va li-alãxeam tu mãni, arãdi, bati, ghini, lapti, minti, miri, nyii,


fatsi, phiati, plãndzi, sãndzi, vasi, etc., ma s-eara scriati tu limba-a mea

sh-a ma multor armãnj) li alãsãm cum eara scriati cu e, cã ashi s-avdu

zboarãli tu limba di Crushuva al Batzaria. Li alãxim mash cãndu eara

articulati, shi zboarã scriati ca: laptele, mirele, phiatele, sãndzele,

vasele, etc. li alãxim tu laptile, mirile, phiatile, sãndzile, vasile, etc. (nu

li alãxim tu laptili, mirili, phiatili, sãndzili, vasili, etc., cum va u

fãtseam, ma s-li scriam cu limba-a mea).

(3) Boatsea “u” dit bitisita-a zboarãlor, tsi (i) s-avdi ca unã semi-

vucalã ŭ, shi (ii) yini dupã unã singurã cunsoanã (iu ch, gh, lj, nj, sh, ts,

etc. suntu lugursiti ca unã singurã cunsoanã), nu sã ngrãpseashti di-

aradã. Sã ngrãpseashti mash atumtsea cãndu aestã boatsi “u” (i) armãni

semi-vucalã ma s-avdi ligatã di zborlu tsi yini dupã ea cãndu nchi-

seashti cu unã vucalã (sh-atumtsea, poati s-hibã ligatã cu-unã cratimã

di-aestu zbor); icã (ii) s-avdi ca unã vucalã, cã ashi u va autorlu, ca

bunãoarã, cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silabã ma

multu.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim tu andoaua editsii boatsea

“u” tsi s-avdi ca unã semivucalã: (i) va sã ngrãpsim “u”, cãndu

lipseashti si s-avdã ca unã vucalã, cu tuti cã easti semivucalã; (ii) va sã

ngrãpsim “u-”, cãndu armãni semivucalã cã s-avdi deadun shi easti

ligatã cu-unã cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea sh-tsi nchiseashti cu-

unã vucalã; shi (iii) nu va u ngrãpsim dip, tuti alanti ori, cãndu zborlu

sã scrii ahoryea di tuti-alanti zboarã.

Bunãoarã, tu prota editsii avem zborlu “cum”, tsi s-avdi “cumŭ”, cu

unã semivucalã “ŭ” n coadã cari, di-aradã, nu sã ngrãpseashti, ma easti

ngrãpsit cãtivãrãoarã shi “cumu”; ca tu stihurli (i) “Sh-cum vã dzãc, cã

sh-imna doilji” (tu pãrãvulia “Cu Foartica”), iu “u”-lu dit soni a zborlui

“cum” armãni semivucalã, shi (ii) ca tu stihlu “Avea-agiumtã, cumu s-

veade” (dit idyea pãrãvuli), iu “u”-lu dit soni s-avdi tora ca unã vucalã,

cã stihlu a puiziiljei ari ananghi trã ritmul a lui di-unã silabã ma multu.

Tr-atsea aoa ngrãpsim “cumu”, cã tora zborlu ari doauã silabi, “cu-mu”.

(4) Boatsea “u” dit bitisita-a zboarãlor tsi s-avdi ca unã vucalã, sã

ngrãpseashti, di-aradã, cãndu (i) zboarãli suntu monosilabitsi, icã (ii)

zboarãli au ma multi silabi, sh-iu boatsea “u” dit bitisitã yini dupã

doauã i ma multi cunsoani. Cãndu aestã vucalã u s-avdi tu grãirea-a

zborlui ca unã semivucalã, ea (i) nu sã ngrãpseashti di-aradã, ca

bunãoarã cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silaba ma

putsãn; icã, (ii) cãndu s-avdi deadun cu zborlu tsi yini dupã ea, un zbor

cari nchiseashti cu-unã vucalã, sh-atumtsea sã ngrãpseashti cu-unã

cratimã (-) namisa di doauãli zboarã.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim tu andoaua editsii boatsea

“u” tsi s-avdi, di-aradã, ca unã vucalã: (i) va sã ngrãpsim “u”, cãndu s-

avdi ca unã vucalã; (ii) va sã ngrãpsim “u-”, cãndu s-avdi ca unã


16

semivucalã (cu tuti cã easti vucalã), cã s-avdi deadun shi easti ligatã cu-

unã cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea tsi nchiseashti cu-unã vucalã;

shi (iii) nu va u ngrãpsim dip, cãndu s-avdi ca unã semivucalã, cã

zborlu sã scrii ahoryea di-alanti zboarã shi stihlu ari ananghi di-unã

silabã ma putsãn.

Bunãoarã, tu prota editsii, avem zborlu “cãndu”, iu boatsea “u” s-

avdi, di-aradã, ca unã vucalã tsi sã ngrãpseashti, cã yini dupã doauãli

cunsoani “nd”. Ma tu zburãri, sh-ma multu tu-unã puizii (iu ritmul a

versului caftã unã silabã ma putsãn), zborlu poati si s-avdã “cãndŭ”,

scriat “cãnd”, (i) cu boatsea “u” tsi easti tora unã semivucalã shi (ii) cu

zborlu tsi ari tora unã singurã silabã. Ma zborlu “cãnd/cãndŭ” putem s-

lu videm shi ngrãpsit shi “cãndu-”, ca bunãoarã tu stihlu “Cãndu-avdu,

cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” (dit pãrãvulia “Ljartã-mi Muljari”),

cã zborlu “cãndu” s-avdi deadun cu-un zbor tsi nchiseashti cu-unã

vucalã sh-tsi yini dupã el. Cã, ma sã ngrãpseam “Cãndu avdu, cã zbu-

rãscu ti noi mash, tu vitsini”, boatsea “u” va s-avdza ca unã vucalã shi

stihlu va s-avea unã silabã di primansus. Puteam sã ngrãpsim shi “Cãnd

avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” ma nu u featsim cã vream s-

aspunem cã zboarãli s-avdu ligati, “cãndu-avdu”. Bãgats oarã cã putem

s-avem zborlu “cãndu-” iu boatsea “u” armãni vucalã. Bunãoarã ashi

avem stihlu “Cãndu-lj trag unã-apã-aratse” (dit pãrãvulia “Videa

Tãpiili”). Pri di-altã parti, avem stihlu “Nu-are dzuã cãnd nu fatse” (dit

pãrãvulia “Easte Unã cu Catilu”) iu lipseashti sã ngrãpsim “cãnd”.

(5) Boatsea “i” dit bitisita-a zboarãlor tsi (i) s-avdi ca unã semivucalã

shi (ii) yini dupã unã singurã cunsoanã (iu sh, ts, lj, nj, etc. suntu

lugursiti ca unã singurã cunsoanã) nu sã ngrãpseashti di-aradã. Sã

ngrãpseashti mash cãndu yini dupã (i) cunsoani a curi boatsi u-

alãxeashti, ca ci, chi, gi, ghi, etc.; icã (ii) dupã ndoauã cunsoani (nu

tuti) ca h, n, r, s, y, etc. Ma aestã semivucalã “i” poati si s-alãxeascã tu-

unã vucalã, cãndu ritmul a unui stih (versu) dit puizii caftã unã silabã

ma multu.

Tora va dãm nomlu cu cari va sã ngrãpsim boatsea “i” dit bitisita-a

zborlui, tsi s-avdi ca unã semivucalã, tu andoaua editsii: (i) nu va u

ngrãpsim dip, cãndu zborlu sã scrii ahoryea di tuti-alanti zboarã; (ii) va

sã ngrãpsim “i-”, cãndu armãni semivucalã shi easti ligatã cu-unã

cratimã di-un zbor tsi yini dupã ea shi nchiseashti cu-unã vucalã; shi

(iii) va sã ngrãpsim “i”, cãndu lipseashti si s-avdã ca unã vucalã, cu

tuti cã easti semivucalã.

Bunãoarã, ahtãri suntu zboarã cari, cu nomurli di Bituli suntu scriati

ca: mash, nãsh, prash, etc. ma cari tu prota editsii a pãrãvuliilor putem

s-li videm scriati sh-ca: mashi, nãshi, prashi, etc. Itia easti cã boatsea

“i” dit coadã, cari di-aradã lipsea si s-avdã ca unã semivucalã, s-avdi

tora ca unã vucalã; eali fac parti dit stihuri tsi caftã unã silabã ma


multu, tra sã-sh tsãnã ritmul.

Ashi easti zborlu, scriat “prash” (cu nomurli di Bituli), tsi s-avdi

“prashĭ”, cu unã semivucalã “ĭ”, tsi nu sã ngrãpseashti. Aestu zbor lu-

aflãm tu prota editsii (i) tu stihlu: “Sh-lumea mãcã prashi sh-moare”,

(dit pãrãvulia “Nitsi Estan, ni di Vearã”) shi (ii) tu stihurli “Mãrsinea-

tsã, prashi sh-moare”shi “Uf! tsi moare, tsi prash proaspits!” dit pãrã-

vulia “Videa Tãpiili”. Idyiul lucru sh-cu zborlu “mash/mashi tsi lu-

aflãm (i) tu stihurli “Om faptu mash ti ngrãnje, bãrbat tsi-ts mãcã

bana”, “Sh-ni doarme, nitsi shade, pi lucre mashi-s-frãndze” shi

“Cãndu-avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine” (dit pãrãvulia “Ljar-

tã-me Muljare”); shi (ii) tu stihlu “Dzã tora, mashi s-curã” (dit pãrãvu-

lia “Mutrits-lji Ghini”).

Bãgats oarã cã (i) semivucala “i” dit bitisita-a zborlui nu sã ngrãp-

seashti shi, atumtsea cãndu sã ngrãpseashti, aestã semivucalã s-alã-

xeashti tu-unã vucalã “i”; shi (ii) vucala “i” dit zboarãli “prashi” shi

“mashi” suntu scriati: cãndu, cu cratima “-“ dupã eali ligati (tu scriari)

di zborlu tsi yini dupã eali shi cãndu fãrã cratima “-“. Aestã aspuni cã

tu-atsel chiro noi nu shteam ghini cum s-fãtsem. Tora, tu noaua editsii,

lom apofasea ca boatsea “i” (i) s-armãnã ningrãpsitã, cãndu easti

semivucalã, shi (ii) s-hibã ngrãpsitã sh-fãrã cratimã, cãndu easti vucalã.

Tr-atsea, tu noaua editsii va sã ngrãpsim “... pi lucre mashi s-frãndze”.

(6) Avem shi ndoauã nomuri trã diftondzãlj (cama di simasii): (i) trã

diftongul ea/ia tsi sã ngrãpseashti, di-aradã, ea; (ii) trã diftongul oa/ua,

tsi si scrii, di-aradã, oa; shi (iii) trã diftongul “ie” tsi si scrii, di-aradã,

“e”. Bunãoarã, zboarã cari tu prota editsii li-aveam scriatã ca: ia,

iar/iarã, iarnã, iarbã, ugiac, aua, iernji, ierghi, maie, etc. tu-andoaua

editsii suntu scriati ca: ea, ear/earã, earnã, earbã, ugeac, aoa, ernji,

erghi, mae, etc.

Bãgats oarã cã aoa zburãm di un diftongu, nu di unã boatsi ea/ia,

oa/ua, ie, tsi ari doauã silabi, cã poati s-hibã faptã di doauã vucali, unã

vucalã (nu semivucalã) “i” shi vucalã “a/e”, ca bunãoarã tu zboarã ca a-

tsi-a (zbor tsi s-avdi a-tsi-ĭa shi ari noima aoa/aclo, icã noima di pronu-

mã, a tsi-a), ciu-di-a, (tsi s-avdi ciu-di-ĭa), Ma-ri-a (tsi s-avdi Ma-ri-

ĭa), dzu-a (tsi poati si s-avdã shi dzu-ŭa), ti-nji-e (tsi s-avdi ti-nji-ĭe),

etc.

(7) Cu diftongul “uã” dit bitisita-a unor zboarã fiminini avem unã altã

prublemã. Tu prota editsii avem zboarã iu diftongul “uã” (semivucalã

“u”, vucalã “ã”) dit bitisita-a zborlui easti ngrãpsit mash ca unã singurã

gramã, vucalã “u” (icã vucalã “o”). Tu-aesti zboarã, diftongul va scriari

diznou cum lipseashti, cu nomurli di Bituli, “uã”.

Pistipsescu cã, tu limba-al Batzaria (cum easti sh-tu limba-a mea di-

acasã, cã pãrintsãlj ãnj yinea dit pãrtsãli di cãtã Bituli) aesti zboarã nu

s-avdu cu diftongul “uã” (semivuvalã u, vucalã ã) ma s-avdu cu vucala


18

“u” (poati cu “o”). Bunãoarã, avem zboarã scriati tu prota editsii ca:

dau (numiralu, nu verbul), greau, harau, nau, neau, etc. (icã dao, nao,

pishtireao, etc.), cã tu limba-al Batzaria zboarãli s-avdu ca unã vucalã

“u” (poati “o”), shi pistipsescu cã el li ngrãpsea cu grama “u” (icã “o”).

Aesti zboarã, tu limba litirarã clasicã armãneascã ngrãpsitã adzã cu

nomurli di Bituli (1997), suntu scriati: dauã/doauã, greauã, harauã,

nauã/noauã, neauã, pishtireauã, etc.

Bãgats tora oarã cã, ashi cum u-avem dzãsã ma nsus, (i) tu diftongul

“uã”, boatsea “u” easti semivucalã shi boatsea “ã” easti vucalã, earã, tu

scriarea dit prota editsii, (ii) boatsea “u” (icã “o”) easti vucalã shi boa-

tsea “ã” nu easti ngrãpsitã. Ma cititorlu va poatã s-veadã cã, dyivãsin-

dalui pãrãvuliili, boatsea “u” (icã “o”) s-avdi (i) sh-ca unã vucalã (ashi

cum lipseashti), ma poati si s-avdã (ii) sh-ca unã semivucalã, cãndu rit-

mul a stihlui ari ananghi di-unã silabã ma putsãn. Sh-atumtsea s-amintã

ntribarea: cum lipseashti scriari tu-andoaua editsii diftongul “uã”?

Nomurli di scriari cu cari ngrãpsim andoaua editsii suntu atseali astã-

siti Bituli. Eali caftã ca, tu loclu-a aishtei boatsi “u/o” dit bitisita-a

zboarãlor, lipseashti s-bãgãm diftongul “uã”. Easti lishor s-u fãtsem (i)

cãndu boatsea “u/o” s-avdi ca unã vucalã, shi zborlu easti scriat

ahoryea di zborlu tsi yini dupã el: atumtsea ngrãpsim “uã”. Ma nomurli

di Bituli nu dzãc tsi va fãtseari cãndu boatsea “u/o” s-avdi ca unã

semivucalã. Tr-atsea noi lom apofasea sã ngrãpsim (ii) “au cu-un

apustrof“ (au’) cãndu zborlu cu “u/o” tu bitisitã s-avdi ahoryea shi (iii)

“uã-“ cãndu zborlu s-avdi ligat di-un zbor tsi yini dupã el (shi

nchiseashti cu-unã vucalã).

Ma nghios va s-aspunem locuri dit prota editsii, iu boatsea “u/o” dit

bitisita-a unui zbor u-alãxim cu diftongul “uã” tu noaua editsii, deadun

cu stihuri-ixempli.

(i) Alãxim stihurli scriati tu prota editsii cu vucala “u/o” ca, bunãoarã:

“Unã, dau sh-ninga unã”, “Sh-tut arãde, sh-tut harau”, “Shi-s

distsindze di curau” (tu “Videa Tãpiili”); “Ea, noaptea featse dau:

vidzui cu oclj-a mei" (tu “Nu Spunets la Muljeri”); “Mãraze sh-are

greau, tsi-l mãcã dit hicat”, “Sh-fã-ts crutsea la icoanã s-tsã spun unã

harau” shi “Ea deade Stã-Mãria di-armash eu tora greau" (tu pãrãvulia

“Muljarea Sartsinã”); “Didea neau. Zurlul Seavir” shi “Doi cots neau

lu-anvãli” (tu Ayilu Mucio). Tu loclu-a zboarãlor scriati dau, harau,

curau, greau shi neau, noi ngrãpsim dauã/doauã, harauã, curauã,

greauã shi neauã. Aflãm shi zboarã iu, tu prota editsii, tu loc di vucala

“u”, avem scriatã vucala “o”. Sh-aesti zboarã, li-aflãm aflati tu stihurli:

“Aflã ursa n pishtireao" (tu “Avea Cap Cole?”), “Nu-i nã dzuã, nu sun’

dao” shi “Sãntu patrudzãtsi-nao” (tu “Nitsi Estan, ni di Vearã”) sh-eali

furã alãxiti tu “pishtireauã”, “doauã” shi “noauã”.

(ii) Alãxim stihurli scriati cu semivucala “u/o” shi zborlu s-avdi


ahoryea di altu zbor: “Mash cu dau tricu uborlu”, “S-nu-ai un oaspe s-

dzãts dau zboarã“ shi “Lja dau cãrtsã sh-li mutreashte” (tu “Videa

Tãpiili”); “El ti-ascapã cu dau zboarã”, shi “Sh-apoi greashte, dau

minute” (tu “Armãnlu Yeatru”); “Pi minduire greau-cãdzu” shi “Sh-nu

trec ãnj pare dau-stãmãnj” (tu “Hirarlu sh-Pãrmãtarlu”); “Azã yine nau

hãbare” (tu “Vedz cã Scrii Amirãlu”); “Nau-flurii ts-aduc pishchese”

(tu “Yislu al Costa”); shi “Pãn seara Vãsiljelu avdzã nau-dzãtsi-noauã”

(tu “Nu Spunets la Muljeri”). Tu loclu-a zboarãlor scriati dau/dau-,

greau/greau-, shi nau/nau-, iu boatsea u’ s-avdi ca unã semivucalã, noi

ngrãpsim dau’/doau’, greau’/greau-‘, shi nau’/noau’.

(iii) Alãxim stihlu scriat cu semivucala “u/o” shi zborlu s-avdi ligat

di-un zbor tsi yini dupã el, cari nchiseashti cu-unã vucalã “a”: “Yinea,

s-dutsea, pi noau-amãri” (tu “Hirarlu sh-Pãrmãtarlu”). Zboarãli “noau-

amãri“ li alãxim tu-andoaua editsii tu “noauã-amãri“, zboarã cari,

scriati ashi, s-avdu cu trei silabi: “noa”, uã-a” “mãri“.

Sh-tora tu soni, ninga un zbor. Anj di dzãli cãftãm s-fãtsem un

andoilu simpozion di standardizari a scriariljei. Trã oara dit soni,

aleaptã s-hibã unã siptãmãnã dit meslu-a Cirisharlui dit anlu 2011, mini

aveam ndreaptã “matirialu” tsi lipsea “criticari” (analizari, cãtigursiri)

tu moabetea tsi lipsea si s-facã ninti di astãsirea-a catiunui nom di

scriari. Sh-trã vecljul nom di scriari a diftongului “uã” dit bitisita-a

zborlui, astãsit tu protlu simpozion, mini pripuneam tra s-hibã alãxit.

Mini vream ca zboarãli s-hibã ngrãpsiti cu vucala “u”, poati “o”, ashi

cum s-avdu tu ma multili grai armãneshti. Ma andoilu simpozion nu s-

tsãnu! ashi cã prublema armãni ninga dishcljisã ti trãninti.

(8) Featsim sh-ninga multi alti alãxiri tu scriarea dit prota editsii. Nu

putem s-li aspunem aoa tuti. Bunãoarã tora ngrãpsim (cu scriarea dit

prota editsii aspusã namisa di parantezi): altãoarã (altã oarã), auã/aua

(auuã/auua), cu-un (c-un), di nastãnga (din-astãnga), di-iu (d-iu),

dinsus (di-nsus), peagalea (pe agalea), dzuã/dzua (dzuuã/dzuua),

eara/earam (era/eram), estan (est-an), fãrtat-su (fãrta-su), la-a (l-a),

nacã (na-cã), naljurea (n-aljurea), nghios (n ghios), nsus (n sus),

pripadi (pri-padi), sh- (shi-), tat-su (ta-su), theamã (teamã), troarã (tr-

oarã), tut/tutã (tot/toatã), uash (uashi; cu noima “featsish un ou”),

unãoarã/unoarã (un-oarã), etc., etc., etc.

Bãgats oarã cã, zboarã ca altãoarã icã unãoarã s-avdu, cãndu cu

patru silabi (al-tã-oa-rã, u-nã-oa-rã), sh-cãndu cu trei, (al-tãoa-rã, u-

nãoa-rã), dupã cum poati s-u caftã ritmul a versului.

(4) Ndoauã Zboarã dit Soni

Ninti ca sã ncljid aestã moabeti, minduii cã easti ghini s-dzãc ndoauã

zboarã di calea tsi mi dusi la tipusirea di “cãrtsã ilictronitsi”. Multsã

cititori va s-mindueascã cã aesti zboarã nu-au tsiva s-facã cu cartea-al


20

Batzaria. Sh-au ndriptati. Au ma multu s-facã cu catastasea tu cari mi-

aflam mini tu oara tsi u publicai cartea.

Eara cãtã tu ishita-a anlui 2012. Cãt aveam bitisitã cu scriarea-a

marlui dictsiunar armãnescu di la editurã shi cãt lu-aveam pitricutã prit

intirnet la tuts armãnjlji tsi-avea mirachea s-lu aibã. Shidzui ndoi mesh

sh-mi minduii peagalea, fãrã agunjii, tra s-ved cu tsi va pot sã-nj trec

oara, dzãlili di banã tsi nj-avea armasã.

Minduii prota ca “s-nu fac tsiva” shi s-mi hãrsescu di-unã banã fãrã

gaileadz. Aveam 87 di anj sh-earam avursit dupã-unã banã di lucru.

Vream sã dyivãsescu cãrtsã, s-mutrescu filmi la tiliviziuni, s-ascultu

muzicã clasicã, icã s-fac cãljuri prit lumi, tra sã-nj ved soea shi vecljilj

oaspits tsi shi ncljidea ocljilj cu agunjii un dupã-alantu.

Ma cum mini nu hiu omlu tsi poati s-shadã multu chiro fãrã ca s-facã

tsiva tsi ahãrzeashti fãtseari, nj-tricurã prit minti ma multi prugrami

(pruecti) di lucru. Va s-aspun ma nghios ndoauã di eali la cari mi

minduii ma multu, sh-dit cari alepshu tu soni pruectul cari, fãrã s-u fac

maxus, mi dusi ndreptu la tipusirea, prota a cartiljei “Soneti di Costa

Guli, Editsia II, sh-tora la tipusirea diznou a pãrãvuliilor al Batzaria.

(1) Protlu lucru tsi-nj tricu prit minti, eara s-lj-u Dau Ninti cu

Tipusirea-a rivistãljei shi a cãrtsãlor scoasi di Editura Cartea Aromãnã.

Cu alti zboarã, s-mi tornu la lucrul tsi-l fãtseam cu optu anj ma ninti,

cãndu aveam nchisitã s-lucredz la dictsiunarlu-a limbãljei armãneascã.

Aveam veclji manuscrisi di cãrtsã, alãsati di-unã parti cãndu mi-aveam

acãtsatã di scriarea-a dictsiunarlui. Shi l-aveam tãxitã a autorlor cã va lã

li public.

(2) Minduii sã ngrãpsescu cursuri (cãrtsã di sculii) trã armãnjlji tsi

vor sã nveatsã: (i) gramatica armãneascã, (ii) nomurli di scriari (di

Bituli), (iii) limba armãneascã ti-atselj tsi nu u cunoscu (carti scriatã

pri inglizeashti), etc.

(3) Cu agiutor di la tinirlji di adzã, putem s-fãtsem unã Bibliutecã

Armãneascã “on line”, cu cãrtsã “ilictronitsi” scriati prota cu nomurli

“standardizati” di Bituli, tu cari si s-adunã tuti cãrtsãli armãneshti tsi s-

aflã adzã tu computerli a armãnjlor. Ma nãpoi, scriarea-a cãrtsãlor poati

s-hibã alãxitã tu itsi altã soi di scriari. Easti ghini ca bibliuteca s-facã

parti dit-un mari Muzeu Cultural Armãnescu “on line”, tu cari si s-

adunã tuti criatsiili culturali armãneshti, cã suntu cãrtsã, discuri cu

moabets, muzicã sh-giocuri, di la radio sh-tiliviziuni, etc. “TvRadio-

Makedonia” di adzã, easti unã bunã nchisitã, cu multili filmi-vidio shi

numiri di rivisti armãnesti di adzã tsi li ari. Poati s-hibã timeljlu pri cari

s-lu sculãm aestu muzeu.

(4) Un lucru tsi va mi-arãsea multu s-lu fac, eara Scriarea-a Unui

Bair di Iseuri Armãneshti. Noima-a zborlui i-séŭ, un zbor di urdinari

internatsiunalã, easti atsea di unã “scriari njicã shi ahãndoasã, carti,


scrisoari, pitricutã a armãnjlor dit intirnet, cu minduirili pirsunali a

scriitorlui trã un lucru dit bana di-aradã a omlui”. Aesti iseuri va li

ngrãpseam nu ca un “spitsialistu”, ma ca un om di shtiintsã, nvitsat,

ratsiunal shi loyic. Bunãoarã, vream sã ngrãpsescu ideili tsi-nj tritsea

prit minti trã lucri ca (i) mimoria (adutseari aminti), cãt minciunoasã

icã ndreaptã poati s-hibã, cãndu s-amintã shi cãndu s-alãxeashti cu

chirolu, icã (ii) loyica, tsi easti, cum dutsi ea la neaduchiri namisa di

armãnj, shi cum s-fac “compromisurli”, cã fãrã eali, avem mash

ngrãnji. Shi multi, multi alti subiecti neaspusi aoa.

Ma cama multu vream sã ngrãpsescu un iseu cu ideili a meali ti

“Trãnintili a Limbãljei Armãneascã”, cu caracterlu a ljei di adzã, (i)

latinichescu ca timelj, ma alãxit cu chirolu, (ii) prota, di limbili veclji a

loclui (cãndu s-amintã shi tut chirolu tsi bãnã deadun cu eali), (iii)

deapoea,dupã suti di anj, di limbili-a slavonjlor shi (iv) tu soni, dupã

ninga vãrã njilji di anj, di limba nturtseascã. Sh-mi ntreb macã nu vinji

tora oara ca sã sh-alãxeascã diznou caracterlu cu mudirnizarea-a ljei, cu

adãvgarea-a neoloyismilor tu limbã ashi cum u dzãtsi ureaclja-a armãn-

lui tsi li avdi, nvitsatã cu caracterlu a limbãljei magiuritari a statlui iu

bãneadzã. Aestã alãxiri dit soni, adusã ma multu di armãnjlji dit

Rumãnii, putem sã-lj dzãtsem aoa “Rumãnizarea-a Limbãljei Armã-

neascã”. Easti unã alãxiri di cari, pistipsescu, nu va putem s-ascãpãm

sh-lipseashti, poati, s-u apruchem, unã parti mash, macã nu tutã.

Mi videam chiola lucrãndalui la iseuri multili ori di chiro cu compu-

terlu. Sh-mi videam multili sãhãts tsi va-nj li tritseam tes pri canape

avursit di lucrul di la computer, (i) dinintea-a tiliviziuniljei tsi nu va u

mutream, necã va u-avdzam, (ii) chirut tu minduirli tsi va-nj friminta

mintea shi (iii) cãndu nu shteam ma s-hiu dishtiptat, ma s-dormu, ma sã

nyisedz. Shi ntribarea tsi-nj s-aminta vãrtos tu minti: ahãrzeashti dea-

lihea sã ngrãpsescu iseuri?

(5) Sh-multi, multi alti pruecti trã cari nu pistipsescu cã easti aoa

loclu, nitsi oara ca sã zburãscu di eali.

Ma un lucru tsi-nj pari multu arãu cã nu pot s-lu fac, cã nu mata am

ineryia s-lu nchisescu, sh-ma multu, s-lu bitisescu, easti atsel di ngrãp-

siri a unei Autobiugrafii pri Limba Armãneascã. Atsea tipusitã tu anlu

2002 (Ilie Traian – Un Coresi Aromân) eara pri limba rumãneascã sh-tu

ea nu-aveam dzãsã tsiva ti (i) bana-nj dit ficiureatsã shi (ii) atsea di

dupã anlu 2000.

Tu autobiugrafia tsi u-aveam tu minti tora, vream sã scriu (i) di protili

dzãli di banã tsi-nj li-aduc ninga aminti, ninti di andoilu polim mundial;

(ii) di calea tsi mi-adusi aoa sh-vãrã 30 di anj tu alumta di tsãneari a

limbãljei armãneascã ca unã cali trã dishtiptarea natsiunalã a armãnjlor;

shi (iii) s-adavgu multi (la-atseali scriati chiola di Ilie), trã bana sh-

alumta tsi u dusim trã armãnami, dupã protili adunãri (1976-1983) tsi


22

li-avui cu Vasili Barba, sh-pãnã tu dzãlili di adzã.

Aestã va-nj dãdea sh-arastea (i) s-aspun multi ti bana-a armãnjlor tsi

s-curdusirã Dobrugea tu Rumãnii atselj vãrã 10-15 di anj ninti di

Andoilu Polim Mundial; (ii) di bana tsi u-avurã tu anjlji di polim sh-tu

anjlji di dupã polim; shi (iii) s-nj-aspun shi multili minduiri cari, cu tuti

cã mi frimintarã multu tu banã, nj-armasirã ncljisi tu minti shi nu li am

scriatã vãrnãoarã. Va s-eara unã isturii pirsunalã si s-adavgã la alti

multi isturii pirsunali di-a altor armãnj, publicati tu Rumãnii dupã

cãdearea-a comunishtsãlor di la puteari aoa sh-ma nsus di 20 anj.

Cum nu va mi-acats vãrãoarã di scriarea-a aishtei autobiugrafii, va

dzãc aoa mash ndoauã zboarã di-atseali tsi-nj trec adzã prit minti. Va s-

aspuneam bana di-acasã, di Bazargic (adzã tu Vurgãrii, cu altã numã,

pistipsescu Dobrici!) iu tata eara dascal, deadun cu multsã altsã dascalj

armãnj dit idyea pulitii. Nj-aduc aminti di moabetsli tsi li fãtsea, di

limba tsi u zbura, di cãntitsli tsi li cãnta sh-di cãrtsãli tsi li dyivãsea. Cã

mini mi-arãsea multu (i) sã dyivãsescu shi, cu tuti cã earam njic, nu-

alãsam nidyivãsiti multi cãrtsã di-al tata shi (ii) s-ascultu moabetsli tsi

s-fãtsea acasã la noi. Atumtsea, ãn casã la noi, cunuscui doilji puets

armãnj Emil Papazisu, tsi lu-aveam vitsin sh-lu shteam di-atumtsea ca

puet, shi Dimitri Anastasescu (Diana), cu a curi ficior shi featã earam

sots bunj la sculii. Puiziili a lor armãneshti li publicai, dupã anj di dzãli,

tu “Rivista di Litiraturã shi Studii Armãni”.

Tu moabetsli-a lor avdzam neoloyismi (rumãnismi) ca “avucat, doc-

tur, giurnal, prufesur, ligiunar, puizii, etc. shi numi ca Cuvata, Vuloagã,

Dobrugea, Custantsa, etc.” tsi s-avdza ashi, cum lã yinea natural a lor ta

s-li zburascã tu limba-a noastrã. Nu hiu sigur ma pistipsescu cã, ma s-li

ngrãpsea, zboarãli va li videam scriati ca: “avocat, doctor, jurnal, profe-

sor, legionar, poezii, cum li videam scriati sh-numili (avocat) Covata,

(doamna dascalã) Voloagã (nunã-mea), Dobrogea, Constantsa, etc.”,

ashi cum s-afla scriati tu limba-a loclui. Nj-aduc aminti cãndu, njic

hiindalui, elj mi bãga s-dzãc cãti vãrã “puizii”, nu “poezii”, cum mi

ncãcea Matilda Caragiu cã am faptã alatusi, cãndu tipusii cartea-al

Nushi Tulliu icã, ma amãnat, cãndu-nj dzãtsea cã neoloyismili vor loari

dit limba rumãneascã.

Di la elj nvitsai acasã cãntitsili armãneshti. Elj cãnta “Dimãndarea

Pãrinteascã” ashi cum u-avea nvitsatã shi cãntatã elj deadun cu autorlu

Belimace la liceulu rumãnescu di Bituli di iu inshirã tuts dascalj. Nu

cum u cãntã adzã armãnjlji dupã anj di dzãli di-arupeari a ligãturãljei tsi

u-avea cu bãrnili a pãrintsãlor a lor di ma ninti. Shi tut acasã dyivãseam

cãrtsã di-a tatã-njui (multi scriati tu limba rumãneascã) ca, bunãoarã,

“Armãna” al Vulcan (di cari nj-adush aminti ma amãnat cãndu u publi-

cai diznou, turnatã tora pri limba armãneascã di Dina Cuvata, la Editura

Cartea Aromãnã), i cãrtsã, agãrshiti adzã, di-al Sterie Diamandi, un


mari scriitor armãn di-Aminciu.

Tut acasã, avdzam serli, ninti ca s-mi-acatsã somnul, isturii mãyipsi-

toari cu furlji dit Machidunii, di la un lalã aush tsi bãna cu noi ãn casã,

cã mini durnjam namisa di el shi di tetã-mea, mpadi, pri un stog di

flucati. Casa nã eara njicã, earam noauã inshi tsi durnjam tuts tu doi

udadz. Shi veara, cãndu fãtsea multã cãldurã, durnjam multi ori nafoarã

tu ubor. Sh-nj-aduc aminti noptsãli tsi n-acãtsa ploaea nafoarã shi udz,

intram diznou ãn casã.

Ma amãnat nvitsai cã aeshtsã furi bãnarã dealihea. Sh-tora nj-aduc

aminti, mãyia tsi-nj s-aprindea tu suflit, cãndu lalã-nju-nj pãrãvulsea di

“Capidan Liunida”, tsi lu-avina turtsãlj prit muntsã, shi nu putea s-lu

vatãmã cã gãgoashili nu s-acãtsa di el. Njic cum earam atumtsea, mi

nyisam cu-aestu “Capidan Liunida”, furlu tsi nu puturã s-lu vatãmã

pãnã cãndu un aschirlã nu-arupsi di pri el un nasturi di-asimi, tra s-lu

bagã tu tufechi shi s-lu vatãmã cu el. Sh-mi-acãtsa somnul cu yislu cã,

atumtsea cãndu va s-crescu mari, va sã ngrãpsescu unã carti ti bana-a

furlor armãnj.

Tetã-mea eara unã sorã ma mari cu 15-20 anj di dadã-mea, ea u criscu

shi, di itia cã nu-avea njits, shidea cu noi ãn casã. Lalã-nju tsi-nj spunea

pãrãvuliili cu furi, nu-avea unã ureaclji. Lj-u-avea tãljatã furlji tsi-l

loarã sclav shi nu-l sãlãghirã pãnã cãndu pãrintsãlj a lui nu lã pitricurã

nu shtiu cãti liri di-amalãmã tra s-lu discumpãrã. Shtiu cã vrea s-facã

cãrtsãli tra s-mi lja ca un ficior di-a lor shi s-poatã ashi s-nj-alasã atseali

10 hictari di loc tsi lã s-avea datã cãndu vinjirã tu Rumãnii. Sh-ma s-nu

nchisea polimlu, adzã va s-earam Tiberiu al Shebi, nu al Cunia!

Putsãnj shtiu cã intrai tu filichii ca ficior tinir tu-unã crehtã ilichii (3

stãmãnj dupã tsi lji ncljish 16-lji di anj), shi cã inshii di-aclo dupã doi

anj sh-giumitati, ca s-intru diznou trã altsã trei mesh, niheamã ma nclo,

cãndu n-apitrusirã arushlji. Vream s-u-aspun bana dit filichii, iu tuts

armãnjlji n-adunam totna tu-unã cohi ca s-durnjim cu crivãtsli unã

ningã-alantã. Aclo-l cunuscui pri Zahu Panã, ma mari di mini cu vãrã 5

anj, tsi n-aduna deavãrliga di el ca s-nã mãyipseascã cu puiziili shi

isturiili a lui.

Tut aclo nchisii s-mi minduescu la lucri cari pãnã atumtsea nu-nj

tritsea ninga prit minti. Bunãoarã, atumtsea lu-avdzãi Niclu-al Caranica

cã-nj dzãtsea, cu cheptul umflat shi mplin di pirifanji cã ”nu lipseashti

s-agãrshim cã noi him prota armãnj sh-deapoea ligiunari”. Pri el lu-avui

oaspi ninti ca s-intru tu filichii, shi putsãnj shtiu poati cã el muri tu

bratsãli a nicuchirã-meai, la cungreslu armãnescu di Bridgeportu dit

anlu 1991, cãndu vinji di Paris ca sã sta la noi ti doauã stãmãnj tu-

Amirichii, cã “nu sã shtii bana-a omlui”.

Cu-aestã furnjii vream s-caftu s-aduchescu ma ghini, shi deapoea s-l-

aspun a bãrnilor di-armãnj di adzã cãtse, tu-atsel chiro, (aproapea) tuts


24

armãnjlji eara “ligiunari”, cã eara (i nu eara) scriats tu coma-a lor.

Tinirlji ma mãri sã scriarã, dupã tsi capitili-a lor, vãrã 5-6 tiniri, ca

Custachi al Papanaci, bunãoarã, l-cunuscurã Codreanu (caplu a ligiu-

narlor) tu-ahapsi. Aeshtsã armãnj di-a noshtri, vãtãmats aproapea tuts

ninti di polim di chivernisea rumãneascã, s-afla sh-elj ncljish cu Co-

dreanu (tsi armãnjlji-lj grea Cudreanu!, Cãpidanlu!), dupã tsi un tinir

armãn di-al Beza, vru s-lu vatãmã un di minishtrilj rumãnj dit atsel

chiro, tsi-avea loatã partea-a vurgarlor tu-alumta tsi u dutsea cu elj,

armãnjlji adush Dobrugea.

Sh-aushanjlji s-aduchea ligiunari, cu tuti cã eara scriats tu alti comati

rumãneshti. Bunãoarã, tatã-nju eara “iurghistu”, dit coma (partia) al

Iorga (atsel tsi-l vãtãmarã ligiunarlji tu anlu 1940, cãndu avurã putearea

ti ndoi mesh), sh-puetlu Emil Papazisu, ma s-nj-aduc ghini aminti, eara

tu coma-a “libiraljlor”, ma avea scriatã unã puizii (chirutã adzã?) iu lu-

aspunea Codreanu ca un mari irou. S-avea agiumtã ma amãnat cã, macã

dzãtseai cã eshti armãn, lumea dzãtsea diunãoarã cã eshti sh-ligiunar.

Mindueam s-fac cãftãri tu cãrtsãli tipusiti chiola tu Rumãnii aoa sh-

yinghitslji anj dit soni di ligiunari armãnj. Shi, cu-atseali tsi shteam shi

nj-adutseam mini aminti, vream sã zburãscu di “finumenlu ligiunar” tu

bana (i) a tinirlor armãnj dit Rumãnii dit chirolu tsi bãnam mini aclo, tsi

intrarã tu filichii, tsi furã vãtãmats di chivernisi i tsi murirã tu polim shi

(ii) a pãrintsãlor a lor tsi-sh vidzurã ficiorlji sh-nipotslji, avinats, ncljish

i vãtãmats prota, ninti di andoilu polim mundial, vãtãmats deapoea tu

chirolu-a polimlui sh-tu soni, vãtãmats tu chirolu-a comunishtsãlor. Sh-

nj-aduc aminti di zboarãli al Velo dit balada-lj Muscopulea: “Doamne,

tsi lãets au faptã,/ Di armãnjlj-ahãti-au traptã?”

Bunãoarã, di tsintsilj frats shi surãri tsi earam noi acasã, (i) un frati

(ma marli) fudzi tu Yirmanii avinat di rumãnj (iu yirmanjlji lu ncljisirã

tu “campul di cuntsintrari di Buchenwald”), cã ma s-lu-acãtsa rumãnilji

va-l vãtãma, (ii) alantu frati di dupã el, loat tu-ascheri sh-mortu tu

polim, (iii) mini tsi fui ncljis anj cu-arada tu-ahapsi sh-deapoea, avinat

di comunishti, mi-arcai pristi sinur ca s-bãnedz tu xeani, shi (iv) unã

sorã, atsea ma njica di 17 di anj tsi muri di ofticã, tu ishita-a polimlui.

Sh-tora nj-aduc aminti di noaptea tsi u tricum, (Yizmãciunj, 1939)

cãndu unã muljari tsi yinea di Custantsa adusi hãbarea Bazargic, cã-l

vidzu aclo, cu ocljilj a ljei, cum ãl vãtãmarã pi frati-nju. Vinjirã multsã

atsea searã acasã ca s-nã pãrigurseascã, shi namisa di-atselj tsi vinjirã,

eara sh-tatãl a tinirlui armãn Capurani, tsi lu-avea dealihea vidzutã

muljarea cã-l vãtãmarã sh-pistipsea cã eara frati-nju.

Cã armãnjlji pãtsãrã nipãtsãtili, s-veadi dit zboarãli a unei armãnã, soi

di-a tatã-njui di la prota cãrunã a lui (cã dadã-mea eara andoaua) tsi-nj

dzãsi, cãndu mi-adunai cu ea Custantsa dupã cãdearea-a comunishtilor,

aoa sh-vãrã 20 anj: “tatã-tu nã lo pi zvercã, cãndu n-adusi tu Rumãnii


trã unã banã ma bunã”. Aestã, di itia cã tatã-nju lucra cu-atselj tsi loarã

apofasea s-lji cãndãrseascã armãnjlji s-yinã tu Rumãnii iu va lã si da

casã sh-loc, ca bunãoarã, aushlu Yioryi-al Celea (celnic di-anami,

paplu-a cunuscutlui teatrin Caramitru, dit Rumãnia di adzã) shi Vasili-

al Mushi (un avucat di-anami, cunuscut sh-ti cãnticlu tsi lu-avea el

sculatã, “Rufelj cãdzurã njilj di ori”). Lu-adunai aushlu Mushi tu-

Amirichii, (i) prota New Yorku iu mi-avea dusã Reli al Ciufecu s-lu

cunoscu, el shi doauãli feati a lui multu mushati, (unã tsi sh-u-adutsea

cu Elisabeth Taylor sh-alantã cu Audrey Hepburn, cum dzãtsea Reli)

sã-nj facã pruxinii(?), cã earam tinir sh-ninsurat ninga!, shi (ii) deapoea,

Bridgeportu, iu Mushi lji ncljisi ocljilj aoa sh-ma nsus di 40 di anj.

Catiun di pruectili di ma nsus, cãndu mi mindueam maxus la el, nj-

pãrea cã ahãrzeashti scriari ma multu ca di-alanti. Mi-aflam dinintea

unui “embarras du choix”, cum dzãc galjlji pri limba-a lor (zboarã tsi li

tornu pri armãneashti ca: “unã cheadicã adusã di multili pruecti tsi-

aveam dininti, tuti buni, tsi mi fãtsea s-nu shtiu cari s-aleg!). Alepshu

pãnã tu soni, unã parti dit protlu pruectu. Aoa sh-optu anj, aveam la

editurã cãrtsã, tsi l-aveam nchisitã (fãrã ca s-lã u bitisescu), ndridzearea

trã tipusiri. Sh-l-aveam sh-tãxitã a autorlor cã va lã li public. Sh-loai

apofasea s-lu fac aestu lucru.

Ahtãri eara doauã cãrtsã di-al Cola Fudulea. Li bitisii, shi tu eali aflai

ma multi zboarã armãneshti tsi nu li cunushteam. Tr-atsea pitricui la

autor (i) manuscrisili ashi cum eara ndreapti, tra s-li veadã shi s-lã facã

alãxirli dit soni, ma s-va, shi (ii) arada-a zboarãlor nicunuscuti, cu

ixempli dit cãrtsãli-a lui, tra s-nji da noima, cã vream s-li-adavgu tu

dictsiunarlu armãnescu. Cum dictsiunarlu eara etim trã tipusiri, nu vrui

s-lu-alãxescu sh-tr-atsea nchisii s-lji fac unã andoauã editsii.

Ashtiptãndalui apandisea-lj, ndrepshu trã tipusiri andoaua editsii a

cartiljei “Soneti” al Guli. Sh-cum u bitisii, loai apandisi di la Fudulea.

ashi cã putui s-li ndreg sh-alanti doauã cãrtsã ilictronitsi a lui. Treili

suntu bãgati tu computer, shi link-urli suntu fapti trã armãnjlji tsi vor s-

li aibã. Ma pãnã tora pitricui mash cartea-al Guli, cã autorlu Fudulea va

s-li tipuseascã prota ca doauã cãrtsã di-aradã. Ashi cã, trã tora di oarã

nu pitricuii aesti doauã “link”-uri dit soni; li pitricui mash al Fudulea.

Sh-ninga un zbor. Bãnãm tu-un etã ilictronicã. Computerli intrarã tu

bana-a noastrã sh-nã u alãxi multu di multu. Alãxi shi lipsita tsi u-avem

di cãrtsã tipusiti. Videm adzã computeri njits ca unã carti, icã sh-cama

njits ca un tiléfun purtativ (tsi omlu poati s-li poartã cu el, ca bunãoarã,

iPod, iPhone, Kindle Fire, sh-alti multi ca eali), sh-tu cari omlu poati sã

dyivãseascã unã carti, rivistã, fimiridã, etc. dit computer, dip canda

easti tipusitã.

Tipusirea di-aradã a cãrtsãlor custuseashti multu shi nu-avem multsã


26

armãnj tsi vor s-li-acumpãrã. Ashi cã, ta sã ngrãpsim cãrtsã tu trãnintili

aprucheat (cã tr-atsel dipãrtat nu shtim cum va s-hibã! shi nu s-poati

nitsi s-nã treacã prit minti adzã!), nu va putem s-tipusim “cãrtsã di-

aradã”; mash “cãrtsã ilictronitsi”, tsi pot s-hibã scriati tu computer shi

pitricuti la armãnj (i acumpãrati!) prit intirnet.

PRIFATSÃ Editsia II, 2013

ashi cum easti loatã dit cartea Soneti Ed. II di Costa Guli – 2013

shi ndreaptã aoa diznou, dupã cum eara ananghi, tu limba shi scriarea

di tora a editorlui

CARTEA AROMÃNÃ Inc. easti scriatã tu cãrtsãli di la chivernisi a

statlui New Yorku dit Amirichii ca unã "Not-For-Profit" urganizatsii.

Scupolu a urganizatsiiljei easti prizirvarea (tsãnearea) shi prumuvarea-a

patrimonjului cultural armãnescu (clirunumia culturalã armãneascã) cu

(i) tipusirea di cãrtsã shi rivisti; (ii) urganizarea di adunãri shi cungresi

di culturã armãneascã; (iii) scriarea magneticã, audio icã vidio, a

activitãtslor (lucrilor, faptilor) culturali armãneshti, zboarã, cãntitsi shi

giocuri; (iv) fundarea (bãgarea di timelj) a unei casã armãneascã iu si s-

adunã shi si s-tsãnã cãrtsã, discuri, articuli di folklor (culturã a laolui),

etc. shi (v) itsi altã soi di activitati faptã cu scupolu di prizirvari a

patrimonjului cultural armãnescu.

(1) Sistemlu di Scriari di la Editurã2

Cu njits alãxiri, alfabetlu cu cari easti ngrãpsitã cartea, easti atsel

pripus tu anlu 1984 di rivista Zborlu a Nostru (Anlu 2, Numirlu 1,

Pagina 30). Aestu alfabet fu nsustsãnut (ndrupãt) shi (i) di apruchearea

tsi-lj si featsi cu vot magiuritar di armãnjlji tsi loarã parti la Andoilu

Cungres Internatsiunal di Limbã shi Culturã Armãneascã di la

Univirsitatea di Freiburgu dit 25-li tu 28-li di Avgustu, 1988 shi (ii)

cunsacrarea (astãsirea ca atsel ndreptu) tsi-lj si featsi la Simpozionlu trã

Standardizari a Scriariljei Armãneascã di Bituli, tu Machidunii, dit 24-li

tu 31-lu di Avgustu, 1997. Alfabetlu easti aestu di ma nghios:

a, ã, b, c, d, dh, dz, e, f, g, h, i, j, k, l, lj, m, n, nj,

o, p, q, r, s, sh, t, th, ts, u, v, w, x, y, z.

Dupã grailu a omlui, litira (grama) ã s-avdi, cãndu ca rumãnescul î/â,

cãndu ca rumãnescul ă. Aestã regulã (nom) u simplificã (u lishureadzã)

scriarea: fãrshirotslji au tu limbã mash boatsea ă, pindenjlji au dauãli

bots î/â shi ă. Bunãoarã, zborlu cãntã poati si s-avdã: (i) cântắ (ca tu: el

2 Ãn mari parti, aesti zboarã trã alfabet suntu loati ashi cum s-aflã tu

multili cãrtsã tipusiti di editurã dupã simpozionlu di Bituli


28

cântă multu aseara la numtã), (ii) cắntâ (ca tu: el căntâ tora n cali) shi

(iii) căntă icã cântâ (ca tu: el lu-arãseashti multu tra s-căntă/cântâ).

Litira c s-avdi cu dauã bots. Cãndu nu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi

i, ca, bunãoarã, tu zboarãli casã, crutsi, cuc, etc. litira c s-avdi ca boa-

tsea-a litirãljei k. Ma cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i, boatsea al

c s-moalji shi s-avdi ca tu zboarãli celnic shi cicior. Ta si s-avdã diznou

ca boatsea k, lipseashti sã ngrãpsim cu preaclja di litiri ch; bunãoarã,

zboarãli cheptu shi chiro s-prununtsã (s-avdu tu zburãri) keptu shi kiro.

Aflãm shi unã ixceptsii (un zbor iu preaclja di litiri ch nu s-avdi dupã

cum u caftã nomlu). Preaclja poati si s-dyivãseascã c-h ca dauã bots c

shi h tsi s-avdu ahoryea. Zborlu mechemé (cu noima di giudets,

huchiumati, tribunal) easti veclju (sh-chirut adzã!), di arãzgã nturtseas-

cã, cari s-prununtsã (s-avdi) mec-he-mé, nu me-ke-mé. Tr-atsea, cãndu

avem ahtãri zboarã (iu botsli c shi h s-avdu ahoryea), easti ghini ca

preaclja di gramati ch si sã ngrãpseascã kh. Bunãoarã, easti ghini ca

zborlu mechemé s-hibã ngrãpsit mekhemé.

Litira d ari boatsea latinicheascã d ca tu zboarãli domnu, drac, etc.;

ma tu ndauã zboarã va poatã si s-avdã, dupã cum easti grailu a omlui,

shi ca boatsea gãrtseascã "δ = dhelta". Aestã regulã simplificã (lishu-

readzã) scriarea. Multsã armãnj dit Machidunii shi dit Rumãnii nu u-au

tu limbã boatsea δ shi nu pot s-u prununtsã. Ma atselj tsi vor s-u ngrãp-

seascã aestã boatsi, va poatã s-u facã cu preaclja di litiri dh.

Bunãoarã, tu cãrtsãli publicati (tipusiti) la editura-a noastrã, noi va s-

lucrãm cu-aestã regulã shi va sã ngrãpsim doarã, dascal, etc. shi cititor-

lu va li prununtsã cum va el. Mash cãndu autorlu va s-aspunã maxus cã

litira d lipseashti si s-avdã ca boatsea gãrtseascã δ, atumtsea zboarãli di

ma nsus va s-hibã ngrãpsiti dhoarã, dhascal, etc.

Preaclja di litiri dz s-avdi ca tu zborlu budzã.

Litira g poati si s-avdã ca trei bots. Cãndu nu s-aflã nãintea-a

vucalilor e shi i, ea s-avdi ca tu zboarãli gãljinã, gai/gae, grunj, etc. Ma

cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i, boatsea-al g s-moalji shi s-avdi

ca tu zboarãli gepi shi gioni. Ta s-nu s-avdã muljatã, dinintea-al e shi i,

boatsea g ari dupã ea litira h; bunãoarã, preaclja di litiri gh s-avdi ca tu

zboarãli ghelã shi ghini.

Ma regula aestã poati s-aibã shi unã ixceptsii. Tu ndauã graiuri di

armãnj, sh-tu ma multi zboarã, litira g (ca tu zboarãli cãtigursescu,

agalea, gumar, etc.) shi preaclja di litiri gh (ca tu zboarãli ghiftu,

Ghirmãnii, neologhismu, gheneral, etc.) pot s-aibã, priningã boatsea a

lor latinicheascã g, sh-atsea gãrtseascã "γ = ghamma". Aestu lucru va s-

dzãcã cã: zboarãli di ma nsus, va poatã si s-avdã shi cãtiγursescu,

aγalea, γumar, γiftu, Γirmãnii, neoloγismu, γeneral, etc. dupã cum va s-

u va cititorlu, cu tuti cã va s-hibã ngrãpsiti: cãtigursescu, agalea,

gumar, ghiftu, Ghirmãnii, neologhismu, gheneral, etc.


Preaclja di litiri lj s-avdi ca tu zboarãli fumealji, ljepur, etc. Avem shi

ixceptsii, ca zborlu noljucan, bunãoarã, iu lj-lu lipseashti si s-avdã ca

dauã bots ahoryea l-j. Putem (i) s-lu tsãnem aestu zbor scriat ca

noljucan, unã ixceptsii, sh-atumtsea va-l prununtsãm nol-ju-can, icã,

multu ma ghini, (ii) s-lu-avem tu limbã ca nolgiucan, ashi cum u dzãtsi

unã regulã astãsitã Bituli la simpozionlu di standardizari dit anlu 1997,

cã lj-lu tsi s-avdi ca doauã bots ahoryea l-j, poatã si sã ngrãpseascã shi

ca pareea di litiri lgi/lge. Bãgats oarã cã tu dictsiunarlu al Tachi

Papahagi, aflãm shi zborlu nol-gi-can aspus ca sinunim a zborlui-

ixceptsii nol-ju-can.

Preaclja di litiri nj s-avdi ca tu zboarãli njari, njel, etc. Avem shi

ixceptsii, iu preaclja di litiri nj s-avdi ca doauã bots ahoryea n-j. Ashi

suntu: (i) zboarãli conji, junjulã, hãnjar, hinji, shi finji, (ii) tuti formili-

a verbului njiredz – zbor tsi ari noima “(mi) fac jar” ca tu fraza (bairlu

di zboarã) tsi s-aflã aspusã tu dictsiunarlu-a Papahagi: “pãnã si

njireadzã crãciunjlji” – icã (iii) neoloyismi ca: aranjamentu, injectsii,

shi conjunctsii, iu nj-lu lipseashti prununtsari ca dauã bots ahoryea n-j.

Putem s-li tsãnem tuti aesti zboarã ca ixceptsii, sh-atumtsea eali va s-

avdã: con-ji, jun-ju-lã, hãn-jar, hin-ji, fin-ji, n’ji-redz, a-ran-ja-men-tu,

in-jec-tsi-e, shi con-junc-tsi-e. Ma, multu cama ghini, putem s-li-avem

tu limbã ca (i) con-gi, giun-giu-lã, hãn-gear, hin-gi, fin-gi (tsintsi

zboarã cari, cu ixceptsia-al congi, li-aflãm ngrãpsiti ashi sh-tu dictsiu-

narlu al Tachi Papahagi) shi ngi-redz; shi (ii) a-ran-gea-men-tu, in-gec-

tsi-e, shi con-giunc-tsi-e ashi cum dzãtsi regula astãsitã Bituli (1997) –

sh-cum li ngrãpsescu di-aradã sh-mini – cã nj/nji-lu, cãndu easti pru-

nuntsat ca doauã bots ahoryea, s-poatã si sã scrii shi cu pareea di litiri

ngi/nge.

Preaclja di litiri sh, ca tu zboarãli shoput, shishi, etc., s-avdi, di-aradã,

ca unã singurã boatsi. Avem sh-aoa ixceptsii, ca bunãoarã, zboarãli (icã

neoloyismili): arãshirat, ipushisescu (dau zbor), iposhisi, catashisi

(sucrestu, sechestru), sholarhiu (liceu), shizmã (schizmã), shezã

(ligãturã), transhumantsã, dishiintsari shi dishãmari, icã numi ca

Voshopoli (Muscopuli), tuti zboarã iu sh-lu lipseashti prununtsari (si s-

avdã) ca dauã bots ahoryea, s-h.

Aestã va s-dzãcã cã zboarãli di ma nsus lipseashti si s-avdã tu zburãri

ca: a-rãs-hi-rat, i-pus-hi-ses-cu, i-pos-hi-si, ca-tas-hi-si, s’ho-lar-hiu,

s’hiz-mã, s’he-zã, trans-hu-man-tsã, dis-hi-in-tsedz, dis-hã-ma-ri shi

Vos-ho-po-li; nu lipseashti si s-avdã: a-rã-shi-rat, i-pu-shi-ses-cu, i-po-

shi-si, ca-ta-shi-si, sho-lar-hiu, shiz-mã, she-zã, tran-shu-man-tsã, di-

shi-in-tsedz, di-shã-ma-ri shi Vo-sho-po-li.

La simpozionlu di Bituli dit 1997, s-astãsi regula ca: (i) zboarãli

veclji: ipushisescu, iposhisi, catashisi, sholarhiu, tsi suntu cunuscuti,

poati, mash tu graili dit Grãtsii, si sã scoatã dit limbã shi s-nu mata hibã


30

bãgati tu dictsiunarlu armãnescu, (ii) zboarãli: arãshirat, shizmã, shezã,

Voshopoli si sã s-scrii: arãschirat, schizmã, schezã, Voscopoli, sh-tu

soni, (iii) neoloyismili, shi dirivati di-a lor (zboarã tsi dipun dit eali),

ca: transhumantsã, dishiintsari shi dishãmari s-armãnã, trã tora di oarã,

ca ixceptsii.

Litira t ari boatsea latinicheascã t ca tu zboarãli tinir, trup, etc.; ma tu

ndauã zboarã va poatã si s-avdã – dupã cum easti grailu a omlui – shi

ca boatsea gãrtseascã "θ = theta". Aestã regulã u lishureadzã scriarea:

multsã armãnj dit Machidunii shi dit Rumãnii nu au tu limbã boatsea θ.

Atselj tsi vor s-u ngrãpseascã boatsea gãrtseascã, va poatã s-u facã cu

preaclja di litiri th. Bunãoarã, noi va sã ngrãpsim cati, timelj, pirmit,

etc. shi cititorlu va li prununtsã ashi cum va s-u va el. Mash cãndu

autorlu va s-aspunã maxus, cã litira t lipseashti si s-avdã ca boatsea

gãrtseascã θ, atumtsea, zboarãli di ma nsus va s-hibã ngrãpsiti cathi,

thimelj, pirmith, etc.

Ma avem shi ixceptsii. Tu ndauã zboarã, preaclja di litiri th, cari

nurmal (di-aradã) s-prununtsã ca boatsea gãrtseascã θ, s-avdi ca dauãli

bots t-h prununtsati ahoryea. Ashi, bunãoarã, zboarãli bathava,

cumãthisescu, fitheauã (ayitã tinirã) shi alithea s-avdu bat-ha-va, cu-

mãt-hi-ses-cu, fit-hea-uã shi a-lit-hea (i a-lith-hea); eali nu s-prununtsã

ba-θa-va, cu-mã-θi-ses-cu, fi-θea-uã ni a-li-θea.

Preaclja di litiri ts s-avdi ca tu zboarãli tsiva, frats, tsinã. Ma avem shi

ixceptsii.

(i) Avem un zbor tsi va-l tsànem ca unã ixceptsii. Easti zborlu Ghetsi-

mani, numa-a gãrdinãljei dit vãnghelj, iu preaclja di litiri ts lipseashti si

s-avdã ca dauã bots ahoryea, t-s. Va dzãcã, zborlu s-avdi Ghet-si-ma-ni;

nu Ghe-tsi-ma-ni.

(ii) Avem shi zboarã ca: bitsi, girimitsi, hiritsi, mirimitsi, icã numãtsi

(shi tuti alanti dirivati a verbilor bitsescu/bitisescu, girimitsescu/giri-

mitisescu, hiritsescu/hiritisescu, mirimitsescu/mirimitisescu, icã numã-

tsescu/numãtisescu) cari pot si s-avdã bi-tsi shi bit-si, gi-ri-mi-tsi shi gi-

ri-mit-si, hi-ri-tsi shi hi-rit-si, mi-ri-mi-tsi shi mi-ri-mit-si, icã nu-mã-tsi

shi nu-mãt-si shi formili lundzi bi-ti-si, gi-ri-mi-ti-si, hi-ri-ti-si, mi-ri-

mi-ti-si, icã nu-mã-ti-si. Aesti zboarã va li ngrãpsim bitsi/bitisi, giri-

mitsi/girimitisi, hiritsi/hiritisi, mirimitsi/mirimitisi, icã numã-

tsi/numãtisi sh-va s-alãsãm cititorlu s-lu prununtsã cati zbor ashi cum

va s-u va el!

Litira x, ari dauã bots. Poati si s-avdã (i) cs, ca tu zboarãli axescu,

alãxescu, xeani, etc. icã (ii) gz, ca tu zboarãli (neoloyismili) exem-

plu/ixemplu, existu/ixistu, etc. Tu cãrtsãli-a editurãljei, zboarãli-aesti va

li ngrãpsim, ma multili ori cu x; mash cãtivãrãoarã, cãndu nu shtim cum

s-fãtsem, icã traditsia u caftã, va li ngrãpsim cu cs icã gz.

Bunãoarã, tu dictsiunarlu-al Papahagi aflãm (i) verbul axescu (shi tuti


dirivatili-a lui) cari sã ngrãpseashti shi acsescu, shi (ii) forma acsi/acse

di la fimininlu plural a agictivlui acshu.

Litira y ari dauã bots:

(i) tu zboarãli armãneshti, sh-cãndu s-aflã dinintea-a vucalilor e shi i;

ari boatsea gãrtseascã “γ = ghamma”. Ma sh-multi ori, tu ndauã grai

armãneshti, litira y poati si s-avdã ca semivucala i. Ashi avem, bunã-

oarã, zboarãli: yin, yis, yinghits, yermu, mãyistrã, etc. tsi s-avdu di-ara-

dã: γin, γis, γinghits, γermu, mãγistrã, etc. pot si s-avdã, tu ndauã grai

armãneshti shi: in, is, inghits, ermu, mãistrã, etc.; shi

(ii) tu numili xeani (sh-poati sh-tu alti zboarã) ca York, Young, Yale,

Peyfuss, bunãoarã, litira y s-avdi ca vucala icã semivucala i, va dzãcã,

zboarili xeani di ma nsus va si s-avdã (cu tuti cã nu va sã ngrãpseascã)

sh-tu limba-a noastrã ca tu limba xeanã,: Iorc, Iong, Ieil, Paifus, etc.

Ta s-publicãm tu-atsel chiro cãrtsã tu limba armãneascã, avum pru-

blemi cu alidzearea-a unui sistem di scriari: (i) un alfabet shi (ii)

ndoauã normi (reguli) di scriari a zboarãlor sh-a dirivatilor a lor (a

zboarãlor tsi dipun dit eali).

Trã alfabet fu lishor. Cum u-aspusim ma nsus, lom apofasea sã scriem

cu alfabetlu fãrã seamni diacrititsi di Freiburgu. Ma dupã tsi li

publicãm protili patru cãrtsã – Pãrãvuliili al Batzaria, Zghic di Moarti

al Cuvata, Bair di Cãntic Armãnesc al Murnu shi Puiziili al Tulliu – nã

aflam tu situatsia (catastasea) iu aveam ananghi s-lom unã apofasi trã

normili (nomurli) di scriari a zboarãlor. Cã idyili zboarã, scriati cu

idyiul alfabet, pot s-hibã ngrãpsiti ma multi turlii. Bunãoarã, cu

alfabetlu fãrã seamni, putem sã ngrãpsim (i) mash shi mashi, icã (ii)

iarnã (ca tu limba rumãneascã) shi earnã (cu nomurli di Bituli).

Unã parti di normili (nomurli) di scriari di-atumtsea, li astãsim cãndu

publicãm a tsintsea carti, Dimãndarea Pãrinteascã di Constantin Bele-

mace. Poati cã ndoauã normi nu eara sh-ahãntu buni shi multsã nu eara

poati atumtsea di acordu (sinfuni) cu noi. Ma cum manuscrisili nã yinea

scriati cu soi shi soi di reguli, pistipseam cã eara multu ma ghini s-

avem la editurã ndoauã normi standard cu cari sã scriem cãrtsã, dicãt sã

scriem cu unã mintiturã di reguli.

Tr-atsea lom apofasea ca normili tsi astãsim tu cartea Dimãndarea

Pãrinteascã s-li ufilisim, cu njits alãxiri, shi cãndu avem scriatã prota

editsii a sunetilor. Mash cã nu putum s-u fãtsem totna consistentu (totna

unã soi) – cãtivãrãoarã n-avea loatã mãna pi dininti shi ngrãpsim zboa-

rãli ashi cum li avea autorlu. Shapti anj ma amãnat, tsãnum

simpozionlu di standardizari a scriariljei di Bituli (1997). Tr-atsea,

editsia di tora easti ngrãpsitã cu nomurli astãsiti Bituli.


32

(2) Ndoauã Zboarã trã Batzaria3

Amintat, 20-lji di Brumar 1874, Crushuva dit “Ripublica Macedonia”

di adzã (unã parti dit Iugoslavia di altãoarã, sh-tu atsel chiro parti dit

Turchii), Nicolae Batzaria easti un di nai ma cunuscutslji scriitori cla-

sits armãnj. Crushuva, unã hoara iu bãna multsã armãnj, cu unã di nai

ma mushatili graiuri armãneshti, fu loclu iu Batzaria criscu shi nvitsã

limba shi adetsli armãneshti.

Dupã tsi bitisi shcoala primarã Crushuva shi liceulu rumãnescu di

Bituli, Batzaria s-dusi shi sã scrie la Univirsitatea di Bucuresti, Faculta-

tea di Literi shi Drept. Ma cum ãlj lipsea pãradzlji, el nu putu s-u biti-

seascã, s-alãsã di shcoalã shi s-acãtsã di lucru. Dupã tsi lucrã prota ca

prufesur shi deapoea ca directur la sculia primarã di Crushuva, Batzaria

fu directur a liceului rumãnescu di Bituli shi tu soni inspectur a sculiilor

dit pãrtsãli di cãtã Kosovo shi Sãrunã.

Ca om tinir, Batzaria s-amisticã tu politica turtseascã. Featsi parti dit

gruplu rivulutsiunar a "Tinirilor Turtsã" shi tu anlu 1908 fu ales sinator.

Dupã dipunearea-a Sultanlui Abdul Hamid II, el fu faptu tu 1912

Ministru di Lucrãri Publitsi tu noulu guvernu a "Tinirilor Turtsã". Ca

diligat di-ali Turchii la cunfirintsa di irini di Londra dit anlu 1913,

cunfirintsã cu cari s-bitisi Polimlu Balcanic, Batzaria simnã tratatlu di

irini. Dupã aestu tratat, Turchia dit Ivropi armasi mash cu niheamã loc

di deanvãrliga di Istambul.

Ma marea sperantsã (nãdii) tsi avea Batzaria ca s-veadã unã etã noauã

trã bana shi libirtatea (iliftiria) culturalã a Armãnjlor, s-featsi pulbiri

diunãoarã. Tuti ndrepturli tsi Armãnjlji li-avea amintatã sum turtsã,

ndrepturli ca s-aibã pri limba a lor sculii, bisearits, rivisti, giurnali, etc.

lã furã arãchiti di nauãli stati dit Balcani. Cãrtit multu, Batzaria s-turnã

tu anlu 1918 tu Rumãnii. Dupã unã shcurtã carierã puliticã (el fu ndoi

anj sinator trã "Partidul Poporului"), Batzaria s-acãtsã s-facã atsea tsi

lu-arãsea ma multu, scriarea. El scrie multi cãrtsã di prozã shi puizii shi

eara cunuscut tu-atsel chiro ca un di ma mãrli scriitori rumãnj di litera-

turã trã njits. Fu editor la nai ma cunuscutili rivisti trã tiniri, "Dimineata

Copiilor" shi "Universul Copiilor" dit Rumãnii. Caracterlu a lui Haplea,

unã ãncrutsiljari a iroului popular (dit lao) uriintal (dit locurli di cãtrã

Datã) Nastradin Hogea cu iroulu popular rumãn Pãcalã, featsi haraua a

tutulor njitslor dit Romãnii, dupã protlu pãnã tu andoilu polim mundial.

Batzaria scrie multu pri limba armãneascã. Ninga di tinir ãnchisi si

scrii puizii tu rivista "Lumina" di Bituli shi continuã (trapsi ninti cu

scriarea) ca culaburator la tuti rivistili litirari armãneshti dit chirolu a

3 Aestu articul (cu njitslji alãxiri tsi li featsim tu scriarea-a lui) easti

ntimiljusit pri articulu “Prefatsã” dit prota editsii a cartiljei; articul aspus,

ashi cum eara scriat atumtsea, sh-tu Anexa dit bitisita-a aishtei editsii.


lui. Ma cum scriarea-lj fu arãspãnditã tu ahãnti rivisti veclji tsi s-chirurã

di multu, easti multu greu ca s-lj-aflãm opira-a lui ntreagã. Ma unã

opirã tsi nu s-chiru, easti atsea a mushatilor "Pãrãvulii", unã mnatã di

anicdoti (isturii shcurti trã arãdeari), scriati ca puizii, tsi fac hazi di

cusurli a oaminjlor. Iroilji a lui suntu cãti vãrnãoarã gretsi, turtsã icã

arbineshi. Ma di ma multili ori suntu armãnj cu tuti cusurili a lor:

alãvdari, scljinceami, pirifanji, glãrimi, etc.

Tu anlu 1923, Batzaria aleapsi multi pãrãvulii di-aesti shi li publicã

(tipusi) ca unã carti. Dupã vãrnã dzatsi anj, Tachi Papahagi aleapsi unã

parti di pãrãvuliili publicati di Batzaria, shi cu ninga alti ndoauã tsi li-

aleapsi el, li tipusi diznou tu anlu 1935, tu unã noauã carti "Pãrãvulii".

Tu anlu 1973, pãrãvuliili dit cartea al Papahagi furã tipusiti diznou di

A. Caciuperi tu Yirmanii. Vãrnã dzatsi pãrãvulii s-aflã sh-tu cartea "Un

Veac de Poezie Aromãnã" scoasã Bucuresti tu 1985 di H. Cãndro-

veanu. Ma cum tuti aesti cãrtsã suntu “epuizati” (nu s-mata aflã iuva trã

vindeari), noi adunãm tuti pãrãvuliili dit editsiili dit 1923 shi 1935 shi li

publicãm tu aestã carti.

Shi cãndu ngrãpseam aesti zboarã, nj-adush aminti cã, cu anj ma

ninti, aveam cunuscutã Florida un rumãn, multu bun oaspi di-a meu di

ma nãpoi, Claudiu Matasa, tsi nj-avea dzãsã cã sh-el, ca mini, eara

mãyipsit ca ficiuric, di scrieli trã njits dit limba rumãneascã al Batzaria.

Atumtsea-lj dzãsh cã prota carti cu cari nchisii s-tipusescu cãrtsãli

armãneshti tu Editura Cartea Aromãnã, fu atsea cu pãrãvuliili al

Batzaria. Sh-atumtsea-lj pãrãvulsii multi dit bana sh-tricutlu a lui. Sh-

aflai di la el multi lucri tsi mini nu li cunushteam.

Tut atumtsea aflai cã el, tu ahapsea tsi u-avea faptã multsã anj tu

Rumãnii, lu-avea cunuscutã pi Batzaria, cã sh-el eara ncljis tu-atsea

oarã. Sh-ma multu, cã el muri tu filichii, lucru ti nu pistipsescu cã-l

cunushteam tu-atsea oarã. Minduindalui cã poati, vãrã dzuã di trãninti

va sã scot unã andoaua editsii a pãrãvuliilor (lucru tsi-l ded di padi

optulji anj tsi lucrai la “Dictsiunarlu a Limbãljei Armãneascã”), l-pãlã-

cãrsii sã ngrãpseascã ndoauã zboarã di adutserli aminti a lui, di orli

tricuti tu-ahapsi cu Batzaria. Li ngrãpsi shi-nj li deadi. Sh-tora, dupã

ahãntsã anj, li tipusescu aoa ma nghios, tu “Moş Nae... Ministrul”. Sh-

cã nu vream s-aludzãscu (s-li-aspargu) mushatili shi mult dultsili

zboarã scriati di el, li alãsai ashi cum li-avea el scriatã, pri limba

rumãneascã.

Dr. Ing. Claudiu G. Matasa – Florida, USA

Moş Nae... Ministrul

Împlinind curând trei sferturi de secol, mă întreb ades, uitându-mă la

televiziune, cu ce se aleg cei care intră în viaţă. Mulţi sunt lăsaţi de pă-

rinţi ore întregi să privească tot felul de fantezii, precum cele inter-

galactice în care unii, deşi înarmaţi cu arme nimicitoare, nu reuşesc să-

şi distrugă duşmanii care nu mai mor. În afară de noţiuni aproximative

de tehnologie şi ştiinţă, aceşti copii rămân, la vârsta maximei deschi-

deri, cu sufletul gol.

În ceea ce mă priveşte, înainte de a şti să citesc, eram adormit cu po-

veşti scrise de Fraţii Grimm, Andersen şi Ispirescu. Când am început sa

citesc însă, m’au atras mai mult poveştile hazlii ale lui Moş Nae, înso-

ţite de schiţele explicative ale lui Iordache (Marin Iorda, 1901-1972).

Isprăvile lui Haplea şi ale familiei acestuia erau pentru mine o sursă

bogată de amuzament. Haplea era un fel de Svejk, prostănac dar uneori

şiret, coana Frosa, sotia lui, o mahalagioaică cum ştiam câteva, iar

Hăplişor, un copil mult mai apropiat de viaţa mea decât Max şi Moritz

ai lui Wilhelm Bush. Ne ajungându-mi cărţile, am fost abonat la Dimi-

neaţa Copiilor, unde găseam mereu noi episoade cu aceste personaje

închipuite pe care aproape că le consideram ca făcând parte din familie.

Împinsesem interesul atât de departe încât îi întrebam pe toţi unde

este Moş Nae, dorind din toată inima să-l cunosc. Dând într’un fel curs

dorinţei mele, cineva m’a prezentat unui Nicolae bine în vârstă, căruia i

se spunea într’adevăr Moş Nae. Mare mi-a fost deziluzia să constat că

deşi auzise de Haplea, habar nu avea de familia acestuia, de Lir si

Tibişir, de Goangă şi Târlică, de Prostilă sau Flor Voinicul sau de

pisica Mamina.

Adresându-se copiilor mai vârstnici, Moş Nae le instila o puternică

dragoste de ţară. În «Suflete de viteji» sunt descrişi copii luptând alături

de adulţi în Primul Război Mondial, iar în «Mica Robinson: aventurile

extraordinare ale unei fetiţe», o familie care, după ce a emigrat în Ar-

gentina, este cuprinsă de dor şi încearcă să se întoarcă în România.

Adesea, Mos Nae aducea vorba despre aromâni: de la el am ştiut

pentru prima dată de «Părinteasca Dimândare» a lui Belimace şi de

suferinţele fraţilor noştri de la sud de Dunăre.


36

Au trecut anii, şi am aflat că Moş Nae nu scria doar despre şi pentru

copii, şi că bătrânul sfătos şi hâtru era Nicolae Batzaria, un etnolog pri-

ceput dublat de un analist politic. Deşi născut în Turcia de atunci şi ales

ministru în guvernul lui Ataturk, el a demonstrat dealungul vieţii acea

dragoste puternică faţă de România pe care o asociez doar aromânilor.

De aceea, nu mică mi-a fost mirarea când, arestat fiind în 1952 si dus

la lagărul de triere Ghencea, cartier din Bucureşti, am aflat de la Nico-

dim Noveanu, prieten al familiei nostre de la Arad, că printre noi se află

şi autorul favorit al copilăriei mele. Valul de arestări din 1952/1953 cu-

prindea pe toti cei cărora li se reproşa un trecut de militant naţionalist,

pe cei care ocupaseră poziţii de frunte în viaţa socială precum şi pe cei

care se remarcaseră în viaţa culturală şi nu înţeleseră să se alăture

regimului.

În acea vreme, în zona Bucureştiului, în afară de Ghencea, se afla

închisă spuma ţării, aceasta zăcând în subsolurile Securităţii şi Ministe-

rului de Interne precum Malmaison, Calea Rahovei, Creţulescu,

Uranus, Buftea, Jilava, Văcăreşti, Bragadiru, Popeşti-Leordeni, Pipera-

Roşie.

Deşi mişcările în cadrul lagărului erau interzise şi supravegheate,

m’am strecurat şi l’am găsit. Era slab, scund şi uscăţiv, cu ochii împă-

ienjeniţi: suferea de o boală de stomac care a fost probabil cea care i-a

adus sfârşitul. I’am adus de îndată ce aveam de mâncare, dar din

păcate, aceasta era aceiaşi zeamă lungă pe care o avea şi el.

Am început să o fac, la rândul meu, pe povestitorul, arătându-i ce a

însemnat el pentru copilăria mea, şi cât îi sunt de îndatorat pentru toate

cele ce le-a scris pe care adeseori le încheia cu propoziţia «Ca să scriu

pe placul vostru, eu, Moş Nae, m’am trudit...»

Deşi apreciat şi protejat de cei care-l cunoşteau, la auzul impactului

pe care l’a avut asupra mea, bătrânul parcă a prins vigoare, iar ochii săi

cuprinşi de glaucom au început sa lucească mai vioi.

După alte câteva întâlniri în care încercam tot ce îmi era cu putinţă să-

i fac viaţa mai uşoară, am fost dus la Canal, la Capul Midia, şi am

pierdut orice legătură cu el. Ceva mai târziu am aflat că a murit câteva

săptămâni mai târziu, ispăşindu-şi astfel într’o închisoare românească

pedeapsa de a fi iubit România şi de a fi făcut-o dragă generaţiei mele.

Poate singura consolare pentru cei din generaţia mea care l’au iubit,

este faptul că, după peste o jumătate de secol de la moartea lui, unele

din cărţile sale se mai tipăresc şi astăzi în ţara pentru care s’a sacrificat.

PÃRÃVULII

LJARTÃ-MI, MULJARE!

I

Unãoarã n atsea etã, Armãnlu lo nã-Armãnã

Shi s-featse nuntã mare sh-harei nã sãptãmãnã,

Sh-cu cãntitse shi giocuri, di hoara trunduirã –

Nji spun atselj tsi furã, cã yinghits buts gulirã.

Sh-mushatã sh-eara nveasta, ca di cundilj scriatã.

Tru soatse nu-avea altã s-u ntreacã ea tu njatã.

Sh-livendã, lucrãtoare, cu semnu nicuchirã,

Ma vedz, cã-lj fu tru tihe, ca s-nu-aibã bunã mirã.

Cã gionle-lj fu, bre frate, s-ti-ascapã Dumnidzãu.

Shi n cale macã s-lu-afli, sã shtii cã pats-arãu.

Om faptu mash ti ngrãnje, bãrbat tsi-ts mãcã bana

Ti plãngu sh-ti jilire sh-eara mãrata Tana!

Di noaptea, tut ma strigã: "Bre lae, niduchitã,

Timbelã, s-ti lja draclu, pãn-tora s-nu-ai arnitã?

Ai scoalã, frãndze-ts gusha, cã oara shi-i tricutã,

Ea, prãndzul va s-agiungã shi vaca-i nipãscutã.

Pãn cãnd s-ashteptu ghela? Ni pãnea-ai firmitatã,

Ni foclu lu-ai apreasã, bre Dumnidzã s-ti batã."

– "Bãrbate, tats, aravdã", ma-lj dzãtse corba sh-plãndze,

Sh-ni doarme, nitsi shade, pi lucre mashi s-frãndze.

Ma nãs ahtare s-prease, anapud, tihilai,

Dit gurã – s-lji sicare – nu scoate dultse grai.

Tri lae dzãtse albã shi slaba-u fatse grasã,

Un om tsi va ncãceare ti prãndz cu tseara-apreasã.

Sh-nã searã-lj dzãtse laea: "Ascultã-mi, bãrbate!

Nu s-ljartã tsi fats tine, mi-aroasish dit hicate.

Agiumsim pezã n hoarã shi-nj yine s-mor di-arshine,

Cãndu-avdu, cã zburãscu ti noi mash, tu vitsine.

Di cãt ma tsã si pare, cã stepsul lu-am mash eu


40

Cã mintea vahi nu-nj talje sh-cã bunlu-l fac arãu,

Tra s-chearã tutã ngrãnja, sh-lãeatsã sh-mãcãturã,

Atumtsea ti-unã dzuã s-fãtsem nã ligãturã:

S-fats tine tsi fac mine, ear lucurlu a tãu,

Cãt s-hibã, tsã dau zborlu, cã tut va si-l fac eu.

Ea, mãne shedz acasã, s-ascuturi shi s-arneshti,

S-fats foclu, s-herghi carnea shi prãvdzãle s-mutreshti,

Ear eu s-mi duc ãn cãmpu, ca s-seatsir eu tri tine

Shi seara cãnd s-mi tornu, si-nj dzãts cum fu ma ghine.

Sh-aistã tsãni minte: s-nj-aduts ti prãndzu pitã

Tr-atsea di cu dimneatsa ti scoalã di firmitã...

Ea dã-ts, ti tora, zborlu: vrei mãne s-hii muljare?

Ca s-vedz tsi pat muljerle, s-tradzi mãnã di ncãceare?"

Arãde omlu sh-greashte: "Las s-hibã cum dzãts tine,

Ma-nj pare, mori crãshtinã, cã-apoi va s-esh tu-arshine."

II

Sh-dimneatsa dit hãryii ãlj dzãtse: "Lai bãrbate!

Ti-alas, mi duc ãn cãmpu, ai shedz cu sãnãtate".

Shi n casã tut-armase bãrbatlu singur domnu:

"S-mi scol, s-mi-acats di lucre, nu-i oara, ved, ti somnu,

Tsi s-fac", ma s-mindueashte, "tsi prota s-ahiurhescu?

S-fac foclu, i s-bag ghela, s-ascutur, i s-arnescu?

Niheamã sh-fu ca zore, sun’ multe, ea, tsi-i halã,

Ma, frate, cum s-agiutã, di prota va s-bat dalã." –

Gustã putsãn sh-apoea bãtinlu lja sh-tut bate,

Ma nu tricu ca multu sh-lu-acatsã theamã seate.

Shi singur shi zburashte: "Ved seatea va-astindzeare,

Ca s-njargã lucrul ghine, grumazlu va udare."

La-aroshlu s-dutse ndreptu, la butea din tsãlar,

Ashi s-astindze seatea shi-lj njardze cama-mbar.

Lja plosca, sh-ai trã ghini, nãs singur taha-sh oarã:

"Tsi bun fu, tsi fu nostim", sh-u umple nica nãoarã.

Ma cãt vru ca s-bea earã, nã vreavã-avdzã di nsus

Tu streahã ningã dalã purtselu sh-eara dus.

"Na, draclu, tora-u vearsã..." shi fudze ca s-lu-avinã

Sh-nu veade, cã di bute lja sh-ceplu, cãnd s-alinã.

Cãnd njardze, tsi mutreashte? tut laptile virsat,

Bãtinlu-arcat ãmpade di porcul blãstimat.

– "Tsi-adrash" lji strigã omlu sh-cu lemnul lj-u da n cap,

Ni gãh nu featse porcul, muri fãr’ di cãsap.


"Nu bune seamne" sh-dzãtse "nu-acatsã dzua ghine,

Ca s-ducã tut ashitse, astarã es tu-arshine."

Sh-cãnd veade: "bre lãeatsã? Am ceplu, lu-am tu mãnã?

Na sh-yinlu sh-lo tut zverca, ni chicã nu va-armãnã.

Shi nyie nacã-apucã, cãt s-hibã tra s-ascapã...

Ma langutã nu-armase, di tora va s-bea apã.

Si-nj curã tutã butea! Na mintea deavãrligã

Ãnj yine sh-care s-u-avdã muljarea, ca s-nji strigã."

Cãdzu pri minduire sh-cu caplu nghios plicat

Ma sh-plãndze tora hala nihitlu di bãrbat.

Shi oara tut ma fudze, di prãndzu-i aprucheatã

Ear omlu pãnã-atumtsea un lucru nu-avea-adratã.

Sh-arsare: "Bre, mãratlu-nj! Ma ghela cãnd s-u fac?

Scãntealje nu-am ãn vatrã, pãtsãi, ved, mare drac".

Bãtinlu eara l-umple sh-tut bate cu-agunjie

Sã scoatã theamã umtu, s-adarã unã-ahnie.

Ma-atumtsea-lj yine n minte, cã vaca-i ãn tsãlar,

Sh-lipsea nica dimneatsa s-u ducã la vãcar.

"S-u duc tora nu fatse, cã-i oara dip tricutã,

Dicãt nã dzuã ntreagã nu-aravdã nipãscutã

Ma stãi, cã fac sh-aljumtrea: u-alin ãnsus pri casã.

Cã sh-are pri citie nã earbã multu grasã.

Ca bunã minte-nj yine, ma pãn s-u-alin pri casã

Nj-u fricã di cãtushe bãtinlu s-nu-nj-lu vearsã." –

Shi sh-bate theamã caplu – "Cum ved eu cama-i ghine

Bãtinlu s-ljau deanumir shi s-njerg cu el pri mine." –

Sã ncarcã cu bãtinlu – lj-afeatã, nu shicae –

– "Ea, tora" sh-dzãtse singur, "nu pat tsiva bileae."

Lja vaca sh-u dizleagã sh-u dutse, ca s-u-adapã,

Di fune leagã cofa din puts sã scoatã apã.

Ma cum s-apleacã corbul, bãtinlu s-arãstoarnã,

Shi n cap, tu gushe, n cheptu tut laptile-lj si toarnã.

"Pãn tora" sh-dzãtse omlu, – "s-lãeashte shi s-ashteardze –

Di lai ma lai tut nj-ease, anapuda ma-nj njardze.

Las s-bagã mãna Domnul, cã-ashitse ma si s-facã,

Pãn seara nu sh-armãne ni casã, nitsi vacã".

Sh-u dutse neadãpatã? Atsea nica lipseashte! –

Las s-creapã, ti-unã dzuã fãr apã nu psuseashte.

Sh-pi casã va s-u-alinã, ca s-pascã pri citie,

Ma vaca-i ninvitsatã, s-arsarã ea nu shtie.

Sh-dã, pindze sh-agudea-u, u mutã sh-di cicioare,

Sh-putu apoi s-u-alinã cu multã asudare.


42

III

"E doxã-lj", sh-dzãtse singur, "un lucru bitisii

Pãn tora li lo neclu alante tsi nchisii,

Ma prãndzul ea, li-agiumse: mãcarea tora s-fac,

Nu-am umtu, nu loai carne, nu-am lapte, nitsi drac,

Va s-trec az cum tsi s-hibã, va s-herbu mumulic,

Fãrã-umtu, cama marsin, theam cash eu pot s-dinjic" –

Shi n casã suflã foclu ca s-facã cama nyie,

Cãldarea cu fãrinã bãgã pi pirustie.

Hor! Hor! Ma s-dutse apa, barem-gura va sh-apucã,

Ca s-prãndzã ca crãshtinjlji sh-a nveastãljei si-lj ducã.

Ma draclu tsi si-l pingã! Tu minte altã-lj toacã:

"Ea, vaca-i niligatã s-poa’ s-cadã laea vacã...

Poa’ s-cadã, sh-frãngã caplu, sh-apoea poate s-moarã,

Si s-ducã dupã porcu, s-mi fac ti pezã n hoarã."

Alasã mumuliclu, ca s-hearbã n cãldãrushe.

Lja funea shi s-alinã s-u leagã ea di gushe.

Alantu cap di fune tru-ugeac ãn casã-l treatse,

Shi di cicior shi-l leagã, cã shtie nãs tsi fatse.

"Ea, tora macã vaca Uryia va s-u bagã,

Ca s-cadã di pi casã, ea sh-mine va mi tragã,

Duchescu cã ea cade? Arsar atuntsea troarã,

U scol ear pi cicioare shi nu u-alasu s-moarã.

Tsi s-dzãtse ca s-tsi-afeatã! Ma nincljis nica zborlu

Sh-cãdzu ea – s-u lja draclu – shi-lj tradze-a lui ciciorlu

Sh-cãnd lailu fatse ghela, s-minteashte tu fãrinã,

Tru-ugeac ma-l tradze vaca shi nsus tut ma lu-alinã,

Cu caplu nghios mutrits-lu, pri aburi, pisti pirã,

Cum strigã, cum zghileashte: "Iu hii, lea nicuchirã?"

Ea, esh di vãrnã parte s-vedz corbul di bãrbat,

Cã s-hearbe, s-upureashte, iu shade spindzurat. –

Nafoarã zghearã vaca, di fune sh-ea-i ligatã –

Ma zghearã sh-da cicioarle, cã-armãne spindzuratã.

Ea strigã dupã casã, alantu pristi pirã,

Cãnd yine, ca s-lj-ascapã ear corba nicuchirã.

La cãmp, la sitsirare, ashteaptã tut muljarea,

Ca s-yinã cum lã-i zborlu, s-lj-aducã nãs mãcarea.

Ma omlu nu-are s-yinã, ear foamea u-avea streasã:

"Ea, s-njergu", dzãtse sh-nãsã, "ca s-ved tsi-l pate-acasã."

Cãnd s-toarnã, veade vaca cã zghearã spindzuratã,

Shi, sh-fatse crutsea nveasta, cã-u veade-ashi ligatã


Shi nyie talje funea, ma nu shtea cã tru-ugeac,

Aumbra-atsea din casã pãtsã ma mare drac.

IV

Cãt intrã nãsã nuntru, tsi s-veadã di la ushe?

Bãrbat-su, tut ãntreglu, cãdzut tu cãldãrushe.

"Uã! Doamne", strigã nveasta, "mushatã Stã-Mãrie!" –

Sh-ascuche di nastãnga: "ea, fudz de-aoa Uryie!"

Bãrbatlu ma zghileashte: "mi-ascapã, cã murii,

Curundu, mori crishtinã, mi hersh, mi upurii" –

Cu-alagã Tana foclu lu-astindze cama nyie,

Sh-lu scoate-atsel ãnvapsul adrat ca nã Uryie.

Pi nãs nu-armase corbul ni peri, ni sufrãntseale,

Ni unã, nitsi altã: s-ti-aspari si-l vedz ãn cale.

– "Bãrbate" – lj-dzãtse nãsã, "tsi-ashi, tsi ti-ai adratã,

S-ti fats Si-lj Creapã-Numa, s-nu pots s-esh la sutsatã."

– "Pri cap-tsã, nu mi ntreabã, alasã, mori muljare,

Eu azã tsi-am pãtsãtã nu s-dzãtse cu spuneare.

Ma tora tsãne minte: s-mi talje Dumnidzãu,

A tsia ma s-tsã strãmbu, s-tsã grescu grai arãu.

Cu ngrãnje sh-cu ncãceare eu bana ts-am mãcatã,

Las s-chearã-anãpudilja, dzã s-hibã ea ljirtatã.

Azi tute s-li-agãrsheshti, tsi-s featse, apã sh-sare,

S-nã treatsim banã bunã, lea vruta-a mea muljare!

Vidzui sh-eu, cã nu fatse bãrbatlu si s-minteascã,

Tu lucre muljireshti, ma nu va s-upureascã".


44

VIDEA TÃPIILE

S-duse Miha oaspe-unãoarã

La fãrtat-su tu-altã hoarã,

Cã fãrtat-su-avea yiurtie

Cate an ti Stã-Mãrie.

Lu-ashtiptarã tuts ca Pashte;

Tutã casa s-hãriseashte,

– "Yine Miha! – S-nã bãnedz

Nã stãmãnã tora s-shedz:"

Sh-tsi bunets nu-l filipsirã!

Cãti buts nu li gulirã!

Cã la-armãnlu easte-armasã

Nisãtul s-nu esh din casã.

S-tinde Miha shi s-lãrdzeashte,

La fãrtat-su lu-ariseashte,

Ma stãmãna treatse nyie

Sh-cu mãcare sh-cu yiurtie.

S-prinde s-fugã, s-ducã-acasã,

Vatrã, cohe, va s-li-alasã,

Dure s-timse sh-dure banã,

Ca s-u trets pi cheale xeanã.

Dicãt, gionile nu s-minã,

Nu-are-acasã ploscã mplinã,

Nu-are prãndzuri cu shideare,

Va s-lucredz, ca s-badz sum nare.

– "Oi, fãrtate, shtii tsi-i ghine?

Anlu tut eu s-shed la tine.

Tsi s-fug tora sh-apoi earã

Ti yiurtie s-yin divearã.


Tsi s-bat calea unã-unã?

Njilj di ori, nu-i cama bunã,

Vinj, cã vinj, sã stau atsia,

S-ashtiptãm ear Stã-Mãria?"

Omlu-arãde, cã-lj si pare,

Cã lji dzãtse tri-arãdeare,

Ma Kir Miha lja sh-giurat:

"S-crep, din casã ma s-mi bat".

S-featse corbul di fãrmac.

Cari lu-aduse-ahtare drac!

"Avdzã zboarã di chirut,

Si-l hrãnescu anlu tut.

Bunã minte, nu va dzãcã,

Miha caftã ntreg s-mi mãcã.

Mea ved sh-orixe nu sh-are,

Cã ni phiatile vor lare".

Sh-cum s-lji spunã, cu tsi zboarã?

Sh-lja pãltãrle cama troarã

S-lu-aguneascã lj-easte-arshine

Shi s-lu tsãnã nu lj-u ghine.

Treatse azã, treatse sh-mãne,

Miha cohea tut sh-u tsãne,

Trec stãmãnjle, treatse sh-mes,

Miha-a nostru shade tes.

"S-lu-ardã loclu, s-lu-ardã pira"

Tut ma strigã nicuchira,

"Morva, pushclja si-l culeagã,

Ded di pade casa ntreagã".

Sh-dzãc bãrbatlu cu muljarea

S-lji shcurtãm putsãn mãcarea,

Prota yinlu si-lj si scoalã,

S-lji spunem cã butea-i goalã.

Bagã measa, Miha shade,

Ma ni drame-arosh nu veade

Shi s-ducheashtse sh-cu-arãdeare:

– "Oi, fãrtate, nu-avem beare.

Ma di partea-a mea s-tsã spun,

Ãnj fãtsesh un mare bun,

Tsi-l voi yinlu sh-cãts pradz fatse,


46

Cãndu-lj trag unã-apã-aratse".

Sh-tut arãde, sh-tut harauã

Shi-s distsindze di curauã.

– "Fãrã yin, dealihea spun,

Mãc ma multã sh-tut agiun".

Avdu oaminjlji sh-lã chicã:

"Sh-noi tr-aistã tradzim fricã,

Tsi-lj si talje vahi mãcarea

Di nã-armãne mplinã-ambarea."

Dzua-alantã sh-carne nu-are.

Mãrsineatsã, prashi sh-moare.

– "Nj-aflat inima, bre oaspits

Uf! Tsi moare, tsi prash proaspits!

Sh-carnea-i bunã, nu va dzãcã,

Cate dzuã sh-ea nu s-mãcã,

S-aurashte, ti nguseadzã,

Tut cu carne nu s-bãneadzã".

Sh-mãcã, ndeasã, dã-lj-u ninte,

Furã marsine-i purinte,

Tute s-bune nu-lj s-acatsã,

Vahi ti-aspari s-nu-lj cadã greatsã.

– "Slabã ndezmã, mori muljare,

Nica unã lj-am ti-adrare

Sh-ca s-nu s-frãngã sh-tora s-easã,

Eu-nj ljau perlji, fug din casã.

Va-lj dzãc taha ca s-arsarã

Sh-cãnd va s-hibã nãs nafoarã,

Bagã herlu, ncljide usha,

Poate-ashi s-sh-arupã gusha".

Sh-avdzã-l tora: "n tinireatsã,

Miha, fum mash livindeatsã.

Tu-arsãrire, cum tsãn minte,

Nu-aveai sots s-tsã treacã ninte.

Mi lo dor cã tu-aushatic

S-ved nu-armase vãr giunatic.

Ai di-antreilea, cari ma poate.

Care-arucã ma-mãri jgljoate".

Tsel di cohe dzãtse: "ghine,

Prota trets di-arsare tine,


Eu ca oaspe nu-ahiurhescu,

Cãt tsi s-hibã, mi ndirsescu".

Bagã semnu di la ushe

Sh-cãndu omlu lja irushe,

Mash cu dau’ tricu uborlu

Canda sh-freadze, bre, sh-ciciorlu.

– "Mult li tindzi, moi fãrtate,

Eu nu pot ni ngiumitate,

Nu mi-acats, dicãt trã hatrã,

Ai s-ansar sh-eu ningã vatrã".

– "Vrei s-mi-alavdzã, suntu zboarã,

Aide-arsare tri nafoarã".

– "Nu, s-mi ljertsã, cama mbar,

Cãtrã cohe-i ca s-arsar..."

Cum s-agiutã, tihe bunã,

Unã, dauã sh-ninga unã,

Tu di-a treea Miha cade,

Ear tu cohe tesu mpade.

Sh-dzãtse singur: "vrea s-nj-u-adarã

Fãrtãticlu s-es nafoarã.

Fu dishteptu, ma ljirtare,

Nu-aflã Ayilu trã ncljinare".

Treatse toamna, yine earnã,

Vimtul bate, neaua ntsearnã,

El tut oaspe, ningã foc,

Nitsi s-bate di la loc.

– "Oi, fãrtate, multã-arcoare,

S-hii nafoarã omlu moare,

Nu-i ti ducã pãn la ushe,

Cã-ts ljai suflitlu pri gushe.

Sh-cãtu-i greu tu-ahtare oarã

S-nu-ai un oaspe s-dzãts dau’ zboarã,

Fush cu tihe, tsi s-tsã spun,

Cã mi-aflai s-bãnãm deadun".

Mare tihe, foclu s-u-ardã,

Corbul mintea vrea si sh-cheardã

Shi deadun cu nicuchira,

Noapte, dzuã sh-plãngu mira.

Sh-nã dimneatsã cãt sã nveashte,


48

Lja dau’ cãrtsã sh-li mutreashte.

Veade unã, alti-alasã,

S-shutsã, caftã pri tu casã

– "Tsi ts-cheri mintea tut cu nãse?

Tsi-s atseale", Miha-lj dzãse.

– "Caftu, frate, nã tãpie

S-ved ti casã cum shi scrie.

Nacã doilji u-adãrãm?

Ori deadun vahi u-acumprãm?

Voi sã shtiu eu tsi ngrãpseashte:

Care-i domnu? Cari urseashte?"


CHITA LA BISEARICÃ

Spune Chita sh-eara spune,

Ear fãrtatslji deavãrligã,

Tesh la stane, tuts lu-ascultã

Pãnã njelu s-lã si frigã.

Spune Chita: O loa-lj tat-su!

Tsi-nj vidzurã oclj-asearã,

Cãndu njershu la bisearcã,

Ca s-aprindu sh-eu nã tsearã.

Tsi sh-fu mare, bre, bisearca!

Nu sã spune cãtã-i mare.

Sh-tsi s-vedz nuntru! Thamã, frate!

Iu s-mutreshti, mintea-ts cheare.

Sh-lume!... Lume cãtã s-caftsã

Sh-canda-i mutã, vãr nu greashte

Mash doi oaminj tut sã ncace:

Tatse un, alant zburashte.

Oi, fãrtate, ntreb vitsinlu,

Atselj doilji tsi s-vãryescu?

– Tsi s-tsã creapã, el nj-u toarnã,

Nu vedz, oarbe, psãltisescu?

Sh-ea, di naparte dit ushe,

Ease un cu barbã mare.

Sh-nishte stranje cum nu-i vãrnu,

S-lu-aflji noaptea, ljai lãhtare.

Tsãni n mãnã un ca cloput

Sh-tut asunã sh-fudze ndreptu.

Cãti shapte tutã lumea

Bagã mãnjle tuts pri cheptu.


50

Tuts s-apleacã, s-trag din cale,

Nu-are un s-lji sta dininte.

Dzãc, s-aproache mash di mine,

Sh-am s-lu-adar eu s-tsãnã minte.

Nu-nj ljau ocljilj, iu tsi s-dutse!

Cãndu ea-li ningã mine.

– Ts-u mãc pãnea, tsi-nj dzãc Chita,

S-mi-aspãrearim eu di tine.

Mut cãrliglu, nu-lj dau oarã,

Sh-pãnã s-shutsã s-mi mutreascã,

U mãcã – si-lj facã ghine –

Unã n cap picurãreascã.

– Tsi tsã s-pare, lj-u-am atumtsea,

Nu-aflash om si-lj hibã fricã,

Tsãne minte, unu-i Chita,

Tsi sh-cu dintsilj ti disicã.

El zghileashte, ear alantsã

S-sãlãghescu tuts pri mine.

Vrea s-mi-acatsã, s-nj-umflã chealea,

Nu vrea s-easã lucrul ghine.

– “Fuga Chita”, fac atumtsea,

Sh-pãn s-dzãts tsintsi es din hoarã.

Fu ca zore pãn loai dzeana,

A s-mi-acatsã, elj nafoarã.

Dip chirutã duse tseara.

Vream s-nj-agiutã la furare,

Ma nu ndreapsim, ved, cu Ayilji

Elj cãfta, vahi, cama mare.

Ore frate, tsi s-lj-u dzãtsim,

Nu-i trã fugã di la oi,

Va s-li-ai lucrile curate

La biserits nu-i trã noi.


ARMÃNLU YEATRU Njiclu dor cheari

Cãndu-ai un ma mari

Njiclu dor cheare,

Cãnd ai un ma mare.

Greclu toamna, ca di-arcoare,

Cade lãndzit di cicioare.

Sh-tut ãntreabã tsi s-lã-adarã

Cã-l durea sh-cã-lj si umflarã.

Un ãlj dzãtse, ca s-li freacã,

Altu cu-apã va s-lji treacã,

Altu s-imnã, altu s-shadã,

Di shideare bun va s-veadã. –

Cate-sh om cu-unã yitrie,

Un nu-lj dzãtse, cã nu shtie.

El lj-ascultã, ma nu-agiutã:

Itsi featse fu chirutã.

Ear doi oaspits ma lji spun,

Cã sh-fu yeatru multu bun,

Un Armãn dit tade hoarã:

El ti-ascapã cu dau’ zboarã.

Ma vãrtos ca ti lãngoare,

Cum ãi dorlu di cicioare,

Cãtã-i lumea nu va s-hibã

Doi ca-armãnlu, ca sã shtibã.

Njardze omlu: "Yeatre frate!

Nj-deade dorlu tu hicate.

Dzuã sh-noapte nu mi-alasã,

Nu pot s-nj-aflu loc ãn casã."

– "Tra s-ti vindic fu lishor


52

Am yitrie tr-a tãu dor,

Ca s-tsã treacã tu minutã

Shi s-ascachi ti bana tutã.

Ma giuratlu, ea, tsi-i greatsã,

Ca si-l calcu nu-i ghineatsã,

Ma vãrtos, cã escu-Armãn,

Om di soea tsi sh-lu tsãn."

– "Cum? Tsi greshti? Tsi-i giuratlu",

Ntreabã greclu, el mãratlu.

"Ai-tsã njilã, vedz-nji halea,

Fã-mi ghine, nu-nj dã calea". –

S-njilueashte taha-Armãnlu,

Om cu suflit fu pãngãnlu,

Sh-dzãtse: "Frate, voi s-ti vindic,

Ma giurai, ore crãshtine,

Ca pi grec eu s-nu bag mãna

Sh-mash Armãnjlji si-lj fac ghine

Dicãt, de! trã marea-ts hatrã,

Cã vinjish la mine n vatrã,

Va s-ti vindic, nu ti-aspare,

Sh-agãrshescu di giurare."

Lu-ahuleashte la cicioare,

Tut lu ntreabã pri iu-l doare,

Cum lu-acatsã, cãndu-lj yine,

Dzua, noaptea-i cama ghine.

Sh-apoi greashte: "Dau’ minute,

Nu ma multu sh-tsã trec tute.

Fush cu tihe, sh-tihe mare,

Cã vinjish la yeatru-ahtare.

Nu mi-alavdu cã hiu bun,

Ma, vedz, lucrile mi spun."

Shi s-lj-u-aducã Stã-Mãria –

Tora-lj fatse nãs yitria.

Di un gortsu dit ubor

Lja shi-l leagã di cicior.

Caplu nghios, cu mãnjli tease,

Dorlu-ashitse, vedz, cã sh-ease.

Ear cãnd omlu-i spindzurat,

S-dutse yeatrulu nvitsat,


Talje funea sh-cade greclu

Pi-unã cheatrã, s-u lja neclu.

– "Lele, mamã, strigã corbul,

Ãnj si freadze mãdularlu.

Ah, Armãne, tsi nj-ai faptã

Mi murish, bre, s-ti lja harlu."

Ear Armãnlu ca peagalea:

"Spune, frate, cum tsã-i halea,

Tsi, ducheshti nica dor?

Nu-ts tricu vãrnu cicior?"

– "Tsi zburãshti, tsi cicioare.

Dã-li-a draclui, nu mi doare.

S-freadze caplu, tsi-i trã facã,

Spune-nj caplu cum si-nj treacã."

– "Tsi stipsescu ma ti doare?

Eu hiu yeatru di cicioare.

S-freadze caplu! Las si s-frãngã,

Care-l doare las shi-l plãngã.

Mi tsãnui, cum vedz, di zbor,

Ca s-tsã treacã itsi dor

Nu la cap, ma la cicioare.

Spune-nj tora tsi ti doare?"


54

SH-DRACLU FUDZE DI ARMÃN

Unãoarã cãnd Armãnlu

Sh-ara di cu dimneatsã,

Si-lj Creapã-Numa-lj dzãse:

"Fãrtate, cu mbãreatsã!"

– "S-bãnedz", lj-u toarnã omlu,

Shi zboarã dupã zboarã

Nãsh featsirã sutsatã

Sh-giurat elj doilji loarã.

Deadun s-lucreadzã loclu

Sã mpartã-apoi ca frats

Tsi s-easã cãtrã vearã,

Cum fac doi bunj urtats.

Trã ninte-lã lucrarea!

Sh-tut grãn elj siminarã

Sh-ca s-nu-aibã ãncãceare

Cu cale nãsh aflarã:

Armãnlu la mpãrtsãre,

S-lja parte ma putsãnã

Prisuprã itsi creashte!

Alantã tsi s-armãnã

Sh-cu tute-arãdãtsinjle

Ea, draclu las s-u-adunã.

– "Ai shedz cu sãnãtate."

– "Ea, du-ti, oarã bunã!"

Fãrtatslji si dispartu,

Sh-da mãna, s-bashe n gurã,

Fac zbor s-adunã veara,

Cum lã-easte n ligãturã.

Shi s-dutse cateshunlu

La lucrulu tsi sh-are.


Si-lj Creapã-Numa s-bagã

Angrãnje shi ncãceare.

Arãde,-i mash haraua,

Arsare pri-un cicior.

"Dip ghine njarse dzua

Lu-arãsh ahãt lishor!"

"Bre glari tsi sh-furã-Armãnjlji.

Pãn tora nu-am vidzutã

Un om cu-ahtare minte

S-s-arãdã tu minutã.

S-lja partea di prisuprã!

Aproape dip tsiva

Sh-alanta cama multa

A njia mash s-nji da.

Ma veara cãndu yine,

Vidzu Si-lj Creapã-Numa

Cã-Armãnlu nu sã ncaltsã,

Cã un ãl featse muma.

Ea-l omlu cu-unã coasã

Tut schicurle s-lji talje,

Sh-armase mash trã draclu

S-adunã nishte palje.

– "Fãrtate", dzãtse-atumtsea,

"Bãgash-mi ved, tu sac,

Ti spusish ma dishteptu

Di draclu cama drac.

Nu njadze, a, s-mi ljertsi,

Trã anlu care yine,

Ljau partea di prisuprã

Sh-alantã s-u ljai tine."

– "Pri chefea-a ta las s-facã,

A s-hibã, bre fãrtate,

Trã anlu di divearã,

Ai, seaminã pãtate".

Ea-u sh-toamna-atsea cu ploile

Lã fatse ea hãbare,

Cã s-coapsirã pãtãtsle,

Cã-i oara tr-adunare.

– "Ved tora", dzãse draclu,


56

"Armãnlu tsi-a s-adarã

Nu poate ca s-mi-arãdã,

Ãnj yine sh-a mea oarã."

Sh-ma talje Sãtãnãlu,

Asudã sh-tut ma s-curmã,

Ma frãndzã sh-earã frãndzã,

Pãtate nitsi urmã.

Armãnlu lja nã sapã

Sh-tsi s-vedz, la-arãdãtsine!

Cã deade Dumnidzãlu

Sh-ambãrle s-hibã mpline.

Cãnd veade-ashitse draclu,

Fudzi nãirit ca foc:

"Cu-Armãnlu nu s-acatsã,

Cã-i shapte drats tru-un loc."


VEDZ CÃ SCRIE AMIRÃLU

Minduit ma s-toarnã omlu

Din pãzare, di nafoarã.

– "Tsi hãbare, lai bãrbate,

Tsi ma s-avde pi tu hoarã?"

– "Nu mi ntreabã, mori muljare,

Yine-a omlui s-lja di peri

Dimãndã, vedz, Amirãlu

Un bãrbat s-lja dauã mljeri."

– "Uã, bãrbate, mushcã-ts limba

Tsi hãbare nj-aduts tine?

Tats s-nu ti-avdã sh-vãrnu altu,

Cã-i ti pezã, cã-i ti-arshine.

Nicuchire, minduea-te,

Iu va s-shadã-atsea muljare

Nu poa’ s-hibã, nu nã ncape,

Nu n-avem noi casã mare.

Vedz shi vatra, bre crãshtine,

Cã sh-fu njicã cãt ti doi.

Mine cohea, tine cohea

Nu-are loc dicãt ti noi."

Dzua-alantã s-toarnã omlu

Tut pi minduire mare:

"Zore lucru, nicuchirã,

Azã yine nau’ hãbare.


58

Tsi-i aistã? N-aflãm draclu,

S-bagã mãna Dumnidzãlu,

Doi bãrbats s-lja nã muljare

Dimãndã, vedz, amirãlu."

– "Dzãcu sh-mine, cã-i ca zore,

Ma noi tora tsi s-adrãm?

Vedz cã scrie Amirãlu!

De, cu nãs va n-acãtsãm?

Sh-cãtu s-hibã, altã sh-easte

Doi bãrbats va s-cama treacã,

Eu di tora mi duchescu,

Cã cu doilji nu nji ngreacã.

Casa-i njicã, ma nã ncape,

Mi-adun mine, ti-adunj tine,

Ea, sh-la vatrã, lai bãrbate,

Are loc tra s-shadã ghine.

Tats, crãshtine, cã nu-i slabã,

Cum u-aduse Dumnidzãlu.

Bunã s-featse, ma las s-dzãtsem:

S-nã bãneadzã Amirãlu!"


NU SPUNETS LA MULJERI

Un om vrea s-cunoascã tsi-i mintea di muljare:

Lu-ascunde, ma lu spune un grai tsi va tãtseare?

Sh-nã noapte neapiritã: "Ãnveastã", dzãse, "mor:

Un ou feci! Dumnidzale, va s-crep, murii di dor.

Ea, vedz-lu cãtu-i mare: s-nu spunj tsiva nafoarã!

Va-nj dzãcã tuts gãljinã, nu-am fatsã s-es ãn hoarã."

Muljarea, ca-ageamitã, nu veade cã-i minciunã

Shi sh-giurã tserlu sh-loclu la vãrnu ca s-nu spunã.

Sh-nihita cãt sã scoalã, nu s-la nitsi tu fatsã,

Alagã la vitsinã: "Lea sorã", nãsã-acatsã,

"S-nu spunj la vãrnã altã, nj-u fricã s-nu mi batã,

Bãrbat-nju featse noaptea ou mare ca di patã.

Atsia s-moarã zborlu" – sh-u giurã shi sprigiurã:

"Ashi s-tsi-ai tuts din casã, nu scoate grai din gurã."

– "Ts-arãdz? Nu mi cunoshti? Nu-ai fricã, du-ti-acasã.

Mãrmintul cãndu s-greascã, din gurã-nj grai va s-easã."

Sh-nu trec ni dau’ minute, nu sh-aflã loc muljarea;

U mãcã limba, creapã, s-nu spunã sh-ea hãbarea,

Shi s-dutse la nã soatsã: "Nu shtii, ahar vitsinã,

Bãrbatlu tsi lo Zaha, mea sh-oauã ca gãljinã.

Ea, noaptea featse dauã: vidzui cu oclj-a mei." –

Alantã ear adavdze shi scoate zbor ti trei.

Sh-cari patru sh-care optu, criscurã laile oauã,

Pãn seara Vãsiljelu avdzã naudzãtsinoauã.

"Tsi lucru! Cum poa’ s-hibã?" – Pitreatse un si-l cljamã.

– "Dealihea, bre crãshtine, fitsesh ahtare thamã?

Ea lumea tsi zburashte, tsi shtie hoara tutã,

Cã taha tine noaptea uash ca vãrnã sutã?"


60

– "Nu, Doamne", dzãtse omlu, "nã sutã-i lucru greu..."

– "Ori ma putsãne-atumtsea, cã un lu-adapshu eu".

Nãs eara-lj toarnã zborlu: "Ascultã-mi tsi spun:

Vidzui, cã tsi-i muljarea, nu-am faptã nitsi un.

Cã multe lucre s-greale, ma feaminã ca s-tacã

Shi s-tsãnã-ascumtu zborlu, ma greu nu va si s-facã."


CU FOARTICA

Eara doilji; nãsu sh-nãsã.

Ma di cãndu s-cunuscurã

Albã dzuã, ca dunjaea

Pãn-atumtsea nu tricurã.

Sh-eara ndreptu nãs, crãshtinlu,

Ma ndisi muljare lae.

Dzãc aushlji, cã nu-i ghine

S-ljai ãnveastã cu sivdae.

Nu tsãnea mãratlu minte

S-hibã doilji pi un zbor. –

Lj-avea-intratã ali Evã

Draclu-atsel cu un cicior.

Dzãtse omlu "easte albã",

"Easte lae" nãsã strigã.

– "Ai muljare, hearbe carnea",

Nãsã troarã ca s-u frigã.

Ma, de, corbul tsi vrea s-facã?

Tatse-aravdã, hunipseashte.

Nicuchirã cu curunã!

Ni s-alasã, ni s-lãeashte.

Sh-cum vã dzãc, cã sh-imna doilji,

S-dutsea, vahi, tu vãrnã hoarã

Shi stãturã la livade,

Si s-discurmã theamã oarã.


62

Eara veara, ca Sumchetrul,

Criscu earba mare-mare

Avea-agiumtã, cumu s-veade,

S-hibã bunã trã tãljare.

– "Vedz, ãnveastã", dzãse omlu,

"Vedz tsi earbã prucupsitã,

Nã stãmãnã sh-aide coasa,

Cum va s-cadã-arucutitã".

– "Tsi, bãrbate, ts-fudzi mintea?

Nacã vrei s-ts-arãdz di mine?

Nu cu coasa s-talje earba,

Ma cu foartica crãshtine."

– "Dumnidzãlu si-nj ts-u-aducã!

Tut anapuda va s-greshti?

Ea, lja foartica s-videarim

Cum va s-pots s-u cusueshti?"

– "Tora tine nu mi nveatsã.

Eu tsã dzãcu sh-ninga nãoarã,

Cã cu foartica u talje,

Ashi fatse ntreaga hoarã."

– "Bre cu coasa, uryisitã,

Cui vrei ocljilj si-lj lji scots?"

– "E, cu foartica, bãrbate,

Strigã tine cãtu s-pots."

– "Nu s-aravdã", dzãse omlu,

"Yine suflitlu la nare:

Ea, grea ghine, dzã cu coasa,

Yin pri minte, lea muljare."

Ma muljarea... ts-aflash omlu!

Nu cu coasa, sh-nu shi nu.

Nu vrea s-dzãcã blãstimata,

Vahi uryia lj-u putu.

"S-ti lja draclu, ma-i ashitse,

Altã halã nu-i cu tine,


Va s-ti nec, ca s-tsã ljai zverca

Shi s-ascap unãoarã ghine."

Unã dzãse shi ts-u-arucã

Tu-unã baltã cama mare:

"Aide, du-ti la tuts dratslji,

Ghidi cap ca di mulare".

S-duse, s-duse, u lo apa,

Pãn di gushe i nicatã.

"Dzã cu coasa", strigã omlu,

"Dzã, ca s-eshti ascãpatã".

Ma muljarea mutã mãna

Shi ca foartica u minã.

"Nu cu coasa, crechi, bãrbate,"

Sh-cade nghios tu balta mplinã.


64

MULJAREA SARTSINÃ

Sh-bãneadzã sh-amindoilji, un suflit sh-unã vreare,

Sã ntricã ca purunghi, bãrbatlu cu muljare,

Sh-vrea s-treacã banã bunã, ma corbul di bãrbat

Mãraze sh-are greauã, tsi-l mãcã dit hicat:

Muljarea lj-easti stearpã, nu-amintã ea fumealje,

Sh-alagã mãnãstirle sh-la ape sh-cu ifchealje,

Adunã sh-cljamã babe, ma mirile scriarã:

S-nu nfashe nat ãn leagãn, ugeaclu sh-numa s-chearã.

Sh-nã searã-lj dzãtse omlu: "muljare, va s-ti-alas,

Nu-i banã s-armãn ermu, aush fãr di ripas".

Ea plãndze tutã noaptea, s-arupe shi s-deapirã

Shi s-dutse la nã babã dimneatsa cãt apirã.

Lji spune tutã hala: "bãrba-nju va s-mi-alasã,

Iu s-njergu, laea-nj corbã, la cari s-mi-adun ãn casã".

– "Nu-nj plãndze", greashte moasha, "nu-ai fricã, more hilje

Di cãnd mi featse mama, bãrbats ca vãrnã njilje

Pãn tora lj-am arãsã sh-vahi nu-avem alte hãri,

Ma feaminle shtiu ghine si-lj tragã elj di nãri.

S-alavdã, s-tsãn na mare, cã lã si pare, corghilj,

Cã nu putem s-lj-arãdim shi-lj tradzim noi ca orghilj,

Bãrbatlu, more nveastã, s-arãde mash cu-un cãntic,

Ma lja-ts unã mãndilã sh-ai leagã-ts-u di pãntic

Sh-fudz culcã-ti sh-prifã-ti, cã taha-ts yine-arãu

Shi spune-lj a nihitlui, cã deade Dumnidzãu,

Cã tora eshti greauã. – S-videm ca tsi va dzãcã:

S-nu-l fac ti tine s-moarã, eu loclu s-nu mi mãcã".


Ea-l seara yine omlu ca oara ntunicatã

Sh-u veade cã ncãneashte: "Muljare, tsi culcatã?"

– "Nu ntreabã", dzãtse nãsã, "peagalea, mash nu strigã,

Di adzã, lai bãrbate, s-ti portsã cu cãshtigã.

Sh-fã-ts crutsea la icoanã s-tsã spun unã harauã:

Ea, deade Stã-Mãria di-armash eu tora greauã".

Tsi chefe featse corbul nu poate om sã spunã!

Ni-lj treatse pi tu minte, cã-lj dzãse nã minciunã.

"O, Doamne, mare-Ts harea, cã-nj vindits Tine dorlu

Ah, meshlji cãndu s-treacã shi mbratsã s-ljau ficiorlu".

S-vedz vreare pi muljarea-lj! Tsi caftã, tu minutã,

Cã tora nu-i ca totna, cã-i greauã sh-nipututã.

Sh-az greauã sh-mãne greauã, tut s-umflã, s-nicuseashte,

Cã njiclu mbarã sh-yine sh-di cate dzuã creashte.

Ear moasha – s-u-ardã foclu – tu mes ea nu-agãrshashte,

Sh-di pãntic ali nveastã nã peaticã nvãrteashte.

Trec meshlji un ca-alantu, tu nauãlj-intrã muljarea

Sh-lipsea tsiva sã scoatã, nu njardze cu-arãdearea.

Niveasta-i ca-aspãreatã. "Alasã-ti pri mine,

Nu-ai fricã"-lj dzãtse moasha, "cã nu ti scot tu-arshine.

Si s-neacã cari nu poate s-arãdã un bãrbat".

Sh-nã dzuã s-toarnã omlu acasã ca-amãnat.

"Muljare, disfã poarta!" – Nu-i vãrnu si-lj dishcljidã

Sh-ea-u baba scoate caplu nãiritã pit firidã:

"Ai fudzi, arupits gusha, cã tora nu s-asunã,

Vinjish tu-ahtare oarã, cãnd hala nu nã-i bunã".

– "Cã tsi ma..." – "Nu mi ntreabã, ma singur-tsã duchea-te,

Cã noaptea la lihoanã, nu s-intrã, lai bãrbate".

– "Lihoanã?! Deade Domnul! Ah, nu shtii cãt nj-u dor

Shi spune-nj cama nyie, tsi-i featã, ma ficior".

– "Ficior, misidzle-a tale, un soare pisti loc,

Ma lasã-ne, fudz, du-ti, nã s-arde caplu n foc".

– "Pri suflitu-ts, lea moashe, si-l bash eu mash tu fatsã,

Unãoarã, nu ma multu sh-nu yin pãnã dimneatsã".

Sh-ni s-minã di la poartã. Tsi s-facã sh-laea moashe?

S-dipune sh-pit nã guvã: "Ai yinu, de, shi-l bashe,

Curundu, nu ti-amãnã, cã-i creftu sh-cã lj-u poate,

Lu-adush di mare hatrã, cã noaptea nu sã scoate".

Shi-l bashe omlu sh-bashe: "S-bãneadzã ficiuriclu,

Ah, Domnul si-nj lu tsãnã birbeclu, mushiticlu".

...................................................


66

– Tsi-lj deade s-bashe moasha? – Tsi-lj deade nu ntribats,

Ma singuri-vã duchits-vã, eu nu spun, s-mi ljirtats.

Sh-dimneatsa ea-l crãshtinlu ma-sh-yine cu-alãgare.

Nã etã-lj pare noaptea, vrea s-creapã di dor mare

Shi n casã moasha, nveasta tu lãi suntu adrate,

Cu capitle pi cheptu ma plãngu nfãrmãcate.

– "Tsi-avets", lã strigã omlu, "cum... nacã Dumnidzãu,

Iu-i njiclu, iu-i ficiorlu, pãtsã, vahi, nãs arãu"?

– "Pi zverca-a ta las s-hibã, ficiorlu nã muri,

Cã-aseara cãnd lu scoasem, nãs njiclu sh-arãtsi".

– "Tsi-adrai, zghileashte corbul, ma shteam eu di cu searã

Mult greu lj-anurdzea duhlu, s-duchea, cã vrea nã chearã".


DISHTIPTATLU GREC

Doi Armãnj ãn cale-aflarã

Greclu Yeani dit altã hoarã.

– "Bunã-ts oara", – "Cale bunã,

Aide s-njardzim dipriunã".

Sh-pri tu calea-atsea cu soare

Imnã Greclu pi cicioare,

Tr-atsea sh-easte sh-palicar –

Ear Armãnjlji-s ãncãlar.

Sh-vedz cã-i ghine s-hii pripade,

Di-unã parte Greclu veade

Un pãrã di doi aslani

Lu-anvãrteashti troarã Yeani.

S-dutse-acasã mash harauã;

"E, dishteptu fui, chirauã,

Orghi-Armãnjlji nu vidzurã,

Itsi-aflai trã mine sh-furã".

Sh-cãndu lj-avdu pi-unã boatse:

"Oi, fãrtate, yin ãncoatse

Sã mpãrtsãm tut tsi-ai aflatã,

Cã-amintreilji him sutsatã".

Tsi lu-aduse Dumnidzãlu!

Dau cu bunlu, dau cu-arãulu,

Bre di-aistã, bre di-ahtare,

Yine lucrul la bãteare.

Sh-nu dzã tora cã nu-nj tsãne,

Cã mi shtii cãt escu cãne,

Ma-nj fac singur: "Tsi hiu, glar!

Stau s-mi bat eu, palicar!

Sute ori nu-i cama bunã,

Ca s-lj-arãd cu-unã minciunã?"


68

Sh-un aslan ded a unui

Tut ahãt dau sh-alãntui,

Ear atsel tsi-aflai ãn cale,

Tut trã mine ãl tsãnui.

Grea, de, tora, moi muljare,

Dzã cã nu-ai bãrbat ti hare.

Un om singur s-arãd doi,

Nu-s Armãnjlji cum him noi,

Suntu oaminj di la oi".


PICURARLU HAGI-DONE

Vrea s-njargã n Hãgiliche-atsel Done picurar,

Duchea cã yine oara si-lj dzãtsim cale-ambar

Sh-crãshtinlu dupã moarte vrea s-nu-aflã calea ncljisã;

Tsi s-dzãtsim? Lj-eara fricã s-nu njargã el tu chisã.

"Tu banã", sh-dzãtse singur, "am faptã mash arãu,

Tut furtu sh-minciunare – s-mi ljartã Dumnidzãu!"

– "Fãrtate", dzãtse-al Cole, "ts-las oile sh-doilji cãnj.

Pi zverca-a ta las s-hibã, s-li-aveglji, si-nj li tsãnj".

Shi s-bashe, lãcrimeadzã, cã fudze-ahãt diparte,

Nauã muntsã, shapte cãmpuri: nu shtie banã sh-moarte.

– "Ai shedz cu sãnãtate". – "S-ti-aducã Stã-Mãria".

Shi s-toarnã eara Done: "E frate, vedz cupia,

Nj-u jale, mutrea sh-cãnjlji, tsel Murgu sh-tsel Arap".

– "Nu-ai zore cã lj-aveglju, ca oclj-a mei din cap".

Sh-fãrtat-su, om ãndreptu, nu trec ni dau’ stãmãnj

Xifatse tute oile, nu-alasã sh-doilji cãnj,

"Nu s-toarnã tora Done, iu s-duse pisti-amare,

Iu loclu s-bitiseashte sh-njerg puljlji tr-adãpare".

Shi s-tinde lungu sh-largu, duchea tora di banã,

Cã-i dultse – s-nu si veadã – s-bãnedz pi cheale xeanã.

Ma tihea nu-lj fu multã cã ea-ts lu Hagi-Done,

Nã dzuã sh-yine n hoarã, di cum fudzi, ma gione.

Sh-cãt avde Cole dzãtse: "Lu-adrai, ved, groslu zloatã,

Agiumse – si-l lja neclu – el dintsãlj va nji scoatã.

S-videarim cu buneatsã: si-lj duc putsãn mãrcat,

Ãlj trag sh-unã minciunã – s-lipseare ljau sh-giurat".

Shi s-dutse: "O, fãrtate! Ti-aduse Dumnidzãu,

La tine nj-eara mintea, cripam di dorlu-a tãu".

Shi-l lja di gushe Done sh-elj doilji s-tsãn di mãnj,

– "E oile nj-afitarã, cum trets cu doilji cãnj"?


70

– "Nu ntreabã", dzãse Cole, "nã oae nu sh-armase,

Ma banã la-afindilja-ts, li-acumpri sh-cama grase,

Nã noapte, frate Done, vidzui un yis arãu

Murish taha iu njarsish, ti lo n tser Dumnidzãu.

Cãt plãmshu, nu sã spune: tsi banã-aveam tricutã!

Sh-dimneatsa vindu oile sh-la suflit ca s-ts-agiutã,

Dau pradzlji la-urfãnjie ma fã-ti cu harauã,

S-ai banã sh-sãnãtate tri unã va s-ljai dauã,

Nj-armase mash mãrcatlu, ma mãcã-l sãnãtos,

Sh-tsã dzãc alasã-ts jalea, bãneadzã-ts hãrios".

Tsi matsinj", greashte Done, "la mine-ahtãri nu trec,

Armãnlu nu s-arãde, nu-i Vurgãr, nitsi Grec".

Sh-nãirit el mutã oala, tsea oalã cu mãrcat,

Di caplu-al Cole-u frãndze, di-l fatse drac muljat.

"Nafoarã-arupets gusha shi ntr-oclji s-nu ti ved!"

– "S-bãnedz", lj-u toarnã sh-Cole, "nu-am chefe multã s-shed".

"Ori, Cole", un lu ntreabã, "tsi-ashi, tsi ti-ai adratã"?

– "Ishii cu fatsã albã, cã-isapea-nj ded curatã".


NU ARMÃNLU MA CURAUA

Cripã draclu, cumu s-dzãtse,

Sh-unã dzuã, mare thamã!

S-duse Greclu la Armãnlu

Pri-unã tsinã ca si-l cljamã.

Njardze omlu shi ca oaspe

Tut ashteaptã oara s-yinã,

Ma nu veade tsiva s-hearbã,

S-ciudiseashte tsi va s-tsinã.

Sh-ea-u livenda nicuchirã

S-dutse nyie di firmitã

Sh-cãndu-i oara tri tsinare,

Nãsã yine cu-unã pitã.

Ear Armãnlu strãmbã narea:

– "Tsi mãcare, s-u lja neclu.

Unã pitã, sh-ea di veardzã.

Tsi trã mine sh-tsi ti Greclu..."

Tatse omlu – tsi s-adarã?

Vedz cã tu-unã xere-arauã

Pãnã sh-grãndina, bre frate,

Va s-u-ashteptsi cu harauã.

Bagã s-mãcã, ma di prota

Sh-ahãt bunã nu s-pãrea,

Cã urdzãtsli – s-nu si veadã –

Tu grumazlu-lj si tsãnea.

Mãcã sh-Greclu sh-cama troarã,

Bitiseashte, tradze mãnã,


72

Cã de, omlu mindueashte

Sh-tri fumealje ca s-armãnã.

Noulu oaspe: dã-lj-u ninte,

Dã-lj-u, lucrulu sh-mutreashte.

Lj-eara foame sh-cum tsi s-hibã,

Bunã, slabã-arucuteashte.

Pita fudze, s-hiriseashte

Veade Greclu sh-cu tut Greacã:

"S-tsã s-acatsã, dzãc nãsh doilji,

Gugosh, Doamne, s-nu tsã treacã".

S-duse, frate, giumitatea,

Cãndu s-avde-unãoarã pac.

"Cripã-Armãnlu", strigã Greaca,

"Plãscãni un vurculac".

– "Nu Armãnlu ma curaua",

Dzãtse omlu ca peagalea,

"Sh-featse ghine di s-arupse,

Ved cã nãsã tsãnea calea".

Sh-dã-lj-u, mãcã sh-eara ndeasã,

Nu-avea seamne, ca si s-tragã,

– "Ore oaspe", fatse Greclu,

"Va s-u deapinj pita ntreagã?

Nu ti ntreb, ore crãshtine,

Cã di-iu eshti, dit tsi hoarã?

Om cu orixe ahtare

Nu-am vidzutã vãrnãoarã".

– "Sãmãrnjat, ore fãrtate,

Ea, s-tsã spun, cã mi ntribash,

La noi easte mari-arshine,

Di mãcare ma s-alash".

– "Sãmãrnjate, Sãmãrnjate,

Ma-i ashitse cum dzãts tine,

Nu ti-alas s-u deapinj tine,

A s-mi satur, barim ghine".


Sh-mãcã Greclu, mãcã-Armãnlu,

Mash tipsia sh-alãsarã,

Ear fumealja sh-nicuchira

Ploci pi pãnticã bãgarã.


74

ARUJIREA ADUTSE FURTUTIREA

S-plãndzea, cã nu-avea banã mãrata di muljare!

Dispoti ãl pimse draclu s-arucã pi ea vreare.

"Mi fatse s-crep di-arshine sh-nu pot ca s-es tu soatsã,

Bãrbate, bagã-lj minte, cã nji ndisii lãeatsã.

La poartã cãt mi veade, nj-arãde sh-nji zburashte

Shi-nj fatse seamne, sh-hi! hi! ca cal ma nj-arujashte

Shi-nj yine deavãrliga... tsi vrei ahãte zboarã

Di nãs agiumshu astãzi s-nu-am fatsã s-es ãn hoarã".

Bãrbatlu-lj toarnã zborlu: "Alasã, mori muljare,

Duchescu eu lãngoarea-lj, sumarlu-lj va umpleare.

Si-nj cadã mash tu mãnã shi-l fac eu s-agãrshascã

Di vreare shi zburãre sh-la-armãne s-arujascã.

Ma n casã ca s-lu-adutsim, fudz, du-ti tora-ntr-apã

Sh-ca cal ma s-ts-arujascã, rujea-lj sh-tine ca eapã.

Arãde-lj, ma s-tsã-arãdã, si-lj greshti, ma s-tsã greascã,

Fã-lj chefea, lja-l cu bunlu sh-astarã dzã-lj s-urseascã.

S-lu-aducã mash Uryia s-nã calcã nãsu n casã,

S-mi vedz apoi muljare, cum shtiu s-cruescu rasã".

Sh-nihita ea-ts-u n cale, cu vasile tu mãnã,

Ãndreaptã, ncucutatã, si dutse la fãntãnã.

Sh-fidanã, rushcuvanã, ma s-frãndze ca dudie

E, spune-nj, tora, frate, nu intri tu-amãrtie?

U veade nãs shi-lj chicã sh-hi-hi ma lj-arujeashte.

– "Hi-hi", lj-u toarnã sh-nãsã, lj-arãde shi-l mutreashte

Sh-ni fudze, ni s-aspare. – "Ea, tora vinj ãn cale"

"Ashi ti voi, crãshtinã, mi-adrai, ca s-crep tu cheale".

Ear nãsã ca peagalea: "Di cãndu ti-am vidzutã,

Nj-u mintea tut la tine, nu-nj dormu noaptea tutã.

Shi vream s-ti cljem acasã, tsi s-fac mash cã nj-u fricã.

Mi shtii cã hiu mãrtatã sh-bãrbat-nju mi dinjicã.

Ma vinj s-tsã fac hãbare, ursea ma s-vrei astarã,

Sh-arupse azã gusha shi s-duse tu-altã hoarã

Shi ntreaga noapte-acasã noi singuri va nã him".


Sh-cãnd avde-aiste zboarã sh-chiru el mintea tutã

Sh-nifrãmtã dzua ghine sh-lo calea ti la vrutã.

Ãn casã veade sofra cu cãrnuri shi cu lapte

Sh-cu tute mushitetsle; mushatã, dultse noapte!

Shed doilji shi sh-fac crutsea sh-tut zboarã cu shicãi,

Cã sh-matsinã ca multe atselj cu rase lãi.

Ear nãsã piridarea – ma morva s-u-ardã foclu –

Si spune hãrioasã, di nu sh-u tsãni loclu.

Ma nica nimãcatã: tac-tac, asunã n poartã:

"Dishcljide de, vãrnãoarã, cã nu va s-eshti moartã".

– "Bãrbat-nju", strigã nãsã; "Dispoti mi loash pri gushe,

Mi spindzurã, mi talje, ti dusish, lae Ciushe!"

Nãs, peturle di tsearã, nu s-tsãne pi cicioare.

Guvojdzã-afiriseashte, si-l vedz, mori di-arãdeare.

– "Ascapã-mi crãshtinã, ascundi-mi iuva,

Mori sorã, ai-tsã njilã, cã s-duse barba-a mea".

– "Ti barbã trag gailee, ma sh-tine-earai cusure,

Ai, fudz, arupe-ts gusha, ascundi-ti tu-ahure" –

Shi s-freadze pãnã s-duse la caljlji dit pãhnie

Shi s-hipse tu-unã cohe: "Agiutã-nj, Stã-Mãrie!"

"Tac-tac, dishcljide poarta", tut s-avde di nafoarã,

– "Avdzãi, avdzãi, bãrbate, ashteaptã-agiungu troarã".

S-dipune shi-lj dishcljide, bãrbatlu intrã n casã,

S-prifatse, cã nu veade ni carne, nitsi measã,

Shi spune tora hala, cã tsi s-turnã din cale:

"Nu-i tihe s-njergu noaptea, cã ghine-agiumshu n vale

S-aspare, lup si-l mãcã, shi-nj fudze-acasã "Lailu"

Cu-un cal iu s-njergu noaptea; mi tornu sh-eu cu "Bailu".

Cripare-nj yine nveastã, ahtare cal yitsearcu.

Ma dã-nj-u furtutirea, inatea si-nj discarcu".

– "Sh-u caftã", dzãtse sh-nãsã, sh-lji tinde furtutirea,

"Nu s-veade, lja lunjinã". – "Nu, lu-aflu cu-ahulirea".

Shi s-dutse, shtits la care, dit cohe tsã lu scoate

Di barbã ma sh-lu nciupã sh-las s-numirã cari poate.

"Na, lupe, cal hãrame, na dorlu ca s-tsã treacã,

Di-ahure sh-di shideare, cã lucrulu tsã ngreacã.

Tsã-i bunã s-njerdzi-acasã, cãnd mine-alag nafoarã?

Na, mãcã tora sh-tine s-badz minte tr-altãoarã".

Sh-tut umflã sh-eara dã-lj-u pãn freadze furtutirea.

Dispoti, cunoashte-ts singur, tri bun nu-ts fu-arujirea!


76

Shi ngljite, corbul, tatse sh-cãnd omlu dzãtse dure,

El frãmtu, faptã-andaulea, ascapã dit ahure.

Sh-acasã sh-bagã tseape: "Ah, oasile, ah, truplu!

Of! caplu, of! cicioarle, dip njilã nu-avu luplu".

Sh-alantã dzuã-muljarea si dutse ear ãntr-apã

Shi-lj treatse la firidã sh-rujeashte ear ca eapã.

– "Crãshtinã, imnã-ts calea sh-alasã-ts arujirea,

Cã dupã tine yine bãrbat-tu sh-furtutirea".


EARA ÃNTREG CA TINE

La bisearicã pri-amvone,

Kir Dispoti ma lj-u dzãtsea

Sh-dupã cum avea pãrnjitã,

Nu-avea seamne s-bitisea.

– "Ore, frate, nu s-aravdã;

Pãnã cãndu s-ashtiptãm?

Altu lucru nu n-armase,

Dicãt nãsu s-lu-ascultãm?"

Sh-tuts pe-aradã ma sh-acatsã

S-ducã catiun pri-acasã,

Shi n bisearica-atsea mare

Mash doi oaminj sh-avea-armasã.

Amindoilji n atsea dzuã

Di la stane-avea vinjitã. –

Un plãndzea, plãndzea cu boatse,

Ear alant avea durnjitã.

Ear Dispoti di nsus pri-amvone,

Veade,-arãde, s-hãriseashte,

Cã-lj pãrea, cã di-a lui zboarã,

Picurarlu-sh si jileashte.

Sh-ea, lu ntreabã: "Vluyimene,

Di-u tsã yine sh-ahãt plãngu?

Nu-i ashi cã-atseale tsi-avdzã,

Nãse inima ts-u frãngu?"


78

– "Ayisite, natima-mi,

Ma s-duchii un zbor di-a tale:

Trã un tsap tsi-nj lu furarã

Mi-acãtsã ahãtã jale.

Cã sh-avea – s-nu-ts yinã greatsã –

Unã barbã ntreagã-a ta,

Ashi lungã,-ahãt tufoasã,

Tu tsiva nu-lj alãxea.

Sh-cãndu tine di pri-amvone,

Ma zburai, ma minai caplu,

Ãnj pãrea atumtsea-a njia,

Canda ved dininte tsaplu".


EASTE UNÃ CU CATILU

S-dutse Cole cu tut Chita,

S-duc tu bana-a lor unãoarã

Si s-cumãnicã crãshtinjlji

La bisearica din hoarã.

Amãrtiile s-lã si ljartã,

Cã nu-s unã, cã nu-s dzatse.

Picurarlu – vedz cã-i datã –

Nu-are dzuã cãnd nu fatse.

– "Njardzim Cole?" – "Njardzim Chita"...

Cum s-nu s-ducã? Avdzã, frate,

Ljai niheam cumnicãturã

Sh-amãrtiile sun’ ljirtate.

Ma lji nveatsã un sh-alantu,

Cã-alãsatã-i di Hristolu

Amãrtiile ca sã spunã

Ninte la pramaticolu.

– "Na, bre, Chita, s-intru mine".

Da cãrliglu si-lj lu tsãnã

Sh-intrã Cole si sã ncljinã,

Fatse crutse, bashe mãnã.

– "E ficioru, s-greshti ndreptu,

Cã va ti-avdã shi Hristolu,

Spune tute, nu ti-ascunde,

Dzãtse-a lui pramaticolu.


80

Sh-ahiurheashte dupã-aradã,

Cum ãntreabã lumea tutã:

"Ti ncãceash? Ts-asparsish gura?

Pãnã tora ti-ai bãtutã?"

– "Dip cu vãrnu, ore prefte,

Na, mi giur pi Ayilji tots

Macã vrei ãntreabã sh-Chita,

Nãs mi shtie, cã him sots".

– "Bravo hilj", lj-u toarnã preftul,

"Altã spune, tsi-ai adratã?

Vãrnã oae, vãrnã caprã,

Cum shtii noaptea nu-ai furatã?"

– "S-furã Cole? A, s-mi ljertsã,

Lja-tsã zborlu, nu hiu fur.

Nji vidzurã? S-yinã s-dzãcã!

Nu-am furatã,-atsea mi giur".

– "Bre crãshtine, nu mi ncaltsã,

Minduea-ti picurare.

Nu-arãdz mine, ma Hristolu

Sh-amãrtia-i, vedz, ma mare.

Nu-ai furatã? Cum poa’ s-hibã

Pãnã tora nu-am vidzutã

Picurar ahãt ãndreptu,

Ca s-nu furã bana-lj tutã".

Sh-fã-tsã crutsea sh-giurã Cole:

"Nu-am furatã sh-nu-am furatã" –

Sh-aflã om sã spunã ndreptu,

Nu s-acatsã el tu batã.

– "Ghine, du-ti s-ti cumãnits,

S-nj-ai rushinea, picurare,

Ma mitãnj ca vãrnã dzatse

Fã-tsã seara la culcare".

Ease Cole sh-fatse-al Chita:

– "Ai, fãrtate, s-li spilãm


Nu-anjurdzeashte lucrul ghine,

Ai, ãn hoarã s-nu nã-aflãm.

Un andihristu di preftu,

Tsi mi ntreabã-ahãtã oarã:

"S-nu-ai furatã oae, caprã?"

Vrea s-mi-acatsã el tu zboarã.

Nu bun lucru, cumu s-veade,

Slabe seamne, ore Chita,

N-aduchirã, ved, trã oile,

Tsi-agudim eri di la Mita.

Shtiu tsi ntreabã el ti furtu

Ma s-fudzim pãnã-avem oarã:

Easte unã cu Catilu,

Lu-aduchii eu di pri zboarã".


82

AROSHE SUN’ DI SÃNDZE

Unãoarã, la un hrisic

Si duse-un Arbines

Cu palã, fustanelã

Cu nolgiclu ca stres.

– "S-nj-adari, voi, dau’ pãlãshti

Di-asime ma curatã,

A njia cum ãnj prindu. –

Nu-ai fricã, cãt ti platã,

Trag pala, talj niscãntsã –

Ts-u portu, ea, deanumir –

Sh-pãn seara, ore-Armãne,

Am pradz eu fãrã numir.

Mutrea mash s-hibã bune".

"Nu-ai fricã", dzãse,-"alasã".

Ma hrisiclu li-adarã

Di halcuma-atsea hasã,

Sh-prisuprã mash li-algheashte –

Armãnlu nu vrea s-shtibã? –

S-pãrea, vedz, la videare

Di-asime cã vrea s-hibã.

Ea-l omlu, cã mash yine

Ca dupã nã stãmãnã

Lja plãshtile, li tsindze

Sh-cãt fatse, lj-da tu mãnã.

– "Sun’ bune?" – "Mash asime"...

Ma nitricutã meslu

Shi s-toarnã ear la hrisic

Nãirit foc Arbineslu.

– "Bre psefte! Tsi mi-arãsish?


Ea, plãshtile-arushirã

Trã tsi s-nj-u-adari aestã

Cãnd ma multu s-plãtirã?"

Arãde sh-dzãtse-Armãnlu:

"O, Doamne, nu ti plãndze,

Ma s-veade di diparte,

Cã-aroshe sun’ di sãndze.

Di sãndzile di oaminj

Di-atselj tsi-ai vãtãmatã,

Di-atumtsea pãnã tora

Nã sutã lj-ai shcurtatã.

Sh-aroshe nu vrea s-facã,

Di sãndze ma li-adrash,

Ma dã-nj sh-unã mishteare

Di pradzlji tsi-adunash.

El shtie, corbul, ghine

Cã nu tãlje gãljinã,

Ma s-dzãcã?! Cum sã scadã,

Ahãt cãndu lu-alinã.

Shi s-umflã, sã mprusteadzã,

“Ei bravu, ore-Armãne,

Di-u drac duchish, bre, troarã,

Dishteptu fush pri pãne”.

Sh-doi grosh ãlj da din pungã, –

Ahãt avea nãs tuts, –

Ahtãri sunt Arbineshlji

Di coadã cãndu-lj muts.


84

AYILU MUCIO

Vor ta s-dzãcã un sh-alantu

Taha, de, ditu ghiftame

Nu sã spuse pãnã tora

Om cu semnu, om cu name.

Nu-i ashitse, nu grits ghine,

Ãi minciunã, s-mi ljirtats.

Lu shtits Mucio Parpanghelu?

Stats atumtsea sh-ascultats.

Unã dzuã, njadzã earnã

S-aflã Mucio pri tu cale

Ãl cljimarã tu-unã hoarã,

Ca s-l-adarã tsire nale.

Didea neauã. Zurlul Seavir

Pãn tu oase pitrundea.

Nã furtunã – sindilie:

Om nafoarã nu s-videa.

Sh-u pãtsã mãratlu ghiftu!

Iu si s-ducã? Tsi s-adarã?

Cã, de, corbul s-avea-aflatã

Mash cu stranjile di vearã.

Cãti guve-avea pri nãse

Nu putui eu ca s-li numir.

Eara-arupte la cicioare,

La pãltare shi la numir.

Veade Mucio: slabe seamne!


Dumnidzã sh-bãgã pri minte,

Ca s-mi moarã si-nj lja chealea.

Aide, Mucio, imnã ninte.

Imnã ninte... ma furtuna

Nu pupseashte nã minutã.

Cãts guvojdzã featse-atumtsea

Nu-avea-adratã bana-lj tutã.

– "Ore, Doamne, cum ved Tine

Vrei s-mi mori, tra si-nj ljai chealea

Va Ti fats cirac cu nãsã?

Aide-alasã s-imnu calea".

Plãndze ghiftul shi tãxeashte

La bisearicã nã tsearã.

Sh-untulemnu, ma s-ascapã,

Om ahtare, ma s-nu chearã.

Pri chirute suntu tute

Nu vor Ayilji ta s-lu-ascapã,

Lu shtiu Mucio cã lj-arãde

Sh-nu lã dutse nitsi apã.

– "Stã-Mãrie, Ayiu Yeoryi,

Nu-avets njilã, nu vã-i dor?

Cheare Mucio, protlu ghiftu,

Nu-lj dats theamã agiutor?"

Nu poa’ s-imnã corbul Mucio

Cãdzu, s-duse, ngucini.

S-tease mpade tu-unã groapã,

Doi cots neauã lu-anvãli.

‘Shteaptã ghifta ca trei dzãli

Ma bãrbat-su s-yinã nu-are.

– "Iu va s-hibã? Ca tsi-l pate?

Cum shedz, Mucio, pritu-arcoare?"

Ma s-duc soea, s-duc vitsinjlji

Sh-lu-aflã Mucio ãngljitsat.

– "Tsi-adãrash, o Dumnidzale,


86

Nã loash ma bunlu bãrbat!"

Tatse Mucio, nu da boatse,

Ear di guvile di nãri,

Ma lji spindzurã ãmpade

Dauã gljatsã lundzi sh-mãri.

– "Hãrisea-ti, lea Tsal Mucio,

Cã bãrbat-tu nu muri,

Ayiu s-featse, Ayi ghiftescu,

Dumnidzãlu-ashi ursi".

Shi s-vedz tseri, shi s-vedz lumbãrdzã,

Tsi lji spindzurã di nãri,

– "Bravo-a tsia, lea ghiftame,

Cã scusesh un om tri hãri".

Treatse earna shi s-duc yiftsãlj

Ayilu Mucio si lu ngroapã

Lja lupãtsle, lja cãzmadzlji,

Ca s-lj-adarã unã groapã.

Sh-cãndu-agiungu trãsh la Mucio,

Ved tut cãmpu cã lãea.

Eara dauã njilj di corghi

Carnea-a Ayilui tsi mãca.

– "Suntu Anghilj, suntu-Arhanghilj

Tuts di lãilji, tuts ghifteshts

Poartã n tser pri Ayilu Mucio"...

– "Mucio! Fara s-nu-agãrsheshts".

Shi di-atumtsea pãnã azã

Iu s-ti duts pi la ghiftame

Va s-tsã dzãcã, cã ca Mucio

Nu-are Ayi cu-ahãtã-aname.


NU S-ACATSÃ ARMÃNLU

Un Armãn, ca di Clisurã,

Costa, Petru, nu shtiu sh-mine:

Tsi-are s-facã cum s-acljamã,

Nunlu shtie cama ghine.

Cãt tr-analtu... nu s-ma fatse,

Nu-are sots tu hoarle toate.

Si-l mutreshti-ts cade fesea,

Dzã-lj-u "leangã sh-giumitate".

Vrea si s-ducã sh-el tu xeane,

Ma, de, hoara, s-nu si veadã,

Dzãtse: "nu-ts dãm tishchiree",

Tut aclotse vrea s-lã shadã.

Tsi s-adarã fãcãrãlu?

Va lu nveatsã tora halea.

Lja nã altã, lja nã xeanã,

Sh-fudze omlu, tradze calea.

Imnã, treatse multe locuri,

Ea-u-agiumse pãn Nemtsia:

"Stãi, nu intrã", greashte unlu,

"Tischireaua, s-veade-atsia.

U lja omlu s-u mutreascã,

S-veadã nuntru itsi scrie.

S-ciudiseashte, bate caplu

Nu poa’ s-tsãnã di-apurie:

– "Ore-Armãne, tischireea

Ved ca xeanã sh-anjurdzeashte:

Cum hii tine, sh-tsi-are nuntru

Dip iuva nu s-iduseashte".


88

– "A mea easte, tsi-are s-facã,

Na, s-criparim pãnã mãne

Shi s-mi talje Stã-Mãria;

A mea easte,-a mea-i, pri pãne".

– "Cama shcurte, nu ti giurã,

Aide-alasã Stã-Mãria

Sh-yinu vedz-tsã, bre crãshtine,

Vedz-tsã singur tsi-are-atsia".

– "Ea, pe-aradã, cum shi spune:

Ca tsi fatsã, ca tsi gurã,

Cum lj-u narea, cum lj-u grunjlju,

Spune sh-cã i din Clisurã.

Sh-ea, cum scrie: easte shcurtu,

Easte shcurtu, avdzã ghine,

Cã astsel trã care scrie,

Nu-i analtu, nu-i ca tine.

Cã, de, frate, voi nã scarã,

Ca s-putearim tra s-ti-agiungu,

Tsã mi giur, cã pãnã azã

Nu-am vidzutã sh-ahãt lungu".

– "Ma tr-aestã", lj-u-are-Armãnlu,

"Mi tsãnush di-ahãtã oarã

Sh-tut ãnj dzãts cã sh-easte xeanã?

Ea, s-tsã spun, cu dauã zboarã:

Easte shcurtu, scrie nãsã,

Nu-i minciunã, spune ghine,

Cã la noi, tu hoara-a noastrã,

Cama shcurtul escu mine.

Ashi-i apa din Clisurã;

Multu-analtsã crescu tots.

Nitsi s-aflã la noi oaminj,

Care s-nu-aibã patru cots".


CUMNICÃTURA AL CHITA

Avde Chita, cã ma s-dzãtse,

Cã di preasinj multu-agiutã,

Ma s-ti duts ca s-ti cumãnits;

Cã-ashi fatse lumea tutã.

Cã-lj si ljartã, cã-lj si spealã

Itsi s-facã, itsi s-furã.

"Da di mãnã, ma-i ashitse,

Aide s-ljau cumnicãturã".

Sh-nã hãryie, ea-li Chita

Neapiritã, cã-sh si scoalã,

Mãcã ghine, nu s-agioacã,

Inima s-nu-lj hibã goalã.

Lja cãrliglu, lja hãngearlu. –

Tsi shtii, frate, poa’ s-lipseascã, –

Sh-fudze Chita, imnã calea,

S-dutse omlu s-ayiseascã.

– "Ei, afendi, bunã-ts oara,

Tsi-adari, prefte, cum lj-u trets?

Yine Chita si-l cumãnits,

Chita, om di la birbets".

– "E, cripatlu", dzãtse preftul,

"Ma peagalea, nu zghilea.

Ea, nji spune tine prota

S-nu mãcash azã tsiva?"


90

– "Ti mãcare mash nu ntreabã,

Cama multu iu si s-ducã,

Mash s-earai di vãrnã parte

Si-l vedz Chita cum sh-arucã.

Dã-lj-u, ndeasã di hãryie,

Dã-lj-u, lapte sh-cãcimac,

S-hibã altu s-mãcã-ahãtã,

Tu-oara-atsea vrea facã pac".

– "Cum dzãts tine", lj-u-are preftul,

"Ved cã fush crãshtin cu semnu,

S-ti cumãnic cum lipseashte,

Shedz atsia s-ljau un lemnu".

S-toarnã preftul, ma nu-i singur,

Ea-li yine cu doi sots –

Nu sh-fu Chita om di-aradã,

Nu s-cumãnicã ca tots.

– "Aide, Chita, ai ti tinde,

Tra s-tsã dãm cumnicãturã,

Fã-tsã crutsea sh-fã-ti gione,

Strindze dintsãlj ghine n gurã".

Ma lu-ashtearnã corbul Chita

Shi-l chiseadzã di bãteare,

El aravdã, strindze dintsãlj,

Easte gione, nu-i muljare.

Sh-tut lã dzãtse: "dats-lj-u ninte,

Nu-avets njilã, ma trãdzets,

Poartã Chita, nu lj-u fricã,

Nu lj-u fricã, ma didets.

Cumnicats-mi cãt ma ghine,

Cã di zore altãoarã,

S-mi-adutseare Dumnidzãlu,

S-yinã eara Chita n hoarã".

Shi-l bãturã, shi-l cruirã,

Pãn lj-umflarã ghine chealea.


– "Aide tora, oarã-ts bunã,

Du-ti, frate, imnã-ts calea”.

– "Trã tsi prefte", greashte Chita,

"Trã tsi mash cumnicãturã?

Nu-aflat om voi ca s-arãdets,

Ea, didets-nji shi fanfurã".

– "A, sh-anafurã va Chita,

Ea, mutrea, cã n-agãrshim,

Shedz atumtsea nica nãoarã

Sh-cu fanfura s-bitisim".

Sh-dã-lj-u preftsãlj sh-eara dã-lj-u,

Pãnã cãndu nu puturã;

– "A s-ts-agiutã, scoalã Chita,

Ea, tsã deadim shi fanfurã".

Fudze frãmtu lailu Chita,

Ma mult mortu dicãt yiu.

"Zore lucru cumnicarea,

Va s-tsãn minte pãnã s-hiu".

Shi prit cale sh-aflã Chita

Unã nveastã tsi-avea njic:

"Bunã-ts oara", greashte omlu,

"Iu cu-aestu ficiuric?"

– "La bisearicã, lai Chita,

Tra si-lj da cumnicãturã,

Lu-am ca lãndzit, di trei dzãle,

Nu va sh-bagã tsiva n gurã".

– "Nu tsi-ai minte, lea crãshtinã,

Shtii tsi s-dzãtse cumnicare?

Om ca mine, om ca Chita

Sh-eara veade zore mare.

Du-l acasã ficiuriclu,

Cã nu sh-easti nãs ti-ahtãri

Iu va s-poatã el s-aravdã?

Nica nu-i gros tu pãltãri.


92

Multu, multu poa’ s-ascapã,

Cãndu-lj da cumnicãturã,

Ma pute nu-nj talje mintea

S-easã yiu ditu fanfurã".


VOR SI S-MÃRITÃ MOASHILE

Unã dzuã tsi sh-li-acatsã

Tute moashile din hoarã?

S-adunarã tsicnaprefte

S-facã chefe sh-nãse-unãoarã.

Nu ti-agioacã cu mushitse,

Cãnd s-aprindu, nu-i shicae

Nu pots, frate, s-esh dininte,

Cã fac hoara dãndãnae.

Ea, mutrea-li tsi s-livende,

Pãn di coate scumbusite,

Cumu-s frãngu n cãpisteare.

Au ti-adrare-ahãte pite!

Nu vor alte si s-minteascã,

Cã fu nveastã, cã fu featã;

Vedz a feaminlor di tora

Tsiva mintea nu l-afeatã.

Va sã shtibã s-facã pite,

Shtii di-atseale, cãrtsãconj?

I shutsãte, ori plãsate,

Sh-au hãbare di pitronj?

Dats-lj-u mae, fãtsets chefe,

Cã ea, yine sh-ti voi oara

S-creapã tinirle di ergu,

S-plãscãneascã tutã hoara.


94

Sh-tut ma yin, tut ma s-adunã

Multe, frate, multe sh-furã,

S-umplu casa, nu li ncape.

Di-iu inshirã, di-iu cãdzurã.

Avdzã tute cum zburãscu,

Cum shi spun di tinireatsã,

Cum s-alavdã catishunã

Trã giunatic, livindeatsã.

"Chiru eta, s-duse lumea,

Tsea di tora nu-i tsiva

Bana sh-lucrile di-atumtsea,

Nu pots s-li-afli azã-iuva.

Iu s-bãrbatslji, iu s-ljirtatslji!

Cum ma sh-dormu tu mãrmintsã!"

Sh-ma suschirã sh-lãcrimeadzã

Tute-atseale fãrã dintsã.

Sh-na un tinir, ea, iu yine:

– "Tãtsets, moashe, nu plãndzets.

Shteardzets ocljilj, hãrisits-vã,

Mare tihe va s-avets.

Am s-vã spun unã hãbare,

U-avdzãi sh-mine tora calea,

Multu bunã sh-hãrioasã,

Va s-vã treacã tutã jalea.

Dimãndã, dzãc, Amirãlu

Di-azã pãn tu siptãmãnã,

Tute veduvle s-mãritã,

Nitsi unã s-nu sh-armãnã".

– "Cum, tsi veduvi?" mãile ntreabã,

"Vedz cã s-aflã sh-ma tricute,

Cumu s-dzãtse cama moashe,

Va s-mãritã sh-nãse tute?"

– "Pãn di unã", dzãtse omlu,

"Carte-ahtare fu vinjitã:


Ma s-lj-armase dinte n gurã,

Va nu va, va si s-mãritã".

Vedz nihitile di moashe,

Cum ãn gurã s-ahulescu

Sh-cãndu da di vãrnu dinte,

Cum arãd, cum s-hãrisescu!

"Nj-avui tihe, nj-avui parte,

Mi mãrtai, ma sh-dzãc tu minte.

Dumnidzãlu, mare-Lj numa,

Nj-alãsã pãn-azi un dinte".

Sh-ea, dit cohe unã mae

Tricu, poate, sh-di-unã sutã

Nu-are oclji, ni cicioare

Sh-adunatã gljemu-i tutã,

Neapucata va s-mãritã

Sh-ma da gura s-u dishcljidã

– "Ea, vedz, sorã, cã-nj si pare,

Nu-am ãn gurã nã luschidã?"


96

FÃ CUM ÃTS TALJE CAPLU

Murarlu-agiumse oarfãn, nu-lj calcã vãr la moarã.

Cã-arãde sh-taha furã lj-ishi numa pit hoarã.

Sh-neavearea ca sh-apucã, cu cale-aflã murarlu

Nã dzuã di pãzare si s-ducã s-vindã tarlu.

Sã scoalã, lja sh-ficiorlu; ma doi, cumu sã spune,

Sh-eara mash cu trei scãnduri sh-atseale nu-ahãt bune.

Cã tsi s-lji yinã n minte? Cum nitsiun om nu-adarã

A tarlui cu-unã fune cicioarile-lj ligarã.

Apoi pi lemnu-l mutã, sã-l ducã-ashi n pãzare,

Shi s-nu lu-alasã s-imnã, cã vedz, di multã-imnare

Va s-curmã sh-va s-asudã sh-apoea, bre ficior –

Lu nveatsã tora tat-su – nu s-vinde-ahãt lishor.

Sh-cu tarlu dinanumir ea-lj doilji nã dimneatsã

Lja calea, fac sh-nã crutse s-lã njargã ti mbãreatsã.

Sh-dit hoarã cãt ishirã ãlj veadi un sh-lã greashte:

"Bre oaminj, tsi-s aeste, ved mintea vã lipseashte.

Chiruts va hits, pri pãne! pãn tora nu-i vidzutã

Gumari sã s-lja deanumir sh-pi leamne ca sã s-mutã.

Lãsats-lu s-imnã singur, cã sh-are nãs cicioare

Cã-aljumtrea nu gumarlu, ma voi hits ti ligare".

– "Ficior, dizleagã funea, cã ndreptu lj-easte grailu.

Dicãt s-nã-arãdã lumea, las s-curmã theamã sh-Bailu.

Shi-l bagã pri cicioare sh-tuts treilji fug pripade,

Cãnd dupã dzatse ceape un altu om ãlj veade.

"Crãshtinj", li dzãtsi-aestu, "nu-i lucru dip cu minte

S-imnats voi tutã calea sh-gumarlu s-fugã ninte

Cu-urecljile mprustate ca vãrnu domnu mare,

Vã-i fricã, vahi, s-nu s-mãcã; ori, coada vã si pare

Va-lj cadã, ma s-lu ncalits? Trã tsi-lj dzãtsem gumar

Pri noi ma s-nu nã poartã sh-trã tsi-lj bãgãm sumar?"

– "Sh-aestu ndreptu greashte, ficior nu-i altã halã,

Cãpestrul tsãne-lj ghine sh-arucã-lj-ti cãvalã".

Shi ncalicã ficiorlu, ear tatãl pri cicioare

Sudorle pãnã mpade, trec calea-atsea cu soare.


Ma n cale da pri altsã, ashi vedz lã fu datã,

Di-acasã cãnd pãrnjirã cu stãngul au cãlcatã.

"Mutrea ficior ti hare! – Bre, pushclju, nu ts-u-arshine

Pri tar sã stai ca preftu, ear ta-tu dupã tine

Sã s-curmã tut imnãnda? Di-iu loash ahãtã minte.

Ca tora tu-aushatic s-nu-ai njilã di pãrinte?

Dipune, cã nu-ts prinde". – Discalicã sh-ficiorlu

Ear tatã-su s-alinã, cum dzãsirã nãsh zborlu.

Imnarã theamã cale, ma na, tr-a lor cripare

Niscãntsã tiniri lj-aflã sh-lã grescu cu-arãdeare:

"Aush di drac, nu-ai njilã sh-putsãn nu mindueshti,

Cãnd tine stai cãvalã sh-ficiorlu-ts s-pidipseshti?

Fumealja-ashi ts-mutreshti? Nu vedz, cã nu poa’ s-tsãnã

Cã-lj treamurã cicioarle shi n cale va ts-armãnã?"

Murarlu sh-dzãtse singur: ved hiljlu-nj easte creftu

Sh-nu fatse-ahãt sã s-curmã, atselj ãsh grirã ndreptu.

– "Ficior, yin ca sã ncalits, ea-atsia dupã mine

Cã tarlu dinãseashte sh-njirdzem ashi ma ghine".

Sh-andoilji sun’ cavalã, andaulea s-featse tarlu.

Tu zigã trag ca multu ficiorlu cu murarlu.

Sh-ma nclo nãsh da pi altsã, huryeats s-dutsea n pãzare

Tsi cãt ãlj ved, lã strigã: "voi hits trã spindzurare,

Voi nu-avut nitsi suflet, ni Dumnidzã pri voi

Pri pravdã-ahãtã njicã cãvalã sã stats doi.

Va-l frãndzets, bre, gumarlu, armase, nu videts?

Ori naha vrets acasã mash chealea sã-lj dutsets!"

Sh-dipusirã sh-andoilji sh-murarlu-atumtsea shade

Tu cale pri-unã cheatrã sh-pri minduire cade.

Analtsã-apoea caplu shi greashte: "bre ficior,

Di cãts vidzum ãn cale, nu-aflãm doi pi un zbor;

Un dzãtse alba-i bunã, alantu laea-alavdã,

Ma easte fãrã minte, atsel tsi shade s-lj-avdã

Tru itsi lucru omlu, el singur s-mindueascã,

Shi s-facã cum lj-u ghine, nu altsã tsi va s-greascã.

Ma stai s-ascultsã hoara shi soe shi vitsinj,

Agiundzi, cum agiumse cireaplu-al Nastradin.


98

HRISTOLU CU PÃPUTSÃ AROSHE

– "Zugrafe", dzãtse-Armãnlu,

"Si-nj lu-adari Hristolu voi

Cãt ma bun, mushat, pirifan,

Ca s-nu hibã ca nãs doi.

Ma vedz ghine, tsãne minte,

Cã-altã soe nu tsã-l ljau,

Voi s-lji fats pãputsã-aroshe

Sh-cãtu s-caftsã eu va-ts dau".

– "Bunã, frate, ma nu s-fatse,

Cu pãputsã haze nu-are,

Cã Hristolu – mare-Lj harea,

Nu sh-purta tsiva n cicioare".

– "Tsi ts-u zore", lj-u-are omlu,

"Tine-adarã-l cum ãl voi,

Cu pãputsã sh-cãt ma-aroshe.

Va-ts plãtescu tri un, doi".

Tsi vrea-lj facã shi zugraflu?

Nicuchirlu, vedz, plãteashte,

Cum lj-u chefea va lu-adarã

Sh-cu pãputsã-l zugrãfseashte.

Shi-l lucreadzã cumu-lj dzãse;

Bun, mushat, ca tr-apurie

Sh-ca s-ascapã el di dzãcã

Sum cicioare nãs lji scrie:

– "Fãrã s-va, Hriste, zugraflu,

Mash di-a-Armãnlui angricare,

Poartã, sh-tats, pãputsã-aroshe

Nicuchirlu ti va-ahtare".


MINCIUNA EASE TU PADE

Trei oaminj pit amare, fudzea tri lungã cale,

Vrea s-ducã pãn tu Inde. Di casã lã-eara jale.

Sh-angusa, ca s-lã treacã, s-lã parã ma lishoarã,

S-cunoscu sh-amintreilji sh-acatsã elj cu zboarã.

– "Dumljartã-u, corba mumã, lã spune-atsel ma mare,

Iu s-duse, s-ayiseascã, mi featse om cu hare,

Cã-nj deade doi lai oclji, videare-ahãtã lungã,

Di-acasã pãn tu munte, eu ved nã bubulicã,

Di patru oare cale duchescu-unã furnicã.

Nu spun, cã voi s-mi-alavdu, ma-ahtãri, ea, oclji tsi-am,

Tu lunã s-avea oaminj, fãr di-altã va-lj videam.

Ea, naparte di-amare un om tsi shade mpade,

Cu-un nel s-agioacã n mãnã; na, tora ved, cã-lj cade".

– "Dealihea", dzãse-alantu, "aestã grish ãndreptu,

Cã muma nu mi featse, vahi, om ahãt dishteptu,

Ma-nj deade altã hare; tu-avdzãre nu-am eu preaclje,

Nã boatse di trei dzãle va-nj yinã la ureaclje.

Nã muscã shtits tsi vreavã ea fatse, cãnd azboarã,

Ma u-avdu, cãndu treatse diparte ca nã oarã.

Trã nelu tsi nã spune, ea, oaspile s-bãneadzã,

Nu ncape vãrnã dzãcã, cã nu nã minciuneadzã.

Eu nu-l ved, ma fãr-di-altã, cã mpade lj-ascãpã,

Avdzã-i eu zingãr-zingãr pi cheatrã, cã-asunã".

Alantu ma lj-ascultã shi-lj yine tut arãs.

Duchea, cã-lj vindu goale, ma dzãtse tora sh-nãs:

– "Calotih-vã, bre oaminj, tsi-avut ahtãri lai mume

Sh-vã deadirã di hãrle ma bune tsi-s ãn lume,

Nu shtits tsi-nj yine greatsã, cã nu-am cu tsi s-mi-alavdu

Cã nu ved ni diparte, ni multu pot ca s-avdu

Nj-armase mash di mamã. – Dumljartã-u, cã-eara bunã,

S-aleg eu tru minutã ndriptatea di minciunã.


100

Cãnd omlu talje crude, cãt greashte eu-l duchescu,

Shi-nj yine di tru cheptu s-mi-aprindu, s-mi nãirescu,

Sh-acats di lj-umflu chealea, dau, oaspits iu tsi s-yinã,

Bre sh-tatã-nju las s-hibã, lu-astingu di pãrjinã".

Cãt avdu doilji oaspits, ca-lj treatse nã sudoare,

Sh-andoilji sun’ cu musca, ca s-dzãtsem cu-alte zboarã.

Fug, frate,-alasã sotslu, cu nãs nu-i ti shideare,

Videa, cã lo s-aprindã, si ndreadze ti bãteare.


SH-ASHI S-FATSE!

"Dats dealagã, aidets oaminj,

Njitsi sh-mãri, muljeri, bãrbats,

Loats ma nyie pãnã-i oarã

Nu-avets njilã tsi va s-dats.

Cari va noaptea s-poatã s-doarmã,

Cari va sãndzile s-nu sh-chearã,

S-treacã banã cu-arihate

Tu cãldurã, njadzã vearã,

Ma curundu, s-nu s-amãnã,

S-yinã s-lja di-aestã apã,

Di nisomnu sh-mãcãturã

Tu minutã va s-ascapã.

Tãrtãbitsi-sh-puricame,

Yeshte, mushte shi furnits,

Apa-aestã tsã li moare,

Furã mãri i furã njits".

Omlu strigã sh-lumea-alagã,

Ca s-acumprã cari di care,

Cã sh-eara ca njadzã vearã,

Nã cãldurã ti cripare.

S-toarnã-apoea di lu ntreabã:

"Ghine, frate, cum s-adrãm,

Tãrtãbitslji sh-tute-alante

Noi s-putem si-lj vãtãmãm?"


102

– "Nu-i tsiva", lã dzãtse omlu,

"Voi mutrits ca s-lu acãtsats.

Loats-lu-apoea sh-cu cãshtigã

Pi sumsoare-l gãdicats.

El arãde, s-cãpãeashte,

Sh-cãnd dishcljisã gura sh-u-are,

Unã chicã toarnã-lj nuntru

Sh-va videts, cã troarã moare.

– "Am aestã tsã fu apa",

Fatse un di-atselj din hoarã,

"Murafete ti ciudie!

S-gãdits puritslji sumsoarã.

Va lji spun eu gãdicare,

Ma s-lu-acats, shi-l bag tu mãnã,

Ljau shi-l calcu cu ciciorlu,

Sh-nitsi urmã s-nu sh-armãnã".

"Sh-ashi s-fatse", dzãtse omlu,

"Pots si-l caltsi sh-cu ciciorlu,

Dicãt sh-apa-a mea ãlj moare,

Ea, tsi-nj fu a njia zborlu".


NU TI HÃRISESHTI, CÃ-NJ VINJI ORIXEA?

Eara veara, njadzã-vearã

Sh-pri tu cãmpu, tu cãloare

Trec Armãnjlji, cãrvãnarlji,

Nu s-imna di multu soare.

– "Aide Baljo, aide Alcio..."

Shi ma nclo di nãshi-sh treatse

Cu-unã pitã mare n mãnã

Nã muljare ditu greatse.

Veade unlu sh-dzãtse: "frate

Fãtsets haze shi videts

Pita cum va lj-u cãlescu

Mutrits tora shi tãtsets."

S-dutse omlu lja tãmbarea

Di cãrvane s-dipãrteadzã

S-tinde-anaschilea ãmpade

Sh-avdzã-l tora cum uhteadzã:

– "Lele mamã, lele sorã,

S-vã videare ninga nãoarã

Dinlu-a vostru prucupsitlu,

Cã diparte el va sh-moarã".

Shi ncãneashte sh-tut uhteadzã;

– "Oh, mãratlu-nj, mi tuchii

Mi-arse heavra, nj-mãcã bana

Lailu-nj corbu, ah! murii".


104

Avde Greaca shi s-aproache

Ca s-lu veadã shi s-lu ntreabã

Vedz tu inimã, nihita,

Nu sh-eara muljare slabã.

– "Tsi-ai, Armãne, tsi ti doare,

Tsi ncãneshti sh-tsi uhtedz?"

– "Nu mi ntreabã, mori crãshtinã,

Nu mi ntreabã,-ashi-nj bãnedz.

Di trei dzãli sh-patru noptsã

Ni-am biutã, ni-am mãcatã.

Nj-arde inima, muljare,

Limba n gurã u-am uscatã".

Bagã Greaca pita mpade.

"Lja-ts putsãnã, cãrvãnare,

Vedz di mãcã, vedz di ngljitã

Easte bunã, lucru mare".

Nica nãoarã nipututlu

Dit hicate mash uhteadzã

– "Ea, s-videarim, mori crãshtinã"

Sh-ca cu zore si-mprusteadzã.

Sh-fatse crutsea, tinde mãna

Lja nã njicã mãshcãturã

Narga, narga shi cu greatsã

Ciumuleashte el ãn gurã.

– "Easte bunã", dzãtse omlu,

"Ved cã orixea va-nj yinã

Dumnidzãlu s-ts-u pãlteascã

Dauã ti-unã, lea crãshtinã".

Lja sh-arupe, mãcã sh-mãcã,

S-duse pita n giumitate

Featse cursul tu mãcare

Yine-a omlui sãnãtate.

– "Nu bun lucru", dzãtse Greaca,

"Ved cã-armãnlu nu-are sat


Tsi va s-dzãcã-atselj din cãmpu,

Tsi va s-mãcã-a meu bãrbat?"

– "Ma peagalea, cãrvãnare,

Mãshcãturle ma putsãne.

Cum fats tini, ti la agru

Unã sãrmã nu sh-armãne".

– "Ah! Crãshtinã, vluyimenã,

Cum di nu ti hãriseshti

Cã, de, orixea ãnj yine

Ma ti agru mindueshti?"


106

FURE, FURE, NU TS-U-ARSHINE?

Di pi merlu-ali vitsine

S-duse gionle meare s-furã.

Nu-apucã s-arupã dauã

Sh-ea, din casã cã-l vidzurã.

Ease nveasta, bagã boatsea:

"Ea, dipun-ti, nu ts-u-arshine

Bãrbat mare s-furã meare

Di pi merlu-ali vitsine.

Ea, dipun-ti, bre nihite,

Cã mi dush di loai un lemnu

Shi s-nu dzãts cã nu ti-astimshu

Di va s-facã mare semnu.

Ea, dipun-ti..." Ma ficiorlu:

"Tats, nu strigã, mori muljare,

Cã mi giur s-mi dipunearim

Ti stricor, lea, di bãshare".

Nãsã tora, mutã boatsea:

"Ea, de, yinu, natimate,

S-ti videarim cãt hii gione,

Cum va s-bash muljeri mãrtate".

– "Mori cripatlu, mori amute,

Va s-ti bash, cã mi giurai".

– "A s-ti ved, bre alãvdoase,

Mash di mine yinu s-dai".


S-u lja neclu, nu-avea s-tacã

Tora sh-gionle ca s-aspare

S-adunã ca multã lume,

Sh-op! ãmpade, el sh-arsare.

Fuga, frate,-aoa fac sotslji

Du-ti-alagã tra s-lu-acats:

– "Fure,fure, nu ts-u-arshine,

Cã tut dzãts sh-tsiva nu fats?"


108

HIRARLU SHI PÃRMÃTARLU

Eara unãoarã doi vitsinj –

Ashi-nj spuse paplu-a meu –

Shi un sh-alantu bunj crãshtinj

Shi vruts di Dumnidzãu.

Shi un di nãsh eara hirar

Greu bana shi scutea;

Alantu mare pãrmãtar

Fãr numir pradz avea.

Cupii di oi, ãmpline-ambãri

Cãrãyi cu pãrmãtii,

Yinea, s-dutsea, pi noauã-amãri

Shi pãnã tu Indii.

Hirarlu oarfãn, mash cu-un cioc

Di noapte sã scula

Shi tut lucrãnda ningã foc

El cãntitse sh-cãnta.

Shi dzua mare cãtã sh-fu

Minuta nu tãtsea,

Cripare n suflit nu sh-avu

Ni inima sh-mãca.

Ear pãrmãtarlu-i ciudisit

Di-iu-ahãte cãntits sh-arãderi?

Lu shtea cã-i oarfãn cãpãit

Sh-bãneadzã cu chideri.


Pitreatse un s-lu cljamã-acasã

Sh-lu ntreabã: "Cumu s-fatse

Di-ai inima-ahãt hãrioasã

Shi gura nu tsã tatse?

Ea, vedz-mi mine om avut

Cum nu-aflji altu n hoarã

Nu-am chefea-a ta, bãnedz tãcut

Sh-nu cãntu vãrnãoarã."

– "Pãn cãndu nj-escu sãnãtos

Shi pot eu ca s-lucredz

Nu voi tsiva ma hãrios

Voi bana sã-nj bãnedz.

Amint putsãn, sh-niscãntiori

Un prã nu pot s-adun

Shi-nj caftã pãne nau’ ficiori

Sh-trei dzãle stau agiun.

Ma ear nu plãng, cã sh-fu di ncot;

Di plãng nu-amintsã dip tsiva

Sh-nu-alasã Domnul s-cheri di tut

El pãne sh-sare-nj da".

Pi minduire greau’ cãdzu

Avutlu pãrmãtar,

Ahtare om el nu vidzu

Ca oaspile hirar.

"Calotihã-ts vitsinlu-a meu

Pri bana tsi-ts bãnedz

Ashi s-ti-alasã Dumnidzãu –

Sh-vãrnãoarã s-nu-ts uhtedz.

Di partea-a mea ca semn di vreare

Tsã dau aestã pungã,

S-ti-agiutã nãsã n strimturare

Sh-neavearea cãnd s-ti-agiungã".

Hirarlu mprostu limnusi

Di pradzlji tsi videa,


110

Ca s-aibã-ahãts nu mindui

Ni n somnu nu nyisa.

"S-bãnedz avute pãrmãtar

Cã-agiuts un fãcãrã

Sh-ti tut tsi vrei s-tsã njargã-ambar

S-ti tsãnã Dumnidzã".

Ca tseara galbin punga lja

Sh-acasã pãn s-agiungã,

Ãlj pare n cale cãts afla

Muntrescu tuts pi pungã.

Sh-acasã troarã-u dishirtã,

Ca s-veadã cãts pradz are

Sh-flurii trei sute numirã

Deadun cu-a lui muljare.

"Urfanje fudz din casã, lea,

Shi spune-lã la tuts

Cã tora-nj yine-arada-a mea

S-mi numir sh-eu tu-avuts!"

Sh-ascumse punga ãn tsilar

Tu loc cama-afirit.

Sh-mutrits voi tora pi hirar

Cum shade minduit.

Sh-pãn seara omlu dzatse ori

La pungã s-duse di-u vidzu

S-nãireashte, strigã pi ficiori

Sh-muljari-sa sh-bãtu.

Ear noaptea ocljilj nu-lj plicã

Cã punga somnul lj-aguni

Sh-tsi poate s-facã cu-ahãt prã

Pãn dzua s-mindui:

"S-aspargu casa shi s-adar

Unã-altã cama bunã

S-mi fac ma ghini pãrmãtar

Ma multsã ca s-adunã?!


S-acumpru oi, ma nu-i lishor

Pãtsãtslji nu-s putsãnj,

Cã da lãngori shi nyie-ts mor

Sh-cu cãnjlji mash armãnj".

Ma na... tsi-asunã pit tsilar

Tsi-alatrã doilji cãnj?!

Va s-hibã furi... Ai fudz hirar

Fãr pungã ca s-nu-armãnj.

Sh-alantã dzuã nu cãntã

Ni scoase grai din gurã,

Di cãndu punga n casã-intrã

Cãntãrle vedz chirurã.

Harau’ sh-arãs di-aclo fudzi

S-astease vrearea toatã

Hirarlu gura sh-vulusi

Ear casa-lj pare moartã.

Ashteaptã-avutlu pãrmãtar

Sh-un cãntic nu sh-avdzã.

Iu-i hãrioslu-a meu hirar

Cum troarã sh-amutsã!

Ear omlu njardze tut trã nghios

Di nãs nu-armase dip tsiva

Tut minduitu-i sh-niuros

Shi multu slab eara.

Sh-nu trec ãnj pare dau’ stãmãnj

Sh-la-avutlu eara sh-alãgã

– "Na, frate punga, na, s-tsã-u tsãnj

Cã multu-arãu nj-adrã.

Na pradzlji sh-fã-mi, sã-nj bãnedz

Ma ninte cum earam,

Cãnd nu-aveam dor, nu shteam s-uhtedz

Sh-cãntãndalui nj-bãnam".


112

LUCRU DI CHIRUT

Un tinir – cum sun’ sh-altsã –

Cu ziga ma nafoarã,

Di-atselj tsi lã si pare

Cã s-mãcã tut tsi-azboarã,

Nã dzuã vru sã nveatsã

Gumarlu-lj sã zburascã.

"Va s-fac" – ãsh dzãse singur –

"Ca lumea s-ciudiseascã".

Avdzãts-lu cum tut strigã:

"Ascultã, uricljate:

S-mi scots cu fatsa albã,

S-mi-alavdã horle toate.

Dishcljide ghine gura

Shi dzã: "bunã dimneatsa!"

S-nu zgheri, ma sã zburãshti...

Nu-ashi – s-ti lja lãeatsa!"

Shi spune, sh-earã spune;

Asudã shi s-nãireashte.

Ma tute sun’ chirute:

Gumarlu nu zburashte.

Ea, treatse-un om cu minte;

Sh-cãnd veade-ahtare glar,

Cu stãnga sh-fatse crutse

Shi-lj dzãtse: "Pri gumar

S-lu nvets ca sã zburascã

Nu s-poate – itsi s-fats;

Ma, di la nãsu nveatsã,

Chirute cumu s-fats".


YISLU AL COSTA

Doarme Costa n protlu somnu: –

Ma peagalea, nu strigats;

Doarme Costa mintimenlu,

Ma mutrits s-nu-l dishtiptats.

Doarme Costa shi nyiseadzã,

Cã din tser taha s-dipuse

Ayiu-Petru, hrisusitlu,

Shi la Costa ndreptu s-duse.

Ayilu-lj dzãtse: "Tsãne, Costa;

Ea, dishcljide mãna ghine.

Nau’ flurii ts-aduc pishchese,

Ca di vrearea tsi-am tri tine".

"Nica unã", Costa greashte;

"S-facã dzatse, ayisite,

Nu ti mãcã pi pãzare,

Dzatse suntu idusite".

"Nu, nu-am alte, ma ts-agiungu;

Noauã, Costa, nu-s putsãne".

"Bre tsi scljinciu", fatse Costa;

"Nu ti shteam ashi, pri pãne".

Bre cã s-fatse, cã nu s-fatse,

Cu Sãn-Chetru cum zburashte,

Cum tut caftã, cum sã ncace,

Costa somnu sh-aguneashte.


114

Shi s-dishteaptã, veade n mãnã:

Di flurii nu-i nitsi urmã.

Ca pãlit arsare Costa

Sh-asudoare greauã-l curmã.

"Bre tsi-adrai!" ãsh strigã singur;

"Fui chirut shi giumitate:

Ãl nãirii pi Sãntul-Petru

Shi-nj li lo fluriile toate.

Stãi, cã-l fac ca s-yinã earã;

Hai, sã-nj da cãt lj-easte vrearea.

Noauã dzãtse? Noauã s-hibã.

Mash s-nu-aspardzim noi pãzarea".

S-culcã Costa, ncljide ocljilj

Shi s-prifatse cã durnji.

Timse mãna sh-cu dultseame

N somnu Costa ashi gri:

"Adu pradzlji, Sãnte-Petru;

Noauã s-hibã, nu-i tsiva.

S-treacã unã di la mine;

Hai si s-facã vrearea-a ta".


VACA AL COLE

Unã dzuã, di dimneatsã,

Njardze Cole la pãzare,

Dupã nãs trãgãnd di fune

Unã vacã trã vindeare.

Ear ma nclo lj-astalje calea

Un armãn care lu ntreabã:

"Cãt u vindzi capra, Cole?

Cumu s-veade, easte slabã".

"Care caprã, bre crishtine?"

Greashte Cole ca nãirit;

"Nu vedz oarbe? Easte vacã;

Ori la cap eshti-agudit?"

"Ei, Chir Cole", altu-lj dzãtse,

"Capra-aestã-i trã vindeare?

Easte njicã sh-nihãrnitã;

Ved, nu s-tsãni pi cicioare".

"Ea, dishcljide ocljilj ghine",

Cole zborlu ãlj turnã

"Vaca-a mea nu easte caprã;

Ori sh-a tsia tsã-azbuirã?"

Cãnd s-aproache di pãzare,

Yine-al treilea mushtiri.

Dzua-atsea cãlcã cu stãngul

El di-acasã cãnd ishi.


116

"Oaspe Cole", omlu-lj dzãtse,

"Caprã-ahtare di-iu u-aflash?

Slabã, veaclje – tut u-acumpru

Ma vrei eftinã s-u-alash".

Corbul Cole tora s-toarnã

Cãtrã vacã sh-tut mutreashte

Pi la cap, cicioare, coadã

Sh-apoi singur shi zburashte:

"Bre, ciudie, thamã mare,

Tsi ni s-featse, ni va s-facã:

Vaca-a mea di anj di dzãle,

Easte caprã sh-nu i vacã!"

Ãn pãzare cãnd agiundze

Cole ntreabã pri vitsinj:

"Tsi-i aestã: caprã-i vacã?

Ea, spunets-nji, bre crishtinj".

Sã sh-arãdã, tuts dzãc "caprã".

Cole-ashitse cãnd vidzu,

Ca s-ascapã cama nyie,

Cãt ma eftin u vindu.

S-toarnã-acasã sh-di la poartã:

"Lea niveastã, yinu ncoa.

Vaca-a noastrã, vaca Murga,

Shtii cã vacã nu eara?

Caprã, nveastã, caprã shutã.

Un chirut – ghine cã-aflai –

Vru s-u-acumprã. Avdzã, glarlu!

Doxã-ts, Doamne, cã-ascãpai!"


AVEA CAP COLE?

Cãtã-i hoara sh-pulitia

Sh-cãtã-i tutã-Arbinishia,

Si s-tucheascã, s-s-neacã tots

Sh-doi ca Cole s-fats nu pots.

Si-lj bãneadzã-a cui ãsh lu-are.

Un la mã-sa, ma ti hare.

Pi-a lui minte, shtire multã,

Tuts sã ncljinã, tuts ascultã.

Dzãtse Cole – dzãsã s-hibã;

Featse Cole – faptã s-hibã.

Sh-unã dzuã, cãtrã searã –

Va sh-eara chiro di vearã –

Yine n hoarã nã hãbare:

Bãgã frica n njicu sh-mare.

Cum tritsea un pri tu vale,

El vidzu nã ursã n cale;

Ursã care s-ti lja n gurã,

Ti-are cãt nã mãshcãturã.

Tuts sh-bat caplu tsi s-adarã,

Cum pot ursa tra s-u chearã.

Ea-le sh-Cole: "Bunã-vã-oara.

Tsi-i atsia tutã hoara?"

Sh-un lji spune: "Cole frate,

Ea sh-cum, ea sh-cum tsi nã pate.

Ma, cu mintea-a ta-atsea mare,

Vrem s-nã dai unã nvitsare:

S-nã-aspunj calea, tsi s-adrãm,

Sh-noi di ursã s-ascãpãm".

Omlu s-umflã, si mprusteadzã,

Sh-dzãtse: "Cole pãn bãneadzã,

Fesea strãmbã, dats-lj-u fora;


118

Nu-avets fricã sh-aidets tora

Iu s-ascunde; mash s-u-aflãm,

Cã voi yie s-u-acãtsãm.

V-aspãreats, vahi, s-nu nã mãcã?

Numa "Cole" s-nu-nj si dzãcã.

Tsi li voi njatile-a meale,

S-nu-u bilearim eu di cheale?"

Sh-dzua-alantã, di cu nyie,

Nu-avea datã ni hãryie,

Gionjlji tuts tufechile sh-loarã

Sh-fug tu munte, piste hoarã.

Caftã,-asudã, tut alagã

Nacã pot sã-lj da di tragã.

Sh-numa di-aclo, sh-numa di-aoao,

Aflã ursa n pishtireao.

Strigã Cole: "Tora ti-am.

Vedz aoatse ti cãftam.

S-crechi, di-atsia s-fudz nu pots".

Sh-fatse-apoea cãtrã sots:

"Eu va s-intru, va s-u-acats

Shi va-lj trec di gushe lats.

Voi nafoarã s-avigljats,

Cu-unã fune s-mi ligats,

Sh-cãnd cicioarle va li-asun

Voi sã shtits cã-i semnu bun;

Altu-atumtsea s-nu fãtsets,

Tradzits funea s-mi scutets".

Intrã Cole sh-cãt ãl veade

Tsea tu munte care shade,

Nitsi unã, nitsi dauã,

Sh-lindze gura di harauã,

Sh-cãndu da di-aurlã nãoarã,

Limnusirã tuts nafoarã;

Sh-pãn si s-scoalã-atsel cu minte,

Ursa-lj bagã mash un crinte;

Sh-cãtu-lj fatse-unãoarã hap! –

Cole-armase fãrã cap.

Sh-cu cicioarle – cã-l duru –

Deade, corbul, cãt putu.

"Bravu, Cole, prot tu-aname!


Tradzits funea, lea giuname!"

Shi nafoarã cãt lu scot

Ved cã Cole nu sh-fu tot.

Sh-dzãtse un ditu sutsatã:

"Cole, canda, la intratã,

Va s-eara putsãn ma mare;

Ea, vrea s-aibã sh-cap ãnj pare".

"Nu shtim frate", altu greashte,

"Caplu poate nu-lj lipseashte;

Are minte, sh-cap, vahi, nu-are;

Dure-lj suntu mash cicioare".

Ear un altu, ma cu minte,

Un di-atselj tsi imnã ninte,

Talje zborlu: "Cãtu s-grim,

Noi aestã nu u shtim.

Ma, dicãt aoa s-nu stãm,

Sh-ai, niveasta-lj s-u ntribãm;

Cã vedz, nãsã, cãtu s-hibã,

Cama ghine va sã shtibã".

S-duc sh-u ntreabã: "Lea tsal Cole,

Are cap, ma nu-are Cole?

Cã, de, tine cama-l vedz,

Tut deadun cu nãs bãnedz".

"E, dealihea; ma, ljirtare.

Eu, cu minte di muljare,

Nu shtiu ghine, mi-agãrshescu;

Sh-canda nu-avea, l-timusescu.

Mash aestã pot s-vã spun.

Cate Pashte i Crãciun,

Protlu lucru tsi fãtsea

Fese nauã sh-acumpra".


120

VEDZ CU BUNLU, BRE CRISHTINE

A multor tu-aistã lume

Tut anapuda lã yine,

Cã nu shtii cum lã-i arada,

Nu lu-acatsã lucrul ghine.

Pats arãulu, ma nu-ts talje –

Cum pãtsã mãratlu Petru

Cãndu s-duse tru-altã hoarã

La un oaspe, tri Sum-Chetru.

"Vinj, lãi frate", dzãtse omlu,

"Featsish ghini – si-nj bãnedz –

Eu mi duc s-ljau nishte carne,

Tine n casã intrã sh-shedz".

Intrã Petru, sh-nicuchira

Lja fãrinã ca s-frimitã

Mash cu carne easte-arshine!

Ma s-ai oaspe vrei sh-nã pitã.

Tut ãntsearnã, tinde peturi;

Bagã umtu, bagã oauã,

S-s-facã grasã shi s-u-alavdã.

De! Ca Tana nu sunt doauã.

Ma muljarea, vedz, ãn casã

Nu va s-shadã tut adratã.

Ashi sh-Tana nicuchira

Ni pãrpodz nu-avea bãgatã.


Sh-ma si scoalã sh-ma s-apleacã,

Tinde peturi, bagã sare,

Sh-dinãpoi cicioarle albe

Es nafoarã tu-aplicare.

Veade omlu – cã nu-i orbu,

Sh-de! uryia tsi ts-ul pindze:

"Oh, tsi albã, tsi mushatã!"

Sh-di cicioare ma sh-u strindze.

"Di-atselj nj-eshti?" dzãtse nãsã,

Sh-altã nu. Ma mutã zvana

Sh-unã n cap nicuchireascã,

S-tsãnã minte care-i Tana.

"Ah, tsi doare!" strigã corbul.

Sh-curã sãndzile izvor.

"Ma tsã-i bunã, du-ti,-acatsã

Sh-altã-Armãnã di cicior".

Na sh-bãrbatlu, cundiseashte

Sh-veade oaspile cã plãndze.

"Tsi-ai, bre Petru? Tsi-ai pãtsãtã?

Cari ti featse tut di sãndze?"

Cum sã spunã tora Petrul?

S-dzãcã "ea, tsi nj-easte halea"?

Sh-ca lj-u fricã, sh-ca nu-l tsãne.

Sh-nu-lj ma umflã sh-nãsu chealea.

Asudorle-l trec, mãratlu.

S-shutsã s-aflã tsi s-aspunã,

Nacã poate s-iduseascã

Shi s-ascapã cu minciunã.

Ma muljarea, ca muljare;

Ea-u, arsare cama ninte.

Alte hãri, vahi, nu-au muljerle;

Ma, s-ti-arãdã, sun’ mash minte.

"Ea, bãrbate, cumu s-featse,

Cum pãtsã nãs lucru-ahtare.


122

Pãnã s-njerdzi shi s-ti tornji,

S-duse omlu la mulare.

Vrea s-u veadã, s-u hãrseascã:

"O, tsi bunã, tsi mushatã!"

Pãnã s-dzãcã doauã zboare,

Nãsã-lj deade nã clutsatã.

Ma, ca s-dzãtsem ãndriptatea,

Singur oaspile stipseashte,

Cã nu shtie cum s-acatsã.

La cicioare s-ahiurseashte?

E, chir Petru, s-tsã spun mine,

Tr-altãoarã, s-nu-agãrsheshti.

Macã vrei s-nu pats arãulu

Sh-ma vrei lucru s-bitiseshti,

Vedz cu bunlu, bre, crishtine,

Prota caplu s-hãriseashte.

Zbura-lj ghine, cu dultseame,

Cã ashitse nu s-nãireashte.

U vidzush cã nu s-agreadzã

Sh-cã s-dirnjardã sh-ea cu tine?

Tinde mãna sh-la cicioare,

Strindze-apoea cãt ma ghine.

Ea, cum fatse om cu minte.

E, chir Petru, vedz di nveatsã:

Itsi lucru s-bitiseashte

Cu peagalea sh-cu buneatsã.

Dicãt, tine, op di prota,

U-acãtsash ea, di cicior.

Ti-agudeashte, cã-i yitsearcã;

Cãt tr-atsea nu ncape zbor".


ARÃDZ, DOAMNE

Yeani sh-avea nã borge veaclje –

Mash ti loare – vãrnãoarã,

Vãrnã patru, tsintsi sute

Vrea a domnului din hoarã.

Si-lj plãteascã? Nu, bre frate.

Omlu nitsi s-minduea.

Vrea si-lj mãcã:-aestã-i tutã;

Cama-ambar ashi-lj yinea.

– "Va-ts dau azã, va-ts dau mãne;

Nica estan, pãn-di vearã.

Nu ti-aspare, ore doamne;

Di la mine nu va s-chearã."

Nu va s-chearã, ma trec anjlji.

Yeani plãteashti mash cu zboarã.

– "Slabe seamne", dzãtse Turcul;

"Nu ved pradzlji vãrnãoarã."

S-dutse-acasã si-lj lji caftã.

Yeani di-aclo li-avea ciulitã.

– "Buirum, doamne", greashte nveasta;

"Tsi tsã fu a ta vinjitã?"

– "Cum tsi-nj fu, more crãshtinã?

Cu bãrbat-tu tsi va s-fac?

Cã mi-arãde unã-unã;

Nu fu om, cã sh-easte drac."


124

– "Hãrisea-ti tora, doamne;

Vinje oara s-ascãpãm.

Cum-tsi s-hibã, cum-tsi s-facã,

Estan borgea va ts-u dãm.

Di cu noapte elu s-duse

Ca s-amintã pradz trã tine;

Easte ndreptu, om cu suflit –

Ãl cunoshti multu ghine.

Dzãse azã: "mori muljare,

Ved, nã featsim fãrã fatsã;

Nj-easte-arshine si-l ved domnul;

Lj-agãrshim a lui buneatsã".

Shi la puntea di sum hoarã

Va s-aveaglje dzua tutã,

Cã trec oile, trec cupiile

Tru arniu cari-au shidzutã.

Are schinj di dauãle pãrtsã;

Sh-cum yin oile, vedz, tu treacã,

Di-unã parte shi di-alantã

Di schinj eale va si s-freacã.

Pãn astarã tsi va s-hibã!

Cãtã lãnã va s-adunã!

Va s-ts-afeatã, ore doamne.

Dzã cã nu fu dzuã bunã.

Vinje lãna? Cama troarã

Arãzboilu sh-cicãricã.

Toartse, tsase tutã dzua,

Cã-i livendã laea Ndicã.

Fac adimtu, fac vilendzã

Cama bune, ma flucate;

Yeani li dutse di li vinde.

Cari nu-acumprã-ahtãri mushate?

Cãt lom pradzlji, yinu, doamne;

Na-tsã borgea tsi ts-avem.


Mash ti unã fã-tsã crutsea:

Cama nyie s-li vindem."

S-cãpãeashte sh-lailu domnu,

Di-arãdeare nu poa’ s-s-tsãnã.

Veade sh-nãs cã vinje oara:

Va s-amintã Yeani di lãnã.

Ear muljarea hãrioasã:

– "Doamne, ts-yine arãdeare,

Cã duchish cã va-lj ljai pradzlji;

Tr-atsea eshti cu chefe mare."


126

EA, L-DIPUNE TÃMBÃRÃLU

Trei Dibreanj yin trã cunache

La nã moashe dit nã hoarã.

Po! Acasã nu-au tsi s-mãcã;

Nu pot oaminjlji tra s-moarã.

Shi s-ashtearnã elj ãmpade:

"E, u-arcãm aoa tãmbarea.

Unã searã, cum-tsi s-hibã,

Va s-u scoatim noi mãcarea."

Ea, iu yine di nafoarã

Unã nveastã mushiticã.

– "Ghine vinjit", fatse nãsã,

Ca peagalea, ca cu fricã.

– "Po! S-bãnedz, lj-u toarnã treilji;

Lj-arãseashte mushitica.

– "Ore mae, care sh-easte?"

– "Easte nor-mea-atsea ma njica."

– "S-tsã bãneadzã, s-prucupseascã.

Leamcio, lja-tsã tãmbãrãlu

Sh-cãntã, frate, nu ti-agioacã;

Nã-agiutã, vedz, Dumnidzãlu":

"Tanga-tinga, tanga-tinga,

Nã-agiutã, vedz, Dumnidzãlu;

Fum cu tihe, dzua-i bunã,"

Bate Leamciul tãmbãrãlu.


Treatse oara, yine sh-altã,

Unã-analtã, ca fidanã.

– "Care sh-fu sh-aestã, moashe?"

– "Easte nor-mea nulgicanã."

– "Ninga unã. Dã-lj-u, Leamcio;

Lja-l ma nsus, bre, tãmbãrãlu!"

Sh-vedz-lu Leamciul cum s-aprinde,

Cã lã-agiutã Dumnidzãlu.

Ea-u sh-alantã. – "Ghine vinjit."

– "Po! S-bãnedz! Ma, tine care?...

Spune, moashe, tsi sh-fu sh-nãsã?"

– "Easte nor-mea-atsea ma mare."

– "Tsi stai, Leamcio? Dã-lj-u, frate;

Bate, s-s-frãngã tãmbãrãlu.

Cãt ma nsus lja-l, cãt ma naltu;

Vedz, nã vru noi Dumnidzãlu."

Ãntunearicã ca ghine

Sh-un ma-asunã di nafoarã:

– "Dishcljidets vãrnãoarã poarta!..."

– "Care s-hibã-ahtare oarã?"

– "I bãrbatlu", dzãtse moasha,

"Tsel a nor-meai tsea ma marea."

Si-l lja draclu", ma sh-dzãc treilji.

Sh-lã si frãndze putsãn narea.

– "Ma nghios boatsea, ore Leamcio;

Ea, l-dipune tãmbãrãlu.

Ma peagalea, cã de, tora,

Toarnã frãndza Dumnidzãlu."

Tac, tac, tac, asunã altu.

– "Naca earã vãr bãrbat?"

– "Easte hilj-nju", dzãtse moasha;

"El pri mesea shi-i nsurat."

– "Ore Leamcio, ma dipune-l,

Cãt ma nghios lja-l tãmbãrãlu;


128

Nu nã njardze – s-nu si veadã;

Va nã-alasã Dumnidzãlu."

Altã boatse ear la poartã:

"E, dishcljidets vãrnãoarã!"

– "Ore moashe, nacã-i hilj-tu

Tsel tsi strigã di nafoarã?"

– "A meu sh-easte – si-nj bãneadzã;

Sh-lu-are gione-atsea ma njicã.

Putsãn zurlu, cama sertu;

Mash di nãs nã easte fricã."

"Tats; cripatlu, ore Leamcio!

Dã-l a draclui tãmbãrãlu.

Frãndzi-l, frate; scoate-lj ocljilj!

Ved, nã-arãse Dumnidzãlu."


GHIFTUL TU-AYINJE

Treatse Ghiftul pri tu cale,

Pri la-ayinja di sum vale,

Ca tu meslu-al Yismãciune,

Cãnd auãle s-coapte, bune,

Sh-cãlãrushile lãescu

Sh-"yin di mãcã" canda-ts grescu.

Veade Ghiftul shi-lj fug bale;

Sta, s-acumtinã din cale

Sh-dzãtse singur: "bune sh-furã:

Dicãt, bune sun’ shi n gurã.

S-pot ca s-intru, cã-i aproape:

Pãn tu-ayinje nu-s dau’ ceape.

Sh-ghine-i s-intru. Ma pãndarlu?

Nu va-nj umflã el sãmarlu?

S-bagã mãna s-mi-acãtsare –

S-yinã preftul tri ngrupare.

Shtiu, lu-am oaspe sh-di-altãoarã,

Dit ayinja di la moarã:

Mi-are frãmtã di bãteare

Tri nã tseapã sh-theamã moare.

Ai, ma ghine sã-nj trag calea;

Ved, mi mãcã canda chealea";

Sh-taha fudze sh-imnã ninte,

Ma, ayinja u-are n minte.

S-toarnã eara di-u mutreashte

Sh-unã boatse canda-lj greashte:

"Intrã; tsi stai? Intrã, glare;

Nu-are vãrnu, nu ti-aspare;

Nu-i pãndarlu, cã-i diparte;

Doarme, vahi, di vãrnã parte."


130

..."Ai, va s-intru sh-itsi s-hibã.

De, sh-pãndarlu di-iu si shtibã?

Sh-vedz cã doarme. Ea, cã-nj tsãne

Canda, na! va s-li-aflu sh-mãne?

Shi s-mi veadã, fuga, frate;

Vahi, cicioarle s-ninvitsate?

Sh-pãnã s-greascã, sh-pãnã s-yinã,

Barim pãntica nj-u mplinã."

Dzãtse sh-nuntru el s-arucã

Sh-tut ãngljite cum apucã;

Nu lj-u oara tr-alidzeare,

Lj-ease-apoea fum prit nare.

"Dure, tora, sh-pãnã-i oarã",

Greashte singur; "s-es nafoarã;

Cãt mãcai si-nj facã ghine,

Sh-altã dzuã poa’ s-trec mine."

Sh-vru ta s-easã. Ma nã boatse

Strigã: – "bre! Tsi caftsã-aoatse?"

S-toarnã s-veadã. Cari? – Pãndarlu.

"Di-iu inshi, bre – si-l lja harlu!

Lele, cheale, tsi-are s-patã!

Groslu zloatã lu-am adratã.

Mi-adutsea, ved, deavãrligã."

Ma pãndarlu tsi lji strigã?

– "Nica minte nu nvitsash?

Tut di furtu nu ti-alash?

Cui i-ayinja? Tsi,-i ghifteascã,

S-intsrã cãndu s-ti-ariseascã?

U-acumprã vãr di-a ta farã?

Tat-tu, pap-tu-u siminarã?"

Earã Ghiftul tsi si-lj dzãcã?

Veadi sh-nãs cã vrea li mãcã.

Dicãt, aide nã minciunã;

Poate s-treacã, s-easã bunã.

Sh-avdzã-l tora: – "ore frate,

Stãi, ascultã, nu mi bate,

Ca s-ts-aspun tsi nj-am pãtsãtã,

Tsi pãn azã nu-i avdzãtã.

An, ca tora, pisti vearã

Tsi mi culcu di cu searã

Sãnãtos, cum nu s-ma fatse:

Si-nj dãdeai, mãcam cãt dzatse.


Ni lãngoare, nitsi dor;

Tutã noaptea feci hor-hor.

Sh-nã dimneatsã, tu-ashtirnut

Apir, frate, surdu sh-mut.

Nitsi-nj s-avde, nitsi pot

Grai din gurã ca sã scot.

Di-iu si-nj yinã? Tsi vrea s-hibã?

Nu-are vãrnu tra si shtibã.

La cãts yeatsrã nu mi-am spusã!

La tsi ape nu mi-am dusã!

Ma, chirute, dip tsiva;

Nu mi feci ghine di-iuva.

Sh-noaptea-aistã Stã-Mãria,

Ea nji spune n yis yitria.

Dzãtse: "Scoal-ti di dimneatsã,

Sh-nispilat nicã tu fatsã,

Fudz la-ayinja di sum vale

Sh-va s-ti vindits di-a ta hale;

Intrã n yinje, ma mi-ascultã:

S-nupu mãts auã multã:

Trei gãrnutsã, vedz, mash trei,

Tra s-ti vindits macã s-vrei."

S-vedz, nã oarã, tsi ciudie –

S-ts-am rucinea, Stã-Mãrie!

Trei gãrnutsã cãt mãcai

Sh-tu minut mi vindicai.

Ni ureclji, nitsi gurã,

Tute troarã, vedz, tricurã.

Ea, tsi caftu, lai pãndare;

Vinj, cum vedz, di halã mare.

Tsi, tr-auã, vahi, ãts pare?

Nits cã u-am eu trã mãcare."

Lj-deade calea-a lui pãndarlu?

Nu shtiu ghine cumu s-featse.

Dicãt, Ghiftul, cãndu treatse

Pri la-ayinja di sum vale,

Nu s-acumtinã din cale;

Sh-nu shtiu cum dit atsea dzuã

Nu va s-bagã n gurã-auã.


132

NU NTRIBAM TRÃ CAL

Nã luni dimineatsã,

Ca s-njargã mbãreatsã,

Un ghiftu fusar

Sh-ma mult dicunjar,

Cu trastul sumsoarã

S-dutsea tu-unã hoarã.

Lu strease cãloarea,

Fudzea rãu sudoarea;

Sh-pi multa-lj imnare,

Fãr s-bagã sum nare,

Cicioarle s-tãljarã,

Armase Fushtarã.

Sh-ca oara si-lj treacã,

Ni calea s-nu ngreacã,

Bãgã s-mindueascã

Shi singur si sh-greascã.

Sh-ma sh-dzãtse Fushtarã:

"S-am tihe ma mbarã,

S-amintu trei lire

Di fuse sh-di tsire!

Sh-nu-i zore, cum ved.

Minutã nu shed,

Acumpru din hoarã

Un cal tsi s-azboarã.

Atumtsea s-videare,

Cu calu frãndzeare,

Dimneatsa shi seara

Shi earna shi veara

Cãvalã Fushtarã!

Ea, umflã-ti, farã!

Cã-a unui ca mine

Nu-lj shade, ved, ghine

Ca s-hiu pi cicioare,

Ca s-imnu tu soare."


Ma tora-i pripade.

Sh-ma nclo, tu livade,

Pi ningã izvor

Sta un cãlãtor.

Pi stranje s-videa

Ca Turcu s-eara.

Pri loc s-avea teasã.

Tsigarea-lj apreasã

Paf, puf ma s-dutsea,

Nior fum isha.

Ãlj cade-al Fushtarã

Milii trã tsigarã.

Aravdã nãs tute,

Shi foame shi seate,

Pãn calea-agãrshashte

Shi singur ma sh-greashte:

Si-lj caftu? Ma-i Turcu.

Nji ndreadze vãr chiurcu...

A s-hibã, nu-am fricã;

E, nu mi dinjicã.

Trã unã, trã dauã,

Li mãc cu harauã,

Cã nu-i prota oarã.

Sh-va-l ljau eu cu zboarã,

Ca s-nu mi ducheascã

Shi s-nu-nj si nãireascã."

S-aproache Fushtarã

La-atsel cu tsigarã.

– "O, doamne, ljirtare,

Cã-ts fac ãntribare:

Ea, calu-atsel di-an,

Cal gione ca-aslan,

Cu perlu duri

Shi care supsi

Sh-lu-arcai eu ãn vale

Shi-l bilii di cheale, –

Ljirtat s-hibã zborlu:

Mi lo di nãs dorlu.

Cum lu-ai? Sãnãtos?"

Mutri fuviros

Shi-lj dzãtse di mpade


134

Tsel Turc dit livade:

– "Bre Ghifte Fushtarã,

Tsã-i bunã pãparã.

Ma shteai cã psusi

An calu duri

Shi n vale lu-arcash,

Trã tsi mi ntribash?

Cum s-lu-am sãnãtos

Cãnd nu-armase os?"

Lj-u toarnã Fushtarã:

– "Shtiu ghine; s-nu-ts parã

Trã cal cã ntribam.

Ma, doamne, mutream

Cum s-intru tu zboarã

Si-nj dai nã tsigarã."


CU TIHE FUSH, DOAMNE

Eara nã Vinjiri Mare cãnd s-duse sh-nãs, crãshtinlu,

S-sã ncljinã la bãsearcã si-sh scoatã tut virinlu,

Tut dorlu sã sh-lu spunã, si sh-vearsã tut caimolu

Shi s-aflã-arãzbunare shi njilã la Hristolu.

"O, Doamne! Mare-Ts harea! Tu bana tsi-am tricutã

Dzuã-albã pãnã tora eu nu shtiu s-am vidzutã;

Nu shtiu sh-eu, ca crãshtinjlji, s-arãd, s-mi hãrisescu.

Shi s-dzãc cã bana-i dultse sh-buneatsa si-lj duchescu.

Eu suschir noapte-dzuã sh-mi-avinã tut chideri.

Hiu oarfãn, fãrã tihe sh-am borge pãn di peri,

Shi n casã shapte gure: shtii, Doamne, tsi va s-dzãcã

Si-lj vedz cã tut agiunã shi s-nu-ai s-lã-adutsi s-mãcã,

Shi s-treamburã tu-arcoare sh-discultsã pi tu ploae?

Sh-ahãte, vahi, nu-agiungu. Trã tihea-a mea-atsea lae,

Ãnj deadish nã muljare, tsi, mash s-u-aduc aminte,

Mi-acatsã shapte hevri, scutide ved dininte.

Di cãndu-i lumea datã, ca nveasta-nj altã-nj pare

Ni s-fatse, ni va s-facã dit pãntic di muljare.

Eu nu yineam s-mi plãngu sh-puteam s-li-aravdu toate,

Ma nãsã-nj freadze bana sh-mi-aroase dit hicate.

Di cãndu sãtãnãlu-nj u-aduse ponda n casã,

Grai dultse ditu gurã-lj pãn astãz nu-are scoasã.

Tut caftã shi ngãrnjashte sh-nã oarã nu mi ntreabã

Cã n pungã suflã vimtul sh-cã hala nj-easti slabã.

Ear cãndu sh-eu, mãratlu, cu tutã-nj niavearea,

Lj-aduc atsea tsi caftã, u vedz cã strãmbã narea

Sh-tsiva nu sh-ariseashte, tsiva nu-lj pare bunã...

Pitreatse, Doamne, pushclja ma nyie ca s-u-adunã."


136

Sh-cãnd omlu sh-plãndze hala, ãl tradze un di poalã:

– "Tãtic, ãnj dzãse mama s-nu yinj cu mãna goalã.

Tri nãsã s-ljai fustane, sh-aleadze-u di cutnie,

Sh-nã poalã sh-unã bundã di veshtu cu yilie;

Shi s-nu-agãrsheshti, tatã, cã-ashitse mama-nj dzãse:

Trã mine s-ljai pãputsã sh-nã fese sh-brãn cu-arãse."

Nincljis aestu zborlu, ma sh-altu tora-lj greashte:

– "Un paltu, nj-dzãse mama, s-acumpri s-am ti Pashte.

Nã shcurtã s-ljai trã Geogea, trã Minca nã cãndushe,

Shi trei sãeadz tr-alantsã, ti Lena nã pãpushe;

Sh-nã fustã sh-trei chiptare...". – sh-apoea, tsãne minte.

Ma cãnd aistu greashte, un altu lj-ease ninte:

– "Sh-a njia-nj dzãse mama...". – "E, dzãpitlu s-vã dzãcã!

La drats cu tutã mamã shi luplu voi s-vã mãcã,

Cã suflitu-nj lu scoasit. Dicãt nã banã-ahtare,

Ma ghine s-yinã moartea sh-di voi s-am ascãpare."

Shi s-toarnã la Hristolu: – "lai, Doamne, na, vidzush,

Cã fush cu tihe mare sh-cã eftin u tricush.

Calotihã di Tine, cã mash Ti spindzurarã!

Uvreilj-avurã suflit ma-arãu cã nu ts-adrarã.

Putea Si-lj Creapã-Numa si-lji pingã s-ti nsura: –

Atumtsea hala-Ts, Doamne, ni cãnjlji nu-u mãca."


ASHI DZÃC, ORE FÃRTATE

Dau’ cãrvãnj cu untulemnu

Un arãu vor si sh-lu treacã;

Sh-easte mare, nu-are punte

Sh-ca lã-i fricã s-nu si neacã.

Ma nãinte trec mulãrle –

Shtiu di-anoatã piste apã.

"Aide, Ghesã! Aide, Murgã!"

Tut lã strigã pãn ascapã.

Ea-lea tora sh-cãrvãnarlji,

Sh-fac nã crutse, cum s-agiutã.

Pãn atumtsea elj tu banã

Multe ape-avea tricutã.

– "Stã-Mãrie!" fatse unlu,

"Va s-ts-aprindu patru tseri

Patru dzãli tut pi-aradã,

S-mi-ascãparish, s-nu mi cheri!"

Ear alantu sh-dzãtse singur:

"Nã bãrnute nu tãxescu.

Poate s-trec, vahi, fãrã zore;

Nu-am trã tsi s-mi hãrgiuescu."

Intrã doilji tut ma nuntru.

S-fatse apa mare, mare;

Creashte, creashte tut ma multu,

Lj-acãtsã pãn la pãltare.

Tsel tsi nu vru ta s-tãxeascã

S-fatse gione, da ta s-treacã.

Apa-l pindze, lu-arãstoarnã:

S-duse omlu, vrea si s-neacã.


138

– "Dumnidzale!" strigã nãslu,

"Avdzã sh-tine Stã-Mãrie!

Ascãpats-mi sh-untulemnu

Va s-vã-aduc unã furtie!"

– "Bre chirute", lj-u-are sotslu,

"Ma peagalea, mult ti tindzã:

Minduea-ti, cã furtia

Tsintsi lire pots s-u vindzã."

– "Ashi dzãc, ore fãrtate,

S-ascãparim mash di-atsia,

Nu hiu glar eu; necã drame

Nu sh-u veade Stã-Mãria."


LJ-U PLÃTEASHTE DUMNIDZÃLU

Un oarfãn lo nã nveastã

Tsi-ahãt eara mushatã,

Cã shapte hori s-imnare,

Ca nãsã nu-aflji altã.

Sh-andoilji bãna ghine,

Cum deade Dumnidzãu.

Ãn casã, cãndu-i vreare,

Bãnedz shi cama-arãu.

Dicãt – ljirtats-nji zborlu –,

Un preftu dit vitsinj

Ni mãcã, ni poa’ s-doarmã,

Tut shade ca pri schinj.

Cãnd nãs sh-arucã ocljilj

Pri nveasta, pirushana,

Tru inima-a lui chicã

Shi-lj si tucheashti bana.

Shi dzua-aclo lj-u mintea,

Shi noaptea cãtã-i mare; –

Alasã nãs bisearca

Sh-trisaye sh-cumnicare.

Trã plãngu-i corbul preftu.

Lãita-lj di vitsinã

Ni ocljilj nu sh-analtsã –

Fãr suflit fu crãshtinã.


140

Ma foc easte bãrbat-su,

Tu cheale s-plãscãneascã:

"Avdzã? Sh-un drac di preftu

Muljara-nj si-nj mutreascã?"

– "Aravdã", lj-dzãtse nãsã;

"Cã sh-u-aflã sh-cama-arãu;

Bãrbate, nu ti-aprinde,

Plãteashte Dumnidzãu."

Aravdã; dicãt, frate,

Vedz, Domnul nu plãteashte:

Di multe lucre tsi-are,

Nãs preftul lu-agãrshashte.

Agiumse laea nveastã

Dit poartã s-nu poa’ s-easã,

Cã fantaze dininte

Lji sta atsel cu-arasã.

Cã s-dutse la fãntãnã,

La moarã icã n vale,

Dimneatsa, prãndzu, seara

Va-lj easã el ãn cale.

– "Sh-ahãte nu s-aravdã",

Bãrbat-su-lj dzãse-unãoarã;

"Agiumsim lea muljare,

S-nã fatsem zbor ãn hoarã."

Sh-alantã dzuã,-dimneatsa,

Sã scoalã dit hãryie:

Shtea oara cãndu preftul

S-dutsea la lituryie.

Muntreashte cãnd s-alinã

Ãnsus ca s-da cãmbana:

"Afendu, fã-tsã crutsea;

Pãn tora tsã fu bana!"

Sh-cãnd preftul tradze funea

Sh-uhteadzã trã muljare,


S-alinã el preagalea

Shi-l mutã di cicioare.

– "Aoa ti-am, ore prefte!

Shi ma s-tsã yinã ghine,

S-urseshti sh-altãoarã

S-aladz dupã vitsine."

Shi-l mutã,-apoea-l pindze;

Sh-di nsus di la cãmbanã,

Tu-alantã lume s-duse,

Cã vrea muljare xeanã.

Shi n hoarã-i dãndãnae.

Tsi semnu, sh-tsi ciudie!

Un preft sã sh-frãngã caplu

N dzuã di Stã-Mãrie!

Ear omlu s-duse-acasã.

– "Bãrbate", nãsã-lj greashte,

"Nu-ts dzãsh cã Dumnidzãlu

Lj-u-adutse sh-lj-u plãteashte?"

– "Plãteashte, nu-i minciunã",

Bãrbat-su lj-toarnã zborlu;

"Ma sh-omlu va s-lj-agiutã,

S-lji scoalã sh-el ciciorlu."


142

NITSI ESTAN, NI DI VEARÃ

Preasinj lumea cãt lãsarã

Sh-vecljul preftu din tsea hoarã

– S-lj-am rucinea – nu shtiu tsi-are,

Ma-i pri minduire mare.

Sh-dzãtse singur: "nu-i shicae,

Pot ca s-es cu fatsa lae.

Cãt tsi s-hibã, s-agãrshashte

Care-i dzua cãndu-s Pashte.

De, tu minte cum s-li tsãnj

Cãnd trec shapte siptãmãnj?

Nu-i nã dzuã, nu sun’ dauã,

Suntu patrudzãtsi-nauã.

Ved cã hala nj-easte slabã...

L-bagã draclu vãr s-ti ntreabã:

"Prefte, cãndu nã-avem Pashte?"

S-dzãts cã nu shtiu, nu sh-undzeashte.

Dicãt, altã nu mi lja:

Si-nj fac murafetea-a mea."

Lja fãsuljlu nãs dit oalã

Shi-l dishartã tut ãn poalã

Sh-tut ma numirã, zburashte

Sh-ear din cap el ahiurheashte.

Sh-avdzã-l tora: "unã, dauã;

Eu voi patrudzãtsi-nauã."

Sh-lo gãrnutsã cãti-s dzãle

Sh-tora n gepe li bãgã.

"Tora ocljul nu-nj si bate,

Lucrul ghine-nj si ligã.

Treatse dzua, seara yine:


Un di gepe lu-aruc mine,

Sh-cãnd fãsuljlu s-bitiseashte,

Easte semnu cã-avem Pashte.

Ea, tsi s-cljamã s-hii dishteptu.

Vedz cã faptu fui ti preftu."

Ma, nã dzuã, na-ts prifteasa.

Dzãse: "stãi s-lj-ashtergu rasa,

Cã-u mutrescu – fu ncãrcatã,

Di-untulemnu sh-yin chicatã."

Sh-pi tu gepuri ea mutreashte –

Cã muljarea plãscãneashte

Sh-nu s-aleadze bunã, frate,

Ma s-nu shtibã dohile toate.

Sh-cãndu veade: "uã! glãrime!

Tsi lai orixe tsã vinje,

Prefte, s-mãts fãsulj nihertu?

Stãi, ma multu s-tsã dishertu."

Sh-ditu oala-atsea ma mare

Nã mãnatã,-i dauã-nj pare,

Lja s-lj-arucã: "na, bãrbate;

Na, si-l mãts cu sãnãtate." –

Ma, s-ti spindzuri, lea prifteasã,

Cãnd njirsesh ca s-dai di rasã.

Lailu preftu cum shi shtie:

Treatse dzua, scoate nyie.

Omlu nu sh-avea hãbare

Tsi-adrã draclu di muljare.

El arucã, sh-gepea – mplinã;

Pashtile-amãnã ta s-yinã.

Martsu,-Aprilu sh-Mai tricurã;

Vearã s-featse shi-i cãldurã;

Sh-lumea mãcã prashi sh-moare –

Nicã easte n mãrsinare.

Ear nã dzuã un ãlj greashte:

– "Prefte, cãndu sh-easte Pashte?

Nica multu s-ashtiptãm?

Estan nu nã purintãm?

Lundzi preasinj – s-nu si veadã;

Am sh-ahãte nu s-aravdã.

Lishinãm di mãrsinare;


144

Va nã creascã n pãntic moare."

N gepe preftul mãna ndeasã

Sh-dzãtse-apoea: – "tats, alasã;

Cã, fãsuljlu cum nji spune,

Nu-s, crãshtine, seamne bune:

Nu-avem Pashte noi ãn hoarã

Nitsi estan, ni di vearã."


EASTE PROTLU TU TOACÃ

Tu-unã hoarã – nu shtiu care –,

Iu cu pradz, iu cu rigeae,

S-featsã preftu shi Custandul,

Bãgã sh-nãs nã rasã lae.

Ear nãscãntsã vor ta s-dzãcã –

Sh-poate s-hibã vahi ashi –

Cã prifteasa cu dau’ zboarã

Troarã lucrul l-bitisi.

Noulu preftu – tsi s-lji dzãtsem? –

Nu sh-eara vãrn om arãu.

Tinjisit, cu tute hãrle,

Om cu frica-al Dumnidzãu.

Ear din gurã, cãti s-caftsã.

Tutã dzua sh-li dzãtsea

Tatãl nostru sh-alte multe;

Mash din carte ca s-mintea.

Dispoti dzãtse: – "mutrea, prefte,

Ca s-li cãntsã cama ghine,

Ca sã shtii cã tsi-are nuntru,

S-nu mi scots apoi tu-arshine."

"Tsi hãire?", sh-dzãtse preftul;

"Tsi inshi di-ahãtã shtire?

Tsi si-nj cher milãnjle tora

Tut cu ftehã sh-cu psãltire?"


146

Treatse anlu sh-ea-ts-lu, yine

Tut dispoti tsi-l featse preftu.

Vinje n hoarã. Iu si s-ducã?

La afendul tradze ndreptu.

Nu-i acasã nicuchirlu;

S-avea dusã nu shtiu iu.

Dispoti aflã mash prifteasa.

Vedz, arãu cã nu-lj pãru.

– "Shi nvitsã tsiva bãrbat-tu?

Cumu s-dutse, lea prifteasã?

Earã lãile nu li shtie?

Cu-albã fatsã el va s-easã?

"Cãt ti gramã", dzãtse nãsã,

"Nu va sh-aibã-ahãt hãbare;

A, tu toacã sh-easte protlu:

El sh-u frãndze di-asunare."


EASTE, PREFTE, MULUYIE

– "Vedz, afendu", dzãtse Costa,

"Nã minutã,-ashi s-bãnedz;

Na, mutrea ca tsi-are nuntru;

Pãn dzãts tsintsi va s-u-aledz."

Scoate omlu, lj-da nã carte.

Vedz, eara nã muluyie.

Vrea sã shtibã, vrea sã nveatsã

Cãndu lj-easte diurie.

Cãts au moartã, cãts s-au faptã

Shtie preftul, s-lu ntribats;

Mash ti gramã alãsats-lu,

Mash tr-atsea si nu-l cãftats.

Ma si spune, natimatlu,

Cã shi shtie lucru mare.

U lja cartea, lja sh-yiliile

Shi sh-li ndreadze el pi nare.

Sh-ahiurheashte: "ea, bre Costa,

Ea, nipot-tu tsi tsã scrie:

Easte ghine shi s-lu-ashteptsã

Tamam trãsh ti Stã-Mãrie.

Sh-ali Mincã, sh-ali Zahã,

Sh-ali Tane, sh-ali Sinã,

Sh-a lãlãnjlor, sh-a pãpãnjlor

Bashe mãnjle, lã si ncljinã."


148

– "More-afendu", lj-u-are Costa,

"Tsi ved? Canda ti nyisedz!

Iu lãlãnjlji sh-cu pãpãnjlji?

Iu-s aeste? Iu li vedz?

Nu-i ni carte, nu-i ni marte,

Easte, prefte, muluyie.

Vream sã nvets eu cãndu-lj cade,

Cãndu lj-easte diurie."

"Ma i-ashitse, blãstimate,

Pãnã tora tsi tãtseai?

Dzã cã-i carte, dzã di prota.

Nacã mine mi-ashtiptai?"


GUMARLU-A LIMNARLUI

Un lai oarfãn ãn pãdure

Leamne verdzã disica,

Sh-cama nclo di nãs gumarlu

Frundzã, earbã ma sh-mãca.

Doi cãlugãri trec ãn cale,

Doi tu lãile ãnvupsits,

Grash tu zvercã, lãi tu suflit,

Mash tr-arale fitrusits.

– "Ved gumarlu", sh-dzãtse unlu;

"Uricljatlu, cum s-adrãm

Tu minuta-aestã doilji

Fãrã pradz s-lu-acumpãrãm?"

– "Nu fu zore", lj-u-are-alantu;

"Tine fã-ti ca gumarlu:

Shedz pi mãnj shi pi cicioare,

Lja prisuprã shi sumarlu.

Eu atunts, aoa fac sotslji:

Fug diparte cu tut tar.

Tsi bãnãm ma s-nu putearim

Ca s-arãdem un limnar?"

Fac ashitse blãstimatslji:

Unlu fudze, unlu shade,

Ear limnarlu talje leamne;

Tsiva, corbul, nãs nu sh-veade.


150

Vinje oara tra s-li ncarcã –

Tut tãlje nã dzuã ntreagã.

S-dutse omlu, cum shi shtie,

S-lja gumarlu, si-l dizleagã.

Cãndu veade, tsi sã-ts veadã?

Tsi sã-ts veadã? Tsi ciudie?

Iu-i gumarlu? Tsi-i aestu?

Care sh-easte? Tsi uryie?

– "Care eshti? Nacã draclu?

Sãtãnã, ea, fudz di-atsia!

Ptiu! s-mi-ascapã Dumnidzãlu

Shi s-nji-agiutã Stã-Mãria!"

– "Nu ti-aspare", elu-lj dzãtse;

"S-nu tsã parã cã him drac.

Nu ts-u fricã, yinu-aproape,

Vãrnu-arãu eu nu tsã fac."

– "Ghine frate, itsi s-eshti;

Ma ãnj caftu eu gumarlu.

Iu si s-duse? Tsi si s-featse?"

Ma sh-lu ntreabã nãs limnarlu.

– "Bre crãshtine, ea, mutrea-mi,

Cu gumarlu nu-nj undzescu?

Tsi s-aladz? Tsi tut ãl caftsã?

Cãndu eu gumarlu nj-escu?

Ea, s-tsã spun tsi nj-am pãtsãtã –

Easte lucru trã ciudie:

Pãnã tora hilj di mumã

Istã thamã nu shi shtie.

Dzatse anj shi cama poate

Au tricutã – nu tsãn minte.

Earam om, earam cãlugãr,

Cum mi vedz tora dininte.

Sh-tsi mi bagã Natimatlu?

S-tihisi sãhate-arauã:


Tsã feci, frate, fãr-di vreare,

Nã-amãrtie multu greauã.

Dumnidzãlu sh-si nãireashte.

Dzãtse: "fã-ti un gumar,

Sh-pãn arãulu s-tsã si ljartã

Dzuã sh-noapte s-ai sumar."

Ea, vedz, tora vinje oara,

Amãrtia-nj si ljirtã

Sh-Dumnidzãlu – s-Lj-am urcinjle –

Earã om ãnj mi-adãrã."

– "S-cljamã, frate, cum dzãts tine",

Greashte corbul di limnar,

"Tine eshti uricljatlu?

Eu ti-aveam ca tri gumar.

Ma i-ashitse, aide, du-ti;

Oarã-bunã, imnã-ts calea.

Ãnj fu tihea ca s-ti cherdu;

Va-nj mutrescu sh-mine halea."

S-dutse-acasã lipisitlu,

Lja deanumirea sumarlu.

– "Tsi pãtsãsh?" lu ntreabã nveasta;

"Tsi nu eshti sh-cu gumarlu?"

Spune omlu sh-earã spune

Cumu s-featse, tsi pãtsã.

S-ciudiseashte ntreaga hoarã:

De, sh-aestã nu s-avdzã.

Plãmse omlu, cãtu-l plãmse,

Cã sh-armase fãrã tar.

Ma, n pãzare s-dutse mãne;

Vrea s-acumprã alt gumar.

Ea-lji sh-furlji di cu seara,

Tselj cãlugãri ayisits:

Sh-amindoilji cu furatlu

Ãn pãzare sun’ vinjits.


152

Vrea si-l vindã cãt ma troarã,

Cãtu s-hibã, cãtu s-poatã,

Itsi s-easã, cãt sã scoatã: –

Vedz cã furtul nu ti doare.

Ved limnarlu cã ma s-shutsã.

– "Yinu-atsia, lai fãrtat;

Va s-tsã-l vindem cama eftin,

Sh-ai tra s-vedz tsi uricljat."

"Si-nj mi-ascapã Dumnidzãlu

S-am cu voi eu dare-loare:

Ljai gumarlu sh-op! cãlugãr,

Shi-nj mi-alasã-apoi tu soare."


DISPOTI SHI TARLU

Spun cã taha tu-unã hoarã

Ãshi bãna un om avut,

Fãrã nveastã, ni fumealje,

Mash cu-un tar – atselu sh-tut.

Di dimneatsa pãnã seara

Doilj-ahoryea nu s-videa:

Vreare multã sh-avea-arcatã:

Vahi tu minte s-idusea.

Sh-unã dzuã tsi s-lji toacã?

– "Va-nj lu fac gumarlu preftu.

Nu-i mushat? Vahi nu lj-undzeashte?

Ved, va s-facã ma aleptu."

– "Tats-tsã, frate; ts-fudzi mintea?"

Lji zburashte un din hoarã.

"Pãnã azã s-are-avdzãtã

Gumar preftu vãrnãoarã?"

– "S-fatse tora", el lj-u toarnã.

Sh-nitsi sh-avde itsi-lj greashte.

Itsi dzãse va s-u facã;

El mash lucrulu sh-mutreashte.

L-lja, lu-aspealã, tut lu ndreadze;

Bagã fãrnu, bagã shauã,

Gãrgãrice, funde-aroshe –

Si-l mutreshti tsã-i harauã.


154

Sh-dinãpoi lu ncarcã tarlu,

Pri la coadã sh-la cicioare

Cu flurii ãnyilicioase:

Scãntiljadzã ca un soare.

Sh-la dispoti nã Luni ãl dutse;

Intrã n casã, bashe mãna.

– "S-ts-am urcinea, banã lungã

Shi mbãreatsã siptãmãna.

Vinj la tine, ca pãrinte,

Ca s-tsã spun ãntreglu-nj dor:

Dumnidzãlu – mare-Lj numa –

Mi-alãsã fãrã ficior.

Sh-anj di dzãle io-nj trec bana

Cu gumarlu di didinde.

Lu-am criscutã shi-lj mi-am faptã

Cama multu di pãrinte.

L-voi ca suflit, ca fumealje,

Shi di multã tsi lj-am vreare

Minduii ca si-l fats preftu.

Aide, fã-nj aestã hare."

– "Sãtãnã, arupe-ts gusha;

S-nj-ai cãtara tutã bana:

S-nu ti mãcã loclu tine,

S-tsã s-astingã numa sh-fara.

Tu cari cãrtsã, tu cari nomuri;

Iu-ai vidzutã, iu shi scrie?

Tarlu preftu ca si s-facã?

Are greauã amãrtie."

– "Ghine, frate", dzãtse omlu;

"Nu ti-aprinde; cu ljirtare.

Ma nu s-fatse, – sãnãtate.

Ma nu-i lucru cu strigare.

Ciush, fãrtate; aide-acasã.

Nu fu tihea preftu s-hii."


Shi ãl toarnã. Ma la coadã

Scãntiljadzã mash flurii.

Cãnd dispoti ãlj veade pradzlji,

Ãlj fug balile – mãratlu.

Nitsi n yis nu-avea nyisatã

Cãts videa pri uricljatlu.

Sh-agãrshashte cãrtsã sh-nomuri

Sh-tu vãnghealje tsi si scrie.

"Canda s-fatse", sh-dzãtse singur.

"Nu va s-hibã ti-amãrtie."

– "Stãi, nu fudz, evluyimene;

Ma peagalea, bre crãshtine.

Adu-l tarlu ninga nãoarã

Si-l mutrescu cama ghine.

Di la coadã, cumu s-veade,

Ca ti preftu mult pripseashte;

Caplu theamã canda-nj pare

Di gumar putsãn undzeashte."


156

POARCA A PREFTULUI

Nã poarcã sh-avea preftul

Sh-ahãntu multu-u vrea,

Cã dzua tutã omlu

Cu nãsã s-disnjirda.

Sh-unãoarã, cãndu poarca

Cãfta pi tu cuprii,

Tsi tihe, ea disgroapã

Nã oalã cu flurii.

Di-atumtsea – nu va dzãcã –

S-adapse cama vrearea;

Mash pãne di fluritsã

Lj-eara a ljei mãcare.

Ma bana nu-lj fu lungã.

Nã dzuã, tu ubor,

Afendul u-aflã psoahe.

Plãndzea ca ti ficior.

Sh-dimãndã la prot mastur

Chivure ca s-lj-adarã.

Ãlj bagã stranje, savan,

Sh-la cap lj-arde nã tsearã,

Cãmbana da shi toaca,

S-adunã ntreaga hoarã;

Shi n dzeanã, la murmintsã,

Elj poarca u ngruparã.

Ma cãnd si ngroapã poarca

Cu-ahãtã taxe mare,

Ãn hoarã vinje-atumtsea

Dispoti fãrã hãbare.

Shi-lj bashe lume mãna

Shi s-duc ca si-lj si ncljinã;

Mash preftul, more frate,

Nu s-veade tra si yinã.


Dispoti ca sh-si nãireashte:

"Iu easte blãstimatlu?

Iu s-duse? Tsi nu lu-are

Ca s-easã natimatlu?"

Shi-lj dzãtse un atumtsea:

"’Yisite, cu ljirtare,

Ma preftul i di jale,

Pãtsã nã halã mare:

Sh-avea – s-ts-am urãciunea –

Nã poarcã,-aestã sh-tutã;

Sh-cum easte fãr fumealje,

Mash nãsã sh-avea vrutã.

Sh-tu oara cãndu tine

Yineai la noi ãn hoarã,

Nãs s-duse ca s-u ngroapã,

Cã az ãlj vinje s-moarã".

"Ea yinu-tsã pri minte,

Crishtine; canda-nj pare

Cã vrei ca s-bats naljurea

Sh-ai chefe tr-arãdeare.

Vidzush tru vãrnã carte,

I-avdzãsh, vahi, vãrnãoarã

Cã portsãlj cu cãmbanã

Sh-cu preftsã si ngruparã?"

Ma cãndu s-dzãc aeste,

Ni grailu bitisit,

Afendul ea-l iu yine

Ca plãmtu, ca jilit.

Dispoti cu hearea-apreasã,

Lji strigã: "Iu-alãgai?

Dealihea-i tsi-nj si spuse,

Cã poarca u ngrupai?

Nã-ahtare amãrtie

S-adrash – tsã spun ãndreptu –

Ts-talj barba tu minutã

Sh-ti-aspargu eu di preftu".

Afendul, ca peagalea:

"Dealihea, nu-i minciunã;

Ngrupai eu azã poarca

Shi-lj feci aradã bunã.

Ma nãsã, ayisite –

Ãntreabã ntreaga hoarã –,


158

Eara di casã bunã

Shi-nj dzãse cãnd vrea s-moarã:

"Pi bana tsi-avem faptã

Sh-cã-ai spusã-ahãtã vreare,

Ts-alas nã sut-di lire

Ca s-hibã trã mishteare.

Ma loclu s-nu ti mãcã,

Ti blastim, more preftu,

Cã-aeste tsi va-ts grescu

Ma s-nu li fats ãndreptu:

Di suta-atsea di lire

Va s-tsãnj mash giumitãtsle;

Sh-dispoti, cãnd s-yinã n hoarã,

Va-lj dai a lui tsindzãtsle".

Chiru dispoti inatea

Sh-canonea – s-u-ardã foclu.

La unã mash lj-u mintea,

Di nu sh-lu tsãni loclu.

La pradzlji, la tsindzãtsle,

S-li veadã cama nyie: –

Atseale ljartã tute

Sh-ti spealã di-amãrtie.

"Afendu, featsish ghine

Sh-tsi grii eu – cu ljirtare;

Lipsea la-ahtare poarcã

S-lji fats aradã mare.

Mash unã nu-adrash ghine –

Sh-ti-aeastã-nj cade greu –:

Cãtse s-nu-nj fats hãbare

La groapã s-yineam sh-eu?

Dumljartã-u; dicãt, prefte,

Eu vreare multã-aveam,

Trisayilu pi mãrmintu

Eu singur si-l fãtseam".


MURITS-LJI GHINE

Unãoarã, cumu s-dzãtse,

Avea tru-un loc un preftu

Cu tute hãrle bune

Sh-tu suflit multu ndreptu.

Nu shtea tsi-i amãrtia.

Nã halã mash avea:

Tu carte tsi-i scriatã

Mash albile-alidzea.

Ma, om cu murafete,

Nu poa’ s-lu-acatsã hoara,

Cã-lj dzãtse tut din gurã,

Di nu-lj pupseashte moara.

Cãnd vrea sã ngroapã mortu,

Tut dã-lj-u pri tu nare,

Pi groasa sh-pi subtsãrea,

S-nu ljai tsiva hãbare.

Sh-tu pade ca s-nu easã,

S-nu-aibã ca si s-asparã,

Cãnd yine la bisearcã

Lji scoate tuts nafoarã,

Sh-cu mortul shade singur.

Dzã tora, mashi s-curã,

Cã mortsãlj nu va s-ti-avdã;

Tsi ts-yine dzã din gurã.

Sh-ashitse azã sh-mãne;

Trec anjlji, fug, azboarã;

Ear preftul treatse bana

Sh-arãde ntreaga hoarã.

Sh-nã dzuã, un ma tinir,

Tu minte tsi si-lj toacã?


160

S-prifatse taha mortu,

Ca-a preftului s-lj-u facã,

S-lji nveatsã tute dohile

Shi s-avdã ca tsi greashte

Afendul ãn bãsearcã

Cãnd singur psãltiseashte.

Ea-l mortu. Plãndze soea.

S-dirinã laea mumã:

"Cum Doamne nu-ts fu njilã

S-astindzi-ahtare numã?"

Lu scoalã tora mortul

Shi-l duc cu taxe mare

La cap avea curunã,

Cã-i gione ti nsurare.

Afendul pri tu cale

Minutã nu pupseashte.

Tsi dzãtse vãr nu shtie,

Mash nãs achicãseashte.

Bãsearica dishcljide,

Ma nuntru vãr nu-alasã.

Mash doilji, nãs cu mortul,

Alantsã prinde s-easã.

Sh-avdzãts-lu tora preftul,

Cum cãntã psãltiseashte;

Tu mãnã timnjatolu,

Videts tsi-arãdãpseashte:

"Ghine, ghine li asparsim;

Stepsul easte la prifteasã:

Va fustane di atlaze.

Minduea-ti, lea, di-iu s-easã?

Nu-avui mortsã multsã estan;

Vedz cã lumea nu va s-moarã;

Ear giunamea-atsea di tora,

Lj-easte fricã si sã nsoarã".

Ear mortul strindze dintsãlj,

Da s-s-tsãnã, s-anvãrteashte:

"Ma multu nu s-aravdã!"

Sh-di-arãs nãs plãscãneashte.

"Ashi fu?" dzãse preftul;

"Vor mortsãlj ca sã nyeadzã?

S-ti nvets atumtsea minte

Sh-un altu s-nu cuteadzã".


Mãnarea mutã-afendul,

Ãn cap ãlj da mash unã.

Muri dealihea omlu,

Minciuna nu-lj fu bunã.

Sh-la lume-apoea strigã:

"Avdzãts, crishtinãtate,

Murits-lji ghine mortsãlj,

S-nu hibã n giumitate".

ANEXÃ

PREFATSÃ Editsia I, 1989

Amintat tu 20 di Noembrie 1874, tu Crushova-Machidunia Jugoslavã,

tu atsel chiro parti dit Turchii, Nicolae Batzaria easti un di nai ma

cunuscutslji scriitori Aromãnj. Crushova, unã hoara mash di Aromãnj,

cu unã di nai ma mushatili graiuri aromãneshti, fu loclu iu Batzaria

criscu shi nvitsã limba shi adetsli aromãneshti. Dupã tsi bitisi shcoala

primarã la Crushova shi liceulu romãnescu di Bituli, Batzaria s-dusi shi

sã scrie la Universitatea di Bucuresti, Facultatea di Literi shi Drept. Ma

cum ãi lipsea pãradzlji, el nu putu s-bitiseascã universitatea; si-alãsã di

shcoalã shi si-acãtsã di lucru. Dupã tsi lucrã prota ca profesor shi

diapoea ca director la shcoala primarã di Crushova, Batzaria fu director

la liceulu romãn di Bituli shi tu soni inspector a sculiilor dit regiunili di

Cosovo shi Sãrunã.

Ca om tinir, Batzaria si-amisticã tu politica turtseascã. Featsi parti dit

gruplu revolutsionar a "Tinirilor Turtsã" shi tu 1908 fu ales senator.

Dupã dipunearea-a Sultanlui Abdul Hamid II, el fu faptu tu 1912

Ministru di Lucrãri Publice tu noulu guvernu a "Tinirilor Turtsã". Ca

delegat di-ali Turchii la conferintsa di pace di Londra dit 1913,

conferintsã cu cari s-bitisi Polimlu Balcanic, Batzaria semnã tratatlu di

pace. Dupã aestu tratat, Turchia dit Europã armasi mash cu nihiamã loc

di-avãrliga di Istambul.

Ma marea sperantsã tsi avea Batzaria ca s-veadã unã etã noauã trã

bana shi libertatea culturalã a Aromãnjilor, s-featsi pulbiri diunãoarã.

Tuti ndrepturli tsi Aromãnjlji li-avea amintatã sum Turtsã, ndrepturli ca

si-aibã pri limba a lor sculii, bisearits, rivisti, jurnali, etc. lã furã arãchiti

di nauli stati dit Balcani. Sicãldãsit multu, Batzaria s-turnã tu 1918 tu

Romãnii. Dupã unã shcurtã carierã politicã (el fu ndoi anj senator trã

"Partidul Poporului"), Batzaria si-apucã s-facã atsea tsi lu-arãsea ma

multu, scriarea. El scrisi multi cãrtsã di prozã shi puizii shi easti

cunuscut azã ca un di ma mãrli scriitori Romãnj di literaturã trã njits.

Fu editor la nai ma cunuscutili rivisti trã tiniri, "Dimineata Copiilor"


166

shi "Universul Copiilor" dit Romãnii. Caracterlu a lui Haplea, unã

ãncrutsishari a eroului popular oriental Nastradin Hogea cu eroulu

popular Romãn Pãcalã, featsi haraua a tutulor njitslor dit Romãnii, di la

protlu la al doilea polim mondial.

Batzaria scrisi multu pri limba aromãneascã. Ninga di tinir ãnchisi si

scrii puizii tu rivista "Lumina" di Bituli shi continuã ca colaborator la

tuti rivistili literari aromãneshti dit chirolu a lui. Ma cum scriarea-lj fu

arãspãnditã tu ahãnti rivisti veclji tsi s-chirurã di multu, easti aproapi

imposibil s-lj-aflãm opera lui ntreagã. Ma unã operã tsi nu s-chiru easti

atsea a mushatilor "Pãrãvulii": unã mnatã di anecdoti (isturii shcurti trã

arãdeari), scrisi ca puizii, tsi fac hazi di cusurili a oaminjlor. Eroilji a

lui suntu cãti vãrnãoarã gretsi, turtsã icã arbineshi. Ma di ma multili ori

suntu aromãnj cu tuti cusurili a lor: alãvdari, sclinciami, pirifanji,

glãrimi, etc.

Tu 1923, Batzaria aleapsi ma multili di aesti pãrãvulii shi li publicã ca

un volum. Dupã vãrnã dzatsi anj, Tachi Papahagi aleapsi unã parti di

pãrãvuliili publicati di Batzaria, shi cu ninga alti ndoauã li tipusi tu

1935 tu cartea "Pãrãvulii". Tu anlu 1973, pãrãvuliili dit cartea al

Papahagi furã tipusiti diznou di A. Caciuperi tu Ghirmanii. Vãrnã

dzatsi pãrãvulii si-aflã sh-tu cartea "Un veac de poezie aromãnã" scoasã

Bucuresti tu 1985 di H. Cãndroveanu. Ma cum tuti aesti cãrtsã suntu

epuizati, noi adunãm tuti pãrãvuliili dit editsiili dit 1923 shi 1935 shi li

publicãm tu aestu volum.

ZBOR DI LA EDITOR Editsia I, 1989

Cu cãrtsã shi revisti publicati pri limba aromãnã, englezã shi alti

limbi, Editura Cartea Aromãnã si-alumtã trã prezervarea shi promo-

varea-a patrimonjului cultural aromãn, tu Americã shi tu Europã.

Ca s-publicãm cãrtsã tu limba aromãnã, avum mãri problemi cu

alidzearea-a unui sistem di scriari. Nu avem un singur sistem tradi-

tsional, avem ma multi. Shi vãrnu di sistemili traditsionali nu si-

adapteadzã lishor la tehnologia modernã a tipusiriljei cu ordinatoari

electronitsi personali. Ca s-rezolvãm aesti probleme, noi adoptãm unã

regulã tsi va s-hibã aplicatã pãnã atumtsea cãndu, un organismu

reprezentativ aromãn, un congres internatsional icã unã comisie di

oaminj anvitsats numit di un ahtari congres, va s-aleagã un alfabet shi

un sistem standard di scriari.

Ca s-lishurãm publicarea di cãrtsã shi revisti, noi adoptãm – cu

ndoauã njits alãxiri – sistemlu propus tu 1984 di revista Zborlu a

Nostru (Anlu 2, Numirlu 1, pagina 30). Aestu sistem fu sustsãnut shi di

rezolutsia adoptatã di adunarea generalã a aromãnjilor tsi loarã parti la

al Doilea Congres Internatsional di Limbã shi Culturã Aromãnã tsi s-

tsãnu la Universitatea di Freiburg-Ghirmanii dit 25 tu 28 Agustu, 1988.

Aestã rezolutsii dzãtsi:

(1) Congreslu recomandã a revistiljei Zborlu a Nostru sã scrii cu

alfabetlu latin, fãrã seamni diacrititsi; unã exceptsii easti semnul tsi

poati si s-bagã pisti a.

(2) Congreslu recomandã atsilor cari vor sã scoatã cãrtsã, tra s-li

scoatã cu idghiul sistem.

(3) Tu revista Zborlu a Nostru si s-publicã referatlu detailat propus di

unã comisie cari examinã problema cu ocazia congresului.

Alfabetlu propus la congres easti un SINGUR alfabet cu DOAUÃ

VARIANTI.


168

a, ã, b, c, ch, d (dh), dz, e, f, g (ğ), gh (ğ), h, i, j, k,

l, lj (ļ), m, n, nj (ñ), o, p, q, r, s, sh (ş), t (th), ts (ţ),

u, v (v΄), w, x, y, z.

Cãndu machina di scriari icã ordinatorlu electronic nu ari semnul tsi

s-bagã pi litera a, g, v shi n, va poatã si s-bagã shi seamnili ˜, ˘, ˆ, ̀, ́, ˙˙,

etc. Tu aestã carti noi bãgãm semnul ˜. Ca s-poatã si sã scrii shi zboari

xeani, alfabetlu ari shi literili k, q, w, x shi y. Dupã grailu a omlui, litera

ã si-avdi cãndu ca romãnescul ă, cãndu ca romãnescul â. Aestã regulã

simplificã scriarea: fãrshãrotslji au mash sonlu ă, pindenlji au doauli

sonuri ă shi â. Combinatsiili di literi ce, ci, che, chi, ge, gi, ghe, ghi

suntu cititi ca tu alfabetlu italian shi romãn. Semnul dz si-avdi ca tu

zborlu budzã. Literili d shi t au sonurli latini d shi t; ma tu ndoauã

zboarã va poatã si s-avdã – dupã grailu a omlui – shi ca sonurili

grãtseshti δ shi θ. Aestã regulã simplificã scriarea: multsã aromãnj dit

Sãrbii shi dit Romãnii nu au tu limbã sonurli δ shi θ. Atselj tsi vor si

scrii sonurli grãtseshti, va poatã si-u facã cu combinatsiili di literi dh

shi th. Combinatsiili di literi nj shi lj suntu ca tu zboarãli calj shi njel.

Benevol, aesti sonuri va poatã si sã scrii shi cu seamnili traditsionali ļ

shi ñ. Combinatsiili di literi sh shi ts va si-avdã ca tu zboarili shoput shi

tsinã. Benevol, aesti sonuri va poatã si sã scrii shi cu seamnili

traditsionali romãneshti ş shi ţ.

Literili g shi v au sonurli latini g shi v; ma tu ndoauã zboarã va poatã

si s-avdã – dupã grailu a omlui – shi ca sonlu grãtsescu Γ. Trã atselj tsi

vor si scrii aestu son, va poatã si-u facã cu ğ icã v’, dupã cum u caftã

zborlu. Aestã simplificã scriarea. Multsã aromãnj nu pronuntsã sonlu

grãtsescu Γ tu zboarã ca Gramostea, vurgar, Ghiorghi, filologie,

aghios, etc. shi tu tuti limbili moderni aesti zboarã au sonlu latin g; tr-

atsea easti ghini si sã scrii mash g. Cum suntu mash vãrnã 10 zboarã iu

sonlu Γ easti transformarea a latinlui v, nu easti ananghi si-avem un

semnu spetsial; va s-alãsãm v shi va-l citim Γ. Trã atselj anvitsats cu

alfabetlu traditsional, va s-hibã shi seamnili alternative ğ shi v΄.

Nu easti greu trã aromãnj s-citeascã g shi v ashi cum lipseashti; ca

latinlu g shi v, icã ca grãtsescul Γ. Ma easti ghini s-dãm unã listã di

zboarãli (shi derivativili a lor), iu v s-pronuntsã ca Γ; nu suntu multi.

Avem: vin (avini, avitã, vinar, vier, avismãciuni), viu (vie, vii, viatsã,

anviari, ...), viermu (virminos, nvirminire, ...), aviaspi (viaspi, viespar),

vis (nvisari, ...), vitsãl (vitsauã), viptu, vioarã, visteari, vinghits,

Vismãciuni, sclavi (zbor tsi la singular s-pronuntsã cu latinlu v) shi ma

multili derivativi a verbului vinire.

Cu tuti cã pronuntsarea-a derivativilor a verbului vinire (viniri) si-


aducheashti dit contextul iu si-aflã zborlu, pistipsim cã easti ghini s-

dãm ndoauã reguli. Derivativili di la Prezent (vin, vinj, vine, vinim,

vinits, vin) shi atseali di la Imperfect (vineam, vineai, vinea, vineam,

vineats, vinea) s-pronuntsã totna cu Γ. Tut cu Γ s-pronuntsã Viitorlu (tsi

s-fatsi cu adãvgarea a prepozitsiilor vai, va, icã va s-, dinãintea-a

prezentului; va s-vin, va s-vinj, ...), Subjonctivlu Prezent (tsi s-fatsi cu

adãvgarea-a prepozitsiilor si icã s-, dinãintea-a prezentului; s-vin, s-

vinj, ...), Conditsionallu Prezent (s-vinirim, s-vinirish, s-vinire, s-

vinirim, s-vinirit, s-vinire), Conditsionallu Imperfect (forma tsi s-fatsi

cu adãvgarea-a prepozitsiilor vrea s-, icã va s-, dinãintea-a imper-

fectului; vrea s-vineam, vrea s-vineai, ...), Imperativlu (vinu, s-vinã,

vinits, s-vinã) shi Gerondivlu (vininda, vinindalui).

Derivativili a verbului vinire tsi s-pronuntsã cu latinlu v suntu:

Perfectlu (Tricutlu) Definit (vinj icã vinju, vinjish, vinje, vinjim, vinjit,

vinjirã), Perfectlu (Tricutlu) Nidefinit (am vinjitã, ai vinjitã, ...), Ma-

Multu-Ca-Perfectlu (aveam vinjitã, aveai vinjitã, ...), Viitorlu Anterior

(tsi s-fatsi cu adãvgarea-a prepozitsiilor vai, icã va s-, dinãintea-a Tri-

cutlui Definit; vai vinj, vai vinjish, ...), Subjonctivlu Imperfect (si-am

vinjitã, si-ai vinjitã, ...), Conditsionallu Imperfect (forma: si-aveam

vinjitã, si-aveai vinjitã, ...) shi Participlu Tricut (vinjitã). Mash

derivativa-a Infinitivlui vinire (viniri) poati s-hibã shi cu v shi cu Γ.

Analiza-a zboarãlor di ma nsus spuni cã, cu putsãni exceptsii, deri-

vativili a verbului vinire iu vi easti deadun cu nj s-pronuntsã ca latinlu

v, shi aclo iu vi easti deadun cu ni (icã cu n), derivativili s-pronuntsã cu

Γ. Ashi avem zboarãli vinj (vinju), vinjish, vinje (vinji), vinjim, vinjit,

vinjirã shi vinjitã, iu v s-pronuntsã ca latinlu v; shi zboarãli vin, vine

(vini), vinim, vinits, vinã, vineam, vineai, vinea, vineats, vinirim,

vinirish, vinire, vinirit, vinu, shi vinindalui iu v s-pronuntsã ca grã-

tsescul Γ. Unã exceptsie easti derivativa vinj tsi s-citeashti cu Γ tu

forma "tini vinj" shi cu latinlu v tu forma "mini vinj (vinju)". Unã altã

exceptsie easti vinire tsi poati s-pronuntsã sh-cu latinlu v sh-cu

grãtsescul Γ.

Problema alidzeariljei a unui alfabet standard nu easti greauã, cãndu u

comparãm cu problema alidzeariljei a normilor di scriari a zboarãlor

aromãneshti. Multi zboarã nu suntu pronuntsati unã singurã soi di tuts

aromãnjlji; shi multi zboarã tsi suntu pronuntsati unã soi, pot si sã scrii

tu ma multi soi. Trã exemplu, muljari poati si sã scrii shi muljare,

muljiari, muljiare, muljeari, muljeare, mljari, mljare, mljiari, etc. Shi

cum si scrim: aoa icã aua? zboarã icã zboari? grai icã graiu? nica ma

ninga?


170

Noi nu va putem s-n-adrãm unã limbã literarã cultã, pãnã cãndu nu va

stabilim normili di scriari a zboarãlor aromãneshti. Unã nchisitã u-

avem cu noulu alfabet iu ă shi â si scrii unã soi, iu d shi t au shi un son

latin shi un son grãtsescu, iu Γ si scrii ca g shi ca v, etc. Avem multu

ananghi di un dictsionar normativ. Ma cum him ninga diparti di un

ahtari dictsionar, noi va lipseascã s-nã bazãm pi normili cu cari scrisirã

pãpãnjlji a noshtri. Cu tuti cã nu scrisirã unã soi, scriitori ca Pericle shi

Tachi Papahagi, George Murnu, Nicolae Batzaria, Zicu Araia, Nushi

Tulliu shi mults altsã, stabilirã ndoauã normi. Dit aesti normi noi va si-

alidzem atseali tsi nã si par simple shi ghini-minduiti. Va dãm tora, ma

nghios, ndoauã di normili cu cari scrisim aestã carti, normi pi cari

vrum, ma nu putum totna, s-li aplicãm consistentu.

Multi di vocalili shcurti (i, u, iu icã ã) di la bitisita-a zboarãlor, shi

cãti vãrnãoarã shi tu mesea-a lor, nu furã scrisi. Trã exemplu, noi

scrisim grai, mai, lai, feci, etc.; nu scrisim graiu, maiu, laiu, feciu, etc.

Tut ashi, nu scrisim ã (icã i) shcurtu di la zboarãli frats, milets, pãrints,

calj, mãnj, etc.; mash cãndu eara lungu, ca tu oclji, pãrintsã, etc. lu

scrisim. Unã exceptsie u featsim cu i shcurtu cãndu vini dupã r, n, c, ch,

g icã gh. Trã exemplu, noi scrisim pãduri, cari, mãri, luni, ficiori,

luchi, mãghi, etc. Ma tu mesea di zboarã, i-lu shcurtu fu cãndu eliminat,

cãndu tsãnut. Trã exemplu, noi scrisim pãdurli, ficiorlji, soarli,

muljerli, luchilji, mãghili, etc.

Dupã combinatsiili di literi sh, nj shi lj, literili shcurti i shi e furã

eliminati. Trã exemplu, noi scrisim mushatã, shapti, gusha, njardzi,

muljari etc. Shtim cã mushatã shi musheatã nu s-pronuntsã unã soi; ma

cum doauli soi suntu zburãti, noi aleapsim forma atsea cama simplã.

Cu tuti cã pronuntsarea easti i, multsã scriitori clasits aromãnj scrisirã

e la bitisita-a zboarãlor. Trã exemplu, nãsh scrisirã carte, tine, muljare

cãndu pronuntsarea corectã easti carti, tini, muljari. Un avantaj easti cã

singularlu di la aesti zboari nu va si scrii unã soi cu plurallu. Trã

exemplu, avem zborlu pãduri (cu i lungu) trã singular shi pãduri (cu i

shcurtu) la plural; scriitorlji clasits scrisirã pãdure la singular shi pãduri

la plural. Regula adoptatã di noi fu ca si sã scrii cu e, la publicarea di

cãrtsã clasitsi, shi cu i, la publicarea-a cãrtsãlor di autori moderni.

Noi scrisim shi cu alti normi tsi nu li spusim aoa; va si s-veadã la

cititlu a cãrtsãljei. Multsã aromãnj nu va s-hibã di acordu cu alfabetlu

shi cu normili cu cari scrisim. Cum nu suntem filologi, s-poati si-avem

faptã erori. Lã cãftãm ljirtari. Ma cum filologilji aromãnj nu si-adu-

chescu totna un cu-alantu, cum nu avem un alfabet standard shi un

dictsionar normativ, shi cum easti mari ananghi di cãrtsã pri limba


aromãnã, noi scrisim ashi cum pistipseam cã easti cama ghini. Nãdia-a

noastrã easti ca dupã un chiro, pri cali evolutsionarã, si si-agiungã la un

sistem unitar, la unã limbã cultã aromãnã scrisã unã soi di tuts. Pãnã

atumtsea, pãlãcãrsim lumea si-aibã arãvdari; tut ãnchisitlu easti greu.

This is the GOOD copy for the first part, some...Batzaria – Pãrãvulii 7 ca tu vecljili rivisti...

Documents

Transcript of This is the GOOD copy for the first part, some...Batzaria – Pãrãvulii 7 ca tu vecljili rivisti...