Thi truong va phat trien

B¶n quyÒn: Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ ®îc gi÷ b¶n quyÒn víi cuèn s¸ch nµy

Quan ®iÓm tr×nh bµy trong cuèn s¸ch nµy lµ quan ®iÓm cña çc t¸c gi¶. Nh÷ngquan ®iÓm nµy kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña Ng©nhµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ hay cña Ban ®iÒu hµnh Ng©n hµng hay cña çc chÝnhphñ mµ çc nhµ qu¶n lý ng©n hµng ®¹i diÖn.

Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ kh«ng ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c cña çc d÷ liÖu®îc tr×nh bµy trong Ên phÈm nµy vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ bÊt cø hËu qu¶nµo do viÖc sö dông çc d÷ liÖu nµy g©y ra.

ViÖc sö dông thuËt ng÷ ®Êt níc, níc kh«ng hµm ý sù b×nh luËn cña çc t¸cgi¶ hoÆc cña ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ vÒ t çch ph¸p nh©n hay çc vÞthÕ kh¸c cña bÊt cø vïng l·nh thæ nµo

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

http://www.pdffactory.com

ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn

Hµ Néi, 2007

B¸o c¸o tæng hîp tin



Môc lôc

Lêi nãi ®Çu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn: Nghiªn cøu vµ Th¶o luËn vÒ viÖc N©ng cao hiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo t¹i ViÖt Nam n¨m 2004-2007 . . . . . . . . . . . . . .5

Kinh nghiÖm vµ bµi häc rót ra tõ viÖc xuÊt b¶nB¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn (MDB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

T¨ng gi¸ trÞ ngµnh g¹o cña ViÖt Nam vµ T¨ng thu nhËp cho ngêi nghÌo . . . . . . . .21

S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång – mét h×nh thøc liªn kÕtngêi n«ng d©n víi thÞ trêng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

§Èy nhanh viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ë n«ng th«n . . . . . . . . . . .41

Nh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu cho n«ng s¶n ViÖt Nam - mét gi¶i ph¸p ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng cña n«ng d©n nghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

Bíc ph¸t triÓn tiÕp theo: ChuyÓn ®æi hé kinh doanh c¸ thÓ thµnh doanh nghiÖp . . .61

Lao ®éng nhËp c vµ lao ®éng ®Þa ph¬ng: VÞ thÕ vµ c¬ héi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

Sù tham gia cña ngêi nghÌo vµo Siªu thÞ vµ c¸c Chuçi Ph©n phèi gia t¨ng gi¸ trÞ kh¸c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

ChuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp sang ®Êt s¶n xuÊt vµ kinh doanh phi n«ng nghiÖp: ¶nh hëng ®a chiÒu tíi ngêi nghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89

§Ó hµnh ®éng tËp thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cho ngêi nghÌo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

Quan hÖ hîp t¸c khu vùc c«ng céng vµ t nh©n nh»m c¶i thiÖndÞch vô c¬ së h¹ tÇng t¹i ViÖt Nam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107

§Ó thÞ trêng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n t¹i ®¸y kim tù th¸p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117

Di c vµ thÞ trêng lao ®éng n«ng th«n: T¸c ®éng vµ Gi¶i ph¸p . . . . . . . . . . . . . . .127

Ên phÈm M4P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141



3

N©ng cao hiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo lµ mét Dù ¸n hç trî kü thuËt khuvùc do ADB, DFID, AusAID vµ ViÖn nghiªn cøu cña ADB cã trô së chÝnh ë Tokyo®ång tµi trî. T¹i ViÖt Nam, M4P hç trî nh÷ng nghiªn cøu vµ ®iÒu tra do çc nhµ

nghiªn cøu trong níc tiÕn hµnh víi sù trî gióp cña çc chuyªn gia quèc tÕ. Trong qu¸tr×nh ®ã, dù ¸n gióp x©y dùng n¨ng lùc cho çc nghiªn cøu ®Þnh híng chÝnh s¸ch ë mçiquèc gia vµ thóc ®Èy ®èi tho¹i gi÷a çc c¬ quan chÝnh phñ, çc c¬ quan liªn quan, khèit nh©n vµ çc ®èi t¸c ph¸t triÓn. Nh÷ng nghiªn cøu nµy tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùcmµ t¹i ®ã c¬ chÕ thÞ trêng cßn cha ®îc ph¸t triÓn ®óng møc hoÆc cßn cha ho¹t ®éngv× lîi Ých cña ngêi nghÌo.

KÕt qu¶ cña nh÷ng ho¹t ®éng nghiªn cøu ®îc phæ biÕn th«ng qua nhiÒu lo¹i Ên phÈm,trong ®ã bao gåm Kû yÕu Héi th¶o, S¸ch, B¸o ço dù ¸n, Tµi liÖu tham luËn vµ Tãm lîctæng quan. Mét sè nh÷ng vÊn ®Ò næi lªn tõ çc nghiªn cøu ®îc tæng kÕt vµ xuÊt b¶ntrong "B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn" (MDB) ra 2 th¸ng 1 kú víi sù phèi hîp cñaCh¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ T nh©n (MPDF - IFC), vµ ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung¬ng (CIEM) thuéc Bé KÕ ho¹ch §Çu t.

Th«ng tin trong lo¹t B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn ®îc tr×nh bµy theo mét çch kh¸cso víi nh÷ng Ên phÈm kh¸c cña M4P. B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn ®îc viÕt theo métng«n ng÷ gÇn gòi, ®i th¼ng vµo vÊn ®Ò, vµ nªu bËt nh÷ng khÝa c¹nh cô thÓ cña çc kÕtqu¶ nghiªn cøu. B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn lµ mét Ên phÈm t¬ng ®èi ng¾n víi 4trang, trong ®ã 2 trang tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ tõ nghiªn cøu vµ 2 trang cßn l¹i dµnhcho "th¶o luËn" - nh÷ng ý kiÕn b×nh luËn, gîi ý tõ çc ®èi tîng liªn quan xung quanhchñ ®Ò cña B¶n tin. ViÖc cã çc ý kiÕn th¶o luËn tõ çc bªn liªn quan khiÕn B¶n tin trënªn thó vÞ h¬n, víi nhiÒu luång quan ®iÓm kh¸c nhau xung quanh chñ ®Ò.

§Õn nay tæng céng ®· cã trªn 180.000 b¶n in cña çc sè B¶n tin ®îc phæ biÕn cho çc®èi tîng liªn quan trong c¶ níc. Nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi tõ lùc lîng ®éc gi¶ réng línnµy ®· ®îc sö dông ®Ó c¶i tiÕn chÊt lîng cña B¶n tin vµ ®Ó ®¶m b¶o çc chñ ®Ò thùchiÖn lµ hîp lý vµ mang l¹i nhiÒu th«ng tin cã Ých cho ngêi ®äc.

Cuèn s¸ch nµy lµ tËp hîp ®Çy ®ñ 12 sè B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn ®Çu tiªn ®îcxuÊt b¶n trong thêi gian tõ n¨m 2004 - 2007. Mçi B¶n tin ®Òu bao gåm phÇn tãm t¾t kÕtqu¶ nghiªn cøu vµ phÇn "th¶o luËn" xung quanh mçi chñ ®Ò. Chóng t«i rÊt muèn giíithiÖu cuèn s¸ch nµy tíi b¹n ®äc - nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêngViÖt Nam trong bèi c¶nh héi nhËp nãi chung, vµ nh÷ng t¸c ®éng cña nã lªn ngêi nghÌonãi riªng.

Lêi nãi ®Çu



B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn

5

1. Giíi thiÖu vÒ Dù ¸nN©ng cao HiÖu qu¶ ThÞtrêng cho ngêi nghÌoN©ng cao hiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêinghÌo lµ mét Dù ¸n hç trî kü thuËt khuvùc víi thêi gian 3 n¨m do ADB, DFID vµViÖn nghiªn cøu cña ADB cã trô së chÝnhë Tokyo ®ång tµi trî. T¹i ViÖt Nam, M4Phç trî nh÷ng nghiªn cøu vµ ®iÒu tra doçc nhµ nghiªn cøu trong níc tiÕn hµnhvíi sù trî gióp cña çc chuyªn gia quèc tÕ.Trong qu¸ tr×nh ®ã, dù ¸n gióp x©y dùngn¨ng lùc cho çc nghiªn cøu ®Þnh híngchÝnh s¸ch ë mçi quèc gia vµ thóc ®Èy ®èitho¹i gi÷a çc c¬ quan chÝnh phñ, çc c¬quan liªn quan, khèi t nh©n vµ çc ®èit¸c ph¸t triÓn. Nh÷ng nghiªn cøu nµy tËptrung vµo nh÷ng lÜnh vùc mµ t¹i ®ã c¬ chÕthÞ trêng cßn cha ®îc ph¸t triÓn ®óngmøc hoÆc cßn cha ho¹t ®éng v× lîi Ýchcña ngêi nghÌo.

Môc ®Ých ph¸t triÓn tæng qu¸t cña M4P lµhç trî sù ph¸t triÓn cña çc thÞ trêngnh»m thóc ®Èy mét sù ph¸t triÓn kinh tÕmang l¹i lîi Ých cho ngêi nghÌo theohíng bÒn v÷ng vµ nh÷ng lîi Ých tõ sùph¸t triÓn ®ã ®îc ph©n chia mét çchc«ng b»ng h¬n ®ãng gãp vµo c«ng cuécxo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.

Môc tiªu cña M4P lµ (a) thùc hiÖn nh÷ngph©n tÝch vÒ sù vËn hµnh cña thÞ trêng vµ

møc ®é ngêi nghÌo cã thÓ ®îc lîi tõ ®ã,(b) x©y dùng thÓ chÕ th«ng qua çc ho¹t®éng nghiªn cøu, m¹ng líi vµ sù thóc®Èy ®èi tho¹i chÝnh s¸ch ë 3 níc trongvïng dù ¸n.

Nh÷ng ho¹t ®éng nghiªn cøu do çc c¬quan ViÖt Nam thùc hiÖn díi sù hç trîcña M4P cã chñ ®Ò bao qu¸t nhiÒu vÊn ®ÒchÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn thÞtrêng theo híng gi¶m nghÌo, trong ®ãbao gåm: (1) ThÞ trêng çc yÕu tè s¶nxuÊt, tËp trung vµo mèi quan hÖ cña thÞtrêng ®Êt, thÞ trêng lao ®éng, t¨ngtrëng vµ gi¶m nghÌo; (2) ThÞ trêng vµSinh kÕ: ph¸t triÓn vµ thö nghiÖm ph¬ngph¸p ®¸ng gi¸ sinh kÕ vµ thÞ trêng cã sùtham gia cña ngêi d©n t¹i khu vùc thµnhthÞ vµ n«ng th«n ViÖt Nam; (3) Sù tham giacña ngêi nghÌo vµ çc chuçi gi¸ trÞ N«ngnghiÖp, trong ®ã bao gåm çc nghiªn cøudùa trªn hµng ho¸ (g¹o, chÌ, c©y luång,vµ s¾n), vµ nh÷ng nghiªn cøu c¾t ngangnh vai trß cña siªu thÞ trong çc chuçi gi¸trÞ, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång,hµnh ®éng tËp thÓ, nh·n m¸c vµ th¬nghiÖu; (4) Çc vÊn ®Ò c¾t ngang, bao gåmvai trß cña nh÷ng thÓ chÕ liªn quan ®Õn thÞtrêng ®èi víi t¨ng trëng dµi h¹n; chÝnhthøc ho¸ doanh nghiÖp, nghiªn cøu ®iÓnh×nh vÒ doanh nh©n, çc mèi quan hÖ gi÷anghiªn cøu vµ ph¸t triÓn chÝnh s¸ch, thÞtrêng vµ cung cÊp çc dÞch vô vµ ph¸t triÓnho¹t ®éng truyÒn th«ng hiÖu qu¶ cho M4P.

B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn:Nghiªn cøu vµ Th¶o luËn vÒ viÖcN©ng cao hiÖu qu¶ ThÞ trêngcho ngêi nghÌo t¹i ViÖt Namn¨m 2004-2007




6

2. B¶n tin ThÞ trêng vµPh¸t triÓnSè lîng çc ho¹t ®éng nghiªn cøu thùchiÖn trong M4P mang l¹i mét khèi lînglín çc kÕt qu¶ nghiªn cøu trong mét lo¹tchñ ®Ò kh¸c nhau. Mét trong nh÷ng th¸chthøc chÝnh víi M4P lµ ph¶i lµm thÕ nµo ®Óngµy cµng nhiÒu çc ®èi tîng liªn quantiÕp cËn ®îc víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªncøu vµ th¶o luËn víi mét h×nh thøc thÝchhîp víi hä.

Trang web cña Dù ¸n(www.markets4poor.org) lµ mét nguånhoµn chØnh çc th«ng tin vµ tµi liÖu cña Dù¸n ë c¶ TiÕng Anh vµ TiÕng ViÖt. Tuynhiªn, M4P nhËn thÊy viÖc tiÕp cËnInternet vÉn cßn t¬ng ®èi h¹n chÕ ë ViÖtNam, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ngêi nghÌo, vµnhiÒu ngêi vÉn thÝch nhËn tµi liÖu trªnb¶n in h¬n lµ nhËn trªn b¶n ®iÖn tö. V× thÕ,çc Ên phÈm in ë nhiÒu h×nh thøc kh¸cnhau vÉn tiÕp tôc t¹o thµnh trôc chÝnhtrong ho¹t ®éng truyÒn th«ng çc kÕt qu¶nghiªn cøu cña Dù ¸n, ®Æc biÖt lµ ®èi víinh÷ng ®éc gi¶ ViÖt Nam.

KÕt qu¶ cña nh÷ng ho¹t ®éng nghiªn cøu®îc phæ biÕn th«ng qua nhiÒu lo¹i ÊnphÈm, trong ®ã bao gåm Kû yÕu Héi th¶o,S¸ch, B¸o ço dù ¸n, Tµi liÖu tham luËnvµ Tãm lîc tæng quan. Mét sè nh÷ng vÊn®Ò næi lªn trong çc nghiªn cøu ®îc tængkÕt vµ xuÊt b¶n trong "B¶n tin ThÞ trêngvµ Ph¸t triÓn" (MDB) ra 2 th¸ng 1 kú víi sùphèi hîp cña Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn KinhtÕ T nh©n (MPDF - IFC), vµ ViÖn Qu¶n lýKinh tÕ Trung ¬ng (CIEM) thuéc Bé KÕho¹ch §Çu t.

Th«ng tin trong lo¹t B¶n tin ThÞ trêng vµPh¸t triÓn ®îc tr×nh bµy theo mét çchkh¸c so víi nh÷ng Ên phÈm kh¸c cñaM4P. B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn ®îcviÕt theo mét ng«n ng÷ gÇn gòi, ®i th¼ngvµo vÊn ®Ò, vµ nªu bËt nh÷ng khÝa c¹nh

cô thÓ cña çc kÕt qu¶ nghiªn cøu. B¶n tinThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn lµ mét Ên phÈmt¬ng ®èi ng¾n víi 4 trang, trong ®ã 2trang tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ tõ nghiªncøu vµ 2 trang cßn l¹i dµnh cho "th¶o luËn"víi nh÷ng ý kiÕn b×nh luËn, gîi ý tõ çc ®èitîng liªn quan xung quanh chñ ®Ò cñaB¶n tin. ViÖc cã çc ý kiÕn th¶o luËn tõ çcbªn liªn quan khiÕn B¶n tin trë nªn thó vÞh¬n, víi nhiÒu luång quan ®iÓm kh¸c nhauxung quanh chñ ®Ò. §iÒu nµy cã thÓkhuyÕn khÝch nh÷ng tranh c·i vµ th¶o luËngi÷a nh÷ng ngêi ®äc vÒ B¶n tin.

Cho ®Õn nay, ®· cã 12 B¶n tin ThÞ trêngvµ Ph¸t triÓn ®îc xuÊt b¶n, vµ mçi sètrung b×nh cã 16.000 b¶n ®îc in. B¶n tin®îc göi ®Õn tÊt c¶ çc tØnh, thµnh phètrong c¶ níc, vµ tíi trªn 2/3 sè x· t¹i ViÖtNam, tíi nh÷ng ®èi tîng cã liªn quan vµçc tæ chøc nh çc trêng ®¹i häc, c¬quan b¸o chÝ, çc viÖn nghiªn cøu, çcth viÖn. §¹i ®a sè B¶n tin ®îc in rab»ng TiÕng ViÖt.

QuyÓn s¸ch nµy tËp hîp l¹i ®Çy ®ñ nh÷ngB¶n tin ®· ®îc ph¸t hµnh, trong ®ã baogåm phÇn kÕt qu¶ nghiªn cøu, phÇn th¶oluËn. Díi ®©y lµ phÇn tãm t¾t ng¾n néidung cña 12 sè B¶n tin:

Sè 1: T¨ng gi¸ trÞ ngµnh g¹o cña ViÖtNam vµ T¨ng thu nhËp cho ngêinghÌo - ViÖt Nam lµ níc xuÊt khÈu g¹olín thø hai thÕ giíi xÐt vÒ khèi lîng,nhng l¹i chØ xÕp hµng thø t thÕ giíi xÐtvÒ gi¸ trÞ xuÊt khÈu. ViÖt Nam hoµn toµncã thÓ t¨ng ®îc gi¸ trÞ g¹o xuÊt khÈu nÕunh c¶i thiÖn ®îc chÊt lîng g¹o ®Ó b¸n®îc gi¸ cao h¬n. Tuy nhiªn, viÖc n©ngcao chÊt lîng g¹o sÏ ®ßi hái ngµnh g¹oViÖt Nam cã nh÷ng thay ®æi trong hÖthèng chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ.

Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ trong h¬n mét thËp kûqua, nhê gia t¨ng ®¸ng kÓ vÒ n¨ng suÊt ëmét sè vïng, ViÖt Nam ®· tõng ®¹t ®îc




7

kû lôc trong khu vùc vÒ s¶n lîng lóa vµlîi nhuËn tÝnh theo hecta, song do hÇu hÕtn«ng d©n ®Òu chØ cã diÖn tÝch trång lóanhá nªn sÏ kh«ng thÓ tho¸t nghÌo nÕu chØtrång lóa.

Sè 2: S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp®ång – mét h×nh thøc liªn kÕt ngêin«ng d©n víi thÞ trêng - Hîp ®ång lµmét c¬ chÕ quan träng ®Ó ®iÒu phèi viÖcs¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu thô s¶n phÈm,lµ c«ng cô g¾n kÕt gi÷a çc chñ thÓ cñamét chuçi gi¸ trÞ. HiÖn nay, ngµnh n«ngnghiÖp ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh hiÖn®¹i ho¸ vµ th¬ng m¹i ho¸ nªn chuçi gi¸trÞ n«ng nghiÖp sÏ ngµy cµng trë nªn quanträng. B¶n tin nµy sÏ th¶o luËn 4 vÊn ®ÒchÝnh liªn quan ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång t¹i ViÖt Nam. §ã lµ: mèiquan hÖ gi÷a çc bªn tham gia vµo hîp®ång, tæ chøc çc thµnh viªn tham giatrong hÖ thèng hîp ®ång, tÝnh hîp lý cñaçc lo¹i s¶n phÈm ®Ó thùc hiÖn hîp ®ång,vµ h×nh thøc hîp ®ång sö dông. Nh÷ngvÊn ®Ò nµy ®ãng vai trß quan träng ®èi víithµnh c«ng cña viÖc ph¸t triÓn hÖ thèngs¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång t¹iViÖt Nam.

Sè 3: §Èy nhanh viÖc cÊp giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt ë n«ng th«n -ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé rÊtlín trong viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒnsö dông ®Êt cho çc hé gia ®×nh n«ngth«n. Cã ®îc quyÒn sö dông ®Êt chÝnhthøc gióp ngêi nghÌo yªn t©m ®Çu t l©udµi. ViÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn södông ®Êt còng lµm t¨ng tiÖn Ých kinh tÕcña ®Êt bëi ngêi d©n cã quyÒn thÕ chÊp,cho thuª, trao ®æi vµ chuyÓn giao quyÒnsö dông. ViÖc thùc hiÖn çc giao dÞch ®Êt®ai trªn thÞ trêng t¬ng ®èi nhanh vµthuËn tiÖn. Tuy nhiªn mÆc dï cã nh÷ngtiÕn bé nh vËy, nhiÒu hé gia ®×nh nghÌoë n«ng th«n vÉn gÆp ph¶i nhiÒu rµo c¶nkhi muèn tham gia vµo thÞ trêng ®Êt chÝnhthøc. B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËp çc vÊn ®Ò

chÝnh cña thÞ trêng ®Êt kh«ng chÝnh thøcë n«ng th«n, çc nguyªn nh©n c¬ b¶ncïng çc gi¶i ph¸p.

Sè 4: Nh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu chon«ng s¶n ViÖt Nam - mét gi¶i ph¸p ®Óc¶i thiÖn cuéc sèng cña n«ng d©nnghÌo - ViÖc ph¸t triÓn nh·n, m¸c vµth¬ng hiÖu cho çc s¶n phÈm ViÖt Nam,®Æc biÖt lµ mÆt hµng n«ng s¶n, ®· ®îc®Èy m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ViÖcnµy sÏ gãp phÇn c¶i thiÖn râ rÖt gi¸ trÞ vµh×nh ¶nh cña hµng hãa ViÖt Nam trªn thÞtrêng néi ®Þa còng nh thÕ giíi. Do ngêinghÌo tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊtphÇn lín nh÷ng s¶n phÈm nµy, nªn hä sÏcã thÓ ®îc hëng lîi tõ viÖc ph¸t triÓnnh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu cho hµng n«ngs¶n. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶inhËn thøc ®îc r»ng viÖc ph¸t triÓn nh·n,m¸c vµ th¬ng hiÖu cho çc s¶n phÈmph¶i ®îc coi lµ mét phÇn cña toµn bé qu¸tr×nh n©ng cÊp chuçi gi¸ trÞ cho s¶n phÈm.

Sè 5: Bíc ph¸t triÓn tiÕp theo: ChuyÓn®æi hé kinh doanh ç thÓ thµnh doanhnghiÖp – Tõ khi LuËt Doanh nghiÖp cãhiÖu lùc n¨m 2000 ®· cã mét sè lîng línhé kinh doanh ç thÓ ®¨ng ký vµ trë thµnhçc doanh nghiÖp. MÆc dï qu¸ tr×nh nµydiÔn ra kh¸ m¹nh trong 5 n¨m qua, khuvùc kinh tÕ ç thÓ (bao gåm hé kinh doanhç thÓ) chiÕm mét tû träng lín trong nÒnkinh tÕ ViÖt Nam. PhÇn ®Çu b¶n tin nµycung cÊp mét sè th«ng tin tæng quan vÒt×nh h×nh hé kinh doanh ç thÓ cña ViÖtNam. PhÇn tiÕp theo ®Ò cËp tíi mét sè lîiÝch vµ chi phÝ trong viÖc chuyÓn thµnhdoanh nghiÖp. B¶n tin còng nªu lªn nh÷ngyÕu tè ¶nh hëng ®Õn quyÕt ®Þnh chuyÓntõ hé kinh doanh ç thÓ thµnh doanhnghiÖp. PhÇn cuèi cña b¶n tin ®a ra métsè ®Ò xuÊt vÒ qu¶n lý nhµ níc ë cÊptrung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng nh»m t¹o ®iÒukiÖn thóc ®Èy cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi hékinh doanh thµnh doanh nghiÖp.




8

Sè 6: Lao ®éng nhËp c vµ lao ®éng ®Þaph¬ng: VÞ thÕ vµ c¬ héi - Trong nh÷ngn¨m gÇn ®©y, çc dßng di chuyÓn lao®éng ë ViÖt Nam t¨ng lªn rÊt m¹nh do nhucÇu ®Çu t míi vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ diÔnra nhanh chãng. Lao ®éng nhËp c v× thÕ®· trë thµnh mét bé phËn ®¸ng kÓ cÊuthµnh lùc lîng lao ®éng cña nhiÒu doanhnghiÖp nhÊt lµ çc doanh nghiÖp ë çckhu c«ng nghiÖp míi.

Çc chÝnh s¸ch cña nhµ níc vÒ nguyªnt¾c ®Òu ®îc ¸p dông kh«ng cã sù ph©nbiÖt gi÷a ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao®éng nhËp c. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, vÞthÕ vµ c¬ héi cña lao ®éng nhËp c so víilao ®éng ®Þa ph¬ng kh«ng ph¶i lu«n lu«ngièng nhau do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸cnhau. B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ngthùc tÕ kh¸c biÖt nµy vµ chñ yÕu tËp trungvµo çc vÊn ®Ò ®èi víi lao ®éng lµm viÖctrong çc ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam.Bªn c¹nh ®ã, çc nguyªn nh©n vµ çckiÕn nghÞ chÝnh s¸ch cho çc vÊn ®Ò liªnquan còng sÏ ®îc ph©n tÝch vµ th¶o luËn.

Sè 7: Sù tham gia cña ngêi nghÌo vµoSiªu thÞ vµ çc Chuçi Ph©n phèi giat¨ng gi¸ trÞ kh¸c - Víi u ®iÓm tiÖn dông,b¸n çc s¶n phÈm ®óng tiªu chuÈn, gi¸ c¶niªm yÕt râ rµng vµ sù hÊp dÉn cña tÝnhhiÖn ®¹i, siªu thÞ ®ang ngµy cµng chiÕmmét thÞ phÇn lín trong thÞ trêng cung cÊpthùc phÈm cho mét sè lîng ngµy cµngt¨ng nh÷ng ngêi tiªu dïng ®« thÞ. Tõ consè 0 vµo n¨m 1990, hiÖn t¹i ViÖt Nam ®·cã trªn 120 siªu thÞ víi 9 trung t©m b¸nbu«n. Víi nhiÒu c¶i tiÕn vµ t¨ng trëngvÒ quy m« kinh tÕ, siªu thÞ cã thÓ cãnh÷ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn çc chuçi cungcÊp t¹i ®Þa ph¬ng do nhu cÇu vÒ nguåncung cÊp thêng xuyªn trªn quy m« línnh÷ng s¶n phÈm rau qu¶ ®¹t tiªu chuÈn.§iÒu nµy ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc ®ångthêi c¶ nh÷ng c¬ héi cho ngêi nghÌo.B¶n tin sÏ tãm lîc mét nghiªn cøu gÇn®©y cña M4P vµ Malica (Quan hÖ gi÷a

ThÞ trêng vµ N«ng nghiÖp cho nh÷ngthµnh phè ch©u ¸) trong ®ã cã th¶o luËnnh÷ng th¸ch thøc nãi trªn còng nh ®ÒxuÊt mét sè gi¶i ph¸p. §ång thêi, b¶n tincòng th¶o luËn nh÷ng t¸c ®éng cña siªuthÞ ®èi víi ngêi nghÌo trong ba vai trß:ngêi tiªu dïng, ngêi bu«n b¸n vµ ngêin«ng d©n.

Sè 8: ChuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp sang®Êt s¶n xuÊt vµ kinh doanh phi n«ngnghiÖp: ¶nh hëng ®a chiÒu tíi ngêinghÌo - ViÖc chuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖpsang môc ®Ých s¶n xuÊt vµ kinh doanh®ang lµ vÊn ®Ò lín ¶nh hëng tíi nhiÒu hégia ®×nh nghÌo ë vïng n«ng th«n vµ ven®« t¹i ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµyt¸c ®éng tíi vÊn ®Ò nghÌo ®ãi theo nhiÒuhíng kh¸c nhau. Khã kh¨n trong viÖctiÕp cËn ®îc ®Êt víi gi¸ hîp lý lµ mét rµoc¶n lín cho sù ph¸t triÓn cña khu vùc kinhtÕ t nh©n – khu vùc ®îc coi lµ mét trongnh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng trëng kinhtÕ, t¹o viÖc lµm vµ gi¶m nghÌo. ChuyÓn®æi ®Êt n«ng nghiÖp t¹o mét nguån cungcÊp ®Êt quan träng cho khu vùc t nh©n.Tuy nhiªn, chuyÓn ®æi ®Êt ®ai cã thÓ cãnhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc tíi çc hé d©n bÞdi dêi do bÞ ph¸ vì sinh kÕ vµ ph¶i thay ®æim«i trêng v¨n ho¸ x· héi. Ngoµi ra, vÊn®Ò an ninh l¬ng thùc còng lµ vÊn ®Ò ®ang®îc quan t©m hiÖn nay sau khi cã sùchuyÓn ®æi mét diÖn tÝch ®Êt trång lóa lín.

B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®ÒchÝnh liªn quan ®Õn nh÷ng quy tr×nh vµ thñtôc hµnh chÝnh vÒ chuyÓn ®æi ®Êt n«ngnghiÖp vµ nh÷ng t¸c ®éng cña nã lªn çché s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ doanhnghiÖp. Ngoµi ra, b¶n tin còng ®a ranh÷ng gîi ý nh»m c¶i thiÖn viÖc thùc thicña nh÷ng quy tr×nh nµy. Nh÷ng néi dungth¶o luËn trong b¶n tin ®îc dùa trªn kÕtqu¶ mét nghiªn cøu do Trung t©m Qu¶n lý§« thÞ (UMC - §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi),ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý Kinh tÕ Trung¬ng (CIEM) vµ Trung t©m §iÒu tra vµ




9

Quy ho¹ch §Êt (COLIP), vµ Trung t©mph¸t triÓn N«ng th«n (CRP) tiÕn hµnh n¨m2005 trong khu«n khæ Dù ¸n N©ng caohiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo.

Sè 9: §Ó hµnh ®éng tËp thÓ mang l¹ihiÖu qu¶ cho ngêi nghÌo - Khu vùcn«ng th«n ViÖt Nam cã vai trß ®Æc biÖtquan träng trong viÖc gi¶m nghÌo. N«ngnghiÖp lµ ngµnh mang l¹i c«ng ¨n viÖclµm cho phÇn lín bé phËn d©n c (trªn70% d©n sè), vµ phÇn lín ngêi nghÌo®Òu sèng ë khu vùc n«ng th«n. Trong khikhu vùc n«ng nghiÖp tÊt yÕu sÏ ®îc hiÖn®¹i ho¸ vµ th¬ng m¹i ho¸, phÇn lín s¶nxuÊt n«ng nghiÖp trong t¬ng lai sÏ tiÕptôc ®îc çc chñ s¶n xuÊt nhá ®¶m tr¸ch.ViÖc tæ chøc n«ng d©n vµo çc nhãm/héinhá th«ng qua hµnh ®éng tËp thÓ lµ rÊtcÇn thiÕt trong hoµn c¶nh cña ViÖt Nam.Th«ng qua viÖc hîp t¸c víi nhau, nh÷ngngêi n«ng d©n s¶n xuÊt nhá cã thÓ t¨ngsøc mua ®Ó tiÕp cËn ®îc víi nh÷ngnguån cung vµ thiÕt bÞ tèt h¬n, ®ång thêithu ®îc lîi nhuËn cao h¬n tõ viÖc mëréng quy m« s¶n xuÊt.

§Ó hµnh ®éng tËp thÓ trë nªn hiÖu qu¶ -®Æc biÖt trong viÖc c¶i thiÖn sinh kÕ cñangêi nghÌo - cÇn cã mét sè “nh©n tèthµnh c«ng”. Trong khi nh÷ng tranh luËnvÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña hµnh ®éng tËp thÓhiÖn nay cã xu híng tËp trung vµo h×nhthøc ph¸p lý cña nhãm, nghiªn cøu cñaDù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng chongêi nghÌo (M4P) do Bé m«n HÖ thèngN«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖpViÖt Nam thùc hiÖn ®a ra gîi ý r»ng tÝnhhiÖu qu¶ cña hµnh ®éng tËp thÓ liªn quannhiÒu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý bªn trong vµ®Þnh híng thÞ trêng cña nhãm h¬n lµh×nh thøc ph¸p lý cña chóng. Çc khuyÕnnghÞ ®a ra trong B¶n tin nµy nh»m c¶ithiÖn nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng nµy th«ngqua viÖc t¨ng cêng n¨ng lùc thµnh viªnvµ n¨ng lùc l·nh ®¹o nhãm ®«ng thêi t¨ngsù thõa nhËn vÒ mÆt luËt ph¸p ®èi víi çch×nh thøc hµnh ®éng tËp thÓ.

Sè 10: Quan hÖ hîp t¸c khu vùc c«ngcéng vµ t nh©n nh»m c¶i thiÖn dÞch vôc¬ së h¹ tÇng t¹i ViÖt Nam - Nhu cÇu vÒhîp t¸c c«ng t (PPP) trong cung cÊp çcdÞch vô c¬ së h¹ tÇng ®ang ngµy cµng®îc thõa nhËn réng r·i t¹i ViÖt Nam. §©ylµ çch ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng vµ quy m«cña çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng nhê vµoviÖc huy ®éng ®îc çc nguån lùc vµ kinhnghiÖm chuyªn m«n tõ khu vùc t nh©n.Nhng ®Ó thu ®îc tÝnh hiÖu qu¶ vµ nh÷ngkÕt qu¶ tõ gi¸ trÞ ®ång vèn mµ h×nh thøcmua s¾m theo PPP cã thÓ mang l¹i, cÇnph¶i cã nh÷ng cam kÕt chÝnh trÞ tõ çc cÊpchÝnh quyÒn Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng.Còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ vµ t×m gi¶i ph¸pmét sè nh÷ng c¶n trë cho PPP ®Ó cã thÓthóc ®Èy PPP trong lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng.Ngoµi ra nªn ph¸t triÓn vµ c«ng bè réngr·i mét danh môc çc Dù ¸n PPP. Cïngvíi ®ã, mét ®¬n vÞ chuyªn s©u vÒ PPPhoÆc ®¬n vÞ trung t©m trong ChÝnh phñ cãthÓ gióp gi¶m bít sù phøc t¹p vµ chångchÐo trong qu¸ tr×nh phª duyÖt Dù ¸nPPP. C¶i çch vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc cñahÖ thèng mua s¾m c«ng còng gióp PPPs®îc øng dông réng r·i h¬n trong çc lÜnhvùc vµ çc ®Þa ph¬ng.

Sè 11: §Ó thÞ trêng ho¹t ®éng hiÖuqu¶ h¬n t¹i ®¸y kim tù th¸p: BOP lµ viÕtt¾t cña “Base of the Pyramid” (®¸y kim tùth¸p). BOP dïng ®Ó chØ ý 4 tû ngêi, hÇuhÕt lµ ngêi nghÌo – t¹o nªn ®¸y cña kimtù th¸p kinh tÕ thÕ giíi vµ nh÷ng lîi ÝchtiÒm n¨ng cã ®îc tõ viÖc ®Èy m¹nh çcmèi liªn hÖ cña ph©n khóc ®¸y kim tù th¸pnµy víi thÞ trêng. Kh¸i niÖm míi vÒ ph©nkhóc ®¸y kim tù th¸p cho thÊy ngêinghÌo cã thÓ tham gia vµo thÞ trêng trongvµ ngoµi níc trong c¶ vai trß cña ngêitiªu thô hµng ho¸, dÞch vô vµ ngêi s¶nxuÊt nguyªn liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊtc«ng nghiÖp vµ çc chuçi gi¸ trÞ. B¶n tinnµy sÏ xem xÐt kh¸i niÖm BOP, minh häab»ng mét sè vÝ dô t¹i ViÖt Nam vµ th¶oluËn çc biÖn ph¸p kh¶ thi ®Ó t¨ng tÝnh




10

hiÖu qu¶ cña viÖc mua vµ b¸n hµng ho¸,dÞch vô t¹i ®¸y kim tù th¸p.

Sè 12: Di c vµ ThÞ trêng lao ®éngn«ng th«n: T¸c ®éng vµ Gi¶i ph¸p: Qu¸tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®ang diÔn ram¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam tÊt yÕu dÉn tíinh÷ng dßng di c lao ®éng lín tõ n«ngth«n ra thµnh thÞ. Trong hoµn c¶nh ®ã Dù¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng chongêi nghÌo (M4P) ®· thùc hiÖn métnghiªn cøu vÒ "ThÞ trêng lao ®éng n«ngth«n vµ vÊn ®Ò di c" ®Ó xem xÐt nh÷ngt¸c ®éng cña viÖc di c lªn nh÷ng khu vùcn«ng th«n cã ngêi lao ®éng ra ®i. B¶n tin

nµy sÏ xem xÐt t×nh h×nh chung cña thÞtrêng vµ vÊn ®Ò di c lao ®éng n«ng th«nt¹i ViÖt Nam, c¸c t¸c ®éng lªn ph¸t triÓnn«ng th«n vµ ®a ra mét vµi gi¶i ph¸p.

3. Ph¶n håi tõ b¹n ®äcB¶n tinNh»m lµm cho B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸ttriÓn trë nªn h÷u dông vµ hÊp dÉn h¬n víib¹n ®äc, mçi B¶n tin göi ®i cßn ®îc ®ÝnhkÌm mét B¶n th«ng tin ph¶n håi miÔn phÝbu ®iÖn (xem Hép 1) ®Ó lÊy ý kiÕn, nhËnxÐt vµ gîi ý tõ ngêi ®äc.




11

Hép 1: Th«ng tin Ph¶n håi

§èi víi 10 sè B¶n tin ®Çu tiªn, tæng céng ®· cã 602 ph¶n håi nhËn ®îc (xem B¶ng 1)

TH¤NG TIN PH¶N HåI“B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn”

ý kiÕn ph¶n håi, quan ®iÓm vµ nhËn xÐt cña quÝ vÞ sÏ gióp chóng t«i lµm cho b¶n tin trë nªn hiÖu qu¶ vµhÊp dÉn h¬n ®Ó b¶n tin cã thÓ ®ãng gãp nhiÒu h¬n n÷a trong viÖc t¹o lËp mét thÞ trêng ho¹t ®éng hiÖuqu¶ h¬n cho ngêi nghÌo ë ViÖt Nam.

KÝnh mong quÝ vÞ dµnh chót thêi gian cung cÊp mét sè th«ng tin theo c©u hái díi ®©y vµ göi l¹i chochóng t«i qua email, fax hoÆc bu ®iÖn. PhÝ göi bu ®iÖn lµ hoµn toµn miÔn phÝ.

I. B¶n tin cã cung cÊp ®îc nh÷ng th«ng tin h÷u Ých cho ¤ng/Bµ kh«ng?

Cã. Theo ¤ng/Bµ phÇn nµo lµ hay nhÊt? ______________________________________________

__________________________________________________________________________________

Kh«ng. §Ò nghÞ ¤ng/Bµ gãp ý phÇn nµo cÇn lµm tèt h¬n: ________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

II. KÕt qu¶ ph©n tÝch vµ nh÷ng quan ®iÓm nhËn xÐt trong b¶n tin nµy cã gióp Ých g× cho ¤ng/Bµ kh«ng?

Cã. ¤ng/Bµ sÏ sö dông th«ng tin nµy nh thÕ nµo:

__________________________________________________________________________________

Kh«ng

III. Trong çc b¶n tin tiÕp theo, ¤ng/ Bµ muèn th¶o luËn vÒ nh÷ng chñ ®Ò g× ?

1. ________________________________________________________________________________

2. ________________________________________________________________________________

3. ________________________________________________________________________________

IV. Nh÷ng ý kiÕn hay ®Ò nghÞ kh¸c cña ¤ng/Bµ liªn quan ®Õn B¶n tin nh néi dung, h×nh thøc tæchøc, çch thøc ph©n phèi, v.v:

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

V. ¤ng/Bµ cã gîi ý nªn göi B¶n tin nµy cho ai n÷a kh«ng?

Cã. Tªn (nh÷ng) ngêi ®ã: ________________________________________________________

§Þa chØ: ____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

Kh«ng

VI.Th«ng tin ç nh©n cña ¤ng/Bµ:

Hä vµ tªn: ________________________________________________________________________

Chøc danh:________________________________________________________________________

N¬i c«ng t¸c: ______________________________________________________________________

§Þa chØ n¬i c«ng t¸c:________________________________________________________________

LÜnh vùc ho¹t ®éng cña c¬ quan ¤ng/Bµ: ______________________________________________

Çc th«ng tin liªn quan kh¸c cña ¤ng/Bµ: Email:________________________________________

Sè ®iÖn tho¹i (C¬ quan/di ®éng) __________________________

XIN C¶M ¥N!



Nh ®· thÊy trong B¶ng 1, sè lîng ph¶nhåi do ngêi ®äc göi vÒ t¨ng ®Òu ®Æn víimçi sè B¶n tin. Dï sè lîng ph¶n håi nhËn®îc chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá so víi sèB¶n tin ph¸t hµnh (0,5%), nhng còng cÇnlu ý r»ng nh÷ng ph¶n håi nhËn ®îc ®Õntõ nhiÒu ®èi tîng ngêi ®äc kh¸c nhau,vµ tõ nhiÒu vïng kh¸c nhau. Trong sènh÷ng ®éc gi¶ göi ph¶n håi, trªn 99% c©utr¶ lêi lµ tõ nh÷ng ®éc gi¶ ViÖt Nam.

Nh trong B¶ng 2, trong sè nh÷ng ®éc gi¶tr¶ lêi B¶n tin rÊt cã Ých, phÇn lín cho r»ngphÇn ph©n tÝch lµ hay vµ cã Ých nhÊt. Méttû lÖ ®éc gi¶ nhá h¬n cho r»ng phÇn th¶oluËn hay h¬n phÇn ph©n tÝch, trong khi ®ãmét tû lÖ nhá h¬n cho r»ng tÊt c¶ çc phÇntrong B¶n tin ®Òu hay vµ h÷u Ých víi hä.

Nh÷ng ngêi göi ph¶n håi còng chØ ra häcã thÓ sö dông th«ng tin tõ B¶n tin ThÞtrêng vµ Ph¸t triÓn nh thÕ nµo. Theonh B¶ng 3 díi ®©y, h¬n 32% ngêi tr¶lêi nãi B¶n tin rÊt cã Ých cho c«ng viÖc cñahä, kho¶ng 1/4 ngêi ®îc hái cho r»ngB¶n tin gióp hä cã thªm kiÕn thøc, vµ trªn

19% nãi B¶n tin rÊt h÷u Ých cho c«ng viÖcqu¶n lý nhµ níc cña hä. §Æc biÖt quanträng víi mét Dù ¸n cã môc ®Ých phæ biÕnth«ng tin ra réng nh M4P, trªn 16% ngêitr¶ lêi nãi r»ng hä sÏ sö dông th«ng tin cñaB¶n tin ®Ó tuyªn truyÒn cho nh÷ng ngêikh¸c.


12

B¶ng 1

B¶ng 2

Chñ ®Ò

B¶n tin TT&PT sè 1: T¨ng gi¸ trÞ ngµnh g¹o cña ViÖt Nam vµ t¨ngthu nhËp cho ngêi nghÌo

B¶n tin TT&PT sè 2: S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång

B¶n tin TT&PT sè 3: §Èy nhanh viÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒnsö dông ®Êt ë n«ng th«n

B¶n tin TT&PT sè 4: Nh·n m¸c vµ th¬ng hiÖu cho n«ng s¶n ViÖt Nam

B¶n tin TT&PT sè 5: Bíc ph¸t triÓn tiÕp theo: ChuyÓn ®æi hé kinhdoanh ç thÓ thµnh doanh nghiÖp

B¶n tin TT&PT sè 6: Lao ®éng nhËp c vµ lao ®éng ®Þa ph¬ng: VÞthÕ vµ c¬ héi

B¶n tin TT&PT sè 7: Sù tham gia cña ngêi nghÌo vµo siªu thÞ

B¶n tin TT&PT sè 8: ChuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp sang ®Êt s¶n xuÊtvµ kinh doanh: ¶nh hëng ®a chiÒu tíi ngêi nghÌo

B¶n tin TT&PT sè 9: §Ó hµnh ®éng tËp thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ chongêi nghÌo

B¶n tin TT&PT sè 10: Quan hÖ hîp t¸c c«ng t nh»m c¶i thiÖn çcdÞch vô c¬ së h¹ tÇng t¹i ViÖt Nam

Tæng sè

Sè ph¶n håi nhËn ®îc

2

44

52

53

75

83

82

89

83

39

602

PhÇn nµo cña B¶n tin lµ hay vµ h÷u Ých nhÊt

Kh«ng cã ý kiÕn

PhÇn ph©n tÝch lµ hay nhÊt

PhÇn th¶o luËn lµ hay nhÊt

Toµn bé B¶n tin ®Òu hay vµ h÷u Ých

Tû lÖ ph¶n håi

11.1%

48.1%

17.9%

22.9%




13

Trong tê Th«ng tin ph¶n håi, ®éc gi¶ còng®îc hái ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn xÐt cô thÓvÒ B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn.Kho¶ng 2/3 sè ngêi göi ph¶n håi ®· ®ara nh÷ng nhËn xÐt cô thÓ nµy. PhÇn línnh÷ng nhËn xÐt ®Òu mang tÝnh tÝch cùchoÆc phª ph¸n cã tÝnh x©y dùng cã thÓtiÕp thu ®Ó c¶i tiÕn B¶n tin. Mét vÝ dô trongsè ®ã lµ nhËn xÐt vÒ ph«ng ch÷ sö dôngtrong B¶n tin lµ qu¸ nhá - ®iÒu nµy ®·®îc tiÕp thu trong nh÷ng sè tiÕp theo.Mét lîng lín ngêi ®äc mong muèn B¶n

tin nªn ®îc xuÊt b¶n thêng xuyªn h¬nvµ ®îc phæ biÕn réng r·i h¬n. Sè lîngB¶n tin ®· ®îc ph©n phèi nhiÒu h¬ntríc, vµ ®Õn víi nhiÒu ®èi tîng ®éc gi¶h¬n. Tuy nhiªn, v× nguån nh©n lùc cã h¹n,tÇn sè ra m¾t B¶n tin ®· kh«ng thÓ ®îcn©ng lªn.

Nh×n chung, Ban Biªn tËp ®· xem xÐt tÊtc¶ nh÷ng ph¶n håi ®îc göi ®Õn vµ rÊtc¶m ¬n nh÷ng ®éc gi¶ ®· göi ý kiÕn ph¶nhåi.

B¶ng 3

¤ng/Bµ sÏ sö dông th«ng tin nµy nh thÕ nµo:

Kh«ng cã ý kiÕn

B¶n tin gióp t«i cã thªm th«ng tin, kiÕn thøc

B¶n tin rÊt h÷u Ých cho c«ng viÖc cña t«i

B¶n tin rÊt h÷u Ých cho c«ng viÖc qu¶n lý nhµ níc cña t«i

B¶n tin rÊt cã Ých cho môc ®Ých tuyªn truyÒn

Tû lÖ tr¶ lêi

8.1%

24.1%

32.3%

18.9%

16.5%

B¶ng 4

NhËn xÐt cô thÓ vÒ B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn

Kh«ng cã ý kiÕn

Ph«ng lín h¬n, thªm trang, sö dông ¶nh mµu

H×nh thøc ®Ñp, néi dung hay vµ h÷u Ých, h×nh thøc ph©n phèi hîp lý, rÊt thÝchhîp ®Ó lu tr÷, tham kh¶o

B¶n tin nªn ®îc ph©n ph¸t réng r·i h¬n, ph©n ph¸t nhiÒu b¶n h¬n; MongnhËn ®îc B¶n tin thêng xuyªn

Çc ý kiÕn ®ãng gãp/gîi ý kh¸c (thªm th«ng tin, thªm ý kiÕn th¶o luËn, phæbiÕn trªn çc ph¬ng tiÖn th«ng tin kh¸c (vÝ dô b¸o chÝ …), so s¸nh víi kinhnghiÖm çc níc …)

B¶n tin nªn ®îc xuÊt b¶n thêng xuyªn h¬n

Mét vµi ý kiÕn kh¸c (söa l¹i ®Þa chØ ®Ó tr¸nh thÊt l¹c, ph©n ph¸t muén …)

Tû lÖ c©u tr¶ lêi

47.0%

5.8%

11.6%

7.9%

23.9%

2.7%

1.2%




14

Hép 2: Mét vµi nhËn xÐt chÝnh

Víi mét B¶n tin cã néi dung hay vµ cã Ých thÕ nµy, chóng t«i mong muèn tiÕp tôc nhËn ®îc B¶n tin ngayc¶ khi Dù ¸n kÕt thóc. H·y göi thêng xuyªn ®Õn VAPEC, chóng t«i s½n sµng ®Æt mua.

Hoµng ThÞ Thanh Nhµn, Phã Gi¸m ®èc, Trung t©m Th«ng tin, Trung t©m Kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nhD¬ng (VAPEC)

Çc nhµ nghiªn cøu rÊt cÇn nh÷ng th«ng tin nh thÕ nµy. Chóng t«i/th viÖn cña chóng t«i muèn ®¨ngký nhËn B¶n tin thêng xuyªn. Chóng t«i còng muèn ®îc ®ãng gãp ý kiÕn trong phÇn th¶o luËn.

Ng« V¨n H¶i, Nghiªn cøu viªn chÝnh, ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp

§©y lµ mét B¶n tin/DiÔn ®µn rÊt hay ®Ó tuyªn truyÒn vµ n©ng cao nhËn thøc cña mäi ngêi. Xin h·y t¹onhiÒu c¬ héi h¬n cho nhiÒu ngêi tham gia.

§µm Quèc ViÖt, Chñ tÞch, Héi n«ng d©n QuÕ Phong, NghÖ An

B¶n tin tuy nhá nhng nã ®a ra nh÷ng th«ng tin rÊt c¬ b¶n vµ quan träng.

NguyÔn Thµnh T©m, Gi¸m ®èc, Së Th¬ng m¹i vµ Du lÞch Phó Yªn

T«i hy väng B¶n tin sÏ ®îc ph©n phèi xuèng ®¬n vÞ Êp, t×nh h×nh ë Êp rÊt thiÕu tµi liÖu häc hái liªn quan®Õn vÊn ®Ò thÞ trêng vµ ph¸t triÓn.

Vâ V¨n Dòng, Trëng Êp ¤ng Nhan T©y, Méc Ho¸, Long An

B¶n tin lµ nguån th«ng tin cã ®é tin cËy cao, cã quan ®iÓm vµ lý luËn chÆt chÏ vÒ n«ng th«n vµ n«ngnghiÖp. Chóng t«i vËn dông trong chØ ®¹o n«ng d©n ph¸t triÓn kinh tÕ ®Þa ph¬ng.

Lª V¨n Hoa, Chñ tÞch Héi n«ng d©n huyÖn L¹ng Ch¸nh, Thanh Ho¸

T«i biÕt ®îc nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nhê vµo B¶n tin.

K Krang, Chñ tÝch UBND x· Dak R M¨ng, Dak N«ng

B¶n tin nªn in víi ph«ng ch÷ lín h¬n vµ nhiÒu trang h¬n. B¶n tin còng nªn ®îc xuÊt b¶n vµ ph©n phèithêng xuyªn h¬n.

Mai V¨n Hîi, Phã gi¸m ®èc, Së C«ng nghiÖp H¶i D¬ng

Tr×nh bµy ®Þa chØ trang web næi bËt h¬n, cã thªm nhiÒu th«ng tin vÒ th môc trªn website.

Adam McCarty, Kinh tÕ trëng, Mekong Economics

Sö dông h×nh thøc ph©n phèi qua email.

§µm Anh NguyÖt, Phãng viªn Kinh tÕ, B¸o Quèc tÕ

Lùa chän nh÷ng ngêi nhËn thÝch hîp cho mçi sè B¶n tin.

NguyÔn V¨n B¹t, Phã Gi¸m ®èc, Së Giao th«ng VËn t¶i HuÕ

Nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi còng ®a ra trªn350 gîi ý mµ hä nghÜ lµ thÝch hîp chonh÷ng chñ ®Ò çc sè B¶n tin tiÕp theo. 20chñ ®Ò ®îc gîi ý nhiÒu nhÊt ®îc s¾pxÕp trong B¶ng 5 díi ®©y. Mét vµi chñ ®Ò®· ®îc ®îc thùc hiÖn thµnh çc sè B¶n

tin, vÝ dô nh ChuyÓn ®æi hé kinh doanh çthÓ thµnh doanh nghiÖp, Nh·n m¸c vµTh¬ng hiÖu, Hµnh ®éng tËp thÓ, S¶nxuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång vµ nh÷ngvÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh sö dông vµ chuyÓn®æi quyÒn sö dông ®Êt.




15

B¶ng 5

Chñ ®Ò gîi ý

ThÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm trong vµ ngoµi níc

Hµnh ®éng tËp thÓ

Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

Thu håi ®Êt ®ai, cuéc sèng cña ngêi d©n sau khi thu håi ®Êt

Lao ®éng n«ng th«n

Doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ ChuyÓn ®æi doanh nghiÖp

Nh·n m¸c vµ Th¬ng hiÖu

C«ng nghiÖp ho¸ vµ HiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp

ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp

S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång

HÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai

Phóc lîi x· héi/c¸c h×nh thøc b¶o vÖ ngêi lao ®éng

øng dông khoa häc c«ng nghÖ, tiÕn bé sinh häc trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

HÖ thèng th«ng tin n«ng nghiÖp

TÝnh c¹nh tranh cña s¶n phÈm

Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

ChÊt lîng s¶n phÈm n«ng nghiÖp/ An toµn thùc phÈm

ChuyÓn ®æi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

WTO vµ N«ng nghiÖp ViÖt Nam

ThÞ trêng ®Êt kh«ng chÝnh thøc

WTO vµ nh÷ng t¸c ®éng lªn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam

Sè ngêi ®äc gîi ý

67

52

31

31

30

28

27

23

18

16

16

15

15

13

12

12

12

12

12

11

11




17

Giíi thiÖu chung vÒ B¶ntin ThÞ trêng vµ Ph¸ttriÓn MDB Khèi lîng lín çc ho¹t ®éng nghiªn cøu®îc tiÕn hµnh trong khu«n khæ dù ¸nM4P ®· ®em l¹i mét sè lîng ®¸ng kÓnh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu thuéc nhiÒu lÜnhvùc kh¸c nhau. Mét trong nh÷ng th¸chthøc lín ®Æt ra cho M4P lµ viÖc t¹o ®iÒukiÖn cho cµng nhiÒu ngêi cã liªn quancµng tèt tiÕp cËn ®îc víi çc kÕt qu¶nghiªn cøu mµ hä quan t©m vµ th¶o luËnvÒ nh÷ng kÕt qu¶ ®ã theo ph¬ng thøcphï hîp.

Trang web cña dù ¸n(www.markets4poor.org) lµ mét nguånth«ng tin vµ tµi liÖu ®Çy ®ñ thu ®îc tõ dù¸n, ®îc ®¨ng t¶i b»ng c¶ tiÕng Anh vµtiÕng ViÖt. Tuy nhiªn M4P x¸c ®Þnh r»ngviÖc tiÕp cËn víi Internet ë ViÖt Nam vÉncßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ngngêi nghÌo, vµ nhiÒu ngêi vÉn cßnmuèn xem çc b¶n in trªn giÊy h¬n lµth«ng tin ®iÖn tö. ChÝnh v× thÕ çc ÊnphÈm vÉn cßn lµ nÒn t¶ng cña c«ng t¸ctruyÒn th«ng çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cñadù ¸n, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®éc gi¶ ViÖt Nam.

KÕt qu¶ cña nh÷ng ho¹t ®éng nghiªn cøudo dù ¸n hç trî ®· ®îc phæ biÕn b»ngnhiÒu lo¹i Ên phÈm kh¸c nhau, nh tµi liÖuhéi nghÞ, héi th¶o, s¸ch, b¸o ço dù ¸n, tµi

liÖu th¶o luËn, th«ng b¸o ng¾n. Tuy nhiªncÇn ph¶i phæ biÕn réng h¬n n÷a nh÷ng kÕtqu¶ nghiªn cøu nµy nh»m chia sÎ th«ngtin, gãp phÇn x©y dùng çc m¹ng líinghiªn cøu. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøucòng cÇn ph¶i ®ãng gãp cho viÖc ®èi tho¹ichÝnh s¸ch vÒ çc thÞ trêng träng yÕu vµnh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn.Nh÷ng b¶n tin chÝnh x¸c vµ ®îc phæ biÕnréng r·i vÒ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nµylµ mét çch ®Ó gãp phÇn ®¹t ®îc môctiªu trªn.

Th¸ng 6 n¨m 2003, Ch¬ng tr×nh Ph¸ttriÓn Kinh tÕ t nh©n (MDPF) vµ PhßngTh¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam(VCCI) ®· khëi xíng thµnh c«ng B¶n tinM«i trêng Kinh doanh (BIB), xuÊt b¶n haith¸ng mét sè, hiÖn nay ®îc ph¸t hµnhréng r·i t¹i ViÖt Nam. Chó ý tíi sù thµnhc«ng cña BIB, M4P ®Ò xuÊt víi MDPFr»ng cÇn ph¶i nh©n réng m« h×nh nµyb»ng çch ®a ra mét dßng nh÷ng b¶n tinmíi chøa ®ùng nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn cãliªn quan ®Õn thÞ trêng. H×nh thøc vµ kh¸iniÖm vÒ B¶n tin “ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn(MDB) dùa trªn ®Þnh d¹ng cña BIB vµ®îc ph¸t hµnh hai th¸ng mét sè - nhngvµo nh÷ng th¸ng mµ b¶n tin BIB kh«ngph¸t hµnh. Vµo cuèi n¨m 2004, M4P vµMPDF ®¹t ®îc tháa thuËn vÒ viÖc ®ångtµi trî viÖc s¶n xuÊt MDB trªn c¬ së 50%-50%.

Kinh nghiÖm vµ bµi häc rót ra tõviÖc xuÊt b¶n b¶n tin thÞ trêngph¸t triÓn (MDB)




18

Kh¸i niÖmý tëng vÒ MDB lµ M4P sÏ hîp t¸c víiMPDF vµ ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕ Trung ¬ng(CIEM) cïng triÓn khai, xuÊt b¶n vµ ph¸thµnh mét b¶n tin chuyªn ®Ò vÒ çc vÊn ®ÒthÞ trêng cã liªn quan ®Õn gi¶m nghÌo vµph¸t triÓn kinh tÕ. Ba nhãm tham gia cïngtriÓn khai çc ®Ò tµi cho b¶n tin, vµ M4P®ãng vai trß ®i ®Çu trong viÖc triÓn khaiçc néi dung c¬ b¶n nhÊt cña b¶n tin.

Néi dung cña çc b¶n tin dùa tríc hÕtvµo çc kÕt qu¶ nghiªn cøu mµ M4P thùchiÖn. Môc tiªu cña çc b¶n tin lµ phæ biÕnçc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña M4P vµ t¹odiÔn ®µn trao ®æi th«ng tin vµ ý kiÕn, qua®ã gãp phÇn vµo ®èi tho¹i chÝnh s¸ch vÒnh÷ng vÊn ®Ò thÞ trêng vµ ph¸t triÓn ®îclùa chän.

Môc ®Ých cña b¶n tin lµ:

• Gióp çc çn bé trung ¬ng vµ ®Þaph¬ng vµ çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnhs¸ch tiÕp cËn víi hµng lo¹t nh÷ng çchnh×n nhËn kh¸c nhau vÒ nh÷ng vÊn ®Òcô thÓ cã liªn quan ®Õn mèi liªn hÖ gi÷athÞ trêng vµ gi¶m nghÌo;

• Gióp çc çn bé ®Þa ph¬ng hiÓu râh¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thÞ trêng cã liªnquan vµ viÖc çc ®Þa ph¬ng kh¸c xö lývÊn ®Ò ®ã nh thÕ nµo;

• Th«ng tin cho céng ®ång vµ çc nhµ tµitrî vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thÞ trêng cã liªnquan ®Ó gióp hä t¬ng t¸c mét çchhiÖu qu¶ h¬n víi chÝnh phñ vµ çc nhµho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch;

Néi dung cña B¶n tinThÞ trêng vµ Ph¸t triÓnB¶n tin lµ tµi liÖu gåm 4 trang in trªn giÊykhæ nhá h¬n A4 mét chót. Hai trang ®Çuchøa ®ùng néi dung tæng qu¸t vÒ mét vÊn

®Ò cô thÓ cña nghiªn cøu M4P, thênggåm mét phÇn tæng quan, çc vÝ dô cô thÓvµ çc ®Ò xuÊt. Hai trang tiÕp theo tr×nhbµy ý kiÕn cña nhiÒu ngêi cã liªn quankh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò ®ã, bao gåm:

• Çn bé cÊp bé cã liªn quan nghiªn cøuvÒ vÊn ®Ò cô thÓ nµy

• Çn bé cña bé kh¸c nghiªn cøu vÒ vÊn®Ò nµy (vÝ dô: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t,Bé Tµi chÝnh, v.v.)

• Chuyªn gia thuéc c¬ quan nghiªncøu/cè vÊn ®Þa ph¬ng nghiªn cøu vÒvÊn ®Ò nµy (vÝ dô ViÖn Qu¶n lý Kinh tÕTrung ¬ng CIEM, V¨n phßng Nghiªncøu cña Thñ tíng, ViÖn Kinh tÕ ThÕgiíi, v.v.)

• §¹i diÖn cña céng ®ång doanh nghiÖp(vÝ dô: mét hoÆc hai héi doanh nghiÖphoÆc doanh nghiÖp næi tiÕng)

• Çc çn bé chÝnh phñ hoÆc mét hoÆchai ®Þa ph¬ng bÞ ¶nh hëng ®Æc biÖtbëi vÊn ®Ò nµy, hoÆc nh÷ng ngêi cãnh÷ng híng xö lý vÊn ®Ò cÇn ®îcnªu bËt

• Chuyªn gia níc ngoµi, nh÷ng ngêicã thÓ ®a ra quan ®iÓm quèc tÕ/t¬ngquan vÒ vÊn ®Ò nµy

§èi tîng ®éc gi¶B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn lµ ÊnphÈm ®îc ph¸t hµnh réng r·i nhÊt cña dù¸n M4P. Nh÷ng ngêi tiÕp nhËn Ên phÈmnµy bao gåm:

• Çc çn bé trung ¬ng

• Çc çn bé cÊp tØnh vµ huyÖn (baogåm ñy ban Nh©n d©n vµ çc c¬ quancã liªn quan kh¸c)

• Çc ®¹i biÓu Quèc héi




19

• Çc tæ chøc quÇn chóng, çc tæ chøcphi chÝnh phñ (cña c¶ ®Þa ph¬ng vµníc ngoµi)

• Çc ®¹i sø qu¸n níc ngoµi vµ çc dù¸n tµi trî ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ph¸ttriÓn doanh nghiÖp

• Çc viÖn nghiªn cøu vµ çc trêng ®¹ihäc;

Mçi b¶n tin cã tæng sè 15.000 b¶n b»ngtiÕng ViÖt vµ 2.000 b¶n b»ng tiÕng Anh®îc lu hµnh. B¶ng díi ®©y cho thÊym« h×nh ph¸t hµnh b¶n tin.

Thêi gian thùc hiÖnTõ th¸ng 11 n¨m 2004 ®Õn th¸ng 12 n¨m2006, B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn MDB®· xuÊt b¶n ®îc 12 sè trong khu«n khægiai ®o¹n mét cña dù ¸n. Tháa thuËn liªnkÕt ban ®Çu quy ®Þnh viÖc xuÊt b¶n 6 sè.Sau khi xuÊt b¶n 3 sè ®Çu tiªn, M4P,MPDF vµ CIEM ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cñatháa thuËn liªn kÕt nµy vµ ®a ra nh÷ng®iÒu chØnh cÇn thiÕt ®èi víi tháa thuËn hiÖnhµnh. Sau khi hoµn thµnh 6 sè ®Çu tiªn, tÊtc¶ çc bªn nhÊt trÝ sÏ ký tháa thuËn míi vµtiÕp tôc xuÊt b¶n 6 sè tiÕp theo.

Bµi häc rót raNhiÒu bµi häc ®· ®îc rót ra tõ viÖc xuÊtb¶n B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn.Nh÷ng lÜnh vùc chÝnh ®em l¹i bµi häc lµ:tÇm quan träng cña viÖc ph©n tÝch ph¶nhåi tõ ®éc gi¶, s¾p xÕp hîp lý thêi gian

biÓu vµ quy tr×nh s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞhµng lo¹t c«ng viÖc biªn tËp trong cïngmét thêi gian.

Ph¶n håi: Sè lîng phiÕu ph¶n håi nhËn®îc vît qu¸ sù mong ®îi cña tÊt c¶ çcbªn. Sau khi xuÊt b¶n 6 sè ®Çu tiªn th×nhËn thÊy r»ng mét lîng lín nh÷ng th«ngtin cã thÓ rÊt h÷u Ých vÉn cha ®îc södông thÝch ®¸ng. Vµ thÕ lµ nh÷ng ngêitham gia cè g¾ng ghi chÐp mét çch cã hÖthèng vµ ph©n tÝch nh÷ng ph¶n håi nhËn®îc. Nh ®· nªu trong phÇn giíi thiÖucuèn s¸ch nµy, ph¶n håi vµ ®Ò xuÊt nhËn®îc tõ ®éc gi¶ lµ mét phÇn quan trängcña nç lùc duy tr× b¶n tin nµy sao cho h÷uÝch vµ thÝch hîp nhÊt cã thÓ.

S¾p xÕp hîp lý çc quy tr×nh: S¶n xuÊtmét b¶n tin 2 th¸ng mét sè cã nghÜa lµ cãtæng thêi gian 2 th¸ng tõ khi viÕt b¶n th¶olÇn ®Çu cho tíi khi in ra b¶n tin hoµn thiÖn.Víi ba bªn tham gia, viÖc cè g¾ng s¾p xÕp

B¶n tin nµy còng cã thÓ t¶i xuèng tõ trang web M4P.

Ngêi nhËn

Çc çn bé trung ¬ng(25 bé x 50)

Giíi nghiªn cøu/cè vÊn ®Þa ph¬ng

§¹i diÖn céng ®ång doanh nghiÖp

Çn bé cÊp tØnh vµ huyÖn (61 tØnh x 50 çn bé: 3050 b¶n)(20 huyÖn x 15 tØnh x 15 çn bé: 4500 b¶n)

Quèc héi

B¸o chÝ

Kh¸c

Céng ®ång Quèc tÕ

Tæng

B¶n tiÕng Anh

2000

2000

B¶n tiÕng ViÖt

1250

500

1.000

7.550

500

500

3.000

700

15.000




20

hîp lý quy tr×nh s¶n xuÊt lµ hÕt søc quanträng, sao cho tÊt c¶ çc bªn cã ®ñ thêigian ®a ra nh÷ng ph¶n håi cã ý nghÜa vµcã tÝnh chÊt x©y dùng vÒ b¶n th¶o cñaMDB tríc khi hoµn tÊt. ViÖc s¾p xÕp tu©nthñ 3 nguyªn t¾c chÝnh:

• Phiªn b¶n chÝnh cña MDB khi ë d¹ngb¶n th¶o ®îc viÕt b»ng tiÕng ViÖt.§iÒu nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ ®a sè®éc gi¶ cña MDB lµ ngêi ViÖt Nam.Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt MDB, ba bªnsÏ ®a ra nhËn xÐt vµ ph¶n håi víi b¶nth¶o b»ng tiÕng ViÖt.

• Néi dung chÝnh cña MDB do nhãmM4P t¹i Hµ Néi biªn tËp dùa trªn kÕtqu¶ nh÷ng c«ng t×nh nghiªn cøu do dù¸n M4P hç trî. §iÒu nµy sÏ ®Èy nhanhtiÕn ®é thÈm tra vµ hiÖu ®Ýnh.

• V¨n b¶n chÝnh vµ nh÷ng ®o¹n th¶oluËn cã thÓ ®îc hiÖu ®Ýnh ®Ó nhÊtqu¸n víi nhau.

LÞch tr×nh ®îc hîp lý hãa nh sau: trong2 tuÇn ®Çu cña th¸ng thø nhÊt, çc b¶nth¶o cña v¨n b¶n chÝnh ®îc M4P tËp hîpl¹i (b»ng tiÕng ViÖt) vµ ph©n ph¸t ®Ó lÊy ýkiÕn. Trong hai tuÇn cuèi cña th¸ng thønhÊt, phÇn dµnh cho çc ®o¹n th¶o luËn®îc M4P chuÈn bÞ (b»ng tiÕng ViÖt) vµgöi ®i ®Ó lÊy ý kiÕn.

Vµo cuèi th¸ng thø nhÊt, nh÷ng nhËn xÐtvÒ b¶n th¶o ®Çu tiªn ®· ®îc thu vÒ. B¶nth¶o ®îc hiÖu ®Ýnh vµo cuèi tuÇn thø nhÊtcña th¸ng thø hai, vµ sau khi xem l¹i lÇncuèi cïng, çc b¶n tiÕng ViÖt vµ tiÕng Anh®îc hoµn thiÖn vµ xuÊt b¶n vµo cuèith¸ng thø hai.

ChuÈn bÞ tríc néi dung cña MDB: CÇnph¶i chuÈn bÞ song song v¨n b¶n chÝnhcña Ýt nhÊt hai sè MDB ®Ó cã ngay b¶nthay thÕ trong trêng hîp trôc trÆc x¶y ravíi b¶n dù kiÕn xuÊt b¶n.




21

Giíi thiÖu chung G¹o lµ nguån l¬ng thùc chÝnh cña ®¹i ®asè ngêi d©n ViÖt Nam víi sè hé trång lóachiÕm tíi hai phÇn ba tæng sè hé cña c¶níc. §èi víi kho¶ng mét phÇn n¨m d©nsè ViÖt Nam - thuéc nhãm nghÌo nhÊt,g¹o chiÕm 35% trong tæng chi tiªu cña gia®×nh. TÇm quan träng cña g¹o ®èi víi nÒnkinh tÕ quèc d©n còng ®îc thÓ hiÖn râqua c¬ cÊu chØ sè gi¸ tiªu dïng víi tû trängmÆt hµng g¹o chiÕm tíi 20%. H¬n n÷axuÊt khÈu g¹o cßn lµ mét trong nh÷ngnguån thu ngo¹i tÖ chÝnh cña ®Êt níc.

Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ngµnh lóag¹o ViÖt Nam lµ s¶n lîng vµ thêi vô cñamçi vïng trång lóa rÊt kh¸c nhau. HiÖnnay, n¨ng suÊt lóa trung b×nh ë ViÖt Namlµ 4,3 tÊn/ha/n¨m. Trong khi ®ã, mét sèvïng thuéc ®ång b»ng s«ng Cöu Long cãthÓ ®¹t tíi s¶n lîng 10 - 12 tÊn/ha, cßnmét sè n¬i kh¸c chØ ®¹t ®îc 2,4 tÊn/ha.

Hai thËp kû tríc ®©y, ViÖt Nam cßn thiÕug¹o trÇm träng. Tuy nhiªn, nhê mét lo¹tc¶i çch mang tÝnh tù do ho¸ nh traoquyÒn tù chñ s¶n xuÊt vµ quyÒn sö dông®Êt cho hé gia ®×nh, s¶n lîng g¹o ®· t¨nglªn ®¸ng kÓ, t¹o ra l¬ng thùc d thõa vµt¨ng thu nhËp cña ngêi trång lóa, gãpphÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶mnghÌo. N¨m 2003, s¶n lîng lóa cña ViÖtNam ®¹t h¬n 34 triÖu tÊn so víi 12 triÖutÊn n¨m 1981. KÓ tõ n¨m 1996, ViÖt Nam®· thêng xuyªn xuÊt khÈu h¬n 3 triÖu tÊng¹o mçi n¨m vµ trë thµnh níc xuÊt khÈug¹o lín thø hai thÕ giíi xÐt vÒ khèi lîng,chØ sau Th¸i Lan. Tuy nhiªn, trong t¬nglai, kh¶ n¨ng ®Ó t¨ng gi¸ trÞ g¹o xuÊt khÈuvµ c¶i thiÖn thu nhËp cho n«ng d©n nghÌocña ViÖt Nam cã thÓ sÏ khã kh¨n h¬n. Métnghiªn cøu gÇn ®©y vÒ “chuçi gi¸ trÞ”ngµnh g¹o ViÖt Nam cho thÊy mét sè vÊn®Ò cÇn ®îc gi¶i quyÕt ®Ó c¶i thiÖn chÊtlîng vµ thu nhËp tõ lóa g¹o.1

ViÖt Nam lµ níc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai thÕ giíi xÐt vÒ khèi lîng, nhng l¹i chØ xÕphµng thø t thÕ giíi xÐt vÒ gi¸ trÞ xuÊt khÈu. ViÖt Nam hoµn toµn cã thÓ t¨ng ®îc gi¸ trÞg¹o xuÊt khÈu nÕu nh c¶i thiÖn ®îc chÊt lîng g¹o ®Ó b¸n ®îc gi¸ cao h¬n. Tuynhiªn, viÖc n©ng cao chÊt lîng g¹o sÏ ®ßi hái ngµnh g¹o ViÖt Nam cã nh÷ng thay ®æitrong hÖ thèng chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ.

Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ trong h¬n mét thËp kû qua, nhê gia t¨ng ®¸ng kÓ vÒ n¨ng suÊt ë métsè vïng, ViÖt Nam ®· tõng ®¹t ®îc kû lôc trong khu vùc vÒ s¶n lîng lóa vµ lîi nhuËntÝnh theo hecta, song do hÇu hÕt n«ng d©n ®Òu chØ cã diÖn tÝch trång lóa nhá nªn sÏkh«ng thÓ tho¸t nghÌo nÕu chØ trång lóa.

T¨ng gi¸ trÞ ngµnh g¹o cña ViÖtNam vµ T¨ng thu nhËp cho ngêinghÌo

1 PhÇn giíi thiÖu chung cña b¶n tin nµy (gåm c¶ çc sè liÖu) ®îc trÝch tõ B¶n tãm t¾t Nghiªn cøu “KÕt nèi ngêi nghÌovíi chuçi gi¸ trÞ g¹o” cña c«ng ty T vÊn N«ng phÈm Quèc tÕ (ACI). Trong b¶n tãm t¾t nµy, chuçi gi¸ trÞ ®îc ®Þnh nghÜalµ “Mét chu tr×nh çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt hoÆc dÞch vô kÓ tõ giai ®o¹n s¸ng chÕ, qua çc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi®Õn ngêi tiªu dïng cuèi cïng, còng nh xö lý phÕ th¶i”.




22

Nh÷ng chÝnh s¸ch cñaChÝnh phñ ®èi víi ngµnhg¹oTrong nh÷ng n¨m tríc ®©y, an ninh l¬ngthùc lu«n lµ mét trong nh÷ng u tiªn hµng®Çu cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. §iÒu nµythÓ hiÖn qua çc chÝnh s¸ch u tiªn ph¸ttriÓn diÖn tÝch canh t¸c lóa vµ hÖ thèng h¹tÇng thuû lîi, còng nh nh÷ng chÝnh s¸chh¹n chÕ chuyÓn ®æi ®Êt trång lóa sang çcmôc ®Ých sö dông kh¸c.

Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch nãi trªn vµ mét lo¹tçc biÖn ph¸p trong lÜnh vùc thuÕ, h¹nng¹ch vµ ®Çu t vµo hÖ thèng khuyÕnn«ng, quy m« vµ n¨ng suÊt trång lóa ®·®îc c¶i thiÖn. S¶n lîng lóa d thõa liªntôc tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90 ®· lµm gi¶m mèilo vÒ an ninh l¬ng thùc, nhê ®ã çc chÝnhs¸ch ®¶m b¶o ®Êt trång lóa còng ®îc níiláng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ®· chuyÓn tõ môc tiªu n©ng cao n¨ng suÊtvµ më réng diÖn tÝch trång lóa sang ®ad¹ng vµ tèi ®a ho¸ thu nhËp. Nhê ¶nhhëng cña xu híng tù do ho¸ gÇn ®©y, lÜnhvùc g¹o xuÊt khÈu còng ®îc më réng víisù tham gia cña nhiÒu nhµ xuÊt khÈu h¬n.

Çc vÊn ®Ò ®Æt raPh©n tÝch vÒ “chuçi gi¸ trÞ g¹o” ®· ®Æt ranh÷ng vÊn ®Ò chÝnh sau ®©y:

• Nh÷ng hé n«ng d©n nhá sÏ kh«ng thÓtho¸t nghÌo nÕu chØ trång lóa. Trongnh÷ng n¨m qua, n¨ng suÊt vµ s¶n lînglóa ®· t¨ng lªn, nhng n«ng hé nhá ëViÖt Nam hiÖn nay vÉn gÆp khã kh¨n dodiÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña hä qu¸ nhánªn kh«ng cã ®ñ thu nhËp nÕu chØ trånglóa. BiÓu ®å 1 (trang 2) cho thÊy chi phÝvµ thu nhËp cña mét hé n«ng d©n trånglóa ®iÓn h×nh víi bèn nh©n khÈu. VíidiÖn tÝch ®Êt canh t¸c trung b×nh ë ®ångb»ng s«ng Hång lµ 0,256 ha, hé n«ng

d©n nµy cã thÓ trang tr¶i ®îc çc nhucÇu tiªu dïng tèi thiÓu, song møc thunhËp nh vËy vÉn cßn thÊp h¬n nhiÒu sovíi chuÈn ®ãi nghÌo chÝnh thøc do BéLao ®éng, Th¬ng binh vµ X· héi ®a ralµ 1,2 triÖu ®ång/ngêi /n¨m.

• HÖ thèng chÕ biÕn g¹o bÞ ph©n chiamanh món víi tËp qu¸n “xay x¸t hai lÇn”- lóa ®îc bãc vá trÊu t¹i çc c¬ së xayx¸t nhá, sau ®ã ®îc xay x¸t lÇn thø hait¹i çc nhµ m¸y lín. Do vËy, çc lo¹i g¹okh¸c nhau ®îc thu mua tõ nhiÒu c¬ sëxay x¸t nhá bÞ trén lÉn, lµm t¨ng tû lÖ g¹otÊm, gi¶m chÊt lîng g¹o thµnh phÈm,dÉn ®Õn gi¶m gi¸ g¹o.

• ThÞ trêng g¹o bÞ chi phèi bëi çc hîp®ång xuÊt khÈu lín gi÷a çc chÝnh phñ,dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÞ trêng g¹o bÞ chiphèi bëi khèi lîng chø kh«ng ph¶i chÊtlîng. NhiÒu khi, ®Ó ®¸p øng yªu cÇucña çc hîp ®ång nµy, nh÷ng nhµ m¸yxay x¸t vµ nhµ xuÊt khÈu lín chØ l·i rÊt Ýt,thËm chÝ lç. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ çc nhµm¸y xay x¸t vµ çc nhµ xuÊt khÈu lín chØl·i nhê b¸n khèi lîng lín hoÆc b¸n s¶nphÈm phô (vÝ dô nh çm g¹o).

• C«ng nghÖ chÕ biÕn g¹o l¹c hËu lµm choçc s¶n phÈm chÕ biÕn tõ g¹o nh b¸nh,m× hay kÑo cã Ýt gi¸ trÞ gia t¨ng.

Çc gi¶i ph¸p ë cÊp ®éhé n«ng d©n§a d¹ng ho¸ ngoµi trång lóa

Nh÷ng n«ng d©n sèng phô thuéc vµo diÖntÝch canh t¸c nhá cã thÓ cã thu nhËp caoh¬n tõ çc lo¹i c©y trång kh¸c hoÆc nÕu®îc tuyÓn dông vµo lµm trong çc xÝnghiÖp. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng thùc tiÔn cñanh÷ng ho¹t ®éng ®a d¹ng hãa nµy cßn phôthuéc vµo çc c¬ héi cã ®îc còng nh chiphÝ vµ møc ®é rñi ro cña çc c¬ héi nµy.Ngêi n«ng d©n cÇn ®îc khuyÕn khÝch,




23

®îc cung cÊp th«ng tin vµ çc nguån lùccÇn thiÕt ®Ó thay ®æi. ChÝnh phñ cã thÓ hçtrî qu¸ tr×nh ®a d¹ng ho¸ nµy b»ng çchhç trî n«ng d©n n©ng cÊp hÖ thèng s¶nxuÊt cña hä hoÆc chuyÓn tíi nh÷ng vïngcã c¬ héi c«ng ¨n viÖc lµm tèt h¬n.

Ho¹t ®éng tËp thÓ ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng thamgia thÞ trêng cña n«ng hé nhá

Çc s¸ng kiÕn vÒ thÓ chÕ cã thÓ gióp çcn«ng hé nhá phèi hîp ho¹t ®éng víi nhau.Ho¹t ®éng tËp thÓ sÏ gióp çc nhµ s¶nxuÊt ç thÓ t¨ng kh¶ n¨ng tham gia thÞtrêng ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng ®iÒu kho¶n giaodÞch cã lîi h¬n. VÝ dô, viÖc mua nguyªnliÖu ®Çu vµo víi sè lîng lín gióp mçi çnh©n trong nhãm mua víi gi¸ rÎ h¬n. ViÖcphèi hîp cïng thu ho¹ch còng sÏ giópgi¶m chi phÝ thu ho¹ch vµ t¨ng thu nhËp.Cã rÊt nhiÒu h×nh thøc “ho¹t ®éng tËp thÓ”kh¸c nhau nh hîp t¸c x·, hiÖp héi hayc©u l¹c bé. Nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c nµycòng cã thÓ më réng ra ngoµi ph¹m vi çché n«ng d©n sang çc ®èi tîng kh¸c nhçc nhµ s¶n xuÊt vµ xay x¸t.

N©ng cao chÊt lîng gièng

ViÖc c¶i thiÖn chÊt lîng g¹o cÇn ph¶i®îc b¾t ®Çu tõ viÖc c¶i thiÖn gièng vµ çcdÞch vô khuyÕn n«ng cho n«ng d©n.Nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong lÜnh vùc nh©ngièng cã thÓ mang l¹i ®éng c¬ th¬ng m¹ithùc sù ®Ó s¶n xuÊt çc gièng lóa. HiÖnnay, viÖc thiÕu nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn®îc b¶o hé cña ngêi g©y gièng vµ çctiªu chuÈn thùc thi quyÒn nµy ®· lµm gi¶m®éng c¬ n©ng cao chÊt lîng cña çcc«ng ty s¶n xuÊt gièng.

Sù tham gia hiÖu qu¶ cña “bèn nhµ” vµ c¬chÕ phèi hîp s¶n xuÊt

Sù phèi hîp gi÷a “bèn nhµ” gåm nhµ n«ng,nhµ níc, nhµ khoa häc vµ nhµ doanhnghiÖp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lóa g¹ocÇn ®îc t¨ng cêng chÆt chÏ h¬n. Tuynhiªn, sù ph¶n håi vµ liªn kÕt trong lÜnhvùc khuyÕn n«ng gi÷a nhµ n«ng víi nhµkhoa häc hiÖn vÉn cßn t¬ng ®èi yÕu. Métsè ý kiÕn cho r»ng sù phèi hîp ®a d¹nggåm nhiÒu bªn - cã thÓ lµ th¬ng m¹i ho¸

Thu nhËp tõ trång lóa

DiÖn tÝch ®Êt tèi thiÓu mµ mét hé gia ®×nh 4 nh©n khÈu cÇn ®Ó sinh sèng

DiÖn tÝch gieo trång h»ng n¨m (ha)

ChuÈn ®ãi nghÌo cña Bé L§, TB, XH2001-2005

Vïng ®ång b»ng n«ng th«nThu nhËp

TriÖ

u §

ång

mé

t n¨m

1

2

3

4

5

0

0 0.05 0.1 0.15 0.2 0.25 0.28 0.3

Møc tiªu thô hé vµ chi phÝ b»ng tiÒn mÆt

H×nh 1: Víi møc diÖn tÝch ®Êt canh t¸c b×nh qu©n, thu nhËp tõ trång lóa vÉn thÊp h¬nchuÈn nghÌo




24

dÞch vô khuyÕn n«ng - sÏ ®¸p øng ®îcçc nhu cÇu cña n«ng d©n hiÖu qu¶ h¬n.

Çc gi¶i ph¸p mangtÝnh thÞ trêngT¨ng gi¸ trÞ s¶n phÈm b»ng çch s¶n xuÊtçc “s¶n phÈm ®Æc s¶n”

HiÖn nay mét sè vïng miÒn nói phÝa B¾cvµ phÝa Nam ®ang ®a d¹ng hãa çc giènglóa ®Ó s¶n xuÊt çc lo¹i g¹o ®Æc s¶n kh¸cnhau nh g¹o th¬m, g¹o nÕp, g¹o “s¹ch”,vµ g¹o ®Ó chÕ biÕn çc s¶n phÈm ®Æc biÖtnh¾m tíi çc m¶ng thÞ trêng kh¸c nhau.Nhê vËy, thËm chÝ n«ng d©n nghÌo ë çcvïng xa x«i hÎo l¸nh còng cã thÓ tham giaçc c¬ héi nµy b»ng çch trång çc giènglóa ®Æc s¶n cña vïng cao hay trång lóas¹ch kh«ng dïng ph©n bãn.

Hç trî viÖc cÊp chøng nhËn vµ x©y dùngth¬ng hiÖu s¶n phÈm

Gi¶i ph¸p s¶n xuÊt g¹o ®Æc s¶n ®¸p øngçc m¶ng thÞ trêng kh¸c nhau cã thµnhc«ng hay kh«ng cßn phô thuéc vµo kh¶n¨ng x©y dùng ®îc mét hÖ thèng çc lo¹igiÊy chøng nhËn ®Ó ph©n biÖt gi÷a g¹o“thµnh phÈm” ®· qua chÕ biÕn, cã th¬nghiÖu vµ ®îc ®ãng gãi víi g¹o “nguyªnliÖu” chØ ®îc ph©n lo¹i vµ tiªu chuÈn hãa.Cã rÊt nhiÒu çc lo¹i giÊy chøng nhËn kh¸cnhau, tõ giÊy chøng nhËn nh·n hiÖu hµnghãa cho ®Õn giÊy chøng nhËn tªn gäi xuÊtxø ®îc b¶o hé (PDO) vµ giÊy chøng nhËnquèc tÕ ®èi víi s¶n phÈm “s¹ch”. Khi lùachän xin cÊp lo¹i giÊy chøng nhËn nµo, cÇnxem xÐt mét sè yÕu tè c¬ b¶n nh: chÊtlîng s¶n phÈm, ®é an toµn thùc phÈm, tÝnhx¸c thùc (®èi víi çc s¶n phÈm cã tªn gäixuÊt xø ®îc b¶o hé vµ s¶n phÈm “s¹ch”)vµ kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh xuÊt xø. Do viÖc xingiÊy chøng nhËn cã thÓ tèn kÐm, ®Æc biÖt lµ®èi víi thÞ trêng xuÊt khÈu, nªn ph¹m vichøng nhËn nªn ®îc x¸c ®Þnh cho phï hîpvíi yªu cÇu cña thÞ trêng môc tiªu. Ngoµi

ra, viÖc gia t¨ng gi¸ trÞ do hµng hãa ®îccÊp chøng nhËn còng ®i kÌm víi nguy c¬lµm gi¶ giÊy chøng nhËn hay l¹m dông viÖccÊp phÐp cña nh÷ng ngêi cã thÈm quyÒn.

§Ó chuyÓn ®æi tõ b¸n g¹o “nguyªn liÖu”sang b¸n g¹o “thµnh phÈm” cßn cã nhiÒuth¸ch thøc kh¸c n÷a. B¸n g¹o thµnh phÈmlµ mét c«ng viÖc phøc t¹p h¬n nhiÒu v× sÏcÇn nhiÒu kü n¨ng kinh doanh vµ tiÕp thÞh¬n ®Ó cã thÓ qu¶ng b¸ ®îc th¬ng hiÖu,x©y dùng ®îc hÖ thèng b¸n lÎ phï hîp vµduy tr× ®îc nguån cung cÊp ®Òu ®Æn ®Ó®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu tiªu dïng.

Ph¸t triÓn çc s¶n phÈm vµ çc quy tr×nh

T¹o ra s¶n phÈm míi còng nh sù kh¸cbiÖt cña s¶n phÈm lµ nh÷ng chiÕn lîcmÊu chèt ®Ó t¨ng thªm gi¸ trÞ cho s¶nphÈm. §Æc biÖt, nh÷ng s¶n phÈm ®· chÕbiÕn thêng mang l¹i lîi nhuËn cao h¬n.ViÖt Nam cã nhiÒu tiÒm n¨ng s¶n xuÊt çcs¶n phÈm lµm tõ g¹o cã gi¸ trÞ gia t¨ngcao h¬n nh m×, b¸nh ngät vµ kÑo... Tuynhiªn, ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, cÇn n©ngcao n¨ng lùc vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn còngnh kü n¨ng tiÕp thÞ vµ b¸n lÎ. Ngoµi ra,t¹o ra çc ®éng lùc hÊp dÉn ®Ó khuyÕnkhÝch çc doanh nghiÖp chÕ biÕn çc s¶nphÈm tõ g¹o cã nh÷ng s¸ng kiÕn t¹o ra vµtËn dông triÖt ®Ó çc c¬ héi cña m×nh cònglµ mét viÖc lµm rÊt quan träng.

N©ng cao chÊt lîng vµgi¶m chi phÝ trong chuçigi¸ trÞ g¹oLiªn kÕt chiÒu däc vµ qu¶n lý chuçi gi¸ trÞ

Xu thÕ quèc tÕ trong viÖc ph¸t triÓn nh÷ngngµnh dùa vµo n«ng nghiÖp lµ ¸p dông m«h×nh hîp t¸c theo chiÒu däc gi÷a çc nh©ntè trong chuçi gi¸ trÞ nh: liªn kÕt gi÷a n«ngd©n - nhµ chÕ biÕn – nhµ xuÊt khÈu – nhµnhËp khÈu. Xu thÕ nµy chñ yÕu ®îc ®Þnhhíng v× lîi nhuËn, ngoµi ra cßn do çc yÕu




25

tè kh¸c nh çc nhu cÇu ngµy cµng t¨ngcña thÞ trêng vÒ chÊt lîng, an toµn thùcphÈm, tÝnh x¸c thùc vµ xuÊt xø cña s¶nphÈm. T¨ng cêng phèi hîp gi÷a çc bªntham gia vµo ngµnh hµng lµ mét ph¬ngthøc hiÖu qu¶ ®Ó cã thÓ kiÓm so¸t ®îc çcyÕu tè nµy. Trong ngµnh g¹o, t¨ng cêngphèi hîp trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn vµ tiÕp thÞsÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ chi phÝ giao dÞch còngnh c¶i thiÖn chÊt lîng vµ møc ®é tiªuchuÈn ho¸ cña s¶n phÈm.

Cã hai ®éng lùc thóc ®Èy çc bªn tham giavµo ngµnh hµng t¨ng cêng phèi hîp víinhau. Thø nhÊt, xu híng tiÕp tôc tù do ho¸khu vùc xuÊt khÈu sÏ ®Æt ra yªu cÇu choçc nhµ xuÊt khÈu, ®Æc biÖt lµ nh÷ng“g¬ng mÆt” míi, ph¶i n©ng cao chÊt lîngg¹o cña ViÖt Nam. Thø hai, viÖc b¸n ®îcnhiÒu h¬n çc lo¹i g¹o ®· cã “th¬ng hiÖu”cã gi¸ trÞ cao h¬n ngay t¹i thÞ trêng néi ®Þa

sÏ híng çc hé n«ng d©n, kÓ c¶ nh÷ngn«ng d©n nghÌo ë vïng s©u vïng xa, sangtrång lóa ®Æc s¶n. Nhê b¸n ®îc g¹o cã gi¸trÞ cao h¬n ë c¶ thÞ trêng trong vµ ngoµiníc, çc nhµ xuÊt khÈu/b¸n lÎ, nhµ xay x¸tvµ nhµ s¶n xuÊt sÏ cã ®éng lùc hîp t¸c víinhau chÆt chÏ h¬n nh»m ®¶m b¶o chÊtlîng s¶n phÈm. Sù hîp t¸c hiÖu qu¶ h¬nnµy chÝnh lµ çch ®Ó ®¶m b¶o r»ng çc lo¹ig¹o vµ chÊt lîng g¹o ®îc cung cÊp tõnh÷ng nguån tin cËy. Mèi liªn kÕt chÆt chÏh¬n gi÷a nhµ s¶n xuÊt vµ nhµ chÕ biÕn vµviÖc hîp lý hãa hÖ thèng xay x¸t hai lÇn sÏgióp gi¶m thiÓu çc vÊn ®Ò nh sù pha t¹pçc lo¹i g¹o kh¸c nhau v× sù pha t¹p nµy cãnghÜa lµ chi phÝ xay x¸t cao h¬n vµ tû lÖ g¹otÊm nhiÒu h¬n. Tuy nhiªn, còng cÇn nhËnthøc r»ng sù hîp lý ho¸ hÖ thèng xay x¸tnµy l¹i ®ång nghÜa víi viÖc lµm gi¶m bít sèlîng çc c¬ së xay x¸t nhá lÎ.

Th¶o luËn

Çc vÊn ®Ò tån t¹iN«ng d©n Ýt cã kh¶ n¨ng t¨ng thunhËp tõ trång lóa

HuyÖn Chî Míi tØnh An Giang ®Êt Ýt ngêi®«ng, diÖn tÝch canh t¸c b×nh qu©n theo®Çu ngêi thÊp, chØ vµo kho¶ng 487m2,lµm cho thu nhËp tõ trång lóa cña n«ngd©n thÊp. V× vËy, nhiÒu hé n«ng d©n ë x·Mü Lu«ng, huyÖn Chî Míi ®· chuyÓnsang trång mµu, lµm vên, ch¨n nu«i ®Ócã thu nhËp cao h¬n. Ch¼ng h¹n n«ngd©n trång b¾p non theo hîp ®ång tiªu thôvíi nhµ m¸y chÕ biÕn cã thÓ quay vßng 6lÇn/c«ng b¾p/n¨m, thu nhËp cao h¬n trånglóa. Cã hé bá trång lóa ®Ó trång cá nu«ibß, vµ nu«i ç, ®¹t doanh thu 100 triÖu®ång/n¨m trªn diÖn tÝch 0,4ha.

¤ng §ç §øc Lung, N«ng d©n Êp MüQuý, x· Mü Lu«ng, huyÖn Chî Míi, tØnhAn Giang.

Khã kh¨n trong thu mua g¹o theohîp ®ång gi÷a doanh nghiÖp vµn«ng d©n

TØnh An Giang ®· triÓn khaih×nh thøc hîp ®ång tiªu thôs¶n phÈm ®îc vµi n¨m naytheo QuyÕt ®Þnh 80 cña Thñtíng ChÝnh phñ, nhng hiÖu

qu¶ cña nh÷ng hîp ®ång ®ã kh«ng cao v×gi¸ lóa trong hîp ®ång bao tiªu kh«ng thuhót ®îc n«ng d©n. VÝ dô, AFIEX ký hîp®ång bao tiªu víi n«ng d©n trªn 7.000 haso víi chØ tiªu trªn giao lµ 10.000ha trongvô ®«ng xu©n 2004, nhng thùc tÕ s¶nlîng thu mua chØ ®¹t 5%-10% s¶n lîng®· ký trong hîp ®ång. HÇu hÕt çc hé n«ngd©n ®Òu thÝch b¸n t¹i ®ång chø kh«ng chëlóa ®Õn b¸n t¹i kho hoÆc t¹i çc ®iÓm tËpkÕt cña doanh nghiÖp, v× nh vËy hä kh«ngtèn chi phÝ vËn chuyÓn; ngoµi ra ®iÒu kiÖnthu mua cña th¬ng l¸i còng linh ®éng h¬ncho n«ng d©n, nh vÒ ®é Èm: trong khidoanh nghiÖp quy ®Þnh ®é Èm tèi ®a cho



phÐp lµ 16% th× th¬ng l¸i cã thÓ chÊpnhËn ®Õn 18, 19%.

¤ng Ph¹m TÊn Hßa, Trëng phßng KÕho¹ch, C«ng ty XuÊt nhËp khÈu N«ngs¶n Thùc phÈm An Giang (AFIEX).

ChÊt lîng g¹o kh«ng ®ång nhÊt,thiÕu th¬ng hiÖu

Lµ mét doanh nghiÖp xayx¸t, mét trong nh÷ng khãkh¨n chóng t«i gÆp ph¶i lµchñng lo¹i lóa kh«ng ®ång®Òu lµm ¶nh hëng ®Õn chÊt

lîng xay x¸t (tû lÖ lóa lÐp lÉn vµo g¹onhiÒu h¬n, tû lÖ h¹t g·y cao h¬n) vµ lµmt¨ng chi phÝ. N«ng d©n ViÖt Nam trångnhiÒu gièng lóa kh¸c nhau vµ khi doanhnghiÖp thu mua, thêng lo¹i g¹o nµo ®¹ttiªu chuÈn vÒ ®é Èm, kÝch thíc h¹t lµ ®Óchung vµo xay lÉn chø kh«ng ph©n lo¹iriªng theo gièng.

Tuy biÕt r»ng nÕu xay x¸t trùc tiÕp tõ lóath× tû lÖ thu håi thµnh phÈm sÏ cao h¬n,nhng çc nhµ m¸y lín kh«ng cã ®iÒukiÖn ®i thu mua lóa trùc tiÕp cña n«ng d©nngay t¹i ®ång mµ chñ yÕu mua g¹o løt (®·bãc vá trÊu t¹i çc nhµ m¸y vÖ tinh) tõth¬ng l¸i ®Ó kh©u vËn chuyÓn ®ì tèn kÐmh¬n vµ tiÖn viÖc kiÓm tra.

¤ng TrÇn Ngäc Trung, Gi¸m ®èc C«ngty TNHH N«ng s¶n Vinh Ph¸t

G¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam chñ yÕu lµ g¹otr¾ng h¹t dµi, cha cã th¬ng hiÖu ®Ón©ng cao gi¸ trÞ g¹o. Tiªu chuÈn g¹o xuÊtkhÈu tËp trung vµo h×nh d¸ng, mµu s¾c,thµnh phÇn tÊm, ®é Èm lµ chÝnh. MÆc dïhiÖn nay n«ng d©n ë An Giang chØ cßndïng kho¶ng n¨m, s¸u bé gièng c¶i tiÕntheo khuyÕn ço cña ngµnh n«ng nghiÖpnhng do tæ chøc s¶n xuÊt, thu mua vµchÕ biÕn cha tèt, ngêi tiªu dïng cuèicïng vÉn ph¶i ¨n lo¹i g¹o hçn hîp hai, balo¹i gièng. ChÝnh v× lý do ®ã mµ gi¸ b¸n

g¹o ViÖt Nam kh«ng cao, ¶nh hëng ®Õnthu nhËp cña ngêi n«ng d©n.


Çc gi¶i ph¸pX©y dùng ngµnh hµng g¹o ®Æc s¶n®Ó t¨ng gi¸ trÞ

§Ó gióp n«ng d©n t¨ng thunhËp tõ lóa g¹o th× nªnkhuyÕn khÝch hä ®a d¹ngho¸ gièng lóa chÊt lîngcao, kh«i phôc s¶n xuÊt çc

gièng cæ truyÒn cã chÊt lîng ®îc thÞtrêng a chuéng, x©y dùng ngµnh hµngg¹o ®Æc s¶n ®Ó tiªu thô ë thÞ trêng trongníc mµ chóng t«i cho lµ rÊt cã tiÒm n¨ng.ViÖc ph¸t triÓn çc gièng ®Æc s¶n ®Þaph¬ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sinh th¸icña tõng vïng vµ kh«ng ®ßi hái th©m canhqu¸ cao cho nªn thÝch hîp víi ngêinghÌo. V× vËy, ®©y lµ mét gi¶i ph¸p giópngêi nghÌo tham gia s¶n xuÊt lóa g¹otr¸nh ®îc viÖc c¹nh tranh víi nh÷ng héquy m« lín ë nh÷ng vïng thuËn lîi khi s¶nxuÊt çc gièng lóa n¨ng suÊt cao.

HiÖn nay, Bé m«n HÖ thèng N«ng nghiÖp,ViÖn Khoa häc Kü thuËt n«ng nghiÖp ®anggióp phôc tr¸ng l¹i gièng lóa T¸m xoanH¶i HËu næi tiÕng vµ tæ chøc HiÖp héi s¶nxuÊt-tiªu thô lo¹i g¹o nµy. S¶n phÈm g¹oT¸m xoan H¶i HËu ®îc ®¶m b¶o tiªuchuÈn chÊt lîng th«ng qua kiÓm so¸t çckh©u s¶n xuÊt vµ lu th«ng, nh·n m¸c (víimôc tiªu ®¨ng ký tªn gäi xuÊt xø), ®· ®îctiªu thô rÊt tèt ë thÞ trêng Hµ Néi. M« h×nhnµy cho thÊy søc mua g¹o ®Æc s¶n ë HµNéi vµ çc thµnh phè lín lµ rÊt lín. §ångthêi m« h×nh nµy cßn thu hót ®îc sù thamgia cña ngêi nghÌo ë H¶i HËu lµ nh÷nghé n«ng d©n chØ dùa vµo s¶n xuÊt lóa.§Æc ®iÓm cña m« h×nh nµy lµ ph¶i t¸c


26




27

®éng tæng hîp trong c¶ kh©u s¶n xuÊt vµlu th«ng.

TiÕn sü §µo ThÕ Anh, Trëng Bé m«nHÖ thèng N«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häcN«ng nghiÖp ViÖt Nam (VASI).

N©ng cao chÊt lîng g¹o th«ngqua chÊt lîng gièng

Nh»m gióp bµ con n«ng d©nsö dông gièng ®óng chÊtlîng ®Ó cho ra n«ng s¶nhµng ho¸ ®¹t chÊt lîng tèth¬n, gi¸ trÞ cao h¬n, tõ n¨m

2000 ®Õn nay Trung t©m KhuyÕn n«ng(TTKN) An Giang tæ chøc huÊn luyÖn kün¨ng chän t¹o gièng lóa cho bµ con n«ngd©n. Khi tham gia m¹ng líi nµy vµ ®¨ngký ë TTKN cÊp huyÖn, thÞ, n«ng d©n cãquyÒn lîi lµ ®îc u tiªn mua gièng lóanguyªn chñng, ®îc kü thuËt viªn n«ngnghiÖp hç trî kü thuËt trong suèt qu¸ tr×nhs¶n xuÊt, ngoµi ra tuú theo tõng n¨m cßncã thÓ ®îc hç trî gi¸ gièng. N«ng d©ntham gia vµo çc líp tËp huÊn nµy sÏ t¹othµnh m¹ng líi s¶n xuÊt gièng ®Ó cungcÊp cho céng ®ång ®Þa ph¬ng. ChÊtlîng gièng ®¹i trµ s¶n xuÊt tõ gièngnguyªn chñng sÏ ®îc Ban ®iÒu hµnhgièng çc cÊp (tØnh, huyÖn) vµ kü thuËtviªn cÊp x· ®¸nh gi¸ xem cã ®¹t tiªuchuÈn kh«ng tríc khi ngêi n«ng d©n®em b¸n vµ trao ®æi trªn thÞ trêng. Theotæng kÕt cña Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓnn«ng th«n An Giang, ®Õn cuèi n¨m 2003,h¬n 90% n«ng d©n trong tØnh ®· sö dônggièng chÊt lîng cao.

¤ng Huúnh HiÖp Thµnh, Phã Gi¸m ®èc,Trung t©m KhuyÕn n«ng An Giang, SëN«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«ntØnh An Giang.

N©ng cao chÊt lîng g¹o xuÊt khÈu

ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc môc tiªu an toµnl¬ng thùc quèc gia vµo n¨m 1993 vµthËm chÝ cßn s¶n xuÊt d thõa g¹o ®Ó xuÊtkhÈu - chñ yÕu lµ th«ng qua çc hîp ®ång

gi÷a çc chÝnh phñ. MÆc dï chÊt lîng g¹oxuÊt khÈu ®· ®îc c¶i thiÖn trong nh÷ngn¨m qua nhng phÇn lín sè g¹o xuÊt khÈusang çc thÞ trêng T©y Phi, In-®«-nª-xia,Phi-lÝp-pin vµ I-r¾c lµ g¹o chÊt lîng trungb×nh hoÆc thÊp. Gi¸ g¹o ký trong çc hîp®ång xuÊt khÈu cã khi thÊp h¬n chi phÝ v×ViÖt Nam cßn thiÕu kinh nghiÖm trongth¬ng m¹i quèc tÕ vµ kh«ng cã mét chiÕnlîc nh»m gi¶m thiÓu rñi ro.

ViÖt Nam cÇn ph¶i chuyÓn sang ®a d¹nghãa çc mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu ®Ó b¸n ëçc thÞ trêng cao cÊp h¬n nÕu muènc¹nh tranh víi çc níc l¸ng giÒng trongviÖc s¶n xuÊt g¹o chÊt lîng cao. §iÒunµy ®ßi hái ph¶i thay ®æi kh«ng chØ c«ngnghÖ s¶n xuÊt vµ xay x¸t mµ c¶ kü n¨ngtiÕp thÞ, x©y dùng th¬ng hiÖu s¶n phÈmvµ t¨ng cêng çc mèi liªn kÕt trong chuçigi¸ trÞ. Nh÷ng thay ®æi ®ã sÏ t¹o nªn métchiÕn lîc xuÊt khÈu g¹o mang tÝnh kinhdoanh nhiÒu h¬n vµ thu hót sù tham gianhiÒu h¬n cña khu vùc t nh©n trong ho¹t®éng xuÊt khÈu.

Francesco Goletti, Chñ tÞch C«ng ty tvÊn N«ng phÈm quèc tÕ

N©ng cao chÊt lîngdÞch vô vµ tæ chøc hîplý c«ng t¸c khuyÕn n«ngBé phËn khuyÕn n«ng hiÖn nay chñ yÕuchØ lµm c«ng viÖc sù vô do l¬ng bæng Ýtái, ®iÒu kiÖn lµm viÖc khã kh¨n, v× vËy häcã Ýt ®éng c¬ thËt sù ®Ó g¾n bã víi n«ngd©n vµ doanh nghiÖp. §Ó tæ chøc c«ng t¸ckhuyÕn n«ng tèt h¬n, t«i cã mét sè gîi ýnh sau:

- Trong tho¶ thuËn tiªu thô s¶n phÈmgi÷a doanh nghiÖp vµ hîp t¸c x·,doanh nghiÖp cã thÓ thuª çn békhuyÕn n«ng huÊn luyÖn n«ng d©n,theo dâi, ®«n ®èc s¶n xuÊt, ®¶m b¶o cãs¶n phÈm theo chÊt lîng mµ doanhnghiÖp cÇn. HoÆc;



- Khi hîp t¸c x· cÇn vay vèn ng©n hµng®Ó s¶n xuÊt theo hîp ®ång víi çcdoanh nghiÖp, ng©n hµng cã thÓ thuªçn bé khuyÕn n«ng theo dâi, giópn«ng d©n vÒ kü thuËt s¶n xuÊt ®Ó thùchiÖn thµnh c«ng ®îc hîp ®ång víidoanh nghiÖp, nh vËy lµ còng gióp®¶m b¶o kh¶ n¨ng tr¶ ®îc nî ng©nhµng cña hîp t¸c x·. Víi vai trß nµy,çn bé khuyÕn n«ng sÏ ®îc ng©nhµng chi mét phÇn hoa hång.

Gi¸o s Vâ Tßng Xu©n, HiÖu trëngTrêng §¹i häc An Giang.

Thµnh lËp çc hiÖp héi s¶n xuÊtcña n«ng d©n

X· Mü Lu«ng ®· thµnh lËphîp t¸c x· Hoµ ThuËn víi 97x· viªn tham gia gãp vèn.Hîp t¸c x· Hoµ ThuËn lµmçc dÞch vô nh b¬m, tíi

tiªu, cµy, xíi, lµm ®Êt; lµm ®¹i lý thu muab¾p non tõ n«ng d©n cho nhµ m¸y ®«ngl¹nh; ®Çu t vèn cho çc x· viªn nu«i bßråi chia l·i mçi bªn mét nöa. Lóc ®Çu vËn®éng bµ con tham gia hîp t¸c x· còng khãkh¨n v× hä nghÜ ®ã lµ hîp t¸c x· hay tËp®oµn s¶n xuÊt kiÓu cò, lµm theo c«ng®iÓm. HiÖn nay m« h×nh hîp t¸c x· nµy®îc bµ con tÝn nhiÖm, x· viªn thËm chÝcßn muèn ®ãng thªm vèn ®Ó më réngthªm dÞch vô.

¤ng §ç §øc Lung, N«ng d©n Êp MüQuý, x· Mü Lu«ng, huyÖn Chî Míi, tØnhAn Giang.

§Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ th× n«ng d©n cÇn®îc t vÊn tæng hîp vÒ mÆt kinh tÕ x·héi, ®µo t¹o vÒ khuyÕn n«ng vµ tiÕp cËnçc dÞch vô n«ng nghiÖp. N«ng d©n cÇn®îc gióp ®ì trong çc vÊn ®Ò nh tæ chøchiÖp héi s¶n xuÊt nh»m tæ chøc l¹i ngµnhhµng, tiÕp thÞ, ®ãng gãi bao b×, ®¨ng kýnh·n m¸c hµng ho¸.., v× ®©y lµ nh÷ng viÖcmµ çc hé n«ng d©n ç thÓ khã tù thùc

hiÖn ®îc. Nh÷ng tæ chøc n«ng d©n nµysÏ gióp gi¶m chi phÝ giao dÞch, nhê ®ã cãthÓ dïng chi phÝ tiÕt kiÖm ®îc ®Ó ®Çu tn©ng cao chÊt lîng s¶n xuÊt. Nh÷ngn«ng d©n tham gia hiÖp héi sÏ cã ®îcth«ng tin thÞ trêng tèt h¬n, ®îc hëng lîitõ çc dÞch vô khuyÕn n«ng, tiÕp thÞ, t vÊnvÒ qu¶n lý, th¬ng m¹i; hä còng cã thÓmua chung çc vËt t ®Çu vµo rÎ h¬n,gi¶m ®îc gi¸ thµnh s¶n xuÊt, ®¶m b¶ochÊt lîng æn ®Þnh, ®ång nhÊt vµ ®iÒu phèi®îc thu mua mét çch chñ ®éng h¬n ®Ó®¸p øng ®îc çc hîp ®ång th¬ng m¹i.Tuú theo møc ®é chuyªn m«n ho¸ mµ çchiÖp héi cã thÓ h×nh thµnh çc hîp t¸c x·chuyªn ngµnh cã møc ®é tæ chøc chÆt chÏh¬n.

TiÕn sü §µo ThÕ Anh, Trëng Bé m«nHÖ thèng N«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häcN«ng nghiÖp ViÖt Nam (VASI).

Vai trß cña th¬ng l¸i trong ngµnhhµng g¹o:

Khi kh«ng thu mua ®îc ®ñ s¶n lîng g¹otrùc tiÕp tõ n«ng d©n theo hîp ®ång,doanh nghiÖp ph¶i mua lóa th«ng qua hÖthèng th¬ng l¸i. Lùc lîng th¬ng l¸i ë§ång b»ng s«ng Cöu Long rÊt lín vµ cãvai trß rÊt quan träng trong viÖc thu mualóa g¹o. B¶n th©n hä còng lµ ngêi n«ngd©n, cã ph¬ng tiÖn ®Ó thu mua tõ n«ngd©n, chë ®Õn c¬ së t nh©n xay x¸t råigiao g¹o løt cho doanh nghiÖp. Mét mÆtçc doanh nghiÖp, nhÊt lµ çc doanhnghiÖp nhµ níc, vÉn ký hîp ®ång víin«ng d©n theo chØ ®¹o cña nhµ níc (h¬nlµ tr«ng chê thu gom ®ñ s¶n lîng g¹otheo hîp ®ång tõ hä), mÆt kh¸c vÉn thumua phÇn lín lîng lóa tõ bé phËn th¬ngl¸i. Lùc lîng th¬ng l¸i nµy ®îc thõanhËn trªn thùc tÕ lµ kªnh tiªu thô lóa g¹oë çc tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long. VÊn®Ò lµ ai (c¬ quan nµo) sÏ qu¶n lý lùc lîngnµy: doanh nghiÖp hay hîp t¸c x·? NÕuhîp t¸c x· qu¶n lý th× çc hîp t¸c x· sÏ cã


28




29

®iÒu kiÖn t¨ng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña m×nh,cßn nÕu doanh nghiÖp qu¶n lý bé phËnnµy th× doanh nghiÖp sÏ chñ ®éng ®îclùc lîng thu mua cña m×nh xuèng tËnruéng cña ngêi n«ng d©n.

VÒ l©u dµi, ®Ó xuÊt khÈu çc lo¹i g¹o “®Æcs¶n” hoÆc g¹o chÊt lîng cao tõ gièngthuÇn chñng g¾n víi tªn th¬ng hiÖu (nhJasmine, 1490), thu mua qua th¬ng l i̧kh«ng h¼n ®· tèt. Khi ®ã, doanh nghiÖpph¶i tù tæ chøc thu mua trùc tiÕp tõ n«ngd©n th«ng qua çc tho¶ thuËn vÒ ®Çu t vµbao tiªu s¶n phÈm mét çch sßng ph¼ng,nh vËy míi qu¶n lý ®îc quy tr×nh chÆt chÏngay tõ ®Çu. VÊn ®Ò nµy cÇn cã sù tham giacña nhµ khoa häc (chän t¹o gièng) vµ Nhµníc (quy ho¹ch vïng s¶n xuÊt).


Cñng cè mèi quan hÖ gi÷a ba nhµ:nhµ níc, nhµ n«ng, nhµ doanhnghiÖp

Muèn cho n«ng d©n thùc sùcã lîi th× ph¶i tæ chøc l¹i s¶nxuÊt: g¾n çc doanh nghiÖpcã ®Çu ra vÒ g¹o xuÊt khÈuæn ®Þnh víi çc hîp t¸c x·.

Çc doanh nghiÖp ®ã sÏ dïng hîp t¸c x·lµm vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu, tiÕn tíih×nh thøc cho x· viªn mua cæ phÇn trongdoanh nghiÖp ®Ó hä cã quyÒn lîi rµngbuéc víi doanh nghiÖp vµ cã c¬ héi ®îcchia lîi nhuËn. Chóng ta ®· cã tiÒn ®Ò tètvÒ çch lµm nµy lµ C«ng ty mÝa ®êngLam S¬n t¹i Thanh Ho¸. Cßn h×nh thøc kýhîp ®ång gi÷a doanh nghiÖp víi n«ng d©nth× kh«ng hiÖu qu¶ v× m¹nh ai nÊy b¸n,m¹nh ai nÊy mua, kÕt qu¶ lµ c¶ hai bªn®Òu chÞu thiÖt thßi.

Mèi liªn kÕt gi÷a ba nhµ bao gåm nhµníc, nhµ doanh nghiÖp vµ nhµ n«ng cÇn

ph¶i bÒn v÷ng nh kiÒng ba ch©n. Nhµníc ph¶i cã chÝnh s¸ch ®Ó doanh nghiÖpg¾n víi hîp t¸c x·. Khi mèi quan hÖ chÆtchÏ gi÷a doanh nghiÖp víi hîp t¸c x· ®·®îc thiÕt lËp, doanh nghiÖp ph¶i ®a çnbé kü thuËt xuèng gióp n«ng d©n s¶n xuÊt,cho hä vay tiÒn ®Ó øng dông kü thuËt. Çcnhµ khoa häc sÏ cung cÊp nh÷ng kü thuËtmíi nhÊt cho doanh nghiÖp vµ hîp t¸c x·,vµ çc ng©n hµng sÏ cung cÊp tÝn dôngcho n«ng d©n ®Ó øng dông kü thuËt, ph¸ttriÓn s¶n xuÊt.

Gi¸o s Vâ Tßng Xu©n, HiÖu trëngTrêng §¹i häc An Giang.

ý kiÕn ngêi tiªu dïng: S½n sµngmua g¹o ngon víi gi¸ cao h¬n

§èi víi g¹o còng nh çcmÆt hµng thùc phÈm nãichung, tiªu chuÈn quanträng nhÊt lµ an toµn, vÖsinh vµ chÊt lîng s¶n

phÈm. Ngêi tiªu dïng ®Òu biÕt r»ng ®Ócã ®îc s¶n phÈm cã chÊt lîng cao, ®¶mb¶o vÖ sinh th× gi¸ thµnh ph¶i cao h¬n.B¶n th©n t«i rÊt mong muèn ®îc muanh÷ng lo¹i g¹o chÊt lîng cao vµ s½nsµng chÊp nhËn mua víi gi¸ cao h¬n nÕug¹o ®ã thùc sù ngon. Tuy nhiªn, chÊtlîng g¹o b¸n trªn thÞ trêng hiÖn nay l¹ikh«ng ®îc ®¶m b¶o vµ trªn thùc tÕ, g¹ogi¸ cao kh«ng ch¾c ®· lµ g¹o ngon. NhiÒukhi gi¸ g¹o bÞ ®Èy lªn ®Ó ngêi b¸n kiÕmlîi chø thu nhËp cña ngêi n«ng d©nkh«ng hÒ t¨ng lªn, cßn ngêi tiªu dïngph¶i tr¶ nhiÒu tiÒn mµ vÉn kh«ng thÓ mua®îc lo¹i g¹o “tiÒn nµo cña ®Êy”. T«i chat×m ®îc mét lo¹i g¹o nµo võa ý trªn thÞtrêng v× b©y giê chØ toµn g¹o trén, kh«ngrâ xuÊt xø, chän mua lo¹i nµo hoµn toµndùa vµo sù chµo hµng cña ngêi b¸n lÎchø kh«ng thÊy cã mét cöa hµng hay c«ngty b¸n g¹o nµo ®ñ ®é tin cËy ®èi víi ngêitiªu dïng. G¹o ViÖt Nam cÇn ph¶i cãth¬ng hiÖu vµ cã uy tÝn vÒ chÊt lîng,




30

kh«ng chØ v× môc tiªu xuÊt khÈu mµ cßn ®Ótiªu dïng trong níc. Ngêi ViÖt Nam cãquyÒn ®îc tiªu dïng lo¹i g¹o cã chÊtlîng cao mµ hä biÕt râ nguån gèc, tiªuchuÈn vµ chÝnh hä sÏ lµ nh÷ng ngêi tiÕpthÞ cho g¹o ViÖt Nam ë c¶ thÞ trêng trong

níc vµ níc ngoµi.

Bµ NguyÔn ThÞ Quúnh Chi, Chñ nhiÖmC©u l¹c bé Ngêi tiªu dïng N÷, HéiTiªu chuÈn vµ B¶o vÖ ngêi tiªu dïngViÖt Nam




31

Bèi c¶nh chung Trong ph¹m vi b¶n tin nµy, hîp ®ång s¶nxuÊt n«ng nghiÖp ®îc hiÓu lµ tho¶ thuËngi÷a ngêi n«ng d©n vµ ngêi chÕ biÕn ®Ós¶n xuÊt vµ cung øng çc s¶n phÈm n«ngnghiÖp víi khèi lîng, chÊt lîng vµ møcgi¸ ®Þnh tríc. Chøc n¨ng chÝnh cña hîp®ång lµ t¹o c¬ së ®Ó x©y dùng mèi quanhÖ hîp t¸c gi÷a ngêi n«ng d©n vµ ngêichÕ biÕn. Hîp ®ång lµ c¬ së cho hai bªncïng tham gia quyÕt ®Þnh, chia sÎ rñi ro vµlîi Ých trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ngnghiÖp.

H×nh thøc hîp ®ång thêng ®îc vËnhµnh tèt h¬n ®èi víi nh÷ng thÞ trêng æn®Þnh, cã yªu cÇu cao vÒ chÊt lîng s¶nphÈm vµ cÇn cã sù ®iÒu phèi trong chuçigi¸ trÞ. NÕu s¶n xuÊt kÐm chuyªn m«n ho¸vµ s¶n phÈm Ýt tÝnh ®Æc thï, m« h×nh hîp®ång cã thÓ sÏ kh«ng hiÖu qu¶ b»ng çcph¬ng thøc mua b¸n kh¸c trªn thÞ trêng,v× chi phÝ giao dÞch sÏ t¨ng do ph¶i ®iÒu

phèi nhiÒu nhµ s¶n xuÊt nhá. Do ®ã, ®Óm« h×nh hîp ®ång cã thÓ ho¹t ®éng hiÖuqu¶, cÇn ph¶i c©n b»ng viÖc tham gia,®iÒu hµnh vµ tæ chøc gi÷a çc bªn trongchuçi gi¸ trÞ3.

S¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång ë ViÖtNamS¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång ëViÖt Nam míi chØ ph¸t triÓn gÇn ®©y. Tuynhiªn, khi ngµnh chÕ biÕn s¶n phÈm n«ngnghiÖp ngµy cµng th¬ng m¹i ho¸ th×cµng cÇn cã hÖ thèng hîp ®ång s¶n xuÊtn«ng nghiÖp ®Ó çc c«ng ty lín cã thÓ liªnkÕt chÆt chÏ h¬n víi nh÷ng hé n«ng d©ns¶n xuÊt nhá.

ChÝnh phñ ViÖt Nam còng khuyÕn khÝchm« h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp®ång, vÝ dô QuyÕt ®Þnh 80/2002/TTg cña

Hîp ®ång lµ mét c¬ chÕ quan träng ®Ó ®iÒu phèi viÖc s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu thôs¶n phÈm, lµ c«ng cô g¾n kÕt gi÷a çc chñ thÓ cña mét chuçi gi¸ trÞ2. HiÖn nay, ngµnhn«ng nghiÖp ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ vµ th¬ng m¹i ho¸ nªn chuçigi¸ trÞ n«ng nghiÖp sÏ ngµy cµng trë nªn quan träng. Víi vai trß lµ c¬ chÕ cña qu¸ tr×nhnµy, hîp ®ång s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng sÏ ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt vµ phæ biÕntrong ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam.

S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp®ång1 – mét h×nh thøc liªn kÕtngêi n«ng d©n víi thÞ trêng

1 Hay cßn thêng ®îc gäi lµ s¶n xuÊt theo hîp ®ång bao tiªu s¶n phÈm2 Chuçi gi¸ trÞ ®îc ®Þnh nghÜa lµ “Mét chu tr×nh çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt hoÆc dÞch vô kÓ tõ giai ®o¹n s¸ng chÕ, qua çc

qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi ®Õn ngêi tiªu dïng cuèi cïng, còng nh xö lý phÕ th¶i” (Kaplinsky, 2000).3 Williamson, Oliver (1989). “Kinh tÕ häc vÒ chi phÝ giao dÞch,” trong R. Schmalensee vµ R.D. Willig (eds.), Sæ tay vÒ

tæ chøc ngµnh, tËp 1, Amsterdam: NXB Khoa häc Elsevier B.V., trang 136-182.




32

Thñ tíng ChÝnh phñ (vÒ khuyÕn khÝch tiªuthô n«ng s¶n hµng ho¸ gi÷a çc doanhnghiÖp víi n«ng d©n th«ng qua ký kÕt hîp®ång). ChÝnh s¸ch nµy cßn thÓ hiÖn qua sùhç trî cña ChÝnh phñ ®èi víi m« h×nh hîpt¸c x· kiÓu míi ®Ó cã thÓ liªn kÕt çc hés¶n xuÊt nhá mét çch hiÖu qu¶.

KÓ tõ khi LuËt Hîp t¸c x· cã hiÖu lùc n¨m1997, mét sè lîng lín hîp t¸c x· theo m«h×nh “míi” ®· ra ®êi, vµ nhiÒu hîp t¸c x·cò ®· ®îc chuyÓn ®æi. Tuy nhiªn, phÇnlín çc hîp t¸c x·, c¶ míi lÉn cò, ®Òu vÉnchñ yÕu tËp trung gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Çuvµo vµ cung cÊp çc dÞch vô cho viÖc s¶nxuÊt cña ngêi n«ng d©n chø cha chóträng ®Õn viÖc t×m thÞ trêng cho ®Çu ra. V×vËy, ®Ó ®ãng vai trß tèt h¬n trong viÖc hçtrî ngêi n«ng d©n tham gia vµo chuçi gi¸trÞ vµ hîp ®ång, çc hîp t¸c x· cÇn ph¶itËp trung nhiÒu h¬n n÷a vµo viÖc t×m thÞtrêng cho ®Çu ra.

Mét trong nh÷ng m« h×nh s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång hiÖn ®ang ph¸t triÓnë ViÖt Nam lµ m« h×nh “hîp ®ång hai cÊp”,tøc lµ mét c«ng ty chÕ biÕn sÏ ký hîp ®ångvíi mét tæ chøc ®¹i diÖn cho n«ng d©n (vÝdô nh hîp t¸c x·) vµ sau ®ã tæ chøc ®¹idiÖn ®ã sÏ ký hîp ®ång víi tõng thµnh viªn.

Lµ mét m« h×nh kh¸ míi, s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång còng cã nh÷ngtrêng hîp thµnh c«ng vµ kh«ng thµnhc«ng. B¶n tin nµy tËp trung vµo nh÷ng vÊn®Ò mÊu chèt liªn quan tíi m« h×nh s¶n xuÊtn«ng nghiÖp theo hîp ®ång ®Ó ®a ra métsè bµi häc gãp phÇn ph¸t triÓn thµnh c«ngm« h×nh nµy ë ViÖt Nam trong t¬ng lai.

Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnhBèn vÊn ®Ò chÝnh sÏ ¶nh hëng tíi viÖctriÓn khai thµnh c«ng m« h×nh s¶n xuÊtn«ng nghiÖp theo hîp ®ång trong t¬ng laië ViÖt Nam bao gåm:

i) mèi quan hÖ râ rµng vµ chÆt chÏ gi÷açc bªn trong hîp ®ång sÏ gióp s¶nxuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång thµnhc«ng h¬n,

ii) n«ng d©n tham gia s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång th«ng qua mét tæchøc ®¹i diÖn sÏ hiÖu qu¶ h¬n,

iii) s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ångkh«ng ph¶i lµ m« h×nh phï hîp cho tÊtc¶ çc lo¹i s¶n phÈm vµ ë mäi hoµnc¶nh,

iv) ph¬ng thøc hîp ®ång cÇn ph¶i phïhîp víi ®iÒu kiÖn cña çc bªn.

Mèi quan hÖ râ rµng vµ chÆt chÏ gi÷a çcbªn trong hîp ®ång sÏ gióp s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång thµnh c«ng h¬n

Quan hÖ chÆt chÏ gi÷a çc bªn trong hîp®ång lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu ®¶m b¶o sùthµnh c«ng cña hîp ®ång. Quan hÖ nµythÓ hiÖn quan hÖ hîp t¸c vµ çc ®iÒu kiÖnu ®·i trong hîp ®ång.

Quan hÖ hîp t¸c - Quan hÖ hîp ®ångph¶i ®îc coi lµ quan hÖ hîp t¸c gi÷a çcbªn tham gia, chø kh«ng ph¶i lµ quan hÖc¹nh tranh, hay quan hÖ bãc lét gi÷a bªnnµy ®èi víi bªn kia. ChØ khi nµo x©y dùng®îc lßng tin cao ®é gi÷a çc bªn thamgia hîp ®ång th× mèi quan hÖ nµy míi cãthÓ duy tr× l©u bÒn. Lo¹i h×nh quan hÖ nµythêng vît ngoµi khu«n khæ quan hÖth¬ng m¹i thuÇn tuý mµ bao gåm c¶ çcmèi quan hÖ x· héi.

X©y dùng quan hÖ hîp t¸c tèt víi çc tæchøc kh«ng tham gia trùc tiÕp vµo hîp®ång, vÝ dô nh chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng,çc ban qu¶n lý vµ tæ chøc quÇn chóngcòng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi sùthµnh c«ng cña hîp ®ång s¶n xuÊt n«ngnghiÖp. Mèi quan hÖ chÆt chÏ sÏ hç trî viÖcthùc thi çc ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång.




33

NhiÒu ph©n tÝch ®· chØ ra r»ng cÇn cã “c¬chÕ thùc thi m¹nh” trong vÊn ®Ò hîp ®ång,nhng trªn thùc tÕ nÕu quan hÖ hîp ®ångtån t¹i chØ v× cã “c¬ chÕ thùc thi m¹nh” th×râ rµng mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a çc bªntrong hîp ®ång kh«ng ®îc tèt l¾m.

Çc u ®·i – Çc ®iÒu kiÖn u ®·i tronghîp ®ång thêng liªn quan chÆt chÏ ®Õnquan hÖ hîp t¸c. §Ó quan hÖ hîp ®ångtån t¹i vµ ph¸t triÓn trong t¬ng lai trungh¹n vµ dµi h¹n, çc bªn ®èi t¸c ®Òu cÇnph¶i dµnh cho nhau mét sè u ®·i nhÊt®Þnh ®Ó khuyÕn khÝch quan hÖ hîp ®ångph¸t triÓn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ çc bªn®Òu ph¶i ®îc hëng lîi tõ mèi quan hÖhîp ®ång. Møc thanh to¸n vµ çc ®iÒukiÖn ®µm ph¸n ph¶i hÊp dÉn ®èi víi c¶ngêi mua vµ ngêi b¸n vµ rñi ro ph¶i®îc chia sÎ c«ng b»ng.

Mét h×nh thøc u ®·i kh¸c lµ chia sÎ quyÒnsë h÷u vµ ®ång nhÊt lîi Ých cña c¶ hai bªn,vÝ dô nh ngêi n«ng d©n cã thÓ lµ cæ®«ng cña c«ng ty thu mua. §Ó mèi quanhÖ hîp ®ång thùc sù ph¸t triÓn, nh÷ng u®·i nµy ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ sënguyªn t¾c thÞ trêng. NÕu viÖc thµnh lËpvµ ho¹t ®éng cña mét hîp t¸c x·, hay sùtham gia vµo hÖ thèng hîp ®ång ®îcthùc hiÖn trªn c¬ së bao cÊp th× nh÷ng u®·i cho mèi quan hÖ hîp t¸c sÏ kh«ng tånt¹i l©u dµi.

N«ng d©n tham gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång th«ng qua mét tæ chøc ®¹idiÖn sÏ hiÖu qu¶ h¬n

§Ó nhiÒu hé n«ng d©n (dï hé s¶n xuÊt línhay nhá) ®îc tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ vµcïng nhau xö lý mäi t×nh huèng trong qu¸tr×nh s¶n xuÊt theo hîp ®ång mét çchhiÖu qu¶, cÇn ph¶i cã mét lo¹i h×nh tæ chøcnµo ®ã. Tæ chøc nµy lµ “c¬ quan tèi cao”cña ®«ng ®¶o çc hé n«ng d©n, ®¹i diÖncho lîi Ých cña hä, thay mÆt n«ng d©n kýkÕt hîp ®ång vµ ®iÒu phèi ho¹t ®éng.

T¹i ViÖt Nam, cã nhiÒu h×nh thøc tæ chøcchÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc cña n«ngd©n nh nhãm n«ng d©n, “c©u l¹c bé”n«ng d©n, vµ nhãm céng ®ång.

Tuy nhiªn, h×nh thøc tæ chøc cña n«ng d©ncã t çch ph¸p nh©n cao nhÊt vµ cã kh¶n¨ng ký hîp ®ång n«ng nghiÖp lµ hîp t¸c x·.

Mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng dÉn®Õn thµnh c«ng cña nh÷ng tæ chøc trªn lµkh¶ n¨ng l·nh ®¹o tæ chøc. NÕu ngêil·nh ®¹o tæ chøc n¨ng ®éng, cã quan hÖchÆt chÏ víi thÞ trêng vµ n¾m b¾t ®îcth«ng tin th× tæ chøc ®ã sÏ cã kh¶ n¨ngthµnh c«ng cao h¬n trong ký kÕt hîp ®ångn«ng nghiÖp. §éng lùc cña ngêi l·nh ®¹ocòng ®ãng mét vai trß quan träng. NÕungêi l·nh ®¹o tæ chøc còng lµ thµnh viªncña tæ chøc, hä sÏ cã ®éng lùc m¹nh h¬n®Ó ho¹t ®éng v× lîi Ých cña çc thµnh viªn.

ë ViÖt Nam, viÖc tæ chøc nh÷ng hé n«ngd©n s¶n xuÊt nhá cã vai trß ®Æc biÖt quanträng. Dï ngµnh n«ng nghiÖp ®ang hiÖn®¹i ho¸ vµ th¬ng m¹i ho¸ nhng s¶nxuÊt n«ng nghiÖp chñ yÕu vÉn do nh÷nghé s¶n xuÊt nhá ®¶m nhËn. Çch duy nhÊt®Ó nh÷ng hé s¶n xuÊt nhá nµy tham giatÝch cùc vµ hiÖu qu¶ h¬n vµo chuçi gi¸ trÞ®ang ngµy cµng ®îc th¬ng m¹i ho¸ vµtoµn cÇu ho¸ lµ hä ph¶i ®îc tæ chøc vµ®iÒu phèi chÆt chÏ h¬n.

S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ångkh«ng ph¶i lµ m« h×nh phï hîp cho tÊt c¶çc lo¹i s¶n phÈm vµ ë mäi hoµn c¶nh

§iÒu quan träng cÇn ph¶i lu ý lµ m« h×nhs¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ångkh«ng phï hîp víi tÊt c¶ çc lo¹i s¶nphÈm n«ng nghiÖp. Nh×n chung, m« h×nhnµy sÏ ho¹t ®éng tèt h¬n ®èi víi çc s¶nphÈm ®Æc thï.

§èi víi çc s¶n phÈm kh«ng ®Æc thï th×chi phÝ tæ chøc chuçi gi¸ trÞ ®Ó sö dông m«h×nh hîp ®ång sÏ cao h¬n so víi chi phÝgiao dÞch thÞ trêng b×nh thêng. NÕu s¶n




34

phÈm ®ã cã tÝnh ®Æc thï víi yÕu tè chÊtlîng vµ chÕ biÕn ®ãng vai trß quan trängth× cÇn cã sù ®iÒu phèi nhiÒu h¬n vµ khi ®ãm« h×nh hîp ®ång cã thÓ sÏ h÷u Ých h¬n.

§iÒu nµy cã thÓ thÊy râ qua thùc tr¹ng s¶nxuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång ë ViÖtNam. ChØ mét tû lÖ nhá çc hîp ®ång s¶nxuÊt nh÷ng n«ng s¶n kh«ng ®Æc thï (vÝ dônh nh÷ng mÆt hµng g¹o th«ng dông) lµthµnh c«ng. Trong khi ®ã, phÇn lín hîp®ång s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®èi víi çcs¶n phÈm ®Æc thï nh g¹o NhËt B¶n hayng« bao tö (b¾p non) ®Òu ®îc thùc hiÖnthµnh c«ng.

Do vËy, kh«ng thÓ ¸p dông m« h×nh s¶nxuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång cho tÊtc¶ çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam.Hîp ®ång kh«ng ph¶i lµ c«ng cô liªn kÕtthÞ trêng cã thÓ ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ çclo¹i hµng ho¸, còng nh víi tÊt c¶ n«ngd©n ë mäi ®Þa ph¬ng. ViÖc quyÕt ®Þnh cã¸p dông m« h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång hay kh«ng cÇn ph¶i dùavµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ t¹i tõng ®Þa ph¬ng.

Ph¬ng thøc hîp ®ång cÇn ph¶i phï hîpvíi ®iÒu kiÖn cña çc bªn

Ph¬ng thøc hîp ®ång còng cÇn ph¶i phïhîp víi ®iÒu kiÖn cña çc bªn. §èi víi hîp®ång gi÷a hîp t¸c x· vµ hé n«ng d©n (cãthÓ lµ hîp t¸c x· ký hµng ngµn hîp ®ångnh vËy mçi n¨m) th× hîp ®ång cµng ®¬ngi¶n cµng tèt.

ë ViÖt Nam, viÖc ký kÕt hîp ®ång sÏ hiÖuqu¶ vµ dÔ thµnh c«ng h¬n nÕu hîp ®ång cã®iÒu kho¶n râ rµng quy ®Þnh thêi ®iÓm cãthÓ th¶o luËn l¹i çc ®iÒu kiÖn hîp ®ång.Nh÷ng thêi ®iÓm nµy cã thÓ lµ: tríc khihîp ®ång cã hiÖu lùc, 2 tuÇn tríc khi thuho¹ch vµ khi thu ho¹ch. §iÒu kho¶n nhvËy sÏ cho phÐp quan hÖ hîp ®ång linhho¹t h¬n vµ gi¶m kh¶ n¨ng ph¸ hîp ®ång.

Hîp ®ång nªn cã nh÷ng ®iÒu kho¶n mangtÝnh u ®·i ®Ó t¹o ®éng lùc thu hót c¶ hai

bªn tham gia hîp ®ång, ®Æc biÖt lµ çc®iÒu kho¶n vÒ gi¸ c¶ vµ thanh to¸n. Trongbèi c¶nh ViÖt Nam, ngêi n«ng d©nthêng thÝch nhËn tiÒn mÆt h¬n, v× thÕ,®iÒu kho¶n thanh to¸n b»ng tiÒn mÆt sÏkhuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n thùc hiÖn®óng hîp ®ång. Trong nhiÒu trêng hîp,çc ®iÒu kho¶n quy ®Þnh gi¸ linh ho¹t – cãthÓ lµ gi¸ thÞ trêng céng thªm phÇn tr¨mu ®·i nµo ®ã - sÏ khuyÕn khÝch ngêicung cÊp gi÷ ®óng cam kÕt thùc hiÖn hîp®ång. Cuèi cïng, hîp ®ång ph¶i c«ngb»ng vµ chia sÎ rñi ro cho tÊt c¶ çc bªn.

KÕt luËnRâ rµng lµ m« h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång sÏ ®ãng vai trß ngµy cµngquan träng trong ngµnh n«ng nghiÖp ViÖtNam. §Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña m« h×nh nµy®îc chia sÎ c«ng b»ng cho tÊt c¶ çcbªn tham gia th× hîp ®ång cÇn ®îc x©ydùng trªn mét mèi quan hÖ hîp t¸c chÆtchÏ, sù tæ chøc hiÖu qu¶ vµ sö dôngph¬ng thøc hîp ®ång phï hîp.

Mét ®iÒu quan träng kh¸c cÇn lu ý lµ s¶nxuÊt n«ng nghiÖp theo hîp ®ång ph¶i lµ tùnguyÖn vµ dùa trªn nhu cÇu cña çc bªn.M« h×nh nµy kh«ng ph¶i lµ çch duy nhÊtliªn kÕt ngêi n«ng d©n vµ ngêi chÕ biÕn.Mét m« h×nh liªn kÕt nhÊt ®Þnh lu«n phôthuéc vµo ®iÒu kiÖn vÒ con ngêi vµ m«itrêng còng nh ®Æc ®iÓm riªng cña mçi®Þa ph¬ng.

Th¶o luËn* Mèi quan hÖ râ rµng vµ chÆt chÏgi÷a çc bªn trong hîp ®ång sÏgióp s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp®ång thµnh c«ng h¬n

Theo t«i, mÊu chèt ®Ó viÖc s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång diÔn ra su«n sÎ,thµnh c«ng vµ hiÖu qu¶ chÝnh lµ ë sù tincËy lÉn nhau gi÷a nhµ m¸y vµ n«ng d©n,




35

nhµ m¸y ph¶i thùc sù coin«ng d©n lµ ‘ngêi nhµ”,hiÓu r»ng lîi Ých cña nhµm¸y lu«n g¾n chÆt víi lîi Ýchcña n«ng d©n, r»ng n«ng

d©n ë thÕ yÕu th× cµng cÇn ph¶i gióp ®ìn«ng d©n. Víi nhËn thøc ®ã, Lam S¬n ®·trùc tiÕp cïng n«ng d©n th¸o gì ba çi khãtrong s¶n xuÊt lµ vèn, kiÕn thøc khoa häckü thuËt vµ ®Çu ra cho n«ng s¶n. Theo t«i,chØ khi nµo thùc sù tù nguyÖn vµ nhiÖt t×nhhç trî, ®Çu t cho n«ng d©n, l¨n léi vµ g¾nbã cïng n«ng d©n th× nhµ m¸y míi cã thÓ®¹t ®îc lîi Ých cuèi cïng cho chÝnh m×nh.Ngîc l¹i, phÝa ngêi n«ng d©n sÏ yªnt©m s¶n xuÊt, nhËn thøc ®îc sù g¾n bãvíi nhµ m¸y ®Ó tõ ®ã x©y dùng ý thøc b¶ovÖ nguyªn liÖu vµ chØ cung cÊp cho nhµm¸y mµ th«i.

¤ng Lª V¨n Tam, Chñ tÞch Héi ®ångQu¶n trÞ C«ng ty MÝa ®êng Lam S¬n

Theo t«i, ®Ó cã thÓ thóc ®ÈyviÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång, ®iÒu quanträng nhÊt lµ ph¶i t¹o niÒmtin gi÷a n«ng d©n víi c«ng ty

b»ng çch c«ng ty øng tríc mét kho¶nvèn cho n«ng d©n s¶n xuÊt, t¹o ra sù rµngbuéc nhÊt ®Þnh gi÷a hai bªn ®Ó ®¶m b¶osù cam kÕt thùc hiÖn hîp ®ång cña C«ngty. NÕu chØ ký hîp ®ång råi ®Ó ®Êy, kh«ngcã sù rµng buéc vÒ quyÒn lîi th× mét tronghai bªn sÏ cã xu híng ph¸ vì hîp ®ångkhi thÊy cã lîi cho m×nh. §Æc biÖt, çchnghÜ cña n«ng d©n lµ mét khi kh«ng nî nÇng× víi c«ng ty th× viÖc ph¸ vì hîp ®ång sÏchØ ®¬n gi¶n lµ mét sù thÊt høa chø hai bªnkh«ng bÞ mÊt m¸t g× vµ còng ch¼ng thÓtha kiÖn ®îc nhau.

¤ng TrÇn H÷u D, N«ng d©n tØnh An Giang

Khi tham gia ký hîp ®ång, ®iÒu chóng t«icÇn nhÊt lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc ®Ó®¶m b¶o hîp ®ång sÏ ®îc thùc hiÖn nh

c«ng ty øng vèn s¶n xuÊtcho n«ng d©n, chÝnh quyÒn®Þa ph¬ng ®øng ra x¸cnhËn vµ gi¸m s¸t viÖc thùchiÖn hîp ®ång. Thùc tÕ,

ngêi n«ng d©n rÊt cÇn vèn ®Ó ®Çu t muagièng, ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt,më réng s¶n xuÊt…

¤ng §ç Quý H¹o, N«ng d©n tØnh KiªnGiang

Hîp ®ång gi÷a hîp t¸c x· víi çc x· viªncã quy ®Þnh çc ®iÒu kho¶n rµng buéc vµtr¸ch nhiÖm cña çc bªn nÕu kh«ng thùchiÖn hîp ®ång, song th«ng thêng th× hîpt¸c x· kh«ng c¨n cø hîp ®ång ®Ó tha kiÖnn«ng d©n khi hä ph¸ vì hîp ®ång, mµ chØdïng biÖn ph¸p thuyÕt phôc, vËn ®éng.

¤ng NguyÔn V¨n §¶m, Chñ tÞch HTXHoµ ThuËn, tØnh An Giang

* N«ng d©n tham gia s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång th«ng quamét tæ chøc ®¹i diÖn sÏ hiÖu qu¶ h¬n

Do mét c«ng ty kh«ng thÓtrùc tiÕp ký hîp ®ång víihµng ngµn hé n«ng d©n ®Óbao tiªu s¶n phÈm nªn hîpt¸c x· hoÆc bÊt kú tæ chøc

cña n«ng d©n nµo kh¸c víi t çch lµngêi ®¹i diÖn cho n«ng d©n ®Ó tho¶ thuËnvµ ký kÕt hîp ®ång víi c«ng ty cã vai trßhÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng. Tuú theon¨ng lùc vÒ vèn, tr×nh ®é khoa häc kü thuËtvµ qu¶n lý mµ hîp t¸c x· cã thÓ hç trî chon«ng d©n trong s¶n xuÊt nãi chung vµtrong viÖc ký kÕt hîp ®ång bao tiªu s¶nphÈm nãi riªng. Bªn c¹nh hîp t¸c x· th×liªn minh hîp t¸c x· ®ãng vai trß cÇu nèi,cung cÊp th«ng tin vÒ mïa vô, thÞ trêngn«ng s¶n, nhu cÇu doanh nghiÖp…, tvÊn, hç trî vµ t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp cËn chohîp t¸c x· vµ c«ng ty ®Ó t×m hiÓu vµ tháathuËn hîp ®ång bao tiªu.

¤ng Mai Thanh Hïng, Phã Chñ tÞchLiªn minh HTX §ång Th¸p




36

Theo kinh nghiÖm cña Lam S¬n th× méth×nh thøc liªn kÕt hîp t¸c ®Ó cñng cè mãiliªn kÕt nhµ m¸y – n«ng d©n rÊt hiÖu qu¶lµ tæ chøc HiÖp héi MÝa ®êng Lam S¬nvíi sù tham gia cña c¶ hai phÝa n«ng d©nvµ nhµ m¸y. Víi ®iÒu lÖ, quy chÕ ho¹t®éng râ rµng, hiÖp héi nµy ®ãng vai trßtrung gian quan träng trong viÖc ®¶m b¶oquyÒn lîi cho n«ng d©n, ®Ó n«ng d©nkh«ng bÞ “lÐp vÕ” trong viÖc th¬ng th¶ovµ ký kÕt hîp ®ång víi nhµ m¸y. Trongqu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, nÕu ph¸tsinh víng m¾c vÒ bÊt cø ®iÒu kho¶n nµoth× hiÖp héi sÏ ®¹i diÖn cho n«ng d©n ®Ò®¹t nguyÖn väng víi nhµ m¸y. Mét vai trßn÷a hÕt søc quan träng cña hiÖp héi lµ södông quü phßng chèng rñi ro cña m×nh ®Ó®¶m b¶o ®êi sèng vµ thu nhËp cho n«ngd©n khi thÞ trêng ®êng cã biÕn ®énghoÆc x¶y ra thiªn tai lµm ¶nh hëng s¶nlîng mÝa. HiÖp héi g©y quü tõ ®ãng gãpcña c¶ n«ng d©n vµ nhµ m¸y. Cô thÓ, khigi¸ ®êng lªn cao, n«ng d©n trÝch tiÒn b¸nmÝa ®ãng gãp cho quü, vµ nhµ m¸y còng®ãng gãp mét kho¶n t¬ng ®¬ng trÝch tõlîi nhuËn. Quü nµy sÏ ®îc sö dông ®Ó bï®¾p cho n«ng d©n mçi khi gi¸ mÝa xuèngthÊp ®Ó n«ng d©n kh«ng bÞ thiÖt thßi vµyªn t©m s¶n xuÊt vô mïa sau. Thùc tÕ chothÊy quü ®· ph¸t huy t¸c dông rÊt tÝch cùcvµo nhiÒu vô mÝa ®êng nh n¨m 1992,1993, 1995, 1997…

¤ng Lª V¨n Tam, Chñ tÞch Héi ®ångQu¶n trÞ C«ng ty MÝa ®êng Lam S¬n

Tríc ®©y, c«ng ty ký hîp®ång thu mua b¾p non víi11.000 hé n«ng d©n th× naychØ cßn 15 hîp ®ång ký víiçc hîp t¸c x· vµ ®¹i diÖn

hé n«ng d©n (th¬ng l¸i). ViÖc ký hîp®ång qua çc hîp t¸c x· gióp c«ng ty tiÕtkiÖm chi phÝ qu¶n lý, giao dÞch, t¹o ®îcvïng nguyªn liÖu æn ®Þnh vµ t¹o c¬ së ®Ólµm ¨n cã l·i.

¤ng Huúnh Quang §Êu, Gi¸m ®ècC«ng ty DÞch vô Kü thuËt N«ng nghiÖpAn Giang ANTESCO

Vai trß cña hîp t¸c x· trongviÖc s¶n xuÊt theo hîp®ång, theo t«i lµ hÕt søcquan träng. Thùc tÕ viÖcthùc hiÖn hîp ®ång kh«ng

thµnh gi÷a c«ng ty Antesco vµ bµ conn«ng d©n tríc ®©y cho thÊy c«ng tykh«ng thÓ ®ñ ®iÒu kiÖn vµ n¨ng lùc ®Ó kýkÕt trùc tiÕp víi tõng hé n«ng d©n, gi¸ms¸t qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kiÓm tra chÊt lîngvµ thu mua hµng cña tõng hé n«ng d©n.Ngîc l¹i, kÓ tõ khi hîp t¸c x· Hoµ ThuËnra ®êi vµ ®øng ra ®¹i diÖn bµ con ký kÕthîp ®ång víi Antesco th× qu¸ tr×nh s¶nxuÊt vµ thu mua diÔn ra su«n sÎ, s¶nlîng thu mua t¨ng ®Òu tõng n¨m. Hîpt¸c x· gióp ®ì øng tiÒn mua cho n«ng d©nçc dÞch vô ®Çu vµo nh gièng, tíi tiªu vµchØ khÊu trõ khi thu mua n«ng s¶n vµocuèi vô. Trong lóc thu mua, hîp t¸c x· l¹imua hÕt hµng cho n«ng d©n chø kh«ng bál¹i lo¹i xÊu nh th¬ng l¸i hay c«ng ty,còng kh«ng Ðp n«ng d©n trong viÖc ®¸nhgi¸ chÊt lîng s¶n phÈm.

NguyÔn V¨n §¶m, Chñ tÞch HTX HoµThuËn, tØnh An Giang

Trªn c¬ së kh¶ n¨ng s¶n xuÊt mét mÆthµng n«ng s¶n cô thÓ cña bµ con n«ngd©n, hîp t¸c x· ®¹i diÖn cho bµ con ®i t×mthÞ trêng cho s¶n phÈm ®ã, cô thÓ lµ ®i t×mkiÕm vµ ®Æt vÊn ®Ò ký kÕt hîp ®ång baotiªu víi çc c«ng ty, tháa thuËn chi tiÕt çc®iÒu kho¶n vÒ quy çch chÊt lîng, s¶nlîng, gi¸ c¶, çc ®iÒu kiÖn rµng buéc…cña hîp ®ång. Sau khi ®· ký kÕt ®îc hîp®ång víi c«ng ty, hîp t¸c x· vÒ ®Þa ph¬ngký hîp ®ång mua n«ng s¶n víi tõng hén«ng d©n. Hîp t¸c x· ®ãng vai trß trunggian trong viÖc thùc hiÖn hîp ®ång baotiªu gi÷a bµ con víi c«ng ty, cô thÓ lµ tæchøc s¶n xuÊt, híng dÉn kü thuËt, cungcÊp gièng, kiÓm tra chÊt lîng s¶n phÈm,mua vµ giao s¶n phÈm cho n«ng d©n.

¤ng NguyÔn V¨n Mêi, Chñ nhiÖm HTXB×nh T©y TØnh TiÒn Giang




37

Do hiÓu biÕt cña n«ng d©n cßn h¹n chÕ nªnnÕu trong hîp ®ång cã nh÷ng ®iÒu kho¶nkh«ng c«ng b»ng hoÆc kh«ng cã lîi chon«ng d©n th× hä chØ biÕt tõ chèi kh«ng kýhîp ®ång chø kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Ò xuÊtvµ tháa thuËn çc ®iÒu kho¶n hîp lý h¬n,do ®ã rÊt khã t×m ®îc tiÕng nãi chung gi÷ac«ng ty vµ ngêi n«ng d©n. V× vËy cÇn cãmét tæ chøc trung gian ®¹i diÖn cho n«ngd©n ®øng ra ®µm ph¸n hîp ®ång.

¤ng TrÇn H÷u D, N«ng d©n tØnh AnGiang

* S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo hîp®ång kh«ng ph¶i lµ m« h×nh phïhîp cho tÊt c¶ çc lo¹i s¶n phÈmvµ ë mäi hoµn c¶nh

Hîp ®ång n«ng nghiÖp ë AnGiang ®îc ¸p dông chñyÕu víi bèn lo¹i n«ng s¶n lµlóa ®Æc s¶n, lóa chÊt lîngcao, b¾p non vµ ç. Trong

®ã, hîp ®ång s¶n xuÊt çc lo¹i “®Æc s¶n”nh lóa th¬m vµ b¾p non ®îc thùc hiÖntèt h¬n do çc ®iÒu kho¶n ®îc quy ®Þnhrâ rµng, chÆt chÏ, cã møc gi¸ cè ®Þnh vµbiÖn ph¸p chÕ tµi cô thÓ. Khi s¶n xuÊt s¶nphÈm ®Æc s¶n, n«ng d©n khã tiªu thô n¬ikh¸c nªn ph¶i tu©n thñ hîp ®ång ®Ó gi÷quan hÖ l©u dµi víi çc c«ng ty kinhdoanh. Ngoµi ra, çc s¶n phÈm ®Æc s¶nthêng cã nh·n hiÖu hµng hãa, chÊt lîngæn ®Þnh vµ gi¸ c¶ Ýt biÕn ®éng. Khi thamgia hîp ®ång s¶n xuÊt ®Æc s¶n, n«ng d©n®îc tho¶ thuËn víi c«ng ty thu mua vÒgi¸ c¶ tríc khi ký hîp ®ång vµ thêng®îc c«ng ty cung cÊp gièng vµ hç trî küthuËt. Çc lo¹i hîp ®ång n«ng s¶n kh¸cthêng cã kÕt qu¶ thùc hiÖn kh«ng cao.Nguyªn nh©n lµ hîp ®ång kh«ng quy ®Þnhgi¸ cô thÓ mµ chØ tháa thuËn sÏ mua theogi¸ thÞ trêng. Nh vËy, nh÷ng hîp ®ångnµy gièng nh biªn b¶n ghi nhí chø chaph¶i lµ hîp ®ång kinh tÕ theo ®óng nghÜa.Mét nguyªn nh©n n÷a lµm cho tÝnh thùc thicña hîp ®ång kh«ng cao lµ do ®a sè n«ng

s¶n xuÊt khÈu cha cã th¬ng hiÖu vµ gi¸c¶ kh«ng æn ®Þnh nªn khã cã thÓ ký ®îchîp ®ång víi “gi¸ chÕt”. NÕu n«ng s¶n cãth¬ng hiÖu th× liªn kÕt gi÷a nhµ kinhdoanh vµ nhµ s¶n xuÊt sÏ chÆt chÏ h¬n ®Ó®¶m b¶o chÊt lîng s¶n phÈm, gi÷ uy tÝnlµm ¨n l©u dµi.

¤ng §oµn Ngäc Ph¶, Phã Gi¸m ®èc SëN«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«ntØnh An Giang

Çc doanh nghiÖp hiÖn chñyÕu bu«n b¸n g¹o kh«ng rânguån gèc xuÊt xø nªnkh«ng t¹o ®îc uy tÝn vµ cãtr¸ch nhiÖm víi chÊt lîng

cña chÝnh s¶n phÈm kinh doanh cña m×nh.Do vËy, ®éng lùc ®Ó liªn kÕt, rµng buécgi÷a doanh nghiÖp víi n«ng d©n lµ rÊtyÕu, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng doanh nghiÖp cãthÓ thu mua g¹o ë bÊt kú ®©u nªn kh«ngcÇn ph¶i ký tríc hîp ®ång. Song nÕudoanh nghiÖp chñ tr¬ng ký hîp ®ång baotiªu víi n«ng d©n ®Ó hai bªn cïng s¶nxuÊt vµ kinh doanh mÆt hµng ®¶m b¶ochÊt lîng, cã th¬ng hiÖu th× lîi nhuËnmang l¹i cho c¶ hai bªn sÏ cïng t¨ng lªn,sù liªn kÕt sÏ chÆt chÏ, hiÖu qu¶ vµ l©ubÒn h¬n. Trêng hîp cña C«ng ty liªndoanh Kitoku ký hîp ®ång s¶n xuÊt vµbao tiªu s¶n phÈm g¹o Jasmine lµ mét vÝdô ®iÓn h×nh vÒ sù liªn kÕt nµy. Do vËy, cãthÓ nhËn thÊy s¶n xuÊt theo hîp ®ång sÏph¸t huy t¸c dông cao nhÊt khi mÆt hµngs¶n xuÊt vµ bao tiªu lµ mÆt hµng chuyªnbiÖt vµ ®· cã th¬ng hiÖu.

NguyÔn TrÝ Khiªm, Chñ nhiÖm KhoaKinh tÕ - Qu¶n trÞ kinh doanh §¹i häcAn Giang

Mét ®Æc ®iÓm t¹o thuËn lîi cho viÖc thùchiÖn hîp ®ång víi n«ng d©n lµ s¶n phÈmcña chóng t«i rÊt ®Æc trng, chØ cã thÓ tiªuthô ë NhËt nªn kh«ng gÆp ph¶i t×nh tr¹ngn«ng d©n ph¸ vì hîp ®ång. Kinh nghiÖmcña chóng t«i còng cho thÊy m« h×nh nµy




38

®· thu hót ®îc sù tham giacña n«ng d©n nghÌo do häkh«ng ph¶i c¹nh tranh vÒn¨ng suÊt vµ s¶n lîng víin«ng d©n giµu. ThËm chÝ

n«ng d©n nghÌo Ýt ®Êt khi tham gia hîp®ång víi c«ng ty thêng ®¹t chÊt lîngs¶n phÈm tèt h¬n do hä cã thÓ tù ch¨msãc kü lóa kü h¬n nh÷ng n«ng d©n nhiÒu®Êt ph¶i thuª mín nh©n c«ng.

¤ng Shinichi Emori, Cè vÊn Cao cÊpC«ng ty Liªn doanh Angimex-Kitocu

* Ph¬ng thøc hîp ®ång cÇn ph¶iphï hîp víi ®iÒu kiÖn cña çc bªn

Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 89, 90, çc ®iÒukho¶n hîp ®ång gi÷a C«ng ty vµ bµ conn«ng d©n cßn kh¸ ®¬n gi¶n, cha cã sù x¸cnhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. DÇndÇn, chóng t«i x©y dùng mét mÉu hîp ®ångchÆt chÏ h¬n, bao gåm çc ®iÒu kho¶n c¬b¶n nh diÖn tÝch gieo trång, vÊn ®Ò gièng,thêi gian thu ho¹ch, gi¸ c¶ tho¶ thuËn,tr¸ch nhiÖm cña çc bªn… vµ hîp ®ångnµo còng cã sù x¸c nhËn vµ gi¸m s¸t viÖcthùc hiÖn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

¤ng Lª V¨n Tam, Chñ tÞch H§QT C«ngty MÝa ®êng Lam S¬n

Hîp ®ång ký gi÷a c«ng ty vµ ngêi ®¹idiÖn n«ng d©n cña çc x· gÇn khu vùcnhµ m¸y quy ®Þnh râ diÖn tÝch trång lóa,gi¸ mua cña c«ng ty, çc tiªu chuÈn vÒ küthuËt vµ chÊt lîng, quyÒn vµ nghÜa vôcña mçi bªn. Ngêi ®¹i diÖn sÏ ®îchëng hoa hång theo sè lîng lóa b¸ncho c«ng ty. Gi¸ lóa ký trong hîp ®ång®îc x¸c ®Þnh theo thêi vô vµ th«ng b¸oréng r·i cho n«ng d©n vµ ngêi ®¹i diÖn.V× vËy, ngêi ®¹i diÖn cã th«ng tin ®ÓquyÕt ®Þnh cã ký hîp ®ång víi c«ng ty haykh«ng vµ ngêi n«ng d©n còng yªn t©ms¶n xuÊt. Sau ®ã, n«ng d©n mçi x· muèntham gia s¶n xuÊt lóa NhËt sÏ ®¨ng ký víingêi ®¹i diÖn cña x· m×nh (mçi ngêi ®¹idiÖn phô tr¸ch kh«ng qu¸ 60 n«ng d©n) vµ

ngêi ®¹i diÖn sÏ tháa thuËn trùc tiÕp víihä vÒ gi¸ c¶ vµ çc ®iÒu kiÖn kh¸c. C«ngty sÏ cung cÊp gièng cho n«ng d©n th«ngqua ngêi ®¹i diÖn vµ cö çn bé kü thuËtcña m×nh xuèng híng dÉn n«ng d©nngay t¹i ruéng. §Õn mïa thu ho¹ch, c«ngty mua hÕt s¶n lîng, ngay c¶ lóa phÈmchÊt kÐm còng ®îc mua víi møc gi¸ thÊph¬n theo tháa thuËn víi n«ng d©n.

¤ng Shinichi Emori, Cè vÊn Cao cÊpC«ng ty Liªn doanh Angimex-Kitocu

Trong sè çc hîp t¸c x· cung cÊp nguyªnliÖu cho c«ng ty, Antesco ®· ký hîp ®ångmua b¾p non víi hîp t¸c x· n«ng nghiÖpHßa ThuËn t¹i huyÖn Chî Míi, tØnh AnGiang ®îc ba n¨m. Theo hîp ®ång nµy,hîp t¸c x· sÏ trång 400 ha b¾p non mçin¨m, gi¸ thu mua ®îc x¸c ®Þnh ngay tõ®Çu vô vµ c«ng ty sÏ b¸n chÞu gièng chohîp t¸c x· råi trõ tiÒn gièng sau khi muas¶n phÈm. Sau khi ký hîp ®ång víi c«ngty, hîp t¸c x· sÏ ký hîp ®ång riªng víi çcx· viªn cña m×nh, cung cÊp gièng cho häcòng theo h×nh thøc b¸n chÞu vµ ph¶i ®¶mb¶o ®Ó n«ng d©n b¸n b¾p cho hîp t¸c x·chø kh«ng b¸n ra thÞ trêng tù do. C«ng tysÏ cö çn bé gi¸m s¸t xuèng hîp t¸c x·®Ó theo dâi tiÕn ®é, kü thuËt vµ kiÓm tra®iÓn h×nh.

¤ng Huúnh Quang §Êu, Gi¸m ®ècC«ng ty DÞch vô Kü thuËt N«ng nghiÖpAn Giang ANTESCO

Chóng t«i thêng ký hîp®ång theo tõng vô s¶n xuÊttrªn c¬ së gièng lóa, quytr×nh s¶n xuÊt, vµ tho¶ thuËngi¸ sµn t¹i thêi ®iÓm ký hîp

®ång. Trong hîp ®ång cã ghi râ ®iÒukho¶n lµ hai bªn sÏ cã 3 lÇn ®Ó tho¶ thuËnl¹i gi¸ thu mua vµo thêi ®iÓm s¾p thuho¹ch sao cho s¸t víi gi¸ thÞ trêng. NÕusau 3 lÇn tháa thuËn vÉn kh«ng thµnhkhiÕn hîp ®ång kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc,hîp t¸c x· sÏ ®øng ra gióp n«ng d©n b¸n




39

lóa cho c¸c mèi kh¸c. Trong nh÷ng trênghîp nµy, cã thÓ thÊy r»ng c¶ hai bªn c«ngty vµ hîp t¸c x· ®· rÊt cè g¾ng tho¶ thuËngi¸ song vÉn kh«ng thÓ “gÆp nhau” nªn®µnh ph¶i huû bá hîp ®ång. Do vËy, haibªn ®Òu thèng nhÊt kh«ng v× mét lÇn

kh«ng thùc hiÖn ®îc hîp ®ång mµ buécph¶i “anh ®i ®êng anh t«i ®i ®êng t«i”trong c¸c vô mïa sau.

¤ng NguyÔn V¨n Mêi, Chñ nhiÖm HTXB×nh T©y TØnh TiÒn Giang




41

§Êt lµ mét t liÖu s¶n xuÊt thiÕt yÕu cña ngêi nghÌo. ë ViÖt Nam, nguån thu nhËp chÝnhcña kho¶ng 90% ngêi nghÌo lµ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. HiÖn nay, ë ViÖt Nam, quü ®Êtn«ng nghiÖp ®îc ph©n bè t¬ng ®èi ®ång ®Òu - chØ kho¶ng 4% hé n«ng d©n kh«ng cã®Êt n«ng nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt. V× vËy, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån tµi s¶n ®Êt cho ngêinghÌo lµ mét yÕu tè quan träng cña viÖc xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

NhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng quyÒn sö dông ®Êt chÝnh thøc lµ mét c«ng cô quan trängtrong viÖc ®¶m b¶o vµ gia t¨ng gi¸ trÞ ®Êt. GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ®¶m b¶oquyÒn sö dông, gióp n«ng d©n yªn t©m ®Çu t l©u dµi. GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông®Êt cßn lµm cho ®Êt trë thµnh mét lo¹i hµng hãa. Trong quyÓn s¸ch “BÝ Èn cña vèn” (“TheMystery of Capital”), t¸c gi¶ - nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng Hernando de Soto - coi giÊychøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt lµ ch×a khãa më “tµi s¶n chÕt” cña ngêi nghÌo.

MÆc dï cã nh÷ng tiÕn bé nh vËy, nhiÒu hé gia ®×nh nghÌo ë n«ng th«n vÉn gÆp ph¶inhiÒu rµo c¶n khi muèn tham gia vµo thÞ trêng ®Êt chÝnh thøc. B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËpçc vÊn ®Ò chÝnh cña thÞ trêng ®Êt kh«ng chÝnh thøc ë n«ng th«n, çc nguyªn nh©n c¬b¶n cïng çc gi¶i ph¸p.

§Èy nhanh viÖc cÊp giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt ë n«ngth«n

Tæng quan t×nh h×nh södông ®Êt ë n«ng th«nViÖt Namë ViÖt Nam, ®Êt thuéc së h÷u toµn d©n,do nhµ níc lµm ®¹i diÖn, nhng n«ngd©n ®îc giao quyÒn sö dông trong vßng20 n¨m ®èi víi ®Êt trång c©y hµng n¨m vµ50 n¨m ®èi víi ®Êt trång c©y l©u n¨m hoÆc®Êt rõng s¶n xuÊt. QuyÒn nµy cã thÓ ®îcgia h¹n vµ cã thÓ ®îc coi gÇn nh lµquyÒn së h÷u ®Êt.

KÓ tõ khi LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 ®îcth«ng qua, viÖc cÊp GiÊy chøng nhËn

quyÒn sö dông ®Êt (thêng gäi lµ Sæ ®á)®· ®îc tiÕn hµnh nhanh chãng. N¨m2003, ë ViÖt Nam cã kho¶ng 13 triÖu hén«ng d©n sö dông ®Êt n«ng nghiÖp víitæng sè gÇn 100 triÖu m¶nh. TÝnh ®Õnth¸ng 10/2004, kho¶ng 92% diÖn tÝch ®Êtn«ng nghiÖp ®· ®îc cÊp Sæ ®á. C«ng t¸ccÊp Sæ ®á cho toµn bé ®Êt n«ng nghiÖp dùkiÕn sÏ hoµn thµnh vµo cuèi n¨m 2005.

Mét kh¶o s¸t gÇn ®©y cña dù ¸n “N©ngcao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho Ngêi nghÌo”(MMW4P)1 cho thÊy thÞ trêng ®Êt n«ngnghiÖp ë miÒn Nam ViÖt Nam lµ s«i ®éngnhÊt. ChØ riªng 3 huyÖn cña tØnh An Giang

1 Xem thªm Tµi liÖu Tham luËn sè 3 “T¸c ®éng cña çc thñ tôc giao dÞch ®Êt ®ai ®èi víi ngêi nghÌo – ¸p dông ph¬ngph¸p de Soto”, Dù ¸n “N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho Ngêi nghÌo” t¹i www.markets4poor.org




42

vµ HËu Giang, mçi n¨m ®· cã kho¶ng 5%sè Sæ ®á ®Êt n«ng nghiÖp ®îc chuyÓnnhîng. PhÇn lín çc giao dÞch chuyÓnnhîng ®Êt n«ng nghiÖp ®Òu ®îc ®¨ng kývíi phßng ®Þa chÝnh huyÖn. ViÖc gi¶m ®¸ngkÓ thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt vµon¨m 2000 tõ 20% ®èi víi ®Êt ë vµ 10% ®èivíi ®Êt n«ng nghiÖp xuèng cßn 4% vµ 2%®· lµm gia t¨ng sè lîng giao dÞch ®Êt ®aicã ®¨ng ký. Ngoµi viÖc nép thuÕ chuyÓnquyÒn sö dông ®Êt, ngêi chuyÓn nhîngquyÒn sö dông ®Êt cßn ph¶i nép lÖ phÝtríc b¹ lµ 1%. Kh¶o s¸t cña dù ¸nMMW4P cho thÊy viÖc thùc hiÖn çc thñtôc chuyÓn nhîng ®Êt ®ai cã ®¨ng ký mÊtkho¶ng 1 th¸ng, mÆc dï còng cã trênghîp l©u h¬n, tõ 3 th¸ng ®Õn 1 n¨m. Chi phÝcho giao dÞch cã ®¨ng ký còng t¬ng ®èithÊp: tõ 15.000 ®Õn 50.000 ®ång cho métgiao dÞch. ë mét sè tØnh, dÞch vô “mét cöa”®· ®îc ¸p dông, qua ®ã ngêi d©n chØph¶i ®Õn mét v¨n phßng giao dÞch cñachÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®Ó thùc hiÖn mäigiao dÞch vÒ ®Êt ®ai.

N«ng d©n cã thÓ dïng Sæ ®á ®Ó thÕ chÊpvay vèn, ®Æc biÖt lµ t¹i Ng©n hµng N«ngnghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ViÖt Nam(NH NN-PTNT). RÊt nhiÒu ngêi d©n ®·thÕ chÊp giÊy tê ®Êt ®Ó vay vèn, riªng t¹ihai huyÖn cña tØnh An Giang, kho¶ng 15 –33% ngêi d©n cã Sæ ®á ®· thÕ chÊp ®Óvay vèn t¹i NH NN-PTNT hµng n¨m. Çcgiao dÞch thÕ chÊp th«ng thêng mÊt tõ 5ngµy ®Õn 3 tuÇn, víi chi phÝ thÊp.

T×nh h×nh thÞ trêng ®Êtkh«ng chÝnh thøc ë n«ngth«nThÞ trêng ®Êt n«ng th«n vÉn cßn phæ biÕnt×nh tr¹ng sö dông vµ mua b¸n ®Êt kh«ng®¨ng ký ë mét sè lÜnh vùc cô thÓ sau:

• §Êt ë (thæ c) khu vùc n«ng th«n.TiÕn ®é cÊp Sæ ®á cho ®Êt ë (thæ c) ë

n«ng th«n ®îc thùc hiÖn chËm h¬n sovíi ®Êt n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ kh¶o s¸tcho thÊy chØ cã 2 trong sè 12 huyÖn lµ®· cÊp ®îc Sæ ®á ®èi víi ®Êt ë choh¬n 70% sè hé. V× vËy, tû lÖ giao dÞch®Êt ë kh«ng ®¨ng ký vÉn cßn cao.

• ThÕ chÊp kh«ng ®¨ng ký. Mét h×nhthøc giao dÞch ®Êt ®ai truyÒn thèngkh«ng ®¨ng ký (thêng gäi lµ “cè ®Êt”)vÉn diÔn ra t¬ng ®èi phæ biÕn ë §ångb»ng S«ng Cöu Long. Theo ®ã, ngêin«ng d©n sÏ nhêng quyÒn sö dôngmét m¶nh ®Êt n«ng nghiÖp trong métkho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh ®Ó ®æi lÊymét kho¶n vay kh«ng tÝnh l·i. §Êt sÏ®îc hoµn tr¶ khi chñ ®Êt hoµn l¹i tiÒn,hoÆc bÞ gi÷ nÕu kh«ng tr¶ ®îc nî.Nh÷ng giao dÞch nh vËy thêng kh«ng®îc ®¨ng ký.

Giao dÞch ®Êt kh«ng ®¨ng ký cã thÓ lµmcho ngêi nghÌo ph¶i mÊt mét kho¶n chiphÝ lín. Mét m¶nh ®Êt kh«ng ®îc nhµníc c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt chÝnhthøc thêng sÏ x¶y ra tranh chÊp vÒquyÒn sö dông vµ ranh giíi. §Êt kh«ng®îc cÊp Sæ ®á th× cã gi¸ b¸n rÎ h¬n rÊtnhiÒu so víi ®Êt cã Sæ ®á. §iÒu kiÖn ¸pdông trong çc quan hÖ thÕ chÊp ®Êtkh«ng ®¨ng ký thêng kh«ng thuËn lîib»ng ®iÒu kiÖn cña ng©n hµng dµnh cho®Êt cã Sæ ®á.

Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹nggiao dÞch kh«ng ®¨ng ký nãi trªn lµ nh÷ngtrë ng¹i mµ n«ng d©n thêng gÆp ph¶i khixin cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông®Êt, tõ ®ã gi¸n tiÕp khuyÕn khÝch thÞ trêng®Êt kh«ng chÝnh thøc ph¸t triÓn:

Chi phÝ giao dÞch chÝnh thøc vµ kh«ngchÝnh thøc cao. Còng gièng nh mét sèlo¹i ®Êt phi n«ng nghiÖp ®îc nhµ níccÊp, ®Êt ë mua sau n¨m 1993 còng ph¶i




43

nép tiÒn sö dông ®Êt 20% ®Õn 100% gi¸ trÞ®Êt khi ®îc cÊp Sæ ®á. §©y lµ mét g¸nhnÆng tµi chÝnh lín cho ngêi nghÌo nªn ëmét sè ®Þa ph¬ng ®· xÈy ra t×nh tr¹ngngêi d©n kh«ng chÞu nhËn Sæ ®á tõ Uûban Nh©n d©n x·. ViÖc chuyÓn ®æi tõ ®Êtvên hay ao thµnh ®Êt ë còng ph¶i ®ãngtiÒn sö dông ®Êt. Trong nhiÒu trêng hîp,cÊp Sæ ®á ®i liÒn víi viÖc c«ng nhËn chÝnhthøc sù thay ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt nªnsÏ ph¶i ®ãng thuÕ chuyÓn ®æi môc ®Ých södông ®Êt.

ViÖc ¸p ®Æt thu çc kho¶n phÝ kh«ng chÝnhthøc cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®èi víiviÖc gi¶i quyÕt nhanh çc thñ tôc giao dÞch®Êt còng kh¸ phæ biÕn. Trong mét sètrêng hîp, çc lo¹i phÝ ®ã cßn ®îc hîpph¸p hãa thµnh kho¶n ®ãng gãp cho quü“ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng” v.v... Çc lo¹i phÝ®· ®Èy ngêi nghÌo vµo nh÷ng giao dÞch®Êt kh«ng ®¨ng ký.

ThiÕu nhËn thøc vÒ quyÒn vµ nghÜa vôcña ngêi sö dông ®Êt n«ng th«n.NhiÒu ngêi sö dông ®Êt kh«ng nhËn thøc®îc tÇm quan träng cña giÊy chøng nhËnquyÒn sö dông ®Êt vµ giao dÞch ®Êt cã®¨ng ký. §iÒu nµy rÊt phæ biÕn trongtrêng hîp thõa kÕ hoÆc chuyÓn quyÒn södông gi÷a çc thµnh viªn cña mét gia®×nh. B¶n th©n nh÷ng ngêi liªn quan chor»ng viÖc ®¨ng ký giao dÞch ®Êt lµ kh«ngcÇn thiÕt, mÆc dï nÕu kh«ng lµm sÏ cã thÓdÉn tíi tranh chÊp trong gia ®×nh.

Trë ng¹i trong viÖc thÕ chÊp ®Êt. Trongmét sè trêng hîp, nh©n viªn ng©n hµngyªu cÇu nh÷ng kho¶n phÝ kh«ng chÝnhthøc ®Ó thùc hiÖn thñ tôc thÕ chÊp. Bªnc¹nh ®ã, n«ng d©n còng thêng kh«ng hµilßng víi tØ lÖ cho vay so víi gi¸ trÞ ®Êt thÕchÊp. Ng©n hµng NN-PTNT thêng chØcho vay tèi ®a ®Õn 50% gi¸ trÞ m¶nh ®ÊtthÕ chÊp ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp vµ 75%gi¸ trÞ tµi s¶n trªn m¶nh ®Êt, mµ gi¸ trÞ ®Êtl¹i ®îc x¸c ®Þnh theo khung gi¸ cña nhµ

níc lµ møc gi¸ thêng thÊp h¬n nhiÒu gi¸thÞ trêng.

Sù can thiÖp cña chÝnh quyÒn ®Þaph¬ng. Cã mét sè trêng hîp chÝnhquyÒn ®Þa ph¬ng ®Ò ra nh÷ng quy ®Þnhnh»m h¹n chÕ viÖc chuyÓn nhîng nh÷ngm¶nh ®Êt nhá lÎ. Quy ®Þnh ®ã nh»m gi¶mviÖc ph©n chia ®Êt ®ai manh món, nhngcòng cã thÓ ®Èy n«ng d©n nghÌo vµonh÷ng giao dÞch ®Êt kh«ng ®¨ng ký.

§o ®¹c ®Êt kh«ng chÝnh x¸c. Trong métsè trêng hîp, n«ng d©n nhËn ®îc Sæ ®ávíi nh÷ng sai sãt vÒ kÝch thíc hoÆc vÞ trÝm¶nh ®Êt, g©y ra nhiÒu tranh chÊp. Nh÷ngsai sãt nh vËy rÊt phæ biÕn trong nh÷ng®ît cÊp Sæ ®á ®ång lo¹t diÔn ra ngay saukhi LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 ®îc th«ngqua. Trong nh÷ng trêng hîp nh vËy, rârµng giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt®· kh«ng hç trî g× cho viÖc ®¶m b¶oquyÒn sö dông ®Êt cña ngêi n«ng d©n.

Gi¶i ph¸pLuËt §Êt ®ai míi ®îc th«ng qua th¸ng11/2003 vµ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/7/2004.Nh÷ng thay ®æi trong LuËt míi nµy ®em l¹inhiÒu lîi Ých ®èi víi viÖc b¶o vÖ vµ ph¸ttriÓn nguån tµi s¶n ®Êt cho ngêi nghÌo.Tuy nhiªn, vÉn cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò nh ®·nªu trªn, vµ ®Ó gi¶i quyÕt ®îc çc vÊn ®Ò®ã cÇn chó ý thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p sau:

X©y dùng mét hÖ thèng ®¨ng ký ®ÊthiÖu qu¶. LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 quy®Þnh t¸ch chøc n¨ng qu¶n lý ®Êt ®ai cñaNhµ níc khái chøc n¨ng cung cÊp dÞchvô cho thÞ trêng ®Êt. §Ó ®¶m b¶o thùchiÖn viÖc t¸ch biÖt chøc n¨ng nµy, çc v¨nphßng ®¨ng ký ®Êt ®ai t¹i cÊp tØnh vµhuyÖn sÏ ®îc thµnh lËp ®Ó cung cÊp dÞchvô cho ngêi sö dông ®Êt, bao gåm c¶dÞch vô ®¨ng ký chuyÓn nhîng ®Êt. §iÒuquan träng lµ nh÷ng v¨n phßng nµy ph¶i




44

ho¹t ®éng mét çch minh b¹ch vµ cã thÓcung cÊp dÞch vô nhanh vµ hiÖu qu¶, gi¶mthêi gian vµ chi phÝ giao dÞch cho ngêi södông ®Êt.

N©ng cao n¨ng lùc cho çn bé ®ÞachÝnh. Cïng víi viÖc cã mét hÖ thèng®¨ng ký ®Êt ®ai míi, cÇn ph¶i ®Çu t vµoviÖc ®µo t¹o çn bé, bao gåm ®µo t¹o küthuËt – ®Æc biÖt lµ t¹i cÊp x· – vµ chuyÓntõ t duy qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ nícsang cung cÊp dÞch vô phôc vô kh¸chhµng.

Tu©n thñ ®óng nh÷ng quy ®Þnh vÒ thêigian vµ chi phÝ. Nh÷ng kho¶n phÝ râ rµngvµ thêi gian cô thÓ ®Ó thùc hiÖn çc lo¹igiao dÞch ®Êt ®ai kh¸c nhau ®· ®îc quy®Þnh trong LuËt §Êt ®ai vµ çc nghÞ ®Þnhliªn quan. Tu©n thñ chÆt chÏ nh÷ng quy®Þnh vÒ thêi gian sÏ lµ mét biÖn ph¸p quanträng ®Ó gi¶m nh÷ng chi phÝ “b«i tr¬n”kh«ng chÝnh thøc.

T¨ng cêng nhËn thøc cña ngêi d©n.CÇn ph¶i ph¸t ®éng çc chiÕn dÞch n©ngcao nhËn thøc ®Ó t¨ng cêng hiÓu biÕt cñangêi d©n vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêisö dông ®Êt. §Æc biÖt, cÇn tËp trung vµohé gia ®×nh nghÌo vµ gia ®×nh chÝnh s¸ch.Ph¶i cung cÊp cho ngêi d©n çc th«ng tinc«ng khai, râ rµng vÒ thñ tôc vµ chi phÝcña çc lo¹i giao dÞch kh¸c nhau, còngnh lµ thêi h¹n thùc hiÖn çc giao dÞch ®·®îc ®a ra trong LuËt míi.

Quy ®Þnh chi phÝ vµ thuÕ ë møc chÊpnhËn ®îc. TiÒn sö dông ®Êt cao sÏ lµmét trë ng¹i víi n«ng d©n khi hä xin cÊpgiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt chÝnhthøc. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi cho thÊyChÝnh phñ nªn bá phÝ ®¨ng ký quyÒn södông ®Êt lÇn ®Çu tiªn. ViÖc nµy sÏ khuyÕnkhÝch ngêi d©n tham gia mét çch réngr·i vµo hÖ thèng ®¨ng ký ®Êt ®ai chÝnhthøc, vµ xÐt vÒ dµi h¹n, sÏ mang l¹i nguånthu nhiÒu h¬n cho ng©n s¸ch nhµ níc tõnh÷ng giao dÞch sau nµy.

Thùc hiÖn ngay nh÷ng chÝnh s¸ch míicho çc ®èi tîng dÔ bÞ ¶nh hëng.LuËt §Êt ®ai míi bao gåm mét sè ®iÓmmíi b¶o vÖ quyÒn cña çc ®èi tîng dÔ bÞ¶nh hëng nh yªu cÇu ph¶i ghi tªn cñac¶ chång vµ vî vµo trong giÊy chøng nhËnquyÒn sö dông ®èi víi tµi s¶n ®Êt chung,gi¶m phÝ cho çc ®èi tîng cã hoµn c¶nhkhã kh¨n vµ ®Èy nhanh viÖc cÊp ®Êt chocéng ®ång. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy cÇn®îc thùc hiÖn nhanh chãng.

Th¶o luËnVÊn ®ÒVÉn cßn çc giao dÞch kh«ng ®¨ng ký

ë huyÖn V¨n Giang, tuy ®a sè çc giaodÞch chuyÓn nhîng ®Êt ®ai ®Òu qua chÝnhquyÒn nhng vÉn cã çc giao dÞch chothuª ®Êt mµ n«ng d©n thêng gäi lµ “b¸nhÕt ch¬ng” (cho thuª dµi h¹n ®Õn tËnn¨m 2013 lµ hÕt thêi h¹n Nhµ níc giao®Êt cho n«ng d©n) th× thêng lµ kh«ng®¨ng ký. Çc giao dÞch cho thuª ®Êt nµychØ lµ viÕt giÊy tay gi÷a hai bªn, bªn thuªtr¶ tiÒn cho bªn cho thuª ®Êt hµng n¨mhoÆc 5 n¨m mét lÇn hoÆc tr¶ hÕt ngay.

Bµ NguyÔn Hång An, Trëng phßng §ÞachÝnh, huyÖn V¨n Giang, tØnh Hng Yªn

Theo t«i, çc giao dÞch ®Êt®ai kh«ng ®¨ng ký chñ yÕudiÔn ra ë lÜnh vùc chuyÓnnhîng quyÒn sö dông ®Êtgi÷a çc hé gia ®×nh, ç

nh©n víi nhau. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ:mét sè trêng hîp cha cã giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt nªn çc giao dÞch®Êt ®ai kh«ng thÓ tiÕn hµnh chÝnh thøc®îc, buéc ph¶i mua b¸n trao tay; mét sètrêng hîp kh¸c th× l¹i cè t×nh trèn tr¸nhnghÜa vô tµi chÝnh, kh«ng muèn ®¨ng kýgiao dÞch ®Ó khái ph¶i nép thuÕ chuyÓnquyÒn sö dông ®Êt hoÆc çc kho¶n nghÜa




45

vô tµi chÝnh kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸pluËt. H¬n n÷a, cã nh÷ng kho¶n nép cßncao nªn ngêi d©n kh«ng muèn nép.Ngoµi ra cßn cã nguyªn nh©n kh¸c, ®ã lµnhËn thøc cña ngêi d©n cßn thÊp; Nhµníc còng cha cã chÕ tµi ®Ó xö ph¹tnghiªm çc trêng hîp giao dÞch kh«ng®¨ng ký; hå s¬ ®Þa chÝnh ë mét sè ®Þaph¬ng cha ®îc x©y dùng ®Çy ®ñ hoÆccßn thiÕu th«ng tin.

¤ng Qu¸ch C«ng Hu©n, chuyªn viªn,Vô §¨ng ký vµ Thèng kª §Êt ®ai, Bé TµiNguyªn vµ M«i trêng

Kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 90,t«i cã mua l¹i çi ao cña b¸ct«i nhng chØ viÕt giÊy traotay th«i v× lóc ®ã x· cha cÊpgiÊy chøng nhËn quyÒn sö

dông ®Êt cho çc hé. N¨m 2000, x· cÊpgiÊy chøng nhËn sö dông ®Êt ®ång lo¹tsong t«i kh«ng lµm thñ tôc chuyÓn quyÒnsö dông ®Êt ®èi víi çi ao tõ b¸c t«i v× lµngêi trong nhµ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸tsinh tranh chÊp, m©u thuÉn. §Õn n¨m2003, t«i b¸n l¹i çi ao ®ã vµ mét phÇn ®Êtvên cho ngêi ngoµi, bªn mua chÞu tr¸chnhiÖm lo çc thñ tôc ®¨ng ký. Do trªn giÊytê, çi ao vÉn lµ cña b¸c t«i nªn bªn muaph¶i mÊt c«ng tiÕn hµnh ®ång thêi hai lÇnxin chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, mét lµ tõphÇn ®Êt t«i ®ang ®øng tªn, vµ mét lµ tõ çiao mµ b¸c t«i vÉn ®øng tªn. Thùc hiÖn c¶hai giao dÞch nµy mÊt nhiÒu thêi gian vµ chiphÝ tèn kÐm h¬n.

¤ng Lu V¨n Lùa, th«n V©n Tr¹i, x· V©nD¬ng, huyÖn QuÕ Vâ, tØnh B¾c Ninh

N¨m 2000, t«i mua l¹i cña «ng Phæ hµngxãm 273m2 ®Êt vên vèn lµ ®Êt HTX ph©ncho «ng Êy tõ n¨m 1986. Khi mua, m¶nh®Êt cña «ng Phæ cha ®îc cÊp Sæ ®á nªnchóng t«i chØ mua b¸n trao tay chø kh«ngra chÝnh quyÒn. Sau khi mua, t«i ®· lµmnhµ vµ më xëng s¶n xuÊt ®å méc trªnm¶nh ®Êt nµy. N¨m 2004, t«i muèn b¸n l¹i

song bªn mua chØ chÞu mua víi gi¸ 40triÖu víi ®iÒu kiÖn ph¶i cã sæ ®á. T«i cã háiUBND x· vµ ®îc biÕt, ®Ó cã sæ ®á, t«i sÏph¶i lµm çc thñ tôc chuyÓn ®æi môc ®Ýchsö dông ®Êt vên thµnh ®Êt ë víi kho¶nthuÕ 100% gi¸ trÞ m¶nh ®Êt, sau ®ã lµmthñ tôc hîp ph¸p ho¸ gi¸o dÞch mua ®Êt tõ«ng Phæ víi kho¶n thuÕ chuyÓn quyÒn södông ®Êt 4% vµ phÝ tríc b¹ 1% n÷a.Kho¶n nép nµy lµ qu¸ søc t«i, h¬n n÷a t«il¹i ®ang cÇn vèn gÊp ®Ó s¶n xuÊt nªnkh«ng thÓ chê ®îi hµng th¸ng trêi ®Ó hoµntÊt tÊt c¶ çc thñ tôc trªn. T«i ®· nghÜ ®Õnkh¶ n¨ng b¸n ®Êt trao tay, nhng rÊt Ýtngêi chÞu mua ®Êt kh«ng cã sæ ®á, vµmøc gi¸ cao nhÊt hä tr¶ còng chØ lµ 27triÖu ®ång.

¤ng NguyÔn V¨n Ðn, thÞ trÊn Hµ Lam,huyÖn Th¨ng B×nh, tØnh Qu¶ng Nam

ThuÕ vµ phÝ vÉn cßn cao

Muèn xin giÊy chøng nhËnquyÒn sö dông ®Êt, ngêid©n ph¶i nép mét sè kho¶nthuÕ vµ lÖ phÝ. Çc kho¶nthu nµy ®· gi¶m kh¸ nhiÒu

so víi tríc ®Êy nhng còng lµ mét kho¶ntiÒn kh«ng nhá ®èi víi çc hé nghÌo. V×vËy, nÕu kh«ng cã nhu cÇu vÒ giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt, hä sÏ kh«ng xincÊp hoÆc còng sÏ kh«ng nhËn giÊy vÒ tõchÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

§Æng Th¸i S¬n, Gi¸m ®èc Trung t©mNghiªn cøu Ph¸p luËt vµ ChÝnh s¸ch§Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu §Þa chÝnh, BéTµi nguyªn vµ M«i trêng

Theo quy ®Þnh cña LuËt §Êt ®ai 2003 vµçc v¨n b¶n híng dÉn thi hµnh luËt ®·quy ®Þnh rÊt râ viÖc x¸c ®Þnh ®Êt ë vµ ®Êtvên cña çc hé gia ®×nh. Tuy nhiªn, c¨ncø vµo tõng mèc thêi gian theo quy ®Þnhkh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Êt thæ c cña çc hégia ®×nh ®Òu ®îc x¸c ®Þnh lµ ®Êt ë. NÕucã nhu cÇu, çc hé gia ®×nh ph¶i tiÕn hµnh




46

lµm thñ tôc chuyÓn ®æi ®Êt vên thµnh ®Êtë vµ nép mét sè kho¶n thuÕ. §iÒu nµy sÏkhiÕn cho nh÷ng ngêi d©n kh«ng cã nhucÇu tham gia çc giao dÞch bÊt ®éng s¶nmµ chØ x¸c ®Þnh ®Ó ë kh«ng muèn lµm thñtôc xin cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn södông ®Êt.

HiÖn ngêi d©n thêng chØ ph¶i chÞu çckho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc khi hä tiÕnhµnh çc giao dÞch kh«ng ®¨ng ký, cßn®èi víi nh÷ng giao dÞch tiÕn hµnh ®èi víiçc m¶nh ®Êt ®· cã giÊy chøng nhËnquyÒn sö dông ®Êt th× t¬ng ®èi dÔ dµngvµ thuËn lîi.

Bµ §ç ThÞ Thanh V©n, Phã Trêngphßng Nghiªn cøu triÓn khai ChÝnhs¸ch §Êt ®ai vµ thÞ trêng bÊt ®éngs¶n, Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸p luËtvµ ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu§Þa chÝnh, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng

HiÖn nay, Nhµ níc cha quy ®Þnh cô thÓphÝ ®o ®¹c ®èi víi çc giao dÞch ®Êt ®ai cãliªn quan ®Õn viÖc lËp thöa ®Êt míi. ChiphÝ nµy do tõng ®Þa ph¬ng tÝnh to¸n vµçch tÝnh l¹i cha hîp lý, chñ yÕu dùa trªngi¸ trÞ thöa ®Êt ®îc giao dÞch chø kh«ngdùa trªn khèi lîng vµ møc ®é phøc t¹pcña c«ng viÖc. §iÒu nµy còng ¶nh hëngtíi viÖc ngêi d©n thùc hiÖn çc giao dÞch®Êt ®ai cã ®¨ng ký.


Theo t«i, møc thuÕ vµ phÝ 5% hiÖn nay ®èivíi çc giao dÞch chuyÓn nhîng ®Êt ë lµt¬ng ®èi hîp lý. Khung gi¸ ®Êt míi còng®· s¸t víi thùc tÕ h¬n, tuy r»ng Ýt nhiÒuvÉn cßn thÊp h¬n. Khi ®Þnh gi¸, thêng c¬quan thuÕ ®îc phÐp céng trõ 20% so víimøc quy ®Þnh trong khung gi¸ ®Ó cho s¸tvíi thùc tÕ.

Kinh nghiÖm cña huyÖn V¨n Giang chóng

t«i trong vÊn ®Ò ®Þnh gi¸ ®Êt ®Ó thu thuÕ lµ®èi víi mçi giao dÞch chuyÓn nhîng ®Êt,chñ tÞch UBND x· ký x¸c nhËn gi¸ chuyÓnnhîng vµ tr×nh UBND huyÖn xem xÐt. Chicôc thuÕ huyÖn sÏ thÈm ®Þnh l¹i xem møcgi¸ ®ã hîp lý cha, nÕu cha th× sÏ ®ÒxuÊt víi UBND huyÖn ®iÒu chØnh l¹i møcgi¸. Lµm nh vËy, mét mÆt sÏ ®¶m b¶o thuthuÕ ®óng theo gi¸ thùc tÕ, mÆt kh¸c còng®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ viÖc ®Þnh gi¸ vµthu thuÕ gi÷a çc thöa ®Êt, çc hé d©n,tr¸nh ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng hai thöa ®Êt cãvÞ trÝ vµ ®Þa thÕ t¬ng tù nhau nhng l¹i®îc ®Þnh gi¸ qu¸ chªnh lÖch nhau.

NguyÔn V¨n Th¸m, Chi côc Phã Chicôc ThuÕ huyÖn V¨n Giang, Hng Yªn

ThÕ chÊp ®Êt vay vèn

Møc vay cña mçi hé d©n phôthuéc vµo nhiÒu yÕu tè nhdù ¸n vay vèn vµ tµi s¶n thÕchÊp, song møc tèi ®a cã thÓ®îc xem xÐt cho vay lµ

75% gi¸ trÞ tµi s¶n thÕ chÊp ®èi víi nh÷ngtrêng hîp vay vèn ph¶i thÕ chÊp. Th«ngthêng, c¨n cø vµo NghÞ ®Þnh 79 th× n«ngd©n muèn vay vèn ng©n hµng trong nh÷ngtrêng hîp ph¶i thÕ chÊp th× b¾t buéc ph¶icã Sæ ®á. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng trênghîp kh«ng cã giÊy chøng nhËn quyÒn södông ®Êt, Ng©n hµng NN-PTNT ®· linhho¹t vËn dông §iÒu 50 cña LuËt §Êt ®aimíi cho phÐp dïng çc giÊy tê chøngnhËn chÝnh thøc kh¸c nh GiÊy mua b¸n®Êt cã x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn, quyÕt®Þnh cÊp ®Êt, phiÕu giao ®Êt hoÆc giÊy x¸cnhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vÒquyÒn sö dông ®Êt, ®Êt kh«ng cã tranhchÊp ®îc sö dông hîp ph¸p…

T« ThÞ Thu, Phã Gi¸m ®èc Ng©n hµngNN-PTNT Chi nh¸nh huyÖn V¨n Giang,Hng Yªn

§èi víi ngêi nghÌo, viÖc giao dÞch ®Êt ®aikh«ng ®¨ng ký, ®Æc biÖt lµ cÇm cè ®Êt sÏ




47

cµng khiÕn cho ngêi d©n ®· nghÌo l¹inghÌo thªm. Thùc tÕ cho thÊy, khi cÇm cè®Êt ®Ó cã vèn s¶n xuÊt, lµm ¨n nÕu gÆp rñiro còng cã thÓ khiÕn ngêi vay kh«ng tr¶®îc nî vµ sÏ cã thÓ bÞ mÊt ®Êt. H¬n n÷a,hÇu hÕt çc vô cÇm cè ®Êt kh«ng ®¨ng kýth× kho¶n vay ®Òu kh«ng t¬ng xøng víigi¸ trÞ ®Êt. Trong khi ®ã, nÕu ngêi d©ntiÕn hµnh thÕ chÊp ®Êt ®Ó vay vèn ng©nhµng th× cã thÓ ®îc hëng çc chÝnhs¸ch u ®·i, vÝ dô trêng hîp gÆp rñi ro th×hä cã thÓ ®îc xem xÐt ho·n nî.

Qu¸ch C«ng Hu©n, chuyªn viªn, Vô§¨ng ký vµ Thèng kª §Êt ®ai, Bé TµiNguyªn vµ M«i trêng

T«i mua ®îc 15.000 m2 ®Êt trång vµon¨m 1995 vµ ®Õn n¨m 1998 th× nhËn ®îcSæ ®á. T«i ®· ®µo 3 ao ç trªn m¶nh ®Êtnµy vµ tiÕn hµnh nu«i ç basa ®îc vµin¨m nay. Do nhu cÇu më réng s¶n xuÊt,t«i cÇn thªm ®Õn 960 triÖu ®ång vèn.Nhng khi thÕ chÊp ®Êt ®Ó vay NH NN-PTNT, t«i chØ cã thÓ vay 70 triÖu ®ång víil·i suÊt 1,1%/th¸ng dï cã quan hÖ kh¸ tètvíi ng©n hµng bëi v× theo quy ®Þnh, giíih¹n cho vay ®èi víi ®Êt trång trät thÕ chÊplµ 50% gi¸ trÞ m¶nh ®Êt. Trong khi ®ã, nÕu®Êt cña t«i ®· ®îc chuyÓn ®æi môc ®Ýchsö dông tõ ®Êt trång trät sang ®Êt sö dôngkh¸c th× møc vay trÇn sÏ ®îc n©ng lªn rÊtnhiÒu, kho¶ng 500-600 triÖu ®ång. HiÖnmét mÆt t«i ph¶i vay ngoµi 300 triÖu ®ångtrong vßng 1,5 th¸ng víi l·i suÊt3%/th¸ng, mÆt kh¸c ®ang tiÕn hµnh çcthñ tôc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt®Ó cã thÓ vay ng©n hµng nhiÒu h¬n trongçc vô mïa sau.

¤ng Lý C«ng T©m, huyÖn Phó T©n, tØnhAn Giang

T«i dïng Sæ ®á hoÆc sæ ®Êt03 (®Êt canh t¸c do Nhµníc giao trong 20 n¨m) ®ÓthÕ chÊp vay vèn ng©n hµngNN-PT NT huyÖn V¨n

Giang. Víi Sæ ®á 2 sµo ®Êt ë, t«i xin vay30 triÖu th× ®îc duyÖt lµ 25 triÖu. T«i thÊymøc vay nh vËy còng lµ hîp lý vµ thñ tôcvay kh¸ ®¬n gi¶n vµ nhanh gän.

¤ng §inh V¨n LuyÖn, x· Liªn NghÜa,huyÖn V¨n Giang, tØnh Hng Yªn

HÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai cha tèt

HiÖn ë mét sè ®Þa ph¬ng x¶y ra t×nh tr¹ngsè liÖu trªn b¶n ®å ®Þa chÝnh vµ hå s¬ ®ÞachÝnh kh«ng khíp nhau, g©y khã kh¨n®¸ng kÓ cho c«ng t¸c cÊp giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt. §Æc biÖt lµ ënh÷ng n¬i ®ang sö dông b¶n ®å gi¶i thöa,cha cã b¶n ®å ®Þa chÝnh chÝnh quy.

¤ng §Æng Th¸i S¬n, Gi¸m ®èc Trungt©m Nghiªn cøu Ph¸p luËt vµ ChÝnhs¸ch §Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu §ÞachÝnh, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng

TiÕn tr×nh cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn södông ®Êt cßn chËm mét phÇn lµ do viÖcx¸c ®Þnh nguån gèc vµ c¬ së ph¸p lý cña®Êt ®ai cßn khã kh¨n. §Æc biÖt lµ ®èi víiçc trêng hîp theo quy ®Þnh cña çc ®Þaph¬ng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ ranh giíi gi÷a®Êt ë vµ ®Êt vên ®Ó cÊp giÊy chøng nhËnquyÒn sö dông ®Êt theo quy ®Þnh cña LuËt§Êt ®ai 2003

Bµ §ç ThÞ Thanh V©n, Phã Trëngphßng Nghiªn cøu triÓn khai ChÝnhs¸ch §Êt ®ai vµ thÞ trêng bÊt ®éngs¶n, Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸p luËtvµ ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu§Þa chÝnh, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng

N¨ng lùc çn bé ®Þa chÝnh cßn yÕu

NghÞ ®Þnh sè 181/2004/N§-CP ngµy29/10/2004 cña ChÝnh phñ vÒ thi hµnhLuËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh râ thêi h¹n vµtr×nh tù gi¶i quyÕt ®èi víi tõng lo¹i giaodÞch ®Êt ®ai cô thÓ (vÝ dô chuyÓn môc ®Ýchsö dông ®Êt lµ 20 ngµy, xin cÊp giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt lµ 55 ngµy…),nhng xÐt vÒ tr×nh ®é vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖchiÖn nay cña çc çn bé c¬ së th× viÖc




48

®¶m b¶o ®óng thêi h¹n nµy qu¶ kh«ngph¶i lµ dÔ.


Lùc lîng çn bé ®Þa chÝnh ®Þa ph¬nghiÖn cßn kh¸ máng, mçi x· chØ cã mét çnbé, cßn Phßng §Þa chÝnh huyÖn V¨n GiangchØ cã 3 ngêi. Víi nguån nh©n lùc h¹n chÕnh vËy nªn rÊt khã cã thÓ ®¶m b¶o viÖchoµn thµnh çc thñ tôc giÊy tê cho çcgiao dÞch ®Êt ®ai ®óng thêi h¹n luËt ®Þnh.Th«ng thêng ngêi d©n sÏ ph¶i ®îi thªmkho¶ng mét tuÇn so víi thêi gian qui ®Þnh.


Gi¶i ph¸pN©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶nlý ®Êt ®ai

Theo t«i, ®Ó ®¶m b¶o tiÕn ®é cÊp giÊychøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt ë çc ®Þaph¬ng, cÇn tËp trung ®Çu t cho c«ng t¸c®o ®¹c ®Þa chÝnh, ®Æc biÖt lµ viÖc thµnh lËpb¶n ®å ®Þa chÝnh chÝnh quy cho tõng x·.

¤ng §Æng Th¸i S¬n, Gi¸m ®èc Trungt©m Nghiªn cøu Ph¸p luËt vµ ChÝnhs¸ch §Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu §ÞachÝnh, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng

§Ó c«ng t¸c qu¶n lý ®Êt ®ai®îc hiÖu qu¶ vµ toµn diÖnh¬n, ®ång thêi ®Ó çc giaodÞch liªn quan ®Õn ®Êt ®ai®îc ®¬n gi¶n vµ nhanh gän

h¬n, cÇn x©y dùng hÖ thèng c¬ së d÷ liÖubÊt ®éng s¶n gi÷a ba c¬ quan ®Þa chÝnh,thuÕ vµ ng©n hµng. ViÖc thµnh lËp çc v¨nphßng ®¨ng ký ®Êt ®ai theo LuËt §Êt ®aimíi sÏ t¹o nªn cÇu nèi gi÷a ba c¬ quannµy ®Ó cã thÓ cã ®îc çc sè liÖu ®Êt ®aichÝnh thøc. Khi c¶ ba ngµnh nµy cïng chia

sÎ mét c¬ së d÷ liÖu chung th× çc thñ tôcgiao dÞch ®Êt ®ai cña ngêi d©n sÏ dÔdµng vµ thuËn lîi h¬n.

Bµ §ç ThÞ Thanh V©n, Phã Trëngphßng Nghiªn cøu triÓn khai ChÝnhs¸ch §Êt ®ai vµ thÞ trêng bÊt ®éngs¶n, Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸p luËtvµ ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai, ViÖn Nghiªn cøu§Þa chÝnh, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng

VÒ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông®Êt, çc v¨n b¶n híng dÉn thùc hiÖn ®·®Çy ®ñ, song mét sè mÉu hîp ®ång ¸pdông cho çc giao dÞch ®Êt ®ai vÉn cha®îc ban hµnh. HiÖn ngêi d©n tham giagiao dÞch ph¶i kª khai theo mÉu hîp ®ångcò vµ gÆp ph¶i mét sè ®iÓm kh«ng cßn phïhîp víi luËt míi. V× vËy, cÇn khÈn tr¬ngban hµnh çc mÉu hîp ®ång míi ®ång bé®Ó çc giao dÞch ®Êt ®ai cã thÓ ®îc tiÕnhµnh nhanh chãng vµ thuËn tiÖn.


N©ng cao tr×nh ®é çn bé ®Þa chÝnh

CÇn n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cña ®éingò çn bé ®Þa chÝnh c¬ së bëi lùc lîngnµy hiÖn cßn ®ang rÊt thiÕu vµ yÕu, l¹ikh«ng ®îc bè trÝ æn ®Þnh. Bªn c¹nh ®ã,kinh phÝ vµ trang thiÕt bÞ phôc vô c«ng t¸c®Þa chÝnh còng cßn h¹n chÕ, cÇn ®îc ®Çut thªm.


§éi ngò çn bé ®Þa chÝnh cÇn ®îc båidìng thªm vÒ kü n¨ng, nghiÖp vô. Riªngë cÊp huyÖn th× cÇn thªm chØ tiªu, vÝ dô ëhuyÖn V¨n Giang víi ba çn bé kh«ng thÓgi¶i quyÕt kÞp thêi h¹n cho tÊt c¶ çc vôgiao dÞch trªn ®Þa bµn toµn huyÖn.





49

Quy ®Þnh c¸c kho¶n thuÕ vµ phÝhîp lý

Theo t«i, khi gi¸ ®Êt banhµnh theo khung gi¸ míi ®·t¬ng ®èi s¸t víi gi¸ thÞtrêng th× cÇn tiÕp tôc xemxÐt viÖc gi¶m thuÕ chuyÓn

nhîng quyÒn sö dông ®Êt ®Ó gi¶m bítg¸nh nÆng thuÕ cho ngêi d©n vµ tõ ®ã cãthÓ khuyÕn khÝch ngêi d©n tham gia giaodÞch chÝnh thøc. H¬n n÷a, cÇn xem l¹i vÊn

®Ò phÝ tríc b¹. Thùc chÊt, ®©y lµ kho¶n lÖphÝ ®Ó bï ®¾p cho c¸c thñ tôc hµnh chÝnhvµ qu¶n lý nhµ níc cÇn thùc hiÖn ®èi víihµnh vi giao dÞch ®Êt ®ai chø kh«ng ph¶i lµthuÕ, v× vËy viÖc ®¸nh thuÕ tríc b¹ b»ng1% gi¸ trÞ tµi s¶n giao dÞch nh hiÖn nay lµkh«ng hîp lý.





51

ViÖc ph¸t triÓn nh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu cho çc s¶n phÈm ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ mÆthµng n«ng s¶n, ®· ®îc ®Èy m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ViÖc nµy sÏ gãp phÇn c¶ithiÖn râ rÖt gi¸ trÞ vµ h×nh ¶nh cña hµng hãa ViÖt Nam trªn thÞ trêng néi ®Þa còng nhthÕ giíi. Do ngêi nghÌo tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt phÇn lín nh÷ng s¶n phÈm nµy,nªn hä sÏ cã thÓ ®îc hëng lîi tõ viÖc ph¸t triÓn nh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu cho hµngn«ng s¶n. Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng lµ ph¶i nhËn thøc ®îc r»ng viÖc ph¸t triÓn nh·n,m¸c vµ th¬ng hiÖu cho çc s¶n phÈm ph¶i ®îc coi lµ mét phÇn cña toµn bé qu¸ tr×nhn©ng cÊp chuçi gi¸ trÞ1 cho s¶n phÈm.

Nh·n, m¸c vµ th¬ng hiÖu chon«ng s¶n ViÖt Nam - mét gi¶iph¸p ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng cñan«ng d©n nghÌo

1 Chuçi gi¸ trÞ ®îc ®Þnh nghÜa lµ “Mét chu tr×nh çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt hoÆc dÞch vô kÓ tõ giai ®o¹n s¸ng chÕ, qua çcqu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ph©n phèi ®Õn ngêi tiªu dïng cuèi cïng, còng nh xö lý phÕ th¶i” (Kaplinsky, 2000).

Ph©n biÖt Th¬ng hiÖu,Nh·n vµ Nh·n hiÖu hµngho¸ nh thÕ nµo?MÆc dï cã nhiÒu ®Þnh nghÜa chuyªn ngµnhvÒ th¬ng hiÖu, nh·n vµ nh·n hiÖu hµngho¸ nhng trong b¶n tin nµy, th¬ng hiÖu,nh·n vµ nh·n hiÖu hµng ho¸ cã thÓ ®îchiÓu vµ ph©n biÖt víi nhau nh sau:

Th¬ng hiÖu (brand) thêng chØ cñamét tæ chøc duy nhÊt vµ dïng ®Ó chØçc ®Æc ®iÓm vµ tÝnh n¨ng cña mét s¶nphÈm. Chóng rÊt dÔ nhËn biÕt vµ ngêitiªu dïng cã thÓ chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm®Æc trng cña mét th¬ng hiÖu. Nh÷ng vÝdô vÒ th¬ng hiÖu lµ Cµ Phª TrungNguyªn, xe Ford Escape vµ ChÌ LiptonBuæi s¸ng cña Anh. Th¬ng hiÖu thêng

®îc b¶o vÖ bëi nh·n hiÖu hµng ho¸ (xem®Þnh nghÜa ë díi).

Nh·n (label) gièng víi th¬ng hiÖu,nhng thêng kh«ng thuéc ®éc quyÒncña mét tæ chøc. Nh·n dïng ®Ó giíi thiÖu®Æc ®iÓm cña mét s¶n phÈm cho ngêitiªu dïng. VÝ dô cña nh·n cã thÓ lµ“Th¬ng m¹i b×nh ®¼ng” hoÆc “Hµng ViÖtNam chÊt lîng cao”.

Nh·n hiÖu hµng ho¸ (trademark) lµ çclogo, tõ hay h×nh ¶nh mµ çc tæ chøc®¨ng ký sö dông ®Ó cã ®îc sù b¶o hévÒ mÆt ph¸p luËt cho th¬ng hiÖu cñam×nh. Trong vÝ dô ChÌ Lipton Buæi s¸ngcña Anh ë trªn, tõ “Lipton” lµ nh·n hiÖuhµng ho¸, còng nh phÇn h×nh cã nÒnmµu da cam víi ch÷ “Lipton” mµu tr¾ngtrªn h×nh ®ã.




52

Bèi c¶nh chungNÒn kinh tÕ kh«ng ngõng t¨ng trëng cñaViÖt Nam ®· ®a ®Õn sù ph¸t triÓn mét thÞtrêng víi nhiÒu s¶n phÈm tiªu dïng víiçc nh·n hiÖu kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ hµngn«ng s¶n. §©y lµ c¬ héi cho nh÷ng doanhnghiÖp lín còng nh çc doanh nghiÖpnhá x©y dùng çc chiÕn lîc ph¸t triÓnnh·n hiÖu ®Ó tËn dông lîi thÕ cña xu thÕth¬ng m¹i ho¸ çc s¶n phÈm n«ngnghiÖp. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó ngêis¶n xuÊt nghÌo cã thÓ tham gia cã hiÖuqu¶ vµ hëng lîi tõ xu híng th¬ng m¹iho¸ n«ng nghiÖp.

Hµng n«ng s¶n chiÕm tû träng kho¶ng30% tæng sè çc s¶n phÈm xuÊt khÈu cñaViÖt Nam. ViÖt Nam hiÖn lµ níc xuÊtkhÈu h¹t tiªu lín nhÊt thÕ giíi, xÕp thø nh×vÒ xuÊt khÈu cµ phª vµ lµ mét trong nh÷ngníc hµng ®Çu xuÊt khÈu g¹o, h¹t ®iÒu vµchÌ. HiÖn nay, çc s¶n phÈm xuÊt khÈuchñ yÕu ë d¹ng th«, hoÆc ®îc s¬ chÕ vµkh«ng cã nh·n hiÖu hay th¬ng hiÖu.Nhng phÇn lín gi¸ trÞ gia t¨ng cña thµnhphÈm l¹i bÞ mÊt ®i ë çc níc thø ba, n¬inhiÒu s¶n phÈm ®îc ®ãng gãi vµ d¸nnh·n. ViÖc xuÊt khÈu chÌ cña ViÖt Nam lµmét vÝ dô ®iÓn h×nh. Nghiªn cøu vÒ chuçigi¸ trÞ chÌ ë ViÖt Nam do dù ¸n N©ng caoHiÖu qu¶ ThÞ trêng cho Ngêi nghÌo tiÕnhµnh cho thÊy r»ng dï lµ mét trong nh÷ngníc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chÌ hµng ®Çutrªn thÕ giíi, th× ®¬n gi¸ xuÊt khÈu chÌ cñaViÖt Nam vÉn t¬ng ®èi thÊp h¬n so víiçc níc kh¸c. B¶ng 1 cho thÊy çc níccã ®¬n gi¸ xuÊt khÈu chÌ cao hµng ®ÇuthÕ giíi bao gåm Ph¸p, BØ, Anh, Mü vµÇc TiÓu V¬ng quèc ¶ rËp thèng nhÊt, lµnh÷ng níc hÇu nh kh«ng s¶n xuÊt chÌtrong níc. Ch×a khãa ®Ó çc níc nµy cã®¬n gi¸ trÞ xuÊt khÈu chÌ cao lµ ph¸t triÓnnh·n m¸c vµ th¬ng hiÖu ®Ó xuÊt khÈuchÌ thµnh phÈm cã nh·n hiÖu chø kh«ngph¶i xuÊt khÈu chÌ nguyªn liÖu th«.

N«ng d©n nghÌo cã thÓ hëng lîi nhê

th¬ng hiÖu c¶ khi trùc tiÕp kinh doanhs¶n phÈm cã th¬ng hiÖu còng nh khicung øng s¶n phÈm cho çc doanhnghiÖp ®· cã s½n th¬ng hiÖu hay ®angtrong qu¸ tr×nh x©y dùng th¬ng hiÖu. ViÖcs¶n xuÊt çc s¶n phÈm ®· cã th¬ng hiÖu®ßi hái sù ®iÒu phèi tèt h¬n trong chuçi gi¸trÞ, víi sù tham gia cña ngêi trùc tiÕp s¶nxuÊt còng nh çc c«ng ®o¹n kh¸c trongtoµn bé quy tr×nh s¶n xuÊt ®Ó ®¶m b¶ochÊt lîng cña nh·n hiÖu, tõ ®ã ®em l¹inhiÒu lîi Ých h¬n cho tÊt c¶ çc bªn thamgia. MÆt kh¸c, ngêi n«ng d©n nghÌocòng rÊt cã thÓ sÏ bÞ lo¹i ra khái quy tr×nhnµy, do nh÷ng chuçi gi¸ trÞ chÆt chÏ h¬nsÏ h¹n chÕ sù tham gia cña nh÷ng ngêis¶n xuÊt nghÌo thiÕu kü n¨ng cÇn thiÕt,nguån lùc nhÊt ®Þnh, kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞtrêng vµ çc mèi quan hÖ x· héi hoÆcçc yÕu tè phi thÞ trêng kh¸c.

Nh vËy, ®©y lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh haimÆt. Thø nhÊt, nÕu nhµ cung cÊp/ngêis¶n xuÊt nghÌo cã thÓ tham gia ®îc vµoc«ng ®o¹n s¶n xuÊt trong chuçi gi¸ trÞ cñamét s¶n phÈm cã th¬ng hiÖu, th× nh÷ng®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó hç trî cho sù thamgia cña hä lµ g×? Cã nghÜa lµ, nÕu thùc tÕ®· cã nh÷ng trêng hîp ngêi n«ng d©nnghÌo tham gia thµnh c«ng vµo chuçi gi¸trÞ kiÓu nµy, th× ®©u lµ nh÷ng nh©n tè c¬b¶n gióp hä thµnh c«ng? Çc nh©n tè vÒtæ chøc, sù can thiÖp cña nhµ níc vµ tnh©n, sù l·nh ®¹o… cã vai trß g×? Ngîcl¹i, nÕu ngêi n«ng d©n nghÌo bÞ lo¹i rakhái chuçi gi¸ trÞ, th× liÖu cã thÓ thiÕt lËpm« h×nh tæ chøc vµ can thiÖp nµo phï hîp®Ó t¨ng cêng sù hîp t¸c gi÷a doanhnghiÖp víi nhµ s¶n xuÊt (hoÆc çc nhãmnh÷ng nhµ s¶n xuÊt) nh»m thóc ®Èy viÖcs¶n xuÊt míi, mang tÝnh s¸ng t¹o cñanh÷ng n«ng d©n nghÌo?

Cã mét sè vÊn ®Ò chÝnh cÇn ®îc xem xÐtkhi ph¸t triÓn nh·n m¸c vµ th¬ng hiÖuhµng n«ng s¶n ë ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ònµy cã vai trß quan träng ®Ó ®¶m b¶o çc




53

B¶ng 1: §¬n gi¸ chÌ xuÊt khÈu cña mét sè níc tÝnh theo tÊn, 2002.

10,000

9,000

8,000

7,000

6,000

5,000

4,000

3,000

2,000

1,000

0

United

Ara

b Em

irate

s

United

Kingdo

m

Belgium

German

yUSA

Singapore

Nether

lands

Sri Lank

aIn

dia

Fran

ce

South

Afri

ca

China

Mal

awi

Tanz

ania

Vietna

m

Indone

sia

Uganda

Zim

babw

e

Argen

tina

Kenya

(US$)

nç lùc ph¸t triÓn nh·n m¸c vµ th¬ng hiÖuthµnh c«ng, còng nh ®Ó ®¶m b¶o r»ngngêi nghÌo ®îc hëng lîi tõ viÖc nµy.Çc vÊn ®Ò ®ã lµ (i) ViÖc ph¸t triÓn nh·nm¸c vµ th¬ng hiÖu ph¶i ®i ®«i víi viÖc®¶m b¶o vµ t¨ng cêng chÊt lîng s¶nphÈm, (ii) Çc ho¹t ®éng qu¶ng b¸, tiÕpthÞ vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ th¬ng hiÖuvÉn cßn h¹n chÕ vµ cÇn ®îc chó trängh¬n; (iii) QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã vai trßquan träng vµ cÇn ®îc b¶o hé; vµ (iv)LiÖu ngêi s¶n xuÊt nghÌo cã thÓ tham giavµ hëng lîi tõ chuçi gi¸ trÞ hµng n«ng s¶ncã th¬ng hiÖu hay kh«ng.

Çc vÊn ®Ò vµ kiÕn nghÞchÝnhViÖc ph¸t triÓn nh·n m¸c vµ th¬nghiÖu ph¶i ®i ®«i víi viÖc æn ®Þnh vµt¨ng cêng chÊt lîng

Nh ®· nãi ë trªn, hµng hãa chÊt lîng

cao mµ kh«ng cã nh·n hiÖu vµ th¬nghiÖu thêng kh«ng ®¹t ®îc gi¸ trÞ cao.Ngîc l¹i, cho dï ®· cã nh·n hiÖu vµth¬ng hiÖu th× hµng kÐm chÊt lîng vÉnsÏ khã cã thÓ c¹nh tranh trªn thÞ trêngtrong thêi gian dµi.

VÒ c¬ b¶n, mét nh·n hiÖu hay th¬ng hiÖusÏ gióp ph©n biÖt mét s¶n phÈm víi çcs¶n phÈm kh¸c trªn thÞ trêng nhê vµonh÷ng ®Æc tÝnh riªng biÖt vµ çc chøcn¨ng, chÊt lîng s¶n phÈm ®ång nhÊt.Nãi mét çch ®¬n gi¶n th× ®Ó ngêi tiªudïng tr¶ gi¸ cao h¬n cho mét s¶n phÈm,th¬ng hiÖu hay nh·n hiÖu ph¶i ®i kÌm víichÊt lîng hay tÝnh n¨ng cña s¶n phÈmxøng ®¸ng víi møc gi¸ ®ã.

§iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc ®¨ng ký b¶o hénh·n hiÖu hµng ho¸ míi chØ lµ mét trongnh÷ng bíc cÇn lµm ®Ó x©y dùng métth¬ng hiÖu. Çc yÕu tè thiÕt yÕu t¹o nªnthµnh c«ng cña mét th¬ng hiÖu lµ chÊtlîng ®¶m b¶o, chÊt lîng vµ çc ®Æc




54

®iÓm cña s¶n phÈm æn ®Þnh, ®ång nhÊt vµliªn tôc ®¸p øng ®îc nhu cÇu ngµy cµngcao cña ngêi tiªu dïng.

ViÖc ph¸t triÓn th¬ng hiÖu, nh·n m¸c s¶nphÈm cÇn ph¶i ®i ®«i víi nç lùc n©ng caochÊt lîng s¶n phÈm vµ ®¶m b¶o duy tr×®îc chÊt l¬ng ®ã. §èi víi çc s¶n phÈmn«ng nghiÖp, ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i ®Çu tvµo çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, c¶i thiÖnc«ng nghÖ b¶o qu¶n s¶n phÈm sau thuho¹ch hoÆc nghiªn cøu çc gièng míi phïhîp h¬n.

N©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm cÇn chó ý®Õn yªu cÇu cña kh¸ch hµng. CÇn thùchiÖn nghiªn cøu thÞ trêng c¶ trong vµngoµi níc ®Ó x¸c ®Þnh xem kh¸ch hµng®ang cÇn s¶n phÈm cã ®Æc ®iÓm nh thÕnµo vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chÊt lîng nµo lµquan träng. ViÖc nµy sÏ ®a ra ®Þnh híng®Ó n©ng cao chÊt lîng.

Çc ho¹t ®éng qu¶ng b¸, tiÕp thÞ vµn©ng cao nhËn thøc vÉn cßn h¹n chÕvµ cÇn ®îc chó träng h¬n

N©ng cao nhËn thøc lµ mét qu¸ tr×nh quanträng trong viÖc ph¸t triÓn nh·n m¸c vµth¬ng hiÖu. ViÖc nµy bao gåm n©ng caonhËn thøc cho c¶ nhµ s¶n xuÊt lÉn ngêitiªu dïng.

§èi víi nhµ s¶n xuÊt: cÇn ph¶i n©ng caonhËn thøc cho ngêi s¶n xuÊt vµ çc doanhnghiÖp vÒ tÇm quan träng cña viÖc x©ydùng th¬ng hiÖu cho s¶n phÈm cña m×nh,cô thÓ bao gåm hai vÊn ®Ò chÝnh. Mét lµn©ng cao nhËn thøc vÒ tÇm quan träng cñaviÖc ®¨ng ký nh·n hiÖu hµng ho¸ ®Ó cã®îc sù b¶o hé vÒ mÆt luËt ph¸p. §iÒu nµy®Æc biÖt quan träng trong bèi c¶nh ViÖtNam ®ang t¨ng cêng héi nhËp quèc tÕ vµchuÈn bÞ gia nhËp Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕgiíi WTO. Hai lµ n©ng cao nhËn thøc cñangêi s¶n xuÊt vÒ néi dung vµ çch thøcx©y dùng vµ qu¶n trÞ mét nh·n hiÖu vµ chÊtlîng s¶n phÈm ®i kÌm. NÕu çc doanh

nghiÖp ViÖt Nam muèn tham gia s©n ch¬iquèc tÕ, th× nhËn thøc vµ chiÕn lîc vÒ®¨ng ký nh·n hiÖu lÉn ph¸t triÓn th¬nghiÖu ®Òu sÏ rÊt quan träng.

§èi víi ngêi tiªu dïng: §Ó cã thÓ b¸n®îc s¶n phÈm víi gi¸ cao h¬n, th× cÇnn©ng cao hiÓu biÕt cña ngêi tiªu dïng vÒs¶n phÈm cã th¬ng hiÖu hay nh·n hiÖu,còng nh vÒ ®Æc ®iÓm vµ chÊt lîng cñas¶n phÈm ®ã. NÕu kh«ng cã mét chiÕnlîc tiÕp thÞ, qu¶ng ço vµ n©ng cao nhËnthøc hiÖu qu¶, kh¸ch hµng tiÒm n¨ng sÏkh«ng biÕt nhiÒu vÒ th¬ng hiÖu hoÆcnh·n hiÖu, còng nh chÊt lîng vµ ®é tincËy mµ th¬ng hiÖu ®ã thÓ hiÖn. Trongtrêng hîp nµy, khã cã thÓ b¸n ®îc méts¶n phÈm cã th¬ng hiÖu hay nh·n hiÖuvíi gi¸ cao h¬n.

Mét trong nh÷ng trë ng¹i ®èi víi çc tæ chøcmuèn ph¸t triÓn th¬ng hiÖu cña m×nh lµtheo LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp2004, chi phÝ cho ho¹t ®éng qu¶ng ço vµmarketing chØ ®îc chiÕm tèi ®a lµ 10%tæng chi phÝ cho ho¹t ®éng cña doanhnghiÖp. Nh vËy, ®iÒu kho¶n nµy h¹n chÕmøc chi cho ho¹t ®éng ph¸t triÓn th¬nghiÖu vµ n©ng cao nhËn thøc ®èi víi doanhnghiÖp cho s¶n phÈm cña m×nh, vµ nh vËycã thÓ g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓnnh÷ng th¬ng hiÖu næi tiÕng vµ thµnh c«ng.

QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ cãvai trß quan träng vµcÇn ®îc b¶o héViÖc ph¸t triÓn nh·n hiÖu, th¬ng hiÖu vµcïng víi nã lµ c¶i tiÕn vµ ®¶m b¶o chÊtlîng vµ sù ®ång nhÊt s¶n phÈm ®ßi háimøc ®Çu t lín c¶ vÒ c«ng søc, thêi gianvµ tiÒn b¹c. V× vËy, cÇn b¶o vÖ quyÒn sëh÷u trÝ tuÖ ®èi víi nh·n hiÖu vµ th¬nghiÖu ®ã. NÕu mét th¬ng hiÖu bÞ lµm nh¸imét çch bÊt hîp ph¸p sÏ khiÕn th¬nghiÖu ®ã mÊt uy tÝn vµ g©y nªn tæn thÊt kinh




55

tÕ ®¸ng kÓ. Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, métth¬ng hiÖu cã thÓ ®îc b¶o vÖ b»ng çch®¨ng ký nh·n hiÖu hµng ho¸, tuy nhiªn,®èi víi nh·n (label) th× cã kh¸c. VÝ dô nhnh·n “s¹ch”, rÊt khã b¶o vÖ.

TÇm quan träng cña viÖc b¶o vÖ th¬nghiÖu cña çc s¶n phÈm ViÖt Nam ®· ®îcchøng minh qua nhiÒu vÝ dô. Mét sè nh·nhiÖu næi tiÕng cña ViÖt Nam, vÝ dô nhVinataba, Níc m¾m Phó Quèc vµ Cµphª Trung Nguyªn tríc ®©y ®· tõng bÞçc tæ chøc ngoµi ViÖt Nam ®¨ng ký quèctÕ, g©y khã kh¨n trong viÖc b¸n nh÷ng s¶nphÈm nµy trªn thÞ trêng quèc tÕ. Bªnc¹nh ®ã, mÆc dï t×nh h×nh b¶o hé quyÒnsë h÷u trÝ tuÖ ë ViÖt Nam ®· ®îc c¶i thiÖn®¸ng kÓ, nhiÒu tæ chøc vÉn cßn gÆp ph¶it×nh tr¹ng nh·n hiÖu vµ th¬ng hiÖu cñam×nh bÞ çc tæ chøc kh¸c sö dông métçch bÊt hîp ph¸p

Ngêi s¶n xuÊt nghÌo cã thÓ tham giavµ hëng lîi tõ chuçi gi¸ trÞ hµng n«ngs¶n cã th¬ng hiÖu

Ngêi s¶n xuÊt nghÌo hoµn toµn cã thÓhëng lîi tõ sù gia t¨ng gi¸ trÞ hµng ho¸ docã th¬ng hiÖu vµ nh·n m¸c. §Ó ngêinghÌo cã thÓ hëng lîi ®Çy ®ñ tõ qu¸ tr×nhnµy, cÇn ph¶i cã sù liªn kÕt tèt gi÷a çcbªn tham gia vµo chuçi gi¸ trÞ vµ møchëng lîi tho¶ ®¸ng ®èi víi mçi bªn.

Nghiªn cøu cña dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ThÞ trêng cho ngêi nghÌo trong ngµnhhµng g¹o, chÌ vµ s¾n chØ ra r»ng so víinh÷ng ngêi s¶n xuÊt kh«ng tham gia vµochuçi gi¸ trÞ, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt khi®îc tæ chøc tèt vµ tham gia vµo chuçi gi¸trÞ thêng ®îc hëng lîi nhiÒu h¬n tõ viÖct¨ng gi¸ trÞ cña thµnh phÈm. Nh÷ng ngêis¶n xuÊt ®îc liªn kÕt tèt h¬n trong chuçigi¸ trÞ sÏ cã thÓ ph¸t triÓn hÖ thèng vµ d©ychuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®¸p øng tèth¬n nhu cÇu cña nhµ chÕ biÕn vµ ngêitiªu dïng vµ cã thÓ chia sÎ th«ng tin còngnh nhËn ®îc sù trî gióp kü thuËt nhiÒu

h¬n tõ nh÷ng nhµ thu mua s¶n phÈm cñahä. Trong nhiÒu trêng hîp, nh÷ng ngêis¶n xuÊt ®îc liªn kÕt còng sÏ cã thÓtham gia vµo çc ho¹t ®éng s¬ chÕ quym« nhá vµ gia t¨ng thªm gi¸ trÞ cho s¶nphÈm cña m×nh tríc khi b¸n chóng chonhµ chÕ biÕn.

Bªn c¹nh ®ã, tÊt c¶ çc bªn liªn quan ®ÒusÏ cã lîi nÕu ®éng c¬ ®Ó ®¶m b¶o chÊtlîng ®îc ph©n chia tho¶ ®¸ng ë tÊt c¶çc cÊp cña chuçi gi¸ trÞ. Nh ®· nãi ëtrªn, ph¸t triÓn thµnh c«ng th¬ng hiÖu vµnh·n m¸c yªu cÇu ph¶i cã sù ph¸t triÓn®ång bé vÒ chÊt lîng vµ ®¶m b¶o chÊtlîng thêng xuyªn. NÕu nh÷ng ®éng lùc(vÝ dô nh çc yÕu tè vÒ gi¸) ®Ó çc bªntham gia chuçi gi¸ trÞ ®¶m b¶o chÊt lînglµ kh«ng ®ñ hÊp dÉn th× viÖc n©ng tiªuchuÈn vµ ph¸t triÓn thµnh c«ng métth¬ng hiÖu sÏ trë nªn khã kh¨n.

Ngêi nghÌo thêng tham gia vµo giai®o¹n s¶n xuÊt ban ®Çu nh÷ng s¶n phÈmsau nµy sÏ trë thµnh hµng hãa cã th¬nghiÖu vµ nh·n m¸c. Mét chiÕn lîc n©ngcÊp vµ ®¶m b¶o chÊt lîng hiÖu qu¶ cÇncã sù tham gia cña ngêi s¶n xuÊt nh lµmét bé phËn cña toµn bé chuçi gi¸ trÞ cñas¶n phÈm, vµ cÇn ®¶m b¶o r»ng ngêis¶n xuÊt nghÌo còng cã nh÷ng ®éng lùctho¶ ®¸ng ®Ó n©ng cao vµ b¶o ®¶m duy tr×chÊt lîng.

§Ó cã thÓ tham gia ®Çy ®ñ vµo chuçi gi¸trÞ, ®iÒu quan träng lµ ngêi s¶n xuÊtnghÌo ph¶i ®îc tæ chøc vµ liªn kÕt víinhau còng nh víi çc bé phËn kh¸c cñachuçi gi¸ trÞ. Nh ®· th¶o luËn ë b¶n tinThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn sè 2, lo¹i h×nh tæchøc nµy cã thÓ lµ hîp t¸c x·, hiÖp héi hay“c©u l¹c bé n«ng d©n”. Mét yÕu tè n÷a ®Ómèi liªn kÕt nµy chÆt chÏ lµ ph¸t triÓn hÖthèng hîp ®ång n«ng nghiÖp cho çc s¶nphÈm chuyªn biÖt ®Ó t¹o nguån cung æn®Þnh cho çc s¶n phÈm cã th¬ng hiÖu vµnh·n m¸c sau nµy.




56

ViÖc ®¶m b¶o r»ng lîi Ých tõ viÖc gia t¨nggi¸ trÞ cña s¶n phÈm sÏ ®îc ph©n chiacho tÊt c¶ çc bªn tham gia vµo chuçi gi¸trÞ lµ v× lîi Ých cña tÊt c¶ çc bªn vµ ph¶icã møc gi¸ tho¶ ®¸ng tr¶ cho ngêi s¶nxuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn æn ®Þnh vµ c¶i tiÕn chÊtlîng s¶n phÈm. Ngêi s¶n xuÊt nghÌo sÏkh«ng lµm ra s¶n phÈm chÊt lîng caoh¬n nÕu kh«ng b¸n ®îc víi gi¸ cao h¬n®Ó bï ®¾p nh÷ng chi phÝ liªn quan ®ÕnviÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chÊt lîngcao. NÕu kh«ng cã sù tham gia cña ngêis¶n xuÊt vµo qu¸ tr×nh c¶i tiÕn chÊt lîng,viÖc x©y dùng th¬ng hiÖu vµ nh·n hiÖusÏ khã cã thÓ thµnh c«ng.

PhÇn Th¶o luËn• X©y dùng vµ ph¸t triÓn th¬ng

hiÖu ph¶i g¾n liÒn víi sù æn ®ÞnhvÒ chÊt lîng

Mét khi n«ng s¶n ®· cãth¬ng hiÖu th× rÊt cÇn ®¶mb¶o ®îc chÊt lîng vµnguån hµng æn ®Þnh ®Ó cãthÓ duy tr× ch÷ tÝn cho

th¬ng hiÖu. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, métm« h×nh hîp t¸c kh¸ hiÖu qu¶ gi÷a ngêis¶n xuÊt vµ nhµ chÕ biÕn lµ ký kÕt hîp®ång bao tiªu s¶n phÈm, gióp cho ngêin«ng d©n kh«ng chØ yªn t©m s¶n xuÊt mµcßn cam kÕt s¶n xuÊt theo ®óng quy tr×nh®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng s¶n phÈm. Cã nhvËy, ngêi n«ng d©n sÏ ®îc hëng gi¸ trÞgia t¨ng gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc ph¸t triÓnkinh doanh hµng n«ng s¶n ®· cã th¬nghiÖu trªn thÞ trêng. MÆt kh¸c, mét khi ®·®îc ®¶m b¶o ®Çu ra, ngêi n«ng d©n tËptrung s¶n xuÊt mét lo¹i n«ng s¶n nhÊt®Þnh sÏ gióp t¨ng ®îc n¨ng suÊt vµ s¶nlîng, gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nhtranh cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng.

NguyÔn Thµnh Trung, Chuyªn viªn CôcXóc tiÕn Th¬ng m¹i Vietrade

§¨ng ký nh·n hiÖu chØ lµmét phÇn trong c¶ qu¸ tr×nhph¸t triÓn th¬ng hiÖu s¶nphÈm. Cã th¬ng hiÖu ®·khã, gi÷ ®îc th¬ng hiÖu l¹i

cµng khã h¬n víi mét lo¹t çc vÊn ®Ò vÒchÊt lîng, tiÕp thÞ, c¹nh tranh, ®¶m b¶o®Çu ra cho s¶n phÈm… HiÖn nay, s¶nphÈm nho Ba Mäi vÉn ®ang ë trong giai®o¹n tËp trung n©ng cao chÊt lîng, thuhót n«ng d©n Ninh ThuËn tham gia quytr×nh s¶n xuÊt nho an toµn ®Ó ®¶m b¶ochÊt lîng nho. Sau kho¶ng 3-5 n¨m n÷a,khi nho Ba Mäi ®· cã chÊt lîng æn ®Þnh,chóng t«i míi chuyÓn sang giai d®¹n khaith¸c th¬ng hiÖu víi viÖc më réng quy m«s¶n xuÊt, ®ång thêi tiÕp thÞ, qu¶ng b¸ réngr·i th¬ng hiÖu nho Ba Mäi.

NguyÔn V¨n Mäi, n«ng d©n tØnh NinhThuËn, chñ th¬ng hiÖu Nho Ba Mäi

KÑo dõa BÕn Tre gi÷ v÷ng ®îc uy tÝnth¬ng hiÖu nhê vµo chÊt lîng æn ®Þnh vµvÖ sinh cao. §Ó th¬ng hiÖu ®øng v÷ng,chóng t«i ph¶i liªn tôc ®a d¹ng ho¸ s¶nphÈm, t¨ng thªm mÉu m·, quy çch chos¶n phÈm, tõng bíc c¶i tiÕn, hiÖn ®¹i ho¸d©y chuyÒn s¶n xuÊt kÑo vèn cßn kh¸ thñc«ng, th« s¬.

T«i kh«ng muèn thùc hiÖn chiÕn dÞch tiÕpthÞ, qu¶ng b¸ kÑo dõa ngay tõ b©y giê bëikhi cha cã ®îc d©y chuyªn s¶n xuÊt víic«ng suÊt lín, nÕu nhËn ®îc nhiÒu ®¬n®Æt hµng mµ kh«ng ®¸p øng ®ñ th× l¹i lµm¶nh hëng tíi uy tÝn cña th¬ng hiÖu. MÆtkh¸c, nÕu kh¸ch hµng nhËn thÊy kÑo dõaBÕn Tre vÉn cßn cha ®îc s¶n xuÊt theod©y chuyÒn khÐp kÝn th× cã thÓ sÏ kh«ngan t©m vÒ vÊn ®Ò an toµn vÖ sinh, vµ ®iÒunµy còng sÏ kh«ng cã lîi cho th¬ng hiÖukÑo dõa BÕn Tre. Theo t«i, muèn x©y dùng®îc th¬ng hiÖu tèt, cã uy tÝn thùc sù th×cÇn ph¶i chuÈn bÞ mét nÒn mãng v÷ngch¾c cho th¬ng hiÖu Êy chø kh«ng thÓ




57

lµm nhanh, lµm véi.

Ph¹m ThÞ Tá, Gi¸m ®èc C«ng ty §«ng¸, Chñ th¬ng hiÖu KÑo dõa BÕn Tre

• Çc ho¹t ®éng qu¶ng b¸, tiÕpthÞ vµ n©ng cao nhËn thøc vÒth¬ng hiÖu vÉn cßn h¹n chÕ vµcÇn ®îc chó träng h¬n

T«i nghÜ, hiÖn nay, thùc sù ngêi n«ng d©ncha hiÓu vÒ th¬ng hiÖu còng nh lîi Ýchcña th¬ng hiÖu, rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸cnhau ®îc dïng chung b»ng hai tõ“th¬ng hiÖu”. V× vËy, cÇn phæ biÕn réngr·i ®Õn nh÷ng ngêi cã liªn quan, tõ nhµl·nh ®¹o ®Õn nhµ s¶n xuÊt, kinh doanhçc ph¹m trï: th¬ng hiÖu, nh·n hiÖu, b¶ohé gièng, chøng nhËn xuÊt xø... Cã hiÓuvµ ph©n biÖt râ rµng çc kh¸i niÖm nµymíi cã thÓ chØ ®¹o vµ thùc hiÖn ®îc viÖcx©y dùng vµ qu¶ng b¸ th¬ng hiÖu.

Bµ Vâ Mai, Chñ tÞch HiÖp Héi Tr¸i c©yViÖt Nam (Vinafruit)

Theo t«i, ®Ó x©y dùng vµph¸t triÓn thµnh c«ngth¬ng hiÖu, ®iÒu kiÖn c¬b¶n nhÊt lµ ph¶i x¸c ®Þnhr»ng ®©y lµ mét sù ®Çu t ®Ó

ph¸t triÓn kinh doanh dµi h¹n, chø kh«ngph¶i lµ chi phÝ. NhiÒu doanh nghiÖp cßn®ang quan niÖm r»ng th¬ng hiÖu lµ métlo¹i chi phÝ nªn cha ®Çu t ®óng tÇm choviÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn th¬ng hiÖu,chØ dµnh mét ng©n s¸ch tiÕp thÞ, qu¶ngço h¹n hÑp, chÕ ®é ®·i ngé nh©n viªnlµm th¬ng hiÖu h¹n chÕ… Thùc tr¹ngnµy khiÕn cho çc doanh nghiÖp trongníc rÊt khã cã thÓ c¹nh tranh víi çcc«ng ty níc ngoµi vèn ®· qu¸ chuyªnnghiÖp vµ dµy d¹n kinh nghiÖm, cã tÇmnh×n dµi h¹n, l¹i m¹nh vÒ vèn trong cuécchiÕn th¬ng hiÖu.

§Ó cã thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn thµnhc«ng mét th¬ng hiÖu hµng n«ng s¶n cña

ViÖt Nam, theo t«i, cÇn ph¶i cã chiÕn lîcriªng chø kh«ng thÓ rËp khu«n çch thøclµm th¬ng hiÖu cña çc ®èi thñ nícngoµi t¹i ViÖt Nam vèn rÊt m¹nh vÒ nguånlùc vµ kinh nghiÖm. Tõ viÖc nghiªn cøu ®èithñ, hiÓu ®èi thñ, c«ng ty chÌ Cozy ®·v¹ch ra chiÕn lîc marketing s¶n phÈm vµqu¶ng b¸ th¬ng hiÖu dùa trªn nguyªn t¾csö dông nguån lùc cã h¹n mét çch hiÖuqu¶ nhÊt. Bªn c¹nh viÖc kÝch thÝch tinhthÇn tù hµo d©n téc, khuyÕn khÝch “ngêiViÖt Nam dïng hµng ViÖt Nam” tõng ®îçp dông víi hÇu hÕt çc s¶n phÈm do ViÖtNam s¶n xuÊt th× riªng ®èi víi mÆt hµngn«ng s¶n, thùc phÈm, cã thÓ khai th¸cthªm yÕu tè truyÒn thèng v¨n ho¸, thãiquen tiªu dïng ®Ó qu¶ng b¸ th¬ng hiÖu.Çc doanh nghÞªp nhá còng cã thÓ liªnkÕt theo h×nh thøc hiÖp héi t¹o nªn nh÷ngphong trµo, chiÕn dÞch qu¶ng ço lín thuhót sù quan t©m cña ngêi tiªu dïng.

§µo ThÕ Vinh, Gi¸m ®èc, C«ng ty CæphÇn S¶n phÈm Sinh th¸i (Eco-Products), Chñ th¬ng hiÖu chÌ Cozy

Qua tiÕp xóc víi s¸ch vë vµ b¸o chÝ, t«inhËn thÊy th¬ng hiÖu lµ mét vÊn ®Ò rÊtlín, phøc t¹p vµ quan träng ®èi víi méts¶n phÈm bëi th¬ng hiÖu g¾n liÒn víichÊt lîng, uy tÝn cña s¶n phÈm, truyÒn tõ®êi nµy sang ®êi kh¸c chø kh«ng thÓ bçngdng mµ thay ®æi hay huû bá. Mäi ngêicho r»ng viÖc t«i lµ mét n«ng d©n ®· tùlµm th¬ng hiÖu cho s¶n phÈm cña m×nhqu¶ lµ “t¸o b¹o”, nhng b¶n th©n t«i nhËnthÊy tù m×nh lµm qu¶ lµ cßn nhiÒu bÊt cËpdo thiÕu kinh nghiÖm. Ngay nh tªn s¶nphÈm nho Ba Mäi chÝnh lµ tªn t«i nªn d©nd· qu¸, gi¶n ®¬n qu¸, sÏ gÆp khã kh¨ntrong vÊn ®Ò xuÊt khÈu ra thÞ trêng thÕgiíi. T«i nghÜ, viÖc lµm th¬ng hiÖu, tõ viÖc®Æt tªn cho s¶n phÈm, thiÕt kÕ logo, baob×, nh·n m¸c cho ®Õn kÕ ho¹ch qu¶ng b¸,tiÕp thÞ ®Òu cÇn cã sù t vÊn cña çcchuyªn gia vÒ th¬ng hiÖu.

¤ng NguyÔn V¨n Mäi, n«ng d©n tØnhNinh ThuËn, chñ th¬ng hiÖu Nho Ba Mäi




58

X©y dùng, qu¶n trÞ vµ ph¸ttriÓn nh·n m¸c, th¬ng hiÖucho mét s¶n phÈm, nhÊt lµn«ng s¶n lµ mét qu¸ tr×nh rÊtl©u dµi, phøc t¹p vµ mang

tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh tíi ho¹t ®éng kinhdoanh cña mét doanh nghÞªp. V× vËy, çcç nh©n, doanh nghÞªp cã ý ®Þnh x©y dùngth¬ng hiÖu cho s¶n phÈm cña m×nh tèth¬n hÕt h·y nhê tíi sù t vÊn, hç trî cñaçc chuyªn gia vµ dÞch vô t vÊn th¬nghiÖu. Nh÷ng chuyªn gia nµy sÏ gióp x©ydùng mét chiÕn lîc tæng qu¸t, dµi h¹n vÒth¬ng hiÖu, tõ viÖc kh¶o s¸t thÞ trêngçc s¶n phÈm cïng lo¹i, nghiªn cøu ®èithñ c¹nh tranh, x¸c ®Þnh vèn ®Çu t cho®Õn ý tëng vÒ tªn gäi cho s¶n phÈm, thiÕtkÕ mÉu m·, bao b×, biÓu tîng, thñ tôc®¨ng ký th¬ng hiÖu còng nh çc ho¹t®éng tiÕp thÞ, qu¶ng b¸ vµ ph¸t triÓnth¬ng hiÖu.

¤ng NguyÔn Träng TÊn, Gi¸m ®èc,C«ng ty T vÊn LANTA

• QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã vai trßquan träng vµ cÇn ®îc b¶o hé

Th¬ng hiÖu lµ tµi s¶n cñadoanh nghiÖp mµ ph¶i ®Çut tiÒn cña, c«ng søc míi cã®îc, v× vËy, quyÒn së h÷utrÝ tuÖ ®èi víi th¬ng hiÖu

cÇn ®îc b¶o hé vÒ mÆt ph¸p lý th«ng qua®¨ng ký nh·n hiÖu. Theo t«i, nh÷ng ngêin«ng d©n cã ý thøc x©y dùng th¬ng hiÖucho n«ng s¶n cña m×nh lµ mét ®iÒu rÊt tèt,nhng nÕu hä tù ®¨ng ký nh·n hiÖu th× sÏgÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n, rñi ro do kh«ngcã kinh nghiÖm vµ hiÓu biÕt chuyªn m«n.Do vËy, tèt h¬n hÕt lµ tham kh¶o çc dÞchvô vÒ ®¨ng ký vµ b¶o hé quyÒn së h÷u trÝtuÖ ®Ó nhËn ®îc sù híng dÉn. Tuy ph¶itr¶ mét kho¶n phÝ t vÊn nhng hä sÏ tiÕtkiÖm ®îc thêi gian, c«ng søc vµ tiÒn b¹c.

¤ng TrÇn Hoµng, Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh,C«ng ty TruyÒn th«ng TiÕp thÞ ViÖt Nam(Vietnam Marcom)

Khi t×nh cê ph¸t hiÖn ra kÑodõa cña m×nh bÞ lµm gi¶ vµ®¸nh c¾p th¬ng hiÖu ëTrung Quèc, t«i ®· quyÕtt©m b»ng mäi çch ®i kiÖn

®Ó ®ßi l¹i th¬ng hiÖu. §èi víi t«i, mÊtth¬ng hiÖu lµ mÊt thÞ trêng, lµ kh«ngxuÊt khÈu ®îc kÑo dõa, lµ ph¸ s¶n. V×cuéc sèng cña gia ®×nh vµ c«ng ¨n viÖclµm cña c¶ hµng ngh×n c«ng nh©n, t«ikh«ng thÓ bá qua chuyÖn nµy vµ quyÕtt©m b¶o vÖ th¬ng hiÖu ®Õn cïng.

Bµ Ph¹m ThÞ Tá, Gi¸m ®èc, C«ng tyTNHH S¶n xuÊt Kinh doanh Tæng hîp§«ng ¸, chñ th¬ng hiÖu KÑo dõaBÕn Tre

• Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nghÌo cãthÓ tham gia vµo chuçi gi¸ trÞs¶n phÈm ®· cã nh·n m¸c,th¬ng hiÖu

X©y dùng Th¬ng hiÖu n«ng s¶n ViÖt NamhiÖn nay ®ßi hái rÊt nhiÒu ®Çu t ®Ó ®¹t®îc chuÈn ®èi s¸nh vÒ chÊt lîng, ®ÓtruyÒn th«ng cho kh¸ch hµng nªn tõngngêi n«ng d©n khã cã thÓ lµm ®îc. M«h×nh phæ biÕn lµ lµm nh·n hiÖu tËp thÓ,nghÜa lµ çc n«ng d©n trång mét lo¹i n«ngs¶n ë mét khu vùc ®Þa lý nhÊt ®Þnh cïnggãp søc ®Ó x©y dùng nh·n hiÖu cho n«ngs¶n cña m×nh, vÝ dô nh v¶i thiÒu ThanhHµ. Tuy nhiªn, çi khã cña m« h×nh nµy lµx©y dùng ®îc mét quy chÕ ho¹t ®éng®¶m b¶o ®îc quyÒn lîi cña çc thµnhviªn tham gia vµ mét c¬ chÕ gi¸m s¸tc«ng khai, minh b¹ch. ë ®©y, theo t«i, cÇn®Õn vai trß cña nhµ níc, çc hiÖp héingµnh nghÒ nh lµ mét c¬ quan t vÊn, hçtrî, gióp so¹n th¶o quy chÕ ho¹t ®éng phïhîp. HiÖn nay cha cã c¬ quan, tæ chøcnµo ®øng ra hç trî so¹n th¶o quy chÕ ho¹t®éng cho nh·n hiÖu tËp thÓ vµ m« h×nhx©y dùng nh·n hiÖu tËp thÓ thµnh c«ng.

¤ng NguyÔn Thµnh Trung, Chuyªnviªn Côc Xóc tiÕn Th¬ng m¹i, BéTh¬ng m¹i




59

Theo t«i, xÐt trªn mÆt b»ng chung th× hiÖnn«ng d©n vÉn cha ®îc hëng lîi tõ viÖcs¶n xuÊt çc mÆt hµng n«ng s¶n ®· cãth¬ng hiÖu. HiÖn vÉn cßn qu¸ Ýt çc quy®Þnh cña nhµ níc ®¶m b¶o sù liªn kÕtchÆt chÏ hai chiÒu doanh nghiÖp – n«ngd©n còng nh çc cam kÕt cña doanhnghÞªp ®èi víi n«ng d©n s¶n xuÊt s¶nphÈm th«. B¶n th©n doanh nghiÖp cÇn ýthøc ®îc r»ng doanh nghÞªp vµ n«ng d©nlµ “trªn cïng mét con thuyÒn”, vµ ®Ó cãmét nguån cung cÊp nguyªn liÖu æn ®Þnh,chÊt lîng, doanh nghiªp cÇn trî gi¸, hçtrî trång gièng míi, ký hîp ®ång bao tiªu®Ó n«ng d©n thùc hiÖn ®óng quy tr×nh s¶nxuÊt mµ doanh nghiªp ®Ò ra. Cã nh vËyth× n«ng d©n míi cã thÓ hëng lîi tõ viÖcs¶n xuÊt n«ng s¶n ®· cã th¬ng hiÖu.

¤ng §µo ThÕ Vinh, Gi¸m ®èc, C«ng tyCæ phÇn S¶n phÈm Sinh th¸i, Chñth¬ng hiÖu chÌ Cozy

KÓ tõ khi cã th¬ng hiÖu, khèi lîng tiªuthô cña nho Ba Mäi ®· t¨ng ®¸ng kÓ, trungb×nh tõ 5-10 tÊn/th¸ng, trong ®ã gia ®×nht«i chØ trång ®îc 30% sè nho, cßn l¹i lµdo kho¶ng 80 hé n«ng d©n tham gia vµodù ¸n trång nho an toµn cung cÊp. Gi¸b¸n nho còng t¨ng, kho¶ng tõ 2 – 5.000®ång/kg. Tham gia vµo dù ¸n trång nho antoµn, çc hé n«ng d©n kh«ng chØ ®îc®¶m b¶o ®Çu ra cho s¶n phÈm víi gi¸ thumua cao h¬n, mµ hä cßn cã ®iÒu kiÖn c¶it¹o ®Êt ®ai cho mµu mì h¬n, t¬i xèp h¬ncòng nh ®¶m b¶o ®îc søc khoÎ ngêilao ®éng do kh«ng cßn ph¶i tiÕp xóc víithuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt nh

ph¬ng ph¸p canh t¸c cò.

¤ng NguyÔn V¨n Mäi, n«ng d©n tØnhNinh ThuËn, chñ th¬ng hiÖu Nho Ba Mäi

ViÖc x©y dùng mét th¬ng hiÖu kh«ngph¶i ®¬n gi¶n, ®ßi hái nhiÒu vÒ kiÕn thøcchuyªn m«n, tiÒn b¹c, søc lùc… ®ã lµ rµoc¶n lín cho n«ng d©n ViÖt Nam. V× thÕ,trong trêng hîp nµy, nhÊt thiÕt mäi ngêiph¶i hîp søc ®Ó cïng x©y dùng métth¬ng hiÖu n«ng s¶n chung vèn ®· ®îc®a sè mäi ngêi biÕt ®Õn. Mét sè ®Æc ®iÓmchÝnh cña çc m« h×nh qu¶n lý x©y dùngth¬ng hiÖu thµnh c«ng cã sù kÕt hîp gi÷açc hiÖp héi vµ n«ng d©n lµ: HiÖp héi lµ tæchøc ®¹i diÖn cho mét nhãm n«ng d©n, cãtr¸ch nhiÖm ®¨ng ký th¬ng hiÖu n«ngs¶n, ®a ra nh÷ng tiªu chuÈn chÊt lîngcÇn thiÕt cho th¬ng hiÖu n«ng s¶n ®·®¨ng ký, gi¸m ®Þnh chÊt lîng cho nh÷ngs¶n phÈm trong vïng muèn ®îc g¾nth¬ng hiÖu, ph¸t hµnh nh·n m¸c ®Ó d¸ntrªn bao b× s¶n phÈm, xö ph¹t nh÷ng ai viph¹m b¶n quyÒn th¬ng hiÖu vµ tuyªntruyÒn, qu¶ng b¸ ®Ó th¬ng hiÖu n«ng s¶n®îc ngêi tiªu dïng biÕt vµ tin tëng h¬n.Cßn ngêi n«ng d©n trong vïng sÏ cãnhiÖm vô trång trät theo mét sè qui ®Þnhchung ®Ó cã ®îc s¶n phÈm n«ng s¶n®óng tiªu chuÈn ®· qui ®Þnh vµ mua nh·nm¸c cho s¶n phÈm ®¹t chÊt lîng cñam×nh, coi nh ®ãng gãp mét kho¶n phÝ ®Óduy tr× ho¹t ®éng cña hiÖp héi vµ lµm c«ngt¸c qu¶ng b¸, tuyªn truyÒn, x©y dùngth¬ng hiÖu.

¤ng NguyÔn Träng TÊn, Gi¸m ®èc,C«ng ty T vÊn LANTA




60




61

Tõ khi LuËt Doanh nghiÖp cã hiÖu lùc n¨m 2000 ®· cã mét sè lîng lín hé kinh doanhç thÓ2 ®¨ng ký vµ trë thµnh çc doanh nghiÖp. MÆc dï qu¸ tr×nh nµy diÔn ra kh¸ m¹nhtrong 5 n¨m qua, khu vùc kinh tÕ ç thÓ (bao gåm hé kinh doanh ç thÓ) chiÕm mét tûträng lín trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. PhÇn ®Çu b¶n tin nµy cung cÊp mét sè th«ng tintæng quan vÒ t×nh h×nh hé kinh doanh ç thÓ cña ViÖt Nam. PhÇn tiÕp theo ®Ò cËp tíimét sè lîi Ých vµ chi phÝ trong viÖc chuyÓn thµnh doanh nghiÖp. B¶n tin còng nªu lªnnh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn quyÕt ®Þnh chuyÓn tõ hé kinh doanh ç thÓ thµnh doanhnghiÖp. PhÇn cuèi cña b¶n tin ®a ra mét sè ®Ò xuÊt vÒ qu¶n lý nhµ níc ë cÊp trung¬ng vµ ®Þa ph¬ng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi hé kinh doanhthµnh doanh nghiÖp.

Bíc ph¸t triÓn tiÕp theo:ChuyÓn ®æi hé kinh doanh çthÓ thµnh doanh nghiÖp1

1 Trong khu«n khæ b¶n tin nµy, “doanh nghiÖp” ®îc hiÓu lµ mét trong bèn lo¹i h×nh doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cñaLuËt Doanh nghiÖp (doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty hîp danh, c«ng ty cæ phÇn).

2 Trong b¶n tin nµy chØ ®Ò cËp tíi hé kinh doanh ç thÓ phi n«ng nghiÖp

Giíi thiÖuQu¸ tr×nh chuyÓn ®æi çc ®¬n vÞ kinh doanhç thÓ thµnh doanh nghiÖp lµ qu¸ tr×nhthóc ®Èy çc ho¹t ®éng kinh doanh diÔn raminh b¹ch h¬n, ®Ó çc ®¬n vÞ kinh doanh®ã ®îc ®iÒu tiÕt bëi mét hÖ thèng biÖnph¸p hµnh chÝnh vµ ph¸p lý toµn diÖn vµæn ®Þnh. Qu¸ tr×nh nµy sÏ n©ng cao kh¶n¨ng dù ®o¸n vÒ m«i trêng kinh doanh,gióp çc nhµ ®Çu t, çc nhµ qu¶n lýdoanh nghiÖp, ngêi lao ®éng còng nhçc c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®a ranh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp. Do ®ã, qu¸tr×nh nµy sÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ vËn hµnhhiÖu qu¶ h¬n vµ gãp phÇn ph©n bæ phïhîp çc nguån lùc cña mét quèc gia.

Hé kinh doanh ç thÓ ë ViÖt Nam kh«ngph¶i lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp phichÝnh thøc hoµn toµn v× cã ®¨ng ký kinh

doanh ë cÊp quËn, huyÖn. H¬n n÷a, nhiÒuquy ®Þnh liªn quan tíi viÖc thµnh lËp vµ qu¸tr×nh ho¹t ®éng cña hé kinh doanh ç thÓcòng gièng víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®¬ngi¶n nhÊt lµ doanh nghiÖp t nh©n. ë ViÖtNam çc doanh nghiÖp cã thÓ ®îc coi lµt¬ng ®èi chÝnh thøc, trong khi çc hé kinhdoanh ç thÓ ®îc coi lµ t¬ng ®èi phichÝnh thøc. H×nh 1 tr×nh bµy vÒ cÊp ®échÝnh thøc cña çc lo¹i h×nh doanh nghiÖpë ViÖt Nam:

HiÖn t¹i, hÖ thèng çc quy ®Þnh qu¶n lý ¸pdông cho hé kinh doanh ç thÓ cßn thiÕuthèng nhÊt vµ minh b¹ch. Dï cïng kinhdoanh mét mÆt hµng víi cïng mét quy m«,hé kinh doanh ç thÓ vµ doanh nghiÖp l¹i bÞ®iÒu chØnh bëi nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau.MÆt kh¸c, çc hé kinh doanh ç thÓ víicïng mét mÆt hµng vµ quy m« ë ®Þaph¬ng kh¸c nhau l¹i ph¶i chÞu sù ®iÒu




62

chØnh bëi çc quy ®Þnh kh¸c nhau cñachÝnh quyÒn së t¹i. Nh×n chung, quy ®Þnhph¸p luËt ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng cña hékinh doanh ç thÓ ë ViÖt Nam cßn kÐmtoµn diÖn, cha minh b¹ch vµ kh«ng ®îcthùc hiÖn nghiªm tóc nh çc quy ®Þnhph¸p luËt ¸p dông cho doanh nghiÖp.

Kinh tÕ t nh©n vµ hé kinh doanh ç thÓ tõl©u lu«n tån t¹i trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.ThËm chÝ trong suèt c¶ thêi kú kinh tÕ kÕ

ho¹ch ho¸ tËp trung, khi cha ®îc c«ngnhËn chÝnh thøc, lo¹i h×nh kinh doanh nµyvÉn cã vai trß thiÕt yÕu ®èi víi sù vËn hµnhcña nÒn kinh tÕ còng nh phóc lîi x· héi.Sau gÇn hai thËp kû tiÕn hµnh c«ng cuéc®æi míi, ®Æc biÖt lµ trong 5 n¨m gÇn ®©y,®· cã nhiÒu hé kinh doanh ç thÓ chuyÓnthµnh doanh nghiÖp.

Mét nghiªn cøu gÇn ®©y trong Dù ¸n N©ngcao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho Ngêi nghÌo

Chñ doanhnghiÖp

Hé kinh doanhç thÓ kh«ng

®¨ng ký

C¬ së s¶n xuÊthoÆc mét h×nh thøc

kinh doanh kh¸c®¨ng ký ë cÊp

x· phêng

Hé kinh doanhç thÓ kh«ng cã

m· sè thuÕ

Hé kinh doanhç thÓ cã

m· sè thuÕ

Doanh nghiÖp(doanh nghiÖp tnh©n, c«ng ty hîp

danh, c«ng ty TNHH,C«ng ty cæ phÇn)

H×nh 1: Sù chuyÓn ®æi tõ hé kinh doanh ç thÓ thµnh doanh nghiÖp

Møc ®é chuyÓn ®æi

cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB)cho thÊy viÖc chuyÓn ®æi cña hé kinhdoanh ç thÓ thµnh doanh nghiÖp chiÕm tûlÖ lín trong tæng sè çc doanh nghiÖp míi®¨ng ký3. Trong sè çc doanh nghiÖp ®îckh¶o s¸t, gÇn mét nöa ®· cã thêi gian tiÕnhµnh s¶n xuÊt kinh doanh tríc khi chuyÓn®æi thµnh doanh nghiÖp, gÇn mét phÇn tsè doanh nghiÖp ®· tõng lµ hé kinh doanhç thÓ tríc khi ®¨ng ký thµnh lËp doanhnghiÖp. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy qu·ngthêi gian trung b×nh kÓ tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu

ho¹t ®éng kinh doanh cho ®Õn thêi ®iÓm®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp cña ®¬n vÞnµy lµ kho¶ng 4 n¨m.

Kh¶o s¸t còng cho thÊy viÖc chuyÓn tõ hékinh doanh ç thÓ sang doanh nghiÖpdiÔn ra m¹nh mÏ nhÊt lµ vµo kho¶ng ®Çun¨m 2000, khi LuËt Doanh nghiÖp chÝnhthøc cã hiÖu lùc. Sè lîng çc hé kinhdoanh ç thÓ chuyÓn ®æi thµnh doanhnghiÖp ë miÒn B¾c nhiÒu h¬n ë miÒnNam. Ba phÇn t çc trêng hîp chuyÓn

3 Xin xem thªm “Vai trß cña ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ Møc ®é chÝnh thøc cña Doanh nghiÖp t nh©n”, Tµi liÖu thamluËn sè 2, Dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêi nghÌo, Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸, 2005 cã t¹i ®Þa chØhttp://www.markets4poor.org. Nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh çc cuéc kh¶o s¸t ë 3 tØnh miÒn B¾c lµ Hµ Néi, Hµ T©y vµ ThanhHo¸ vµ 3 tØnh miÒn Nam lµ TP Hå ChÝ minh, §ång Th¸p vµ Cµ Mau víi tæng sè 120 doanh nghiÖp, 120 hé kinh doanhç thÓ 50 tæ chøc tÝn dông vµ 96 c¬ quan nhµ níc t¹i çc tØnh nµy.




63

®æi ë miÒn B¾c lµ nh÷ng hé kinh doanh çthÓ ®îc thµnh lËp tõ tríc khi ban hµnhLuËt Doanh nghiÖp vµ ®· chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖp ngay sau thêi ®iÓmluËt cã hiÖu lùc, trong khi ®ã tû lÖ nµy ëmiÒn Nam lµ 40%.

Theo con sè cña Tæng côc Thèng kª n¨m2003, sè lîng hé kinh doanh ç thÓ ëViÖt Nam gÊp 43 lÇn so víi sè lîngdoanh nghiÖp víi kho¶ng 2,6 triÖu hé kinhdoanh ç thÓ vµ kho¶ng 60.000 doanhnghiÖp ho¹t ®éng. Kh«ng cã con sè thèngkª cô thÓ vÒ tû lÖ cña hé kinh doanh ç thÓtrong tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP). Consè thèng kª chÝnh thøc chØ ph©n theo khuvùc kinh tÕ ç thÓ nãi chung víi tû lÖ30,11% GDP n¨m 2004.

ChuyÓn ®æi thµnh doanhnghiÖp mang l¹i lîi Ýchvíi mét sè chi phÝViÖc cã thªm nhiÒu hé kinh doanh ç thÓchuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp mang l¹ilîi Ých chung cho nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy cã®îc lµ do cã sù n©ng cao vÒ tiªu chuÈn®iÒu kiÖn lao ®éng vµ ¶nh hëng ®èi víim«i trêng, sù ph©n chia tr¸ch nhiÖm rârµng h¬n cña çc c¬ quan nhµ níc, thªmth«ng tin cho viÖc ph©n tÝch vµ ho¹ch ®ÞnhchÝnh s¸ch, thªm nguån thu tõ thuÕ vµ huy®éng ®îc nhiÒu vèn h¬n do nhµ ®Çu t

cã thªm sù tin tëng. Tuy nhiªn, viÖc cãnhiÒu hé kinh doanh ç thÓ chuyÓn thµnhdoanh nghiÖp cã thÓ lµm t¨ng khèi lîngc«ng viÖc cho chÝnh quyÒn ®Æc biÖt lµ çc®Þa ph¬ng n¨ng lùc hiÖn cßn h¹n chÕ.

§ång thêi viÖc chuyÓn tõ hé kinh doanh çthÓ sang doanh nghiÖp còng mang l¹i métsè lîi Ých cho chñ doanh nghiÖp. Theo quy®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam doanhnghiÖp cã mét sè quyÒn cô thÓ nh: ®îcphÐp thuª trªn 10 c«ng nh©n mét çchhîp ph¸p, ®îc phÐp chÝnh thøc ký kÕthîp ®ång kinh tÕ, ®îc cã ho¸ ®¬n gi¸ trÞgia t¨ng, ®îc më chi nh¸nh, ®îc huy®éng vèn cæ phiÕu, ®îc kinh doanh trªn®Þa bµn réng mét çch hîp ph¸p c¶ trongvµ ngoµi níc qua çc hîp ®ång xuÊtnhËp khÈu trùc tiÕp. Çc quyÒn nµy t¹o®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc më réng vµph¸t triÓn kinh doanh. DÜ nhiªn çc chñdoanh nghiÖp còng ph¶i thùc hiÖn mét sètr¸ch nhiÖm nh ®¨ng ký doanh nghiÖp vµth«ng b¸o thµnh lËp doanh nghiÖp c«ngkhai trªn ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng,cã kÕ to¸n trëng víi chøng chØ, thùc hiÖnviÖc b¸o ço víi chÝnh quyÒn vµ ®ãng thuÕtheo çch tÝnh thuÕ chuÈn mµ khong ®îc®ãng thuÕ theo h×nh thøc thuÕ kho¸n.

Nh÷ng lîi Ých vµ chi phÝ cña viÖc chuyÓn tõhé kinh doanh ç thÓ sang doanh nghiÖp®îc tãm t¾t trong b¶ng sau:




64

Çc yÕu tè ¶nh hëng®Õn viÖc chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖpViÖc chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp cñathµnh phÇn kinh tÕ ç thÓ mang l¹i nhiÒulîi Ých cho nÒn kinh tÕ nãi chung nhngqu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®ã sÏ kh«ng x¶y ranÕu nh çc lîi Ých ®ã lµ kh«ng râ rµng ëcÊp ®é tõng hé ç thÓ. Do ®ã, quyÕt ®ÞnhchuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp haykh«ng l¹i phô thuéc vµo ngêi chñ kinh

doanh. VÒ mÆt lý thuyÕt mét sè yÕu tèchÝnh cã ¶nh hëng tíi quyÕt ®Þnh chuyÓn®æi thµnh doanh nghiÖp gåm:

- Quy m« kinh doanh: sè lîng lao ®énghoÆc sè vèn ®Çu t cã thÓ ¶nh hëng®¸ng kÓ ®Õn quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi

- HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh - s¶nxuÊt: çc hé ç thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶h¬n sÏ cã thÓ cã xu híng muènchuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp h¬nçc hé kh¸c

H×nh 2: Lîi Ých vµ chi phÝ chÝnh cña viÖc chÝnh thøc ho¸ ë ViÖt Nam

Çc mÆt thiÖt c¬ b¶nÇc mÆt lîi c¬ b¶n

§èi víI nÒnkinh tÕ

§èi víi doanh nghiÖp

- Gia t¨ng khèi lîng c«ng viÖc chochÝnh quyÒn, ®Æc biÖt lµ chÝnhquyÒn ®Þa ph¬ng

- Chi phÝ ®¨ng ký tèn kÐm h¬n (vµb¾t buéc ph¶i th«ng b¸o thµnh lËpdoanh nghiÖp c«ng khai)

- Ph¶i cã kÕ to¸n trëng ®îc cÊpchøng chØ

- Ph¶i thùc hiÖn b¸o ço víi chÝnhquyÒn nhiÒu h¬n

- Cã thÓ bÞ gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬nbëi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng

- Cã thÓ chÞu thuÕ cao h¬n (chuyÓntõ tÝnh thuÕ kho¸n thµnh ¸p c«ngthøc tÝnh thuÕ chuÈn)

- T¨ng cêng chuÈn ho¸ çc ®iÒukiÖn vÒ lao ®éng vµ çc quy ®ÞnhvÒ t¸c ®éng m«i trêng

- Cã sù râ rµng h¬n trong viÖc ph©ncÊp tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn,®Æc biÖt lµ ë chÝnh quyÒn ®Þaph¬ng

- Bæ sung thªm nguån th«ng tin ®Çuvµo cho viÖc ph©n tÝch vµ ho¹ch®Þnh chÝnh s¸ch

- T¨ng nguån thu thuÕ cho ng©ns¸ch quèc gia

- Cñng cè lßng tin cña nhµ ®Çu t, tõ®ã gióp huy ®éng ®îc nhiÒu vènh¬n

- QuyÒn ®îc tiÕp cËn çc thÞ trênglín h¬n mét çch hîp ph¸p (VD:quyÒn bu«n b¸n vît ra ngoµi ®Þabµn mét quËn, huyÖn)

- QuyÒn ®îc thuª h¬n 10 lao ®éngmét çch hîp ph¸p

- Cã con dÊu ®Ó tiÕn hµnh çc giaodÞch th¬ng m¹i mét çch chÝnhthøc h¬n

- Cã ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng(VAT)

- QuyÒn ®îc më çc chi nh¸nh

- Cã çc quan hÖ minh b¹ch dùatrªn ph¸p luËt víi chÝnh quyÒn

- Cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi nguånvèn cæ phiÕu (chØ ®èi víi C«ng tyTNHH vµ c«ng ty cæ phÇn)




65

- XuÊt ph¸t ®iÓm cña hé kinh doanh çthÓ: çc mèi quan hÖ chÝnh trÞ vµ kinhnghiÖm kinh doanh còng cã ¶nh hëngtíi quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi

- C¬ së h¹ tÇng: viÖc dÔ dµng tiÕp cËnvíi trôc ®êng giao th«ng cïng nh÷ngc¬ së h¹ tÇng kh¸c víi chi phÝ rÎ h¬n sÏcã t¸c ®éng tíi quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi

- DÔ dµng tiÕp cËn thÞ trêng: thÞ trêng®Þa ph¬ng lín h¬n sÏ thóc ®Èy qu¸tr×nh chuyÓn ®æi

- YÕu tè ngµnh: sù tham gia vµo mét sèngµnh c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh cã thÓ sÏlµm gia t¨ng hoÆc gi¶m bít c¬ héichuyÓn ®æi.

Ngoµi çc yÕu tè nh trªn, nghiªn cøutrong Dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêngcho Ngêi nghÌo cña Ng©n hµng Ph¸ttriÓn Ch©u ¸ cho thÊy mét sè yÕu tè ¶nhhëng quan träng ®Õn quyÕt ®Þnh chuyÓn®æi tõ hé kinh doanh ç thÓ sang doanhnghiÖp lµ:

M«i trêng kinh doanh cÊp tØnh: Kh¶o s¸tcho thÊy m«i trêng kinh doanh cÊp tØnhcã ¶nh hëng kh¸ lín ®Õn xu híng thµnhlËp hoÆc chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp.Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ sù ph¸t triÓn cñakhu vùc kinh tÕ t nh©n hiÖn vÉn cßn tËptrung chñ yÕu ë mét sè tØnh thµnh. §ÆcbiÖt, riªng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, tÝnhtõ khi LuËt Doanh nghÞªp cã hiÖu lùc, 90%çc c«ng ty ®îc kh¶o s¸t lµ çc c«ng tymíi ho¹t ®éng vµ ®¨ng ký míi hoµn toµnkÓ tõ khi LuËt Doanh nghiÖp cã hiÖu lùc.Thµnh phè Hå ChÝ Minh còng lµ n¬i ®Çutiªn thùc hiÖn viÖc ®¨ng ký kinh doanhtrªn m¹ng. §iÒu nµy cho thÊy vai trß quanträng cña m«i trêng kinh doanh cã tÝnhminh b¹ch cao, luËt ph¸p chÆt chÏ vµ Ýt rñiro, sÏ thóc ®Èy khu vùc kinh tÕ t nh©nph¸t triÓn.

HÖ thèng thuÕ: HÖ thèng thuÕ cßn t¬ng®èi phøc t¹p víi nhiÒu chÕ ®é u ®·i, miÔnthuÕ vµ nhiÒu møc thuÕ suÊt kh¸c nhau ¸pdông cho çc ®èi tîng kh¸c nhau ®îccoi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnhtíi sù chuyÓn ®æi h×nh thøc kinh doanhgi÷a hai nhãm hé kinh doanh ç thÓ vµdoanh nghiÖp. Theo kh¶o s¸t, hiÖn çcdoanh nghiÖp ®îc hëng nhiÒu u ®·i vÒthuÕ h¬n víi kho¶ng 30,8% tæng sè çcdoanh nghiÖp ®îc hái nãi lµ hä nhËn®îc u ®·i vÒ thuÕ so víi 7,5% hé kinhdoanh ç thÓ ®îc kh¶o s¸t. MÆt kh¸c,nh÷ng quy ®Þnh vÒ lo¹i thuÕ vµ çch tÝnhthuÕ kh«ng hîp lý vµ chÝnh x¸c trongnhiÒu trêng hîp ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ngchuyÓn ®æi h×nh thøc kinh doanh hµng lo¹tgi÷a hai nhãm hé kinh doanh ç thÓ vµdoanh nghiÖp. Ch¨ng h¹n nh ë An Giang®· cã 279 doanh nghiÖp nép hå s¬chuyÓn ®æi h×nh thøc kinh doanh trong giai®o¹n 2000-2003. ChØ trong th¸ng 9 n¨m2003 ®· cã 120 doanh nghiÖp tiÕn hµnhthñ tôc nµy chñ yÕu lµ çc doanh nghiÖpvµng b¹c vµ çc hiÖu cÇm ®å do quy ®Þnht¨ng thuÕ m«n bµi lªn gÊp 3 lÇn ®èi víidoanh nghiÖp lµm cho hä thÊy r»ng kinhdoanh díi h×nh thøc hé kinh doanh ç thÓcã lîi h¬n. Ngîc l¹i viÖc ¸p møc thuÕkho¸n qu¸ cao víi tû lÖ t¨ng liªn tôc lµ15%/quý ë nhiÒu chî t¹i thµnh phè Hå ChÝMinh trong ®ã cã chî An §«ng ®· khiÕnmét lo¹t hé kinh doanh ç thÓ chuyÓnthµnh doanh nghiÖp ®Ó chÞu møc thuÕ nhÑh¬n, chØ b»ng tõ 1/3 ®Õn 1/2 so víi tríc.

Nghiªn cøu còng cho thÊy cho thÊy viÖctiÕp cËn tÝn dông kh«ng ph¶i lµ yÕu tè cãtÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖp. Çc tØnh n«ng th«nphÝa B¾c kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån vèn tÝndông dÔ nhÊt nhng l¹i lµ çc tØnh cã sèlîng doanh nghiÖp Ýt nhÊt.




66

CÇn cã çc biÖn ph¸p®ång bé nh»m khuyÕnkhÝch viÖc chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖpHiÖn vÉn cßn tån t¹i sù kh¸c biÖt râ rµngvµ ®¸ng kÓ vÒ møc ®é chuyÓn ®æi thµnhdoanh nghiÖp cña çc hé kinh doanh çthÓ gi÷a çc tØnh thµnh cña ViÖt Nam. Çc®¬n vÞ kinh doanh cã cïng quy m« cã çcquyÕt ®Þnh kh¸c nhau vÒ viÖc ®¨ng kýthµnh lËp doanh nghiÖp dùa vµo ®Þa ®iÓmkinh doanh cña hä. B¶n tin nµy ®a ra métsè khuyÕn nghÞ vÒ qu¶n lý kinh tÕ ë cÊptrung ¬ng vµ cÊp tØnh.

ë cÊp trung ¬ng, luËt cÇn ph¶i râ rµng,chÝnh x¸c vµ cô thÓ h¬n n÷a ®Ó cã sù ®iÒuchØnh ®èi víi çc ho¹t ®éng kinh doanhthèng nhÊt h¬n vµ t¨ng cêng thªm viÖcchuyÓn tõ hé kinh doanh ç thÓ sangdoanh nghiÖp. §iÒu nµy rÊt quan träng v×nÕu luËt cßn phøc t¹p phi thùc tÕ, ph¹m vi®iÒu chØnh qu¸ réng vµ m¬ hå sÏ dÔ bÞhiÓu theo nhiÒu çch kh¸c nhau ë çc tØnhkh¸c nhau trong bèi c¶nh phi tËp trungho¸ kh¸ râ nÐt ë ViÖt Nam hiÖn nay. VÝ dônh hÖ thèng thuÕ phøc t¹p cña ViÖt NamhiÖn nay cÇn ph¶i ®îc ®¬n gi¶n ho¸ vµcã thÓ thóc ®Èy m¹nh sù chuyÓn ®æi tõ hékinh doanh ç thÓ thµnh doanh nghiÖpgièng thµnh c«ng cña LuËt Doanh nghiÖp.

CÊp tØnh còng cÇn c¶i tiÕn viÖc thùc hiÖnqu¶n lý nhµ níc ®èi víi çc ho¹t ®éngcña doanh nghiÖp. ViÖc thùc thi chÝnhs¸ch mét çch minh b¹ch vµ kh¸ch quan®èi víi tÊt c¶ çc lo¹i h×nh doanh nghiÖp,h¹n chÕ çc quyÕt ®Þnh chñ quan ®Õn vÊn®Ò doanh nghiÖp nµo cÇn ph¶i ®îc qu¶nlý vµ doanh nghÞªp nµo th× kh«ng, sÏ t¹ora m«i trêng kinh doanh b×nh ®¼ng choçc doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, cÇn tr¸nhviÖc t¨ng cêng thanh tra vµ lµm phiÒnnhiÔu çc doanh nghiÖp khi thùc hiÖn réngçc chÝnh s¸ch ®èi víi nhiÒu lo¹i h×nhdoanh nghiÖp. ViÖc gi¶m bít nh÷ng kh¸c

biÖt vµ tÝnh chñ quan trong viÖc ¸p dônghÖ thèng thuÕ nhµ níc ®èi víi çc lo¹ih×nh së h÷u doanh nghiÖp kh¸c nhau ëcÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng sÏ thóc ®Èysù chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp cña hékinh doanh ç thÓ.

Th¶o luËnHé kinh doanh ç thÓ ®ãng vai trßquan träng trong nÒn kinh tÕ

Díi gãc ®é ph¸p lý, hé kinh doanh ç thÓlµ mét h×nh thøc ho¹t ®éng kinh doanhhîp ph¸p. MÆc dï kh«ng ®îc coi lµ lo¹ih×nh doanh nghiÖp, nhng hé kinh doanhç thÓ lµ h×nh thøc tæ chøc kinh doanh phïhîp víi nhiÒu doanh nh©n trong giai ®o¹nkhëi nghiÖp, çc nghÖ nh©n, hoÆc víi çcç nh©n, hé gia ®×nh tæ chøc s¶n xuÊthµng thñ c«ng, gia c«ng hµng hãa, bu«nb¸n quy m« nhá, lµ h×nh thøc tæ chøc kinhdoanh phï hîp trong giai ®o¹n ®Çu ph¸ttriÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam.

§Æng Minh TuÊn, Trëng phßng §¨ngký Kinh doanh, Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tHµ Néi

Trong khu vùc kinh tÕ t nh©n, so víi béphËn doanh nghiÖp th× hé kinh doanh çthÓ ph¸t triÓn ph©n bè réng kh¾p, cã sèlîng ®«ng ®¶o, cã mÆt hÇu hÕt ë nh÷ng®iÓm vïng s©u vïng xa, gãp phÇn gi¶iquyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, huy ®éng vèn ®Çut, ®ãng gãp vµo GDP vµ nép nh©n s¸chnhµ níc. Çc hé ç thÓ ®ãng vai trß quanträng trong lu th«ng hµng ho¸, ®¸p øngnhu cÇu l¬ng thùc, thùc phÈm vµ dÞch vô,b×nh æn gi¸ c¶ thÞ trêng, th«ng qua ®ãn©ng cao hiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêid©n, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, lµmtiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn doanh nghiÖp cña tnh©n, tæ hîp t¸c vµ hîp t¸c x·.

Ng« Thµnh Nh¬n, Trëng phßng §¨ngký Kinh doanh, Së kÕ ho¹ch vµ ®Çu tCµ Mau




67

Cã thÓ nãi, sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña hékinh doanh ç thÓ t¹i ViÖt Nam lµ mangtÝnh kh¸ch quan khi mµ nÒn kinh tÕ ViÖtNam chuyÓn ®æi tõ n«ng nghiÖp, s¶n xuÊtnhá sang thÞ trêng. VÒ NghÞ ®Þnh 109 cñaChÝnh phñ quy ®Þnh nh÷ng hé nµo thuª tõ10 lao ®éng trë lªn hoÆc më tõ 2 ®Þa ®iÓmkinh doanh trë lªn th× ph¶i chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖp, c«ng ty, xÐt vÒ mÆttÝch cùc, nã khuyÕn khÝch ho¹t ®éng s¶nxuÊt kinh doanh ph¸t triÓn quy m« h¬n,bµi b¶n h¬n, h¹n chÕ t×nh tr¹ng manh mónvµ nhá lÎ. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cãnghÜa lµ h¹n chÕ hay ng¨n c¶n sù ph¸ttriÓn cña khu vùc hé kinh doanh ç thÓ,bëi ®èi tîng nµy ®ãng vai trß lµ kªnhph©n phèi lu th«ng v« cïng quan träng ëçc vïng n«ng th«n hÎo l¸nh, vïng s©uvïng xa. Theo t«i, môc ®Ých cña NghÞ ®Þnh109 lµ nh»m ph©n nhãm trong néi bé khuvùc hé kinh doanh ç thÓ, tõ ®ã khuyÕnkhÝch çc hé ®· ®¹t ®Õn mét quy m«, tr×nh®é kinh doanh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh chuyÓnlªn m« h×nh doanh nghiÖp, c«ng ty ®Ótr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý®îc ®ång bé.

Vò Quèc TuÊn, Chuyªn gia cao cÊp, BanNghiªn cøu cña Thñ tíng ChÝnh phñ

Nh÷ng çi ®îc vµ mÊt khi chuyÓn®æi thµnh doanh nghiÖp

Trong quan hÖ víi Nhµ níchiÖn nay, m« h×nh doanhnghiÖp, c«ng ty sÏ ®îchëng lîi nhiÒu h¬n do cãthÓ më réng ph¹m vi vµ

m¹ng líi ho¹t ®éng cña m×nh, cã thÓ tiÕpcËn çc nguån vèn tÝn dông vµ ®Êt ®ai cñaNhµ níc t¬ng ®èi thuËn lîi h¬n, ®îchëng çc chÝnh s¸ch u ®·i hç trî cñaNhµ níc nhiÒu h¬n nh khuyÕn khÝch®Çu t trong níc, khuyÕn khÝch tham giavµo çc khu c«ng nghÞªp, chÕ xuÊt,khuyÕn khÝch tham gia vµo mét sè ngµnhs¶n xuÊt kinh doanh nhÊt ®Þnh... Lµ mét

doanh nghiÖp hay c«ng ty còng cã nghÜalµ cã t çch ph¸p nh©n cïng con dÊu ®Ócã thÓ chñ ®éng tham gia çc giao dÞchkinh tÕ trong vµ ngoµi níc. VÒ phÝa Nhµníc, m« h×nh doanh nghiÖp, c«ng tycòng gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ thuthuÕ ®îc dÔ dµng vµ hiÖu qu¶ h¬n.


T«i thÊy çc hé ç thÓ nhá lÎkh«ng cã tµi s¶n g× ®¸ng kÓhÇu nh kh«ng cã c¬ héi vayvèn ng©n hµng. Tuy ng©nhµng cã nguyªn t¾c cña

ng©n hµng, nhng t«i thÊy ng©n hµng nªnmë ra c¬ héi tiÕp cËn tµi chÝnh cho nh÷nghé ç thÓ nghÌo lµm ¨n ch©n chÝnh. Theot«i, ng©n hµng cÇn cã çch tiÕp cËn çché nµy, t×m hiÓu viÖc lµm ¨n cña nh÷ng hénghÌo ®ang cè v¬n lªn tho¸t nghÌo ®Ócã thÓ ®Çu t ®ång vèn ®óng ngêi ®óngchç mét çch hiÖu qu¶.

Vâ TÊn Phông, Chñ c¬ së T«m gièngPhông HiÖp, Cµ Mau

Khi cßn lµ hé kinh doanh çthÓ, vµ ngay c¶ b©y giê, khi®· ®¨ng ký thµnh lËp doanhnghiÖp t nh©n, çc nhu cÇucña t«i vÒ mÆt b»ng s¶n

xuÊt, ®èi t¸c xuÊt khÈu, vay vèn ng©nhµng l¹i kh«ng hÒ nhËn ®îc sù khuyÕnkhÝch, t¹o ®iÒu kiÖn g× hÕt. Çc héi nghÞ vÒdoanh nghiÖp võa vµ nhá th× kªu gäi ph¸ttriÓn ngµnh s¶n xuÊt thñ c«ng, nhng vÒ®Õn ®Þa ph¬ng th× ®ông ®©u khã ®ã. Vayvèn víi lý do ®Çu t nhµ xëng th× kh«ng®îc cho vay v× l©u hoµn vèn, cßn xin quü®Êt th× kh«ng nhËn ®îc sù hç trî tõ çcc¬ quan chøc n¨ng. T«i thùc sù muèn ph¸ttriÓn s¶n xuÊt kinh doanh cho phï hîp víilo¹i h×nh ®¨ng ký kinh doanh nhng dokh«ng nhËn ®îc sù hç trî nªn rÊt khã ®Óph¸t triÓn.

Hå ThÞ B¹ch TuyÕt, Chñ doanh nghiÖp tnh©n S¶n xuÊt bóp bª d©n gian, Hµ Néi




68

HiÖn t¹i, çc hé ç thÓkh«ng ph¶i chÞu çc quy®Þnh cña Nhµ níc vÒ b¶ohiÓm, phßng ch¸y ch÷ach¸y, m«i trêng... nh mét

hé kinh doanh mµ chØ nh mét hé d©n.Cßn ®èi víi viÖc tiÕp cËn çc nguån vèn -tÝn dông th× hé kinh doanh còng gièng nhmét doanh nghiÖp chÝnh thøc, nghÜa lµ chØcÇn héi ®ñ çc ®iÒu kiÖn vµ tµi s¶n thÕchÊp theo quy ®Þnh cña ng©n hµng lµ cãthÓ vay vèn tÝn dông. VÒ xuÊt nhËp khÈu,tuy kh«ng tham gia xuÊt nhËp khÈu trùctiÕp nhng hä l¹i hoµn toµn cã thÓ xuÊtkhÈu t¹i chç th«ng qua çc tæ chøc uûth¸c hoÆc trùc tiÕp xuÊt nhËp khÈu “phimËu dÞch” tiÓu ng¹ch. Do vËy, nÕu kh«ngtæ chøc, s¾p xÕp l¹i çc hé ç thÓ th× v«h×nh chung t¹o ra sù kh«ng c«ng b»ng ®èivíi khu vùc kinh doanh chÝnh thøc (nhÊt lµ®èi víi çc hé lín), võa khã qu¶n lý, võakh«ng thÓ hiÖn tinh thÇn LuËt Th¬ng m¹i.

Vò Duy Th¸i, Phã Chñ tÞch kiªm TængTh ký HiÖp héi C«ng th¬ng Hµ Néi

ChÝnh s¸ch cña BIDV lµ ®èixö b×nh ®¼ng, phï hîp víiçc quy ®Þnh cña ng©n hµng,t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi chomäi ®èi tîng vay vèn. Tuynhiªn, ®èi víi tõng lo¹i h×nh

kinh doanh, BIDV l¹i ¸p dông møc cho vaytèi ®a kh¸c nhau. Së dÜ cã sù ph©n biÖt vÒmøc vèn cho vay nµy lµ do BIDV x¸c ®Þnhr»ng m« h×nh, quy m« vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt,qu¶n lý kh¸c nhau sÏ dÉn tíi nhu cÇu vÒvèn vay kh¸c nhau.Trong trêng hîp hai®èi tîng xin vay vèn lµ hé ç thÓ vµ c«ngty cã cïng quy m« nh nhau, møc ®é ®¸pøng nh nhau ®èi víi tÊt c¶ çc ®iÒu kiÖncho vay kh¸c cña ng©n hµng, th× hai ®èitîng nµy sÏ ®îc ®èi xö b×nh ®¼ng nhnhau trong ph¹m vi “ngìng vay” ¸p dôngcho mçi ®èi tîng.

NguyÔn §¾c Thanh, Trëng phßng TÝndông, Ng©n hµng §Çu t vµ Ph¸t triÓnViÖt Nam - Chi nh¸nh Sµi Gßn

Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn viÖcquyÕt ®Þnh lo¹i h×nh hé kinh doanhç thÓ hay c«ng ty

Lóc ®Çu míi kinh doanh, t«i chän lo¹i h×nhhé ç thÓ do muèn thö xem c«ng ¨n viÖclµm ¨n tíi ®©u, nÕu khÊm kh¸ th× míi mëréng quy m«. Hai n¨m sau, n¨m 2002, t«iquyÕt ®Þnh xin chuyÓn thµnh doanh nghiÖpt nh©n do thÊy h×nh thøc nµy lµ phï hîpvíi quy m« s¶n xuÊt cña m×nh h¬n c¶, víih¬n 10 nh©n c«ng thêng xuyªn. H¬nn÷a, t«i nghÜ nÕu lµ doanh nghiÖp th× viÖcvay vèn ng©n hµng vµ xin quü ®Êt sÏthuËn lîi h¬n. MÆt kh¸c, khi ®· lµ doanhnghiÖp th× viÖc tÝnh thuÕ sÏ râ rµng vµ hîplý h¬n, ®îc khÊu trõ ®Çu vµo ®Çu ra.

NguyÔn Minh Th¾ng, Chñ doanhnghiÖp t nh©n Minh Ngäc, Cµ Mau

C¬ së s¶n xuÊt cña chóngt«i do «ng cha ®Ó l¹i, më cöatõ n¨m 1921. Trong suèt 80n¨m qua, chóng t«i vÉn duytr× ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh

doanh ë quy m« hé gia ®×nh. T«i thÊy c¬së s¶n xuÊt cña m×nh t¬ng ®èi nhá, chØcã mét m¸y çn b¸nh phë víi 2-3 nh©nc«ng, bá hµng cho çc mèi quen biÕt trªn®Þa bµn, nÕu ®¨ng ký c«ng ty th× “kú” qu¸.Ch¾c chØ khi nµo t«i kiÕm ®îc hîp ®ångs¶n xuÊt b¸nh phë ®Ó xuÊt khÈu th× míitÝnh ®Õn chuyÖn lËp c«ng ty ®Ó cã thÓ lµm¨n trùc tiÕp víi ®èi t¸c níc ngoµi, kháicÇn qua mèi trung gian.

T¨ng Quang Hµ, Chñ c¬ së s¶n xuÊtb¸nh phë §a Kao, TP HCM

Nhê cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt®Þnh vÒ ph¸p luËt nªn khi ralµm kinh doanh t nh©n, t«iquyÕt ®Þnh chän ngay h×nhthøc C«ng ty TNHH v× thÊy

r»ng lo¹i h×nh nµy lµ phï hîp vµ cã lîinhÊt cho c«ng viÖc lµm ¨n kinh doanh cñat«i. Thø nhÊt, C«ng ty cã ®Çy ®ñ t çchph¸p nh©n nªn cã thÓ dÔ dµng vay vèn




69

ng©n hµng hay xin quü ®Êt cña Nhµ níc®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, hoÆc tuyÓn dôngnhiÒu lao ®éng vµ tham gia çc chÕ ®éb¶o hiÓm kh¸c nhau. Thø hai, viÖc tÝnhthuÕ th× cã biÓu râ rµng, l¹i ®îc khÊu trõ®Çu vµo ®Çu ra, chø kh«ng bÞ ¸p thuÕkho¸n mét çch íc lîng nh hé ç thÓ.H¬n n÷a, mét khi ®· lµ C«ng ty, t«i cã thÓtù do më chi nh¸nh vµ tham gia ho¹t ®éngxuÊt nhËp khÈu, mét ®iÒu mµ t«i sÏ kh«ngthÓ lµm nÕu nh lµ mét hé ç thÓ.

Lª Trung HiÕu, Gi¸m ®èc C«ng tyTNHH Lª TrÝ, TP HCM

Theo t«i, viÖc mét c¬ së kinh doanh quyÕt®Þnh lùa chän h×nh thøc nµo kh«ng chØ phôthuéc vµo quy m« s¶n xuÊt kinh doanh mµcßn c¶ vµo tËp qu¸n vµ t©m lý cña hä n÷a.Cã thÓ thÊy rÊt râ r»ng rÊt nhiÒu c¬ së kinhdoanh cña ngêi gèc Hoa trªn ®Þa bµnquËn 5, TP Hå ChÝ Minh ®Òu duy tr× m«h×nh hé ç thÓ cho dï vèn kinh doanh cñahä kh¸ lín, ç biÖt cã nh÷ng trêng hîplªn ®Õn hµng tû ®ång. Mét trong nh÷ng lýdo gi¶i thÝch cho thùc tÕ nµy lµ do tËpqu¸n kinh doanh cña ngêi Hoa kh«ngthÝch ph« tr¬ng, hä chØ cÇn cã b¹n hµngtheo ®óng kiÓu “bu«n cã b¹n b¸n cãphêng’ lµ ®· cã thÓ kinh doanh tèt råi,chø hä rÊt ng¹i çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õnthñ tôc qu¶n lý hµnh chÝnh cña çc c¬quan Nhµ níc.

NguyÔn §¾c Thanh, Trëng phßng TÝndông, Ng©n hµng §Çu t vµ Ph¸t triÓnViÖt Nam - Chi nh¸nh Sµi Gßn

Cã thÓ thÊy, ®a sè çc héchän lo¹i h×nh hé ç thÓ métmÆt lµ do phï hîp víi quym« kinh doanh, võa tÇmqu¶n lý, Ýt ph¶i thuª mín

lao ®éng, mÆt kh¸c thñ tôc ®¨ng ký kinhdoanh ®¬n gi¶n nhanh gän, kh«ng cÇn lËpsæ s¸ch kÕ to¸n vµ b¸o ço quyÕt to¸ntheo quy ®Þnh cña Nhµ níc. ChØ khi nµocã nhu cÇu më réng quy m« s¶n xuÊt, t×m

®èi t¸c kinh doanh, xuÊt nhËp khÈu, tiÕpcËn nguån vèn tÝn dông vµ mÆt b»ng th×míi thµnh lËp doanh nghiÖp.

Ng« Thµnh Nh¬n, Trëng phßng §¨ngký Kinh doanh, Së KÕ ho¹ch vµ §Çu ttØnh Cµ Mau

Thùc hiÖn ®ång bé nhiÒu biÖn ph¸p®Ó khuyÕn khÝch chuyÓn ®æi

BiÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æimµ NghÞ ®Þnh 109 ®Ò cËp ®Õn míi chØdõng ë biÖn ph¸p hµnh chÝnh. Theo t«i,song song víi biÖn ph¸p hµnh chÝnh cßncÇn triÓn khai thªm nhiÒu biÖn ph¸p n÷ath× míi ®¹t ®îc hiÖu qu¶, ®Æc biÖt lµ biÖnph¸p kinh tÕ. Cô thÓ, cÇn tiÕn hµnh ®ångthêi çc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch, híngdÉn vµ trî gióp ®Ó thóc ®Èy hé ç thÓchuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp, c«ng ty.VÝ dô nh, cÊp m· sè thuÕ cho tÊt c¶ çché ç thÓ ®Ó t¹o sù b×nh ®¼ng trong viÖcthùc hiÖn nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc cñaçc khu vùc kinh tÕ, trî gióp viÖc khëi sùkinh doanh cña doanh nghiÖp nh lËp dù¸n, cho vay vèn, cho thuª mÆt b»ng s¶nxuÊt..., t¹o lËp sù th©n thiÖn, gÇn gòi cñachÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng trong çch thøc®èi xö víi doanh nghiÖp, trùc tiÕp gi¶iquyÕt, th¸o gì çc khã kh¨n víng m¾ccña doanh nghiÖp... §iÒu nµy lµ v« cïngquan träng bëi hiÖn nay ®ang phæ biÕnt×nh tr¹ng chÝnh s¸ch cña Trung ¬ng th×rÊt cëi më, th«ng tho¸ng nhng tõng ®Þaph¬ng th× l¹i cha qu¸n triÖt ®îc tinhthÇn Êy.


Nh×n vµo ®Þa bµn quËn 10, TP Hå ChÝMinh cã thÓ thÊy viÖc híng dÉn, hç trî, tvÊn vÒ chÝnh s¸ch thuÕ ®· t¹o ®îc sùyªn t©m ®Çu t s¶n xuÊt kinh doanh cña®¹i bé phËn çc doanh nghiÖp. T¹i QuËn10, mçi th¸ng cã thªm 20 c«ng ty, doanhnghiÖp míi thµnh lËp, trong ®ã phÇn nöa




70

lµ tõ hé ç thÓ chuyÓn lªn. Nhµ níc nÕucã thÓ nªn ¸p dông chÕ ®é tho¸i tr¶ métphÇn tiÒn thuÕ GTGT ®èi víi ngêi tiªudïng khi mua hµng ho¸ vµ nhËn cung øngdÞch vô cã ho¸ ®¬n hîp ph¸p. BiÖn ph¸pnµy sÏ thóc ®Èy çc c¬ së kinh doanh çthÓ muèn tån t¹i ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é sæs¸ch kÕ to¸n vµ sö dông ho¸ ®¬n chøng tõtrong ho¹t ®éng kinh doanh, tõng bíclµm cho çc c¬ së ç thÓ sau mét thêi gianthùc hiÖn cã ®ñ ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi vµph¸t triÓn lªn c«ng ty, doanh nghiÖp.

Bïi V¨n Têng, Chi côc Trëng Chi côcThuÕ QuËn 10, TP HCM

§Ó cã chÝnh s¸ch hîp lý vµ hiÖu qu¶ h¬n,cÇn ph©n lo¹i râ lo¹i h×nh hé kinh doanhç thÓ. Cô thÓ, cã thÓ chia lµm 3 lo¹i. ThønhÊt, nh÷ng hé bu«n b¸n vÆt t¹i mét ®Þa®iÓm nhÊt ®Þnh v× môc ®Ých c¶i thiÖn ®êisèng gia ®×nh nh b¸n níc, b¸n hoaqu¶... th× nªn miÔn thuÕ. Thø hai, nh÷nghé kinh doanh nhá phôc vô mét nhãm d©nc trªn ®Þa bµn (mét phè ch¼ng h¹n) th×nªn quy ®Þnh møc thuÕ cè ®Þnh hµng n¨m,®îc cÊp thÎ m«n bµi (mét h×nh thøc cñagiÊy ®¨ng ký kinh doanh), kh«ng ®îc cÊpho¸ ®¬n vµ do ®Þa ph¬ng trùc tiÕp qu¶nlý. Thø ba, nh÷ng hé s¶n xuÊt kinh doanh,cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô víi sè lîngt¬ng ®èi lín trªn mét ph¹m vi réng, cãbiÓn hiÖu th× khuyÕn khÝch ®éng viªn häkÕt hîp víi biÖn ph¸p chÕ tµi kh¸c, ®Ó hächuyÓn ®æi sang h×nh thøc doanh nghÞªpt nh©n (chÝnh thøc). NÕu thùc hiÖn ®îcsù ph©n lo¹i ®èi tîng nµy, sÏ cã nhiÒu çilîi: qu¶n lý dÔ h¬n, ®èi xö cña Nhµ níc,thu thuÕ ®óng ®èi tîng, t¹o sù th«ng suètvµ c«ng b»ng vÒ nghÜa vô gi÷a çc lo¹ih×nh doanh nghiÖp, c«ng t¸c thèng kª tµichÝnh ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c h¬n.

Vò Duy Th¸i, Phã Chñ tÞch kiªm TængTh ký HiÖp héi C«ng th¬ng Hµ Néi

Møc ®é chuyÓn ®æi tõ hékinh doanh sang c«ng ty ëçc tØnh thµnh phè cña ViÖtNam hiÖn kh¸ kh¸c biÖt. CãthÓ thÊy, çc tØnh thµnh phè

cã møc ®é chuyÓn ®æi nhiÒu h¬n còngchÝnh lµ nh÷ng n¬i t¹o ra nhiÒu viÖc lµmh¬n vµ thu nhËp cao h¬n. VÝ dô nh m«itrêng kinh doanh dùa vµo ph¸p luËt vµminh b¹ch h¬n ë thµnh phè Hå ChÝ Minhvµ B×nh D¬ng ®· thu hót ®îc khèi lîngvèn ®Çu t lín ch¶y vÒ tõ çc tØnh thµnhphè kh¸c. Hay thËm chÝ çc tØnh n«ngth«n vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long nhCµ Mau vµ An Giang hiÖn còng ®ang thuhót çc nhµ ®Çu t tõ çc tØnh phÝa B¾ccña ViÖt Nam. §iÒu nµy ph¶n ¸nh mèiquan hÖ mËt thiÕt gi÷a m«i trêng kinhdoanh ®Þa ph¬ng vµ møc ®é chuyÓn ®æithµnh doanh nghiÖp. Mét m«i trêng kinhdoanh tèt h¬n sÏ thuyÕt phôc ®îc nhiÒudoanh nh©n ho¹t ®éng c«ng khai trong khimøc ®é chuyÓn ®æi tõ hé kinh doanh çthÓ sang c«ng ty lín h¬n sÏ lµm chodoanh nghiÖp trë nªn minh b¹ch h¬n, t¹odùng ®îc lßng tin cña çc nhµ ®Çu t, thuhót nhiÒu vèn vµ t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖclµm h¬n. §©y chÝnh lµ bµi häc quan trängmµ çc tØnh nghÌo cña ViÖt Nam cÇn hiÓuvµ nç lùc thiÕt lËp mét m«i trêng kinhdoanh lµnh m¹nh ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nhchuyÓn ®æi tõ hé kinh doanh ç thÓ sangc«ng ty. Nghiªn cøu cña chóng t«i còngchØ ra r»ng nÕu chØ cung cÊp thªm nguånvèn th× vÊn ®Ò còng vÉn cha thÓ ®îcgi¶i quyÕt hiÖu qu¶.

Markus Taussig, Nhãm Nghiªn có vÒChiÕn lîc, Trêng Kinh doanhHarvard




71

Lao ®éng lµ mét trong çc yÕu tè s¶n xuÊt quan träng nhÊt ®Æc biÖt ë çc níc ®angph¸t triÓn nh ViÖt Nam. Nhu cÇu vÒ më réng s¶n xuÊt t¨ng kh«ng ®ång ®Òu nhau gi÷açc vïng vµ ®Þa ph¬ng, vµ kÐo theo nã lµ nhu cÇu vÒ lao ®éng ë çc ®Þa ph¬ng còngt¨ng lªn rÊt kh¸c nhau. Sù kh¸c biÖt vÒ tiÒn c«ng vµ tiÒn l¬ng ë çc ®Þa ph¬ng kh¸cnhau vµ çc khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau lµ ®éng lùc chÝnh t¹o nªn çc dßng di chuyÓnlao ®éng. QuyÒn vÒ di chuyÓn lao ®éng ®îc ph¸p luËt ViÖt Nam b¶o vÖ nh ®· ®îcghi t¹i ®iÒu 16 cña Bé LuËt Lao ®éng níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam banhµnh ngµy 05/07/1994 trong ®ã nªu râ: “... Ngêi lao ®éng cã quyÒn lµm viÖc cho bÊtkú ngêi sö dông lao ®éng nµo vµ ë bÊt kú n¬i nµo mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm...”

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, çc dßng di chuyÓn lao ®éng ë ViÖt Nam t¨ng lªn rÊt m¹nhdo nhu cÇu ®Çu t míi vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ diÔn ra nhanh chãng. Lao ®éng nhËp c v×thÕ ®· trë thµnh mét bé phËn ®¸ng kÓ cÊu thµnh lùc lîng lao ®éng cña nhiÒu doanhnghiÖp nhÊt lµ çc doanh nghiÖp ë çc khu c«ng nghiÖp míi.

Çc chÝnh s¸ch cña nhµ níc vÒ nguyªn t¾c ®Òu ®îc ¸p dông kh«ng cã sù ph©n biÖtgi÷a ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao ®éng nhËp c. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, vÞ thÕ vµc¬ héi cña lao ®éng nhËp c so víi lao ®éng ®Þa ph¬ng kh«ng ph¶i lu«n lu«n gièngnhau do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng thùc tÕ kh¸cbiÖt nµy vµ chñ yÕu tËp trung vµo çc vÊn ®Ò ®èi víi lao ®éng lµm viÖc trong çc ngµnhc«ng nghiÖp ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, çc nguyªn nh©n vµ çc kiÕn nghÞ chÝnh s¸ch choçc vÊn ®Ò liªn quan còng sÏ ®îc ph©n tÝch vµ th¶o luËn.

Lao ®éng nhËp c vµ lao ®éng®Þa ph¬ng: VÞ thÕ vµ c¬ héi

Tæng quan vÒ t×nh h×nhdi chuyÓn lao ®éng ëViÖt Nam nh÷ng n¨mgÇn ®©yTrong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè lîng lao®éng cã viÖc lµm ë ViÖt Nam ®· liªn tôct¨ng lªn cïng víi t¨ng trëng kinh tÕ. Tèc®é t¨ng cña bé phËn lùc lîng lao ®éng

nµy thêng thÊp h¬n møc t¨ng trëng kinhtÕ cã thÓ ph¶n ¸nh viÖc n¨ng suÊt lao®éng nãi chung cã thÓ ®· ®îc t¨ng lªnhoÆc cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕsang çc ngµnh cã n¨ng suÊt lao ®éngcao h¬n. T¹i thêi ®iÓm 01/07/2004, ViÖtNam cã tæng sè 42.329,1 ngh×n ngêi lao®éng cã viÖc lµm trong c¶ níc, t¨ng4,3% so víi cïng kú n¨m tríc1 (chØ sè nµy

1 ¦íc lîng dùa trªn sè liÖu cña “B¸o ço kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm 1-7-2004” (Bé Lao §éng TBXH vµ Tængcôc Thèng kª) vµ Niªn gi¸m Thèng kª 2004 (Tæng côc Thèng kª)




72

®èi víi thêi kú 2000-2003 lµ 2,4-2,5%). Sos¸nh n¨m 2004 víi 2003, tû lÖ lao ®énglµm viÖc ë khu vùc n«ng, l©m nghiÖp vµthñy s¶n (khu vùc I) ®· gi¶m 1,7% vµ t¨ngt¬ng øng ë khu vùc çc ngµnh c«ngnghiÖp vµ x©y dùng (khu vùc II) vµ khuvùc dÞch vô (khu vùc III) lµ 1% vµ 0,7%.Do tû lÖ t¨ng d©n sè vµ kÐo theo lµ lùclîng lao ®éng trong ®é tuæi ë n«ng th«ncao h¬n ë thµnh thÞ, ®iÒu dÔ nhËn ra lµ ®·cã mét sè lîng ®¸ng kÓ lao ®éng nhËp ctõ khu vùc n«ng th«n (víi ngµnh nghÒtruyÒn thèng lµ n«ng nghiÖp) ra khu vùcthµnh thÞ (víi ngµnh nghÒ chñ yÕu lµ çcngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô).

Thùc tÕ di chuyÓn lao ®éng còng x¶y rakh¸ m¹nh mÏ gi÷a çc vïng, çc tØnhtrong c¶ níc2. T¹i thêi ®iÓm 01/07/2004,®· cã tíi 118.127 ngêi ë vïng duyªn h¶iNam Trung Bé ®i ra khái vïng ®Ó lµm viÖcë çc n¬i kh¸c, chiÕm tíi 3,78% tæng sèlao ®éng cã viÖc lµm cña ®Þa bµn. Çc consè t¬ng øng ®èi víi vïng ®ång b»ng s«ngCöu Long lµ 91.625 ngêi vµ 1,27%.Ngîc l¹i, ë vïng §«ng Nam Bé cã tíi261.122 lao ®éng di chuyÓn ®Õn, chiÕm tíi67% tæng sè lao ®éng chuyÓn ®Õn cña c¶níc. PhÇn lín sè lao ®éng nµy ®Õn vïng§«ng Nam Bé do søc hót cña cÇu vÒ lao®éng ®ang t¨ng lªn cña çc khu c«ngnghiÖp vµ çc khu chÕ xuÊt.

Mét kh¶o s¸t gÇn ®©y ë hai tØnh §µ N½ngvµ B×nh D¬ng nghiªn cøu vÒ Ph©n m¶ngthÞ trêng lao ®éng cña Dù ¸n “N©ng caohiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêi nghÌo”(M4P)3 cho thÊy trong tæng sè 590.352ngêi ®ang lµm viÖc ë B×nh D¬ng, cã tíi40% hay 231.535 ngêi nhËp c4. Trongsè çc xÝ nghiÖp ®îc kh¶o s¸t ë §µ N½ngcòng cã tíi 18% lao ®éng lµ ngêi nhËp

c. Sù ph©n bè cña lao ®éng ®Þa ph¬ngvµ lao ®éng nhËp c ë çc ngµnh kh¸cnhau còng rÊt kh¸c nhau. KÕt qu¶ kh¶os¸t ®îc thùc hiÖn ®èi víi 3 ngµnh (x©ydùng, dÖt may vµ da giÇy) cho thÊy tû lÖlao ®éng nhËp c ë ngµnh dÖt may (32%)dêng nh cao h¬n ë ngµnh x©y dùng(25%) vµ ngµnh da giÇy (16%). §iÒu nµycã thÓ mét phÇn lµ do chi phÝ cho viÖc dichuyÓn lao ®éng vµ rñi ro cao h¬n ëngµnh nµy so víi ngµnh kh¸c. MÆt kh¸c,cã thÓ ®¬n gi¶n lµ do lao ®éng nhËp ckh«ng cã nhiÒu thêi gian vµ kh¶ n¨ng tµichÝnh ®Ó chê ®îi vµ lùa chän cho m×nhmét c«ng viÖc tèt nhÊt.

So s¸nh vÞ thÕ vµ c¬ héigi÷a lao ®éng ®Þaph¬ng vµ lao ®éngnhËp cViÖc so s¸nh vÞ thÕ vµ c¬ héi gi÷a lao ®éng®Þa ph¬ng vµ lao ®éng nhËp c lµ métvÊn ®Ò phøc t¹p vµ ®iÒu quan träng lµ cÇnph¶i cã mét mÆt b»ng so s¸nh. Trongph¹m vi b¶n tin nµy, chØ mét sè mÆt c¬ b¶nnhÊt liªn quan ®Õn hai lo¹i lao ®éng nµy®îc so s¸nh nh sau:

VÒ chªnh lÖch tiÒn c«ng/tiÒn l¬ng: XÐtvÒ c¶ lý thuyÕt vµ thùc tÕ, sù chªnh lÖchvÒ tiÒn c«ng/tiÒn l¬ng gi÷a çc ngµnhn«ng nghiÖp (ë n«ng th«n) vµ c«ng nghiÖp(ë thµnh thÞ) lµ yÕu tè thóc ®Èy ngêi lao®éng di c ra thµnh phè vµ çc khu c«ngnghiÖp lµm viÖc. ViÖt Nam lµ mét nícn«ng nghiÖp víi ®a sè d©n sè sèng ë n«ngth«n. Thªm vµo ®ã, n¨ng suÊt lao ®éngtrong n«ng nghiÖp thÊp h¬n nhiÒu so víiçc ngµnh c«ng nghiÖp cïng víi t×nh tr¹ng

2 “B¸o ço kÕt qu¶ ®iÒu tra lao ®éng - viÖc lµm 1-7-2004” (Bé Lao §éng TBXH vµ Tæng côc Thèng kª)3 Xem chi tiÕt t¹i www.markets4poor.org4 Lao ®éng nhËp c ë ®©y ®îc hiÓu lµ nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i lµ: i) ngêi ®Þa ph¬ng; ii) Cã hé khÈu thêng tró t¹i ®Þa

ph¬ng, vµ iii) ngêi “nhËp c l©u n¨m”. Çch ph©n lo¹i nµy dùa trªn thùc tÕ lµ nh÷ng ngêi “nhËp c l©u n¨m” thùctÕ ®îc ®èi xö nh ngêi ®Þa ph¬ng vÒ nhiÒu mÆt vµ hä cã thÓ ®îc cÊp hé khÈu t¹i ®Þa ph¬ng sím.




73

khan hiÕm ®Êt ®ai lµm cho thu nhËp vµviÖc lµm ë n«ng th«n ®Òu ë møc thÊp.ThÊt nghiÖp ë n«ng th«n sÏ t¨ng nhanhnÕu n«ng d©n kh«ng chuyÓn sang çc khuvùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ.

Lao ®éng nhËp c, theo nh kÕt qu¶ kh¶os¸t, thêng cã møc tiÒn c«ng/tiÒn l¬ng®îc tr¶ thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi çc lao®éng ®Þa ph¬ng t¬ng ®¬ng ®èi víicïng mét lo¹i c«ng viÖc. Nãi mét çchkh¸c lµ cã sù chªnh lÖch vÒ tiÒn c«ng/tiÒnl¬ng ®îc tr¶ gi÷a hai lo¹i lao ®éng saukhi ®· lo¹i trõ çc yÕu tè kh¸c nhau vÒ“nguån vèn con ngêi” (nh tuæi t¸c, kinhnghiÖm, tr×nh ®é v¨n ho¸, søc khoÎ v.v...)vµ ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp (so s¸nhngêi lao ®éng trong cïng mét ngµnh,cïng mét qui m« doanh nghiÖp v.v...).§iÒu nµy vÉn ®óng ë çc doanh nghiÖp®îc kh¶o s¸t trong trêng hîp lÊy tængthu nhËp (bao gåm c¶ tiÒn c«ng/tiÒnl¬ng, tiÒn thëng vµ çc kho¶n thu nhËpkh¸c) lµm chØ tiªu so s¸nh, hoÆc khi xÐtriªng çc xÝ nghiÖp cïng lo¹i ë tõng ®Þaph¬ng nh §µ N½ng hoÆc B×nh D¬ng.

Nguyªn nh©n cña chªnh lÖch vÒ l¬ng gi÷alao ®éng nhËp c so víi lao ®éng ®Þaph¬ng cã thÓ do çc lao ®éng nhËp c ëvÞ thÕ thÊp h¬n khi ®µm ph¸n vÒ møc tiÒnl¬ng/tiÒn c«ng ®îc tr¶ do tÝnh cÊp b¸chh¬n cña viÖc cã ®îc mét viÖc lµm. ThËmchÝ trong nhiÒu trêng hîp hä thùc sù ®·kh«ng ®îc ®µm ph¸n vÒ møc l¬ng cñahä mµ ®¬n gi¶n lµ chÊp nhËn møc mµngêi sö dông lao ®éng ®a ra. Theo kÕtqu¶ kh¶o s¸t, c«ng nh©n nhËp c cã møctiÒn c«ng ®îc tr¶ (®· bao gåm çc kho¶ntr¶ ngoµi l¬ng) thÊp h¬n b×nh qu©nkho¶ng 10% so víi c«ng nh©n ®Þa ph¬ngcã cïng nh÷ng ®Æc tÝnh vÒ “vèn con ngêi”.

VÒ c¬ héi th¨ng tiÕn, c¬ héi ®îc ®µot¹o: Çc doanh nghiÖp thêng muèn t¹oc¬ héi th¨ng tiÕn tèt h¬n cho nh÷ng ngêilao ®éng ®Þa ph¬ng do hä tin tëng ngêi

®Þa ph¬ng cã t©m lý æn ®Þnh, yªn t©m h¬nvíi c«ng viÖc. Mét lý do kh¸c lµ nh÷ngngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng thêng cãnh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ vµ g¾n bãh¬n víi chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ ®iÒu®ã dêng nh lµ tèt h¬n ®èi víi çc doanhnghiÖp khi xö lý çc vÊn ®Ò liªn quan lîiÝch chung cña doanh nghiÖp vµ ®Þaph¬ng. V× vËy víi hai lao ®éng nh nhauvÒ mäi ph¬ng diÖn, lao ®éng ®Þa ph¬ngcòng dêng nh cã c¬ héi th¨ng tiÕn tèth¬n. §iÒu nµy ®· ®îc kiÓm nghiÖm quakÕt qu¶ kh¶o s¸t ë §µ N½ng vµ B×nhD¬ng. Khi ®îc hái vÒ viÖc “Cã ph¶i métngêi lao ®éng nhËp c sÏ khã ®îc th¨ngtiÕn h¬n so víi ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ngcã kh¶ n¨ng t¬ng tù hay kh«ng”, cã tíi365 trong sè 467 c«ng nh©n ®îc hái(chiÕm 78,16%) tr¶ lêi lµ ®óng. Trong sèlao ®éng nhËp c ®îc hái cã tíi 80,93%®ång t×nh víi quan ®iÓm nµy.

Khi ë trong cïng mét doanh nghiÖp, c¬ héivÒ ®µo t¹o cña lao ®éng nhËp c vµ lao®éng ®Þa ph¬ng lµ nh nhau. Trong métsè trêng hîp, çc lao ®éng cña ®Þaph¬ng cã thÓ cã u thÕ nhá vÒ kh¶ n¨ng®îc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®µo t¹o ëmét sè ngµnh nghÒ nµo ®ã. Tuy vËy, uthÕ nµy kh«ng râ rÖt do sè lîng çc khãa®µo t¹o nµy kh«ng nhiÒu vµ chÊt lîngcña çc khãa ®µo t¹o nµy (nÕu cã) thênglµ kh«ng cao. ë mçi doanh nghiÖp, kh«ngcã lý do g× ®Ó cã sù ph©n biÖt vÒ c¬ héi®îc ®µo t¹o gi÷a c«ng nh©n ngêi ®Þaph¬ng vµ c«ng nh©n nhËp c.

VÒ çc rµo c¶n khi t×m viÖc: Çc yÕu tèkhã kh¨n c¶n trë (hay rµo c¶n) khi t×m métviÖc lµm míi thêng cã kh¸ nhiÒu ®èi víibÊt kú ngêi lao ®éng nµo. Tuy vËy, møc®é ¶nh hëng cña çc yÕu tè nµy cã thÓkh¸c nhau ®èi víi çc nhãm lao ®éngkh¸c nhau. NhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ kh¸cnhau vÒ çc rµo c¶n cña çc nhãm lao®éng trong ®ã cã çc nhãm lao ®éng ®Þaph¬ng vµ lao ®éng nhËp c ph¶n ¸nh sù




74

kh¸c nhau vÒ møc ®é ¶nh hëng nµy. KÕtqu¶ kh¶o s¸t cña dù ¸n MMW4P cho thÊyt×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vµ thu nhËp thÊplµ nh÷ng c¶n trë c¬ b¶n nhÊt khi t×m viÖc.§¸nh gi¸ cña hai nhãm: lao ®éng nhËp cvµ lao ®éng ®Þa ph¬ng vÒ çc rµo c¶nnµy lµ t¬ng ®èi gièng nhau. §iÒu ®ã cãnghÜa lµ møc ®é ¶nh hëng cña çc yÕu tènµy trong vÊn ®Ò t×m viÖc lµm lµ kh«ngkh¸c nhau l¾m gi÷a çc nhãm lao ®éngnµy. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng søc kháe vµ vÊn®Ò thiÕu th«ng tin vÒ tuyÓn dông dêngnh t¹o ra rµo c¶n lín h¬n ®èi víi ngêilao ®éng nhËp c.

ViÖc chñ sö dông lao ®éng cã ký kÕt hîp®ång lao ®éng víi ngêi lao ®éng còng®îc c¶ ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao®éng nhËp c cho lµ quan träng, nhngngêi lao ®éng nhËp c cã phÇn xem nhÑh¬n yÕu tè nµy. §iÒu ®ã cã thÓ bëi hîp®ång lao ®éng cha ph¶i lµ mèi quan t©mhµng ®Çu cña ngêi lao ®éng nhËp ctrong qu¸ tr×nh t×m viÖc lµm. Thay vµo ®ãmèi quan t©m chÝnh cña hä lµ tiÒn l¬ng®îc tr¶ vµ nh÷ng lîi Ých tríc m¾t, trongkhi ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng quan t©m®Õn ®é æn ®Þnh vµ ch¾c ch¾n cña c«ngviÖc h¬n.

Tuy nhiªn, trong nh÷ng ngµnh kh¸c nhau,møc ®é chªnh lÖch vÒ çc rµo c¶n gi÷alao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao ®éng nhËp ccòng kh¸c nhau. Trong khi “thiÕu viÖclµm”, “®iÒu kiÖn lµm viÖc kh«ng tèt” vµ yÕutè “søc kháe” ®îc ®¸nh gi¸ lµ nh÷ng rµoc¶n chÝnh khi t×m viÖc lµm míi trongngµnh da giÇy, møc ®é nghiªm träng cñaçc vÊn ®Ò nµy ®îc coi lµ thÊp h¬n trongçc ngµnh dÖt may vµ x©y dùng. VÊn ®ÒthiÕu th«ng tin vÒ tuyÓn dông ®îc çcc«ng nh©n trong hai ngµnh dÖt may vµ dagiÇy nhËn thøc lµ quan träng h¬n çc c«ngnh©n trong ngµnh x©y dùng. §iÒu ®ã cãthÓ do b¶n th©n ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµth«ng tin vÒ thÞ trêng lao ®éng cña çcngµnh kh¸c nhau lµ kh¸c nhau.

Lao ®éng nhËp c nãi chung mÊt nhiÒuthêi gian h¬n lao ®éng ®Þa ph¬ng khi t×m®îc cïng mét c«ng viÖc míi. Çc nguyªnnh©n cã thÓ cña hiÖn tîng nµy lµ: i) Ngêi®Þa ph¬ng cã nhiÒu nguån th«ng tin, ®Çy®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi h¬n; ii) Ngêi ®Þaph¬ng cã çc mèi quan hÖ tèt h¬n so víingêi nhËp c vµ iii) Nh÷ng c«ng viÖc mµngêi ®Þa ph¬ng t×m kiÕm thêng cã tÝnhc¹nh tranh cao h¬n vµ v× vËy ®èi víi cïngmét c«ng viÖc nµy ngêi nhËp c cã thÓ sÏmÊt nhiÒu thêi gian h¬n. Tuy nhiªn, ®iÒunµy chØ cã thÓ nãi lªn mét xu híng mµkh«ng ph¶i lµ mét ®iÒu ®óng ë mäi lóc, mäin¬i. Còng cã nhiÒu chñ sö dông lao ®éng(®Æc biÖt lµ çc chñ sö dông lao ®éng ëkhu vùc t nh©n) thÝch tuyÓn dông nh÷ngngêi lao ®éng nhËp c bëi trong mét sètrêng hîp, nh÷ng lao ®éng nµy dÔ dµngchÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn eo hÑp vÒ c¶tiÒn l¬ng lÉn çc lîi Ých kh¸c. §ã lµ chakÓ ®Õn çc yÕu tè vÒ quan hÖ x· héi mµmét vÝ dô lµ cã nh÷ng chñ sö dông lao®éng a thÝch sö dông lao ®éng lµ ngêixuÊt xø tõ quª h¬ng cña b¶n th©n hä.Trong nh÷ng trêng hîp nµy lao ®éngnhËp c râ rµng lµ cã mét sè u thÕ h¬n vµthêi gian t×m viÖc cña hä sÏ ng¾n h¬n sovíi çc lao ®éng lµ ngêi ®Þa ph¬ng.

Nh×n chung, cã sù kh¸c nhau vÒ møc ®éçc rµo c¶n ®Ó cã ®îc cïng mét c«ngviÖc gi÷a lao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao ®éngnhËp c ë ViÖt Nam nhng sù kh¸c biÖtnµy kh«ng lín.

VÒ çc vÊn ®Ò x· héi: §èi víi lao ®éngnhËp c, ®iÒu kiÖn vÒ ¨n ë lu«n lµ mét mèiquan t©m lín. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cñadù ¸n MMW4P, gÇn 100% sè ngêi ®îchái bao gåm c¶ lao ®éng nhËp c vµ lao®éng ®Þa ph¬ng ®Òu cho r»ng ®iÒu kiÖnvÒ nhµ ë lµ “quan träng” ®Õn “rÊt quanträng”. Tuy nhiªn vÒ mÆt nµy, ®iÒu rÊt rârµng r»ng lao ®éng nhËp c cã ®iÒu kiÖnbÊt lîi h¬n lao ®éng ®Þa ph¬ng. HÇu hÕtlao ®éng nhËp c lµ nh÷ng ngêi nghÌo tõ




75

n«ng th«n vµ v× vËy hä kh«ng thÓ cã ®ñkh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó mua nhµ cho dï lµrÊt nhá. §Ó tiÕt kiÖm chi phÝ, hä thêngthuª nhµ chung nhau víi diÖn tÝch trªn®Çu ngêi kh¸ nhá, thêng lµ tèi thiÓu vµkh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn vÒ vÖsinh. SÏ cµng khã kh¨n h¬n ®èi víi lao®éng nhËp c ë nh÷ng doanh nghiÖpkh«ng cã bè trÝ khu nhµ ë cho c«ng nh©n.ë nh÷ng ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp lín,t×nh tr¹ng chung lµ “cung” vÒ nhµ ë kh«ng®¸p øng ®îc “cÇu”.

Ngêi lao ®éng nhËp c còng chÞu thiÖtthßi vÒ mét sè vÊn ®Ò x· héi nh sù mÊtc©n b»ng vÒ giíi ë çc khu c«ng nghiÖp vµkhu chÕ xuÊt, thiÕu ®iÒu kiÖn tiÕp xóc x·héi, thiÕu thèn t×nh c¶m do ph¶i xa ngêith©n v.v... so víi ngêi lao ®éng ®Þaph¬ng. Tuy nhiªn, ë hÇu hÕt çc ®Þaph¬ng, ngêi lao ®éng nhËp c còng®îc hëng çc chÕ ®é vÒ y tÕ, gi¸o dôc,v.v... nh ngêi lao ®éng ®Þa ph¬ng.

Mét vµi kiÕn nghÞ chÝnhs¸chTrong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh nhau, mäingêi lao ®éng nªn cã vÞ trÝ vµ c¬ héi b×nh®¼ng ®Ó ®¶m b¶o r»ng lao ®éng lµ nguånlùc ®îc ph©n bè mét çch hiÖu qu¶. ëViÖt Nam hiÖn nay, vÉn cßn cã sù kh¸cbiÖt ë mÆt nµy hay mÆt kh¸c vÒ vÞ thÕ vµc¬ héi gi÷a lao ®éng ®Þa ph¬ng vµ lao®éng nhËp c. §Ó thu hÑp nh÷ng kh¸c biÖtnµy, mét sè gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch cã thÓ lµ:

i) T¨ng cêng phæ biÕn th«ng tin vÒ thÞtrêng lao ®éng còng nh çc chÝnhs¸ch vµ luËt ph¸p vÒ lao ®éng cho çc®èi tîng lao ®éng nhÊt lµ lao ®éngnhËp c. §iÒu nµy sÏ gióp ngêi lao®éng cã ®îc th«ng tin ®Çy ®ñ vµ c©nxøng vÒ çc c¬ héi viÖc lµm, th«ng tinvÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao®éng gióp hä cã ®îc vÞ thÕ cÇn thiÕt khi®µm ph¸n vÒ çc hîp ®ång lao ®éng.

ii) N©ng cao chÊt lîng c¬ së h¹ tÇng nhÊtlµ ë çc khu c«ng nghiÖp míi vµ n©ngcao chÊt lîng çc dÞch vô c«ng nh ytÕ, gi¸o dôc v.v… trong nh÷ng vïng/®Þaph¬ng nµy v× nhu cÇu cho nh÷ng dÞchvô nµy t¨ng m¹nh do sù chuyÓn ®Õn cñalao ®éng nhËp c vµ gia ®×nh cña hä.

iii) §èi víi nh÷ng trêng hîp lao ®éng cã®ñ ®iÒu kiÖn ®Þnh c l©u dµi, cÇn nhanhchãng chÝnh thøc hãa t×nh tr¹ng c trócña hä ë ®Þa ph¬ng ®Ó gióp hä an t©mtrong c«ng viÖc vµ cuéc sèng.

iv Trong khi kh«ng nªn cã çc biÖn ph¸phµnh chÝnh cøng nh¾c h¹n chÕ di c,chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®ång ®Òu çcvïng cÇn ®îc chó träng ®Ó gi¶m bítmøc ®é di chuyÓn lao ®éng vµ v× vËy sÏgi¶m bít g¸nh nÆng vÒ çc vÊn ®Ò kinhtÕ vµ x· héi cña çc ®Þa ph¬ng. MÆtkh¸c, t¹i çc khu c«ng nghiÖp cÇn cãchÕ tµi ®Ó çc ®¬n vÞ thùc hiÖn nghiªmviÖc dµnh mét phÇn quü ®Êt x©y dùngçc khu d©n c cho ngêi lao ®éng.

v) N©ng cao tr×nh ®é vµ kü n¨ng cñangêi lao ®éng, ®Æc biÖt víi nhãm lao®éng nhËp c vµ lao ®éng nghÌo ®Óçc yÕu tè vÒ “nguån vèn con ngêi”cña hä ®îc n©ng cao, gi¶m bít møcchªnh lÖch vÒ thu nhËp vµ ®êi sèng víiçc nhãm lao ®éng kh¸c.

Th¶o luËnSo s¸nh gi÷a c«ng nh©n ®Þa ph¬ngvµ c«ng nh©n nhËp c vÒ l¬ng bæng:

Lao ®éng ®Þa ph¬ng còng ph¶i chÞu søcÐp c¹nh tranh tõ çc lao ®éng ngo¹i tØnh v×nh÷ng ngêi ë n¬i kh¸c ®Õn nhiÒu khi chØcÇn cã mét viÖc lµm, hä chÊp nhËn møcl¬ng thÊp h¬n chóng t«i, ®èi víi hä nhvËy cßn h¬n vÒ quª kh«ng cã viÖc lµm.

§µo ThÞ Th¬m (mét c«ng nh©n ®Þaph¬ng, C«ng ty Hamico)




76

ë c«ng ty lao ®éng ngo¹itØnh vµ lao ®éng ®Þa ph¬ngnhËn møc l¬ng nh nhau.C«ng nh©n ngo¹i tØnh kh«nggÆp khã kh¨n g× ®¸ng kÓ, khi

®Õn ®îc C«ng ty giíi thiÖu tíi chÝnhquyÒn ®Ó lÊy giÊy t¹m tró t¹m v¾ng. Mongmuèn cña t«i hiÖn t¹i lµ c«ng viÖc æn ®Þnh,®îc chÝnh quyÒn t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mÆtgiÊy tê, ®¶m b¶o an ninh.

Hå Quèc Hïng (mét c«ng nh©n ngo¹itØnh (®Õn tõ NghÖ An), C«ng tyEurowindow)

Khi xin viÖc, lao ®éng ngo¹itØnh rÊt nhiÖt t×nh, 90%kh«ng cã lùa chän nªn hä tára rÊt muèn cã ®îc c«ngviÖc. Cßn ngêi ®Þa ph¬ng,

hä cã ruéng ®Êt ë ®©y nªn hä cã nh÷nglùa chän kh¸c.

Hoa Ngäc Vò (Qu¶n ®èc, ®¹i diÖn C«ng®oµn C«ng ty TNHH ThÐp Trµng An)

§iÒu thuËn lîi ®èi víi doanh nghiÖp lµc«ng nh©n ngo¹i tØnh kh«ng ®ßi hái thunhËp cao. B¶n chÊt cña hä lµ nh÷ng ngêin«ng d©n cÇu tiÕn, muèn tho¸t ly kháicuéc sèng n«ng nghiÖp nªn nÕu t¹o ®îcm«i trêng, gi¸o dôc vµ khuyÕn khÝch th×sÏ thu ®îc kÕt qu¶ tèt.

L¬ng Quèc B×nh (Gi¸m ®èc nhµ m¸y,C«ng ty Eurowindow)

Nãi vÒ vÞ thÕ, t«i cho r»ng kh«ng cã sùb×nh ®¼ng gi÷a lao ®éng ngo¹i tØnh vµ lao®éng së t¹i. Gi¸ trÞ cña lao ®éng ngo¹i tØnh®îc ®¸nh gi¸ kh«ng b»ng lao ®éng së t¹i.Lao ®éng ngo¹i tØnh ®îc tr¶ c«ng Ýt h¬nvµ hä s½n sµng chÊp nhËn møc l¬ng thÊph¬n, lµm nh÷ng c«ng viÖc mµ lao ®éng sët¹i kh«ng muèn lµm. Ngoµi ra, gi÷a lao®éng ngo¹i tØnh vµ lao ®éng së t¹i còngkh«ng cã sù c«ng b»ng vÒ giíi, nhngnhiÒu khi ®iÒu nµy Ýt ®îc nhËn thÊy. N÷®îc tr¶ thÊp h¬n nam, nam lao ®éng

ngo¹i tØnh l¹i ®îc tr¶ c«ng thÊp h¬n namlao ®éng së t¹i.

VÒ mÆt kinh tÕ, do tiÒn c«ng lao ®éng thÊph¬n, l¹i bÞ chñ doanh nghiÖp hay ngêi södông lao ®éng tr¶ c«ng chËm, thiÕu sßngph¼ng nªn trong ngêi lao ®éng trong çcdoanh nghiÖp dÔ n¶y sinh t©m lý b·i c«ng.Thªm vµo ®ã, hä cßn ph¶i chÞu nhiÒu thiÖtthßi do ®ång l¬ng kh«ng t¨ng trong khigi¸ c¶ t¨ng vïn vôt. XÐt vÒ khÝa c¹nh kinhtÕ, kh«ng thÓ phñ nhËn lµ lao ®éng ngo¹itØnh cã ®ãng gãp rÊt lín, song nh÷ng g×mµ hä nhËn ®îc l¹i kh«ng t¬ng xøng víinh÷ng g× hä ®· ®ãng gãp.

TiÕn sÜ §Æng Nguyªn Anh (Trëng phßngX· héi häc D©n sè, ViÖn X· héi häc)

VÒ c¬ héi ®îc ®µo t¹o vµ th¨ngtiÕn trong c«ng viÖc

Lao ®éng phæ th«ng khi®îc nhËn vµo c«ng tythêng qua mét kho¸ ®µot¹o trong vßng 3 th¸ng, vµ®îc hç trî

400,000VND/th¸ng. C«ng nh©n ®· tètnghiÖp qua mét trêng kü thuËt th× ®µo t¹otrong vßng 1-2 th¸ng. Kho¶n trî cÊp nµynh nhau ®èi víi lao ®éng ngo¹i tØnh vµlao ®éng ®Þa ph¬ng. Còng cã trêng hîpc«ng nh©n ngo¹i tØnh vµ c«ng nh©n ®Þaph¬ng bÞ ph©n biÖt ë nh÷ng doanhnghiÖp kh¸c, v× hä u tiªn ngêi ®Þaph¬ng hay lao ®éng ®Þa ph¬ng cã quanhÖ tèt h¬n… Tuy nhiªn doanh nghiÖp nµocòng sÏ cÇn nh÷ng ngêi ®îc viÖc, v× thÕçi chÝnh lµ b¶n th©n ngêi c«ng nh©nph¶i cã ®ñ tr×nh ®é, ®¸p øng ®îc yªu cÇuvµ hoµn thµnh tèt c«ng viÖc ®îc giao.

TrÇn V¨n Hoa (KÕ to¸n trëng, C«ng tyTr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ThÐp Trµng An)

VÒ çc khã kh¨n khi t×m viÖc

T«i nghÜ lao ®éng ngo¹i tØnh khã t×m ®îcviÖc h¬n lao ®éng ®Þa ph¬ng. Nguyªnnh©n lµ do mét sè doanh nghiÖp yªu cÇu




77

ngêi lao ®éng ph¶i cã hékhÈu thêng tró t¹i ®Þaph¬ng vµ cã s½n tr×nh ®étay nghÒ, trong khi nh÷nglao ®éng nh t«i vèn lµm

n«ng nghiÖp, cha cã tay nghÒ ®Ó ®¸pøng ®îc yªu cÇu c«ng viÖc.

NguyÔn Xu©n M¬ (mét c«ng nh©nngo¹i tØnh (®Õn tõ §¹i Tõ, Th¸iNguyªn), C«ng ty Hamico)

ViÖc cã nhiÒu c«ng nh©nngo¹i tØnh ®Õn t×m viÖc còngg©y ra c¹nh tranh ®èi víic«ng nh©n ®Þa ph¬ng,nhng ®ã lµ c¹nh tranh c«ng

b»ng. §èi víi ngêi ngo¹i tØnh cã tr×nh ®é,n¨ng lùc, cha ch¾c hä ®· chÊp nhËnl¬ng thÊp ®Ó ®îc nhËn vµo lµm viÖc v× häcòng cã nh÷ng c¬ héi kh¸c. Còng cã nh÷ngngêi chÊp nhËn l¬ng thÊp v× møc l¬ng®ã vÉn cßn cao h¬n thu nhËp tõ n«ngnghiÖp vµ hä thÊy nh vËy lµ ®ñ.

Lª Nguyªn Kh«i (mét c«ng nh©n ®Þaph¬ng, C«ng ty TNHH ThÐp Trµng An)

Theo t«i, lao ®éng ®Þaph¬ng dÔ t×m viÖc lµm h¬nlao ®éng ngo¹i tØnh v× çcdoanh nghiÖp thÝch nhËnngêi ®Þa ph¬ng do hä g¾n

bã víi c«ng viÖc l©u dµi h¬n, trong khi lao®éng ë n¬i kh¸c ®Õn thêng chØ lµm vµin¨m råi l¹i vÒ quª. Ngoµi ra, khi nhËn lao®éng ®Þa ph¬ng vµo lµm, quan hÖ gi÷adoanh nghiÖp vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ngcòng thuËn lîi h¬n do cã cïng mèi quant©m chung.

§µo ThÞ Th¬m (mét c«ng nh©n ®Þaph¬ng, C«ng ty Hamico)

C«ng nh©n ë tØnh kh¸c tíi gÆp nhiÒu khãkh¨n h¬n v× ph¶i thuª nhµ trä víi gi¸ caovµ ph¶i tù tr¶ çc kho¶n chi phÝ. Chóng t«imong chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng t¹o ®iÒukiÖn cho c«ng nh©n ngo¹i tØnh trong viÖc

lµm giÊy tê t¹m tró t¹mv¾ng, x©y nhµ trä gi¸ b×nhd©n cho thuª. NÕu doanhnghiÖp trùc tiÕp liªn hÖ víi®Þa ph¬ng vÒ çc vÊn ®Ò

giÊy tê, an ninh… th× sÏ thuËn lîi h¬n chongêi lao ®éng nhËp c.

Bïi V¨n Th¬ (mét c«ng nh©n ngo¹i tØnh(®Õn tõ Hµ Nam), C«ng ty TNHH ThÐpTrµng An)

Tuy chóng t«i kh«ng ph©n biÖt gi÷a lao®éng ®Þa ph¬ng vµ lao ®éng ngo¹i tØnhkhi tuyÓn dông nhng thêng th× çc lao®éng ngo¹i tØnh gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬nkhi t×m viÖc do hä ë xa, ®i l¹i khã kh¨n h¬nvµ thiÕu th«ng tin vÒ viÖc lµm, çc yªu cÇuvÒ tay nghÒ cña doanh nghiÖp. Cã nhiÒutrêng hîp lao ®éng ph¶i t×m viÖc quanh÷ng kh©u m«i giíi trung gian, cã thÓ bÞlõa hoÆc mÊt thªm chi phÝ khi t×m viÖc lµm.

L¬ng Ngäc Quy (Gi¸m ®«c C«ng tyHamico)

Trong c«ng ty chóng t«i kh«ng cã sù ph©nbiÖt c«ng nh©n ngo¹i tØnh vµ c«ng nh©n®Þa ph¬ng. C«ng nh©n ®îc tuyÓn vµodùa trªn tr×nh ®é n¨ng lùc, søc khoÎ ®¸pøng ®îc tiªu chÝ ®Æt ra.


Lao ®éng ngo¹i tØnh thêngph¶i chÊp nhËn c«ng viÖcnhiÒu khã kh¨n, bÊt tr¾c h¬nvµ v× thÕ tõ gãc ®é b¶o trî x·héi hä gÆp nhiÒu rñi ro.

Trong khi ®ã, khi ra thµnh phè lµm viÖc,mu sinh th× quan hÖ x· héi hay vèn x· héicña hä bÞ h¹n chÕ, ®a sè ph¶i dùa vµonhau khi gÆp khã kh¨n. §Ó t×m ®îc viÖc,hä còng dùa trªn sù giíi thiÖu gióp ®ì cñangêi th©n quen. Tuy nhiªn tÝnh chÊt c«ngviÖc kh¸c víi lao ®éng së t¹i, th«ngthêng hä kh«ng cã b¶o hiÓm x· héi, b¶ohiÓm y tÕ. Do c«ng viÖc thay ®æi thêngxuyªn, thiÕu æn ®Þnh nªn lao ®éng ngo¹i




78

tØnh kh«ng ®îc hëng çc chÕ ®é. Nhµ ëcòng ph¶i tù lo liÖu. HiÖn t¹i cã mét sè ®Þaph¬ng cã nhiÒu lao ®éng ®Õn lµm viÖc®ang thö nghiÖm m« h×nh x©y dùng nhµ ëcho c«ng nh©n lao ®éng nhng ph¬ng ¸nnµy cßn nhiÒu khã kh¨n. ChÝnh v× do vÞ thÕkh«ng ®îc b×nh ®¼ng nh trªn nªn lao®éng ngo¹i tØnh gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨ntrong viÖc t×m kiÕm c¬ héi viÖc lµm víimøc l¬ng hay chÕ ®é t¬ng ®èi hoÆc cã®iÒu kiÖn th¨ng tiÕn.


Mét sè vÊn ®Ò x· héi n¶y sinh

Nh÷ng dßng lao ®éng vµ c«ng nh©n rathµnh phè ®· dÉn ®Õn nhiÒu nhu cÇu vµvÊn ®Ò x· héi cÇn ®îc quan t©m nh hächµnh, kh¸m ch÷a bÖnh, viÖc lµm... TríchÕt, vÉn cßn nhiÒu nhu cÇu cha ®îc ®¸pøng tèt. VÝ dô nh tØ lÖ n¹o hót thai rÊt caoë nh÷ng n¬i cã nhiÒu lao ®éng n÷ lµmviÖc. §©y kh«ng ph¶i tÖ n¹n x· héi, mµ lµnhu cÇu cña con ngêi. HiÖn cã qu¸ Ýt dÞchvô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n thuËn tiÖncho lao ®éng n÷. Cßn tÖ n¹n x· héi th× x¶yra kh«ng chØ ®èi víi lao ®éng di c mµ c¶víi ngêi d©n ®Þa ph¬ng, trong ®ã cãnh÷ng tÖ n¹n nh rîu chÌ, nhËu nhÑt, sè®Ò, nghiÖn chÝch ma tuý… cã liªn quankh«ng Ýt ®Õn ngêi ®Þa ph¬ng. §Ó gi¶iquyÕt vÊn ®Ò x· héi, nªn cã s nh×n nhËnkh¸ch quan vµ ®óng ®¾n. CÇn x©y dùngm« h×nh dùa trªn sù phèi hîp tèt tõ baphÝa: chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, doanhnghiÖp sö dông lao ®éng vµ b¶n th©nngêi lao ®éng. §Õn nay sù phèi hîp thµnhc«ng gi÷a çc bªn cßn rÊt yÕu vµ thiÕu.


Th«ng thêng viÖc ®Çu t x©y dùng çckhu c«ng nghiÖp, x©y dùng nhµ m¸y, c«ngxëng kh«ng ®îc thùc hiÖn ®ång thêi víix©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh nhµ ë, chî,

siªu thÞ, trêng häc, bÖnhviÖn, hÖ thèng giao th«ng vµçc dÞch vô x· héi kh¸c. V×thÕ viÖc thu hót lao ®éngnhËp c víi sè lîng lín ®·

lµm n¶y sinh hiÖn tîng qu¸ t¶i vÒ h¹tÇng: t¾c nghÏn giao th«ng, thiÕu ®Þa ®iÓmvµ ph¬ng tiÖn vui ch¬i gi¶i trÝ, thiÕutrêng häc, thiÕu giêng bÖnh. Do nhucÇu mét sè hµng ho¸ vµ dÞch vô t¨ng vät,nªn gi¸ c¶ sinh ho¹t bÞ ®Èy lªn cao. Ngoµira, t¹i nh÷ng n¬i tËp trung ®«ng ngêinhËp c ®· xuÊt hiÖn mét sè vÊn ®Ò x· héinh cê b¹c, m¹i d©m, ma tuý, vît qu¸kh¶ n¨ng qu¶n lý x· héi cña chÝnh quyÒn®Þa ph¬ng.

¤ng §µo Quang Vinh (ViÖn phã, ViÖnKhoa häc Lao ®éng X· héi)

§Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p

ViÖc ®Çu t x©y dùng çc khu c«ngnghiÖp, x©y dùng nhµ m¸y nhÊt thiÕt ph¶i®îc thùc hiÖn ®ång thêi víi x©y dùng c¬së h¹ tÇng nh nhµ ë, chî, siªu thÞ, trênghäc, bÖnh viÖn, hÖ thèng giao th«ng vµçc dÞch vô x· héi kh¸c. T¨ng cêng qu¶nlý x· héi cho çn bé chÝnh quyÒn ®Þaph¬ng còng cÇn ®îc quan t©m. HoµnthiÖn thÓ chÕ thÞ trêng lao ®éng, ®Æc biÖtlµ th«ng tin thÞ trêng lao ®éng, qu¶n lýnhµ níc vÒ lao ®éng, çc tæ chøc trunggian nh t vÊn, giíi thiÖu viÖc lµm, ®µot¹o. Sù phèi hîp cña çc ngµnh çc cÊptrªn ®Þa bµn cÇn ®îc thùc hiÖn chÆt chÏvµ thêng xuyªn h¬n.

¤ng §µo Quang Vinh (ViÖn phã, ViÖnKhoa häc Lao ®éng X· héi)

Nªn cã mét c¬ chÕ phèi hîp vµ mét c¬quan chuyªn tr¸ch ®èi víi vÊn ®Ò di d©nvµ lao ®éng di c. VÒ c¬ b¶n, cÇn ®¶mb¶o n¬i ë æn ®Þnh cho lao ®éng ngo¹i tØnhhiÖn ®ang kho¸n tr¾ng cho t nh©n. VÊn®Ò tuú thuéc nhiÒu vµo kh¶ n¨ng phèi hîptõ 3 phÝa: ngêi lao ®éng, doanh nghiÖp




79

vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng n¬i hä ®Õn.§Æc biÖt cã an c th× míi l¹c nghiÖp, nªntrong vÊn ®Ò nhµ ë khi xÐt duyÖt dù ¸nhoÆc më mang çc khu c«ng nghiÖp, nªnquy ®Þnh chñ doanh nghiÖp ph¶i dµnh métquü ®Êt nµo ®ã lµm n¬i ¨n nghØ, x©y nhµcho ngêi lao ®éng. Ngoµi ra doanhnghiÖp còng nªn hç trî vÒ mÆt ch¨m sãcsøc khoÎ. VÒ phÝa chÝnh quyÒn ®Þaph¬ng, nªn t¹o ®iÒu kiÖn vÒ nhµ ë, ®¨ngký t¹m tró ®èi víi c«ng nh©n ngo¹i tØnh.Ngoµi ra chÝnh quyÒn còng cÇn phèi hîpvíi doanh nghiÖp ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµgi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ph¸t sinh.VÒ phÝa ngêi lao ®éng, cÇn cã tr¸chnhiÖm tu©n thñ çc quy ®Þnh ®Æt ra, thùchiÖn çc nghÜa vô, cïng víi ngêi d©n sët¹i gi÷ g×n vµ b¶o vÖ m«i trêng sèng. §©ylµ mét vÊn ®Ò cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng hÖ luþx· héi lín, cÇn sù quan t©m ®óng møc cñaçc ngµnh h÷u quan.


Theo t«i, ngoµi viÖc nªnt¨ng cêng phæ biÕn th«ngtin vÒ tuyÓn dông cña doanhnghiÖp ®Õn ngêi lao ®éngth× chÝnh s¸ch cña çc ®Þa

ph¬ng vÒ ®µo t¹o nghÒ ®Ó ®¸p øng ®îcnhu cÇu cña thÞ trêng còng cÇn ®îc tiÕnhµnh mét çch ®ång bé. HiÖn nay, çcdoanh nghiÖp tù tuyÓn dông vµ tù ®µo t¹ocho c«ng nh©n cña m×nh, nhng ®Õn khi

cã tay nghÒ v÷ng vµng th× l¹i x¶y ra t×nhtr¹ng lao ®éng bá viÖc. Ngoµi ra, viÖc ®µot¹o nghÒ t¹i chç cña çc doanh nghiÖpvÉn mang tÝnh chÊt ¨n xæi, kh«ng ®ñ ®Óc«ng nh©n cã tay nghÒ v÷ng vµng, t¸cphong lµm viÖc c«ng nghiÖp vµ nÕp sèngv¨n hãa c«ng nghiÖp. KÕt qu¶ lµ çcdoanh nghiÖp ph¶i chÞu mét chi phÝ tuyÓndông vµ ®µo t¹o cao, mµ thÞ trêng th×kh«ng cã mét ®éi ngò c«ng nh©n lµnhnghÒ, chuyªn nghiÖp s½n sµng lµm viÖc.Cã thÓ nãi, thÞ trêng lao ®éng ViÖt Namgiµu tiÒm n¨ng vÒ sè lîng nhng kÐm vÒchÊt lîng. Çc doanh nghiÖp rÊt thiÕu lao®éng lµnh nghÒ nhng l¹i d thõa lao®éng kÐm kü n¨ng. §©y lµ mét rµo c¶n lín®èi víi viÖc n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cñadoanh nghiÖp trong bèi c¶nh héi nhËpquèc tÕ.

L¬ng Ngäc Quy (Gi¸m ®«c C«ng tyHamico)

Do ®Æc thï c«ng viÖc, hÇu hÕt lao ®éngtrong c«ng ty lµ nam giíi. Chóng t«i mongchÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng sÏ lµm râ chÝnhs¸ch nghÜa vô qu©n sù v× nhiÒu c«ng nh©n®îc nhËn vµo chØ sau mét thêi gian ng¾nlµ bÞ gäi ®i nghÜa vô qu©n sù. §iÒu nµykhiÕn doanh nghiÖp bÞ thiÖt h¹i rÊt lín v×ph¶i ®µo t¹o c«ng nh©n mµ kh«ng södông ®îc hä.





81

Sù tham gia cña ngêi nghÌovµo Siªu thÞ vµ çc Chuçi Ph©nphèi gia t¨ng gi¸ trÞ kh¸c

1 Nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn víi sù phèi hîp cña Dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo vµ Malica (QuanhÖ gi÷a ThÞ trêng vµ N«ng nghiÖp cho nh÷ng thµnh phè ch©u ¸), mét m¹ng líi nghiªn cøu gi÷a CIRAD, IOS, RIFAV,VAAS-ASD vµ UAF. Tãm t¾t më réng cña nghiªn cøu hiÖn cã t¹i trang web www.markets4poor.org, tµi liÖu TuÉn lÔ M4P2005, P. Moustier vµ çc céng sù, “Sù tham gia cña ngêi nghÌo vµo Siªu thÞ vµ çc chuçi ph©n phèi gia t¨ng gi¸ trÞkh¸c”, c.tr 45-52. §ãn ®äc çc Tham luËn vµ s¸ch s¾p ®îc xuÊt b¶n.

MÆc dï ph¸t triÓn víi tèc ®é kh«ng nhanh nh ë nh÷ng níc kh¸c ë ch©u ¸, siªu thÞ ®angngµy cµng trë thµnh mét bé phËn phæ biÕn trong ngµnh th¬ng m¹i hµng ho¸ ë ViÖt Nam.Trong khi vµo n¨m 1990 ë ViÖt Nam gÇn nh kh«ng cã siªu thÞ nµo (N.T.Léc, 2004) th× ®Õncuèi n¨m 2001 ®· cã 70 siªu thÞ víi 32 ë Hµ Néi vµ 38 t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. §Õnth¸ng 6 n¨m 2004, sè lîng siªu thÞ t¹i Hµ Néi ®· lªn tíi con sè 55 (thªm 9 trung t©m b¸nbu«n, tÝnh c¶ Metro), vµ n¨m 2005, riªng thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· cã 71 siªu thÞ.

Sù ph¸t triÓn cña nh÷ng chuçi ph©n phèi gia t¨ng gi¸ trÞ míi nµy (trong ®ã cã siªu thÞ) ®iliÒn víi nh÷ng ho¹t ®éng lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cho ngµnh ph©n phèi thùc phÈm. §Æc ®iÓmchÝnh cña çc h·ng ph©n phèi b¸n bu«n vµ b¸n lÎ “hiÖn ®¹i” nµy lµ chó träng ®Çu t vµoh×nh thøc hµng ho¸ (®ãng gãi, b¶o qu¶n), qu¶ng ço vµ lùa chän çc nhµ cung cÊp theomét sè tiªu chuÈn vÒ chÊt lîng vµ kh¶ n¨ng giao hµng ®óng h¹n. Nhê vµo lîi thÕ vÒ quym« kinh tÕ, çc chuçi ph©n phèi gia t¨ng gi¸ trÞ còng cã nhiÒu tiÒm lùc ®Ó c¾t gi¶m çcchi phi ph©n phèi, mang l¹i nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ hîp lý h¬n cho ngêi tiªu dïng.

Tuy nhiªn mét nguy c¬ lín ®Æt ra lµ ngêi nghÌo sÏ bÞ lo¹i ra khái nh÷ng lîi Ých tiÒm tµngcña siªu thÞ. Thùc chÊt, siªu thÞ lµ mét m« h×nh ®æi míi vµ t¹o gi¸ trÞ gia t¨ng, nhng nhênh÷ng ph¸t kiÕn tiÕt kiÖm nh©n c«ng vµ ®Çu t lín (theo h×nh thøc tù phôc vô, ph©n phèiquy m« lín, trang bÞ m¸y ®Õm tiÒn) siªu thÞ l¹i cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c«ng ¨nviÖc lµm cho ngêi nghÌo. Sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph©n phèi hiÖn ®¹i ë ch©u ¢u vµMü khiÕn sè lîng viÖc lµm trong ngµnh th¬ng m¹i bÞ sôt gi¶m, quyÒn lùc tËp trungtrong tay mét vµi c«ng ty ®a quèc gia, vÝ dô nh Walmart, ®iÒu kiÖn l¬ng bæng cña ngêilao ®éng cµng ngµy cµng kÐm, vµ xuÊt hiÖn nh÷ng vïng “sa m¹c thùc phÈm”, tøc lµnh÷ng khu vùc mµ ngêi tiªu dïng khã t×m mua ®îc thùc phÈm nÕu nh kh«ng cãnh÷ng ph¬ng tiÖn ®i l¹i ç nh©n (Acheson, 1998).

ChÝnh v× thÕ, ë ViÖt Nam, th¸ch thøc ®Æt ra ®èi víi çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ lµmthÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o i) nh÷ng mÆt tiªu cùc cña siªu thÞ kh«ng vît qu¸ lîi Ých nã mangl¹i; ii) nh÷ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña h×nh thøc kinh doanh míi nµy cã thÓ ®îc ph©n phèimét çch hiÖu qu¶ ®Õn ngêi nghÌo; vµ iii) ®¶m b¶o duy tr× nh÷ng kªnh ph©n phèi giat¨ng gi¸ trÞ t¹o nhiÒu gi¸ trÞ h¬n cho ngêi nghÌo. B¶n tin nµy sÏ tr×nh bµy tãm t¾t métnghiªn cøu ®ang ®îc dù ¸n N©ng cao hiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêi nghÌo (DFID-ADB)vµ MALICA (Quan hÖ gi÷a ThÞ trêng vµ N«ng nghiÖp cho nh÷ng thµnh phè Ch©u ¸)1




82

MÆc dï siªu thÞ vµ çckªnh ph©n phèi gia t¨nggi¸ trÞ kh¸c mang l¹inhiÒu lîi Ých, sù thamgia cña ngêi nghÌo vµonh÷ng kªnh ph©n phèinµy cßn rÊt h¹n chÕ.Trong vai trß lµ ngêi tiªu dïng, h¬n 60%çc hé nghÌo ®îc hái t¹i Hµ Néi cha baogiê mua hµng ë siªu thÞ, chØ cã 2,7% vµosiªu thÞ thêng xuyªn (mét vµi lÇn trongth¸ng hoÆc mét vµi lÇn mét tuÇn). T¹ithµnh phè Hå ChÝ Minh, 33% çc hé nghÌocha bao giê ®Õn siªu thÞ ®Ó mua hµng, vµchØ cã 38,5% ®Õn siªu thÞ thêng xuyªn.§iÒu nµy ngîc h¼n víi con sè 2% chabao giê ®Õn, vµ 81,2% ®Õn siªu thÞ thêngxuyªn cña nh÷ng hé kh«ng nghÌo trongthµnh phè Hå ChÝ Minh.

Gi¸ c¶, thêi gian vµ kho¶ng çch lµ nh÷nglý do chÝnh ngêi tiªu dïng ®a ra ®Ó gi¶ithÝch cho viÖc kh«ng ®Õn siªu thÞ. Nh×nchung, ngêi tiªu dïng nghÌo cã ý kiÕn rÊttèt vÒ nh÷ng kªnh ph©n phèi thùc phÈmtruyÒn thèng (chî chÝnh thøc hay kh«ngchÝnh thøc, çc cöa hµng b¸n lÎ nhá).Siªu thÞ vµ hµng b¸n rong trªn vØa hÌ lµhai h×nh ¶nh ®èi lËp nhau: mét bªn lµ hµngb¸n rong gi¸ rÎ vµ tiÖn lîi nhng chÊtlîng kh«ng ®¶m b¶o, cßn bªn kia lµ siªuthÞ víi çc s¶n phÈm chÊt lîng cao, gi¸cao vµ mÊt nhiÒu thêi gian.

Trong vai trß cña ngêi bu«n b¸n: víicïng mét ®¬n vÞ diÖn tÝch hay khèi lîngb¸n, siªu thÞ t¹o ra sè lîng viÖc lµm Ýt h¬nso víi chî vµ hµng rong. Siªu thÞ ®ãnggãp kho¶ng 6% tæng sè c«ng ¨n viÖc lµm(trùc tiÕp) cña ngµnh th¬ng m¹i b¸n lÎ vµkho¶ng 11% nÕu tÝnh c¶ sè nh©n c«nggi¸n tiÕp.3 Ngoµi ra, chØ cÇn ®Çu t400.000 ®ång ngêi nghÌo cã thÓ thamgia vµo b¸n hµng rong vµ çc chî t¹mtrong khi ®ã ®Ó gia nhËp vµo çc chîchÝnh thøc, hä ph¶i cã møc ®Çu t lªn tíi12 triÖu ®ång. H¬n n÷a v× tr×nh ®é v¨n ho¸thÊp, hä còng khã trë thµnh nh©n viªn cñaçc siªu thÞ.

Trong vai trß lµ n«ng d©n, ngêi nghÌokh«ng lµm viÖc trùc tiÕp ®îc víi siªu thÞv× khã ®¸p øng ®îc çc yªu cÇu ngÆtnghÌo vÒ an toµn thùc phÈm vµ khèi lîngcung cÊp. Çc siªu thÞ yªu cÇu ngêi cungcÊp rau qu¶ ph¶i: (i) xuÊt tr×nh ®îc chøngchØ vÒ qu¶n lý chÊt lîng - kÓ c¶ khi chøngchØ ®· hÕt h¹n, hoÆc b»ng chøng lµ ®îcSë N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n(NN vµ PT NT) kiÓm tra chÊt lîng s¶nphÈm thêng xuyªn; (ii) cã kh¶ n¨ng giaohµng rau qu¶ trùc tiÕp ®Õn siªu thÞ hµngngµy. PhÇn lín lîng rau qu¶ cung cÊpcho çc siªu thÞ Hµ Néi hiÖn nay cã xuÊtxø tõ çc hîp t¸c x· rau an toµn “hµng®Çu” ë khu vùc ven ®« (V©n Néi, V©n Tr×,Duyªn Hµ) hoÆc çc c«ng ty b¸n-c«ng(trung t©m kü thuËt rau hoa qu¶ hay c«ngty B¶o Hµ). Çc hîp t¸c x· rau an toµn

2 Ngêi nghÌo trong nghiªn cøu ®îc ®¸nh gi¸ dùa trªn chuÈn nghÌo cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, tøc lµ cã møc thunhËp díi 80.000 VND/th¸ng ë n«ng th«n miÒn B¾c, 130.000 VND/th¸ng ë çc huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Néi, 250.000VND/th¸ng ë tØnh L©m §ång. §èi víi khu vùc thµnh thÞ, chuÈn nghÌo ®îc lÊy tõ sè liÖu cña héi phô n÷, tøc lµ díimøc thu nhËp 300.000 VND/th¸ng ë Hµ Néi vµ 500.000 VND/th¸ng ë TP HCM

3 VÝ dô nh nh÷ng viÖc lµm hµnh chÝnh, b¶o vÖ v.v... trong çc ho¹t ®éng chung cña siªu thÞ.

cïng thùc hiÖn. B¶n tin sÏ th¶o luËn vÒ nh÷ng th¸ch thøc nãi trªn còng nh ®Ò xuÊt métsè gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc ®ã. Cô thÓ b¶n tin sÏ th¶o luËn vÒ t¸c ®éngcña siªu thÞ ®èi víi ngêi nghÌo2 ë ba vai trß: ngêi tiªu dïng, ngêi bu«n b¸n vµ ngêis¶n xuÊt (n«ng d©n).




83

®îc h×nh thµnh tõ çc héi n«ng d©n tùnguyÖn, tËp hîp nh÷ng n«ng d©n cã quanhÖ l¸ng giÒng vµ/hoÆc quan hÖ gia ®×nh.§©y lµ nh÷ng n«ng d©n cã kh¶ n¨ng tµichÝnh cao vµ diÖn tÝch ®Êt réng (h¬n møctrung b×nh). Çc hîp t¸c x· nµy cã xe t¶inhá ®Ó vËn chuyÓn rau qu¶ ®Õn çc siªuthÞ vµ cã kh¶ n¨ng thu mua rau qu¶ ®Ó®¸p øng yªu cÇu vÒ chÊt lîng vµ tÝnh ®ad¹ng chñng lo¹i.

Ých lîi siªu thÞ mang l¹icho ngêi n«ng d©n§èi víi ngêi n«ng d©n nghÌo, siªu thÞ cãthÓ mang l¹i mét sè lîi Ých tÝch cùc. Theonghiªn cøu nãi trªn, khi b¸n s¶n phÈm chonh÷ng kªnh b¸n lÎ chÊt lîng cao,4 ngêin«ng d©n cã thÓ cã thªm thu nhËp, ®Æc biÖtlµ nh÷ng ngêi tham gia vµo çc tæ chøcn«ng héi. VÝ dô, khi b¸n mét kilogam cµchua th«ng thêng cho siªu thÞ CoopMart,ngêi n«ng d©n ë hîp t¸c x· Anh §µo (§µL¹t) thu ®îc l·i cao h¬n 400% so víi khib¸n trong chî truyÒn thèng. T¹i Hµ Néi,n«ng d©n ë huyÖn Sãc S¬n khi cung cÊps¶n phÈm cho c«ng ty B¶o Hµ ®Ó b¸n chosiªu thÞ còng thu ®îc møc lêi cao h¬n 23%so víi nh÷ng ngêi kh¸c.

Nh÷ng thuËn lîi chñ yÕu mµ siªu thÞ mangl¹i cho n«ng d©n lµ æn ®Þnh vÒ gi¸ c¶ vµkhèi lîng mua. T¹i TP Hå ChÝ Minh, gi¸rau qu¶ mµ siªu thÞ mua vµo cao h¬n 10®Õn 20% so víi gi¸ mua ë çc chî truyÒnthèng. T¹i c¶ TP Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi,çc siªu thÞ thu mua rau víi khèi lîng æn®Þnh (hµng tuÇn) vµ víi gi¸ c¶ æn ®Þnh h¬n.Çc møc gi¸ vµ khèi lîng ®îc íc tÝnhtrong çc hîp ®ång ký hµng n¨m vµ sÏtháa thuËn gi¸ vµ khèi lîng cô thÓ hµng

tuÇn. Tuy nhiªn, sù æn ®Þnh nµy cßn tïythuéc vµo tõng siªu thÞ, vµ còng ®ang gi¶mdÇn cïng víi sù c¹nh tranh vµ ph¸t triÓncña siªu thÞ.

Nh÷ng th¸ch thøc ®Ætra cho ngêi n«ng d©nkhi muèn cung cÊp choçc siªu thÞTuy nhiªn, ngêi n«ng d©n nghÌo khicung cÊp cho siªu thÞ sÏ gÆp ph¶i mét sèth¸ch thøc liªn quan ®Õn viÖc ®¸p øngnh÷ng yªu cÇu vÒ chÊt lîng, tÝnh ®a d¹ngchñng lo¹i, çch thøc giao hµng. Hä cãthÓ ph¶i chÊp nhËn çc ®iÒu kiÖn thanhto¸n kÐm thuËn lîi vµ thùc tÕ lµ çc siªuthÞ cã thÓ kh«ng trung thµnh m·i víi métnhµ cung cÊp.

Yªu cÇu vÒ chÊt lîng h×nh thøc: Siªu thÞ®Æt ra mét sè yªu cÇu vÒ chÊt lîng h×nhthøc s¶n phÈm. §Æc biÖt ë TP Hå ChÝMinh, siªu thÞ ¸p dông mét hÖ thèng ph©nlo¹i vµ chØ mua hµng lo¹i 1.5 Siªu thÞ t¹i HµNéi yªu cÇu hµng hãa ph¶i Ýt h háng, h×nhthøc ®ång ®Òu, vµ ®îc ®ãng gãi.

Yªu cÇu vÒ an toµn thùc phÈm: T¹i HµNéi, siªu thÞ lùa chän nh÷ng ngêi cungcÊp cã thÓ xuÊt tr×nh chøng chØ s¶n xuÊtrau an toµn (dï ®· qu¸ h¹n). T¹i TP HåChÝ Minh, nh÷ng c¬ së cung øng nµy ®îcSë NN vµ PT NT thanh tra (thanh tra hµngth¸ng t¹i Cñ Chi vµ hµng n¨m t¹i §µ L¹t);Siªu thÞ Metro vµ Coopmart ®«i khi còngtù tiÕn hµnh kiÓm tra; Coopmart thu phÝkiÓm tra ®èi víi n«ng d©n cã sai ph¹m. T¹iHµ Néi, mét sè siªu thÞ vµ ngêi cung cÊpcã mét cam kÕt: trong trêng hîp bÞ kh¸chhµng phµn nµn v× bÞ ngé ®éc rau mua t¹i

4 Nh÷ng kªnh b¸n lÎ nµy kh«ng chØ bao gåm siªu thÞ mµ cßn c¶ çc cöa hµng vµ quÇy b¸n lÎ cña çc ç nh©n hoÆctrong çc chî.

5 Quy ®Þnh vÒ s¶n phÈm lo¹i 1 chñ yÕu liªn quan ®Õn ®é t¬i vµ sù kh«ng h h¹i cña s¶n phÈm.




84

siªu thÞ, hai bªn ph¶i cïng hîp t¸c t×mhiÓu, x¸c ®Þnh nguån gèc vÊn ®Ò vµ t×mgi¶i ph¸p.

Yªu cÇu vÒ tÝnh ®a d¹ng chñng lo¹i:Çc siªu thÞ ®Æt ra ¸p lùc ®èi víi ngêicung cÊp ph¶i t¨ng tÝnh ®a d¹ng chñnglo¹i çc mÆt hµng rau cung øng trong khi®ã khèi lîng mua mçi lo¹i cã thÓ qu¸ Ýt.Hîp t¸c x· Anh §µo cung øng 32 chñnglo¹i, 4 lo¹i trong sè ®ã chØ cung cÊp víikhèi lîng Ýt h¬n 10 kg.

Yªu cÇu vÒ vËn chuyÓn: Çc siªu thÞ yªucÇu ngêi cung cÊp giao hµng hµng ngµy;th«ng thêng rau qu¶ ®îc vËn chuyÓnb»ng nh÷ng xe t¶i nhá hoÆc b»ng xe m¸y.

§iÒu kiÖn thanh to¸n: Trong khi t¹i çcchuçi tiªu thô truyÒn thèng, n«ng d©n ®îcthanh to¸n b»ng tiÒn mÆt ngay hoÆc chØ saumét ®Õn ba ngµy, th× t¹i TP Hå ChÝ Minh, siªuthÞ thanh to¸n sau khi b¸n hµng 15 ngµy vµthêng qua h×nh thøc chuyÓn kho¶n.

§èi xö kh«ng c«ng b»ng víi ngêi cungcÊp: Còng nh víi çc kªnh mua kh¸c,kh«ng ph¶i lóc nµo siªu thÞ còng trungthµnh víi mét ngêi cung cÊp. T¹i TP HåChÝ Minh, çc hîp t¸c x· rau §µ L¹t phµnnµn r»ng mét vµi siªu thÞ thêng xuyªn thay®æi nhµ cung øng ®Ó cã ®îc møc gi¸ thÊpnhÊt cã thÓ vµ ®«i khi ph¸ vì mçi quan hÖcung cÇu kh«ng mét lêi gi¶i thÝch.

KÕt luËnë thêi ®iÓm hiÖn t¹i, siªu thÞ cha thÓ ®îccoi lµ chuçi ph©n phèi gi¸ trÞ th©n thiÖn víingêi nghÌo (®Æc biÖt t¹i Hµ Néi). Tuynhiªn siªu thÞ më ra nh÷ng c¬ héi t¹o thunhËp cho nh÷ng n«ng d©n s¶n xuÊt quym« nhá - nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng tËphîp thµnh çc héi vµ ®¶m b¶o ®îc chÊtlîng cuèi cïng cho s¶n phÈm cña m×nh.Nh÷ng khuyÕn nghÞ sau ®îc ®a ra ®Óngµnh ph©n phèi thùc phÈm cã nh÷ng

thay ®æi ®¸p øng ®îc tèt h¬n nhu cÇu cñangêi nghÌo trong vai trß lµ n«ng d©n,ngêi bu«n b¸n, tiªu dïng.

KhuyÕn nghÞ§èi víi ngêi n«ng d©n:

Cã thÓ ph¸t triÓn mét sè ch¬ng tr×nh hçtrî ngêi n«ng d©n th«ng qua çc héi. ThønhÊt, nªn hç trî çc héi n«ng d©n ®ang cãnç lùc n©ng cao chÊt lîng n«ng s¶nth«ng qua viÖc phæ biÕn çc kinh nghiÖmthµnh c«ng, cung cÊp dÞch vô t vÊn (nªnträng t©m vµo ®µo t¹o kü thuËt vÒ n©ngcao chÊt lîng h×nh thøc vµ an toµn thùcphÈm), gióp héi n«ng d©n tiÕp cËn çcch¬ng tr×nh vay vèn, vµ gióp x©y dùngmét hÖ thèng hãa ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng(VAT) râ rµng h¬n ®Ó cã thÓ giao dÞch hîp®ång trùc tiÕp víi çc siªu thÞ.

Hç trî thø hai liªn quan ®Õn hÖ thèng kiÓmtra chÊt lîng thùc phÈm cã sù tham giacña çc bªn. Nªn x©y dùng mét hÖ thèngtheo dâi an toµn thùc phÈm vµ ®Æt ranh÷ng h×nh ph¹t nÆng ®èi víi çc hµnh vivi ph¹m çc quy ®Þnh vÒ an toµn thùcphÈm, c«ng nhËn chÝnh thøc nh÷ng phßngthÝ nghiÖm vµ tæ chøc cã kh¶ n¨ng chøngnhËn nguån gèc s¶n phÈm vµ ®Æc biÖtnªn khuyÕn khÝch viÖc h×nh thµnh çc hÖthèng kiÓm tra chÊt lîng cã sù tham giacña nhiÒu bªn (Participatory GuaranteeSystems) ®Ó t¹o ®îc mèi liªn kÕt l©u dµigi÷a çc héi n«ng d©n, héi ngêi tiªu dïngvµ ngêi bu«n b¸n (trong ®ã cã siªu thÞ).

Hç trî thø ba lµ c¶i thiÖn n¨ng lùc tho¶thuËn vµ ký kÕt hîp ®ång cña n«ng d©nth«ng qua viÖc tuyªn truyÒn vÒ çc kinhnghiÖm thµnh c«ng, (vÝ dô nh c©u chuyÖncña hîp t¸c x· rau Méc Ch©u ký hîp ®ångvíi n«ng d©n), ®µo t¹o n«ng d©n vÒ quyÒnvµ tr¸ch nhiÖm trong çc hîp ®ång cungcÊp vµ ®Æc biÖt x©y dùng çc quy t¾c thùchµnh tèt (®Ó çc siªu thÞ ¸p dông).




85

Cuèi cïng, nªn hç trî n«ng d©n t×m ra lîithÕ vµ nh÷ng ®Æc s¶n míi (vÝ dô gièng lîn®Æc biÖt mµ chØ cã n«ng d©n ë mét sèvïng nu«i ®îc).

§èi víi ngêi bu«n b¸n vµ tiªudïng nghÌo:

§Ó ngêi bu«n b¸n nghÌo vÉn duy tr× ®îccuéc sèng vµ ngêi tiªu dïng nghÌo cãthÓ mua s¾m ë nhiÒu kªnh b¸n lÎ kh¸cnhau, cã thÓ xem xÐt mét sè biÖn ph¸psau. Thø nhÊt, cã thÓ cho phÐp ngêi b¸nrong ho¹t ®éng ë mét sè khu vùc nhÊt®Þnh (ngo¹i trõ trªn nh÷ng tuyÕn phèchÝnh) hay tæ chøc nh÷ng chî n«ng s¶ndµnh riªng cho n«ng d©n. Thø hai, nªn cãnh÷ng ch¬ng tr×nh hç trî vèn ®Ó ngêib¸n rong chuyÓn ®æi sang c«ng viÖc míi.Thø ba, chÝnh quyÒn nªn tham kh¶o ý kiÕnnh÷ng ngêi kinh doanh khi quy ho¹ch vÞtrÝ chî míi.

Paule Moustier, CIRAD, ®iÒu phèi viªnMalica

Th¶o luËnMÆc dï siªu thÞ vµ çc kªnh ph©nphèi gi¸ trÞ gia t¨ng kh¸c mang l¹inhiÒu lîi Ých, sù tham gia cña ngêinghÌo vµo nh÷ng kªnh ph©n phèinµy cßn rÊt h¹n chÕ.

Ngêi nghÌo Ýt vµo siªu thÞ v×hä quen ®i chî sím, trongkhi siªu thÞ thêng 9h míimë cöa. Ngoµi ra vµo siªuthÞ còng gÆp nhiÒu bÊt tiÖn

nh qu·ng ®êng xa, tèn x¨ng, ph¶i söaso¹n trang phôc cho thÝch hîp, tríc khivµo ph¶i göi xe, göi ®å, gi¸ c¶ l¹i caoh¬n... Trong khi, mäi thø ë ngoµi chî rÊttiÖn lîi, t¬i ngon víi gi¸ rÎ h¬n. Thªmn÷a, ®i chî còng t×nh c¶m h¬n v× cßn cãnh÷ng mèi quan hÖ víi nguêi b¸n, ®îcgi¶m gi¸; trong siªu thÞ kh«ng ®îc nh

thÕ, thËm chÝ cßn cã c¶m gi¸c bÞ nh©n viªnan ninh theo dâi.

TrÇn Quang S¬n, TiÓu th¬ng, chî MaiXu©n Thëng, thµnh phè Hå ChÝ Minh

HiÖn nay kh¶ n¨ng s¶n xuÊtcña hîp t¸c x· lµ 30tÊn/ngµy víi 15 chñng lo¹i,trong ®ã b¸n cho siªu thÞ chØkho¶ng 1,5-2 tÊn, 12 tÊn

b¸n cho çc bÕp ¨n tËp thÓ, phÇn cßn l¹ib¸n cho çc chî ®Çu mèi. Gi¸ b¸n chosiªu thÞ cao h¬n gi¸ b¸n ë chî kho¶ng 10-15% nhng siªu thÞ chØ lÊy çc s¶n phÈmlo¹i 1.

NguyÔn Hoµng, Chñ tÞch Liªn tæ s¶nxuÊt rau an toµn, T©n Phó Trung, Cñ Chi

Chóng t«i biÕt lµ ho¹t ®éng bu«n b¸n nµylµ bÊt hîp ph¸p, nhng chóng t«i kh«ng cãçch nµo kh¸c ®Ó nu«i sèng gia ®×nh m×nh.ë n«ng th«n còng Ýt ruéng vµ Ýt viÖc. NÕumµ cã mét hiÖp héi cho ngêi b¸n rong,®îc ®µo t¹o ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶nphÈm th× sÏ rÊt tèt cho chóng t«i.

NguyÔn ThÞ Lan, ngêi b¸n rong, tõ Hµ Nam

Ých lîi siªu thÞ mang l¹i cho ngêin«ng d©n vµ nh÷ng th¸ch thøc ®Ætra cho ngêi n«ng d©n khi muèncung cÊp cho çc siªu thÞ

Mét chÞ b¸n g¹o rong mµ t«iquen kh«ng bao giê vµosiªu thÞ mua s÷a cho connhng tõ ®ît truyÒn h×nh nãinhiÒu vÒ s÷a gi¶ cña Trung

Quèc, chÞ Êy nãi víi t«i sÏ vµo siªu thÞ ®Ómua ®îc s÷a tèt. §iÒu ®ã cho thÊy ngêinghÌo vµo siªu thÞ v× hä cã thÓ tin tëngvµo chÊt lîng an toµn thùc phÈm trongsiªu thÞ.

Ph¹m ThÞ Quúnh Chi, Chñ tÞch hiÖp héingêi tiªu dïng




86

Siªu thÞ thêng cã yªu cÇukh¾t khe vÒ chÊt lîng, baob× ®ãng gãi vµ ph¬ng thøcvËn chuyÓn. Hä còng cãnh÷ng yªu cÇu kh¸c nhau

®èi víi ngêi cung cÊp, vÝ dô BigC cã thªmyªu cÇu hîp ®ång vÒ ®¹o ®øc, CoopMartl¹i chän ngêi cung cÊp cã gi¸ b¸n thÊph¬n. VÒ thêi gian thanh to¸n, BigC tr¶ tiÒnsau 15-20 ngµy cßn siªu thÞ B×nh D¬ngth× ngay sau 2 ngµy.

HiÖn t¹i c¹nh tranh gi÷a nh÷ng nhµ cungcÊp rÊt khèc liÖt nªn hîp t¸c x· ph¶i ®Çut thªm m¸y cµy, xe chuyªn chë, vên¬m… §iÒu nµy dÉn ®Õn khã kh¨n vÒvèn, chóng t«i ph¶i ®i vay vµ v× thÕ ph¶i tr¶l·i ng©n hµng hµng th¸ng. Ngoµi ra hîpt¸c x· vÉn cha cã híng gi¶i quyÕt chos¶n phÈm sau thu ho¹ch, nªn chñ yÕu vÉnchØ t×m çch ®iÒu chØnh s¶n xuÊt Ýt h¬n haynhiÒu h¬n ®Ó cung cÊp ®ñ.

NguyÔn C«ng Thõa, Chñ tÞch hîp t¸cx· DÞch vô N«ng nghiÖp tæng hîp Anh§µo, §µ L¹t

HiÖn t¹i v¶i Thanh Hµ ®· cãchøng nhËn an toµn thùcphÈm nhng ngêi tiªu dïngvÉn khã ph©n biÖt ®îc lo¹iv¶i nµy víi çc lo¹i v¶i kh¸c.

Chóng t«i còng ®ang cung cÊp cho 3 siªuthÞ ë Hµ Néi. B¸n cho nh÷ng siªu thÞ th× rÊtyªn t©m nhng thñ tôc hîp ®ång vµ thanhto¸n khã kh¨n, th«ng thêng ph¶i sau métth¸ng chóng t«i míi ®îc tr¶ tiÒn. Thªmn÷a siªu thÞ kh«ng mua ®øt hÕt, cã lóc v¶ibÞ tr¶ l¹i v× kÐm chÊt lîng, khi ®ã chóngt«i sÏ rÊt khã kh¨n.

Vò §×nh B¸t, Chñ tÞch HiÖp héi v¶iThanh Hµ

HiÖn t¹i còng cã phµn nµn cña n«ng d©nvÒ viÖc thanh to¸n chËm cña siªu thÞ,nhng thêng th× siªu thÞ kh«ng trùc tiÕplµm viÖc vµ gi¶i quyÕt yªu cÇu riªng lÎ cña

n«ng d©n. NÕu cã hîp t¸c x· lµm cÇu nèith× sÏ thuËn tiÖn h¬n, siªu thÞ vµ hîp t¸c x·cïng thèng nhÊt nh÷ng ®iÒu kho¶n tronghîp ®ång, trong ®ã quy ®inh vÒ thêi giangiao hµng, thêi h¹n thanh to¸n.

CoopMart còng cã ký hîp ®ång víi Së y tÕ®Ó kiÓm tra chÊt lîng rau. NÕu kÕt qu¶kiÓm tra tèt, hä sÏ x¸c nhËn s¶n phÈm cãchÊt lîng tèt, nÕu kÕt qu¶ xÊu, chóng t«isÏ lµm viÖc víi n«ng d©n, c¶nh ço thËmchÝ cã thÓ c¾t hîp ®ång.

TrÇn ThÞ TuyÕt Hång, Gi¸m ®èc, SiªuThÞ CoopMart

KiÕn nghÞHiÖn nay ngêi tiªu dïngvÉn cha ph©n biÖt ®îc rauan toµn vµ rau kh«ng antoµn trªn thÞ trêng, v× thÕchóng t«i mong rau cña

m×nh ®îc cÊp giÊy chøng nhËn hoÆc cãmét th¬ng hiÖu gióp ngêi tiªu dïngph©n biÖt. Ngoµi ra, kh©u marketing s¶nphÈm cña chóng t«i còng yÕu, nÕu ®îc®µo t¹o vµ cã thªm th«ng tin th× sÏ thuËnlîi h¬n. Chóng t«i còng mong nhµ n¬c hçtrî vÒ gièng, vÒ kiÕn thøc khoa häc, t¹o c¬h«Þ ®Ó n«ng d©n tiÕp cËn víi çc nhµ khoahäc, thÞ trêng th«ng qua çc cuéc héith¶o, héi chî.

Ng« V¨n NghÞ, n«ng d©n, ch¬ng tr×nhs¶n xuÊt rau an toµn, Thanh Xu©n, Sãc S¬n

Siªu thÞ cã thÓ hç trî n«ngd©n th«ng qua çc Hîp t¸cx·. VÝ dô th«ng qua Hîp t¸cx· Êp §×nh, chóng t«i ®a ranh÷ng chØ dÉn vµ giíi thiÖu

nh÷ng yªu cÇu s¶n phÈm cña siªu thÞ tíin«ng d©n. Còng th«ng qua ®ã, n«ng d©ncã c¬ héi ®îc hç trî kiÕn thøc tèt h¬n.Çc hîp t¸c x· cã thÓ liªn kÕt l¹i thµnhçc liªn hiÖp hîp t¸c x· ®Ó ®¸p øng tèt




87

h¬n çc nhu cÇu cña thÞ trêng.

TrÇn ThÞ TuyÕt Hång, Gi¸m ®èc, SiªuThÞ CoopMart

Theo t«i, nªn cã nh÷ng buæitËp huÊn n©ng cao nhËnthøc cña n«ng d©n v× hä hiÖncha hiÓu hÕt ý nghÜa cñaviÖc x©y dùng th¬ng hiÖu.

Mét ®¬n vÞ trung gian nh Trung t©m TvÊn vµ Hç trî N«ng nghiÖp còng rÊt cã ýnghÜa trong viÖc hç trî, theo dâi viÖc thùchiÖn çc hîp ®ång lín, t¹o kÕt nèi gi÷achÝnh quyÒn, ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªuthô. Ngoµi ra chóng t«i còng cã kÕ ho¹chhç trî n«ng d©n vÒ th«ng tin b»ng çchx©y dùng hÖ thèng th«ng tin thÞ trêng.

Tõ Minh ThiÖn, Gi¸m ®èc, Trung t©m TvÊn vµ Hç trî N«ng nghiÖp, Së N«ngnghiÖp TP HCM

ViÖt Nam thiÕu mét hÖ thèng chøng nhËnchÊt lîng, kh«ng ph¶i hÖ thèng cñaChÝnh phñ mµ hÖ thèng chøng nhËn chÊtlîng cña ngêi tiªu dïng vµ ngêi s¶nxuÊt. Cã nh vËy míi ®¶m b¶o ®îc chÊtlîng s¶n phÈm vµ t¹o ®îc ®ång thuËngi÷a çc bªn. HiÖn t¹i kh«ng cã c¬ quannµo ®ñ uy tÝn vµ tr×nh ®é ®Ó cung cÊp dÞchvô nµy, trong khi ChÝnh phñ kh«ng ®ñ søc®Ó cã thÓ chøng nhËn chÊt lîng cho mäimÆt hµng, v× thÕ nÕu cã mét tæ chøc ®ñkh¶ n¨ng chøng nhËn chÊt lîng hµngcung cÊp cho siªu thÞ th× sÏ mang l¹i lîiÝch ®îc cho c¶ ngêi tiªu dïng, ngêibu«n b¸n vµ ngêi s¶n xuÊt.

Gi¸o s §µo ThÕ TuÊn, ViÖn Khoa häcN«ng nghiÖp ViÖt Nam

ë vai trß lµ nh÷ng nhµ cung cÊp tiÒm n¨ngcho siªu thÞ, ngêi nghÌo nªn tËp hîpthµnh nhãm. NhiÖm vô cña nhãm lµ t×mhiÓu çc ®Æc ®iÓm vµ çc dÞch vô kh¸ccña s¶n phÈm ®Ó t¨ng møc ®é hµi lßngcña siªu thÞ. ViÖc chØ s¶n xuÊt s¶n phÈman toµn sÏ lµ cha ®ñ vµ nhiÒu n«ng d©n

ViÖt Nam sÏ cã thÓ lµm ®îc®iÒu nµy nÕu nhËn ®îc trîgióp vÒ kü thuËt. Nh÷ng ngêis¶n xuÊt ph¶i cung cÊp ®îcdÞch vô liªn kÕt víi s¶n phÈm(vÝ dô, ®ãng gãi ®Æc biÖt, chÕ

biÕn, giao hµng, chñng lo¹i s¶n phÈm ®ad¹ng vµ ®Æc biÖt, linh ho¹t trong ®Æt hµng,v.v…) Mét sù kÕt hîp cña s¶n phÈm +dÞch vô chÝnh lµ ®iÒu çc siªu thÞ cÇn.Môc ®Ých cña çc nhãm n«ng d©n nghÌolµ t¹o ra ®îc gi¸ trÞ th«ng qua nh÷ng ®æimíi vµ c¹nh tranh.

Jo Cadilhon, chuyªn gia marketing,v¨n phßng FAO khu vùc Ch©u ¸ Th¸iB×nh D¬ng, Th¸i Lan

Sù ph¸t triÓn cña siªu thÞthêng ®îc coi lµ mét xuthÕ tÊt yÕu bëi nã ®¸p øng®îc nh÷ng nhu cÇu cñangêi tiªu dïng vµ ®ã còng

lµ mét h×nh ¶nh cña sù v¨n minh hiÖn ®¹i.Tuy nhiªn lo¹i h×nh ph¸t triÓn míi nµykh«ng trung lËp, nã ®ßi hái nhiÒu vèn chøkh«ng ®ßi hái nhiÒu nh©n c«ng. Trongnghiªn cøu chóng t«i ®· tÝnh to¸n ®îcr»ng viÖc b¸n mét tÊn rau cung cÊp c«ng¨n viÖc lµm cho 13 ngêi b¸n rong, trongkhi siªu thÞ chØ cÇn 4 ngêi. §ã lµ lý dochÝnh ®¸ng ®Ó b¶o vÖ viÖc kinh doanhtrong chî vµ ngêi b¸n rong vØa hÌ, víi®iÒu kiÖn hä ph¶i cam kÕt thùc hiÖn ®Çy®ñ çc yªu cÇu vÒ chÊt lîng an toµn thùcphÈm vµ h¹n chÕ bu«n b¸n ë nh÷ng phèsÇm uÊt. ViÖc lËp mét héi nh÷ng ngêib¸n rong ®Ó th¶o luËn çc ®iÒu kiÖn ho¹t®éng cña hä víi çc cÇp chÝnh quyÒn lµmét bíc chuÈn bÞ cÇn thiÕt.

Paule Moustier, CIRAD – MALICA, §iÒuphèi nghiªn cøu vÒ Siªu thÞ

Lµ c¬ quan vÒ chÝnh s¸ch thÞ trêng trongníc, mét mÆt chóng t«i ph¶i gi¶i quyÕtvÊn ®Ò hµng rong, chî t¹m ®Ó ®¶m b¶omü quan ®« thÞ, mÆt kh¸c còng cÇn tÝnh



®Õn nh÷ng ¶nh hëng vÒ c«ng ¨n viÖc lµmvµ cuéc sèng cña mét bé phËn ngêinghÌo. ViÖc chän mét sè khu vùc dµnhriªng cho ngêi b¸n rong lµ kh¶ thi, vÝ dônh chî b¸n hoa trªn phè hµng Lîc,hoÆc mét sè khu vùc kh¸c ®Ó b¸n nh÷ngmÆt hµng riªng biÖt kh¸c. Gi¶i ph¸p nµycã thÓ ®îc b¾t ®Çu thö nghiÖm ë métkhu vùc tríc khi më réng ra c¸c khu vùc

kh¸c. Ngoµi ra, viÖc tæ chøc ngêi b¸nrong vµo c¸c héi còng lµ mét ý kiÕn ®¸ngsuy nghÜ.

Phã gi¸o s, TiÕn sÜ Kinh tÕ Hoµng Thä Xu©nVô trëng Vô ChÝnh s¸ch ThÞ trêngtrong níc, Bé Th¬ng m¹i




89

ViÖc chuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp sang môc ®Ých s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®ang lµ vÊn ®Òlín ¶nh hëng tíi nhiÒu hé gia ®×nh nghÌo ë vïng n«ng th«n vµ ven ®« t¹i ViÖt Nam.Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy t¸c ®éng tíi vÊn ®Ò nghÌo ®ãi theo nhiÒu híng kh¸c nhau.Khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn ®îc ®Êt víi gi¸ hîp lý lµ mét rµo c¶n lín cho sù ph¸t triÓncña khu vùc kinh tÕ t nh©n – khu vùc ®îc coi lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èyt¨ng trëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm vµ gi¶m nghÌo. ChuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp t¹o métnguån cung cÊp ®Êt quan träng cho khu vùc t nh©n. Tuy nhiªn, chuyÓn ®æi ®Êt ®ai cãthÓ cã nhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc tíi çc hé d©n bÞ di dêi do bÞ ph¸ vì sinh kÕ vµ ph¶i thay®æi m«i trêng v¨n ho¸ x· héi. Ngoµi ra, vÊn ®Ò an ninh l¬ng thùc còng lµ vÊn ®Ò ®ang®îc quan t©m hiÖn nay sau khi cã sù chuyÓn ®æi mét diÖn tÝch ®Êt trång lóa lín.

B¶n tin nµy sÏ ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò chÝnh liªn quan ®Õn nh÷ng quy tr×nh vµ thñ tôchµnh chÝnh vÒ chuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp vµ nh÷ng t¸c ®éng cña nã lªn çc hé s¶nxuÊt n«ng nghiÖp vµ doanh nghiÖp. Ngoµi ra, b¶n tin còng ®a ra nh÷ng gîi ý nh»m c¶ithiÖn viÖc thùc thi cña nh÷ng quy tr×nh nµy. Nh÷ng néi dung th¶o luËn trong b¶n tin ®îcdùa trªn kÕt qu¶ mét nghiªn cøu tiÕn hµnh n¨m 2005 trong khu«n khæ Dù ¸n N©ng caohiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo.1

ChuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖpsang ®Êt s¶n xuÊt vµ kinhdoanh phi n«ng nghiÖp: ¶nhhëng ®a chiÒu tíi ngêi nghÌo

Tæng quanViÖc thu håi ®Êt cïng víi sù ph¸t triÓn cñaçc khu c«ng nghiÖp ®ang lµm thay ®æidiÖn m¹o cña n«ng th«n ViÖt Nam. SùchuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp víi quy m«lín ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng trëng cao cñac«ng nghiÖp ViÖt Nam. Qu¸ tr×nh chuyÓn®æi nµy cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn mét sèlîng lín çc hé gia ®×nh nghÌo. TÝnh ®Õn

n¨m 2005, ®· cã trªn 100.000 hé bÞ thuhåi ®Êt ®Ó dµnh diÖn tÝch cho viÖc ph¸ttriÓn h¬n 190 khu vµ côm c«ng nghiÖp.

Tuy nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a chuyÓn ®æi®Êt n«ng nghiÖp vµ gi¶m nghÌo rÊt phøct¹p. Mét mÆt, nh÷ng hé gia ®×nh bÞ di dêichÞu ¶nh hëng trùc tiÕp v× bÞ mÊt nguånsinh kÕ n«ng nghiÖp, ph¶i thay ®æi nghÒnghiÖp vµ ph¶i chuyÓn dêi khái céng ®ång

1 Xem trong “ThÞ trêng ®Êt c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i vµ t¸c ®éng cña chóng ®èi víi ngêi nghÌo”, Tham luËn sè 14,N©ng cao hiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêi nghÌo, Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸, 2006 t¹i ®Þa chØ http://www.markets4poor.org. Nghiªn cøu thùc ®Þa ®îc tiÕn hµnh t¹i Hµ T©y, VÜnh Phóc, Qu¶ng Nam, B×nh §Þnh, Long Anvµ CÇn Th¬ do Trung t©m Qu¶n lý §« thÞ (UMC - §¹i häc KiÕn tróc Hµ Néi), ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý Kinh tÕ Trung¬ng (CIEM) vµ Trung t©m §iÒu tra vµ Quy ho¹ch §Êt (COLIP), vµ Trung t©m ph¸t triÓn N«ng th«n (CRP) thùc hiÖn.




90

sinh sèng. MÆt kh¸c, nhê cã chuyÓn ®æi ®Êtn«ng nghiÖp, khu vùc kinh tÕ t nh©n, vènlµ khu vùc ®ang thiÕu hôt trÇm träng ®Êt víigi¸ c¶ hîp lý cho më réng kinh doanh, ®îcbæ sung thªm nguån cung ®Êt. T¨ng kh¶n¨ng tiÕp cËn tíi ®Êt ®ai còng lµ ®iÒu kiÖnquan träng cho sù ph¸t triÓn cña khèi kinhtÕ t nh©n, t¨ng trëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµmvµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo.

ChÝnh v× thÕ, mét vÊn ®Ò chÝnh s¸ch lín®îc ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó c©n ®èi ®îcquyÒn lîi vµ nghÜa vô cña çc hé n«ngd©n víi lîi Ých cña çc doanh nghiÖp tnh©n vµ c«ng nh©n trong çc doanhnghiÖp. Nhµ níc ®ãng mét vai trß quanträng trong viÖc c©n b»ng nh÷ng lîi Ýchnµy theo híng hiÖu qu¶, minh b¹ch vµnhÊt qu¸n.

Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnhViÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai hiÖn naycßn cha hiÖu qu¶.

Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng nghiÖpnhanh chãng lµm t¨ng søc Ðp cho hÖthèng quy ho¹ch ®Êt ®ai cña ViÖt Nam.§iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng quy ®Þnh kh«nghiÖu qu¶ ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi®Êt n«ng nghiÖp sang ®Êt s¶n xuÊt vµ kinhdoanh vµ c«ng t¸c cÊp ®Êt nµy cho doanhnghiÖp. H¬n n÷a, quy ho¹ch sö dông ®Êtc«ng nghiÖp chÞu t¸c ®éng m¹nh bëi®êng lèi cña Nhµ níc, ®ång nghÜa víi®ã lµ viÖc thu håi ®Êt chñ yÕu ®îc thùchiÖn b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh b¾t buéc.

Trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt ®aihiÖn nay cßn mét sè bÊt cËp sau: (i) çctØnh ph¶i thuª t vÊn ngoµi ®Ó thùc hiÖnquy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai do c¬ quanchuyªn tr¸ch cÊp tØnh cßn h¹n chÕ vÒnh©n lùc vµ kü n¨ng; (ii) thiÕu ng©n s¸chcho ho¹t ®éng lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt

dµi h¹n (5 n¨m, 10 n¨m); (iii) khã kh¨ntrong viÖc phèi hîp lËp kÕ ho¹ch gi÷a çccÊp quèc gia, cÊp ®Þa ph¬ng vµ çcngµnh; (iv) chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cha®îc trang bÞ ph¬ng ph¸p khoa häc vµc«ng cô ®Ó dù ®o¸n chÝnh x¸c nhu cÇuthùc tÕ vÒ ®Êt ®ai cña khu vùc kinh tÕ tnh©n; (v) thñ tôc ®iÒu chØnh quy ho¹ch södông ®Êt phøc t¹p;2 (vi) thÊt b¹i trong viÖcthóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ ë nh÷ng khuvùc vïng s©u vïng xa do kh«ng hÊp dÉn®îc çc nhµ ®Çu t (vÝ dô khu c«ngnghiÖp Phó Çt ë Hµ T©y); (vii) chÝnh s¸chlùa chän lo¹i ®Êt u tiªn cho viÖc chuyÓn®æi môc ®Ých sö dông kh«ng ®îc ¸p dôngnhÊt qu¸n ë mäi ®Þa ph¬ng; hËu qu¶ lµviÖc quy ho¹ch ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖptrªn ®Êt ë cña ngêi d©n (vÝ dô khu c«ngnghiÖp Phó Tµi, B×nh §Þnh) gÆp nhiÒu khãkh¨n vµ tèn chi phÝ; (viii) sù tham gia h¹nchÕ cña ngêi d©n vµ çc doanh nghiÖpvµo ho¹t ®éng quy ho¹ch sö dông ®Êt; vµ(ix) kh«ng thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc yªu cÇuph¸p lý trong viÖc c«ng bè quy ho¹ch södông ®Êt.

Cßn Ýt nh÷ng giao dÞch mang tÝnhthÞ trêng víi ®Êt s¶n xuÊt vµ kinhdoanh

Çc chÝnh s¸ch hiÖn t¹i cña Nhµ níc ®Óthóc ®Èy ph¸t triÓn çc khu c«ng nghiÖpcßn chó träng tíi çc giao dÞch phi thÞtrêng trong lÜnh vùc ®Êt ®ai, trong ®ã Nhµníc tiÕn hµnh thu håi ®Êt b¾t buéc tõ hén«ng d©n vµ ®øng ra cho thuª ®Êt, chøcha chó träng çc giao dÞch theo c¬ chÕthÞ trêng nh chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt,cho thuª vµ gãp vèn b»ng ®Êt ®ai. Thu håi®Êt b¾t buéc lµ ph¬ng thøc h÷u hiÖu ®ÓchuyÓn ®æi ®Êt sang môc ®Ých c«ngnghiÖp trong trêng hîp çc dù ¸n lín,®Æc biÖt lµ trong çc ®iÒu kiªn khi mµ viÖcph©n chia ®Êt manh món vµ çc cuécth¬ng lîng ph¶i tiÕn hµnh víi rÊt ®«ng

2 Mäi ®iÒu chØnh ®Òu ph¶i ®îc Héi ®ång nh©n d©n phª duyÖt t¹i phiªn häp ®îc tæ chøc 6 th¸ng mét lÇn.2 Mäi ®iÒu chØnh ®Òu ph¶i ®îc Héi ®ång nh©n d©n phª duyÖt t¹i phiªn häp ®îc tæ chøc 6 th¸ng mét lÇn.




91

çc chñ së h÷u (nh ë ®ång b»ng S«ngHång). Tuy nhiªn ph¶i thõa nhËn r»ngviÖc thu håi víi tÝnh chÊt hµnh chÝnh b¾tbuéc nµy râ rµng ®ang g©y thiÖt thßi choçc hé gia ®×nh nghÌo bÞ thu håi ®Êt.

Dï NghÞ ®Þnh 1813 h¹n chÕ çc trêng hîpthu håi ®Êt b¾t buéc (§iÒu 36), viÖc giaodÞch ®Êt ®ai theo c¬ chÕ thÞ trêng vÉn cßnrÊt Ýt do cßn tån t¹i mét sè c¶n trë trongchÝnh s¸ch hiÖn hµnh. Thø nhÊt, tÝnh cøngnh¾c cña hÖ thèng quy ho¹ch tËp trungchñ yÕu vµo ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp doNhµ níc tµi trî g©y khã kh¨n cho çcdoanh nghiÖp chuyÓn ®æi môc ®Ých södông ®Êt. Thø hai hÖ thèng thuÕ kh«ngkhuyÕn khÝch çc giao dÞch mang tÝnh thÞtrêng, bëi çc doanh nghiÖp mua ®Êt cñaçc hé gia ®×nh ph¶i tr¶ tiÒn hai lÇn: chongêi b¸n vµ cho Nhµ níc díi d¹ng tiÒnsö dông ®Êt.4 Thø ba, cha cã m« h×nhhiÖu qu¶ cho nh÷ng giao dÞch ®Êt ®ai métçch linh ho¹t theo c¬ chÕ thÞ trêng, nhlµ m« h×nh çc doanh nghiÖp thuª ®Êt tõhé d©n hay tõ doanh nghiÖp kh¸c, hay m«h×nh çc hé gia ®×nh gãp vèn b»ng ®Êt ®aicho doanh nghiÖp.

ViÖc ®Þnh gi¸ ®Êt bÞ thu håi cßncha phï hîp

Trong hÇu hÕt çc trêng hîp, Nhµ nícthu håi ®Êt b»ng biÖn ph¸p b¾t buéc tõ hén«ng d©n ®Ó ph¸t triÓn çc khu vµ cômc«ng nghiÖp. Do vËy viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ®Êt bÞ thu håi trong çc trêng hîp nµyphô thuéc vµo quyÕt ®Þnh chñ quan cña c¬quan nhµ níc cã thÈm quyÒn vµ thiÕu sùtham vÊn víi çc hé trong diÖn bÞ di dêi.HËu qu¶ lµ cã nhiÒu sù chèng ®èi, vµtrong mét sè trêng hîp dÉn tíi xung ®éttõ nh÷ng tranh c·i vÒ ®Þnh gi¸ ®Êt ®ai khithu håi.

Tríc hÕt, gi¸ ®Òn bï ®Êt bÞ thu håi vÉnthêng thÊp h¬n so víi møc gi¸ cña thÞtrêng mÆc dï §iÒu 56 cña LuËt ®Êt ®aiyªu cÇu chÝnh quyÒn çc tØnh ph¶i quy ®Þnhgi¸ ®Êt thu håi “s¸t víi gi¸ chuyÓn nhîngquyÒn sö dông ®Êt trong ®iÒu kiÖn b×nhthêng”. H¬n n÷a, ngêi cã ®Êt thêng®îc ®Òn bï dùa trªn ph©n lo¹i ®Êt sö dôngë hiÖn t¹i, mµ kh«ng ®îc hëng nh÷ng gi¸trÞ gia t¨ng khi m¶nh ®Êt ®ã ®îc ph©n lo¹il¹i cho môc ®Ých c«ng nghiÖp.

Thø hai, ngêi d©n còng cho r»ng çcmøc gi¸ ®Òn bï kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a çckhu vùc hµnh chÝnh vµ gi÷a çc thêi gian®Òn bï kh¸c nhau. Çc m¶nh ®Êt n»m s¸tnhau trong nh÷ng ®Þa giíi hµnh chÝnhkh¸c nhau cã khi ®îc ¸p dông çc møcgi¸ ®Òn bï kh¸c nhau. Nh÷ng ngêi ®îc®Òn bï ®Êt sau l¹i ®îc tr¶ dùa trªn khunggi¸ ®Êt míi, thêng lµ cao h¬n. §«i khi ®Ó®Èy nhanh tiÕn ®é gi¶i phãng mÆt b»ngdoanh nghiÖp cã nh÷ng tháa thuËn riªngvíi mét sè hé gia ®×nh kh¸c lµm cho çché gia ®×nh ®· nhËn tiÒn ®Òn bï theo chÝnhs¸ch cña nhµ níc nhËn thÊy m×nh kh«ng®îc ®èi xö c«ng b»ng.

Thø ba, viÖc ®o ®¹c ®Êt ®ai còng g©y ranhiÒu tranh c·i do diÖn tÝch ®Êt trªn sæs¸ch ®«i khi kh¸c diÖn tÝch ®Êt trªn thùc tÕ.

Nªn cho doanh nghiÖp thuª “®Êts¹ch” trong khu c«ng nghiÖp

Çch thøc ph¸t triÓn çc khu c«ng nghiÖphiÖn t¹i (chñ yÕu do Nhµ níc khai th¸c vµqu¶n lý) cã thÓ g©y khã kh¨n cho doanhnghiÖp thuª ®Êt. §èi víi nh÷ng khu c«ngnghiÖp mµ ®Êt cha ®îc gi¶i to¶ hÕt vµc¬ së h¹ tÇng vÉn cha ®îc hoµn thµnh,çc doanh nghiÖp thuª ®Êt tèn nhiÒu thêigian vµ ph¶i bá nhiÒu chi phÝ tríc khidoanh nghiÖp cã thÓ ®i vµo ho¹t ®éng. T¹i

3 NghÞ ®Þnh sè 181 cña ChÝnh phñ vÒ thi hµnh LuËt ®Êt ®ai 2003 ra ngµy 29 th¸ng 10 n¨m 2004.4 Ngoµi sè tiÒn chuyÓn nhîng quyÒn sö dông ®Êt ph¶i tr¶ cho ngêi b¸n, khi ®¨ng ký chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt,

doanh nghiÖp ph¶i tr¶ phÝ b»ng 100% gi¸ trÞ m¶nh ®Êt theo møc gi¸ quy ®Þnh cho ®Êt c«ng nghiÖp. Ngoµi ra, ngêimua còng ph¶i tr¶ thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt trÞ gi¸ 2% vµ phÝ tríc b¹ trÞ gi¸ 1% tæng gi¸ trÞ m¶nh ®Êt. Nh÷ng quy ®Þnh trong quy ho¹ch sö dông ®Êt còng lµm n¶n lßng çc doanh nghiÖp khi muèn thùc hiÖn giao dÞch ®Êt ®ai.




92

khu c«ng nghiÖp Quang Minh, VÜnh Phóc,doanh nghiÖp ph¶i lµm viÖc víi 10-12 c¬quan chÝnh quyÒn vµ mÊt tõ 6 ®Õn 8 th¸ng®Ó hoµn thµnh çc bíc thñ tôc tríc khilÊy ®îc Chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt.Trong khi ®ã, ®èi víi çc khu c«ng nghiÖpmµ ®Êt ®· ®îc “gi¶i to¶ xong” th× thñ tôcthuª ®Êt cã thÓ ®îc thùc hiÖn rÊt nhanh:t¹i khu c«ng nghiÖp §øc Hoµ 1 (Long An)hay Trµ Nãc 1 (CÇn Th¬), doanh nghiÖpchØ cÇn 7-15 ngµy ®Ó thuª ®Êt vµ nhËn®îc Chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt.

ViÖc cÊp ®Êt vµ cho thuª ®Êt ë cÊptØnh cßn cã kÏ hë

Ngoµi quyÒn quy ho¹ch, chÝnh quyÒn cÊptØnh hiÖn nay ®îc trao quyÒn tù phªchuÈn çc quyÕt ®Þnh cho thuª hay ph©nbæ l¹i ®Êt thu håi cho doanh nghiÖp. §iÒunµy ®· t¹o ra nh÷ng kÏ hë cho çc ho¹t®éng trôc lîi, t¹o ra mét sù mÐo mã vµthiÕu minh b¹ch trong viÖc cho doanhnghiÖp thuª ®Êt mÆc dï ChÝnh phñ ®· cèg¾ng t¹o sù minh b¹ch cho qu¸ tr×nh nµyb»ng çch quy ®Þnh giíi h¹n vÒ thêi gianphª chuÈn çc quyÕt ®Þnh v.v... NhiÒudoanh nghiÖp còng cho biÕt vÒ nh÷ng khãkh¨n hä gÆp ph¶i trong viÖc tiÕp cËn th«ngtin vÒ khu ®Êt cã thÓ thuª vµ ph¶i chi nhiÒuchi phÝ t×m kiÕm tríc khi b¾t ®Çu çc thñtôc thuª ®Êt.

H¬n n÷a, do cã quyÒn tù ®Æt ra møc gi¸thuª ®Êt, çc tØnh ®ang cã xu híng ®ara nh÷ng møc gi¸ cho thuª ®Êt u ®·inh»m c¹nh tranh thu hót ®Çu t vµo tØnhm×nh. §Êu gi¸ c«ng khai quyÒn sö dông®Êt ®îc quy ®Þnh trong LuËt ®Êt ®ai n¨m2003 (®iÒu 58) vÉn cha ®îc thùc hiÖnmét çch réng r·i.

Cã nhiÒu t¸c ®éng kh¸c nhau cñaqu¸ tr×nh thu håi ®Êt lªn ®êi sèngçc hé bÞ di dêi

Theo íc tÝnh s¬ bé, kho¶ng 2/3 çc hé bÞdi dêi ®îc hëng lîi tõ nhiÒu c¬ héi viÖclµm, c¬ së h¹ tÇng ®îc c¶i thiÖn vµ tiÒn®Òn bï ®Êt. §èi víi çc hé cßn l¹i, viÖc thuhåi ®Êt g©y nªn bÊt æn kinh tÕ nghiªmträng, nhÊt lµ nÕu toµn bé ®Êt s¶n xuÊtcña gia ®×nh bÞ thu håi, thay ®æi vÒ chç ëvµ çc thµnh viªn trong gia ®×nh kh«ng cã®ñ tr×nh ®é häc vÊn hay çc kü n¨ng nghÒnghiÖp ®Ó chuyÓn sang c«ng viÖc kh¸c.H¬n n÷a, møc ®é hç trî cña Nhµ níc ®èivíi çc hé bÞ di dêi còng rÊt kh¸c nhaugi÷a çc tØnh nhng nh×n chung lµ thÊp.

Kh¶o s¸t tiÕn hµnh trong nghiªn cøu còngchØ ra r»ng h¬n mét nöa sè hé gia ®×nh®îc nghiªn cøu c¶m thÊy viÖc thu håi ®Êtgióp c¶i thiÖn cuéc sèng cña hä. Tuynhiªn, tØ lÖ thµnh viªn cña çc hé bÞ thu håi®Êt cã viÖc lµm trong çc khu c«ng nghiÖpcßn thÊp: chØ cã 8% trong sè çc hé ®îckh¶o s¸t ë Long An, CÇn Th¬ vµ 5% t¹iVÜnh Phóc, Hµ T©y. Trong khi ®ã, viÖc tiÕpcËn víi çc c¬ héi ®îc ®µo t¹o l¹i còngrÊt kh¸c nhau. T¹i B×nh §Þnh 28% tæng sèhé ®îc hái cã c¬ héi ®îc tham gia çckho¸ ®µo t¹o l¹i, trong khi ®ã t¹i Qu¶ngNam lµ 2% vµ Long An vµ CÇn Th¬ lµ 4%.Trong khi c¬ héi viÖc lµm trong çc khuc«ng nghiÖp vµ ®îc ®µo t¹o l¹i cßn h¹nchÕ ®èi víi çc hé bi di dêi, chÝnh s¸ch cÊp®Êt lµm dÞch vô cho çc hé nµy ë VÜnhPhóc5 cã thÓ lµ mét s¸ng kiÕn thö nghiÖmnªn ®îc çc ®Þa ph¬ng xem xÐt.

5 QuyÕt ®Þnh 2502/2004/QD-UB (ngµy 22 th¸ng 7 n¨m 2004) cña tØnh VÜnh Phóc quy ®Þnh r»ng ®Êt ®Ó cung cÊp dÞch vôsÏ ®îc cÊp cho nh÷ng hé gia ®×nh cã tõ 40% diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ®îc thu håi. Tæng sè 20-100 m2 ®îc cÊpcho mçi hé, dùa trªn c¬ së 20 m2 mét sµo ®Êt trång lóa bÞ thu håi, céng thªm 2 m2 cho mçi thµnh viªn trong gia ®×nh.ChÝnh s¸ch nµy nh»m ®em l¹i cho çc hé gia ®×nh bÞ thu håi ®Êt sù lùa chän kh¸c, chuyÓn sang cung cÊp dÞch vô choçc c«ng nh©n khu c«ng nghiÖp, vÝ dô nh cho thuª nhµ ë, më cöa hµng.




93

Çc gi¶i ph¸pQu¸ tr×nh quy ho¹ch ®Êt ®ai nªnnhËn ®îc sù hç trî lín h¬n ®ÓtiÕp tôc ®îc c¶i thiÖn

CÇn cung cÊp ®ñ kinh phÝ cho c«ng t¸cquy ho¹ch. Tríc khi th«ng qua quyho¹ch sö dông ®Êt còng cÇn cã sù thamvÊn víi ngêi d©n vµ doanh nghiÖp. ViÖctËp huÊn çc ph¬ng ph¸p hiÖn ®¹i dù®o¸n nhu cÇu ®Êt s¶n xuÊt vµ kinh doanhcña khèi kinh tÕ t nh©n tõ çc ch¬ngtr×nh ®µo t¹o vµ kinh nghiÖm quèc tÕ sÏ rÊtcã Ých ®èi víi çc nhµ lËp quy ho¹ch ®ÊtcÊp tØnh.

Ngoµi ra, còng nªn thö nghiÖm mét quytr×nh linh ho¹t ®Ó söa ®æi quy ho¹ch södông ®Êt, trong ®ã quy ®Þnh nh÷ng thay®æi nhá cña quy ho¹ch cã thÓ ®îc Uûban nh©n d©n phª duyÖt. Trong trênghîp ph¶i thuª çc c¬ quan bªn ngoµi lËpquy ho¹ch, tr¸ch nhiÖm cña çc c¬ quant vÊn nµy cÇn ®îc quy ®Þnh râ rµngtrong hîp ®ång. Çc tØnh ph¶i ®îckhuyÕn khÝch lËp quy ho¹ch theo lèi phi kÕho¹ch ho¸ tËp trung. Quy ho¹ch sö dông®Êt ë cÊp trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng còngnh cña çc ngµnh kh¸c nhau nªn ®îcphèi hîp tèt h¬n.

CÇn t¨ng cêng nh÷ng giao dÞchtheo c¬ chÕ thÞ trêng trongchuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp

Nªn thö nghiÖm çc c¬ chÕ mµ qua ®ãçc hé gia ®×nh vµ çc doanh nghiÖp cãthÓ cho doanh nghiÖp thuª ®Êt hoÆc cãthÓ gãp vèn b»ng ®Êt ®ai vµo doanhnghiÖp, cã thÓ coi ®ã nh lùa chän kh¸ccho quy tr×nh thu håi ®Êt hµnh chÝnh b¾tbuéc nh hiÖn nay.

Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh nªn thiÕt lËpnh÷ng kªnh th«ng tin c«ng khai vµ toµndiÖn vÒ çc quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ khuvùc ®Êt sÏ ®îc sö dông cho s¶n xuÊt vµkinh doanh. Ngoµi ra, çc cuéc ®Êu gi¸

c«ng khai ®èi víi nh÷ng khu ®Êt hay vÞ trÝ®· s½n sµng cho thuª còng nªn ®îc tiÕnhµnh theo ®óng quy ®Þnh cña LuËt ®Êt ®ain¨m 2003.

CÇn c¶i tiÕn mét sè quy ®Þnh hiÖn hµnh ®Ót¹o ®iÒu kiÖn cho çc giao dÞch thÞ trêngnh viÖc ®¸nh thuÕ nªn ®îc tiÕn hµnhsao cho çc doanh nghiÖp cã thÓ trùc tiÕpmua quyÒn sö dông ®Êt víi gi¸ hîp lý tõngêi d©n thay v× ph¶i tr¶ hai lÇn chi phÝgåm tiÒn mua vµ tiÒn chuyÓn ®æi môc ®Ýchsö dông ®Êt.

Nªn gi¶i quyÕt tèt h¬n çc vÊn ®Òtån t¹i trong qu¸ tr×nh thu håi ®Êt

§èi víi viÖc ®Þnh gi¸ ®Êt ®ai trong çctrêng hîp thu håi, nªn cã hai çch tiÕpcËn: (i) thø nhÊt, c¶i thiÖn nh÷ng quy tr×nhhiÖn t¹i b»ng çch tÝnh c¶ çc cÊu phÇncÇn thiÕt kh¸c nh gi¸ trÞ kinh tÕ hiÖn t¹i cña®Êt, phÇn gi¸ trÞ gia t¨ng khi ®Êt ®îc ph©nlo¹i l¹i, ®Òn bï cho çc rñi ro vÒ sinh kÕ,çc chi phÝ x· héi cho viÖc t¸i ®Þnh c, ®µot¹o l¹i, kh«ng cã viÖc lµm v.v... vµo gi¸ ®Ònbï cho çc hé bÞ thu håi; (ii) thø hai, trongçc trêng hîp thu håi ®Êt quy m« lín, ®ara çc bíc thñ tôc ®Ó thùc hiÖn çc ®µmph¸n tËp thÓ cëi më gi÷a çc hé bÞ di dêi,doanh nghiÖp vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.

Çc dù ¸n khu c«ng nghiÖp qu¸ lín vµqu¸ tham väng ë cÊp tØnh kh«ng nªn ®îcphª duyÖt ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng kh«ng ®ñnguån kinh phÝ cho viÖc gi¶i to¶ vµ t¸i ®Þnhc vµ g©y khã kh¨n cho çc doanh nghiÖpthuª ®Êt trong çc khu c«ng nghiÖp.

CÇn thùc hiÖn tèt çc quy ®Þnh hiÖn cã vÒcung cÊp khu vùc t¸i ®Þnh c vµ th«ng b¸o®óng thêi h¹n quyÕt ®Þnh thu håi ®Êt ®Õnngêi d©n vµ doanh nghiÖp.

Ngoµi ra, quy ®Þnh sè lîng lao ®éng ®Þaph¬ng mµ doanh nghiÖp ph¶i tiÕp nhËnlµ kh«ng hiÖu qu¶. Thay vµo ®ã, chÝnhquyÒn ®Þa ph¬ng nªn dïng mét phÇn




94

nguån thu tõ ®Êt ®ai ®Ó cung cÊp çc dÞchvô hç trî cÇn thiÕt cho çc hé bÞ di dêi(®µo t¹o l¹i, t vÊn vµ cho vay nhá v.v.).

Th¶o luËnÇc vÊn ®Ò chÝnh

ViÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai hiÖn nay cßncha hiÖu qu¶

VÒ quy ho¹ch th× cã nghe,tríc hÕt lµ nghe tõ th«ng tin®¹i chóng, sau lµ theo dâiçc cuéc häp cña Quèchéi… Chñ tr¬ng lµ lÊy ®Êt

lµm khu c«ng nghiÖp, khi hä lµm quyho¹ch th× kh«ng hái ý kiÕn chóng t«i. NÕuchóng t«i ®îc tham gia gãp ý th× chóngt«i kh«ng muèn ®Ó khu t¸i ®Þnh c ë phÝatrªn, ®a çc doanh nghiÖp më ë díi nµy,khái « nhiÔm cho ngêi d©n vµ lµm s¹ch®Ñp cho m«i trêng. NÕu m×nh ®îc háimíi ®îc gãp ý kiÕn, nhng cã ai hái ®©u,thËm chÝ sau 30 n¨m n÷a ph¶i khiÓn tr¸ch“anh” quy ho¹ch khu c«ng nghiÖp, ®akhu d©n c ë díi, khu c«ng nghiÖp lªntrªn lµm khu d©n c bÞ « nhiÔm bôi nÆng nÒ.

¤ng Hå Sa, tæ 8 khu 6, phêng TrÇnQuang DiÖu, Quy Nh¬n, B×nh §Þnh

Quy ho¹ch ë ViÖt Nam hiÖnnay ®îc thùc hiÖn rÊt chÆtchÏ theo 4 cÊp, ngoµi quyho¹ch ngµnh cßn cã quyho¹ch çc vïng kinh tÕ lín.

Tuy nhiªn ë mçi vïng l¹i kh«ng cã c¬ quanhµnh chÝnh ®¶m nhiÖm c«ng t¸c gi¸m s¸t,qu¶n lý, ph¬ng çch tiÕp cËn vµ qu¶n lýv× thÕ cßn nhiÒu lç hæng vµ thiÕu chÆt chÏ.Vai trß cña Nhµ níc trong quy ho¹ch th×cã thÓ thÊy râ nhng sù tham gia cñangêi d©n vµ çc doanh nghiÖp ë cÊp vim« gÇn nh kh«ng râ. Quy ho¹ch çcngµnh vµ çc lÜnh vùc nhiÒu chç giÉmch©n lªn nhau. Quy ho¹ch ë níc ta hiÖn

nay vÉn chñ yÕu vÉn lµ duy ý chÝ, thiÕunh÷ng ngêi cã ®Çu ãc chuyªn s©u.

Mét khiÕm khuyÕt rÊt lín trong c«ng t¸cquy ho¹ch ®Êt ®ai ë ViÖt Nam hiÖn nay lµçc mèi quan hÖ g¾n kÕt trong quy ho¹chtæng thÓ ®Õn chi tiÕt lµ hÇu nh kh«ng cã,cßn thiÕu tÝnh ®ång bé, toµn diÖn. Çc yÕutè kinh tÕ, x· héi, m«i trêng cña Ph¸ttriÓn bÒn v÷ng trong quy ho¹ch ®Êt ®aicña chóng ta kh«ng ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝvai trß cña nã, quy ho¹ch vÉn chØ lµ cèt®îc duyÖt vµ ®Ó nhanh triÓn khai dù ¸n.

¤ng NguyÔn Dòng TiÕn, ViÖn trëng,ViÖn nghiªn cøu ®Þa chÝnh

Cßn Ýt nh÷ng giao dÞch mang tÝnh thÞtruêng víi ®Êt s¶n xuÊt vµ kinh doanh

Do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cñadoanh nghiÖp g©y tiÕng ån, chóng t«i ph¶idi chuyÓn ra ngoµi khu ®« thÞ Quy Nh¬n vµtù gi¶i phãng mÆt b»ng thuª ®Êt ngoµi khuc«ng nghiÖp. Çc tr×nh tù thñ tôc chóng t«i®· lµm gièng ®óng nh tr×nh tù vµ thñ tôcxin ®Êt, gi¶i phãng mÆt b»ng trong khuc«ng nghiÖp vµ hÇu nh kh«ng gÆp khãkh¨n g×. Thñ tôc ®¬n gi¶n, cÊp giÊy chøngnhËn quyÒn sö dông ®Êt hîp lý, thêi gian®óng theo quy ®Þnh cña nhµ níc, ph¬ngthøc thanh to¸n tiÒn thuª vµ çc vÊn ®Òkh¸c ®Òu rÊt thuËn lîi vµ phï hîp. Nguyªnnh©n chÝnh cña nh÷ng thuËn lîi nµy lµ dochóng t«i cã sù g¾n kÕt chÆt chÏ víi çcc¬ quan chøc n¨ng trong viÖc thùc hiÖnçc thñ tôc ®Òn bï, gi¶i to¶, lËp hå s¬ vµhoµn tÊt hå s¬. Do doanh nghiÖp kinhdoanh nªn tÊt c¶ tiÒn ®Òn bï ®Òu lÊy tõnguån vèn doanh nghiÖp. TØnh tuyªn bèhç trî 30% nhng ®Õn nay cha nhËn®îc tiÒn hç trî.

¤ng TrÇn Thanh Sang, Gi¸m ®èc, C«ngty cæ phÇn in vµ bao b× B×nh §Þnh, 20NguyÔn V¨n Trçi, phêng Ng« M©y, TPQuy Nh¬n




95

ViÖc ®Þnh gi¸ ®Êt bÞ thu håi cßn chaphï hîp

T«i kh«ng chÊp nhËn viÖc®Òn bï ®Ó thu håi nh÷ngm¶nh ®Êt cña gia ®×nh bëi v×diÖn tÝch ®Êt thùc tÕ vµ diÖntÝch ®uîc ®Òn bï rÊt kh¸c

nhau. Kh«ng ai tiÕn hµnh ®o ®¹c l¹i vµ t«icø tiÕp tôc ®îi. Tuy nhiªn sau ®ã kh«ngthÊy çc c«ng tr×nh x©y dùng hay c¬ sës¶n xuÊt cña nhµ ®Çu t nh ®· cam kÕt,®ång thêi gi¸ ®Êt l¹i t¨ng cao so víi gi¸®Òn bï thÊp nªn t«i quyÕt ®Þnh gi÷ ®Êt l¹i.ThËt kh«ng c«ng b»ng khi gi¸ ®Êt ®Òn bïcho nguêi d©n chØ lµ 49.500 VND/m2 sovíi gi¸ ®Êt qu¶ng ço trong khu ®« thÞ2.800.000 VND/m2.

¤ng NguyÔn M¹nh Hµ, th«n Chi §«ng,x· Quang Minh, Vinh Phóc

Nªn cho doanh nghiÖp thuª “®Êt s¹ch”trong khu c«ng nghiÖp

Chóng t«i thuª 7300 m2 ®Êttrong KCN n¨m 2001 trongthêi gian 47 n¨m, trong ®ãcã 2500 m2 diÖn tÝch x©ydùng nhµ xëng vµ tr¶ tiÒn

thuª ®Êt hµng n¨m. Khi lµm thñ tôc thuª®Êt, do cã ngêi quen trong Ban qu¶n lýKhu c«ng nghiÖp nªn doanh nghiÖp ®îchç trî nhiÖt t×nh vµ kh«ng gÆp khã kh¨n g×.HiÖn t¹i doanh nghiÖp dù kiÕn më réngs¶n xuÊt. Tuy cã nhu cÇu ®Êt lín h¬nnhng doanh nghiÖp chØ thuª l« ®Êt 7000m2 do l« ®Êt nµy kh«ng cã nhµ d©n trong®ã. Tån t¹i lín nhÊt cña Khu c«ng nghiÖpPhó Tµi lµ cßn rÊt nhiÒu nhµ d©n ®angsinh sèng bªn trong. ChÝnh v× vËy doanhnghiÖp cßn ph¶i lo vÒ an ninh trong s¶nxuÊt kinh doanh (thùc tÕ ®· bÞ mÊt mét sètµi s¶n nhá). H¬n n÷a h¹ tÇng kü thuËt cñaKCN cha hoµn thiÖn vµ cha ®ång bé ®Ó®¸p øng nhu cÇu doanh nghiÖp, vÝ dô nhhÖ thèng níc th¶i võa nhá võa chËm, vÊn

®Ò « nhiÔm m«i trêng…

¤ng NguyÔn H÷u Hïng, Gi¸m ®èc,C«ng ty cæ phÇn Ng©n H¶i, KCN PhóTµi, B×nh §Þnh

Cã nhiÒu t¸c ®éng kh¸c nhau cña qu¸tr×nh thu håi ®Êt lªn ®êi sèng çc hé bÞdi dêi

Vµo n¨m 2003-4 gia ®×nh t«i bÞ thu håi2000 m2 vµ nhËn ®îc 93 triÖu ®ång tiÒn®Òn bï. Gia ®×nh ®· chi tiÒn ®Ó söa l¹i nhµvµ mua hai chiÕc xe m¸y míi, 30 triÖu®ång dïng ®Ó tr¶ nî. Sau khi bÞ thu håi®Êt, con trai vµ hai con d©u cña t«i ®îcvµo lµm trong khu c«ng nghiÖp, mét contrai kh¸c ®ang häc nghÒ vµ còng sÏ ®îcc«ng ty ®ã tuyÓn vµo lµm. Çc con traikh¸c vÉn lµm viÖc trªn phÇn ®Êt cßn l¹inhng hy väng hä còng sÏ sím t×m ®îcviÖc lµm trong khu c«ng nghiÖp. T«i thÊycuéc sèng ®ang cã nh÷ng thay ®æi tètnhng còng cã nhiÒu sù bÊt b×nh ®¼ngh¬n do nhiÒu ngêi kh«ng biÕt dïngnh÷ng sè tiÒn ®Òn bï nµy ®Çu t vµonh÷ng häat ®éng sinh lêi. NhiÒu ngêikh«ng cã viÖc lµm hay cã viÖc lµm thÊtthêng v× kh«ng cã ®Êt, rÊt nhiÒu ngêi ë®é tuæi trªn 35 kh«ng ®¹t yªu cÇu ®Ó vµolµm viÖc t¹i khu c«ng nghiÖp do thiÕu kün¨ng, kû luËt vµ sù ch¨m chØ.

¤ng NguyÔn V¨n T©n, lµng Chi §«ng,x· Quang Minh, huyÖn Mª Linh

Gia ®×nh t«i nhËn ®îc tæng sè tiÒn ®Òn bï®Êt ë vµ çc hç trî kh¸c ®îc c¶ th¶y 80triÖu ®ång, kÌm thªm 200m2 ®Êt t¹i khut¸i ®Þnh c. Cïng víi kho¶ng 20 hé kh¸c,gia ®×nh t«i ®îc ®Òn bï theo gi¸ ®Êt cò,thËm chÝ vµo thêi ®iÓm sau khi khung gi¸®Êt míi ®· cã hiÖu lùc. Khã kh¨n vµ mèiquan t©m lín nhÊt hiÖn nay lµ nguån thunhËp nu«i sèng gia ®×nh. B©y giê chóngt«i kh«ng cßn ®Êt n«ng nghiÖp n÷a vµcòng kh«ng thÓ kiÕm ®îc nghÒ phï hîp.Tríc ®©y nguån thu nhËp chÝnh lµ tõ




96

ch¨n nu«i gia sóc, cßn b©y giê lµ tõ tiÒnc«ng khu©n v¸c t¹i nhµ m¸y thuèc l¸ ë®Þa ph¬ng nhng c«ng viÖc còng kh«ngthêng xuyªn. Chóng t«i ®· chi 75 triÖu®ång vµo viÖc x©y dùng ng«i nhµ míi vµgiê ®©y ng«i nhµ vÉn cha hoµn thµnh,kh«ng biÕt kÕ sinh nhai vµ viÖc häc hµnhcña çc con sÏ ra sao...

ChÞ Phan ThÞ Liªn, th«n Phong Léc, x·§iÖn Th¾ng, huyÖn §iÖn Bµn, tØnhQu¶ng Nam.

Çc khuyÕn nghÞQu¸ tr×nh quy ho¹ch ®Êt ®ai nªnnhËn ®îc sù hç trî lín h¬n ®ÓtiÕp tôc ®îc c¶i thiÖn

§èi víi c«ng t¸c lËp, thÈm ®Þnh vµ xÐtduyÖt quy ho¹ch, ph¶i cã çch tiÕp cËnmét çch hÖ thèng vµ cã sù tham gia cñaçc nhµ qu¶n lý, nhµ chuyªn m«n cã tr×nh®é. ë cÊp vÜ m« cÇn ph¶i cã hÖ thèng ®Þnhmøc khoa häc vÒ sö dông ®Êt. Níc tahiÖn nay vÉn thiÕu nh÷ng tiªu chuÈn ®Óph©n biÖt ®Þnh møc sö dông ®Êt cho tõngmôc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ, m«i trêng.Quy ho¹ch hiÖn t¹i vÉn kh«ng tÝnh ®îcyÕu tè vÒ vèn (nguån vèn, ph¬ng thøchuy ®éng vèn) vµ cha ®îc ®Æt trong nÒnkinh tÕ thÞ trêng. Ph¶i ®æi míi çch tiÕpcËn vÒ ph¬ng ph¸p, çch luËn chøng çcph¬ng ¸n quy ho¹ch, n©ng cao tr×nh ®éngêi duyÖt quy ho¹ch. Mäi chØ tiªu ®emra tÝnh to¸n ph¶i cè g¾ng lîng ho¸, ®Óx¸c ®Þnh ®îc tiªu chÝ mét çch râ rµng.


Nªn gi¶i quyÕt tèt h¬n çc vÊn ®Òtån t¹i trong qu¸ tr×nh thu håi ®Êt

ViÖc hç trî ®µo t¹o cho nguêi bÞ thu håi®Êt còng cÇn c©n nh¾c kü. §èi víi nh÷ngnguêi trong ®é tuæi 40-50 thêng rÊt khã

hoµ nhËp vµo thÞ truêng lao®éng, ®ång thêi l¹i khã ®µot¹o l¹i ®îc, çi hä cÇn lµth«ng tin thÞ trêng hay métkho¶n vèn ®Ó ®Çu t lµm ¨n.

ChÝnh v× vËy ch¬ng tr×nh hç trî ngêi mÊt®Êt (®Æc biÖt lµ ®µo t¹o nghÒ) cÇn ®uîcx©y dùng dùa trªn c¬ së nhu cÇu cñangêi bÞ t¸c ®éng víi nhiÒu h×nh thøc ®ad¹ng nh hç trî vÒ tÝn dông hay hç trî vÒth«ng tin. Ngoµi ra chóng t«i còng gîi ýlËp mét hå s¬ theo dâi sù di chuyÓn cñanh÷ng hé bÞ thu håi ®Êt trong thêi gian 3n¨m ®Ó theo dâi sù thay ®æi trong cuécsèng cña hä. ViÖc chuyÓn ®æi ®Þa bµnkhiÕn nguêi d©n bÞ chuyÓn ®æi sinh kÕ cñam×nh (bao gåm m«i trêng, tù nhiªn, x·héi, viÖc lµm v.v...), v× vËy khi x©y dùng ®Ò¸n quy ho¹ch cÇn ®¸nh gi¸ çc t¸c ®éngtiÒm n¨ng ®èi víi sinh kÕ ®Ó cã chiÕn lîcthèng nhÊt.

Bµ NguyÔn Lan H¬ng, Phã ViÖntrëng, ViÖn khoa häc Lao ®éng vµ çcvÊn ®Ò x· héi

ViÖc di d©n vµ æn ®Þnh cuéc sèng chongêi d©n bÞ di dêi nªn ®îc ®a thµnhmét néi dung trong qu¸ tr×nh lËp, thÈm®Þnh vµ xÐt duyÖt quy ho¹ch. Nªn thuªngêi cã tr×nh ®é chuyªn s©u lµm chñ tÞchçc héi ®ång thÈm ®Þnh vµ xÐt duyÖt quyho¹ch vµ cã sù tham gia cña ngêi d©n.Ngoµi ra víi diÖn tÝch ®Êt sau thu håi, cÇn¸p dông çc tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµçc biÖn ph¸p khuyÕn n«ng vµo s¶n xuÊt.ViÖc båi thêng cho ngêi d©n bÞ thu håi®Êt cã thÓ b»ng hiÖn vËt, tiÒn mÆt, ®µo t¹onghÒ v.v... nhng cÇn ph¶i theo mét létr×nh ®Ó çc hé cã kÕ ho¹ch chuyÓn ®æi,æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.


Ngoµi viÖc cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin chonguêi d©n, nªn tr¸nh viÖc t¹o ra çc tiÒn lÖ




97

xÊu. VÝ dô nh truêng hîp çc hé ch©y rakh«ng chÞu di dêi th× sau ®ã l¹i ®uîc ®Ònbï hËu hÜnh h¬n. ChÝnh s¸ch gi¶i phãngmÆt b»ng cña ViÖt Nam mÊt rÊt nhiÒu chiphÝ: chi phÝ di dêi ngêi d©n, chi phÝ lµm®uêng, nh÷ng chi phÝ tæn thÊt kh¸c sau khithi c«ng. ChÝnh v× vËy nªn cung cÊp th«ngtin ®Çy ®ñ, kÞp thêi cho nguêi d©n, tr¸nht¹o ra nh÷ng tiÒn lÖ xÊu, nhÊt lµ vÒ gi¸ c¶®Êt ®ai.

Bµ NguyÔn Lan H¬ng, Phã ViÖntrëng, ViÖn khoa häc Lao ®éng vµ çcvÊn ®Ò x· héi

CÇn t¨ng cêng nh÷ng giao dÞchtheo c¬ chÕ thÞ trêng trongchuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp

NÕu quy ho¹ch vµ qu¶n lý tèt, thùc hiÖn®óng chç, ®óng thêi ®iÓm th× thÞ trêng bÊt®éng s¶n nµy ph¸t huy ®îc søc m¹nh rÊtlín, ®Æc biÖt t¹o ra mét thÞ trêng t¨ngnguån vèn cho çc doanh nghiÖp võa vµnhá. ë çc níc kh¸c, çc tµi s¶n bÊt®éng s¶n ®îc kÕt nèi víi çc hÖ thèngng©n hµng rÊt chÆt chÏ ®Ó t¹o ra nguånvèn. TÝnh bÒn v÷ng cña quy ho¹ch ë nícta ®Ó hç trî thÞ trêng bÊt ®éng s¶n vÉncha tèt. C«ng t¸c cÊp giÊy chøng nhËn,çc ho¹t ®éng sang nhîng quyÒn së h÷u

®Êt cßn h¹n chÕ, cÇn ph¶i c¶i thiÖn nhiÒuthªm ®Ó thóc ®Èy ®îc thÞ trêng bÊt ®éngs¶n vèn cã tiÒm n¨ng v« cïng lín.


HiÖn t¹i nh÷ng v¨n b¶nph¸p luËt vÒ ®Êt ®ai cñaViÖt Nam ®· quy ®Þnh rÊt®Çy ®ñ vµ râ rµng vÒ çctruêng hîp giao dÞch vÒ ®Êt

®ai theo c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn viÖcthùc hiÖn ë çc ®Þa ph¬ng cßn kh¸cnhau vµ cßn nhiÒu lóng tóng. HiÖn t¹in«ng d©n cã thÓ tham gia gãp vèn b»ng®Êt cho doanh nghiÖp vµ ®uîc chia cæphÇn. Tuy nhiªn h×nh thøc nµy cã hai çikhã. Çi khã thø nhÊt lµ ph¸p luËt chacho phÐp nguêi d©n gãp vèn b»ng ®Êt ®aivíi nguêi níc ngoµi, luËt ph¸p chØ quy®Þnh nguêi d©n ®uîc quyÒn trùc tiÕp liªnhÖ vµ cã quyÒn gãp vèn víi doanhnghiÖp trong nuíc. Çi khã thø hai lµhiÖn t¹i vÉn cha cã m« h×nh râ rµng nµocho viÖc hîp t¸c nµy, míi chØ cã m« h×nhçc doanh nghiÖp Nhµ níc gãp vènb»ng ®Êt ®ai.

¤ng §µo Chung ChÝnh, Vô phã vôchÝnh s¸ch ®Êt ®ai, Bé Tµi nguyªn M«itruêng




99

Khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc gi¶m nghÌo. N«ngnghiÖp lµ ngµnh mang l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho phÇn lín bé phËn d©n c (trªn 70% d©nsè), vµ phÇn lín ngêi nghÌo ®Òu sèng ë khu vùc n«ng th«n. Trong khi khu vùc n«ngnghiÖp tÊt yÕu sÏ ®îc hiÖn ®¹i ho¸ vµ th¬ng m¹i ho¸, phÇn lín s¶n xuÊt n«ng nghiÖptrong t¬ng lai sÏ tiÕp tôc ®îc çc chñ s¶n xuÊt nhá ®¶m tr¸ch. ViÖc tæ chøc n«ng d©nvµo çc nhãm/héi nhá th«ng qua hµnh ®éng tËp thÓ lµ rÊt cÇn thiÕt trong hoµn c¶nh cñaViÖt Nam. Th«ng qua viÖc hîp t¸c víi nhau, nh÷ng ngêi n«ng d©n s¶n xuÊt nhá cã thÓt¨ng søc mua ®Ó tiÕp cËn ®îc víi nh÷ng nguån cung vµ thiÕt bÞ tèt h¬n, ®ång thêi thu®îc lîi nhuËn cao h¬n tõ viÖc më réng quy m« s¶n xuÊt.

§Ó hµnh ®éng tËp thÓ trë nªn hiÖu qu¶ - ®Æc biÖt trong viÖc c¶i thiÖn sinh kÕ cña ngêinghÌo - cÇn cã mét sè “nh©n tè thµnh c«ng”. Trong khi nh÷ng tranh luËn vÒ tÝnh hiÖuqu¶ cña hµnh ®éng tËp thÓ hiÖn nay cã xu híng tËp trung vµo h×nh thøc ph¸p lý cñanhãm, nghiªn cøu cña Dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo (M4P)1

®a ra gîi ý r»ng tÝnh hiÖu qu¶ cña hµnh ®éng tËp thÓ liªn quan nhiÒu ®Õn c¬ chÕ qu¶nlý bªn trong vµ ®Þnh híng thÞ trêng cña nhãm h¬n lµ h×nh thøc ph¸p lý cña chóng. ÇckhuyÕn nghÞ ®a ra trong B¶n tin nµy nh»m c¶i thiÖn nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng nµyth«ng qua viÖc t¨ng cêng n¨ng lùc thµnh viªn vµ n¨ng lùc l·nh ®¹o nhãm ®«ng thêit¨ng sù thõa nhËn vÒ mÆt luËt ph¸p ®èi víi çc h×nh thøc hµnh ®éng tËp thÓ.

§Ó hµnh ®éng tËp thÓ mang l¹ihiÖu qu¶ cho ngêi nghÌo

1. Kh¸i niÖm hµnh ®éngtËp thÓ vµ nh÷ng Ých lîitiÒm n¨ngTrong bèi c¶nh chuçi gi¸ trÞ s¶n phÈmn«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ th¬ng m¹i ho¸vµ toµn cÇu ho¸, çch duy nhÊt ®Ó nh÷ngchñ s¶n xuÊt nhá vµ n«ng d©n nghÌotham gia mét çch hiÖu qu¶ vµ tÝch cùcvµo chuçi gi¸ trÞ ®ã lµ ph¶i tæ chøc vµ phèihîp víi nhau ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng muanh÷ng s¶n phÈm ®Çu vµo víi gi¸ hîp lý vµcã s¶n phÈm b¸n ra ë gi¸ hÊp dÉn.

Hµnh ®éng tËp thÓ cã thÓ lµ mét chiÕnlîc quan träng ®Ó ngêi nghÌo tËn dông®îc nh÷ng c¬ héi kinh tÕ. ViÖc tËp hîpnh÷ng nhµ s¶n xuÊt nhá hay nh÷ng ngêitiªu dïng l¹i, gióp lµm t¨ng kh¶ n¨ng thamgia vµo thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng th¬nglîng khi mua, b¸n th«ng qua sù t¨ngtrëng cña quy m« kinh tÕ vµ viÖc øngdông nh÷ng dÞch vô mang tÝnh ®Þnh híngthÞ trêng kh¸c nh c¶i tiÕn viÖc qu¶n lýchÊt lîng s¶n phÈm, qu¶ng ço, cÊp giÊychøng nhËn, nh·n m¸c s¶n phÈm v.v...Ngoµi ra cßn cã nh÷ng lîi Ých kh¸c vÒ mÆtquyÒn lîi x· héi vµ chÝnh trÞ.

1 Nghiªn cøu vÒ Hµnh ®éng tËp thÓ trong Dù ¸n N©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo do Bé m«n HÖ thèngN«ng nghiÖp, ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam thùc hiÖn. Th«ng tin chi tiÕt vÒ nghiªn cøu hiÖn cã t¹i trang ®iÖntö www.markets4poor.org




100

Søc mua

Kh¶ n¨ng thanh to¸n: Ngêi n«ng d©nnghÌo thêng cã mét bÊt lîi lín khi th¬ngth¶o gi¸ c¶ cña çc nguyªn liÖu ®Çu vµo.ViÖc ç nh©n tõng n«ng d©n mua s¶nphÈm víi khèi lîng nhá cho thÊy nh×nchung hä kh«ng thÓ th¬ng lîng gi¶mgi¸. Thªm vµo ®ã, chi phÝ ®ãng gãi ®·®îc tÝnh vµo tæng chi phÝ ®Çu vµo thêngt¨ng lªn khi khèi lîng mua gi¶m ®i, lµmgi¸ thùc tÕ cña vËt t ®Çu vµo t¨ng lªn vµkh¶ n¨ng thanh to¸n gi¶m ®i. Hµnh ®éngtËp thÓ cã thÓ t¹o mét ®ßn bÈy t¨ng kh¶n¨ng thanh to¸n cña ngêi n«ng d©nth«ng qua viÖc gióp hä c¶i thiÖn kh¶ n¨ngth¬ng lîng gi¶m gi¸ khi mua cïng lócmét khèi lîng lín çc s¶n phÈm ®Çu vµo.

TiÕp cËn: V× nhiÒu lÝ do, ngêi nghÌothêng kh«ng thÓ mua nh÷ng s¶n phÈm®Çu vµo cã chÊt lîng cao, trong ®ã cãçc lý do nh thiÕu kiÕn thøc vÒ çc tiªuchuÈn chÊt lîng, thiÕu ®éng c¬ thÝch hîp®Ó c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm, thiÕu vèn®Ó mua nguyªn liÖu ®Çu vµo vµ çc t liÖus¶n xuÊt. ViÖc tËp hîp nhau l¹i theo çcnhãm cã thÓ lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËnçc yÕu tè ®Çu vµo chÊt lîng cao h¬n vµnhê ®ã t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm ®Çu ra.

Kh¶ n¨ng s½n cã: Quy m« nhá vµ s¶n xuÊtn«ng nghiÖp cã tÝnh r¶i r¸c cña ngêinghÌo khiÕn nh÷ng nhµ cung cÊp nguyªnliÖu ®Çu vµo kh«ng d¸m m¹o hiÓm lu tr÷çc s¶n phÈm ®Çu vµo chÊt lîng cao v×nhu cÇu cho nh÷ng s¶n phÈm ®ã lµ kh«ngch¾c ch¾n. Hµnh ®éng tËp thÓ gióp s¶nxuÊt diÔn ra thêng xuyªn h¬n vµ møc ®éch¾c ch¾n lín h¬n, tõ ®ã t¹o ra ®éng c¬lín h¬n ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng hÖ thèng cungcÊp ®Çu vµo chÊt lîng cao.

Søc b¸n

Kh¶ n¨ng ®ñ søc: Hµnh ®éng tËp thÓ giópn«ng d©n nghÌo kh¾c phôc ®îc nh÷ngbÊt lîi vÒ quy m« s¶n xuÊt nhá vµ c¬ së h¹tÇng chÊt lîng thÊp. Th«ng qua tæ chøc

lµm viÖc cïng nhau, kh«ng riªng lÎ, n«ngd©n cã thÓ t¨ng ®îc n¨ng suÊt lao ®éngvµ gi¶m chi phÝ cho mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm®Çu ra.

TiÕp cËn: Ngêi nghÌo s¶n xuÊt ra nh÷ngs¶n phÈm vµ dÞch vô chÊt lîng t¬ng ®èithÊp v× mét sè lÝ do, trong ®ã ph¶i kÓ ®ÕnviÖc thiÕu kiÕn thøc vÒ tiªu chuÈn chÊtlîng, thiÕu ®éng c¬ hîp lý ®Ó c¶i tiÕn chÊtlîng s¶n phÈm vµ thiÕu vèn ®Ó c¶i thiÖnchÊt lîng ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt. Thªmvµo ®ã, ngay c¶ khi ngêi nghÌo cã kh¶n¨ng s¶n xuÊt vµ ®a ra ®îc nh÷ng s¶nphÈm vµ dÞch vô chÊt lîng cao, hä thêngkh«ng thÓ tiÕp cËn ®îc víi dÞch vô chøngnhËn chÊt lîng s¶n phÈm hoÆc kh«nggiíi thiÖu ®îc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vôcña m×nh tíi ®«ng ®¶o ngêi tiªu dïng.

Kh¶ n¨ng s½n cã: ViÖc t¨ng quy m« s¶nxuÊt th«ng qua hµnh ®éng tËp thÓ vµ t¨ngsù ch¾c ch¾n vÒ cÇu th«ng qua mét c¬chÕ hîp ®ång hiÖu qu¶ lµ hai çch thøc ®Ót¨ng tÝnh s½n cã cña çc s¶n phÈm vµ dÞchvô cña ngêi nghÌo trªn thÞ trêng vµ t¨ngsù tham gia cña hä vµo çc chuçi gi¸ trÞ.

2. T×nh h×nh hµnh ®éngtËp thÓ ë ViÖt Nam hiÖnnayTrong khu vùc n«ng nghiÖp vµ c«ngnghiÖp cña ViÖt Nam hiÖn tån t¹i nhiÒunhãm ho¹t ®éng kh«ng chÝnh thøc, trong®ã bao gåm çc tæ, çc “c©u l¹c bé” vµçc nhãm céng ®ång ho¹t ®éng th«ng quaçc ban ®¹i diÖn. Nh÷ng h×nh thøc nµy®îc th¶o luËn díi ®©y nh lµ “nh÷ngnhãm s¶n xuÊt”. ë khu vùc chÝnh thøc,h×nh thøc liªn kÕt hµnh ®éng tËp thÓ phæbiÕn nhÊt lµ çc hîp t¸c x·.

- Çc nhãm s¶n xuÊt: HiÖn t¹i ë khu vùcn«ng th«n ViÖt Nam íc tÝnh cã trªn100.000 nhãm s¶n xuÊt kh«ng chÝnh thøc,




101

t¨ng 26.000 nhãm so víi n¨m 1998 vµ t¨ng10.000 nhãm so víi n¨m 2002. T¹i ®ångb»ng s«ng Cöu Long vµ vïng §«ng B¾cNam Bé, sè lîng çc nhãm s¶n xuÊt nhiÒuh¬n, chiÕm trªn 60% tæng sè çc nhãm.

Çc nhãm s¶n xuÊt nh×n chung ®îc h×nhthµnh tõ nhu cÇu cña çc hé n«ng d©n víiçc h×nh thøc vµ chøc n¨ng ®a d¹ng dùatrªn lÞch sö, ®Æc thï cña s¶n xuÊt vµ ®iÒukiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph¬ng.Kho¶ng 25% çc nhãm s¶n xuÊt nµy ®· cãc¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý chÝnh thøc, ®angx©y dùng çc quy ®Þnh riªng cña m×nh vµcã nguån vèn vµ tµi s¶n do çc thµnh viªntrong nhãm ®ãng gãp. 75% cßn l¹i lµnh÷ng nhãm Ýt chÝnh thøc h¬n víi çcthµnh viªn hç trî lÉn nhau trong s¶n xuÊtnhng Ýt tÝnh h×nh thøc. Thµnh viªn cña çcnhãm nµy cã thÓ gióp ®ì nhau trong mïathu ho¹ch, vay tiÒn cña nhau, thiÕt lËp çctæ khuyÕn n«ng hay khuyÕn l©m, cung cÊpçc dÞch vô cho thuª vµ söa ch÷a m¸ymãc, dÞch vô lµm ®Êt, tíi tiªu hay kh«iphôc l¹i çc c¬ së h¹ tÇng thuû n«ng.

- Çc hîp t¸c x· (HTX): ë ViÖt Nam hiÖncã trªn 15.000 HTX. Nh÷ng HTX n«ngnghiÖp nµy r¬i vµo hai nhãm chÝnh, ®ã lµnhãm çc HTX cò (nh÷ng nhãm ®îcchuyÓn ®æi tõ HTX/TËp thÓ ho¹t ®éngtríc khi cã LuËt HTX n¨m 1997) vµ nhãmHTX míi (nh÷ng HTX ®îc h×nh thµnh saukhi LuËt HTX n¨m 1997 ra ®êi).

Çc HTX míi vµ cò ®Òu tæ chøc nhiÒuh×nh thøc ho¹t ®éng nh lµm ®Êt, s¶n xuÊtvµ cung cÊp h¹t gièng, cung cÊp dÞch vôtíi tiªu, b¶o vÖ mïa mµng, marketing çcs¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ cung cÊp çcs¶n phÈm ®Çu vµo. Mét trong nh÷ng h×nhthøc ho¹t ®éng phè biÕn nhÊt mµ çc HTXthùc hiÖn lµ cung cÊp dÞch vô tíi tiªu.Trong n¨m 2001, trªn 80% HTX cung cÊpdÞch vô tíi tiªu.

+ Çc hîp t¸c x· cò – Trong nhiÒu trênghîp, ho¹t ®éng cña çc HTX cò nh×n

chung kh«ng thay ®æi khi cã luËt HTX ra®êi. X· viªn thêng lµ nh÷ng ngêi d©nsinh sèng ë ®Þa ph¬ng ®ã. Çc dÞch vôs¶n xuÊt do HTX cung cÊp chñ yÕu lµnh÷ng ho¹t ®éng nh»m khai th¸c c¬ së h¹tÇng vµ tµi s¶n cò do nh÷ng HTX tríc ®ã®Ó l¹i nh dÞch vô cung cÊp tíi tiªu, ®iÖnvµ thuèc trõ s©u. Nh×n chung, çc HTX còkh«ng ph¸t triÓn nh÷ng dÞch vô vÒ s¶nphÈm ®Çu vµo (vÝ dô nh cung cÊp çcdÞch vô thuû n«ng hay ph©n bãn) hay ®Çura (nh tiÕp thÞ çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp)cho x· viªn. Nh÷ng HTX nµy thêng thiÕuvèn ®Ó ho¹t ®éng, vµ ¶nh hëng kh«ngnhiÒu ®Õn kinh tÕ hé n«ng d©n.

+ Çc hîp t¸c x· míi – Vµo n¨m 2003 cãkho¶ng 5.717 HTX míi ®îc thµnh lËptrong tæng sè 15.174 HTX çc lo¹i trªn c¶níc. Nh×n chung nh÷ng HTX nµy cã thÓ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh: (1) HTX dÞchvô chung: cung cÊp nh÷ng dÞch vô chungnh ®iÖn, ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u. Tuynhiªn lo¹i HTX nµy chiÕm mét phÇn nhátrong sè nh÷ng HTX míi ®îc thµnh lËp.(2) HTX chuyªn s©u: nh÷ng HTX nµychiÕm mét phÇn lín trong sè çc HTXmíi. Çc HTX chuyªn s©u cã môc ®Ýchs¶n xuÊt ra mét lo¹t hµng ho¸ cô thÓ, vÝ dôHTX ch¨n nu«i bß s÷a, ch¨n nu«i lîn, nu«itrång thuû s¶n, c©y ¨n qu¶, s¶n xuÊt rauan toµn hay HTX chÕ biÕn çc s¶n phÈmn«ng vµ l©m nghiÖp.

Nh÷ng HTX míi h×nh thµnh theo luËt HTXnh×n chung cã çch tæ chøc vµ ho¹t ®énglinh ho¹t h¬n so víi HTX cò, çc x· viªntham gia do nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµkinh doanh. Tuy nhiªn, sau mét giai ®o¹nho¹t ®éng, ®«i khi nh÷ng HTX nµy ph¶i®èi mÆt víi mét sè khã kh¨n nh quy m«ho¹t ®éng nhá, thiÕu çc kü n¨ng qu¶n lývµ thiÕu c¬ chÕ ho¹t ®éng râ rµng. §iÒunµy dÉn ®Õn viÖc çc hé n«ng d©n kh«ngthùc sù thu ®îc lîi Ých nµo tõ viÖc thamgia vµo HTX.




102

3. Ch×a kho¸ dÉn ®Õnthµnh c«ngCã nhiÒu yÕu tè dÉn ®Õn sù thµnh c«ngcña çc nhãm hµnh ®éng tËp thÓ trongviÖc mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho çcthµnh viªn – vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnhviªn nghÌo. Nh×n chung nh÷ng yÕu tèthµnh c«ng nµy ®Òu cã thÓ ¸p dông víiçc nhãm hµnh ®éng tËp thÓ ë çc h×nhthøc tæ chøc kh¸c nhau. Nãi çch kh¸c,nh÷ng yÕu tè nµy còng cã thÓ gióp métnhãm s¶n xuÊt, mét c©u l¹c bé, mét HTXmíi hay mét HTX cò thµnh c«ng.

Kh¶ n¨ng l·nh ®¹o

Mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õnsù thµnh c«ng cña nh÷ng tæ chøc hoÆcçc h×nh thøc hµnh ®éng tËp thÓ nµy lµkh¶ n¨ng l·nh ®¹o cña tæ chøc. NÕu béphËn l·nh ®¹o cña tæ chøc n¨ng ®éng vµkÕt nèi tèt víi th«ng tin vµ thÞ trêng th× tæchøc ®ã cã c¬ héi thµnh c«ng lín h¬n.Ngoµi ra, nÕu l·nh ®¹o cña tæ chøc cònglµ thµnh viªn trong ®ã th× hä sÏ cã ®énglùc lín h¬n ®Ó hµnh ®éng v× lîi Ých cña çcthµnh viªn cña nhãm.

Sù tham gia vµ lîi Ých thùc sù cña çcthµnh viªn trong nhãm

Theo LuËt HTX n¨m 2003, “HTX lµ tæchøc kinh tÕ tËp thÓ do çc thµnh viªn cãnhu cÇu, lîi Ých chung, tù nguyÖn gãp vèn,gãp søc lËp ra theo quy ®Þnh ®Ó ph¸t huysøc m¹nh tËp thÓ cña tõng x· viªn thamgia HTX, cïng nhau thùc hiÖn cã hiÖu qu¶çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµn©ng cao møc sèng, gãp phÇn ph¸t triÓnkinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc”.

Mét trong nh÷ng nÒn t¶ng then chèt chosù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña hµnh ®éng

tËp thÓ - dï ®îc tæ chøc díi h×nh thøcmét HTX hay mét çch thøc Ýt chÝnh thøch¬n – lµ sù tham gia thùc sù cña çcthµnh viªn vµo ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cñaHTX hay nhãm ®ã, vµ çc thµnh viªn cã®ãng gãp còng nh lîi Ých thùc sù ®èi víisù thµnh c«ng cña HTX/nhãm.

Sù linh ho¹t vµ tèc ®é ®a ra quyÕt ®Þnh

§Ó tËn dông ®îc nh÷ng c¬ héi trong ®iÒukiÖn thÞ trêng thay ®æi nhanh chãng vµ ®Ó®¸p øng ®îc hoµn c¶nh c¹nh tranh kinh tÕngµy cµng t¨ng, mét nhãm hµnh ®éng tËpthÓ ph¶i linh ho¹t trong ho¹t ®éng ®iÒu hµnhvµ cã kh¶ n¨ng ®a ra quyÕt ®Þnh nhanhchãng liªn quan ®Õn ®Þnh híng vµ ho¹t®éng cña nhãm. §iÒu nµy hµm ý c¬ chÕ raquyÕt ®Þnh vµ sù linh ho¹t nµy nªn ®îc c©nnh¾c t¹i thêi ®iÓm thµnh lËp nhãm.

Çc mèi liªn kÕt vµ kh¶ n¨ng tham giavµo thÞ trêng

Mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊtcho sù thµnh c«ng cña mét nhãm hµnh®éng tËp thÓ lµ ph¹m vi kÕt nèi cña nhãm®ã víi thÞ trêng – vµ kh¶ n¨ng nhËn thøc®îc sù thay ®æi - cña nguån cung ®Çuvµo vµ nhu cÇu çc s¶n phÈm ®Çu ra.TÇm quan träng cña mèi liªn kÕt bÒn v÷ngvíi thÞ trêng, th«ng qua c¬ chÕ s¶n xuÊtn«ng nghiÖp theo hîp ®ång, ®îc th¶oluËn chi tiÕt h¬n trong B¶n tin ThÞ trêngvµ Ph¸t triÓn sè 2.2 H¬n n÷a trªn thÞ trêngnh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ n«ng nghiÖpkhã tr¸nh khái sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ theothêi gian. Çc nhãm hµnh ®éng tËp thÓcµng ý thøc ®îc tèt nh÷ng biÕn ®éng gi¸c¶ nµy th× hä cµng cã kh¶ n¨ng x©y dùng®îc nh÷ng chiÕn lîc ®¸p øng ®îc çcth¸ch thøc ®Æt ra tríc m¾t.

2 Xem chi tiÕt trong B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn sè 2: S¶n xuÊt N«ng nghiÖp theo hîp ®ång - Mét h×nh thøc liªn kÕtngêi n«ng d©n víi thÞ trêng, hiÖn cã t¹i ®Þa chØ www.markets4poor.org




103

4. Çc khuyÕn nghÞHai khuyÕn nghÞ chÝnh sau ®©y ®îc ®ara ®Ó n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña hµnh®éng tËp thÓ vèn ®îc coi nh mét c«ngcô n©ng cao søc m¹nh thÞ trêng vµ t¨ngthu nhËp cña çc hé s¶n xuÊt nhá, tõ ®ãgãp phÇn gi¶m nghÌo. Nh÷ng khuyÕnnghÞ nµy nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc thµnhviªn vµ n¨ng lùc l·nh ®¹o HTX ®Ó ®¸p øngçc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµt¨ng sù thõa nhËn ®èi víi çc lo¹i h×nh tæ,nhãm - c¶ chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc.

T¨ng cêng n¨ng lùc – Nh ®· th¶o luËnë phÇn 3, ®Ó hµnh ®éng tËp thÓ thµnhc«ng trong hoµn c¶nh mét nÒn kinh tÕ thÞtrêng n¨ng ®éng cÇn mét sè ®iÒu kiÖn:(1) bé phËn l·nh ®¹o cña nhãm nªn n¨ng®éng vµ s½n sµng liªn kÕt víi thÞ trêngbªn ngoµi, (2) çc thµnh viªn nªn cã lîiÝch thùc sù vµ hÕt lßng v× sù thµnh c«ngcña nhãm, (3) qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh nªnnhanh chãng vµ linh ho¹t, vµ (4) nhãmcòng nªn chñ ®éng t×m çch tham gia vµothÞ trêng yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra.

MÆc dï ®· cã chÝnh s¸ch ñng hé mét çchm¹nh mÏ vµ nhÊt qu¸n viÖc thµnh lËp çctæ ho¹t ®éng hîp t¸c (®Æc biÖt lµ çc hîpt¸c x·), vÉn rÊt cÇn thiÕt cã mét chiÕn lîcrâ rµng nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc thµnhviªn vµ l·nh ®¹o HTX trong viÖc hiÓu rânh÷ng quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña hµnh®éng hîp t¸c ®ång thêi t¨ng kh¶ n¨nghiÖn thùc cña çc “yÕu tè thµnh c«ng”.

Mét ch¬ng tr×nh t¨ng cêng n¨ng lùc vµchia sÎ th«ng tin cã thÓ ®îc thùc hiÖnth«ng qua Liªn minh HTX ViÖt Nam, hoÆccã thÓ lµ mét cÊu phÇn vµo ch¬ng tr×nh®µo t¹o do hÖ thèng khuyÕn n«ng (cho çcs¶n phÈm dùa trªn n«ng nghiÖp) hay dotrung t©m xóc tiÕn c«ng nghiÖp (cho çcs¶n phÈm dùa trªn c«ng nghiÖp) thùc hiÖn.

T¨ng sù thõa nhËn ®èi víi çc lo¹i h×nhtæ nhãm - Sù thÊt b¹i hay thµnh c«ng cña

mét nhãm hµnh ®éng tËp thÓ hÇu nhkh«ng phô thuéc vµo h×nh thøc ph¸p lýcña nã. Nh÷ng “yÕu tè” ®· m« t¶ ë trªnquan träng ®èi víi sù thµnh c«ng cña bÊtkú hµnh ®éng tËp thÓ nµo. Trong thùc tÕ,®iÒu nµy ®ång nghÜa víi thùc tÕ lµ sÏ cãmét sè HTX rÊt thµnh c«ng vµ mét sè thÊtb¹i, hay cã nhiÒu nhãm s¶n xuÊt mang l¹ithµnh c«ng cho çc thµnh viªn trongnhãm vµ còng cã nhiÒu nhãm kh«ng thu®îc kÕt qu¶ nµo ®¸ng kÓ.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn “thÕ hÖ tiÕptheo” cña çc v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒuchØnh hµnh ®éng tËp thÓ t¹i ViÖt Nam, çcnhµ lµm chÝnh s¸ch nªn nghiªn cøu nh÷ngbµi häc thu ®îc tõ çc m« h×nh hµnh®éng tËp thÓ ë c¶ khu vùc chÝnh thøc vµkh«ng chÝnh thøc (bao gåm çc hîp t¸c x·vµ çc nhãm s¶n xuÊt). Ngoµi ra, còngnªn xem xÐt viÖc t¨ng cêng sù thõa nhËn®èi víi çc lo¹i h×nh hµnh ®éng hîp t¸ckh«ng chÝnh thøc, nhÊt lµ ®Ó thµnh viªncña lo¹i h×nh nµy cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn®îc nguån tÝn dông trªn c¬ së nhãm.

Th¶o luËnNh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng

HiÖn nay liªn hiÖp gåm 7 HTX trong ®ã cã6 HTX ch¨n nu«i vµ mét HTX thó y phôcvô çc HTX cßn l¹i. Víi h×nh thøc liªn kÕtnµy, ®Çu vµo cña bµ con n«ng d©n mëréng h¬n tríc.

Tríc ®©y chóng t«i kh«ng lÊy ®îc hµngcÊp mét, nhng giê liªn hiÖp cã thÓ lÊy®îc hµng cÊp 1 th¼ng tõ nhµ m¸y víi gi¸rÎ h¬n.

Tríc khi thµnh lËp liªn hiÖp, çc HTX cßnnhá lÎ kh«ng ®¸p øng ®îc ®Çu ra chonh÷ng hîp ®ång lín. Khi thµnh mét tËpthÓ HTX th× ®Çu vµo, ®Çu ra ®Òu thuËn lîih¬n. Liªn hiÖp còng muèn x©y dùng thªmxëng chÕ biÕn ®Ó vÒ l©u dµi, sau khi ®·kh¼ng ®Þnh chÊt lîng s¹ch, tù m×nh cã




104

thÓ tiªu thô s¶n phÈm cho m×nh.

Mai Thanh ChÝnh, Chñ tÞch Héi ®ångqu¶n trÞ, Liªn hiÖp HTX Ch¨n nu«i NamS¸ch, H¶i D¬ng

Vµo HTX chóng t«i ®îcviÖn Khoa häc Kü thuËtN«ng nghiÖp chuyÓn giaokhoa häc kü thuËt, huyÖntØnh t¹o ®iÒu kiÖn cho vay

vèn. Tríc kia chóng t«i chØ ®îc vay 5triÖu, gÇn ®©y ®· vay ®îc 30 triÖu trongthêi gian trung h¹n víi l·i suÊt thÊp ®Ó tusöa chuång tr¹i, mua con gièng, nguyªnliÖu ®Çu vµo. Çc hé x· viªn nhãm l¹i ®ÓlÊy çm ¨n tËp trung, ngoµi ra cßn b¸n®îc cho lß giÕt mæ ë H¶i Phßng ®Ó xuÊtkhÈu sang §µi Loan. Kinh tÕ gia ®×nh ®îcn©ng lªn, tríc ®©y thu nhËp chØ 3-500.000 ®ång/th¸ng, giê cã thÓ thu ®îctrªn 1triÖu ®ång/ngêi tõ ch¨n nu«i, h¬nlµm n«ng nghiÖp nhiÒu lÇn.

NguyÔn Huy Tëng, Thµnh viªn HTXch¨n nu«i Hîp TiÕn, Nam S¸ch, H¶iD¬ng

T×nh h×nh hµnh ®éng tËp thÓ ë ViÖtNam hiÖn nay

HiÖn nay ë níc ta, hµnh ®éng tËp thÓ chñyÕu mang tÝnh tù nguyÖn, thÓ hiÖn ë 2 lo¹ih×nh chÝnh: HTX vµ tæ hîp t¸c. HTX th× cãnhiÒu lo¹i nh HTX dÞch vô, thuû s¶n…nhng ®«ng nhÊt lµ HTX N«ng nghiÖp víi2 nhãm: HTX cò thµnh lËp tõ nh÷ng n¨m60 ë miÒn B¾c vµ n¨m 75 ë Nam, vµ nhãmnh÷ng HTX míi. Hµnh ®éng tËp thÓ lµ xuthÕ tÊt yÕu, thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång vµn©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng s¶n xuÊt; cãnh÷ng viÖc nÕu kh«ng cã hµnh ®éng tËpthÓ th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc, vÝ dô lµmthuû n«ng hay diÖt trõ s©u bÖnh…

Chu ThÞ H¶o, Phã côc trëng, Côc HTXvµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé N«ngnghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n

ChÝnh s¸ch cña Nhµ níc®èi víi hµnh ®éng tËp thÓ rÊtcëi më nhng cßn thiÕunh÷ng qui tr×nh hµnh chÝnhchi tiÕt ®Ó çc c¬ quan ®Þa

ph¬ng thùc hiÖn. Quy ®Þnh thµnh lËpHTX th× rÊt tho¸ng nhng thùc ra kh«ngthùc hiÖn ®îc, vÝ dô nh÷ng chÝnh s¸chnh nhµ níc cho thuª ®Êt kh«ng lÊy tiÒn,hay HTX ®îc quyÒn vay vèn nhng thùctÕ kh«ng ®îc vay v× ng©n hµng cã c¬ chÕriªng, hay quy ®Þnh ®¸nh gi¸ HTX dùa vµolîi nhuËn HTX vµ çc HTX ph¶i cã l·inhng thùc tÕ môc ®Ých hµnh ®éng tËp thÓkh«ng ph¶i ®Ó sinh l·i, mµ lµ ®Ó trî giópçc ®¬n vÞ kinh tÕ sinh l·i. HiÖn t¹i vÉn lÉnlén vÒ mÆt lý luËn vµ coi HTX lµ mét ®¬nvÞ kinh tÕ, ®iÒu nµy rÊt nguy hiÓm v× nÕucoi HTX nh mét ®¬n vÞ kinh tÕ th× HTXph¶i ho¹t ®éng nh çc ®¬n vÞ kinh tÕ vµchÝnh s¸ch vÒ HTX sÏ kh«ng phï hîp thùctÕ.

TiÕn sÜ Vò Träng B×nh, Gi¸m ®èc, Trungt©m Ph¸t triÓn N«ng th«n, ViÖn ChÝnhs¸ch vµ ChiÕn lîc ph¸t triÓn N«ngnghiÖp N«ng th«n

Trong thêi gian trªn 10 n¨mqua, tõ n¨m 1995, khu vùckinh tÕ tËp thÓ chiÕm gÇn 8%GDP cña c¶ níc, nÕu céngc¶ kinh tÕ x· viªn th× chiÕm

kho¶ng 15%. §©y lµ mét tØ lÖ rÊt ®¸ng kÓ,h¬n n÷a nã lµ khu vùc cña ®¹i bé phËnnh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo, ngêi s¶nxuÊt nhá. Khu vùc kinh tÕ tËp thÓ phôc vôgÇn 15 triÖu lao ®éng lµ thµnh viªn tæ chøckinh tÕ tËp thÓ cïng víi thµnh viªn gia ®×nhcña hä. Khu vùc nµy kh«ng nh÷ng kh«ngthÓ bÞ l·ng quªn, mµ cµng cÇn ph¶i chó ýcao h¬n v× mét mÆt, nã gãp phÇn rÊt quanträng cho t¨ng trëng kinh tÕ, mÆt kh¸c nãt¹o viÖc lµm cho phÇn lín ngêi lao ®éng,gãp phÇn quan träng vµo xo¸ ®ãi, gi¶mnghÌo, t¨ng thu nhËp cho thµnh viªn... Tèc®é t¨ng trëng gi¸ trÞ gia t¨ng cña khu vùc




105

kinh tÕ tËp thÓ cã dÊu hiÖu tÝch cùc trong 3n¨m qua, t¨ng liªn tôc tõ 3,43% n¨m 2003lªn 3,83% n¨m 2004 vµ 3,98% n¨m 2005sau mét thêi dµi suy gi¶m trong giai ®o¹n1995 – 2003.

TiÕn sÜ NguyÔn Minh Tó, Vô trëng, VôHîp t¸c x·, Bé KÕ ho¹ch §Çu t

Ch×a kho¸ thµnh c«ng

Tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh hµnh ®éng tËp thÓv× môc ®Ých g×. Quy m« vµ h×nh thøc cñahµnh ®éng tËp thÓ phô thuéc vµo quy m«s¶n xuÊt vµ tÝnh chuyªn nghiÖp cña n«ngd©n. Víi n«ng d©n cã quy m« s¶n xuÊtnhá th× hµnh ®éng tËp thÓ nªn ®¬n gi¶n ëh×nh thøc tæ nhãm, møc ®é liªn kÕt kh«ngqu¸ chÆt chÏ, nh÷ng quyÕt ®Þnh cña tænhãm çc hé gia ®×nh nhá ®îc thay ®æirÊt linh ho¹t theo ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®Ó h¹nchÕ rñi ro. Cßn víi n«ng d©n cã quy m«s¶n xuÊt lín vµ chuyªn nghiÖp ho¸ th×hµnh ®éng tËp thÓ nªn tæ chøc ë møc ®échÆt chÏ víi tÝnh ph¸p lý cao. Víi ngêinghÌo, hµnh ®éng tËp thÓ nªn tËp trungvµo viÖc khai th¸c chia sÎ nguån lùc h¬nlµ tham gia vµo thÞ trêng, cßn nÕu thamgia vµo thÞ trêng th× nªn hµnh ®éng tËpthÓ ë møc chia sÎ th«ng tin.

TiÕn sÜ Vò Träng B×nh, Gi¸m ®èc, Trungt©m Ph¸t triÓn N«ng th«n, ViÖn ChÝnhs¸ch vµ ChiÕn lîc Ph¸t triÓn N«ngnghiÖp N«ng th«n

Liªn hiÖp HTX ®ang dÇnph¸t triÓn lªn quy m« línnh më réng xëng chÕbiÕn, më réng ®Çu vµo vµ®Çu ra. Liªn hiÖp cã quy chÕ

ph©n c«ng c«ng viÖc cô thÓ, cã chñ tÞchhéi ®ång, mét gi¸m ®èc phô tr¸ch ho¹t®éng chung vµ 2 phã gi¸m ®èc chuyªntr¸ch çc m¶ng c«ng viÖc kh¸c nhau.N«ng d©n ph¶i nh×n thÊy râ çi lîi chom×nh th× míi høng thó tham gia. VÝ dô hä®îc mua s¶n phÈm ®Çu vµo rÎ h¬n mÊy

ngh×n so víi bªn ngoµi; hay trong qu¸tr×nh ch¨n nu«i, hä ®îc t vÊn, tËp huÊnkü thuËt, ®îc tËp thÓ gióp ®ì vÒ ®Çu ra(nÕu cã tho¶ thuËn b¸n cho tËp thÓ). VÒmèi liªn kÕt víi thÞ trêng, liªn hiÖp HTXcòng ph©n c«ng ngêi phô tr¸ch çc mèiliªn kÕt vÒ ®Çu vµo, ®Çu ra.

Mai Thanh ChÝnh, Chñ tÞch Héi ®ångqu¶n trÞ, Liªn hiÖp HTX Ch¨n nu«i NamS¸ch, H¶i D¬ng

Muèn hµnh ®éng tËp thÓ thµnh c«ng cÇncã dù ¸n tËp thÓ, cã c¬ chÕ vµ kh¶ n¨ng®iÒu phèi çc thµnh viªn cïng thùc hiÖn dù¸n tËp thÓ ®ã. C¬ chÕ ®iÒu phèi tËp thÓph¶i ®¶m b¶o çc thµnh viªn tham gia thùcsù vµo qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh môc tiªu vµ x©ydùng quyÕt ®Þnh tËp thÓ, triÓn khai ho¹t®éng tËp thÓ. §èi víi hµnh ®éng tËp thÓ ëmøc ®é chÆt chÏ, mang tÝnh chuyªnnghiÖp th× cÇn cã c¬ chÕ ph¸p lÝ ®Ó khèngchÕ, rµng buéc çc thµnh viªn. Cßn víihµnh ®éng tËp thÓ quy m« nhá th× nªn tËptrung vµo chia sÎ th«ng tin vµ cã c¬ chÕ®iÒu phèi bªn trong linh ho¹t. Víi hµnh®éng tËp thÓ quy m« nhá, trong liªn kÕttham gia vµo thÞ trêng gi÷a çc thµnh viªnnªn tËp trung x©y dùng mét m¹ng líi chiasÎ th«ng tin vÒ ®Çu vµo, ®Çu ra. Cßn víihµnh ®éng tËp thÓ quy m« lín, chuyªnnghiÖp th× thÓ hiÖn ë viÖc cïng x©y dùngmét dù ¸n tËp thÓ vµ cã c¬ chÕ ®iÒu phèitheo chiÒu däc, chiÒu ngang vµ x©y dùngliªn kÕt hîp ®ång gi÷a çc t¸c nh©n nh vÒchÊt lîng, cung cÊp hµng, tÝn dông …


KhuyÕn nghÞNh÷ng ngêi tham gia HTX hÇu hÕt lµnh÷ng ngêi m¸u lµm ¨n, cã tinh thÇn tùgi¸c. Çc cÊp çc ngµnh còng hç trînhiÒu vÒ kü thuËt, chóng t«i còng ®îc tËp




106

huÊn nhiÒu, chØ cßn vÊn ®Ò®Êt vµ vèn. NÕu cã ®Êtchóng t«i sÏ ph¸t triÓn ch¨nnu«i tËp trung, lËp trang tr¹iquy m« lín, x©y v¨n phßng

giao dÞch, x©y dùng kho chøa thøc ¨nch¨n nu«i. HiÖn t¹i v¨n phßng giao dÞchvÉn ph¶i nhê hé thµnh viªn, ®Ò nghÞ xincÊp ®Êt th× cha ®îc ®Þa ph¬ng gi¶iquyÕt.

NguyÔn V¨n §oµn, Thµnh viªn HTX ch¨nnu«i Hîp TiÕn, Nam S¸ch, H¶i D¬ng

Víi nguån vèn vay, c¬ chÕ qu¶n lý cñanhµ níc cã thÓ thay ®æi b»ng çch ph©pcÊp qu¶n lý tíi quËn huyÖn ®Ó gi¶m bítquy tr×nh vµ thêi gian vay vèn. Ngoµi ra cãthÓ sö dông kÕ ho¹ch kinh doanh cña çcnhãm hé vµ ç nh©n nh mét ®iÒu kiÖntiªn quyÕt ®Ó xÐt vay vèn. Çc c¬ chÕqu¶n lý nguån vèn minh b¹ch còng nªn®îc thiÕt lËp ®Ó gi¶m bít çc "chi phÝkh«ng cÇn thiÕt" cho ngêi s¶n xuÊt.

Bïi V¨n Béi, Tæ hîp ch¨n nu«i xãmKh¶, x· Quý Hoµ, huyÖn L¹c S¬n, tØnhHßa B×nh

Çc cÊp còng ®Òu nhËn thøc®îc khã kh¨n cña HTX,nhng ®Ó hç trî tèt, cÇn ph¶ihiÓu râ v× sao ph¶i hç trî.Tríc hÕt chÝnh s¸ch ph¶i

®ång bé, ®Çy ®ñ vÒ th«ng t híng dÉn.Ngoµi ra cÇn x©y dùng hÖ thèng çn béhoµn thiÖn, cã ng©n s¸ch thÝch ®¸ng, cãsù quan t©m cña çc cÊp ®Þa ph¬ng ®Ócã kÕ ho¹ch hµnh ®éng qu¶n lý, hç trî. Hçtrî ®µo t¹o lµ quan träng nhÊt, trong ®ãbao gåm ®µo t¹o n©ng cao ho¹t ®éng dÞch

vô, tiÕp thÞ vµ tiªu thô s¶n phÈm, giópnh©n réng m« h×nh tèt …

Chu ThÞ H¶o, Phã côc trëng, Côc HTXvµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé N«ngnghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n

Quy m« hµnh ®éng tËp thÓ cµng lín th×cµng ®ßi hái ph¶i cã thÓ chÕ rµng buécchÆt chÏ. NÕu chóng ta thóc ®Èy ®îc thÓchÕ cña Nhµ níc cëi më h¬n th× hµnh®éng tËp thÓ sÏ ph¸t triÓn h¬n. Mét ®iÒun÷a lµ ®Ó ®iÒu phèi nh÷ng hµnh ®éng tËpthÓ gióp ngêi d©n tham gia h¬n n÷a vµothÞ trêng ®ßi hái mét qu¸ tr×nh x©y dùngnh÷ng c«ng cô ®iÒu phèi vÒ kinh tÕ, küthuËt, c«ng nghÖ. Çc nhµ khoa häc lµnh÷ng ngêi ph¶i trî gióp çc t¸c nh©ntrong viÖc x©y dùng nh÷ng c«ng cô nµy.

§Æc biÖt hiÖn nay cÇn ph¶i cã mét sù thõanhËn cña Nhµ níc víi çc t th¬ng(th¬ng l¸i) nh mét t¸c nh©n kinh tÕ chÝnhthøc, v× hä kh«ng nhËn ®îc sù trî giópcña Nhµ níc vµ còng kh«ng ®îc coi lµt¸c nh©n chÝnh thèng. 80-90% n«ng s¶n®îc giao dÞch qua nh÷ng kªnh t th¬ngnµy vµ Nhµ níc Ýt cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸tvÒ thuÕ, còng nh vÒ chÊt lîng. ChÝnh v×thÕ khi th¶o luËn x©y dùng hµnh ®éng tËpthÓ th× hä vÉn cßn ngÇn ng¹i v× sî sù ph©nbiÖt ®èi xö cña Nhµ níc. Hµnh ®éng tËpthÓ cña çc t th¬ng sÏ gióp chóng ta tæchøc thÞ trêng tèt h¬n, thÞ trêng sÏ ho¹t®éng hiÖu qu¶ h¬n.





107

Nhu cÇu vÒ hîp t¸c c«ng t (PPP) trong cung cÊp çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng ®ang ngµycµng ®îc thõa nhËn réng r·i t¹i ViÖt Nam bëi ®©y lµ çch ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng vµquy m« cña çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng nhê vµo viÖc huy ®éng ®îc çc nguån lùc vµkinh nghiÖm chuyªn m«n tõ khu vùc t nh©n. B¶n tin nµy xin giíi thiÖu vÒ m« h×nh PPP,chØ ra mét sè nh÷ng c¶n trë ®èi víi sù ph¸t triÓn cña PPP trong dÞch vô c¬ së h¹ tÇng,còng nh ®a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hiÖu qu¶, tÝnh tr¸ch nhiÖm vµ sö dông®ång vèn hiÖu qu¶ mµ viÖc ph¸t triÓn PPP cã thÓ mang l¹i t¹i ViÖt Nam.

Quan hÖ hîp t¸c khu vùc c«ngcéng vµ t nh©n nh»m c¶i thiÖndÞch vô c¬ së h¹ tÇng t¹i ViÖt Nam

T¹i sao cÇn cã khu vùct nh©n tham gia vµoviÖc ®Çu t vµ cung cÊpçc dÞch vô c¬ së h¹tÇng t¹i ViÖt Nam? ViÖc nh÷ng dÞch vô c¬ së h¹ tÇng ho¹t®éng hiÖu qu¶ ®ãng vai trß rÊt quan trängtrong viÖc duy tr× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕvµ gi¶m nghÌo bÒn v÷ng. Trong suèt thËpkû qua, ®Çu t hµng n¨m vµo c¬ së h¹tÇng t¹i ViÖt Nam ë møc trung b×nh lµ 9-10% GDP. Møc ®Çu t ®ã ®· ®ãng gãp®¸ng kÓ vµo møc t¨ng trëng GDP b×nhqu©n ®Çu ngêi 7% vµ viÖc gi¶m m¹nh tûlÖ nghÌo tõ 58% xuèng cßn 29% hiÖn nay.Tuy vËy, gÇn ®©y cã mét sù ®ång thuËnmíi r»ng ®Ó duy tr× møc t¨ng trëng nµytrong thËp kû tíi, vµ ®Ó më réng m¹ng líidÞch vô c¬ së h¹ tÇng tíi ngêi nghÌo vµvïng hÎo l¸nh, ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇngcÇn t¨ng lªn møc 11-12% GDP. Sù xuÊthiÖn gÇn ®©y cña çc “nót cæ chai” tronglÜnh vùc x©y dùng c¶ng g©y lo ng¹i vÒ kh¶n¨ng gi¶m tèc ®é cña t¨ng trëng kinh tÕ.Trong khi nhu cÇu vÒ c¬ së h¹ tÇng ngµycµng t¨ng th× ng©n s¸ch cña Nhµ níc vµ

nguån vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc(ODA) ®Çu t vµo lÜnh vùc nµy l¹i cã giíih¹n. Çc nhµ ph©n tÝch íc tÝnh “lç hængtµi chÝnh” cho ®Çu t c¬ së h¹ tÇng vµokho¶ng 2,5 tû USD mét n¨m. Lç hæng nµycã thÓ ®îc gi¶i quyÕt phÇn nµo nÕu khuvùc t nh©n tham gia nhiÒu h¬n vµo cungcÊp çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng còng nhçc dÞch vô liªn quan. Sù tham gia cñakhu vùc t nh©n sÏ mang l¹i 3 lîi Ých sau:

1. T¹o kÕt qu¶ tèt h¬n. Sù tham gia cñakhu vùc t nh©n cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶thùc hiÖn tèt h¬n, tÇm bao phñ réng h¬nvµ çc dÞch vô ®îc cung cÊp víi tÝnh bÒnv÷ng cao h¬n. §iÒu nµy cã ®îc nhê khuvùc t nh©n cã hiÖu qu¶ qu¶n lý cao, kh¶n¨ng ®Þnh híng theo yªu cÇu cña kh¸chhµng m¹nh, kh¶ n¨ng thu håi chi phÝ línvµ øng dông kü thuËt tiªn tiÕn lín h¬n. Sovíi çc nhµ cung cÊp c«ng, nhµ cung cÊpt nh©n còng ®îc coi lµ cã ph¶n øngnhanh nh¹y h¬n víi nhu cÇu vµ sù c¹nhtranh trªn thÞ trêng.

2. Bæ sung ®Çu t tõ çc nguån vèn tnh©n gióp th¸o gì nhu cÇu vÒ vèn cho çcdù ¸n c¬ së h¹ tÇng träng ®iÓm. H¬n n÷a,




108

ë quèc gia mµ çc kho¶n chi tiªu c«ngcéng ®îc dïng vµo môc ®Ých gi¶m nghÌonh ViÖt Nam, ®ãng gãp tµi chÝnh cña khuvùc t nh©n vµo c¬ së h¹ tÇng sÏ gióp gi¶iphãng nguån vèn ng©n s¸ch h¹n hÑp ®Ó®Çu t vµo çc lÜnh vùc gi¶m nghÌo kh¸c.

3. C¶i thiÖn h×nh thøc mua s¾m c«ng.PPP nhÊn m¹nh vµo hiÖu qu¶ h¬n lµ çcyÕu tè ®Çu vµo, PPP còng lµm t¨ng tÝnhho¹t ®éng vµ t¹o c¹nh tranh. Ngoµi ra,viÖc øng dông ph¬ng ph¸p dù to¸n chiphÝ theo “toµn bé vßng ®êi tµi s¶n” cã thÓgióp ®¶m b¶o chÊt lîng dÞch vô trong dµih¹n. H×nh thøc mua s¾m PPP mang l¹i gi¸trÞ ®ång vèn cao h¬n so víi h×nh thøc muas¾m chÝnh phñ truyÒn thèng th«ng quaviÖc buéc çc nhµ ®Çu t t nh©n cïngchia sÎ víi ChÝnh phñ çc rñi ro trong ho¹t®éng dµi h¹n cña c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng.

Kh¸i niÖm vÒ Hîp t¸cc«ng t (PPP)Hîp t¸c c«ng t ®ang ngµy cµng trë thµnhmét çch tiÕp cËn phæ biÕn ®Ó cung cÊpdÞch vô c¬ së h¹ tÇng víi sù kÕt hîp nguånlùc tõ khu vùc c«ng céng vµ t nh©n. Khuvùc c«ng n¾m gi÷ mét phÇn ch¾c ch¾ntrong lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng v× thÕ khi cæphÇn ho¸ hay chuyÓn ®æi hoµn toµn chokhu vùc t nh©n hä Ýt gÆp nh÷ng c¶n trë vÒmÆt chÝnh trÞ h¬n. Ngoµi ra còng cã nhiÒubiÕn thÓ kh¸c cña PPP. PPP cã thÓ lµ métthuËt ng÷ chung ®Ó chØ çc m« h×nh trong®ã khu vùc t nh©n tham gia ®ãng gãpnguån lùc vµ/hoÆc kh¶ n¨ng chuyªn m«nvµo cung cÊp vµ ph©n phèi mét çch cãhiÖu qu¶ çc tµi s¶n vµ dÞch vô cña khuvùc c«ng céng (vèn lµ nh÷ng dÞch vô dokhu vùc c«ng cung cÊp). Côm tõ PPP®îc sö dông ®Ó miªu t¶ mét lo¹t çc s¾pxÕp, tõ çc mèi quan hÖ ®èi t¸c kh«ngchÝnh thøc, thiÕu chÆt chÏ, ®Õn çc hîp®ång dÞch vô theo kiÓu thiÕt kÕ - x©y dùng- tµi trî - vËn hµnh vµ chuyÓn giao. Mét

®Þnh nghÜa ®îc Uû ban Ch©u ¢u sö dôngliÖt kª mét sè nÐt ®Æc trng cña çc dù ¸nPPP nh sau:

• Cã çc mèi quan hÖ t¬ng ®èi l©u dµigi÷a ®èi t¸c c«ng vµ ®èi t¸c t.

• C¬ cÊu nguån vèn bao gåm c¶ vèn cñakhu vùc c«ng céng vµ t nh©n.

• Cã c¬ quan vËn hµnh ®ãng vai trß quanträng t¹i mçi giai ®o¹n cña dù ¸n (thiÕtkÕt, hoµn thiÖn, thùc hiÖn, cÊp vèn).

• §èi t¸c c«ng chó träng vµo viÖc x¸c®Þnh çc môc tiªu cÇn ®¹t ®îc.

• Cã sù ph©n chia rñi ro gi÷a ®èi t¸cthuéc khu vùc c«ng vµ khu vùc t nh©n.

ViÖc mua s¾m theo PPP còng trë nªn phæbiÕn mét phÇn v× nh÷ng hÊp dÉn tõ gãc ®ésö dông ng©n s¸ch (chi phÝ cña dù ¸n PPP®îc íc tÝnh râ rµng; khu vùc c«ng thu®îc kÕt qu¶ biÕt tríc trªn c¬ së chi phÝ®· ®îc íc tÝnh). VÝ dô, trong çc m«h×nh S¸ng kiÕn Tµi chÝnh T nh©n (PFI)®îc sö dông ë Ch©u ¢u vµ óc, ChÝnhphñ thanh to¸n mét kho¶n chi phÝ theo®Þnh kú (hµng th¸ng) cho çc dÞch vô vµs¶n phÈm ®· ®îc tho¶ thuËn tríc.Ngoµi viÖc c¶i thiÖn ®îc tÝnh minh b¹chtrong mua s¾m c«ng, mua s¾m theo PPPgióp thay ®æi g¸nh nÆng kinh phÝ tõph¬ng thøc truyÒn thèng (thanh to¸ntríc mét kho¶n tiÒn lín) sang thanh to¸n®Þnh kú dÔ qu¶n lý vµ dÔ dù ®o¸n h¬ntrong suèt thêi gian dù ¸n.

Nh÷ng lîi thÕ vµ h¹nchÕ cña PPP Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn PPP kh«ng nªn®îc nh×n nhËn nh mét “c©y ®òa thÇn”trong mäi t×nh huèng mµ chØ phï hîp trongmét sè trêng hîp cô thÓ. Trong hÇu hÕtçc trêng hîp mua s¾m c«ng, tham




109

nhòng cÇn ®îc gi¶i quyÕt mét çch cÈnträng v× vÉn lu«n cã nguy c¬ cao. Thªmvµo ®ã, viÖc chó träng vµo ph©n phèi çcs¶n phÈm ®ång nghÜa víi viÖc cÇn n©ng

cao h¬n tÝnh minh b¹ch vµ tÝnh tr¸chnhiÖm. Çc thuËn lîi vµ h¹n chÕ chÝnh cñaPPP ®îc tãm t¾t t¹i b¶ng díi ®©y:

Nh÷ng kinh nghiÖm vÒhîp t¸c c«ng t ë ViÖtNam? Nh÷ng tiÒm n¨ngph¸t triÓn?T¹i ViÖt Nam, hîp t¸c c«ng t ®îc ¸pdông hÇu hÕt ë nh÷ng dù ¸n theo h×nhthøc hîp ®ång X©y Dùng - VËn hµnh -ChuyÓn giao (BOT) vµ nh÷ng Hîp ®ångHîp t¸c Kinh doanh (BCC). Trong 12 n¨mqua, ®· cã 18 dù ¸n theo h×nh thøc nhvËy, chñ yÕu trong lÜnh vùc n¨ng lînghoÆc viÔn th«ng. Sè lîng dù ¸n khiªmtèn nµy chØ chiÕm kho¶ng 15% tæng sèvèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng. Riªng métdù ¸n khÝ ®èt lín ®· chiÕm mét nöa trongtæng sè vèn ®Çu t nµy. PPP sÏ tiÕp tôc

®îc ph¸t triÓn nh mét çch huy ®éngvèn t nh©n quèc tÕ cho çc dù ¸n c¬ sëh¹ tÇng lín. Dù th¶o NghÞ ®Þnh BOT gÇn®©y còng cho thÊy nç lùc cña ChÝnh phñtrong viÖc thu hót çc nhµ ®Çu t t nh©n.Tuy nhiªn cÇn ph¶i tiÕp tôc c¶i thiÖn h¬nn÷a vÒ néi dung cña nghÞ ®Þnh v× nh÷ngph¶n håi ®èi víi Dù th¶o nghÞ ®Þnh ban®Çu cho thÊy vÉn cßn kho¶ng çch língi÷a kú väng cña ChÝnh phñ vµ çc nhµ®Çu t tiÒm n¨ng.

Mét Héi th¶o gÇn ®Çy do Dù ¸n N©ng caoHiÖu qu¶ thÞ trêng cho ngêi nghÌo(M4P) tæ chøc1 ®a ra gîi ý: PPP cã thÓ®îc sö dông ®a d¹ng h¬n. Çch tiÕp cËncña PPP kh«ng chØ giíi h¹n trong nh÷ng

Nh÷ng thuËn lîi chÝnh cña PPP

* TËn dông ®îc kü n¨ng, c«ng nghÖ hiÖn ®¹ivµ tÝnh hiÖu qu¶ cña khu vùc t nh©n

* Buéc khu vùc c«ng céng ngay tõ ®Çu ph¶ichó träng vµo ®Çu ra vµ lîi Ých (thay v× çcyÕu tè ®Çu vµo).

* §a vèn t nh©n vµo vµ gióp gi¶m nhÑ g¸nhnÆng tµi chÝnh cho dù ¸n

* Rñi ro ®îc chia sÎ gi÷a çc ®èi t¸c kh¸cnhau

* Sù ch¾c ch¾n vÒ ng©n s¸ch

* Trong m« h×nh S¸ng kiÕn Tµi chÝnh T nh©n(PFI), khu vùc c«ng céng chØ thanh to¸n khidÞch vô ®· ®îc cung cÊp

* ViÖc nguån vèn “bÞ rñi ro” lµ mét ®éng c¬ tèt®Ó çc c«ng ty t nh©n ho¹t ®éng hiÖu qu¶h¬n

Nh÷ng th¸ch thøc chÝnh cña PPP

* PPP cã thÓ lµm cho khu vùc c«ng céng bÞ mÊtquyÒn kiÓm so¸t qu¶n lý vµ v× vËy cã thÓ khãchÊp nhËn trªn gãc ®é chÝnh trÞ.

* LiÖu khu vùc c«ng céng cã ®ñ n¨ng lùc vµ kün¨ng ®Ó ¸p dông çc ph¬ng thøc PPP vµt¹o mét m«i trêng ph¸p lý vµ chÝnh s¸ch u®·i thÝch ®¸ng?

* LiÖu khu vùc t nh©n cã ®ñ n¨ng lùc chuyªnm«n ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn PPP?

* Kh«ng thÓ chuyÓn giao rñi ro tuyÖt ®èi

* ViÖc mua s¾m cã thÓ tèn nhiÒu thêi gian vµchi phÝ

* Çc cÊu tróc dµi h¹n thêng t¬ng ®èi kÐmlinh ho¹t

1 Kû yÕu Héi th¶o Quan hÖ ®èi t¸c khu vùc c«ng céng t nh©n ®Ó c¶i thiÖn viÖc cung cÊp çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng chongêi nghÌo tæ chøc t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi th¸ng 6 n¨m 2006.




110

hîp ®ång BOT trong lÜnh vùc n¨ng lîngmµ cßn cã thÓ ®îc sö dông trong nhiÒulÜnh vùc kh¸c víi quy m« nhá h¬n, ®ångthêi cã thÓ mang l¹i nhiÒu c¬ héi h¬n tõ thÞtrêng míi næi lªn cho çc nhµ thÇu vµçc doanh nghiÖp ViÖt Nam. Mét sè vÝ dô®¸ng chó ý ë ViÖt Nam cã thÓ kÓ ra ®©y lµt nh©n kinh doanh xe buýt ë Hµ Néi, hîp®ång “ThiÕt kÕ, X©y dùng, Cho thuª(DBL)” ®Ó cung cÊp níc s¹ch ë mét sètØnh miÒn B¾c2 hay vÝ dô vÒ tµi trî PPPcña Quü ®Çu t ph¸t triÓn ®« thÞ Thµnhphè Hå ChÝ Minh3 .

PPP cã thÓ ®îc sö dôngthÕ nµo ®Ó gióp ®ì ngêinghÌo? - Sö dông trî cÊpmét çch th«ng minh Trong mét sè trêng hîp, x¸c ®Þnh gi¸dÞch vô (hay c¬ cÊu phÝ) theo ®óng nguyªnt¾c cña thÞ trêng kh«ng cho phÐp cungcÊp çc dÞch vô c¬ së h¹ tÇng ®Õn ngêinghÌo. Khi ®ã, sö dông trî cÊp mét çchth«ng minh lµ çch ®Ó ®¶m b¶o nh÷ngdÞch vô nµy ®Õn ®îc víi hä. Trong nh÷ngtrêng hîp nµy, ng©n s¸ch nhµ níc ®îcsö dông ®Ó bæ sung hoÆc thay thÕ cho phÝthu tõ ngêi sö dông, v× thÕ nhµ cung cÊpdÞch vô vÉn ®¶m b¶o ®îc thanh to¸n æn®Þnh cho dÞch vô m×nh cung cÊp. ¦u ®iÓmcña ph¬ng ph¸p nµy lµ duy tr× ®îc lîiÝch kinh tÕ cña nhµ cung cÊp dÞch vô vµtr¸nh tæn h¹i cho sù ph¸t triÓn dµi h¹n cñathÞ trêng. Trî cÊp dùa trªn kÕt qu¶ g¾nviÖc thanh to¸n dÞch vô víi viÖc cung cÊpnh÷ng dÞch vô cô thÓ (hoÆc ®Çu ra cñadÞch vô). Çch thanh to¸n dùa trªn kÕtqu¶ nµy chuyÓn rñi ro ho¹t ®éng sang çc

nhµ cung cÊp dÞch vô. Nhµ cung cÊp nh×nchung ph¶i tù bá vèn ®Ó ph¸t triÓn vµ cungcÊp. Hä chØ ®îc thanh to¸n sau khi hoµnthµnh viÖc cung cÊp dÞch vô.

Mét vÝ dô vÒ sö dông trî cÊp mét çchth«ng minh lµ hÖ thèng cung cÊp níc ®«thÞ t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §©y lµ métch¬ng tr×nh nh»m më réng nh÷ng dÞch vôv× ngêi nghÌo th«ng qua viÖc gi¶m thÊttho¸t níc vµ trî cÊp ®êng èng dÉn choçc hé gia ®×nh nghÌo. Víi mçi hé gia ®×nhnghÌo sö dông níc tiÕt kiÖm tõ Dù ¸ngi¶m thÊt tho¸t níc, Tæng c«ng ty cÊpníc Sµi Gßn (SAWACO) nhËn ®îc sùhç trî vÒ kinh phÝ tõ ch¬ng tr×nh “trî cÊpdùa trªn kÕt qu¶ ho¹t ®éng”. Thªm vµo®ã, mét ®¬n vÞ t nh©n còng ®îc ký kÕt®Ó ®¶m nhËn viÖc gi¶m thÊt tho¸t níc t¹imét trong s¸u khu vùc cña thµnh phè dùatrªn nguyªn t¾c hîp ®ång dÞch vô c¹nhtranh, dùa trªn kÕt qu¶ ho¹t ®éng.

Nh÷ng c¶n trë ®èi víisù ph¸t triÓn cña PPPt¹i ViÖt NamSù ph¸t triÓn cña Quan hÖ c«ng t t¹i ViÖtNam gÆp khã kh¨n ë hÇu kÕt çc giai ®o¹ntrong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n vµ ë çccÊp chÝnh quyÒn kh¸c nhau. Tuy nhiªn,nh÷ng khã kh¨n chÝnh cã thÓ kÓ ra lµ:

1. ThiÕu mét khung ph¸p lý râ rµng t¹om«i trêng cho sù tham gia cña khuvùc t nh©n. Vai trß cña çc c«ng ty tnh©n trong vËn hµnh çc c«ng tr×nhth¬ng m¹i cã liªn quan ®Õn tµi s¶nnhµ níc vÉn cha ®îc x¸c ®Þnh rârµng, vÝ dô cha cã çc h×nh thøc hîp

2 Hîp ®ång cã tÝnh chÊt s¸ng kiÕn “ThiÕt kÕ, X©y dùng, Cho thuª (DBL)” cho phÐp çc nhµ thÇu t nh©n cã thÓ tham giavµo viÖc cung cÊp níc s¹ch cho nh÷ng thÞ trÊn nhá ë 4 tØnh phÝa B¾c (dï nh÷ng tµi s¶n nµy vÉn thuéc quyÒn së h÷ucña çc ®¬n vÞ kinh tÕ nhµ níc).

3 Trong vai trß lµ mét “nhµ ®Çu t më ®êng”, quü ®Çu t ph¸t triÓn ®« thÞ Thµnh phè Hå ChÝ Minh (HIFU) cã kh¶ n¨nghuy ®éng nguån vèn t nh©n dµi h¹n cho nhiÒu dù ¸n trong ®ã bao gåm dù ¸n cung cÊp níc, ®êng thu phÝ vµ nhµë chi phÝ thÊp.




111

®ång thÝch hîp ®Ó cho phÐp khu vùc tnh©n tham gia vµo mét sè lÜnh vùc dÞchvô c«ng céng

2. Ph¸t triÓn dù ¸n cßn nhiÒu h¹n chÕ.Nh÷ng dù ¸n cã kh¶ n¨ng nhËn ®îctµi trî tõ phÝa ng©n hµng cßn thiÕu v¾ngë ViÖt Nam. Mét sè dù ¸n c¬ së h¹ tÇngcã tiÒm n¨ng rÊt lín nhng vÞ trÝ u tiªnthùc sù vµ ®é tin cËy cña nghiªn cøukh¶ thi cho çc dù ¸n nµy thêngkh«ng râ rµng. Thªm vµo ®ã vai trßt¬ng ®èi cña ChÝnh phñ vµ çc nhµ®Çu t nh©n trong viÖc chia sÎ çc chiphÝ vµ rñi ro cña ph¸t triÓn dù ¸n cßn rÊtm¬ hå.

3. Nhµ ®Çu t vµ çc cÊp chÝnh quyÒn cãquan ®iÓm rÊt kh¸c nhau vÒ çch thøcthu håi vèn (“x· héi ho¸”) vµ nguyªnt¾c cña viÖc “ngêi dïng tr¶ tiÒn”.

4. ThiÕu/ h¹n chÕ kh¶ n¨ng trong tiÕpcËn nh÷ng h×nh thøc tµi trî dµi h¹n

5. N¨ng lùc h¹n chÕ ë c¶ hai phÝa ChÝnhphñ vµ khu vùc t nh©n trong viÖc ph¸ttriÓn vµ thùc hiÖn PPP. ChÝnh phñ cÇncã n¨ng lùc ®Ó thiÕt kÕ dù ¸n hoµnchØnh víi møc rñi ro vµ h×nh thøc u ®·ihÊp dÉn cho khu vùc t nh©n. §ångthêi ChÝnh phñ còng cÇn cã kh¶ n¨ngqu¶n lý bao qu¸t ®îc nh÷ng hîp t¸cdµi h¹n nµy (trong suèt thêi h¹n cñahîp ®ång hîp t¸c).

KhuyÕn nghÞ1. ChÝnh quyÒn çc cÊp trung ¬ng vµ

®Þa ph¬ng cÇn cã nh÷ng tÝn hiÖu rârµng cho thÊy h×nh thøc mua s¾mtheo PPP ®îc thùc hiÖn mét çchnghiªm tóc. §iÒu nµy cã thÓ ®i kÌm

víi mét sè ho¹t ®éng mang tÝn hiÖu tÝchcùc, trong ®ã bao gåm (a) x©y dùng vµc«ng bè khai mét danh môc râ rµng çcdù ¸n u tiªn dµnh cho PPP, (b) ®¶mnhËn vµ/hoÆc giao thùc hiÖn nh÷ngnghiªn cøu kh¶ thi ®¸ng tin cËy vÒ métsè dù ¸n PPP, vµ (c) thµnh lËp mét “§¬nvÞ PPP” trung t©m hoÆc mét c¬ quanchuyªn tr¸ch ®Ó xóc tiÕn çc bíc trongqu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n PPP.

2. X©y dùng n¨ng lùc cho ph¬ng thøcmua s¾m c«ng vµ qu¶n lý PPP, víi:(a) mét khung ph¸p lý râ rµng cho PPP,trong ®ã cã çc chÝnh s¸ch vµ híngdÉn râ rµng víi nh÷ng yªu cÇu cô thÓvÒ kü thuËt, m«i trêng, x· héi vµ luËtph¸p ®èi víi tõng lÜnh vùc; (b) çc lùachän x©y dùng dù ¸n PPP vµ qu¶n lýrñi ro; (c) c¶i çch hÖ thèng mua s¾mc«ng, bao gåm viÖc sö dông nh÷ngmÉu hîp ®ång chuÈn ®Ó øng dông PPPtrong cung cÊp dÞch vô; (d) ®µo t¹onh©n viªn vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,®Æc biÖt trong ph¹m vi çc tØnh vµ çcbé liªn quan.

3. Ph¸t triÓn Dù ¸n - thµnh lËp vµ thùchiÖn çc dù ¸n PPP thÝ ®iÓm t¹i mçitiÓu ngµnh c¬ së h¹ tÇng chÝnh ®Ó hächái kinh nghiÖm vµ nh©n réng trongt¬ng lai.

4. Ph¸t triÓn nh÷ng c¬ chÕ hç trî huy®éng vèn nh thÞ trêng tr¸i phiÕu,hÖthèng ®¸nh gi¸ tÝn nhiÖm4 v.v

5. Ph¸t triÓn thÞ trêng cho PPP trong®ã bao gåm i) nh÷ng chiÕn dÞch qu¶ngb¸ th«ng tin vÒ tæng chi phÝ dÞch vô cungcÊp, ii) thóc ®Èy v¨n ho¸ “ngêi dïngchÞu chi phÝ” ë nh÷ng ngêi tiªu dïnggiµu cã, iii) ph¸t triÓn vµ phæ biÕn réngr·i h¬n çc c¬ héi ®Ó nh÷ng nhµ cung

4 HÖ thèng ®¸nh gi¸ tÝn nhiÖm ®îc sö dông ®Ó c¶i thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ trêng vèn th«ng qua viÖc cung cÊp th«ngtin vÒ chÊt lîng ®Çu t cho çc nhµ ®Çu t. HÖ thèng ®¸nh gi¸ ®é tin cËy (hay nguy c¬ thua lç) cña nh÷ng n¬i ph¸thµnh çc lo¹i chøng tõ ghi nî nh çc c«ng ty, thµnh phè, tæ chøc phi chÝnh phñ, hay chÝnh phñ.




112

cÊp t nh©n tham gia vµo mua s¾mPPP, iv) ph¸t triÓn hÖ thèng tiªu chuÈncho çc c«ng tr×nh h¹ tÇng quy m« nhá®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña çc nhµcung cÊp chÊt lîng tèt, ®îc chøngnhËn - nh÷ng ngêi cã thÓ b¾t ®Çu x©ydùng th¬ng hiÖu cho m×nh vµ thu ®îclîi Ých kinh tÕ tõ quy m« s¶n xuÊt.

Th¶o luËnT¹i sao cÇn cã khu vùc t nh©ntham gia vµo viÖc cung cÊp çcdÞch vô c¬ së h¹ tÇng?

Lîi Ých thùc sù PPP mang l¹i lµ tÝnh tr¸chnhiÖm, s¸ng t¹o, nhÊn m¹nh hiÖu qu¶ vµkÕt qu¶ c«ng viÖc tõ khu vùc t nh©n. VíiPPP, ChÝnh phñ sÏ tr¶i qua mét qu¸ tr×nhx¸c ®Þnh nh÷ng kÕt qu¶ m×nh muèn ®¹t®îc vµ g¾n kÕt khu vùc t nh©n vµo ®ãth«ng qua h×nh thøc hîp ®ång. Nhê ®ã,ng©n s¸ch, viÖc cÊp vèn vµ nh÷ng kÕt qu¶hay dÞch vô mµ ngêi d©n ë ®Þa ph¬ngthùc sù nhËn ®îc sÏ cã mèi liªn hÖ rârµng h¬n.

Paul Reddel, Phô tr¸ch ch¬ng tr×nhkhu vùc §«ng ¸ vµ Th¸i B×nh D¬ng,PPIAF

Nhu cÇu vèn ®Çu t cho kÕt cÊu h¹ tÇngGiao th«ng VËn t¶i ®Õn n¨m 2020 lµ rÊtlín, trung b×nh hµng n¨m cÇn 117.744ngh×n tû ®ång t¬ng ®¬ng 7,4 tû ®« la Mü.Trong khi ®ã kh¶ n¨ng ®¸p øng cña çcnguån vèn hiÖn cã cho ®Çu t kÕt cÊu h¹tÇng Giao th«ng VËn t¶i nh vèn ng©ns¸ch, ODA, tr¸i phiÕu chÝnh phñ… vµokho¶ng 2-3 tû ®« la Mü, t¬ng ®¬ng 20%-30% nhu cÇu vèn.

§Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t,Bé Giao th«ng VËn t¶i chñ tr¬ng, ngoµiçc nguån vèn hiÖn cã, sÏ thu hót ®a d¹ngçc nguån vèn, gåm nguån vèn tõ khu vùct nh©n (th«ng qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕuc«ng tr×nh, ®Çu t trùc tiÕp (BOT, BT...)),

vµ tõ çc tæ chøc tµi chÝnh trong vµ ngoµiníc (th«ng qua h×nh thøc vay theo l·isuÊt thÞ trêng).

Ph¹m Thanh B×nh, Chuyªn viªn Vô KÕho¹ch vµ §Çu t, Bé Giao th«ng vËn t¶i

Dù ¸n hîp t¸c c«ng t kh¸c nh÷ng dù ¸nkh¸c ë chç nã huy ®éng ®îc çc nguånlùc vµ n¨ng lùc chuyªn m«n cña doanhnghiÖp t nh©n th«ng qua ®Êu thÇu vµ chÞusù qu¶n lý cña Nhµ níc. Qu¸ tr×nh vËnhµnh, ®iÒu tiÕt, triÓn khai dù ¸n sÏ tèt h¬n.Nh÷ng tiªu cùc trong qu¸ tr×nh tham gia®Êu thÇu Nhµ níc qu¶n lý ®îc vµ hiÖuqu¶ cña ®ång vèn ®îc ph¸t huy tèt h¬n.

¤ng Bïi VÜnh Kiªn, Phã chñ tÞch Uûban Nh©n d©n tØnh B¾c Ninh

Kinh nghiÖp vµ tiÒm n¨ng cña PPPt¹i ViÖt Nam

Dùa trªn chñ tr¬ng x· héi ho¸ c«ng t¸cvËn t¶i hµnh kh¸ch b»ng xe buýt cña Uûban Nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi, cïng víim«i trêng ph¸p lý thuËn lîi cho çcdoanh nghiÖp tham gia, chóng t«i tiÕnhµnh ®Êu thÇu cho çc tuyÕn xe buýt míimë. ViÖc ®Êu thÇu nµy mang l¹i chi phÝho¹t ®éng thÊp nhÊt, thu hót ®îc nhiÒunhµ thÇu ®ñ n¨ng lùc tham gia, vµ cãnhiÒu c¬ héi ®Ó c¹nh tranh h¬n. Lo¹i hîp®ång sö dông cho lo¹i h×nh hîp t¸c nµy®îc c¨n cø trªn c¬ së chi phÝ tæng kÕthîp víi qu¶n lý doanh thu tuyÕn, thêi gianhîp ®ång khai th¸c tuyÕn lµ 5 n¨m vµ cã®iÒu chØnh.

MÆt ®îc cña lo¹i h×nh hîp t¸c nµy lµ nãt¹o ra kh¶ n¨ng tham gia cña çc doanhnghiÖp t nh©n vµo vËn t¶i hµnh kh¸chc«ng céng b»ng xe buýt, ®ång thêi gióp®¹t ®îc çc môc tiªu cña Thµnh phè mµkh«ng ph¶i ®Çu t thªm ph¬ng tiÖn (164xe t¬ng ®¬ng trªn 130 tØ ®ång), gi¶mdÇn chi phÝ vËn hµnh. Tuy nhiªn vÉn cßnnh÷ng mÆt cha ®îc, ®ã lµ triÓn khai




113

cha ®ång bé, thêi gian cha ®¶m b¶otheo tiÕn ®é, viÖc hç trî l·i suÊt, cho thuª®Êt… cha ®îc thÓ hiÖn c«ng b»ng gi÷açc thµnh phÇn kinh tÕ.

Kü s TrÇn Hïng TuÊn, Gi¸m ®èc Trungt©m qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh giao th«ng ®«thÞ, Së Giao th«ng c«ng chÝnh Hµ Néi

C«ng ty chóng t«i ®· tr¶i qua 2 giai ®o¹n®Êu thÇu, thø nhÊt lµ giai ®o¹n s¬ tuyÓn ®Ócã nhµ thÇu ®ñ tiªu chuÈn vÒ tµi chÝnh vµchuyªn m«n, sau ®ã lµ ®Êu thÇu chÝnhthøc ®Ó chän ra nhµ thÇu ®¶m b¶o gi¸níc b¸n ra cho nh©n d©n ë møc thÊpnhÊt. §ã lµ yÕu tè quan träng nhÊt ®Óchóng t«i th¾ng thÇu.

¤ng TrÇn V¨n T¸m, Gi¸m ®èc c«ng tyTh¬ng m¹i vµ x©y dùng TuÊn §øc

(Nhµ thÇu DBL)

§èi víi nh÷ng dù ¸n c¬ sëh¹ tÇng vèn ®ßi hái lîngvèn lín mµ doanh thu thuhåi l¹i chØ cã thÓ thÊy saumét thêi gian dµi cÇn ph¶i

cã nh÷ng “nhµ ®Çu t më ®êng”. HIFU®ãng vai trß mét “nhµ ®Çu t më ®êng”nh vËy. ChiÕn lîc chung cña HIFU khithµnh lËp çc c«ng ty cæ phÇn lµ tham gia®Çu t kh«ng qu¸ 30% vèn ®iÒu lÖ cñac«ng ty, phÇn cßn l¹i ®îc huy ®éng réngr·i tõ çc ç nh©n vµ tæ chøc kh¸c. ViÖch×nh thµnh çc c«ng ty cæ phÇn sÏ ®¶mb¶o ®îc møc vèn ®èi øng tèi thiÓu theoluËt ®Þnh (30%), qua ®ã cã thÓ tiÕp tôc huy®éng tÝn dông phÇn vèn cßn l¹i (70%) ®Óthùc hiÖn çc dù ¸n.

Sau mét thêi gian dù ¸n ho¹t ®éng æn®Þnh, HIFU sÏ thùc hiÖn chiÕn lîc tho¸tvèn ®èi víi phÇn vèn gãp cña HIFU vµdïng nguån vèn nµy ®Ó tiÕp tôc ®Çu t vµoçc dù ¸n kh¸c. KÕ ho¹ch tho¸t vèn cñaHIFU còng g¾n víi thÞ trêng chøng kho¸nnh»m t¹o thªm hµng hãa vµ gãp phÇn

ph¸t triÓn thÞ trêng vèn ®ång thêi t¹o ®iÒukiÖn cho t nh©n tiÕp tôc tham gia ®Çu tçc dù ¸n nµy.

Bµ Giao ThÞ YÕn, Tæng gi¸m ®èc Quü®Çu t Ph¸t triÓn §« thÞ Thµnh phè HåChÝ Minh (HIFU)

PPP cã thÓ ®îc sö dông ®Ó gióp®ì ngêi nghÌo nh thÕ nµo? - Södông trî cÊp mét çch th«ng minh

Dù ¸n më réng ph¹m vi dÞch vô th«ng quaviÖc gi¶m thÊt tho¸t níc (Dù ¸n 2) ®îcthùc hiÖn theo kho¶n viÖn trî dùa trªn kÕtqu¶ ho¹t ®éng (OBA) trÞ gi¸ 5 triÖu ®« lacña Ng©n hµng ThÕ giíi. §iÒu kiÖn ®Ó®îc thùc hiÖn lµ Dù ¸n gi¶m thÊt tho¸tníc thµnh phè Hå ChÝ Minh (Dù ¸n 1)®îc thùc hiÖn thµnh c«ng. Còng theo®iÒu kiÖn nµy, víi mçi m3 níc tiÕt kiÖm®îc tõ Dù ¸n 1 th× mét hé gia ®×nh nghÌosÏ ®îc l¾p ®êng èng vµ ®ång hå níc ëDù ¸n 2. Tæng céng sÏ cã kho¶ng 30.000hé gia ®×nh nghÌo hëng lîi tõ ch¬ngtr×nh. NÕu kh«ng cã sù hç trî nµy, çc hésÏ ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ, vµo kho¶ng150 ®« la hoÆc h¬n. §iÒu kiÖn ®Ó ®îc l¾plµ çc hé ph¶i dïng níc cña dù ¸n trongthêi gian Ýt nhÊt ba th¸ng (cã tr¶ tiÒn).Ngoµi ra çc hé còng ph¶i ®ãng gãp métkho¶n tõ 300.000 – 500.000 ®ång vµo tiÒnchi phÝ l¾p ®Æt.

Trî cÊp dùa trªn c¬ së ho¹t ®éng nµy t¹ora c¬ héi tèt cho ngêi nghÌo ®îc tiÕpcËn víi dÞch vô níc s¹ch. §ång thêi nãgióp çc çc doanh nghiÖp thùc hiÖn cã ýthøc râ rµng h¬n ®Ó ho¹t ®éng hiÖu qu¶ v×môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña thµnhphè. Çc bªn nh Uû ban Nh©n d©nThµnh phè, Së Th¬ng binh X· héi rÊthoan nghªnh s¸ng kiÕn nµy.

¤ng V¬ng Quang Sang, Gi¸m ®ècBan qu¶n lý Dù ¸n gi¶m thÊt tho¸t nícthµnh phè Hå ChÝ Minh




114

Çc khã kh¨n cña khu vùc t nh©ntrong viÖc tham gia cung cÊp dÞchvô c¬ së h¹ tÇng

Kh«ng riªng chØ Thµnh phèHå ChÝ Minh mµ t×nh h×nhchung cña c¶ níc lµ thiÕukinh nghiÖm thùc tÕ vµ thiÕuquy ®Þnh cña Nhµ níc ®iÒu

chØnh viÖc ®Çu t t nh©n tham gia vµodÞch vô c¬ së h¹ tÇng. HiÖn nay trong LuËt®Çu t 2005 vµ trong dù th¶o NghÞ ®Þnhhíng dÉn thi hµnh LuËt ®· cã quy ®Þnh®iÒu chØnh viÖc sö dông vèn nhµ níc ®Ótham gia çc doanh nghiÖp x©y dùng vµcung cÊp dÞch vô h¹ tÇng (tríc ®©y çcvÊn ®Ò nµy chØ ®îc ®iÒu chØnh trong nghÞ®Þnh vÒ BOT). Thµnh phè Hå ChÝ Minh cãsè lîng dù ¸n nhiÒu h¬n çc tØnh kh¸cnhng l¹i rÊt thiÕu kinh nghiÖm thµnhc«ng.

HiÖn t¹i luËt cho phÐp trong mét dù ¸n h¹tÇng kü thuËt cã sù tham gia cña c¶ khuvùc c«ng vµ t. LuËt còng quy ®Þnh nh÷ngh×nh thøc ®¶m b¶o, vÝ dô b¶o ®¶m kh«ngquèc h÷u ho¸, ®èi víi nhµ ®Çu t nícngoµi cho chuyÓn ®æi ra ngo¹i tÖ nh÷ng thunhËp chÝnh ®¸ng, b¶o ®¶m t«n träng hîp®ång BOT (hoÆc BT). Trong hoµn c¶nh luËtthay ®æi, Nhµ níc còng quy ®Þnh luËtkh«ng håi tè, ®¶m b¶o nhµ ®Çu t ®îc ¸pdông nh÷ng ®iÒu kho¶n thuËn lîi h¬n.

¤ng L¬ng V¨n Lý, Phã gi¸m ®èc Së KÕho¹ch §Çu t Thµnh phè Hå ChÝ Minh

Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, lo¹i h×nh hîpt¸c nµy gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ tµi chÝnh,vÒ vèn ®Ó ®Çu t ph¬ng tiÖn, khã kh¨n vÒcë së vËt chÊt cña doanh nghiÖp nh gara, xëng b¶o dìng söa ch÷a, khochøa…, c¬ chÕ chÝnh s¸ch hç trî doanhnghiÖp cßn thiÕu, gi÷a doanh nghiÖp Nhµníc vµ doanh nghiÖp t nh©n cßn cha®îc ®èi xö b×nh ®¼ng.

Kü s TrÇn Hïng TuÊn, Gi¸m ®èc Trungt©m qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh giao th«ng ®«thÞ, Së Giao th«ng c«ng chÝnh Hµ Néi

Çc khuyÕn nghÞ§èi víi mét sè ngµnh thuéclÜnh vùc h¹ tÇng ®« thÞ,chóng t«i u tiªn kªu gäi ®Çut çc dù ¸n vÒ h¹ tÇng giaoth«ng (tuyÕn giao th«ng

huyÕt m¹ch, hÖ thèng giao th«ng n«ngth«n, ®êng bé vµ ®êng s¾t xuyªn ¸…),h¹ tÇng bu chÝnh viÔn th«ng (çc dù ¸nhiÖn ®¹i ho¸ ngµnh, ph¸t triÓn ®ång bé h¹tÇng th«ng tin quèc gia…), kÕt cÊu h¹ tÇng®« thÞ vµ khu d©n c (x©y dùng ®ång bé vµtõng bíc hoµn thiÖn hÖ thèng kÕt cÊu h¹tÇng ®« thÞ…). C¨n cø vµo môc tiªu, lÜnhvùc vµ nhiÖm vô cña nh÷ng dù ¸n u tiªn®· nªu ë trªn, Bé KÕ ho¹ch §Çu t cïngvíi çc bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng ®· h×nhthµnh danh môc çc dù ¸n u tiªn kªu gäi®Çu t t nh©n trong vµ ngoµi níc tronggiai ®o¹n 2006 – 2010.

¤ng Ph¹m Quèc TuÊn, Phã vô trëngVô KÕt cÊu h¹ tÇng vµ §« thÞ, Bé KÕho¹ch vµ §Çu t

LuËt ®Çu t 2005 ®· míi h¬n vµ t¹o ®iÒukiÖn cho PPP. ViÖc t¹o m«i trêng ph¸p lýcho çc doanh nghiÖp ho¹t ®éng b×nh®¼ng lµ rÊt quan träng, v× khi ®ã khu vùc tnh©n míi an t©m tËp trung ®îc tµi chÝnh,nguån lùc cho nh÷ng dù ¸n vèn cÇn ®Çu tlín, thêi gian thu håi vèn dµi. VÒ h×nh thøc®Çu t, ®Ò nghÞ ngoµi BOT, BTO, BT nªncã thªm BOO víi hµnh lang ph¸p lý b¶o®¶m. Tríc ë thµnh phè Hå ChÝ Minh còngcã dù ¸n cÊp níc BOO ®Êu thÇu c«ngkhai nhng khi thùc hiÖn còng nhng gÆpnhiÒu khã kh¨n v× cha cã quy ®Þnh ph¸plý râ rµng. Nhê sù th¸o gì, ñng hé h×nhthøc míi nµy cña çc cÊp h÷u quan vµ Uûban Nh©n d©n Thµnh phè nªn hiÖn nay dù¸n ®ang triÓn khai tèt.

HiÖn t¹i theo qui ®Þnh th× tû träng vèn chñsë h÷u yªu cÇu cña nhµ ®Çu t trong dù¸n BOT lµ 30% (70% lµ vèn vay). Nªnch¨ng h¹ thÊp tû lÖ nµy xuèng cßn kho¶ng




115

20% nhng ph¶i ®¶m b¶o vèn thùc bëinÕu lµ vèn “¶o” th× dù ¸n sÏ gÆp nhiÒu khãkh¨n, thËm chÝ ®ç vì v× chñ ®Çu t kh«ngcã ®ñ ®èi øng. §iÒu nµy t¹o g¸nh nÆngkh«ng cÇn thiÕt vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh, chØnªn quy ®Þnh lµ 15-20% ®Ó t¹o ®iÒu kiÖncho hä. Vèn lµ mét phÇn nhng còng cÇntÝnh ®Õn n¨ng lùc qu¶n lý, kh¶ n¨ng l·nh®¹o cña nhµ ®Çu t.

Víi nh÷ng dù ¸n c¬ së h¹ tÇng, nguån vèntrong níc cßn h¹n chÕ, chØ ®¶m b¶o chonh÷ng dù ¸n trong thêi gian ng¾n h¹n,hiÖn t¹i HIFU vÉn ®ang t×m kiÕm nguånvèn nh÷ng dù ¸n dµi h¹n cho c¬ së h¹tÇng (thêi gian 30 – 40 n¨m). Tuy nhiªn®èi víi nh÷ng dù ¸n nµy, thêi gian chuÈnbÞ dµi, v× vËy liÖu cã thÓ xem xÐt gi¶i ph¸pho¸n chuyÓn vèn, tøc lµ tríc tiªn sÏ vaytrong níc vµ sau ®ã thÈm ®Þnh dù ¸n vµho¸n chuyÓn vèn vay. VÒ l©u dµi cÇnkhuyÕn khÝch t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng ty tnh©n ph¸t triÓn thµnh tËp ®oµn lín th× míi®ñ kh¶ n¨ng vÒ vèn, vÒ nh©n lùc, vÒ qu¶ntrÞ ®iÒu hµnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®Çu trÊt lín ë lÜnh vùc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇngcña thµnh phè Hå ChÝ Minh.

Bµ Giao ThÞ YÕn, Tæng gi¸m ®èc Quü®Çu t Ph¸t triÓn §« thÞ Thµnh phè HåChÝ Minh

Nªn thµnh lËp mét quü ph¸ttriÓn Dù ¸n vµ ChÝnh phñnªn chÞu nh÷ng chi phÝ khëi®Çu ®Ó ph¸t triÓn vµ thiÕt kÕdù ¸n, tõ giai ®o¹n b¾t ®Çu

®Õn lóc nhËn ®îc tµi trî tõ ng©n hµng vµgi¶i quyÕt ®Çy ®ñ çc mÆt vÒ kü thuËt, m«itrêng, x· héi, tµi chÝnh, luËt ph¸p, ký kÕt

hîp ®ång vµ gi¶m nhÑ rñi ro. NÕu ChÝnhphñ ®¶m nhËn phÇn ph¸t triÓn dù ¸n,ChÝnh phñ sÏ cã vÞ trÝ thuËn lîi h¬n ®Ó x¸c®Þnh rñi ro vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý m×nhnªn nhËn vµ cÇn sù trî gióp g× tõ khu vùct nh©n. §iÒu nµy còng gióp ChÝnh phñ cã®îc dÞch vô c¹nh tranh h¬n so víi nh÷ngçch truyÒn thèng kh¸c. Qu¸ tr×nh nµy cÇnnhiÒu thêi gian nhng vÒ l©u dµi, ChÝnhphñ sÏ thu ®îc gi¸ trÞ tèt nhÊt tõ ®ång vènbá ra.

Víi ViÖt Nam, tríc hÕt nªn cã mét nghiªncøu ®Ó x¸c ®Þnh dù ¸n nµo cã tiÒm n¨ngthu hót ®Çu t t nh©n vµ x¸c ®Þnh nh÷ngviÖc cÇn lµm ®Ó ®Þnh râ rñi ro vµ th«ng tinmµ çc nhµ ®Çu t yªu cÇu. Trong mçi lÜnhvùc nªn chän ra çc dù ¸n thÝ ®iÓm. KinhnghiÖm thu ®îc tõ nh÷ng dù ¸n thÝ ®iÓmnµy sÏ gióp cñng cè thªm khung chÝnhs¸ch vµ c¬ chÕ ®iÒu hµnh. Trong qu¸ tr×nh®ã nh÷ng khãa ®µo t¹o x©y dùng n¨ng lùccòng sÏ ®îc tæ chøc.

Ngoµi ra còng nªn cã mét c¬ quan chuyªntr¸ch vÒ PPP nh mét ®¬n vÞ trung t©mPPP cho çc bé, ban, ngµnh. C¬ quan nµycã thÓ ®¶m nhËn viÖc chuÈn bÞ chÝnh s¸ch,cung cÊp hç trî vÒ thÓ chÕ trong qu¸ tr×nhph¸t triÓn vµ thùc hiÖn Dù ¸n, phô tr¸chviÖc x©y dùng n¨ng lùc cho çn bé ®Þaph¬ng víi sù trî gióp cña çc c¬ quanchuyªn ngµnh. Qu¸ tr×nh x©y dùng khungthÓ chÕ ph¸p lý cÇn nhiÒu thêi gian nhngcã thÓ ®îc hç trî b»ng çc mÉu hîp ®ångcho çc m« h×nh PPP kh¸c nhau.

TS. Anand Chiplunkar, Phã chñ tÞchcao cÊp TËp ®oµn ph¸t triÓn c¬ së h¹tÇng (ILFS)




117

Kh¸i niÖm míi vÒ ph©n khóc ®¸y kim tù th¸p (BOP) cho thÊy ngêi nghÌo cã thÓ thamgia vµo thÞ trêng trong vµ ngoµi níc trong c¶ vai trß cña ngêi tiªu thô hµng ho¸, dÞchvô vµ ngêi s¶n xuÊt nguyªn liÖu ®Çu vµo cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ çc chuçi gi¸trÞ. B¶n tin nµy sÏ xem xÐt kh¸i niÖm BOP, minh häa b»ng mét sè vÝ dô t¹i ViÖt Nam vµth¶o luËn çc biÖn ph¸p kh¶ thi ®Ó t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ cña viÖc mua vµ b¸n hµng ho¸,dÞch vô t¹i ®¸y kim tù th¸p.

§Ó thÞ trêng ho¹t ®éng hiÖuqu¶ h¬n t¹i ®¸y kim tù th¸p

Th«ng tin c¬ b¶nBOP lµ viÕt t¾t cña “Base of the Pyramid”(®¸y kim tù th¸p). BOP dïng ®Ó chØ ý 4 tûngêi, hÇu hÕt lµ ngêi nghÌo – t¹o nªn®¸y cña kim tù th¸p kinh tÕ thÕ giíi vµnh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng cã ®îc tõ viÖc ®Èym¹nh çc mèi liªn hÖ cña ph©n khóc ®¸ykim tù th¸p nµy víi thÞ trêng. KÓ tõ bµi viÕtchÝnh thøc ®Çu tiªn vÒ ®Ò tµi nµy ra ®êi vµon¨m 20021, ®Õn nay BOP ®ang ngµy cµng®îc biÕt ®Õn nhiÒu h¬n nh mét çch tduy vµ mét m« h×nh kinh doanh.

Trªn thÕ giíi, mèi quan t©m vµ lÜnh vùcträng t©m cña nh÷ng nghiªn cøu vÒ BOPlµ thÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô tiÒmn¨ng t¹i ch©n kim tù th¸p. Tuy nhiªn, lýthuyÕt nµy cã thÓ ®îc ¸p dông mét çchdÔ dµng khi coi BOP lµ mét n¬i cung cÊpçc hµng ho¸ vµ dÞch vô. Trªn b×nh diÖn vÜm«, cã thÓ thÊy mét thùc tÕ lµ çc nícc«ng nghiÖp ho¸ thêng coi nh÷ng níckÐm ph¸t triÓn h¬n lµ thÞ trêng tiÒm n¨ngcho çc hµng ho¸ vµ dÞch vô, ®ång thêicòng lµ nguån cung cÊp çc nguyªn liÖuth« vµ çc s¶n phÈm ®Çu vµo trung gian

cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. ë tÇmvi m«, çc nhµ s¶n xuÊt lín ®ang t¨ngcêng s¶n xuÊt çc lo¹i s¶n phÈm vµ dÞchvô víi sè lîng lín, cã gi¸ c¶ vµ cã ®Æc®iÓm (s¶n phÈm) phï hîp yªu cÇu cñangêi tiªu dïng thu nhËp thÊp. Ngoµi ra,çc c«ng ty nµy còng ngµy cµng nhËnthøc râ vÒ lîi Ých cña viÖc giao mét phÇnquy tr×nh s¶n xuÊt cho nh÷ng ®¬n vÞ s¶nxuÊt quy m« nhá, nh çc hé gia ®×nh haynhãm çc nhµ s¶n xuÊt.

T¹i ViÖt Nam hiÖn nay, çc doanh nghiÖp®ang nh¾m môc tiªu vµo thÞ trêng ®angt¨ng trëng nhanh cña ngêi tiªu dïng ®«thÞ tÇng líp trung vµ thîng lu b»ngnh÷ng s¶n phÈm ®iÖn tö, ®iÖn tho¹i di®éng hay quÇn ¸o thêi trang. Nhng cãmét thùc tÕ ®¸ng ghi nhËn lµ trªn 75%ngêi tiªu dïng ViÖt Nam l¹i ®ang ë khuvùc n«ng th«n, vµ thu nhËp cña hä thÊph¬n nhiÒu so víi ngêi tiªu dïng thµnh thÞ.Theo kÕt qu¶ §iÒu tra møc sèng hé gia®×nh ViÖt Nam n¨m 2004, tû lÖ nghÌo ëViÖt Nam lµ 19,5%, tuy nhiªn tû lÖ nghÌoë thµnh thÞ chØ lµ 3,6% trong khi tû lÖ nµyë n«ng th«n lµ 25%.2

1 C. K. Prahalad vµ Stuart Hart, 2002. Sù thÞnh vîng t¹i ®¸y Kim tù th¸p (The Fortune at the Bottom of the Pyramid),ChiÕn lîc + Kinh doanh, Sè 26, 2002.

2 GSO (2004), ” §iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh ViÖt Nam”, Tæng côc thèng kª, Hµ Néi, ViÖt Nam. Sè liÖu trÝch dÉn trªn®îc tÝnh to¸n dùa trªn ChuÈn nghÌo cò n¨m 2004. Theo Th«ng ço B¸o chÝ vÒ tû lÖ hé nghÌo n¨m 2002 vµ 2004 víichuÈn nghÌo ¸p dông cho giai ®o¹n 2006 – 2010 cña Tæng côc Thèng kª c«ng bè ngµy 20/7/2005, tû lÖ hé nghÌo n¨m2004 cña c¶ níc lµ 18,1%, trong ®ã khu vùc thµnh thÞ lµ 8,6% vµ khu vùc n«ng th«n 21,2%. ChuÈn nghÌo ¸p dôngcho giai ®o¹n 2006 – 2010 ë møc 200 ngh×n/ngêi/th¸ng cho khu vùc n«ng th«n vµ 260 ngh×n/ngêi/th¸ng cho khu vùcthµnh thÞ.




118

TÇm quan träng cña BOPNh÷ng m« h×nh kinh doanh truyÒn thèngcho r»ng ngêi nghÌo kh«ng ph¶i lµ métph©n ®o¹n thÞ trêng quan träng vµ, v× thÕ,nªn “t¹m thêi dïng” çc s¶n phÈm kh«ng®¹t yªu cÇu vµ kh«ng ®îc ph©n phèi métçch hiÖu qu¶. M« h×nh kinh doanh BOPchØ ra r»ng ngêi nghÌo lµ thÞ trêng v«cïng quan träng, hä cã nhu cÇu vµ cã kh¶n¨ng thanh to¸n ®èi víi nh÷ng hµng ho¸vµ dÞch vô ®¹t tiªu chuÈn tèt.

Còng t¬ng tù nh vËy, m« h×nh kinhdoanh truyÒn thèng cho r»ng ngêi nghÌokh«ng ph¶i lµ bé phËn quan träng haythùc tÕ cña chuçi gi¸ trÞ hµng ho¸ chÊtlîng cao, v× thÕ hä kh«ng ®îc coi nh®èi t¸c kinh doanh hay nguån cung chos¶n xuÊt. M« h×nh kinh doanh BOP chothÊy nÕu doanh nghiÖp s½n sµng hîp t¸cvíi çc nhµ cung cÊp BOP ®Ó kh¾c phôcçc c¶n trë vÒ tÝnh s½n sµng, kh¶ n¨ng®¸p øng vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn th× ngêinghÌo sÏ trë thµnh nh÷ng m¾t xÝch rÊthiÖu qu¶ trong chuçi gi¸ trÞ.

Nh÷ng m« h×nh ph¸t triÓn truyÒn thèngcòng cho r»ng lîi nhuËn cña doanhnghiÖp (®Æc biÖt lµ çc doanh nghiÖp lín)vµ lîi Ých cña ngêi tiªu dïng vµ s¶n xuÊtnghÌo thêng kh«ng song hµnh. Theo m«h×nh kinh doanh BOP, nÕu doanh nghiÖpthõa nhËn tiÒm n¨ng cña ngêi tiªu dïngvµ s¶n xuÊt nghÌo th× c¬ chÕ thÞ trêng cãthÓ gióp ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ph¸t triÓnmét çch hiÖu qu¶.

B¸n hµng t¹i ®¸y kim tùth¸pKh¸i niÖm ph¸t triÓn mét chiÕn lîc kinhdoanh ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vôcho nh÷ng ngêi tiªu dïng t¹i ®¸y kim tùth¸p ®îc dùa trªn mét sè luËn ®iÓm chñchèt sau. Thø nhÊt, mÆc dï ngêi tiªu

dïng t¹i ph©n khóc ®¸y cña kim tù th¸p cãmøc thu nhËp kh¶ dông (dµnh cho tiªudïng) thÊp h¬n so víi nhãm nh÷ng ngêithu nhËp cao nhng hä vÉn s½n sµng tr¶mét møc gi¸ hîp lý cho hµng ho¸ vµ dÞchvô m×nh cÇn, chõng nµo nh÷ng hµng ho¸vµ dÞch vô ®ã phï hîp víi nhu cÇu cña hävµ ®îc cung cÊp mét çch hîp lý.

Thø hai, ngêi tiªu dïng t¹i ph©n khóc ®¸ykim tù th¸p cã nhËn thøc t¬ng ®èi tèt vÒth¬ng hiÖu hµng ho¸ vµ tiÕp cËn ®îc çcnguån vµ m¹ng líi th«ng tin. §iÒu nµygióp hä trë nªn s¸ng suèt kh«ng kÐm g×nhãm ngêi tiªu dïng ë ®Ønh kim tù th¸p.Trong mét sè trêng hîp, ®Æc biÖt lµ ®èivíi hµng ho¸ thiÕt yÕu, ngêi tiªu dïng t¹i®¸y kim tù th¸p thËm chÝ cßn khã tÝnh h¬nbëi chi phÝ cho nh÷ng thiÕt yÕu phÈm nµychiÕm tØ träng lín trong tæng chi tiªu cña häso víi nh÷ng ngêi tiªu dïng giµu cã.

Cuèi cïng, (vµ trong nhiÒu trêng hîp lµluËn ®iÓm quan träng nhÊt cho çc m«h×nh kinh doanh BOP) nh×n chung, møc lîinhuËn cho mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm b¸n chothÞ trêng BOP Ýt h¬n so víi b¸n t¹i ph©n®o¹n thÞ trêng giµu cã h¬n bëi gi¸ hµngho¸ b¸n ë thÞ trêng BOP t¬ng ®èi thÊp.Nhng quy m« lín cña thÞ trêng t¹i ch©nkim tù th¸p l¹i gióp c«ng ty cã thÓ thu ®îctæng lîi nhuËn lín. Nãi çch kh¸c, chänBOP lµ thÞ trêng môc tiªu lµ chiÕn lîckinh doanh sö dông lîi thÕ vÒ quy m«: nhêgia t¨ng khèi lîng b¸n bï ®¾p cho lîinhuËn ®¬n vÞ s¶n phÈm gi¶m.

Ch×a khãa thµnh c«ng khi nh¾m ®Õn thÞtrêng BOP lµ “t¹o ra søc tiªu thô” – nãiçch kh¸c lµ ph¶i ®¶m b¶o ®Ó ngêi tiªudïng nghÌo ë ch©n kim tù th¸p cã kh¶n¨ng vµ s½n sµng mua hµng ho¸ vµ s¶nphÈm doanh nghiÖp cung cÊp. Ph¬ngph¸p ®Ó b¶o ®¶m ngêi nghÌo cã thÓ tiªuthô s¶n phÈm ®îc Prahalad vµ Hart m«t¶ trong “3 ch÷ A”.3

3 “3 ch÷ A” lµ viÕt t¾t cña Affordability (Kh¶ n¨ng thanh to¸n), Access (TiÕp cËn), Availibility (TÝnh s½n sµng). Çc yÕu tènµy còng ®îc th¶o luËn kü trong B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÕn sè 9 ”Hµnh ®éng tËp thÓ”, hiÖn cã t¹i ®Þa chØ www.mar-kets4poor.org.




119

Kh¶ n¨ng thanh to¸n. Hµng ho¸ vµ dÞchvô nh¾m vµo thÞ trêng BOP nªn cã møcgi¸ phï hîp. Ngêi tiªu dïng BOP cã møcthu nhËp kh¶ dông thÊp h¬n so víi nh÷ngngêi tiªu dông ë vÞ trÝ cao trªn kim tù th¸pkinh tÕ, v× thÕ gi¸ s¶n phÈm lµ yÕu tè quant©m hµng ®Çu. §Ó t¨ng kh¶ n¨ng thanhto¸n cña ngêi tiªu dïng mµ kh«ng lµmgi¶m chÊt lîng s¶n phÈm, çc doanhnghiÖp ®· ¸p dông nhiÒu chiÕn lîc, trong®ã cã chiÕn lîc sö dông kÝch cì ®ãng gãinhá h¬n (vÝ dô nh nh÷ng tói dÇu géi ®Çusö dông mét lÇn), çc mÆt hµng kh«ng cãth¬ng hiÖu, vµ nh÷ng çch thøc muahµng s¸ng t¹o.

TiÕp cËn. M« h×nh tiªu thô hµng ho¸ vµdich vô nªn tÝnh ®Õn n¬i sinh sèng cñangêi nghÌo còng nh ph¬ng thøc lµmviÖc cña hä. HÇu hÕt nh÷ng ngêi tiªudïng BOP ph¶i lµm viÖc c¶ ngµy ®Ó cã ®ñtiÒn mua thiÕt yÕu phÈm cho ngµy ®ã. §ahµng ho¸ vµ dÞch vô ®Õn ®îc víi nh÷ngngêi tiªu dïng nµy cã nghÜa lµ t¹o ®iÒukiÖn ®Ó hä mua ®îc hµng ho¸ vµ dÞch vôt¹i thêi ®iÓm vµ thêi gian thuËn tiÖn ë gÇnn¬i sinh sèng.

TÝnh s½n sµng. Theo Prahalad vµ Hart,quyÕt ®Þnh mua cña ngêi tiªu dïng BOPthêng dùa trªn sè tiÒn hä cã trong tay t¹imét thêi ®iÓm cô thÓ nµo ®ã. Hä kh«ng thÓtr× ho·n quyÕt ®Þnh mua. V× thÕ tÝnh s½nsµng lµ mét yÕu tè then chèt ®Ó phôc vôngêi tiªu dïng BOP.

VÝ dô t¹i ViÖt Nam

T¹i ViÖt Nam, çc doanh nghiÖp ®· s¶nxuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô nh¾m vµo thÞtrêng BOP trong nhiÒu n¨m nhng nh÷ngmÆt hµng ®ã thêng cã chÊt lîng thÊp vµkh«ng ®îc ph©n phèi mét çch hiÖu qu¶.S¶n phÈm chÊt lîng cao thêng ®îcnh»m vµo thÞ trêng giµu cã h¬n.

Tuy nhiªn, trong mét vµi n¨m gÇn ®©y,mét sè c«ng ty b¾t ®Çu s¶n xuÊt hµng ho¸

vµ dÞch vô chÊt lîng cao cho thÞ trêngBOP vèn rÊt réng lín t¹i ViÖt Nam. Nh÷ngmÆt hµng nµy bao gåm xµ b«ng, dÇu géi®Çu vµ kem ®¸nh r¨ng ®ãng gãi kÝch cìnhá, m¸y tÝnh ç nh©n gi¸ rÎ, thÎ ®iÖntho¹i di ®éng tr¶ tríc víi mÖnh gi¸ nhá vµnh÷ng s¶n phÈm b¶o hiÓm dµnh chongêi thu nhËp thÊp.

Trong khi nh÷ng c«ng ty ®a quèc gia nhProcter & Gamble (P&G) vµ Unilever ®angë tuyÕn ®Çu ®Ó th©m nhËp vµo thÞ trêngBOP ViÖt Nam, çc c«ng ty trong níccòng b¾t ®Çu ®ang coi ®©y lµ nh mét thÞtrêng tiÒm n¨ng vµ tiÕn hµnh cho ranh÷ng s¶n phÈm, ®ång thêi thiÕt lËp hÖthèng ph©n phèi ®Ó t¨ng tÝnh hîp lý cñagi¸ c¶, tÝnh s½n sµng vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËntíi s¶n phÈm cña thÞ trêng BOP. Mét vµivÝ dô lµ bét giÆt Lix ®îc ph©n phèi th«ngqua mét hÖ thèng çc nhµ ph©n phèi vµb¸n lÎ nhá (®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµtÝnh s½n sµng) ®ång thêi ®îc b¸n trongnh÷ng tói kÝch cì nhá (®Ó gi¶m gi¸ thµnh).

V× chi phÝ tiÕp thÞ vµ ®ãng gãi chiÕm mét tûträng rÊt lín trong gi¸ thµnh s¶n phÈm,nhiÒu s¶n phÈm ViÖt Nam nh¾m vµo ph©nkhóc thÞ trêng BOP ®· chän çch ®ãnggãi chi phÝ t¬ng ®èi thÊp (vÝ dô nh th¶odîc hay nÊm kh«) vµ çc ho¹t ®éngqu¶ng b¸ t¬ng ®èi Ýt tèn kÐm vµ h¹n chÕtrong ph¹m vi ®Þa ph¬ng hãa (vÝ dô,nh÷ng ®Æc s¶n ®Þa ph¬ng nh kÑo dõaBÕn Tre).

Mua hµng t¹i ®¸y kimtù th¸pKh¸i niÖm BOP cßn hµm ý ¸p dông ph©nkhóc ®¸y kim tù th¸p ®Ó nãi vÒ mét thÞtrêng n¬i çc doanh nghiÖp cã thÓ mua,chø kh«ng chØ b¸n, hµng ho¸ vµ dÞch vôt¹i ®ã. Còng nh trêng hîp b¸n t¹i BOP,“3 ch÷ A” – ba yÕu tè chñ yÕu ¶nh hëng®Õn kh¶ n¨ng tham gia vµo thÞ trêng cña




120

ngêi tiªu dïng nghÌo - còng cã thÓ ®îçp dông khi nãi ®Õn kh¶ n¨ng tham giavµo thÞ trêng cña ngêi tiªu dïng nghÌovíi vai trß ngêi cung cÊp.

Kh¶ n¨ng ®¸p øng - Ngêi nghÌo thêngchÞu nhiÒu thiÖt thßi trong vai trß ngêicung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô v× quy m«s¶n xuÊt nghÌo nµn vµ c¬ së h¹ tÇng kÐmchÊt lîng. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ häkh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi nh÷ngnhµ cung cÊp giµu cã vÒ kh¶ n¨ng thanhto¸n cho hµng ho¸ vµ dÞch vô phï hîp víinhu cÇu. Th«ng qua viÖc liªn kÕt l¹i víinhau thay v× ho¹t ®éng riªng lÎ, ngêinghÌo cã thÓ ®¹t ®îc n¨ng suÊt cao vµgi¶m chi phÝ cho mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm.

TiÕp cËn - S¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊtnghÌo thêng khã tiÕp cËn tíi çc thÞtrêng chÊt lîng cao do çc c¶n trë vÒyÕu tè ®Þa lý vµ do ngêi s¶n xuÊt nghÌochØ cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vôchÊt lîng t¬ng ®èi thÊp vµ kh«ng cã ®ÆctÝnh kh¸c biÖt.

ë mét quèc gia nh ViÖt Nam, t×nh tr¹ng®ãi nghÌo ë n«ng th«n vµ çch trë vÒ ®Þalý cã ¶nh hëng lÉn nhau. Víi nh÷ng vïngt¬ng ®èi hÎo l¸nh, viÖc vËn chuyÓn hµngho¸ hay cung cÊp dÞch vô gÆp nhiÒu khãkh¨n vµ tèn nhiÒu thêi gian. §iÒu nµycòng cã nghÜa s¶n phÈm cña ngêi s¶nxuÊt nghÌo khã cã thÓ tham gia ®îc vµonh÷ng thÞ trêng chÊt lîng cao.

TÝnh s½n sµng - Ngoµi yÕu tè hµng ho¸ vµdÞch vô ph¶i cã chÊt lîng cao, dÔ tiÕp cËnvµ gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng, mét ®iÒu kiÖn tiªnquyÕt n÷a ®Ó cã thÓ kÕt nèi ®îc víi chuçigi¸ trÞ lµ s¶n phÈm ph¶i cã chÊt lîng æn®Þnh vµ lu«n s½n sµng ®¸p øng ®îc nhucÇu mäi lóc vµ mäi sè lîng ®Æt ra. Tuynhiªn, viÖc thiÕu æn ®Þnh vÒ nhu cÇu ®Çura vµ thiÕu vèn ho¹t ®éng còng gãp phÇnlµm cho ngêi nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ngtrë thµnh nguån cung tin cËy çc hµng

ho¸ vµ dÞch vô cho çc t¸c nh©n kh¸ctrong chuçi gi¸ trÞ.

VÝ dô tõ ViÖt Nam

So víi kh¸i niÖm b¸n t¹i BOP, kh¸i niÖmmua tõ BOP - tøc ngêi nghÌo cung cÊp®Çu vµo cho çc quy tr×nh s¶n xuÊt c«ngnghiÖp – thu hót nhiÒu sù quan t©m cñaçc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch t¹i ViÖtNam h¬n, thÓ hiÖn trong nhiÒu chÝnh s¸chph¸t triÓn n«ng nghiÖp. §iÒu nµy ®Æc biÖt®óng víi nhiÒu s¶n phÈm n«ng nghiÖp. DolÞch sö ph©n phèi ®Êt, ViÖt Nam cã rÊt Ýtn«ng trang quy m« lín, s¶n xuÊt n«ngnghiÖp hÇu hÕt do nh÷ng nhµ s¶n xuÊtquy m« hé gia ®×nh n¾m gi÷. §iÒu nµy®ång nghÜa víi viÖc ®Ó ph¸t triÓn çcchuçi gi¸ trÞ s¶n phÈm n«ng nghiÖp (phôcvô c¶ xuÊt khÈu vµ thÞ trêng néi ®Þa), çct¸c nh©n cña chuçi gi¸ trÞ ph¶i liªn kÕt víinh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo s¶n xuÊtnhá cung cÊp vËt t n«ng s¶n.

Mét ®iÒu quan träng n÷a lµ cÇn ®¶m b¶ocho ngêi nghÌo tham gia vµo chuçi gi¸ trÞmét çch cã lîi nhÊt cho hä chø kh«ng chØdõng l¹i ë viÖc t¨ng cêng sù tham giatrong vai trß lµ ngêi cung cÊp ®Çu vµo.HiÖn t¹i Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓnN«ng th«n ®ang xóc tiÕn m« h×nh s¶n xuÊtn«ng nghiÖp theo hîp ®ång (contractfarming) ®Ó hç trî ngêi nghÌo cung cÊpçc vËt t n«ng s¶n hiÖu qu¶ h¬n. NghÞ®Þnh 80 cña ChÝnh phñ vÒ s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo hîp ®ång, LuËt Hîp t¸c x· vµDù th¶o luËt vÒ Héi còng ®ang cã nh÷ngquy ®Þnh khuyÕn khÝch nç lùc nµy. §iÒunµy ®· mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnhtrong trêng hîp cña çc s¶n phÈm ®Æcs¶n nh g¹o NhËt B¶n hay ng« bao tö. §èivíi mét sè mÆt hµng n«ng s¶n phè biÕnh¬n, m« h×nh hîp ®ång s¶n xuÊt theo hîp®ång cã hiÖu qu¶ thÊp h¬n nhng vÉn cãmét sè trêng hîp rÊt ®¸ng chó ý. VÝ dônh nhµ m¸y ®êng Lam S¬n (Thanh Ho¸)®· thiÕt lËp ®îc ph¸t triÓn mét mèi quan




121

hÖ hîp t¸c rÊt hiÖu qu¶ vµ hµi hoµ gi÷angêi n«ng d©n nghÌo vµ chuçi gi¸ trÞ.4

Çc khuyÕn nghÞ Hai khuyÕn nghÞ sau ®©y ®îc ®a ra choçc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh»m thóc®Èy nh÷ng bíc ph¸t triÓn tÝch cùc cña m«h×nh BOP t¹i ViÖt Nam. §ã lµ (i) thõa nhËntÇm quan träng cña chÊt lîng vµ (ii) x©ydùng nh÷ng m« h×nh liªn kÕt víi thÞ trênghiÖu qu¶.

Thõa nhËn tÇm quan träng cña chÊt lîng– Ngêi tiªu dïng t¹i ch©n kim tù th¸pngµy cµng ®îc tiÕp cËn víi nhiÒu nguånth«ng tin h¬n: ®µi ph¸t thanh, truyÒn h×nh,b¸o chÝ, internet, çc m¹ng líi x· héiv.v... Khi m¹ng líi ph©n phèi ®îc c¶ithiÖn, hä sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chänh¬n. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc hä ngµycµng ®ßi hßi çc s¶n phÈm chÊt lîng caoh¬n. Còng t¬ng tù nh vËy, khi ngêinghÌo cã môc tiªu trë thµnh mét bé phËntrong chuçi gi¸ trÞ vµ trë thµnh ngêi cungcÊp ®Çu vµo cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp,vÊn ®Ò chÊt lîng l¹i cµng cã ý nghÜaquan träng. Hä sÏ kh«ng thÓ c¹nh tranh®îc víi nh÷ng nhµ s¶n xuÊt quy m« lín,c¶ trong vµ ngoµi níc, nÕu kh«ng duy tr×chÊt lîng cao. Khi nÒn kinh tÕ héi nhËpvµ çc kªnh ph©n phèi trong níc vµ nícngoµi më cöa nhiÒu h¬n, kh¶ n¨ng c¹nhtranh b»ng chÊt lîng thËm chÝ cßn trënªn quan träng h¬n n÷a.

§Ó khuyÕn khÝch çc nhµ s¶n xuÊt c¶ithiÖn chÊt lîng, nªn ®a ra bé tiªu chuÈntin cËy vµ cã thÓ ¸p dông cho çc lo¹ihµng ho¸ vµ dÞch vô. Nh÷ng tiªu chuÈnnµy nªn ph¶n ¸nh mét çch hiÖu qu¶ t×nhh×nh thùc tÕ vµ cã tÝnh kh¶ thi trong hoµn

c¶nh ViÖt Nam. Nh÷ng tiªu chuÈn nµy nªndo Nhµ níc quy ®Þnh (nh trong trênghîp tiªu chuÈn chÊt lîng s¶n phÈm caosu) hay do nh÷ng c¬ quan kh«ng thuécchÝnh phñ (nh chøng nhËn tiªu chuÈnnh·n m¸c vµ xuÊt xø s¶n phÈm cho nícm¾m Phó Quèc5) Ngoµi ra, ph¸p lÖnh b¶ohé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ còng cÇn ®îcthùc thi mét çch nghiªm ngÆt ®Ó t¨ngniÒm tin vµo chÊt lîng vµ tÝnh trung thùccña s¶n phÈm.

X©y dùng nh÷ng m« h×nh liªn kÕt hiÖu qu¶víi thÞ trêng – §iÒu nµy bao gåm viÖc c¶ithiÖn hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theohîp ®ång ®Ó liªn kÕt çc nhãm n«ng d©nmét çch hiÖu qu¶ vµo khu vùc n«ngnghiÖp ®ang ngµy cµng th¬ng m¹i ho¸.Ngoµi ra, viÖc c¶i thiÖn hµnh ®éng tËp thÓ(vÝ dô nh c¶i tiÕn çc m« h×nh hîp t¸c x·hay héi/nhãm n«ng d©n) còng lµ mét çch®Ó t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ cho çc liªn kÕt gi÷açc nhãm n«ng d©n.

M« h×nh liªn kÕt hiÖu qu¶ víi thÞ trêngcòng bao gåm møc ®é tin tëng cao h¬ngi÷a çc nh©n tè trong mèi liªn kÕt. T¹odùng niÒm tin gi÷a çc cÊp ®é trong chuçigi¸ trÞ cã nghÜa lµ mçi bªn tham gia vµoçc kh©u liªn kÕt ph¶i tin r»ng çc bªnkh¸c sÏ t«n träng nh÷ng tho¶ thuËn ®· ®Ætra. Trong trêng hîp s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ngnhµ chÕ biÕn ph¶i ®Æt lßng tin vµo ngêin«ng d©n, r»ng hä sÏ cung cÊp hµng ho¸ë møc gi¸ vµ tiªu chuÈn ®· tho¶ thuËn.Ngîc l¹i, ngêi n«ng d©n còng ph¶i tintëng r»ng ngêi chÕ biÕn sÏ t«n trängnh÷ng cam kÕt ®Æt ra trong hîp ®ång.

NghÞ ®Þnh 80 vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång ®ang ®îc rµ so¸t vµ söa®æi l¹i, nªn xem xÐt nh÷ng yÕu tè nµy

4 Xem chi tiÕt trong B¶n tin thÞ trêng vµ Ph¸t triÓn sè 2: KÕt nèi ngêi n«ng d©n víi thÞ trêng qua s¶n xuÊt n«ng nghiÖptheo hîp ®ång, hiÖn cã t¹i ®Þa chØ www.markets4poor.org.

5 §Ò tµi nh·n m¸c vµ tiªu chuÈn chÊt lîng do Nhµ níc hay çc héi ngêi s¶n xuÊt, çc c¬ quan quy ®Þnh ®îc th¶oluËn chi tiÕt trong B¶n tin ThÞ trêng vµ Ph¸t triÓn sè 4 vÒ Nh·n m¸c vµ Th¬ng hiÖu cho n«ng s¶n ViÖt Nam, hiÖn cãt¹i ®Þa chØ www.markets4poor.org.




122

trong phÇn liªn kÕt ngêi nghÌo víi thÞtrêng, ®ång thêi quy ®Þnh râ rµng nh÷ngbiÖn ph¸p ®Ó thóc ®Èy viÖc liªn kÕt dùatrªn lßng tin.

Th¶o luËnB¸n hµng t¹i ®¸y kim tù th¸p

Theo nghiªn cøu thÞ trêng cña CMS, tiÒmn¨ng thÞ trêng ph©n khóc ®¸y ë ViÖt Namlµ rÊt lín v× thÕ c«ng ty quyÕt ®Þnh th©mnhËp thÞ trêng nµy th«ng qua dßng s¶nphÈm m¸y tÝnh Th¸nh Giãng ra m¾t n¨m2004 víi gi¸ tõ 5,5 – 6 triÖu/chiÕc vµch¬ng tr×nh m¸y tÝnh x¸ch tay gi¸ rÎ n¨m2006 víi gi¸ díi 10 triÖu ®ång/chiÕc. Çcs¶n phÈm nµy nh¾m ®Õn ®èi tîng häcsinh, sinh viªn, gi¸o viªn… th«ng qua hÖthèng ph©n phèi trªn toµn quèc. Tríc khicã ch¬ng tr×nh, ®èi tîng nµy Ýt muahµng nhng chØ sau ch¬ng tr×nh 1 n¨m,sè lîng b¸n ®· t¨ng chiÕm 10% doanhsè c«ng ty. Chóng t«i kÕt hîp víi nh÷ng®èi t¸c lín nh Intel, Microsoft… ®Ó gi¶mchi phÝ s¶n xuÊt mµ vÉn ®¶m b¶o chÊtlîng m¸y t¬ng ®¬ng s¶n phÈm cïnglo¹i cña çc h·ng tªn tuæi nh Acer, HP,Toshiba... HÖ thèng ®¹i lý, trung t©m b¶ohµnh trªn toµn quèc t¹o ®iÒu kiÖn thuËnlîi cho ngêi tiªu dïng sö dông s¶n phÈmcña c«ng ty vµ ®îc hëng nh÷ng chÕ ®édÞch vô sau b¸n hµng mét çch tèt nhÊt.Ngoµi ch¬ng tr×nh Th¸nh Giãng, ch¬ngtr×nh m¸y tÝnh x¸ch tay gi¸ rÎ ®îc ®¸nhgi¸ kh¸ thµnh c«ng, kh«ng ®ñ hµng ®Ób¸n... Chóng t«i còng gÆp nhiÒu khã kh¨nv× møc lîi nhuËn thÊp trong khi chi phÝ bára lín. Tuy nhiªn ë giai ®o¹n bíc ®Çunµy, c«ng ty chó träng nhÊt ®Õn sù ®étph¸, x©y dùng vµ c¹nh tranh th¬ng hiÖu.

¤ng Lª Quèc Th¸i, Trëng nhãmTruyÒn th«ng sã 2, CMS

Khi gÆp khã kh¨n, ngêi nghÌo thêng Ýtcã biÖn ph¸p ®¶m b¶o vÒ tµi chÝnh. Häthêng tù tiÕt kiÖm cho b¶n th©n vµ gia

®×nh, dùa vµo ngêi th©n,b¹n bÌ, kh«ng d¸m ®Õn c¬së y tÕ ®Ó kh¸m ch÷a bÖnh®Þnh kú v× eo hÑp vÒ tµichÝnh. Hä còng Ýt tham gia

çc dÞch vô tµi chÝnh (vµ thùc sù nh÷ngdÞch vô nµy còng kh«ng cã nhiÒu), chÝnh v×thÕ chóng t«i ®a ra dÞch vô B¶o HiÓmNh©n Thä Bu ChÝnh víi 2 s¶n phÈm ®Çutiªn lµ Phíc An Gia vµ Phíc An B×nh víimôc tiªu phôc vô nh÷ng ngêi lao ®éngthu nhËp trung b×nh vµ thÊp. V× chØ nh»m®Õn nh÷ng ®èi tîng nµy nªn nh÷ng s¶nphÈm b¶o hiÓm cã møc phÝ thÊp, chØ víi2,5 triÖu ®ång (tèi thiÓu) gãp phÝ duy nhÊtcho 15 n¨m, vµ møc phÝ hµng n¨m chØ tõ26.000 ®ång, khi rñi ro kh¸ch hµng ®·®îc quyÒn lîi b¶o hiÓm ®Õn 100 triÖu®ång. Ngoµi ra møc l·i suÊt tiÕt kiÖm camkÕt 7,1% còng lµ møc hÊp dÉn so víi çcs¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä trªn thÞtrêng hiÖn nay. Thªm n÷a çc s¶n phÈmcña Prevoir ®îc thùc hiÖn qua hÖ thèngbu côc, phôc vô 7/7 ngµy vµ 24/24 giê,thñ tôc ®¨ng ký rÊt dÔ dµng, kh«ng yªucÇu kh¸m søc khoÎ (chØ ph¶i tr¶ lêi 6 c©uhái søc khoÎ), tÊt c¶ ®Òu ®îc thùc hiÖnt¹i bu côc ®Þa ph¬ng.

¤ng §oµn B¸ Tíc, Trëng phßng TiÕpthÞ vµ B¸n hµng, C«ng ty Tr¸ch nhiÖmh÷u h¹n B¶o hiÓm Nh©n thä PrÐvoirViÖt Nam

Khi x©y dùng m« h×nh kinh doanh t¹i BOP,chóng t«i x¸c ®Þnh ®ã lµ nh÷ng ngêi cãthu nhËp vµ cã nhu cÇu mua s¾m, c trótrªn c¶ níc, kh«ng nhÊt thiÕt chØ ë çcvïng n«ng th«n. NÕu ë thµnh phè, çc s¶nphÈm ®¸nh vµo çi t«i cña ngêi d©n th× ën«ng th«n ngêi tiªu dïng l¹i cã xu hínglùa chän çc s¶n phÈm thiÕt yÕu, c©n nh¾cgi÷a nhu cÇu gia ®×nh vµ nhu cÇu b¶n th©n.Hä chñ yÕu mua hµng t¹i çc kªnh ph©nphèi truyÒn thèng, chÝnh v× thÕ kh«ng thÓ®a s¶n phÈm ®Õn víi ngêi thu nhËp thÊpnÕu kh«ng ®a s¶n phÈm ®Õn nh÷ng n¬i




123

ngêi ta cã thÓ mua nh chî truyÒn thèng,quÇy t¹p ho¸. Ngoµi ra hä còng h¹n chÕtiªu tiÒn vµ cã tÝnh to¸n rÊt kü vÒ gi¸, theonghiªn cøu cã ®Õn 9/10 ngêi tiªu dïngtÝnh gi¸ theo ®¬n vÞ s¶n phÈm.

Khi x©y dùng ch¬ng tr×nh kinh doanh,chóng t«i chó träng x©y dùng ch¬ng tr×nhl©u dµi, c©n nh¾c kü kh¶ n¨ng tµi chÝnh v×chi phÝ ph©n bæ ®Õn vïng s©u vïng xa lµrÊt lín. Ngoµi ra còng chó träng ®Õn çc®èi t¸c kinh doanh, çc kªnh marketing,b¸o chÝ ®Ó cã thÓ x· héi ho¸, tËn dông®îc çc nguån lùc. Cïng víi ®ã lµ viÖctèi ®a ho¸ hÖ thèng çc nhµ ph©n phèigióp thµnh lËp m¹ng líi ph©n phèi ë çctØnh thµnh nhá, vµ kh«ng ngõng nç lùc ®Óc¾t gi¶m chi phÝ nh»m môc ®Ých gi¶m gi¸thµnh, ®ång thêi ®¶m b¶o chÊt lîng.Doanh nghiÖp cã thÓ s¸ng t¹o trong kh©u®ãng gãi, vÝ dô nh níc x¶ v¶i Downy®ùng trong tói, cã thÓ mua vÒ ®æ l¹i vµo lä®Ó gi¶m chi chÝ cho nhµ s¶n xuÊt ®ångthêi gi¶m gi¸ s¶n phÈm. Ngoµi ra còngcÇn ph©n chia çc giai ®o¹n v× kh«ng thÓngay lËp tøc th©m nhËp ®Õn çc vïng s©u,vïng xa, cÇn ®Æt môc tiªu tríc hÕt lµ çcthµnh phè lín, råi çc thµnh phè cÊp 2,cÊp 3 vµ çc ®Þa bµn xa h¬n.

Trong ch¬ng tr×nh marketing vµ khuyÕnm¹i cña m×nh, P&G tËp trung vµo gi¸ trÞmçi nh·n hµng. Mçi s¶n phÈm ®Òu cã gi¸trÞ riªng cña nã, vÝ dô Pantene cho tãcsu«n mÒm vµ mît, Head&Shoulders trÞgµu… Ngoµi ra ngêi tiªu dïng cÇn ®îccung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin s¶n xuÊt, thêigian vµ tÇn sè sö dông. Thªm vµo ®ã häcòng rÊt quan t©m ®Õn çc ch¬ng tr×nhkhuyÕn m·i nh mua 10 tÆng 1. Çcdoanh nghiÖp còng cã thÓ tËn dông c¬ héiliªn kÕt víi çc ®¬n vÞ nghÖ thuËt ®Ó tæchøc çc ho¹t ®éng v¨n ho¸, marketings¸ng t¹o ®Ó ®a s¶n phÈm ®Õn víi ngêitiªu dïng.

¤ng Vò V¨n Th¾ng, Gi¸m ®èc Tµi chÝnhvµ §èi ngo¹i, P&G ViÖt Nam

Mua hµng t¹i ®¸y kim tù th¸p

Ecolink chän híng s¶n xuÊt vµ ph©n phèis¶n phÈm chÌ h÷u c¬ lµ s¶n phÈm ®ét ph¸vµo thÞ trêng. §ã lµ s¶n phÈm chÌ t¬icanh t¸c theo quy tr×nh n«ng nghiÖp h÷uc¬ kh«ng sö dông çc chÊt ho¸ häc, sau®ã ®îc chÕ biÕn thµnh chÌ kh« theo métquy tr×nh s¶n xuÊt ®¶m b¶o vÖ sinh, kh«nglÉn víi çc nguyªn liÖu th«ng thêngkh¸c, vµ tuyÖt ®èi kh«ng sö dông ho¸chÊt. Víi mét quèc gia s¶n lîng chÌ®øng thø 8 thÕ giíi vµ 6 triÖu d©n nghÌosèng nhê vµo c©y chÌ nh ViÖt Nam th×dïng chÌ h÷u c¬ còng chÝnh lµ çch h÷uhiÖu ®Ó gióp ngêi n«ng d©n. HiÖn t¹ichóng t«i ®ang hîp t¸c ®Çu t vµo mét sèvïng chÌ ®Æc s¶n nh: T©n C¬ng (Th¸iNguyªn), Suèi Giµng - Suèi Bu (Yªn b¸i),B¾c Hµ (Lµo Cai) ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈmnµy theo mét quy tr×nh s¶n xuÊt chuyªnnghiÖp, ®¶m b¶o chÊt lîng. Chóng t«icïng lµm viÖc víi n«ng d©n ®Ó s¶n xuÊtçc s¶n phÈm chÌ xanh h÷u c¬, chÌ íph¬ng hoa tù nhiªn, (chÌ sen, chÌ nhµi)h÷u c¬, chÌ ®en h÷u c¬… HiÖn t¹i çc s¶nphÈm cña Ecolink ®· ®îc xuÊt khÈu tíiçc níc §øc, Italy, Ph¸p, Mü, BØ… vµcòng ®ang ®îc b¸n t¹i mét sè kh¸ch s¹nvµ nhµ hµng t¹i ViÖt Nam vÝ dô nhMetropole.

Bµ NguyÔn BÝch H¹nh, Gi¸m ®èc ®iÒuhµnh, C«ng ty Ecolink

IKEA cã phèi hîp víi Dù ¸n N©ng caoHiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo thùchiÖn ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn chuçi cungcÊp nguyªn liÖu th« tõ c©y tre Thanh Ho¸víi môc ®Ých nh»m kh¾c phôc nh÷ng thiÕuhôt cña chuçi cung cÊp tre trªn thÞ trêngChóng t«i ®· hç trî mét sè xëng s¬ chÕthÝ ®iÓm víi çc nhãm n«ng d©n/doanhnghiÖp n«ng th«n ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ giat¨ng cho n«ng d©n trong chuçi cung cÊp.Xëng s¬ chÕ thùc hiÖn ý tëng c¾t vµph©n chia bôi tre theo ®Þa ®iÓm, tèi u ho¸viÖc sö dông nguyªn liÖu nh»m t¹o thªm




124

gi¸ trÞ gia t¨ng. KÕt qu¶ chóng t«i thu ®îcrÊt kh¶ quan víi viÖc lµm míi cho 540 lao®éng, sè lîng hé n«ng d©n liªn quan trùctiÕp ®Õn dù ¸n íc tÝnh tõ 3.000 ®Õn 5.000hé, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña ngêi n«ng d©ncòng ®îc n©ng cao, ®ång thêi ®¶m b¶onguån nguyªn liÖu chÊt lîng cho çc nhµcung cÊp nguyªn liÖu tù nhiªn.

Ngoµi trêng hîp vÒ ph¸t triÓn chuçi cungcÊp c©y tre Thanh Ho¸, IKEA còng cãnhiÒu ch¬ng tr×nh lµm viÖc víi thÞ trêngBOP nh ®å gèm, vËt liÖu tù nhiªn,nguyªn liÖu dÖt may.

¤ng Mikael Demitz-Helin, Gi¸m ®èckinh doanh khu vùc §«ng Nam ¸, IKEA

TÇm quan träng cña BOP

Khi nghe mét sè quan ®iÓmcña çc tËp ®oµn lín nhCanon, LG-ViÖt Nam, BPViÖt Nam, Unilever, t«i c¶mthÊy rÊt sèt ruét. Hä ®ang rÊt

quan t©m ®Õn thÞ trêng ph©n khóc ®¸yKim tù th¸p ë ViÖt Nam trong khi çcdoanh nghiÖp trong níc l¹i kh«ng quant©m mÊy. Çc doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉnthêng quen quan t©m ®Õn ngêi nghÌotheo “tr¸ch nhiÖm x· héi” - kiÓu tõ thiÖnchø cha chó ý ®Õn nhãm ngêi nµy nhmét “ph©n khóc thÞ trêng”. Thùc tÕ ®¸ykim tù th¸p ë ViÖt Nam t¬ng ®èi réng, tûlÖ nghÌo gi¶m m¹nh tõ 58,1% n¨m 1993xuèng cßn 19,5% trong n¨m 2004 trªntæng sè 85 triÖu d©n, chuÈn nghÌo còng®îc thay ®æi theo xu híng t¨ng, t¬ngøng chuÈn quèc tÕ lµ 2 ®« la/ngµy.

TiÕn sÜ Ph¹m ThÞ Thu H»ng, ViÖntrëng ViÖn ph¸t triÓn doanh nghiÖp,Phßng Th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖpViÖt Nam

HiÖn t¹i ë ViÖt Nam, chóng t«i ®ang cãkho¶ng 50.000 c«ng nh©n trùc tiÕp s¶nxuÊt, 180.000 c«ng nh©n gi¸n tiÕp, vµ 43nhµ cung cÊp cung cÊp lîng s¶n phÈm

t¬ng ®¬ng 620,000 m3 gç.Nh÷ng lÜnh vùc mµ IKEAthùc hiÖn (nh ®å gèm, vËtliÖu tù nhiªn, gç, vËt liÖu dÖtmay…) ®Òu ®îc dùa trªn

kinh nghiÖm s½n cã, dåi dµo ë ViÖt Namvµ lîi thÕ vÒ gi¸ nh©n c«ng rÎ, nh÷ng viÖcIKEA lµm chØ t¨ng cêng ¸p dông c«ngnghiÖp ho¸ trong s¶n xuÊt Thùc ra gi÷aviÖc çc doanh nghiÖp lµm kinh doanh vµ®ãng gãp cho x· héi kh«ng cã g× m©uthuÉn nhau, hä cã thÓ kiÕm ®îc lîi nhuËnvµ cïng lóc ®ã ®ãng gãp cho céng ®ång.

¤ng Mikael Demitz-Helin, Gi¸m ®èckinh doanh khu vùc §«ng Nam ¸, C«ngty IKEA

P&G chØ míi tËp trung vµo thÞ trêng ®¸ykim tù th¸p trong vµi n¨m gÇn ®©y. HiÖn t¹ikÕt qu¶ kinh doanh cña P&G ®¹t ®îc t¹iBOP rÊt kh¶ quan, trªn 50% doanh thu vµc«ng viÖc kinh doanh cña c«ng ty ®îc tiÕnhµnh ngoµi çc thµnh phè ®iÓm. Çc nh·nhµng chiÕn lîc ®¹t 90% qua çc kªnhph©n phèi chñ yÕu t¹i tÊt c¶ çc tØnh thµnhdï chóng t«i chØ cã 14 nhµ ph©n phèi.

¤ng Vò V¨n Th¾ng, Gi¸m ®èc Tµi chÝnhvµ §èi ngo¹i, C«ng ty P&G ViÖt Nam

4 tû ngêi nghÌo nhÊt trªnthÕ giíi t¹i ph©n khóc ®¸ykim tù th¸p lµ mét thÞ trêngtiªu thô vµ cung cÊp nguyªnliÖu khæng lå. Nã ®a l¹i

nh÷ng th¸ch thøc cã mét kh«ng hai chonh÷ng ngêi ho¹t ®éng ph¸t triÓn, çcc«ng ty ®a quèc gia, chÝnh phñ vµ c¶ çcdoanh nghiÖp vµ ç nh©n t¹i BOP. Víinh÷ng bíc chuÈn bÞ ®óng ®¾n, çc c«ngty ®a quèc gia cã thÓ më réng ho¹t ®éngkinh doanh cña m×nh b»ng çch më réngtiªu thô t¹i BOP. Hä còng cã thÓ t¹o ra gi¸trÞ vµ ®em l¹i c¬ héi cho ngêi d©n nghÌot¹i ®©y th«ng qua viÖc mua hµng hãa tõçc c«ng ty t¹i BOP hoÆc khai th¸c chuçigi¸ trÞ ®Þa ph¬ng, ®a çc doanh nghiÖp




125

®Þa ph¬ng ra thÞ trêng thÕ giíi. Çcdoanh nghiÖp ®Þa ph¬ng còng cÇn nhËnthøc râ vÞ trÝ lµm viÖc t¹i thÞ trêng BOPcña m×nh. HÇu hÕt hä khi ®îc hái ®Òu tr¶lêi môc ®Ých chÝnh cña m×nh lµ "xuÊtkhÈu". Hä quªn mÊt r»ng m×nh ®ang ë métthÞ trêng ®ang lín m¹nh, cßn nhiÒu nhucÇu cha ®îc ®¸p øng vµ m×nh ®ang ë vÞtrÝ tèt nhÊt ®Ó tËn dông c¬ héi. Çc nhµho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ çc c«ng ty ®aquèc gia còng cã thÓ thu ®îc nh÷ng bíctiÕn lín trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶mnghÌo nÕu cïng hîp t¸c ®Ó khai th¸c thÞtrêng réng lín vµ ngµy cµng lín m¹nhnµy.

¤ng James Grall, Chñ tÞch, Chñ tÞchTËp ®oµn gi¶i ph¸p ph¸t triÓn

KhuyÕn nghÞ§Ó hç trî ngêi thu nhËp thÊp trë thµnhngêi tiªu dïng hoÆc nhµ cung cÊp tiÒmn¨ng tríc hÕt cÇn cã mét sù tuyªn truyÒnqu¶ng b¸ réng r·i. Mét sè çc tËp ®oµnkinh doanh lín ë ViÖt Nam cha nhËn thøc®îc hÕt tiÒm n¨ng to lín vµ lîi Ých tõ ph©nkhóc ®¸y nµy cña thÞ trêng. Hay nãi métçch kh¸c, chiÕn lîc ph¸t triÓn cña çcdoanh nghiÖp thêng Ýt chó ý ®Õn ph©n®o¹n nµy. §ã lµ ®iÒu rÊt ®¸ng tiÕc. MÆtkh¸c ®Ó hç trî ngêi cã thu nhËp thÊp trëthµnh çc nhµ cung cÊp hµng hãa dÞch vôcã chÊt lîng cho çc DN lín, cÇn ph¶i cãchÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp nhá vµ cùcnhá mét çch phï hîp, th«ng qua hç trîtay nghÒ, n©ng cao chÊt lîng, x©y dùngth¬ng hiÖu v.v... ®Ó hä ®Þnh vÞ ®îc trongtoµn bé chuçi gi¸ trÞ. §©y còng lµ çch thøctèt nhÊt ®Ó ®¶m b¶o cho ngêi nghÌo cãthÓ tiÕp cËn thÞ trêng mét çch bÒn v÷ng.

TiÕn sÜ Ph¹m ThÞ Thu H»ng, ViÖntrëng ViÖn ph¸t triÓn doanh nghiÖp,Phßng Th¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖpViÖt Nam

Chóng t«i ®¶m b¶o chÊt lîng vµ khèi

lîng s¶n phÈm b»ng çch gióp ngêin«ng d©n hiÓu râ çc yªu cÇu chÊt lîngvµ mong muèn cña kh¸ch hµng. Mét çchcã thÓ lµm lµ cung cÊp cho hä çc mÉu vËtvíi ®¸nh gi¸ chi tiÕt ®Ó hä biÕt yªu cÇu côthÓ lµ g×. NÕu chÊt lîng s¶n phÈm kh«ng®¸p øng møc yªu cÇu ®· tho¶ thuËn th× sÏph¶i båi thêng vµ cuèi cïng bÞ tr¶ l¹i.§iÒu nµy cã thÓ rÊt tèn kÐm v× ngêi n«ngd©n ph¶i mua l¹i nh÷ng s¶n phÈm vµ ph¶ichÞu chi phÝ vËn chuyÓn. Ngoµi ra, ®Ó ®¶mb¶o ngêi s¶n xuÊt hiÓu ®Çy ®ñ çc ®iÒukho¶n, çc tµi liÖu vµ hîp ®ång cña c«ngty còng ®îc chuyÓn hÕt sang tiÕng ViÖt,c«ng ty còng ph¶i ch¾c ch¾n ngêi s¶nxuÊt ®îc th«ng b¸o vµ n¾m râ ®îc çcyªu cÇu.

¤ng Mikael Demitz-Helin, Gi¸m ®èckinh doanh khu vùc §«ng Nam ¸, IKEA

§Ó cã ®îc çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp cãchÊt lîng cao, rÊt cÇn cã nh÷ng ngêi s¶nxuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cã tr×nh ®écao vµ sù hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a çc kh©utõ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp tíi tiªu thô. §Ó®¶m b¶o nguån cung, chóng t«i ®· gióp tæchøc ngêi n«ng d©n thµnh çc nhãm s¶nxuÊt kinh doanh nh nhãm së thÝch chÌH÷u c¬, Hîp t¸c x· ChÌ H÷u c¬. Ngoµi racßn gióp t vÊn vµ x©y dùng bé m¸y ®iÒuhµnh nhãm/hîp t¸c x·, tæ chøc ®µo t¹o çcgi¶ng viªn n«ng d©n, çn bé ®iÒu hµnh vµgióp x©y dùng th¬ng hiÖu cho tõng lo¹is¶n phÈm ®Æc trng… Ngoµi ra Ecolinkcòng ¸p dông nguyªn t¾c Th¬ng m¹i c«ngb»ng trong kinh doanh, coi çc tæ chøcn«ng d©n nh ®èi t¸c kinh doanh b×nh®¼ng, l©u dµi, ®«i bªn cïng cã lîi.

Bµ NguyÔn BÝch H¹nh, Gi¸m ®èc ®iÒuhµnh, C«ng ty Ecolink

HiÖn t¹i thÞ phÇn m¸y tÝnh CMS ë thÞtrêng BOP cßn thÊp, chóng t«i hi vängsau khi Nhµ níc cÊm nhËp khÈu m¸ytÝnh cò, ®ång thêi nhËn thøc vÒ th¬nghiÖu cña ngêi tiªu dïng ®îc n©ng lªn,




126

gi¸ thµnh s¶n phÈm h¹ h¬nth× sè lîng ngêi tiªu dïngsö dông s¶n phÈm sÏ ®îcn©ng lªn. Ngoµi ra khã kh¨nnhÊt vÉn lµ viÖc thay ®æi suy

nghÜ, çch nh×n nhËn cña ngêi tiªu dïngvÒ m¸y tÝnh ViÖt Nam. Chóng t«i ®ang tÝchcùc cïng víi çc ®¹i lý trong hÖ thèngph©n phèi, biÖn ph¸p khuyÕn m·i, çcph¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®Ó ®a th«ng tinvµ s¶n phÈm ®Õn víi ngêi tiªu dïng.

¤ng Lª Quèc Th¸i, Trëng nhãmTruyÒn th«ng sè 2, C«ng ty CMS

Ngêi s¶n xuÊt nhá vµ ngêi ch¬i nhá cãvÞ trÝ riªng cña hä vµ hä rÊt thµnh c«ng, vÝdô nh níc röa chÐn Mü H¶o vµ bét giÆtV× D©n. Mü H¶o so víi Unilever th× rÊt nhávµ hä còng kh«ng qu¶ng ço nhiÒu nhng

níc röa chÐn Mü H¶o ®ang rÊt thµnhc«ng víi 52% thÞ phÇn. V× thÕ vÊn ®Òkh«ng ph¶i anh nhá hay anh lín, mµ vÊn®Ò ë chç cã mét m« h×nh phï hîp. Hay bétgiÆt V× D©n ë ngoµi miÒn B¾c, ho¹t ®éngs¶n xuÊt cña hä còng rÊt ®¬n gi¶n, bao b×thËm chÝ cßn lµ ®ãng vµo bao t¶i lín, chë®Õn çc cöa hiÖu b¸n theo kg… nhng hä®ang sèng rÊt khoÎ. §iÒu ®ã cho thÊy vaitrß cña çc chiÕn lîc, vµ nh÷ng ho¹t®éng cô thÓ trong chiÕn lîc ®ã. TÊt c¶nh÷ng ngêi ch¬i nhá ®Òu cã quyÒn chiÕnth¾ng nÕu hiÓu râ ®èi tîng kh¸ch hµngcña m×nh, m« h×nh kinh doanh vµ cã métqu¸ tr×nh x©y dùng chiÕn lîc ®óng ®¾n.

¤ng Vò V¨n Th¾ng, Gi¸m ®èc Tµi chÝnhvµ §èi ngo¹i, P&G ViÖt Nam




127

Cïng víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸ ®ang tiÕp diÔn ë ViÖt Nam, khu vùcthµnh thÞ sÏ tiÕp tôc ®îc më réng vµ vïng n«ng th«n ngµy cµng bÞ thu hÑp l¹i. ¸p lùc®èi víi khu vùc n«ng th«n sÏ gia t¨ng vµ v× vËy, kh«ng thÓ tr¸nh khái sù tån t¹i çc dßngdi c lao ®éng lín tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ trong thêi gian tíi. Trong khu«n khæ Dù ¸nN©ng cao HiÖu qu¶ ThÞ trêng cho ngêi nghÌo (M4P) mét nghiªn cøu vÒ "ThÞ trênglao ®éng n«ng th«n vµ vÊn ®Ò di c" ®· ®îc thùc hiÖn ®Ó xem xÐt nh÷ng t¸c ®éng cñaviÖc di c lªn nh÷ng khu vùc n«ng th«n cã ngêi lao ®éng ra ®i. B¶n tin nµy sÏ ph¶n ¸nht×nh h×nh chung cña thÞ trêng lao ®éng n«ng th«n vµ vÊn ®Ò di c lao ®éng n«ng th«nt¹i ViÖt Nam, mét sè t¸c ®éng, còng nh ®a ra mét vµi kiÕn nghÞ gi¶i ph¸p ®èi víi vÊn®Ò nµy.

Di c vµ thÞ trêng lao ®éng n«ngth«n: T¸c ®éng vµ Gi¶i ph¸p

I. Tæng qu¸t vÒ thÞtrêng lao ®éng n«ngth«n vµ vÊn ®Ò di c lao®éng n«ng th«n trongvµi n¨m gÇn ®©ySù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¶ n«ng th«n vµthµnh thÞ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y kh«ngnh÷ng ®· thóc ®Èy n«ng th«n ViÖt Namph¸t triÓn mµ cßn ®Æt ra mét sè th¸ch thøccho khu vùc nµy. VÒ c¬ b¶n ViÖt Nam vÉnlµ mét níc n«ng nghiÖp víi 73% d©n sèsèng ë n«ng th«n (sè liÖu n¨m 2005)1. TûlÖ d©n sè n«ng th«n cã gi¶m xuèng trongthËp kû qua nhng quy m« gi¶m kh«nglín. Trong giai ®o¹n 1996-2004 tû lÖ nµychØ gi¶m xuèng kho¶ng 5%. Còng trongkho¶ng thêi gian ®ã lùc lîng lao ®éngn«ng th«n t¨ng lªn, trung b×nh ë møc 0,5%triÖu ngêi/n¨m. N¨ng suÊt n«ng nghiÖpt¨ng cao trong thêi gian qua, mét mÆt ®·

gióp ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc cho ®Êtníc, mÆt kh¸c t¹o ra sù d«i d lao ®éng ën«ng th«n. Víi ®iÒu kiÖn khan hiÕm diÖntÝch ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®Êt n«ng nghiÖp, vµ sùt¨ng trëng d©n sè cao ë n«ng th«n so víikhu vùc thµnh thÞ, vÊn ®Ò d thõa lao ®éngngµy cµng næi cém vµ trë nªn nghiªmträng h¬n ë khu vùc n«ng th«n trong suèt20 n¨m qua. ThÊt nghiÖp vµ b¸n thÊtnghiÖp ®· vµ ®ang trë thµnh vÊn ®Ò lín v×kh¶ n¨ng t¹o ra viÖc lµm cho lao ®éng ën«ng th«n lµ rÊt yÕu. MÆc dï nh÷ng con sèthÊt nghiÖp chÝnh thøc ë khu vùc n«ng th«nthùc tÕ thÊp h¬n ë khu vùc thµnh thÞ (1,2%ë n«ng th«n so víi 5,6% ë thµnh thÞ trongn¨m 2004), thùc chÊt t×nh tr¹ng b¸n thÊtnghiÖp vµ khan hiÕm viÖc lµm x¶y ra rÊtphæ biÕn ë n«ng th«n. TÊt c¶ çc nh©n tènµy cïng víi kho¶ng çch vÒ thu nhËpgi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n ®· sinh ra çcdßng di c tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ.

1 Niªn gi¸m Thèng kª 2005 (Tæng côc Thèng kª)




128

T×nh h×nh ph©n bè ngêi di c theovïng2

Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña M4P, lao®éng di c diÔn ra m¹nh trong mét vµi n¨mgÇn ®©y víi n¬i ®Õn chÝnh lµ hai ®Çu Namvµ B¾c. HÇu hÕt nh÷ng ngêi di c ®Òu ra®i tõ vïng n«ng th«n vµ chñ yÕu v× çc lýdo kinh kÕ. XÐt theo ph©n bè ngêi di ctheo vïng, tû lÖ ngêi di c ®i ë vïngDuyªn h¶i Nam Trung Bé chiÕm cao nhÊtso víi çc vïng miÒn kh¸c víi 3,3% lùclîng lao ®éng ®Þa ph¬ng trong n¨m2004.3 Tû lÖ nµy ë khu vùc §ång b»ngs«ng Hång, ven biÓn B¾c Trung Bé vµ§ång b»ng s«ng Cöu Long lµ xÊp xØ 1%.XÐt vÒ n¬i ®Õn, §«ng Nam Bé lµ vïng cãtû lÖ ngêi di c ®Õn lín nhÊt so víi 8 khuvùc kh¸c cña c¶ níc chiÕm ®Õn 4,2%tæng sè lao ®éng ®Þa ph¬ng. Ngoµi ra,khu vùc nµy còng lµ n¬i tiÕp nhËn 67% sèlîng ngêi lao ®éng di c ë ViÖt Nam, çckhu vùc tiÕp theo lµ §«ng B¾c Bé vµ §ångb»ng s«ng Hång víi tû lÖ lao ®éng di c®Õn chiÕm lÇn lît lµ 11% vµ 8%. ë cÊp®Þa ph¬ng, nh÷ng tØnh c«ng nghiÖp ho¸m¹nh lµ nh÷ng ®Ých ®Õn chÝnh cña lao®éng di c, trong ®ã 5 ®Þa ®iÓm quan trängnhÊt lµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Hµ Néi,B×nh D¬ng, Qu¶ng Ninh vµ §µ N½ng. Haivïng ®ång b»ng chÝnh cña c¶ níc nµy cãsù d thõa lín vÒ lao ®éng vµ thêi gian lao®éng n«ng nhµn cao dÉn ®Õn møc ®ét¬ng ®èi cao cña di c lao ®éng néi vïng.KÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy 77%ngêi lao ®éng di c ®Õn Hµ Néi lµ tõnh÷ng tØnh kh¸c trong khu vùc §ång b»ngs«ng Hång, trong khi ®ã, lao ®éng ®Õn tõkhu vùc §ång b»ng s«ng Cöu Long di c®Õn Thµnh phè Hå ChÝ Minh còng cã méttû lÖ ®¸ng kÓ ®¹t 31,4%.

Lao ®éng n«ng th«n di c chñ yÕulµ lao ®éng trÎ, häc vÊn vµ taynghÒ thÊp

Mét ®iÒu kh«ng ng¹c nhiªn lµ ngêi lao®éng di c hÇu hÕt trÎ do lùc lîng lao®éng n«ng th«n còng vÉn cßn trÎ. Theo sèliÖu §iÒu tra Di c n¨m 2004 (Tæng côcThèng kª), 66,2% ngêi di c ë khu vùc§ång b»ng s«ng Hång, 68,4% ë vïng§«ng Nam Bé vµ gÇn 80% ngêi di c ëkhu vùc däc bê biÓn B¾c Trung Bé (caonhÊt c¶ níc) lµ díi 30 tuæi. Cã thÓ hiÓur»ng nh÷ng lao ®éng trÎ cã nhiÒu ®éng c¬®Ó di c h¬n nhng tû lÖ cao trªn còngph¶n ¸nh nhu cÇu lín vÒ lao ®éng trÎ t¹inh÷ng khu ®« thÞ hay khu c«ng nghiÖp.

XÐt vÒ tr×nh ®é häc vÊn, ngêi lao ®éng ®Õntõ khu vùc §ång b»ng s«ng Hång vµ vïng§«ng B¾c Bé cã tr×nh ®é häc vÊn trung b×nhcao nhÊt. 35,53% lao ®éng di c tõ §ångb»ng s«ng Hång vµ 25,9% lao ®éng di c tõvïng §«ng B¾c Bé cã tr×nh ®é phæ th«ngtrung häc; 5,8% vµ 2,9% lao ®éng di c tõ 2vïng nµy cã tr×nh ®é ®¹i häc. Mét ®iÒu ®¸ngchó ý lµ trong khi tû lÖ ngêi lao ®éng di cë ViÖt Nam ®· qua tr×nh ®é trung häc phæth«ng lµ 30,4%, th× tû lÖ nµy ë khu vùc §ångb»ng s«ng Cöu Long vµ cao nguyªn TrungBé chØ lµ 19% vµ 15,6%. Trong sè nh÷nglao ®éng di c tõ vïng cao nguyªn Trung Bévµ §ång b»ng s«ng Cöu Long, 80% míi chØhoµn thµnh gi¸o dôc trung häc c¬ së. Tronghoµn c¶nh kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng cñavïng §«ng Nam Bé, viÖc tû lÖ ngêi lao®éng di c ®Õn cã tr×nh ®é häc vÊn trªn møctiÓu häc nhng thÊp h¬n tû lÖ trung b×nh cñac¶ níc còng cho thÊy t×nh h×nh khã kh¨ncña çc tØnh miÒn Nam trong viÖc huy ®éng

2 Mét sè thuËt ng÷ ®îc dïng trong b¶n tin nµy nh sau: i) Ngêi di c vÜnh viÔn: Lµ nh÷ng ngêi ®i khái x· (hoÆc ®Õnx·) trong Ýt nhÊt 1 n¨m vµ kh«ng dù ®Þnh quay l¹i quª cò; ii) Ngêi di c t¹m thêi: lµ nh÷ng ngêi trong 3 n¨m qua ®ikhái x· (hoÆc ®Õn x·) Ýt nhÊt trong hai th¸ng liªn tiÕp nhng kh«ng ph¶i lµ di c vÜnh viÔn iii) Ngêi di c ®i: nãi tíinh÷ng ngêi di c ë ®Þa ph¬ng hä xuÊt ph¸t (®iÓm ®i); iv) Ngêi di c ®Õn: nãi tíi nh÷ng ngêi di c ë ®iÓm tiÕp nhËndi c (®iÓm ®Õn).

3 Tû lÖ nµy chØ ¸p dông víi nh÷ng ®èi tîng tõ 15 tuæi trë lªn.




129

lao ®éng cã tr×nh ®é häc vÊn cao. Trongn¨m 2004, tû lÖ lao ®éng cã tr×nh ®é trunghäc c¬ së di c ®Õn khu vùc nµy lµ 46%trong khi tû lÖ trung b×nh cña c¶ níc lµ51,3%. §iÒu nµy cho thÊy ngay c¶ nh÷ngvïng c«ng nghiÖp ho¸ m¹nh, lao ®éng di cthêng cã tr×nh ®é häc vÊn t¬ng ®èi thÊpvµ v× thÕ phÇn lín hä chØ cã thÓ lµm nh÷ngviÖc kh«ng ®ßi hái nhiÒu kü n¨ng.

§éng lùc chÝnh ngêi lao ®éng ra®i lµ ®Ó “t×m kiÕm viÖc lµm” vµ ®Ócã “®iÒu kiÖn sèng tèt h¬n”

Lý do ®Ó ngêi lao ®éng di c rÊt kh¸cnhau gi÷a çc vïng, nhng vÉn ph¶n ¸nhmét xu híng chung. Theo kÕt qu¶ §iÒutra di c n¨m 2004 (Tæng côc Thèng kª), lýdo quan träng nhÊt ®Ó ngêi lao ®éng di c®Õn Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ®Ó t×m kiÕm viÖc lµm (47% ngêi ®îc háië Hµ Néi vµ 59% ngêi ®îc hái ë Thµnhphè Hå ChÝ Minh). §èi víi vïng §«ng NamBé vµ cao nguyªn Trung Bé, 48% vµ 50%ngêi ®îc hái l¹i tr¶ lêi lµ “®Ó cã ®iÒu kiÖnsèng tèt h¬n”. T×m viÖc lµm còng lµ lý doquan träng thø hai cho ngêi lao ®éng dic tõ vïng §«ng Nam Bé. Khi kÕt hîp l¹i,hai lý do “t×m kiÕm viÖc lµm” vµ “®iÒu kiÖnsèng tèt h¬n” lµ nh÷ng ®éng lùc chÝnh ®Óngêi lao ®éng di c. Nh÷ng kÕt qu¶ tõ®iÒu tra cña M4P còng cho thÊy t×nh h×nht¬ng tù, thËm chÝ cßn ®Ëm nÐt h¬n. Trongsè 8 x· ®îc ®iÒu tra, ®éng c¬ quan trängnhÊt cña di c ®i trong vßng 3 n¨m gÇn ®©ylµ “t×m kiÕm viÖc lµm”. GÇn 90% ngêi dic ®i t¹m thêi chuyÓn ®Õn nh÷ng khu vùckh¸c ®Ó lµm viÖc vµ ®èi víi ngêi di c vÜnhviÔn, tû lÖ nµy còng lªn tíi 75,6%. Ngoµi racòng cã nh÷ng lý do kh¸c ®Ó di c ®i nh“kÕt h«n” hoÆc “häc tËp”, nhng ®ã kh«ngph¶i lµ lý do chÝnh cña viÖc di c.

II. T¸c ®éng cña di ctíi thÞ trêng lao ®éngn«ng th«n vµ ph¸t triÓnn«ng th«nMÆc dï ®· cã nhiÒu nghiªn cøu ph©n tÝchnh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña di c ëViÖt Nam, vai trß cña di c trong ph¸t triÓnthÞ trêng lao ®éng vµ ph¸t triÓn n«ng th«nnh×n chung cßn cha ®îc quan t©m ®óngmøc. Nh÷ng t¸c ®éng c¶ tÝch cùc vµ tiªucùc cña di c ®èi víi ®Þa ph¬ng cã d©n ®ilµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i ®îc t×mhiÓu. Nh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng cña di c baogåm (i) Gi¶i quyÕt vÊn ®Õ lao ®éng d thõa®Þa ph¬ng, (ii) TiÒn ngêi lao ®éng göi vÒ,(iii) Çc kü n¨ng thu ®îc, (iv) §Çu t4.Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cã thÓ cã lµ (i)“Ch¶y m¸u chÊt x¸m” cña nh÷ng ngêi lao®éng cã tr×nh ®é häc vÊn t¬ng ®èi cao, (ii)ThiÕu lùc lîng lao ®éng n«ng nghiÖp, vµ(iii) Çc vÊn ®Ò x· héi kh¸c…

Di c liªn tØnh gióp gi¶m lîng lao®éng d thõa ë khu vùc n«ng th«n

ë møc ®é hé gia ®×nh, viÖc di c cã thÓ g©yra viÖc thiÕu lao ®éng t¹m thêi. §iÒu nµy®Æc biÖt ®óng v× thÞ trêng lao ®éng n«ngth«n ë ViÖt Nam vÉn cha thùc sù ph¸ttriÓn. T×nh tr¹ng lao ®éng di c cïng víiviÖc ph©n bè ®Êt kh«ng thÓ ®iÒu chØnh métçch linh ho¹t khiÕn mét sè khu vùc ®Êtn«ng nghiÖp, ®Æc biÖt ë miÒn B¾c, ®· bÞ bákh«ng. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ngthiÖt h¹i rÊt lín cho toµn x· héi. Nhngnh÷ng kÕt qu¶ trong nghiªn cøu cña M4Pcho thÊy s¶n lîng n«ng nghiÖp trongnh÷ng n¨m gÇn ®©y kh«ng bÞ ¶nh hëngnhiÒu tõ di c. §iÒu nµy ®a ra gîi ý r»nglao ®éng di c chØ ®¬n gi¶n gi¶m bít lînglao ®éng d thõa ë khu vùc n«ng th«n.

4 Lîi Ých sè (iii) vµ (iv) cã ®îc khi ngêi di c trë vÒ.




130

Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu thu ®îc còngrÊt ®a d¹ng. Tríc hÕt, nã cho thÊy c¶ viÖclµm tõ khu vùc n«ng nghiÖp vµ phi n«ngnghiÖp ë khu vùc n«ng th«n kh«ng gi¶iquyÕt ®îc vÊn ®Ò viÖc lµm cho lao ®éng®Þa ph¬ng vµ di c ®i chñ yÕu lµ dßng dichuyÓn gi÷a çc tØnh. Trong sè 8 x· ®îc®iÒu tra, di c ®i chñ yÕu lµ di c ra tØnhkh¸c. GÇn 70% ngêi lao ®éng t¹m thêi dic ®Õn çc tØnh kh¸c, trong khi tû lÖ nµy ®èivíi ngêi di c vÜnh viÔn lµ kho¶ng 50%.Dßng di chuyÓn quan träng nhÊt lµ dßng dic ®i t×m viÖc lµm, vµ ®a sè ngêi di cthuéc nhãm cã thu nhËp trung b×nh. Trongsè nh÷ng ngêi di c ®i, trung b×nh 64,1%ngêi di c ®i t¹m thêi vµ 47% ngêi di c®i vÜnh viÔn n»m trong nhãm cã thu nhËptrung b×nh. Thùc tÕ nµy cã thÓ nãi lªn mét®iÒu r»ng nh÷ng ngêi nghÌo nhÊt thËmchÝ kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng (c¶ vÒ tµi chÝnhvµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh tr×nh ®é v¨nhãa tèi thiÓu) ®Ó di c ®i khái ®Þa ph¬ng.

TiÒn ngêi lao ®éng göi vÒ ®îc södông chñ yÕu cho tiªu dïng hµngngµy

TiÒn ngêi lao ®éng göi vÒ chñ yÕu ®îcsö dông chi tiªu cho tiªu dïng hµng ngµyvµ trong tØnh. Trong 2 n¨m võa qua, trongtÊt c¶ nh÷ng môc chi tiªu, trªn 90% (thËmchÝ gÇn 100%) sè tiÒn ngêi lao ®éng di cgöi vÒ ®îc sö dông trong ph¹m vi tØnh, trõnh÷ng chi tiªu cho gi¸o dôc (tû lÖ chi tiªutrong tØnh thÊp h¬n chót Ýt ë møc 81,5%).Trong néi bé çc tØnh, tiÒn ngêi lao ®énggöi vÒ ®îc sö dông chñ yÕu cho tiªu dïnghµng ngµy, söa ch÷a hoÆc x©y dùng nhµcöa, tr¶ nî hoÆc thanh to¸n tiÒn häc.Lîng tiÒn chi cho tiªu dïng hµng ngµychiÕm ®Õn mét phÇn ba tæng sè chi tiªu tõtiÒn ngêi lao ®éng göi vÒ. §iÒu nµy chothÊy sè tiÒn nµy rÊt quan träng ®èi víi ®êisèng hµng ngµy cña nh÷ng hé gia ®×nh cãngêi lao ®éng di c.

¶nh hëng cña di c tíi sö dônglao ®éng cña doanh nghiÖp vµ çché gia ®×nh

Mét ph¸t hiÖn thó vÞ lµ cã sù khan hiÕm çcc«ng nh©n cã tay nghÒ cao chø kh«ng ph¶içc çn bé qu¶n lý hay chuyªn m«n.32,3% çc doanh nghiÖp ®îc ®iÒu tracòng ®ång ý víi ®iÒu nµy. Møc ®é khã t×mçc çn bé qu¶n lý chØ ®øng thø 2 víi23,5% çc doanh nghiÖp ®ång ý. VÒ mÆtchÝnh s¸ch thu hót lao ®éng, çc doanhnghiÖp cho r»ng t¨ng l¬ng lµ biÖn ph¸pquan träng nhÊt ®Ó h¹n chÕ t×nh tr¹ng lao®éng di c. Tuy vËy, ®Õn 76,5% çc doanhnghiÖp ®îc hái thõa nhËn kh«ng gÆp khãkh¨n khi cã nhiÒu ngêi di c ®i khái ®Þaph¬ng, trong khi chØ cã 5,9% çc doanhnghiÖp ®îc hái cho r»ng hä "bÞ ¶nh hëngnhiÒu" vµ 17,7% cho biÕt hä "bÞ ¶nh hëngrÊt Ýt”. §iÒu nµy mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh ëkhu vùc n«ng th«n, lîng lao ®éng d«i dlín h¬n so víi nhu cÇu cña doanh nghiÖp.

H¬n mét nöa çc hé gia ®×nh ®îc kh¶os¸t cho r»ng sÏ khã thuª lao ®éng h¬n vµolóc mïa vô. XÐt vÒ ph©n bè ®Þa lý th× çcx· ë miÒn Nam cã vÎ gÆp nhiÒu khã kh¨nh¬n trong viÖc thuª mín lao ®éng trongc¶ thêi ®iÓm chÝnh vô vµ kh«ng chÝnh vô.Çc hé gia ®×nh cã ngêi di c ®i tin ch¾cr»ng cã nhiÒu ngêi di c ®i lµ tèt. Çc hégia ®×nh kh«ng cã ngêi di c vµ ®¹i diÖncña çc x· còng chia sÎ quan ®iÓm nµynhng víi møc ®é kh¼ng ®Þnh Ýt m¹nh mÏh¬n. Mét nöa trong sè çc doanh nghiÖp®îc ®iÒu tra nghÜ r»ng nhiÒu lao ®éngkh«ng kü n¨ng di c sÏ cã t¸c ®éng tèt ®Õnm«i trêng kinh doanh cña ®Þa ph¬ng.§¹i diÖn çc x· ®ång ý víi çc hé gia ®×nhr»ng nªn khuyÕn khÝch thËm chÝ c¶ çc lao®éng tay nghÒ cao di c. Çc ý kiÕn còngcho r»ng di c ®i lµ tèt cho c¶ çc thµnhviªn kh¸c trong gia ®×nh. Tuy nhiªn ®iÒunµy cã vÎ kh«ng lu«n ®óng víi trêng hîptrÎ em.




131

III. Çc khuyÕn nghÞLao ®éng di c trë thµnh mét vÊn ®Ò thùcsù cÇn gi¶i quyÕt trong nh÷ng n¨m gÇn®©y. §Ó khu vùc n«ng th«n nãi chung vµ thÞtrêng lao ®éng n«ng th«n nãi riªng cã sùph¸t triÓn tèt nhÊt, nghiªn cøu xin ®a ranh÷ng ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch sau:

• Mét mÆt, di c lao ®éng n«ng th«n nªn®îc khuyÕn khÝch ®Ó gi¶i quyÕt lînglao ®éng d«i d. MÆt kh¸c còng cÇn cãçc biÖn ph¸p khuyÕn khÝch lao ®éng ël¹i vïng n«ng th«n. §ång thêi, çc biÖnph¸p t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng n«ngnghiÖp vµ phi n«ng nghiÖp còng nªn®îc chó ý ®Ó gi¶m t¶i t×nh tr¹ng thiÕulao ®éng t¹m thêi ë n«ng th«n do di c.

• Di c lao ®éng lµm thay ®æi lùc lînglao ®éng ë cÊp hé gia ®×nh vµ do ®ãviÖc ph©n phèi ®Êt s¶n xuÊt n«ngnghiÖp theo c¬ chÕ hiÖn nay trë nªnkÐm hiÖu qu¶. §iÒu cÇn lµm lµ ph¶i thiÕtlËp ®îc mét “thÞ trêng” quyÒn sö dông®Êt n«ng nghiÖp linh ho¹t vµ hiÖu qu¶.Khi ®ã, ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ ®îc södông hiÖu qu¶ h¬n. Mét trong nh÷nggi¶i ph¸p cã thÓ lµ t¨ng thêi gian hiÖulùc cña quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp.

• MÆc dï phÇn lín çc ®èi tîng (trongnghiªn cøu) ë ®Þa ph¬ng ®Òu cã sùnhÊt trÝ r»ng di c ®i khái n«ng th«n ®·mang l¹i t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi ph¸ttriÓn kinh tÕ ®Þa ph¬ng, nhng ®©y chØlµ nh÷ng t¸c ®éng gi¸n tiÕp th«ng quasù khÊm kh¸ h¬n cña çc hé gia ®×nh cãngêi di c ®i. V× vËy, sù ph¸t triÓn bÒnv÷ng cña ®Þa ph¬ng kh«ng thÓ chØ dùatrªn nh÷ng lîi Ých cã ®îc tõ di c. Ph¸ttriÓn c¬ së h¹ tÇng víi nhiÒu c¬ héi viÖclµm phi n«ng nghiÖp vµ thu hót ®Çu tcã thÓ lµ nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng ®Óthóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ t¹i cÊp x·.

• Kh«ng nªn qu¸ chó träng vµo nh÷ngchÝnh s¸ch gi÷ lao ®éng cã tay nghÒ ë

l¹i ®Þa ph¬ng trong thêi ®iÓm hiÖn nay,v× nhu cÇu ®èi víi lo¹i lao ®éng nµy ëcÊp x· cßn thÊp, cha t¹o ®îc ®iÒukiÖn khai th¸c tèi ®a hiÖu qu¶ cña nhãmlao ®éng nµy. §iÒu nµy hoµn toµnkh«ng m©u thuÉn víi mét sè chÝnh s¸chkhuyÕn khÝch vµ thu hót mét sè lîng“võa ®ñ” çc lao ®éng cã kü n¨ng ë l¹icÊp x·.

• Nªn s½n cã çc th«ng tin vÒ n¬i ®Õn baogåm c¬ héi viÖc lµm, thñ tôc ®¨ng ký,kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®Õn çc dÞch vô x·héi vµ hç trî x· héi v.v... t¹i cÊp x· ®Ónhê ®ã çc hé gia ®×nh cã c¨n cø h¬nkhi ra çc quyÕt ®Þnh vÒ di c ®i. TrongnhiÒu trêng hîp, ®iÒu nµy cã thÓ gióphä tr¸nh nh÷ng rñi ro do thiÕu th«ng tinhay th«ng tin sai lÖch. CÇn x©y dùngmét sè ®iÓm hái ®¸p th«ng tin t¹i çc®Þa ph¬ng cã nhiÒu ngêi di c ®i.

• Çc cÊp chÝnh quyÒn cÇn cung cÊpnhiÒu c¬ héi vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o vµnªn coi ®©y lµ mét biÖn ph¸p then chèt®Ó gióp ®ì nh÷ng ngêi di c. Mét chiÕnlîc ®µo t¹o çc c«ng nh©n cã kü n¨ngvíi gi¸o tr×nh cã tÝnh thùc tÕ cao nªn®îc xem lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch.

• Con em cña nh÷ng ngêi di c, ®Æc biÖtlµ cña nh÷ng ngêi di c t¹m thêi nªn®îc quan t©m nhiÒu h¬n v× ®«i khi vÊn®Ò nµy ®· bÞ sao l·ng t¹i çc vïng n«ngth«n. ChÝnh quyÒn cÊp x·, cÊp th«n,hoÆc çc hiÖp héi ë ®Þa ph¬ng cã thÓ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc nµy.ThËm chÝ gi¸o viªn t¹i çc vïng cã tû lÖdi c cao cßn cã thÓ r¬i vµo t×nh tr¹ng“thÊt nghiÖp b¸n phÇn” do con em cñanh÷ng ngêi di c di chuyÓn cïng víigia ®×nh hä. Trong dµi h¹n, mét sù ph¸ttriÓn c©n b»ng gi÷a çc vïng nªn ®îcnhÊn m¹nh b»ng viÖc ®Çu t tèt h¬n c¬së h¹ tÇng n«ng th«n ®Ó tõ ®ã h¹n chÕnh÷ng dßng di c lín tõ khu vùc n«ngth«n.




132

Th¶o luËn

ThÞ trêng lao ®éng n«ng th«n vµvÊn ®Ò di c lao ®éng n«ng th«n

T«i ®· lµm ë xëng s¾t ®îch¬n 2 n¨m do mét anh cïngquª giíi thiÖu víi chñ xëngë ®©y. ë xëng s¾t cã nhiÒu®ång h¬ng lµm viÖc víi

nhau vµ hîp víi ngêi chñ. Thu nhËp ë®©y cao h¬n so víi ë nhµ. ViÖc ruéng®ång ë nhµ ®· cã bè mÑ, anh chÞ lo. §ÕnchÝnh vô th× t«i göi tiÒn vÒ nhµ ®Ó thuªthªm ngêi lµm.

V× kinh tÕ ®Þa ph¬ng m×nh cha ph¸t triÓnnªn ph¶i ra ngoµi. Cuéc sèng ë ®©y kh¸choµn toµn ë quª: ¨n uèng ®¶m b¶o søckhoÎ h¬n, biÕt çch ¨n mÆc h¬n. C¬ héiph¸t triÓn th× ë ®©u còng vËy: ph¶i do m×nht×m tßi. Nhng ra ngoµi cã nhiÒu c¬ héi ®ÓgÆp gì b¹n bÌ, häc hái h¬n ë nhµ. Lµmn«ng nghiÖp ë nhµ ch©n lÊm tay bïn mµ®Çu ãc kh«ng më mang ®îc nhiÒu. §i rangoµi th× ®îc tiÕp xóc vµ cã çi nh×n réngh¬n. T«i häc xong cÊp 2 th× ®i lµm lu«n. ëquª còng nhiÒu thanh niªn cïng tÇm tuæira ngoµi lµm, chñ yÕu lµ l¸i xe, x©y dùngv.v... Ýt ngêi ®îc lµm trong bé m¸y hµnhchÝnh v× häc thøc cßn cha cao.

NguyÔn T¸ §¹i, C«ng nh©n xëng s¾t,Th«n Trung L¹c, huyÖnYªn Phong, tØnhB¾c Ninh

HiÖn t¹i trong ®Þa ph¬ngcòng cã hiÖn tîng d thõalao ®éng v× tríc kia ë th«ncã trªn 100 mÉu ®Êt nhngnay bÞ thu håi nªn bµ con

kh«ng cã ruéng. Mét sè ngêi d©n thamgia chî bóa, dÞch vô; mét sè ®i lµm thuªcho chñ gç, chñ s¾t, mét sè lªu læng, tôtËp quËy ph¸, nghiÖn hót, cê b¹c g©y rat×nh h×nh phøc t¹p. Mét sè ®èi tîng ®i lµmthuª ë ®Þa ph¬ng kh¸c cã thu nhËp æn

®Þnh tõ 1-1,2 triÖu/th¸ng. §èi tîng cãtr×nh ®é th× cã c¬ héi t×m c«ng viÖc vµ thunhËp æn ®Þnh; cßn nh÷ng ngêi kh«ng cãtr×nh ®é thêng lµm thuª, bèc v¸c víi thunhËp thÊp, vÊt v¶ vµ kh«ng æn ®Þnh.

NguyÔn V¨n L¬ng, Tæ trëng C«ng anth«n Phï Lu, x· T©n Hång, huyÖn TõS¬n, tØnh B¾c Ninh

T«i nghÜ kh«ng nªn gäi lµ di c, mµ nªngäi lµ dßng di chuyÓn lao ®éng tõ n«ngth«n ra ®« thÞ, trong ®ã lín nhÊt lµ dßnglao ®éng ra çc thµnh phè lín t×m viÖclµm trong khu vùc kh«ng chÝnh thøc. Dßngdi chuyÓn cña lao ®éng nµy sÏ t¨ng rÊt línv× 3 lý do. Thø nhÊt çc khu c«ng nghiÖpph¸t triÓn vµ xu híng ®« thÞ ho¸ ngµycµng t¨ng khiÕn sè viÖc lµm míi ë khuvùc ®« thÞ t¨ng nhanh t¹o ra søc hót cñadi d©n. HiÖn t¹i d©n c ®« thÞ míi chØchiÕm 26-28% nhng trong t¬ng lai sÏmë réng lªn. Lý do thø hai lµ lùc ®Èy cñadi d©n do tham gia cña khu vùc n«ngnghiÖp trong tæng GDP ®ang gi¶m rÊtm¹nh (n¨m 2005 chiÕm 20,9% cßn n¨mnay lµ 18-19%). HiÖn nay diÖn tÝch ®Êtn«ng nghiÖp cã kho¶ng 9,3 triÖu ha, chØdïng hÕt 22 triÖu lao ®éng, trong khi khuvùc n«ng th«n cã trªn 30 triÖu lao ®éng.Nh vËy cã kho¶ng 10 triÖu lao ®éng dthõa. §iÒu nµy t¹o ra lùc ®Èy t¹o thµnhdßng lao ®éng tõ n«ng th«n ra ®« thÞ vµdßng xuÊt khÈu lao ®éng. Lý do thø 3 lµt¸c ®éng ®iÒu phèi cña ¸p lùc thÞ trêngtheo quan hÖ cung cÇu vµ gi¸ c¶. Ph©nho¸ giµu nghÌo diÔn ra rÊt m¹nh t¹o ra xuhíng tù ®iÒu chØnh 2 ®Çu vµ ngêi lao®éng ph¶i ®i t×m chç lµm cã thu nhËp cao®Ó gi¶m møc ®é ph©n ho¸, nÕu kh«ngmuèn ®i th× ph¶i ®a c«ng nghÖ, vèn vµo®Ó t¨ng n¨ng suÊt, chÊt lîng trong s¶nxuÊt n«ng nghiÖp.

TiÕn sÜ NguyÔn H÷u Dòng, ViÖn trëngViÖn Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi, BéLao ®éng Th¬ng binh vµ X· héi




133

Theo mét nghiªn cøu gÇn ®©y cña Tængcôc Thèng kª vµ Quü D©n sè Liªn HîpQuèc, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnhkhiÕn dßng lao ®éng n«ng th«n, ®Æc biÖtlao ®éng trÎ di chuyÓn ra thµnh phè lµ v× lýdo kinh tÕ, ®Ó t×m kiÕm viÖc lµm trong çckhu c«ng nghiÖp ë ®« thÞ, vµ trong c¶ khuvùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc. §èi víi çché gia ®×nh ë n«ng th«n, viÖc göi mét vµithµnh viªn ra thµnh phè lµm viÖc cã thÓ coilµ mét chiÕn lîc t¹o thu nhËp, bëi hä cãthÓ kiÕm tiÒn ngoµi thµnh phè ®Ó dïng chonh÷ng ®Çu t vµ chi tiªu ë nhµ.

RoseMarie Greve, Gi¸m ®èc quèc gia,Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam

T¸c ®éng cña di c lªn thÞ trênglao ®éng n«ng th«n vµ ph¸t triÓnn«ng th«n

ë nhµ chØ tr«ng vµo mïa vô, nªn thu nhËpë ®©y cña m×nh göi vÒ cho bè mÑ chñ yÕu®Ó phôc vô cuéc sèng hµng ngµy vµ ®Óthuª nh©n c«ng ®Ó gióp c«ng viÖc ®ång¸ng khi ®Õn thêi vô. Mét th¸ng ch¾t chiugöi vÒ ®îc kho¶ng 800.000 ®ång. Sè tiÒnnµy so víi ë ®©y lµ b×nh thêng nhng víië nhµ th× l¹i cao. §èi víi ngêi lao ®éng dic n«ng th«n ë B¾c Ninh th× kh«ng ph¶i ®i®©u ngoµi tØnh, v× ngay trong tØnh còng ®ñc¬ héi ®Ó ngêi B¾c Ninh lµm viÖc. Còngcã nh÷ng ngêi di c ra lµm viÖc ë Hµ Néinhng ®ßi hái ph¶i cã häc thøc cao.

NguyÔn T¸ §¹i, C«ng nh©n xëng s¾t,th«n Trung L¹c, huyÖn Yªn Phong, tØnhB¾c Ninh

ë x· §¹i §ång th× c¬ b¶nngêi d©n lµm n«ng nghiÖp.Nhµ n«ng hiÖn giê mçi khÈu®îc mét sµo ruéng mµ mçisµo cÊy ®îc 1 t¹ thãc/vô th×

kh«ng thu ®îc nhiÒu tiÒn trong khi mçi vômÊt 6 th¸ng trêi. TiÒn ¨n uèng, sinh ho¹t,viÖc häc hµnh cña con çi chñ yÕu lµ dùavµo tiÒn göi vÒ. T«i kiÕm còng chØ ®ñ chitiªu hµng ngµy, ®Ó ra ®îc Ýt, mçi n¨m chØ

vµi ba triÖu. Ngay tiÒn häc hµnh cho conçi hay x©y nhµ còng cßn vay mîn nhiÒu,chø chØ ®i lµm thÕ nµy th× vÉn kh«ng ®ñ.

ë x· ngêi ta ®i lµm quanh n¨m, trõ ngµymïa th× quay vÒ. Còng cã ngêi lµm ë xa,nÕu vî con lµm ®îc ruéng n¬ng th× hä®i quanh n¨m. Nh÷ng ngêi cã tr×nh ®écao th× hä dÔ ®i lµm tho¸t ly lu«n. V× t«i tuæinhiÒu råi (trªn 40), nªn chØ cÇn æn ®Þnh vµquen råi th× cø lµm ®Ó kiÕm c¬m th«i. §èitîng trÎ th× cßn cã thÓ cã thêi gian ®Ó ®ihäc nghÒ mét vµi n¨m ®îc, chø bän t«icÇn ®i lµm lu«n, kh«ng thÓ mÊt thªm métvµi ba n¨m n÷a.

NguyÔn §×nh L¨ng, th«n §¹i Thîng, x·§¹i §ång, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh

Di c trong kinh tÕ thÞ trêng lµ hiÖn tîngb×nh thêng, ®ã lµ yÕu tè tÝch cùc ®Ón©ng cao møc sèng ngêi d©n nhngcòng cã mét sè t¸c ®éng tiªu cùc do dßngdi chuyÓn lao ®éng tõ n«ng th«n ra thµnhthÞ ®îc ®iÒu tiÕt tù do theo quy luËt thÞtrêng mµ cha cã sù qu¶n lý vµ tæ chøccña Nhµ níc. T¸c ®éng tiªu cùc thø nhÊtlµ ngêi lao ®éng ra ®i chÞu nhiÒu rñi ro,c«ng viÖc kh«ng æn ®Þnh, thu nhËp thÊp,kh«ng ®îc b¶o vÖ, kh«ng ®îc hëngchÝnh s¸ch phóc lîi x· héi, häc hµnh cñacon çi kh«ng ®îc ®¶m b¶o. Thø hai,ngêi ë l¹i chñ yÕu lµ ®èi tîng ®· trªn 35tuæi, ngêi giµ, phô n÷, trÎ em. §iÒu nµylµm ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt trongn«ng nghiÖp, khiÕn viÖc ¸p dông c«ngnghÖ cao hay t¨ng n¨ng suÊt ®Ó tæ chøcs¶n xuÊt hµng ho¸ n«ng nghiÖp gÆp nhiÒukhã kh¨n v× nguån nh©n lùc thiÕu ®µot¹o. Mét t¸c ®éng thø 3 n÷a lµ çc vÊn ®Òx· héi ph¸t sinh, mét bé phËn lao ®éng dic sa vµo tÖ n¹n x· héi nh nghiÖn hót,m¹i d©m, lµm c¬ cÊu x· héi, gia ®×nh ën«ng th«n biÕn ®éng.





134

Çc khuyÕn nghÞë x· thØnh tho¶ng héi th¬ng binh cãtruyÒn ®¹t c«ng v¨n tuyÓn lao ®éng ®iníc ngoµi nh Malaixia nhng th«ng tinvÒ nh÷ng c«ng viÖc xung quanh ®Þaph¬ng th× l¹i kh«ng cã. NÕu ë x· kh«nggiíi thiÖu viÖc lµm, tù anh em ph¶i ®i t×mqua nh÷ng anh em kh¸c. Trong x· còngcã mét sè tÖ n¹n n¶y sinh nh hót hÝt, trémc¾p, cê b¹c do thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm. TûlÖ nµy tuy Ýt nhng nÕu trªn x· cã c«ngv¨n hay cã th«ng tin viÖc lµm giíi thiÖucho nh÷ng ®èi tîng nµy th× sÏ tèt h¬n. CãthÓ ®a th«ng tin vÒ c«ng ¨n viÖc lµm tíihä b»ng nhiÒu çch, vÝ dô nh giíi thiÖudÞch vô Internet...

NguyÔn T¸ §¹i, C«ng nh©n xëng s¾t,th«n Trung L¹c, huyÖn Yªn Phong, tØnhB¾c Ninh

T¸c ®éng cña viÖc di chuyÓnlao ®éng nµy lµ rót bít lao®éng ra khái n«ng nghiÖpn«ng th«n chuyÓn sang çclÜnh vùc kh¸c, nhê ®ã cã thÓ

tËp trung ho¸ ®Êt ®ai vµ më réng quy m«s¶n xuÊt. Nh÷ng ngêi cã søc lao ®éngnhng kh«ng cã vèn vµ kh¶ n¨ng qu¶n lýnªn chuyÓn thµnh lao ®éng chuyªnnghiÖp ë nh÷ng lÜnh vùc kh¸c ®Ó dµnh ®Êtcho nh÷ng ngêi cã vèn, cã kh¶ n¨ngqu¶n lý, cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸lín.

Quy m« ®Êt n«ng nghiÖp ViÖt Nam manhmón nhÊt thÕ giíi. Víi quy m« nh thÕ th×kh«ng thÓ ¸p dông ®îc çc tiÕn bé khoahäc kü thuËt hay c¬ giíi ho¸. §Ó t¨ng kh¶n¨ng c¹nh tranh cña n«ng s¶n ph¶i tËptrung ho¸ ®Êt ®ai, muèn tËp trung ho¸ ®Êt®ai th× ph¶i rót bít lao ®éng ra. §©y lµ quyluËt tÊt yÕu vµ lµ hai vÕ cña mét vÊn ®Ò.

Trong chÝnh s¸ch cña ngµnh n«ng nghiÖp,quan ®iÓm chung lµ ph¶i rót cµng nhanhcµng tèt lao ®éng ra khái n«ng th«n ®Ó tËp

trung ho¸ s¶n xuÊt trªn quy m« lín, vµchuyÓn kÕt cÊu n«ng th«n tõ thuÇn n«ngsang ®a d¹ng ho¸ theo híng phi n«ngnghiÖp. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn kÕt cÊuc«ng viÖc ë ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp cßncha hoµn chØnh th× cã mét híng kh¸c lµt¹o thªm nhiÒu viÖc lµm phi n«ng nghiÖp,dÞch vô, thñ c«ng nghiÖp… ë n«ng th«n®Ó ngêi d©n “li n«ng bÊt li h¬ng”. NhêvËy lao ®éng n«ng th«n vÉn chuyÓn rakhái n«ng nghiÖp nhng chuyÓn chËmh¬n vÒ ®« thÞ vµ phï hîp h¬n víi søc hót,søc chøa cña ®« thÞ.

TiÕn sÜ §Æng Kim S¬n, ViÖn trëng,ViÖn ChÝnh s¸ch vµ ChiÕn lîc Ph¸ttriÓn N«ng nghiÖp N«ng th«n

Çch gi¶i quyÕt lµ t¹o ®iÒukiÖn ®Ó ngêi d©n vÉn lµmnh÷ng ngµnh nghÒ kh¸cngay t¹i ®Þa ph¬ng, tøc lµc«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸

ngay t¹i n«ng th«n. CÇn ph¸t triÓn thÞtrêng lao ®éng n«ng th«n th«ng qua viÖcph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhá vµ võa, c«ngnghiÖp chÕ biÕn, dÞch vô ®Ó ph¸t triÓnngµnh nghÒ, gióp ngêi n«ng d©n chuyÓndÞch sang c«ng nghiÖp t¹i chç. Víi ngêilµm n«ng nghiÖp th× cÇn híng dÉn ®ac«ng nghÖ (nhÊt lµ c«ng nghÖ sinh häc)vµ chuyÓn sang c¬ cÊu c©y trång vËt nu«icã gi¸ trÞ cao. VÒ mÆt chÝnh s¸ch, cÇn®¶m b¶o viÖc di chuyÓn lao ®éng theo®óng quy luËt, cã sù hç trî cña nhµ nícvµ ®îc b¶o vÖ. BiÖn ph¸p cô thÓ lµ x©ydùng nh÷ng gi¸ ®ì vÒ mÆt x· héi, ph¸ttriÓn hÖ thèng giíi thiÖu dÞch vô viÖc lµmvµ kÕt nèi víi ngêi lao ®éng (hÖ thèngth«ng tin thÞ trêng lao ®éng hiÖn nay míichØ ®¸p øng ®îc 15-20% nhu cÇu). Ngoµira cßn cÇn cã chÝnh s¸ch vÒ x· héi nhgi¸o dôc cho con çi ngêi lao ®éng, nhµcöa, y tÕ, vÖ sinh m«i trêng...

CÇn ph¶i cã ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ngth«n g¾n víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Thø nhÊtlµ lµm sao ®Ó ®a d¹ng ®îc sinh kÕ cña




135

ngêi nghÌo th«ng qua çc ch¬ng tr×nhph¸t triÓn sinh kÕ, dÞch vô… Thø hai lµ hçtrî lao ®éng n«ng th«n tham gia thÞ trênglao ®éng cã tr¶ c«ng. Thø ba lµ cÇn ph¸ttriÓn céng ®ång g¾n víi c¶i t¹o m«i trêng,cung cÊp çc dÞch vô x· héi c¬ b¶n, x©ydùng c«ng tr×nh phóc lîi d©n sinh.

§èi víi lao ®éng n«ng th«n tr×nh ®é cao,khi häc xong, nÕu t×m çch ë thµnh phèth× ph¶i c¹nh tranh rÊt lín, nhiÒu ngêiph¶i lµm tr¸i ngµnh nghÒ. Theo mét ®iÒutra cña chóng t«i th× ®èi víi ®èi tîng cãtr×nh ®é ®¹i häc ë n«ng th«n, 50% muèn ël¹i thµnh phè, h¬n 40% ®i ®©u còng ®îcmiÔn lµ ë thµnh thÞ vµ chØ cã 5% thùc sùmuèn vÒ ®Þa ph¬ng m×nh. VÒ chÝnh s¸chcã thÓ tiÕn hµnh ®µo t¹o t¹i chç, cötuyÓn... Ngoµi ra cã thÓ thùc hiÖn mét sèchÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®èi víi gi¸o viªnnh t¨ng l¬ng vµ t¹o c¬ héi ph¸t triÓn,®ång thêi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhá vµvõa ë ®Þa ph¬ng ®Ó t¹o thÞ trêng cho lao®éng tr×nh ®é cao trë vÒ.


Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖpnªn xem xÐt tiÕn hµnh øngdông c¬ giíi ho¸ vµ çc tiÕnbé c«ng nghÖ ®Ó bï ®¾p l¹inh÷ng thiÕu hôt lao ®éng.

VÝ dô nh trong mïa thu ho¹ch h¹t ®iÒu ëB×nh Phíc, rÊt nhiÒu n«ng d©n vµ ngêithu mua than phiÒn vÒ thiÕu lao ®éng ®Óthu ho¹ch, b¸n vµ vËn chuyÓn h¹t ®iÒu.ViÖc c¬ giíi ho¸ kh«ng ph¶i lóc nµo còngdiÔn ra mét çch dÔ dµng. Nhng nhtrong vÝ dô h¹t ®iÒu, ho¹t ®éng s¶n xuÊtcã thÓ ®îc tiÕn hµnh mét çch cã tæ chøch¬n trong nh÷ng hîp t¸c x· hay hiÖp héi®Ó çc qu¸ tr×nh cã thÓ ®îc c¬ giíi ho¸mét çch thuËn lîi.

ChÊt lîng cña çc dÞch vô viÖc lµm vµçc hç trî ®èi víi lao ®éng di c nªn ®îc

c¶i thiÖn. ë Qu¶ng Ng·i chóng t«i b¾t gÆpmét trêng hîp rÊt thó vÞ: trung t©m ®µot¹o nghÒ thùc ra lµ mét trung t©m dÞch vôviÖc lµm. Trung t©m nµy cã çc chøc n¨ngkÕt hîp: hä n¾m ®îc nhu cÇu cña thÞtrêng lao ®éng vµ çc yªu cÇu cña doanhnghiÖp, tõ ®ã tæ chøc nh÷ng buæi tËp huÊntríc di c cho nh÷ng lao ®éng n«ng th«n®Õn trung t©m t×m viÖc. ë ViÖt Nam cãnh÷ng ®¬n vÞ hç trî viÖc lµm cho ngêi lao®éng nh Phßng Lao ®éng Th¬ng binhX· héi, C«ng ®oµn... nhng nh÷ng ngêilao ®éng ë çc nhµ m¸y l¹i thêng kh«ng®îc biÕt tíi. Çc th«ng tin hç trî vÒquyÒn lîi cña ngêi lao ®éng, vÒ çc h×nhthøc, quyÒn lîi trong hîp ®ång cã thÓ®îc gi¶i quyÕt tèt h¬n th«ng qua chÝnhs¸ch hç trî viÖc lµm, ho¹t ®éng t vÊn lao®éng, c«ng ®oµn...

Víi chÝnh s¸ch ®Çu t cña ChÝnh phñvµ chÝnh s¸ch chñ ®éng thu hót ®Çu tníc ngoµi cña çc tØnh, c«ng nghiÖp ho¸®ang ngµy cµng më réng vµ më ra nhiÒuc¬ héi cho ngêi lao ®éng. NÕu nh métngêi lao ®éng n«ng th«n lµm viÖc t¹ithµnh phè Hå ChÝ Minh thu nhËp ®îc$40-60/th¸ng trong khi ®iÒu kiÖn sèng vµan ninh kh«ng ®îc nh ý th× cã thÓ häsÏ s½n sµng lµm viÖc t¹i quª ë Qu¶ngNg·i víi møc l¬ng $52/th¸ng. HiÖn t¹i ëthÞ x· §ång Xoµi tØnh B×nh Phíc cã rÊtnhiÒu c¬ héi, vµ ngêi ta ®ang tiÕn hµnhx©y dùng mét trung t©m ®µo t¹o cã tÝnhchÊt th¬ng m¹i ®Çu tiªn ®Ó t vÊn choçc doanh nghiÖp nhá trong viÖc qu¶n lý,®µo t¹o, viÖc lµm. §ã lµ bëi hä nh×n thÊyrÊt nhiÒu c¬ héi ë ®©y, tõ nh÷ng ngêi sÏ®æ ®Õn lµm ¨n vµ c¶ tõ nh÷ng lao ®éng ®Þaph¬ng muèn ë l¹i quª lµm viÖc.

Trong viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ ®Çu t, çc c¬quan chøc n¨ng nªn dù ®o¸n híng ph¸ttriÓn cña thÞ trêng lao ®éng n«ng th«n vµcoi ®ã lµ mét néi dung trong chÝnh s¸ch®Çu t vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp. NÕuchÊt lîng lao ®éng ®Þa ph¬ng kh«ng




136

®¸p øng ®ñ yªu cÇu, nªn cã kÕ ho¹ch ®µot¹o nghÒ ®Ó n©ng cÊp lao ®éng n«ngth«n cho môc ®Ých c«ng nghiÖp ho¸.ChÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«nnªn chó ý h¬n ®Õn yÕu tè lao ®éng,hiÖn giê vÊn ®Ò nµy cßn cha ®îc chó ý®óng møc.

Kees VAN DER REE, Cè vÊn trëng, Tæchøc Lao ®éng Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam

ViÖc cung cÊp th«ng tin vÒçc c¬ héi hiÖn cã chongêi lao ®éng lµ rÊt quanträng. HiÖn t¹i cã rÊt nhiÒuc¬ héi míi më ra nhng

ngêi lao ®éng kh«ng ®îc th«ng tin ®Çy®ñ. Mét sè biÖn ph¸p cô thÓ cã thÓ lµm lµphæ biÕn réng r·i th«ng tin vÒ çc c¬ héimíi, giíi thiÖu cho çc häc sinh trongtrêng häc vÒ ho¹t ®éng kinh doanh nhmét híng sinh kÕ míi, x©y dùng nh÷ngc¬ héi viÖc lµm phi n«ng nghiÖp, n©ng cÊpho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp... HiÖnnay c«ng nghÖ còng ®a l¹i cho ho¹t ®éngs¶n xuÊt vµ tiÕp thÞ cña ngêi n«ng d©n rÊtnhiÒu c¬ héi, vÝ dô nh mét sè n«ng d©nNhËt B¶n b¸n th¼ng hµng ho¸ cho çcnhµ hµng t¹i çc thµnh phè lín th«ng quaInternet, hay t«i còng nghe nãi vÒ mét sèn«ng d©n ch©u Phi sö dông Internet ®Ób¸n s¶n phÈm trªn ph¹m vi toµn cÇu chøkh«ng chØ ë trong ph¹m vi quèc gia. Ngêin«ng d©n còng rÊt cÇn nh÷ng th«ng tinnh lo¹i s¶n phÈm nµo cã thÓ b¸n ë thÞtrêng nµo, theo tiªu chuÈn chÊt lîngnµo, çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nh·nm¸c, kÕ ho¹ch tiÕp thÞ... Víi nh÷ng nhãmth«ng tin nµy, cÇn cã nh÷ng dÞch vô ph¸t

triÓn kinh doanh ®Ó cung cÊp th«ng tin vµhç trî ngêi kinh doanh ®Þa ph¬ng.

HiÖn t¹i hÇu hÕt ngêi lao ®éng trÎ ®Òu t×mkiÕm viÖc lµm th«ng qua ngêi th©n tronggia ®×nh, hä hµng, bÌ b¹n chø kh«ngth«ng qua çc kªnh chÝnh thøc. §iÒu nµycã lîi Ých lµ hä nhËn ®îc mét sù hç trî vµb¶o vÖ nµo ®ã nhng còng cã h¹n chÕ lµkh«ng ®îc th«ng tin vÒ nh÷ng c¬ héi hiÖncã. ChÝnh v× vËy mét hÖ thèng th«ng tin thÞtrêng lao ®éng lµ rÊt cÇn thiÕt, còng nhnh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a nhµ trêng, çc c¬së ®µo t¹o vµ céng ®ång doanh nghiÖp.HÖ thèng t vÊn nghÒ nghiÖp trong çctrêng häc hiÖn nay nªn ®îc cñng cè.Nh÷ng ngêi lao ®éng trÎ cÇn ®îc biÕtvÒ nh÷ng c¬ héi cña m×nh, nh÷ng c«ngviÖc hiÖn cã trªn thÞ trêng vµ hä ph¶i lµmg× ®Ó chuÈn bÞ cho nh÷ng c«ng viÖc ®ã.T¹i nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi hiÖn nay,ngêi lao ®éng trÎ kh«ng chØ ®îc ®µot¹o ®ñ ®Ó phï hîp cho mét lo¹i c«ng viÖccô thÓ mµ hä ®îc ®µo t¹o ®Ó cã kh¶ n¨ngchñ ®éng tham gia vµo thÞ trêng viÖc lµm.§ã lµ kh¶ n¨ng tù häc kh«ng ngõng ®ÓtÝch luü nh÷ng kü n¨ng míi, vµ ®Ó chuyÓndÔ dµng tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kiacña nÒn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ thay ®æi, c«ngnghÖ vµ çc hÖ thèng s¶n xuÊt thay ®æinªn ngêi lao ®éng còng cÇn mét sù linhho¹t ®Ó thÝch nghi víi nh÷ng thay ®æi ®ã.§µo t¹o ®Ó cã kh¶ n¨ng chñ ®éng thamgia vµo thÞ trêng viÖc lµm chÝnh lµ ®Ómang cho hä kh¶ n¨ng nµy.

RoseMarie Greve, Gi¸m ®èc Quèc gia,Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam



137

Cô quan ñaïi dieän thöôøng truù Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB) taïi Vieät Nam ñang thöïc hieänmoät Döï aùn hoã trôï kyõ thuaät khu vöïc taïi Vieät Nam, Laøo, Campuchia mang teân "Naâng cao Hieäu quaûThò tröôøng cho Ngöôøi ngheøo" (M4P). Muïc tieâu cuûa M4P laø (a) thöïc hieän nhöõng phaân tích veà söï vaänhaønh cuûa thò tröôøng vaø möùc ñoä ngöôøi ngheøo coù theå ñöôïc lôïi töø ñoù, (b) xaây döïng theå cheá thoâng quacaùc hoaït ñoäng nghieân cöùu, lieân keát maïng löôùi vaø söï thuùc ñaåy ñoái thoaïi chính saùch ôû 3 nöôùc trongvuøng döï aùn.

Vôùi muïc ñích ñöa keát quaû cuûa caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu ñeán ñöôïc vôùi nhieàu ngöôøi hôn, M4P xuaátbaûn moät soá aán phaåm chính, ñoù laø:

• Baûn tin Thò tröôøng vaø Phaùt trieån (MDB): ra maét 2 thaùng 1soá vôùi nhöõng chuû ñeà lieân quan ñeán thò tröôøng. Baûn tinñöôïc ra maét vôùi söï hôïp taùc cuûa Vieän Quaûn lyù Kinh teáTrung öông (CIEM) vaø Chöông trình Phaùt trieån Kinh teá Tönhaân (MPDF)

• Toùm löôïc toång quan: taøi lieäu ngaén, khoaûng4 trang toùm taét laïi nhöõng coâng trìnhnghieân cöùu trong M4P. Taøi lieäu naøy daønhcho nhöõng ñoái töôïng ñoäc giaû khoâng chuyeân.

• Tham luaän: baùo caùo chuyeân saâu veà caùccoâng trình nghieân cöùu, töø 20-30 trang, trongñoù bao goàm thoâng tin veà caùc phöông phaùp,keát quaû nghieân cöùu vaø caùc gôïi yù chính saùch.Taøi lieäu naøy daønh cho nhöõng ngöôøi ñang laøm vieächay caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch cuûa lónh vöïc ñoù.

• Baùo caùo khaùc

BAÛN TIN THÒ TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN (MDB)

Soá 1 Taêng giaù trò ngaønh gaïo cuûa Vieät Nam vaø taêng thu nhaäp cho ngöôøi ngheøo

Soá 2 Saûn xuaát noâng nghieäp theo hôïp ñoàng

Soá 3 Ñaåy nhanh vieäc caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát ôû noâng thoân

Soá 4 Nhaõn maùc vaø thöông hieäu cho noâng saûn Vieät Nam

Soá 5 Böôùc phaùt trieån tieáp theo: Chuyeån ñoåi hoä kinh doanh caù theå thaønh doanh nghieäp

Soá 6 Lao ñoäng nhaäp cö vaø lao ñoäng ñòa phöông: Vò theá vaø cô hoäi

Soá 7 Söï tham gia cuûa ngöôøi ngheøo vaøo sieâu thò vaø caùc chuoãi gia taêng giaù trò khaùc

Soá 8 Chuyeån ñoåi ñaát noâng nghieäp sang ñaát saûn xuaát vaø kinh doanh: AÛnh höôûng ña chieàu tôùingöôøi ngheøo

Soá 9 Ñeå haønh ñoäng taäp theå mang laïi hieäu quaû cho ngöôøi ngheøo

AÁN PHAÅM M4P




138

Soá 10 Quan heä hôïp taùc coâng tö nhaèm caûi thieän nhöõng dòch vuï cô sôû haï taàng taïi Vieät Nam

Soá 11 Ñeå thò tröôøng hoaït ñoäng hieäu quaû hôn taïi ñaùy kim töï thaùp (BOP)

Soá 12 Thò tröôøng lao ñoäng noâng thoân vaø vaán ñeà di cö

Soá 13 Caûi thieän vieäc quaûn lyù vaø hoã trôï haøng rong ôû Haø Noäi

Soá 14 Hôïp taùc coâng tö ñeå caûi thieän vieäc röûa tay baèng xaø boâng vaø ngaên ngöøa beänh ôû treû em

TOÙM LÖÔÏC TOÅNG QUAN

Soá 1 Keát noái noâng daân ngheøo vôùi chuoãi giaù trò ngaønh gaïo

Soá 2 Chính thöùc hoaù khu vöïc tö nhaân ôû Vieät Nam vaø vai troø cuûa chính quyeàn ñòa phöông

Soá 3 Taùc ñoäng cuûa caùc quy trình giao dòch treân thò tröôøng ñaát ñai ñoái vôùi ngöôøi ngheøo

Soá 4 Söï tham gia cuûa ngöôøi ngheøo vaøo chuoãi giaù trò ngaønh cheø

Soá 5 Hieäu quaû vaø hieäu löïc cuûa taøi chính vi moâ ôû Vieät Nam

Soá 6 Khaùi nieäm Hôïp ñoàng: Nhöõng aùp duïng vôùi chuoãi giaù trò ôû Vieät Nam

Soá 7 Caùc baøi hoïc veà chuyeån ñoåi giuùp hieåu roõ söï vaän haønh cuûa thò tröôøng

Soá 8 Caùc chöùc naêng cuûa thò tröôøng vaø sinh keá cuûa ngöôøi ngheøo

Soá 9 Caùc chieán löôïc caûi caùch xaõ hoäi do nhaø nöôùc chæ ñaïo: Quaûn lyù theo Ñaëc quyeàn, Mua coângngheä vaø Taêng tröôûng daøi haïn

Soá 10 Thöông maïi hoaù vaø vieäc giaûm ñoùi ngheøo

Soá 11 Ñaùnh giaù sinh keá vaø thò tröôøng coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân taïi Ñaø Naüng

Soá 12 Phaân ñoaïn thò tröôøng lao ñoäng vaø Chính saùch giaûm ngheøo

Soá 13 Söï tham gia cuûa ngöôøi ngheøo vaøo sieâu thò vaø caùc chuoãi phaân phoái gia taêng giaù trò khaùc

Soá 14 Thò tröôøng ñaát coâng nghieäp vaø kinh doanh vaø taùc ñoäng leân ngöôøi ngheøo

Soá 15 Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöôøi ngheøo vuøng cao tham gia vaøo thò tröôøng thoâng qua chuoãigiaù trò caây tre: Caûi thieän chieán löôïc cuûa caùc nhoùm saûn xuaát ñòa phöông


THAM LUAÄN

Soá 1 Söï tham gia cuûa ngöôøi ngheøo vaøo chuoãi giaù trò ngaønh cheø

Soá 2 Chính thöùc hoaù khu vöïc tö nhaân ôû Vieät Nam vaø vai troø cuûa chính quyeàn ñòa phöông

Soá 3 Taùc ñoäng cuûa caùc quy trình giao dòch treân thò tröôøng ñaát ñai ñoái vôùi ngöôøi ngheøo

Soá 4 Heä thoáng thò tröôøng vaø caùc xaõ ngheøo

Soá 5 Thò tröôøng caùc yeáu toá saûn xuaát ôû Vieät Nam: Voán - Ñaát ñai - Lao ñoäng




139

Soá 6 Chieán löôïc truyeàn thoâng: Thu huùt vaø keát noái moïi ngöôøi

Soá 7 Thöông maïi hoaù Noâng nghieäp, caùc chuoãi giaù trò vaø vieäc giaûm ñoùi ngheøo

Soá 8 Ñaùnh giaù sinh keá vaø thò tröôøng coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân taïi Ñaø Naüng

Soá 9 Naâng cao Hieäu quaû Thò tröôøng cho ngöôøi ngheøo - Giôùi thieäu khaùi nieäm

Soá 10 Phaân loaïi thò tröôøng lao ñoäng vaø Chính saùch giaûm ngheøo

Soá 11 Söï tham gia cuûa ngöôøi ngheøo vaøo sieâu thò vaø caùc chuoãi phaân phoái gia taêng giaù trò khaùc

Soá 12 Laøm theá naøo ñeå nhöõng can thieäp phaùt trieån döïa treân nghieân cöùu coù taùc ñoäng hieäu quaû hôn ñeánchính saùch vaø thöïc haønh?

Soá 13 Vieät Nam: Tieán tôùi baûo trôï xaõ hoäi toaøn dieän: Cô cheá tö nhaân ñeå ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi ngheøo

Soá 14 Thò tröôøng ñaát coâng nghieäp vaø kinh doanh vaø taùc ñoäng leân ngöôøi ngheøo

Soá 15 Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ngöôøi ngheøo vuøng cao tham gia vaøo thò tröôøng thoâng qua chuoãi giaùtrò caây tre: Caûi thieän chieán löôïc cuûa caùc nhoùm saûn xuaát ñòa phöông

Soá 16 Maïng löôùi trao ñoåi gaén keát coù theå giuùp ngöôøi ngheøo ôû tænh An Giang nhö theá naøo?

Soá 17 Caùc xu höôùng vaø möùc ñoä bieán ñoåi theo vuøng trong moâ hình tieâu duøng hoä gia ñình taïi Vieät Nam


CAÙC AÁN PHAÅM KHAÙC

1 Con ñöôøng doanh nhaân - Vöôn leân töø khoù khaên (15 tröôøng hôïp nghieân cöùu ñieån hình)

2 Nhöõng theå cheá naøo quan troïng cho söï taêng tröôûng daøi haïn ôû Vieät Nam?

3 Döï aùn Naâng cao Hieäu quaû Thò tröôøng cho ngöôøi ngheøo: Baùo caùo Hoäi thaûo khôûi ñoäng

4 Keát noái noâng daân vôùi thò tröôøng thoâng qua Saûn xuaát Noâng nghieäp theo Hôïp ñoàng

5 Tuaàn leã M4P 2005

6 Con ñöôøng doanh nhaân - Vöôn leân töø khoù khaên (30 tröôøng hôïp nghieân cöùu ñieån hình)

7 Sieâu thò vaø ngöôøi ngheøo taïi Vieät Nam

8 Con ñöôøng doanh nhaân: Caùc tröôøng hôïp nghieân cöùu ñieån hình

9 Soå tay ñaùnh giaù sinh keá vaø thò tröôøng coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân (PMA)

10 Soå tay chuoãi giaù trò

11 Saûn xuaát noâng nghieäp theo hôïp ñoàng: 30 tröôøng hôïp nghieân cöùu ñieån hình

12 Kyû yeáu Hoäi thaûo Hôïp taùc coâng tö (PPPs)

13 Kyû yeáu Hoäi thaûo Phaùt trieån cô hoäi thò tröôøng taïi ñaùy kim töï thaùp (BOP)

14 Tuaàn leã M4P 2006

15 Saùch taäp hôïp caùc Baûn tin Thò tröôøng vaø Phaùt trieån (MDB)




140

www.markets4poor.org

Xin haõy gheù thaêm website cuûa M4P thöôøng xuyeân ñeå coùñöôïc baûn ñieän töû caùc baùo caùo vaø thoâng tin môùi nhaát veà caùcsöï kieän, hoaït ñoäng vaø cô hoäi vôùi M4P. Chuùng toâi raát mongnhaän ñöôïc söï phaûn hoài vaø tham gia töø caùc baïn!

Haàu heát nhöõng aán phaåm cuûa M4P ñeàu coù ôû baûn Tieáng Anh vaø Tieáng Vieät. Baûn in coù theå ñöôïc laáytaïi Trung taâm Thoâng tin ADB (GF02, 23 Phan Chu Trinh, Haø Noäi), baûn ñieän töû coù theå ñöôïc taûixuoáng taïi ñòa chæ www.markets4poor.org.

Ñeå coù theâm thoâng tin, xin lieân heä vôùi:

Döï aùn Naâng cao Hieäu quaû Thò tröôøng cho ngöôøi ngheøo (M4P)Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙGF02, 23 Phan Chu Trinh, Haø NoäiÑieän thoaïi: (844) 933 1374 Fax: (844) 933 1373Email: [email protected]



GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè 163-2007/CB/312-05/GTVT, do Nhµ xuÊt b¶n Giao th«ng vËn t¶icÊp ngµy 1/8/2007. In 1000 cuèn, khæ A4, thiÕt kÕ t¹i C«ng ty in Hoµng Minh.



Thi truong va phat trien

Education

Transcript of Thi truong va phat trien